llaktapi kawsak
Rimanakuy
elciudadano.gob.ec
ISABEL SARANGO PAQUI
n ukuykunapa ka Llaktaka ñamit
20.11 wata/mayo killa/09 puncha
!Yanankapakmi yachakukuni! 7p LLAKTAPI KAWSAK HATARIPA KILLKASHKA
No 26
Llak-
taka
ARI ninmi
Tapuykunata ARI nishkawanka Llaktata mushukyachishpa katirinkami. Ashtawanka shuwanata, wañuchinatami rikukrin. Shuwakta, wañuchikta hapishpa wichashpaka, mana kacharikrinchu 2p
RAFAEL CORREA Llakta Pushakka llaktata mushukyachinkapak kashkatami nirka. Chashnami ashtawan wakchakunapa alli kashkata rikushpa imakunata ruranata nirka.
Ashtakakunami Llakta Pushakwan kashkata rikuchirkakuna
2p
ASHTAKAKUNAMI HATUN PANPAMAN, CARONDELET SUMAK WASI ÑAWPAPI,
Llakta Pushakwan kashkata, mishashkawan kashkata rikuchinkapak
SHAMURKAKUNA. LLAKTA PUSHAKKA CHAYTA RIKUSHPA MAY KUSHIKURKAMI.
02 llaktapi kawsak
20.11 wata I mayo killa I 09 puncha I No 26
Ima shina kashka
LLAKTA PUSHAK. Tukuy tapuykunatami kutichirka
Llakta Pushakka
Llaktapi kawsakunaka Correawan kashkatami rikuchinkuna
mishashkata pantachinkapak
imakunata rurakushkatami
uyachirka Llakta Pushakka mana katikkuna, shinallatak wakin willakkunapashmi mishashkata pantachinkapak imakunata uyachikushkata nirka
R
afael Correa Llakta Pushakka payta mana katikkuna, wakin willakkunapash chusku tapuypi, maypimi Kunanpa Taripanata Rikuk Tantanakuyta shayachinata nikun; chay 9 ta puypi, maypimi Willanata Rikuk T antanakuyta shayachinata nikun, chaykunapi ARIpash MANApash shinallatak kashkatami nikunkuna nirka. Llakta Pushakka maypimi ARI nishka mishan, chay markakunapa akllashkata-
Mana mishak ushakkunaka mana alli kashkata nishpami llakichinkapak munankakuna. Allipachami mishashkanchik, rikunallami kan” RAFAEL CORREA Llakta Pushak
KATIKKUNA chashnami Llatka Pushakwan kashkata rikuchirkakuna ka mana yaykuchishkachu nirka. Guayasmantaka 27% shinatalla; Esmeraldasmanta 23% shinatalla; Los Ríosmanta 30% shinatalla; Pichinchamanta 27% shinatallami yakuchishka nirka. “Chaykunamanta akllashkakunata yaykuchikpika, ARI nishka mishashkatami rikunkichik. Chay tapuykunapika 200.000 shinawanmi mishashun. Chayta ma-
na utiyalla yaykuchishkamantami mana mishashkata yuyachinkapak munankuna” nirka. Tukuy llaktata rikushpaka, ARI nishkaka 53,5% shinata, kutin MANA nishkaka 46,5% shinatami charinka, “2009 wata Llakta Pushakta akllanawan rikushpaka, kunanka ashtawanmi ñukanchikta katishkakuna” nirka.
Kayna lunes puncha Tarqui Granaderokunapa Yaykuna Llukshinapimi Hatun Panpapika 500 kari warmi karkakuna. Paykunaka ARI nishka mishashkamanta Rafael Correa Llakta Pushakwan kashkata rikuchinkapakmi chaypi karkakuna. “Correa riksishka, Llaktaka kanwanmi kan”, “Charikkunata ama kaspiwan kuychu, kara chunpiwan kuy” nikuk killkashkakunawan, sisakunawan, Ecuadorpa unanchakunawanpashmi karkakuna. Teresa Llumiquingaka sisakunatami aparka, Llakta Pushakman kunkapakmi munarka. “Llakta Pushak alli shunkuyuk kashkata, pay nishkata paktachik kashkata yachanchikmi, chaymantami paywan kashkata rikuchinkapak kaypi kanchik” nirka. José Suárez “llaktaka mushukyakunmi, chaytaka ñankunapi, chakakunapi, shinallatak hanpi wasikunapi, yachakunapi, bonokunawan wakchakunata rikukushkata rikunallami kan” nirka. Llakta Pushakka chashna paywan kashkata rikuchinkapak shamushkamantami pagui nirka.
20.11 wata I mayo killa I 09 puncha I No 26
llaktapi kawsak
03
Ima shina kashka
OEA nishkamanta rikukunkapak shamushkakunaka akllanapi mana ima llaki tiyashkatami nirkakuna AKLLANA PUNCHA. OEAmanta shamushkakunami willakkunawan parlarkakuna
Karu llaktamanta shamushkakunaka akllashkakunata chaskikkunata rikushkanchikmi, mana ima llakichu tiyashka” ENRIQUE CORREA, OEA kachasmushkakunapa pushak
Akllanaka allimi karka, ima shina ruranapipash, rikuchinapipash shuk llaktakunapi shinami karka” EDUARDO URQUILLA, CELA kachamushkapa pushak
Enrique Correa shamushkakunapa pushakka ashtawan utiyalla yupachunmi, chayta rurakkunata ashtawan chay hawa yachachina kashkata nirka
O
EA nishkamanta r i k u n kapak shamu s h kakunaka kaynanik sábado puncha akllanapi mana ima llakita rikuhkatami nirkakuna. Enrique Correa shamushkakunapa pushakka 18 shina shamushkata nirka, paykuna kaypi chaypi akllanata rikushkata nirka. Rikunkapak shamushkakuna chusku yuyaytami kurka: chachichun mañarka.
1
Akllanata willankapak mash-na kukllkiwan ruray ushash-kata yachachun,
2
Shikan pushana tantanakuykunapa shutipi kakkuna tukuy akllana ruranapi kachun,
3
Imashina yupanapash; ima shina yupashkata killkachinapash hawalla rurana kachun,
4
Akllashkata chaskikkuna ima shina ruranata yachachichun mañarka. AKLLANA PUNCHA. kashnami akllashkata allikirkakuna
04 llaktapi kawsak
Ima shina kashka
20.11 wata I mayo killa I 09 puncha I No 26
ARI nikuk akllashkakunata mana utiyallachu yupakunkuna KAMAYKA LLAKTAPI KAWSAKKUNA ALLI KAWSACHUNMI IMAKUNATA RURAN
Maypimi ARI nishka mishan, chaykunamanta akllashkatami mana utiyalla yaykuchin. Chaymantami MANAta akllakkunaka mana mishashkata ninkuna
K
llashkata yupanaka Akllanata Rikuk Tantanakuypika allimantami katikun. Maypimi ashtawan ARI nirkakuna, chaymantaka ashallatami yaykuchishka. Martes chishikamanmi Amazoníamanta akllashkakunataka 99% shinata yaykuchishka. Amazoníapika MANA nishkami mishashka. Morona Santiagomanta, Napomanta, Pastazamanta, Zamora Chinchipemanta akllakshkakunataka ñami yaykuchishka. Kutin mama kucha manñapi kak llaktakunamanta akllashkakunataka manarak yaykuchishkachu. Chashnami Guayasmanta, Manabímanta, Esmeraldasmanta 30% shinatalla yaykuchishka. Alianza PAÍS katikkunami MANA nishka mishak shina rikurichun chashna rurashkata nishpa uyachirkakuna. KuAKLLANA nankaman maypimi MANA nishPUNCHA. ka mishakun, c haykunatallami karukunapash yaykuchishkata nirkakuna. alli churakushOmar Simon Akllanata Rikuk kami akllanapi Tantanakuypushakka Guayaquilkarkakuna manmi llakikunata allichinkapak rirka, chaypimi ARI nishkamanta, MANA nishkamanta katikkuna piñanakushkata rikurka. Shinallatak akllashkakunata yupanata unayachinkapak munashkata rikurkapash.
MAMA LLAKTAPI YUPAYKUNA
llaktapi kawsak
05
Ima shina kashka
2006 WATA, NOVIEMBRE KILLA, 26 PUNCHA
Llakta pushakta akllankapak
56,7%
43,3%
Rafael Correa
Álvaro Nooa
2007 WATA, ABRIL KILLA, 15 PUNCHA
Hatun Tantanakuy tiyachun akllay
81,7% MANA 12,4% ARI
2007 WATA, SEPTIEMBRE KILLA, 30 PUNCHA
Hatun Tantanakuypi kakkunata akllankapak
69,5% Alianza PAÍS
130
shinamanta, 80 shinami Correa katikkuna kankuna
2008 WATA, SEPTIEMBRE KILLA, 28 PUNCHA
Llakta Kamachita ari, mana kashpaka, mana ninkapak akllay ARI
63,9%
MANA
28,1%
2009 WATA, ABRIL KILLA, 26 PUNCHA
Mushuk Llakta Kamachiwan llakta pushakta akllankapak
51,9%
28,4%
Rafael Correa
Hatun Tantanakuymanka kashnami yaykurkakuna
Gilmar Gutiérrez
PSP AP
14,9%
45,7%
AKLLANA PUNCHA. kichwa wuarmikunapashmi akllanapi karkakuna
Patiño: «Misharkanchikmi, shinapash sarun shina mishankapakmi munanchikman karka, mana usharirkachu» Ricardo Patiñoka, Ecuavisapi kashpaka, piñarishpami, Correata mana katikkuna maypimi ARI nishka ashtakawan mishan, imakunatapash rurashpami Akllanata Rikuk Tantanakuyman mana yaykuchikunkuna nirka. Kay mayo killa, 10 pun cha, Alfredo Pinoargotewan rimashpami, “Guayas Akllanata Rikuk Wasipi MPD nishkamanta, Social Cristianokuna, Madera de Guerreromanta, Alvaro Noboa katikkunapash tantanakushpa imakunata huchachishpa, akllashkakunata ama utiyalla yaykuchichunka rikunayaymi karka” nirka. Chay 4, 9 tapuykunapipash mishanatami nirka, Correata mana katikkunaka chay tapuykunatami rikuriyakushkakuna, shinapash ARI nishkami chaykunapika mishakrin nirka. Chashnami 9 tapuypika, Guayaspika, ARI nikkunaka 54% shina kan, kutin MANA nikkunaka 45% shinami kan nirka. Shina-
RICARDO PATIÑO kutin shuk shuk yupachun mañarka n Ñukanchikmi, Rober Cuerowan kutin shuk shuk
yupachun mañarkanchik
n Makiwanmi akllakrin nishpaka shuklla imakunata-
pash rurakushkatami kikinka nikunki, nachu?
n Kaypi, Ecuavisa kikinmi nikunki, kanpa yuyaytami
nikunki, Ecuavisayukpa yuyatami nikunki.
n Kikinkunaka shukkunapa shutipi chaytaka mana ni
ushankichikchu. Shukkunami chaytaka ni ushankuna
llatak 4 tapuypika ARI nikkunaka 55% shina k ashkata, MANA nikkunaka 45% shina kashkata nirka. “Tukuy akllashkakuna
ña yaykuchishka kakpika, ARI mishashkata rikunallami kanka, shinapash mana sarun shina yallimana mishashunchu” nirka.
06 llaktapi kawsak
20.11 wata I mayo killa I 09 puncha I No 26
Ima shina kashka
IMKAY A T PU IY NC AS HA HK K AKUNA UN A
77.106 chapakmanpash,
makanakukmanpashmi
killan killan chaskina
kullkita mirachirka
SACHATA ISHKAY TUKUSHPA RURANKAPAK PANKATA SHUTI KILLKARKA Allpata Wayrata Rikuk Wasimi Sachata Ishkay Tukush-
pa Rurankapak Fomento Kullki Wakaychi Wasiwan pankata shuti killkarka. Chashnami chayta rurankapak munakkunaka kullkita mañay ushankakuna. Urku llaktakunapipash, Amazoníapipash yurayuk panpakunata charikkunamanmi kullkita kurka, sachata rikuriyachun, mirachichunmi chashna kurka.
AMAZONÍATA RIKSIK SHAMUCHUNMI IMAKUNAWAN KAYAKRIN Morona Santiagomanta, Pastazamanta pushakkunami Riksichinata Rikuk Wasiwan chaykunapi ima tiyashkakunata riksichinkapak ima rurana hawa rimarkakuna. Shinami Macaspi shuk Riksichinata Rikuk Uku tiyanka, kaymi Moronapi ima tiyashkakunata willanka.
PASTAZAPIMI ALLPAYUK NIKUK PANKATA KURKA
Kaynanik watamantami killan killan chaskina kullkita mirachinata rikukurka
A
lfredo Vera Llakta Ukuta Rikuk Wasi pushapash; Richard Espinosa Llankanata Rikuk Wasi pushakpashmi kayna 2010 watamanta, octubre killamanta Suyupi Llankakkunapa Kamachita rikushpa, chashna killanta chaskina kullkita mirachina rikushkata nirkakuna. Shikan willaykuna chashna mirachishkaka akllana tiyashkata rikushpa rurakushkatami nirka, Veraka chayta uyashpaka, “paykunapa killanta kullkita mirachinataka mana kunanchu, mana akllana tiyashkata rikushpachu rurashkanchik” nirka. “Willakkunaka imakunatapash nishpami mana alli pi churankapak munankuna” nirka. “Imakunatapash ninllami. Shinapash pantashpaka, pantashkanchikmi nina-
Tarpunata Rikuk Wasika 70.526 hectáreapami allpayuk nikuk pankakunata kurka. Chaytaka Pastazamanta 30 ayllu llaktami chaskirkakuna. Tigre hatun yakunapi kak zápara ayllu llaktaka kushikushpami chaytaka rikurka. 2.000 ayllumi allpayuk nikuk pankataka chaskirkakuna.
38.860 chapakmi tiyankuna
38.246 Makanakukmi tiyankuna
taka mana yachankunachu” nirka. Killan killan chaskina kullkita mirachishkataka kay 2011 wata kallarimantami kanka. 77.106 chapakpash, makanakukpashmi chashna chaskinkakuna. Espinosaka “punta kutinmi chashna mana upalla, tukuykunapa ñawpapi, paykunapa killanta chaskina kullkita mirachishkanchik” nirka.
MORONA SANTIAGOPIMI ÑANKUNATA RURAKRIN
Sigsig-Gualaquiza ñanmanta Matanga-ChiguindaGualaquizaka 68,5 kilómetro sunimi kan. Kayta ima shina ruranata yachankapakmi rikuy kallarikrin, chaypami shuk hunu dólar yallita minishtikrin.
20.11 wata I mayo killa I 09 puncha I No 26
llaktapi kawsak
07
Rimanakuy ÑUSTA ISABEL SARANGO PAQUI SARAGUROMANTA YACHAKUK KUYTSA
Kichwa warmikunaka mana kullkita charishkamantami mana yachakuy ushankuna Payka Quitomanmi Kawsankapak shamurka. Kaypimi yachakukun
Foto:José Maldonado
K
ay kuyaylla kuytsa- wakin punchakunallami misha ka kunanka Quitopi- churakunata churakun. Yachana mi kawsan. Shina- wasikunapika chashna churakushpash yachana wasi- kata rikush-paka, kallaripika shipa kallari watakuna- kan shinata rikushkakuna. Shinaka Saraguropimi ya- pash yachakunapimi alli kashkata, chakurka. Kipami ushak kashkata rikuchishka. Quitoman shamurka, Yachakunapi yupayhatun yachana wasikunapash allimi kashtapash, sumak yachaka. Chashnami yachana wasitapashmi Quichikkunapash, yachatopi yachakurka. Cenkukkunapash alliman tral Sumak Y achana Kichwakunaka rikushkakuna. Alli Wasipika kamachi yaumayuk kashkata rikuyachakunka- chishkamantami llakichak tukunkapakmi pak minishtis- ta mana charishka. yachakurka. Payka kushilla hkakunata cha- Kichwakunaka yachakuytsami kan, Quiminishtishrishpaka mis- kunkapak topi kawsashkakakunata charishpaka, hukunawan manta shikan takichay shina maypi kawkunata uyan; bas- shinallatak kah- sana, ima mikuna, ima kettapashmi pukllan; churakuna, shukkunakatami rikushinallatak samarishtapash charishpaka, chinchikman” mishukunawan shinapaka, wallkakunata, maki watakunatami llatak kash-katami rikururan. Kaykunataka katunka- chinchikman nin. pakmi ruran. Chashna katushKichwa warmikunamanta ripami, imapash yachakunapi mash-paka, llaki tukunmi. Kichwaminishtirishkataka ranti ush- kuna mana kullkita charishkamanashka. tami mana yachakuy ushankuna, Isabelka punchantami ru- yachakunawan shuk shikan kawna churakunata churakun, sayta chari ushashkataka wakinkunallami yuyankuna nin. Paypa yuyaypika yachakuna alli kashkatami riksichina kan nin. Y achakushkawanka alli kawsaytapash, kullkitapash chari ushashkata, maykunapipash ruray ushashkatami nin. Saraguromanta kuytsaka kay hatun llaktapi yacharishkatami nin. Yachakunata tukuchishpa SaraPi kashka guropi yanapankapak munashSaraguromanta katami uyachin, shinapash haWacharishka: Loja tun llaktaman tikranatami yuMashna watayuk: 22 yan. Saraguropi maypimi kichYachana Wasi: Selina wa runakuna kawsankuna, Vivar Espinosa - Saragurochaypika ashtaka ruranami General José de San tiyan nin. Wawakunata, warMartín - Quito mikunata ashtawan yanaHatun Yachana Wasi: pana kashkata yuyan, payManuel María kunami ñukanchik kikin Sánchez – Quito kawsayta mana c hinkaSumak Yachana Wasi: chinkuna nin. Universidad Central–Quito
tay manmi katinuak kankakakan
kan aka tukuykunapami Mana unkushka kan Unkuyta Rikuk Wasi
IRKI WAWAKUNA AMA TIYACHUN
nutrición
acción
PRODUCCIÓN: Secretaría General de Comunicación de la Presidencia de la República SECOM.
na shuk mikuarin Wawata chuc mikuy kall huchinaka 2 wa
asha shuk mikunakunata kuna kan. Chashnami arrozta, kinwata, mikuna kiwakunata, mana hayak mishki murukunata kuna kan.
Ña 6 killayuk kakpimi, asha
llaktapi kawsak
imi, p k a k k u ay nata Ña 6 kill ku
kua n u k i m i r Ñuka kallashinchipash, nawanka ashmi wiñasha umayukp
08 llaktapi kawsak 20.11 wata I mayo killa I 09 puncha I No 26
Editor en Quichua: José Maldonado “Ushku Chukuri”. Editor gráfico: Mario Gallardo Neira Fotógrafos Eduardo Santillán,
Wladimir Játiva, Santiago Armas, Emilio Sánchez y Miguel Romero