llaktapi kawsak elciudadano.gob.ec
n ukuykunapa ka Llaktaka ñamit
Katik Pushak
LENÍN MORENO !Mana Llakta Pushak rantipa kankapakchu kani! 3p
2 Wata | 2010 Wata, septiembre killa Nº 24 LLAKTAPI KAWSAK HATARIPA KILLKASHKA
LLAKTA PUSHAKKA 12 HORAS SHINATAMI WICHASHKA KARKA
Kay Septiembre killa, kaynanik
30
puncha shinaka kutinpakka mana tiyanachu kan
Wakin chapakkunami hatarirkakuna. Paykunaka Servicio Público Kamachita ama surkuchichunmi hatarirkakuna. Hatarishka chapakkunaka chay Kamachipi ima tiyashkata mana yachashkatami nirkakuna.Paykunami Llakta Pushakta, Regimiento Quitoman Servicio PúblicoKamachi ima shina kashkata willankapak riktaka, shinchi rimarkakuna, tankarkakuna, makarkakuna, hanpi wasipi wicharkakuna, llukshichun mana sakirkakuna.
02 llaktapi kawsakuk Ecuador, 2010, septiembre killa, Nº24
08:00
Ima shina karka RIMANAKUNA. Hatarishka chapakkunaka rimankapakka mana munarkakunachu
Llakta Pushakka Regimiento Quito Nº 1 nishkamanmi Carondeletmanta rirka. Chaypimi chapakkunaka Servicio Público Kamachi paykunapa mana alli kashkata yuyashpa hatarishkarkakuna.
09:30
Correaka Gustavo Jalkh Llakta Ukuta Rikuk Wasi pushakwanmi hatarishkakunapa chawpita yallirka. Bono, shiwi kuri, botón kuri, yapalla horasta llankashkamanta ima tukunata willankapakmi karka.
9:45
Llakta Pushakka kimsa patamantami hatarishkakunata rimay kallarirka, paykunatami Kamachika Suyupa tukuy Wasikunapa llankakkunapa kashkata nirka, shinapash hatarishkakunaka rimachunka mana sakirkakunachu. Chaypimi piñarishpa, camisata paskarishpa, “kaypimi kani, wañuchinkapak munashpaka, wañuchichik, kamachika chashnami sakirinka” nirka.
S
eptiembre killa, kaynanik 30 punchaka shuk llaki punchami tukurka. Cha y punchami chapakkunaka ña 8h4 5 shina tukukpi, Regimiento Quito Nº 1 nishk api hatarirkakuna. Paykunaka, Servicio Público Kamachi imakunapi kullki chaskinata kichukpimi, chashna hatarirkakuna. Correa Llakta Pushakka, chayta uyashpami, pay kikin ha tarishka c hapakkunawan rimank apak rir ka. Shinapash c hayman c hayakpika, ha tarishka c hapakkunaka shin chi rimarkakunami, tank arkakunami, c hukri kunkuri pi waktankapak munarkakunami. Llakta Pushakk a ha wa patamantami k aparishpa imakunata kushkata, killanta kullkita chaskinata mirachishkata, mana pishi yachikushkatami uyachirka. Hatarishka chapakkunaka mana uyanayachirkakunachu. Correaka chayta rikushpaka, paypa camisata paskashpami, w añuchinkapak m unashpaka, k ari kashpaka, kunantak wañuchichik nishpami kaparirka. Chashna nikpimi, ha tarishka chapakkuna, Llakta Pushak kashkata mana yuyashpa, wakachina kushnita shitarkuna. Llakta Pushakk a c hay kushniwanka ñami si pirikurka; c hashnatami Cha pakkunapa Han pi W asi-
10:00
Urmachinkapak munashkamantaka ashtawan karillami llukshirka Hatarishka chapakkunaka Llakta Pushaktami 12 pacha shinata wicharkakuna, Ecuadorpa Kamayka chay pachakunaka urmanallami karka. kuna, 6.000 shinami karkakuna. H atarishka c hapakkunaka paykunataka wakachina kushni wanmi c haskirkakuna, shinallatak waktarkakunami, ha ytarkakunami, makarkakunami. Ña tutami Grupo de Operaciones Especial es GO E nishkamanta c omadokunaka Llak ta Pushak ta kis hpichinkapak yaykurkakuna. Ña 21h25 shina tukukpimi, Llakta Pushakka tukyachikuk chawpita llukshirka. Llakta Pushakpa an tawa chayachinkaraykumi tuk CARONDELETPI. Ari, ña tutami Carondeletmanka chayarka. Kaymantami payta shuyakukkunaman sumakta, karilla rimarka yachirkakuna. H atarishka chapakkunaka Corr ea Llakta Pushak tami w añuman a parkakuna. Cha y- shina karka. Correata katikkunaka chinkapak m unarkakuna. manta ll ukshichunka ma na sakirkakunachu, shina- hanpi wasi kuchu ñankuna- Shinapash Llakta Pushakmi 12 h orasta wichashka manmi c hayay k allarirka- ka kishpirirkami.
Hatarishka chapakkunaka Llakta Pushakta rimarkakuna, tankarkakuna, waktarkakuna. Imashinapashmi Chapakkunapa Hanpi Wasiman yaykurka, chaypimi hanpirkakuna.
11:00
Javier Laso Radio Públicamanta willakka Llakta Pushakwan kayana teléfonopi rimarka. Correaka tukuy Ecuadorpi kawsakkunaman paypa ayllutapash, paypa llaktatapash kuyashkata nishpami wakinkunata wakachirka. Shinapash Kamachitaka mana allichishachu nirka.
21:25
Ejércitopa GEO nishkamanta, chapakkunapa GOE nishkamanta, GIR nishkamantapash-mi Llakta Pushakta kishpichirkakuna. Llukshikukpika, hatarishka chapakkunaka wañuchinkapakmi tukyanakunata Llakta Pushakpa antawaman chayachirkakuna.
21:35
Hatun Plazapika ashtakakunami Llakta Pushakta shuyakurkakuna. Chaypi kakkunaka wawakunapash, wanprakuytsakunapash, yuyakkunapashmi karkakuna. Paykunaka tutamantami chaypi karkakuna.
21:38
Llakta Pushakka Carondelet hawa patapimi rikurirka. Karilla shayarishpami tukuy chaypi kakkunata chashna shuyash-kamanta, paywan kashkamanta pagui nirka.
Ecuador, 2010, septiembre killa, Nº24 llaktapi kawsakuk
Llakta Pushak nishka
Hatarishka chapakkunataka
hapishpami wichachishun Llakta Pushakka hatarishka chapakkuna llakinayayta rimakpipash; waktakpipash; makakpipash; wichashka charikpipash; paykunapa rurachun nishkataka mana rurarkachu.
K
aynanik s eptiembre killa, 30 punc ha Llakta Pushakta lluk chishpa kachankapak munashkataka mana kunkaririnka chu, mana chayllapi sakirinkachu. Pikunami c hapakkunata ha tarichirkakuna, pa ykunatami h uchachinkapak maskanka; hapishpaka, kamachita rikushpami wichachinka. Llakta Pushakka chashna ruranatami uyachirka. Hataripika chusku shinami wañurkakuna, kutin chukrishkakunaka –makanakukkunapash, mana makanakukkuna pash- pa tsak y allimi karkakuna. Llakta Pushakka 12
horas shina tami Qui to umapi Cha pakkunapa Hanpi Wasipi wic hashka shina karka. Llakta Pushakka c hay punchataka paypa kawsaypa, pa ypa K amaypa ma y llaki puncha shina kashkatami yuyarisha nirka. Hatun Plazapika ashtakakunami pay shamunata shuyariyakurkakuna. Paykunatami c hashna sh uyakushkamanta pagui nirka. “Urmachinkapak munakkunaka sarunman ta chashna rurakkunami karkakuna” nirka. Paykunaka Lucio Gutiérrezpa katikkunami karkakuna nirka.
‘Rimanakushpaka, imamanpash chayashunmi, makasha nishpaka mana’ Llakta P ushakka, s huktak k amaykunawan r ikushpaka, k ay K amaymi c hapakkunataka a shtawan imakunawan yanapashka nirka. Shinapash kay llaki tiyakpipash, yanapashpa katishunmi nirka. Hatarishka chapakkuna llakichishkaka “shuktak mama llaktakunapa ñawipika asinayay shinami rikurinka”, nirka. P ay Llakta Pushak kankakaman chapakkuna imatapash minishtikpika parlashpa rimashpami ri kushun; k utin c hashna h atarikpika, mana imatachu kushun nirka. Correaka “kunanka shuk llakinayay punchami kan, ñ uka K amaypi kay tiyanataka mana yuyarkanichu. Kay Kamayka tuku ykuna alliman, pakta pakta, karilla kaw-
sachunmi munan” nirka. Shinallatak w ichashka shina charikpipash, hatarishka c hapakkunapa munashkata mana ru rashkatami ku tin kutin uyachirka.
KISHPIRISHKA KIPA. Carondelet hawamantami kay puncha llakimanta rimarka.
‘Llakta Pushakpa ranti mana shayarishachu’ Katik Pushakka chay septiembre killa, 30 pun chaka N ueva Y orkmantami kutimukurka. Ñ a 8h00 shina tukukpimi, FAEpa antanka chayanaman mana uriyakuy ushashkata yachay chayarka. Chaymi
antawaka Guayaquilman tikrarka. Ñ a 10h00 shina kakpimi, Llak ta Pushak wan rimarka, chay horaska Correaka chapakkunapa han pi w asipimi wichashka shina karka. Lenín Morenoka willak-
kunamanmi kay Kamayka shikan kashkata, shuk yuyaywan rurakushkata rikuchirka. Payta Llakta Pu-shak shina sha yarina kash-kata nikpika, Correata llukchishpa kac hakpika, ñukapashmi risha, ñ u-
kaka mana Correapa ranti Llakta Pushak shina sha yarinkapakchu kani, ñukaka mana milla y, ma pa shunkuyukchu kani. Ñukaka mana sh uktak Katik Pushak shinakunachu kani nirka.
Servicio Público Kamachipi 115 yupaypika makanakukkunapa, chapakkunapa ima allikunami tiyan. Chaypimi yapalla pachata llankashkamanta kullkita kunata nikun” Urmachinkapakmi munankuna. Imatapash rurankapak munakpika, mana allichu kan nikkunaka ashtakami kankuna, wakin willaykunapashmi chashna ninkuna”
03
04 llaktapi kawsakuk Ecuador, 2010, septiembre killa, Nº24
KATIKKUNA . Tawka, shikan katikkunami Llakta Pushkata kacharichinkapakka chapakkunapa hanpi wasimanka rirkakuna
Rikunakuna
¡Kashna septiembre killa, 30 punchaka kutinkapakka mana tiyanachu kan! Ña tuta tukukpika, chapakkunaka Llakta Pushakta wañuchinkapakmi karkakuna.
S
eptiembre killa, ju eves 30 punchaka kashna llakimi tiyarka. Kaykunapi rikunallami kan. Chapakkunaka may piñami k arkakuna. Llak ta Pushakta mana rikuna yachishkatami rikuchirka, Llakta Pushak Servicio Públic o Kamachi ima shina k ashkata willankapak shayarikpika, ma-
na uyasha nirkakunachu, ashtawankarin mana u yanayaykunatami kaparirkakuna. Shinami wakachik kushnikunata shitarkakuna, Llakta Pushak chay kushniman ta ama w akankapak killparishkatapashmi kichurkakuna, tankarkakuna, waktarkakuna. Kipaka Llakta Pushaktami chapakkunapa hanpi wasipi wicharkakuna. Wichashka shina kakpimi, chapakkunaka Correawan Kamachi hawa rimankapak yaykurkakuna, Llakta Pushak Kamachita killkakatirkankichikchu nishpa tapukpika, mana nirkakunami. Rafael Correa Llakta Pushakka chay Kamachimantaka mana ima tachu an chushicha nir ka, chaymanta wañuna kashpaka, wañushami nirka.
TUKUYKUNA. Correa wichashka kashkata yachashpaka, Hatun Plazamanmi paywan kashkata rikuchinkapak llukshirkakuna
LLAKINAYAY . Chashnami Llakta Pushakka llukshina karka. Hatarishka chapakkunaka Llakta Pushakpa kunkuri chukrishka kashkataka mana yuyarkakunachu
Ecuador, 2010, septiembre killa, NÂş24 llaktapi kawsakuk
IMASHINAKARKA
1
2
3
4 1 LLAKTA PUSHAK. Chapakkunaka kunkuri chukrishka kashkataka mana yuyarkakunachu. Chaypimi waktankapak munarkakuna. Correaka ima shinapashmi purirka. Yallimana kunkurika nanarka. 2 LLUKSHINA. Correaka kushnimantami ima shinapash llukshin. 3. KUSHNI KILLPARINA. Llakta Pushakta yanapakkunaka killparinatami churachinkapak munankuna. 4. SIPIRINA. Kushinika yallimanami Llakta Pushakta wakachin, sipirkunmi. 5. WANTUNA. Correa Llakta Pushakka Ăąa mana ushanchu, yanapakkunaka wantushpami hanpi wasiman apankuna.
5
05
06 llaktapi kawsakuk Ecuador, 2010, septiembre killa, Nº24
Yuriyankapak
Chapakkunaka Kamachi ima nikushkata mana yachashpapash hatarirkakunami Kay Kamayka chapakkuna ashtawan alli kawsachunmi ima minishtishkakunata kushka. Shinami killanta kullkita mirachishka; tukyachinakunata, anta kushmata, shuktakkunatapash kushka, shinapash hatarirkakunami.
R
afael C orrea Llakta Pushak ka R egimiento Quito Nº 1 nish kaman hatarishka chapakkunata rikuk rishpa “chapakkuna chashna hatarinataka mana yu yarkanichu. Shuktak kamaykunawan rikushpaka, kay Kamaymi ash tawan ima kunata kushka” nirka. Hatarishka chapakkunaka Servicio Públic o Kamachika mana alli k ashkatami yu yarkakuna, imakunamanta chaskina kullkita kichukushkatami yu yarkakuna. Patricio Ri vera K ullkita Rikuk W asipa pushakk a 2006 w atata 200 9 w atawan rikush paka, c hapakkunapa killanta chaskina kullkika ash takatami mirashka nirka. Shinami yanka chapakkunapaka 85,3%
shinata mirachishka, kutin oficial n ishkakunapaka 120,8% shinatami mirachishka nirka. Euclides Ma ntilla chapakkunapa tukuy rikukka chay Kamachi ima nikushkata mana yachashkatami nirka; c hashna k ashkamantami “chay kamachita allita rik sichichun” sh uk tantanakuyta mañarka. ANTA PIRPINTU. Shuwakkunata wañuchikkunata hawalla katichunmi kurka.
320 hunu dólartami chapakkunapa ima minishtishkakunapa kushka Tukuyta Mushukyachinkapak, Shutakyachinkapak Rurana (2010-2014) nishkapimi shuwakkunawan ñawi ñawi shayarichun ima minishtishkata kunata nikun. Kamayka 320 hunu dólar-
tami kushk a. 200 7 w ataka 114 chapakmi imawan mana mitsarinkapak c harishkamanta w añurkakuna; 38.000 chapak shinamanta 9.000 shinallami an ta kushmata c harirkakuna; 1 9.000
shinami tukyachinata charirkakuna. Kimsa wata kipaka, 27.022 anta kushmata, 30.610 Glock tukyachinata, 2.035 mocicleta nishk ata, 7 0 cuadr ones nishkatami kurka. Shinalla-
tak antawatapash, anta muchikutapash, kill parinatapash, kayanakunatapashmi kurka. 10 hunu dólartami 2.500 chapakpa w asipa kur ka. Chapakkunata ma ymanta kashkata rikush pami, w acharishka llak taman llakachun kachakun; shukta llaktapi k akpika, m aymanta kashkamanmi kachakunn.
Ecuador, 2010, septiembre killa, Nº24 llaktapi kawsakuk
07
Kamayka 2010 watapaka
903 hunu dólartami kurka 2004 wataka
359 hunu dólartami kurka 2006 wataka
456 hunu dólartami kurka Killanta kullki chaskinata rikushpaka,
134% shinapimi mirashka. 10 hunu dólartami
2.500 wasita wasichichun kushka.
ANTAWAKUNA. Kay shina antawakuntami kurka.
Fausto Francomi chapakkunapa mushuk comandante nishka kan
TUKYACHINAKUNA. Mana tukuy chapakkunachu charirkakuna.
General F austo P atricio Francomi c hapakkunapa mushuk c omandante shina tukurka, payka Freddy Martínezpa rantimi yaykurka. Chapakkuna hatarishpa mana u yakpimi, M artínez llukshina karka. Gustavo Jalkhmi willakkunapa ñawpapi mushuk comandantetaka riksichirka. Francoka c hapakkunaka “llaktapa alli kashkata rikushpami, imakunata rurashun” nirka. Shinami chapakkunata paykunapa ruranata kuyaywan, tukuy shunkuwan rurachun mañarka.
UNASURPI KAK LLAKTAKUNA. Llakta Pushakkunaka Correata llukchinkapak kashkata yachashkawanmi Buenos Airespi tantanakurkakuna.
UNASUR nishkapi kak tukuylla mama llaktakunami Ecuador Kamaywan kashkata rikuchin UNASUR nishkapi kak mama llak takunami Quitoman shamurkakuna. Llaktakunawan A panakunata Rikuk Wasi pushakkunami kaypi karkakuna. Paykunaka Rafael Correa Llakta Pushakwanpash, pa ypa K amaywanpash kashkata rikuchinkapakmi sham urkakuna. Paykunaka, América Latinapi kamayta urmachikpi, imawan llakichina tiyashkatami u yachirkakuna, chayka Buenos Aires Nishkapi 4 , 6 yupa ykunapimi kan nirkakuna. José Miguel Insulza OEApa killkakka Rafael Correa Llakta Pushakwan tantanakunkapakmi sham urka, chaypimi “llakimanta karilla llukshishkata allikachini” nirka. Ricardo Patiñoka “América del Surpi kak llaktakunaka utiyalla tantanakushpa Ecuadorta yanapankapak kashkata” allikachishkatami nirka.
Mana shuwakkunawanka parlanillami; wañuchikkunawanka, kikin wawkikunata wañuchinkapak munakkunawanka mana!” Mana killanta chaskina kullkimantachu hatarirkakuna, Kamayta urmachinkapakmi karka” Chashna chapakkunata rikushpaka pinkanayanmi, paykunataka llukchishpa kachanami kan” RAFAEL CORREA, LLakta Pushak
Llakta Ukuta Rikuk Wasi pushak “Llakta Pushakka shinchimi rimarka. Shuktak kamaykunawan rikush paka, k ay Kamaymi chapakkunataka ashtawan y anapashka. Chashna k akpipashmi, chapakkunana ha tarirkakuna” “Hatarishka c hapakku-
naka Kamachi ima nikushkataka mana y acharkakunachu, chay hawa willakkunapash pantatami willashkarkakuna. Shinak a mana kunkayllachu hatarirkakuna, ma ykan pun chakunata ha tarinkapak yuyakushkatami rikurin”
“Llakta Pushak tami rimay, tankay kallarirkakuna, Lucio Gutiérrezpa shutitami kapari kallarirkakuna, chaymi maymanta hatari shamushkata rikurkanchik” “Llakta Pushakpa an tawaka u tukushkami k an,
chaypimi wañuchinkapak munashkata rikunalla kan. ¿Pitak karanata ama kichuchun, killanta kullki c haskinata mirachichunka, wañuchinakunawan mañan? Llakta Pushak tami ll ukchishpa kachankapak munarkakuna”
08 llaktapi kawsakuk Ecuador, 2010, septiembre killa, Nº24
Yuyaykuna
llaktapi kawsak
PRODUCCIÓN: Secretaría General de Comunicación de la Presidencia de la República SECOM. Editor en Quichua: José Maldonado (Ushku Chukuri). Editor gráfico: Mario Gallardo Neira
KUSHNI. Hatarishka chapakkunaka chashnami wakachik kushnitaka tukyachirkakuna. Llakta Pushakata rikuk rikkunaka ashtakatami wakarkakuna
¿Pikunashi
Foto: MATEO PONCE
chapakkunata
hatarichirka? Shuk punchami imakuna tiyashkata yachay chayarinka. Shinapash ama kutin chashna llaki tiyachunka tukuykunami rikuriyana kankuna.
C
hapakkunapa kawsayka m ana hawallachu kan, pa ykunaka pun chantami shuwakkunawan, wañuchikkunawan, millay hanpikunata katukkunawan ñawi ñawi shayarina kankuna; imapash llaki tiyakpika, paykunami puntaka chaypi kana kankuna. Ashtaka chapakkunami kashnakunapi shayarina kashkamanta wañushkakuna. Mana c hayllachu kan, paykunaka mana kikin llaktakunapichu kawsankuna, shuktak llaktakumanmi kachankuna, wakinkunaka aylluwanmi rinkuna, wakinkunaka sapallami rina kankuna. Shinami c hapakkunapa ayllupapash llaki rikurimun. Kay K amayka c hashna
shinchi kawsay kashkata rikushpami, puntaka killanta kullki c haskinataka mir achirka. 2006 watawan rikushpaka, ishkay kutin shinapimi sueldo nishkataka mirachishka. T ukyachinakunata, tukyachinakunapa munición nishkakunatapash, anta kushmakunatapash, shuktak minishtishkakunatapashmi kushka. Mushuk Servicio Público Kamachipika chapakkuna pusak horas yallita llankakpika, chay yapalla llankashka horasmanta kullkita kunatami nikun. Shinalla tak shukman kachakpika chaypi kawsana wasitami kuna kashkata nikun, c hay wasikunaka sapallakunapapash, aylluwan k awsakrikkunapapashmi kankakuna. Chashnami kay Kamayka
HATARISHKAKUNA. Yallimana piñami karkakuna, pitapash makankapakmi karkakuna.
SAMAY ILLAK. Kushnika ashtakakunatami llakichirka.
chapakkuna alli llankachun, alli kawsachun rikuriyakushka. Shinapash chapakkunaka septiembre killa, 30 pun chaka ha tarirkakunami. ¿Imamantashi hatarirkakuna?, ¿Ima tashi mana alliman rikurkakuna? ¿Paykunapa munaycha hatarirkakuna?, ¿Pishi ha tarichirka? , ¿Pipash hatarichik tiyakpika, impakshi hatarichirka?, ¿Hatarichishpaka, ima tashi ta rinkapak munarka? Asha ashami shimikunaka llukshikun, ñallami k ay tapuykuna hawa ima shina k ashkataka yachay c hayarinka. Shina pash ama kutin chashna llaki tiyachunka tukuykunami rikuriyana kankuna.