By

A Claymate skateboard, made of red clay, decorated with motifs from ancient Greek ceramic vessels, and fitted with metal wheels, from Greece is for Lovers.

Απενοχοποίηση του και πολλά άλλα ταξιδιωτικά ενθύμια αφηγούνται την ιστορία της Αθήνας, της Κρήτης, των Κυκλάδων, κάθε ελληνικού τόπου. Συχνά χαρακτηρίζουμε αυτά τα κλασικά ελληνικά σουβενίρ ως κιτς, όμως αυτά δεν διαφέρουν καθόλου από στον τομέα των αναμνηστικών, προωθώντας τον πολιτισμό της χώρας μας μέσα από αναβαθμισμένα αισθητικά αντικείμενα. Η στροφή αυτή έγινε πριν από περίπου είκοσι χρόνια και εντατικοποιήθηκε κατά την περίοδο της οικονομικής κρίσης, όταν πολλοί αναζήτησαν νέους τρόπους έκφρασης αλλά, κυρίως, καινούργιο πεδίο επαγγελματικής ενασχόλησης.

«Πριν από τριάντα χρόνια δεν μιλούσαμε για ντιζάιν, δεν υπήρχε αυτή η έννοια στη μαζική παραγωγή», λέει χαρακτη- ριστικά η κεραμίστρια Χριστίνα Μόραλη, εκ των ιδρυτικών μελών της Ένωσης Καλλιτεχνών Κεραμιστών Ελλάδος. Η ίδια άνοιξε το εργαστήριό της το 1976, μετά τις σπουδές της στη Σχολή Δοξιάδη και στο Hammersmith College of Art του

Celebrating kitsch

promoting the country’s culture with more aesthetically sophisticated pieces. This trend began about 20 years ago and gained further momentum during the economic crisis, when many Greeks sought new means of expression and, more pertinently, new business opportunities.

τα αντίστοιχα άλλων χωρών. Το ίδιο συμβαίνει στην Πορτογαλία με τα χαρακτηριστικά κεραμικά πλακάκια Azulezhu, στο Λονδίνο με τους κόκκινους τηλεφωνικούς θαλάμους και στη Νέα Υόρκη με τους πλαστικούς μίνι ουρανοξύστες ή το Άγαλμα της Ελευθερίας τυπωμένο σε οτιδήποτε. Η απλοϊκή αισθητική τους είναι σχεδόν πανομοιότυπη σε ολόκληρο τον κόσμο, διότι πρόκειται για οικονομικά προϊόντα μαζικής παραγωγής, που απευθύνονται σε όλους όσοι επιδιώκουν να διαιωνίσουν την ανάμνηση του ταξιδιού τους. Ωστόσο, μια που η καλλιτεχνική τους αξία δεν ήταν ποτέ ζητούμενο, μήπως πρέπει να αποδεχτούμε ότι ανταποκρίνονται τίμια στον σκοπό τους; Το ντιζάιν ως εργαλείο

Σήμερα, μια νέα γενιά Ελλήνων δημιουργών –γραφίστες, βιομηχανικοί ντιζάινερ, αρχιτέκτονες, σχεδιαστές κοσμημάτων, κεραμίστες, πιλοποιοί, εικαστικοί, τεχνίτες– έχουν εισχωρήσει

Λονδίνου, και είναι από τους πρώτους που παρουσίασαν αντι- κείμενα τέχνης και ντιζάιν τα οποία ανέσυραν ελληνικές μνή- μες. Ανάμεσά τους τα κεραμικά και αλουμινένια σουβέρ στο σχήμα των μπισκότων πτι-μπερ που υπήρχαν σχεδόν σε κάθε ελληνικό σπίτι, αλλά και η αντίστοιχη συλλογή με Δεκάρες, Πεντάρες, Εικοσάρες και Δραχμές από το νομισματικό μας παρελθόν. Από το 1993 που κυκλοφόρησαν, εξακολουθούν να έχουν την ίδια θετική ανταπόκριση από τον κόσμο. Με χιούμορ και αισθητική αντιμετώπισαν το σουβενίρ οι δημιουργοί Greece is for Lovers. Πρόκειται για ένα design studio που με όχημα τη σάτιρα δημιουργεί προϊόντα που συνδυάζουν την παράδο- ση με το ντιζάιν –όπως οι κεραμικές στάμνες Atlantish ή ένα κεραμικό skateboard διακοσμημένο με μαιάνδρους, αλτήρες γυμναστικής που μοιάζουν με κίονες κ.ά.–, και απευθύνονται τόσο στους ταξιδιώτες όσο και στους ντόπιους, ιδιώτες ή επαγ- γελματίες που θέλουν να αναβαθμίσουν τον χώρο τους.

The term “kitsch” was first used in the 1860s by German artists to describe poor copies of artworks; it became more prevalent in the 1930s as a description of anything lacking in taste. Miniatures of the goddess Athena, plates decorated with motifs from ancient amphorae, pompom-bedecked evzone shoes, fridge magnets featuring the Acropolis, jewelry inspired by Cycladic figurines and many more souvenirs all sought to convey something of the country's history, mythology or natural beauty. We Greeks often dismiss these classic mementos as kitsch, even though they're no different to the souvenirs found in other countries; it’s the same in Portugal with the classic Azulezhu tiles, in London with its red phone booths, and in New York with its plastic mini-skyscrapers and the Statue of Liberty in every possible manifestation.

The simplistic aesthetic of these objects is almost identical across the globe because these are cheaply made, massmarket products designed for anyone seeking to hold onto the memories of their travels. In any case, their artistic value was never a priority, and shouldn’t we at least acknowledge that they serve their purpose well?

Design as a tool

Today, a new generation of Greek creatives – designers, architects, jewelry makers, ceramicists, milliners, artists and craftspeople – have entered the souvenirs market,

“We didn’t talk much about design 30 years ago, as the concept had not infiltrated mass production,” says artist Christina Morali, who is also one of the founding members of the Union of Greek Ceramic Artists. Morali started her own studio in 1976 after graduating from the Doxiadis School of Graphic Arts in Athens and London’s Hammersmith College of Art, and was one of the first to unveil a collection of art and design pieces reminiscent of pop-culture Greece. These included ceramic and aluminum coasters shaped like the Petit Beurre cookies once so ubiquitous in Greek households, as well as another series designed after old drachma coins. These items are just as popular today as when they were first launched in 1993.

Δεκάρες από αλουμίνιο, από τη σειρά με θέμα τη δραχμή, της Χριστίνας Μόραλη.

Aluminum 10-Lepta pieces, from a series based on the drachma, by Christina Morali.

Καράβι από λαμιναρισμένο χαρτόνι, από τον Αντώνη Καστρινάκη, στο πωλητήριο του Μουσείου Μπενάκη. i t

Decorative plexiglass vase with screen printing done by hand, from Nearchos Ntaskas' studio Art of neo.

Κανάτα από τη συλλογή Philoxenia, διακοσμημένη με μοτίβα από κεντήματα και υφαντά, Zeus+Δione.

A jug from the Philoxenia Collection, decorated with motifs taken from woven and printed fabric, at Zeus+Δione.

Made in Greece

Το παραδοσιακό σουβενίρ συνεχίζει να επιβιώνει και να εισάγεται –κυρίως από την Κίνα–, όμως τα νέα σχέδια που ζωντανεύουν με ελκυστικό τρόπο τον πολιτισμό και την παράδοσή μας έχουν πλέον μια σημαντική διαφορά: κατασκευάζονται στην Ελλάδα, κάτι που τους προσθέτει υπεραξία. Οι δημιουργοί τους δεν εμπνέονται απλώς από σύμβολα, θέλουν τα έργα τους να αποτυπώνουν ξεκάθαρα την ελληνική τους ταυτότητα. Το παλιό βρίσκει νέο τρόπο να εκφραστεί, τόσο με την αισθητική προσέγγιση όσο και με τα υλικά που χρησιμοποιούνται – τσιμέντο, πλέξιγκλας, ψάθα, μέταλλο, πηλός. Παραδοσιακά μοτίβα και τεχνικές, όπως τα υφαντά που πρωταγωνιστούν σε ρούχα, κοσμήματα, ριχτάρια, ακόμη και στους τοίχους –μία από τις κυρίαρχες τάσεις την οποία συναντάμε στις δημιουργίες της Αλεξάνδρας Θεοχάρη του Klotho–, βρίσκουν μεγάλη απήχηση. Οι τοπικές κουλτούρες εμπνέουν και υπερβαίνουν πλέον το φολκλόρ, συμβάλλοντας στην ουσιαστική σύνδεση του ταξιδιώτη με τον τόπο που επισκέπτεται, σε μια εποχή που οι στρατηγικές σχεδιασμού της τουριστικής βιομηχανίας το απαιτούν. Σημαντικός σε αυτή την εξέλιξη είναι και ο ρόλος των μουσείων, που βοηθούν πολλά νέα brands και δημιουργούς να εδραιωθούν επιλέγοντας έργα τους για τα πωλητήριά τους, από όπου περνούν καθημερινά δεκάδες επισκέπτες. Εξίσου

Κούπες, με επιφάνειες εμπνευσμένες από τα διακοσμητικά στοιχεία στις όψεις αθηναϊκών πολυκατοικιών του 20ού αιώνα. Γιάννης Γκίκας για το Myran Scandinavian Design.

Cups with detailing inspired by the facades of 20th-century Athenian apartment buildings, made by Yiannis Ghikas for Myran Scandanavian Design.

Χειροποίητη κεραμική φιγούρα της

Handsculpted ceramic bust of Aphrodite, goddess of love and beauty, crafted by the artist Sophia.

Made in Greece

σημαντικές είναι και οι δικές τους παραγωγές, βασισμένες στην ελληνική τέχνη, η οποία διατηρείται ζωντανή στις αίθουσές τους και αποτυπώνεται σε κοσμήματα, μινιατούρες και αντίγραφα εκθεμάτων, νομίσματα, αφίσες κ.λπ., όλα με δυνατή ελληνική ταυτότητα, καθώς βασίζονται σε έργα σημαντικής ιστορικής και πολιτιστικής αξίας.

Τέχνη και βιωσιμότητα

Οι δημιουργοί κάθε είδους αποτυπώνουν στα έργα τους και σύγχρονους προβληματισμούς, όπως η βιωσιμότητα. Επί - σης, η επιστροφή στις τοπικές κουλτούρες δεν διαφοροποιεί απλώς τα αντικείμενα από τη μαζική παραγωγή, εστιάζει παράλληλα στις ανθρώπινες σχέσεις, στις συνέργειες, με τους καλλιτέχνες να πραγματοποιούν ουσιαστικές συνδέσεις με την κοινότητα και τον πολιτισμό μας. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτής της τάσης αποτελούν τα κεραμικά –που βρίσκονται στην κορυφή της προτίμησης των ξένων τουριστών στην Ελλάδα–, όπως αυτά της Έλενας Βασιλαντωνάκη (Pilos Clay Art), που παραπέμπουν σε αρχαία αγγεία και αμφορείς, αλλά και τα λιτά χρηστικά αντικείμενα του Γιάννη Γκίκα από τη σειρά Artificiel, οι επιφάνειες των οποίων είναι εμπνευσμένες από τα επιχρίσματα των πολυκατοικιών της Αθήνας, σήμα κατατεθέν της νεότερης ιστορίας της πόλης. ♦

In contrast to the still sought-after “traditional” souvenirs which are, in fact, made abroad and imported – mainly from China – the new mementos celebrating Greek culture and traditions are made in Greece, a factor that gives them added value. Their creators aren’t just inspired by symbols; they want their pieces to explicitly state their Greek identity. These artisans find new ways to handle traditional objects and themes, both via their aesthetic approach and by the materials they use: concrete, plexiglass, thatch, metal and clay, among others. The pieces they make, including clothing, jewelry, throw rugs and even woven pieces to hang on the wall – a trendy souvenir category found, among other places, in the creations of Alexandra Theochari at Klotho –are wildly popular.

Local cultures are also sources for ideas that transcend the folksy, contributing to the creation of a genuine attachment between the traveler and the place they have visited at a time when tourism policy strategy demands just such a thing. Museums have played an important role in this development; by choosing to display and sell objects from new artists and new brands in their shops, they are helping them to establish reputations with the hundreds of potential buyers that visit these institutions every day. Independent initiatives from museums have also been crucial in giving new life to the Greek art on display in their halls in the guise of jewelry, miniatures, copies, coins, posters and the like, all with a strong Greek identity because they are based on pieces of important historical or cultural value.

Art and sustainability

Creators working in all media are addressing contemporary concerns in their work, such as matters regarding sustainability. What’s more, tapping local cultures for inspiration isn’t just a departure from mass production, it's also an investment in human relationships and synergies, with the artists forming meaningful connections with the communities.

Ceramics, always at the top of tourists’ preference list, offers some of the most striking examples of this trend, such as the work by Elena Vasilantonakis at Pilos Clay Art, which references ancient pottery, or the spartan utilitarian objects in Yiannis Ghikas’ Artificiel porcelain line, inspired by the concrete chasing on the façade of most Athenian apartment buildings, a iconic element of the city’s modern history. ♦