Kawsakuk 20

Page 1

Rimanakuy 3p

MARISOL LEMA LEMA Runakunaka tanpupi ruranakunata allipachami shinanchik

2 Wata 2010 Wata, julio killa elciudadano.gob.ec Nº 20 LLAKTAPI KAWSAK HATARIPA KILLKASHKA

Kay Kamaypa rurashkataka ñankunapi, chakakunapi rikunallami kan 0 Kay ishkay watatami tukuy mama llaktapi ñankunata, chakakunata ruranata, allichinata kallarirka. Shinami Troncal Amazónicata, Ruta del Spondylusta, Panamericanata, Troncal de la Costata allichishkapash, maykunapika rurashkapash. Chakakunataka Babahoyopi, Bahía de Caráquezpi, Esmeraldaspi shuktakunapipashmi rurakun. 4-5-6p

0 U 3 UNMI . H 2YAÓLLLIARTSAHKA D URA CH

SANTO DOMINGO-LA CONCORDIA ESMERALDAS ÑAN. Correa Llakta Pushakmi paypa kikin ñawiwan ima shina rurakushkata rikun.

Kamayka wakchakunamanmi ima minishtishkakunata kukun 7p Kay punchakuna ima tiyashkakuna 7p

Sigchoska riksinayay llaktami kan 2p

Ñankunata mirachinapi llaki 8p

Ñankunata mirachinapi llaki 3p


02 llaktapi kawsak Ecuador, 2010, julio killa, Nº20

Riksina

Sigchoska Antispi warkushka sisa panpayuk shinami kan Las Pampas

CH

PI

Las Juntas

IN

GO MIN

Lahúan San Antonio

La Cantera

DO TO SA N

Llakta Pushakka kay tikipimi shikan wasi pushakkunawan karka. Chashna chaypi kashkawanka riksinkapak shamukkunaka ashtawanmi miranka.

Cutzhualo Asache

A

Calupiña

CH

San Lorenzo

El Triunfo Quillotuña Huaco

Canjaló

SIGCHOS Canjaló Isinlivi Chugchilan

Chugchilan

Í

I

S

igchoska 1992 watamantami kiti kan, Cotopaxi uma lluki shinamanmi kan. Kunanka chaypika 24.000 kari warmimi kawsankuna. Kaypika Chugchilán, La Pampas, Isinliví, Palo Quemado piti kitikunami tiyankuna. Kaypika tarpushkakunapash, wakrakunapash, anta surkunapashmi tiyan. Quilotoa kuchapash, Licamancha pakchapash, Illinizas panpakunapash; Toachí-Pilatón waykupash, panpapash; ankas urkukunapash; shuktak rikunakunapashmi tiyan. Municipioka killan killanmi 380 shina riksinkapak shamunkuna nin; shinapash julio agosto killakunaka riksinkapak shamukkunaka 1.600 shinami kankuna, paykunaka karu llaktakumantami kankuna nishpa willan. Licamancha pakchaka may rikunayaymi kan, muyuntipika hatun urkukunami tiyan, chaytami Toachí hatun yakuka yallin.

Cataba anta surkunapashmi tiyan; kaypika uraniota, bronceta, zinctami surkunkuna. Hatun yakukunapika truchapash, tilapiapashmi tiyan. Sigchospika mishkitami rurankuna, shinallatak oveja millmawanmi churakunata rurankunapash. Kutin Isinlivípika kaspi tiyarikunata, kawitukunata, shuktakunapashmi karu llaktaman katunkapak rurankuna

L SI

QU SA

CHAWPI llaktapi panpapipash, Apunchik Wasipipashmi tantanakunkuna. QUILOTOA kuchaka may rikunayaymi kan. Sigchos kitipimi kan.

Kaypi kawsakkunata yanapankapakmi, Hanpinapa yachakusha nini” NELSON ANDINO ASHQUI, Sigchosmanta wanpra

Hatunyachishka antanka chayanapash, allichikushka ñankunapashmi kay markata sumakta wiñachikrin


Ecuador, 2010, julio killa, Nº20 llaktapi kawsakuk 03

Rimanakuy GUADALUPE MARISOL LEMA LEMA TANPUPI CHASKIK WARMI

Tanpupi minkarikkuna kushilla rikpika, allita rurakushkatami yuyanchik

¿

Marisol, imatatak ruranki? Ku-

nanka ñuka shuk tanpupimi kay Peguchepi trabajani. Chaypimi ñukaka shamukkunata chaskini, shinallatak tanpupi tukuy alli kachunmi kayta chayta rikuni. ¿Tanpuka mishukunapachu? Mana, tanpu-

Pi kashka Guadalupe Marisol Lema Peguchemanta warmi Tanpupi chaskik Yachana Wasi: Gonzalo Rubio Orbe-Otavalo Hatun Yachana Wasi: Santa Juana de Chantal-Otavalo

yukka shuk kichwa taytami kan. Tukuy trabajakkunaka kichwa runakunami kanchik. Tukuytami kichwa runakuna ruranchik. ¿Pikunatak chay tanpumanka shamunkuna? Kay

llaktamanta mishukunapash, shuktak karu llaktakunamantapashmi shamunkuna. Shuk tuta, ishkay puncha, shuk semana, ishkay semanatami minkarinkuna. ¿Kichwa runakunalla kashkata rikushpaka, imatatak ninkuna? Chayashka-

wanmi ashata shukta rikunkuna, ashtawanka mishukunami chashna rikunkuna, kutin karu llaktamanta shamukkunaka allikachishpami rikunkuna. Ña rishpaka, kushillami rinkuna, allitami rurakunkichik, allimi kankichik nishpami rinkuna. Wakinkunaka shuk tutapallami shamun, shinapash kaypi alli kashkata rikushpaka, ashtawan

punchakunatami minkarinkuna. Chayka ñukanchikpashmi kushikunchik, alli rurakushkatami yuyanchik. ¿Ima shimipitak rimanki?Kunanka ña asha

inglés shimita yachakushkanimi, chaymantami asha ashaka chay shimipi rimani. Ingléspi ima nikta ña yachanimi. Shamuk punchakunaka ña ashtawan yachakushami. ¿Imatatak ashtawanka rurankichik?

Kallaripika minkarinkapakllami karka, kunanka runa mikunatapash, ayllu llaktatapashmi riksichinchik. Mikunamanta rimashpaka, kaymanta mikunatami kunchik, chaytaka ashtakatami munankuna. Kutin riksichinamanta rimashpaka, awanata, takinatami rikuchikrinchik. Chayta riksichikkunapash kichwa wanpra, kuytsakunami kankuna. Shamuk watakunaka, ¿imatatak rurasha ninki? Ushashpaka, shuk uchilla

minkarina wasitami charinkapak munani, shinapash yachakunatapashmi yuyakuni. Kichwa runakunaka yachakunatami ashtakata minishtinchik. Ushanchikmi. Wawa kashpaka, escuelapi, colegiopika rimankapakka allimi karkani, killkaytapash pantay illakmi killkak karkani, chaymantami shuk llakta mishanakuypi karkani. ¿Kichwa warmi shina kashkamanta pinkanayachinkichu?

Nimamanta, ashtawanka chashna kashkamantami karillami shayarini. Imamantatak pinkanayachishayari! Valik warmimi kani!

Foto:José Maldonado


04 llaktapi kawsak Ecuador, 2009, julio killa, 2 kallari semana Nº 20

Mama llakta SANTO DOMINGO EL CARMEN Ñantami allichikun. Mashna kullki: 38’158.637 dólar Suni: 29.4 kilómetro Mashna rurashka: 75% EL CARMEN-FLAVIO ALFARO Ñanta mirachinata ñami tuku-

4

chishka. Kutin allichinaka ishkaypimi ña rurashka kan. EL CARMEN-LA CRESPA Mashna kullki: 26’170.816 dólar Suni: 38 kilómetro PAMBILAR-FLAVIO ALFARO Mashna kullki: 20’000.000 dólar Suni: 30.65 kilómetro

5

TOSAGUA-CHONE Ñantami raku llanpunawan allichikun. Mashna kullki: 42’818.800 dólar Suni: 16.05 kilómetro Mashna rurashka: 48% Rurak: Herdoiza Crespo ROCAFUERTE-TOSAGUA Maypika rurakunmi, maypika alli-

chikunmi. El Junco, Papaya, Papayita, Tierra Bonita chakakunatapashmi rurakrin. Mashna kullki: 31’598.224 dólar Suni: 30.01 kilómetro Mashna rurashka: 48% Rurak: Herdoiza Crespo

Llakta Pushakmi ima shina rurakushkata rikun Mana ñankunatallachu allichikun, kinkraymanmi mirachikun; hatun chakakunatapashmi rurakun; Guayaquilpi, Bahía de Caráquezpi, Esmeraldaspi chakakunata tantachishpaka 2.000 metro shina sunimi kan.

3

MANTA-GUAYAQUIL Chusku antawa purinkapak Manta-Montecristi-La Pila-Jipijapa-La Cadena ñanka Guayas marka manñakamanmi kanka. Raku llanpuchishkami kanka. MONTECRISTI-JIPIJAPA Suni : 41.50 kilómetro

GUAYABAL-LA PILA Suni: 5.39 kilómetro JIPIJAPA-LA CADENA Suni: 57 kilómetro Mashna kullki: 21’865.788 dólar Mashnata rurashka: 90.20% Rurak: Herdoiza Crespo MONTECRISTI-JIPIJAPA Chusku antawa purinkapak

2 BAHÍA-SAN VICENTE CHAKA. Manabí marka umapi Chone hatun yakupi chakawanka Bahía de Caráquezmanta San Vicentemanmi chinpanalla kanka. Ishkay antawa, anta apiyu, chakillapash purinkapakmi tiyanka. Mashna kullki: 102’054.088 dólar Suni: 1.980 metro Mashna rurashka: 83.13% Rurak: Cuerpo de Ingenieros del Ejército


killa, 2 kallari semana Nº 20 llaktapi kawsak 05

7 ESMERALDAS HATUN YAKUPI CHAKA Kay ishkay chunka watapi kashna rurashkataka mana rikurishkachu. Antawakunaka kay 2010 wata, agosto killami yalli kallarirkakuna. Kunanka Esmeraldasmanta San Lorenzoman, Quinendéman, Limonesman, Muisne-

man, Atacamesman, Río Verdeman, Eloy Alfaroman, La Concordiaman, Tachina antanka chayanamanpash utiyalla rinallami kan. Mashna kullki: 66’742.000 dólar Suni: 10.74 km Rurak: Cuerpo de Ingenieros del Ejército

SANTO DOMINGO-LA CONCORDIA-ESMERALDAS Kay ñanpika iskun chakata; la Concordiapi, la Independenciapi, La Uniónpa, Quinindepi, Vichepi llaktata muyuk ñantapash; Esmeraldas Atacamespi urata hawata yallinatapashmi rurakun. Mashna kullki: 48’000.000 dólar Suni: 170.50 kilómetro Mashna rurashka: 82.02% Rurak: Herdoiza Crespo

6

R

afael Correa Llakta Pushakpa Kamayka ñankunata allichinkapak; ñankunata, chakakunata rurankapakka 2.357 hunu dólartami kaynanik junio killakamanka minishtishka. Chaywanmi llaktaka wiñakun, mushukyakun; llaktata riksinapashmi mi-

rakun. Llakta Pushakmi pay kikin Manabípi, Santo Domingopi, Pichinchapi, Cotopaxipi, Tungurahuapi ima shina katikushkataka rikuk rirka. Shinami Babahoyo hatun yakupi chakataka kay shamuk diciembre killa, 31 puncha tukuchishka kana kan nirka.

6 8

5 9

4

3

7

10

2 11

1

1

RIOBAMBA-CEBADAS Kay ñantami allichikun. Mashna kullki: 9’000.000 dólar Suni: 35 kilómetro Mashna rurashka: 93,25% Rurak: Covipal

11

BABAHOYO HATUN YAKUPI CHAKA Kay chakawanka GuayaquilmanCorporationmi ta Puntillamanmi chinpanalla rurakun. kanka. Babahoyo hatun yakupimi Mashna kullki: kan. Chinamanta Guangxi Road 101’379.389 dólar & Engineering Mashnata rurashka: 53%


06 llaktapi kawsak Ecuador, 2009, julio killa, 2 kallari semana Nº 20

Mama llakta 8

OTAVALO - IBARRA Mashna kullki: 32’000.000 dólar Suni: 18.9 kilómetro

10

LATACUNGA-ZUMBAHUA-LA MANÁ Kay ñantami allichikun, shinallatak La ManáValencia ñantapashmi rurakrikun, shinami Cotopaximanta Los Ríosman hawalla yallina kanka. Mashna kullki: 48’596.961 dólar Suni: 137.27 kilómetro Mashna rurashka: 57%

Mashna rurashka: 55% Rurak: Panavial (Herdoiza Crespo)

QUITO CHAKI PANAMERICANA

9

JAMBELÍ CHAKA Tambillopi, El Rosalpi, Murcopi, Alóagpi, Machachipi, Aloasípi, El Chaupipi, Uyumbichopi, Amaguañapi, Sangolquípi kawsakku-

JAMBELÍ-LATACUNGA-AMBATO Mirachinapika muyuk ñankunapash, chakakunapash, urata hawata yallinakunapashmi tiyanka. Ruranataka chuskupimi rakishka. Mashna kullki: 178’874.591 dólar Suni: 90 kilómetro Mashna rurashka: 25% Kallaripika Jambelí-Latacunga 47.7 kilómetrotami sukta antawa yallinapa mirachinka.

Lasopika 5 km. muyuntik ñanmi tiyanka. Kipaka Salcedo-Ambato 15.3 km. ñantami sukta antawa yallichun mirachinka. Kipaka Latacunga umata, Salcedo chakita llukshinatami, 27 km. shinata, 3 chakawan, anta añanku yallinata ruranka. Ña tukurinapika Salcedopi, Latacungapi, Pujilípi, Lasopi ukuta hawata rinatami ruranka.

QUITO CHAKITA YAYKUNA ColibríTambillo; INIAP-Santa Rosa kinkutami allichikun. Santa Rosa kinku-Alóag-Machachi-La Avanzada-Jambelí chakatami 4, 6, 8 antawa yallichun mirachikun.

Santa Rosa-Alóagpi, Aloasípipashmi ukuta hawata yallinata rurakun. Mashna kullki: 68’669.000 dólar Suni: 32 kilómetro Mashna rurashka: 71%

napami alli kanka. Mashna kullki: 3’000.000 dólar Tambillo-Colibrí: 4 antawapa Suni: 17.2 kilómetro Ñanta chinpana chakakuna: 20

ALÓAGPI URA HAWATA YALLINA Mashna kullki: 4’505.601 dólar Mashna rurashka: 45% Mashna antawa purin: 25.000 punchanta


N MA A PU I N Y NA KU KA KU KA A SH CH YA TI

Ecuador, 2009, julio killa, 2 kallari semana Nº 20 llaktapi kawsakuk 07

CAÑARTA RIKSICHINKAPAKMI 150.000 DÓLARTA KURKARiksichinata Rikuk Wasika kay watapa kallari sukta killaka 152.000 dólartami riksichinamanta yachachinkapak, imapash tiyashkata riksichinkapak kurka. Shinami Azoguespi Llakta Ukupi Riksichinapa Tantanakuy 2010 tiyarka. Culebrillaspimi shuk muyuntita rikunkapak ña wasichi kallarikrikun. YASUNÍ-ITT NISHKATAKA FRANCIAPIPASH, PERÚPIPASHMI RIKSICHIN Libération Franciamanta killkashka willayka Ecuadorpi shikan waylla panpakuna tiyashkata willan, Yasuní panpa may sumak kashkatami nin. Llakta Kamaypa Yasuní-ITT Ruranamantami willan, shinami 840 hunu yana wira puntuta allpa ukupi sakinata nin, chaypa rantika kullkipi chawpillatapash kuchun shuyakushkata nin. Shinallatak Perúpi, Limapi, Kamupa XV Katuna Panpapimi Yasuní-ITT Ruranata riksichirkapash.

Wakcha kawsayka pishiyakunmi Hanpinata, yachachinata, shuktakkunatapash rikushpami, kaytaka yachay chayashka.

K

DESARROLLO BONOTA PUNCHANTA SHINAMI KUKUN Ximena Ponce MIES pushakpash; Roberto Barriga Banco Nacional de Fomento pushakpashmi Bono nishkapash, mañachina kullkipash tiyanmi, mana anchuchishkanchikchu nirkakuna. Shinaka mana tiyanchu nikukkunaka llullakunkunami nirka. GUAYASMANTA 2.866 MANA HANPIRIPA UNKUYYUKMI YANAPANAKUNATA CHASKINKUNA “Manuela Espejo” Ruranami 2.866 mana hanpiripa unkuyyukta rikunata tukuchirka. Guayas markapa kanchis kitipimi kawsankuna. Shinami purik tiyarinakunata, tawnakunata, ishpankapak tiyarinakunata, karachapa hanpikunata, kawitukunata, amuklla siririnakunata, murukunata apiyachishpa upiyanata ruranakunatami kurka.

amayka hanpinapami 2.844 hunu dólarta kurka. Chaywanmi hanpikunata yanka kukun, hanpina wasikunata shayachikun, allichikun. Wasikunamanta rimashpaka 600 hunu dólarta “Ñuka Punta Wasi” nishkapa kurka, chaypami mana wasita charikkunaman 5.000 dólar bonota kurka; Viviendapash, Pacíficopash Kullkita Wakaychi Wasikunami kullkitapash mañachikunkuna. Yachachinapaka 4.000 hunu dólartami kushka, chaywanmi yachakukkunaman kamukunata, churakunakunata, shunkunata, chawpi puncha mikunata kurka; shinallatak yachakunkapak yaykunkapak mana ima kullkitachu kuna kan, yankami kan. Wakchakunaka ñami hanpiripasch, yachakuypash ushankuna, wasitapash chari ushankuna. Paykunapa kawsayka kaykunawanka ashtawan allimi tukushka.

Kunanka matrículamanta mana ima kullkitachu kuna kanchik; kamukunatapash karankunami” MAYRA CASTILLOKA


08

llaktapi kawsak Ecuador, 2009, agosto killa, 2 kallari semana Nº 20

Mama llakta

PRODUCCIÓN Secretaría General de Comunicación de la Presidencia de la República SECOM. Editor en Quichua: José Maldonado (Ushku Chukuri). Editor gráfico Mario Gallardo Neira

Ñanta kinkrayman mirachinapi llaki Kunanka “Pana”ta rishpaka, maypika rurakushkata, maypika allichikushkatami rikunchik.

Ñ

ankunaka mana sarun kunapash, antawakunapash mishina ñañu ñañu llan- rashkakunami. Sarunka chay ñanpushkachu rikurinku- kunaka imapapash paktarkallami, na, kunanka maykuna- shinapash kunanka kichki shinami pika raku llanpushkami kankuna. rikurin, chaymantami ñankunata Kaykunaka chusku chunka wata- kinkrayman mirachi kallarishka, pami kankakuna ninkuna, shina- chaypimi llakika rikurishka, pi wapash imamantashi puntaka mana siyukta wasita shitachunka sakinka? Shitakpipash, chashna wasita chashna rurarkakuna? Ñankunata allichinapika llakiku- kuchunmi munanchik; kunan valina rikurimushkami, ashtawan ha- kukta rikushpa, kullkita kuchunmi tun llakika ñan manñapi wasi- munanchik; shinapash chay avachishkakunawanmi tiyashka. Tu- lúo nishkata rikushpami kunkuna; kuykunami chayta rikushkanchik. chaytaka mana munanchikchu, “Pana” kuchupimi wasichinchik; piñanakunchikmi, llakirinchikmi. imatapash apankapak, apamunShinapash ñukanchikpash makapak, rishpa shamushpa utiyalla na yachashkamanta, pushakkuna wasiman chayankapakmi chayta- mana willashkamantapashmi llaka munanchik, nachu? Chayman- kipi yaykushkanchik. Shuk kamatami ashtaka wasikunaka ñanku- chimi tiyashka, chayka ñan shimimanta ishkay chunka pichka menapa manña manañapi kankuna. Kunanka llaktakunapi kawsak- tro shina karupi wasichinatami ni-

MIRACHINAPI kak wasikunatami shitana tukun, chayka llakimi kan.

kushka; chayta mana rikushpami, wasichishkanchiklla. Yachashpaka, mana ñan shimi shimipichu wasichinchikman karka, nachu? Kunan allichishka, rurashka ñankunaka kinkrayman sunimi kankuna, allimi rikurin. Shinaka kunanka wasichinkapak shayarishpaka, ama chay llakillapitak urmankapakka ñanmanta karupimi wasichina kanchik.

Shinapash kinkrayman suni ñan kakpika, antawakunaka yallimanami kallpankakuna, chaymi shuktak llaki shina rikurin; kallpashpami chinpana kashun. Ruku-payakunapa, wawakunapami llaki kanka. Shinapash maykunapika purishpa yallichun chakakunatami churanka. Shamuk punchakunaka shikanmi kakrin.


Turn static files into dynamic content formats.

Create a flipbook
Issuu converts static files into: digital portfolios, online yearbooks, online catalogs, digital photo albums and more. Sign up and create your flipbook.