VOL_15_ISSUE_3

ðñùôïâÜèìéá Ôüìïò 15, Ôåý÷ïò 3, Éïýëéïò - ÓåðôÝìâñéïò 2003

öñïíôßäá õãåßáò

Primary Health Care Ôñéìçíéáßá ¸êäïóç ôçò ÅëëçíéêÞò Åôáéñåßáò ÃåíéêÞò ÉáôñéêÞò Quarterly edited by the Greek Association of General Practitioners ÐåñéëáìâÜíåôáé óôçí çëåêôñïíéêÞ âÜóç Index Copernicus. Included in Index Copernicus electronic data base Ôüìïò 15, Ôåý÷ïò 3, Éïýëéïò - ÓåðôÝìâñéïò 2003, Volume 15, Number 3, July - September 2003

Ôçò Óýíôáîçò 102

×. ËéïíÞò: ÁêáäçìáúêÞ ÃåíéêÞ ÉáôñéêÞ: ìéá ïõóéáóôéêÞ ðñïûðüèåóç ãéá Ýíá áðïôåëåóìáôéêü óýóôçìá õãåßáò

104

K. Óïõëéþôçò. ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò: ìéá åíäéÜìåóç ìåôáññõèìéóôéêÞ ðñüôáóç ÅñåõíçôéêÝò åñãáóßåò

108

Ð. ÓïõñôæÞ, Á. Áìáíáôßäïõ, E. ÂåëïíÜêçò: Áîéïëüãçóç ðñïãñÜììáôïò åêðáßäåõóçò ÇëéêéùìÝíùí Óõìâïýëùí ÕãéåéíÞò ÄéáôñïöÞò

116

×. Ìçôóþíçò, Ð. Ìçôñüðïõëïò, Á. ÐáôéíéùôÜêç, Í. ÔÝëëçò: ×ñÞóç âåíæïäéáæåðéíþí êáé óùìáôïðïéçôéêÝò äéáôáñá÷Ýò óå Üãïíåò ðåñéï÷Ýò: åìðåéñßåò áðü ôéò íÞóïõò ÊÜëáìï êáé Êáóôü, íïìïý ËåõêÜäïò Åðáéíåèåßóá åñãáóßá óôï Äéáãùíéóìü "Ä. ºêêïõ"

123

Áè. ÂÞôáò, Å. ÍåñáíôæÜêç, Áíä. ÂÞôáò, ×. Óåìåñôæßäçò: Åðßäñáóç ôùí ìç óôåñïåéäþí áíôéöëåãìïíùäþí öáñìÜêùí óôçí áñôçñéáêÞ ðßåóç ôùí åíçëßêùí Áíáóêüðçóç

131

O. ÃñáöÜêïõ, M. Óðçëéþôç, K. Óôåöáíïðïýëïõ, A. Åõáããåëßïõ: L-êáñíéôßíç: ðüôå êáé ðïý åßíáé áðáñáßôçôç;

ÐÑÙÔÏÂÁÈÌÉÁ ÖÑÏÍÔÉÄÁ ÕÃÅÉÁÓ – Primary Health Care

ÃñÜììá óôïí åêäüôç 138

Í. ÃåùñãéÜííïò, Á. Ôæßìáò: ÃåíéêÞ/ÏéêïãåíåéáêÞ ÉáôñéêÞ êáé ÉáôñéêÞ ôçò Åñãáóßáò êáé ôïõ ÐåñéâÜëëïíôïò: éó÷õñÞ óõììá÷ßá óôï ðëåõñü ôçò êïéíüôçôáò Áíáóêüðçóç ôçò âéâëéïãñáößáò

141

"Greece’s GP odyssey" - ÓõíÝíôåõîç ôïõ ÐñïÝäñïõ ôçò ÅËEÃÅÉÁ ÅõñùðáúêÜ Äßêôõá ÃåíéêÞò/ÏéêïãåíåéáêÞò ÉáôñéêÞò

145

Ôá íÝá áðü ôï ÅURACT

146

Ôá íÝá áðü ôï EGPRW - Ðáñïõóßáóç ôçò öèéíïðùñéíÞò óõíÜíôçóçò óôç Verona ÍÝá

147

Ðñüãñáììá ìåôåêðáéäåõôéêþí ìáèçìÜôùí åéäéêåõüìåíùí ÃåíéêÞò ÉáôñéêÞò 2003 – 2004 Ð.Ã.Í.È Á.×.Å.Ð.Á.

ÐËÇÑÙÌÅÍÏ ÔÅËÏÓ Ôá÷. Ãñáöåßï Ê. Ä. Áèçíþí Áñéèìüò ¢äåéáò 451/91

Ðáðáäéáìáíôïðïýëïõ 4, 115 28 ÁÈÇÍÁ

ISSN 1105-7432

ðñùôïâÜèìéá

öñïíôßäá õãåßáò

Primary Health Care

ÅÊÄÏÔÇÓ:

ÌðïäïóÜêçò-Ðñüäñïìïò Ìåñêïýñçò Ì. ×ïõñìïýæç 28 Ê. Ôïýìðá 544 53 Èåóóáëïíßêç Ôçë. (2310) 910342

Äéïéêçôéêü Óõìâïýëéï ôçò ÅëëçíéêÞò Åôáéñåßáò ÃåíéêÞò ÉáôñéêÞò Ðñüåäñïò ÌðïäïóÜêçò-Ðñüäñïìïò Ìåñêïýñçò Áíôéðñüåäñïò Á ×ñÞóôïò ËéoíÞò Áíôéðñüåäñïò  Áíôþíçò Êáñüôóçò Ãåíéêüò ÃñáììáôÝáò-Ôáìßáò ÁèáíÜóéïò Óõìåùíßäçò Åéäéêüò ÃñáììáôÝáò ÓôÝëëá ÁñãõñéÜäïõ ÌÝëç ÁíÜñãõñïò Ìáñéüëçò Áíôþíçò Ìðáôßêáò

ISSN 1105-7432

ÄéåõèõíôÞò Óýíôáîçò

Editor-in-Chief:

×ñÞóôïò ËéïíÞò AíáðëçñùôÞò ÊáèçãçôÞò ÔìÞìá ÉáôñéêÞò ÐáíåðéóôÞìéï ÊñÞôçò Ô.È. 2208, ÇñÜêëåéï Ôçë. (2810) 394621 Fax. (2810) 394606 E-mail: lionis@med.uoc.gr

Christos Lionis Ássociate Professor Faculty of Medicine University of Crete P.O. Box 2208, Heraklio Tel: +30 2810 394621 Fax: +30 2810 394606 E-mail: lionis@med.uoc.gr

ÁíáðëçñùôÝò Ä/íôÝò Óýíôáîçò

Associate Editors

Íßêïò ÁíôùíÜêçò (ÇñÜêëåéï) ÅëåõèÝñéïò Èçñáßïò (ÁèÞíá)

Nick Antonakis (Heraklio) Åleftherios Thireos (Athens)

Åðßêïõñïé Ä/íôÝò Óýíôáîçò

Assistant Editors

ÈùìÜò Áããåëüðïõëïò (Èåóóáëïíßêç) Ðáýëïò ÈåïäùñÜêçò (ÉùÜííéíá) Êïñíçëßá ÌáêñÞ (ÇñÜêëåéï) ÁíÜñãõñoò Ìáñéüëçò (ÁèÞíá)

Thomas Aggelopoulos (Thessaloniki) Pavlos Theodorakis (Ioannina) Kornilia Makri (Heraklio) Anargiros Mariolis (Athens)

ÌÝëç ÓõíôáêôéêÞò ÅðéôñïðÞò

Members of Editorial Board

ÓôÝëéïò ÅõáããÝëïõ (ÁèÞíá) ÃéÜííçò ÌïíÝäáò (KÝñêõñá) Íßêïò ÐáðáíéêïëÜïõ (ÊáñðåíÞóé) ÐçãÞ ÐåñäéêÜêç (´Áóôñïò) ÁèçíÜ Ôáôóéþíç (ÉùÜííéíá) ×ñýóá ×áôæüãëïõ (ËÜñéóá) Áíáóôáóßá ×ñéóôïöÝëç (Áëßáñôïò) ¸öç Öñáãêïýëç (ËÞìíïò)

Stelios Evagelou (Athens) Ioannis Monedas (Corfu) Nikos Papanikolau (Êarpenisi) Pigi Perdikaki (Astros) Atina Tatsioni (Ioannina) Chrysa Chatzoglou (Larissa) Anastasia Christofeli (Aliartos) Efi Fragouli (Limnos)

ÁíôáðïêñéôÝò Óýíôáîçò

Corresponding Editors

¸ëåíá ÅõáããåëÜêç (Êýðñïò) Èåïäþñá Æá÷áñéÜäïõ (Êýðñïò) Llukan Rrumbullaku (Áëâáíßá)

Elena Evaggelaki (Cyprus) Theodora Zaxariadou (Cyprus) Llukan Rrumbullaku (Álbania)

ÓõìâïõëåõôéêÞ ÅðéôñïðÞ

Advisory Board

Ð. ÂÜñäáò, ÊáèçãçôÞò Êáñäéïëïãßáò Ðáí/ìßïõ ÊñÞôçò

P. Vardas, Professor of University of Crete

Vice-President A Christos Lionis

Ä. ÃëÜñïò, ÊáèçãçôÞò ÉáôñéêÞò ÖõóéêÞò Ðáí/ìßïõ Éùáííßíùí

D. Glaros, Professor of University of Ioannina

Vice-President B Antonis Karotsis

É. Êõñéüðïõëïò, ÊáèçãçôÞò ÅèíéêÞò Ó÷ïëÞò Äçìüóéáò Õãåßáò

J. Kyriopoulos, Professor of National School of Public Health

Â. ÌáõñÝáò, ÊáèçãçôÞò Øõ÷éáôñéêÞò Ðáí/ìßïõ Éùáííßíùí

V. Mavreas, Professor of University of Ioannina

M. ÓãÜíôæïò, ËÝêôïñáò Áíáôïìßáò Ðáí/ìßïõ Èåóóáëßáò

M. Syantzos, Lector of Anatomy in University of Thessalia

Special Secretary Stella Argiriadou

Í. ÓéáöÜêáò, ÊáèçãçôÞò Ðíåõìïíïëïãßáò Ðáí/ìßïõ ÊñÞôçò

N. Siafakas, Professor of University of Crete

Members Anargiros Mariolis Antonis Batikas

Ó. ÓìðõñÜêéò, ÊáèçãçôÞò ÐáéäéáôñéêÞò Ðáí/ìßïõ ÊñÞôçò

S. Smpyrakis, Professor of University of Crete

K. Óïõëéþôçò ÄéäÜêôùñ Ïéêïíïìéêþí êáé ÐïëéôéêÞò Õãåßáò

K. Souliotis, PhD, Health Policy and Economics

Ë. ÓðÜñïò, ÊáèçãçôÞò ÊïéíùíéêÞò ÉáôñéêÞò Ðáí/ìßïõ Áèçíþí

L. Sparos, Professor of University of Athens

Á. ÖéëáëÞèçò, Áíáðë. ÊáèçãçôÞò ÊïéíùíéêÞò ÉáôñéêÞò Ðáí/ìßïõ ÊñÞôçò

A. Philalithis, Associate Professor of University of Crete

Ã. ×ñéóôïäïýëïõ, ÊáèçãçôÞò Øõ÷éáôñéêÞò Ðáí/ìßïõ Áèçíþí

G. Christodoulou, Professor of University of Athens

Executive Board of the Greek Association of General Practitioners President Bodosakis-Prodromos Merkouris

General Secretary Treasurer Athanasios Symeonidis

Ãñáììáôåßá Óýíôáîçò: Áíáóôáóßá Ñùìáíßäïõ Ôçë.: (2810) 394615, (28310) 25833 e-mail: tasrom@yahoo.co.uk Åêôýðùóç: ÔÅ×ÍÏÃÑÁÌÌÁ Ì. ÁõãÝñç 12, 153 43 Áã. ÐáñáóêåõÞ Ôçë.: 210.60.00.643, Fax: 210.6002295 E-mail: techn@hol.gr

ðñùôïâÜèìéá

öñïíôßäá õãåßáò

Primary Health Care Ôñéìçíéáßá ¸êäïóç ôçò ÅëëçíéêÞò Åôáéñåßáò ÃåíéêÞò ÉáôñéêÞò Quarterly edited by the Greek Association of General Practitioners ÐåñéëáìâÜíåôáé óôçí çëåêôñïíéêÞ âÜóç Index Copernicus. Included in Index Copernicus electronic data base Ôüìïò 15, Ôåý÷ïò 3, Ioýëéïò - ÓåðôÝìâñéïò 2003, Volume 15, Number 3, July - September 2003

ÐÅÑÉÅ×ÏÌÅÍÁ Ôçò Óýíôáîçò ×. ËéïíÞò: ÁêáäçìáúêÞ ÃåíéêÞ ÉáôñéêÞ: ìéá ïõóéáóôéêÞ ðñïûðüèåóç ãéá Ýíá áðïôåëåóìáôéêü óýóôçìá õãåßáò .................... 102 K. Óïõëéþôçò: ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò: ìéá åíäéÜìåóç ìåôáññõèìéóôéêÞ ðñüôáóç ................................................................... 104 ÅñåõíçôéêÝò åñãáóßåò Ð. ÓïõñôæÞ, Á. Áìáíáôßäïõ, E. ÂåëïíÜêçò: Áîéïëüãçóç ðñïãñÜììáôïò åêðáßäåõóçò ÇëéêéùìÝíùí Óõìâïýëùí ÕãéåéíÞò ÄéáôñïöÞò ................................................................................................................................................................................................... 108 ×. Ìçôóþíçò, Ð. Ìçôñüðïõëïò, Á. ÐáôéíéùôÜêç, Í. ÔÝëëçò: ×ñÞóç âåíæïäéáæåðéíþí êáé óùìáôïðïéçôéêÝò äéáôáñá÷Ýò óå Üãïíåò ðåñéï÷Ýò: åìðåéñßåò áðü ôéò íÞóïõò ÊÜëáìï êáé Êáóôü, íïìïý ËåõêÜäïò ................................................ 116 Åðáéíåèåßóá åñãáóßá óôï Äéáãùíéóìü "Ä. ºêêïõ" Áè. ÂÞôáò, Å. ÍåñáíôæÜêç, Áíä. ÂÞôáò, ×. Óåìåñôæßäçò: Åðßäñáóç ôùí ìç óôåñïåéäþí áíôéöëåãìïíùäþí öáñìÜêùí óôçí áñôçñéáêÞ ðßåóç ôùí åíçëßêùí .............................................................................................................................................................. 123 Áíáóêüðçóç O. ÃñáöÜêïõ, M. Óðçëéþôç, K. Óôåöáíïðïýëïõ, A. Åõáããåëßïõ: L-êáñíéôßíç: ðüôå êáé ðïý åßíáé áðáñáßôçôç; .................... 131 ÃñÜììá óôïí åêäüôç Í. ÃåùñãéÜííïò, Á. Ôæßìáò: ÃåíéêÞ/ÏéêïãåíåéáêÞ ÉáôñéêÞ êáé ÉáôñéêÞ ôçò Åñãáóßáò êáé ôïõ ÐåñéâÜëëïíôïò: éó÷õñÞ óõììá÷ßá óôï ðëåõñü ôçò êïéíüôçôáò .................................................................................................................................................................... 138 Áíáóêüðçóç ôçò âéâëéïãñáößáò Greece’s GP odyssey – ÓõíÝíôåõîç ôïõ ÐñïÝäñïõ ôçò ÅËÅÃÅÉÁ ....................................................................................................................... 141 ÅõñùðáúêÜ Äßêôõá ÃåíéêÞò/ÏéêïãåíåéáêÞò ÉáôñéêÞò Ôá íÝá áðü ôï ÅURACT ..................................................................................................................................................................................................................... 145 Ôá íÝá áðü ôï EGPRW – Ðáñïõóßáóç ôçò öèéíïðùñéíÞò óõíÜíôçóçò óôç Verona ................................................................................. 146 ÍÝá Ðñüãñáììá ìåôåêðáéäåõôéêþí ìáèçìÜôùí åéäéêåõüìåíùí ÃåíéêÞò ÉáôñéêÞò 2003 – 2004 Ð.Ã.Í.È Á.×.Å.Ð.Á. ..................... 147

CONTENTS Editorial Ch. Lionis: Academic General Practice: a substantially precondition for an effective health system ........................................... 102 Ê. Souliotis. Primary Health Care: a middle reform proposal .................................................................................................................................... 104 Original Papers P. Sourtzi, A. Amanatidou, E. Velonakis: Evaluation of a training programme for Volunteer Senior Health Mentors in Healthy Nutrition ................................................................................................................................................................................................................................ 108 C. Mitsonis, P. Mitropoulos, A. Patiniotaki, N. Tellis: Use of benzodiazepines and somatization disorders in rural areas: experiences from the islands of Kalamos and Kastos, Leukas County ........................................................................... 116 Ôhe Second Awarded Paper in the memory of Prof. "D. Ikkou" Ath. Vitas, E. Nerantzaki, And. Vitas, Ch. Semertzidis. Ôhe effect of non-steroids anti-inflammatory drugs on arterial blood pressure in healthy adults ......................................................................................................................................................................... 123 Review O. Grafakou, M. Spilioti, K. Stefanopoulou, A. Evangeliou. L-Carnitine: when and where is it necessary? ................................ 131 Letter to the Editor N. Georgianos, A. Tzimas. General Practice/Family Medicine and Occupational Medicine: a strong alliance by the side of community .................................................................................................................................................................................................................. 138 Literature's Review Greece’s GP odyssey - Press Conference of the President of ÅLEGEIA ........................................................................................................ 141 Åuropean Networks in General Practice/Family Meidicine News from ÅURACT .............................................................................................................................................................................................................................. 145 News from EGPRW – The Autumn Conference in Verona ......................................................................................................................................... 146 News Educational Programme for GPs trainees 2003-2004 Á.×.Å.P.Á. General Hospital of Thessaloniki ................................................ 147

ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò

×ñ. ËéïíÞò

THÓ ÓÕÍÔÁÎÇÓ ÅDITORIAL Primary Heatlh Care, Volume 15, Number 3, 102-103, 2003 ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò, Ôüìïò 15, Ôåý÷ïò 3, 102-103, 2003

ÁêáäçìáúêÞ ÃåíéêÞ ÉáôñéêÞ: ìéá ïõóéáóôéêÞ ðñïûðüèåóç ãéá Ýíá áðïôåëåóìáôéêü óýóôçìá õãåßáò

Ç ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò (Ð.Ö.Õ.) åîáêïëïõèåß íá âñßóêåôáé óôçí åðéêáéñüôçôá, ôüóï óôï åõñùðáúêü óôåñÝùìá üóï êáé óôç ÷þñá ìáò. ÐïëëÜ Üñèñá Óýíôáîçò ìåãÜëùí ðåñéïäéêþí ÃåíéêÞò/ÏéêïãåíåéáêÞò ÉáôñéêÞò áíáöÝñïíôáé óôçí Ð.Ö.Õ., åíþ ôá óõóôÞìáôá õãåßáò ðñïóðáèïýí íá áíáðôýîïõí ãñçãïñüôåñïõò ñõèìïýò åîåôÜæïíôáò ôéò äõíáôüôçôåò êáé ôéò ðñïïðôéêÝò ôçò Ð.Ö.Õ. Óôç ÷þñá ìáò ôï èÝìá åßíáé åðßêáéñï ôá ôåëåõôáßá ÷ñüíéá êáé ôï Õðïõñãåßï Õãåßáò åîåôÜæåé ôç äõíáôüôçôá ëÞøçò óõãêåêñéìÝíùí ìÝôñùí ãéá ôç âåëôßùóç ôùí õðçñåóéþí óôçí Ð.Ö.Õ. êáé ôçí ðïéüôçôá áõôþí. Ôï Üñèñï áõôü “Ôçò Óýíôáîçò” èá Þèåëå áðëÜ íá õðïãñáììßóåé ôçí áíáãêáéüôçôá áíÜðôõîçò ÁêáäçìáúêÞò ÃåíéêÞò ÉáôñéêÞò ùò Ýíá ïõóéáóôéêü ìÝôñï, ìÝóá áðü ôï ïðïßï èá ìðïñåß ôï óýóôçìá õãåßáò íá ðñïùèÞóåé, áëëÜ êáé íá åðéôý÷åé ôïõò óôü÷ïõò ôïõ ãéá ôçí Ð.Ö.Õ. Óôï ôåëåõôáßï ôåý÷ïò ôïõ Family Practice ï ÊáèçãçôÞò Roger Jones áöïý êÜíåé ìéá áíáöïñÜ ãéá ôç óçìáóßá êáé ôï ñüëï ôçò ÃåíéêÞò/ ÏéêïãåíåéáêÞò ÉáôñéêÞò ìÝóá óå Ýíá äçìüóéï óýóôçìá õãåßáò, õðïãñáììßæåé ãéá Üëëç ìéá öïñÜ ôçí áíÜãêç õðïóôÞñéîçò ôçò ÁêáäçìáúêÞò ÃåíéêÞò ÉáôñéêÞò êáé ìÝóù áõôÞò ôçí áíÜðôõîç ðñïãñáììÜôùí åêðáßäåõóçò êáé Ýñåõíáò1. Óôç ÷þñá ìáò äåí óõæçôÜìå óÞìåñá ãéá õðïóôÞñéîç ôçò ÁêáäçìáúêÞò ÃåíéêÞò ÉáôñéêÞò, áöïý äåí Ý÷åé åðéôåõ÷èåß áêüìç ç áíáãíþñéóÞ ôçò, ìå ôçí åîáßñåóç ôïõ Ðáíåðéóôçìßïõ ÊñÞôçò, ðïõ ó÷åäüí áðü ôçí ÝíáñîÞ ôïõ ðåñéÝëáâå ôç ÃåíéêÞ ÉáôñéêÞ óáí éäéáßôåñï áêáäçìáúêü áíôéêåßìåíï ìÝóá óôïí ÔïìÝá ÊïéíùíéêÞò ÉáôñéêÞò. ¸ôóé, ç áíáãíþñéóç ôçò ÃåíéêÞò ÉáôñéêÞò ùò Ýíá éäéáßôå102

ñï áêáäçìáúêü áíôéêåßìåíï ðñïâÜëëåé óÞìåñá óáí Ýíá óçìáíôéêü, õøßóôçò ðñïôåñáéüôçôáò, áßôçìá ðñïò ôéò éáôñéêÝò ó÷ïëÝò ôùí ðáíåðéóôçìßùí ôçò ÷þñáò ìáò. Ïé ðñïûðïèÝóåéò ðïõ åß÷áí ôåèåß ðáëéüôåñá, üðùò ç ýðáñîç ìéáò êñßóéìçò ìÜæáò áíèñþðùí ìå äéäáêôïñéêÞ äéáôñéâÞ2, ç áíÜðôõîç åíüò áõôïäýíáìïõ åñåõíçôéêïý Ýñãïõ ðïõ èá ðñïóäéïñßæåé êáé èá ðåñéãñÜöåé ôï åñåõíçôéêü ðåäßï ôçò ÃåíéêÞò ÉáôñéêÞò, êáèþò åðßóçò êáé ç áíÜðôõîç äéêôýùí ìå Ãåíéêïýò Éáôñïýò óå óõíåñãáóßá ìå óõíáäÝëöïõò áðü ôá Íïóïêïìåßá, áëëÜ êáé áðü ôï åîùôåñéêü, Ý÷ïõí Þäç õëïðïéçèåß, êáé ìÜëéóôá Ý÷ïõí Þäç äçìïóéåõèåß ôá áðïôåëÝóìáôá óå åëëçíéêÜ êáé îÝíá âéïúáôñéêÜ ðåñéïäéêÜ3,4. Ç ðñïâïëÞ áõôïý ôïõ áéôÞìáôïò äåí óçìáßíåé üôé êáé ôï äåýôåñï óçìáíôéêü áßôçìá ôçò ÷ñçìáôïäüôçóçò ôçò ÃåíéêÞò ÉáôñéêÞò êáé ôçò Ð.Ö.Õ. èá ðñÝðåé íá ðåñéìÝíåé ôçí áíáãíþñéóÞ ôçò áðü ôéò ÉáôñéêÝò Ó÷ïëÝò ôçò ÷þñáò ìáò. Ç áíÜðôõîç åñåõíçôéêþí êáé åêðáéäåõôéêþí ðñïãñáììÜôùí áðü ðáíåðéóôÞìéá ìå Þ ÷ùñßò ôç ÃåíéêÞ ÉáôñéêÞ, áëëÜ ìå ôïìåßò óõíáöåßò ìå ôçí åéäéêüôçôá áõôÞ êáé ôçí Ð.Ö.Õ., ðáñáìÝíåé åðßóçò Ýíá èåìåëéþäåò áßôçìá ôï ïðïßï áí ìç ôé Üëëï èá óõìâÜëëåé áðü ìüíï ôïõ óôçí áíÜðôõîç êáé ôçò åéäéêüôçôáò áõôÞò óáí Ýíá áõôïäýíáìï áêáäçìáúêü áíôéêåßìåíï.

Âéâëéïãñáößá 1. Jones R, Academic family practice. Fam Pract, 20:359, 2003 2. Lionis C, Antonakis N. Theses written by GP's

×ñ. ËéïíÞò

are increasingin Greece. European Journal of General Practice 2001;7:35 3. Lionis C, Vlachonikolis IG, Skliros S, Symeonidis A, Merkouris BP, Kouroumalis E. Do undefined sources of hepatitis C transmission exist? The Greek study in General Practice.

Journal Voral Hepatitis 7:218-224, 2000 4. Lionis C, Ereunidou K, Antonakis N, Argyria-

Ôüìïò 15, Ôåý÷ïò 3, 2003

dou S, Vlachonicolis I, Katsamouris A. Chronic venous insufficiency-A commom health problem in general practice in Greece. International Angiology 21:86-92, 2002

×ñÞóôïò ËéïíÞò ÁíáðëçñùôÞò ÊáèçãçôÞò Ä/íôÞò Óýíôáîçò

103

ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò

K. Óïõëéþôçò

THÓ ÓÕÍÔÁÎÇÓ ÅDITORIAL Primary Heatlh Care, Volume 15, Number 3, 104-107, 2003 ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò, Ôüìïò 15, Ôåý÷ïò 3, 104-107, 2003

ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò: ìéá åíäéÜìåóç ìåôáññõèìéóôéêÞ ðñüôáóç Ç ðñùôïâÜèìéá öñïíôßäá õãåßáò áðïôåëåß âáóéêü óõóôáôéêü óôïé÷åßï üëùí ôùí ìåôáññõèìéóôéêþí ðñïóðáèåéþí ðïõ óõíôåëÝóôçêáí óôï óýóôçìá õãåßáò óôç ÷þñá ìáò ôá ôåëåõôáßá 20 ÷ñüíéá. Åíþ üìùò óå åðßðåäï åðéóôçìïíéêïý äéáëüãïõ äéáôõðþèçêáí üëï áõôü ôï äéÜóôçìá ðñïôÜóåéò ðïõ ÷áñáêôçñßæïíôáé áðü ðëçñüôçôá êáé åðáñêÞ ôåêìçñßùóç ôùí åêÜóôïôå ðñïôåéíüìåíùí ó÷åäßùí, óå åðßðåäï ðïëéôéêÞò ðñáêôéêÞò ðáñáôçñÞèçêå Ýíáò ðåñéïñéóìüò óå íïìéêÜ êåßìåíá ôá ïðïßá Ýìåéíáí óå ìåãÜëï âáèìü áíåíåñãÜ. Ôï Üñèñï áõôü åðé÷åéñåß ìå óõíïðôéêü ôñüðï íá áíé÷íåýóåé ôïõò ðáñÜãïíôåò ðïõ áðÝôñåøáí ôçí åöáñìïãÞ ôùí ó÷åäßùí áõôþí êáé íá áíáäåßîåé ìéá “åíäéÜìåóç ðñüôáóç”, ç ïðïßá éêáíïðïéåß ôï êñéôÞñéï ôçò åöéêôüôçôáò. Îåêéíþíôáò áðü ôçí ðñþôç åóôßá ôïõ ðñïâëçìáôéóìïý, ç áðÜíôçóç äßíåôáé áðü ôçí ðáñÜèåóç ôùí ÷áñáêôçñéóôéêþí - áäõíáìéþí ôçò õöéóôÜìåíçò ðñáãìáôéêüôçôáò êáé åéäéêüôåñá1,2.

1. Ôçí ðëçèþñá ôùí öïñÝùí êáé ôçí áðïõóßá óõíôïíéóìïý êáé ëåéôïõñãéêÞò äéáóýíäåóçò ìåôáîý ôïõò.

2. Ôá ðñïâëÞìáôá óôåëÝ÷ùóçò êáé åîïðëéóìïý ôùí ìïíÜäùí ðáñï÷Þò õðçñåóéþí ðñùôïâÜèìéáò öñïíôßäáò õãåßáò (óå ìåãÜëï âáèìü ùò áðüññïéá ôïõ ðáñáðÜíù).

3. Ôç äéáìüñöùóç äéáöïñåôéêþí åñãáóéáêþí ó÷Ýóåùí ôùí åðáããåëìáôéþí õãåßáò (êõñßùò ôùí ãéáôñþí) ôçò ÐÖÕ, ãåãïíüò ðïõ äõó÷åñáßíåé ôçí åöáñìïãÞ ôùí ó÷åäßùí ôçò äéïéêçôéêÞò õðáãùãÞò ôùí ìïíÜäùí óå åíéáßï öïñÝá.

4. Ôç äéáöïñïðïßçóç ôçò ÷ñçìáôïäïôéêÞò âÜóçò, óôï âáèìü ðïõ áðïôñÝðåé ôçí ðáñï÷Þ ìéáò åíéáßáò êáé åðáñêïýò äÝóìçò õðçñåóéþí 104

óôïõò ðïëßôåò – äéêáéïý÷ïõò äéáöïñåôéêþí áóöáëéóôéêþí ôáìåßùí.

5. Ôç äéáôÞñçóç ôçò áóÜöåéáò óå ü,ôé áöïñÜ ôï èåóìü êáé ôï ñüëï ôïõ ïéêïãåíåéáêïý ãéáôñïý.

6. Ôçí Ýëëåéøç ìç÷áíéóìïý ðáñáðïìðþí êáé ôçí áðïõóßá óõóôÞìáôïò ðñïóáíáôïëéóìïý ôùí ðïëéôþí óôï óýóôçìá õãåßáò.

7. Ôçí ðåñéïñéóìÝíç ÷ñïíéêÞ äéáèåóéìüôçôá ôùí õðçñåóéþí óôïõò ðïëßôåò, éäéáßôåñá óôá áóôéêÜ êÝíôñá.

8. Ôçí áíõðáñîßá óõóôÞìáôïò áðïôåëåóìáôéêïý åëÝã÷ïõ ôçò óõíôáãïãñáößáò êáé ðáñáðïìðþí.

9. Ôçí Ýëëåéøç ìç÷áíéóìïý ðáñáêïëïýèçóçò áôïìéêþí éáôñéêþí ðëçñïöïñéþí êáé åðáíáôñïöïäüôçóçò ôïõ óõóôÞìáôïò õãåßáò ìå óôïé÷åßá ðïõ áíôáíáêëïýí ôéò áíÜãêåò õãåßáò ôùí ðïëéôþí. Õðü ôï ðñßóìá áõôü, ãßíåôáé êáôáíïçôÞ ç áäõíáìßá åöáñìïãÞò ðñïôÜóåùí ðëÞñïõò äéïéêçôéêÞò åíáñìüíéóçò ôïõ óõóôÞìáôïò ÐÖÕ, ÷ùñßò íá áìöéóâçôåßôáé ç óêïðéìüôçôÜ ôïõò óôï ðëáßóéï üìùò åíüò åõñýôåñïõ óôñáôçãéêïý óôü÷ïõ ðïõ ôßèåôáé óå ìáêñïðñüèåóìç âÜóç. Ãéá ôïõò ßäéïõò áêñéâþò ëüãïõò êáé êõñßùò ëüãù ôçò áäõíáìßáò êåíôñéêïý óõíôïíéóìïý, êáèþò êáé ôùí ÷ñçìáôïäïôéêþí ðåñéïñéóìþí, åñìçíåýåôáé êáé ç áäõíáìßá åöáñìïãÞò êáéíïôïìéêþí ó÷åäßùí (ð.÷. Äßêôõá ÐÖÕ), ôá ïðïßá âÝâáéá ðñïóáíáôïëéóìÝíá óôç ëåéôïõñãéêÞ áíáóõãêñüôçóç ôçò ÐÖÕ, óõãêåíôñþíïõí ðåñéóóüôåñåò ðéèáíüôçôåò åöáñìïãÞò3. Ç äéåèíÞò ðñáêôéêÞ Ý÷åé íá åðéäåßîåé åðéôõ÷Þ åöáñìïãÞ êáé ôùí äýï õðïäåéãìÜôùí. Ðñéí áðü ôçí õéïèÝôçóç üìùò ôùí üðïéùí îÝíùí ðñïôý-

K. Óïõëéþôçò

ðùí, ðñÝðåé íá ãßíåé áíôéëçðôü üôé áðü ôï Ãåíéêü Ãéáôñü ôïõ Âñåôáíéêïý óõóôÞìáôïò, Ýùò ôá Äßêôõá ÓõíôïíéóìÝíùí Öñïíôßäùí ðïõ Ý÷ïõí åöáñìïóôåß óôç Ãáëëßá, ìåóïëáâåß ç åãêáèßäñõóç ìéáò óôáèåñÞò ÷ñçìáôïäïôéêÞò áíôéìåôþðéóçò êáé ëåéôïõñãßáò ôïõ óõóôÞìáôïò õãåßáò4. Óõíåðþò, ôç óôéãìÞ ðïõ óôçí ÅëëÜäá ïé ÷ñçìáôïäïôéêïß ðåñéïñéóìïß åßíáé äåäïìÝíïé êáé ùò åê ôïýôïõ ïé äõíáôüôçôåò ôçò áíÜëçøçò ôïõ ìåãáëýôåñïõ êüóôïõò ôùí õðçñåóéþí áðü ôïí êñáôéêü ðñïûðïëïãéóìü åßíáé åëÜ÷éóôåò, ç ðáëéíäñüìçóç ìåôáîý Åíéáßïõ ÖïñÝá Õãåßáò (ÅÖÕ), Äéêôýùí ÐÖÕ êáé Ïñãáíéóìïý Äéá÷åßñéóçò Ðüñùí Õãåßáò (Ï.ÄÉ.Ð.Õ.), åíäéáöÝñåé ðåñéóóüôåñï áðü ôç óêïðéÜ ôçò Ýñåõíáò ôùí õðçñåóéþí õãåßáò êáé ëéãüôåñï áðü ôç óêïðéÜ ôçò ðïëéôéêÞò õãåßáò. ¼óï ëïéðüí ç ðñáãìáôéêüôçôá óôï ÷ñçìáôïäïôéêü ðëáßóéï äéáìïñöþíåôáé áðü ôï üôé ôï êýñéï âÜñïò ôçò ó÷åôéêÞò äáðÜíçò áöïñÜ óå áðåõèåßáò (out of pocket) ðëçñùìÝò, ìå åðéâÜñõíóç äçëáäÞ ôùí áôïìéêþí êáé ïéêïãåíåéáêþí åéóïäçìÜôùí, ç üðïéá äéïéêçôéêÞ ñýèìéóç êáé ç õðáãùãÞ ôùí äïìþí óôï Å.Ó.Õ., èá åßíáé áíÝöéêôç. Åßíáé åíäåéêôéêü ôï üôé ôï ðïóü ôï ïðïßï äáðáíïýí êáôÜ ìÝóï üñï ôá íïéêïêõñéÜ ôçò ÷þñáò åôçóßùò ãéá õðçñåóßåò ÐÖÕ, åßôå óõìðëçñùìáôéêÜ, åßôå ðÝñáí ôçò áóöáëéóôéêÞò êÜëõøçò, åßíáé 2,45 åêáô. êáé ìåôáöñÜæåôáé óå 28% ðåñßðïõ ôùí óõíïëéêþí (äçìüóéùí êáé éäéùôéêþí) äáðáíþí õãåßáò5. Óõíåðþò, ç ëýóç ç ïðïßá óõãêåíôñþíåé ôéò ðåñéóóüôåñåò ðéèáíüôçôåò åöáñìïãÞò, åßíáé áõôÞ ôçò ëåéôïõñãéêÞò áíáóõãêñüôçóçò ôçò ðñùôïâÜèìéáò öñïíôßäáò õãåßáò, ç ïðïßá áðïóêïðåß óôï íá ðñïóäþóåé Ýíáí ðëïõñáëéóôéêü ÷áñáêôÞñá óôç äÝóìç ôùí ðáñå÷üìåíùí õðçñåóéþí, óôï ðëáßóéï ðÜíôá ôïõ óôñáôçãéêïý óôü÷ïõ ôçò äéáìüñöùóçò åíüò åíéáßïõ, ôüóï ïñãáíùôéêÜ üóï êáé ÷ñçìáôïäïôéêÜ óõóôÞìáôïò, ðñùôïâÜèìéáò öñïíôßäáò õãåßáò. Óå ìéá áðüðåéñá óõíïðôéêÞò ðáñïõóßáóçò ôïõ ðñïôåéíüìåíïõ ó÷åäßïõ ôçò ëåéôïõñãéêÞò áíáóõãêñüôçóçò Þ áëëéþò ôçò “åíäéÜìåóçò ìåôáññýèìéóçò”, åßíáé áðáñáßôçôï íá åðéóçìáíèåß üôé ðñþôá áð´ üëá ðñïûðïèÝôåé ìéá åðáíáäéáôýðùóç ôïõ ñüëïõ ôùí âáóéêþí äñþíôùí óôçí ÐÖÕ. Ðéï óõãêåêñéìÝíá: Ôï ÊñÜôïò: Ïöåßëåé íá åßíáé ï åããõçôÞò ìéáò åðáñêïýò äÝóìçò õðçñåóéþí õãåßáò, ðñïóäéïñßæïíôáò ôï ðåñéå÷üìåíï êáé ôïí ôñüðï ðáñï÷Þò ôçò.

Ôüìïò 15, Ôåý÷ïò 3, 2003

ÅðéðëÝïí, óõíôïíßæåé êáé åðïðôåýåé ôçí éóüôéìç ðáñï÷Þ ôùí öñïíôßäùí áõôþí óå üëïõò, áíåîáñôÞôùò áóöáëéóôéêÞò êÜëõøçò. Ôá ÁóöáëéóôéêÜ Ôáìåßá: Äåóìåýïíôáé ãéá ôçí ðáñï÷Þ ôçò äÝóìçò áõôÞò óôïõò áóöáëéóìÝíïõò ôïõò, åßôå ìÝóù ßäéùí äïìþí, åßôå ìÝóù óõìâïëáßùí êáé óõìâÜóåùí ìå Üëëïõò öïñåßò ðïõ äéáèÝôïõí õðçñåóßåò êáé (Þ) ìå ðéóôïðïéçìÝíïõò áðü ôï Õðïõñãåßï Õãåßáò öïñåßò ôïõ éäéùôéêïý ôïìÝá. Ôá Ðå.Ó.Õ.Ð.: ÁíáëáìâÜíïõí ôçí åðïðôåßá êáé ôï óõíôïíéóìü ôçò ðáñï÷Þò õðçñåóéþí ÐÖÕ áðü üëïõò ôïõò öïñåßò (ÊÝíôñá Õãåßáò, ÄïìÝò Áóöáëéóôéêþí Ôáìåßùí êáé ÉäéùôéêÝò ÄïìÝò), óôéò ðåñéöÝñåéÝò ôïõò. Ïé ÌïíÜäåò Ðáñï÷Þò Õðçñåóéþí ÐÖÕ: Áðïôåëïýí ôï óçìåßï áíáöïñÜò ôüóï ãéá ôçí ðáñï÷Þ ôùí öñïíôßäùí, üóï êáé ãéá ôç äéá÷åßñéóç éáôñéêþí ðëçñïöïñéþí. ÐáñÝ÷ïõí éáôñéêÝò, åñãáóôçñéáêÝò êáé óõìâïõëåõôéêÝò õðçñåóßåò, êáëýðôïõí óõãêåêñéìÝíï ðëçèõóìü åõèýíçò êáé ëåéôïõñãïýí åßôå óå 12ùñç, åßôå óå 24ùñç âÜóç, åíþ áíÜëïãá ìå ôïí öïñÝá äéïéêçôéêÞò õðáãùãÞò (ëåéôïõñãéêÜ õðÜãïíôáé óôï Õðïõñãåßï Õãåßáò êáé Ðñüíïéáò), óõíÜðôïõí ðñïãñáììáôéêÝò óõìâÜóåéò ìå ôá áóöáëéóôéêÜ ôáìåßá ãéá ôçí áðïæçìßùóç ôùí õðçñåóéþí ðïõ ðáñÝ÷ïõí óôïõò áóöáëéóìÝíïõò ôïõò. Ïé Ãåíéêïß Ãéáôñïß ôùí ÌïíÜäùí Ðáñï÷Þò Õðçñåóéþí ÐÖÕ: Êáëýðôïõí üëåò ôéò âÜñäéåò ëåéôïõñãßáò ôùí ÌïíÜäùí Ðáñï÷Þò Õðçñåóéþí ÐÖÕ êáé áíáëáìâÜíïõí ôçí áíôéìåôþðéóç ôùí Ýêôáêôùí ðåñéóôáôéêþí êáé ôçí ðáñáðïìðÞ óå åéäéêïýò ãéáôñïýò êáé óå Üëëá åðßðåäá ðåñßèáëøçò. ÅðéðëÝïí, Ý÷ïõí ôçí åõèýíç ôçò äéá÷åßñéóçò ôùí éáôñéêþí ðëçñïöïñéþí ôïõ ðëçèõóìïý åõèýíçò ôçò ÌïíÜäáò, ìå ôçí ôÞñçóç éáôñéêïý öáêÝëïõ. Óôï ðëáßóéï áõôü, ôñïöïäïôïýí ôá Üëëá óçìåßá ðáñï÷Þò ìå ôéò áðáéôïýìåíåò ðëçñïöïñßåò êáé åíçìåñþíïõí ôïí áôïìéêü éáôñéêü öÜêåëï ôùí ðïëéôþí, ìå ôá äåäïìÝíá ôá ïðïßá ðñïÝñ÷ïíôáé áðü ôá Üëëá óçìåßá ðáñï÷Þò. ... êáé ôåëéêÜ ïé ðïëßôåò: ÁíåîáñôÞôùò áóöáëéóôéêïý öïñÝá, åßíáé äéêáéïý÷ïé ôçò ßäéáò äÝóìçò õðçñåóéþí êáé áðåõèýíïíôáé óôç ìïíÜäá áíáöïñÜò, åßôå æçôþíôáò õðçñåóßåò åéäéêïý ãéáôñïý êáôüðéí ñáíôåâïý, åßôå óå Ýêôáêôåò ðåñéðôþóåéò êáôÜ ôéò ïðïßåò ôï ðñþôï óçìåßï åðáöÞò ìå ôï óýóôçìá õãåßáò, åßíáé ï ãåíéêüò ãéáôñüò ôçò ìïíÜäáò, ìå ôïí ïðïßï êáé óõíåñãÜæïíôáé ãéá ôçí ïñãÜíùóç êáé ôÞñçóç óõóôÞìáôïò éáôñéêïý öáêÝëïõ.

105

ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò

ÏõóéáóôéêÜ, óå åðßðåäï õëïðïßçóçò ç ðñüôáóç ðáñáðÝìðåé óôï ðñüôõðï ôùí Ïñãáíéóìþí ÄéáôÞñçóçò ôçò Õãåßáò óôéò ÇÐÁ6,7, ìÝóù ôçò “åêìåôÜëëåõóçò” êáé âåëôßùóçò ôùí õðçñåóéþí ôïõ ÉÊÁ óôá áóôéêÜ êÝíôñá, ôçò áîéïðïßçóçò ôçò éäéùôéêÞò õðïäïìÞò êáé ôçò äéáìüñöùóçò åíüò ðëáéóßïõ ëåéôïõñãßáò ôçò áãïñÜò õðçñåóéþí õãåßáò, âáóéóìÝíïõ óå Ýíá ðëÝãìá óõìâïëáßùí êáé óõìâÜóåùí8,9. Ôï óýóôçìá ôï ïðïßï ðñïôåßíåôáé óôá ðëáßóéá ôçò ðáñïýóáò ðñüôáóçò, (èá ðñÝðåé íá) éêáíïðïéåß ôéò ðáñáêÜôù áñ÷Ýò3: á) ôç óõíÝ÷åéá óôç öñïíôßäá â) ôçí ïëïêëçñùìÝíç öñïíôßäá êáé ã) ôïí ðñïóáíáôïëéóìü óôïí ðïëßôç ÌåñéêÜ åðéðëÝïí æçôÞìáôá ðïõ ðñÝðåé íá áðïóáöçíéóôïýí:

(á) Ðñïóùðéêüò Þ Ïéêïãåíåéáêüò Ãéáôñüò; Ç ôïìåïðïßçóç ôïõ óõóôÞìáôïò åßíáé ðéï åöéêôÞ ìå ôçí ïñéïèÝôçóç óçìåßïõ áíáöïñÜò êáé ü÷é óõãêåêñéìÝíïõ ðñïóþðïõ, ÷ùñßò áõôü íá óçìáßíåé üôé ç ðáãßùóç ôçò åðáöÞò ôùí ÷ñçóôþí ìå ôçí ìïíÜäá ðáñï÷Þò õðçñåóéþí ÐÖÕ óôçí ïðïßá õðÜãïíôáé äåí óõìâÜëëåé óôçí áíÜðôõîç ó÷Ýóåùí åìðéóôïóýíçò ìå ôïõò ãéáôñïýò êáé ôïõò Üëëïõò åðáããåëìáôßåò õãåßáò. ÓçìáíôéêÞ ðáñÜìåôñïò óôçí åðéôõ÷ßá ôïõ åã÷åéñÞìáôïò åßíáé ç óõãêÝíôñùóç êáé äéá÷åßñéóç ôùí ðñïóùðéêþí éáôñéêþí ðëçñïöïñéþí áðü ôïõò åêðáéäåõìÝíïõò ãé´ áõôü ãéáôñïýò.

(â) Ðïéïé ãéáôñïß èá áíáëÜâïõí áõôü ôï ñüëï; Ïé ãéáôñïß ôùí ìïíÜäùí ðïõ ðÝñá áðü ôéò âáóéêÝò ôïõò õðï÷ñåþóåéò íá ðñïóöÝñïõí ôçí åðáñêÞ äÝóìç õðçñåóéþí öñïíôßäáò óå üëïõò ôïõò äéêáéïý÷ïõò ôïõ óõóôÞìáôïò, èá åðéöïñôéóôïýí êáé ìå ôçí åõèýíç ôçò äéá÷åßñéóçò ôùí áôïìéêþí éáôñéêþí ðëçñïöïñéþí ôïõ ðëçèõóìïý áíáöïñÜò, èá ìðïñïýí êáôÜ ðñïôßìçóç íá åßíáé åéäéêåõìÝíïé óôç ÃåíéêÞ éáôñéêÞ Þ, åðß áðïõóßá ôïõò, ãéáôñïß Üëëçò êëéíéêÞò åéäéêüôçôáò, ïé ïðïßïé üìùò èá Ý÷ïõí õðïóôåß âñá÷åßá åêðáßäåõóç ðñéí áðü ôçí ÝíôáîÞ ôïõ óôï óýóôçìá. ÅíôáôéêÞ “on the job training” åêðáßäåõóç, èá ðñÝðåé åðßóçò íá ðñïâëåöèåß ãéá üëïõò ôïõò ãéáôñïýò êáé ìåôÜ ôçí ðñüóëçøÞ ôïõò.

106

K. Óïõëéþôçò

(ã) Ðþò èá ëåéôïõñãåß ï ìç÷áíéóìüò ðáñáðïìðÞò; Ôçí åõèýíç ðáñáðïìðÞò óå Üëëïõò åéäéêåõìÝíïõò Þ óå Üëëåò õðçñåóßåò õãåßáò èá ðñÝðåé íá ôçí áíáëÜâåé ï ðñïóùðéêüò ãéáôñüò ôçò ìïíÜäáò áíáöïñÜò. Ç ðáñÜêáìøç ôçò äéáäéêáóßáò ðñïôåßíåôáé óå ðñþôç öÜóç íá ìçí óõíåðÜãåôáé óõììåôï÷Þ ôïõ áóèåíÞ óôï êüóôïò, áëëÜ íá áíôéìåôùðéóèåß ìå ìéá ó÷åôéêÞ ðñïâïëÞ ôçò óêïðéìüôçôáò êáé ôçò ÷ñçóéìüôçôáò ôïõ èåóìïý êáé ôçò íÝáò ëåéôïõñãéêÞò äïìÞò ôïõ óõóôÞìáôïò.

(ä) Èá ìåôáâëçèåß ôï óýóôçìá áìïéâþí; Óôá ðëáßóéá ôïõ ðñïôåéíüìåíïõ õðïäåßãìáôïò, ðñïôåßíåôáé áñ÷éêÜ ç êáôáãñáöÞ ôïõ áñéèìïý ôùí äéêáéïý÷ùí êáé ç åéóáãùãÞ åíüò ìåéêôïý óõóôÞìáôïò áìïéâþí (ìéóèüò êáé êáôÜ êåöáëÞí áðïæçìßùóç), ôï ïðïßï èá åßíáé êïéíü ãéá üëïõò ôïõò éáôñïýò ôùí ìïíÜäùí. Ôï óýóôçìá áõôü, áíáìÝíåôáé íá áðïôåëÝóåé Ýíá óçìáíôéêü êßíçôñï ãéá ôçí áýîçóç ôçò ðáñáãùãéêüôçôáò êáé ôç óõãêñÜôçóç ôùí “ðåëáôþí” åíôüò ôçò ìïíÜäáò êáé åðéðëÝïí, íá óõìâÜëëåé óôïí Ýëåã÷ï ôïõ êüóôïõò ôùí öñïíôßäùí, áöïý åðéôñÝðåé ôç óôáäéáêÞ åöáñìïãÞ ðñïïðôéêþí ìç÷áíéóìþí ÷ñçìáôïäüôçóçò (global budgets).

Åí êáôáêëåßäé: Óå êÜèå ðåñßðôùóç êáé áíåîáñôÞôùò ôùí áäõíáìéþí ðïõ Ý÷ïõí êáôáãñáöåß, ç ðïñåßá ôïõ Å.Ó.Õ. ôá ôåëåõôáßá ÷ñüíéá Ý÷åé íá åðéäåßîåé óçìáíôéêÞ âåëôßùóç óå áñêåôÝò ðôõ÷Ýò ôçò ëåéôïõñãßáò ôïõ. Ï ðñüóöáôïò áðïëïãéóìüò ìÜëéóôá, ðåñéëáìâÜíåé ôçí ïëïêëÞñùóç ôçò ðåñéöåñåéáêÞò óõãêñüôçóçò ôïõ óõóôÞìáôïò õãåßáò ìå ôç äçìéïõñãßá ôùí Ðå.Ó.Õ.Ð., ôïí åêóõã÷ñïíéóìü ôçò äéïßêçóçò ôùí íïóïêïìåßùí ìå ôçí ôïðïèÝôçóç manager êáé ôçí åðáíáäéáôýðùóç óå ïñãáíùìÝíï ðëáßóéï ôçò ðïëéôéêÞò ãéá ôç äçìüóéá õãåßá. ÄåäïìÝíùí ôùí ðáñáðÜíù, ïé “åêêñåìüôçôåò” ôçò ðïëéôéêÞò õãåßáò åîáêïëïõèïýí íá åóôéÜæïíôáé óôá áêáíèþäç æçôÞìáôá ôçò ÷ñçìáôïäüôçóçò õøçëÞ (éäéùôéêÞ äáðÜíç) êáé ôçò Ýëëåéøçò êëéíþí óôá íïóïêïìåßá ôçò ÁôôéêÞò, êáôÜ ôç äéÜñêåéá ôùí åöçìåñéþí (ñÜíôæá). Êáé ôá äýï æçôÞìáôá, óõíäÝïíôáé ìå ôçí ðïëéôéêÞ ãéá ôçí

Ôüìïò 15, Ôåý÷ïò 3, 2003

K. Óïõëéþôçò

ÐÖÕ, äåäïìÝíïõ üôé ç áíáäéïñãÜíùóÞ ôçò, èá åðÝôñåðå ôüóï ôïí Ýëåã÷ï ôïõ êüóôïõò, üóï êáé ôïí ðåñéïñéóìü ôïõ öáéíïìÝíïõ ôçò Üóêïðçò ðñïóöõãÞò óôá íïóïêïìåßá, óôá ïðïßá ðïëëÝò öïñÝò êáé êõñßùò ëüãù ôçò åëëéðïýò ÷ñïíéêÞò äéáèåóéìüôçôáò ôùí õðçñåóéþí ÐÖÕ, ðáñÝ÷ïíôáé öñïíôßäåò ãéá ôéò ïðïßåò äåí áðáéôïýíôáé íïóïêïìåéáêÝò äïìÝò. Ãéáôß ç åíäéÜìåóç ìåôáññõèìéóôéêÞ ðñüôáóç; Äéüôé Ý÷åé ùò áöåôçñßá ôï êñéôÞñéï ôçò åöéêôüôçôáò êáé ðñïóáíáôïëßæåôáé óôç äéáìüñöùóç ìéáò ëåéôïõñãéêÞò äïìÞò, ìå óõíáéíåôéêÝò äéáäéêáóßåò ëÞøçò áðïöÜóåùí óå ìáêñï-åðßðåäï. ÅðéðëÝïí, ãéáôß åéóÜãåé ìéá íÝá ôå÷íéêÞ äçìüóéïõ management, åìðëïõôßæïíôáò ìå èåóìéêÝò ñõèìßóåéò ôç ëåéôïõñãßá ôïõ õãåéïíïìéêïý ôïìÝá óôçí ÐÖÕ êáé åîáóöáëßæïíôáò ôç óáöÞ ïñéïèÝôçóç ôùí áñìïäéïôÞôùí ôùí äñþíôùí. ÔÝëïò, äéüôé ôï ðëåïíÝêôçìá ôçò óõìâïëáéáêÞò ëïãéêÞò, ç ïðïßá ðñïôåßíåôáé óå ü,ôé áöïñÜ ôç ó÷Ýóç ìåôáîý ðáñáãùãþí êáé ÷ñçìáôïäïôþí (áêüìç êáé óôçí ðåñßðôùóç ôçò óõãêÝíôñùóçò êáé ôùí äýï éäéïôÞôùí óå Ýíá öïñÝá, ð÷ ÉÊÁ), óõíßóôáôáé óôï üôé äéá÷ùñßæåé ôç äéïéêçôéêÞ áðü ôç ëåéôïõñãéêÞ åõèýíç ôïõ óõóôÞìáôïò êáé åðéðëÝïí Ý÷åé Ýíá äõíáìéêü ÷áñáêôÞñá, ï ïðïßïò óõíßóôáôáé óôç äõíáôüôçôá åêìåôÜëëåõóçò üëùí ôùí õöéóôáìÝíùí äïìþí. Âéâëéïãñáößá 1. ËéïíÞò ×, Ìåñêïýñçò ÌÐ. Áðüøåéò ãéá ôç óçìåñéíÞ êáôÜóôáóç óôçí ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

Õãåßáò êáé ðñïôÜóåéò ãéá ôç âåëôßùóÞ ôçò. ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò, 12:7-9, 2000. Êõñéüðïõëïò Ã, ËéïíÞò ×, ÄçìïëéÜôçò Ã. Ç ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò ùò èåìÝëéï ôçò õãåéïíïìéêÞò ìåôáññýèìéóçò. ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò, 12:169-188, 2000. Óïõëéþôçò Ê, ËéïíÞò ×. “ËåéôïõñãéêÞ Áíáóõãêñüôçóç ôçò ÐñùôïâÜèìéáò Öñïíôßäáò Õãåßáò: Ìßá Ðñüôáóç ãéá ôçí ¢ñóç ôïõ Áäéåîüäïõ”. Áñ÷åßá ÅëëçíéêÞò ÉáôñéêÞò, (õðü äçìïóßåõóç).

Saltman R, Figueras J. European Health Care Reform: Analysis of Current Strategies. WHO, Copenhagen, 1997, p.p. 115-139. Óïõëéþôçò Ê. ÁíÜëõóç ôùí Äáðáíþí Õãåßáò óôçí ÅëëÜäá 1989-2000. ÌåèïäïëïãéêÝò Äéåõêñéíßóåéò êáé Äéáðéóôþóåéò ãéá ôï Óýóôçìá Õãåßáò. Óôï Êõñéüðïõëïò É, Óïõëéþôçò Ê. (åðéì.): Ïé ÄáðÜíåò Õãåßáò óôçí ÅëëÜäá. ÌåèïäïëïãéêÜ ÐñïâëÞìáôá óôç ÌÝôñçóç êáé ÓõíÝðåéåò ãéá ôéò ÐïëéôéêÝò Õãåßáò, ÐáðáæÞóçò, ÁèÞíá, 2001.

Luft HS. Health Maintenance Organizations: Dimensions and Performance, John Wiley and Sons, New York, 1981.

Luft HS. Translating the U.S. HMO Experience to Other Health Systems, Health Affairs, 10:172-186, 1991.

Folland S, Goodman A, Stano M. The Economics of Health and Health Care, Prentice Hall, New Jersey, 1997, p.p. 266-291.

Flynn R. Williams G. Contracting For Health.

Quasi-Markets and the National Health Service”, Oxford University Press, New York, 1997.

ÊõñéÜêïò Óïõëéþôçò ÄéäÜêôùñ Ïéêïíïìéêþí êáé ÐïëéôéêÞò Õãåßáò, Åðéóôçìïíéêüò ÓõíåñãÜôçò ÅèíéêÞò Ó÷ïëÞò Äçìüóéáò Õãåßáò

107

ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò

Ð. ÓïõñôæÞ êáé óõí.

ÅÑÅÕÍÇÔÉÊÇ ÅÑÃÁÓÉÁ ÏRIGINAL PAPER Primary Heatlh Care, Volume 15, Number 3, 108-115, 2003 ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò, Ôüìïò 15, Ôåý÷ïò 3, 108-115, 2003

Áîéïëüãçóç ðñïãñÜììáôïò åêðáßäåõóçò HëéêéùìÝíùí Óõìâïýëùí ÕãéåéíÞò ÄéáôñïöÞò Ð. ÓïõñôæÞ1,2, Á. Áìáíáôßäïõ1, E. ÂåëïíÜêçò1,2

Ðåñßëçøç Óêïðüò: Ïé óêïðïß ôçò ìåëÝôçò Þôáí: á) ç åíåñãüò óõììåôï÷Þ çëéêéùìÝíùí åèåëïíôþí óôçí ðñïáãùãÞ ôçò õãéåéíÞò äéáôñïöÞò êáé, â) ç áîéïëüãçóç ôùí äõíáôïôÞôùí ôùí çëéêéùìÝíùí íá åíåñãïýí ùò óýìâïõëïé áãùãÞò õãåßáò êáé íá åðçñåÜæïõí ôç óôÜóç êáé óõìðåñéöïñÜ Üëëùí çëéêéùìÝíùí. Õëéêü êáé ÌÝèïäïò: Ç ìåëÝôç ó÷åäéÜóôçêå êáé åöáñìüóôçêå óå äýï öÜóåéò óå ôÝóóåñá ÊÝíôñá ÁíïéêôÞò Ðñïóôáóßáò ÇëéêéùìÝíùí (ÊÁÐÇ) óå äýï äÞìïõò ôçò ÁôôéêÞò êáé äéÞñêåóå äþäåêá ìÞíåò. Óôç äéÜñêåéá ôçò ðñþôçò öÜóçò, åßêïóé åðôÜ çëéêéùìÝíïé åèåëïíôÝò åêðáéäåýôçêáí ùò ÇëéêéùìÝíïé ÅèåëïíôÝò Óýìâïõëïé (ÇÅÓ) ãéá ôçí õãéåéíÞ äéáôñïöÞ. Ïé ÇÅÓ óôç äåýôåñç öÜóç åðéóêÝöèçêáí Üëëá ÊÁÐÇ, óôá ìÝëç ôùí ïðïßùí ðáñïõóßáóáí êáé óõæÞôçóáí âáóéêÝò áñ÷Ýò õãéåéíÞò äéáôñïöÞò. Ôï ðñüãñáììá áîéïëïãÞèçêå ìå åñùôçìáôïëüãéá ðïõ óõìðëçñþèçêáí áðü ôïõò ÇÅÓ, áðü ôïõò çëéêéùìÝíïõò ðïõ ðáñáêïëïýèçóáí ôéò ðáñïõóéÜóåéò ôùí ÇÅÓ, åíþ ôáõôü÷ñïíá ìÝëç ôçò åñåõíçôéêÞò ïìÜäáò êáé ðñïóùðéêü ôùí ÊÁÐÇ ðáñáôçñïýóáí ôç äéáäéêáóßá. ÁðïôåëÝóìáôá: Ïé ÇÅÓ ðïõ óõìðëÞñùóáí ôçí åêðáßäåõóÞ ôïõò Þôáí óôçí ðëåéïøçößá ôïõò ãõíáßêåò, ðáíôñåìÝíåò, ìå ìÝóç çëéêßá 69,2 Ýôç êáé åíåñãÜ ìÝëç ôùí ÊÁÐÇ ôïõò. ÅíäéáöÝñïíôáí ãéá ôçí õãéåéíÞ äéáôñïöÞ êáé ôçí áêïëïõèïýóáí óôïõò âáóéêïýò ôçò êáíüíåò. Åðßóçò ðßóôåõáí üôé Þôáí ðïëý óçìáíôéêü íá ôç äéáäþóïõí óå êÜèå åíäéáöåñüìåíï, üðùò êáé ôï üôé ïé çëéêéùìÝíïé åßíáé êáôÜëëçëïé íá áíáëÜâïõí áõôü ôï ñüëï áöïý âÝâáéá åêðáéäåõôïýí. Áðü ôçí Üëëç ìåñéÜ ïé çëéêéùìÝíïé ðïõ ðáñáêïëïýèçóáí ôéò äéáëÝîåéò ôùí ÇÅÓ äÞëùóáí éêáíïðïéçìÝíïé ìå ôçí éäÝá ïé ßäéïé ïé çëéêéùìÝíïé íá äñïõí ùò åêðáéäåõôÝò õãåßáò. ÓõæÞôçóç êáé óõìðåñÜóìáôá: Ôá åõñÞìáôá Ýäåéîáí üôé ïé ÇÅÓ êáé ïé õðüëïéðïé çëéêéùìÝíïé åíäéáöÝñïíôáé ãéá ôç ãíþóç êáé äåß÷íïõí åíäéáöÝñïí êáé óôï íá äéáäþóïõí íÝåò ðëçñïöïñßåò, áëëÜ êáé íá óõììåôÝ÷ïõí óå íåïôåñéóôéêÝò éäÝåò. Ùò áðïôÝëåóìá ôçò ìåëÝôçò êáé ôïõ õëéêïý ðïõ óõãêåíôñþèçêå áíáðôý÷èçêå Ýíá åêðáéäåõôéêü ðáêÝôï, ôï ïðïßï ìåôÜ ôç äïêéìÞ êáé ôéò áðáñáßôçôåò äéïñèþóåéò åêäüèçêå óå åý÷ñçóôá âéâëéáñÜêéá ãéá ÷ñÞóç áðü êÜèå åíäéáöåñüìåíï.

1

ÅëëçíéêÞ ÃåñïíôïëïãéêÞ êáé ÃçñéáôñéêÞ Åôáéñåßá, 2ÔïìÝáò Äçìüóéáò Õãåßáò, ÔìÞìá ÍïóçëåõôéêÞò Ðáíåðéóôçìßïõ Áèçíþí

108

ÅéóáãùãÞ Ïé ðáãêüóìéåò äçìïãñáöéêÝò åîåëßîåéò äåß÷íïõí ôç óõíå÷Þ áýîçóç ôïõ ðëçèõóìïý ôùí çëéêéùìÝíùí ãåãïíüò ðïõ åðéöÝñåé ôåñÜóôéåò åðéðôþóåéò óôçí êïéíùíßá êáé ôçí ïéêïíïìßá éäéáßôåñá óôïí ôïìÝá ôçò õãåßáò êáèþò ïé çëéêéùìÝíïé êáôáíáëþíïõí ðåñéóóüôåñåò êáé ðéï äáðáíçñÝò õðçñåóßåò õãåßáò, áöïý ðÜó÷ïõí óõ÷íüôåñá áðü ÷ñüíéåò íüóïõò üðùò ôá êáñäéáããåéáêÜ íïóÞìáôá êáé ï êáñêßíïò, ç ðñüëçøç ôùí ïðïßùí áðïôåëåß óçìáíôéêü óôü÷ï ôçò äçìüóéáò õãåßáò. Ï ñüëïò ôçò õãéåéíÞò äéáôñïöÞò óôçí ðñüëçøç ôùí ÷ñüíéùí íïóçìÜôùí åßíáé ãíùóôüò1-3. Ðáñ’ üëá áõôÜ ïé çëéêéùìÝíïé äýóêïëá áêïëïõèïýí ïäçãßåò ðïõ áöïñïýí ãéá ðáñÜäåéãìá ôç ìåßùóç ôçò óõíïëéêÞò åíÝñãåéáò ðïõ ðñïóëáìâÜíïõí áðü ôéò ôñïöÝò Þ ôç ìåßùóç ôçò êáôáíÜëùóçò áëáôéïý êáé áëêïüë. Åßíáé ãíùóôü åðßóçò üôé ç ÌåóïãåéáêÞ äßáéôá óõìâÜëëåé óôçí ËÝîåéò êëåéäéÜ: ðñïáãùãÞ õãåßáò, çëéêéùìÝíïé, óýìâïõëïé õãåßáò, õãéåéíÞ äéáôñïöÞ, êáñäéáããåéáêÜ íïóÞìáôá ÕðïâëÞèçêå: 26 Máñôßïõ 2003 ÅðáíõðïâëÞèçêå: 24 Éïõíßïõ 2003 ¸ãéíå äåêôÞ ãéá äçìïóßåõóç: 20 Áõãïýóôïõ 2003 Õðåýèõíïò áëëçëïãñáößáò: Ð. ÓïõñôæÞ, Ðáðáäéáìáíôïðïýëïõ 123, Ô.Ê. 11527 ÁèÞíá, Ôçë: (210) 7461474, Fax: (210) 7461491, e-mail: psourtzi@nurs.uoa.gr

Ð. ÓïõñôæÞ êáé óõí.

Ôüìïò 15, Ôåý÷ïò 3, 2003

óÝããéóç áðü ôïõò åéäéêïýò ðñïò ôïõò çëéêéùìÝíïõò9,10. Ðñüóöáôåò ìåëÝôåò Ý÷ïõí äåßîåé üôé ôá ðñïãñÜììáôá ðñïáãùãÞò õãåßáò Summary ìðïñïýí íá âïçèÞóïõí ôïõò çëéêéùìÝObjective: To actively involve the elderly as volunteers in promoting a healthy diet. To evaluate their capability in doing so, and their ability to influence the íïõò íá õéïèåôÞóïõí Ýíá õãéåéíü ôñüattitude and behaviour of the elderly concerned. Material and Method: The ðï æùÞò ðñïêåéìÝíïõ íá ðñïóôáôÝøïõí study took place over a twelve month period, in four Open Health Care Centres êáé íá âåëôéþóïõí ôçí õãåßá ôïõò êáé for the Elderly (KAPI), in two suburban areas of Athens. The study was divided ôçí ðïéüôçôá æùÞò ôïõò11-13. ¸÷åé âñåinto two phases. In the first instance twenty seven elderly volunteers were èåß åðßóçò üôé ç áðïôåëåóìáôéêüôçôá trained to become Senior Health Mentors (SHM's). In phase two the mentors then visited other centres where they presented and discussed the basic prinôÝôïéùí ðñïãñáììÜôùí áõîÜíåôáé üôáí ciples of healthy diet with their peers. Finally, both the mentors and participants âáóßæåôáé óôçí åíåñãü óõììåôï÷Þ ôùí completed questionnaires which were used to evaluate the project. In addition ßäéùí ôùí çëéêéùìÝíùí êáé ìÜëéóôá to the Project Team, staff from the Centres observed the project for evaluation óå ôÝôïéåò ðåñéðôþóåéò ôá ðñïãñÜìpurposes. Result: Senior Health Mentors who completed the project were preìáôá Ý÷ïõí ìåãáëýôåñç äéÜñêåéá14-17. dominately women, with an average age of 69.2 yrs, and active members of their Centres. They were interested in healthy diet, practicing it themselves, Ìéá ôÝôïéá ðñïóÝããéóç åßíáé ÷ñÞwhilst believing in the importance of the elderly undertaking the role of Health óéìç êáé óçìáíôéêÞ, áöïý çëéêéùìÝEducators and the enlightening of their peers, following training. Project particiíïé ðïõ Ý÷ïõí êáôÜëëçëåò óõìðåñéöïpants were enthused with the idea of other elderly acting as Health Educators. ñÝò óå óõíäõáóìü ìå ôéò ãíþóåéò êáé Discussion and Conclusion: Findings showed that both the Mentors and eldôéò åìðåéñßåò ôïõò èá ìðïñïýóáí íá erly people in general, value education and show an interest in the spreading of information, as they enthusiastically participated in the project. As a result of ÷ñçóéìïðïéçèïýí ìå ôñüðï ðïõ íá the project an information package developed that was used throughout both óõìâÜëëåé óôçí áýîçóç ôçò áðïôåëåphases. The information package was evaluated, amended and published into óìáôéêüôçôáò ôùí ðñïãñáììÜôùí separate booklets to form a training pack, available to anyone interested in the ðñïáãùãÞò õãåßáò. Áõôü ìðïñåß íá ãßíåé implementation of a similar project. ÷ñçóéìïðïéþíôáò åêðáéäåõìÝíïõò åèåKey words: promoting health, elderly, health mentors, healthy diet, cardiovascular diseases ëïíôÝò çëéêéùìÝíïõò ùò óõìâïýëïõò õãåßáò. Ôá ìÝ÷ñé ôþñá áðïôåëÝóìáôá äåß÷íïõí üôé ï ñüëïò ðïõ áíáëáìâÜðñüëçøç ôùí êáñäéáããåéáêþí ðáèÞóåùí, áëëÜ íïõí ïé çëéêéùìÝíïé óå ôÝôïéåò ðåñéðôþóåéò åßíáé áêüìç êáé ïé çëéêéùìÝíïé ôçò ÷þñáò ìáò Ý÷ïíôáò óçìáíôéêüò ãéá ôç âåëôßùóç ôçò ðïéüôçôáò æùÞò åðçñåáóôåß áðü ôïí Äõôéêü ôñüðï æùÞò ôåßíïõí ôùí ßäéùí, ôùí óõíïìçëßêùí ôïõò êáé ôçò ïéêïãÝíá åãêáôáëåßøïõí ôéò âáóéêÝò áñ÷Ýò ìéá ôÝôïéáò íåéáò ôïõò18-21. Ôï ìïíôÝëï ôùí çëéêéùìÝíùí åèåëïíôþí óõìäéáôñïöÞò4-6. Ãéá ôç âåëôßùóç ôçò õãåßáò ôùí çëéêéùìÝíùí ëïéðüí åßíáé óçìáíôéêÞ ç ðáñáãùãÞ âïýëùí õãåßáò (ÇÅÓ), Ý÷åé Þäç åöáñìïóôåß óôç êáé äéÜäïóç ïäçãéþí õãéåéíÞò äéáôñïöÞò ðïõ ÌåãÜëç Âñåôáíßá üðùò êáé óå Üëëåò ÷þñåò ôçò âáóßæïíôáé óôçí ðáñáäïóéáêÞ ÌåóïãåéáêÞ äßáé- ÅõñùðáúêÞò ¸íùóçò êáé ôçò Âüñåéáò ÁìåñéêÞò ôá ìå áðþôåñï óôü÷ï ôç ìåßùóç ôçò åðßðôùóçò êáé âáóßæåôáé óôç èåùñßá ôçò êïéíùíéêÞò ìÜèçôùí êáñäéáããåéáêþí íïóçìÜôùí êáé ôçí áýîçóç óçò ôïõ Bandura22. Ðáñ’ üëï ðïõ ç åìðåéñßá äåí ü÷é ìüíïí ôïõ ðñïóäüêéìïõ æùÞò áëëÜ êáé ôçò åßíáé áêüìç áñêåôÜ ìåãÜëç ãéá íá åîÜãïõìå ïëïêëçñùìÝíá óõìðåñÜóìáôá áðü ôçí áîéïëüãçóç ðïéüôçôáò æùÞò ôïõò7,8. Ç âåëôßùóç ôçò õãåßáò ôùí çëéêéùìÝíùí áõôþí ôùí ðñïãñáììÜôùí öáßíåôáé üôé ôï ìïáðïôåëåß ðëÝïí Ýíá óçìáíôéêü ðåäßï ôçò ðñïá- íôÝëï åßíáé êáëÜ áðïäåêôü êáé áðü ôïõò ÇÅÓ ãùãÞò õãåßáò óôïí áíáðôõãìÝíï êüóìï. Ç áãùãÞ êáé áðü ôïõò óõíïìçëßêïõò ôïõò23. Óýìöùíá ëïéðüí ìå ôá åõñÞìáôá ôçò âéâëéïõãåßáò êáé ç ðñïáãùãÞ õãåßáò Ý÷ïõí ÷ñçóéìïðïéçèåß åêôåôáìÝíá óôï ðëáßóéï ôçò óôñáôçãéêÞò ãñáöéêÞò áíáóêüðçóçò ïé ÇÅÓ åßíáé çëéêéùìÝíïé ôçò äçìüóéáò õãåßáò êáé ôá áðïôåëÝóìáôá áðü ðïõ åèåëïíôéêÜ óõììåôÝ÷ïõí óå ðñïãñÜììáôá ôéò ìåëÝôåò ðïõ Ý÷ïõí äéåíåñãçèåß ìÝ÷ñé ôþñá åêðáßäåõóÞò ðñïêåéìÝíïõ íá ëåéôïõñãÞóïõí ùò åßíáé åíèáññõíôéêÜ. Ïé ðåñéóóüôåñåò ùóôüóï ìå- óýìâïõëïé õãåßáò. Áõôü óçìáßíåé üôé áöïý åêðáéëÝôåò áãùãÞò êáé ðñïáãùãÞò õãåßáò åóôéÜæïõí äåõôïýí ìðïñïýí íá óõììåôÝ÷ïõí óå äéÜöïñåò óå ìéá êÜèåôç ðñïóÝããéóç, äçëáäÞ óå ìéá ðñï- äñáóôçñéüôçôåò ìÝóá áðü ôéò ïðïßåò èá ìðïñïýí Evaluation of a training programme for Volunteer Senior Health Mentors in Healthy Nutrition P. Sourtzi, A. Amanatidou, E. Velonakis

109

ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò

íá äéáäþóïõí óôïõò óõíïìçëßêïõò ôïõò ôéò ðëçñïöïñßåò ðïõ Ý÷ïõí áðïêôÞóåé. Åéäéêüôåñá ãéá ôçí ‘êïéíùíéêÞ ïìÜäá’ ìå ôçí ïðïßá óõíáíáóôñÝöïíôáé ïé ÇÅÓ êáé óôçí ïðïßá èá áóêÞóïõí ôçí äñÜóç ôïõò õðÜñ÷ïõí èåôéêÝò åðéäñÜóåéò, ôÝôïéåò þóôå íá áðïôåëïýí óçìáíôéêü ðáñÜãïíôá óôçí áíÜðôõîç êáé åöáñìïãÞ ðñïãñáììÜôùí áãùãÞò õãåßáò24-26. Ðáñ´ üëá áõôÜ ðñÝðåé íá ôïíéóôåß üôé ïé ÇÅÓ äåí áíôéêáèéóôïýí ïýôå õðïêáèéóôïýí ôïõò åðáããåëìáôßåò õãåßáò áëëÜ ëåéôïõñãïýí êáôÜ êÜðïéï ôñüðï ùò óõíåñãÜôåò ôïõò. Ïé óêïðïß ôçò ìåëÝôçò Þôáí: 1. Ç åíåñãüò óõììåôï÷Þ ôùí çëéêéùìÝíùí ùò åèåëïíôþí óôçí ðñïáãùãÞ ôçò õãéåéíÞò äéáôñïöÞò êáé, 2. Ç åêôßìçóç ôçò äõíáôüôçôáò ôùí çëéêéùìÝíùí íá ëåéôïõñãÞóïõí ùò ÇÅÓ êáé íá åðçñåÜóïõí ôç óôÜóç êáé óõìðåñéöïñÜ Üëëùí çëéêéùìÝíùí.

Ðëçèõóìüò - ÌÝèïäïé Ç ðáñïýóá ìåëÝôç ó÷åäéÜóôçêå ùò ðéëïôéêÞ êáé åöáñìüóôçêå óå ôÝóóåñá ÊÝíôñá ÁíïéêôÞò Ðåñßèáëøçò ÇëéêéùìÝíùí (ÊÁÐÇ) óå äýï äÞìïõò ôçò ÁôôéêÞò (ÇñÜêëåéï êáé Í. Éùíßá), óå äåßãìá åèåëïíôþí çëéêéùìÝíùí. Ôï ðñüãñáììá áõôü Ýëáâå ÷þñá óå ìéá ðåñßïäï 12 ìçíþí óå äýï öÜóåéò. Ç ðñþôç öÜóç ðåñéëÜìâáíå 2 ìÝñç: Ôï ðñþôï ìÝñïò áöïñïýóå óôçí åíçìÝñùóç ôùí ìåëþí ôùí ÊÁÐÇ ó÷åôéêÜ ìå ôï ðñüãñáììá êáé óôçí åðéëïãÞ ôùí áôüìùí ðïõ èá óõììåôåß÷áí ó’ áõôü. Ç åíçìÝñùóç Ýãéíå áðü ôï ðñïóùðéêü ôùí ÊÁÐÇ êáé ìÝëç ôçò åñåõíçôéêÞò ïìÜäáò. ÅêäÞëùóáí åíäéáöÝñïí ãéá ôï ðñüãñáììá 45 çëéêéùìÝíïé ïé ïðïßïé ðñïóÞëèáí êáé óôçí ðñþôç óõíÜíôçóç. Óå áõôÞí, ðïõ ÷áñáêôçñßóôçêå ùò óõíÜíôçóç ãíùñéìßáò êáé åíçìÝñùóçò, ïé çëéêéùìÝíïé ðëçñïöïñÞèçêáí åêôåíþò ãéá ôï ðñüãñáììá êáèþò êáé ãéá ôçí Ýííïéá êáé ôïí ñüëï ôïõò ó’ áõôü. ÊáôÜ ôï äåýôåñï ìÝñïò áêïëïýèçóáí åðôÜ (7) óõíáíôÞóåéò äéÜñêåéáò 1 þñáò êáé 30 ëåðôþí ç êáèåìéÜ, ïé ïðïßåò åß÷áí ùò óôü÷ï ôçí åêðáßäåõóç ôùí çëéêéùìÝíùí óôçí õãéåéíÞ äéáôñïöÞ. Áðü ôéò óõíáíôÞóåéò öÜíçêå üôé ïé ðåñéóóüôåñïé çëéêéùìÝíïé Þôáí åîïéêåéùìÝíïé ìå ôïí üñï “õãéåéíÞ äéáôñïöÞ” êáé ôéò âáóéêÝò áñ÷Ýò ôçò áðü ðëçñï110

Ð. ÓïõñôæÞ êáé óõí.

öïñßåò áðü ôá ìÝóá ìáæéêÞò åíçìÝñùóçò êáé Üëëåò ðçãÝò.

Ðåñéå÷üìåíï êáé äéáäéêáóßá ôçò ðáñÝìâáóçò áãùãÞò õãåßáò Ôï åêðáéäåõôéêü ðñüãñáììá ðåñéëÜìâáíå ðëçñïöïñßåò ó÷åôéêÜ ìå: · ôá äéáôñïöéêÜ óôïé÷åßá, · ôéò ïìÜäåò ôùí ôñïößìùí, · ôçí Ýííïéá êáé ôï ðåñéå÷üìåíï ôùí ãåõìÜôùí, · ôçí êáôáíÜëùóç áëáôéïý êáé áëêïüë, · ôá óõíôçñçìÝíá ôñüöéìá · ôéò åéäéêÝò äßáéôåò óå ðåñßðôùóç óáê÷áñþäç äéáâÞôç, õðÝñôáóçò êáé õðåñëéðéäáéìßáò · ôá êëáóéêÜ ëÜèç óôç äéáôñïöÞ. Ïé çëéêéùìÝíïé åðßóçò åêðáéäåýôçêáí êáé óå èÝìáôá ðïõ áöïñïýóáí óôç äéáäéêáóßá ôçò åêðáßäåõóçò, üðùò ãéá ðáñÜäåéãìá ôïí ôñüðï ìå ôïí ïðïßï èá Ýðñåðå íá ÷åéñßæïíôáé ôï êïéíü, âáóéêÝò áñ÷Ýò åðéêïéíùíßáò êáé ôïí ôñüðï ìå ôïí ïðïßï èá Ýðñåðå íá ðáñïõóéÜæïõí ôéò áðüøåéò ôïõò. Óå êÜèå óõíÜíôçóç õðÞñ÷å åêðáéäåõôéêü õëéêü ìå ôç ìïñöÞ öõëëáäßùí ôï ïðïßï ðåñéåß÷å ó÷åôéêÝò ìå ôï ðåñéå÷üìåíï ðëçñïöïñßåò. Ïé çëéêéùìÝíïé åß÷áí ôç äõíáôüôçôá íá ìåëåôÞóïõí êáé íá ðñïôåßíïõí ôñïðïðïéÞóåéò óôï ðåñéå÷üìåíï ôïõ õëéêïý ðñïêåéìÝíïõ áõôü íá åßíáé ðåñéóóüôåñï êáôáíïçôü êáé ðëÞñåò. Áõôü ôï åêðáéäåõôéêü õëéêü ïñãáíþèçêå êáé äçìïóéåýôçêå óå äýï îå÷ùñéóôÜ âéâëßá, ìåôÜ ôçí ïëïêëÞñùóç ôïõ ðñïãñÜììáôïò. Ôï ðñþôï áðü áõôÜ ðåñéëáìâÜíåé üëåò ôéò ðëçñïöïñßåò ðïõ èåùñïýíôáé ÷ñÞóéìåò ãéá ôçí åêðáßäåõóç çëéêéùìÝíùí ùò ÇÅÓ êáé áðåõèýíåôáé óå åðáããåëìáôßåò õãåßáò. Ôï äåýôåñï ðåñéëáìâÜíåé ðëçñïöïñßåò õãéåéíÞò äéáôñïöÞò êáé êÜðïéåò ðáñáäïóéáêÝò õãéåéíÜ ôñïðïðïéçìÝíåò ÅëëçíéêÝò óõíôáãÝò êáé åßíáé Ýíá ÷ñÞóéìï åñãáëåßï ãéá ôïõò ÇÅÓ. ÊáôÜ ôç äåýôåñç öÜóç ôïõ ðñïãñÜììáôïò ïé ÇÅÓ åðéóêÝöôçêáí Üëëá ÊÁÐÇ êáé ìÝóá áðü ðñïãñáììáôéóìÝíåò óõíáíôÞóåéò ðáñïõóßáóáí êáé óõæÞôçóáí ôéò âáóéêÝò áñ÷Ýò ôçò õãéåéíÞò äéáôñïöÞò ìå óõíïìçëßêïõò ôïõò. ÓõãêåêñéìÝíá ðñáãìáôïðïéÞèçêáí 10 ðáñïõóéÜóåéò óå áíôßóôïé÷á ÊÁÐÇ, ïé ïðïßåò áîéïëïãÞèçêáí. Óå êÜèå ðáñïõóßáóç óõììåôåß÷áí äýï ÇÅÓ

Ôüìïò 15, Ôåý÷ïò 3, 2003

Ð. ÓïõñôæÞ êáé óõí.

êáé Ýíá ìÝëïò ôçò åñåõíçôéêÞò ïìÜäáò. Ï Ýíáò çëéêéùìÝíïò óýìâïõëïò õãåßáò ðáñïõóßáæå ôï èÝìá ôçò õãéåéíÞò äéáôñïöÞò åíþ ï äåýôåñïò âïçèïýóå ìå ôï åðïðôéêü õëéêü. ÌåôÜ ôï ôÝëïò ôçò ðáñïõóßáóçò ïé ÇÅÓ ðñïóêáëïýóáí ôïõò çëéêéùìÝíïõò óå åñùôÞóåéò êáé óõæçôïýóáí ôõ÷üí ó÷üëéá êáé áðïñßåò ôïõ êïéíïý åíþ ôáõôü÷ñïíá äéÝíåéìáí Ýíá óýíôïìï åíçìåñùôéêü öõëëÜäéï ðïõ ðåñéëÜìâáíå âáóéêÜ óôïé÷åßá ôçò õãéåéíÞò äéáôñïöÞò. Ôï ìÝëïò ôçò åñåõíçôéêÞò ïìÜäáò ðáñåõñéóêüôáí ðñïêåéìÝíïõ íá åíèáññýíåé øõ÷ïëïãéêÜ ôïõò óýìâïõëïõò õãåßáò êáé ðáñåíÝâáéíå ìüíï üôáí ðñïÝêõðôå êÜðïéï åîåéäéêåõìÝíï èÝìá ôï ïðïßï ïé ÇÅÓ äåí ìðïñïýóáí íá êáëýøïõí.

Áîéïëüãçóç ôçò ðáñÝìâáóçò ÐñïêåéìÝíïõ íá åêôéìçèåß ôï ðñüãñáììá áíáðôý÷èçêáí åñùôçìáôïëüãéá á) ãéá ôçí áîéïëüãçóç ôçò åêðáßäåõóçò ôùí ÇÅÓ ðñéí ôçí Ýíáñîç êáé ìå ôç óõìðëÞñùóÞ ôçò, â) áíÜëïãï åñùôçìáôïëüãéï ãéá ôçí áîéïëüãçóç ôùí ÇÅÓ áðü ôïõò çëéêéùìÝíïõò ðïõ ðáñáêïëïýèçóáí ôéò ðáñïõóéÜóåéò ôïõò, ã) êáôÜëïãï ðáñáôÞñçóçò ãéá ôçí áîéïëüãçóç ôùí ÇÅÓ áðü ôá ìÝëç ôçò åñåõíçôéêÞò ïìÜäáò êáé ôï ðñïóùðéêü ôùí ÊÁÐÇ. Ôá åñùôçìáôïëüãéá ðïõ óõìðëçñþèçêáí áðü ôïõò ÇÅÓ, ôïõò óõíïìçëßêïõò ôïõò, ôçí åñåõíçôéêÞ ïìÜäá êáé ôï ðñïóùðéêü ôùí ÊÁÐÇ, áíáëýèçêáí ìå ôç ÷ñÞóç ðåñéãñáöéêÞò óôáôéóôéêÞò.

ÁðïôåëÝóìáôá Óôçí ðñþôç óõíÜíôçóç ôïõ ðñïãñÜììáôïò åìöáíßóôçêáí 45 çëéêéùìÝíïé, ìå ìÝóç çëéêßá 69,2 Ýôç, åê ôùí ïðïßùí ôï 22,2% Þôáí Üíôñåò. Ó÷åäüí üëïé üóïé óõììåôåß÷áí (95,6%) èåùñïýóáí üôé åêðáéäåõìÝíïé çëéêéùìÝíïé åßíáé êáôÜëëçëïé ãéá íá óõìâïõëåýïõí ôïõò óõíïìçëßêïõò ôïõò óå èÝìáôá õãåßáò êáé 91,1% Üëëá Üôïìá üðùò ïéêïãÝíåéåò Þ ðáéäéÜ ó÷ïëéêÞò çëéêßáò. ÌåôÜ ôçí ðñþôç óõíÜíôçóç åíçìÝñùóçò ó÷åôéêÜ ìå ôï ðñüãñáììá 18 Üôïìá áðïöÜóéóáí íá ìç óõíå÷ßóïõí ðéèáíüôáôá ëüãù áäõíáìßáò ðáñáêïëïýèçóçò ôïõ óõíüëïõ ôùí óõíåäñéÜóåùí, ëüãù Ýëëåéøçò åíäéáöÝñïíôïò Þ ôÝëïò åîáéôßáò ôçò åðéèõìßáò ãéá áðëÞ ðáñáêïëïýèçóç ÷ùñßò åíåñãÞ óõììåôï÷Þ ôçí ïðïßá áðáéôïýóå ç äåýôåñç öÜóç ôïõ ðñïãñÜììáôïò. Åßêïóé åðôÜ (60%) åèåëïíôÝò, áðü ôïõò 45 ðïõ áñ÷éêÜ óõììåôåß÷áí, ïëïêëÞñùóáí ôçí åêðáßäåõóÞ ôïõò. Ç ìÝóç çëéêßá ôçò ïìÜäáò ôùí ÇÅÓ Þôáí 67,8 Ýôç, åíþ ïé Üíäñåò áðïôåëïýóáí ôï 40,7% áõôþí. Ôá äçìïãñáöéêÜ óôïé÷åßá ôùí ÇÅÓ êáôÜ ôçí Ýíáñîç êáé ìå ôçí ïëïêëÞñùóç ôïõ ðñïãñÜììáôïò ðáñïõóéÜæïíôáé óôïí ðßíáêá 1. Äåêáïêôþ (66,7%) çëéêéùìÝíïé óýìâïõëïé õãåßáò äÞëùóáí üôé åß÷áí ÷ñçóéìïðïéÞóåé ôéò ðëçñïöïñßåò ðïõ Ýëáâáí êáôÜ ôç äéÜñêåéá ôïõ åêðáéäåõôéêïý ðñïãñÜììáôïò ðñïêåéìÝíïõ íá âåëôéþóïõí ôç äéáôñïöÞ ôïõò êáé ïé áëëáãÝò ðïõ äÞëùóáí üôé Ýêáíáí ðáñïõóéÜæïíôáé óôïí ðßíáêá 2.

Ðßíáêáò 1. ÄçìïãñáöéêÜ óôïé÷åßá ôùí ÇÅÓ êáé ôùí çëéêéùìÝíùí ðïõ ðáñáêïëïýèçóáí ôéò ðáñïõóéÜóåéò ôïõò % åèåëïíôþí êáôÜ ôçí Ýíáñîç N=45 (%)

ÅêðáéäåõìÝíïé ÇÅÓ N=27 (%)

ÁêñïáôÝò N=115 (%)

10 (22,2) 35 (77,8)

11 (40,7) 16 (59,3)

51 (44,3) 64 (55,7)

69,2

67,8

69,7

13 (28,9) 5 (11,1) 14 (31,1) 1 (2,2) 12 (26,7)

11 (44,4) 2 (7,4) 7 (25,9) 0 6 (22,2)

48 (41,7) 10 (8,7) 35 (30,4) 4 (3,5) 16 (13,9)

7 (15,6) 26 (57,8) 8 (17,7) 4 (8,9)

3 (11,1) 14 (51,9) 7 (25,9) 3 (11,1)

31 61 17 5

Öýëï · Üíäñåò · ãõíáßêåò Çëéêßá (ìÝóç ôéìÞ) ÏéêïãåíåéáêÞ êáôÜóôáóç · óõãêáôïßêçóç ìå óýæõãï · óõãêáôïßêçóç ìå ðáéäéÜ · æïýóáí ìüíïé · Üëëï · óõãêáôïßêçóç ìå óýæõãï êáé ðáéäéÜ Åêðáßäåõóç · · · ·

ëéãüôåñï áðü 6 ÷ñüíéá ðñùôïâÜèìéá äåõôåñïâÜèìéá áíþôåñç/áíþôáôç

(27,0) (53,0) (14,8) (4,3) 111

ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò

Ð. ÓïõñôæÞ êáé óõí.

Ðßíáêáò 2. Áíáöåñèåßóåò áëëáãÝò óôç äéáôñïöÞ áðü ôïõò ÇÅÓ. Êáíüíåò ÕãéåéíÞò äéáôñïöÞò ÓõíïëéêÞ âåëôßùóç ôçò äéáôñïöÞò Ðåñéïñéóìüò ÷ñÞóçò áëáôéïý Ðåñéïñéóìüò ÷ñÞóçò æÜ÷áñçò Áýîçóç êáôáíÜëùóçò íåñïý Êáìßá áëëáãÞ

ÁëëáãÝò N= 27 (%) 9 5 3 1 9

(33,3) (18,6) (11,1) (3,7) (33,3)

Ïé ðåñéóóüôåñïé áðü ôïõò çëéêéùìÝíïõò (70.4%) åß÷áí ìïéñáóôåß ôéò ãíþóåéò ðïõ áðÝêôçóáí ìå Üëëá Üôïìá, êõñßùò óõããåíåßò êáé ößëïõò åíþ 22 (81.5%) äÞëùóáí Ýôïéìïé íá ìïéñáóôïýí ôéò ðëçñïöïñßåò ðïõ áðÝêôçóáí ìå ôçí ïëïêëÞñùóç ôçò åêðáßäåõóçò ôïõò ìå ôïõò óõíïìçëßêïõò ôïõò. ¼ðùò áíáöÝñèçêå, êáôÜ ôç äåýôåñç öÜóç ôïõ ðñïãñÜììáôïò ïé ÇÅÓ åðéóêÝöèçêáí Üëëá ÊÁÐÇ ðñïêåéìÝíïõ íá ðáñïõóéÜóïõí óôïõò óõíïìçëßêïõò ôïõò ðëçñïöïñßåò ó÷åôéêÜ ìå ôçí õãéåéíÞ äéáôñïöÞ. ÓõíïëéêÜ Ýëáâáí ÷þñá 10 ðáñïõóéÜóåéò óå áíôßóôïé÷á ÊÁÐÇ, ïé ïðïßåò êáé áîéïëïãÞèçêáí ìÝóù åñùôçìáôïëïãßïõ ðïõ óõìðëÞñùóáí ïé çëéêéùìÝíïé ðïõ ôéò ðáñáêïëïýèçóáí êáé ðáñáôÞñçóç áðü ôï ìÝëïò ôçò åñåõíôçéêÞò ïìÜäáò êáé ôï ðñïóùðéêü ôùí ÊÁÐÇ ðïõ ðáñåõñßóêïíôáí. Ó÷åäüí üëåò ïé ðáñïõóéÜóåéò åß÷áí ìåãÜëç áðÞ÷çóç. ÄéáíåìÞèçêáí 250 åñùôçìáôïëüãéá êáé åðåóôñÜöçóáí 115 (46%) óõìðëçñùìÝíá. Ç ìÝóç çëéêßá ôùí çëéêéùìÝíùí ðïõ ðáñáêïëïýèçóáí ôéò ðáñïõóéÜóåéò ôùí ÇÅÓ Þôáí 69.7 Ýôç êáé 55.7% Þôáí ãõíáßêåò åíþ ïé ðåñéóóüôåñïé (84%) ðáñáêïëïýèçóáí ôçí ðáñïõóßáóç áðü åíäéáöÝñïí ãéá ôçí õãéåéíÞ äéáôñïöÞ. Óôïí ðßíáêá 1 ðáñïõóéÜæïíôáé ôá äçìïãñáöéêÜ ôïõò óôïé÷åßá óå óýãêñéóç ìå áõôÜ ôùí ÇÅÓ. ¸íá õøçëü ðïóïóôü ôùí çëéêéùìÝíùí ðïõ ðáñáêïëïýèçóáí ôéò ðáñïõóéÜóåéò ôùí ÇÅÓ (92.2%) äÞëùóáí üôé åðéèõìïýóáí íá ìïéñáóôïýí ôéò ðëçñïöïñßåò ðïõ áðÝêôçóáí êõñßùò ìå ôá ðáéäéÜ ôïõò êáé ìå ôïõò óõããåíåßò ôïõò áëëÜ êáé ìå ößëïõò. Åêáôüí äÝêá çëéêéùìÝíïé (95.7%) Þôáí éêáíïðïéçìÝíïé ìå ôçí éäÝá ôçò åíçìÝñùóçò ôïõò óå èÝìáôá õãåßáò áðü Üëëïõò êáëÜ åêðáéäåõìÝíïõò çëéêéùìÝíïõò. Ðáñüëï ðïõ ç ðëåéïøçößá ôùí çëéêéùìÝíùí äÞëùóáí åõ÷áñéóôçìÝíïé ìå ôçí éäÝá åíçìÝñùóçò áðü ôïõò ÇÅÓ, 99 (86.1%) áíÝöåñáí üôé èá ðñïôéìïýóáí Ýíáí åðáããåëìáôßá 112

õãåßáò. Ç åñåõíçôéêÞ ïìÜäá êáé ôï ðñïóùðéêü ôùí ÊÁÐÇ ðïõ ðáñáêïëïýèçóáí ôéò ðáñïõóéÜóåéò ôùí ÇÅÓ êñÜôçóáí óçìåéþóåéò óå èÝìáôá ó÷åôéêÜ ìå ôéò äåîéüôçôåò åðéêïéíùíßáò êáé ôç óõìðåñéöïñÜ ôùí óõìâïýëùí õãåßáò áëëÜ êáé óå èÝìáôá ó÷åôéêÜ ìå ôçí áðïäï÷Þ êáé ôç óõìðåñéöïñÜ ôùí óõììåôå÷üíôùí. Óå üëåò ôéò ðåñéðôþóåéò ïé ÇÅÓ äåí ðáñÝêêëéíáí áðü ôï èÝìá ôçò óõæÞôçóçò. Ïé çëéêéùìÝíïé ðïõ ðáñáêïëïýèçóáí ôéò ðáñïõóéÜóåéò Ýäåé÷íáí åíäéáöÝñïí êáé ðÜíôá åß÷áí åñùôÞóåéò êáé Ýêáíáí ó÷üëéá, åíþ õðÞñîáí äýï ðåñéðôþóåéò üðïõ ç ðáñïõóßáóç èá óõíå÷éæüôáí åðß ìáêñüí áí õðÞñ÷å äéáèÝóéìïò ÷ñüíïò.

ÓõæÞôçóç Ôá ìÝëç ôùí ÊÁÐÇ èåùñïýíôáé áíôéðñïóùðåõôéêÜ ôïõ ðëçèõóìïý ôùí çëéêéùìÝíùí êÜèå ðåñéï÷Þò, üðùò Ý÷åé õðïóôçñé÷èåß áðü Üëëïõò óõããñáöåßò11,25. Ðáñ’ üëï ðïõ ôï äåßãìá óôï ïðïßï åöáñìüóôçêå ôï ðñüãñáììá åßíáé ðïëý ìéêñü ãéá íá ìðïñïýìå íá ãåíéêåýóïõìå ôá áðïôåëÝóìáôá, ìðïñïýìå íá èåùñÞóïõìå üôé ïé çëéêéùìÝíïé åèåëïíôÝò åß÷áí ðáñüìïéá ÷áñáêôçñéóôéêÜ ìå ôïí ôïðéêü ðëçèõóìü. ÅðéðëÝïí, ç óõììåôï÷Þ áíäñþí óôï ðñüãñáììá Þôáí óçìáíôéêÞ, óå áíôßèåóç ìå ôï áíôßóôïé÷ï ðñüãñáììá ôçò Âñåôáíßáò üðïõ ïé Üíäñåò áðïôåëïýóáí ðïëý ìéêñüôåñï ðïóïóôü24. ÌåôÜ ôçí ðñþôç óõíÜíôçóç Ýíáò óçìáíôéêüò áñéèìüò çëéêéùìÝíùí – êõñßùò ãõíáßêåò – áðïöÜóéóáí íá ìç óõíå÷ßóïõí ôçí åêðáßäåõóç. Ïé ëüãïé ðïõ åîçãïýí ôçí áðï÷þñçóç, ìðïñåß íá ó÷åôßæïíôáé ìå ôç äéÜñêåéá ôïõ ðñïãñÜììáôïò êáé ôçí áðáßôçóç ãéá åíåñãü óõììåôï÷Þ, ëüãïé éäéáßôåñá óçìáíôéêïß åßôå ãéá áõôïýò ðïõ äå äéáèÝôïõí ôïí áðáéôïýìåíï ÷ñüíï, åßôå ãé’ áõôïýò ðïõ äå èá Þèåëáí íá åêôåèïýí óå äçìüóéï äéÜëïãï, Þ äå èåùñïýóáí ôïõò åáõôïýò ôïõò êáôÜëëçëïõò ãéá íá áíáëÜâïõí ôï ñüëï ôïõ åêðáéäåõôÞ. Åðßóçò áðü ôéò ðáñáôçñÞóåéò ôïõ ðñïóùðéêïý ôùí ÊÁÐÇ öÜíçêå üôé üóïé ïëïêëÞñùóáí ôçí åêðáßäåõóç áíÞêáí óôá äñáóôÞñéá ìÝëç ôùí ÊÁÐÇ, áëëÜ áðü üôé öáßíåôáé êáé áðü ôç óýãêñéóç ôùí äçìïãñáöéêþí äåäïìÝíùí óôçí áñ÷Þ êáé ìåôÜ ôçí ïëïêëÞñùóç ôçò åêðáßäåõóçò, ïé ÇÅÓ Þôáí ëßãï íåüôåñïé, ðéï ìïñöùìÝíïé, Ýããáìïé êáé ìå ëéãüôåñåò ïéêïãåíåéáêÝò õðï÷ñåþóåéò. Ç äéáôñïöÞ ùò âáóéêÞ áíèñþðéíç áíÜãêç

Ôüìïò 15, Ôåý÷ïò 3, 2003

Ð. ÓïõñôæÞ êáé óõí.

Þôáí áíáìåíüìåíï íá áðïôåëåß åíäéáöÝñïí èÝìá ðñïò åíáó÷üëçóç éäéáßôåñá ãéá ôïõò çëéêéùìÝíïõò, üðùò Ý÷åé âñåèåß êáé óå ðñïçãïýìåíåò ìåëÝôåò11. ÅðéðëÝïí, üðùò öÜíçêå êáé áðü ôéò áðáíôÞóåéò ôùí çëéêéùìÝíùí ãéá ôï ôé èåùñïýóáí õãéåéíÞ äéáôñïöÞ, ôï åíäéáöÝñïí ôïõò äåí åßíáé ìüíïí èåùñçôéêü áëëÜ ôç ãíùñßæïõí óôçí ðñÜîç êáé áñêåôïß åöáñìüæïõí ôéò áñ÷Ýò ôçò. Ç åìðåéñßá, ðïõ åßíáé ãåíéêÜ áðïäåêôü üôé áðïôåëåß ôçí åðéóôÝãáóìá ôçò ãíþóçò óôçí Ôñßôç çëéêßá, öáßíåôáé üôé êáé ïé ßäéïé ïé çëéêéùìÝíïé ôç èåùñïýí óçìáíôéêÞ êáé óõìöþíçóáí üôé ìðïñåß íá ôïõò âïçèÞóåé íá ãßíïõí êáôÜëëçëïé óýìâïõëïé õãåßáò ãéá ôïõò óõíïìçëßêïõò ôïõò áëëÜ êáé ôéò íåüôåñåò ãåíéÝò. Ìå ôç óõìðëÞñùóç ôçò åêðáßäåõóçò åðéâåâáéþèçêå ç õðüèåóç üôé ïé çëéêéùìÝíïé ìðïñïýí íá ôñïðïðïéïýí êáôÜëëçëá ôç óõìðåñéöïñÜ ôïõò üôáí áõôü åßíáé åðéèõìçôü, üðùò Ý÷åé äåé÷èåß êáé áðü Üëëåò ìåëÝôåò11. Ç åðéèõìßá ôùí ÇÅÓ íá ìïéñÜæïíôáé ôéò ðëçñïöïñßåò ðïõ ìáèáßíïõí áðü äéÜöïñåò ðçãÝò êáé õðïóôçñß÷èçêå áðü ôéò áðáíôÞóåéò ôïõò åßíáé åðßóçò Ýíá åíèáññõíôéêü óôïé÷åßï ãéá ôçí áðïôåëåóìáôéêüôçôá ôïõ åêðáéäåõôéêïý ðñïãñÜììáôïò. Óå üëåò ôéò ðáñïõóéÜóåéò ôùí ÇÅÓ óôá ÊÁÐÇ ðïõ åðéóêÝöèçêáí, óõììåôåß÷áí áñêåôïß çëéêéùìÝíïé, ãåãïíüò ðïõ äåß÷íåé üôé ïé çëéêéùìÝíïé ãåíéêüôåñá åßíáé áíïé÷ôïß óå íÝåò éäÝåò. Ôá åõñÞìáôá áðü ôá åñùôçìáôïëüãéá ðïõ åðåóôñÜöçóáí óõìðëçñùìÝíá – áí êáé ôï ðïóïóôü áðüêñéóçò Þôáí ÷áìçëü, ðïóïóôü ðÜíôùò ðïõ åîçãåßôáé áðü ôï ãåãïíüò üôé ôï åñùôçìáôïëüãéï Þôáí áõôïóõìðëçñïýìåíï êáé ç çëéêßá ôùí çëéêéùìÝíùí ìðïñåß íá ôïõò åìðüäéóå íá ôï óõìðëçñþóïõí åîáéôßáò ôçò üñáóçò Þ ôçò éêáíüôçôáò íá äéáâÜóïõí – Ýäåéîå üôé ïé çëéêéùìÝíïé åíäéáöÝñïíôáé êáé íá áêïýóïõí íÝåò éäÝåò êáé íá óõììåôÝ÷ïõí óôç äéÜ÷õóç ðëçñïöïñéþí. Ç ðëåéïøçößá ôùí çëéêéùìÝíùí ðïõ óõììåôåß÷áí óôéò ðáñïõóéÜóåéò ôùí ÇÅÓ äÞëùóáí üôé ôïõò åíäéÝöåñå ôï èÝìá ôçò õãéåéíÞò äéáôñïöÞò êáé üôé èá Þèåëáí êáé èá ðñïóðáèïýóáí íá õéïèåôÞóïõí êÜðïéåò áðü ôéò óõìâïõëÝò. Ôï åýñçìá áõôü âÝâáéá äåí åßíáé ãåíéêåýóéìï, ïýôå åðéâåâáéþèçêå ìå ðáñáðÝñá äéåñåýíçóç, üìùò äåß÷íåé üôé ç ðñïáãùãÞ õãåßáò ðáñ’ üëï ðïõ äåí áíáìÝíåôáé íá ðáñïõóéÜóåé èåáìáôéêÜ áðïôåëÝóìáôá ó’ áõôÞí ôçí çëéêéáêÞ ïìÜäá, ìðïñåß íá óõìâÜëëåé óôç âåëôßùóç ôçò ðïéüôçôáò æùÞò. Åðßóçò ïé çëéêéù-

ìÝíïé ùò ðñüôõðá ãéá ôéò íåüôåñåò ãåíåÝò ìðïñåß íá óõìâÜëëïõí Ýììåóá óôç âåëôßùóç ôçò äéáôñïöÞò ôïõò. ÕðÞñîå ðáñ’ üëá áõôÜ Ýíá åýñçìá ðïõ ìáò êÜíåé íá äéáôçñïýìå êÜðïéï óêåðôéêéóìü ãéá ôçí áðïäï÷Þ ôïõ ìïíôÝëïõ ôùí ÇÅÓ ðïõ ôï ðáñüí ðñüãñáììá ðñïóðÜèçóå íá ìåëåôÞóåé êáé öáßíåôáé áðü ôç äÞëùóç ôùí çëéêéùìÝíùí, üôé ðáñ’ üëï ðïõ âñÞêáí ôçí ðáñïõóßáóç áðü ôïõò óõíïìçëßêïõò ôïõò éäéáßôåñá åíäéáöÝñïõóá, áí åß÷áí íá äéáëÝîïõí ìåôáîý áõôþí êáé åðáããåëìáôéþí õãåßáò, èá ðñïôéìïýóáí ôïõò åéäéêïýò. Áõôü üìùò ìðïñåß íá ìáò ïäçãÞóåé êáé óôï óõìðÝñáóìá üôé ïé ÇÅÓ äåí ìðïñïýí íá õðïêáôáóôÞóïõí ôïõò åéäéêïýò, ìðïñïýí üìùò íá óõìâÜëëïõí óôçí ðáñáðÝñá êáôáíüçóç êáé äéáôÞñçóç ôùí áðïôåëåóìÜôùí ðïõ óôï÷åýåé íá ðñïêáëÝóåé ìßá äñáóôçñéüôçôá ðñïáãùãÞò õãåßáò. Ôá ó÷üëéá ôïõ ðñïóùðéêïý ôùí ÊÁÐÇ êáé ç åíôýðùóç ðïõ Ýìåéíå óôá ìÝëç ôçò åñåõíçôéêÞò ïìÜäáò ïäÞãçóáí óå åíèáññõíôéêÜ óõìðåñÜóìáôá êáé óôçí ðåðïßèçóç üôé ôÝôïéá ðñïãñÜììáôá ìðïñåß íá åìðëïõôßóïõí áêüìç ðåñéóóüôåñï ôéò äñáóôçñéüôçôåò ôùí ÊÁÐÇ ãéá äéáôÞñçóç ôçò åíåñãçôéêüôçôáò êáé ôçò ðïéüôçôáò æùÞò ôùí çëéêéùìÝíùí óå õøçëü åðßðåäï. Ç óõíåðÞò ðáñáêïëïýèçóç ôùí ÇÅÓ êáé ç éêáíïðïßçóç ðïõ åîÝöñáóáí ãéá ôï ðåñéå÷üìåíï êáé ôçí ïñãÜíùóç ôïõ ðñïãñÜììáôïò, åðßóçò áðïôåëåß ðáñÜãïíôá èåôéêÞò áîéïëüãçóÞò ôïõ.

ÓõìðåñÜóìáôá Ôï ðñüãñáììá áõôü Þôáí ìéá ðéëïôéêÞ ìåëÝôç ðïõ ðñïóðÜèçóå íá åêôéìÞóåé ôçí áðïäï÷Þ êáé åöáñìïãÞ ôïõ ìïíôÝëïõ ôùí çëéêéùìÝíùí åèåëïíôþí óõìâïýëùí õãåßáò óôç ÷þñá ìáò. Åßíáé åíèáññõíôéêü üôé ôüóï ïé çëéêéùìÝíïé üóï êáé ôï ðñïóùðéêü ôùí ÊÁÐÇ âñÞêáí ôçí éäÝá åíäéáöÝñïõóá êáé ðñïóðÜèçóáí íá óõììåôÝ÷ïõí ìå êÜèå ôñüðï, åßôå ùò óýìâïõëïé õãåßáò åßôå ðáñáêïëïõèþíôáò ôéò ðáñïõóéÜóåéò, ùò êïéíü. Ç áðïäï÷Þ ôçò éäÝáò áðü ôïõò çëéêéùìÝíïõò öáßíåôáé áðü ôï ãåãïíüò üôé ïé ÇÅÓ óõíÝ÷éóáí íá åðéóêÝðôïíôáé Üëëá ÊÁÐÇ êáé íá ðáñïõóéÜæïõí ôï èÝìá ôçò õãéåéíÞò äéáôñïöÞò áêüìç êáé ìåôÜ ôçí ïëïêëÞñùóç ôïõ ðñïãñÜììáôïò áõôïý. Åðßóçò åîÝöñáóáí éäÝåò ó÷åôéêÜ ìå ôçí åðÝêôáóç ôïõ ñüëïõ ôïõò êõñßùò ìå ôçí ðáñïõóßáóç 113

ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò

ôïõ èÝìáôïò áõôïý óå ó÷ïëåßá óå ìéá ðñïóðÜèåéá íá ìõçèïýí ôá ðáéäéÜ óôéò áñ÷Ýò ôçò õãéåéíÞò äéáôñïöÞò. Ôï áíôéêåßìåíï ôçò õãéåéíÞò äéáôñïöÞò Þôáí ìéá óçìáíôéêÞ åðéëïãÞ êáèþò ðïëëïß áðü ôïõò çëéêéùìÝíïõò Ý÷ïõí Þäç êáôáíïÞóåé ôç óçìáóßá ôçò óôçí ðïéüôçôá ôçò æùÞò ôïõò. Ùóôüóï ïé ÇÅÓ èá ìðïñïýóáí íá åêðáéäåõôïýí êáé óå Üëëá èÝìáôá õãåßáò ðïõ áíáöÝñïíôáé óôçí ðïéüôçôá æùÞò ôùí çëéêéùìÝíùí, üðùò ç ðñüëçøç áôõ÷çìÜôùí, ç Üóêçóç, ç áðáó÷üëçóç óôïí åëåýèåñï ÷ñüíï, ê.ëð. Ðñïò áõôÞ ôçí êáôåýèõíóç ðñïôåßíïõìå ôç óõíÝ÷éóç ôçò Ýñåõíáò, áëëÜ êáé óôçí ðáñáðÝñá äéåñåýíçóç ôçò áðïôåëåóìáôéêüôçôáò êáé áðïäï÷Þò ôïõ ðáñüíôïò ðñïãñÜììáôïò. Ôï õëéêü ðïõ áíáðôý÷èçêå ãéá ôï ðáñüí ðñüãñáììá åêôõðþèçêå óå ìåãÜëï áñéèìü êáé ðëÞñç ðáêÝôá áðåóôÜëçóáí óôá ÊÁÐÇ ôçò ÷þñáò. ¸íáò ìéêñüò áñéèìüò ÊÁÐÇ ôçò ÁôôéêÞò áëëÜ êáé ôçò åðáñ÷ßáò æÞôçóáí íá åíçìåñùèïýí ëåðôïìåñÝóôåñá êáé åöÜñìïóáí ôï ðñüãñáììá ìå åðéôõ÷ßá. Åðßóçò ôá áðïôåëÝóìáôá ôïõ ðñïãñÜììáôïò ðáñïõóéÜóôçêáí óå ÅëëçíéêÜ êáé Ýíá äéåèíÝò óõíÝäñéï êáé åðáããåëìáôßåò ÐÖÕ, êõñßùò áðü êÝíôñá õãåßáò åíäéáöÝñèçêáí ãéá ôï ðñüãñáììá, ÷ùñßò üìùò íá Ý÷ïõìå åíçìÝñùóç ãéá ðéèáíÞ óõíÝ÷éóç ôïõ åíäéáöÝñïíôïò ðïõ åêäÞëùóáí ãéá ôçí åöáñìïãÞ ôïõ. Åõ÷áñéóôßåò: Ôï ðñüãñáììá áõôü ÷ñçìáôïäïôÞèçêå áðü ôçí 5ç Äéåýèõíóç ôçò ÅõñùðáúêÞò ¸íùóçò (íõí SANCO) êáé ôçí ÅëëçíéêÞ ÃåñïíôïëïãéêÞ êáé ÃçñéáôñéêÞ Åôáéñåßá, ó÷åäéÜóôçêå êáé åöáñìüóôçêå óå óõíåñãáóßá ìå ôï ðñüãñáììá Ageing Well ôçò ÌåãÜëçò Âñåôáíßáò. Ïé ÇÅÓ ðïõ óõììåôåß÷áí óôç ìåëÝôç áîßæïõí ôéò åéëéêñéíåßò ìáò åõ÷áñéóôßåò ãéá ôïí åíèïõóéáóìü ôïõò, ôçí åìðéóôïóýíç êáé ôï êïõñÜãéï ôïõò. Åðßóçò åõ÷áñéóôïýìå ôï ðñïóùðéêü ôùí ÊÁÐÇ ðïõ ìáò âïÞèçóáí óôç äéåîáãùãÞ ôïõ ðñïãñÜììáôïò.

Ð. ÓïõñôæÞ êáé óõí.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

11.

12.

13.

Âéâëéïãñáößá 1. Nestle M. Mediterranean diets: historical and research overview. Am J Clin Nutr, 61:131320, 1995.

2. Loftus-Hills A. Implementation of nutrition standards for older adults. Nursing Standard, 11:33-37, 1997.

3. Groot LC, van Staveren WA, Burema J. Surviv114

14.

15.

al beyond age 70 in relation to diet. Nutr Rev, 54:211-212, 1996.

Dontas A. Recent trends in cardiovascular disease and risk factors in the Seven Countries Study: Greece, óôï Toshima H et al (editors): Lessons for Science from the Seven Countries Study. USA: Springer, 1995, óåë. 93-111.

Trichopoulou A, Kouris-Blazos A, Vassilakou T, Gnardelis C, Polychronopoulos E, Venizelos E, Lagiou P, Wahlqvist ML, Trichopoulos D. Diet and survival of elderly Greeks: a link to the past. Am J Clin Nutr, 61:1346-50, 1995.

Trichopoulou A, Kouris-Blazos A, Wahlqvist ML, Gnardellis C, Lagiou P, Polychronopoulos E, Vassilakou T, Lipworth L, Trichopoulos D. Diet and overall survival in elderly people. BMJ, 311:1457-1460, 1995.

Kafatos A, Diacatou A, Voukiklaris G, Nikolakakis N, êáé óõí. Heart disease risk-factor status and dietary changes in the Cretan population over the past 30 years: the Seven Countries Study. Am J Clin Nutr, 65:1882-6, 1997.

Trichopoulou A, Naska A, Antoniou A, Friel S, Trygg K, Turrinin A. Vegetable and fruit: the evidence in their favour and the pub health perspective. Int J Vitam Nutr Res 73:63-9, 2003.

Campbell R, Chenoweth B. Health education as a basis for social support. Gerontologist, 21:619-627, 1981.

Becker F & Zarit SH. Training older adults as peer counsellors. Educational Gerontology, 3:241-250, 1978.

Velonakis E, Sourtzi P, Komitopoulos N, Ioannidis I, and Varsamis E. The role of Health Education in improving compliance with treatment in elderly with risk factors for cardiovascular diseases. Int J Health Education, 37:26-29, 1999.

Reijneveld SA, Westhoff MH, Hopman-Rock M. Promotion of health and physical activity improves the mental health of elderly immigrants: results of a group randomized controlled trial among Turkish immigrants in the Netherlands aged 45 and over. J Epidemiol Community Health, 57:405-11, 2003.

Siero FW, Broer J, Bemelmans WJ, Meyboomde Jon BM. Impact of group nutrition education and surplus value of Prochaska-based stagematched information on health-related cognitions and on Mediterranean nutrition behavior.

Health Educ Res. 15:635-47, 2000.

Rose MA. Evaluation of a peer-education programme on heart disease prevention with older adults. Public Health Nurs, 9:242-247, 1992.

Weinrich SP, Weinrich MC, Stromborg MF, Boyd MD, Weiss HL. Using elderly educators to in-

Ð. ÓïõñôæÞ êáé óõí.

16.

17.

18.

19.

20.

crease colorectal cancer screening. Gerontologist, 33:491-496, 1993.

Sigsby LM, Castleman J, Horne C, Jessup J, and Smith EG. An evaluation of Elderly Peer Volunteers Functioning as Educators in a Rural Wellness Program. www. Uams.edu/nursing/ snrs/abstracts96/53-sigsb.htm, 1996.

Lynde BD. Nutrition promotion for mature adults: a case study in peer education. J Nutr Elder, 11:19-31, 1992.

Cox C. A pilot study: using the elderly as community health educators. Int J Health Educ, 22:49-52, 1979.

Hoffman SB. Peer counsellor training with the elderly. Gerontologist, 23:358-360, 1983.

Pratt C, Wilson W, Leklem J, Kingsley L. Peer support and nutrition education for older adults

Ôüìïò 15, Ôåý÷ïò 3, 2003

with diabetes. J Nutr Elder, 6:31-43, 1987.

21. Shannon BM, Smiciklas-Wright H, Davis BW, Lewis C. A peer educator approach to nutrition for the elderly. Gerontologist, 23:123-126, 1983.

22. Bandura A. Social learning theory. New Jersey: Prentice Hall, 1977.

23. Brown V. Ageing Well Core Training for Senior Health Mentors. Age Concern Training, UK, 1997.

24. Ageing Well UK. Evaluation of the SHMs concept and health promotion projects. Anecdotal data, 1998.

25. HAGG. The involvement and the role of older volunteers in promoting healthy diet for the prevention of cardiovascular diseases. Report to the EC. Project No. SOC 97 202233 05F03, 1999.

115

ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò

×. Ìçôóþíçò êáé óõí.

ÅÑÅÕÍÇÔÉÊÇ ÅÑÃÁÓÉÁ ÏRIGINAL PAPER Primary Heatlh Care, Volume 15, Number 3, 116-122, 2003 ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò, Ôüìïò 15, Ôåý÷ïò 3, 116-122, 2003

×ñÞóç âåíæïäéáæåðéíþí êáé óùìáôïðïéçôéêÝò äéáôáñá÷Ýò óå Üãïíåò ðåñéï÷Ýò: åìðåéñßåò áðü ôéò íÞóïõò ÊÜëáìï êáé Êáóôü, íïìïý ËåõêÜäïò ×. Ìçôóþíçò1, Ð. Ìçôñüðïõëïò2, Á. ÐáôéíéùôÜêç3, Í. ÔÝëëçò4 Ðåñßëçøç Óêïðüò ôçò ìåëÝôçò, ç ïðïßá ðñáãìáôïðïéÞèçêå áðü 01/09/00 Ýùò 31/08/01, Þôáí íá åîåôÜóåé áí ç “áðïìüíùóç” ôùí íçóéþí ôçò Üãïíçò ãñáììÞò ç ïðïßá åíôåßíåôáé ôïõò ÷åéìåñéíïýò ìÞíåò, óõó÷åôßæåôáé ìå Ýîáñóç óôñåóóïãüíùí ðáñáãüíôùí êáé áõîçìÝíç (ôéò ðåñéóóüôåñåò öïñÝò ÷ùñßò ôçí ðñïôñïðÞ åéäéêïý) ÷ñÞóç âåíæïäéáæåðéíþí (âåíæ/íþí) áðü ôïõò êáôïßêïõò ôïõò, üðùò ôï áí áõôÞ ç “áðïìüíùóç” ïäçãåß óå áýîçóç ôçò óõ÷íüôçôáò åìöÜíéóçò óùìáôïðïéçôéêþí äéáôáñá÷þí (Ó.Ä.). Ôï õëéêü êáé ç ìÝèïäïò óôï ïðïßï âáóßóèçêå ç åñãáóßá áðïôÝëåóáí ôá óôïé÷åßá, ðïõ ðåñéóõíåëÝãçóáí áðü ôá âéâëßá êáôáãñáöÞò ðåñéóôáôéêþí ôùí 2 ðåñéöåñåéáêþí éáôñåßùí (Ð.É.) êáé ôï éóôïñéêü ôùí áóèåíþí. ÌåëåôÞèçêáí ç çëéêßá, ôï öýëï, ï ôüðïò äéáìïíÞò óå óõíÜñôçóç ìå ôç óõ÷íüôçôá ÷ñÞóçò Þ ü÷é âåíæ/íþí, êáèþò åðßóçò êáé ìå ôï áí ç ÷ñÞóç áõôÞ Ýãéíå êáôüðéí ðñïôñïðÞò åéäéêïý Þ áõèáßñåôá. Åðßóçò ìåëåôÞèçêáí ï áñéèìüò ðåñéóôáôéêþí Ó.Ä. óå óõíÜñôçóç ìå ôïõò ðéï ðÜíù ðáñÜãïíôåò. Ôá áðïôåëÝóìáôá ôçò Ýñåõíáò Þôáí üôé ôï 27% ôïõ ðëçèõóìïý ôùí ìüíéìùí êáôïßêùí Ýêáíå ÷ñÞóç âåíæ/íþí óå áíôßèåóç ìå ôï 7,26% ôùí êáôïßêùí ðïõ áðïõóéÜæïõí áðü ôá íçóéÜ êáôÜ ôïõò ÷åéìåñéíïýò ìÞíåò (÷.ì.). Ìüíï ôï 13% ôùí ìüíéìùí êáôïßêùí ðïõ Ýêáíáí ÷ñÞóç âåíæ/íþí Þôáí ìåôÜ áðü ðñïôñïðÞ åéäéêïý (Øõ÷éÜôñïõ, Åéä. Ðáèïëüãïõ) óå áíôßèåóç ìå ôïõò êáôïßêïõò, ðïõ áðïõóßáæáí ôïõò ÷.ì. üðïõ ôï 82,3% áðü áõôïýò Ýêáíå ÷ñÞóç âåíæ/íþí ìåôÜ áðü ðñïôñïðÞ åéäéêïý. Áðü ôï óýíïëï ôùí 1243 ðåñéóôáôéêþí ðïõ áíôéìåôùðßóôçêáí óôá 2 éáôñåßá, ôá 136 (11%) Þôáí óùìáôïðïéçôéêÝò äéáôáñá÷Ýò, åíþ êáôÜ ôïõò ÷.ì. ðáñïõóéÜóôçêå ìßá óõíïëéêÞ Ýîáñóç ôùí åðåéóïäßùí ÓÄ. ÓõìðåñáóìáôéêÜ, ç áðïìüíùóç ôùí êáôïßêùí Üãïíùí ðåñéï÷þí, éäéáßôåñá ôï ÷åéìþíá, áðïôåëåß Ýíá áðü ôïõò óôñåóïãüíïõò ðáñÜãïíôåò, ãåãïíüò ðïõ óõó÷åôßæåôáé ôüóï áðü ôçí áõîçìÝíç ÷ñÞóç âåíæ/íþí üóï êáé áðü ôïí áñéèìü ðåñéóôáôéêþí ÓÄ ðïõ ðáñïõóéÜóôçêáí óôïõò ìüíéìïõò êáôïßêïõò óå ó÷Ýóç ìå áõôïýò ðïõ áðïõóßáæáí êáôÜ ôïõò ÷.ì. ãéá íá ìåôáâïýí óå êÜðïéï ìåãÜëï áóôéêü êÝíôñï.

1

Áãñïôéêüò Éáôñüò ÊáëÜìïõ, 2Óôáôéóôéêüò, Ìåôáðôõ÷éáêüò Õðüôñïöïò ôïõ ôìÞìáôïò Äéïßêçóçò Åðé÷åéñÞóåùí Ðáí/ìßïõ ÐÜôñáò, 3ÅñåõíÞôñéá, 4Áãñïôéêüò Éáôñüò Êáóôïý

116

ÅéóáãùãÞ Ïé âåíæ/íåò åßíáé öÜñìáêá ðïõ ÷ñçóéìïðïéïýíôáé áðü ôï 1960 êáé èåùñïýíôáé ç áðïôåëåóìáôéêüôåñç êáé áóöáëÝóôåñç ïìÜäá öáñìÜêùí ãéá ôçí áíôéìåôþðéóç óõìðôùìÜôùí Üã÷ïõò êáé áûðíßáò. Ç äñÜóç ôïõò óôçñßæåôáé óôçí áëëçëåðßäñáóç ìå õðïäï÷Ýá ðïõ óõíäÝåôáé ìå ôïí õðïäï÷Ýá ôïõ ã-áìéíïâïõôõñéêïý ïîÝïò (GABA). Ïé âåíæ/ íåò ìðïñåß íá ðñïêáëÝóïõí øõ÷ïëïãéêÞ êáé óùìáôéêÞ åîÜñôçóç ÄçìïãñáöéêÜ: Ï ÊÜëáìïò êáé ï Êáóôüò åßíáé ãåéôïíéêÜ íçóéÜ ôçò áãüíïõ ãñáììÞò, ðïõ õðÜãïíôáé óôï íïìü ËåõêÜäïò. Ï ÊÜëáìïò êáé Êáóôüò Ý÷ïõí 285 ìüíéìïõò êáôïßêïõò (250 óôïí ÊÜëáìï êáé 35 óôïí Êáóôü) êáé 234 êáôïßêïõò (213 óôïí ÊÜëáìï êáé 21 óôïí Êáóôü), ïé ïðïßïé áðïõóéÜæïõí ìüíï êáôÜ ôïõò ÷åéìåñéíïýò ìÞíåò (10/12 Ýùò 10/03 ðåñßðïõ), åðåéäÞ ìåôáâáßíïõí óå ìåãÜëá áóôéêÜ êÝËÝîåéò êëåéäéÜ: stress, óùìáôïðïéçôéêÝò äéáôáñá÷Ýò, âåíæïäéáæåðßíåò, Üãïíåò íçóéùôéêÝò ðåñéï÷Ýò, ðåñéöåñåéáêÜ éáôñåßá. ÕðïâëÞèçêå: 3 Éáíïõáñßïõ 2003 ÅðáíõðïâëÞèçêå: 29 Éïõëßïõ 2003 ¸ãéíå äåêôÞ ãéá äçìïóßåõóç: 3 Óåðôåìâñßïõ 2003 Õðåýèõíïò áëëçëïãñáößáò: Ðáíáãéþôçò Ìçôñüðïõëïò, Ìáêåäïíßáò 6Á, Ô.Ê. 145 61 ÊçöéóéÜ, Ôçë.

6938113821, Ïéêßá: (210) 8016957, e-mail: pmitro@in.gr

Ôüìïò 15, Ôåý÷ïò 3, 2003

×. Ìçôóþíçò êáé óõí.

íéêÞ õðïóôÞñéîç áõôþí ôùí áíèñþðùí.

Use of benzodiazepines and somatization disorders in rural areas: experiences from the islands of Kalamos and Kastos, Leukas County C. Mitsonis, P. Mitropoulos, A. Patiniotaki, N. Tellis Summary Aim: To examine if, the isolation of habitants during the winter months is related to increased stress, which frequently leads to the increased consumption of benzodiazepines; often without specialist advice, as well as to a high incidence of somatization disorders. Materials and Method: The survey took place 01/ 09/00 - 31/08/01. It was based on data collected from incidence record books of two community clinics. The age, sex and place of habitation were examined in relation to the use of benzodiazepines, specifying if medication was taken with or without specialist advice. In addition, the incidence of somatization disorder was studied with the a.m. factors considered. Results: 27% of the permanent island habitants used benzodiazepines in contrast with 7.26% of the habitants who were absent during the winter months. Only 13% used medication following advice from a specialist (psychiatrist, physician) in contrast to 82.3% of those habitants absent during the winter months who took specialist advice before benzodiazepines consumption. An increase in the incidence of somatisation disorder during the winter was noted. Conclusion: The isolation of island habitants during the winter is one of the factors that increase stress. This can be related to the increase in consumption of benzodiazepines and the incidence of somatization disorders reported in permanent island habitants, in contrast to those habitants absent in winter months.

Key words: Stress, somatization disorders, benzodiazepines, isolated islands, community clinic.

íôñá. Óõ÷íÜ ôï ÷åéìþíá ôá äýï íçóéÜ áðïêüâïíôáé áðü ôç óôåñéÜ (Ìýôéêáò Áéôùëïáêáñíáíßáò) ëüãù èáëáóóïôáñá÷Þò. Áðü ôï ìÞíá ÌÜñôéï êáé åîÞò ï ðëçèõóìüò áõîÜíåôáé óôáäéáêÜ ìÝ÷ñé íá öôÜóåé óôá ìÝóá Áõãïýóôïõ ôá 1500 Üôïìá (êÜôïéêïé êáé ðáñáèåñéóôÝò). Ïé êÜôïéêïé ôùí äýï íçóéþí åßíáé ùò åðß ôï ðëåßóôï óõíôáîéïý÷ïé, åíþ Ýíá ìéêñü ìÝñïò áðü áõôïýò áó÷ïëåßôáé ìå ôçí êôçíïôñïößá, ôç ãåùñãßá, ôéò ïéêïäïìéêÝò åðé÷åéñÞóåéò Þ äéáôçñåß êáôáóôÞìáôá. ÊáôÜ ôç äéÜñêåéá ôçò ðáñáìïíÞò ôùí äýï áãñïôéêþí Éáôñþí óôá ðñïáíáöåñèÝíôá íçóéÜ ðáñáôçñÞèçêáí áõîçìÝíá ðïóïóôÜ ÷ñÞóçò âåíæ/ íþí êáé åìöÜíéóçò ðåñéóôáôéêþí Ó.Ä. óå ó÷Ýóç ìå ôá äéåèíÞ êáé åã÷þñéá äåäïìÝíá1-3. Ç ìåëÝôç áõôÞ åß÷å ùò óêïðü ôçò íá åîåôÜóåé áí ç áðïìüíùóç ôùí êáôïßêùí óå Üãïíåò ðåñéï÷Ýò åßíáé Ýíáò áðü ôïõ ðáñÜãïíôåò ðïõ óõó÷åôßæïíôáé ìå ôçí Ýîáñóç ôïõ stress êáé ôçí áõîçìÝíç ÷ñÞóç (êáé óå ïñéóìÝíåò ðåñéðôþóåéò åîÜñôçóç) áã÷ïëõôéêþí/ õðíùôéêþí öáñìÜêùí1,4, ôéò ðåñéóóüôåñåò öïñÝò ÷ùñßò ôçí ðñïôñïðÞ åéäéêïý, üðùò êáé ìå ôçí áýîçóç åðåéóïäßùí óùìáôïðïéçôéêþí äéáôáñá÷þí. Åðßóçò âÜóç ôùí óõìðåñáóìÜôùí äéáìïñöþíïíôáé ðñïôÜóåéò ü÷é ìüíï óå áìéãþò éáôñéêü áëëÜ êáé óå êïéíùíéêü, ðïëéôéêü åðßðåäï ãéá ôçí êáëýôåñç éáôñéêÞ ðåñßèáëøç êáé øõ÷ïëïãéêÞ – êïéíù-

Õëéêü êáé ìÝèïäïò

Ç åñãáóßá ðñáãìáôïðïéÞèçêå óôï äéÜóôçìá áðü 01/09/00 Ýùò 31/08/ 01 ìå âÜóç ôá óôïé÷åßá ðïõ ðåñéóõíåëÝãçóáí áðü ôá âéâëßá êáôáãñáöÞò ðåñéóôáôéêþí ôùí Ð.É. ÊáëÜìïõ êáé Êáóôïý, áðü ôïõò öáêÝëïõò ìå ôï éáôñéêü éóôïñéêü ôùí áóèåíþí, ðïõ äçìéïõñãÞèçêáí óôá äýï éáôñåßá, êáèþò êáé áðü ôá äçìïãñáöéêÜ óôïé÷åßá, ðïõ ìáò ÷ïñÞãçóáí ïé êïéíüôçôåò ôùí äýï íçóéþí. ÖÜêåëï ìå éáôñéêü éóôïñéêü äéáèÝôïõí üóïé áðü ôïõò ìüíéìïõò êáôïßêïõò êáé üóïé áðü ôïõò êáôïßêïõò ðïõ áðïõóéÜæïõí êáôÜ ôïõò ÷åéìåñéíïýò ìÞíåò Ý÷ïõí åðéóêåöèåß ôï éáôñåßï Þ ôïõò Ý÷åé åðéóêåöèåß ï áãñïôéêüò éáôñüò êáô´ ïßêïí. Ïé ðáñÜãïíôåò ïé ïðïßïé ìåëåôÞèçêáí Þôáí ç çëéêßá, ôï öýëï, ï ôüðïò äéáìïíÞò (ìüíéìïò êÜôïéêïò, êÜôïéêïò ðïõ áðïõóéÜæåé êáôÜ ôïõò ÷åéìåñéíïýò ìÞíåò) óå óõíÜñôçóç ìå ôç ÷ñÞóç Þ ü÷é âåíæïäéáæåðéíþí, ðåñéóôáóéáêÜ Þ óå ìüíéìç âÜóç, ìå Þ ÷ùñßò ôçí ðñïôñïðÞ åéäéêïý (øõ÷ßáôñïò, íåõñïëüãïò, åéäéêüò ðáèïëüãïò...). Óôç óõíÝ÷åéá êáôáãñÜöçêå ï áñéèìüò ðåñéðôþóåùí óùìáôïðïéçôéêÞò äéáôáñá÷Þò (ÓÄ), ï ïðïßïò ìåëåôÞèçêå óå óõíÜñôçóç ìå ôçí çëéêßá, ôï öýëï, ôïí ôüðï äéáìïíÞò, ôç ìçíéáßá óõ÷íüôçôá, ôç óõ÷íüôçôá åìöÜíéóçò áíÜ áóèåíÞ êáé ôÝëïò ç ó÷Ýóç ôïõ ìå ôç ÷ñÞóç Þ ü÷é âåíæ/íþí. ÐñïêåéìÝíïõ íá äéáöáíåß ç óôáôéóôéêÞ óçìáíôéêüôçôá ôùí äéáöïñïðïéÞóåùí åðéôåëÝóèçêáí óôáôéóôéêïß Ýëåã÷ïé5 t-test, ×2, äéùíõìéêïß êáé ó÷åôéêïý êéíäýíïõ (OR) ìå åðßðåäï óçìáíôéêüôçôáò p<0.05. Ç áíÜëõóç êáé ç óôáôéóôéêÞ åðåîåñãáóßá åðéôåëÝóèçêå ìå ôï óôáôéóôéêü ðñüãñáììá ãéá Ç/Õ SPSS for Windows. Ç åñãáóßá ðñáãìáôïðïéÞèçêå õðü ôçí áéãßäá ôïõ Ã.Í. Íïóïêïìåßïõ ËåõêÜäïò.

ÁðïôåëÝóìáôá Óôï äéÜóôçìá ôéò ìåëÝôçò áðü ôïõò 285 117

ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò

ìüíéìïõò êáôïßêïõò ïé 222 (77,9%) äÝ÷ôçêáí ôéò õðçñåóßåò ôïõ áãñïôéêïý éáôñïý, åíþ áðü ôïõò 234 êáôïßêïõò, ðïõ áðïõóéÜæïõí ôïõò ÷åéìåñéíïýò ìÞíåò, ïé 137 (58,5%). Óôïí ðßíáêá 1 öáßíåôáé ç çëéêéáêÞ êáôáíïìÞ ôùí áóèåíþí ôùí äýï íçóéþí.

×ñÞóç Âåíæïäéáæåðéíþí Áðü ôïõò 285 ìüíéìïõò êáôïßêïõò ïé 77 (27%) Ýêáíáí ÷ñÞóç âåíæ/íùí ðïóïóôÜ ðïõ åßíáé ìåãáëýôåñá (O.R.=3.3, C.I.=[1.5,7.3] êáé ×2 ìå p=0). ÁíôéèÝôùò ïé áóèåíåßò, ðïõ áðïõóéÜæïõí ôïõò ÷åéìåñéíïýò ìÞíåò ãéá íá ìåôáâïýí óå êÜðïéï ìåãÜëï áóôéêü êÝíôñï Ýêáíáí ðïëý ìéêñüôåñç ÷ñÞóç óå ó÷Ýóç ìå ôïõò ìüíéìïõò êÜôïéêïõò. ÓõãêåêñéìÝíá ôï 7,26% (17 áðü 234) ôùí êáôïßêùí ðïõ Ýöåõãáí ôï ÷åéìþíá Ýêáíå ÷ñÞóç âåíæ/ íþí, ðïóïóôü ðïõ åßíáé 4.7 öïñÝò ìéêñüôåñï áðü áõôü ôùí ìüíéìùí êáôïßêùí (O.R.=4.7, C.I.=[2.7, 8.2] êáé ×2 ìå p=0) (âë. ÄéÜãñáììá 1). Áðü ôïõò 77 ìüíéìïõò êÜôïéêïõò ðïõ Ýêáíáí ÷ñÞóç âåíæ/íþí ïé 52 Ýêáíáí ðåñéóôáóéáêÞ ÷ñÞóç, åíþ ïé 25 Ýêáíáí ÷ñÞóç óå êáèçìåñéíÞ âÜóç6,7. ÐáñåìöåñÝò öáéíüìåíï (O.R.=0.8, C.I.= [0.2,2.7] êáé ×2 ìå p=0.6) ðáñáôçñÞèçêå êáé óôïõò êáôïßêïõò ðïõ áðïõóéÜæïõí ôïõò ÷åéìåñéíïýò ìÞíåò, áöïý áðü ôïõò 17 ÷ñÞóôåò, ïé 12 Þôáí ðåñéóôáóéáêïß êáé ïé 5 ìüíéìïé. Ðáñáôçñïýìå ëïéðüí üôé ï áñéèìüò ôùí áóèåíþí ðïõ Ýêáíáí ðåñéóôáóéáêÞ ÷ñÞóç Þôáí õðåñäéðëÜóéïò áðü áõôþí ðïõ Ýêáíáí ÷ñÞóç óå ìüíéìç âÜóç êáé ãéá ôéò äýï êáôçãïñßåò ðïõ åîåôÜóèçêáí (üðùò äéáðéóôþíåôå ìå äéùíõìéêü Ýëåã÷ï ôï 30% ôùí ÷ñçóôþí

ÄéÜãñáììá É. ×ñÞóç âåíæ/íþí áðü ôïõò êáôïßêïõò ôùí íçóéþí.

118

×. Ìçôóþíçò êáé óõí.

åßíáé ìüíéìïé åíþ ôï õðüëïéðï 70% åßíáé ðåñéóôáóéáêïß ÷ñÞóôåò). Áðü ôïõò 77 ìüíéìïõò êÜôïéêïõò ðïõ Ýêáíáí ÷ñÞóç âåíæ/íþí ìüíï 10 (13%) Þôáí ìåôÜ áðü ðñïôñïðÞ åéäéêïý (øõ÷ßáôñïõ, íåõñïëüãïõ, åéäéêïý ðáèïëüãïõ). Ïé õðüëïéðïé æçôïýóáí áðü ôïõò åêÜóôïôå áãñïôéêïýò éáôñïýò íá ôïõò óõíôáãïãñáöïýí êÜðïéï çñåìéóôéêü/õðíùôéêü (óõíÞèùò âñùìáæåðÜìç) êáôÜ ôïõ Üã÷ïõò êáé ôùí äéáôáñá÷þí ôïõ ýðíïõ, ðïõ óõíÞèùò ïé ßäéïé “äéáãßãíùóêáí”. Ôï ìåãáëýôåñï ðïóïóôü ÷ñÞóçò áðü ôïõò ìüíéìïõò êÜôïéêïõò ÷ùñßò ðñïôñïðÞ åéäéêïý ðáñïõóßáæáí ïé ðåñéóôáóéáêïß ÷ñÞóôåò (92,3%). áðïôÝëåóìá ðïõ äåß÷íåé ôçí åõêïëßá ÷ñÞóçò áõôþí ôùí öáñìÜêùí ÷ùñßò íá õðÜñ÷åé ðëÞñçò åðßãíùóç ôçò äñÜóçò ôïõò. Áðü ôïõò ìüíéìïõò ÷ñÞóôåò ôï 76% Ýêáíå ÷ñÞóç ÷ùñßò ðñïôñïðÞ åéäéêïý. Áõôü åß÷å ùò óõíÝðåéá ðïëëïß áðü áõôïýò ôïõò ÷ñÞóôåò íá ðáñïõóéÜæïõí óçìåßá åîÜñôçóçò Þ êáé ïñéóìÝíåò öïñÝò íá åðéäåéíþíïõí êÜðïéá áéóèÞìáôá øõ÷ïëïãéêÞò êáôÜèëéøçò8. ÁíôéèÝôùò ïé êÜôïéêïé, ïé ïðïßïé áðïõóéÜæïõí êáôÜ ôïõò ÷åéìåñéíïýò ìÞíåò êáé åß÷áí åýêïëç ðñüóâáóç óå ìåãÜëåò íïóïêïìåéáêÝò ìïíÜäåò êáé ôç äõíáôüôçôá ìéáò ðïëõäéÜóôáôçò éáôñéêÞò ðåñßèáëøçò óôç óõíôñéðôéêÞ ôïõò ðëåéïøçößá (82,3%) Ýêáíáí ÷ñÞóç áöïý åß÷áí óõìâïõëåõèåß åéäéêü. Éäéáßôåñá ïé áóèåíåßò ðïõ Ýêáíáí ÷ñÞóç óå ìüíéìç âÜóç Þôáí üëïé ìåôÜ áðü åîÝôáóÞ ôïõò áðü øõ÷ßáôñï. Ïé çëéêßåò ìåôáîý 66–80 åôþí ðáñïõóéÜæïõí ôïõò ðåñéóóüôåñïõò ÷ñÞóôåò9, ôüóï óôïõò ìüíéìïõò êÜôïéêïõò, ðïõ áðïôåëïýí ôï 41,5% ôùí ÷ñçóôþí, üóï êáé óå áõôïýò, ðïõ áðïõóéÜæïõí ôïõò ÷åéìåñéíïýò ìÞíåò, ðïõ áðïôåëïýí ôï 52,9% ôùí ÷ñçóôþí. Ç ÷ñÞóç âåíæ/íþí áíáöïñéêÜ ìå ôï ðïóïóôü óôïõò Üíäñåò ÷ñÞóôåò öáßíåôáé íá ðáñïõóéÜæåé Ýîáñóç óôéò ãõíáßêåò çëéêßáò 66 åôþí êáé Üíù óôïõò ìüíéìïõò êÜôïéêïõò üðùò êáé óôïõò 51–80 åôþí êÜôïéêïõò ðïõ áðïõóéÜæïõí ôïõò ÷åéìåñéíïýò ìÞíåò,. Áí üìùò åîåôáóèåß ôï äåßãìá âÜóç ôçò ãåíéêÞò ðëçèõóìéáêÞò êáôáíïìÞò ôùí áóèåíþí óôéò óõãêåêñéìÝíåò êáôçãïñßåò (ïé ãõíáßêåò åßíáé ðåñéóóüôåñåò áðü ôïõò Üíäñåò âë. ðßíáêá 1) êáôáëÞãïõìå óôï óõìðÝñáóìá ôçò éóüññïðçò ÷ñÞóçò âåíæ/íþí áíÜìåóá óôá äýï öýëá (O.R.=0.6 C.I.=[0.3,1.0] êáé ×2 ìå p=0.06).

Ôüìïò 15, Ôåý÷ïò 3, 2003

×. Ìçôóþíçò êáé óõí.

ÓùìáôïðïéçôéêÝò äéáôáñá÷Ýò Ôçí ðåñßïäï ðïõ ðñáãìáôïðïéÞèçêå ç ìåëÝôç (01/09/00 – 31/08/01) áíôéìåôùðßóôçêáí óôá äýï éáôñåßá (ÊáëÜìïõ êáé Êáóôïý) üóï êáé êáô´ ïßêïí óõíïëéêÜ 1243 åðåßãïíôá êáé ìç åðåßãïíôá ðåñéóôáôéêÜ. Áðü áõôÜ ôá 1243 ðåñéóôáôéêÜ ôá 136 (11%) Þôáí óùìáôïðïéçôéêÝò äéáôáñá÷Ýò10 (ÓÄ) âÜóç êñéôçñßùí DSM IV11. Óå áõôÝò ôéò 136 ðåñéðôþóåéò êÜðïéïé øõ÷ïëïãéêïß ðáñÜãïíôåò (óôç óõíôñéðôéêÞ ôïõò ðëåéïøçößá ôï stress) åõèýíïíôáí ãéá ôçí åìöÜíéóç óõìðôùìÜôùí12 (ð.÷. êåöáëáëãßá, Üôõðá êïéëéáêÜ Üëãç, íáõôßá, áäõíáìßá, äõóöïñßá, ...) ãéá ôá ïðïßá äåí õðÞñ÷å åðáñêÞò åîÞãçóç âáóéæüìåíç óôç öõóéêÞ åîÝôáóç ôùí áóèåíþí êáé ôéò åñãáóôçñéáêÝò äïêéìáóßåò. Ôá óõìðôþìáôá áõôÜ õðï÷ùñïýóáí Þ ìåéþíïíôáí óçìáíôéêÜ ìåôÜ áðü ÷ïñÞãçóç åíüò çñåìéóôéêïý/ áã÷ïëõôéêïý Þ ìåôÜ áðü ìéá åíäïìõúêÞ Ýíåóç ìå öõóéïëïãéêü ïñü (Placebo), ðïõ ðïëëÝò öïñÝò ïé ßäéïé ïé áóèåíåßò åðéèõìïýóáí êáé åðåäßùêáí êáé/Þ ìåôÜ áðü ìéá óåéñÜ éáôñéêþí åíåñãåéþí (ìÝôñçóç áñôçñéáêÞò ðßåóçò, óößîåùí, èåñìïêñáóßáò, Ç.Ê.Ã. åëÝã÷ïõ, áêñüáóçò, øçëÜöçóçò, ...) êáé ôç äéáâåâáßùóç ôïõ áóèåíÞ, üôé äåí õðÜñ÷åé êÜôé ôï ðáèïëïãéêü. Áðü ôá 136 ðåñéóôáôéêÜ ÓÄ ôá 94 åìöáíßóôçêáí óå ìüíéìïõò êáôïßêïõò (ôá 71 ðáñïõóéÜóôçêáí óå ãõíáßêåò êáé ôá 23 óå Üíäñåò), ôá 33 åìöáíßóôçêáí óå êáôïßêïõò, ðïõ áðïõóéÜæïõí êáôÜ ôïõò ÷åéìåñéíïýò ìÞíåò (ôá 25 óå ãõíáßêåò êáé ôá 8 óå Üí-

äñåò), åíþ ôá õðüëïéðá 9 (5 óå ãõíáßêåò, 4 óå Üíäñåò) ðáñïõóéÜóôçêáí óå åðéóêÝðôåò/ðáñáèåñéóôÝò. ¼ðùò öáßíåôáé êáé óôïí ðßíáêá 2, Ý÷ïõìå ìßá óõíïëéêÞ Ýîáñóç ôùí ÓÄ ôïõò ÷åéìåñéíïýò ìÞíåò, ç ïðïßá ôáõôßæåôáé (âë. ÄéÜãñáììá 2) ìå ôïí áñéèìü ôùí ÓÄ óôïõò ìüíéìïõò êáôïßêïõò áõôÞ ôçí ðåñßïäï (ðïõ åßíáé ïõóéáóôéêÜ êáé ïé ìüíïé êÜôïéêïé ôùí äýï íçóéþí). Ôï ÷åéìþíá, üðùò ðñïáíáöÝñèçêå, ôá íçóéÜ óõ÷íÜ áðïêëåßïíôáé ëüãù êáêïêáéñßáò, åíþ ï ðëçèõóìüò áðïôåëåßôáé ìüíï áðü ôïõò ìüíéìïõò êáôïßêïõò. Áõôü Ý÷åé ùò óõíÝðåéá íá áõîçèïýí ïé öïâßåò, ïé áíáóöÜëåéåò êáé ôï stress ôùí ìüíéìùí êáôïßêùí, ðïõ åóôéÜæïíôáé êõñßùò óôï üôé “áí ôïõò óõìâåß êÜôé óïâáñü”, äå èá ðñïëÜâïõí íá äéáêïìéóôïýí óå êÜðïéï íïóïêïìåßï. ÁíôéèÝôùò, áðü ôï ìÞíá Áðñßëéï êáé ìåôÜ êáé åíþ ï ðëçèõóìüò áõîÜíåôáé óôáäéáêÜ, ôá ðåñéóôáôéêÜ ÓÄ ìåéþíïíôáé áéóèçôÜ êáé êéíïýíôáé óå ðáñáðëÞóéá åðßðåäá êáé ãéá ôéò 3 êáôçãïñßåò ðïõ åîåôÜóôçêáí. ÓõãêåêñéìÝíá ç ìåßùóç ôùí ðåñéóôáôéêþí ÓÄ óôïõò ìüíéìïõò êáôïßêïõò ìåôáîý Éáíïõáñßïõ êáé Éïõëßïõ – Áõãïýóôïõ åßíáé ôçò ôÜîçò ôïõ 91%. Ðáñáôçñïýìå ëïéðüí üôé óôçí ðåñßïäï Äåêåìâñßïõ – Öåâñïõáñßïõ åìöáíßæåôáé íá õðÜñ÷åé óçìáíôéêÞ äéáöïñÜ óôçí óõ÷íüôçôá åìöÜíéóçò ÓÄ óå ó÷Ýóç ìå ôá ðåñéóôáôéêÜ óôïõò õðüëïéðïõò ìÞíåò (t-test, p=0). ÓõìðÝñáóìá ôï ïðïßï óõó÷åôßæåé ôï óôñåóóïãüíï ñüëï ðïõ äéáäñáìáôßæåé ç “áðïìüíùóç” ìå ôçí Ýîáñóç ÓÄ

ÄéÜãñáììá 2. ÊáôáíïìÞ ôùí ðåñéóôáôéêþí ÓÄ ìå âÜóç ôïí ÷ñüíï åìöÜíéóçò ôïõò.

119

ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò

×. Ìçôóþíçò êáé óõí.

êáôÜ ôç äéÜñêåéá ôïõ ÷åéìþíá.. ¼óïí áöïñÜ üìùò ôïõò êÜôïéêïõò ðïõ áðïõóéÜæïõí ôïõò ÷.ì. èåùñïýìå üôé áêïëïõèïýí ôá ðïóïóôÜ åìöáíßóåéò ÓÄ óå Åõñùðáúêü åðßðåäï2,3 üðïõ äåí äéêáéïëïãåßôáé áõôÞ ç Ýîáñóç ôùí ðåñéóôáôéêþí óôïõò óõãêåêñéìÝíïõò ìÞíåò. Ï áñéèìüò ôùí ðåñéóôáôéêþí ÓÄ ðïõ åìöáíßóôçêáí óå ãõíáßêåò óôïõò ìüíéìïõò êáé óôïõò êáôïßêïõò ðïõ áðïõóéÜæïõí ôïõò ÷åéìåñéíïýò ìÞíåò Þôáí 2.5 öïñÝò ìåãáëýôåñïò óå ó÷Ýóç ìå áõôüí ôùí áíäñþí (O.R.=2.5 C.I.=[1.4,5.2] êáé ×2 ìå p=0.02), áíôßèåôá ìå ôïõò åðéóêÝðôåò/ôïõñßóôåò, üðïõ ïé ðåñéðôþóåéò ÓÄ êáôáíÝìïíôáé ó÷åäüí åîßóïõ óôá äýï öýëá (t-test ìå p=0.3) (âë. Ðßíáêá 3). Ïé Üíèñùðïé Üíù ôùí 66 ÷ñüíùí Þôáí åêåßíïé, ðïõ ðáñïõóßáóáí ôá ðåñéóóüôåñá åðåéóüäéá ÓÄ, ôüóï óôïõò ìüíéìïõò üóï êáé óôïõò êáôïßêïõò, ðïõ áðïõóßáæáí êáôÜ ôïõò ÷åéìåñéíïýò ìÞíåò. ÓõãêåêñéìÝíá óôïõò ìüíéìïõò êáôïßêïõò, áðü ôïõò 146 áóèåíåßò Üíù ôùí 66 åôþí ïé 40 (27%) ðáñïõóßáóáí åðåéóüäéá ÓÄ, óå áíôßèåóç ìå ôéò ìéêñüôåñåò çëéêéáêÝò ïìÜäåò üðïõ ìüíï ôï 4% ôùí áóèåíþí (3 áðü ôïõò 76) ðáñïõóßáóå ÓÄ (âë. Ðßíáêá 1 êáé 3). Ôï ßäéï öáéíüìåíï ðáñáôçñÞèçêå êáé óôïõò êáôïßêïõò ðïõ áðïõóéÜæïõí ôïõò ÷åéìåñéíïýò ìÞíåò, üðïõ åðåéóüäéá ÓÄ ðáñïõóéÜóôçêáí ìüíï óå áóèåíåßò Üíù ôùí 66 åôþí (ôï 14,5% áðü áõôïýò ðáñïõóßáóå ÓÄ), åíþ óôéò ìéêñüôåñåò çëéêéáêÝò ïìÜäåò äåí ðáñáôçñÞèçêå êáíÝíá åðåéóüäéï ÓÄ. Áõôü ìðïñåß íá áðïäïèåß óôéò öïâßåò êáé ôï Üã÷ïò, ðïõ ðïëëÝò öïñÝò óõíïäåýïõí ôçí ôñßôç çëéêßá, ôá ïðïßá ìåãéóôïðïéïýíôáé êáôÜ ðïëý óå ìÝñç áðïìïíùìÝíá êáé ìå äýóêïëç ðñüóâáóç óå êÜðïéï ìåãá-

Ðßíáêáò 1. ÊáôáíïìÞ áóèåíþí êáôÜ çëéêéáêÞ ïìÜäá ÇëéêéáêÞ ÏìÜäá

Áñéèìüò Áóèåíþí ÊÜôïéêïé ðïõ áðïõóéÜæïõí ôïõò ÷.ì.

Ìüíéìïé êÜôïéêïé 12 (8 - 4 ) 9 (5 - 4 ) 22 (13 - 9 ) 33 (18 - 15 ) 75 (48 - 27 ) 71 (49 - 22 )

0-14 15-30 31-50 51-65 66-80 80< ¢íäñåò:

13 ( 9 86 (49 38 (21

- 4 - 37 - 17

, Ãõíáßêåò:

ëýôåñï áóôéêü êÝíôñï. Áí ëÜâïõìå äå õðüøç ìáò, üôé ôï ìåãáëýôåñï ìÝñïò áðü áõôïýò ôïõò áóèåíåßò (71% ìüíéìïé êÜôïéêïé – 66% êÜôïéêïé ðïõ áðïõóßáæáí ôïõò ÷åéìåñéíïýò ìÞíåò) æïõí ìüíïé ôïõò êáé ìüíï ôï 30% Ý÷åé ïëïêëçñþóåé ôç âáóéêÞ åêðáßäåõóç, êáôáëáâáßíïõìå ðüóï åýêïëá ôï “stress” êáé ç áíáóöÜëåéá ìðïñïýí íá ñéæþóïõí óå áõôïýò ôïõò áíèñþðïõò, éäéáßôåñá üóïí áöïñÜ óå èÝìáôá õãåßáò. Ï êáôáëõôéêüò ñüëïò ôïõ “stress” óôçí åìöÜíéóç ÓÄ öáßíåôáé êáé áðü ôç ÷ñÞóç âåíæ/íþí, ðïõ êÜíåé óçìáíôéêü ðïóïóôü áðü áõôïýò ôïõò áóèåíåßò. Áðü ôïõò 43 ìüíéìïõò êÜôïéêïõò, ðïõ ðáñïõóßáóáí åðåéóüäéá ÓÄ, ïé 35 (81,4%) Ýêáíáí ÷ñÞóç âåíæ/íþí (26 ðåñéóôáóéáêÜ êáé 9 óå ìüíéìç âÜóç). Áðü ôïõò 18 êáôïßêïõò, ðïõ áðïõóßáæáí ôïõò ÷åéìåñéíïýò ìÞíåò êáé åìöÜíéóáí ÓÄ ïé 13 (72,2%) Ýêáíáí ÷ñÞóç âåíæ/íþí (10 ðåñéóôáóéáêÜ êáé 3 óå ìüíéìç âÜóç). Äåí ðáñáôçñÞèçêáí äçëáäÞ óçìáíôéêÝò äéáöïñïðïéÞóåéò óôç ÷ñÞóç âåíæ/íþí áíÜìåóá óå ìüíéìïõò êáé ìç êáôïßêïõò ïé ïðïßïé ðáñïõóßáóáí ÓÄ (O.R=0.5, C.I.=[0.1,2.1]).

Ðßíáêáò 2. ÊáôáíïìÞ ôùí ðåñéóôáôéêþí ÓÄ ìå âÜóç ôï ÷ñüíï åìöÜíéóÞò ôïõò ÌÞíáò Óåð. Ïêô. Íïå. Äåê. Éáí. Öåâ. Ìáñ. Áðñ. ÌÜéò Éïõí. Éïõë. Áõã.

120

) ) )

Óýíïëï ðåñéóôáôéêþí ÓÄ

Ìüíéìïé êÜôïéêïé

ÊÜôïéêïé ðïõ áðïõóéÜæïõí ôïõò ÷.ì.

ÄéÜöïñïé åðéóêÝðôåò/ ôïõñßóôåò

9 10 12 18 22 20 12 9 8 8 6 9

2 5 6 16 22 20 8 4 5 2 2 2

5 4 6 1 0 0 4 5 3 2 1 2

2 1 0 0 0 0 0 0 0 1 2 3

Ôüìïò 15, Ôåý÷ïò 3, 2003

×. Ìçôóþíçò êáé óõí. Ðßíáêáò 3. ÇëéêéáêÞ êáôáíïìÞ áóèåíþí ðïõ ðáñïõóßáóáí åðåéóüäéá ÓÄ Áñéèìüò Áóèåíþí ÇëéêéáêÞ ÏìÜäá

Ìüíéìïé êÜôïéêïé

ÊÜôïéêïé ðïõ áðïõóéÜæïõí êáôÜ ôïõò ×Ì

0-14 15-30 31-50 51-65 66-80 80<

1 (1 ) 2 (2 ) 22 (16 -6 ) 18 (15 -3 )

¢íäñåò:

, Ãõíáßêåò:

10 (8 -2 ) 8 (6 -2 )

ÄéÜöïñïé (åðéóêÝðôåò/ ôïõñßóôåò) 2 2 3 2

(1 -1 ) (1 -1 ) (2 -1 ) (1 -1 )

ÓõæÞôçóç Ïé ìüíéìïé êÜôïéêïé ôùí äýï íçóéþí, óå áíôßèåóç ìå áõôïýò, ïé ïðïßïé åß÷áí ôç äõíáôüôçôá íá öýãïõí ôïõò ÷åéìåñéíïýò ìÞíåò, ðïõ ïõóéáóôéêÜ åßíáé êáé ïé ðéï “äýóêïëïé” (áöïý ôá äýï íçóéÜ óõ÷íÜ áðïêëåßïíôáé ëüãù êáéñéêþí óõíèçêþí, êáé ç ìïíáîéÜ êáé ïé áíáóöÜëåéåò åßíáé ðéï Ýêäçëåò éäéáßôåñá óôïõò õðåñçëßêïõò) åìöáíßæïõí ðïëý ìåãáëýôåñï “stress”. Áõôü öÜíçêå ôüóï áðü ôç ÷ñÞóç âåíæ/íþí (27% Ýíáíôé 7,26%) üóï êáé áðü ôïí áñéèìü ôùí ðåñéóôáôéêþí ÓÄ (94% Ýíáíôé 33%) éäéáßôåñá áõôïýò ôïõò ÷åéìåñéíïýò ìÞíåò (áöïý ôïí õðüëïéðï ÷ñüíï Þôáí óå ðáñáðëÞóéá åðßðåäá êáé ãéá ôéò 2 êáôçãïñßåò ðïõ åîåôÜóôçêáí). Ç ÷ñÞóç ôùí âåíæ/íþí éäéáßôåñá óôïõò ìüíéìïõò êÜôïéêïõò ãßíåôáé ðïëëÝò öïñÝò åìðåéñéêÜ êáé ÷ùñßò íá Ý÷ïõí åîåôáóèåß áðü åéäéêü. Áõôü åîçãåß óå Ýíá âáèìü ôçí Üãíïéá êáé ôçí çìéìÜèåéá ðïõ ó÷åôßæåôáé ìå ôç ÷ñÞóç êáé ôéò ðáñåíÝñãåéåò áõôþí ôùí öáñìÜêùí, ôï öüâï ðéèáíÞò åîÜñôçóçò13 êáé ôá “ôáìðïý”, ðïõ õðÜñ÷ïõí áêüìá üóïí áöïñÜ óôïí “øõ÷éáôñéêü Üññùóôï”. Óáí áðïôÝëåóìá Ý÷ïõìå ôçí êáêÞ ÷ñÞóç áõôþí ôùí öáñìÜêùí êáé ôç äýóêïëç èÝóç, óôçí ïðïßá Ýñ÷åôáé ï áãñïôéêüò éáôñüò, ï ïðïßïò áíáãêÜæåôáé ðïëëÝò öïñÝò íá åíäßäåé óôéò ðéÝóåéò ôùí êáôïßêùí êáé íá óõíôáãïãñáöåß áã÷ïëõôéêÜ – õðíáãùãÜ, äéüôé Ýôóé “óõíçèßæïíôáí” êáé óôï ðáñåëèüí. Åßíáé ëïéðüí åðéôáêôéêÞ ìßá åéäéêåõìÝíç êáé ðéï óõíôïíéóìÝíç éáôñéêÞ ðåñßèáëøç áõôþí ôùí áíèñþðùí. ÔáêôéêÝò åðéóêÝøåéò åéäéêåõìÝíùí éáôñþí áðü ôá íïóïêïìåßá ðïõ õðÜãïíôáé ôá áãñïôéêÜ éáôñåßá (þóôå ïé áóèåíåßò íá ðáñáêïëïõèïýíôáé áðü ôïõò ßäéïõò éáôñïýò, ðïõ èá ãíùñß-

æïõí ôï éóôïñéêü ôïõò) èá Ý÷ïõí óáí áðïôÝëåóìá ü÷é ìüíï ôçí êáëýôåñç ñýèìéóç ôùí ðñïâëçìÜôùí õãåßáò áëëÜ êáé ôç âåëôßùóç ôçò øõ÷ïëïãéêÞò êáôÜóôáóçò êáé ôçò ôüíùóçò ôïõ çèéêïý áõôþí ôùí áíèñþðùí. Éäéáßôåñá áíáãêáßá èá Þôáí ç åðßóêåøç øõ÷éÜôñïõ (åéäéêüôçôá, ðïõ óõ÷íÜ áðïõóéÜæåé áðü ðïëëÜ åðáñ÷éáêÜ íïóïêïìåßá) ðïõ åêôüò ôïõ üôé èá âïçèïýóå ðïëëïýò áóèåíåßò ìå øõ÷éáôñéêÜ ðñïâëÞìáôá, ïé ïðïßïé Ý÷ïõí óôçí êõñéïëåîßá åãêáôáëåéöèåß, èá âïçèïýóå êáôÜ ðïëý êáé ôïí áãñïôéêü éáôñü üóïí áöïñÜ óôç óõíôáãïãñÜöçóç êáé óôç ÷ñÞóç ôùí áã÷ïëõôéêþí/õðíùôéêþí óêåõáóìÜôùí14. Åíåñãü ñüëï ðñÝðåé íá Ý÷åé êáé ç ðïëéôåßá âïçèþíôáò ôéò êáôÜ ôüðïõò êïéíüôçôåò óôçí ïñãÜíùóç ðïëéôéóôéêþí äñáóôçñéïôÞôùí, þóôå áõôïß ïé Üíèñùðïé íá áéóèÜíïíôáé üóï ôï äõíáôüí ëéãüôåñï áðïìïíùìÝíïé êáé îå÷áóìÝíïé.

Âéâëéïãñáößá 1. Shader RI, Greenblatt DJ. Use of benzodiazepines in anxiety disorders. N Engl J Med, 1398-1405, 1993.

2. Zimmermann C, Tancella M. Psychological factors and physical illness in primary care: promoting the biopsychosocial model in medical practice. J Psycosom Res, 40:351-358, 1996.

3. Grabe HJ, Meyer C, Hapke U, Rumpf HJ, Freyberger HJ, Dilling H, John U. Somatoform pain disorder in the general population. Psychother Psychosom, 72:88-94, 2003.

4. ÃåñìáíÜêçò É, ÄåôïñÜêçò Å, La Grange R. ÊáôáíÜëùóç âåíæïäéáæåðéíþí áðü ìç øõ÷ùóéêïýò áóèåíåßò óå ïñåéíÞ ðåñéï÷Þ ôçò ÊñÞôçò. ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò, 9:220-228, 1997.

5. Thomopoulos KC, Mitropoulos JA, Katsakoulis EC, Vagianos CE, Mimidis KP, Nikolopoulos VN. Factors Associated with Failure of Endoscopic Injection Hemostasis in Bleeding Peptic Ulcers. Scan J of Gastrenterology, 6:664-668, 2001.

6. Gorgels WJ, Oude Voshaar RC, Mol AJ, Breteler MH, van de Lisdonk EH, Zitman FG Longterm use of benzodiazepines. Ned Tijdschr.

Geneeeskd, 14;145:1342-6, 2001.

7. Zandstra SM, Furer JW, van de Lisdonk EH, Bor JH, Zitman FG, van Weel C. Differences in health status between long-term and short term benzodiazepine users. Br J Gen Pract, 52:805-808, 2002.

121

ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò

8. Smith BD, Salzman C. Do benzodiazepines cause depression? Hosp. Community Psychiatry, 42:1101-1102, 1991.

9. Salzman C. Treatment of anxiety. In: Salzman C, ed. Clinical geriatric psychopharmacology 2nd ed. Baltimore. Williams and Wilkins: p.p. 189214, 1992.

10. Simon GE, Gureje O. Stability of somatization disorder and somatization symptoms among primary care patients. Arch Gen Psychiatry, 56:90-95, 1999.

11. American Psychiatric Association. ÄéáãíùóôéêÜ

122

×. Ìçôóþíçò êáé óõí.

êñéôÞñéá DSM - IVTM. ÉáôñéêÝò åêäüóåéò Ëßôóáò, 1996, óåë. 108-113, 219-220.

12. Kroenke K, Spitzer RL, deGruv FV 3rd, Swindle R. A symptom checklist to screen for somatoform disorders in primary care. Psychosomatics, 39:263-272, 1998.

13. Livingston MG. Benzodiazepine dependence. Br J Hosp Med, 51:281-286, 1994.

14. Van Hulten R, Bakker AB, Lodder AC, Teeuw KB, Bakker A, Leufkens HG Determinants of change in the intention to use benzodiazepines.

Pharm World Sci, 23:70-275, 2001.

Ôüìïò 15, Ôåý÷ïò 3, 2003

Á. ÂÞôáò êáé óõí.

ÅÐÁÉÍÅÈÅÉÓÁ ÅÑÃÁÓÉÁ ÓÔÏ ÄÉÁÃÙÍÉÓÌÏ "Ä. ÉÊKÏÕ" THE SECOND AWARDED PAPER IN THE MEMORY OF PROF. "D. IKKOU" Primary Heatlh Care, Volume 15, Number 3, 123-130, 2003 ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò, Ôüìïò 15, Ôåý÷ïò 3, 123-130, 2003

Åðßäñáóç ôùí ìç óôåñïåéäþí áíôéöëåãìïíùäþí öáñìÜêùí óôçí áñôçñéáêÞ ðßåóç ôùí åíçëßêùí Áè. ÂÞôáò1, Å. ÍåñáíôæÜêç2, Áíä. ÂÞôáò3, ×. Óåìåñôæßäçò4

Ðåñßëçøç Óêïðüò ôçò åñãáóßáò Þôáí ç äéåñåýíçóç ôùí ìåôáâïëþí ôçò áñôçñéáêÞò ðßåóçò (ÁÐ) óå õãéåßò êáôÜ ôá Üëëá åíçëßêïõò, ðïõ Ýêáíáí ðåñéóôáóéáêÜ ÷ñÞóç ìç óôåñïåéäþí áíôéöëåãìïíùäþí öáñìÜêùí (ÌÓÁÖ) ãéá âñá÷ý ÷ñïíéêü äéÜóôçìá, óå ðåñéâÜëëïí ðñùôïâÜèìéáò ðåñßèáëøçò. ÌåëåôÞèçêáí 217 åíÞëéêåò ìå ìÝóç çëéêßá ôá 45,8±10,1 ÷ñüíéá (114 [52,5%] ãõíáßêåò - 103 [47,4%] Üíäñåò). Áñ÷éêÜ ôáîéíïìÞèçêáí óå äýï ïìÜäåò (Éç - ÉÉç) ìå âÜóç ôçí ôéìÞ ôçò ÁÐ ðñéí ôç ëÞøç ÌÓÁÖ. Êáôüðéí, äéåíåñãÞèçêå åíáñìïíéóìüò üëïõ ôïõ ðëçèõóìïý, ìå âÜóç ôï ïéêïãåíåéáêü éóôïñéêü áñôçñéáêÞò õðÝñôáóçò, ôçí çëéêßá êáé ôïí äåßêôç BMI, Ýôóé ðñïÝêõøáí ôñåéò õðïïìÜäåò (Á,  êáé C). Ìç åêëåêôéêïß áíáóôïëåßò ôçò êõêëïïîõãåíÜóçò (COX) 1/2 ÷ïñçãÞèçêáí óôïõò åíçëßêïõò ôçò õðïïìÜäáò Á êáé åêëåêôéêïß áíáóôïëåßò ôçò COX-2 ó’ áõôïýò ôçò  õðïïìÜäáò. ÊáôáãñÜöçêáí ç ÁÐ êáôÜ ôçí 1ç ðñïóÝëåõóç (ÁÐ-Ð) êáé ôñåéò áêüìç óõíå÷üìåíåò ôéìÝò ÁÐ: ôçò 2çò - 4çò ìÝñáò áðü ëÞøåùò ÌÓÁÖ êáé äõï ìÝñåò ìåôÜ ôçí ïëïêëÞñùóç ôçò èåñáðåßáò (ÁÐ ÏÈÁ). Áðü ôéò óõãêñßóåéò ðïõ äéåíåñãÞèçêáí ðñïÝêõøáí óôáôéóôéêÜ óçìáíôéêÝò äéáöïñÝò ìåôáîý ôçò ìÝóçò ÁÐ ôçò Éçò êáé ÉÉçò ïìÜäáò óå üëåò ôéò ìåôñÞóåéò, åíþ óôéò õðïïìÜäåò Á êáé  ïé äéáöïñÝò ðåñéïñßóôçêáí ìüíï óôéò ôéìÝò ÁÐ ôçò 4çò çìÝñáò áðü ëÞøåùò ÌÓÁÖ êáé áõôÝò êáôÜ ôçí ÏÈÁ. Ïé áõîçìÝíåò ôéìÝò ÁÐ ðïõ êáôáãñÜöçêáí óôïí ðëçèõóìü ôçò ÉÉçò ïìÜäáò óõãêñéôéêÜ ìå ôçí Éç, ïöåéëüôáí óôçí åî áñ÷Þò õøçëÞ ÁÐ-Ð. Ç ÷ïñÞãçóç áíáóôïëÝùí ôçò COX-1/2 óå åíçëßêïõò <45 åôþí ìå åëåýèåñï ïéêïãåíåéáêü éóôïñéêü, äåí ðñïêÜëåóå ïõóéáóôéêÝò ìåôáâïëÝò óôçí ÁÐ ôïõò, óõãêñéôéêÜ ìå áíÜëïãïõò åíçëßêïõò ðïõ Ýëáâáí áíáóôïëåßò ôçò COX-2. ÔéìÝò ÁÐ, ïé ïðïßåò ðáñÝìåéíáí áõîçìÝíåò ãéá ôïõëÜ÷éóôïí äýï çìÝñåò ìåôÜ ôç äéáêïðÞ ôùí ÌÓÁÖ, óõãêñéôéêÜ ìå ôéò áíôßóôïé÷åò ôçò ÁÐ-Ð, áöïñïýóáí åíçëßêïõò ìå ÂÌÉ >29,9.

Åéäéêåõüìåíïò ÃåíéêÞò ÉáôñéêÞò, Åéäéêüò Ãåíéêüò Éáôñüò - ÅðéìåëçôÞò Â’, Éáôñüò, “Åéäéêüò Ðáèïëüãïò - ÅðéìåëçôÞò Â’, Ãåíéêü Íïóïêïìåßï ÄñÜìáò - ÊÝíôñï Õãåßáò ÐñïóïôóÜíçò

ÅéóáãùãÞ Ç êéíçôÞñéá äýíáìç ðïõ ðñïùèåß ôï áßìá áðü ôçí êáñäéÜ ôïõ áíèñþðïõ ðñïò ôçí ðåñéöÝñåéá ôïõ óþìáôïò, þóôå íá åðéôåõ÷èåß ç áéìÜôùóç ôùí éóôþí êáé ïñãÜíùí, êáèïñßæåôáé áðü ôçí êáñäéáêÞ ðáñï÷Þ êáé áðü ôïí ôüíï ôïõ áããåéáêïý äéêôýïõ ðïõ äÝ÷åôáé ôï áßìá (ðåñéöåñéêÝò áíôéóôÜóåéò). Ôï ãéíüìåíï áõôþí ôùí äýï åêöñÜæåé ôçí áñôçñéáêÞ ðßåóç (ÁÐ). Ç êáñäéáêÞ ðáñï÷Þ åîáñôÜôáé êõñßùò áðü ôç ëåéôïõñãéêüôçôá ôçò áñéóôåñÜò êïéëßáò ôçò êáñäéÜò êáé åðçñåÜæåôáé óõ÷íüôåñá áðü ôçí ðñüóëçøç íáôñßïõ, ôïí üãêï ðëÜóìáôïò êáé ôç óõóôáëôéêüôçôá ôïõ ìõïêáñäßïõ. Ïé ðåñéöåñéêÝò áíôéóôÜóåéò êáèïñßæïíôáé êõñßùò áðü ôçí åëáóôéêüôçôá ôïõ ôïé÷þìáôïò ôùí ìåãÜëùí ËÝîåéò êëåéäéÜ: Ìç óôåñïåéäÞ áíôéöëåãìùíþäç, áñôçñéáêÞ ðßåóç, õãéåßò åíÞëéêïé, ðñùôïâÜèìéá öñïíôßäá õãåßáò ÕðïâëÞèçêå: Ç åñãáóßá õðïâëÞèçêå óôï äéáãùíéóìü "Ä. Éêêïõ" óôá ðëáßóéá ôïõ 15ïõ Ðáíåëëçíßïõ Óõíåäñßïõ ÃåíéêÞò ÉáôñéêÞò (×áëêéäéêÞ 30 Áðñéëßïõ - 4 ÌáÀïõ 2003) êáé Ýëáâå Ýðáéíï áðü ôçí ÅðéôñïðÞ ÊñéôéêÞò Äçìïóßåõóçò ìå êïéíÞ áðüöáóç ôçò ÓõíôáêôéêÞò ÅðéôñïðÞò ôïõ ðåñéïäéêïý êáé ôçò ÏñãáíùôéêÞò ÅðéôñïðÞò ôïõ Óõíåäñßïõ Õðåýèõíïò áëëçëïãñáößáò: ÁèáíÜóéïò ÂÞôáò, Íáõáñßíïõ 7, ÄñÜìá Ô.Ê. 66100, Ôçë.: (25210) 32009, e-mail: athanasiosvitas@yahoo.gr 123

ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò

Á. ÂÞôáò êáé óõí.

Ôhe effect of non-steroids anti-inflammatory drugs on arterial blood pressure in healthy adults Ath. Vitas, E. Nerantzaki, And. Vitas, Ch. Semertzidis Summary The purpose of this study was to research the alteration of arterial blood pressure (ABP) in seemingly healthy adults who used non-steroids anti-inflammatory drugs (NSADs) for shake, in primary health care ambience. Were studied 217 adults with meaning age the 45,8±10,1 years (114 [52,5%] was women - 103 [47,4%] men). Initially, they were categorized in two groups (1st -lind) based the value of ABP before reception of NSADs. Then, was held matching all study population, based the familial history of arterial hypertension, the age and index BMI. Thus resulted three subgroups (A, B and C). Non-selective inhibitors of cyclooxigenasis (COX) 1-2 were granted in adults of subgroup A and selective inhibitors of COX-2 those of subgroup B. Were registered the ABP at 1st visit (ABP-V) and three still possessed values of ABP; the 2nd - 4th day from reception of NSADs and two days afterwards the integration of treatment (ABP AIT). From the comparisons that were held resulted statistically significant differences between the medium ABP of 1st and Und group in all measurements, while in subgroups A and B they were limited only in values of ABP that concerned the 4th day from reception of NSADs and these at the ABP AIT. The increased ABP values that were arise in the population of Und group comparatively with population of the 1st, it was owed to the high ABP-V. The issuing of COX-1/2 inhibitors in adults <45 years old with free familial history, did not cause essential changes in their ABP, comparatively with proportional adults that received COX-2 inhibitors. The values of ABP, what remained increased for two days afterwards the interruption of NSADs, comparatively with corresponding the ABP-V, concerned the adults with BMI >29,9.

Key Words: Non-Steroids Anti-inflammatory Drugs (NSADs), Arterial Blood Pressure, Healthy Adults, Primary Health Care.

áããåßùí êáé áõîÜíïíôáé óå áñôçñéïóêëÞñõíóç, óå ðáèïëïãéêÝò äéáìåìâñáíéêÝò ìåôáêéíÞóåéò éüíôùí, óå áõîçìÝíç äñáóôçñéüôçôá ôïõ óõóôÞìáôïò ñåíßíçò - áããåéïôåíóßíçò - áëäïóôåñüíçò, ìå áðïôÝëåóìá ôçí áýîçóç ôçò ÁÐ êáé ôçí åãêáôÜóôáóç áñôçñéáêÞò õðÝñôáóçò.1 Ç õðÝñôáóç Ý÷åé ìéá ðïëõðáñáãïíôéêÞ (ðïëõãïíéäéáêÞ) êëçñïíïìïýìåíç åðéâÜñõíóç. Áõôü óçìáßíåé üôé ç íüóïò äåí êëçñïíïìåßôáé áõôïýóéá, áëëÜ êëçñïíïìåßôáé ç ðñïäéÜèåóç ãéá áýîçóç ôçò ÁÐ õðü ïñéóìÝíïõò åðéãåíåßò Þ ðåñéâáëëïíôéêïýò ðáñÜãïíôåò. Ãéá ôç óõíôñéðôéêÞ ðëåéïøçößá ôùí õðåñôáóéêþí ç ãïíéäéáêÞ áðåéêüíéóç äåí Ý÷åé êáìßá ðñáêôéêÞ áîßá åðß ôïõ ðáñüíôïò.2 ÓÞìåñá, óôá óõ÷íüôåñá åêëõôéêÜ áßôéá ôçò õðÝñôáóçò åíôÜóóåôáé ç áõîçìÝíç ðñüóëçøç Üëáôïò, ç êáôáíÜëùóç áëêïüë - êáöåÀíçò, ç åëáôôùìÝíç öõóéêÞ äñáóôçñéüôçôá, ç ðá÷õóáñêßá, ïé øõ÷ïêïéíùíéêïß ðáñÜãïíôåò (ðñïóùðéêüôçôá ôýðïõ Á, ðéåóôéêÝò óõíèÞêåò ôïõ ïéêïãåíåéáêïý Þ åñãáóéáêïý ðåñéâÜëëïíôïò) êáé öÜñìáêá (ïéóôñïãüíá - óõìðáèçôéêïìéìçôéêÜ - áíôéóõëëçðôéêÜ êïñôéêïåéäÞ - äéáêïðÞ êëïíéäßíçò êáé ôá ìç óôå124

ñïåéäÞ áíôéöëåãìïíþäç).3,4 Áðïôåëåß êïéíÞ ãíþóç üôé ç ëÞøç ìç óôåñïåéäþí áíôéöëåãìïíùäþí öáñìÜêùí (ÌÓÁÖ) óå öõóéïëïãéêÝò äüóåéò, áðü áóèåíåßò ìå íåöñéêÞ - êáñäéáêÞ áíåðÜñêåéá êáèþò êáé áðü õðåñôáóéêïýò, ó÷åôßæåôáé ìå óçìáíôéêÞ áýîçóç ôçò ÁÐ. Óêïðüò ôçò ðáñïýóáò åñãáóßáò Þôáí ç äéåñåýíçóç ôùí ìåôáâïëþí ôçò ÁÐ óå õãéåßò êáôÜ ôá Üëëá åíçëßêïõò, ðïõ Ýêáíáí ðåñéóôáóéáêÜ ÷ñÞóç ÌÓÁÖ, ãéá âñá÷ý ÷ñïíéêü äéÜóôçìá, óå ðåñéâÜëëïí ðñùôïâÜèìéáò ðåñßèáëøçò.

Ðëçèõóìüò - ÌÝèïäïé

Ï áñ÷éêüò ó÷åäéáóìüò ôçò ìåëÝôçò ðåñéëÜìâáíå 274 äéáäï÷éêïýò, üìïéáò öõëåôéêÞò ìïñöïëïãßáò åíçëßêïõò, ïé ïðïßïé ðñïóÞëèáí óôï ÔìÞìá Åðåéãüíôùí Ðåñéóôáôéêþí ôïõ Ãåíéêïý Íïóïêïìåßïõ ÄñÜìáò êáé ôï ÊÝíôñï Õãåßáò ÐñïóïôóÜíçò, êáôÜ ôç ÷ñïíéêÞ ðåñßïäï ÉáíïõÜñéïò 2001 - ÖåâñïõÜñéïò 2003, ãéá äéÜöïñá áßôéá (öëåãìïíÝò ìõïóêåëåôéêÜ Üëãç - ðëçí ôïõ ïîÝïò Üëãïõò ðïõ èá ìðïñïýóå íá åðçñåÜóåé ôçí áñôçñéáêÞ ôïõò ðßåóç) êáé Ýëáâáí öáñìáêåõôéêÞ áãùãÞ ìå ÌÓÁÖ ãéá ôÝóóåñéò óõíå÷üìåíåò çìÝñåò. Áñ÷éêÜ, êáôáãñÜöçêå ôï öýëï, ç çëéêßá, ôï óùìáôéêü âÜñïò, ôï ýøïò,, õðïëïãßóôçêå ï äåßêôçò óùìáôéêÞò ìÜæáò (Body Mass Index - BMI) êáé äéåñåõíÞèçêå ç ýðáñîç ïéêïãåíåéáêïý éóôïñéêïý áñôçñéáêÞò õðÝñôáóçò. Ùò èåôéêü ïéêïãåíåéáêü éóôïñéêü áñôçñéáêÞò õðÝñôáóçò ëïãßóèçêå ç ýðáñîç âåâáéùìÝíçò éäéïðáèïýò õðÝñôáóçò, óå çëéêßá ìéêñüôåñç ôùí 60 åôþí, óå äýï Þ ðåñéóóüôåñá ìÝëç ìéáò ïéêïãÝíåéáò.” ×ïñçãÞèçêáí åðéëåêôéêÜ, ìå âÜóç ôçí ÁÐ ðñïóÝëåõóçò (ÁÐ-Ð), ôï öýëï, ôçí çëéêßá, ôï ïéêïãåíåéáêü éóôïñéêü áñôçñéáêÞò õðÝñôáóçò êáé ôï äåßêôç BMI, ìüíï áðü ôïõ óôüìáôïò (ìåôÜ öáãçôïý), óôéò çìåñÞóéåò óõíéóôþìåíåò äüóåéò: É. ìç åêëåêôéêïß áíáóôïëåßò ôçò êõêëïïîõãåíÜóçò (COX) 1-2 = á) ðáñÜãùãá ôïõ ðñïðéïíéêïý ïîÝïò (tb Ibuprofen 400mg s: 1X3, tb Naproxen 500mg s: 1X2, caps Kètoprofen 200mg s: 1X2), â) ðá-

Ôüìïò 15, Ôåý÷ïò 3, 2003

Á. ÂÞôáò êáé óõí.

ñÜãùãá ôïõ öáéíõëïîåéêïý ïîÝïò (tb Diclofenac 75mg s: 1X2, ib Aceclofenac 100mg s: 1X2) ôá ïðïßá Ý÷ïõí ôçí ßäéá áðïôåëåóìáôéêüôçôá êáé ðáñüìïéá ìéêñÞ óõ÷íüôçôá åìöÜíéóçò áíåðéèýìçôùí åíåñãåéþí êáé 2. Åêëåêôéêïß áíáóôïëåßò ôçò COX-2- á) td Rofecoxib 12,5mg s: 1X2 êáé â) caps Celecoxib 100mg s: 1X2.6 Êáôüðéí, æçôÞèçêå áðü üëïõò ôïõò óõììåôÝ÷ïíôåò ðïõ áðïôÝëåóáí ôïí ðëçèõóìü ôçò åñãáóßáò, ç ôÞñçóç ðáñüìïéáò (ìÝôñéáò Ýíôáóçò) öõóéêÞò äñáóôçñéüôçôáò êáé äéáôñïöéêþí óõíçèåéþí (üóïí áöïñÜ ôçí ðïóüôçôá ôñïöÞò êáé ôçí ðñüóëçøç Üëáôïò), ìÝ÷ñé ôç äéåêðåñáßùóç üëùí ôùí ìåôñÞóåùí ôçò ÁÐ. Óôç óõíÝ÷åéá ðñáãìáôïðïéÞóáìå ìéá ðñïïðôéêÞ áîéïëüãçóç åêâÜóåùí ôùí ôéìþí ôçò óõóôïëéêÞò (Ó) êáé äéáóôïëéêÞò (Ä) ÁÐ. ÊáôáãñÜöçêáí ç ÁÐ-Ð, êáèþò êáé ôñåéò áêüìç óõíå÷üìåíåò ôéìÝò AÐ: ôçò 2çò çìÝñáò áðü ëÞøåùò ÌÓÁÖ (AÐ 2çò Ç), ôçò 4çò çìÝñáò ëÞøçò ÌÓÁÖ (ÁÐ 4çò Ç) êáé äýï çìÝñåò ìåôÜ ôçí ïëïêëÞñùóç ôçò èåñáðåõôéêÞò áãùãÞò (ÁÐ ÏÈÁ). Óôçí ðñþôç åðßóêåøç, ç ÁÐ ìåôñÞèçêå óõãêñéôéêÜ êáé óôá äýï ÷Ýñéá þóôå íá äéáðéóôùèïýí ðéèáíÝò äéáöïñÝò. Óå ðïëý ëßãåò ðåñéðôþóåéò (n=9), âñÝèçêå ÁÐ õøçëüôåñç óôï Ýíá ÷Ýñé áð’ ü,ôé óôï Üëëï, óçìåéþèçêå ìüíï ç áíþôåñç ôéìÞ êáé óôï ßäéï Üêñï óõíå÷ßóôçêáí üëåò ïé ðåñáéôÝñù ìåôñÞóåéò. Ïé ìåôñÞóåéò äéåíåñãÞèçêáí ìå óôçèïóêüðéï êáé õäñáñãõñéêü óöõãìïìáíüìåôñï (åîïðëéóìÝíï ìå áåñïèÜëáìï - ðåñé÷åéñßäá), óå öõóéïëïãéêÞ èåñìïêñáóßá ÷þñïõ åîÝôáóçò (22-25 °C), ìå ôïí åîåôáæüìåíï óå êáèéóôÞ èÝóç êáé áöïý ðñïçãÞèçêå äåêáðåíôÜëåðôç óùìáôéêÞ áäñÜíåéá, óôïõò ÷þñïõò áíáìïíÞò ôùí ðñïáíáöåñèÝíôùí éäñõìÜôùí. Ï åîåôáæüìåíïò êáèüôáí óôçñßæïíôáò ôçí ðëÜôç êáé ôï âñá÷ßïíá óå óôáèåñÜ óçìåßá, Ýôóé þóôå ï âñá÷ßïíáò íá âñßóêåôáé óôï ýøïò ôçò êáñäéÜò. ÓõóôÞèçêå áðï÷Þ áðü ôñïöÝò, êÜðíéóìá, êáôáíÜëùóç êáöåÀíçò Þ áëêïüë êáé ôç ÷ñÞóç áäñåíåñãéêþí öáñìÜêùí ÷ùñßò óõóôçìáôéêÞ äñÜóç (áðïóõìöïñçôéêÜ ñéíéêÜ spray), ôïõëÜ÷éóôïí ùò êáé ôñåéò þñåò ðñéí áðü êÜèå åîÝôáóç ôçò ÁÐ. ¼ëåò ïé ðáñáðÜíù ìåôñÞóåéò, åðáíáëáìâáíüôáí çò ßäéåò çìÝñåò ìå áðüêëéóç ëßãùí ùñþí êáé áðü åêðáéäåõìÝíï ðñïóùðéêü, ìå ôá ßäéá üñãáíá ìÝôñçóçò, óå ïéêåßï ðåñéâÜëëïí ôùí åîåôáæïìÝíùí (ÁÐ-ÏÐ), ðñïêåéìÝíïõ íá áðïöýãïõ-

ìå ôçí åðßäñáóç ôçò “ëåõêÞò ìðëïýæáò”. ÅîáéñÝèçêáí áðü ôçí åñãáóßá áõôïß ðïõ äåí ðñïóÞëèáí óôïõò ðñïãñáììáôéóìÝíïõò åðáíåëÝã÷ïõò (n=12 - 4,3%), üóïé äå óõììïñöþèçêáí ìå ôç ÷ïñçãïýìåíç öáñìáêåõôéêÞ áãùãÞ êáé ôéò õðïäåßîåéò ôùí Éáôñþí ðïõ åêðüíçóáí ôç ìåëÝôç (n=18 - 6,5%), üóïé åß÷áí BMI ³35 (óïâáñÞ ðá÷õóáñêßá, n=9 - 3,2%), óå üóïõò äéáðéóôþèçêå ìåìïíùìÝíç óõóôïëéêÞ Þ äéáóôïëéêÞ áñôçñéáêÞ õðÝñôáóç Þ ìÝóç ÁÐ >130mmng (n=7 - 2,5%), ïé ãõíáßêåò ôçò áíáðáñáãùãéêÞò çëéêßáò ðïõ êáôÜ ôç äéÜñêåéá ôùí ìåôñÞóåùí áíÝöåñáí Ýììçíï ñýóç (n=3 - 1,09%) êáé üóïé åß÷áí äéáöïñÜ ìÝóçò ÁÐ ³16,2±4,2 (n=8 - 2,9%) ìåôáîý ôùí ôéìþí ôçò ÁÐ ðïõ êáôáãñÜöçêå óôá éäñýìáôá êáé ôçò áíôßóôïé÷çò ÁÐ-ÏÐ (238,3±9,83/222, 1±14,05 áíôßóôïé÷á, p=0,05). ÌÝóç áñôçñéáêÞ ðßåóç ïñßæåôáé ï ìÝóïò üñïò ôçò ðßåóçò êÜèå ðëÞñïõò êáñäéáêïý êýêëïõ, ç ìÝóç áñôçñéáêÞ ðßåóç åíüò õãéïýò íåáñïý åíçëßêïõ êõìáßíåôáé ãýñù óôá 96mmHg.8 Ïé äéáèÝóéìïé ðñïò ðáñáêïëïýèçóç åíÞëéêïé (n=217 - 79,1%) ÷ùñßóôçêáí óå äýï ïìÜäåò ìå âÜóç ôéò ôéìÝò ôçò ÁÐ-Ð áõôþí: £140/85mmHg (I ïìÜäá) êáé >140/85mmHg (II ïìÜäá).

ÓôáôéóôéêÞ ÁíÜëõóç Ç ôáîéíüìçóç ôùí áóèåíþí óå ïìÜäåò êáé óôç óõíÝ÷åéá ï åíáñìïíéóìüò ôïõò óå õðïïìÜäåò, ãéá ôçí åõ÷åñÞ åðåîåñãáóßá ôùí äéáèÝóéìùí äåäïìÝíùí, åðéôåý÷èçêå ìå ôçí Data Base Access 2000. Ïé óõíå÷åßò ðáñÜìåôñïé åêöñÜóèçêáí ùò ìÝóåò ôéìÝò (AVG), ìå ìéá óôáèåñÞ áðüêëéóç (±SD).

H óôáôéóôéêÞ áíÜëõóç ôùí ðïéïôéêþí ðáñáôçñÞóåùí Ýãéíå ìå ôç ìÝèïäï ×2 ôùí äå ðïóïôéêþí ôùí õðïïìÜäùí, ìå ôç äïêéìáóßá Student’s ttest. Ãéá ôçí åðáëÞèåõóç ôùí áðïôåëåóìÜôùí áëëÜ êáé ôçí åðåîåñãáóßá ôùí óõíå÷üìåíùí ÷áñáêôç ñéóôéêþí ôùí äýï ïìÜäùí, ÷ñçóéìïðïéÞèçêå ôï ëïãéóìéêü Statistical Package for the Social Sciences (S.P.S.S. v.10). Ç ýðáñîç óõó÷Ýôéóçò (ãñáììéêÞ ìïñöÞ) áîéïëïãÞèçêå ìå ôç äïêéìáóßá Pearson Correlation Coefficient. ¼ñéï óôáôéóôéêÞò óçìáíôéêüôçôáò èåùñÞèçêå ôï p £0,05, êÜèå Üëëç ðéèáíüôçôá (p) >0,05 (p >5%) èåùñÞèçêå ìç óçìáíôéêÞ (Not Significant -NS).

125

ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò

Á. ÂÞôáò êáé óõí.

ÁðïôåëÝóìáôá Ïé çëéêßåò ôùí 217 óõíïëéêÜ åíçëßêùí ðïõ ìåëåôÞèçêáí, êõìáéíüôáí áðü 29 Ýùò 59 Ýôç (ìÝóç çëéêßá – ÌÇ: 45,8±10,1). Ïé 114 (52,5%) Þôáí ãõíáßêåò êáé ïé õðüëïéðïé 103 (47,4%) Üíäñåò. Ç Éç ïìÜäá áðáñôéæüôáí áðü 91 (41,9%) Üôïìá (52 ãõíáßêåò - 39 Üíäñåò) ìå ÌÇ 43,6±9,2 Ýôç êáé ç IIç áðü 126 (58,06%, 62 ãõíáßêåò - 64 Üíäñåò), ìå ÌÇ ôá 48±11,1 ÷ñüíéá (p NS). Óå 21 (23%) Üôïìá ôçò Éçò ïìÜäáò êáé óå 30 (23,8%) ôçò IIçò äéáðéóôþèçêå èåôéêü ïéêïãåíåéáêü éóôïñéêü áñôçñéáêÞò õðÝñôáóçò (p NS). ÂñÝèçêáí 36 (39,5%) åíÞëéêïé ìå BMI >25 óôçí Éç êáé 53 (42,6%) óôç IIç ïìÜäá (p NS). Ïé ìÝóåò ôéìÝò áðü ôéò äéáäï÷éêÝò ìåôñÞóåéò ÓÁÐ - ÄÁÐ ôùí åíçëßêùí êáèþò êáé ïé óõãêñßóåéò ðïõ áêïëïýèçóáí ìåôáîý ôïõò, óôïõò ðëçèõóìïýò ôùí äõï ïìÜäùí (p <0,1% - ðïëý óçìáíôéêü óôéò ðåñéóóüôåñåò óõãêñßóåéò), ðáñáôßèåíôáé óôïí ðßíáêá 1. Ç áíÜëõóç Ýäåéîå, üôé ç èåñáðåõôéêÞ áãùãÞ ìå ÌÓÁÖ óôïí ðëçèõóìü ôçò Éçò ïìÜäáò ðñïêÜëåóå ìéá ìéêñÞ áýîçóç ôçò ÓÁÐ 2çò êáé 4çò Ç 2 êáé 4mmHg êáôÜ ìÝóï üñï (áíôßóôïé÷á), åíþ ç ÓÁÐ ÏÈÁ ðáñÝìåéíå ßäéá ìå ôç ÓÁÐ-Ð. ÐáñáôçñÞèçêå åðßóçò, ìéá óôáèåñÞ áýîçóç êáôÜ 1 êáé 2mmHg óôç ÄÁÐ 2çò êáé 4çò Ç (áíôßóôïé÷á), óõãêñéôéêÜ ìå ôç ÄÁÐ-Ð ôçò ßäéáò ïìÜäáò, åíþ ç ÄÁÐ ÏÈÁ Þôáí üìïéá ìå ôç ÄÁÐ-Ð. Óôç ÉÉç ïìÜäá ðáñáôçñÞèçêå áýîçóç ôçò ÓÁÐ 2çò Ç êáôÜ 6,9mmng (4,5%), åíþ ôçí 4ç çìÝñá ç äéáöïñÜ Þôáí åíôõðùóéáêÜ ìåãáëýôåñç 15,9mmHg (10,4%). Äýï ìÝñåò ìåôÜ ôçí áðüóõñóç áðü ôá ÌÓÁÖ ç ÓÁÐ ÏÈÁ åîáêïëïýèçóå íá ðáñáìÝíåé óå õøçëüôåñá åðßðåäá (3,5mmHg - 2,9%), óõãêñéôéêÜ ìå ôç ÓÁÐ-Ð. Ç ÄÁÐ 2çò Ç ôçò ßäéáò ïìÜäáò, âñÝèçêå õøçëüôåñç êáôÜ 3,6mmng êáé ç ÄÁÐ 4'113 Ð êáôÜ 8,6mmHg (9,5%). Ç ÄÁÐ ÏÈÁ Ýìåéíå åðßóçò áõîçìÝíç êáôÜ 2,3mmHg (2,5%), óõãêñéôéêÜ ðÜíôá ìå ôç ÄÁÐ-Ð. Áêïëïýèçóå åíáñìïíéóìüò (matching) üëùí

ôùí åíçëßêùí ìå âÜóç ôï ïéêïãåíåéáêü éóôïñéêü áñôçñéáêÞò õðÝñôáóçò, ôçí çëéêßá, ôï äåßêôç BMI êáé äéåíåñãÞèçêå ôáîéíüìçóÞ ôïõò óå äýï õðïïìÜäåò (Á êáé Â). Ìç åêëåêôéêïß áíáóôïëåßò ôçò COX-1/2 ÷ïñçãÞèçêáí óôïõò 115 (52,9%) (õðïïìÜäá Á): 18 (15,6%) Ýëáâáí tb Ketoprofen 200mg, 21 (18,2%) tb Naproxen 500mg, 24 (20,8%) ÷ñçóéìïðïßçóáí tb Ibuprofen 400mg, Üëëïé 25 (21,7%) Diclofenac 75mg êáé ïé õðüëïéðïé 27 (23,4%) tb Aceclofenac 100mg. Åêëåêôéêïß áíáóôïëåßò ôçò COX-2 ÷ïñçãÞèçêáí óôïõò õðüëïéðïõò 102 (88,6%) (õðïïìÜäá Â): ïé 53 (51,9%) Ýëáâáí tb Rofecoxib 12,5mg êáé ïé õðüëïéðïé 49 (48,3%) caps Celecoxib 100mg (Åéêüíá 1). Ïé ìÝóåò ôéìÝò áðü ôéò äéáäï÷éêÝò ìåôñÞóåéò ôçò ÓÁÐ - ÄÁÐ ôùí åíçëßêùí ðïõ Ýëáâáí ìç åêëåêôéêïýò áíáóôïëåßò ôçò COX-1/2 (õðïïìÜäá Á) êáé åêëåêôéêïýò áíáóôïëåßò ôçò COX-2 (õðïïìÜäá Â), êáèþò êáé ïé óõãêñßóåéò ðïõ äéåíåñãÞèçêáí ìå åíôõðùóéáêüôåñï åýñçìá áõôü ôçò óçìáíôéêÞò äéáöïñÜò (p=0,5%) ôçò ÓÁÐ ÏÈÁ ìåôáîý ôùí äõï õðïïìÜäùí, ðáñáôßèåíôáé óôïí ðßíáêá 2. Ç ÓÁÐ 2çò Ç ôçò õðïïìÜäáò Á, öÜíçêå íá áõîÜíåôáé êáôÜ 5,3mmHg (3,8%) êáé ç ÓÁÐ 4çò Ç êáôÜ 13,3mmHg (9,7%) óõãêñéôéêÜ ìå ôç ÓÁÐ-Ð. Ç ÓÁÐ ÏÈÁ ôçò ßäéáò õðïïìÜäáò ðáñÝìåéíå êáôÜ 3,2mmHg (2,3%) õøçëüôåñç ôçò ÓÁÐ-Ð. ÊÜôé áíÜëïãï óõíÝâç êáé ìå ôç ÄÁÐ

Åéêüíá 1. Ó÷çìáôéêÞ áðåéêüíéóç ôïõ åßäïõò ôùí ÌÓÁÖ ðïõ ÷ñçóéìïðïéÞèçêáí.

Ðßíáêáò 1. ÌÝóåò ôéìÝò óõóôïëéêÞò êáé äéáóôïëéêÞò áñôçñéáêÞò ðßåóçò óôéò äõï ïìÜäåò. ÏìÜäåò ç

É ÏìÜäá ÉÉç ÏìÜäá Ñ 126

ÓÁÐ-Ð

ÄÁÐ-Ð

ÓÁÐ 2çò Ç

ÄÁÐ 2çò Ç

ÓÁÐ 4çò Ç

ÄÁÐ 4çò Ç

ÓÁÐÏÈÁ

ÄÁÐÏÈÁ

119,5±9,2 151,6±5,1 = 0,005

75,1±6,05 90±6,3 = 0,009

121,7±11,7 158,5±9,3 = 0,0003

76,2±5,8 93,6±5,1 <0,02

123,9±7,3 167,5±9,3 <0,0001

77.6±4,4 98,6±9.8 <0,004

119,7±10 155,1±3,1 = 0,002

75,2±7,3 92,3±5,1 = 0,008

Ôüìïò 15, Ôåý÷ïò 3, 2003

Á. ÂÞôáò êáé óõí.

2çò êáé 4çò Ç, ïé ïðïßåò âñÝèçêáí áõîçìÝíåò óõãêñéôéêÜ ìå ôç ÄÁÐ-Ð êáôÜ 3,7mmHg (2,9%) êáé 9,2mmHg (7,5%), áíôßóôïé÷á. Ç ÄÁÐ ÏÈÁ Ýìåéíå åëÜ÷éóôá áõîçìÝíç (0,6mmHg) Ýíáíôé ôçò ÄÁÐ-Ð. Óôç  õðïïìÜäá ðáñáôçñÞèçêå áýîçóç ôçò ÓÁÐ 2çò Ç êáôÜ 2,8mmHg (2,07%), åíþ ôçí 4ç çìÝñá ç äéáöïñÜ Þôáí ìüëéò 6,6mmHg (8,9%), óõãêñéôéêÜ ìå ôç ÓÁÐ-Ð. Äýï ìÝñåò ìåôÜ ôçí áðüóõñóç áðü ôá ÌÓÁÖ ç ÓÁÐ ÏÈÁ ìåôñÞèçêå 0,5mmHg õøçëüôåñç, êáôÜ ìÝóï üñï, Ýíáíôé ôçò ÓÁÐ-Ð. Ç ÄÁÐ 2çò Ç ôçò ßäéáò ïìÜäáò, êáôáãñÜöçêå õøçëüôåñç êáôÜ 2mmHg (2,4%) êáé ç ÄÁÐ 4çò Ç êáôÜ 4,5mmHg (5,5%). Ç ÄÁÐ ÏÈÁ Ýìåéíå Þðéá áõîçìÝíç êáôÜ 1,3mmHg (2,5%) óå óýãêñéóç ìå ôç ÄÁÐ-Ð. ÐñïêåéìÝíïõ íá ìåëåôçèåß ç åðßäñáóç ôùí ÌÓÁÖ óôçí ÁÐ ôùí åíçëßêùí ìå ìåìïíùìÝíïõò åðéâáñõíôéêïýò ðáñÜãïíôåò: BMI >25 (n=89), èåôéêü ïéêïãåíåéáêü éóôïñéêü õðÝñôáóçò (n=51) êáé çëéêßá > 45 åôþí (n=99), äéåíåñãÞèçêå áñ÷éêÜ åíáñìïíéóìüò üëùí ôùí åíçëßêùí ìå âÜóç ôçí éóïìåñÞ ëÞøç ôùí áíáóôïëÝùí ôçò COX-1/2 COX-2. Êáôüðéí, áðïìïíþèçêáí ìüíï üóïé åß÷áí ìåìïíùìÝíïõò åðéâáñõíôéêïýò ðáñÜãïíôåò áñôçñéáêÞò õðÝñôáóçò êáé ðáñüìïéá çëéêéáêÞ

êáôáíïìÞ (±1,2 ÷ñüíéá). ¸ôóé, åðéëÝãçêáí 32 (35,9%) åíÞëéêåò ðïõ åß÷áí ìüíï BMI >25 ìå ÌÇ ôá 44,9±l,2 ÷ñüíéá (õðïïìÜäá C), 29 (56,8%) ðïõ áíÝöåñáí ìüíï èåôéêü ïéêïãåíåéáêü áíáìíçóôéêü áñôçñéáêÞò õðÝñôáóçò êáé åß÷áí ÌÇ 43,7:Ç,2 Ýôç (õðïïìÜäá D) êáé ôÝëïò, 34 (45,5%) ðïõ äåí åß÷áí êÜðïéïí áðü ôïõò ðáñáðÜíù åðéâáñõíôéêïýò ðáñÜãïíôåò, áëëÜ ç çëéêßá ôïõò Þôáí > ôùí 45 åôþí, ÌÇ 52,5±4,3 Ýôç (õðïïìÜäá Å). Ïé ôéìÝò ÓÁÐ - ÄÁÐ ðïõ êáôáãñÜöçêáí êáèþò êáé ïé óõãêñßóåéò ìåôáîý ôïõò áðåéêïíßæïíôáé óôçí åéêüíá 2. ÐïëõðáñáãïíôéêÞ óôáôéóôéêÞ áíÜëõóç Ýäåéîå ïé õøçëüôåñåò ðìÝò ÓÁÐ (2çò Ç: 152,4±15,3mmHg êáé 4çò Ç: 159,8±15,5mmHg) êáé ÄÁÐ (2çò Ç: 88,9±6,3mmHg êáé 4çò Ç: 90,2±6,5mmHg) êáôáãñÜöçêáí óå åíÞëéêåò ìå BMI >27 ðïõ Þôáí Üíù ôùí 45 åôþí, ìå èåôéêü ïéêïãåíåéáêü éóôïñéêü áñôçñéáêÞò õðÝñôáóçò ðïõ ÷ñçóéìïðïßçóáí åêëåêôéêïýò áíáóôïëåßò ôçò COX-1/2 (11=18). ÅðéðëÝïí, âñÝèçêå éó÷õñÞ èåôéêÞ óõó÷Ýôéóç ìåôáîý ôïõ äåßêôç BMI >29,9 - 34,9 êáé ôùí ôéìþí ôçò ìÝóçò ÁÐ >122 - 138mmHg ôùí åíçëßêùí ôçò ÉÉçò ïìÜäáò, äýï çìÝñåò ìåôÜ ôç äéáêïðÞ ôùí ÌÓÁÖ [r=0,72 – p 0,001]. Ç áíÜëõóç ôùí õðïïìÜäùí, ðïõ äéåíåñãÞèç-

Ðßíáêáò 2. ÌÝóåò ôéìÝò óõóôïëéêÞò êáé äéáóôïëéêÞò áñôçñéáêÞò ðßåóçò óôéò äõï õðïïìÜäåò. ÕðïïìÜäåò

ÓÁÐ-Ð

ÄÁÐ-Ð

ÓÁÐ 2çò Ç

ÄÁÐ 2çò Ç

ÓÁÐ 4çò Ç

ÄÁÐ 4çò Ç

ÓÁÐÏÈÁ

ÄÁÐÏÈÁ

Á (n=115) Â (n=102) Ñ

136,2±8,1 134,9±7,8 NS

81,7±6,2 80,9±5,4 NS

141,5±11,2 137,7±8,9 NS

85,4±7,9 82,9±4,3 NS

149,5±9,3 141,5±7,8 -= 0,0007

90,9±8,6 85,4±5,2 = 0,008

139,4±8,7 135,4±4.1 =0,05

82,3±6,9 82.2±4.9 NS

Åéêüíá 2. Äéáöïñïðïßçóç ôùí ôéìþí ôçò ÁÐ óå åíÞëéêåò ìå ìåìïíùìÝíïõò åðéâáñõíôéêïýò ðáñÜãïíôåò.

127

ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò

êå ìå âÜóç ôï öýëï, Ýäåéîå ìéá ìéêñÞ, áëëÜ óôáôéóôéêÜ óçìáíôéêÞ, ìåéùìÝíç ìÝóç ÁÐ óôéò ãõíáßêåò Ýíáíôé ôùí áíäñþí (98,6±1,7/102,8±3,2 áíôßóôïé÷á - p=0,05), éäéáßôåñá ó’ áõôÝò ôçò áíáðáñáãùãéêÞò çëéêßáò êáé ôéò ôÝóóåñéò çìÝñåò ëÞøçò ÌÓÁÖ.

ÓõæÞôçóç ÃåíéêÜ ôá ÌÓÁÖ óôéò êáèïñéóìÝíåò äïóïëïãßåò, åðéäñïýí óôç öëåãìïíþäç åîåñãáóßá êáé áíåîÜñôçôá áðü ôïí ðáèïãåíåôéêü ìç÷áíéóìü ôçò ôåëåõôáßáò, åðéôõã÷Üíïõí ìåßùóç Þ ðëÞñç õðï÷þñçóç ôùí öëåãìïíùäþí öáéíïìÝíùí. Ï ôñüðïò äñÜóçò ôïõò äåí åßíáé áðüëõôá ãíùóôüò. Óôá ðåñéóóüôåñá üìùò, öáßíåôáé üôé ó÷åôßæåôáé ìå ôçí áíáóôïëÞ ôçò óýíèåóçò ôùí ðñïóôáãëáíäéíþí (äñÜóç óôï Ýíæõìï êõêëï-ïîõãåíÜóç) êáé äåõôåñåõüíôùò ìå ôçí åðßäñáóç óôçí ðáñáãùãÞ åëåýèåñùí ñéæþí ïîõãüíïõ, ôçí áíáóôïëÞ ìåôáíÜóôåõóçò ôùí ëåõêþí áéìïóöáéñßùí, ôç óôáèåñüôçôá ôùí ìåìâñáíþí ôùí ëõóïóùìáôßùí êáé ôçí áíáóôïëÞ ôùí ëåõêïôñéåíßùí ìÝóù áäñáíïðïßçóçò ôïõ êýêëïõ ôçò ëéðï-ïîõãåíÜóçò. Ôá ÌÓÁÖ äéáêñßíïíôáé óå äýï êáôçãïñßåò ìå âÜóç ôçí åêëåêôéêüôçôá äñÜóçò ôçò COX: á) ìç åêëåêôéêïß áíáóôïëåßò ôçò COX-1/2, ðïõ áðïôåëïýí ôçí ðëåéïøçößá ôùí áíôéöëåãìïíùäþí óÞìåñá êáé â) åêëåêôéêïß áíáóôïëåßò ôçò COX-2, ðïõ åßíáé íåüôåñá ÌÓÁÖ êáé ðáñïõóéÜæïõí ôéò ëéãüôåñåò åðéðëïêÝò áðü ôï ãáóôñåíôåñéêü. Ç åðéëïãÞ ôïõ êáôÜëëçëïõ áíôéöëåãìïíþäïõò ãéá ôçí áíôéìåôþðéóç ôùí äéáöüñùí ðáèÞóåùí äåí åßíáé ðÜíôïôå åýêïëç. Åßíáé óçìáíôéêü íá ôïíéóôåß, üôé óôïí ßäéï áóèåíÞ ìðïñåß íá ìçí ðáñáôçñçèåß êáìéÜ áíôáðüêñéóç óå Ýíá ÌÓÁÖ êáé íá ðáñáôçñçèåß óå êÜðïéï Üëëï ôçò ßäéáò ïìÜäáò, ðïõ Ý÷åé ðïëý ìéêñÝò ÷çìéêÝò äéáöïñÝò ìå ôï ðñþôï.9 Ï ìç÷áíéóìüò áýîçóçò ôçò ÁÐ, ëüãù ÷ñÞóçò ÌÓÁÖ, ïöåßëåôáé óôçí êáôáêñÜôçóç íáôñßïõ, ýäáôïò êáé êáëßïõ, áðü ôïõò íåöñïýò. Ìðïñïýí åðßóçò íá ðñïêáëÝóïõí ïîåßá íåöñéêÞ áíåðÜñêåéá óå Üôïìá ìå åëáôôùìÝíç íåöñéêÞ ðßåóç äéÞèçóçò. ÍÝêñùóç ôùí íåöñéêþí èçëþí ìðïñåß íá ðáñáôçñçèåß ìüíï óå áóèåíåßò ðïõ êÜíïõí ÷ñüíéá ÷ñÞóç ÌÓÁÖ. ÁñêåôÝò áíáêïéíùìÝíåò ìåëÝôåò ðáãêïóìßùò, Ý÷ïõí ðåñéãñÜøåé ôéò áíåðéèýìçôåò åíÝñãåéåò ôùí ÌÓÁÖ óôçí ÁÐ ôùí áóèå128

Á. ÂÞôáò êáé óõí.

íþí ìå ÷ñüíéåò öëåãìïíþäåéò íüóïõò, óå õðåñôáóéêïýò êáé çëéêéùìÝíïõò.10,11 Äå âñÝèçêáí üìùò ìåëÝôåò, ôüóï áðü ôç äéåèíÞ üóï êáé ôç óýã÷ñïíç åëëçíéêÞ âéâëéïãñáößá, ðïõ íá áíáöÝñïõí åÜí ç ëÞøç ÌÓÁÖ äéáöïñïðïéåß ôçí ÁÐ ôùí õãéþí êáôÜ ôá Üëëá, åíçëßêùí. Ç ÷ïñÞãçóç ôùí ÌÓÁÖ óôá ðëáßóéá ôçò ðñùôïâÜèìéáò ðåñßèáëøçò åßíáé êáèçìåñéíÞ. ÁäéáìöéóâÞôçôá, óôïõò åíçëßêïõò ìåôáîý 29-59 åôþí áíÜãåôáé ï ìåãáëýôåñïò üãêïò ôçò óõíôáãïãñÜöçóçò ôùí áíôéöëåãìïíùäþí. Óôçí ðáñïýóá åñãáóßá èÝëáìå íá åêôéìÞóïõìå ôçí õðåñôáóéêÞ äñÜóç áõôþí ôùí öáñìÜêùí óôç óõãêåêñéìÝíç ïìÜäá ðëçèõóìïý, þóôå íá âåëôéþóïõìå ôéò ãíþóåéò áëëÜ êáé ôçí áóöáëÞ åîïéêåßùóÞ ìáò ì’ áõôÜ ôá öÜñìáêá óôçí êáè’ çìÝñá ÉáôñéêÞ ðñÜîç. Áêüìç, åßíáé óçìáíôéêü ïé Éáôñïß ðïõ ðáñÝ÷ïõí ðñùôïâÜèìéá öñïíôßäá õãåßáò, íá ãíùñßæïõí ðùò äéáöïñïðïéåßôáé ç ÁÐ ôùí õãéþí êáôÜ ôá Üëëá åíçëßêùí ìåôÜ áðü ôç ëÞøç ÌÓÁÖ, óõíÜñôçóç ôùí åðéâáñõíôéêþí ðáñáãüíôùí ôïõò. Ó’ áõôÞ ìáò ôçí ðñïóðÜèåéá, ìåßíáìå åíôåëþò áóôÞñéêôïé âéâëéïãñáöéêÜ, ëüãù áíõðáñîßáò ðáñüìïéùí ìåëåôþí. Ç ðáñïõóßáóç áõôÞò ôçò åðßäñáóçò óå õãéåßò åíçëßêïõò, èá ìáò âïçèÞóåé åðßóçò, íá êáôáíïÞóïõìå åíäåëå÷þò ôéò áéìïäõíáìéêÝò ìåôáâïëÝò óôïõò õðåñôáóéêïýò, ôïõò çëéêéùìÝíïõò, óôïõò áóèåíåßò ìå íåöñéêÞ-êáñäéáêÞ áíåðÜñêåéá êáé óå üóïõò êÜíïõí ìáêñï÷ñüíéá ëÞøç ÌÓÁÖ ëüãù ÷ñüíéùí ðáèÞóåùí ôïõ ìõïóêåëåôéêïý. Óßãïõñá, ôá áðïôåëÝóìáôá ôçò åðßäñáóçò ôùí ÌÓÁÖ óôçí ÁÐ ôùí çëéêéùìÝíùí Þ ôùí êáñäéïðáèþí - íåöñïðáèþí åßíáé åíôõðùóéáêÜ êáé óõíÞèùò óõíïäåýïíôáé áðü èïñõâþäåéò êëéíéêÝò åêäçëþóåéò. ¼ìùò êáé ôá åõñÞìáôá ôçò ðáñïýóáò åñãáóßáò åßíáé åîßóïõ áîéüëïãá, áí áíáëïãéóôåß êáíåßò, üôé ùò éäáíéêÞ ÁÐ èåùñåßôáé óÞìåñá, áðü ôçí ðëåéïøçößá ôùí åñåõíçôþí, ç ôéìÞ 120/80 mmHg êáé üôé ç ìåí áíáëãçôéêÞ äñÜóç ôùí ÌÓÁÖ óôïí Üíèñùðï áñ÷ßæåé óå ëßãá ëåðôÜ (ðáñÜãùãá ïîåéêïý ïîÝïò), ç äå áíôéöëåãìïíþäçò óå ìéá åâäïìÜäá.12,13 Ç ÓÁÐ (ìÝóç ôéìÞ) ìåôÜ áðü äéÞìåñç ÷ïñÞãçóç ÌÓÁÖ âñÝèçêå 158,5mmHg, åíþ ç ÓÁÐ 4ç Ç 167,5mmHg, óôïí ðëçèõóìü ôçò ÉÉçò ïìÜäáò. ÁíÜëïãåò ôéìÝò ÁÐ êáôáãñÜöçêáí êáé êáôÜ ôçí 4ç Ç óôçí õðïïìÜäá Á, ôçí õðïïìÜäá C, êáèþò êáé óôïõò åíçëßêïõò >45 åôþí ðïõ Þôáí åðéâáñçìÝíïé ìå èåôéêü ïéêïãåíåéáêü éóôïñéêü

Ôüìïò 15, Ôåý÷ïò 3, 2003

Á. ÂÞôáò êáé óõí.

áñôçñéáêÞò õðÝñôáóçò. ÁõôÜ ôá äåäïìÝíá áðïêôïýí éäéáßôåñï åíäéáöÝñïí üôáí óõãêñéèïýí ìå ôá áðïôåëÝóìáôá ðñïóöÜôùò áíáêïéíùìÝíùí ìåëåôþí, ïé ïðïßåò åêôéìïýí üôé ç êáñäéáããåéáêÞ íïóçñüôçôá êáé èíçôüôçôá óôïõò åíçëßêïõò, áõîÜíåé ìå ôçí áýîçóç ôüóï ôçò ÓÁÐ üóï êáé ôçò ÄÁÐ. ÌÜëéóôá õðïóôçñßæïõí üôé ç ÓÁÐ åßíáé ï êáëýôåñïò ðñïâëåðôéêüò äåßêôçò åðéðëïêþí. Óå ìéá ìåëÝôç åðß 18.700 Éáôñþí, áêüìç êáé ïé ïñéáêÝò áõîÞóåéò ôçò ÓÁÐ (140-159mmHg) óõíäÝïíôáí ìå Üíïäï êáôÜ 42% ôùí åãêåöáëéêþí åðåéóïäßùí êáé êáôÜ 56% ôùí êáñäéáããåéáêþí èáíÜôùí. Áíôßèåôá, Üôïìá ìå óôáèåñÞ ÓÁÐ/ÄÁÐ <135/85mmHg (áíôßóôïé÷á) åß÷áí óçìáíôéêÜ ÷áìçëüôåñç óõ÷íüôçôá êáñäéáããåéáêþí óõìâáìÜôùí êáé åðéðëïêþí.14 Óå ìéá ðñüóöáôç, ìåèïäïëïãéêÜ éó÷õñÞ ìåëÝôç, ìå ôßôëï Multiple Risk Factor Intervention Trial (MRFIT), äéáðéóôþèçêå üôé ï ó÷åôéêüò êßíäõíïò ôùí êáñäéáããåéáêþí óõìâáìÜôùí áõîáíüôáí ðáñÜëëçëá ìå ôçí áýîçóç ôçò ÁÐ. ÓõãêåêñéìÝíá, ï êßíäõíïò áõôüò Þôáí 1,0 (áíýðáñêôïò) ìå ÓÁÐ <120mmHg êáé ÄÁÐ <80mmHg. Óå ìåìïíùìÝíç áýîçóç ôçò AAn=l00 mmHg ï ó÷åôéêüò êßíäõíïò áõîáíüôáí óå 3,23 êáé óå ìåìïíùìÝíç áýîçóç ôçò ÓÁÐ= 160mmHg áõîáíüôáí ðåñáéôÝñù ìÝ÷ñé 4,19. ¼ôáí ç áýîçóç ôçò ÁÐ Þôáí óõíäõáóìÝíç, äçëáäÞ ÓÁÐ=160mmHg, êáé ÄAÐ=100mmHg ï ó÷åôéêüò êßíäõíïò áõîáíüôáí ðåñéóóüôåñï, 5,57.15 Ï åðéðïëáóìüò ôçò áñôçñéáêÞò õðÝñôáóçò óôïí áóôéêü - åíÞëéêï ãåíéêü ðëçèõóìü ôçò ÷þñáò ìáò, áíÝñ÷åôáé óå ðåñßðïõ 30%, äçëáäÞ Ýíáò óôïõò ôñåéò (1:3) ðÜó÷åé áðü êÜðïéïõ âáèìïý áñôçñéáêÞ õðÝñôáóç. Ç ó÷Ýóç áõôÞ åßíáé ðéï åëáôôùìÝíç óôçí åðáñ÷ßá.16 ËáìâÜíïíôáò õðüøç ôéò ðáñáðÜíù äéåèíïýò êýñïõò ìåëÝôåò, äéáðéóôþíïõìå üôé ìå éäéáßôåñç öåéäþ èá ðñÝðåé íá åðéëÝãåôáé ç ÷ïñÞãçóç ôïõ êáôÜëëçëïõ ÌÓÁÖ, áöïý ðñïçãïõìÝíùò Ý÷ïõí åêôéìçèåß ïé åðéâáñõíôéêïß ðáñÜãïíôåò áñôçñéáêÞò õðÝñôáóçò, êáèþò êáé ï áíáãêáßïò óõíïëéêüò ÷ñüíïò ÷ïñÞãçóçò ôïõ öáñìÜêïõ, ãéá êÜèå áóèåíÞ îå÷ùñéóôÜ. ÊÜðïéïé óõããñáöåßò ðñïôåßíïõí ìåßùóç ôùí ðñïâëåðïìÝíùí äüóåùí Þ ÷ñÞóç åêëåêôéêþí áíáóôïëÝùí ôçò COX-2 ðñïêåéìÝíïõ íá åëåã÷èåß êáëýôåñá ç áýîçóç ôçò ÁÐ óå áóèåíåßò ìå åðéìÝñïõò åðéâáñõíôéêïýò ðáñÜãïíôåò áñôçñéáêÞò õðÝñ-

ôáóçò.17,18 Óôéò ìÝñåò ìáò, åñåõíþíôáé äéåîïäéêÜ, üëïé ïé ìç÷áíéóìïß ðïõ ðéèáíïëïãåßôáé üôé åðéäñïýí óôçí ðáèïãÝíåéá ôçò ðñùôïðáèïýò áñôçñéáêÞò õðÝñôáóçò. Ìåôáîý ôùí ðñïâëåðôéêþí ìç÷áíéóìþí áñôçñéáêÞò õðÝñôáóçò ôçò ðñïûðåñôáóéêÞò öÜóçò (ç öÜóç ðñéí ôçí åãêáôÜóôáóç áñôçñéáêÞò õðÝñôáóçò), äéåñåõíÜôáé ôï ÷áìçëü óùìáôéêü âÜñïò ãÝííçóçò üôáí ìÜëéóôá áõôü óõíäõÜæåôáé ìå åõìåãÝèç ðëáêïýíôá, ç óçìáíôéêÞ áýîçóç ôçò ÁÐ óå ðåñéðôþóåéò Ýíôïíçò óõíáéóèçìáôéêÞò öüñôéóçò Þ éóïôïíéêÞò óùìáôéêÞò Üóêçóçò (ÓÁÐ >60mmHg óå 5min Þ >70mmHg óå 10min êáé ÄÁÐ >10mmHg ïðïéáäÞðïôå óôéãìÞ), ïé êáèçìåñéíÝò ôéìÝò ÁÐ óôá áíùôÝñá öõóéïëïãéêÜ üñéá, ïé ðñùôåÀíåò ôïõ ïñïý êáé ôá åðßðåäá öùóöüñïõ ôïõ áßìáôïò.19,20 Óôïõò ðáñáðÜíù ðñïãíùóôéêïýò äåßêôåò ôçò ðñïûðåñôáóéêÞò öÜóçò, Ýñ÷åôáé íá ðñïóôåèåß êáé ç äéåñåýíçóç ôçò åðßäñáóçò ôçò ÷ïñÞãçóçò ôùí ÌÓÁÖ óôçí ÁÐ ôùí õãéþí êáôÜ ôá Üëëá, åíçëßêùí (outcome).

ÓõìðåñÜóìáôá Ôá äéáèÝóéìá äåäïìÝíá, õðïäçëþíïõí üôé ç ÁÐ-Ð ôùí áôüìùí ìå èåôéêü ïéêïãåíåéáêü éóôïñéêü áñôçñéáêÞò õðÝñôáóçò, Þôáí óçìáíôéêÜ õøçëüôåñç (p=0,05) üëùí ôùí õðïëïßðùí ðïõ óôåñïýíôáí ôùí åãíùóìÝíùí åðéâáñõíôéêþí ðáñáãüíôùí. Ç ÁÐ-Ð ôùí åíçëßêùí ìå BMI >27 êáé áõôþí >45 åôþí ìå åëåýèåñï áôïìéêü éóôïñéêü ðáñïõóßáóå ìéá ìéêñÞ, ìç óçìáíôéêÞ óôáôéóôéêÜ áýîçóç (p NS), óõãêñéôéêÜ ìå ôçí ÁÐ-Ð ôùí åíçëßêùí >45 åôþí ðïõ äåí åß÷áí åðéâáñõíôéêïýò ðáñÜãïíôåò õðÝñôáóçò. Ïé áõîçìÝíåò ôéìÝò ôçò óõóôïëéêÞò êáé äéáóôïëéêÞò ÁÐ ðïõ ìåôñÞèçêáí óôïí ðëçèõóìü ôçò ÉÉçò ïìÜäáò, óõãêñéôéêÜ ìå ôéò áíôßóôïé÷åò ôéìÝò ôçò Éçò, ïöåéëüôáí ðéèáíüôáôá óôçí åî áñ÷Þò õøçëÞ ÁÐ-Ð ôùí åíçëßêùí áõôÞò ôçò ïìÜäáò. Ïé åíÞëéêïé ôçò õðïïìÜäáò Á ðïõ ÷ñçóéìïðïßçóáí ìç åêëåêôéêïýò áíáóôïëåßò ôçò COX-1/ 2 ðáñïõóßáóáí ðïëý óçìáíôéêÞ áýîçóç ôçò ÓÁÐ - ÄÁÐ 4çò Ç êáé óçìáíôéêÞ ôçò ÓÁÐ ÏÈÁ (p=0,0007 - p=0,008 êáé p=0,05 áíôßóôïé÷á), óõãêñéôéêÜ ìå ôïõò åíçëßêïõò ôçò õðïïìÜäáò Â. Óßãïõñá ïé äéáöïñÝò áõôÝò óôïõò äõï åíáñìïíé129

ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò

óìÝíïõò ðëçèõóìïýò ïöåßëïíôáé óôçí êáôçãïñßá ôùí ÌÓÁÖ ðïõ ÷ïñçãÞèçêáí. ºóùò, íá åíéó÷ýèçêáí ìÝ÷ñé åíüò âáèìïý êáé áðü ôçí áíéóüôçôá ôçò ÁÐ-Ð (äéáöïñÜ ÓÁÐ-Ð=1,3mmHg - ÄÁÐÐ=0,8) ðïõ õðÞñ÷å åî áñ÷Þò ìåôáîý ôùí äýï õðïïìÜäùí. Ç ÷ïñÞãçóç áíáóôïëÝùí ôçò COX-1/2 (ãéá ÷ñïíéêü äéÜóôçìá ôåóóÜñùí çìåñþí) óå åíçëßêïõò <45 åôþí ìå åëåýèåñï ïéêïãåíåéáêü éóôïñéêü, äåí ðñïêÜëåóå ïõóéáóôéêÝò ìåôáâïëÝò óôçí áñôçñéáêÞ ôïõò ðßåóç, óõãêñéôéêÜ ìå áíÜëïãïõò åíçëßêïõò ðïõ Ýëáâáí áíáóôïëåßò ôçò COX-2. ÔéìÝò ÁÐ, ïé ïðïßåò ðáñÝìåéíáí áõîçìÝíåò ãéá ôïõëÜ÷éóôïí äýï çìÝñåò ìåôÜ ôç äéáêïðÞ ôùí ÌÓÁÖ, óõãêñéôéêÜ ìå ôéò áíôßóôïé÷åò ôçò ÁÐÐ, áöïñïýóáí ôïõò åíçëßêïõò ìå BMI >29,9 (p<0,04), áêïëïõèïýóáí áõôïß ðïõ åß÷áí ÁÐ-Ð >140/80 mmHg (p NS) êáé ôÝëïò üóïé áíÝöåñáí èåôéêü ïéêïãåíåéáêü éóôïñéêü áñôçñéáêÞò õðÝñôáóçò (p NS), áíåîáñôÞôùò ôçò êáôçãïñßáò Þ ôïõ åßäïõò ôïõ ÌÓÁÖ ðïõ ÷ñçóéìïðïéÞèçêå. ºóùò, ÷ñåéÜæïíôáé ìåãáëýôåñåò ìåëÝôåò ðñïêåéìÝíïõ íá åäñáéùèïýí ôá ðáñáðÜíù óõìðåñÜóìáôá. ¼ìùò, Ýóôù êáé ïé õðÜñ÷ïõóåò åíäåßîåéò, êáèéóôïýí áíáãêáßá ôçí ðñïóåêôéêÞ ÷ïñÞãçóç ôùí ÌÓÁÖ óå åíçëßêïõò ìå åðéâáñõíôéêïýò ðáñÜãïíôåò áñôçñéáêÞò õðÝñôáóçò.

Á. ÂÞôáò êáé óõí.

9.

10.

11.

12.

13.

14.

15.

Âéâëéïãñáößá 1. Ðáðáäçìçôñßïõ Ì. ÅóùôåñéêÞ Ðáèïëïãßá, ÁñôçñéáêÞ ÕðÝñôáóç. University Studio Press, Èåóóáëïíßêç, 1998, óåë. 7:897-900.

2. ÃáâñÜò ×. ÃåíåôéêÞ ôçò ÕðÝñôáóçò åí ¸ôåé 2002. ÁñôçñéáêÞ ÕðÝñôáóç. 9:151-153, 2000.

3. Áäáìüðïõëïò Í. Ç Ðáèïëïãßá óôçí ÉáôñéêÞ ÐñÜîç. Ðñüëçøç. ÁèÞíá, 1998, óåë. 53-54.

4. Harrison. ÅóùôåñéêÞ Ðáèïëïãßá, Áíåðéèýìçôåò ÁíôéäñÜóåéò ÖáñìÜêùí. ÁèÞíá, 848-857, 1993, ó. 189.

5. ÅëéóÜö Ì, Óáìüðïõëïò Ê. ÏéêïãåíÞò ÄõóëéðéäáéìéêÞ ÁñôçñéáêÞ ÕðÝñôáóç. ÁñôçñéáêÞ ÕðÝñôáóç, 3:109-115, 1994.

6. ÐáñáäÝëçò Á. ÊëéíéêÞ Öáñìáêïëïãßá. ¹ðéá áíáëãçôéêÜ-Áíôéöëåãìïíþäç ÖÜñìáêá êáé ÊïñôéêïóôåñïåéäÞ. Èåóóáëïíßêç, 1992, óåë. 426-427.

7. Norman Ê. ÊëéíéêÞ ÕðÝñôáóç. ÌÝôñçóç ôçò ÁñôçñéáêÞò Ðßåóçò, ÁèÞíá, 2000, óåë. 2:21-46.

8. Gayton A. Öõóéïëïãßá ôïõ Áíèñþðïõ. Âñá÷õðñüèåóìç Ñýèìéóç ôçò ÌÝóçò ÁñôçñéáêÞò Ðßåóçò: ÍåõñéêÜ ÁíôáíáêëáóôéêÜ êáé Ïñìïíéêïß 130

16.

17.

18.

19.

20.

Ìç÷áíéóìïß Ôá÷Ýùò ÅëÝã÷ïõ ôçò Ðßåóçò, ÁèÞíá, 1990, óåë. 191-192. ÖåñôÜêçò Á. Åèíéêü Óõíôáãïëüãéï 2000. ÖÜñìáêá Áñèñïðáèåéþí, Ìõïóêåëåôéêþí ÐáèÞóåùí, Íüóùí ôïõ Óõíäåôéêïý Éóôïý êáé ÏñéóìÝíùí Ìåôáâïëéêþí ÍïóçìÜôùí, ÁèÞíá, 2000, óåë. 479514.

Zhao S, Burke T, Whelton A, Allmen H, Henderson S. Blood Pressure Destabilization and Related Healthcare Utilization Among Hypertensive Patients Using Nonspecific NSAIDs and COX-2-Specific Inhibitors. Am J Manag Care, 15:401-413, 2002.

Tsurko V, Pâmes E, Krasnoseleskii M. Clinical Efficacy of NSAIDs and its Effect on Arterial Pressure and Heart Rhythm Variability in Patients with Rheumatoid Arthritis in Combination with Arterial Hypertension. Ter Arkh, 5:6366, 2002.

Strasser T. Egual Blood Pressure Levels Carry Different Risk in Different Risk Factor Combinations. H J Hypertension, 261-264 6: 1999. ÖåñôÜêçò Á. Åèíéêü Óõíôáãïëüãéï 2000. ÖÜñìáêá Áñèñïðáèåéþí, Ìõïóêåëåôéêþí ÐáèÞóåùí, Íüóùí ôïõ Óõíäåôéêïý Éóôïý êáé ÏñéóìÝíùí Ìåôáâïëéêþí ÍïóçìÜôùí, ÁèÞíá, 2000, óåë. 485486.

Lawrence M, Tiemey J, Stephen J, McPhee Maxine A, Papadakis N. Óýã÷ñïíç ÄéáãíùóôéêÞ êáé ÈåñáðåõôéêÞ. ÁèÞíá, 2001, óåë. 665-697.

Domanski M, Mitcheiï G, Pfeffer M, Neaton D, Norman J, Svendsen K, Grimm R, Cohen J, Stamler J. Pulse pressure and cardiovascular disease-related mortality: follow-up study of the Multiple Risk Factor Intervention Trial (MRFIT). JAMA, 20:2677-2683, 2002. Áäáìüðïõëïò Ð. Ç Ðáèïëïãßá óôçí ÉáôñéêÞ ÐñÜîç. Ðñüëçøç. ÁèÞíá, 1998, óåë. 122.

Reitblat T, Zamir D, Estis L, Priluk R, Drogenikov T, Viskoper J. The different patterns of blood pressure elevation by rofecoxib and nabumetone. J Hum Hypertens, 6:431-434, 2002.

Zhao S, Burke T, Whelton A, Allmen H, Henderson S. Comparison of the baseline cardiovascular risk profile among hypertensive patients prescribed COX-2-specific inhibitors or nonspecific NSAIDs: data from real-life practice.

Am J Manag Care, 15:392-400, 2002.

Norman M, Lieberman E. Clinical Arterial Hypertension. University of Texas Southwestern Medical School, 4:117-155, 1999.

Vitas Ath. The Influence of the Decrease Physical Activity m Development of Coronary Artery Disease and in the Cardiovascular Risk Factors. J Infomedica RUM, 4:30-33, 2002.

Ôüìïò 15, Ôåý÷ïò 3, 2003

O. ÃñáöÜêïõ êáé óõí.

ÁÍÁÓÊÏÐÇÓÇ REVIEW Primary Heatlh Care, Volume 15, Number 3, 131-137, 2003 ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò, Ôüìïò 15, Ôåý÷ïò 3, 131-137, 2003

L-êáñíéôßíç: ðüôå êáé ðïý åßíáé áðáñáßôçôç; O. ÃñáöÜêïõ1, M. Óðçëéþôç2, K. Óôåöáíïðïýëïõ3, A. Åõáããåëßïõ1

Ðåñßëçøç Ç êáñíéôßíç åßíáé Ýíá áìéíïîý ðïõ áðáíôÜôáé óå áöèïíßá óå éóôïýò êáé üñãáíá ìå õøçëÝò åíåñãåéáêÝò áðáéôÞóåéò (óêåëåôéêïß ìýåò, ìõïêÜñäéï, Þðáñ, åðéíåöñßäéá). Åßíáé áðáñáßôçôç ãéá ôç â-ïîåßäùóç ôùí ëéðáñþí ïîÝùí ìáêñÜò áëýóïõ óôá ìéôï÷üíäñéá, ñõèìßæåé ôç óõãêÝíôñùóç ôïõ CoA, áðïìáêñýíåé ôïõò ôïîéêïýò ìåôáâïëßôåò åíþ åðçñåÜæåé ôç äñáóôéêüôçôá ðïëëþí ìéôï÷ïíäñéáêþí åíæýìùí. Ç ðñùôïðáèÞò Ýëëåéøç êáñíéôßíçò åßíáé óðÜíéá, åíôïýôïéò óõ÷íÞ åßíáé ç äåõôåñïðáèÞò áíåðÜñêåéá êáñíéôßíçò ðïõ ïöåßëåôáé óå ðëçèþñá áéôßùí üðùò óýìöõôåò äéáôáñá÷Ýò ôïõ ìåôáâïëéóìïý, äéáâÞôç, êáñäéáêÞ áíåðÜñêåéá, íåöñéêÞ áíåðÜñêåéá-áéìïêÜèáñóç, ÷ïñÞãçóç öáñìÜêùí áëëÜ êáé öõóéïëïãéêÝò êáôáóôÜóåéò üðùò ç íçóôåßá, ôï ãÞñáò êáé ç êýçóç. Áí êáé ðåéñáìáôéêÝò åñãáóßåò êáé êëéíéêÝò ìåëÝôåò Ý÷ïõí äåßîåé èåñáðåõôéêü üöåëïò áðü ôç ÷ïñÞãçóç êáñíéôßíçò óå ðïëëÝò áðü ôéò ðáñáðÜíù êáôáóôÜóåéò, ëßãåò åßíáé ïé èåìåëéùìÝíåò åíäåßîåéò ÷ïñÞãçóÞò ôçò åíþ ëåßðåé áðü ôç âéâëéïãñáößá éêáíüò áñéèìüò äéðëþí ôõöëþí ìåëåôþí ðïõ èá ðéóôïðïéÞóïõí ôéò åõåñãåôéêÝò ôçò äñÜóåéò.

L-Carnitine: when and where is it necessary?

O. Grafakou, M. Spilioti, K. Stefanopoulou, A. Evangeliou Summary Carnitine is an amino acid found in abundance in tissues and organs with high energy demands (skeletal muscle, myocardium, liver, adrenal glands). Carnitine is necessary for the beta-oxidation of long chain fatty acids in the mitochondria.

It regulates CoA concentration, removes toxic metabolites and affects the activity of several mitochondrial enzymes. Primary carnitine deficiency is rare, where as secondary carnitine is frequent. It's causes vary from congenital metabolic disorders, to diabetes, heart failure, kidney failure-hemodialysis. Other causes are medication and normal states like: fasting, pregnancy, old age. Although experimental procedures and clinical trials have demonstrated therapeutic benefit from carnitine supplementation in several of the aforementioned situations, there are only a few established indications for its use. There is a lack of randomized double blind trials that address its potential benefits.

Key words: Carnitine, pregnancy, aging, diabetes, renal failure 1

Ðáéäßáôñïé, MïíÜäá Måôáâïëéêþí NïóçìÜôùí, ÐáéäéáôñéêÞ KëéíéêÞ Ðáíåðéóôçìéáêïý Ðåñéöåñéêïý Íïóïêïìåßïõ Çñáêëåßïõ, 2Íåõñïëüãïò, ÍåõñïëïãéêÞ KëéíéêÞ Ðáíåðéóôçìéáêïý Ðåñéöåñéêïý Íïóïêïìåßïõ Çñáêëåßïõ, 3ÃåíéêÞ Iáôñüò, ÊÝíôñï Õãåßáò ÐåñÜìáôïò

ÅéóáãùãÞ Ç êáñíéôßíç ÷ñçóéìåýåé óôç ìåôáöïñÜ ôùí ëéðáñþí ïîÝùí ìáêñÜò áëýóïõ, äéáìÝóïõ ôçò ìéôï÷ïíäñéáêÞò ìåìâñÜíçò, óôç èåìÝëéá ïõóßá ôïõ ìéôï÷ïíäñßïõ üðïõ èá áêïëïõèÞóåé ðåñáéôÝñù äéÜóðáóÞ ôïõò ìÝóù ôçò â-ïîåßäùóçò1,2. ÅðéðëÝïí, áíôéäñÜ ìå åí äõíÜìåé ôïîéêïýò ìåôáâïëßôåò ôïõ acylCoA, êáèéóôþíôáò ôïõò áíåíåñãïýò åóôÝñåò êáñíéôßíçò, åíþ ðáñÜëëçëá ñõèìßæåé ôï ëüãï acyl-CoA/CoA. Ç ó÷Ýóç áõôÞ åðçñåÜæåé ôç äñáóôéêüôçôá ðïëëþí ìéôï÷ïíäñéáêþí åíæýìùí üðùò áõôþí ðïõ óõììåôÝ÷ïõí óôïí êýêëï ôïõ êéôñéêïý ïîÝïò, óôç ãëõêïíåïãÝíåóç, óôïí êýêëï ôçò ïõñßáò êáé óôçí ïîåßäùóç ôùí ëéðáñþí ïîÝùí3-5. Ôï 99% ôçò óõíïëéêÞò ðïóüôçôáò êáñíéôßíçò óôïí ïñãáíéóìü åßíáé åíäïêõôôÜñéá. Ç ó÷Ýóç üìùò ìåôáîý åëåýèåñçò êáé åóôåñïðïéçìÝíçò êáñíéôßíçò ôïõ ïñïý åßíáé åîáéñåôéêÜ åõáßóèçôç óå áëëáãÝò ðïõ óõìâáßíïõí óôï åóù-

ËÝîåéò êëåéäéÜ: Êáñíéôßíç, êýçóç, ãÞñáò, äéáâÞôçò, íåöñéêÞ áíåðÜñêåéá ÕðïâëÞèçêå: 3 Áðñéëßïõ 2003 ÅðáíõðïâëÞèçêå: 23 Éïõíßïõ 2003 ¸ãéíå äåêôÞ ãéá äçìïóßåõóç: 17 Éïõëßïõ 2003 Õðåýèõíïò áëëçëïãñáößáò: ¼ëãá ÃñáöÜêïõ, ×. ÄáóêáëÜêç 28, ÑÝèõìíï Ô.Ê. 74100, Ôçë. (28310) 21261, e-mail: grafakou@hol.gr 131

ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò

ôåñéêü ôïõ ìéôï÷ïíäñßïõ. ÊÜôù áðü öõóéïëïãéêÝò óõíèÞêåò, ðåñßðïõ ôï 80% ôçò êáñíéôßíçò ôïõ ïñïý åßíáé åëåýèåñç êáé ï ëüãïò åóôåñïðïéçìÝíçò ðñïò åëåýèåñç êáñíéôßíç åßíáé 0,20 Ýùò 0,25. ¼ôáí ï ëüãïò áõôüò åßíáé ðÜíù áðü 0,40 åßíáé ðáèïëïãéêüò êáé äçëþíåé áíåðÜñêåéá êáñíéôßíçò6. Ïé áëëáãÝò óôïí ðáñáðÜíù ëüãï ìðïñåß íá åßíáé áðüññïéá öõóéïëïãéêþí Þ ðáèïëïãéêþí êáôáóôÜóåùí. Ìéá öõóéïëïãéêÞ êáôÜóôáóç ðïõ åðçñåÜæåé ôç ó÷Ýóç ìåôáîý åëåýèåñçò êáé åóôåñïðïéçìÝíçò êáñíéôßíçò åßíáé ç íçóôåßá üðïõ ç áõîçìÝíç êåôïãÝíåóç ïäçãåß óå ìåßùóç ôçò åëåýèåñçò êáñíéôßíçò ôïõ ðëÜóìáôïò êáé áýîçóç ôçò åóôåñïðïéçìÝíçò7. Ç åãêõìïóýíç êáé ôï ãÞñáò åßíáé åðßóçò öõóéïëïãéêÝò êáôáóôÜóåéò ðïõ ïäçãïýí óå áíÜëïãç ôñïðïðïßçóç ôçò ðñïáíáöåñèåßóáò ó÷Ýóçò8,9. ÐáèïëïãéêÝò êáôáóôÜóåéò üðïõ äéáôáñÜóóåôáé ï ëüãïò åóôåñïðïéçìÝíçò ðñïò åëåýèåñç êáñíéôßíç åßíáé óýìöõôåò äéáôáñá÷Ýò ôïõ ìåôáâïëéóìïý, üðùò ïé ïñãáíéêÝò ïîõïõñßåò3, ç êáñäéáêÞ áíåðÜñêåéá10, ç çðáôéêÞ êßññùóç11, ç ÷ñüíéá íåöñéêÞ áíåðÜñêåéá12, ï äéáâÞôçò13,14, ç íüóïò ôïõ Alzheimer15 êáé ç ÷ïñÞãçóç öáñìÜêùí, óõãêåêñéìÝíá âáëðñïúêïý íáôñßïõ16 êáé æéäïâïõäßíçò17. Ç ðñùôïðáèÞò áíåðÜñêåéá êáñíéôßíçò åßíáé åîáéñåôéêÜ óðÜíéá äéáôáñá÷Þ ðïõ ïöåßëåôáé óå âëÜâç ôïõ äéáìåìâñáíéêïý ìåôáöïñÝá êáñíéôßíçò óôïõò ìõò êáé óôïõò íåöñïýò18. ÐáñÜ ôáýôá, âëÝðïõìå üôé ìéá ðëçèþñá öõóéïëïãéêþí êáé ðáèïëïãéêþí êáôáóôÜóåùí ìðïñïýí íá ðñïêáëÝóïõí äéáôáñá÷Þ ôïõ ëüãïõ åóôåñïðïéçìÝíçò ðñïò åëåýèåñç êáñíéôßíç êáé óõíåðþò äåõôåñïðáèÞ áíåðÜñêåéá êáñíéôßíçò. ÃåííÜôáé ëïéðüí åýëïãá ôï åñþôçìá êáôÜ ðüóïí ÷ñåéÜæïíôáé üëïé üóïé åìðßðôïõí óôéò ðáñáðÜíù êáôçãïñßåò õðïêáôÜóôáóç ìå êáñíéôßíç êáé ðüóï áóöáëÞò åßíáé ç èåñáðåßá áõôÞ.

O. ÃñáöÜêïõ êáé óõí.

êÜñäéï, ç ìåôáôñïðÞ ôçò óå êáñíéôßíç ãßíåôáé ìüíï óå Þðáñ, íåöñïýò êáé åãêÝöáëï. Ôï õðåýèõíï Ýíæõìï åßíáé ç õäñïîõëÜóç ôçò ã-âïõôõñïâåôáÀíçò ôçò ïðïßáò ç äñáóôéêüôçôá åßíáé ðïëý ÷áìçëÞ óôçí åìâñõúêÞ êáé íåïãíéêÞ çëéêßá. Ùò åê ôïýôïõ, ôá íåïãíÜ áäõíáôïýí íá óõíèÝóïõí êáñíéôßíç19. Ôï 75% ôçò êáñíéôßíçò ðñïÝñ÷åôáé áðü äéáéôçôéêÝò ðçãÝò æùéêÞò ðñïÝëåõóçò, âñßóêåôáé óå ìïñöÞ L-êáñíéôßíçò êáé áðïèçêåýåôáé êõñßùò óôçí êáñäéÜ êáé ôïõò óêåëåôéêïýò ìõò20.

ÖõóéïëïãéêÝò êáôáóôÜóåéò áíåðÜñêåéáò êáñíéôßíçò Á) Íçóôåßá ÊáôÜ ôç íçóôåßá õðÜñ÷åé áõîçìÝíç êåôïãÝíåóç ìå áðïôÝëåóìá åëÜôôùóç ôçò åëåýèåñçò êáñíéôßíçò óôï ðëÜóìá êáé áíÜëïãç áýîçóç ôçò áêõëïêáñíéôßíçò6. Áõôü ïöåßëåôáé óôçí áõîçìÝíç ðáñáãùãÞ acetyl-CoA ìÝóù ôçò â-ïîåßäùóçò. Ç ÷ïñÞãçóç êáñíéôßíçò ó’ áõôÞ ôçí ðåñßðôùóç åðéôá÷ýíåé ðåñáéôÝñù ôç â-ïîåßäùóç êáé áõîÜíåé ôçí ðáñáãùãÞ acetyl-CoA. ÁõôÞ ç áýîçóç åíåñãïðïéåß ôç ãëõêïíåïãÝíåóç21. ÅðéðëÝïí, ï áõîçìÝíïò ëüãïò acetyl-CoA ðñïò CoA ðïõ ðñïêáëåß ç ÷ïñÞãçóç êáñíéôßíçò ñõèìßæåé ôç äñáóôéêüôçôá ðïëëþí ìéôï÷ïíäñéáêþí åíæýìùí ìåôáîý ôùí ïðïßùí êáé ôçí ðõñïóôáöõëéêÞ áöõäñïãïíÜóç4. Ç äñáóôéêüôçôá ôïõ åíæýìïõ áõôïý ìåéþíåôáé ìå áðïôÝëåóìá ìåßùóç ôçò äéÜóðáóçò õäáôáíèñÜêùí. Ç ÷ïñÞãçóç êáñíéôßíçò öáßíåôáé åðßóçò íá áõîÜíåé ôçí ðñùôåúíïóýíèåóç: ç åíåñãïðïßçóç ôçò â-ïîåßäùóçò åëáôôþíåé ôç äéÜóðáóç ôùí áìéíïîÝùí äéáêëáäéóìÝíçò áëýóïõ êáé Ýôóé ðñïÜãåé ôçí ðñùôåúíïóýíèåóç.

Â) Kýçóç Âéïóýíèåóç êáé öõóéïëïãßá êáñíéôßíçò ¼ôáí ðñùôïáíáêáëýöèçêå ç êáñíéôßíç óôéò áñ÷Ýò ôïõ 20ïõ áéþíá, èåùñÞèçêå áðáñáßôçôç âéôáìßíç ãéá ôïí áíèñþðéíï ïñãáíéóìü. Óôç óõíÝ÷åéá äéáðéóôþèçêå üôé ìðïñïýóå íá óõíôåèåß óå Þðáñ, íåöñïýò êáé åãêÝöáëï áðü ôá áìéíïîÝá ëõóßíç êáé ìåèåéïíßíç. Áí êáé ç ã-âïõôõñïâåôáÀíç, Üìåóïò ðñüäñïìïò ôçò êáñíéôßíçò, ìðïñåß íá óõíôåèåß êáé óôïõò óêåëåôéêïýò ìõò êáé óôï ìõï132

ÊáôÜ ôçí åãêõìïóýíç, ôá åðßðåäá êáñíéôßíçò ðÝöôïõí êÜôù áðü ôï üñéï ôçò Ýëëåéøçò åíþ ôï ðïóïóôü áêõëïêáñíéôßíçò ðñïò ïëéêÞ êáñíéôßíç åßíáé ÷áñáêôçñéóôéêü ôçò äåõôåñïðáèïýò Ýëëåéøçò êáñíéôßíçò. Ç íåöñéêÞ êÜèáñóç êáé áðïâïëÞ åóôÝñùí êáñíéôßíçò áõîÜíåôáé êáé öôÜíåé óôï ìÝãéóôï ôçí 16ç åâäïìÜäá êýçóçò. Ç åëáôôùìÝíç âéïóõíèåôéêÞ éêáíüôçôá êáñíéôßíçò áðü ôïí ïñãáíéóìü, ç ðñïóðÜèåéá íá ðñïëçöèåß ðé-

Ôüìïò 15, Ôåý÷ïò 3, 2003

O. ÃñáöÜêïõ êáé óõí.

èáíÞ óõóôçìáôéêÞ ïîÝùóç ìå ôçí áðïìÜêñõíóç ùò åóôÝñùí êáñíéôßíçò ôçò ðåñßóóåéáò ïìÜäùí áêõëï-S-óõíåíæýìïõ A êáèþò êáé ïñìïíéêÝò áëëáãÝò öáßíåôáé üôé åõèýíïíôáé ãéá ôï äéáöïñåôéêü ðñïößë êáñíéôßíçò ðïõ äéáðéóôþíåôáé óôçí åãêõìïóýíç9. ÁíáöïñÝò áðü ìåëÝôåò óå ðåéñáìáôüæùá äåß÷íïõí üôé ç ÷ïñÞãçóç êáñíéôßíçò áõîÜíåé ôçí áíáðáñáãùãéêÞ éêáíüôçôá. ÅðéðëÝïí, äåí Ý÷ïõí áíáöåñèåß ðáñåíÝñãåéåò áðü ôç ÷ïñÞãçóÞ ôçò óå áíèñþðïõò. Ðáñ’ üëá áõôÜ, äåí õðÜñ÷ïõí ìáêñï÷ñüíéåò óõóôçìáôéêÝò ìåëÝôåò ðïõ íá áîéïëïãïýí ôá ïöÝëç ôçò ÷ïñÞãçóçò êáñíéôßíçò óôçí åãêõìïóýíç. ÅíäéáöÝñïí ðáñïõóéÜæïõí ìåëÝôåò óå ðåéñáìáôüæùá ðïõ äåß÷íïõí èåôéêÞ åðßäñáóç ôçò ðñïãåííçôéêÞò ÷ïñÞãçóçò êáñíéôßíçò óôçí ùñßìáíóç ôùí åìâñõúêþí ðíåõìüíùí, ùóôüóï ëåßðïõí ïé äéðëÝò ôõöëÝò ìåëÝôåò óå áíèñþðïõò ðïõ èá åðÝôñåðáí ôçí åîáãùãÞ áóöáëþí óõìðåñáóìÜôùí ó÷åôéêÜ ìå ôç ÷ïñÞãçóç êáñíéôßíçò óôçí êýçóç.

èçêå êáñíéôßíç óå íåïãíÜ, äåí ðáñáôçñÞèçêå äéáöïñÜ óôçí ðñüóëçøç âÜñïõò, ôç ÷ñçóéìïðïßçóç ëéðþí êáé ôçí êåôïãÝíåóç óå ó÷Ýóç ìå íåïãíÜ ðïõ äåí åëÜìâáíáí êáñíéôßíç24. ÅðéðëÝïí, óå Üëëç ìåëÝôç åðéâåâáéþèçêáí ôá ðáñáðÜíù åíþ äåí öÜíçêå êáìßá åðßäñáóç ôçò ÷ïñÞãçóçò êáñíéôßíçò óôçí Üðíïéá ôçò ðñïùñüôçôáò25.

Ä) ÃÞñáò ÁíåðÜñêåéá êáñíéôßíçò Ý÷åé äéáðéóôùèåß ìå ôçí ðñüïäï ôçò çëéêßáò áí êáé ïé áêñéâåßò ðáèïãåíåôéêïß ìç÷áíéóìïß äåí Ý÷ïõí ðëÞñùò äéåëåõêáíèåß. Óå áíôßèåóç ìå ìåëÝôåò óå ðåéñáìáôüæùá, äåí õðÜñ÷ïõí ìåëÝôåò ðïõ íá äåß÷íïõí åõåñãåôéêü ñüëï ôçò êáñíéôßíçò óôçí åðéâñÜäõíóç ôçò ðïñåßáò ôïõ ãÞñáôïò8. Ç áêåôõë-L-êáñíéôßíç, Ýíá ðáñÜãùãï ôçò êáñíéôßíçò ðïõ Ý÷åé ôçí éêáíüôçôá íá äéÝñ÷åôáé ôïí áéìáôïåãêåöáëéêü öñáãìü, öáßíåôáé íá õðüó÷åôáé ðéï ðïëëÜ ó’ áõôüí ôïí ôïìÝá.

Ã) ÍåïãíÜ ¼ðùò ðñïáíáöÝñèçêå, ôá Ýìâñõá êáé ôá íåïãíÜ äåí Ý÷ïõí ôçí éêáíüôçôá ìåôáôñïðÞò ôçò ã-âïõôõñïâåôáÀíçò óå êáñíéôßíç ãé’ áõôü êáé ç åîùãåíÞò ÷ïñÞãçóÞ ôçò åßíáé áðáñáßôçôç. Ï ðëáêïýíôáò êáé ôï ìçôñéêü ãÜëá êáëýðôïõí ôéò áíÜãêåò ôïõ åìâñýïõ êáé ôïõ íåïãíïý 22. Ôá ôå÷íçôÜ ãÜëáôá, åßôå ìå âÜóç ôï ãÜëá áãåëÜäáò åßôå ìå âÜóç ôç óüãéá ðåñéÝ÷ïõí åðßóçò êáñíéôßíç. ÌåôÜ ôç ãÝííçóç, ôï íåïãíü ðñÝðåé íá ðñïóáñìïóôåß ãñÞãïñá óôç ÷ñÞóç ôùí õøçëÞò èåñìéäéêÞò áîßáò ëéðþí ùò ìåôáâïëéêïý êáõóßìïõ, êÜôé ðïõ áõîÜíåé ôéò áíÜãêåò óå êáñíéôßíç üðùò áíôáíáêëÜôáé êáé óôá åðßðåäÜ ôçò óôï ðëÜóìá23. Ç åëÜôôùóç ôùí åðéðÝäùí êáñíéôßíçò ìðïñåß íá åðçñåÜóåé ôç â-ïîåßäùóç Ý÷ïíôáò ðéèáíÝò åðéðôþóåéò óå êáôáóôÜóåéò ìå áõîçìÝíåò åíåñãåéáêÝò áðáéôÞóåéò ð.÷ óçøáéìßá, ðñïùñüôçôá, äõóùñéìüôçôá, áóöõîßá. Áí êáé åëÜôôùóç ôùí åðéðÝäùí êáñíéôßíçò Ý÷åé áíáöåñèåß óå üëåò ôéò ðáñáðÜíù êáôáóôÜóåéò, åíþ in vitro ðåéñÜìáôá äåß÷íïõí üôé ç âïîåßäùóç ðáñáâëÜðôåôáé üôáí ôá åðßðåäá êáñíéôßíçò óôïõò éóôïýò ðÝóïõí êÜôù áðü ôï 10% ôùí ðñïâëåðïìÝíùí ôéìþí, äåí õðÜñ÷ïõí êëéíéêÜ äåäïìÝíá ðïõ íá óôçñßæïõí ôá ðáñáðÜíù. ÓõãêåêñéìÝíá, óå áíáóêüðçóç ìåëåôþí üðïõ ÷ïñçãÞ-

ÐáèïëïãéêÝò êáôáóôÜóåéò üðïõ ðáñáôçñåßôáé áíåðÜñêåéá êáñíéôßíçò Á) ÐñùôïðáèÞò áíåðÜñêåéá êáñíéôßíçò Ðñüêåéôáé ãéá åîáéñåôéêÜ óðÜíéá áõôïóùìáôéêÞ õðïëåéðüìåíç íüóï ðïõ ÷áñáêôçñßæåôáé áðü áõîçìÝíåò áðþëåéåò êáñíéôßíçò óôá ïýñá êáé åëáôôùìÝíç óõãêÝíôñùóÞ ôçò óôçí êáñäéÜ êáé óôïõò óêåëåôéêïýò ìõò. Ïöåßëåôáé óôçí ýðáñîç åëáôôùìáôéêïý äéáìåìâñáíéêïý ìåôáöïñÝá êáñíéôßíçò êáé áíôéìåôùðßæåôáé ìå ÷ïñÞãçóç êáñíéôßíçò óå õøçëÝò äüóåéò.

Â) Óýìöõôåò äéáôáñá÷Ýò ôïõ ìåôáâïëéóìïý Ïé ïñãáíéêÝò ïîõïõñßåò åßíáé óýìöõôåò äéáôáñá÷Ýò ôïõ ìåôáâïëéóìïý óôéò ïðïßåò ôá ìéôï÷üíäñéá êáôáêëýæïíôáé áðü ôïîéêïýò ìåôáâïëßôåò ìå ôç ìïñöÞ åóôÝñùí êáñíéôßíçò. ¸ôóé ìåéþíåôáé ç åëåýèåñç êáñíéôßíç êé áõîÜíåôáé ï ëüãïò åóôåñïðïéçìÝíçò ðñïò åëåýèåñç êáñíéôßíç åíþ áðïâÜëëïíôáé ìå ôá ïýñá åóôÝñåò êáñíéôßíçò áíÜëïãïé ôçò õðïêåßìåíçò äéáôáñá÷Þò3,6. Óôçí ðñïðéïíéêÞ ïîõáéìßá, ç ÷ïñÞãçóç êáñíéôßíçò åß133

ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò

íáé ïõóéáóôéêÞ ãéá ôç èåñáðåõôéêÞ áíôéìåôþðéóç, åíþ åõåñãåôéêÞ öáßíåôáé íá åßíáé óôç ìåèõëìáëïíéêÞ ïîõïõñßá êáé óôçí éóïâáëåñéêÞ ïîõáéìßá. Óå ü,ôé áöïñÜ óôéò äéáôáñá÷Ýò ôçò â-ïîåßäùóçò, ç ÷ïñÞãçóç êáñíéôßíçò öáßíåôáé åðéâïçèçôéêÞ êáôÜ ôéò êñßóåéò ôçò áíåðÜñêåéáò áêõë-CoA áöõäñïãïíÜóçò ìÝóçò áëýóïõ, åíþ âëáðôéêÞ ìðïñåß íá åßíáé óå áóèåíåßò ìå áíåðÜñêåéá áêõëCoA áöõäñïãïíÜóçò ìáêñÜò áëýóïõ êáé 3-õäñïîõáêõë-CoA áöõäñïãïíÜóçò ìáêñÜò áëýóïõ ëüãù ðñïáãùãÞò ôçò äçìéïõñãßáò ôïîéêþí åóôÝñùí êáñíéôßíçò ìáêñÜò áëýóïõ. ÃåíéêÜ ðÜíôùò, áí êáé ç êáñíéôßíç ÷ñçóéìïðïéåßôáé åõñÝùò óôç èåñáðåßá ðïëëþí ìåôáâïëéêþí äéáôáñá÷þí26, ëåßðïõí áðü ôç âéâëéïãñáößá ïé äéðëÝò ôõöëÝò ìåëÝôåò ðïõ èá ðéóôïðïéÞóïõí ôá áëçèéíÜ ïöÝëç ôçò ÷ïñÞãçóÞò ôçò.

Ã) ÄéáâÞôçò Ç Ýëëåéøç êáñíéôßíçò óå áóèåíåßò ðÜó÷ïíôåò áðü êÜèå ôýðï äéáâÞôç Ý÷åé äåé÷èåß óå áñêåôÝò ìåëÝôåò14,27. ÅéäéêÜ óôïí äéáâÞôç ôýðïõ É, ç Ýëëåéøç áõôÞ óõó÷åôßæåôáé èåôéêÜ ìå ôï ðïóïóôü ôçò ãëõêïæõëéùìÝíçò áéìïóöáéñßíçò27. Åßíáé ãíùóôü üôé ç êÝôùóç áõîÜíåé ôçí åóôåñïðïéçìÝíç êáé ìåéþíåé ôçí åëåýèåñç êáñíéôßíç. Ç éíóïõëßíç åßíáé, ùò ãíùóôü, áíáâïëéêÞ ïñìüíç êáé ç Ýëëåéøç ôçò ðñïÜãåé ôç ëéðüëõóç, êéíçôïðïßçóç ôùí ëéðáñþí ïîÝùí êáé êåôïãÝíåóç. Ïé áóèåíåßò ìå õøçëüôåñç áéìïóöáéñßíç Á1c, Üñá áññýèìéóôï äéáâÞôç êáé ôç ìåãáëýôåñç Ýëëåéøç éíóïõëßíçò Ý÷ïõí êáôÜ óõíÝðåéá ìåãáëýôåñç áíåðÜñêåéá êáñíéôßíçò (äçëáäÞ õøçëüôåñï ëüãï åóôåñïðïéçìÝíçò ðñïò åëåýèåñç êáñíéôßíç). ¢ëëïé ðáñÜãïíôåò ðéèáíþò óõìâÜëëïõí óôçí Ýëëåéøç êáñíéôßíçò. ÐñÝðåé íá Ý÷ïõìå õð’ üøç üôé ôá åðßðåäá êáñíéôßíçò óôï ðåñéöåñéêü áßìá áðïôåëïýí ìüëéò ôï 1% ôçò ïëéêÞò êáñíéôßíçò ôïõ óþìáôïò êé üôé ïé áëëáãÝò óôïõò äéáâçôéêïýò óõìâáßíïõí êáé óå Üëëïõò éóôïýò êáé êõñßùò óôïõò ìýåò. ÅðéðëÝïí, ç ìåßùóç ôçò äñáóôéêüôçôáò ôçò ðõñïóôáöõëéêÞò áöõäñïãïíÜóçò, åíüò âáóéêïý åíæýìïõ ãéá ôï ìåôáâïëéóìü ôçò ãëõêüæçò, ðïõ üðùò ðñïáíáöÝñèçêå ðñïêáëåß ç áíåðÜñêåéá êáñíéôßíçò Ý÷åé æùôéêÞ óçìáóßá ãéá ôï ìåôáâïëéóìü ôçò ãëõêüæçò óôïõò äéáâçôéêïýò. Óôçí êëéíéêÞ ðñÜîç, áí êáé õðÜñ÷ïõí Ýñåõíåò ðïõ äåß÷íïõí èåôéêÞ äñÜóç ôçò êáñíéôßíçò 134

O. ÃñáöÜêïõ êáé óõí.

óôï äéáâÞôç, ç Ýëëåéøç ïñãáíùìÝíùí äéðëþí-ôõöëþí ìåëåôþí äåí åðéôñÝðåé ôçí åîáãùãÞ áóöáëþí óõìðåñáóìÜôùí.

Ä) ÊáñäéáêÞ áíåðÜñêåéá Ïé åíåñãåéáêÝò áíÜãêåò ôïõ ìõïêáñäßïõ êáëýðôïíôáé êõñßùò ìÝóù ôçò êáýóçò ëéðáñþí ïîÝùí. Ùò åê ôïýôïõ, ï ñüëïò ôçò êáñíéôßíçò åßíáé ðïëý óçìáíôéêüò ãéá ôç äéáôÞñçóç ôïõ ìåôáâïëéêïý éóïæõãßïõ ôçò êáñäéÜò. Ôá åðßðåäá ôçò L-êáñíéôßíçò ôïõ ìõïêáñäßïõ Ý÷ïõí âñåèåß åëáôôùìÝíá óå áóèåíåßò ìå óôçèÜã÷ç, Ýìöñáãìá ôïõ ìõïêáñäßïõ êáé áíåðÜñêåéá óôåöáíéáßáò åíþ ðáñÜëëçëá Ý÷åé äéáðéóôùèåß åõåñãåôéêÞ äñÜóç áðü ôç ÷ïñÞãçóç êáñíéôßíçò. ÄéðëÝò-ôõöëÝò ôõ÷áéïðïéçìÝíåò ìåëÝôåò Ý÷ïõí äåßîåé üôé ç ðñïóèÞêç êáñíéôßíçò óôç óõíÞèç èåñáðåßá âåëôéþíåé ôçí áðüäïóç êáé ôçí áíï÷Þ Üóêçóçò óå áóèåíåßò ìå êáñäéáêÞ áíåðÜñêåéá êáé áóêåß ðñïóôáôåõôéêÞ äñÜóç áðÝíáíôé óôçí êáñäéáêÞ íÝêñùóç êáé åðéðëïêÝò óå åìöñáãìáôßåò28. Åðßóçò, öáßíåôáé íá Ý÷åé èåñáðåõôéêü üöåëïò óôçí êáñäéáêÞ áíåðÜñêåéá áðü äéáôáôéêÞ ìõïêáñäéïðÜèåéá.

Å) ÍåöñéêÞ áíåðÜñêåéá-áéìïêÜèáñóç Ç íåöñéêÞ áíåðÜñêåéá óõíïäåýåôáé áðü Ýëëåéøç êáñíéôßíçò, ç ïðïßá ãßíåôáé ðéï åìöáíÞò ìå ôçí ðñüïäï ôçò íüóïõ Þ ôçí Ýíáñîç áéìïêÜèáñóçò. Ç Ýëëåéøç ïöåßëåôáé óå ðïëëáðëÝò áéôßåò, üðùò ôçí áðþëåéá íåöñéêïý éóôïý, (ðïõ åßíáé ðçãÞ ðáñáãùãÞò êáñíéôßíçò), äéáéôçôéêÜ åëëåßììáôá, äéáôáñá÷Ýò óôï ìåôáâïëéóìü ôùí ëéðéäßùí, áíùìáëßåò óôçí åíôåñéêÞ åðáíáññüöçóç êáñíéôßíçò, áðþëåéá ôçò “öõóéïëïãéêÞò ðñïôßìçóçò” ãéá ôçí áðÝêêñéóç åóôåñïðïéçìÝíçò êáñíéôßíçò Þ êáôáóôÜóåéò ìáæéêÞò áðþëåéáò êáñíéôßíçò üðùò óôï óýíäñïìï Fanconi Þ óå óùëçíáñéáêÞ ïîÝùóç. Ïé áêõëïêáñíéôßíåò óõóóùñåýïíôáé êáé ï ëüãïò åóôåñïðïéçìÝíçò ðñïò åëåýèåñç êáñíéôßíç áõîÜíåé ìå ôçí Ýêðôùóç ôçò íåöñéêÞò ëåéôïõñãßáò1-3,29. Óôïõò áóèåíåßò ðïõ êÜíïõí áéìïêÜèáñóç, ç êáôÜóôáóç åðéäåéíþíåôáé ëüãù ôçò áõîçìÝíçò áðïìÜêñõíóçò åëåýèåñçò êáñíéôßíçò êáé ìåéùìÝíçò êÜèáñóçò Þ/êáé áõîçìÝíçò ðáñáãùãÞò åóôåñïðïéçìÝíçò êáñíéôßíçò ðïõ ïöåßëåôáé åí ìÝñåé óôç äéáöïñÜ ìïñéáêïý âÜñïõò. Áñ÷éêÜ, ç

O. ÃñáöÜêïõ êáé óõí.

êáñíéôßíç ôïõ áßìáôïò ðïõ ÷Üíåôáé áíáðëçñþíåôáé áðü ôï éóôéêü áðüèåìá. Óå ÷ñüíéá üìùò íüóï êáé ÷ñüíéá áéìïêáèáéñüìåíïõò áóèåíåßò, ç ðëÞñçò Ýëëåéøç êáñíéôßíçò áðü ôïí ïñãáíéóìü ãßíåôáé åìöáíÞò êáé óõìðôùìáôéêÞ: ìõúêÞ áäõíáìßá, ìõïðÜèåéá, êá÷åîßá, áíôßóôáóç óôçí éíóïõëßíç, áíáéìßá áíèåêôéêÞ óôçí åñõèñïðïéçôßíç, êáñäéïìõïðÜèåéá, êñÜìðåò, õðüôáóç åßíáé åðéðëïêÝò ðïõ Ý÷ïõí áðïäïèåß óôçí Ýëëåéøç êáñíéôßíçò êáé ôçí åðáêüëïõèç ìéôï÷ïíäñéáêÞ äõóëåéôïõñãßá. Ç ïóìùôéêÞ áíôßóôáóç ôùí åñõèñþí áéìïóöáéñßùí åßíáé óõ÷íÜ ÷áìçëÞ óôïõò áéìïêáèáéñüìåíïõò áóèåíåßò êáé óõìâÜëëåé óôçí áíáéìßá ôçò íåöñéêÞò áíåðÜñêåéáò åíþ áðïôåëåß ðáñÜãïíôá áíôßóôáóçò óôçí åîùãåíÞ ÷ïñÞãçóç åñõèñïðïéçôßíçò. Ç êáñíéôßíç ðáßæåé óçìáíôéêü ñüëï óôç óôáèåñïðïßçóç ôçò êõôôáñéêÞò ìåìâñÜíçò, ôüóï óõììåôÝ÷ïíôáò óôç äïìÞ ôçò (óðåêôñßíç êáé áêôßíç) üóï êáé óôç ëåéôïõñãßá ôçò äñþíôáò áíôáãùíéóôéêÜ óôçí áíáóôïëÞ ôçò Na+-K+ -ATPáóçò. ¸ôóé, ðñïÜãåé ôç óôáèåñïðïßçóç êáé ôçí åðéâßùóç ôùí åñõèñþí áéìïóöáéñßùí, åðáíáöÝñåé óôï öõóéïëïãéêü ôçí ïóìùôéêÞ áíôßóôáóç êáé êáôÜ ðïëëïýò ìåéþíåé ôçí áíÜãêç ÷ïñÞãçóçò åñõèñïðïéçôßíçò 29.

ÓÔ) Èåñáðåßá ìå âáëðñïúêü íÜôñéï Ç õðåñáììùíéáéìßá êáé ç çðáôïðÜèåéá åßíáé åðéêßíäõíåò ãéá ôç æùÞ åðéðëïêÝò ôçò èåñáðåßáò ìå âáëðñïúêü ðïõ ó÷åôßæïíôáé ìå ôçí Ýëëåéøç êáñíéôßíçò. ÅéäéêÜ óôá âñÝöç êáé ðáéäéÜ êÜôù ôùí äýï åôþí, áíáöÝñåôáé åðßðôùóç 1/800 èáíáôçöüñáò çðáôïôïîéêüôçôáò áðü ÷ñÞóç âáëðñïúêïý30. Ç åõåñãåôéêÞ äñÜóç ôçò ÷ïñÞãçóçò êáñíéôßíçò óå ðåñéðôþóåéò õðåñäïóïëïãßáò êáèþò êáé ãéá ôçí áíôéìåôþðéóç ôçò çðáôïôïîéêüôçôáò áðü âáëðñïúêü Ý÷åé äåé÷èåß óå ðïëëÝò ìåëÝôåò êáé åßíáé áðïäåêôÞ áðü ôçí åðéóôçìïíéêÞ êïéíüôçôá31,32. Ëéãüôåñï îåêÜèáñïò åßíáé ï ñüëïò ôçò êáñíéôßíçò óôçí ðñüëçøç ôçò çðáôïôïîéêüôçôáò.

ÓõìðåñÜóìáôá Ôüóï áðü ðåéñÜìáôá óå æþá üóï êáé êëéíéêÝò ìåëÝôåò, öáßíåôáé ç ÷ñçóéìüôçôá ôçò ÷ïñÞãçóçò êáñíéôßíçò óå Ýíá ìåãÜëï áñéèìü ðáèïëïãéêþí êáôáóôÜóåùí. Ç ÷ïñÞãçóÞ ôçò Ý÷åé ðñïôá-

Ôüìïò 15, Ôåý÷ïò 3, 2003

èåß óå ìéá ðëçèþñá êáôáóôÜóåùí ó÷åôéæüìåíùí ìå ôï ìåôáâïëéóìü ôùí ëéðþí (áýîçóç ôñéãëõêåñéäßùí êáé åëåýèåñùí ëéðáñþí ïîÝùí óôï áßìá), ôéò çðáôéêÝò äéáôáñá÷Ýò (çðáôïìåãáëßá, çðáôéêÞ åãêåöáëïðÜèåéá, çðáôéêü êþìá) êáé üðïõ åðéäéþêåôáé áõîçìÝíç ðñïóöïñÜ åíÝñãåéáò óôïõò éóôïýò (õðïãëõêáéìßá, õðïôïíßá, ìõáóèÝíåéá, áêüìá êáé âåëôßùóç åðéäüóåùí ôùí áèëçôþí). Ç ëïãéêÞ ôçò ÷ïñÞãçóÞò ôçò óôéò ðáñáðÜíù ðåñéðôþóåéò óôçñßæåôáé óôïõò ðáèïöõóéïëïãéêïýò ìç÷áíéóìïýò äñÜóçò ôçò êáñíéôßíçò, åíþ êÜðïéåò áðü áõôÝò ìðïñïýí íá áðïôåëïýí êëéíéêÝò åêäçëþóåéò ôùí íïóïëïãéêþí ïíôïôÞôùí ðïõ ðåñéãñÜöçêáí áíáëõôéêÜ. Ï ãåíéêüò éáôñüò, óôá ðëáßóéá ôçò ðñïóöïñÜò ôïõ óôçí ðñùôïâÜèìéá ðåñßèáëøç, óõ÷íÜ èá óõíáíôÞóåé áóèåíåßò ìå ôá ðáñáðÜíù íïóÞìáôá Þ óõìðôþìáôá. ÏëïÝíá êáé óõ÷íüôåñá èá ðñÝðåé íá áðïöáóßóåé áí èá ÷ïñçãÞóåé êáñíéôßíç óôïõò áóèåíåßò áõôïýò Þ èá ðñÝðåé íá áîéïëïãÞóåé ôï èåñáðåõôéêü ôçò üöåëïò óôçí ðåñßðôùóç ðïõ áõôÞ Þäç ÷ïñçãåßôáé. Ç êáñíéôßíç öáßíåôáé áèþï öÜñìáêï, ÷ùñßò ðáñåíÝñãåéåò, ç áðïõóßá, üìùò, óïâáñþí åðéðëïêþí ìðïñåß íá ïäçãÞóåé óå õðåñâïëÝò óôç ÷ñÞóç ôçò Ýôóé þóôå íá èåùñçèåß ðáíÜêåéá Þ óõìðëÞñùìá äéáôñïöÞò, ìéá ðëÜíç ðïõ ï ãåíéêüò éáôñüò êáëåßôáé íá áðïôñÝøåé. Ï ìç÷áíéóìüò äñÜóçò ôçò êáñíéôßíçò äåí åßíáé ðëÞñùò îåêáèáñéóìÝíïò êáé ç ÷ñÞóç ôçò ðåñéïñßæåôáé åî ïñéóìïý áðü ôï ãåãïíüò üôé äåí õðÜñ÷ïõí áñêåôÝò ìáêñï÷ñüíéåò äéðëÝò ôõöëÝò ìåëÝôåò. Ïëïêëçñþíïíôáò, õðÜñ÷ïõí êÜðïéåò óáöåßò åíäåßîåéò èåñáðåõôéêÞò ÷ïñÞãçóçò êáñíéôßíçò. ÔÝôïéåò åßíáé: ç ðñùôïðáèÞò áíåðÜñêåéá êáñíéôßíçò, ç õðåñäïóïëïãßá âáëðñïúêïý íáôñßïõ êáé ç ôïîéêüôçôá áðü ôç ÷ñÞóç ôïõ êáé ç ìáêñï÷ñüíéá áéìïäéÜëõóç Ýôóé þóôå íá äéáôçñïýíôáé óå öõóéïëïãéêÝò ôéìÝò ôá åðßðåäá ïëéêÞò êáé åëåýèåñçò êáñíéôßíçò óôïí ïñü. Åðéðñüóèåôá, éó÷õñÝò åíäåßîåéò áðïôåëïýí ç ðñïðéïíéêÞ ïîõáéìßá, ç ÷ïñÞãçóç âáëðñïúêïý íáôñßïõ óå ðáéäéÜ êÜôù ôùí äýï åôþí, éäßùò áí ëáìâÜíïõí ðåñéóóüôåñá ôïõ åíüò áíôéåðéëçðôéêÜ öÜñìáêá, êáèþò êáé ç óôçèÜã÷ç, ôï Ýìöñáãìá ôïõ ìõïêáñäßïõ êáé ç ÷ñüíéá óôåöáíéáßá áíåðÜñêåéá. Ï ñüëïò ôçò êáñíéôßíçò óôç èåñáðåßá ôïõ äéáâÞôç, ôïõ óõíäñüìïõ áíáðíåõóôéêÞò äõó÷Ýñåéáò ôïõ íåïãíïý êáèþò êáé ç ÷ïñÞãçóÞ ôçò óå öõóéïëïãéêÝò êáôáóôÜóåéò, üðùò ôï ãÞñáò ðáñáìÝíåé áóáöÞò êáé ÷ñÞæåé ðåñáéôÝñù äéåñåýíçóçò. Ìå âÜóç ôçí ðáñáðÜíù ãíþóç, 135

ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò

ï ãåíéêüò éáôñüò èá ìðïñåß íá ðñïâáßíåé óôç ÷ïñÞãçóç êáñíéôßíçò ôåêìçñéùìÝíá êáé õðåýèõíá áðïöåýãïíôáò ôçí Üóêïðç ÷ñÞóç ôçò. Âéâëéïãñáößá 1. Vaz FM,Wanders RJ. Carnitine biosynthesis in mammals. Biochem J, 361:417-429, 2002.

2. Rebouche CJ, Seim H. Carnitine metabolism and its regulation in microorganisms and mammals. Annu Rev Nutr, 18:39-61, 1998.

3. Stumpf DA; Parker D, Angelini C. Carnitine deficiency, organic acidemias and Reye’s syndrome. Neurology, 35:1041-1045. 1985.

4. Di Lisa F, Barbato L, Menabo R, Siliprandi N. Carnitine and mitochondrial dysfunction. Carnitine Today, (De Simone, C. and Famularo G., Ed.), Chapman & Hall Publishers, 95-104, 1997.

5. Evangeliou A.E. Entwicklung einer einfachen dunnschichtchromatographischen Methode zur Bestimmung der Carnitinesterausscheidung im Urin in der Diagnostic angeborener und reworbener Storungen der Intermediarstoffwechsels.

Inaugural-Dissertation zur Erlagung des Doctorgrades der Medizin des Fachbereiches Humanmedizin der Jochan Wolfgang Goethe-Universitat Frannkfurt am Main, 1992.

6. Bohles H, Evangeliou A, Bervoets K, Eckert I, Sewell A. Carnitine esters in metabolic disease.

Eur J Pediatrics, 153:57-61, 1994.

7. Border JR, Burns GP, Rumph C, Schenk WG. Carnitine levels in severe infection and starvation: a possible key to the prolonged catabolic state. Surgery, 68:175-179, 1970.

8. Arockia-Rani PJ, Panneerselvam C. Carnitine as a free radical scavenger in aging. Exp. Gerontol, 36:1713-1726, 2001.

9. Marzo A, Cardace G, Corbelletta C, Pace S, D’Iddio S, Verrotti C, Cavatorta E, Grignaffini A. Plasma concentration, urinary excretion and renal clearance of L-carnitine during pregnancy: a reversible secondary L-carnitine deficiency. Gynecol Endocrinol, 8: 115-120, 1994.

10. Atar D, Spiess M, Mandinova A, Cierpka H, Noll G, Luscher TF. Carnitine-from cellular mechanisms to potential clinical applications in heart disease. Eur J Clin Invest, 27:973-976, 1997.

11. Amodio P, Angeli P, Merkel C, Menon F, Gatta A. Plasma carnitine levels in liver cirrhosis: relationship with nutritional status and liver damage. J Clin Chem Clin Biochem, 28:619626, 1990.

136

O. ÃñáöÜêïõ êáé óõí.

12. Reddi AS, Moquete M, Keshav G, DeAngelis B, Frank O, Baker H. Plasma carnitine levels in patients undergoing hemodialysis. Nephron, 80:87-88, 1998.

13. Cederblad G, Hermansson G, Ludvigsson J. Plasma and urine carnitine in children with diabetes mellitus. Clin. Chim. Acta, 27:207-217, 1982.

14. Tamamogullari N, Silig Y, Icagasioglu S, Atalay A. Carnitine deficiency in diabetes mellitus complications. J Diabetes Complications, 13:251253, 1999.

15. Rubio JC, de Bustos F, Molina JA, JimenezJimenez FJ, Benito-Leon J, Martin MA, Campos Y, Orti-Pareja M, Cabrera-Valdivia F, Arenas J. Cerebrospinal fluid carnitine levels in patients with Alzheimer’s disease. J Neurol Sci, 5:192-195, 1998.

16. Riva R, Albani F, Gobbi G, Santucci M, Baruzzi A. Carnitine disposition before and during valproate therapy in patients with epilepsy. Epilepsia, 34:184-187, 1993.

17. Dalakas MC, Leon-Monzon ME, Bernardini I, Gahl WA, Jay CA. Zidovudine-induced mitochondrial myopathy is associated with muscle carnitine deficiency and lipid storage. Ann Neurol., 35:482-487, 1994.

18. Wang Y, Korman SH, Ye J, Gargus JJ, Gutman A, Taroni F, Garavaglia B, Longo N. Phenotype and genotype variation in primary carnitine deficiency. Genet Med, 3:387-392, 2001.

19. Vaz FM, Melegh B, Bene J, Cuebas D, Gage DA, Bootsma A, Vreken P, van Gennip AH, Bieber LL, Wanders RJ. Analysis of carnitine biosynthesis metabolites in urine by HPLCelectrospray tandem mass spectrometry. Clin Chem., 48:826-834, 2002.Erratum in Clin Chem 48:1633, 2002.

20. Carter AL, Abney TO, Lapp DF. Biosynthesis and metabolism of carnitine. J Child Neurol, 10:S3-S7, 1995.

21. Lee S, Turner M, Lee G. Brain Chip for Biochemistry, Blackwell Publishing Company, 196, 2002.

22. Koumantakis E, Evageliou A, Sifakis S, Smbirakis N, Matalliotakis I, Relakis K, Giannakopoulou C. Comparative study of plasma carnitine: determination in the neonate and in normal delivery. Clin Exp Obstet Gynecol, 24:174-177, 1997.

23. Giannacopoulou C, Evangeliou A, Matalliotakis I, Relakis K, Sbirakis N, Hatzidaki E, Koumandakis E. Effects of gestation age and of birth weight in the concentration of carnitine in the

Ôüìïò 15, Ôåý÷ïò 3, 2003

O. ÃñáöÜêïõ êáé óõí.

24.

25.

26.

27.

28.

umbilical plasma. Clin Exp Obstet Gynecol, 25:42-45, 1998.

Cairns PA, Stalker DJ. Carnitine supplementation of parenterally fed neonates. Cochrane Database Syst Rev CD000950. 2000.

O’Donnell J, Finer NN, Rich W, Barshop BA, Barrington KJ. Role of L-carnitine in apnea of prematurity: a randomized, controlled trial. Pediatrics 109:622-626, 2002.

Burlina A, Walter J. Management of Organic Aciduria. The 34th European Metabolic Group Meeting, Publication of Workshop Results, 3438, 2002.

Cederblad G, Hermansson G, Ludvigsson J. Plasma and urine carnitine in children with diabetes mellitus. Clin. Chim. Acta, 125:207217, 1982.

Loster H, Miehe K, Punzel M, Stiller O, Pankau H, Schauer J. Prolonged oral L-carnitine substitution increases bicycle ergometer performance in patients with severe, ischemically induced

29.

30.

31.

32.

cardiac insufficiency. Cardiovasc Drugs Ther, 13:537-546, 1999.

Golper TA, Wolfson M, Ahmad S, Hirschberg R, Kurtin P, Katz LA, Nicora R, Ashbrook D, Kopple JD. Multicentre trial of L-carnitine in maintenance hemodialysis patients. L. Carnitine concentrations and lipid effects. Kidney Int, 38:904-911, 1990.

Raskind JY, El-Chaar GM. The role of carnitine supplementation during valproic acid therapy. Ann Pharmacother 34:630-638, 2000.

Bohan TP, Helton E, McDonald I, Konig S, Gazitt S, Sugimoto T, Scheffner D, Cusmano L, Li S, Koch G. Effect of L-carnitine treatment for valproate-induced hepatotoxicity. Neurology, 56:1405-1409, 2001.

De Vivo DC, Bohan TP, Coulter DL, Dreifuss FE, Greenwood RS, Nordli DR Jr, Shields WD, Stafstrom CE, Tein I. L-carnitine supplementation in childhood epilepsy: current perspectives.

Epilepsia, 39:1216-1225, 1998.

137

ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò

Í. ÃåùñãéÜííïò êáé óõí.

ÃÑÁÌÌÁ ÓÔÏÍ ÅÊÄÏÔÇ LETTER TO THE EDITOR Primary Heatlh Care, Volume 15, Number 3, 138-140, 2003 ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò, Ôüìïò 15, Ôåý÷ïò 3, 138-140, 2003

ÃåíéêÞ/ÏéêïãåíåéáêÞ ÉáôñéêÞ êáé ÉáôñéêÞ ôçò Åñãáóßáò êáé ôïõ ÐåñéâÜëëïíôïò: éó÷õñÞ óõììá÷ßá óôï ðëåõñü ôçò êïéíüôçôáò ÁãáðçôÝ ÄéåõèõíôÞ Óýíôáîçò, Ç áíÜðôõîç êáíüíùí êáé óõóôçìÜôùí óôá ðëáßóéá ôçò ïñãÜíùóçò ìéáò áíèñþðéíçò êïéíùíßáò Ý÷åé ùò óôü÷ï ôçí åîáóöÜëéóç ôçò åýñõèìçò êáé áñìïíéêÞò ëåéôïõñãßáò ôçò êáé ôçí êÜëõøç ôùí áíáãêþí ôùí ìåëþí ôçò, Ýôóé þóôå åêåßíá íá âéþíïõí áßóèçìá áóöÜëåéáò êáé éêáíïðïßçóçò êáôÜ ôçí åíåñãü óõììåôï÷Þò ôïõò óå áõôÞ. ÈñçóêåõôéêÝò, ðïëéôéêÝò Þ Üëëåò éäåïëïãéêÝò áíôéëÞøåéò åðçñåÜæïõí ôç äéáìüñöùóç ôÝôïéùí óõóôçìÜôùí êáé ïäçãïýí óõ÷íÜ óå êïéíùíéêÝò áíáêáôáôÜîåéò. Ôï åñãáóéáêü óýóôçìá êáé ôï óýóôçìá õãåßáò áðïôåëïýí ôÝôïéá ðáñáäåßãìáôá. Ôï åñãáóéáêü óýóôçìá ïñßæåé ôï âáóéêü ðëáßóéï óõíåéóöïñÜò ôïõ ðïëßôç óôçí áíÜðôõîç, ôçí ðñüïäï êáé ôçí åõçìåñßá ôçò êïéíùíßáò ôïõ. Ôï óýóôçìá õãåßáò åðé÷åéñåß íá åîáóöáëßóåé ãéá ôïí ðïëßôç ôçí áóöÜëåéá, ôçí ðñïóôáóßá êáé ôçí ðñïáãùãÞ ôçò õãåßáò ôïõ. Ìéá êïéíÞ èåþñçóç ôùí äýï óõóôçìÜôùí áíáäåéêíýåé ôçí ðáñï÷Þ õðçñåóéþí õãåßáò ùò âáóéêÞ õðï÷ñÝùóç ôçò ïñãáíùìÝíçò êïéíùíßáò Ýíáíôé ôçò êïéíùíéêÞò óõíåéóöïñÜò ôïõ ðïëßôç. ÅðéðëÝïí, ç åöáñìïãÞ ôùí êáíüíùí åíüò óõóôÞìáôïò õãåßáò áðïöÝñåé Üìåóá Þ Ýììåóá åõåñãåôÞìáôá óôçí éäéùôéêÞ Þ äçìüóéá ðáñáãùãéêüôçôá, ìÝóù ôçò áðëÞò ëïãéêÞò: õãéÞò, áóöáëÞò êáé éêáíïðïéçìÝíïò ðïëßôçò åíéó÷ýåé ôçí ðáñáãùãéêüôçôá êáé ôçí áíÜðôõîç ôçò êïéíùíßáò ôïõ. Ìéá ôÝôïéá èåþñçóç áíáäåéêíýåé ôï óýóôçìá õãåßáò ùò ìÝóï óõíôÞñçóçò, åíßó÷õóçò êáé åëÝã÷ïõ ôçò ðáñáãùãéêüôçôáò ôùí ðïëéôþí. Óôçí éóôïñßá ôïõ áíèñþðéíïõ ãÝíïõò, ç ìåôÜâáóç áðü ôçí áãñïôéêÞ ðñïò ôç âéïìç÷áíéêÞ åðï÷Þ óõíäõÜóôçêå ìå üëï êáé áõîáíüìåíç åìðëïêÞ ôçò éáôñéêÞò åðéóôÞìçò óôïí ôïìÝá ôçò äçìü138

óéáò ðáñáãùãéêüôçôáò, õðü ôï ðñßóìá ôçò äéáôÞñçóçò êáé åíßó÷õóçò ôçò ïðïßáò, Üñ÷éóáí íá åîåôÜæïíôáé ðëÝïí êëáóéêÝò éáôñéêÝò Ýííïéåò. Ç áóèÝíåéá êáé ç áíÜññùóç óõó÷åôßóèçêáí ìå ôï êüóôïò êáé ôçí ðáñáãùãÞ. Ç éáôñéêÞ åðéóôÞìç óôáäéáêÜ óôåñÞèçêå ìÝñïõò ôçò áíèñùðéóôéêÞò ôçò äéÜóôáóçò, åóôéÜæïíôáò óôçí ôá÷åßá êáé áðïôåëåóìáôéêÞ èåñáðåßá êáé ìå ôçí åìðëïêÞ ôçò ôå÷íïëïãßáò ïäçãÞèçêå óôçí õðåñåîåéäßêåõóç. ¸ôóé ôï êüóôïò ôùí õðçñåóéþí õãåßáò âáèìéáßá áõîÞèçêå êáé ç Ýñåõíá ãéá áðëÝò äéáôáñá÷Ýò ðïõ ðñïóâÜëëïõí ôçí ðëåéïíüôçôá ôùí ìåëþí ìéáò êïéíüôçôáò õðïâáèìßóôçêå. Ùò ëýóç óôï áäéÝîïäï áíáãíùñßóèçêå ç ïñãÜíùóç óõóôçìÜôùí õãåßáò ðïõ åóôéÜæïõí óôçí ðñüëçøç êáé ü÷é óôç èåñáðåßá êáé áíáãíùñßæïõí ôçí áëëçëåðßäñáóç êáé áëëçëåîÜñôçóç ôïõ ðïëßôç/áóèåíÞ ìå ôï Ýìøõ÷ï êáé Üøõ÷ï ðåñéâÜëëïí ôïõ. Ç éáôñéêÞ áíÝêôçóå Ýôóé ôçí áíèñùðéóôéêÞ ôçò äéÜóôáóç êáé ï ðïëßôçò/áóèåíÞò, ôç äõíáôüôçôá íá áðïëáìâÜíåé ðáñï÷Ýò õðçñåóéþí õãåßáò óôá ðëáßóéá ôçò êïéíüôçôáò óôçí ïðïßá áíÞêåé êáé åíåñãïðïéåßôáé ùò Üôïìï. Ç óçìáóßá ôçò áíÜðôõîçò ôçò ðñùôïâÜèìéáò öñïíôßäáò óôá ðëáßóéá êÜèå óõóôÞìáôïò õãåßáò åíôïðßóèçêå êáé õðïãñáììßóèçêå áðü ôïí WHO óôç óýíïäï ôçò AlmaAta to 1978 êáé Ýãéíå óáöÞò ç áíÜãêç äçìéïõñãßáò/ýðáñîçò íÝùí éáôñéêþí åéäéêïôÞôùí ðïõ èá áðïôåëÝóïõí ôïõò êýñéïõò öïñåßò ëåéôïõñãéêÞò óôÞñéîçò ôïõ èåóìïý ôçò ðñùôïâÜèìéáò öñïíôßäáò õãåßáò. Âáóéêïýò åêöñáóôÝò áõôÞò ôçò èåþñçóçò áðïôåëïýí ïé åéäéêüôçôåò ôçò ÃåíéêÞò ÏéêïãåíåéáêÞò ÉáôñéêÞò êáé ôçò ÉáôñéêÞò ôçò Åñãáóßáò êáé ôïõ ÐåñéâÜëëïíôïò. Ï Ãåíéêüò Ïéêïãåíåéáêüò Éáôñüò êáëåßôáé íá ðáñÝ÷åé ðñùôïâÜèìéá éáôñéêÞ öñïíôßäá óå üëá

Í. ÃåùñãéÜííïò êáé óõí.

ôá ìÝëç ìéáò ïñãáíùìÝíçò êïéíüôçôáò, áíåîáñôÞôùò ôïõ öýëïõ, ôçò çëéêßáò, ôçò öýóçò ôçò áóèÝíåéáò. Óêïðüò ôïõ åßíáé íá èåìåëéþóåé ôç äéÜãíùóç ôçò íüóïõ, íá ó÷åäéÜóåé ôçí áíôéìåôþðéóÞ ôçò, íá áíáãíùñßóåé ôçí ðéèáíÞ áíÜãêç åìðëïêÞò åîåéäéêåõìÝíçò öñïíôßäáò óå áõôÞ, íá ðáñáêïëïõèÞóåé ôçí ðáñï÷Þ åîåéäéêåõìÝíçò öñïíôßäáò êáé íá óõíåñãáóôåß ìå ôïõò åéäéêïýò, íá åîáóöáëßóåé ôç óõíÝ÷åéá ôçò ðáñáêïëïýèçóçò êáé ôçí ïëïêëÞñùóç ôïõ ðëÜíïõ èåñáðåßáò, áðïêáôÜóôáóçò êáé åðáíáêïéíùíéêïðïßçóçò ôïõ áóèåíÞ. ÐáñÝ÷åé äçëáäÞ ðñïóùðéêÞ öñïíôßäá óôïí áóèåíÞ êáé ãßíåôáé ï êáèïäçãçôÞò êáé ï êýñéïò óõíôïíéóôÞò ôùí åíåñãåéþí ãéá ôçí áðïêáôÜóôáóç ôçò õãåßáò ôïõ. Óå áõôÞ ôïõ ôçí ðñïóðÜèåéá ëáìâÜíåé õðüøç ôïõ ôïõò öõóéêïýò, øõ÷éêïýò, êïéíùíéêïýò, Ýìøõ÷ïõò Þ Üøõ÷ïõò ðáñÜãïíôåò ðïõ áëëçëåðéäñïýí êáé åðçñåÜæïõí ôïí áóèåíÞ êáé ôç íüóï ôïõ åîáóöáëßæïíôáò ôçí áíÜðôõîç, ôç óõíÝ÷åéá êáé ôç äéÜñêåéá ôçò èåñáðåõôéêÞò ó÷Ýóçò. Áíáãíùñßæåé ôçí åõèýíç ôïõ áðÝíáíôé óôï óýíïëï ôùí ìåëþí ôçò êïéíüôçôáò êáé äñá ìå óôü÷ï ü÷é ìüíï ôçí ðáñï÷Þ ðåñßèáëøçò áëëÜ êáé ôçí ðñïáãùãÞ ôçò õãåßáò ôïõò, ïñãáíþíïíôáò ðñïãñÜììáôá ðñüëçøçò, ðëçñïöüñçóçò, åêðáßäåõóçò, áðïêáôÜóôáóçò áëëÜ êáé ìåèüäïõò ðñïãñáììáôéóìïý êáé áîéïëüãçóçò ôùí ðáñå÷üìåíùí õðçñåóéþí õãåßáò. Ï óõíäõáóìüò üëùí áõôþí ôùí ðáñáìÝôñùí êÜíåé ôï ãåíéêü éáôñü áðáñáßôçôï êáé áíáíôéêáôÜóôáôï ëåéôïõñãü êÜèå áðïôåëåóìáôéêïý óõóôÞìáôïò õãåßáò. Óôï ðáñüí óôÜäéï ôïõ áíèñþðéíïõ ðïëéôéóìïý, ç åñãáóßá êñßíåôáé áðáñáßôçôç ãéá ôçí åðéâßùóç ôïõ, ôç óõíôÞñçóç ôùí êïéíùíéêþí äïìþí, ôçí åîÝëéîç êáé ôçí ðñüïäï. Óýã÷ñïíç áðáßôçóç åßíáé ïé óõíèÞêåò åñãáóßáò íá óõìâáäßæïõí ìå ôï âéïôéêü åðßðåäï êáé ôéò ðñïäéáãñáöÝò ôçò êïéíùíßáò óôçí ïðïßá åíôÜóóïíôáé. ËáìâÜíïíôáò õðüøç ôçí áíáðüöåõêôç áëëçëåðßäñáóç ôïõ áôüìïõ êáé ôçò êáôÜóôáóçò ôçò õãåßáò ôïõ ìå ôï Ýìøõ÷ï êáé Üøõ÷ï ðåñéâÜëëïí ôïõ êáé ôï ãåãïíüò ðùò êÜèå Üíèñùðïò áöéåñþíåé ôï ìåãáëýôåñï ìÝñïò ôçò êáèçìåñéíÞò ôïõ äñáóôçñéüôçôáò óôçí åñãáóßá, ãßíåôáé êáôáíïçôü ðùò ôï åñãáóéáêü ðåñéâÜëëïí åðçñåÜæåé ïõóéáóôéêÜ ôçí êáôÜóôáóç õãåßáò ôïõ åñãáæüìåíïõ óå øõ÷éêü Þ ïñãáíéêü åðßðåäï. Ç åðáããåëìáôéêÞ íüóïò åßíáé óõ÷íÞ êáé óçìáíôéêü ðïóïóôü ôùí åðéóêÝøåùí óå ãåíéêïýò éáôñïýò ïöåßëåôáé óå ðñïâëÞìáôá ðïõ ó÷åôßæïíôáé Üìåóá Þ åðéäåéíþíïíôáé ìå ôçí åñãá-

Ôüìïò 15, Ôåý÷ïò 3, 2003

óßá. Êáèþò ôï ðñïóäüêéìï æùÞò åðéìçêýíåôáé ïé óõíÝðåéåò ôùí åðáããåëìáôéêþí áóèåíåéþí, ðïõ óôç ìåãÜëç ôïõò ðëåéïøçößá åßíáé ðñïëÞøéìåò êáé ü÷é èåñáðåýóéìåò ìåãåèýíïíôáé. Ôï óõíïëéêü êüóôïò (ïéêïíïìéêü, ðïéüôçôá æùÞò ê.ëð.) áðü ôá åñãáôéêÜ áôõ÷Þìáôá êáé áóèÝíåéåò åßíáé ôåñÜóôéï êáé êáôáíÝìåôáé óå áôïìéêü, ïéêïãåíåéáêü, åñãïäïôéêü, êïéíùíéêü êáé áóöáëéóôéêü åðßðåäï. Ï óêïðüò êáé ç óðïõäáéüôçôá ôçò äéÜãíùóçò ôçò åðáããåëìáôéêÞò íüóïõ åðåêôåßíåôáé êáé ðÝñáí ôçò èåñáðåßáò ôçò. Ç åíôüðéóç ôïõ áéôéïëïãéêïý ðáñÜãïíôá, ï Ýëåã÷ïò ãéá ôçí åðßäñáóç ôïõ óôçí õãåßá Üëëùí åñãáæïìÝíùí êáé ç ðñüôáóç ãéá ôç ìåßùóç Þ åîÜëåéøç êÜèå ðéèáíïý êéíäýíïõ èá ðñÝðåé íá áðïôåëÝóåé åðßóçò áíôéêåßìåíï åéäéêïý åðáããåëìáôßá. Êñßíåôáé Ýôóé áíáãêáßïò Ýíáò ëåéôïõñãüò ôçò õãåßáò ðïõ èá áíáëÜâåé ôçí åõèýíç óõíôïíéóìïý êáé óõíÝ÷åéáò ôùí åíåñãåéþí ãéá ôç äéáôÞñçóç áëëÜ êáé ôçí ðñïáãùãÞ ôçò õãåßáò ôïõ åñãáæüìåíïõ. ÖïñÝá ôçò åõèýíçò áõôÞò áðïôåëåß ï éáôñüò ôçò åñãáóßáò. Ï Éáôñüò ôçò Åñãáóßáò êáé ôïõ ÐåñéâÜëëïíôïò åßíáé ï åéäéêüò ôçò ó÷Ýóçò õãåßáò êáé åñãáóßáò. Ïé áëëçëåðéäñÜóåéò åñãáóßáò êáé õãåßáò áðïôåëïýí ôï åðßêåíôñï ôïõ åíäéáöÝñïíôïò ôïõ. Óôçí ðñÜîç ï éáôñüò ôçò åñãáóßáò êáèéóôÜ ôïí åáõôü ôïõ õðåýèõíï áðÝíáíôé óôá ìÝëç ìéáò óõãêåêñéìÝíçò åñãáóéáêÞò êïéíüôçôáò. ÌåëåôÜ ôï åñãáóéáêü ðåñéâÜëëïí, ðñïóäéïñßæåé êáé ðåñéãñÜöåé ôçí ôå÷íïëïãßá, ôá õëéêÜ êáé ôç äéáäéêáóßá ðáñáãùãÞò. ËáìâÜíïíôáò õðüøç ôïõ ôçí áëëçëåðßäñáóç ôçò êáôÜóôáóçò õãåßáò ôïõ åñãáæüìåíïõ ìå ôï öõóéêü, ÷çìéêü, âéïëïãéêü êáé øõ÷éêü ðåñéâÜëëïí åðé÷åéñåß íá åíôïðßóåé ôïõò ðáñÜãïíôåò êéíäýíïõ, íá áíé÷íåýóåé ôçí Ýêèåóç óå áõôïýò êáé íá åêôéìÞóåé ôïí åðáããåëìáôéêü êßíäõíï. Áíáëüãùò êáèïñßæåé ìÝôñá åîÜëåéøçò Þ ðåñéïñéóìïý ôïõ, ìÝôñá ðñïóôáóßáò êáé ó÷Ýäéï ðáñáêïëïýèçóçò ôùí åñãáæïìÝíùí. Ïñãáíþíåé ðñïãñÜììáôá åêðáßäåõóçò êáé åíçìÝñùóçò ôïõ åñãáæüìåíïõ êáé ôïõ åñãïäüôç êáé ôáêôéêÝò ðñüëçøçò, áðïêáôÜóôáóçò êáé ðáñáãùãéêÞò åðáíÝíôáîçò ôùí åñãáæïìÝíùí. Ç óôáèåñÞ, óõíå÷Þò ðáñïõóßá ôïõ éáôñïý åñãáóßáò óå Ýíá óõãêåêñéìÝíï åñãáóéáêü ðåñéâÜëëïí åîáóöáëßæåé ôç óõíÝ÷åéá ìéáò ðñïóùðéêÞò ó÷Ýóçò ìå ôïí åñãáæüìåíï êáé åðéôñÝðåé Ýôóé ôçí ðáñï÷Þ éáôñéêÞò öñïíôßäáò óå ðñùôïâÜèìéï åðßðåäï êáé ôçí åìðëïêÞ ôïõ óôçí áíß÷íåõóç êáé äéá÷åßñéóç ðñïâëçìÜôùí õãåßáò åõñýôåñçò öýóçò. Ðñïò ôçí êáôåýèõíóç áõôÞ 139

ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò

óõíåñãÜæåôáé Üìåóá êáé óôåíÜ ìå ôïí ãåíéêü éáôñü. Óôçí ÅëëÜäá ìå ôï íüìï 1397/83 ãéá ôï Åèíéêü Óýóôçìá Õãåßáò äçìéïõñãÞèçêå ôï èåóìéêü ðëáßóéï áíÜðôõîçò ôçò ÐñùôïâÜèìéáò Öñïíôßäáò Õãåßáò êáé ìå ôï ðñïåäñéêü äéÜôáãìá 80/ 85 ïñßóèçêå ôï ðëáßóéï åéäéêÞò åêðáßäåõóçò éáôñþí óôç åéäéêüôçôá ôçò ÃåíéêÞò ÉáôñéêÞò. ÐáñÜëëçëá, ìå ôïí Í. 1568/85 ôÝèçêå ï óôü÷ïò ãéá åîáíèñùðéóìü ôçò åñãáóßáò óôá ðëáßóéá ôçò óõíôáãìáôéêÞò õðï÷ñÝùóçò ôïõ êñÜôïõò êáé åéóÞ÷èç ï èåóìüò ôïõ ôå÷íéêïý åñãáóßáò êáé ôïõ éáôñïý åñãáóßáò óôéò åðé÷åéñÞóåéò ðïõ áðáó÷ïëïýóáí Üíù ôùí 50 åñãáæïìÝíùí. Ìå ôï ðñïåäñéêü äéÜôáãìá 213/86 êáèéåñþèçêå ùò éáôñéêÞ åéäéêüôçôá ç ÉáôñéêÞ ôçò Åñãáóßáò. Ùóôüóï, áí êáé ï Ãåíéêüò Éáôñüò êáé ï Éáôñüò ôçò Åñãáóßáò áðïôåëïýí êýñéïõò öïñåßò ôçò ðñùôïâÜèìéáò öñïíôßäáò, ôï áðïôåëåóìáôéêü ìïíôÝëï ôçò ìåôáîý ôïõò óõíåñãáóßáò äåí Ý÷åé áêüìá êáèïñéóèåß åðáñêþò. Ôï èåóìéêü ðëáßóéï óõíåñãáóßáò ôùí äýï åéäéêþí ðáñáìÝíåé áóáöÝò. Ç ðñïóðÜèåéá ìç÷áíïñãÜíùóçò óôá ðëáßóéá ôïõ Åèíéêïý ÓõóôÞìáôïò Õãåßáò êáé ç êáèéÝñùóç çëåêôñïíéêïý éáôñéêïý öáêÝëïõ ôïõ áóèåíïýò, ç ïñãÜíùóç êáé ç óôÞñéîç ôçò áíÜðôõîçò ðëÞñïõò êáé áðïôåëåóìáôéêïý äéêôýïõ Ãåíéêþí Éáôñþí êáé Éáôñþí Åñãáóßáò óå ïëüêëçñç ôçí ÅëëçíéêÞ ÅðéêñÜôåéá, ï åðßóçìïò êáé ëåðôïìåñÞò êáèïñéóìüò ôïõ ðëáéóßïõ ëåéôïõñãéêÞò óõíåñãáóßáò ìåôáîý ôùí äýï åéäéêþí óôá ðëáßóéá ôçò åöáñìïóìÝíçò ÊïéíùíéêÞò ÉáôñéêÞò êáé ç áíáðñïóáñìïãÞ ôùí ðñïãñáììÜôùí åêðáßäåõóçò ôïõò ðñïò áõôÞ ôçí êáôåýèõíóç èá ðñÝðåé íá áðïôåëÝóåé êýñéá ðñïôåñáéüôçôá ôùí åðßóçìùí öïñÝùí óôï Üìåóï ìÝëëïí. ÐñïôÜóåéò êáé õðïäåßîåéò ïìÜäùí ðñùôïâïõëßáò åéäéêþí õößóôáíôáé áðü 10åôßáò. Ìá áêüìá ðéï ïõóéáóôéêÞ êñßíåôáé ç óõíåéäçôïðïßçóç, áðü ôïõò Þäç åéäéêïýò êáé åéäéêåõüìåíïõò Ãåíéêïýò Éáôñïýò êáé Éáôñïýò Åñãá-

140

Í. ÃåùñãéÜííïò êáé óõí.

óßáò, ôùí ñüëùí ôïõò óôçí êïéíüôçôá êáé ôùí ðëåïíåêôçìÜôùí ðïõ áðïññÝïõí áðü ôç ìåôáîý ôïõò óõíåñãáóßá. Ç áëëáãÞ äéÜèåóçò êáé íïïôñïðßáò êáé áíÜðôõîç áðü êïéíïý ðñïãñáììÜôùí êáé äéêôýùí ðñüëçøçò, åëÝã÷ïõ êáé áðïêáôÜóôáóçò óå ôïðéêü åðßðåäï åßíáé éêáíÞ íá ïäçãÞóåé óôçí åðßôåõîç ôïõ êïéíïý óôü÷ïõ, ôçí ðáñï÷Þ ïëïêëçñùìÝíùí, áðïôåëåóìáôéêþí êáé õøçëïý åðéðÝäïõ õðçñåóéþí ÐñùôïâÜèìéáò Öñïíôßäáò Õãåßáò ðñïóäßäïíôáò Ýôóé óôéò äýï åéäéêüôçôåò ôï êýñïò êáé ôçí éó÷ý ðïõ ôïõò áñìüæåé êáé óôïõò éáôñïýò ôçí çèéêÞ áíôáìïéâÞ êáé éêáíïðïßçóç ðïõ äéêáéïýíôáé åðáããåëìáôßåò ëåéôïõñãïß ôçò õãåßáò ðïõ ìÜ÷ïíôáé êáé õðçñåôïýí êáèçìåñéíÜ ìå üñáìá, óõíÝðåéá êáé õøçëü áßóèçìá åõèýíçò ôçí êïéíüôçôá. Í. ÃåùñãéÜííïò Åéäéêåõüìåíïò Éáôñüò ÃåíéêÞò ÉáôñéêÞò, Ðáíåðéóôçìéáêü Íïóïêïìåßï Éùáííßíùí Á. Ôæßìáò Åéäéêåõüìåíïò Éáôñüò ÉáôñéêÞò ôçò Åñãáóßáò, Ðáíåðéóôçìéáêü Íïóïêïìåßï Éùáííßíùí

Âéâëéïãñáößá 1. Iossifidis JA. Family and Community Medicine.

A socioeconomic perspective. Iatriki, 53:375379, 1988.

2. Merkouris MP. General Practitioners in Greek rural areas. Past, present and future. Iatriki, 53:389-392, 1988.

3. Lionis C, et al. The education in Family and Social Medicine in Greece: analysis and suggestions. Iatriki, 53:383-388, 1988.

4. Seaton A. Diagnosing and managing occupational disease. BMJ, 310:1282, 1995.

5. Parker G, Mackie J. Occupational Medicine.

BMJ, 324:S201, 2002.

Ôüìïò 15, Ôåý÷ïò 3, 2003

Å.A. Èçñáßïò

ÁÍÁÓÊÏÐÇÓÇ ÔÇÓ ÂÉÂËÉÏÃÑÁÖÉÁÓ LITERATURE'S REVIEW Primary Heatlh Care, Volume 15, Number 3, 141-144, 2003 ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò, Ôüìïò 15, Ôåý÷ïò 3, 141-144, 2003

ÅðéìÝëåéá óôÞëçò: Å.Á. Èçñáßïò

"Greece’s GP odyssey" - ÓõíÝíôåõîç ôïõ ÐñïÝäñïõ ôçò ÅËÅÃÅÉÁ British Medical Association (BMA) News, 21 Éïõíßïõ 2003

“Åîçãþ óôïõò åéäéêåõïìÝíïõò ìïõ üôé ï ðåôõ÷çìÝíïò ãåíéêüò ãéáôñüò åßíáé åêåßíïò ðïõ üëïé óôï ÷ùñéü Þ óôç ãåéôïíéÜ ôçò ðüëçò ðïõ äïõëåýåé îÝñïõí ðþò ðßíåé ôïí êáöÝ ôïõ”. Ì’ áõôÜ ôá ëüãéá ï ê. ÌðïäïóÜêçò Ìåñêïýñçò, ãåíéêüò ãéáôñüò, ÄéåõèõíôÞò ôïõ ÊÝíôñïõ Õãåßáò Í. Ìáäýôïõ Èåóóáëïíßêçò êáé Ðñüåäñïò ôçò ÅëëçíéêÞò Åôáéñåßáò ÃåíéêÞò ÉáôñéêÞò áñ÷ßæåé ôï ïäïéðïñéêü ôçò ðåñéãñáöÞò ôïõ Üíáñ÷ïõ Åëëçíéêïý ÓõóôÞìáôïò Õãåßáò óôç óõíÝíôåõîç ôïõ óôï BMA news. Ðïéï óõãêåêñéìÝíá ï ê. Ìåñêïýñçò áíáöÝñèçêå óôï óýóôçìá áõôü, ðïõ êáôÜöåñå íá ÷ôßóåé áð’ ôï ìçäÝí 183 êáéíïýñãéá ÊÝíôñá Õãåßáò óôçí åðáñ÷ßá ó’ Ýíá èáõìÜóéï äßêôõï ðïõ êáëýðôåé üëç ôçí ÅëëÜäá, äåí êáôáöÝñèçêå ðïôÝ íá ïëïêëçñùèåß ç óôåëÝ÷ùóç ôçò Ð.Ö.Õ ìå ôïí áðáñáßôçôï áñéèìü ãåíéêþí ãéáôñþí êáé Üëëùí êáôÜëëçëá åêðáéäåõìÝíùí, åðáããåëìáôéþí õãåßáò. Äåí êáôïñèþèçêå ðïôÝ íá ïëïêëçñùèåß áõôü ôï äßêôõï ìå ôç äçìéïõñãßá ôùí ÊÝíôñùí Õãåßáò óôá áóôéêÜ êÝíôñá êáé äåí Ýãéíå ðïôÝ áíôéëçðôÞ êáé ðáñáäåêôÞ ç óõìðëçñùìáôéêüôçôá ôïõ éäéùôéêïý ôïìÝá. Ó’ áõôÞ ôç ÷þñá ç ðáíåõñùðáúêÞ ìåëÝôç FICOSSER äåß÷íåé áíÜãëõöá ìå áñéèìïýò ôïí ðáñáëïãéóìü: ×ñåéÜæåôáé 27.000 ãéáôñïýò êé Ý÷åé 60.000, ÷ñåéÜæåôáé 7.000 ãåíéêïýò ãéáôñïýò êé Ý÷åé ìüíï 1.100. Äåí õðÜñ÷åé óôïé÷åéþäçò ó÷åäéáóìüò êáé ðñïãñáììáôéóìüò êáé ç ðñáãìáôéêüôçôá ôçò áíåñãßáò ôùí ãéáôñþí êñýâåôáé ðßóù

áðü ðëáóìáôéêÞ ÷ñÞóç-êáôÜ÷ñçóç éáôñéêþí õðçñåóéþí. Ç ãñáöåéïêñáôßá ôïõ óõóôÞìáôïò åìðïäßæåé ôïí åîïñèïëïãéóìü ôïõ. ¸ôóé, ìïëïíüôé áíáêáëýðôïíôáé 1.500 êåíÝò èÝóåéò åéäéêåõïìÝíùí äéáöüñùí õðåñêïñåóìÝíùí éáôñéêþí åéäéêïôÞôùí, ìïëïíüôé õðÜñ÷åé áíáìïíÞ 4-6 åôþí óôç ëßóôá ôùí íÝùí ãéáôñþí ðïõ åðéèõìïýí íá åêðáéäåõôïýí óôç ÃåíéêÞ ÉáôñéêÞ, ï åêÜóôïôå Õðïõñãüò Õãåßáò áäõíáôåß íá åðéâÜëåé ôç ëïãéêÞ ëýóç, äçëáäÞ ôçí ìåôáôñïðÞ áõôþí ôùí èÝóåùí óå èÝóåéò ÃåíéêÞò ÉáôñéêÞò. Áõôü ãéáôß ï ìÝóïò üñïò ðáñáìïíÞò ôïõ Õðïõñãïý Õãåßáò óôç èÝóç ôïõ åßíáé ìüëéò 10 ìÞíåò, ìå áðïôÝëåóìá ç ÅëëÜäá íá Ý÷åé ìåßíåé, ÷ñüíéá ôþñá, óôç íïìïèÝôçóç íÝùí íüìùí ÷ùñßò íá ìðïñåß íá ðñï÷ùñÞóåé óôçí åöáñìïãÞ ôïõò. Ï ê. Ìåñêïýñçò “Åëðßæåé ìå ôïí ôåëåõôáßï íüìï íá äïýìå ôá Ê.Õ. íá áðåëåõèåñþíïíôáé áðü ôïí áóöõêôéêü åíáãêáëéóìü ôùí íïóïêïìåßùí. Åëðßæåé íá äïýìå ôç óôáäéáêÞ åöáñìïãÞ óõóôÞìáôïò ÐÖÕ âáóéóìÝíïõ óôç ëåéôïõñãßá ôïõ ïéêïãåíåéáêïý ãéáôñïý. Áêüìá ðåñéìÝíåé”. “Ùóôüóï åßíáé áéóéüäïîïò. Áéóéïäïîåß ãéáôß áõôü ôï ðáñÜëïãï óýóôçìá, ðáñÜäïîá äßíåé êáëÝò õðçñåóßåò. Áõôü ãéáôß ïé ¸ëëçíåò ãéáôñïß åßíáé êáëïß ãéáôñïß. Ç öéëïóïößá åßíáé åèíéêü ÷áñáêôçñéóôéêü êáé áðïôåëåß Ýîï÷ï õðüóôñùìá ãéá ôçí áíÜðôõîç ôçò ÉáôñéêÞò. Ç åéóáãùãÞ ôçò ÃåíéêÞò ÉáôñéêÞò óôçí ÅëëÜäá áðåäåß÷èç ìáñôýñéï ôïõ Óéóóýöïõ, áõôüò üìùò ï Óßóóõöïò óô’ áëÞèåéá ìðïñåß íá ðáôÞóåé óôçí êïñõöÞ;” Ìáñéüëçò ÁíÜñãõñïò Ãåíéêüò Éáôñüò

141

ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò

Å.A. Èçñáßïò

The British Journal of General Practice, Vol. 52, No. 10-12, October-December, 2003

Atención Primaria, Vol. 30, No. 9, November 30, 2002

Óôá ôåý÷ç Ïêôùâñßïõ-Äåêåìâñßïõ 2002 ôïõ ðåñéïäéêïý “The British Journal of General Practice” õðÜñ÷ïõí áñêåôÜ Üñèñá ðïõ óõæçôïýí ôéò ðñïïðôéêÝò áíÜðôõîçò “íÝùí éêáíïôÞôùí êáé ñüëùí” ãéá ôïõò ãåíéêïýò ãéáôñïýò (Clare Gerada et al. “The general practitioner with a special interest: new opportunities or the end of the generalist practitioner?”, Roger Jones et al. “General practitioners with special clinical interests: a cross-sectional survey”, Siân Williams et al. “General practitioners with a special clinical interest: a model for improving respiratory disease management”). Ãéá ôï óêïðü áõôü ÷ñçóéìïðïéåßôáé ï üñïò “GPSCIs” Þ “GPs with a special interest”. Ðáñüëï ðïõ ï üñïò GPSCIs åßíáé íÝïò, ç öéëïóïößá äåí åßíáé. Óôï ÇíùìÝíï Âáóßëåéï õðÜñ÷ïõí Þäç 4.000 ãåíéêïß ãéáôñïß ðïõ Ý÷ïõí áíáðôýîåé Ýíá åéäéêü åíäéáöÝñïí óôïí êëéíéêü, åðé÷åéñçóéáêü, áêáäçìáúêü Þ äéäáêôéêü ôïìÝá. Èá õðÜñîïõí ùöÝëåéåò Þ èá äçìéïõñãçèïýí êßíäõíïé áðü ôçí ôÜóç ìåëëïíôéêÞò åðÝêôáóçò ôùí åíäéáöåñüíôùí-ñüëùí-åõèõíþí ôïõ Ãåíéêïý Ãéáôñïý; Èá äçìéïõñãçèåß Ýíá åíäéÜìåóï åðßðåäï óôï ìïíôÝëï ðñùôïâÜèìéáò-äåõôåñïâÜèìéáò öñïíôßäáò, ôï ïðïßï èá åðéôý÷åé íá óõíáíôÞóåé áêÜëõðôåò áíÜãêåò ôùí áóèåíþí, ðåñéïñßæïíôáò ôïõò ÷ñüíïõò áíáìïíÞò ãéá åîåéäéêåõìÝíåò õðçñåóßåò êáé âåëôéþíïíôáò ôï âåëçíåêÝò ôùí ðñïíïóïêïìåéáêþí êëéíéêþí äõíáôïôÞôùí; Èá áõîÞóåé ôçí éêáíïðïßçóç óôç äïõëåéÜ ôïõ Ãåíéêïý Ãéáôñïý, èá äçìéïõñãÞóåé åíáëëáêôéêÝò ëåùöüñïõò ãéá óõììåôï÷Þ ôïõ óå åîåéäéêåõìÝíåò Ýñåõíåò, äéáöïñïðïéþíôáò Ýôóé ôïõò Ãåíéêïýò Ãéáôñïýò áëëÜ äéáôçñþíôáò ôç ãåíéêÞ ôïõò ðåßñá êáé ñüëï; Óå êÜèå ðåñßðôùóç ï GPSCIs èá ðñÝðåé íá åðáõîÜíåé êáé íá ðñïóèÝôåé äåîéüôçôåò, ãíþóåéò, êáé áîßåò, áëëÜ íá ìçí áíôéêáèéóôÜ Þ íá õðïêáèéóôÜ åîåéäéêåõìÝíåò öñïíôßäåò, êÜôé ôï ïðïßï áí îå÷áóôåß èá ïäçãÞóåé óå Ýêðôùóç ôïõ åðéðÝäïõ ôçò Ð.Ö.Õ. êáé óôçí áñ÷Þ ôïõ ôÝëïõò ôçò åîåéäßêåõóçò ôïõ Ãåíéêïý Ãéáôñïý. ÈùìÜò Áããåëüðïõëïò ×åéñïõñãüò Ä/íôÞò Ãåíéêüò Ãéáôñüò

Óôá ðåñéå÷üìåíá áõôïý ôïõ ôåý÷ïõò ôïõ ðåñéïäéêïý ôçò ÉóðáíéêÞò Åôáéñåßáò ÏéêïãåíåéáêÞò êáé ÊïéíïôéêÞò ÉáôñéêÞò (semFYC) ðåñéëáìâÜíïíôáé: Ýíá Üñèñï óýíôáîçò óôï ïðïßï ïé óõããñáöåßò äéáôõðþíïõí ôï åñþôçìá ãéá ôï êáôÜ ðüóï èá ðñÝðåé íá åêôéìÜôáé ç åðÜñêåéá êáé éêáíüôçôá ôùí ïéêïãåíåéáêþí éáôñþí, 5 åñåõíçôéêÜ Üñèñá, Ýíá Üñèñï ôïõ ÁíáðëçñùôÞ ÊáèçãçôÞ ôïõ Ðáíåðéóôçìßïõ ÊñÞôçò ê. ×. ËéïíÞ ìå ôïí åýãëùôôï ôßôëï “Epidemiology and primary care: a nexus of continuity”, Ýíá Üñèñï ãéá ôçí öñïíôßäá ôçò ïéêïãÝíåéáò óôç óåéñÜ ôùí Üñèñùí ôïõ ðåñéïäéêïý ãéá ôçí ðáñçãïñçôéêÞ öñïíôßäá, Ýíá åíäéáöÝñïí Üñèñï ãéá ôç äõíáôüôçôá åìðëïêÞò ôçò ÔïðéêÞò Áõôïäéïßêçóçò óå èÝìáôá ìÜíáôæìåíô óôçí ðñùôïâÜèìéá öñïíôßäá õãåßáò, 3 åñåõíçôéêÝò åðéóôïëÝò, 3 ãñÜììáôá óôïí åêäüôç êáé ìéá áôæÝíôá óõíåäñßùí êáé óåìéíáñßùí. Íá óôáèïýìå óå êÜðïéá åíäéáöÝñïíôá óõìðåñÜóìáôá áðü ôá åñåõíçôéêÜ Üñèñá ôïõ ôåý÷ïõò. Óôç ìåëÝôç ôùí M. Alonso Fernandez et al. “Middle-term effectiveness of support program for smokers implemented in primary care”, ðáñÜ ôá êÜðïéá ìåèïäïëïãéêÜ ðñïâëÞìáôá ôï ó÷åäéáóìü ôçò ìåëÝôçò êáé ôç ÷ñÞóç ôçò ìåèüäïõ ôçò ôçëåöùíéêÞò óõíÝíôåõîçò ãéá ôç óõëëïãÞ ôùí óôïé÷åßùí, áíáæçôÞèçêå ç ìåóïðñüèåóìç áðïôåëåóìáôéêüôçôá åíüò õðïóôçñéêôéêïý ðñïãñÜììáôïò äéáêïðÞò êáðíßóìáôïò óôçí ðñùôïâÜèìéá öñïíôßäá õãåßáò. Óõììåôåß÷å Ýíá ôõ÷áßï äåßãìá 289 áôüìùí, çëéêßáò ìåãáëýôåñçò ôùí 14 åôþí êáé ãéá ÷ñïíéêü äéÜóôçìá ðáñáêïëïýèçóçò 38 ìçíþí. Ôï 27% äéÝêïøå ôï êÜðíéóìá (ìÝóç ðåñßïäïò áðï÷Þò 23 ìÞíåò). Ôá ðïóïóôÜ åðéôõ÷ßáò Þôáí õøçëüôåñá óôïõò ìåãáëýôåñçò çëéêßáò Üíäñåò, óôïõò ìáêñï÷ñüíéïõò êáðíéóôÝò, ó’ áõôïýò ðïõ åêäÞëùóáí ôçí ìåãáëýôåñç åðéèõìßá ãéá äéáêïðÞ ôïõ êáðíßóìáôïò êáé ó’ áõôïýò ðïõ äåí ÷ñçóéìïðïßçóáí NRT áëëÜ ðåñéïñßóôçêáí óôç óõóôçìáôéêÞ ðáñáêïëïýèçóç ôïõ ðñïãñÜììáôïò õðïóôÞñéîçò. Ôï 35.6% áðÝôõ÷å íá äéáêüøåé ôï êÜðíéóìá êáé áð’ áõôïýò ôï 75% åðÝóôñåøå óôçí êáðíéóôéêÞ óõíÞèåéá åíôüò 6 ìçíþí. Óôçí áíÜëïãç ìåëÝôç ôùí M.E. Castellanos et al. “Impact of medical counseling on giving up smoking during pregnancy”, ãßíåôáé ìíåßá óôçí áýîçóç ôïõ ðïóïóôïý ôùí êáðíéóôñéþí ìåôáîý ôùí ãõ-

142

Å.A. Èçñáßïò

íáéêþí áíáðáñáãùãéêÞò çëéêßáò óôçí Éóðáíßá ôá ôåëåõôáßá ÷ñüíéá. Ç óõóôçìáôéêÞ óõìâïõëåõôéêÞ êáôÜ ôç äéÜñêåéá ôçò êýçóçò ìïéÜæåé íá ìåéþíåé óçìáíôéêÜ ôï ðïóïóôü ôùí ãõíáéêþí ðïõ åðéóôñÝöïõí óôçí êáðíéóôéêÞ óõíÞèåéá 6 ìÞíåò ìåôÜ ôïí ôïêåôü (ôï 64.3% ôùí ãõíáéêþí ôçò ïìÜäáò ðáñÝìâáóçò Ýíáíôé ôïõ 36.4% ôçò ïìÜäáò åëÝã÷ïõ áðåß÷áí ôïõ êáðíßóìáôïò ãéá ôï äéÜóôçìá áõôü). Óôï Üñèñï ôùí J.G. Cano Montoro et al.

“Impact of an intervention on the waiting-list for medical specialists in a health area” áíáöÝñåôáé, üôé ôï ðïóïóôü ðáñáðïìðþí óå ÷åéñïõñãïýò êáé éáôñïýò Üëëùí åéäéêïôÞôùí óå ìéá ðåñéï÷Þ ìå 12 Ê.Õ. Þôáí 5.1 êáé 5.8 ãéá ôç äéåôßá 1997-1998, åíþ ï ìÝóïò ÷ñüíïò áíáìïíÞò ãéá ñáíôåâïý ìå ôïõò éáôñïýò åéäéêïôÞôùí Þôáí 48 çìÝñåò ãéá ÷åéñïõñãéêÞ åéäéêüôçôá êáé 37 çìÝñåò ãéá Üëëç åéäéêüôçôá ôï 1997, Ýíáíôé 54 ìå 34 çìÝñåò áíôßóôïé÷á ãéá ôï 1998. ÔÝëïò, óôçí åñãáóßá ôùí J. Canals Innamorati et al. ìå ôßôëï “Patient discharge form in primary care (II): views and level of satisfaction of family doctors” ðáñïõóéÜæåôáé ç ãíþìç êáé ç éêáíïðïßçóç ôùí éáôñþí Ð.Ö.Õ. áðü ôç ìïñöÞ êáé ôç ÷ñÞóç ôïõ öýëëïõ åîéôçñßïõ ôùí áóèåíþí (PDF). Ôï 73% ôùí éáôñþí (óôçí Ýñåõíá óõììåôåß÷å ôï 86% ôùí éáôñþí áðü ôá Ê.Õ. ôçò ðåñéï÷Þò Mataró ôçò Âáñêåëþíçò) äÞëùóáí “ðïëý éêáíïðïéçìÝíïé” êáé “éêáíïðïéçìÝíïé” áðü ôç ÷ñÞóç ôùí PDF. Ôï 82.9% ôï Ýêñéíáí èåôéêÜ ùò Ýíáí áíáãêáßï åíçìåñùôéêü Ýããñáöï-óýíäåóìï ìåôáîý íïóïêïìåßïõ êáé Ê.Õ., åíþ ôï 38.9% äÞëùóáí üôé äåí áíÝìåíáí áðáíôçôéêÝò åðéóôïëÝò ìå âÜóç ôéò ìÝ÷ñé ôüôå åìðåéñßåò ôïõò. Ç ðëçñüôçôá ôùí êáôáãñáöþí óôá äéÜöïñá ôìÞìáôá ôùí PDF êñßíåôáé “ðïëý êáëÞ” êáé “êáëÞ”, åíþ âåëôéþóåéò ðñïôÜèçêáí ãéá ôéò êáôáãñáöÝò óôï êïììÜôé ôçò óõóôçìáôéêÞò ðáñáêïëïýèçóçò ôùí áóèåíþí (follow-up) êáé ôùí ðáñåìâÜóåùí ôùí êïéíùíéêþí ëåéôïõñãþí êáé ôïõ íïóçëåõôéêïý ðñïóùðéêïý. Å. Èçñáßïò Ãåíéêüò Éáôñüò ÅðéìåëçôÞò ´ ÅÓÕ The Hong Kong Practitioner, Vol. 25, No. 2, February 2003

Áðü ôá ðåñéå÷üìåíá ôïõ ôåý÷ïõò áõôïý ôïõ ðåñéïäéêïý ôïõ Êïëåãßïõ ôùí Ïéêïãåíåéáêþí Éá-

Ôüìïò 15, Ôåý÷ïò 3, 2003

ôñþí ôïõ ×ïíãê Êïíãê åðéóçìáßíïõìå ôá äýï Üñèñá áíáóêüðçóçò ãéá ôçí ðñþéìç äéÜãíùóç ôçò áðþëåéáò ôçò üñáóçò êáé ôç äéÜãíùóç êáé äéá÷åßñéóç ôùí øõ÷éáôñéêþí äéáôáñá÷þí ðïõ ó÷åôßæïíôáé ìå ôï stress óôçí Ð.Ö.Õ. êáé èá óôáèïýìå ðéï áíáëõôéêÜ óôá äýï ðïëý åíäéáöÝñïíôá åñåõíçôéêÜ ôïõ Üñèñá. Óôï Üñèñï ôùí C.Y.M. Fan et al. ìå ôïí ôßôëï “Quality of diabetic care: collation of data from multi-practice audits in primary care” ðáñïõóéÜæïíôáé ôá áðïôåëÝóìáôá ìéáò ìåëÝôçò clinical audit ãéá ôçí åêôßìçóç ôçò ðïéüôçôáò ôçò öñïíôßäáò ôùí äéáâçôéêþí áóèåíþí óå ôñåéò ìïíÜäåò Ð.Ö.Õ. ÌåëåôÞèçêáí ïé êÜñôåò ðáñáêïëïýèçóçò 975 áóèåíþí ãéá ÷ñïíéêü äéÜóôçìá 12 ìçíþí. Ôï 99% ôùí áóèåíþí åß÷áí óáê÷áñþäç äéáâÞôç ôýðïõ ÉÉ, åíþ ôï 25% áõôþí Þôáí ìüíï õðü äéáéôçôéêÞ áãùãÞ. ÊáôÜ ôç äéÜñêåéá ôçò 12ìçíçò ðáñáêïëïýèçóçò Ýãéíáí óõóôçìáôéêÝò ðáñåìâÜóåéò áðü ôïõò ãåíéêïýò éáôñïýò êáé ôéò íïóçëåýôñéåò ãéá ôç óõììüñöùóç ôùí áóèåíþí óôéò ïäçãßåò. Ï åðéðïëáóìüò ôïõ Ó.Ä. óôï ×ïíãê Êïíãê êõìáßíåôáé ìåôáîý ôùí áíäñþí áðü 2% ãéá ôéò çëéêßåò 25-34 åôþí ìÝ÷ñé 21.7% ãéá ôéò çëéêßåò 65-74 åôþí êáé ìåôáîý ôùí ãõíáéêþí áðü 1.4% Ýùò 29.3% áíôßóôïé÷á. ÐáñáôçñÞèçêå âåëôßùóç ó’ üëåò ôéò ðáñáìÝôñïõò ðïõ ìåëåôÞèçêáí üðùò, ç óõììüñöùóç óôç äßáéôá (p=0.028), ôçí Üóêçóç (p=0.016) êáé ôçí äéáêïðÞ êáðíßóìáôïò (p=0.001), óôç ìåßùóç ôùí õðïãëõêáéìéêþí åðåéóïäßùí (p=0.001), óôçí åìöÜíéóç åðéðëïêþí ìáêñï- êáé ìéêñï- áããåéïðÜèåéáò (p=0.001), óôïí Ýëåã÷ï ôçò ìéêñïëåõêùìáôéíïõñßáò (p=0.001), êáèþò êáé óôç ãëõ÷áéìéêÞ ñýèìéóç (p=0.001), åðéâåâáéþíïíôáò ôï óçìáíôéêü ñüëï ôùí ãåíéêþí éáôñþí óôçí öñïíôßäá ôùí äéáâçôéêþí áóèåíþí. Åðéóçìáßíåôáé äå, üôé ç Ýííïéá ôïõ clinical audit áíôáíáêëÜ ôùí áíôéêåéìåíéêÞ ìáñôõñßá ó÷åôéêÜ ìå ôçí ðáñå÷üìåíç ðïéüôçôá óôçí öñïíôßäá êáé äéåõêïëýíåé óôçí áíáãíþñéóç ôùí áíåðáñêåéþí ôùí ìïíÜäùí êáé ôùí ó÷åôéæüìåíùí ì’ áõôÝò áíáãêáßùí ëýóåùí. Óôï Üñèñï ôùí Y.T. Wun et al. ìå ôïí ôßôëï “What do family medicine trainees say about their training?” ðáñïõóéÜæïíôáé ôá áðïôåëÝóìáôá ìéáò ìåëÝôçò ãéá ôçí ðïéüôçôá ôçò ðáñå÷üìåíçò åêðáßäåõóçò ôùí åéäéêåõïìÝíùí ÃåíéêÞò ÉáôñéêÞò óôï ×ïíãê Êïíãê. Ôï ÊïëÝãéï Ïéêïãåíåéáêþí Éáôñþí ôïõ ×ïíãê Êïíãê (HKCFP) Ý÷åé ôçí åõèýíç ôçò åêðáßäåõóçò ôùí åéäéêåõïìÝíùí áðü ôï 1985.

143

ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò

Ôï ðñüãñáììá åêðáßäåõóçò ðåñéëáìâÜíåé äýï ÷ñüíéá “rotations” óå äéÜöïñá íïóïêïìåéáêÜ ôìÞìáôá (Basic Hospital Training-BHT) êáé äýï ÷ñüíéá åêðáßäåõóçò óôçí êïéíüôçôá (Basic Community Training-BCT). Óôï ôÝëïò áõôÞò ôçò âáóéêÞò åêðáßäåõóçò ïé åðéôõ÷üíôåò óôéò åîåôÜóåéò ãßíïíôáé ìÝëç ôïõ HKCFP, êáèþò êáé ôïõ Âáóéëéêïý Êïëåãßïõ Ãåíéêþí Éáôñþí ôçò Áõóôñáëßáò (RACGP), óå óõíåñãáóßá ìå ôï ïðïßï ãßíåôáé áõôü ôï åêðáéäåõôéêü ðñüãñáììá. Ïé åðéôõ÷üíôåò ìðïñïýí óôç óõíÝ÷åéá íá áêïëïõèÞóïõí Ýíá 2åôÝò ðñüãñáììá åîåéäéêåõìÝíçò åêðáßäåõóçò óôçí êïéíüôçôá (Higher Training-HT), óôï ôÝëïò ôçò ïðïßáò êáé ìåôÜ áðü åîåôÜóåéò ãßíïíôáé ìÝëç ôçò ÉáôñéêÞò Áêáäçìßáò ôïõ ×ïíãê Êïíãê. Óôçí ìåëÝôç óõììåôåß÷áí ïé 247 áðü ôïõò 355 óõíïëéêÜ åéäéêåõüìåíïõò ìÝ÷ñé ôïí Áðñßëéï ôïõ 2002 êáé áðÜíôçóå ôåëéêÜ ôï 56.8% ôùí åéäéêåõïìÝíùí ôçò BHT, ôï 92.1% ôùí åéäéêåõïìÝíùí ôçò BCT, ôï 62.5% áõôþí ðïõ Ýêáíáí áíþôåñç åêðáßäåõóç êáé ôï 48.3% áõôþí ðïõ åß÷áí ïëïêëçñþóåé ôçí åêðáßäåõóÞ ôïõò. Ç ìåëÝôç Ýãéíå ìå ôç ÷ñÞóç åñùôçìáôïëïãßùí ðïõ ðåñéåëÜìâáíáí åñùôÞóåéò ãéá óõãêåêñéìÝíá èÝìáôá ôçò åêðáßäåõóçò ìå ìéá 5âáèìç êëßìáêá áîéïëüãçóçò (“óõìöùíþ ðïëý”, “óõìöùíþ”, “ïõäÝôåñç óôÜóç”, “äéáöùíþ”, “äéáöùíþ Ýíôïíá”), áëëÜ êáé áíïéêôÝò åñùôÞóåéò ó÷åôéêÝò ìå ôçí éêáíïðïßçóç Þ ü÷é ôùí åéäéêåõïìÝíùí áðü ôçí ðáñå÷üìåíç åêðáßäåõóç êáèþò êáé ôçí êáôÜèåóç ðñïôÜóåùí åê ìÝñïõò ôïõò ãéá ôçí âåëôßùóÞ ôçò. Ôï 84% ôùí åéäéêåõïìÝíùí óôç BHT Ýêñéíáí ôçí ðáñå÷üìåíç åêðáßäåõóç ÷ñÞóéìç, åíþ ôï 75% åðáñêÞ ôç äéåôÞ ÷ñïíéêÞ ôçò äéÜñêåéá. Ôï 48% áõôþí èåùñåß üôé êáëýðôåôáé ìüíï ôï 60-70% ôùí åêðáéäåõôéêþí áíôéêåéìÝíùí. Áíôßóôïé÷á áðü ôïõò åéäéêåõüìåíïõò óôç BCT, ïé ðåñéóóüôåñïé èåùñïýí åðáñêÞ ôç äéåôÞ åêðáßäåõóç, ôï 24% èåùñåß üôé êáëýðôåôáé ìüíï ôï 60-70% ôùí åêðáéäåõôéêþí áíôéêåéìÝíùí êáé

144

Å.A. Èçñáßïò

ìüíï ôï 50% óõìöùíåß üôé õðÞñ÷å åðáñêÞò åðßâëåøç êáé åðïðôåßá áðü ðëåõñÜò åêðáéäåõôþí. ÃåíéêÜ ïé åéäéêåõüìåíïé ìïéÜæïõí íá åßíáé éêáíïðïéçìÝíïé áðü ôï ðåñéå÷üìåíï ôçò åêðáßäåõóÞò ôïõò, áëëÜ ü÷é áðü ôïí ôñüðï ðïõ áõôÞ ðáñÝ÷åôáé. ÊáôÜ ôç äéÜñêåéá ôçò BHT ïé åéäéêåõüìåíïé äéáêáôÝ÷ïíôáé áðü áìöéâïëßåò ãéá ôï åðáããåëìáôéêü ôïõò ìÝëëïí, èåùñïýí üôé äåí Ý÷ïõí óáöÞ áíôéêåßìåíá åêðáßäåõóçò, õðåñáðáó÷ïëïýíôáé óôçí êÜëõøç ôùí áíáãêþí ôùí êëéíéêþí óå âÜñïò ôçò åêðáßäåõóÞò ôïõò êáé Ý÷ïõí ÷áìçëÞ åêôßìçóç áðü ôïõò óõíáäÝëöïõò ôïõò ôùí Üëëùí åéäéêïôÞôùí áëëÜ êáé ÷áìçëÞ áõôïåêôßìçóç. Ç åêðáßäåõóç óôï êïììÜôé ôçò BCT ðïéêßëåé êáé åîáñôÜôáé óå ìåãÜëï âáèìü áðü ôïí åêðáéäåõôÞ ôïõò, åíþ óôï åðßðåäï ôçò áíþôåñçò åêðáßäåõóçò áðáéôïýí ðéï äïìçìÝíï ðñüãñáììá åêðáßäåõóçò êáé ðåñéóóüôåñç êáèïäÞãçóç áðü Ýìðåéñïõò ãåíéêïýò éáôñïýò. ÁíÜëïãåò ìåëÝôåò ìå ðáñüìïéá áðïôåëÝóìáôá åß÷áí ãßíåé êáé óôï ðáñåëèüí óôï ÇíùìÝíï Âáóßëåéï êáé ôçí ÍÝá Æçëáíäßá: · Styles W. General practice training in the hospital. Br J Gen Pract 1990;40:401-402 · Murphy A. The hospital component of general practice vocational training – the Irish experience. Ir Med J 1992;85:147-150 · Stewart J. “To be like any good GP”: a qualitative study of GPVTP participants’ perceptions of learning general practice. NZ Fam Physician 1999;26:43-49 · Stewart J, Hyde P. Learning from the learners: What do trainees want from general practice vocational education? Asia Pacific Family Medicine 2002;1:28-32 Å. Èçñáßïò Ãåíéêüò Éáôñüò ÅðéìåëçôÞò ´ ÅÓÕ

Ôüìïò 15, Ôåý÷ïò 3, 2003

???

EYÑÙÐÁÚÊÁ ÄÉÊÔÕÁ ÃÅÍÉÊÇÓ/ÏÉÊÏÃÅÍÅÉÁÊÇÓ ÉÁÔÑÉÊÇÓ ÅUROPEAN NETWORKS IN GENERAL PRACTICE/FAMILY MEDICINE Primary Heatlh Care, Volume 15, Number 3, 145-146, 2003 ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò, Ôüìïò 15, Ôåý÷ïò 3, 145-146, 2003

Ôá íÝá áðü ôï ÅURACT Áãáðçôïß óõíÜäåëöïé ìÝëç ôçò EURACT, Óáò áðåõèýíù áõôÞ ôçí åðéóôïëÞ, óôá ðëáßóéá ôçò äéáñêïýò ðñïóðÜèåéáò íá óáò êñáôþ åíÞìåñïõò óôïí ìåãáëýôåñï äõíáôü âáèìü, ãéá ôá ôåêôáéíüìåíá ôüóï óôçí EURACT üóï êáé ãåíéêüôåñá óôçí Åõñþðç óôï ÷þñï ôçò åêðáßäåõóçò. Ç EURACT äéáíýåé Þäç ôï äÝêáôï ÷ñüíï ôçò ýðáñîÞò ôçò êáé ðñáãìáôïðïßçóå ôçí 5ç ÃåíéêÞ ÓõíÝëåõóç ðïõ Ýëáâå ÷þñá óôç Ljubljana, óôá ðëáßóéá ôïõ Ðáíåõñùðáúêïý Óõíåäñßïõ ÃåíéêÞò ÉáôñéêÞò, 17-21/6/2003. Åßíáé ðéèáíüí óå üëïõò ãíùóôü ôï Ýñãï êáé ï ñüëïò ðïõ Ýðáéîå ç EURACT óôçí åêðüíçóç ôïõ ÍÝïõ Ïñéóìïý ôçò ÃåíéêÞò/ÏéêïãåíåéáêÞò ÉáôñéêÞò. Ç EURACT óõíå÷ßæåé íá äïõëåýåé ðÜíù óôï ÍÝïí Ïñéóìü êáé ðéï óõãêåêñéìÝíá óôá åêðáéäåõôéêÜ áíôéêåßìåíá, ôá ðåñéå÷üìåíá ôçò åêðáßäåõóçò êáèþò åðßóçò êáé óôéò ìåèüäïõò áîéïëüãçóçò ôçò åêðáßäåõóçò üðùò áõôÜ ðçãÜæïõí áðü ôï ÍÝï Ïñéóìü. Ôá ðñþôá ðïíÞìáôá áõôÞò ôçò äïõëåéÜò ðáñïõóéÜóôçêáí óå ìßá óõíåäñßá óôç Ljubljana. Áêüìç, ðñïóäïêÜôáé üôé óôçí åðüìåíç óõíÜíôçóç ôïõ Óõìâïõëßïõ, óôï Leicester ôçò Áããëßáò, íá ïëïêëçñùèåß ç ðñïóðÜèåéá, ãåãïíüò ðïõ èá óçìáôïäïôÞóåé ôçí ÝêäïóÞ ôïõ ôüóï óå Ýíôõðç üóï êáé óå çëåêôñïíéêÞ ìïñöÞ äéáèÝóéìç áðü ôï äéáäßêôõï. Ìéá áêüìç ÝêäïóçðáñïõóéÜóôçêå êáé åßíáé äéáèÝóéìç óå üðïéïí ôç æçôÞóåé- êáé áðïôåëåß ôï áðïôÝëåóìá ôçò óõíåñãáóßáò ôçò EURACT ìå ôï EQUIP, ðïõ áöïñÜ ôç 'Óõíå÷éæüìåíç ÅðáããåëìáôéêÞ ÁíÝëéîç- ÏëïêëçñùìÝíç ÐïéïôéêÞ ÁíáâÜèìéóç ìÝóù ôçò Óõíå÷éæüìåíçò ÉáôñéêÞò Åêðáßäåõóçò'. ¸íá ìåãÜëï ìÝñïò ôçò ôåëåõôáßáò óõíÜíôçóçò ôïõ Óõìâïõëßïõ, óôï Vilnius ôçò Ëéèïõáíßáò, áöéåñþèçêå óôçí áíáæÞôçóç ðåñéóóüôåñùí åêðáéäåõôéêþí äñáóôçñéïôÞôùí ðïõ íá áðåõèýíïíôáé óôá ìÝëç ôçò EURACT. ÔÝôïéåò õðïóôçñé-

êôéêÝò ðñïò ôá ìÝëç ôïõ õðçñåóßåò åßíáé ïé äÝêá èÝóåéò 'õðïôñïößáò' ãéá ôá äýï óåìéíÜñéá ðïõ ôåëïýí õðü ôçí áéãßäá ôçò EURACT, áõôü ôïõ Bled , Óëïâåíßá, êáé áõôü ôïõ Ðáñéóéïý, Ãáëëßá. Ç 'õðïôñïößá' áöïñÜ ôçí åããñáöÞ êáé ôç äéáìïíÞ. Ðåñéóóüôåñåò ðëçñïöïñßåò åßíáé äéáèÝóéìåò åßôå ìÝóù ôïõ äéêôõáêïý ôüðïõ ôçò EURACT (www.euract.org) åßôå ìÝóù åìïý. ÅðéðëÝïí ðñïãñáììáôßæåôáé Ýíá 'êéíïýìåíï' óåìéíÜñéï (rolling course) ãéá ïìÜäåò áñ÷Üñéùí äáóêÜëùí áðü äéÜöïñåò ÷þñåò. Ï óêïðüò áõôïý ôïõ óåìéíáñßïõ åßíáé íá äçìéïõñãÞóåé óôéò õðü áíÜðôõîç (åêðáéäåõôéêÜ) ÷þñåò ðõñÞíåò äáóêÜëùí ãåíéêÞò éáôñéêÞò ïé ïðïßïé íá 'ôñÝîïõí' ðáñüìïéá óåìéíÜñéá óå åèíéêü åðßðåäï óôç ÷þñá ôïõò. Ôï ðñüãñáììá áõôü âñßóêåôáé óôç öÜóç ôïõ ó÷åäéáóìïý êáé ôçò áíáæÞôçóçò ðüñùí. ¸íáò áêüìç ðñïâëçìáôéóìüò ðïõ áíáðôý÷èçêå óôï Óõìâïýëéï áöïñÜ ôç óýóöéîç ôùí ó÷Ýóåùí ôùí åèíéêþí åêðñïóþðùí ìå ôá ÊïëëÝãéá, Åôáéñåßåò ÃåíéêÞò ÉáôñéêÞò, ìå ôá ÐáíåðéóôçìéáêÜ ÔìÞìáôá ÃåíéêÞò ÉáôñéêÞò êáèþò êáé ìå ôïõò áíôßóôïé÷ïõò åêðñïóþðïõò ôùí Üëëùí åõñùðáúêþí äéêôýùí -EGPRW êáé EQUIP) óôçí êÜèå ÷þñá. ÔÝëïò, ãßíåôáé ìåãÜëç ðñïóðÜèåéá íá áíáðôõ÷èåß ï äéêôõáêüò ôüðïò ôçò EURACT óå ôÝôïéï âáèìü êáé ìå ôÝôïéï ôñüðï ðïõ íá áðïôåëåß ðçãÞ ãíþóçò êáé õðïóôÞñéîçò ãéá ôá ìÝëç ôïõ. Ðéóôåýïíôáò üôé, ðáñ' üëï ðïõ áõôüò ï ôñüðïò åðéêïéíùíßáò äåí åßíáé êáé ï êáëýôåñïò, ç åðéóôïëÞ áõôÞ èá ãßíåé ìßá êáëÞ áöïñìÞ ãéá áíôáëëáãÞ éäåþí, ðñïâëçìáôéóìþí êáé óõæçôÞóåùí, áíáìÝíù ôçí áíôáðüêñéóÞ óáò. Ðïëëïýò ÷áéñåôéóìïýò Á. Óõìåùíßäçò ÃÃ/Ôáìßáò ÅËÅÃÅÉÁ Åèíéêüò Åêðñüóùðïò EURACT 145

ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò

?????

Ôá íÝá áðü ôï EGPRW Ðáñïõóßáóç ôçò öèéíïðùñéíÞò óõíÜíôçóçò óôç Verona ÊáôÜ ôç öèéíïðùñéíÞ óõíÜíôçóç ôçò EGPRW ðïõ ðñáãìáôïðïéÞèçêå óôç Verona ôçò Éôáëßáò, óôéò 16-19 Ïêôùâñßïõ 2004, ìå èÝìá: "Cancer Prevention", ðáñïõóéÜóôçêáí óõíïëéêÜ 45 åñãáóßåò, 10 theme papers, 15 åëåýèåñåò áíáêïéíþóåéò, 14 posters, 6 one slide five minutes presentation. ÕðÞñîáí áîéüëïãåò ðáñïõóéÜóåéò, åíôõðùóéáêÞ äå Þôáí ç óõììåôï÷Þ ôçò Ôïõñêßáò ìå 9 óõììåôï÷Ýò, îåðåñíþíôáò áêüìç êáé ôç ÷þñá ðïõ öéëïîåíïýóå ôç óõíÜíôçóç, äçë. ôçí Éôáëßá ðïõ åß÷å 7 óõììåôï÷Ýò. Áðü ÅëëçíéêÞò ðëåõñÜò, õðÞñîå ìéá ðáñïõóßáóç "one slide five minutes presentation", ìå ôßôëï: "Mammography: decision making in Crete and the UK", óõããñáöåßò Ì. Ôñéãþíç, ×. ËéïíÞò, F. Griffiths, E. Green. Ðñüêåéôáé ãéá óõíåñãáóßá ôïõ ÐÅÓÕÐ ÊñÞôçò êáé ôçò ÊëéíéêÞò ÊïéíùíéêÞò/ÏéêïãåíåéáêÞò ÉáôñéêÞò, ôïõ Ðáíåðéóôçìßïõ ÊñÞôçò, ìå ôï Warwick Medical School, Warwick, UK êáé ôïõ Centre for Social and Policy Research, Teeside, UK. Ç Üëëç ÅëëçíéêÞ óõììåôï÷Þ Þôáí áðü ôï Ê.Õ. ×ñõóïýðïëçò, åðñüêåéôï ãéá poster ìå ôßôëï: "Risk of melanoma and tourism: A screening survey of the solar exposure attitudes in a region of Northern Greece", óõããñáöåßò Ó. ÁñãõñéÜäïõ, Ä. Ìáêñßäçò, ×. Ìåëéóóïðïýëïõ, ×. ËõãéäÜêçò. Ôçí ðñïçãïýìåíç ìÝñá áðü ôçí Ýíáñîç ôùí åñãáóéþí ôçò óõíÜíôçóçò, ðñáãìáôïðïéÞèçêå êïéíÞ óõíÜíôçóç ôùí Åèíéêþí áíôéðñïóþðùí ìå ôï Äéïéêçôéêü Óõìâïýëéï, üðïõ óõæçôÞèçêáí ìåôáîý ôùí Üëëùí, ïé ëüãïé ðïõ ïäÞãçóáí óôçí áëëáãÞ ôïõ ïíüìáôïò ôïõ äéêôýïõ áðü EGPRW óå EGPRNetwork, êáé áêïëïýèçóå ôï äåýôåñï ìÝñïò, äçëáäÞ ç åíçìÝñùóç êáé ëÞøç áðïöÜóåùí. Ï áðåñ÷üìåíïò ðñüåäñïò J.J. Rethans åíçìÝñùóå ãéá ôéò åðáöÝò ðïõ ðñáãìáôïðïßçóå óôï äéÜóôçìá áõôü ìå ôïõò åèíéêïýò áíôéðñïóþðïõò êáé ìå ôï äéïéêçôéêü óõìâïýëéï, ãéá èÝìáôá ðñïþèçóçò ôçò Ýñåõíáò óôç ÃåíéêÞ ÉáôñéêÞ, ãéá èÝìáôá åîåýñåóçò ðüñùí, êáé ãéá ôçí õðïâïëÞ åñãáóßáò ðïý õðïâëÞèçêå êáé Ýãéíå áðïäåêôÞ óôï ðåñéïäéêü Family Practice. Ç åñãáóßá åß÷å ôßôëï: "Setting priorities and identifying barriers for

146

general practice research in Europe. Results from an EGPRW meeting". Óõããñáöåßò ïé Ch. Lionis, HEJH Stoffers, E. Hummers-Pradier, F. Griffiths, D. Rotar-Pavlic, J.J. Rethans. Áêïëïýèçóå ìéá óýíôïìç áíáöïñÜ áðü ôïí êáè ê. ×. ËéïíÞ ùò "liaison person" óôç WONCA ó÷åôéêÜ ìå ôçí áíÜãêç óõíåñãáóßáò ôùí ôñéþí äéêôýùí, ôïí ðñïóäéïñéóìü êáéíïýñãéáò óôñáôçãéêÞò óôü÷ùí ôçò WONCA, ôçí ðáñïõóßáóç ðåñßëçøçò ãéá ôéò êýñéåò äñáóôçñéüôçôåò ôùí äéêôýùí ôçò WONCA, óôï Orlando ôï 2004 ê.ëð. Åðßóçò, äåäïìÝíïõ üôé ï ðñüåäñïò ê. J.J. Rethans óõìðëÞñùóå ôéò äõï èçôåßåò ùò ðñüåäñïò ôçò EGPRN, Ýãéíáí åêëïãÝò, áñ÷éêÜ ìå 3 õðïøçößïõò, äçë. ôçí êá E. Hummers-Pradier, ôïí êáè. ê. ×. ËéïíÞ êáé ôïí ôáìßá ôïõ äéêôýïõ ê. P.V. Royen. Óôïí ðñþôï êýêëï, éóïøÞöçóáí ï ê. ËéïíÞò êáé ï ê. P.V. Royen, åíþ ç êá E. Hummers-Pradier ðÞñå ìüíï ìéá øÞöï, ôç äéêÞ ôçò, ç ïðïßá êáèüñéóå êáé ôçí Ýêâáóç ôùí åêëïãþí. ¸ôóé óôï äåýôåñï ãýñï, ôï áðïôÝëåóìá Þôáí ãéá ôïí êáè. ê. ×. ËéïíÞ 12 øÞöïé, êáé ôï ê. P.V. Royen 13. ÔÝëïò üðùò óå êÜèå óõíÜíôçóç ïñßóôçêáí ïé ìåëëïíôéêÝò äéïñãáíþóåéò ôçò EGPRN. Ôï ðñüãñáììá ôùí äéïñãáíþóåùí êáèïñßóôçêáí ùò åîÞò: • 13-16 ÌáÀïõ ôïõ 2004 èá ãßíåé óôçí ÁìâÝñóá, óôï ÂÝëãéï ìå èÝìá: "Culture and Illness in General Practice" • 7-10 Ïêôùâñßïõ ôïõ 2004 óôï Gozzo óôç ÌÜëôá, ôï èÝìá äåí Ý÷åé áðïöáóéóôåß áêüìç • 12-15 ÌáÀïõ ôïõ 2005 óôï Gottingen ôçò Ãåñìáíßáò • êáé ç öèéíïðùñéíÞ óõíÜíôçóç ôïõ 2005 óôçí Åóèïíßá • Ç ÅëëÜäá èá ðñïôåßíåé íá áíáëÜâåé ôçí åáñéíÞ äéïñãÜíùóç ôïõ 2006. Åðßóçò èá ðñÝðåé íá áíáöÝñïõìå êáé ôç óõíÜíôçóç ôçò ESGP/FM ðïõ èá ðñáãìáôïðïéçèåß óôéò 1-4 Éïõíßïõ ôïõ 2004 óôï Amsterdam. ÓôÝëëá ÁñãõñéÜäïõ Åéäéêüò ÃñáììáôÝáò ÅËÅÃÅÉÁ Åèíéêüò Åêðñüóùðïò EGPRW

Ôüìïò 15, Ôåý÷ïò 3, 2003

???

NEA NEWS Primary Heatlh Care, Volume 15, Number 3, 147-149, 2003 ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò, Ôüìïò 15, Ôåý÷ïò 3, 147-149, 2003

ÐÑÏÃÑÁÌÌÁ ÌÅÔÅÊÐÁÉÄÅÕÔÉÊÙÍ ÌÁÈÇÌÁÔÙÍ ÅÉÄÉÊÅÕÏÌÅÍÙÍ/ÃÅÍÉÊÇÓ ÉÁÔÑÉÊÇÓ Ð.Ã.Í.È Á.×.Å.Ð.Á 2003 – 2004 Óôá ðëáßóéá ôçò åêðáßäåõóçò ôùí åéäéêåõïìÝíùí óôç ÃåíéêÞ ÉáôñéêÞ, ôïõ Ð.Ã.Í.È. Á×ÅÐÁ áíáêïéíþíïõìå ôï ðñüãñáììá ôùí ìáèçìÜôùí ãéá ôçí ðåñßïäï 2003-2004. ÐÝñáí ôùí åéäéêåõïìÝíùí ôïõ íïóïêïìåßïõ ìáò, óôá ìáèÞìáôá èá óõììåôÝ÷ïõí êáé ïé åéäéêåõüìåíïé ÃåíéêÞò ÉáôñéêÞò ôïõ ÉÐÐÏÊÑÁÔÅÉÏÕ íïóïêïìåßïõ. Çì/íßá 25-9-03

ÈÝìá Åðåßãïíôá ÏõñïëïãéêÜ ÐñïâëÞìáôá

2-10-03

9-10-03

Éíóïõëéíïèåñáðåßá - ÈåñáðåõôéêÝò ðáñåìâÜóåéò óôçí ÐñùôïâÜèìéá Ðåñßèáëøç Ðñüëçøç Êáñêßíïõ

16-10-03

Áîéïëüãçóç ÇëéêéùìÝíùí Áóèåíþí

23-10-03

Ôï ðáéäß ðïõ äåí ìåãáëþíåé

30-10-03

ÊÜñôá Õãåßáò Ðáéäéïý

6-11-03

Åìâïëéáóìïß

13-11-03

Ëïéìþîåéò Áíáðíåõóôéêïý

20-11-03

Ðáéäéêü Üóèìá

27-11-03

Åðåßãïõóåò êáôáóôÜóåéò óå ðáéäéÜ ìå äéáâÞôç ôýðïõ É Ï ñüëïò ôïõ Ã. Éáôñïý

Åéäéêüò ×ÁÔÆÇ×ÑÇÓÔÏÕ Ä. Ïõñïëüãïò Áí. ÊáèçãçôÞò ÁÐÈ ÁËÅÂÉÆÏÓ Ì. Ðáèïëüãïò - Äéáâçôïëüãïò Áí. ÊáèçãçôÞò ÁÐÈ ÃÁÂÁÍÁ Ì. Ã. Éáôñüò ÃÉÁÍÍÁÊÏÐÏÕËÏÓ Å. Ã. Éáôñüò Åðéì. Â’ ÅÓÕ, Ð.É ÃáëÜôéóôáò ÖÙÔÏÕËÁÊÇ Ì. Ðáéäßáôñïò ËÝêôïñáò ÁÐÈ ×ÁËÅÌÇÓ Æ. Ðáéäßáôñïò Áí. Ä/íôÞò ÅÓÕ, Á×ÅÐÁ ×ÁËÅÌÇÓ Æ. Ðáéäßáôñïò. Áí. Ä/íôÞò ÅÓÕ, Á×ÅÐÁ ×ÁÚÄÏÐÏÕËÏÕ ÁÉ. Ðáéäßáôñïò Åð. Óõí/ôçò Ä’ Ð/Ä ÊëéíéêÞò Á×ÅÐÁ ÅÌÐÏÑÉÁÄÏÕ Ì. Ðáéäßáôñïò Áí. Êáè/ôñéá ÁÐÈ ÃÁËËÇ Á. Ðáéäßáôñïò ËÝêôïñáò ÁÐÈ

147

ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò

148

?????

Çì/íßá 4-12-03

ÈÝìá ÓõíÞèç ðñïâëÞìáôá Êáñäéïëïãéêïý éáôñåßïõ åöçìåñßáò

11-12-03

ÐñùôïâÜèìéá áíôéìåôþðéóç ïîÝùí óôåöáíéáßùí óõíäñüìùí

18-12-03

ÊáñäéáêÞ ÁíåðÜñêåéá

8-1-04

ÅîùìÞôñéïò Êýçóç êáé ÅðéðëïêÝò 1ï ÔñéìÞíïõ Êýçóçò

15-1-04

Íåöñïôïîéêüôçôá ÖáñìÜêùí

22-1-04

ÐñïóÝããéóç óôç äéÜãíùóç ôùí íåöñéêþí íüóùí óôçí ÐñùôïâÜèìéá Ðåñßèáëøç

29-1-04

ÁêñÜôåéá Ïõñïëüãïò

5-2-04

ÄéáöïñïäéáãíùóôéêÞ Éëßããïõ óôçí ÐñùôïâÜèìéá Ðåñßèáëøç

12-2-04

ÖëåãìïíÝò Êüëðùí Ðñïóþðïõ

19-2-04

ÂáóéêÝò Áñ÷Ýò Óôïìáôïëïãßáò

26-2-04

ÓõíÞèåéò ðáèÞóåéò ùôüò

4-3-04

ÓõíÞèåéò ðáèÞóåéò ñéíüò

11-3-04

¼ãêïé ùôüò-ñéíüò-ëÜñõããá

18-3-04

ÐñïíïóïêïìåéáêÞ åêôßìçóç êþìáôïò

1-4-04

Ðéóôïðïéçôéêü ÈáíÜôïõ ¸êäïóç-Óýíôáîç Õðï÷ñåþóåéò-Êßíäõíïé

Åéäéêüò ÓÁÂÂÏÐÏÕËÏÓ Ã. Êáñäéïëüãïò ÅðéìåëçôÞò Á’ ÅÓÕ, Á×ÅÐÁ ÃÉÁÍÍÏÃËÏÕ Ã. Êáñäéïëüãïò Áí. ÊáèçãçôÞò ÁÐÈ ÊÁÑÂÏÕÍÇÓ ×. Êáñäéïëüãïò Áí. ÊáèçãçôÞò ÁÐÈ ÂÁÑÅËÁÓ Ö. Ãõíáéêïëüãïò Åð. Óõí/ôçò ÉÐÐÏÊÑÁÔÅÉÏ Í. ÍÔÏÌÐÑÏÓ Ðáèïëüãïò-Íåöñïëüãïò Áí. ÊáèçãçôÞò ÁÐÈ Ç. ÌÐÁËÁÓÊÁÓ Ðáèïëüãïò-Íåöñïëüãïò Áí. ÊáèçãçôÞò ÁÐÈ ÉÙÁÍÍÉÄÇÓ Å. Áí. ÊáèçãçôÞò ÁÐÈ ÔÓÁËÉÃÏÐÏÕËÏÓ Ì. ÙÑË Áí. ÄéåõèõíôÞò ÅÓÕ, Á×ÅÐÁ ÓÕÌÅÙÍÉÄÇÓ Â. ÙÑË Áí. ÊáèçãçôÞò ÁÐÈ ÔÑÉÁÑÉÄÇÓ Ê. ÙÑË ÊáèçãçôÞò ÁÐÈ ÊÙÍÓÔÁÍÔÉÍÉÄÇÓ Ã. ÙÑË Åðßêïõñïò ÊáèçãçôÞò ÁÐÈ ÊÙÍÓÔÁÍÔÉÍÉÄÇÓ Ã. ÙÑË Åðßêïõñïò ÊáèçãçôÞò ÁÐÈ ÍÉÊÏËÁÏÕ Á. ÙÑË Åðßêïõñïò ÊáèçãçôÞò ÁÐÈ ÐÁÑËÁÐÁÍÇ Ê. Áíáéóèçóéïëüãïò Áí. ÊáèçãÞôñéá ÁÐÈ ÌÐÅÍÏÓ Á. Ðáèïëüãïò Áí. Êáè. ÊïéíùíéêÞò ÉáôñéêÞò ÁÐÈ

Ôüìïò 15, Ôåý÷ïò 3, 2003

???

Çì/íßá 22-4-04

30-4-04

7-5-04

15-5-04

ÈÝìá ÅðéäçìéïëïãéêÞ ¸ñåõíá ÏñãÜíùóç-ÅêôÝëåóç Åðåîåñãáóßá óôïé÷åßùí/óôáôéóôéêÞ Áîéïëüãçãç êáé åðåîÞãçóç áðïôåëåóìÜôùí ÄéáöïñéêÞ ÄéÜãíùóç Ïîåßáò Êïéëßáò

Ôå÷íéêÝò ÄéáôÞñçóçò Áíïé÷ôïý Áåñáãùãïý - ÖëåâïêÝíôçóç É Öñïíôéóôçñéáêü ÌÜèçìá Ôå÷íéêÝò ÄéáôÞñçóçò Áíïé÷ôïý Áåñáãùãïý - ÖëåâïêÝíôçóç ÉÉ Öñïíôéóôçñéáêü ÌÜèçìá

Åéäéêüò ÌÐÅÍÏÓ Á. Ðáèïëüãïò Áí. ÊáèçãçôÞò ÊïéíùíéêÞò ÉáôñéêÞò ÁÐÈ ÊÅÓÉÓÏÃËÏÕ É. ×åéñïõñãüò ËÝêôïñáò ÁÐÈ ÊÁÐÑÉÍÇ Å. Áíáéóèçóéïëüãïò Áí. ÊáèçãÞôñéá ÁÐÈ ÊÁÐÑÉÍÇ Å. Áíáéóèçóéïëüãïò Áí. ÊáèçãÞôñéá ÁÐÈ

Ôá ìáèÞìáôá èá ðñáãìáôïðïéïýíôáé êÜèå ÐÝìðôç êáé þñá 12.00 óôçí áßèïõóá ôçò íïóçëåõôéêÞò õðçñåóßáò ôïõ íïóïêïìåßïõ Á×ÅÐÁ.

O ÓÕÍÔÏÍÉÓÔÇÓ ÅÊÐÁÉÄÅÕÓÇÓ ÌðïóïäÜêçò–Ððïäñïìïò Ìåñêïýñçò

149

ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò

150

?????

ÏÄÇÃÉÅÓ ÃÉÁ ÔÏÕÓ ÓÕÃÃÑÁÖÅÉÓ INSTRUCTIONS FOR THE AUTHORS Ç "ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò" äÝ÷åôáé ãéá äçìïóßåõóç êåßìåíá Åðéóôçìüíùí Õãåßáò, ôá ïðïßá êáôáôÜóóïíôáé óôéò åîÞò êáôçãïñßåò: 1) ÅñåõíçôéêÝò åñãáóßåò Þ áíáóêïðÞóåéò (óýíôïìåò äçìïóéåýóåéò) Ýêôáóçò ìÝ÷ñé 7 óåëßäåò ìå ðñüóöáôåò ü÷é Üíù áðü 5 âéâëéïãñáöéêÝò ðçãÝò, 2) ÅíçìåñùôéêÜ Üñèñá, 3) Óýíôïìá Üñèñá, 4) ÁíáöïñÝò ðåñéðôþóåùí, 5) ÐáñïõóéÜóåéò ÊÝíôñùí Õãåßáò. ¸íá óýíïëï êåéìÝíùí, ðïõ áöïñïýí Ýíá óõãêåêñéìÝíï ãíùóôéêü ôïìÝá ôçò ÐñùôïâÜèìéáò Öñïíôßäáò Õãåßáò, ìðïñåß íá óõãêñïôåß ÁöéÝñùìá. Åêôüò ôùí êåéìÝíùí ðïõ áíáöÝñïíôáé óôéò ðáñáðÜíù êáôçãïñßåò óôçí "ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò" äçìïóéåýïíôáé êáé Üñèñá ôçò ÓõíôáêôéêÞò ÅðéôñïðÞò, êáèþò êáé êåßìåíá ðïõ áðïóêïðïýí óôçí ðáñïõóßáóç, ó÷ïëéáóìü êáé êñéôéêÞ áîéïëüãçóç óõãêåêñéìÝíùí ãåãïíüôùí, Üñèñùí êáé åêäüóåùí ó÷åôéêþí ìå ôçí ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò, óôçí ÅëëÜäá êáé óôï åîùôåñéêü. Ôçí åõèýíç ôçò óõããñáöÞò ôùí Üñèñùí áõôþí Þ êåéìÝíùí Ý÷ïõí ìüíï ôá ìÝëç ôçò ÓõíôáêôéêÞò ÅðéôñïðÞò Þ åðéóôÞìïíåò ìåôÜ áðü åéäéêÞ ðñüóêëçóç. Åðßóçò óôçí "ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò" äçìïóéåýïíôáé êáé ãñÜììáôá ðïõ áðåõèýíïíôáé óôç ÓõíôáêôéêÞ ÅðéôñïðÞ, ôá ïðïßá áíáöÝñïíôáé óå ðáñáôçñÞóåéò, êëéíéêÝò êáé åñåõíçôéêÝò åìðåéñßåò Þ ó÷ïëéÜæïõí ôç äéåèíÞ êáé åëëçíéêÞ âéâëéïãñáößá. Ôçí åõèýíç ãéá ôç äçìïóßåõóç ôùí êåéìÝíùí áõôþí Ý÷åé ï ÄéåõèõíôÞò Óýíôáîçò êáé ç ÓõíôáêôéêÞ ÅðéôñïðÞ. Ïé åñåõíçôéêÝò åñãáóßåò, ôá åíçìåñùôéêÜ Üñèñá, ïé óýíôïìåò äçìïóéåýóåéò êáé ïé áíáöïñÝò ðåñéóôáôéêþí ãßíïíôáé äåêôÜ ãéá äçìïóßåõóç ìüíï ìåôÜ áðü èåôéêÞ êñßóç ôïõò áðü åðéóôÞìïíåò-êñéôÝò ìå ôïõò ïðïßïõò óõíåñãÜæåôáé ôï ðåñéïäéêü. ÊÜèå êåßìåíï ðïõ áðïóôÝëëåôáé óôçí "ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò" äéáâéâÜæåôáé óôïõò êñéôÝò, ÷ùñßò íá ãíùóôïðïéïýíôáé ôá ïíüìáôá ôùí óõããñáöÝùí. Ôá ó÷üëéá êáé ïé ðáñáôçñÞóåéò ôùí êñéôþí óôç óõíÝ÷åéá, ìå ôçí åõèýíç ôçò Ãñáììáôåßáò Óýíôáîçò ôïõ ðåñéïäéêïý, åðéóôñÝöïíôáé óôïõò óõããñáöåßò, ðñïêåéìÝíïõ áõôïß íá ðñïóáñìüóïõí áíÜëïãá ôï êåßìåíü ôïõò ðñéí ôç äçìïóßåõóç. Óå ðåñßðôùóç áóõìöùíßáò ôùí êñéôþí, ôï êåßìåíï èá áîéïëïãåßôáé áðü ôçí ßäéá ôç ÓõíôáêôéêÞ ÅðéôñïðÞ. Ôá ïíüìáôá üëùí ôùí åðéóôçìüíùí ðïõ äéåôÝëåóáí êñéôÝò èá äçìïóéåýïíôáé óå åéäéêÞ óåëßäá óôï ôåëåõôáßï ôåý÷ïò êÜèå ÷ñüíïõ. Ôá êåßìåíá, ôá ïðïßá äÝ÷åôáé ç "ÐñùôïâÜèìéá Öñïíôßäá Õãåßáò", èá ðñÝðåé íá áêïëïõèïýí ôéò ðáñáêÜôù ðñïäéáãñáöÝò.

• Íá åßíáé ãñáììÝíá óôçí åðßóçìç äçìïôéêÞ ãëþóóá êáé ìå ôï ìïíïôïíéêü óýóôçìá, äáêôõëïãñáöçìÝíá óôç ìéá üøç ôçò óåëßäáò, óå äéðëü äéÜóôçìá êáé ìå ëåõêü ðåñéèþñéï 3 åêáôïóôþí óå üëåò ôéò ðëåõñÝò ôïõò.

• Ç ðñþôç óåëßäá ôïõ êåéìÝíïõ ðñÝðåé íá ðåñéëáìâÜíåé: á) ôïí ôßôëï (ìå ðåæÜ ãñÜììáôá), â) ôá ïíüìáôá ôùí óõããñáöÝùí (ìå êåöáëáßá ãñÜììáôá åíþ áíáãñÜöïíôáé ôá áñ÷éêÜ ôùí ïíïìÜôùí êáé ôá ðëÞñç åðþíõìá ìå áñéèìçôéêïýò åêèÝôåò ïé ïðïßïé óå õðïóçìåßùóç ðáñïõóéÜæïõí ôçí éäéüôçôá ôïõ êÜèå óõããñáöÝá), ã) ôï åðéóôçìïíéêü êÝíôñï óôï ïðïßï Ýãéíå ç åñãáóßá, ä) 3-5 ðñüóèåôïõò üñïõò ó÷åôéêÜ ìå ôï èÝìá êáé ïé ïðïßïé åßíáé õéïèåôçìÝíïé áðü ôï Medical Subject Headings (Bethesda Md, 1966), å) ôç äéåýèõíóç êáé ôï ôçëÝöùíï åíüò áðü ôïõò óõããñáöåßò, ï ïðïßïò èá åßíáé õðåýèõíïò ãéá ôçí áëëçëïãñáößá ìå ôï ðåñéïäéêü.

• Óå îå÷ùñéóôÞ äåýôåñç óåëßäá ðñÝðåé íá ãñÜöåôáé ç åëëçíéêÞ ðåñßëçøç ôïõ êåéìÝíïõ (ðñïçãåßôáé ç Ýíäåéîç ÐÅÑÉËÇØÇ), ç ïðïßá äå èá ðñÝðåé íá Ý÷åé Ýêôáóç ìåãáëýôåñç ôùí 300 ëÝîåùí.

• ÌåôÜ ôï êåßìåíï óå îå÷ùñéóôÞ óåëßäá èá ðñÝðåé íá ãñÜöåôáé ç áããëéêÞ ðåñßëçøç ôïõ êåéìÝíïõ, ç ïðïßá äå èá ðñÝðåé íá Ý÷åé Ýêôáóç ìåãáëýôåñç ôùí 300 ëÝîåùí. Ðñïçãïýíôáé ç ëÝîç SUMMARY, ç áããëéêÞ ìåôÜöñáóç ôïõ ôßôëïõ, ïé ëÝîåéò PRIMARY HEALTH CARE... êáé ôá ïíüìáôá ôùí óõããñáöÝùí ÷ùñßò ôßôëï Þ éäéüôçôá.

• Ïé âéâëéïãñáöéêÝò ðáñáðïìðÝò, åëëçíéêÝò êáé îÝíåò, óôï êåßìåíï èá ðñÝðåé íá åßíáé ðñüóöáôåò, áðü áíáãíùñéóìÝíá ðåñéïäéêÜ Þ óõããñÜììáôá, íá åßíáé áñéèìçìÝíåò êáé í’ áíôáðïêñßíïíôáé óôï âéâëéïãñáöéêü êáôÜëïãï, ï ïðïßïò èá ðñÝðåé íá ãñÜöåôáé óå îå÷ùñéóôÞ óåëßäá ìåôÜ ôï ãñÜøéìï ôçò áããëéêÞò ðåñßëçøçò. Óôï âéâëéïãñáöéêü êáôÜëïãï ïé ðáñáðïìðÝò èá ðñÝðåé í’ áêïëïõèïýí ôç óåéñÜ ìå ôçí ïðïßá ðáñïõóéÜóôçêáí óôï êåßìåíï. ÊáèåìéÜ áðü áõôÝò èá ðñÝðåé íá ðåñéÝ÷åé óôç óåéñÜ ôá áñ÷éêÜ ôùí ïíïìÜôùí êáé ôá åðþíõìá ôùí óõããñáöÝùí, ôïí ôßôëï ôçò åñãáóßáò, ôï üíïìá ôïõ ðåñéïäéêïý óýìöùíá ìå ôï óýóôçìá ôçò WHOCISO/R4), ôïí ôüìï, ôçí ðñþôç êáé ôçí ôåëåõôáßá óåëßäá ôïõ Üñèñïõ, êáèþò êáé ôï Ýôïò äçìïóßåõóçò. ¼ôáí ðñüêåéôáé ãéá óõããñÜììáôá Þ ìïíïãñáößåò, åêôüò áðü ôïõò óõããñáöåßò, ôï Ýôïò Ýêäïóçò êáé ôïí ôßôëï, ðñÝðåé íá ãñÜöïíôáé êáé ï áñéèìüò êáé ôá óôïé÷åßá Ýêäïóçò (åêäïôéêüò ïßêïò, ðüëç). (õðüäåéãìá âéâëéïãñáößáò: Biziagos E, Moschandrea J, Kouroumalis ÅÁ. Prevalence of hepatitis  and C markers in volunteer blood donors in Crete. A 5-year study. J Viral Hepat, 6:243-8, 1999.).

• Ïé ðßíáêåò êáé ôá ó÷Þìáôá áêïëïõèïýí ôï âéâëéïãñáöéêü êáôÜëïãï êáé èá ðñÝðåé íá ðáñïõóéÜæïíôáé óå ÷ùñéóôÝò óåëßäåò, íá öÝñïõí ëáôéíéêÞ áñßèìçóç, ç ïðïßá èá ðñÝðåé í’ áíôáðïêñßíåôáé óôéò ðáñáðïìðÝò ôïõ êåéìÝíïõ, êáèþò êáé ôéò áðáñáßôçôåò åðåîçãÞóåéò.

• 'Ïëá ôá êåßìåíá èá ðñÝðåé íá õðïâÜëëïíôáé êáôÜ ðñïôßìçóç ìå êåéìåíïãñÜöï word óå äýï áíôßôõðá êáé íá áðïóôÝëëïíôáé óôç äéåýèõíóç ôïõ ÄéåõèõíôÞ Óýíôáîçò: - ÐáíåðéóôÞìéï ÊñÞôçò (õðüøç AíáðëçñùôÞ ÊáèçãçôÞ ×. ËéïíÞ), ÔïìÝáò ÊïéíùíéêÞò ÉáôñéêÞò, Ô.È. 1393, ÇñÜêëåéï ÊñÞôçò. Ïé óõããñáöåßò ìðïñïýí íá õðïâÜëëïõí ôá êåßìåíÜ ôïõò êáé óå çëåêôñïíéêÞ ìïñöÞ óôç äéåýèõíóç: primcare@fammed.med.uoc.gr Ïé óõããñáöåßò èá ðñÝðåé íá äåóìåýïíôáé óôçí åðéóôïëÞ ôïõò üôé ç åñãáóßá äåí Ý÷åé õðïâëçèåß Þ äåí Ý÷åé äçìïóéåõèåß åí üëù Þ åí ìÝñåé óå Üëëï ðåñéïäéêü, üôé üëïé ïé óõããñáöåßò åßíáé óýìöùíïé ìå ôçí áðïóôïëÞ ôçò êáé óå ðåñßðôùóç áðïäï÷Þò ôçò ãéá äçìïóßåõóç, ôá óõããñáöéêÜ äéêáéþìáôá åê÷ùñïýíôáé óôï ðåñéïäéêü. Ç ÓõíôáêôéêÞ ÅðéôñïðÞ äéáôçñåß ôï äéêáßùìá áðïóýñóåùò ìéáò åñãáóßáò åöüóïí áõôÞ Ý÷åé óôáëåß êáé ó' Üëëï ðåñéïäéêü.

151