ΑΑΑΑΑ. Μικρές Κατοικίες|Small Homes. Autoconstruction. Autonomy. Simplicity. Disobedience. Degrowth

2

Χώρος Ύπνου & Φαγητού με ‘Μωβ Ελέφαντες’ | Νας, Ικαρία 2018 (προσωπικό αρχείο)

ΑΑΑΑΑ.ΜΙΚΡΈΣ ΚΑΤΟΙΚΊΕΣ

ΑΥΤΟΚΑΤΑΣΚΕΥΉ. ΑΥΤΟΝΟΜΊΑ. ΑΠΛΌΤΗΤΑ. ΑΠΟΑΝΆΠΤΥΞΗ. ΑΝΥΠΑΚΟΉ

// Η αναπαραγωγή είναι ελεύθερη για μη εμπορικούς σκοπούς, με παράκληση να αναφέρονται οι πηγές. //

ΜΩΒ ΕΛΕΦΑΝΤΕΣ

ΑΑΑΑΑ.ΜΙΚΡΈΣ ΚΑΤΟΙΚΊΕΣ

Ερευνητική Εργασία | Ελένη-Κλαίρη Διαμαντούλη Επιβλέπουσα Καθηγήτρια | Ίρις Λυκουριώτη Σεπτέμβρης 2020 | Γιάννουλη

ΑΥΤΟΚΑΤΑΣΚΕΥΉ. ΑΥΤΟΝΟΜΊΑ. ΑΠΛΌΤΗΤΑ. ΑΠΟΑΝΆΠΤΥΞΗ. ΑΝΥΠΑΚΟΉ

Θα ήθελα να ευχαριστήσω το Μήτσο, την καταπληκτική συνεργάτιδα μου, χωρίς εσένα η ζωή στη Γιάννουλη θα ήταν ένα μαρτύριο, τον Nacho για την όρεξη να μου δείξει και την κατασκευαστική υπομονή του, όλα τα παιδιά της Όγλ και της ΠΟΠ. Στις τρομερές Μαίρη Μαλαμίδου και Ευτυχία Λάνταβου, ευχαριστώ που μου διδάξατε πως να γίνω πολίτισσα, τον Γιάννη και τη Μύριαμ που κάθε μέρα μου προσφέρουν ‘τα δικά τους’ μοναδικά φρούτα-λαχανικα-γαλακτοκομικά, την Ελίκη που υπάρχει, με βοηθάει και είναι ψύχραιμη και τους 4 μωβ ελέφαντες, Εύα, Τζοάννα, Θεοδώρα και Άννα που -αν και είμαστε μακριά- με βοηθάνε από πολύ κοντά. Τη Δανάη, που πάντα φέρνει ότι δε φέρνω στα κάμπινγκ, το Γιούλιους πάντα ορεξάτος για περιπέτειες και φωτιά, το Νικηφόρο, το Τζοβάννι, το Βάγγο και το Μάριο και το Βασίλη για τις συζητήσεις, μαγειρικές, ιδέες και παρέες.

“ Το μικρότερο μπορεί να είναι όμορφο.” 1 “ Όπως ο σεξισμός, έτσι και ο ρατσισμός έπρεπε να γίνει νόμος για να τεθεί σε εφαρμογή.” 2 “ Προοδευτικός είναι πάντοτε εκείνος ο οποίος καθυστερεί να ακολουθήσει τον λανθασμένο δρόμο.” 3

1 Συλλογικό έργο (2016). Το λεξιλόγιο της Αποανάπτυξης. Αθήνα: Οι εκδόσεις των συναδέλφων. σ.12.

2 Federici, S. (2011). Ο Κάλιμπαν και η μάγισσα. Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις των ξένων. σ. 156.

3 Latouche, C. (2017). Προς μια κοινωνία της λιτής αφθονίας (Β. Παπακριβόπουλος, μετ.). Αθήνα: Οι εκδόσεις των συναδέλφων. σ. 71.

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Τροφοσυλλογή στο χωράφι | Γιάννουλη, Καλοκάιρι 2020 (προσωπικό αρχείο)

8

1

ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗ

10

ΘΕΩΡΗΤΙΚΕΣ ΓΡΑΜΜΕΣ ΣΚΕΨΗΣ

23

ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ Αποανάπτυξη Αυτονομία Ανυπακοή/ Αντίδραση Απλότητα/ Λιτότητα

ΓΗ/ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ/ ΦΥΣΙΚΟΙ ΠΟΡΟΙ

33

ΤΕΧΝΟΓΝΩΣΙΑ

40

ΜΙΚΡΕΣ ΚΑΤΟΙΚΙΕΣ. TRENDY ‘Η SHADY

51

Ελεύθερη Εργασία, Αγροτική Πολιτική & Γυναίκα Νότος/ Ελλάδα Αποπληθυσμός Υπαίθρου/ Αντί-Αστικοποίηση

Συλλογή & Επανάχρηση/ Αυτοσχεδιασμός & Αυτοκατασκευή Τεχνίτης & Bricolage/ Παραδοσιακή Γνώση/ Πατέντα Συλλογική/ Συμμετοχική Κατασκευή & Σχεδιασμός Αυτοοργάνωση & Πρωτοβουλία

2 3

Μικρή Κατοικία Ελάχιστη Κατοίκηση/ Tiny Home/ Μινιμαλισμός Προκατασκευασμένη/ Λυόμενη/ Μετακινούμενη Κατοικία Ερωτηματολόγιο Διαγράμματα Κατάλογος Αυτοκατασκευασμένων Μικρών Κατοικιών σε: Επαρχιακό/ Προαστικό/ Αστικό Τοπίο

ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΑΥΤΟΝΟΜΙΑΣ

103

ΑΝΤΙ ΕΠΙΛΟΓΟΥ ΓΛΩΣΣΑΡΙΟ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

168 172

Μικροκατοικία/ Συλλογή/ Επανάχρηση/ Φίδια/ Ποντίκια/ Ελεύθερη Κατασκήνωση/ Έντομα

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

H Ελλάδα, την τελευταία δεκαετία, περιγράφεται με: την οικονομική κρίση, την ανεργία, το διαρκή μισθολογικό εξευτελισμό της εργατικής δύναμης, την αποδόμηση του δημόσιου χώρου, την οικολογική καταστροφή, το τεράστιο προσφυγικό και μεταναστευτικό ρεύμα, τη μετανάστευση χιλιάδων νέων ανθρώπων προς άλλες χώρες της Ευρώπης, την αύξηση των εντάσεων στην ευρύτερη περιοχή και την κρίση του Covid-19, που αποτελούν μόνο ορισμένα από τα βασικά γνωρίσματά της.

ΠΟΙΟ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΘΕΜΑ

Πρόκειται για μια έρευνα κατοίκησης μικρής κλίμακας, καταστάσεις αυτονομίας στην αγροτική επαρχία με σύγχρονους αστικούς ρυθμούς, μέσω πρακτικών πειραματισμού “κάντο μόνη σου” και επιτελέσεις αποανάπτυξης. Θα ήθελα να ξεκαθαρίσω εξαρχής πως δεν πρόκειται για μια έρευνα ελάχιστης κατοίκησης. Η μικρή κατοικία μπαίνει στη συζήτηση, καθώς η κλίμακα της είναι μεγαλύτερη από τις -μέχρι τώρα- κατασκευαστικές μου εμπειρίες και μικρότερη από μια μεγαλύτερη κατοικία. Επίσης, η μελέτη γίνεται υπό όρους αποαναπτυξιακής ανυπακοής, ή αλλιώς της λεγόμενης γκρίζας ζώνης της ελληνικής νομοθεσίας. Η νομοθεσία αυτή, επιτρέπει την δόμηση κατοικίας χωρίς οικοδομική άδεια, φτάνει να βρίσκεται πάνω σε ρόδες και να μη συνδέεται με επίσημα δίκτυα, όπως νερό, ρεύμα, αέριο.

Η ενεργειακή αυτονομία, φαινομενικά προωθείται με αυτόν τον τρόπο, καθώς ωθεί στην προσωπική έρευνα εναλλακτικών πρακτικών για την ενεργειακή κάλυψη της οικίας, όπως είναι η αυτοπαραγωγή ηλεκτρικού ρεύματος με φωτοβολταϊκά πάνελ ή μικρές ανεμογεννήτριες. Την ίδια στιγμή, όμως, δεν επιτρέπει την αποδέσμευση από τις χρεώσεις του επίσημου δικτύου της ΔΕΗ 1.

ΝΟΤ Α ΤΙΝΥ ΗΟΜΕ

Πρόσφατα, μιλούσα με τον Γιούλιους, ένας φίλος του οποίου (αρχιτέκτονας), -με το που αποφοίτησε από τη σχολή- θέλησε να κατασκευάσει κι εκείνος μια μικρή κατοικία. Δεν αρνούμαι πως η επιθυμία αυτή, μάλλον απασχολεί πολλούς τελειόφοιτους φοιτητές και φοιτήτριες, την καθεμία με τον τρόπο της. Τις αιτίες για τη δική μου επιθυμία θα προσπαθήσω να αναζητήσω και να ξεκαθαρίσω παρακάτω. Δεν πρόκειται για ένα tiny home. Όσες φορές το περιέγραψα με αυτές τις λέξεις, -ειδικά μετά την έρευνα που 1 Δηλαδή μπορώ να μη ξαναπληρώσω λογαριασμό της ΔΕΗ; Όχι, διότι στο λογαριασμό της ΔΕΗ υπάρχουν χρεώσεις που δεν σχετίζονται με το ηλεκτρικό ρεύμα (π.χ. δημοτικά τέλη, φόροι κτλ), αλλά και κάποιες άλλες σχετικές με την κατανάλωση ρεύματος που το θεσμικό πλαίσιο μας επιβάλλει – εντελώς αναίτια – να συνεχίσουμε να πληρώνουμε (π.χ. μέρος του ΕΤΜΕΑΡ, ΥΚΩ). “Όλα όσα πρέπει να ξέρεις για την αυτοπαραγωγή” (2018, Ιουλίου 3). Ανακτήθηκε από: https://iliemou-iliesou.gr/ola-osa-prepi-na-xeris-gia-tin-aftoparagogi/ (τελευταία πρόσβαση 7 Σεπτεμβρίου 2020).

10

ακολουθεί- έγινε για πρακτικούς λόγους κατανόησης. Το συγκεκριμένο κίνημα δε με εκφράζει, αλλά οι κοινωνικοπολιτικές συνθήκες που έχουν οδηγήσει στη μαζικοποίηση του, με ενδιαφέρουν πολύ. Δε θέλω να ενταχθώ στην κλίκα των ανθρώπων που στην ερώτηση “Καλά πως ζεις σε τόσο λίγο χώρο; ” απαντούν “Ούτε που το καταλαβαίνεις”, με πόδια μουδιασμένα από την έλλειψη χώρου για να απλωθούν. Το tiny home movement 2 δε με πείθει και δε το υποστηρίζω.

ΓΙΑΤΙ ΤΟ ΕΠΕΛΕΞΑ

Πιστεύω στο Δικαίωμα στο χώρο και μάλιστα στον άπλετο, το συμμερίζομαι και το σέβομαι. Μεγάλωσα στη Γιάννουλη, μία επαρχιακή κωμόπολη του θεσσαλικού κάμπου, σε μια ευρύχωρη μονοκατοικία με έναν τεράστιο κήπο-ζούγκλα, ο πιθανός λόγος για τον οποίο τα σημερινά παιδιά της γειτονιάς την αποκαλούν “το στοιχειωμένο σπίτι”.

2 Το tiny-house movement (ή “small-house movement”) (= κίνημα μικροσκοπικών σπιτιών) είναι ένα αρχιτεκτονικό και κοινωνικό κίνημα που υποστηρίζει τη απλή διαβίωση σε μικρά σπίτια. Ο Διεθνής Κωδικός Κατοικίας του 2018 (2018 International Residential Code, Appendix Q) ορίζει ένα μικροσκοπικό σπίτι. Ωστόσο, μία οικιστική δομή κάτω των 37 m2 θεωρείται γενικά ένα μικροσκοπικό σπίτι. Το κίνημα του μικροσκοπικού σπιτιού προάγει την οικονομική σύνεση και ασφάλεια, τις κοινές κοινωνικές εμπειρίες σε και τη μετατόπιση της νοοτροπίας που βασίζεται στον καταναλωτισμό. (https://en.wikipedia.org/wiki/ Tiny_house_movement, ελεύθερη μτφ., τελευταία πρόσβαση 7 Σεπτεμβρίου 2020)

Τα φοιτητικά χρόνια, ξεκίνησαν σ’ ένα σπίτι-δωμάτιο 30 τ.μ. και μετέπειτα τα απολαύσαμε με φίλες σε μια -σίγουρα στοιχειωμένη- μετασεισμική μονοκατοικία 100 τ.μ. και μια αυλή 40 τ.μ., σ΄ ένα δωμάτιο 12 τ.μ. στο -οριακά- κέντρο του Βόλου. Δωμάτιο μεγάλο, σπίτι ευρύχωρο. Και ξαφνικά, πριν κάποιους μήνες, βρέθηκα να κάνω στην πρακτική μου άσκηση για 4,5 μήνες στο -οριακά- κέντρο της Μαδρίτης, σ’ ένα δωμάτιο 4,5 τ.μ., που χωρούσε μόνο -κάτι που αισθάνομαι πως είναι μικρότερο από- ένα μονό κρεβάτι, σ’ ένα σπίτι εξίσου μικρό. Προφανώς το κόστος ήταν μεγαλύτερο κίνητρο από τον ενθουσιασμό μου για πειραματισμό, πόσο μάλλον όταν ξεκίνησε η κρίση του κορονοϊού, σε μια πόλη που ακόμα και η άθληση στον εξωτερικό χώρο ήταν απαγορευμένη απ’ την πρώτη εβδομάδα καραντίνας. Μετά την εμπειρία στη Μαδρίτη, δε θα μπορούσα να προτείνω σε κανέναν και καμία να ζήσει σε περιορισμένο χώρο. Αντιθέτως, θέλω να καθιερωθεί η κατοίκηση σε άπλετο χώρο ως δικαίωμα και κρατική υποχρέωση. Γυρίζοντας Ελλάδα -επί καραντίναςπροτεραιότητα αποτέλεσε η απομάκρυνση απ’ το σπίτι των γονέων μου, κάτι που θα υποθέσω πως με κάποιο τρόπο ήταν -και παραμένει- αμοιβαία ανάγκη. Επίσης, από την πρακτική μου άσκηση, βρήκα έναν απίστευτο δάσκαλο, 11

τον Nacho, ο οποίος με βοήθησε να εξοικειωθώ με εργαλεία επεξεργασίας ξύλου και μετάλλου, η ύπαρξη των οποίων μου ήταν άγνωστη. Το -πάντα διαθέσιμο και πλήρως εξοπλισμένο με διαφόρων ειδώνεργαστήριο, η γνώση και πρακτική εξάσκηση των εργαλείων, μου έδωσε το θάρρος να πιστέψω πως μπορώ να φτιάξω ό,τι θέλω με τα χέρια μου.

ΕΜΦΥΛΟΙ ΧΩΡΟΙ

Το ερευνητικό μου ενδιαφέρον ξεκίνησε με προσανατολισμό στους έμφυλους χώρους, το οποίο μελετούσα από καιρό. Μπορεί να το εγκατέλειψα, αλλά -τελικά- όλη η έρευνα που ακολούθησε, με βοήθησε να έρθω σε επαφή με έμφυλα ζητήματα, βιωματικά, αλλά και γνωστικά -πιο εκτεταμένα όσον αφορά, το σεξιστικά δομημένο καπιταλιστικό οικονομικό σύστημα και τις εκφάνσεις του στη σύγχρονη Ελλάδα. Ξεκινώντας το εγχείρημα σχεδιασμού και κατασκευής της μικρής κατοικίας, σε μια κωμόπολη της θεσσαλικής επαρχίας, αναγνωρίζω πως έχω να αντιμετωπίζω την πιο απλή καθημερινή τσουχτερή έκφραση της πατριαρχικής κοινωνίας, σε μορφή σεξιστικών σχολίων -υπό το φάσμα της χαλαρής πλάκας- σε καθημερινή βάση. Την αγαπημένη μου ατάκα την είπε ο Χ.Χ, ο οποίος βοήθησε σε σιδηρουργικές εργασίες, και με το “γειά σου” ακολούθησε το “ε, ρε αλέξη, πιάσε τη βέργα, πως να την κουβαλήσει η κοπελιά, είσαι σοβαρός,

πάρτο εσύ ρε”. Έπειτα από πολλαπλούς εκνευρισμούς μου, με τις ηλίθιες σεξιστικές του ατάκες, την επόμενη μου κάνει “Άντε, τυχερός ο άντρας που θα σε πάρει” και ρωτάω “Γιατί;” απαντάει με ένα χαμόγελο όλο νοήματα “Θα σε πάρει με έτοιμο σπίτι”. Ακόμα δυσκολεύομαι να καταλάβω το ποιός θα με πάρει και που θα με πάει. Φυσικά, ο Χ.Χ. δεν εκπροσωπεί όλο το ανδρικό γένος του θεσσαλικού κάμπου, αλλά είναι μια διάσημη φιγούρα του χωριού, με έναν ευρύ κοινωνικό κύκλο οπότε οδηγεί σε κάποια συμπεράσματα. Συμπερασματικά, η επιλογή του θέματος της παρούσας ερευνητικής εργασίας, σίγουρα έχει επηρεαστεί από τις παρούσες κοινωνικοοικονομικές συνθήκες, που κατ’ επέκταση δε μπορούν να αφήσουν ανέγγιχτη τη δική μου ζωή. Όπως περιγράφει και ο Νιτσιάκος, “Κάθε μοντέλο οργάνωσης του χώρου αντιστοιχεί σε συγκεκριμένες συνθήκες οικονομικής και κοινωνικής ζωής· όταν αυτές αλλάζουν η οργάνωση του χώρου αναπροσαρμόζεται. […] Τα στοιχεία διακίνησης σε κάθε ιστορική περίοδο είναι οι μεταβλητές εκείνες που καθορίζουν την οργάνωση του χώρου και την αποτύπωσή του στα οικιστικά μοντέλα.” 3

3 Νιτσιάκος, Β. (1991). Παραδοσιακές κοινωνικές δομές. Αθήνα: Εκδόσεις Οδυσσέας. σ. 17.

12

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΑΑΑΑΑ

13

14

Η εργασία απέκτησε ενδιαφέρον, όταν βρήκα -περίπου- μια δουλειά σ’ ένα αρχιτεκτονικό γραφείο, κοντά στη γενέτειρά μου, τη Λάρισα. Με πρόχειρους υπολογισμούς και 4000 ευρώ, μπορούσαν να καλυφθούν οι ανάγκες κατοίκησης μου για ένα χρόνο, είτε νοικιάζοντας κάποιο χώρο στη Λάρισα, είτε κατασκευάζοντας μια δομή, η οποία έπειτα από 12 μήνες θα υπάρχει ακόμα προς χρήση. Τα γεγονότα οδήγησαν στη συνειδητοποίηση πως μπορώ να χτίσω μια μορφή δικής μου αυτονομίας και να ζήσω σε αυτή γι’ αυτό το συγκεκριμένο διάστημα που θα εργάζομαι. Αφού ενθουσιάστηκα με την ιδέα, παθιάστηκα σχεδιάζοντας μια ενεργειακά αυτόνομη κατοικία και τις απαραίτητες πατέντες, με όλα όσα μπορούσαν να φανούν χρήσιμα -και ήταν στη διάθεσή μου- από τη ρακοσυλλογή του μπαμπά μου. Σύντομα, έφτασα στον τρομακτικό προβληματισμό “Πώς στο διάολο ξεκινάω;”. Αφού τα παραπάνω ζητήματα με απασχολούσαν ήδη ολημερίς, αποφάσισα πως, μετατρέποντας το στην ερευνητική μου εργασία, μπορεί να αποτελέσει κίνητρο να το ερευνήσω σε μεγαλύτερο βάθος, να τελειώσω τη σχολή και να έχω κάποια βοήθεια παραπάνω. Πέρα από την αναζήτηση σε βιβλιογραφία, έψαξα τα προσωπικά μου ενδιαφέροντα και θέματα που με απασχολούσαν και με προβληματίζουν ακόμα, κάνοντας μια σούμα εμπειρικών/ βιωματικών και γνωστικών πληροφοριών. Ο βιωματικός χαρακτήρας της εργασίας,

έγινε από την αγάπη μου για τη λαογραφία και τις προφορικές αφηγήσεις.

(ΘΕΡΙΝΗ + ΜΗ) ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

Σύμφωνα με τον Ονόφριο Ρομάνο, μιλώντας για τον αντιωφελιμισμό και τη σύνδεσή του με την αποανάπτυξη:

“Η δημοκρατία πρέπει να ενισχύσει την ποικιλομορφία προσφέροντας πληθώρα τρόπων ζωής, διερευνώντας τον δημόσιο χώρο διαλόγου και πολλαπλασιάζοντας τις πιθανότητες αυτοπραγμάτωσης. Μια καίρια σχετική πρόταση θα μπορούσε να είναι ένα βασικό εισόδημα το οποίο θα παρεχόταν ‘ουσιαστικά άνευ όρων’. Είναι απαραίτητο να αποσυνδέσουμε το εισόδημα από συγκεκριμένα κοινωνικά προνόμια καθώς αυτή η σύνδεση περιορίζει την ελευθερία των πολιτών να βιώσουν την αμείωτη πολλαπλότητα των ανθρωπίνων σκοπών. Αντί αυτού, θα έπρεπε να προφέρεται σε όσο το δυνατόν περισσότερους πολίτες η ευκαιρία για αυτοπραγμάτωση και για να εκφράσουν αυτό που είναι και αυτό που θέλουν να γίνουν.” 4 Μία συνθήκη που -εδώ και χρόνιαμας προσφέρει -έστω προσωρινά και συνήθως εποχιακά, τα καλοκαίρια- τη δυνατότητα να βιώσουμε αυτήν την αμείωτη πολλαπλότητα των ανθρωπίνων σκοπών μας είναι οι καταστάσεις ελεύθερου 4

15

Συλλογικό έργο. όπ. αν. σ. 48.

κάμπινγκ. Απ’ τα μαθητικά χρόνια μέχρι σήμερα, είναι η ετήσια συνάντηση αυτοπραγμάτωσης. 5 Το απαιτούμενο ‘εισόδημα’ σε συνθήκες ελεύθερης κατασκήνωσης είναι ελάχιστο και επιτρέπει την ολοήμερη ανακάλυψη και απόλαυση των ανθρώπινων σκοπών μας. Ακόμα, όταν κάποια ενδιαφέροντα συνδέονται με την έρευνα του χώρου, καθώς η ελεύθερη κατασκήνωση προσφέρει την εμπειρική σύνδεση της θεωρίας που μαθαίναμε στην αρχιτεκτονική σχολή (σε μαθήματα, όπως η σύνθεση, η βιοκλιματική αρχιτεκτονική, super paradise, φυσική δόμηση, μικρές αυθαίρετες παραβάσεις, δομικοί (μετα)-σχηματισμοί, ενεργειακός σχεδιασμός, πρακτικές διαμονής και νότος: χώρος και μη ηγεμονικά παραδείγματα γνώσης) με τις πραγματικές συνθήκες της διαμονής σε ελεύθερο και ανοιχτό δημόσιο χώρο. Κάποιες από τις ανακαλύψεις που έγιναν μέσα στα χρόνια, όσο αφορά τις επιτελέσεις ύπνου και κατανάλωσης τροφής, φαίνονται παρακάτω.

5 αυτοπραγμάτωση < αυτο- + πραγματώνομαι + -ση. (λόγιο) η διαδικασία ή το αποτέλεσμα του αυτοπραγματώνομαι, η πραγματοποίηση των πνευματικών, ψυχικών και σωματικών δυνατοτήτων του ανθρώπου, καθώς και η αίσθηση της πληρότητας-εσωτερική ισορροπίαπου δημιουργείται ως ακόλουθο (https://el.wiktionary.org, τελευταία πρόσβαση 7 Σεπτεμβρίου 2020)

Χώροι Ύπνου | Δονούσα- Αμοργός 2016 (αρχείο: Μώβ Ελέφαντες)

16

6

7

6 (αριστερή & δεξιά) Φίδος, Ικαρία 2017 (φωτογραφία Δανάη Ξυλογιάννη- Γκόντρια) 7 Φίδος, Ικαρία 2014

8

8 Τοιχογραφία με αντάλλαγμα φαγοπότι για δύο άτομα | Γιαλισκάρι, Ικαρία 2014 (προσωπικό αρχείο). Πέρα από τις εποχιακές εργασίες, υπάρχουν και οι ανταλλαγές χρημάτων για τη συλλογή τσιτσίραβλων, ρίγανης και άλλων εποχιακών καλοκαιρινών άγριων

17

-κυρίως σχεδιασμού- κατασκευών και χώρων. Τα πρώτα χρόνια σπουδών στην αρχιτεκτονική σχολή του Βόλου, με τον Κώστα Βαλατσός10 -υπεύθυνος τεχνίτης και καθοδηγητής στο εργαστήριο κατεργασίας ξύλου και μετάλλου του ΤΑΜ απ’ το 2009 μέχρι το 2014-,11 έγινε μια εισαγωγή στα μηχανήματα και εργαλεία, αλλά διακόπηκε όταν έφυγε και ξεκίνησε η κατάρρευση του εργαστηρίου.

Καλύβα στο χωράφι | Γιάννουλη, ‘90 (αρχείο: οικογένεια Διαμαντούλη)

9

ΤΕΧΝΟΓΝΩΣΙΑ

Ο πειραματισμός με τις κατασκευές, ξεκίνησε φτιάχνοντας καλύβες απ’ τα κομμένα κλαδιά αμυγδαλιάς στο χωράφι, με την αδερφή μου. Κατασκευάζαμε νοικοκυριά με φίλους, πάνω σε βουνά από βαμβάκια. Μετά, ακολούθησε μια σχετική εξοικείωση με τα εργαλεία και η δημιουργία πρακτικών εφευρέσεων για την ικανοποίηση των παιδικών μου αναγκών, τύπου ‘καροτσάκι για τη μεταφορά των πολλών -κάθε φοράκουταβιών της οικογενειακής σκυλίτσας μας, Ήρα’. Η επιλογή των πρώτων υλών γινόταν -κατά βάση- από τη ρακοσυλλογή του πατέρα μου, ο σχεδιασμός ήταν ανύπαρκτος, αλλά η αποτυχία υπαρκτή. Εκείνα τα χρόνια, εξοικειώθηκα με το τρίπτυχο in situ κατασκευή - αποτυχία - επιδιόρθωση και πάλι από την αρχή, καθώς και την έννοια της πατέντας παρακολουθώντας το διάσημο πατεντιάρη Γιάννη, -που τυχαίνει να είναι και μπαμπάς μου. Ως φοιτήτρια αρχιτεκτονικής, επέλεξα τα λιγοστά πρακτικά μαθήματα, έφτιαξα μια σειρά κατασκευών στα πλαίσια μαθημάτων και εκτός και μέσα από τη σχολή, γνώρισα τις διαδικασίες

βοτάνων, φυτών και καρπών.

9 Μαγείρεμα στη φωτιά | Ανάληψη, Πήλιο 2019 (άγνωστο αρχείο φίλου)

12

10 Κώστας Βαλατσός - συνέντευξη (3 Μαρτίου 2015). https://www.youtube.com/watch?v=PoZcTkLP1rU&ab_channel=%CE%BA%CE%B1%CF%80%CE%B1%CF%8 9%CE%BC%CE%B5%CE%B3%CE%B1 (τελευταία πρόσβαση 7 Σεπτεμβρίου 2020) 11 Εργαστήριο Ξύλου και Μετάλλου. (http://www.arch. uth.gr/el/labs, τελευταία πρόσβαση 7 Σεπτεμβρίου 2020) 12 Παιδί στο χωράφι με τα αμύγδαλα των γονιών μου, κατασκευάζοντας μία καλύβα με την αδερφή μου, από τα κλαδιά που μαζεύτηκαν ύστερα από το κλάδεμα, τσουβάλια και μία μικροσκοπική ζακέτα (προσωπικό αρχείο).

18

ΣΚΟΠΟΣ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ

Σκοπός της έρευνας είναι η οργάνωση μιας δικής μου οικονομίας, οικολογίας, τεχνογνωσίας. Με τη συλλογή δεδομένων από άτομα που έχουν ασχοληθεί με την αυτοκατασκευή 13 της κατοικίας τους, επιθυμώ να αντλήσω βιωματικές γνώσεις υποκειμένων-χρηστών που επιλέγουν να κατασκευάσουν και ζήσουν σε μικρο κατοικίες. Επιθυμώ να γνωρίσω τις αναζήσεις αυτών των ατόμων, πως πίστευαν πως θα ικανοποιήσουν τις ανάγκες τους και κατα πόσο το έχουν καταφέρει μέχρι σήμερα. Επιζητώ οι πληροφορίες αυτές να με προετοιμάσουν για τη κατασκευή της δικής μου μικρής κατοικίας, τους πειραματισμούς μου και τις αποτυχίες, αποτελώντας οδηγό για την καλύτερη οργάνωση τους. Στόχος, επίσης, είναι η εύρεση και καταγραφή γνώσεων που μαθαίνω στην πράξη καθημερινά και προφορικών που φτάνουν στα αυτιά μου -από στόμα σε στόμα-, τα οποία, χωρίς την καταγραφή τους, θα χαθούν από το γνωστικό μου πεδίο μια για πάντα. Επιθυμώ να αποτελέσει το pre-production της δικής μου μικρής κατοικίας, στην οποία φαντάζομαι να ζω για ένα χρόνο. Το όραμα είναι η δημιουργία μιας οικονομίας σταθερής κατάστασης με χαμηλήκατανάλωση ενέργειας και τοπικοποίηση14, στη βάση μιας 13 Καθ΄ όλη την παρούσα ερευνητική εργασία, η έννοια της αυτοκατασκευής, χρησιμοποιείται ως συνώνυμη της ιδιοκατασκευής. Ιδιοκατασκευή > το ιδιοκατασκεύασμα ουδέτερο. Είναι το κατασκεύασμα που έχει φτιαχτεί από κάποιον ιδιώτη και δεν είναι βιομηχανικής κατασκευής ή «έτοιμο». (https://el.wiktionary.org, τελευταία πρόσβαση 7 Σεπτεμβρίου 2020) 14 Τοπικοποίηση είναι η στρατηγική με την οποία θα απαντήσουμε στην “υπαρκτή” παγκοσμιοποίηση και θα επιδιώξουμε τη στροφή σε μια αποκεντρωμένη, επανατοπικοποιημένη, αυτοδιαχειριζόμενη, αταξική, οικολογική κοινωνία της ισοκατανομής, που θα έχει σαν κύτταρο την αυτοδύναμη κοινότητα και το δήμο και θα στηρίζεται στην ομοσπονδιοποίηση δήμων-περιφερειώνεθνών μέσω της θέσμισης της δημοκρατικής αυτονομίας και του δημοκρατικού ομοσπονδισμού. Για το ξεπέρασμα του δυτικού μοντέλου ανάπτυξης, της κλιματικής-οικολογικής καταστροφής, του καπιταλισμού και του εθνικού κεντρικού κράτους. Είναι μια στρατηγική στα

πολιτικοποιημένης κουλτούρας της απλής διαβίωσης. Κάποια από τα ερωτήματα που καλούμαι να απαντήσω είναι τα εξής: Γιατί επιλέγει κάποιος/α να κατασκευάσει και να ζήσει σε μια μικροκατοικία; Το επιλέγει ή δεν έχει άλλη επιλογή; Πόσο βιώσιμη είναι μια μικρή κατοικία; Ποιο το δικαίωμα μας σε ευρύχωρες κατοικίες; Γιατί το κίνημα του μινιμαλισμού έχει πάρει τόσο μεγάλες διαστάσεις τα τελευταία χρόνια; Ποιο το πραγματικό κόστος μια μικρής κατοικίας και υπό ποιους όρους επιλέγεται, κατασκευάζεται και προωθείται ;

Γιατί μου προκαλεί τόσο μεγάλο ενδιαφέρον; Είναι επειδή έχω περιέργεια, επειδή δεν έχω άλλη επιλογή ή επειδή είναι της μόδας; Ποιές ανάγκες μου θέλω να ικανοποιήσω; Από τι πηγάζει και που οδεύει; Μπορεί μια μικροκατοικία να χτιστεί οικονομικά με μικρότερη κατανάλωση από μια συμβατική; Αν ναι, πως; Θα μπορούσα να φτιάξω μια μικρή κατοικία; Αν έφτιαχνα μια μικροκατοικία που θα την έβαζα και γιατί; Για πόσο διάστημα θα μπορούσα να ζω σε μια; Τι περιορισμούς και τι δυνατότητες προσφέρει; Τι θα έπρεπε να μάθω πριν χτίσω/ μείνω σε μια;

πλαίσια των γενικότερων προταγμάτων της “απο-ανάπτυξης”, της αυτοδιαχείρισης, της “άμεσης δημοκρατίας” και του “κοινοτισμού” (http://www.topikopoiisi. eu/, τελευταία πρόσβαση 7 Σεπτεμβρίου 2020)

19

ΜΕΘΟΔΟΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

Ο τρόπος προσέγγισης της ερευνητικής εργασίας θα γίνει σε τρία στάδια. Στο πρώτο κεφάλαιο, αναλύονται θεωρητικές έννοιες, οι οποίες αναδείχθηκαν βοηθητικές στην περιγραφή του εγχειρήματος. Στο δεύτερο, συγκεντρώθηκαν παραδείγματα μικροκατοικιών -ύστερα από ανοιχτό κάλεσμα- οι οποίες έχουν κατασκευαστεί με τη συμμετοχή των ίδιων κατασκευαστριών/ χρηστιών, με τεχνικές bricolage και θα τα κατατάξω σε κατηγορίες με πρώτο κριτήριο την [συνήθη] απόσταση από αστικά κέντρα. Στο τρίτο μέρος του ερευνητικού, περιγράφω ημερολογιακά την πορεία προς τη δημιουργία μιας δικής μου αυτονομίας κι όλη η βιωματική γνώση που αποκόμισα κατά την πορεία προετοιμασίας του χώρου και της κατασκευής από τις αρχές του Μάη μέχρι τα τέλη του Αυγούστου 2020. Τα αποτελέσματα θα είναι σίγουρα πολυπαραγοντικά.

ΑΝΑΜΕΝΟΜΕΝΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ

Οι πόλεις μεγαλώνουν, και οι δημόσιοι και ιδιωτικοί χώροι μειώνονται. Φαινόμενα, όπως ο εξευγενισμός 15 και το airbnb16, οδηγούν στην αύξηση των ενοικίων, καθιστώντας την εύρεση 15 Ο εξευγενισμός είναι μια διαδικασία αλλαγής του χαρακτήρα μιας γειτονιάς μέσω της εισροής πιο εύπορων κατοίκων και επιχειρήσεων. Είναι ένα κοινό και αμφιλεγόμενο θέμα στην πολιτική και στον πολεοδομικό σχεδιασμό. Ο εξευγενισμός αυξάνει συχνά την οικονομική αξία μιας γειτονιάς, αλλά η προκύπτουσα δημογραφική αλλαγή είναι συχνά αιτία αντιπαράθεσης. Ο εξευγενισμός συχνά αλλάζει τη φυλετική/ εθνοτική σύνθεση μιας γειτονιάς και το μέσο εισόδημα των νοικοκυριών, αναπτύσσοντας νέες, πιο ακριβές κατοικίες και επιχειρήσεις. (https://en.wikipedia. org/wiki/Gentrification ελευθ. μτφ., τελευταία πρόσβαση 7 Σεπτεμβρίου 2020) 16 “Παρεπόμενο είναι και η εκτόξευση των ενοικίων στα ύψη. Πολλοί ιδιοκτήτες προτιμούν να διαθέτουν τα σπίτια τους με τη μέρα στην AirBnb όπου τα κέρδη είναι υψηλότερα, ενώ κάποιοι νοικιάζουν σπίτια τα οποία μετά υπενοικιάζουν στην AirBnb είτε για να μειώσουν το νοίκι τους είτε ως μικροεπιχείρηση από την οποία ζουν.” Καλλής Γ. (2014). AirBnb: συνεργατική οικονομία ή μαφία των διαμεσολαβητών; https://www.enallaktikos.gr/Article/7230/ airbnb-synergatikh-oikonomia-h-mafia-twn-diamesolabhtwn-toy-giwrgoy-kallh (τελευταία πρόσβαση 6 Σεπτεμβρίου 2020).

κατοικίας για τα χαμηλότερα κοινωνικά στρώματα αδύνατη, τις συνθήκες αστικής διαβίωσης εξευτελιστικές και τη ζωή στη πόλη ανέφικτη. Η γειτονιά Tarlabasi στη Κωνσταντινούπολη, το Lavapies στη Μαδρίτη και τα Εξάρχεια στην Αθήνα αποτελούν μόνο κάποια χαρακτηριστικά παραδείγματα σύγχρονου εξευγενισμού. Ταυτόχρονα το κίνημα των tiny homes και αστικού νομά, ξεκινώντας από την Αμερική, έχει γίνει trend με επικίνδυνα ταχύτατους ρυθμούς. Όσον αφορά τις επιπτώσεις των tiny homes on wheels 17, φαντάζομαι τις επόμενες γενιές να περπατάνε στο δρόμο και βλέποντας πολλές εγκαταλειμμένες

Τiny homes on wheels (=τυπικό μικροσκοπικό σπίτι σε τροχούς) είναι συνήθως μικρότερο από 2,4 μ έως 6,1 μ, με βιώσιμο χώρο συνολικού ύψους 11 m2 ή λιγότερων, για ευκολία ρυμούλκησης και εξαίρεση από την ανάγκη για άδεια οικοδόμησης. Τα tiny homes on wheels, συγκρίνονται συχνά με τα RVs. Στην Αμερική και τον Καναδά, αυτά ονομάζονται Park Model RVs (recreational vehicle = όχημα αναψυχής), εαν δεν υπερβαίνουν συγκεκριμένες προδιαγραφές μεγέθους, δηλαδή 50m² στον Καναδά / 37m² στις ΗΠΑ. Ένα RV είναι ένα μηχανοκίνητο όχημα ή ρυμουλκούμενο που περιλαμβάνει χώρους διαμονής σχεδιασμένους για στέγαση. Οι τύποι RV περιλαμβάνουν αυτοκινούμενα τροχόσπιτα, τροχόσπιτα, τροχοβίλες, καραβάνια (caravans, επίσης γνωστά ως travel trailers και camper trailers), fifthwheel trailers, popup campers and truck campers. Η διαφορά των tiny homes με τα tiny homes on wheels, είναι πως τα πρώτα, δηλώνονται με κωδικούς δόμησης πολιτείας/ επαρχίας. Τα μοντέλα Park Model RV διατηρούνται σύμφωνα με τα πρότυπα που καθορίζονται από το Συμβούλιο Προτύπων του Καναδά ή την Ένωση Βιομηχανιών RV (=Standards Council of Canada ή RV Industry Association, RVIA). Τέλος, τα μικροσκοπικά σπίτια, είναι χτισμένα για να διαρκέσουν όσο τα παραδοσιακά σπίτια, χρησιμοποιούν παραδοσιακές τεχνικές και υλικά κατασκευής και είναι αισθητικά παρόμοια με τα μεγαλύτερα σπίτια. (https://en.wikipedia.org/wiki/Tiny_house_movement, https://en.wikipedia.org/wiki/Recreational_vehicle, ελεύθ. μτφ., τελευταία πρόσβαση 7 Σεπτεμβρίου 2020) 17

20

μικροκατοικίες παρκαρισμένες στους δρόμους και σε σπίτια να ρωτούν “Γιαγιά, τι είναι αυτό;” και να απαντάει η γενιά μας “Εγγονή, επειδή κάποτε δεν είχαμε χώρο και χρήμα, φτιάχναμε σπίτια-μινιατούρες, τις μεταφέραμε από τόπο σε τόπο, μέχρι που ήταν τόσες πολλές, που γέμισαν οι δρόμοι. Μας ανάγκασαν να τις αποσύρουμε, γιατι δε χωρούσαν τα αυτοκίνητα. Αυτό όμως, χρειαζόταν χρήματα, τα οποία δεν είχαμε, οπότε ξέμειναν στους δρόμου και τώρα συζητάμε γι’ αυτές”. Και θα στέκονται στους δρόμους σκουριασμένα, με τρύπια λάστιχα,, όπως οι σακαράκες στα νησιά και στα χωριά ή χωράφια της επαρχιακής Ελλάδας του σήμερα, που είναι παρατημένες παντού. Πανέμορφα παλιά μοντέλα αυτοκινήτων, σύγχρονα εκθέματαφαντάσματα στο άγριο ξερό ικαριώτικο τοπίο -με προβλημάτιζαν για καιρό- μέχρι που ρώτησα έναν χωρικό και μου λέει “Ξέρεις πόσο έχει να τις στείλεις μέχρι Αθήνα για απόσυρση;” Τι κάνουν τόσες λυόμενες εξοχικές κατοικίες σε παραθαλάσσιες περιοχές, σε όλη την Ελλάδα, γιατί έχουν γεμίσει το τοπίο και γιατί έχουν πακεταριστεί σαν δώρα με μικροκατασκευές γύρω γύρω; Το νόμισμα έχει πάνω από δυό όψεις, τις οποίες θα προσπαθήσω να αναζητήσω, καθώς και τους λόγους που οδήγησαν σε καθεμιά τους. Την ίδια στιγμή που υποθέτω πως κινήματα, όπως το tiny home και ο μινιμαλισμός, είναι μια φούσκα, που θα σκάσει σύντομα, αναγνωρίζω πως για αρκετό κόσμο, αποτελούν μια προσωρινή λύση/ εμπειρία, χάρη της οποίας έχει ξαποστάσει πολύς κόσμος. Θυμίζει tactical urbanism 1, αλλά στην ιδιωτική σφαίρα και 1 Το tactical urbanism (=τακτική αστικοποίηση) περιλαμβάνει χαμηλού κόστους, προσωρινές αλλαγές στο δομημένο περιβάλλον, συνήθως σε πόλεις, με σκοπό τη βελτίωση των τοπικών γειτονιών και των τόπων συγκέντρωσης πόλεων. Η τακτική αστικοποίηση αναφέρεται επίσης συνήθως ως guerilla πολεοδομία, pop-up πολεοδομία, αναδυόμενος αστισμός, επισκευή πόλεων (=city repair) ή “κάντο-μόνη-σου” (=D.I.Y.) πολεοδομία. (https://en.wikipedia. org/wiki/Tactical_urbanism, ελεύθ. μτφ., τελευταία πρόσβαση 7 Σεπτεμβρίου 2020)

με χρήση κατοίκησης. Αναγωρίζοντας προβληματικές του tiny home movement και του κινήματος του μινιμαλισμού, όπως εφαρμόζονται σήμερα, κρίνω απαραίτητους τους κύκλους συζητήσεων, για τη διερεύνηση βελτιωμένων αντιπροτάσεων σύγχρονης κατοίκησης. Τα κύματα μόδας, σίγουρα δεν εκφράζονται τυχαία. Φανερώνουν τις πολιτικές, οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες του κάθε τόπου και δομούνται πάνω σε σύγχρονα προβλήματα. Αναγνωρίζοντας πως η μικροκατοίκηση -όπως τη γνωρίζω ως τώρα- δε μπορεί να είναι η βέλτιστη επιλογή οικονομικής και οικολογικής κατοίκησης, ανυπομονώ να βρω παραδείγματα ανυπακοής που ξεφεύγουν από τη βασική αμερικάνικη μορφή και δομή της κατοικίας σε μικρογραφία- μινιατούρα. Υποθέτω πως η σύνδεση της μικρής κατοικίας με διαδικασίες αποανάπτυξης, αυτονομίας, ανυπακοής και πρακτικές αυτοοργάνωσης και αυτοκατασκευής, μπορούν να οδηγήσουν σε μια πιο δίκαιη μορφή κατοίκησης. Φυσικά, ταυτόχρονα θεωρώ αναγκαία τη διεκδίκηση δικαιώματος για άπλετο δημόσιο και ιδιωτικό χώρο κατοίκησης, με αγώνες κόντρα στον εξευγενισμό, τα airbnb και υπέρ της νομιμοποίησης της αυτόνομης κατοικίας με κρατική υποστήριξη διαχείρισης εκτός δικτύου τεχνολογιών. Όπως λέει και ο Σάμουελ Αλεξάντερ μιλώντας για την ‘απλότητα’: “Τα κινήματα της απλής διαβίωσης δε θα πρέπει να αποζητούν να “αποδράσουν” από το σύστημα αλλά να το “μετασχηματίσουν” ριζικά.” 2

2

21

Συλλογικό έργο. όπ. αν. σ. 168.

1

ΘΕΩΡΗΤΙΚΕΣ ΓΡΑΜΜΕΣ ΣΚΕΨΗΣ ΑΑΑΑΑ

23

24

ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ

Η έννοια της αυτονομίας ήταν εκείνη που θεώρησα εξαρχής συμβατή και σημαντική με την ιδέα της ‘μικροκατοικίας μου’, όπως την προσεγγίζω στην παρούσα ερευνητική εργασία. Τη συνάντησα στο βιβλίο ‘Λεξιλόγιο της αποανάπτυξης’, τη μελέτησα και πείστηκα από την ιδέα της αποανάπτυξης. Στο βιβλίο, εντόπισα την ανυπακοή και την απλότητα, τις οποίες γνώρισα και μου επέστησαν την προσοχή. Παρακάτω, θα επιχειρήσω να συνδέσω την ιδέα της μικρής κατοικίας με τις έννοιες της αποανάπτυξης, της αυτονομίας, της απλότητας και της ανυπακοής.

ΑΠΟΑΝΑΠΤΥΞΗ

Η ιδιοκατασκευή μιας μικρής κατοικίας -με όρους αυτονομίας, απλότητας ανυπακοής και επανάχρησης- μπορεί να αποτελέσει πρακτική αποανάπτυξης. Η αποανάπτυξη18, είναι μια ιδέα που επικρίνει το παγκόσμιο καπιταλιστικό σύστημα, το οποίο επιδιώκει την ανάπτυξη με κάθε κόστος, προκαλώντας την ανθρώπινη εκμετάλλευση και την καταστροφή του περιβάλλοντος. Το κίνημα της αποανάπτυξης των ακτιβιστών/τριών και των ερευνητών/τριών, υποστηρίζει κοινωνίες που δίνουν προτεραιότητα στην κοινωνική και οικολογική ευημερία αντί για εταιρικά κέρδη, υπερπαραγωγή και υπερκατανάλωση. Αυτό απαιτεί ριζική αναδιανομή, μείωση του υλικού κόσμου της παγκόσμιας οικονομίας και στροφή των κοινών αξιών προς τη φροντίδα, την αλληλεγγύη και την αυτονομία. ‘Αποανάπτυξη σημαίνει μετασχηματισμός των κοινωνιών, ώστε να διασφαλίζεται η περιβαλλοντική δικαιοσύνη και μια καλή ζωή για όλους εντός των πλανητικών ορίων’ 19. Θεωρώντας πως η έννοια της 18 Στην ελληνική γλώσσα, ο όρος “αποανάπτυξη” έχει προκύψει από -τη μάλλον ατυχή- μετάφραση των ´decroissance´ και ´degrowth´.

19 https://www.degrowth.info/en/what-is-degrowth/ (ελεύθερη μτφρ., τελευταία πρόσβαση 7 Σεπτεμβρίου 2020)

ανάπτυξης 20, έχει συνδεθεί -λανθασμέναμε τη οικονομική μεγέθυνση, επιλέχθηκε η επινόηση ενός νέου όρου, αποσυνδεδεμένου από τα βάρη και τις πολλαπλές ερμηνείες υπαρχόντων εννοιών.

Ένα παράδειγμα αποαναπτυξιακής μικρής κατοικίας, θα τολμήσω να αποκαλέσω την ‘Walden Cabin’ του Ηenry David Thoreau. Ο Thoreau, ένας άνεργος συγγραφέας, το 1845, (αυτό)κατασκεύασε μια μικρή κατοικία, διαστάσεων 13,5 τ.μ.

(3x4,5 μ.), από ανακυκλωμένα υλικά για $ 28,12 21. Στο βιβλίο του “Walden”, που δημοσιεύτηκε το 1854, περιγράφει τη ζωή στο δάσος, κατά τη διαμονή του στη μικροκατοικία, και ο ίδιος περιγράφει πως στο εσωτερικό της καμπίνας, υπήρχε ένα τζάκι, τραπέζι, γραφείο, κρεβάτι και 3 καρέκλες. “Είχα τρεις καρέκλες στο σπίτι μου. Μια για μοναξιά, δεύτερη για φιλία, τρίτη για κοινωνία.” Πέρασε δύο χρόνια, δύο μήνες και δύο ημέρες, εκεί, στο Walden Pond. Το βιβλίο, πιστώνεται ότι βοήθησε να εμπνεύσει την περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση, αλλά τα μηνύματά του ήταν συχνά απλά: «Η ζωή μας σπαταλάτε στις λεπτομέρειες… Απλότητα, απλότητα, απλότητα!» 22

20 “Η έννοια της ανάπτυξης μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1940, δεν υποδήλωνε όσα σήμερα. Τότε η “οικονομική ανάπτυξη” συνδέθηκε με τη διαδικασία της διαμόρφωσης του δρόμου για την αναπαραγωγή των συνθηκών που χαρακτηρίζουν τα βιομηχανοποιημένα κράτη (σε γενικές γραμμές, η τεχνικοποίηση της αγροτικής παραγωγής, η αστικοποίηση, η βιομηχανοποίηση και η υιοθέτηση των μοντέρνων αξιών) σε “υποανάπτυκτες” περιοχές.” (Συλλογικό έργο. όπ. αν. σ. 56-57.)

21 Το 1845 τα 28,12 δολάρια, προσαρμοσμένα στις τιμές του 2014 θα ήταν 852,12 $, δηλαδή 750 ευρώ. (https:// www.instructables.com/id/Thoreau-Off-Grid-Cabin-DesignUnder-900/, τελευταία πρόσβαση 7 Σεπτεμβρίου 2020) 22 ή “Λιτότητα, λιτότητα, λιτότητα”. “Our life is frittered away by detail… Simplicity, simplicity, simplicity!” (https://faircompanies.com/videos/a-tour-through-thoreaus-simple-living-at-walden-pond/ ελεύθ. μφρ., τελευταία πρόσβαση 7 Σεπτεμβρίου 2020)

25

25 23

Σύμφωνα με τους θεωρητικούς της αποανάπτυξης, τα βήματα που χρειάζονται για να φτάσουμε σε κάτι τέτοιο, είναι πολλαπλά και πολυπαραγοντικά, με ένα βασικό να επαναλαμβάνεται συχνά, την έξοδο από την κοινωνία της κατανάλωσης. Ο Thoreau, με την εμπειρία κατοίκησης στη μικροκατοικία, απέκτησε ένα διαφορετικό, πιο συνειδητό τρόπο ζωής. Κατέληξε πως

στην πραγματικότητα, χρειαζόμαστε πολύ λίγα. “Αν δε προσθέσεις πολύ αλάτι στο φαγητό, θα χρειαστείς λιγότερο νερό.” Πρότεινε να σκεφτούμε τα υπάρχοντά μας, όσο αφορα το ΄με πόσο λίγα’ μπορούμε να ζήσουμε, αντι για το ‘πόσα μπορούμε να αποκτήσουμε’. Κατάφερε να συντηρείται μόνο με μία ημέρα εργασίας τη βδομάδα και ασχολήθηκε με την έννοια της αυτάρκειας26 (=Self-reliance).

24

23 (http://www.fiddlersgreen.net/models/buildings/ Henry-David-Thoreau-Cabin-on-Walden-Pond.html τελευταία πρόσβαση 6 Σεπτεμβρίου 2020) 24 (https://www.degrowth.info/en/what-is-degrowth/ τελευταία πρόσβαση 6 Σεπτεμβρίου 2020)

25 Το εσωτερικό της Walton cabin. (φωτογραφία: Tom Stohlman/Flickr, τελευταία πρόσβαση 6 Σεπτεμβρίου 2020) 26 Αυτάρκεια, είναι η κατάσταση εκείνου που επαρκεί στις ανάγκες του || οικονομικά ανεξάρτητος. (Τεγόπουλος, Χρ. & Φυτράκης Κ. (1993). Ελληνικό Λεξικό, Αθήνα: Εκδόσεις Αρμονία)

26

ΑΥΤΟΝΟΜΙΑ

Η αυτονομίας, είναι αναγκαία για την αυτοσυντήρηση και το μικρό περιβαλλοντικό αποτύπωμα, κατά τη δημιουργία μιας μικρής κατοικίας και την οικονομία της. “Ο Κορνήλιος Καστοριάδης ορίζει την αυτονομία ως την ικανότητα να θέτουμε ανεξάρτητα και συνειδητά νόμους και κανόνες στους εαυτούς μας. Η ετερονομία, από την άλλη, αναφέρεται σε συνθήκες όπου οι νόμοι και οι κανόνες επιβάλλονται από άλλους.” 27

“[…] Η αυτονομία απαιτεί συμβιωτικά εργαλεία 28, δηλαδή εργαλεία που είναι κατανοητά, διαχειρίσιμα και ελέγξιμα από τους χρήστες τους. Ένας αστικός κήπος, ένα ποδήλατο ή ένα αυτοσχέδιο πλίθινο σπίτι είναι συμβιωτικά και αυτόνομα εργαλεία σε αντίθεση με ένα χωράφι το οποίο έχει μια καλλιέργεια με γενετικά τροποποιημένους οργανισμούς που την κάνει ανθεκτική στα αγριόχορτα, ένα τρένο υψηλής ταχύτητας ή ένα “έξυπνο κτίριο” με υψηλή ενεργειακή απόδοση, το οποίο όμως δεν είναι έξυπνο.” 29

Αυτά τα παραδείγματα αυτονομίας, υποστηρίζουν το επιχείρημα περί αυτοσυντήρησης και χαμηλού περιβαλλοντικού αποτυπώματος. Τα αποτελέσματά τους, κρίνονται ύψιστης σημασίας, καθώς οδηγούν στην απελευθέρωση απ΄ τον ατομικισμό και τη λατρεία της οικονομικής μεγέθυνσης, προωθώντας συλλογικές διαδικασίες οριζόντιας επικοινωνίας και την ασχολία με τα κοινά. Όπως υποστηρίζει ο La27 Συλλογικό έργο. όπ. αν. σ. 91.

28 “Η αυτονομία είναι η ικανότητα μιας συλλογικότητας να αποφασίζει για το μέλλον της από κοινού, απελευθερωμένη από (“ετερόνομες”) προσταγές και υποχρεώσεις, όπως ο νόμος του Θεού (θρησκεία) ή οι νόμοι της οικονομίας (οικονομικά). Τα σύνθετα συστήματα χρειάζονται να διοικούνται από ειδικευμένους εμπειρογνώμονες και τη γραφειοκρατία. Οδηγούν αναπόφευκτα σε ανισότιμες και αντιδημοκρατικές ιεραρχίες.” (Συλλογικό έργο. όπ. αν. σ. 27.)

29 Συλλογικό έργο. όπ. αν. σ. 27.

touche σχετικά με τις συλλογικές και συμμετοχικές διαδικασίες “Η κοινωνία της αποανάπτυξης προϋποθέτει όντως την αμφισβήτηση του ξέφρενου ατομικισμού αλλά και την αναγνώριση της κληρονομιάς του παρελθόντος, χωρίς ωστόσο να συνεπάγεται και την επιστροφή σε μορφές φεουδαρχίας 30 και σε ιεραρχικές μορφές οργάνωσης. […] Αντίθετα, οι οριζόντιες σχέσεις θα πρέπει να ευνοηθούν εις βάρος της κάθετης οικονομικής και κοινωνικής οργάνωσης της σημερινής κοινωνίας”. 31

ΑΝΥΠΑΚΟΗ/ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ

Η ανυπακοή, είναι απαραίτητη για την ίδια την αυτοκατασκευή μιας κατοικίας και τη διεκδίκηση και κατοχύρωση των δικαιωμάτων αυτόνομης και ελεύθερης στέγασης. “Η πολιτική ανυπακοή είναι μια πολιτική μέθοδος αντίστασης που συνιστάται σε μια συλλογική δράση ανυπακοής απέναντι σε έναν νόμο που θεωρείται άδικος (Ξαβιέ Ρενού, 2016). Όταν κάποιος δεν υπακούει σε έναν άδικο νόμο, αυτό είναι πράγματι μια μη βίαιη δράση”. Η μη βίαιη δράση, ορίζεται από τον Ξαβιέ Ρενού, ως η άμεση δράση με την οποία θα πρέπει να δρούμε άμεσα όταν περιβαλλόμαστε χωρίς να περιμένουμε από άλλους (όπως οι εκλεγμένοι) να δράσουν στο όνομά μας.

30 “Κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα (της χρονικής περιόδου από το 12ο ως τις αρχές του 15ου αιώνα περίπου), η ευρωπαϊκή ύπαιθρος χαρακτηριζόταν σε μεγάλο βαθμό από ένα φεουδαρχικό σύστημα, στο οποίο οι χωρικοί ειχαν το δικό τους χωράφι για αυτοσυντήρηση, κάποιες κοινές γαίες, ενώ επιπλέον έπρεπε να δουλεύουν σε χωράφια των γαιοκτημόνων καταβάλλοντας ενοίκιο και φόρο. Επίσης, στις πόλεις υπήρχε χειροτεχνική παραγωγή και σε κάποια επαγγέλματα εργάζονταν χιλιάδες μεροκαματιάρηδες. Οι γυναίκες εξασκούσαν όλα τα επαγγέλματα και τις τέχνες και άνηκαν στις αντίστοιχες συντεχνίες. Η πανούκλα του 1347-1350 αφάνισε το ένα τρίτο του ευρωπαϊκού πληθυσμού, οδηγώντας σε τεράστια έλλειψη εργατικού δυναμικού.”

(Stardust. ό.π. αν. σ. 17) 31 Latouche. όπ. αν. σ. 88.

27

“Το χτίσιμο μιας ξηρής τουαλέτας στο σπίτι μας είναι μια μορφή αντίστασης στη μόλυνση του νερού, καθώς και μια μη βίαιη άμεση δράση, αν και απολύτως νόμιμη”. 32 Η αυτοπαραγωγή και αυτοκατανάλωση ηλεκτρικού ρεύματος με ‘εκτός δικτύου τεχνολογίες’, όπως φωτοβολταικά πάνελ ή μικρές ανεμογεννήτριες, είναι επίσης μια μη βίαιη δράση ανυπακοής. Φυσικά, η αυτοπαραγωγή ρεύματος για ιδιόχρηση, στην Ελλάδα, είναι μια δύσκολη, και χρονοβόρα διαδικασία. Την ίδια στιγμή, η ελληνική γραφειοκρατία, απαγορεύει την αποδέσμευση και αυτονόμηση από το επίσημο δίκτυο της -ακόμα μονοπωλιακής- ΔΕΗ. “Στη Γαλλία, το 2011, σε διάφορες πόλεις, έγιναν καταλήψεις στέγης οι οποίες αντιστάθηκαν με επιτυχία σε ένα νόμο κατά της ελεύθερης στέγασης (σκηνές, καραβάνια, καταλήψεις) και του δικαιώματος να χτίσει κάποιος το σπίτι του μόνος του.” 33 Υπάρχουν όμως και παραδείγματα -όσον αφορά επίσημες δομές-, που αντιτίθεται -όχι μόνο με θεωρητικό τρόπο, αλλά και- με έμπρακτα αρνητικό τρόπο σε εγχειρήματα ελεύθερης στέγασης. Η ελληνική κυβέρνηση, έχει έμπρακτα κυνηγήσει και καταστρέψει χώρους ελεύθερης διαμονής και κατοίκησης με πολλαπλούς τρόπους. Ένα κομμάτι, είναι οι εισβολές που γίνονται σε ελεύθερες κατασκηνώσεις. Πριν από δύο εβδομάδες, τέλη Αυγούστου, σε κάποιους γνωστούς μου που έκαναν διακοπές στη Σαμοθράκη, οι αρχές παραβίασαν το χώρο κατασκήνωσής τους, έσκισαν τις αιώρες τους και πέταξαν τα προσωπικά τους αντικείμενα στο ποτάμι. Ένα άλλο, αφορά τις εκκενώσεις -στεγαστικών καταλήψεων (με τελευταία τη εκκένωση της 16χρονης Ρόζα Νέρα στα Χανιά), καταυλισμών ρομά και πλατείες, όπως πρόσφατα αυτή της πλατείας Βικτωρίας στην Αθήνα, στην οποία είχαν 32 33

Συλλογικό έργο. όπ. αν. σ. 198. Συλλογικό έργο. όπ. αν. σ. 19.

28

34

35

34 (δεξια & αριστερά) Υποδομές ‘φιλοξενίας’ προσφύγων στην Κω, το 2015 (προσωπικό αρχείο).

35 https://www.efsyn.gr/ellada/dikaiomata/254654_ stin-plateia-biktorias-egine-thrypsala-i-bitrina-mitaraki

βρει καταφύγιο πολλοί πρόσφυγες μετά το “Εγχείρημα αποσυμφόρησης των νησιών” του καλοκαιριού του 2020.36 Σε μια κοινωνία που -όχι μόνο δεν ασχολείται με τη λύση του βασικού ανθρώπινου δικαιώματος για στέγαση, αλλά- καταδιώκει καθημερινά τις πολίτισσες και πολίτες που έχουν βρεί ένα τρόπο αυτοπραγμάτωσης των αναγκών τους, κρίνεται αναγκαία η επέκταση της δημοκρατικής λήψης αποφάσεων, που επιτρέπει πραγματική πολιτική συμμετοχή. Η διαδήλωση 37 αποτελεί μια μορφή εκδήλωσης της αντίστασής μας σε άδικους νόμους, αποφάσεις και δράσεις της εκάστοτε κυβέρνησης, για τη διεκδίκηση των -αυτονόητων- δικαιωμάτων των πολιτών της. Μόνο τους τελευταίους μήνες, κατά τη διάρκεια της καραντίνας, έχουν περάσει το νέο περιβαλλοντικό νομοσχέδιο38, που νεκρώνει σημαντικό κομμάτι του ελληνικού -και όχι μόνοφυσικού περιβάλλοντος και βιότοπου. Χωρίς αντίσταση για τη διεκδίκηση των δικαιωμάτων μας, δε μπορεί να υπάρξει ζωή με αξιοπρέπεια για όλες και όλους. Τα περιβαλλοντικά κινήματα, υποστηρίζουν την απλότητα ως τρόπο επίτευξης μικρού περιβαλλοντικού αποτυπώματος. (τελευταία πρόσβαση 7 Σεπτεμβρίου 2020) 36 “Τα μεσάνυχτα της 4ης προς 5 Ιουλίου έγινε βίαιη αστυνομική επέμβαση κατά των προσφύγων και των αλληλέγγυων, με σκοπό να εκκενωθεί η πλατεία και να μεταφερθούν οι πρόσφυγες στο κέντρο κράτησης της Αμυγδαλέζας. Μια έγκυος αναφέρει στην οργάνωση ότι την κλότσησαν, την έσπρωξαν, έριξαν προς το μέρος της δακρυγόνα και τη χτύπησαν στο κεφάλι με ραβδί. Αλλοι λιποθύμησαν, κάποιοι χωρίστηκαν από τα παιδιά τους. Περίπου 100 πρόσφυγες μεταφέρθηκαν στην Αμυγδαλέζα, όπου τοποθετήθηκαν σε κοντέινερ βρώμικα, χωρίς ιατροφαρμακευτική περίθαλψη και μέσα υγιεινής και χωρίς τη δυνατότητα να μετακινούνται έξω από τη δομή. Ύστερα από λίγες ημέρες, γύρισαν στην πλατεία Βικτωρίας.” (https:// www.efsyn.gr/ellada/dikaiomata/254654_stin-plateia-biktorias-egine-thrypsala-i-bitrina-mitaraki, τελευταία πρόσβαση 7 Σεπτεμβρίου 2020) 37 Ο Μπαμπινιώτης αναφέρει στο λήμμα “διαδηλώνω” (διαδηλόω-ώ): καθιστώ σαφές, ξεκαθαρίζω, εκδηλώνω.

38 https://parallaximag.gr/life/perivallontiko-nomoschedio-ti-provlepei-to-n-s-pou-psifistike-kai-prokalese-thyella (τελευταία πρόσβαση 6 Σεπτεμβρίου 2020)

29

39

ΑΠΛΟΤΗΤΑ/ ΛΙΤΟΤΗΤΑ

Η εκούσια απλότητα, θεμελιώνεται στην υπόθεση ότι άνθρωποι μπορούν να ζήσουν ζωές με νόημα, ελεύθερες, ευτυχισμένες, ενώ παράλληλα να μην καταναλώνουν πάνω από ένα δίκαιο μερίδιο της φύσης. Η εκούσια απλότητα συνεπάγεται έναν τρόπο ζωής που περιλαμβάνει τη συνειδητή ελαχιστοποίηση της άσκοπης κατανάλωσης και της εντατικής κατανάλωσης των πόρων. Αφορά, όμως, και το να φανταστούμε ξανά την ‘καλή ζωή’ κατευθύνοντας σταδιακά περισσότερο χρόνο και ενέργεια προς την επιδίωξη μη υλιστικών πηγών άντλησης της ικανοποίησης και του νοήματος 40. Ο Latouche, αναφέρει στο βιβλίο του ΄Προς μια κοινωνία της λιτής αφθονίας’: 39 ´Στην πρώτη φώτο κάποιοι καίνε ένα το κτήριο. Στη δεύτερη κάποιοι το φτιάχνουν. Μαντέψτε ποιους συνέλαβε η ΕΛΑΣ για φθορά μνημείου.´ ανάρτηση στο facebook στη ‘Μαχητικός Αντιφασισμός - Greek AntiFa Action´ (τελευταία πρόσβαση 6 Σεπτεμβρίου 2020) 40 Συλλογικό έργο. όπ. αν. σ. 165.

“Αν καταφέρουμε και απελευθερωθούμε έστω και ελάχιστα από την καταναλωτική και παραγωγικίστικη προπαγάνδα, γίνεται προφανές ότι η λιτή ζωή είναι μια από τις προϋποθέσεις για οποιαδήποτε μορφή αφθονίας” 41. Φυσικά, η έννοια της λιτότητας, δεν έχει καμία σχέση με την κυβερνητική δημοσιονομική λιτότητα, για την οποία υποστηρίζεται επανειλημμένα από τις αρχές, πως θα αποτελέσει τον μόνο τρόπο για την αντιμετώπιση της κρίσης του 2008, στην Ελλάδα. Όπως σχολιάζει στοχευμένα ο Λατούς “Για τις σημερινές κυβερνήσεις, το σύνθημα “και ανάκαμψη και λιτότητα” σημαίνει ανάκαμψη για το κεφάλαιο και λιτότητα για μας.” 42 Όπως παρατηρεί και ο Υβ Κοσέ, “τα μέλη της φυλής Καπάουκου των Παπούα της Νέας Γουινέας δεν αφιερώνουν στην ενασχόλησή τους με τη γεωργία, που τους εξασφαλίζει τα προς το ζην, περισσότερες από δύο ώρες την ημέρα. […] προτιμούν να επιδίδονται στην “τέχνη, στην ανάπαυση ή σε καβγάδες παρα στην εντατικοποίηση της παραγωγής” 43. Η Silvia Pérez-Vitoria, υποστηρίζοντας τη σχέση της γεωργίας με την αποανάπτυξη και το φυσικό περιβάλλον, αναφέρει: “[…] ας αναρωτηθούμε τι σημαίνει στην περίπτωση της γεωργίας η επιστροφή στον φωτισμό με κεριά 44. Σε πολλές χώρες του Νότου, από τη γεωργία ζει ένα ποσοστό του πληθυσμού που φτάνει συχνά 41 Latouche. όπ. αν. σ. 28-29.

42 Latouche. όπ. αν. σ. 19.

43 Latouche. όπ. αν. σ. 67-68.

44 Η κλασική κατηγορία που αποδίδεται προς τους/ τις οπαδούς της αποανάπτυξης, είναι η επιθυμία τους να γυρίσουν πίσω στη λίθινη εποχή, όπου ο κόσμος ζούσε σε σπηλιές, εξασφαλίζοντας το φωτισμό με κεριά. (Latouche. όπ. αν. σ. 67.) Κατηγορούν, λοιπόν, πως το πρόγραμμα για μια αυτόνομη και λιτή κοινωνία είναι αντινεωτερικό και απέχει πολύ από την αφθονία με τον Λατούς να απαντάει πάνω στο ζήτημα: “Αν ήταν στο χέρι μου, δε θα σας γύριζα στην Λίθινη Εποχή: θα σας έστελνα πολύ πιο πίσω, στον πολιτισμό των πιθήκων μπονόμπο, των συμπαθέστατων εξαδέλφων μας, των οποίων η κουλτούρα συνίσταται στο να κάνεις έρωτα και όχι πόλεμο…” ( Latouche. όπ. αν. σ. 68).

30

το 50% (και σε ορισμένες περιπτώσεις ακόμα και το 90%). Η μεγάλη πλειοψηφία αυτών των αγροτών είναι αποκλεισμένη από το κυρίαρχο μοντέλο ζωής, παρά το γεγονός ότι υφίσταται τις συνέπειές του: δύσκολη επιβίωση, εξαθλίωση, εξαφάνιση. Αυτό το ήμισυ της ανθρωπότητας ζει ακολουθώντας τις ‘αγροτικές αξίες’. Σε αυτούς οφείλεται η προστασία της βιοποικιλότητας, του εδάφους και του νερού. […] Εάν επιστρέφαμε “στο φως των κεριών”, η μεγάλη πλειονότητα της ανθρωπότητας θα συνέχιζε να ζει με τον τρόπο που ζει σήμερα, δηλαδή ασκώντας πολύ μικρότερες πιέσεις στους φυσικούς πόρους σε σχέση με τον υπόλοιπο πληθυσμό. Όσο για τους τελευταίους, δηλαδή τη μικρή μειοψηφία των μηχανοκίνητων και εκμηχανισμένων, θα όφειλαν να αρχίσουν σταδιακά να χρησιμοποιούν την εναλλαγή των καλλιεργειών και τα φυσικά λιπάσματα αντί για χημικά λιπάσματα· ενδεχομένως, δε, θα έπρεπε να στραφούν στη χρήση ζώων στις γεωργικές εργασίες ή στη χρήση ελαφρότερων εργαλείων.” 45

‘απλούστερους’ τρόπους ζωής μειωμένης ή περιορισμένης κατανάλωσης, μπορεί να οδηγήσει σε μια πιο ευτυχισμένη ζωή, με καλύτερη διαχείριση των φυσικών πόρων (Συλλογικό έργο. όπ. αν. σ. 168). Αυτό συμβαίνει καθώς -όπως υποστηρίζει ο William Morris-, η κατανάλωση εξαρτάται πάντα από την εργασία. Ο Μόρις πρότεινε ότι θα μπορούσε να επιτευχθεί τεράστια μείωση του “ανώφελου μόχθου” εάν οι άνθρωποι μείωναν την κατανάλωση “εκείνων των αντικειμένων απερισκεψίας και πολυτέλειας”. “Οι μποέμ στην Ευρώπη, από την άλλη, έτειναν να διάγουν βίο απλό για το καλό της τέχνης τους και την ευχαρίστησή τους.” (Συλλογικό έργο. όπ. αν. σ. 167)

Σύμφωνα με τον Samuel Alexander46, η μετάβαση των ανθρώπων σε 45 “Με αυτό τον τρόπο, η ύπαιθρος θα χρειαζόταν περισσότερα χέρια. Επιπλέον, στη Γαλλία, αντί για δώδεκα ποικιλίες μήλων που διατίθενται σήμερα στην αγορά, θα είχαμε 3.600. Ελλείψει των απαιτούμενων μεταφορικών μέσων, θα περιοριζόταν η μεταφορά προϊόντων σε μεγάλες αποστάσεις. Θα καταναλώνουμε περισσότερα τοπικά προϊόντα και θα είχαμε ποιοτικότερη διατροφή. […] Φυσικά, αυτή η επιστροφή στο φως των κεριών δεν θα είναι απόλυτη, καθώς δεν θα πρέπει να ξεχνάμε την εξέλιξη της Ιστορίας: τα ξένα είδη που ευδοκιμούν πλέον στα μέρη μας θα παραμείνουν· ούτε και θα επιστρέψουμε στη φεουδαρχική ιδιοκτησία”. (Latouche. όπ. αν. σ. 72-73) 46 Λέκτορας στο Ινστιτούτο Βιώσιμης Κοινωνίας της Μελβούρνης, Πανεπιστήμιο της Μελβούρνης και Ινστιτούτο Απλότητας. Πειραματίζοντας με εναλλακτικές ‘Τεχνολογίες εκτός Δικτύου’, στην προαστική τους κατοικία, περιγράφουν τη διαδικασία/ πορεία προς μια μορφή αυτονομίας και αυτάρκειας στο παρακάτω βίντεο.

Happen Films (2018) Sustainable City Living 1/10th of an Acre | Degrowth in the Suburbs. Διαθέσιμο στο: https://www. youtube.com/watch?v=WeNaMlibiak (τελευταία πρόσβαση 6

Σεπτεμβρίου 2020)

31

47

47 Έκθεση- Αφιέρωμα στη δουλειά του William Morris στη Μαδρίτη, 2017 (προσωπικό αρχείο) Έπιπλα της εταιρίας Morris, Marshall, Faulkner & Co.(18611875), που ασχολούνταν με το σχεδιασμό και κατασκευή επίπλων και διακοσμητικών τεχνών. Ιδρύθηκε σε μια εποχή μαζικής εκβιομηχάνισης, από τον καλλιτέχνη και αρχιτέκτονα William Morris, ο οποίος ερευνούσε το ρόλο της ευχαρίστησης στην εργασία και τη φύση της ζήτησης των καταναλωτών. Είναι ο πρώτος που μίλησε για τη σημασία που έχει, ο εργαζόμενος, αναπτύσσοντας ευαισθησία και δεξιότητα, να απολαμβάνει τη δουλειά. Οι απαιτήσεις της μαζικής παραγωγής και κατανάλωσης της περιόδου που δημιουργήθηκε η ‘Εταιρία’ -όπως την αποκαλούν- δυσκόλεψαν τη λειτουργία της. Οι τιμές παραγωγής (ταπετσαριών, καρεκλών, τραπεζιών και κουρτίνων) διασφάλιζαν την αξιοπρέπεια της εργασίας, την ποιότητα των υλικών και τη μεγάλη αντοχή των αντικειμένων, οπότε τα προϊόντα ήταν ακριβότερα σε σύγκριση με τις τιμές της μαζικής αγοράς. Έτσι, ο Morris συμπέρανε ότι το κλειδί μιας καλής οικονομίας, είναι η εκπαίδευση του καταναλωτή. Ένας καλός καταναλωτής/ Μια καλή καταναλώτρια, είναι εκείνη που κατέχει μόνο υλικά αντικείμενα, τα οποία θεωρεί πως είναι όμορφα και ταυτόχρονα έχουν κάποια χρησιμότητα. Τhe school of life (2015) Political Theory - William Morris. Διαθέσιμο στο: https://www.youtube.com/watch?v=QiNFoJqOJhs (τελευταία πρόσβαση 7 Σεπτεμβρίου 2020)

“[…] Αυτό που θα λέγαμε “μοντέρνο” κίνημα της απλότητας μπορεί κατά βάση να εντοπιστεί στις βορειοαμερικανικές και ευρωπαϊκές αντικουλτούρες των δεκαετιών του 1960 και του 1970. Αυτά τα κινήματα έτρεφαν βαθιά αισθήματα αντικαταναλωτισμού και περιβαλλοντισμού και γενικά υποστήριζαν την απλή διαβίωση. Αυτό ίσχυε ιδιαίτερα για το λεγόμενο κίνημα επιστροφής στη γη εκείνης της εποχής.” 48 Συμπεραίνουμε πως ο μόνος τρόπος για να ζήσουμε μια ζωή γεμάτη αφθονία για εμάς, υπό συνθήκες κοινωνικής και περιβαλλοντικής δικαιοσύνης μιας μικρομεσαίας τάξης -στην οποία κατατάσσομαι και η ίδια- είναι ακολουθώντας τις αρχές της λιτότητας και η απλότητας, ερχόμενοι σε ρήξη με το καπιταλιστικό σύστημα και με τον καταναλωτισμό και τον παραγωγισμό, που αποτελούν τα κυρίαρχα χαρακτηριστικά του.

48

32

Συλλογικό έργο. όπ. αν. σ. 167.

ΓΗ/ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ/ ΦΥΣΙΚΟΙ ΠΟΡΟΙ Οικολογία «οἶκος» + «λέγω» (κοινωνιολ.) η μελέτη των σχέσεων μεταξύ ανθρώπινων ομάδων ή πληθυσμών και του φυσικού, ιδίως, περιβάλλοντος 49 Ο τόπος, καθορίζει με πολλαπλούς τρόπους μια κατοικία και αντίστροφα μια κατοικία καθορίζει έναν τόπο, την μίκρο-οικονομία και οικολογία της. Η αποανάπτυξη, η αυτονομία, η ανυπακοή και απλότητα, αποτελούν παράγοντες που επηρεάζουν και επηρεάζονται άμεσα από τις φυσικές συνθήκες και πόρους του γεωγραφικού χώρου για τον οποίο γίνεται λόγος κάθε φορά, αντίστοιχα. Αφού έχουν παρουσιαστεί οι παραπάνω βασικοί όροι, κρίνεται αναγκαίο σ’ αυτό το σημείο να διερευνηθούν ζητήματα, όπως η οικονομία που δημιουργείται σε μια αγροτική περιοχή -μέσω της γεωργίας, μικροκαλλιέργεια κ.ά.- και οι αντίστοιχες διαδικασίες αυτοσυντήρησης. Επίσης, δε μπορούν να παραληφθούν θέματα γύρω από τις γεωγραφικές συντεταγμένες τοποθέτησης της μικρής κατοικίας -Ευρωπαϊκός Νότος, Ελλάδα, Θεσσαλία, Δασοχώρι- στον οποίο χωροθετείται η εργασία, και κατ’ επέκταση ζητήματα αποπληθυσμού της υπαίθρου και αντι- αστικοποίηση που συνεπάγονται με αυτά. Τέλος, θα αναζητηθούν τα αίτια του κινήματος επιστροφής στη φύση και των νεαγροτών -που θα αναλυθεί παρακάτω-, και η συγχρονικότητα του κινήματος. ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΡΓΑΣΙΑ, ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ & ΓΥΝΑΙΚΑ Η κοινοτική αγροτική ζωή αποτελεί σημαντικό μέσο συντήρησης, αυτονομίας, απλότητας, κοινωνικότητας και προστασίας της βιοποικιλότητας του εδάφους και του νερού των ελεύθερων εργατών/ εργατριών. “Ελεύθεροι εργάτες με τη διπλή έννοια, με την έννοια πως ούτε αυτοί οι ίδιοι 49 Τεγόπουλος, Χρ. & Φυτράκης Κ. (1993). Ελληνικό Λεξικό, Αθήνα: Εκδόσεις Αρμονία.

ανήκουν άμεσα στα μέσα παραγωγής, όπως οι δούλοι, οι δουλοπάροικοι κτλ, και με την έννοια πως ούτε σ’ αυτούς ανήκουν τα μέσα παραγωγής, όπως γίνεται λ.χ. στους αγρότες που διαχειρίζονται μόνοι το νοικοκυριό τους, κλπ, απεναντίας είναι ελεύθεροι, απαλλαγμένοι απ’ αυτά, τα στερούνται. […] Η σχέση του κεφαλαίου προϋποθέτει το χωρισμό των εργατών από την ιδιοκτησία των όρων πραγματοποίησης της εργασίας.” 50 Οι κοινές γαίες, στην προκαπιταλιστική Ευρώπη, ήταν οι χώροι διοργάνωσης λαϊκών γιορτών και άλλων συλλογικών δραστηριοτήτων, όπως αθλημάτων, παιχνιδιών και συναντήσεων της αγροτικής κοινότητας. Ήταν σημαντικές για τη συντήρηση πολλών μικροκαλλιεργητών, που επιβίωναν μόνο και μόνο επειδή είχαν πρόσβαση σε βοσκοτόπια για τις αγελάδες τους, σε δάση που μάζευαν ξυλεία, άγρια μούρα και βότανα, σε θηράματα ή λίμνες με ψάρια, καθώς και σε ανοιχτούς χώρους για να συναντιούνται. Πέραν της προαγωγής του συλλογικού τρόπου λήψης αποφάσεων και της συνεργασίας, οι κοινές γαίες αποτελούσαν την υλική βάση της άνθησης της αγροτικής αλληλεγγύης και κοινωνικότητας. 51 Η κοινοτική αγροτική ζωή ενίσχυε τη αυτοσυντήρηση και την αυτονομία, όχι μόνο των ανδρών εργατών, αλλά των εργατριών, καθώς οι κοινές γαίες είχαν ιδιαίτερη σημασία για τις γυναίκες “οι οποίες έχοντας πολύ λιγότερη γη και μικρότερη κοινωνική δύναμη εξαρτώνταν από τις κοινές γαίες όσον αφορά την επιβίωση, την αυτονομία και την κοινωνικότητά τους.” 52 Αυτό, διαφαίνεται και απ’ το γεγονός πως όπου η κοινοτική 50 Stardust, L. (2010). Γυναίκες στην πυρά, το κυνήγι μαγισσών στην Ευρώπη, περιφράξεις και η άνοδος του καπιταλισμού. Αθήνα: Εκδόσεις Κόκκινο Νήμα. σ. 7.

51 Federici, S. (2011). Ο Κάλιμπαν και η μάγισσα. Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις των ξένων.

52 Federici, ό.π. σ. 109

33

ζωή συνεχιζόταν, δεν υπάρχουν στοιχεία για κυνήγι μαγισσών. 53 Με το τέλος των κοινών γαιών και την εμφάνιση της καπιταλιστικής συσσώρευσης54, η αυτοσυντήρηση μέσω της μικροκαλλιέργειας, άλλαξε. “Με την ιδιωτικοποίηση της γης, δεν ήταν οι εργάτες ή οι εργάτριες που ‘απελευθερώθηκαν’, αλλά το κεφάλαιο, αφού η γη ήταν πια ‘ελεύθερη’ να λειτουργήσει ως μέσο συσσώρευσης και εκμετάλλευσης και όχι πια ως μέσο συντήρησης.” 55

53 Οι δίκες των μαγισσών δείχνουν πόσο βαθιά και εκτεταμένη ήταν μέσα στην ευρωπαϊκή ιστορία η μετατόπιση του συσχετισμού της δύναμης σε επίπεδο χωριού ενάντια στις καθημερινές πρακτικές των αγροτισσών. Οι συνέπειες ήταν τόσο βαθιές που ακόμα αισθανόμαστε την επιρροή τους τόσο στις ταξικές σχέσεις όσο και στις σχέσεις μεταξύ των δύο φύλων. (Stardust, L. (2010). Γυναίκες στην πυρά, το κυνήγι μαγισσών στην Ευρώπη, περιφράξεις και η άνοδος του καπιταλισμού. Αθήνα: Εκδόσεις Κόκκινο Νήμα. σ. 16.)

54 Η Silvia Federici, εξετάζει τη πρωταρχική συσσώρευση από τη σκοπιά των αλλαγών που εισήγαγε στην κοινωνική θέση των αλλαγών που εισήγαγε στην κοινωνική θέση των γυναικών και την παραγωγή της εργασιακής δύναμης, κάτι που ο Marx μελετά μόνο υπό το πρίσμα του μισθωτού ανδρικού προλεταριάτου και της ανάπτυξης της εμπορευματικής παραγωγής. Σημειώνει, πως από την ιστορία της καπιταλιστικής συσσώρευσης, απουσιάζουν τρία βασικά θέματα. Ο ανάπτυξη του καταμερισμού της εργασίας με βάση το φύλο με αποκλεισμό της γυναίκας από τη μισθωτή εργασία, η οικοδόμηση της νέας πατριαρχικής τάξης πραγμάτων και τέλος, η μετατροπή του γυναικείο σώματος σε μηχανή παραγωγής νέων εργατών. Το κυνήγι των μαγισσών, τόσο στην Ευρώπη όσο και στον Νέο Κόσμο, κατά τον 16 και 17ο αιώνα, ήταν τόσο σημαντική για την ανάπτυξη του καπιταλισμού όσο και η αποικιοκρατία και η εκδίωξη των χωρικών της Ευρώπης από τη γη τους.

55 Federici, όπ. αν. σ. 114.

ΝΟΤΟΣ/ ΕΛΛΑΔΑ Σε τοποθεσίες του νότου, που ασχολούνταν με τη γεωργία, ο πληθυσμός έχαιρε σχετικής αυτονομίας. Ο τρόπος με τον οποίο αντιλαμβάνεται ο παγκόσμιος -και αντίστοιχα ευρωπαϊκός- βορράς και νότος τον κόσμο, είναι γεωγραφικά ανομοιόμορφος. Ενώ στον Παγκόσμιο Βορρά η ακαδημαϊκή και πολιτική συζήτηση για την αποανάπτυξη λαμβάνει όλο και μεγαλύτερη προσοχή, στον Παγκόσμιο Νότο δε συμβαίνει ακόμη. Αυτό συμβαίνει καθώς ο Νότος δεν έχει φτάσει στους ρυθμούς κατανάλωσης του Βορρά.

“ Έχει σημασία να αντισταθούμε στην παγίδα της εντύπωσης ότι ενώ ο Βορράς πρέπει να αποαναπτυχθεί, ο Νότος έχει ανάγκη την ‘ανάπτυξη’. Η ταυτόχρονη συζήτηση για την αποανάπτυξη και τις εναλλακτικές στην ανάπτυξη, με σεβασμό στις γεωπολιτικές και επιστημικές ιδιαιτερότητες, μπορεί να εξασφαλίσει μια σημαντική συνέργεια.” 56

“ Κατά το 16ο αιώνα εδραιώθηκαν και έγιναν αποδεκτοί μερικοί από τους θεμέλιους λίθους του παγκόσμιου καπιταλισμού. Οι αποικίες εξήγαγαν περισσότερες πρώτες ύλες και σκλάβους, δίνοντας ώθηση στην ανάπτυξη του εμποροκρατικού καπιταλισμού και εδραιώνοντας το διαχωρισμό μεταξύ του Βορρά και του Νότου και την ιδεολογία του ρατσισμού. Η ανάπτυξη της οικοτεχνίας, της μετανάστευσης και της ημερομίσθιας εργασίας όξυναν τόσο το διαχωρισμό μεταξύ πόλης και υπαίθρου όσο και τον καταμερισμό της εργασίας βάσει του φύλου. […] Κατά το 17ο αιώνα, […] έγιναν τεράστιες αλλαγές στην επιστήμη, την ιατρική και τη φιλοσοφία, ενώ οι γιατροί καθιερώθηκαν ως επαγγελματίες που υπηρετούσαν τις ανάγκες της άρχουσας και της μεσαίας τάξης. Οι περιφράξεις και η ιδιωτικοποίηση της γης συνεχίστηκαν 56

34

Συλλογικό έργο. όπ. αν. σ. 59.

με γοργούς ρυθμούς παράλληλα με τους αυξανόμενους αγώνες, καθώς οι άνθρωποι έχαναν τα μέσα διαβίωσής τους και το δικαίωμά τους να χρησιμοποιούν την κοινή γη για τη βοσκή των ζώων ή για τη συλλογή ξυλείας και βοτάνων.” 57 Στην Ελλάδα, ως τις αρχές τη δεκαετίας του ‘80, σε περιοχές κοντά σε ποτάμια, όπως στα Τρίκαλα της Θεσσαλίας, που περνούν δίπλα στον Πηνειό ποταμός, το τρεχούμενο νερό ήπιας ροής, δημιουργεί συνθήκες έυφορης γη, εύκολα καλλιεργήσιμη. Ψάρια (αγάδες και μυλωνάκια), καραβίδες, καβούρια, χέλια, βίδρες και νερόκοτες ζούσαν στον υγροβιότοπο των φλεβών. “Παράλληλα, υπήρχε μια τοπική διατροφική αυτάρκεια των αγροτών βασιζόμενη στα οικόσιτα ζώα (κότες, πάπιες, γουρούνια, αρνιά, κατσίκια και αγελάδες) και στους κήπους που όλοι, μα όλοι καλλιεργούσαν. Πέρα από την αυτάρκεια (οικονομική και διατροφική) που παρείχαν στους αγρότες τα κατοικίδια ζώα, οι κοπριές τους χρησίμευαν ως λίπασμα για τους κήπους. Με τα περισσεύματα των κήπων (από τα παζάρια), τάιζαν τα οικόσιτα ζώα τους. Παράλληλα, κρατούσαν και αντάλλασσαν ντόπιους σπόρους φυτών, εξασφαλίζοντας ποικιλία γεύσεων.” 58 Με λίγα λόγια, οι τοπικές αγροτικές κοινωνίες ασχολούνταν με αυτά όσα αποκαλούμε σήμερα ανακύκλωση, κυκλική εναλλαγή καλλιεργειών, κυκλική οικονομία, αυτονομία και αυτάρκεια, προστασίας της βιοποικιλότητας, οικολογία, σεβασμό στο περιβάλλον. “ […] Στα τέλη της δεκαετίας του ’70 και αρχές τις δεκαετίας του ’80, εισβάλλει στην οικονομία της υπαίθρου η 57 Stardust. όπ. αν. σ. 19.

58 Ο ανθρωπολογικός τύπος της αποανάπτυξης – τοπικοποίησης, του Γιώργου Κολέμπα και του Γιάννη Μπίλλα, Εκδόσεις των Συναδέλφων, https://apokoinou. gr/%cf%80%cf%8e%cf%82-%cf%87%ce%ac%ce%b8%ce%b7 %ce%ba%ce%b5-%ce%b7-a%cf%85%cf%84%ce%ac%cf%81 %ce%ba%ce%b5%ce%b9%ce%b1-%cf%83%cf%84%ce%b7x%cf%8e%cf%81%ce%b1-to-%cf%80%ce%b1%cf%81%ce%ac% ce%b4%ce%b5%ce%b9/ (τελευταία πρόσβαση 7 Σεπτεμβρίου 2020)

ονομαζόμενη «Πράσινη Ανάπτυξη», έχοντας ως κυρίαρχο στοιχείο την υποταγή του περιβάλλοντος και των αγροτών στην εντατικοποίηση της παραγωγής και στον μύθο της συνεχούς μεγέθυνσης.” 59 Με το πρόγραμματα αυτό, προωθήθηκαν οι μονοκαλλιέργειες καρπουζιών, καπνού, καλαμποκιού και κυρίως βάμβακος ισοπεδώνοντας κάθε σπιθαμή της γης. Ως εκ τούτου οι αγροτικές κοινότητες στην Ελλάδα υιοθέτησαν μια γραμμική αντίληψη για την παραγωγή, και ως εκ τούτου, χάθηκε η σχετική τους αυτονομία στη διαχείριση των καθημερινών τους υποθέσεων. “Χιλιάδες τόνοι χημικών λιπασμάτων, ζιζανιοκτόνων, εντομοκτόνων, παρασιτοκτόνων, ρίχνονται στην αγροτική γη. […] Οι Αγάδες ψοφάνε, οι καραβίδες και τα χέλια εξαφανίζονται, η υπόλοιπη υδρόβια ζωή και τα πουλιά εγκαταλείπουν τις φλέβες, λόγω έλλειψης τροφής. Ο υδροφόρος ορίζοντας γεμίζει νιτρικά. Σύμφωνα με έρευνα του καθηγητή στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας κ. Νικήτα Μυλόπουλου στην ευρύτερη περιοχή χρησιμοποιούνται 230.000 τόνοι λιπάσματα και 2.000 τόνοι φυτοφάρμακα σε ετήσια βάση. […] Σύμφωνα με στοιχεία της Διεύθυνσης Αγροτικής Ανάπτυξης, 55.000 στρέμματα στη Θεσσαλία βρίσκονται στο στάδιο της ερημοποίησης, που σημαίνει νεκρή γη, όσο και να τη λιπαίνεις δεν αποδίδει πια.” 60 Η αγροτική «ανάπτυξη» εξαφάνισε τα ψάρια (την τροφή τους) με τη χρήση των φυτοφαρμάκων, μολύνθηκε η γη τα ποτάμια και με τη σειρά τους η θάλασσα. Πάνω σε αυτά τα δύο βασίζεται ο καπιταλισμός, στην υπερπαραγωγή και στην υπερκατανάλωση, καταστρέφοντας σύμφωνα με το Marx και τις δύο πηγές πλούτου, τη γη και τους ανθρώπους -αγρότες και αγροτικές κοινότητες, εν 59 Ο ανθρωπολογικός τύπος της αποανάπτυξης – τοπικοποίησης όπ. αν.

60 Ο ανθρωπολογικός τύπος της αποανάπτυξης – τοπικοποίησης όπ. αν.

35

προκειμένω-. Στη σημερινή εικόνα του κάμπου, συναντάτε ακόμα το στοιχείο της καλλιέργειας, σε βαθμό μικροκλίμακας οικογενειακού χωραφιού, για απασχόληση μετά τη βασική εργασία, ενώ τα οικόσιτα ζώα είναι σπανιότερη εικόνα. Το τελευταίο, παρόν, μεγάλο κίνημα του κάμπου, μάλλον είναι η ‘καλλιέργεια’ φωτοβολταϊκών πάνελ, παρά φυτών. Ο θεσσαλικός κάμπος, όπως και όλες οι επαρχιακές περιοχές, έχουν υποστεί την ερημοποίηση, ενώ η αστική και προαστική ζωή ακριβώς το αντίθετο.

την πόλη στην επαρχία για να υιοθετήσουν έναν ριζικά νέο τρόπο ζωής ως αγρότες ή τεχνίτες. Τα κίνητρά τους συνδέονται με την αναζήτηση για μια απλούστερη, αυτάρκη, αυτόνομη (ελεύθερη από τη μισθωτή εργασία και τηναγορά και οικολογική ζωή, κοντά στη φύση).

ΑΠΟΠΛΗΘΥΣΜΟΣ ΥΠΑΙΘΡΟΥ/ ΑΝΤΙ-ΑΣΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗ Βέβαια, από τον αποπληθυσμό της υπαίθρου μέχρι σήμερα, έχουν περάσει πολλά κύματα -μικρά και μεγάλα- αντι-αστικοποίησης, η επαρχία, με τους ‘επιστροφείς στη γη’ μας πείθει πως δεν πρόκειται μόνο για μόδα, αλλά επιλογή διαφορετικού -από τον κατεξοχήν αστικό- τρόπο ζωής. Ταυτόχρονα με την ερήμωση της επαρχίας, τη δεκαετία του 70, υπάρχουν τα πρώτα σημάδια της κλιματικής αλλαγής, γίνονται οι πρώτες συζητήσεις περί πυρηνικής ενέργειας και εμφανίζονται οι πρώτοι υποστηρικτές της οικολογικής κίνησης. “Οι δεκαετίες του 1960 και του 1970 έχουν ιδιαίτερη σημασία για τα ιδανικά της επιστροφής στη γη, την ανοικοδόμηση του καπιταλισμού και την αγροτική αλλαγή. Το κοινωνικό κινήμα των χίπηδων και ο Μάης του ‘68 οδήγησαν σε μία άνοδο των επιστροφέων στη γη, ταυτόχρονα με την ευρύτερη διαδικασία της αντιαστικοποίησης, δηλαδή της μετανάστευσης των κατοίκων των πόλεων σε αγροτικές περιοχές, οι οποίοι έλκονταν κυρίως από μία καλύτερη ποιότητα ζωής.” 61

“Οι επιστροφείς στη γη (ή νεαγρότες) είναι άνθρωποι χωρίς αγροτικό παρελθόν οι οποίοι μεταναστεύουν από 61

Συλλογικό έργο. όπ. αν. σ. 178.

62

62 Αφίσα της ΕΚΟΝ “Ρήγας Φεραίος” που καλεί σε αλλαγή του αστικού τρόπου ζωής στο γκρίζο αθηναϊκό φόντο, στηριζόμενη σε ειδική απόφαση του 2ου συνεδρίου του τον Μάιο του 1980. (Βαμβακάς, Β. & Παναγιωτόπουλος, Π. (2014). Η Ελλάδα στη δεκαετία του ‘80, Κοινωνικό, πολιτικό και πολιτισμικό λεξικό. Αθήνα: Εκδόσεις Επίκεντρο. σ. 467.)

36

Αυτό το κάνουν στη βάση μιας κριτικής στην υλιστική κυρίαρχη κουλτούρα στις σύγχρονες πρακτικές αγροτικής καλλιέργειας και στην παγκοσμιοποίηση των αγροτροδικών συστημάτων.” 63

Σύγχρονο παράδειγμα του κινήματος, σε εφήμερη μορφή, είναι τα ‘Rainbow Gatherings’. Πρόκειται για “προσωρινές, χαλαρά δεμένες κοινότητες ανθρώπων, που συγκεντρώνονται σε απομακρυσμένα δάση σε όλο τον κόσμο, για μία ή περισσότερες εβδομάδες κάθε φορά με τη δηλωμένη πρόθεση να ζήσουν μια κοινή ιδεολογία ειρήνης, αρμονίας, ελευθερίας και σεβασμού.” 64

Η κατασκήνωση, περιλαμβάνει συλλογική κουζίνα αυστηρής χορτοφαγίας, με (κάποιες φορές) βιολογικό ή ανακυκλωμένο δωρεάν φαγητό και οργανικές φυσικές τουαλέτες που αποτελούνται από σκάψιμο και σκέπασμα και χρήση φύλλων αντι για χαρτί τουαλέτας. Τα ντους είναι μηδενικής κατανάλωσης, καθώς -αφού συνήθως λαμβάνουν χώρα δίπλα σε φυσικές πηγές νερού, όπως ποτάμια, λίμνες ή θάλασσες- γίνονται μέσα σε αυτά. Στα πλαίσια του, διοργανώνονται ελεύθερα, ανοιχτά σεμινάρια που αφορούν τα παραπάνω θέματα, κι όταν διαδραματίζονται για μεγάλα διαστήματα, δημιουργούνται κατασκευές, κοινοτικοί κήποι κ.α. Όλη η οργάνωση γίνεται συλλογικά, με τη συμμετοχή όλων -συλλογική κουζίνα και εργασίες- και στο τέλος κάθε συνάντησης/ κατασκήνωσης -σε αντίθεση με φεστιβαλικές οργανώσεις-, ο χώρος αφήνεται όσο είναι δυνατόν, όπως βρέθηκε.

65

63 Συλλογικό έργο. όπ. αν. σ. 177.

64 https://en.wikipedia.org/wiki/Rainbow_Gathering (ελεύθερη μτφ., τελευταία πρόσβαση 7 Σεπτεμβρίου 2020)

65 Rainbow Gathering (φωτογραφίες: Benoit Paillé/ Flickr, τελευταία πρόσβαση 6 Σεπτεμβρίου 2020)

37

66

66 ´Καταστασιακός Χάρτης´ διαδρομής προς την τοποθεσία του Rainbow Gathering 2014, στην Ελλάδα. (Διαθέσιμο στο: http://rainbowfamilyingreeceom-english. blogspot.com, τελευταία πρόσβαση 7 Σεπτεμβρίου 2020)

Επισκέπτοντας τον περασμένο χειμώνα, τη Molina de Aragon, ένα χωριό 3000 κατοίκων στην επαρχία της Guadalajara -στην κεντροανατολική Ισπανία- από’ το οποίο κατάγεται η πρώην συγκάτοικός μου -στη Μαδρίτη- Pura, μου έκανε εντύπωση ο μεγάλος αριθμός νέων ανθρώπων που γνώρισα. Έπειτα από πολλές συζητήσεις με διάφορα άτομα, διαπίστωσα πως η επιστροφή των νέων -ηλικία από 25-40 χρονών- έχει γίνει από επιλογή και όχι από ανάγκη. Μάλιστα, στη Molina, έχουν δημιουργήσει ένα δυνατό συνεργατικό δίκτυο γυναικών, με στόχο την καταπολέμηση του αποπληθυσμού των χωριών και την ανάπτυξη -αποανάπτυξη;-, μέσω της προώθησης της δουλειάς τους. Κατάφεραν να μετατρέψουν τη Molina, σε χώρο έλξης κι άλλων επιχειρήσεων γειτονικών περιοχών και όπως λένε οι ίδιες, με ένα εγχείρημα -μία από τις πρωτοβουλίες του συνεργατισμού, τη δημιουργία ενός- παιδικού σταθμού “Προσπαθούμε να διδάξουμε στα παιδιά από μικρά να σέβονται και να ενδιαφέρονται για τις ρίζες καταγωγής τους, ώστε τα παιδιά να επιλέξουν/ να θέλουν να γυρίσουν στον τόπο τους, μεγαλώνοντας, όπως συνέβη με εμάς.” 67 Το Δασοχώρι, ένα επαρχιακό χωριό κοντά στη Λάρισα -που μελετήθηκε στο μάθημα της πολεοδομίας, το 2016- έχει ζήσει πολλά κύματα αποπληθυσμού. “Τη δεκαετία του 1960, με το μεγάλο κύμα αστικοποίησης αρκετοί νέοι έφυγαν από το ∆ασοχώρι και πούλησαν πολλές από τις εκτάσεις γης. Το 1967, λόγω των δανείων που παρείχε ο Παπαδόπουλος, όπως και αντίστοιχα το 1981 με τα δάνεια του ΠΑΣΟΚ, το χωριό άρχισε να αναπτύσσεται ραγδαία. Το 1967 ξεκίνησε η παροχή ρεύματος, και αντίστοιχα η ύδρευση το 1979. […] Σε μια τρίτη και τελευταία ανάπτυξη, το 2000, 67 Presentaciones empresariales a ritmo de rumba - En Profundidad - CMM. (Διαθέσιμο στο: https://www.youtube.com/watch?v=Pd1RHjuLzPw, τελευταία πρόσβαση 7 Σεπτεμβρίου 2020)

38

δόθηκαν επιπλέον δάνεια για χτίσιμο κατοικιών, ο αριθμός αυξήθηκε στις 125, κάποια από τα παλιά χωράφια χτίστηκαν και η αγορά των οικοπέδων συνεχίστηκε μέχρι την εμφάνιση της οικονομικής κρίσης το 2008. Γι’ αυτό το λόγο, πολλές κατοικίες έχουν μείνει ανολοκλήρωτες μέχρι και σήμερα.” 68 70

69

68 Παπαδουράκη Ε., Σιάνου Θ., ∆ιαµαντούλη Ε.Κ.

(2016) ∆ασοχώρι <Ορμαν [=∆άσος] Τσιφλίκι, καθ. Τροβά Β. Βόλος. ΤΑΜ Π.Θ. (Διαθέσιμο στο: https://drive.google.com/ file/d/1jJHJSSCYOI_tngVOzxlc3FqWiAoE7I_l/view?usp=sharing ) 69 Αυτοκατασκευή κατοικίας στο Matavenero, ένα μικρό χωριό που βρίσκεται μια ώρα μακριά από το Leon στην Ισπανία, ανάμεσα σ´ ένα αιολικό πάρκο 7000 στρ. Ξεκίνησε από ένα Rainbow Gathering το 1989 στη Leon, και σχηματίστηκε μια ελεύθερη οικοκοινότητα τα τελευταία τριάντα χρόνια. (https://eco-villages.eu/en/2017/09/17/ matavenero-a-rainbow-ecovillage-in-spain/, https://www. youtube.com/watch?v=7lHs2BKC5SE, τελευταία πρόσβαση 7 Σεπτεμβρίου 2020)

Παρατηρούμε, λοιπόν, πως στον ευρωπαϊκό Νότο, υπάρχουν κινήσεις αντιαστικοποίησης, αν και σίγουρα όχι έντονη, είναι τουλάχιστον υπαρκτή και πολύ σημαντική. Στην Ελλάδα, κινήσεις αντιαστικοποίησης, έχουν συνήθως τη μορφή επιστροφής νέων στα πάτρια, ύστερα από τις σπουδές τους -λόγω αδυναμίας εύρεσης εργασίας- και εφήμερων εκδηλώσεων, όπως τα Rainbow Gathering, την ετήσια κατασκήνωση του Αστριτσίου στην Κρήτη, την -μέχρι πρόσφατη ετήσια- μουσική εκδήλωση στο Χουδέτσι και το Μουσικό Χωριό στον Άγιο Λαυρέντιο στο Πήλιο. Βέβαια, δε μπορούμε να μην αναφέρουμε πως -την ίδια στιγμή-, ασκείται μια μεγάλη κριτική στις εφήμερες διοργανώσεις τέτοιου τύπου, όπως αντίστοιχα και στις οικοκοινότητες, διότι αποφεύγουν να επικεντρώνονται στα προβλήματα της κοινωνίας και τις πολιτικές δράσεις, ενώ συχνά δεν εμπλέκονται καν με την παρούσα κοινωνικοπολιτική ζωή που διαδραματίζεται όπου εγκαθίστανται 71 . Αποδεικνύουν, όμως ότι είναι δυνατόν να δημιουργηθεί μια -εφήμερη τουλάχιστονκοινότητα ανυπακοής, που προβάλλει ισχυρή αντίσταση που φαίνεται να είναι συμβατή με πολλές αρχές της αποανάπτυξης. Από τα -πιο μόνιμα- παραδείγματα της 70 Αποκατάσταση σπιτιών στο χωριό Fraguas, στην επαρχία της Guadalajara. Το χωριό ήταν εγκαταλελειμμένο για περίπου 50 χρόνια, και από το 2013, καταλείφθηκε από δώδεκα άτομα, τα οποία σύντομα αυξήθηκαν σε περισσότερα. Άρχισαν ανακατασκευάζοντας σιγά σιγά υπάρχουσες κατοικίες, που βρισκόντουσαν υπό κατάρρευση (https://www. elsaltodiario.com/pueblos-recuperados/llamada-defender-pueblo-recuperado-fraguas, 71 Συλλογικό έργο. όπ. αν. σ. 206.

39

Ισπανίας, όπως αυτό στη Molina, το Fraguas και το Matavenero, παρατηρείται πως η κίνηση επιστροφής στο χωριό και την επαρχίας ως μόνιμη επιλογή κατοίκησης, συμβαδίζει με την ταυτόχρονη ανάπτυξη πρακτικών εκούσιας απλότητας, ανυπακοής, αυτονομίας και κατ’ επέκταση αποανάπτυξης.

είχαν σχεδόν στερέψει και οι πηγές της ξένης σχετικής βιβλιογραφίας από όπου εμπνέονταν οι ντόπιες θεωρητικές αναζητήσεις, οι οποίες ταύτιζαν την ελληνική πατέντα αυθαιρέτων με τις favelas της Λατινικής Αμερικής και, για ευνόητους λόγους, κάπως πιο διστακτικά, με τα gecekondu 73 της Τουρκίας.” 74

ΤΕΧΝΟΓΝΩΣΙΑ Η τέχνη και η τεχνογνωσία γύρω από την κατασκευή μια μικρής κατοικίας, του περιβάλλοντος χώρου και ‘τεχνολογιών εκτός δικτύου’, με όρους αυτοκατασκευής και τη διάθεση ελάχιστων χρημάτων, απαιτούν γνώσεις bricolage, πατέντας, σωστής ρακο-συλλογής και επανάχρησης. Φυσικά το εγχείρημα δεν μπορεί να υλοποιηθεί χωρίς τη συμμετοχή φιλενάδων, φίλων, γνωστών και συγγενών. ΣΥΛΛΟΓΗ & ΕΠΑΝΑΧΡΗΣΗ/ ΑΥΤΟΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ & ΑΥΤΟΚΑΤΑΣΚΕΥΗ Αφού η αυτοκατασκευή είναι η μέθοδος/ ο τρόπος παραγωγής της μικροκατοικίας του ερευνικού μου ενδιαφέροντος, κρίνεται απαραίτητη η μελέτη μεθόδων συλλογής και επανάχρησης υλικών, καθώς και η μελέτη αυθαίρετων κατασκευών, που αποτελούν μία τεράστια πηγή άντλησης γνώσεων γύρω από την ιδιοκατασκευή.72 “Ήδη, από το 1980, η παλαιότερη φιλολογία γύρω από τα αυθαίρετα στην Ελλάδα είχε καταλαγιάσει. Άλλωστε 72 Η Ιδιοκατασκευή > το ιδιοκατασκεύασμα (ουδέτερο) Είναι το κατασκεύασμα που έχει φτιαχτεί από κάποιον ιδιώτη και δεν είναι βιομηχανικής κατασκευής ή «έτοιμο» Είναι η μαγειρική -η υψηλή κουζίνα, έστω- τέχνη; Απαντώ, χωρίς δισταγμό, «όχι». Στην καλύτερη περίπτωση, ο μάγειρος παράγει ιδιοκατασκευάσματα καλλιτεχνημάτων με αισθητικές προδιαγραφές και συγκινησιακές επιγεύσεις που κάποτε συγγενεύουν με τη λειτουργία της τέχνης, αλλά δεν είναι τέχνη, μολονότι έχει ορισμένα χαρακτηριστικά που προσομοιάζουν σ΄ αυτήν: ιδέες, φαντασία, δημιουργική επεξεργασία, αρμονία, τεχνική δεξιότητα και εικαστική αρτιότητα. (https://el.wiktionary.org, ελεύθερη μτφ., τελευταία πρόσβαση 7 Σεπτεμβρίου 2020)

73 Το Gecekondu (τουρκικά για την ολονύκτια κατασκευή) είναι μια τουρκική λέξη που σημαίνει ένα σπίτι που δομήθηκε γρήγορα χωρίς τις κατάλληλες άδειες, το σπίτι ενός καταληψία και κατ ‘επέκταση, μια παράγκα ή καλύβα. Το Gecekondu bölgesi είναι μια γειτονιά που αποτελείται από gecekondular. Οι γειτονιές Gecekondu προσφέρουν μια προσιτή εναλλακτική λύση για καταφύγιο για πολλά νοικοκυριά χαμηλού εισοδήματος που δεν μπορούν να αγοράσουν ή να νοικιάσουν επίσημη στέγαση. (https:// en.wikipedia.org/wiki/Gecekondu ελεύθερη μφρ., τελευταία πρόσβαση 7 Σεπτεμβρίου 2020) 74 Βαμβακάς, Β., Παναγιωτόπουλος, Π. (2014). Η Ελλάδα στη δεκαετία του ‘80, Κοινωνικό, πολιτικό και πολιτισμικό λεξικό. Αθήνα: Εκδόσεις Επίκεντρο. σ.47.

40

75

76

75 (δεξια & αριστερά) Μία ανεπίσημη εγκατάσταση στην Κωνσταντινούπολη, Τουρκία. Γνωστή ως gecekondu επειδή είναι «χτισμένη τη νύχτα», αυτή η μορφή στεγαστικής κατάληψης, εκμεταλλεύεται έναν αρχαίο νόμο που λέει ότι η κατασκευή ξεκινά μετά το ηλιοβασίλεμα και στέκεται στην ανατολή του ηλίου έχει νομική υπόσταση. Σύμφωνα με τον Robert Neuwirth, οι μισοί κάτοικοι της Κωνσταντινούπολης «ίσως έξι εκατομμύρια άνθρωποι» κατοικούν σε gecekondu. Φωτογραφία της: Amal Cavender (2005).

76 (αριστερά & δεξιά) dir. Stefani, E. (2008, 46’). Bathers, Greece | Λυόμενοι Οικισμοί (Διαθέσιμο στο: https://www.youtube.com/watch?v=SWkfibO2Ssc&feature=youtu.be, τελευταία πρόσβαση 7

“Στο μεταξύ είχε φουσκώσει το κύμα απόκτησης δεύτερης κατοικίας -εντελώς διαφορετικό από εκείνο του “φτωχικού δωματίου του μεροκαματιάρη” στην καταπατημένη δημόσια γη ή στο αγροτεμάχιο. Αν και το κλασικό αυθαίρετο δεν έπαψε να ξεφυτρώνει παντού στην περιφέρεια της πρωτεύουσας, ιδίως σε προεκλογικές περιόδους, το πιο φιλόδοξο εξοχικό “μέσα στα πεύκα, πέντε λεφτά από την Ομόνοια”, που υπόσχονταν οι συχνά ληστρικοί συνεταιρισμοί οικοπέδων είχε παγιδεύσει για τα καλά τις “λαϊκές τάξεις”, που πρώτα ορίζοντας ως “οικογενειάρχες δημόσιοι υπάλληλοι”, σε ατελέσφορες διεκδικήσεις, συμμαχώντας αθέλητα με τους “αυθαίρετους οικιστές.”

Σύμφωνα με τον Δημήτρη Φιλιππίδη, ήταν ζήτημα χρόνου να επιστρέψει το σύστημα εκεί που είχε σταθεί πριν από τη δικτατορία, στην αναστολή κατεδάφισης αυθαιρέτων. Ταυτόχρονα, ανοίγονταν νέες προοπτικές για αυθαιρεσία με την εμφάνιση των “λυόμενων οικισμών” που γρήγορα θα αποδεικνύονταν ένας πονοκέφαλος για το υπουργείο.77 Συμπεραίνουμε πως στην Ελλάδα -στην Τουρκία και άλλες νότιες χώρες- υπάρχουν πολλές διαφορετικές τυπολογίες αυτοσχέδιων και λυόμενων αυτοκατασκευών, όπως και πολλές αυθαίρετες κατοικίες, που συνήθως χρησιμοποιούνται ως δεύτερη “εξοχική” κατοικία. Οι περισσότερες ιδιοκατασκευές, έχουν κοινό χαρακτηριστικό τη χρήση και ανακύκλωση ρακο-συλλεγμένων, συχνά, δομικών στοιχείων που συγκροτούν το ελάχιστο κέλυφος της εφήμερης αρχιτεκτονικής.

Στην Ελλάδα, η ρακο-συλλογή “σκουπιδιών και μπάζων” γίνεται, κατα κύριο λόγο από τους κάδους. Οι κάδοι, εδώ, βρίσκονται δίπλα στους δρόμους, πράγμα που διευκολύνει τον εντοπισμό και συλλογή χρήσιμων υλικών προς επανάχρηση.

Σεπτεμβρίου 2020) 77 Βαμβακάς, Β., Παναγιωτόπουλος, Π. όπ. αν. σ. 48.

41

Αντίθετα, σε χώρες, όπως η Γερμανία και το Λουξεμβούργο, που εφαρμόζεται η κατ’ οίκων συλλογή σκουπιδιών, υπάρχουν άλλες δομές κατάλληλες για την ανταλλαγή και εύρεση χρήσιμων αντικειμένων. Είτε μεσω οργανωμένες δομών, όπως η ψηφιακή εφαρμογή ‘Telegram Sharing is Caring (+ όνομα πόλης, πχ. Weimar, Erfurt, Leipzig)’, είτε αναλογικά, με τοποθέτηση κούτας στο πεζοδρόμιο με την έκφραση “zu Verschenken” (=Για χάρισμα). Τέλος, υπάρχουν τα ‘Fairteiler’ (=Δίκαιο Μοίρασμα) σε διάφορες πόλεις, σε ημι δημόσιους χώρους κατοικιών ή του πανεπιστημίου για την τοποθέτηση αντικειμενων, τροφίμων προς πέταμα για όποια και όποιον τα θέλει. Αντίστοιχα, στο Λουξεμβούργο, στο κέντρο ανακύκλωσης της πόλης υπάρχουν ράφια για την τοποθέτηση και “υιοθεσία” από όποια και όποιον κάτοικο αντικείμενα προς χρήση. Ένα μεγάλο ποσοστό ανακύκλωσης, στην Ελλάδα, τσίγκου, χαλκού, μετάλλου και παλαιών ηλεκτρικών συσκευών, το έχουν αναλάβει -κατά κύριο λόγο- πολλές κοινότητες πλανόδιων Ρομά/ Τσιγγάνων.

Ο εντοπισμός σημαντικών υλικώναντικειμένων για την επανάχρησή τους, είναι εξαιρετικά εύκολος, ειδικά στους δρόμους μιας πόλης σαν το Βόλο, όπου

γίνονται συχνά ανακατασκευές κατοικιών -σε αντίθεση με πόλεις σαν τη Λάρισα, που έχουν γκρεμιστεί η πλειοψηφία των παλαιών σπιτιών- και πετάγονται συχνά και πολλά παλιά δομικά -και μη- υλικά, συνήθως καλής ποιότητας. Η διαδικασία ρακοσυλλογής, έχει διευκολυνθεί και ύστερα από τη δημιουργία της ομάδας ‘Κάθε Πράγμα στον Καιρό του’ 78. Τέλος, για την εύρεση μεταχειρισμένων αντικειμένων και δομικά υλικά, βοηθητική κρίνεται η επίσκεψη σε τοπικές μάντρες, που συνήθως ανήκουν σε κοινότητες Ρομά. Στη Λάρισα, είναι συγκεντρωμένες γύρω από την κοινότητα στη Νέα Σμύρνη.

78 Η ομάδα στο facebook “Κάθε Πράγμα στον Καιρό του” που δημιουργήθηκε τον Νοέμβριο του 2018, στην περιγραφή της γράφει: “Στο πλαίσιο του μαθήματος ΚΑΘ.Ε.ΠΡΑΓΜΑ, του Τμήματος Αρχιτεκτόνων Μηχανικών Πανεπιστημίου Θεσσαλίας (μία ομάδα φοιτητών) δημιουργήσαμε την ομάδα με σκοπό να κοινοποιούμε τοποθεσίες που εντοπίζουμε αξιοποιήσιμα υλικά (είτε ρετάλια που περισσεύουν από καταστήματα, είτε υλικά-αντικείμενα από κάδους απορριμμάτων) στην περιοχή του Βόλου, με στόχο να τα χρησιμοποιήσουμε, να τα επεξεργαστούμε και να τα μετατρέψουμε σε αντικείμενα-έπιπλα. Ευπρόσδεκτες οι περιγραφές, φωτογραφίες, διευθύνσεις.”

42

ΤΕΧΝΙΤΗΣ & BRICOLAGE/ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗ ΓΝΩΣΗ/ ΠΑΤΕΝΤΑ Για την επιτυχημένη παραγωγή μιας κατασκευής -ασχέτους κλίμακας- δεν αρκεί μόνο ο καλός σχεδιασμός, αλλά απαραίτητη είναι η διαδικασία/ πορεία υλοποίησης, η οποία μπορεί να επιτευχθεί μόνο με τη συνεργασία με έμπειρους και εξειδικευμένους τεχνίτες.

“Η εργασία του τεχνίτη 79, είναι πολύ ευρύτερη από την ειδικευμένη χειρωνακτική εργασία· υπηρετεί τον προγραμματιστή ηλεκτρονικών υπολογιστών, τον γιατρό και τον καλλιτέχνη· η συμπεριφορά του γονιού βελτιώνεται όταν εκφράζεται σαν εφαρμοσμένη τέχνη το ίδιο και η ιδιότητα του πολίτη.” 80 Το ΤΑΜ 81, έχει πλεόν συγκεντρωθεί περισσότερο στο σχεδιασμό και λιγότερο στη φυσική κατασκευή, αλλά η διδακτική του περιστρέφεται γύρω από τη σύνδεση αυτών των δύο. Πρακτικά, στη σχολή εφαρμόζοταν περισσότερο μέχρι το 2014 με τον Κώστα στο Εργαστήριο Κατεργασίας Ξύλου και Μετάλλου και μετέπειτα από αυτό, θεωρητικά. Μεγάλη σημασία δίνεται στην επικοινωνία με ανθρώπους που έχουν τεχνικές δεξιότητες και εμπειρία στην κατασκευή. “Οι ένοικοι κρεμούν την μπουγάδα τους από σπίτι σε σπίτι, έτσι ώστε να μη κλείνουν τα κεντρικά παράθυρα. Ο περιστασιακός επισκέπτης μπορεί να το δει αυτό σαν άτακτο χάος, αλλά ο κάτοικος έχει όντως αυτοσχεδιάσει μια συνεκτική οικονομική μορφή. Ο Ρουντόφσκυ θεώρησε ότι αυτή η κρυφή ευταξία είναι ο τρόπος με τον οποίο αναπτύσσονται οι περισσότερες εγκαταστάσεις των φτωχών και ότι ο 79 “Ο Αριστοτέλης χρησιμοποιεί τον τεχνίτη όχι την παλιά λέξη δημιουργός, αλλά τη λέξη χειροτέχνης δηλαδή άνθρωπος που δουλεύει με τα χέρια του. (Σένετ, Ρ. (2011). Ο Τεχνίτης (Β. Τομανάς, μετ.). Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις Νησίδα. σ. 28.)

80 Σένετ. όπ. αν. σ. 19.

81 Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών, Πανεπιστημίου Θεσσαλίας.

αυτοσχεδιασμός στην ευταξία των δρόμων δένει τους ανθρώπους με τις κοινότητες τους, ενώ τα σχέδια ‘ανανέωσης’ που ενδέχεται να δώσουν πιο καθαρό δρόμο, πιο όμορφα σπίτια και ευρύχωρα καταστήματα, δεν επιτρέπουν στους κατοίκους να επισημάνουν την παρουσία τους στο χώρο.”

82

Κατά τη γνώμη μου, καλό είναι να δίνεται έμφαση, επίσης, στην επικοινωνία σχεδιαστών/ σχεδιαστριών με τους χρήστες/ χρήστριες του αντικειμένου και αντίστοιχα του εκάστοτε χώρου. “H ιστορία έχει χαράξει λάθος γραμμές που χωρίζουν πρακτική και θεωρία, τεχνική και έκφραση, τεχνίτη και καλλιτέχνη, κατασκευαστή/ δημιουργό και χρήστη· η νεωτερική κοινωνία υποφέρει απ’ αυτή την ιστορική κληρονομιά .” 83 Πιστεύω στη σημαντικότητα της επικοινωνίας μας -ως σχεδιάστριες- με τα άτομα, για -και με- τα οποία πρόκειται να σχεδιάσουμε κάτι. Για παράδειγμα, αν σχεδιάζεις ένα σχολείο, πρέπει να γνωρίσεις μαθητές, μαθήτριες και δασκάλους/ δασκάλες, τις ανάγκες και συνήθειες τους. Η υποβαθμισμένη θέση του τεχνίτη φαίνεται πιο καλά στα γραπτά του Αριστοτέλη όπου για τη φύση της εργασίας του τεχνίτη γράφει στο ‘Μετά τα φυσικά’: “Θεωρούμε ότι οι αρχιτέκτονες σε κάθε επάγγελμα αξίζουν μεγαλύτερη εκτίμηση και γνωρίζουν περισσότερα και είναι πιο σοφοί από τους τεχνίτες επειδή γνωρίζουν τις αιτίες των πραγμάτων τα οποία γίνονται.” 84 Διαφωνώ, γιατί πιστεύω στην οριζόντια επικοινωνία και συνεργασία μεταξύ ανθρώπων του τομέα της αρχιτεκτονικής και της τεχνικής, που επιφέρουν καλύτερες διαδικασίες παραγωγής και τελικά καλύτερη ποιότητα των αποτελεσμάτωνκατασκευών. Το παράδειγμα του Made in

82 83 84

43

Σένετ. όπ. αν. σ. 197. Σένετ. όπ. αν. σ. 21. Σένετ. όπ. αν. σ. 28.

Sishane Project 85 στην Κωνσταντινούπολη αποτελεί έμπρακτη απόδειξη οριζόντιας συνεργασίας σχεδιαστή/ σχεδιάστριας με τεχνίτη/ τεχνίτρια. Η δημιουργία και η υποστήριξη του δίκτυου τεχνιτών/ τεχνιτριών αποτέλεσαν δράση αντίστασης στον εξευγενισμό του κέντρου της Κωνσταντινούπολης που βρίσκονταν τα εργαστήρια. “ Η εντόπια πρωτοβουλία -που συνήθως αποθαρρύνεται- και η παραδοσιακή γνώση λαϊκών τεχνητών έχουν πρωταγωνιστικό ρόλο στη δημιουργία της πατέντας, της επανάχρησης και της αυτοκατασκευής.” (Ο Τεχνίτης, σ.

34) Στη μέχρι τώρα εμπειρία μου, σε συνεργασίες, συζητήσεις και γνωριμίες με τεχνίτες και τεχνίτριες, έχω παρατηρήσει πως όσες φορές θέλω να κατασκευάσω κάτι, με κάποια πολυπλοκότητα, -που, εκείνη τη στιγμή, έχω την άγνοια να τη διακρίνω-, συνήθως, οι πατέντες και οι εναλλακτικές που μου παρουσιάζουν είναι ποικίλες. Οι τεχνικές δυσκολίες υλοποίησης μιας αυτοκατασκευής μοιάζουν με εκείνες της επίλυσης ενός συνθετικού αρχιτεκτονικού προβλήματος. Κι αυτή η επίλυση μιας αυτοκατασκευής, απαιτεί προϋποθέσεις αυτονομίας, αυτοοργάνωσης, ανυπακοής και απλότητας, πόσο μάλλον όταν χρησιμοποιούνται τεχνικές επανάχρησης.

Μάντρα του Γ.Β. | Γιάννουλη, 2020 (προσωπικό αρχείο)

85 Αsli Kiyak Ingin. Made in Şişhane Project as an Alternative Design Practice for Safeguarding the Craft Neighbourhoods in Istanbul. Διαθέσιμο στο: https://www.academia. edu/8249101/Made_in_Şişhane_Project_as_an_Alternative_Design_Practice_for_Safeguarding_the_Craft_Neighbourhoods_ in_Istanbul_makiningfutures_plymouthart_ac_uk (τελευταία πρόσβαση 7 Σεπτεμβρίου 2020)

44

ΣΥΛΛΟΓΙΚΗ/ ΣΥΜΜΕΤΟΧΙΚΗ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ & ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ Όπως έχει προαναφερθεί, η τεχνική της ιδιοκατασκευής μικρού κόστους, δε μπορεί να εφαρμοστεί χωρίς πρακτικές συλλογικής κατασκευής που μπορεί να ξεκινήσει από το συμμετοχικό σχεδιασμό. Για να περιγράψω διαδικασίες συμμετοχικού σχεδιασμού και κατασκευής, θα ανακαλέσω την εμπειρία της πρακτικής μου άσκησης, στην κολεκτίβα Basurama, που έχουν τη βάση τους στη Μαδρίτη.

H πρακτική των Basurama Collective, περιστρέφεται γύρω από τον προβληματισμό της υπερκατανάλωσης, των απορριμμάτων και της επαναχρησιμοποίησης 86. ‘Ένα από τα τελευταία εκπαιδευτικά προγράμματα που τρέχουν, είναι το ‘Autocoles’ σε συνεργασία με σχολεία -κυρίως- του δήμου της Μαδρίτης. Η χρηματοδότηση και “διαφήμιση” του προγράμματος γίνεται -εν μέρη- μέσω του δήμου, ενώ σε κάποιες περιπτώσεις τα ίδια τα σχολεία παρέχουν ένα ποσό. Η διαδικασία γίνεται ως εξής: Κάποιο ενδιαφερόμενο σχολείο, επικοινωνεί με την ομάδα, περιγράφοντας τις παρούσες ανάγκες του σχολείου και μια ιδέα κατασκευών/ χωρικών παρεμβάσεων, με τις οποίες θα μπορούσαν να ικανοποιηθούν οι ανάγκες τους. Ύστερα, η ομάδα επισκέπτεται το σχολείο και κάνει μια πρώτη συνάντηση με την επιτροπή του σχολείου 87 και κάποιον αντιπρόσωπο του δήμου. Με την πρώτη συνέλευση, γίνεται μία επίσκεψη στο χώρο, συζήτηση από κοντά για τις επιθυμίες της σχολικής κοινότητας και γνωριμία με τα αντικείμενα που υπάρχουν διαθέσιμα προς επανάχρηση στο 86 Είναι μια αρχιτεκτονική και καλλιτεχνική κολεκτίβα, αφιερωμένη στην έρευνα, την πολιτιστική και περιβαλλοντική δημιουργία και παραγωγή. Γεννήθηκε στη Σχολή Αρχιτεκτονικής της Μαδρίτης (ETSAM), το 2001 και έκτοτε εξελίχθηκε και απέκτησε νέα σχήματα. http://basurama.org/en/about/ (ελεύθερη μτφρ., τελευταία πρόσβαση 7 Σεπτεμβρίου 2020) 87 Η επιτροπή αυτή αποτελείται από μαθήτριες και μαθητές του σχολείου, καθηγήτριες και καθηγητές, γονείς και αντιπρόσωπο της διεύθυνσης του σχολείου.

σχολείο. Συνήθως, επιλέγονται υλικά που υπάρχουν ήδη στο χώρο, ώστε οι μαθήτριες και μαθητές να έρχονται σε επαφή με αντικείμενα που έχουν εξοικειωθεί και δουλέψει στο παρελθόν. Αυτό δημιουργεί μια αίσθηση οικειοποίησης με το πρότζεκτ που συνήθως οδηγεί σε μεγαλύτερο ενδιαφέρον συμμετοχής. Ακολουθούν μηνιαίες -σπανιότερα εβδομαδιαίες- συνελεύσεις, ενώ ο συμμετοχικός σχεδιασμός αρχίζει να μορφοποιείται με τις ιδέες της κολεκτίβας και τη συμμετοχή της σχολικής κοινότητας. Είναι ιδιαίτερα σημαντικό, οι προτάσεις που συζητούνται να έχουν μία αρχιτεκτονική μελέτη, αλλά ταυτόχρονα να είναι ανοιχτές για τη ελεύθερη και ανοιχτή συμμετοχή της μαθητικής κοινότητας. Ανάλογα με το βαθμό που είναι επιθυμητή η συμμετοχή της σχολικής κοινότητας στο σχεδιασμό -που προφανώς θα επηρεάσει και τη συμμετοχή στην κατασκευή- οι προτάσεις πρέπει να είναι τόσο ευρείες, όσο μία απλή άρθρωση/ μονάδα που θα επιστρέψει τα παιδιά να παίξουν μ’ αυτήν και να ανακαλύψουν το module της τελικής σχεδιαστικής πρότασης. Με το τέλος του σχεδιασμού, φτάνουμε στη συμμετοχική κατασκευή, η οποία απαιτεί τον προγραμματισμό κατασκευών σε πολλαπλές συναντήσεις και επίπεδα, ανάλογα με την εξοικείωση των παιδιών με τα εργαλεία και την κατασκευή. Όταν έχει προυπάρξει συνεργασία, συνήθως η υλοποίηση φτάνει με γρηγορότερα βήματα στην τελική κατασκευή του πρότζεκτ. Αν η εμπειρία και η συνεργασία είναι καινούρια, επιλέγονται περισσότερες συναντήσεις, με εργασίες που ξεκινούν από μικρή και καταλήγουν σε μεγαλύτερη δυσκολία. Για παράδειγμα, σε μία νέα συνεργασία με ένα σχολείο που η ομάδα δε γνωρίζει την εμπειρία των παιδιών, η πρώτη κατασκευαστική συνάντηση, θα γίνει με σκοπό το ξεβίδωμα των παλαιών επιφανειών των σχολικών θρανίων και την τοποθέτηση των νέων. Έτσι οι μαθητές, οι μαθήτριες και όλη η σχολική 45

κοινότητα να εξοικειωθούν με εργαλεία, όπως κατσαβίδια, black & decker και όλες τις τεχνικές δυσκολίες που μπορούν να δημιουργηθούν κατα τη διαδικασίας υλοποίησης.

88

88 05-06/03/2020 Totem de papeleras Gomez Moreno (Πηγή: προσωπικό αρχείο & Αρχείο Basurama)

46

13/03/20 Ελεύθερες Μικροκατασκευές για τον προαύλιο χώρο του σχολείου Gómez Moreno (Πηγή: προσωπικό αρχείο & Αρχείο Basurama)

47

90

89

89 Συνέλευση για το Τουρνοά Ping Pong | 12/12/2019 IES Valdebernardo (Πηγή: προσωπικό αρχείο) 90 Ενεργοποίηση περσινών τραπεζιών | 23/1/2020 IES Valdebernardo (Πηγή: Αρχείο Basurama)

Συμπεραίνουμε, λοιπόν, πως στην ιδιοκατασκευή χαμηλού κόστους οι διαδικασίες επανάχρησης και οι πρακτικές συμμετοχικού σχεδιασμού και κατασκευής μπορούν να αποβούν σημαντικά εργαλεία στην τελική μορφή μιας κατασκευής. Ταυτόχρονα, κατά τη διάρκεια της διαδικασίας, δημιουργείται μία αμοιβαία εμπιστοσύνη μεταξύ των συμμετεχόντων, οι οποίοι καλούνται να πάρουν πρωτοβουλίες και οδηγούνται στην παραγωγή τεχνικής γνώσης της συνεργατικής κατασκευής. Φυσικά, ο ρόλος της αρχιτεκτόνισσας ή -αντίστοιχα- του εξειδικευμένου τεχνίτη, είναι σημαντική στην πληρότητα του κάθε πρότζεκτ και ρόλος/ ευθύνη της εξειδικευμένης γνώστριας, θεωρείται απαραίτητη και μη αμφισβητήσιμη.

48

ΑΥΤΟΟΡΓΑΝΩΣΗ & ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΑ Η αυτοοργάνωση και η πρωτοβουλία είναι έννοιες αδιαχώριστες με την αυτονομία, την ανυπακοή, την αυτοκατασκευή, τη ρακοσυλλογή και την επανάχρηση συμμετοχικών και μη κατασκευών. Η αυτοοργάνωση είναι ένα πολιτικό εργαλείο. Συνεπώς, εντάσσεται σε ευρύτερους πολιτικούς σχεδιασμούς. «Οι αυτοοργανωμένες συλλογικότητες δεν είναι απλά ένας διαφορετικός τρόπος να κάνεις πολιτική. […] Αποτελούν και ένα διαρκές πολιτικό πείραμα που εμπλουτίζει με εμπειρίες, γνώση, επεξεργασίες και πρακτικές στο αντικαπιταλιστικό κίνημα. […] (Οι αυτοοργανωμένοι κοινωνικοί αγώνες) εγγράφουν στη συλλογική μνήμη τη δυνατότητα και την εμπειρία ότι μπορείς να αγωνίζεσαι, να δημιουργείς, να οργανώνεις την κοινωνική δραστηριότητα, χωρίς ανάγκη ύπαρξης κράτους, στρατών, αστυνομίας, μηχανισμών διαχωρισμένων από την κοινωνία.» 91

Αυτοοργανωμένες ομάδες και αυτοοργανωμένα δίκτυα, εντοπίζουμε από τα χρόνια της καταδίωξης των μαγισσών και την άνοδο του καπιταλισμού, κατά τον 16ο και 17ο αιώνα. Οι μάγισσες, 92 “όπως είναι φυσικό αποτελούσαν μέρος ομάδων και δικτύων, τα οποία μοιράζονταν βότανα, γνώσεις, ικανότητες, συντροφικότητα και φιλία. Μία από τις 91 Αυτόνομο Στέκι, Πως αντιλαμβανόμαστε την Αυτοοργάνωση. Διαθέσιμο στο: https://anarchypress.wordpress.com/2010 /07/12/%CE%B1%CF%85%CF%84%CE%BF%CE%BF%CF%81%CE%B3%CE%B1%CE%BD%CF%89%CF%83%CE%B7-%CE%BC%CE%AD%CF%81%CE%BF%CF%82-%CE%B1%CE%84/ (τελευταία πρόσβαση 7 Σεπτεμβρίου 2020) 92 “Οι μάγισσες ήταν ένα τεράστιο πολιτικό κίνημα, μια οργανωμένη κοινωνία, η οποία ήταν αντικοινωνική και αναρχική, ένα παγκόσμιο δίκτυο ενάντια στους πολιτισμούς”. Τότε, όπως και τώρα, οι κυνηγοί των μαγισσών ήταν “Μία σχεδιασμένη, από την άρχουσα τάξη, εκστρατεία τρομοκράτησης…καλά οργανωμένη, που ξεκίνησε, χρηματοδοτήθηκε και εκτελέστηκε από την Εκκλησία και το κράτος”. (Λόγια του Montague Sommers, το 1920 στο Stardust. όπ. αν. σ. 41)

κύριες κατηγορίες εναντίον τους ήταν ότι αποτελούσαν κομμάτι μιας οργανωμένης εξέγερσης· και ένα είναι σίγουρο: ότι όντως ήταν. Τα διαβόητα Σάββατα (Sabbath - οι νυχτερινές συγκεντρώσεις, χοροί ή γλέντια) ήταν οι συναντήσεις και οι γιορτές των επαναστατημένων αυτών κοινοτήτων. Αντιμέτωπα με τη φτώχεια και την καταπίεση, τα δίκτυα αυτά πολιτικοποιήθηκαν και οργανώθηκαν: λόγου χάρη οι γυναίκες που “ρίχνουν τις περιφράξεις” στο Lincolnshire το 1608.”

(Federici, 2011) Επιστρέφοντας στο παρόν, η έλλειψη εργαστηριακού χώρου και η μη λειτουργική συνθήκη που επικρατεί τουλάχιστον τα τελευταία έξι χρόνια στο Εργαστήριο Κατεργασίας Ξύλου & Μετάλλου του ΤΑΜ, καθώς και η έλλειψη ασφαλούς αποθήκευσης στο τμήμα μας, είναι υπαρκτά προβλήματα, που αποτέλεσαν αφορμή για μία ομάδα δέκα φοιτητριών/ φοιτητών του τμήματος, να πάρει την πρωτοβουλία δημιουργίας ενός εργαστηρίου. To εργαστήρι κατασκευών, στεγάστηκε στο κτήριο της Καπνοβιομηχανίας της οδού Ογλ στο Βόλο. Βασικός στόχος η ελεύθερη και ανοιχτή δημιουργία κατασκευών, χωρίς περιορισμούς εξοπλισμού, αποθήκευσης, χώρου, χρόνου και αυστηρών προγραμμάτων. Το εγχείρημα ξεκίνησε τη 1η Απρίλη του 2019 και διακόπηκε μετά από τη λήξη της άδειας και μη ανανέωσης της από την Περιφέρεια Θεσσαλίας στις 30 Σεπτεμβρίου 2019, καθώς μάλλον αντιλήφθηκε πως μπορεί να εκμεταλλευτεί την κτιριακή υποδομή με άλλο τρόπο και προφανώς η στάση της προς αυτοοργανωμένες πρωτοβουλίες τέτοιου τύπου αποδείχθηκε αδιάφορη. Η εγκατάλειψη του εργαστηρίου της Όγλ, δημιουργεί ένα μεγάλο κενό στον ιστό της πόλης και η χρήση του ως χώρος εργαστηρίων φοιτητριών, φοιτητών και μη, θεωρώ πως είναι άκρως απαραίτητη. Καταλήγουμε πως η αυτοοργάνωση και πρωτοβουλία συνδέονται άμεσα με 49

την αυτονομία, την αυτοκατασκευή, συμμετοχικών και κατασκευών. Από την εποχή του κυνηγιού των μαγισσών, μέχρι και σήμερα, η αυτοοργάνωση καταδιώκεται με διάφορους τρόπους. Γι’ αυτό το λόγο, κρίνεται ύψιστης σημασίας, εγχειρήματα ανυπακοής να μη χάνονται, αλλά να συνεχίζουν αν υπάρχουν, να διεκδικούν και να κατοχυρώνουν την παρουσία και σημασία τους.

93

93 Χώρος ‘Αείλανθος’ Εργαστηρίου Όγλ | Φωτογραφίες: Τζοβάννι Μούσιας

50

2

ΜΙΚΡΕΣ ΚΑΤΟΙΚΙΕΣ TRENDY OR SHADY ΑΑΑΑΑ

51

52

ΜΙΚΡΗ ΚΑΤΟΙΚΙΑ “Ο Παπαλάνγκι κατοικεί σαν το μύδι σε ένα σκληρό καβούκι. Ζει ανάμεσα σε πέτρες όπως η σκολόπεντρα μέσα στις ρωγμές της πετρωμένης λάβας. Πέτρες είναι γύρω του, δίπλα του και πάνω του. Η καλύβα μοιάζει μ’ ένα όρθιο μπαούλο από πέτρα. Ένα μπαούλο με πολλά συρτάρια και πολλές τρύπες.” 1

3

Το ερευνητικό μου ενδιαφέρον κινείται γύρω από τις μικρές κατοικίες, χώρους με χρήση διαμονής/ κατοίκησης που να κινούνται γύρω στα 40τ.μ. “Η κατοικία και κατ’ επέκτασιν ο οικισμός εκπληρούν κατ’ αρχήν θεμελιώδεις λειτουργίες προστασίας του ανθρώπου από τα στοιχεία της φύσης. […] Η πρωτογονική πράξη της απομόνωσης και στοιχειώδους διαμόρφωσης ενός μικρο-χώρου για κατοίκηση αποτελεί συν τοις άλλοις παράγοντα διαμόρφωσης της έννοιας του χώρου στην ανθρώπινη συνείδηση. Μέσα στο χαώδη κόσμο ο άνθρωπος ορίζει το χώρο του, τον οποίο και διαμορφώνει κατα τις κοινωνικές του ανάγκες αποκτώντας συνάμα ένα σταθερό σημείο αναφοράς στην οργάνωση του ευρύτερου χώρου όπου εκτυλίσσονται οι δραστηριότητές του.” 2 Όπως υποστηρίζει ο Νιτσιάκος, ο αυστηρός διαχωρισμός του σπιτιού από τον έξω κόσμο που εκφράζεται οικιστικά με ψηλούς αυλότοιχους ή με μία πυργική μορφή του ίδιου του κτίσματος μπορεί να αντανακλά συγκεκριμένες ιστορικές συγκυρίες (πόλεμοι, πειρατεία, ληστεία κτλ). αλλά μπορεί να συνδέεται και με κοινωνικούς θεσμούς και αξίες. Όπως περιγράφει στις ‘Παραδοσιακές κοινωνικές δομές΄, “σε κάποιες περιοχές […] τα ψηλά τείχη εκφράζουν αντιλήψεις και στάσεις απέναντι στο γυναικείο φύλο (αποτροπή της θέασης των γυναικών από τα έξω).”

ΕΛΑΧΙΣΤΗ ΚΑΤΟΙΚΗΣΗ | ΤΙΝΥ ΗΟΜΕ | ΜΙΝΙΜΑΛΙΣΜΟΣ Αυτή η εργασία δεν αναζητά την “ελάχιστη κατοίκηση”, ούτε μελετά το κίνημα των tiny homes και του μινιμαλισμού. Κατά τα χρόνια των σπουδών μου, συνειδητοποίησα πως “το ελάχιστο” είναι μία έννοια εξίσου ρευστή όσο η έννοια του χώρου. Τα κριτήρια με τα οποία αναζητείται σε κάθε περίπτωση είναι διαφορετικά. Το ελάχιστο ενός ανθρώπου χωρίς κατοικία είναι διαφορετικό από αυτό του περιπλανητή/ πεζοπόρου και απ’ αυτό μιας ταξιδιώτισσας με τροχόσπιτο, από’ αυτό του παραθεριστή και αλλιώς ενός ατόμου καθηλωμένου σε αναπηρικό καροτσάκι.

Οι μικρές κατοικίες, με τη σειρά τους, σίγουρα εκφράζουν την οικονομική αστάθεια και δυσκολία ενός μεγάλου τμήματος του πληθυσμού και στην Ελλάδα συνδέεται με την μικρο-μεσαία τάξη που μετά την ευημερία της αγοράς ενός οικοπέδου, τοποθετήθηκε προσωρινά ένα τροχόσπιτο ή λυόμενο, με σκοπό μακροπρόθεσμα, να ακολουθήσει το χτίσιμο μιας θερινής, δεύτερης κατοικίας. Ακολούθησε η κρίση και οικονομική αστάθεια, συμβατικές κατοικίες δε χτίστηκαν ποτέ, αλλά οι έτοιμες δομές συμπληρώθηκαν με άλλες εφήμερες κατασκευές που απέκτησαν τελικά μία μονιμότητα. Κάτι σαν τις προσφυγικές κατοικίες4, που ξεκίνησαν από 40 τ.μ. και με

1 Σόερμαν Ε. (1990) Ο Παπαλάνγκι : οι λογοι του φυλαρχου Τουιαβιι από το νησί Τιαβέα του Νότιου Ειρηνικού, μτφ. Λιάπτση Κ. & Δασκαλόπουλος Δ., Εκδόσεις Ύψιλον, σ. 28 2 Νιτσιάκος Β. (1991) Παραδοσιακές κοινωνικές δομές, Αθήνα: Εκδόσεις Οδυσσέας, σ. 24

Η κατοικία, λοιπόν, ως οργάνωση του χώρου αντικατοπτρίζει την πολιτισμική δραστηριότητα μιας κοινωνίας. Έτσι, και οι μικρές κατοικίες, εκφράζουν την πολιτισμική δραστηριότητα της σύγχρονης κοινωνίας και επομένως, τους κοινωνικούς, οικονομικούς και πολιτικούς παράγοντες που την αποτελούν.

3 Νιτσιάκος. όπ. αν., σ. 32.

4 Προσφυγικές κατοικίες που δόθηκαν μετά το 1922 στους μικρασιάτες και τις μικρασιάτισσες πρόσφυγες

53

τις πολυετείς επεκτάσεις έχουν επεκταθεί κατά το τετραπλάσιο και παραπάνω, αποτελώντας χαρακτηριστικές ‘αυθαίρετες μικρές παραβάσεις’. Στα χρόνια μετά την κρίση του ‘18 και ύστερα, στην Ελλάδα, οι προσπάθειες κατανόησης της ελάχιστης κατοίκησης, μπαίνουν υπό το πλέγμα προσπαθειών εύρεσης χώρου και συνθηκών μικροκατοίκησης. Το δικαίωμα στην κατοικία και το δημόσιο χώρο είναι όροι σε κρίση και λειτουργήματα που ασχολούνται με το χώρο, όπως αρχιτεκτονικά γραφεία ή δημόσιοι φορείς, βρίσκονται σε μία ιδιαίτερη κατάσταση δυσκινησίας. Λογική συνέχεια αυτού είναι η συζήτηση γύρω από το “ελάχιστο” να αποτελεί ένα μείζον θέμα που απασχολεί πολλές. Θεωρώ πως το tiny home movement, ο μινιμαλισμός και το zero waste, αποτελούν έκφραση της παρούσας κοινωνικής, πολιτικής και οικονομικής κρίσης, που διατρέχει τη σύγχρονη Ελλάδα. Ταυτόχρονα, η κρίση του χώρου σε μεγάλα αστικά κέντρα, ο εξευγενισμός και τα airbnb με την εκτόξευση των τιμών και των χαμηλών οικονομικά στρωμάτων, οδηγεί σε ‘κινήματα’ που περισσότερο μοιάζουν με τάσεις μόδας. όπως η μικροσκοπική κατοίκηση και ο μινιμαλισμός. Στην παρούσα έρευνα, αντιλαμβάνομαι τις τάσεις αυτές, ως μεταβατικές περιόδους, προς την αναθεώρηση της μαζικής και γρήγορης υπερκατανάλωσης, που χαρακτηρίζει τους καιρούς μας. Εξου, στην παρούσα ερευνητική, μελετώ τα παραδείγματα, από την οπτική της μικροκατοίκησης (αντί για μικροσκοπικής) και της απλότητας(αντί για minimalistic), αναζητώντας υποκείμενα μικρο χτίστες/ χτίστριες που φαίνεται να το αντιμετωπίζουν αντίστοιχα τα παραπάνω θέματα. Στα πλαίσια αυτών των προβληματισμών, δημιουργήθηκε το παρακάτω ερωτηματολόγιο, για τη συλλογή παραδειγμάτων μικροκατοικιών, που έχουν σε περιοχές, όπως η Νέα Ιωνία του Βόλου και η Γιάννουλη Λάρισας.

κατασκευαστεί από τις/ τους ίδιους τους κατοίκους, ακολουθώντας πρακτικές που έχουν αναλυθεί παραπάνω στην ερευνητική εργασία. ΠΡΟΚΑΤΑΣΚΕΥΑΣΜΕΝΗ/ ΛΥΟΜΕΝΗ/ ΜΕΤΑΚΙΝΟΥΜΕΝΗ ΚΑΤΟΙΚΙΑ Στην Ελλάδα, η μικρή κατοίκηση, ειδικά λυόμενες, μετακινούμενες, προκατασκευασμένες δομές/ κατασκευές είναι μία συχνή εικόνα, ειδικά σε παραθαλάσσιες περιοχές. “Στην Ελλάδα, μετακινούμενες κατασκευές ως μόνιμες κατοικίες […] συνηθίζονται αρκετά ως εξοχικές κατοικίες σε παραθαλάσσιες περιοχές, κυρίως γιατί οι χρήστες θέλουν να αποφύγουν τη γραφειοκρατία της πολεοδομίας ή γιατί στο οικόπεδο που διαθέτουν δε δίνεται άδεια για δόμηση. Ιδιαίτερα κατά την περίοδο της χούντας στην Ελλάδα ψηφίστηκε το διάταγμα ΦΕΚ 101 / Δ / 67 (καταργήθηκε το 1996), το οποίο προέβλεπε την τοποθέτηση λυόμενης κατοικίας για παραθεριστικούς λόγους μέχρι 50 τ.μ. σε οποιοδήποτε οικόπεδο χωρίς οικοδομική άδεια. Σήμερα η ελληνική νομοθεσία προβλέπει κάποιες περιπτώσεις στις οποίες θα μπορούσε να υπάγεται μία μετακινούμενη κατοικία. Ανάλογα με το πόσο εύκολα μπορεί να μετακινηθεί η κατασκευή μπορεί να ανήκει είτε στα ρυμουλκούμενα οχήματα, όπως είναι το τροχόσπιτο είτε στις λυόμενες κατασκευές με προκατασκευασμένα στοιχεία. Στην κατηγορία του ρυμουλκούμενου ανήκουν οι κατασκευές που πατάνε πάνω σε ρόδες και μετακινούνται εύκολα με το σύνδεσή τους σε κάποιο όχημα. Τέτοιες είναι τα τροχόσπιτα και οι τροχοβίλες αρκεί να μην αφαιρεθούν οι ρόδες τους. Δε χρειάζεται οικοδομική άδεια για τα ρυμουλκούμενα, καθώς εμπίπτουν στο υπουργείο μεταφορών και αντιμετωπίζεται ως όχημα, δηλαδή χρειάζεται αριθμό κυκλοφορίας 54

και άδεια στάθμευσης για να μπορεί να σταθμεύει ελεύθερα σε οποιοδήποτε ιδιόκτητο οικόπεδο. Ωστόσο δε μπορεί να ρευματοδοτηθεί, να υδροδοτηθεί ούτε να συνδεθεί σταθερά με το έδαφος (να αφαιρεθούν οι τροχοί, να συνδεθεί με αποχέτευση, κτλ).” 5

5 Κουτσογιάννη Α. (2013), Μικρο-χώροι κατοίκησης χαμηλής ενεργειακής ζήτησης, επιμ. Τσαγκρασούλης Α. Βόλος. ΤΑΜ. Π.Θ.

6 Κουτσογιάννη Α. (2013), Μικρο-χώροι κατοίκησης χαμηλής ενεργειακής ζήτησης, επιμ. Τσαγκρασούλης Α. Βόλος. ΤΑΜ. Π.Θ.

7 . Ένα ζευγαρι παντρευεται και φτιαχνει την προκατασκευασμενη κατοικια του οπως να ναι! dir. Buster Keaton (1920s, 19’) In one week, Boston. Διαθέσιμο στο: https://www.youtube.com/watch?v=HqDw-aNMIrQ (τελευταία πρόσβαση 6 Σεπτεμβρίου 2020).

των ΗΠΑ, κατά τη δεκαετία του 1990, οι προκατασκευασμένες κατοικίες αντιστοιχούσαν σε περίπου στο ¼ των μονοκατοικιών. Η προσιτή τιμή ήταν ο βασικός παράγοντας που συνέβαλε στην ανάπτυξης της παραγωγής προκατασκευασμένων κατοικιών και ένας από τους κύριους λόγους αύξησης του αριθμού των καταναλωτών που επιλέγουν να αγοράσουν μία προκατασκευασμένη κατοικία.” 9 “Η ομοσπονδιακή Υπηρεσία Διαχείρισης Εκτάκτων Αναγκών των ΗΠΑ (FEMA) χρησιμοποιεί τη βιομηχανία κατασκευής προκατασκευασμένων κατοικιών ως λύση έναντι των αναγκών στέγασης σε περιόδους φυσικών καταστροφών. Παρέχουν “φτωχικές” προκατασκευασμένες κατοικίες ως βραχυχρόνιες στεγαστικές λύσεις κατά τη διάρκεια επισκευών και ανακατασκευών που έπονται μιας φυσικής καταστροφής και/ ή τρομοκρατικής επίθεσης. Ωστόσο, είναι εμφανές πως πρέπει να παρέχουν μακροχρόνιες λύσεις, καθώς ο αριθμός των φυσικών καταστροφών και οι επιδράσεις τους αυξάνονται συνεχώς. Οι προκατασκευασμένες κατοικίες της εποχής συνήθως καταναλώνουν περισσότερη ενέργεια από τις υπόλοιπες κατοικίες και χρησιμοποιούν υλικα και μηχανικά συστήματα που μπορεί να συμβάλλουν στην καλή ποιότητα του εσωτερικού αέρα και στη μικρή διάρκεια ζωής τους. 10

Για την καλύτερη κατανόηση των μικρών κατοικιών, έκανα μία κατηγοριοποίηση, με βάση τα χαρακτηριστικά που με ενδιαφέρουν, στην παρούσα έρευνα. Όλη η τυπολόγηση ξεκίνησε από τα θεωρητικά ενδιαφέροντα και προχώρησε σε πιο πρακτικά ζητήματα, με σκοπό την οργάνωση και μετάφραση των αρχικών μου σκέψεων σε οικονομικούς, οικολογικούς, χωρικούς, γνωσιολογικούς όρους.

8 Roaf S. (2009), ECOδομειν, Αθήνα: Εκδόσεις Ψύχαλου, σελ.659

9 10

Νομοθεσίες: Εγκύκλιος 27860/4450/34/23-3-88. Προεδρικό διάταγμα 29.8/11.9.1996

“Για την περίπτωση της λυόμενης κατοικίας ως μόνιμη με προκατασκευασμένα στοιχεία απαιτείται κανονικά έκδοση οικοδομικής άδειας και έγκρισή της από την αρμόδια πολεοδομική υπηρεσία. Η τοποθέτησή τους γίνεται μόνο σε άρτια οικοδομήσιμα οικόπεδα ή γήπεδα και έχουν τη δυνατότητα να συνδεθούν σε όλα τα δίκτυα, όπως μία συμβατική κατοικία. (π.δ.29.8/11.9.1996) “ 6 “Αντίστοιχα, στην Αμερική, οι προκατασκευασμένες ή λυόμενες κατοικίες, γνωστές ως “kit” homes (κατοικίες σε πακέτο), κυκλοφόρησαν στην αγορά το 1906, στον κατάλογο της εταιρείας Shears & Roebuck, ως “ταχυδρομούμενες κατοικίες” 7. Οι πιο αξιοσημείωτες ήταν εκείνες που πωλήθηκαν μέσω ταχυδρομείου από την Shears & Roebuck, οι οποίες κατέφθαναν σε ένα πλήρες πακέτο με ξύλα, καρφιά, σανίδες και οδηγίες (Kieran και Timberlake, 2004).” 8 “Σύμφωνα με την Υπηρεσία Απογραφείς

55

Roaf. όπ. αν. σελ. 661.

Roaf. όπ. αν. σελ.663

ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ Το ερωτηματολόγιο, χωρίστηκε σε κατηγορίες, οι οποίες οργανώθηκαν γύρω από τις έννοιες της αυτοκατασκευής, της αυτονομίας και της απλότητας, έννοιες που μελετήθηκαν στο κεφάλαιο 1. Θεωρητικές Γραμμές Σκέψης. Οι παράγοντες που βοήθησαν σε -αυτόν τον τρόπο οργάνωση- σχετίζονται με την επιθυμία μου να κατανοήσω πως λειτουργεί ένας άνθρωπος, στην πορεία προς την αυτοκατασκευή της μικροκατοικίας τους. Με αυτό το ερευνητικό, ακολουθείται η συλλογιστική πορεία από την έρευναστο σχεδιασμό- στην κατασκευή. Έτσι, η κατηγοριοποίηση έγινε με βάση τους προβληματισμούς πάνω σε αυτήν την πορεία -από την πλευρά της εμπειρικής μικρο-χτίστριας- ώστε να ανακαλύψω τη σκέψη άλλων υποκειμένων που δρουν με αντίστοιχο τρόπο και το αποτέλεσμα να αποτελέσει έναυσμα για τη δική μου βοήθεια στην πορεία της κατασκευής της μικροκατοικίας μου στο Δασοχώρι. Εν τέλη, η κατηγοριοποίηση έγινε με βάση τις εξής θεματικές: ΜΙΚΡΟ-ΧΤΙΣΤΗΣ/ ΤΡΙΑ ΜΙΚΡΗ ΚΑΤΟΙΚΙΑ ΣΧΕΣH ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟΥ ΜΕ ΜΙΚΡΟΚΑΤΟΙΚΙΕΣ (ΜΕΤΑ)ΚΙΝΗΣΗ ΤΟΠΟΘΕΣΙΑ & ΣΥΝΤΗΡΗΣΗ KΑΤΑΣΚΕΥΗ & ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΜΑΚΕΤΕΣ, ΠΡΟΣΧΕΔΙΑ, ΣΧΕΔΙΑ, ΣΚΙΤΣΑ, ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ

Επόμενο βήμα, η δημιουργία ενός ανοιχτού ερωτηματολογίου στο google forms. Για καθεμία από τις παραπάνω κατηγορίες, προσπάθησα να σκεφτώ ερωτήσεις για τη μεγαλύτερη κατανόηση τους. Στόχος να είναι περιεκτικές και σύντομες και αρκετά ανοιχτές ώστε να πάρω τις απαντήσεις με βάση τα ερευνητικά μου ενδιαφέροντα. Η οργάνωση του ερωτηματολογίου έπρεπε να γίνει έχοντας πάντα στο νου μου τις αρχές της ουδέτερου γένους

γλώσσα, συμπερίληψη πολλών ατόμων και τυπολογιών κατοικίας με μία αρκετά ανοιχτή διάταξη απαντήσεων. Για να επιτευχθεί αυτό, χρησιμοποιήθηκαν πολλές επιλογές “checkboxes” και “multiple choices” απαντήσεων. Όπου ήταν αδύνατη αυτή η διάταξη, δόθηκε η “paragraph” επιλογή στην οποία το κάθε υποκείμενο μπορεί να εκφραστεί ελεύθερα για να απαντήσει στη συγκεκριμένη ερώτηση, όπως την κατανοεί και στο βάθος που επιθυμεί. Για την ολοκλήρωση του ερωτηματολογίου, χρειάστηκαν πολλές διορθώσεις. Πολλές ήταν γενικές και όχι συγκεκριμένες, πολλές φορές ξέχασα να συμπεριλάβω απαντήσεις για όλες τις περιπτώσεις, η αγγλική μετάφραση πολλές φορές δεν έβγαζε νόημα ή δεν είχε γίνει καν για κάποιες ερωτήσεις. Βοήθησε το γεγονός πως έστειλα το ερωτηματολόγιο σε πολλά άτομα που το συμπλήρωναν και μου έστελνα διορθώσεις βελτίωσης. Επίσης, ιδιαίτερα βοηθητικό κρίθηκε το google forms, η δομή του οποίου δίνει τη δυνατότητα να γίνονται σημειώσεις και μικροαλλαγές ανά πάσα στιγμή, χωρίς να αλλάζει το περιεχόμενο των απαντήσεων που έχουν ήδη σταλθεί. Πολλές διορθώσεις και προσθήκες έγιναν λόγω έλλειψης πληροφοριών/ επεξηγήσεων/ ορισμών που θεωρούσα αυτονόητες. Ιδιαίτερα δύσκολο κρίθηκε η εξήγηση του τελευταίου βήματος για την αποστολή φωτογραφιών από ΜΑΚΕΤΕΣ, ΠΡΟΣΧΕΔΙΑ, ΣΧΕΔΙΑ, ΣΚΙΤΣΑ, τη ΜΙΚΡΟΚΑΤΟΙΚΊΑ. Μου πήρε χρόνο να καταλάβω πως για κάποιο άτομο μη εξοικειωμένο με τις τεχνολογίες, είναι απαραίτητο τα βήματα να είναι γραμμένα απλά και καθαρά, ώστε να μη παρατήσει τη διαδικασία όταν αποτύχει να αποστείλει τις φωτογραφίες την πρώτη φορά. Το ζήτημα της ανωνυμίας κρίθηκε αναγκαίο και συνδιαμορφώθηκε με ένα φίλο που έχει χτίσει και κατοικεί σε μια μικροκατοικία που δεν έχει αδειοδοτηθεί. Μου υπενθύμισε πολλές φορές, γιατί η ανωνυμία της πλατφόρμας είναι απαραίτητη, αν θέλω 56

όντως να πάρω απαντήσεις, δεδομένο που μου ανέφερε και άλλος οικογενειακός φίλος. ΄Ετσι, ακόμα και ερωτήσεις, όπως πληροφορίες για το ΜΙΚΡΟ-ΧΤΙΣΤΗΣ/ ΤΡΙΑ τροποποιήθηκαν από “όνομα” έγιναν “Ψευδώνυμο/ Όνομα | Nickname/ Name”

Τελικά, έπειτα από πολλές διορθώσεις, το ερωτηματολόγιο διαμορφώθηκε ως εξής. Για να το βρείτε στην αυθεντική μορφή του, σκανάρετε με το κινητό σας το παρακάτω qr code ή να μπείτε στην διεύθυνση: https://forms.gle/vdcJtgt6y1EF1eRx6

Το ερωτηματολόγιο στάλθηκε σε περίπου 30 άτομα με προσωπικά μηνύματα στο messenger, telegram και email, προς άτομα που γνώριζα πως ζουν/ έχουν ζήσει σε μία μικροκατοικία ≤ 40 τ.μ. και έχουν εμπλακεί με κάποιον τρόπο στην κατασκευή τους. Το ερωτηματολόγιο είναι γραμμένο στα ελληνικά και τα αγγλικά ώστε να αποσταλεί και σε φίλους και γνωστούς του εξωτερικού. Επίσης, κοινοποιήθηκε στο facebook από μένα και άλλες 10 φίλες. Στη συνέχεια, οι απαντήσεις επεξεργάστηκαν, για να παρουσιαστούν όπως φαίνεται στον παρακάτω τρόπο.

Οι περισσότερες απαντήσεις δόθηκαν από άτομα που γνωρίζω και εκτιμώ, με δύο περιπτώσεις να αναφέρονται στις μικροκατοικίες δύο ζευγαριών, που συμπλήρωσαν και τα δύο το ερωτηματολόγιο.

ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΑΥΤΟΚΑΤΑΣΚΕΥΑΣΜΕΝΩΝ ΜΙΚΡΩΝ ΚΑΤΟΙΚΙΩΝ Ο κατάλογος δημιουργήθηκε από τις απαντήσεις του ερωτηματολογίου, που στάλθηκαν ύστερα από το ανοιχτό κάλεσμα. Πολλά από τα παραδείγματα που έψαξα στο διαδίκτυο και σε βιβλία δεν εκπληρώνουν τον παράγοντα της αυτοκατασκευής, ενώ σε άλλα παραδείγματα είναι δύσκολος ο εντοπισμός πληροφοριών για τα υποκείμενα μικρο-χτίστες/ τριες τους.

Επέλεξα να μη συμπεριλάβω τέτοια παραδείγματα, καθώς το κομμάτι της σχέσης του υποκειμένου με την ζωή και διαδικασία κατασκευής της μικρής κατοικίας, μου είναι πολύ σημαντικό. Δεν είμαι σε θέση να αφαιρέσω την γνωσιολογικά εκπαιδευμένη κοινότητα από την ερευνητική μου εργασία, ούτε να τοποθετήσω στο επίκεντρο της αυτοκατασκευής μη-εξειδικευμένα υποκείμενα. Ένας από τους στόχους μου, είναι να παρουσιάσω παραδείγματα αυτοκατασκευών εμπειρικών κατασκευαστριών και κατασκευαστών.

Αρχική μου σκέψη ήταν το ερωτηματολόγιο να είναι ανοιχτό, ώστε να συμπεριλάβω περιπτώσεις που δεν γνώριζα προσωπικά. Σύντομα κατάλαβα πως σε κάθε ερώτηση στην οποία δίνεται η επιλογή “Other…”, όλες επέλεξαν να συμπληρώσουν αυτή, ενώ η κατοικία του μπορούσε να ενταχθεί σε μία από τις προτεινόμενες κατηγορίες. Αφαίρεσα πολύ προσεκτικά πολλά από τα “other…”, με την ελπίδα πως με μια διπλή σκέψη και πιο ανοιχτές έννοιες τυπολογίας, τα άτομα θα μπορέσουν να κατηγοριοποιούν τις μικρες κατοικίες τους στις επιλογές που έχω δώσει με βάση τα ενδιαφέροντά μου.

Συνολικά, αποστάλθηκαν 15 απαντήσεις για 13 μικροκατοικίες, με τέσσερις να αναφέρονται σε δύο παραδείγματα. Οι μικροκατοικίες, οργανώθηκαν σε τρεις βασικές κατηγορίες, με βάση τη (συνήθη) απόστασή τους από αστικά κέντρα, σε επαρχιακά, προαστιακά και αστικά τοπία.

57

ΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΑ Χρόνος διαμονής στη μικροκατοικία. Ταυτότητα φύλου. Χώρος τοποθέτησης/ εναπόθεσης.

Μικρο-χτίστης/ τρια. Μέγεθος κατοικίας/ αριθμός κατοίκων. Σύντομη περιγραφή μικροκατοικίας.

03 Αναστασία, 24 Φοιτήτρια

6 m2 | για 2 Βανάκι με κρεβάτι στο πίσω μέρος διπλό και ραφάκια στους τοίχους. Κουζίνα κάμπινγκ

σχέση υποκειμένου - κατοικίας Aιτίες επιλογής. Επειδή είναι βαν έχεις τη δυνατότητα να ταξιδέψεις μαζί με το σπίτι σου. Εμπειρία ώστε να συνειδητοποιήσιες τι τελικά χρειάζεσαι στην καθημερινότητά σου Ανταποκρίνεται/ θηκε στις ανάγκες σου; Ναι, καθώς οι ανάγκες μας ήταν καταφύγιο για διανυκτέρευση σε διάφορμα μέρη

(μετα)κίνηση Αν είναι ΚΙΝΗΤΗ ή ΣΤΑΘΜΕΥΜΕΝΗ, τη μετακινείς από επιλογή ή υποχρέωση

Επιλογή

Εκτός δικτύου Τεχνολογίες.

οχι

Διάγραμμα επεξήγησης ανάγνωσης του Καταλόγου Αυτοκατασκευασμένων Μικροκατοικιών.

Αν είναι ΑΚΙΝΗΤΗ ή ΣΤΑΘΜΕΥΜΕΝΗ, ασχολείσαι με τη γη/ καλλιέργεια/ περιβάλλοντα χώρο της μικροκατοικίας;

οχι

τοποθεσία & συντήρηση

κατασκευή & συμμετοχή

(Συνήθης) Τοποθεσία. Παρκαρισμένη δίπλα στο κανονικό σπίτι

Βοήθησαν στο σχεδιασμό & υλοποίηση.

1

Ενασχόληση με την πολιτικο-κοινωνική ζωή της περιοχής της μικροκατοικίας. Όχι

Γνώστες/τριες [ λαικοί τεχνίτες/ τεχνίτριες, εξειδικευμένοι/ ες, πατεντιάρηδες, Bricoleurs];

οχι

Θετικά και αρνητικά της ζωής σε μια μικροκατοικία. Θετικά: Αντίληψη του πόσα λίγα χρειάζεται κανείς εν τέλει, μετακίνησης κατοικίας, σταθμευση κατοικίας σε πανέμορφα φυσικά τοπία. Αρνητικά: αν έμενα πάνω από 15 μέρες ίσως θα είχα αρνητικό τ ην έλλειψη μπάνιου

Κατασκευαστικές εμπειρίες στο παρελθόν (1: καμία, 5: μπόλικη εμπειρία).

1/ 5

Εργασίες συντήρησης. Σε γκαράζ αντιμετώπιση σαν τροχόσπιτο. Αν λειτουργει η μπαταρία για ενέργεια. Καρφίτσωμα των ραφιών.

Εργαλεία που χρησιμοποιήθηκαν για την κατασκευή. οιχ

∆ιαχείριση 'Γκρίζων Νερών' και Λυμάτων. όχι

58

Αν έχεις επανάχρηση δομικών υλικών, περιέγραψε πως τα βρήκες και τι χρήση τους έδωσες. οχι

Προετοιμασία όπως σχέδια, μακέτες, διανυκτέρευση. οχι

Ενεργειακή αυτονομία ιδιοκατασκευής, σύνδεση με δίκτυα.

Χώροι που διαθέτει η μικροκατοικία.

Βαθμός (μετα) κίνησης της Τοπογραφία. Μικροκατοικία βρίσκεται/ πηγαίνει κοντά σε:

Βαθμός εμπλοκής στην αυτοκατασκευή. Εντοπισμός υλικών κατασκευής μικροκατοικίας.

59

Ενεργειακή αυτονομία ιδιοκατασκευής, σύνδεση με επίσημα δίκτυα.

Νερό Ηλεκτρικό Ρεύμα Αποχέτευση ∆ιαδίκτυο | Internet Χώρο Κουζίνας

Η μικροκατοικία διαθέτει:

Χώρο Τραπεζαρίας Ζεστό νερό Χώρο Σαλονιού Χώρο Ύπνου Χώρο Τουαλέτας Χώρο Ντουζ

Βαθμός (μετα)κίνησης κατοικίας.

AKINHTH. Στατική, πακτωμένη, χωρίς δυνατότητα κίνησης.

KINHTH. Μπορεί να μεταφερθεί είτε με τροχούς, άνθρωπο, πλωτή, σε έλκηθρο. ΣΤΑΘΜΕΥΜΕΝΗ. Για νομοθετικούς και/ ή πρακτικούς λόγους.

Τοπογραφία. Μικροκατοικία βρίσκεται/ πηγαίνει Διάγραμμακοντά/ Υπόμνημα δίπλα ανάγνωσης συμβόλων σε: του Καταλόγου Αυτοκατασκευασμένων Μικροκατοικιών.

Ποτάμι Λίμνη Πεδιάδα Θάλασσα

ΤΤ

Βουνό 60

Αυτοκατασκευή: εμπλοκή μικρο-χτίστρια/ στη στη διαδικασία κατασκευής της μικροκατοικίας.

Από το φέροντα οργανισμό, όπως πλάκες, δοκοί, κολώνες, θεμελίωση. Προϋπάρχον φέροντας οργανισμός, τον επαναχρησιμοποίησα. Προκατασκευασμένη και συναρμολογημένη από τη/ το μικρο-χτίστρια/ στης.

Προμήθευση υλικών για την κατασκευή/ διαμόρφωση της μικροκατοικίας.

βρέθηκαν πεταμένα και τα επαναχρησιμοποiησα. μου τα χάρισαν. τα αγόρασα.

Χρόνος διαμονής στην μικρή κατοικία.

Παραθερισμός: ∆ιαμονή κατά τους θερινούς μήνες. Ημιμόνιμη: ∆ιαμονή τον υπόλοιπο χρόνο. Μόνιμη: Κατοίκηση για πολλούς συνεχόμενους μήνες μέσα στο χρόνο.

Έμφυλη Ταυτότητα.

Θηλυκό | Female Gender Variant/ Non-Conforming Αρσενικό | Male

Χώρος τοποθέτησης/ εναπόθεσης μικροκατοικίας.

Ιδιωτικό Έδαφος Κοινοτική/ Κοινή Γη ∆ημόσια Σφαίρα

61

Τα διαγράμματα, τα αποτελέσματων των απαντήσεων του ερωτηματολογίου, μέσω της εφαρμογής ‘Google Forms’.

62

63

64

1

ΕΠΑΡΧΙΑΚΌ ΤΟΠΊΟ

01 Κωστής , 44 Ιστιοπλοϊα

20 m2 | για 1 Ιστιοπλοϊκό σκάφος. Αγορά μεταχειρισμένου και προσθήκη κατά καιρούς επιπλέον συστημάτων.

σχέση υποκειμένου - κατοικίας Aιτίες επιλογής. Θέλω να αλλάζω συχνά τόπο διαμονής Ανταποκρίνεται/ θηκε στις ανάγκες σου; Ναι, η μετακίνηση είναι σχεδόν ανεξοδη, το υπόλοιπο κόστος μικρό καθώς συντηρώ τα περισσότερα μόνος μου, και η έλλειψη μεγάλου εσωτερικού χώρου δεν ενοχλεί καθόλου με καλό καιρό

(μετα)κίνηση Αν είναι ΚΙΝΗΤΗ ή ΣΤΑΘΜΕΥΜΕΝΗ, τη μετακινείς από επιλογή ή υποχρέωση

Eπιλογή

Φωτοβολταϊκά 210βατ

Αν είναι ΑΚΙΝΗΤΗ ή ΣΤΑΘΜΕΥΜΕΝΗ, ασχολείσαι με τη γη/ καλλιέργεια/ περιβάλλοντα χώρο της μικροκατοικίας;

τοποθεσία & συντήρηση

κατασκευή & συμμετοχή

(Συνήθης) Τοποθεσία. Όπου έχει ιδανικό καιρο Ενασχόληση με την πολιτικο-κοινωνική ζωή της περιοχής της μικροκατοικίας. Όσο επιτρέπει η σύντομη παραμονή

Βοήθησαν στο σχεδιασμό & υλοποίηση. Από ναυπηγείο Γνώστες/τριες [ λαικοί τεχνίτες/ τεχνίτριες, εξειδικευμένοι/ ες, πατεντιάρηδες, Bricoleurs]; Ναι Κατασκευαστικές εμπειρίες στο παρελθόν (1: καμία, 5: μπόλικη εμπειρία). 3/ 5 Αν έχεις επανάχρηση δομικών υλικών, περιέγραψε πως τα βρήκες και τι χρήση τους έδωσες. Βαρκακι από σαμπρέλα πού μου χάρισαν και βαρέλι και μουσαμά που βρήκα πεταμένο, άλλο ένα από φύλλα πλαστικού που αγόρασα καινούρια και χρησιμοποιημένα, και γενικά μίξη καινούργιων και χρησιμοποιημένων υλικών και σχεδιασμός δικός μου ή τροποποίηση υπάρχοντος. Εργαλεία που χρησιμοποιήθηκαν για την κατασκευή.Ηλεκτροκόλληση, κόφτης σιδήρου, τρυπάνι, καμινέτο Προετοιμασία όπως σχέδια, μακέτες, διανυκτέρευση. Μόνο στα βαρκακια προηγήθηκαν χάρτινες μακέτες, γενικά χωρίς γραπτά σχέδια

Εκτός δικτύου Τεχνολογίες.

Θετικά και αρνητικά της ζωής σε μια μικροκατοικία. Ποικιλία τοποθεσίας, ζωή στη θάλασσα , ευκαιρίες εργασίας κοντά, χαμηλό κόστος διαβίωσης, όμως το κρύο δε λέει, γενικά ο καιρός θέλει επαγρύπνηση, αυξημένη συντήρηση σε σχέση με άλλες κατοικίες, δεν μπορείς να κρυφτείς όσο εύκολα στο βουνό, έλλειψη ιατροφαρμακευτικής κάλυψης ή οποιαδήποτε βοήθειας για κάποια διαστήματα Εργασίες συντήρησης. Υδραυλικά, ηλεκτρικά, κινητήρας (όπως ενός αυτοκινήτου), σκάφος (ανέλκυση και βαφή περιοδικά, καθάρισμα στο νερό συχνότερα), συστήματα ιστιοφορίας, τέντες. Όλα φθείρονται γρήγορα λόγω ήλιου και θάλασσας. ∆ιαχείριση 'Γκρίζων Νερών' και Λυμάτων. Θάλασσα

Όχι

66

67

02

σχέση υποκειμένου - κατοικίας Aιτίες επιλογής. Γρήγορη διαμονή

Τζινκώστα, 38 Τραπεζική ύπαλληλος

40 m2 | για 7 Τροχοβιλα

Ανταποκρίνεται/ θηκε στις ανάγκες σου; Ναι. Περιέχει τις ανέσεις που θελω

(μετα)κίνηση Αν είναι ΚΙΝΗΤΗ ή ΣΤΑΘΜΕΥΜΕΝΗ, τη μετακινείς από επιλογή ή υποχρέωση

Από επιλογή

Ηλιακός θερμοσίφωνας

Αν είναι ΑΚΙΝΗΤΗ ή ΣΤΑΘΜΕΥΜΕΝΗ, ασχολείσαι με τη γη/ καλλιέργεια/ περιβάλλοντα χώρο της μικροκατοικίας;

τοποθεσία & συντήρηση

κατασκευή & συμμετοχή

(Συνήθης) Τοποθεσία. Παραθαλάσσια. Πλαταμώνα

Βοήθησαν στο σχεδιασμό & υλοποίηση.

9

Ενασχόληση με την πολιτικοκοινωνική ζωή της περιοχής της μικροκατοικίας. Όχι

Γνώστες/τριες [ λαικοί τεχνίτες/ τεχνίτριες, εξειδικευμένοι/ ες, πατεντιάρηδες, Bricoleurs];

Εκτός δικτύου Τεχνολογίες.

Θετικά και αρνητικά της ζωής σε μια μικροκατοικία. Γρήγορο καθάρισμα. Έλλειψη ιδιωτικότητας

Εργασίες συντήρησης. Συντήρηση όπως και σε μεγάλο σπίτι.

∆ιαχείριση 'Γκρίζων Νερών' και Λυμάτων. Σε βόθρο

Ναι. Με κήπο

Ναι

Κατασκευαστικές εμπειρίες στο παρελθόν (1: καμία, 5: μπόλικη εμπειρία).

2/ 5 Αν έχεις επανάχρηση δομικών υλικών, περιέγραψε πως τα βρήκες και τι χρήση τους έδωσες. Προϋπήρχαν στο χώρο. Ανακαίνιση τους Εργαλεία που χρησιμοποιήθηκαν για την κατασκευή. Κομπρεσέρ Προετοιμασία όπως σχέδια, μακέτες, διανυκτέρευση. Σχέδια

68

69

03 Αναστασία, 24 φοιτήτρια

6 m2 | για 2 Βανάκι με κρεβάτι στο πίσω μέρος διπλό και ραφάκια στους τοίχους. Κουζίνα κάμπινγκ

Εκτός δικτύου Τεχνολογίες.

οχι

σχέση υποκειμένου - κατοικίας Aιτίες επιλογής. Επειδή είναι βαν έχεις τη δυνατότητα να ταξιδέψεις μαζί με το σπίτι σου. Εμπειρία ώστε να συνειδητοποιήσιες τι τελικά χρειάζεσαι στην καθημερινότητά σου Ανταποκρίνεται/ θηκε στις ανάγκες σου; Ναι, καθώς οι ανάγκες μας ήταν καταφύγιο για διανυκτέρευση σε διάφορμα μέρη

(μετα)κίνηση Αν είναι ΚΙΝΗΤΗ ή ΣΤΑΘΜΕΥΜΕΝΗ, τη μετακινείς από επιλογή ή υποχρέωση Επιλογή Αν είναι ΑΚΙΝΗΤΗ ή ΣΤΑΘΜΕΥΜΕΝΗ, ασχολείσαι με τη γη/ καλλιέργεια/ περιβάλλοντα χώρο της μικροκατοικίας; οχι

τοποθεσία & συντήρηση

κατασκευή & συμμετοχή

(Συνήθης) Τοποθεσία. Παρκαρισμένη δίπλα στο κανονικό σπίτι

Βοήθησαν στο σχεδιασμό & υλοποίηση.

1

Ενασχόληση με την πολιτικο-κοινωνική ζωή της περιοχής της μικροκατοικίας. οχι

Γνώστες/τριες [ λαικοί τεχνίτες/ τεχνίτριες, εξειδικευμένοι/ ες, πατεντιάρηδες, Bricoleurs]; οχι

Θετικά και αρνητικά της ζωής σε μια μικροκατοικία. Θετικά: Αντίληψη του πόσα λίγα χρειάζεται κανείς εν τέλει, μετακίνησης κατοικίας, σταθμευση κατοικίας σε πανέμορφα φυσικά τοπία. Αρνητικά: αν έμενα πάνω από 15 μέρες ίσως θα είχα αρνητικό την έλλειψη μπάνιου

Κατασκευαστικές εμπειρίες στο παρελθόν (1: καμία, 5: μπόλικη εμπειρία).

1/ 5

Εργασίες συντήρησης. Σε γκαράζ αντιμετώπιση σαν τροχόσπιτο. Αν λειτουργει η μπαταρία για ενέργεια. Καρφίτσωμα των ραφιών.

Εργαλεία που χρησιμοποιήθηκαν για την κατασκευή. οχι

∆ιαχείριση 'Γκρίζων Νερών' και Λυμάτων. όχι

Αν έχεις επανάχρηση δομικών υλικών, περιέγραψε πως τα βρήκες και τι χρήση τους έδωσες. οχι

Προετοιμασία όπως σχέδια, μακέτες, διανυκτέρευση. οχι

70

71

04 Sol, 26

Music, listening, playing, teaching, reading, running, climbing, swimming

6 m2 | για 2 Ford Transit campervan conversion

Εκτός δικτύου Τεχνολογίες.

NA

σχέση υποκειμένου - κατοικίας Aιτίες επιλογής.

We travelled for 14 days throughout Scotland and needed a car and a place to sleep.

A campervan fulfilled both these needs and we were able to cook inside out of the rain. Ανταποκρίνεται/ θηκε στις ανάγκες σου; Yes. It was cramp however for only two weeks it was successful.

(μετα)κίνηση Αν είναι ΚΙΝΗΤΗ ή ΣΤΑΘΜΕΥΜΕΝΗ, τη μετακινείς από επιλογή ή υποχρέωση By choice Αν είναι ΑΚΙΝΗΤΗ ή ΣΤΑΘΜΕΥΜΕΝΗ, ασχολείσαι με τη γη/ καλλιέργεια/ περιβάλλοντα χώρο της μικροκατοικίας; NA

τοποθεσία & συντήρηση

κατασκευή & συμμετοχή

(Συνήθης) Τοποθεσία.

Lake District, Cumbria, UK

Βοήθησαν στο σχεδιασμό & υλοποίηση.

NA

Ενασχόληση με την πολιτικο-κοινωνική ζωή της περιοχής της μικροκατοικίας.

I was living in, working and socialising in the town, Keswick, that the Van is parked however I was not living in the Van when it was parked.

Γνώστες/τριες [ λαικοί τεχνίτες/ τεχνίτριες, εξειδικευμένοι/ ες, πατεντιάρηδες, Bricoleurs]; NA

Θετικά και αρνητικά της ζωής σε μια μικροκατοικία.

NA

Αν έχεις επανάχρηση δομικών υλικών, περιέγραψε πως τα βρήκες και τι χρήση τους έδωσες.

NA

Εργασίες συντήρησης.

Rust underneath needed repair.

General maintenance of car parts completed by a garage. ∆ιαχείριση 'Γκρίζων Νερών' και Λυμάτων.

Nature.

Κατασκευαστικές εμπειρίες στο παρελθόν (1: καμία, 5: μπόλικη εμπειρία).

3/ 5

Εργαλεία που χρησιμοποιήθηκαν για την κατασκευή.

Shelfs constructed with wood saw, screwdrvier Προετοιμασία όπως σχέδια, μακέτες, διανυκτέρευση.

NA

72

73

05 Ανδρεας , 59 εικαστικος

40 m2 | για 4 μικροκατοικια ενος ενιαιου χωρου με τουαλεττα και παταρια για τον υπνο.

Εκτός δικτύου Τεχνολογίες.

φωτοβολταικο

σχέση υποκειμένου - κατοικίας Aιτίες επιλογής. less is more Ανταποκρίνεται/ θηκε στις ανάγκες σου; Ναι ανταποκρινεται παρα πολυ στις αναγκες μου. Το σπιτι εχει τοποθετηθει συμφωνα με τους βιοκλιματικους κανονες (κεντρικη οψη προς τον νοτο καλυμμενη απο μπεργκολα το καλοκαιρι ), σχετικα δροσερο στις ζεστες μερες ( πολυ μικρα παραθυρα στον βορρα οπου περναει με δυναμη ψυχρος αερας). Το χειμωνα ζεστο, με την βοηθεια ξυλοσομπας και των διπλων , με κενο αναμεσα τους, τζαμιων.

(μετα)κίνηση

Αν είναι ΚΙΝΗΤΗ ή ΣΤΑΘΜΕΥΜΕΝΗ, τη μετακινείς από επιλογή ή υποχρέωση απο επιλογη Αν είναι ΑΚΙΝΗΤΗ ή ΣΤΑΘΜΕΥΜΕΝΗ, ασχολείσαι με τη γη/ καλλιέργεια/ περιβάλλοντα χώρο της μικροκατοικίας; ναι

τοποθεσία & συντήρηση

κατασκευή & συμμετοχή

(Συνήθης) Τοποθεσία. θαλασσα ,βουνο.

Βοήθησαν στο σχεδιασμό & υλοποίηση.

1

Ενασχόληση με την πολιτικο-κοινωνική ζωή της περιοχής της μικροκατοικίας. οχι

Θετικά και αρνητικά της ζωής σε μια μικροκατοικία. περισσοτερα θετικα

Εργασίες συντήρησης. μικροεργασειες μια φορα τον χρονο

∆ιαχείριση 'Γκρίζων Νερών' και Λυμάτων. σε ειδικη κατασκευη μεσα στο περιβαλλοντα χωρο.

Γνώστες/τριες [ λαικοί τεχνίτες/ τεχνίτριες, εξειδικευμένοι/ ες, πατεντιάρηδες, Bricoleurs]; οχι Κατασκευαστικές εμπειρίες στο παρελθόν (1: καμία, 5: μπόλικη εμπειρία).

1/ 5 Αν έχεις επανάχρηση δομικών υλικών, περιέγραψε πως τα βρήκες και τι χρήση τους έδωσες. δεν εχω επαναχρησιμοποιησει υλικα για την κατασκευη Εργαλεία που χρησιμοποιήθηκαν για την κατασκευή. γερανο Προετοιμασία όπως σχέδια, μακέτες, διανυκτέρευση. σχεδια, διανυκτερευση

74

75

06

Τσιτσίραυλος, 34

Βόλτες-ζωή στη φύση, καλλιέργεια, τροφοσυλλογή.

40 m2 | για 1

Χτισμένο με κορμούς και λάσπη, φυσικά υλικά από την εγγύς και ευρύτερη περιοχή.

σχέση υποκειμένου - κατοικίας Aιτίες επιλογής. Για τον ορίζοντα,την δίχως όρια οπτική, για τη σχέση με τη φύση, την καλαισθησία, το μικρότερο οικολογικό αποτύπωμα, για την ενεργό συμμετοχή στην όλη διαδικασία, για τη συλλογική δραστηριότητα. Ανταποκρίνεται/ θηκε στις ανάγκες σου; Ικανοποιεί τις ανάγκες μου παρέχοντας καταφύγιο,ησυχαστήριο,έναν τόπο περισυλλογής και δημιουργικής ενασχόλησης,συνάμα βέβαια περικλείει προκλήσεις που άλλοτε προάγουν την δύναμη,άλλοτε την απογοήτευση. Μακροσκοπικά ακόμη κι αυτό είναι ικανοποιητικό,ωφέλιμο και εξελικτικό.

(μετα)κίνηση

Αν είναι ΚΙΝΗΤΗ ή ΣΤΑΘΜΕΥΜΕΝΗ, τη μετακινείς από επιλογή ή υποχρέωση ΑΚΙΝΗΤΗ.

Εκτός δικτύου Τεχνολογίες.

Αν είναι ΑΚΙΝΗΤΗ ή ΣΤΑΘΜΕΥΜΕΝΗ, ασχολείσαι με τη γη/ καλλιέργεια/ περιβάλλοντα χώρο της μικροκατοικίας; Φυσική-οργανική καλλιέργεια φρούτων, μποστάνι για κάλυψη επισιτιστικών αναγκών.

τοποθεσία & συντήρηση

κατασκευή & συμμετοχή

(Συνήθης) Τοποθεσία. Στο δάσος.

Βοήθησαν στο σχεδιασμό & υλοποίηση. Ομαδική εργασία.Περισσότεροι από 20 άνθρωποι συνολικά. Γνώστες/τριες [ λαικοί τεχνίτες/ τεχνίτριες, εξειδικευμένοι/ ες, πατεντιάρηδες, Bricoleurs]; Κυρίως στον χώρο της πατέντας. Κατασκευαστικές εμπειρίες στο παρελθόν (1: καμία, 5: μπόλικη εμπειρία). 1/ 5 Αν έχεις επανάχρηση δομικών υλικών, περιέγραψε πως τα βρήκες και τι χρήση τους έδωσες. Ξύλα που έμελαν να σαπίσουν, χρησιμοποιήθηκαν στην τοιχοποιία και σε πάγκους. παλιές πόρτες και παράθυρα βρήκαν την θέση τους.

Φωτοβολταικό σύστημα για φωτισμό,και φόρτιση συσκευών.

Ενασχόληση με την πολιτικο-κοινωνική ζωή της περιοχής της μικροκατοικίας. Αποχή από την ενασχόληση με τα κοινά.Κοινωνική επαφή με τους κατοίκους στο μέτρο της ευγένειας και του τυπικού. Θετικά και αρνητικά της ζωής σε μια μικροκατοικία. Ο χώρος είναι διαχειρίσιμος και κάθε γωνιά του αναγνωρίσιμη-υπάρχει αμεσότητα,μια διαρκής και ζωντανή αλληλεπίδραση. Αναπτύσσεται σχέση με την οικία. Εργασίες συντήρησης. Βαψίματα,σοφατίσματα,το κυνήγι του κρυμμένου σαρακιού,διαχείριση-απομάκρυνση των νερών της βροχής. ∆ιαχείριση 'Γκρίζων Νερών' και Λυμάτων. Σε αυτοσχέδιο βόθρο μέσα στη γη και σε επαφή με τη γη.Τα νερά της κουζίνας ποτίζουν δέντρα.

Εργαλεία που χρησιμοποιήθηκαν για την κατασκευή. Αλυσοπρίονο. Προετοιμασία όπως σχέδια, μακέτες, διανυκτέρευση. ∆ιανυκτερεύσεις στο κτήμα, προς διαπίστωση του καλύτερου σημείου. Υποτυπώδες σχέδιο σε ένα κομμάτι χαρτί.

76

πηγαίο νερό

77

07

Τίνα Μακροπούλου, 34

Χτίστρια. Καθημερινή προσπάθεια Ύπαρξης υπό όρους αυτοορισμού.

27 m2 | για 4 Φτιαγμένη με low impact εναλλακτική θεμελίωση, τοιχοποιία από cob και λιγότερο αχυρόμπαλες, αρκετά ενεργειακά τζάμια για φυσικό φωτισμό και επαφή με εξωτερικό φυσικό περιβάλλον, μία ελαφριά μεταλλική σκεπή και 2 ζωντανές σκεπές. Εκτός δικτύου Τεχνολογίες. Μικρό φορητό φωτοβολταϊκό για φωτισμό (2 λάμπες), τζακόσομπα με φούρνο για θέρμανση και μαγείρεμα, κουζίνα με γκάζι, ταχυθερμοσίφωνας για ζεστό νερό στο μπάνιο και την κουζίνα.

τοποθεσία & συντήρηση (Συνήθης) Τοποθεσία. Μέσα σε κτήμα, κοντά σε χωριό, δάσος και θάλασσα. Ενασχόληση με την πολιτικο-κοινωνική ζωή της περιοχής της μικροκατοικίας. Υποστήριξη, εμπλουτισμός σχολικών δραστηριοτήτων. Προσπάθεια επηρεασμού της κοινότητας μέσα από την επιλογή μας, για μια πιο φυσική ζωή.. + & - της ζωής σε μια μικροκατοικία. Θετικά, Αίσθηση φωλιάς.Περισσότερη σύνδεση με το εξωτερικό περιβάλλον. Λιγότερος χρόνος για την καθημερινή τακτοποίηση του σπιτιού. Μεγαλύτερη εργονομία ( όλα σε απόσταση απλωμένου χεριού). ∆εν μπορείς να συσσωρεύσεις περιττά πράγματα. Συνειδητοποίηση του τί είναι σημαντικό και τί όχι. Αρνητικά, ∆εν μπορείς να τρέξεις και να απλωθείς μέσα στο σπίτι. Ή να απομονωθείς. ∆εν μπορείς άνετα να φιλοξενήσεις φίλους το χειμώνα. Εργασίες συντήρησης. οι εργασίες συντήρησης είναι σε μικρότερη κλίμακα. ∆ιαχείριση 'Γκρίζων Νερών' και Λυμάτων. Το σπίτι βρίσκεται στο χαμηλότερο σημείο του κτήματος και αυτό δεν βοηθάει στην καλύτερη δυνατή αξιοποίηση τους. τώρα τα γκρίζα νερά πέφτουν στις ρίζες καστανιάς. Ούρα και κόπρανα, έγινε για κάποια χρόνια προσπάθεια συλλογής και κομποστοποίησης. Αυτό κάπως μας κούρασε (η τουαλέτα ήταν αρκετά μακριά από το σπίτι, χειμώνα καλοκαίρι, νύχτα μέρα) ο κουβάς γέμιζε αμέσως, οι μύγες ελκύονταν. Τώρα η τουαλέτα είναι ακριβώς δίπλα στο σπίτι, σκάψαμε βαθιά και πλατιά τρύπα καλυμμένη με ξύλα, χώμα και φύλλα και εκεί καταλήγουν. Η τουαλέτα είναι λεκάνη συμβατική και με σωλήνα οδηγούνται στην τρύπα αυτή ή οποία θα χρειαστεί άδειασμα μετά από χρόνια.

σχέση υποκειμένου - κατοικίας Aιτίες επιλογής. Θελήσαμε να δημιουργήσουμε το σπίτι μας, τη φωλίτσα, με τρόπο που δεν προκαλεί βαρύ τίμημα στο περιβάλλον και τον άνθρωπο. Χρησιμοποιήσαμε τα χέρια μας και τις ψυχικές μας δυνάμεις. Η χειρωνακτική εργασία πολλές φορές ήταν βαριά π.χ σκάψιμο θεμελίωσης, μεταφορά υλικών. Επίσης θέλαμε ένα σπίτι που δεν απαιτεί το κόψιμο άπειρων δέντρων για να θερμανθεί. Ανταποκρίνεται/ θηκε στις ανάγκες σου; Σε πολύ μεγάλο βαθμό. Τα παιδιά μας θα θέλανε οι χώροι να είναι λίγο μεγαλύτεροι.

(μετα)κίνηση Αν είναι ΚΙΝΗΤΗ ή ΣΤΑΘΜΕΥΜΕΝΗ, τη μετακινείς από επιλογή ή υποχρέωση οοο Αν είναι ΑΚΙΝΗΤΗ ή ΣΤΑΘΜΕΥΜΕΝΗ, ασχολείσαι με τη γη/ καλλιέργεια/ περιβάλλοντα χώρο της μικροκατοικίας; Έχουμε ένα μικρό κήπο και λίγα φρουτόδεντρα. Νιώθουμε την ανάγκη να έχουμε στο βαθμό των δυνάμεων μας, φυσική και ζωντανή τροφή, χωρίς μεταφορικά και άλλες ενεργειακές επιβαρύνσεις.

κατασκευή & συμμετοχή Βοήθησαν στο σχεδιασμό & υλοποίηση. Ζευγάρι, παιδιά, φίλοι Γνώστες/τριες [ λαικοί τεχνίτες/ τεχνίτριες, εξειδικευμένοι/ ες, πατεντιάρηδες, Bricoleurs]; ναι. εκπαίδευση σε εργαστήρια, apprenticeship και εθελοντικές εργασίες στην Αγγλία και στον Καναδα Κατασκευαστικές εμπειρίες στο παρελθόν (1: καμία, 5: μπόλικη εμπειρία). 5/ 5 Αν έχεις επανάχρηση δομικών υλικών, περιέγραψε πως τα βρήκες και τι χρήση τους έδωσες. παράθυρα Εργαλεία που χρησιμοποιήθηκαν για την κατασκευή. επαναφορτιζόμενο τρυπάνι Προετοιμασία όπως σχέδια, μακέτες, διανυκτέρευση. σχέδια, διαμονή

78

Προϋπήρχε μέρος του φέροντα οργανισμού (ξύλινες κολώνες). Και γίνανε επεκτάσεις. πηλόχωμα και πέτρες από την γύρω περιοχή. Άχυρο από άγριο στάρι μέσα στο κτήμα.

79

08

Εγκέφαλος, 27

σχέση υποκειμένου - κατοικίας Aιτίες επιλογής. Αναψυχή

Μηχανολόγος Μηχανικός

Ανταποκρίνεται/ θηκε στις ανάγκες σου; Ναι, λόγω της κοντινής του απόστασης με τη θάλασσα

Ελαιοπεριβολο 8στρμ. που απαρτίζεται από: 2 Ξύλινα σπιτάκια- δωμάτια με διπλό στρώμα και παράθυρό με θέα στη θάλασσα. Πέτρινη κουζίνα- μπαρ. Τροχόσπιτο. Μπαλκόνακι με θέα.

(μετα)κίνηση

59 m2 | για 8

Εκτός δικτύου Τεχνολογίες.

Φωτοβολταϊκο, ∆εξαμενή νερού

Αν είναι ΚΙΝΗΤΗ ή ΣΤΑΘΜΕΥΜΕΝΗ, τη μετακινείς από επιλογή ή υποχρέωση Αν είναι ΑΚΙΝΗΤΗ ή ΣΤΑΘΜΕΥΜΕΝΗ, ασχολείσαι με τη γη/ καλλιέργεια/ περιβάλλοντα χώρο της μικροκατοικίας; Ναι, με την καλλιέργεια και την συγκομιδή της ελιάς.

τοποθεσία & συντήρηση

κατασκευή & συμμετοχή

(Συνήθης) Τοποθεσία. Νοτιοανατολικο Πήλιο

Βοήθησαν στο σχεδιασμό & υλοποίηση.

3 οικογένειακα Γνώστες/τριες [ λαικοί τεχνίτες/ τεχνίτριες, εξειδικευμένοι/ ες, πατεντιάρηδες, Bricoleurs]; ∆ιάσημος πατεντιαρης Εργολάβος Νοτίου Πηλίου (πατέρας της οικογένειας) Κατασκευαστικές εμπειρίες στο παρελθόν (1: καμία, 5: μπόλικη εμπειρία). 5/ 5

Ενασχόληση με την πολιτικοκοινωνική ζωή της περιοχής της μικροκατοικίας. Όχι Θετικά και αρνητικά της ζωής σε μια μικροκατοικία. Θετικά: διακοπές, ωραιες στιγμές με φίλους Αρνητικά: εκθεση καιρικών συνθηκών, δυσκολίες στη συντήρηση Εργασίες συντήρησης. Καθάρισμα των δομών, Κοπή άγριων χόρτων, Κλάδεμα ελαιών, Συντήρηση φωτοβολταϊκού, Πλήρωση ∆εξαμενης νερού ∆ιαχείριση 'Γκρίζων Νερών' και Λυμάτων. ∆εν υπάρχει τουαλέτα

Αν έχεις επανάχρηση δομικών υλικών, περιέγραψε πως τα βρήκες και τι χρήση τους έδωσες. Ρεταλια από οικοδομηκες κατασκευές χρησιμοποιούμενα σε αντίστοιχες χρήσεις, έπιπλα από τα σκουπίδια για πλήρη εξοπλισμό του χώρου, πολλές δωρεές από φίλους. Εργαλεία που χρησιμοποιήθηκαν για την κατασκευή. εξκαφεα, φορτωτή, τρακτέρ, φορτηγό, κορδέλα ξύλων, μπετονιερα Προετοιμασία όπως σχέδια, μακέτες, διανυκτέρευση. Πρόχειρα σχέδια, τοπογραφικό αρχιτεκτονικό σχέδιο

80

κόνι

αλ στο μπ

Σπιτάκι 4 m2 | για 2

από εκτός πιτο σ ό χ ο ρ τ

81

Κουζίνα 25 m2

82

Μπαλκονακι 8 m2

83

Τροχόσπιτο 20 m2

84

2

ΠΡΟΑΣΤΙΑΚΟ ΤΟΠΊΟ

85

09

σχέση υποκειμένου - κατοικίας Aιτίες επιλογής. γρήγορη και έυκολη μετακίνηση, μπορώ να μεταφέρω την κατοικία σε οποιοδήποτε τόπο-μέρος

Τόντι , 25

άνεργη αρχιτεκτόνισσα

10 m2 | για 2 Κινητή μικροκατοικία, τέσσερεις τροχούς, χώρο αποθήκευσης και ύπνου

Ανταποκρίνεται/ θηκε στις ανάγκες σου; Η συγκεκριμένη μικροκατοικία καλύπτει τις ανάγκες την θερινή περίοδο και όχι την χειμερινή.

(μετα)κίνηση Αν είναι ΚΙΝΗΤΗ ή ΣΤΑΘΜΕΥΜΕΝΗ, τη μετακινείς από επιλογή ή υποχρέωση

Από επιλογή

ηλιακή λάμπα

Αν είναι ΑΚΙΝΗΤΗ ή ΣΤΑΘΜΕΥΜΕΝΗ, ασχολείσαι με τη γη/ καλλιέργεια/ περιβάλλοντα χώρο της μικροκατοικίας;

τοποθεσία & συντήρηση

κατασκευή & συμμετοχή

(Συνήθης) Τοποθεσία. σε αστικα κέντρα, βουνό θάλασσα, προυπόθεση είναι η σκιά Ενασχόληση με την πολιτικο-κοινωνική ζωή της περιοχής της μικροκατοικίας. όχι διότι χρησιμοποιώ-μετατρέπω την μικροκατοικία μου τους θερινούς μήνες Θετικά και αρνητικά της ζωής σε μια μικροκατοικία.

Βοήθησαν στο σχεδιασμό & υλοποίηση.

2

Εκτός δικτύου Τεχνολογίες.

Θετικά: ευκολη και γρήγορη μετακίνηση σε οποιονδήπτε τόπο σε περίπτωση που μπορεί να κινηθεί, μικρότερη φορολογία λόγω τετραγωνικών (νομιμοποίηση κατοικίας) Αρνητικά: ίσως είναι μερικές φορές ότι σε "καταπλακώνει" ο χώρος. Αυτό βέβαια είναι απλά μια προσωπική αισθηση που μπορέι να έχω νιώσει σε άλλες αντίστοιχές μικροκατοικίες το οποίο μπορέι να βελτιωθεί π.χ από την διαρρύθμιση του χώρου πχ, αλλά γενικά δεν θεωρώ πως μπορώ εγώ προσωπικά να βρω αρνητικά σε μια μικροκατοικία

Εργασίες συντήρησης. αλλαγή λάστιχα ∆ιαχείριση 'Γκρίζων Νερών' και Λυμάτων. ∆εν υπάρχει η διαχείρηση των γκρίζων νερών στην μικροκατοικία.

-

Γνώστες/τριες [ λαικοί τεχνίτες/ τεχνίτριες, εξειδικευμένοι/ ες, πατεντιάρηδες, Bricoleurs];

ο ένας από τους δύο είναι πατεντιάρης, bricoleur

Κατασκευαστικές εμπειρίες στο παρελθόν (1: καμία, 5: μπόλικη εμπειρία).

1/ 5 Αν έχεις επανάχρηση δομικών υλικών, περιέγραψε πως τα βρήκες και τι χρήση τους έδωσες. δεν έχω χρησιμοποιήση Εργαλεία που χρησιμοποιήθηκαν για την κατασκευή. μόνο εργαλεία χειρός χρησιμοποιήθηκαν Προετοιμασία όπως σχέδια, μακέτες, διανυκτέρευση. στην συγκεκριμένη δεν έχουν γίνει ούτε σχέδια ούτε μακέτες

86

87

10 Kim , 29

σχέση υποκειμένου - κατοικίας Aιτίες επιλογής. flexibility, easy to stay in coubtryside or City. cheaper than a flat

student /self employee

Ανταποκρίνεται/ θηκε στις ανάγκες σου; somehow yes. but it is Nothing to live in for a long time. for this would be some improvements nice.

Van, exsisting

(μετα)κίνηση

8 m2 | για 2

Αν είναι ΚΙΝΗΤΗ ή ΣΤΑΘΜΕΥΜΕΝΗ, τη μετακινείς από επιλογή ή υποχρέωση by choice, it's a van

Εκτός δικτύου Τεχνολογίες.

no, tue van run with fuel

Αν είναι ΑΚΙΝΗΤΗ ή ΣΤΑΘΜΕΥΜΕΝΗ, ασχολείσαι με τη γη/ καλλιέργεια/ περιβάλλοντα χώρο της μικροκατοικίας; if yes, sure.

τοποθεσία & συντήρηση

κατασκευή & συμμετοχή

(Συνήθης) Τοποθεσία. it was located in area of Madrid, lübeck and Leipzig

Βοήθησαν στο σχεδιασμό & υλοποίηση. none

Ενασχόληση με την πολιτικο-κοινωνική ζωή της περιοχής της μικροκατοικίας. in a house project with some possibilities to stay in tiny houses or vans Θετικά και αρνητικά της ζωής σε μια μικροκατοικία. con is the rebuilding time for sleeping, working and driving. Εργασίες συντήρησης. carpenters, metalwork and engineskills required ∆ιαχείριση 'Γκρίζων Νερών' και Λυμάτων. specific portable compost toilet

Γνώστες/τριες [ λαικοί τεχνίτες/ τεχνίτριες, εξειδικευμένοι/ ες, πατεντιάρηδες, Bricoleurs]; some skilled friends Κατασκευαστικές εμπειρίες στο παρελθόν (1: καμία, 5: μπόλικη εμπειρία).

3/ 5 Αν έχεις επανάχρηση δομικών υλικών, περιέγραψε πως τα βρήκες και τι χρήση τους έδωσες. none Εργαλεία που χρησιμοποιήθηκαν για την κατασκευή. none Προετοιμασία όπως σχέδια, μακέτες, διανυκτέρευση. none

88

89

11 Sorofikin, 24

Φοιτητής Αρχιτεκτονικής

12 m2 | για 2 Τροχόσπιτο με ημιυπαίθριο χώρο που λειρουργεί ως κύριος χώρος το καλοκαίρι, χώρος γραφείου, βιβλιοθήκης και χαλάρωσης.

Εκτός δικτύου Τεχνολογίες.

ηλιακος θερμοσίφωνας

σχέση υποκειμένου - κατοικίας Aιτίες επιλογής. Τον πειραματισμο. Την ∆οκιμή. Την Εμπειρία της διαβιωσης μες στη φύση και στα πλαίσια μιας οικο-κοινότητας 10 ατόμων σε απόσταση μολις 5 χμ. απο το αστικό κέντρο του Βόλου Ανταποκρίνεται/ θηκε στις ανάγκες σου; Ναι! Η θέα μας γεμιζε εμπνευση. Ο χώρος και το περιβάλλον ενθαρυνε την ερωτικη μας ζωη. Νιώθαμε υγιείς. Το χειμώνα βέβαια είχαμε γυρω στις 12 κουβερτες. 2 κατω απο το στρωμα, 3 κατω απο το σεντονι, 7 απο πάνω και αγκαλίτσα.

(μετα)κίνηση Αν είναι ΚΙΝΗΤΗ ή ΣΤΑΘΜΕΥΜΕΝΗ, τη μετακινείς από επιλογή ή υποχρέωση παρ'όλο που έχει τη δυνατοτητα να μετακινηθεί. ∆εν θα γίνει λόγω επιπροσθετων κατασκευων που περιβαλλουν το τροχοσπιτο και γενικοτερης ευκολιας. Αν είναι ΑΚΙΝΗΤΗ ή ΣΤΑΘΜΕΥΜΕΝΗ, ασχολείσαι με τη γη/ καλλιέργεια/ περιβάλλοντα χώρο της μικροκατοικίας; βεβαιως. Λαχανοκηπος. Κηπος αρωματικών. Καθαρισμα του χώρου, Συλλογή ξύλων κ.ά.

τοποθεσία & συντήρηση

κατασκευή & συμμετοχή

(Συνήθης) Τοποθεσία. ∆ιμήνι.

Βοήθησαν στο σχεδιασμό & υλοποίηση.

1 Γνώστες/τριες [ λαικοί τεχνίτες/ τεχνίτριες, εξειδικευμένοι/ ες, πατεντιάρηδες, Bricoleurs]; πατεντιάρης Κατασκευαστικές εμπειρίες στο παρελθόν (1: καμία, 5: μπόλικη εμπειρία).

2/ 5 Αν έχεις επανάχρηση δομικών υλικών, περιέγραψε πως τα βρήκες και τι χρήση τους έδωσες. Λαμαρίνες για κατασκευη προέκτασης μπάνιου/ντουζιέρα.. Νάιλον πλαστικά για προστασία ημιυπαίθριου χώρου.

Ενασχόληση με την πολιτικο-κοινωνική ζωή της περιοχής της μικροκατοικίας. εκανα μαθηματα προς ολες τις ηλικιες με τιτλο 'Αρμονικη Εκφραση' σε μια αιθουσα της οικοκοινοτητας μας Θετικά και αρνητικά της ζωής σε μια μικροκατοικία. Εφόσον η διαμονή είναι κατεπιλογή κι όχι κατα ανάγκη κι αν οι ανθρωποι που ζουν εκει ειναι αγαπημενοι, Όλα θα κυλησουν υπέροχα. Ετσι το βίωσα κι εγω. Εργασίες συντήρησης. Τακτικός καθαρισμός απο σκόνη λόγο αέρα. ∆ιαχείριση 'Γκρίζων Νερών' και Λυμάτων. Στην αποχέτευση μέσω αυτοσχέδιου σωλήνα που ειχε εγκαταστησει καποιος αλλος προηγουμενος.

Εργαλεία που χρησιμοποιήθηκαν για την κατασκευή. κατσαβίδι. σφυρί. σιλικόνι για κλείσιμο σπασμένου παραθύρου Προετοιμασία όπως σχέδια, μακέτες, διανυκτέρευση. καμία προετιμασια. την ωρα που εντοπιζουμε την αναγκη, τότε πράττουμε

90

91

3

ΑΣΤΙΚΟ ΤΟΠΊΟ

93

12 Ρινρον , 26

χειροτεχνίτισσα

30 m2 | για 2 το σπίτι μου το έφτιαξα μόνη μου μέσα σε 2 μήνες covid και βρίσκεται μέσα σε στο γκαραζ μιας πολυκατοικίας. Εκτός δικτύου Τεχνολογίες.

για την ώρα ζεσταίνω 1 λίτρο νερο στο γκάζι και το αναμειγνύω με 1 λίτρο νερο βρυσης για να κάνω μπάνιο αυτο που δεν ήξερα είναι οτι 2 λίτρα νερο είναι υπεραρκετα για ένα πληρες μπάνιο (λούζω και μαλλια) και μου περισσευει και νερό!

τοποθεσία & συντήρηση

(Συνήθης) Τοποθεσία. το σπίτι μου βρίσκεται στην Γρανάδα της Ισπανίας, εντός αστικού ιστού γιατί δουλεύω στην πολη και μετακινούμαι καθημερινα με τα ποδια το χωράφι μου κι αυτό βρίσκεται στην Γρανάδα και το επισκέπτομαι σχεδόν κάθε μέρα. Ενασχόληση με την πολιτικο-κοινωνική ζωή της περιοχής της μικροκατοικίας. στην γειτονιά μου όχι, γιατί λόγω covid δυσκολέυομαι να γνωρίσω τους γείτονες, είναι οι περισσότεροι μεγάλη στην ηλικια αλλά ασχολούμαι με μια co-operativa καλλίεργειας λαχανικών που εφοδιάζει την πόλη μια φορά τη βδομάδα με λαχανικά που καλλιεργούνται στα γύρω χωριά. Θετικά και αρνητικά της ζωής σε μια μικροκατοικία. θετικά: όλα είναι κοντά σε απόσταση χειρός, μαναγκάρεται εύκολα και γρήγορα από ένα μόνο άτομο. αρνητικά: είναι λίγο δύσκολο να φιλοξενήσω πολύ κόσμο Εργασίες συντήρησης. οι ακρως στοιχειώδεις. η φασίνα είναι υπόθεση μισής ώρας την βδομάδα ∆ιαχείριση 'Γκρίζων Νερών' και Λυμάτων. το σπίτι μου είναι συνδεδεμένο με το δίκτυο αποχέτευσης

σχέση υποκειμένου - κατοικίας Aιτίες επιλογής.Επέλεξα να στήσω το δικό μου σπίτι γιατί είναι πολύ σημαντικό για μένα να εκφράζομαι ελεύθερα στον προσωπικό μου χώρο. αυτό για μένα σημαίνει να αντιμετωπίζω τον χώρο που ζω σα να 'ταν καμβάς ζωγραφικής. στα σπίτια που έμενα με νοίκι ένιωθα παρα πολύ περιορισμένη στο να επέμβω όπως εγώ θα ήθελα στον χώρο. τα τελευταία χρόνια πλήρωνα μεταξύ 200-300 ευρώ για δωματιο 12μ2 περίπου που είναι πάρα πολλά χρήματα για να μην νιώθεις ούτε καν άνετα. τώρα δεν πληρώνω κανένα νοίκι και ζω σε ένα σπίτι 30μ2. οκ, δεν έχει ζεστό νερο, ιντερνετ, μπαίνει λίγο φως γιατί είναι ημιυπόγειο αλλά εγώ το έφτιαξα με πολύ χαρά, και έμαθα χιλιάδες νέα πράγματα φτιάχνοντας το κ από τα χρήματα που εξοικονομώ από τα νοίκια κάνω σχέδια για το μέλλον, οτι θα κάνω μαθήματα μουσικής, ή κεραμικής και τέτοια κι αυτό που μου δίνει πολύ χαρα. Ανταποκρίνεται/ θηκε στις ανάγκες σου; ναι, θεωρώ πως ανταποκρινεται στις ανάγκες μου γιατί ζώντας -κτίζοντας το τους τελευταίους 6 μήνες είδα πως 30μ2 μπορούν να χωρέσουν ότιδήποτε φαντάζεται κανείς για παραδειγμα, στο σπίτι μου ανα διαστήματα χώρεσαν ένα μπαρ, αλλοτε ένας μικρός κινηματογράφος, μια αίθουσα χωρού, ένα εργασήρι ραπτικτής, ένα γραφείο ομαδικής εργασίας, ένα γυμναστήριο, ένα μαγαζι που πουλούσε μακαρόνια και μια σκηνη κουκλοθέατρου κι όλα αυτά επειδή είχα την άνεση να το μεταμορφώνω ανα πάσα στιγμή, να καλώ όποιον θέλω κλπ

(μετα)κίνηση Αν είναι ΚΙΝΗΤΗ ή ΣΤΑΘΜΕΥΜΕΝΗ, τη μετακινείς από επιλογή ή υποχρέωση δεν είναι κινητο (δυστυχώς) Αν είναι ΑΚΙΝΗΤΗ ή ΣΤΑΘΜΕΥΜΕΝΗ, ασχολείσαι με τη γη/ καλλιέργεια/ περιβάλλοντα χώρο της μικροκατοικίας; ναι, είναι ακίνητη και ασχολόυμαι με την καλλιέργεια φυτεύω κηπευτικά σε ένα χωραφάκι έδω κοντά που ανοίκει σε μια φίλη και τρώμε και οι δυο από αυτά

κατασκευή & συμμετοχή

Βοήθησαν στο σχεδιασμό & υλοποίηση. 2 Γνώστες/τριες [ λαικοί τεχνίτες/ τεχνίτριες, εξειδικευμένοι/ ες, πατεντιάρηδες, Bricoleurs]; όχι, δεν είμαστε εξειδικευμένοι τεχνίτες όμως μας αρέσουν όλων των ειδών οι κατασκευές, μικρές και μεγάλες μάθαμε να περνάμε μόνοι μας όλες τις σωληνώσεις, μάθαμε να βάζουμε πάτωμα, να φτιάχνουμε τοίχους από γειψοσανίδες και τοίχους από τούβλα, να στήνουμε τα έπιπλα της κουζίνας, να συνδέουμε ηλεκτρικά καλώδια, αλλά και να ράβουμε τα μαξιλάρια και τις κουρτίνες μας δεν είχαμε ασχοληθεί με αυτά στο παρελθόν αλλά κάνοντας, δοκιμάζαμε και μαθαίναμε. Κατασκευαστικές εμπειρίες στο παρελθόν (1: καμία, 5: μπόλικη εμπειρία). 2/ 5. Αν έχεις επανάχρηση δομικών υλικών, περιέγραψε πως τα βρήκες και τι χρήση τους έδωσες. όλον τον πάγκο της κουζίνας μου τον έδωσε ένας φίλος που μετακόμιζε. Τα χρώματα που έβαψα τους τοίχους, μου τα έδωσε ένας φιλος μπαρμαν της γειτονιας, που του περίσσεψαν από την ανακαίνιση. Τα τούβλα, για έναν τοίχο, τα μάζεψα ένα-ένα από μια οικοδομή που εχει μεινει στη μέση εδω πιο δίπλα και τα μετέφερα μόνη μου. Τον νυπτήρα του μπάνιου, τον έφτιαξα συνδιάζοντας ενα παλιο κομοδίνο και ένα πήλινο μεγάλο πλάτο. Τα υπόλοιπα έπιπλα του μπάνιο, μου τα έδωσαν τζάμπα επιχειρίσεις, που πουλάνε έπιπλα υγιεινής, γιατί είχαν μια μικρή γρατζουνιά κάπου και θεωρούσαν οτι δε θα τα πουλούσαν. Το κρεβάτι, είναι απλώς ένα στρώμα στο πάτωμα που το είχα ήδη. Το τραπέζι, είναι δύο ξύλινα πόδια, με μια γυάλινη επιφάνεια ακουμπισμένη πάνω τους. Οι καρέκλες, είναι δύο πολυθρόνες παλιές, αλλά όμορφες, που μου ΄χαρισαν κατι παππουδες. Τα υλικά που αγόρασα είναι το τσιμέντο, οι ξύλινες σανίδες για το πάτωμα, οι σωληνες και πολλά εργαλεία, πρόκες, βίδες, καρφιά, τα οποία μου θα χρησιμοποιήσω για μελλοντικές κατασκευες. Εργαλεία που χρησιμοποιήθηκαν για την κατασκευή. Οτιδήποτε, όλα τα απλά κατσαβίδια και σπάτουλες και τέτοια αλλά ακόμα και βελόνες και κλώστες και χαρτόκολλά για κάποιες λεπτομέριες. Προετοιμασία όπως σχέδια, μακέτες, διανυκτέρευση. ναι, έκανα κάποια σχέδια, κυρίως για τους χώρους υγιείνης και την κουζίνα τα οποία αφορούσαν τεχνικά θέματα, που πάνε οι σωληνώσεις ας πούμε αλλά πολύ βασικά πράγματα.

94

95

13 ∆ανάη, 24

σχέση υποκειμένου - κατοικίας Aιτίες επιλογής. ∆ιαθεσιμότητα, Οικονομικοί λόγοι, Απλότητα

Κινηματογράφος /Media

Ανταποκρίνεται/ θηκε στις ανάγκες σου; Πλήρως. Είναι διαθέσιμο, δεν πληρώνω νοίκι/ρεύμα/νερό/ίντερνετ, έχω τα απολύτως απαραίτητα και τα εξτραδάκια έχουν μεγαλύτερη αξία

∆ωμάτιο σε φοιτητική Εστία

(μετα)κίνηση

6 m2 | για 2

Αν είναι ΚΙΝΗΤΗ ή ΣΤΑΘΜΕΥΜΕΝΗ, τη μετακινείς από επιλογή ή υποχρέωση

είναι ακίνητη

Γκάζι

Αν είναι ΑΚΙΝΗΤΗ ή ΣΤΑΘΜΕΥΜΕΝΗ, ασχολείσαι με τη γη/ καλλιέργεια/ περιβάλλοντα χώρο της μικροκατοικίας;

τοποθεσία & συντήρηση

κατασκευή & συμμετοχή

(Συνήθης) Τοποθεσία. Θεσσαλονίκη (κέντρο)

Βοήθησαν στο σχεδιασμό & υλοποίηση. 2

Ενασχόληση με την πολιτικο-κοινωνική ζωή της περιοχής της μικροκατοικίας. Σχεδόν καθόλου. νασχόληση μόνο με τα κοινά του διαδρόμου στον οποίο βρίσκεται το δωμάτιο.

Ναι, o ένας επαγγελματίας μαραγκός και η άλλη έχει μεγάλη εμπειρία σε κατασκευές με φυσικά υλικά, κόμπους κ.ά.

Εκτός δικτύου Τεχνολογίες.

Θετικά και αρνητικά της ζωής σε μια μικροκατοικία. ΘΕΤΙΚΑ: δωρεάν, απλότητα, διαθεσιμότητα ΑΡΝΗΤΙΚΑ: έλλειψη χώρου, συμβίωση με πολύ κόσμο

Όχι, όμως σκοπεύω

Γνώστες/τριες [ λαικοί τεχνίτες/ τεχνίτριες, εξειδικευμένοι/ ες, πατεντιάρηδες, Bricoleurs];

Κατασκευαστικές εμπειρίες στο παρελθόν (1: καμία, 5: μπόλικη εμπειρία).

3/ 5 Αν έχεις επανάχρηση δομικών υλικών, περιέγραψε πως τα βρήκες και τι χρήση τους έδωσες.

-

Εργασίες συντήρησης.

-

Εργαλεία που χρησιμοποιήθηκαν για την κατασκευή. μόνο χειρός

∆ιαχείριση 'Γκρίζων Νερών' και Λυμάτων. Αποχέτευση

Προετοιμασία όπως σχέδια, μακέτες, διανυκτέρευση. Κάτοψη χώρου και τοποθέτηση.

96

στα

η όχρ κοιν

στα

η όχρ κοιν

στα

η όχρ κοιν

στα

η όχρ κοιν

στα

η όχρ κοιν

97

14 Αννού, 21 Φοιτήτρια

6 m2 | για 2 δωμάτιο σε εστία διαμορφωμένο για να ζουν 2 άτομα

σχέση υποκειμένου - κατοικίας Aιτίες επιλογής. ∆εν είχα καθόλου λεφτά και το δωμάτιο αυτό μου παρέχεται δωρεάν από το πανεπιστήμιο Ανταποκρίνεται/ θηκε στις ανάγκες σου; Ναι γιατί το φτιάξαμε όπως πιστεύαμε ότι θα μας εξυπηρετεί και ίσχυσε. Επίσης ειναι δωρεάν. Αλλά και χωρίς αυτό, είναι άνετο και πολύ γλυκούλι και επίσης χωράει πολλά περισσότερα από όσα περίμενα!

(μετα)κίνηση Αν είναι ΚΙΝΗΤΗ ή ΣΤΑΘΜΕΥΜΕΝΗ, τη μετακινείς από επιλογή ή υποχρέωση

-

∆εν καταλαβαίνω την ερώτηση

Αν είναι ΑΚΙΝΗΤΗ ή ΣΤΑΘΜΕΥΜΕΝΗ, ασχολείσαι με τη γη/ καλλιέργεια/ περιβάλλοντα χώρο της μικροκατοικίας;

τοποθεσία & συντήρηση

κατασκευή & συμμετοχή

Εκτός δικτύου Τεχνολογίες.

(Συνήθης) Τοποθεσία. ∆εν κατάλαβα - εκεί που χτίστηκε (?) Ενασχόληση με την πολιτικο-κοινωνική ζωή της περιοχής της μικροκατοικίας. Νο Θετικά και αρνητικά της ζωής σε μια μικροκατοικία. Θετικά: έχεις τα απαραίτητα συν λίγα παραπάνω και είναι λιγότερο εύκολο να γεμίσεις με άχρηστα το δωμάτιο, είναι όλα πολύ κοντά και όταν θέλω κάτι απλά σέρνομαι με την καρέκλα, ζεσταίνεται γρήγορα-εύκολα-οικονομικά τον χειμώνα, σε παρακινεί λίγο να βγαίνεις έξω και να κινείσαι, καθαρίζεται γρήγορα. Αρνητικά: στο συγκεκριμένο δεν έχουμε τουλάχιστον δύο διακριτούς χώρους όπου μπορει να πάει η η κάθε μια και να μην ακούει την άλλη πχ αν έχουμε ταυτόχρονα δουλειά, κατάλαβα ότι απλά βαριέμαι το καθάρισμα και δεν φταίνε οι διαστάσεις ενός χώρου, ζεσταίνεται γρήγορα και το καλοκαίρι και χωρίς παράθυρα δεν παλεύεται, το ψυγείο είναι μικρό. Εργασίες συντήρησης.Υπεύθυνη η εστία ∆ιαχείριση 'Γκρίζων Νερών' και Λυμάτων. Υπεύθυνη η εστία

έχω φυτά στο μπαλκόνι

Βοήθησαν στο σχεδιασμό & υλοποίηση.

1 + Εγώ + μαραγκός

Γνώστες/τριες [ λαικοί τεχνίτες/ τεχνίτριες, εξειδικευμένοι/ ες, πατεντιάρηδες, Bricoleurs]; ο ένας, επαγγελματίας

Κατασκευαστικές εμπειρίες στο παρελθόν (1: καμία, 5: μπόλικη εμπειρία).

1/ 5 Αν έχεις επανάχρηση δομικών υλικών, περιέγραψε πως τα βρήκες και τι χρήση τους έδωσες. Εργαλεία που χρησιμοποιήθηκαν για την κατασκευή. Προετοιμασία όπως σχέδια, μακέτες, διανυκτέρευση. Ένα ψιλο-πρόχειρο σχέδιο στον υπολογιστή κυρίως για τις αναλογίες και τις διαστάσεις όσων θα έμπαιναν / χωρούσαν

98

μέρος κτηρίου που υπάρχει πολλα χρόνια - αναλάβαμε την εσωτερική διαμόρφωση του χώρου

99

15

Νικηφόρος, 24 Φοιτητης Αρχιτεκτονικης

18 m2 | για 1 ∆ωμάτιο Νεοκλασσικού κτιρίου στο Κέντρο του Βόλου

σχέση υποκειμένου - κατοικίας Aιτίες επιλογής. Ήθελα να μαθω να κατασκευαζω το μικρότερο δυνατόν πατάρι με τα ήδη υπάρχοντα ξύλα, έτσι ώστε να φιλοξενεί μέχρι και 4 άτομα. Επίσης για να μείνω εκεί Οκτ 2019 - Μαρτ 2020 Ανταποκρίνεται/ θηκε στις ανάγκες σου; Ηταν πολυ ωραια εμπειρια έμαθα να δουλευω πολλά εργαλεια επεξεργασιας ξύλου, και μηχανισμους καθαρισματος ξύλινου πατώματος, πλακιδίων και μωσαϊκού. Επίσης το κατασκεύασα χωρις τη χρήση σχεδίου, αλλά με το σώμα μου ως κανόνα.

(μετα)κίνηση

Αν είναι ΚΙΝΗΤΗ ή ΣΤΑΘΜΕΥΜΕΝΗ, τη μετακινείς από επιλογή ή υποχρέωση

κυμβαλιον

τιποτα

Αν είναι ΑΚΙΝΗΤΗ ή ΣΤΑΘΜΕΥΜΕΝΗ, ασχολείσαι με τη γη/ καλλιέργεια/ περιβάλλοντα χώρο της μικροκατοικίας;

τοποθεσία & συντήρηση

κατασκευή & συμμετοχή

(Συνήθης) Τοποθεσία. Κεντρο του Βόλου

4

Εκτός δικτύου Τεχνολογίες.

Ενασχόληση με την πολιτικο-κοινωνική ζωή της περιοχής της μικροκατοικίας. Αρχικά ήταν ένας ανοιχτός χώρος πειραματισμού και κατασκευαστικής εκμάθησης. 'Επειτα κάναμε διάφορες ψυχαγωγικές εκδηλώσεις. Στο υπόλοιπο του σπιτιού γινοντουσαν συνελευσης φοιτητικών ομάδων, Φωτογραφικη ομάδα Ρο και συντονισμός διπλωματικών με θεμα τα εγκαταλελειμμένα κτήρια στο Βόλο. Θετικά και αρνητικά της ζωής σε μια μικροκατοικία. Έχεις όσα θές άμεσα. Ενώνει τους ανθρώπους και σχεδόν επιβάλει τη σωματική επαφή. Πολύ κρύο το χειμώνα!! Εργασίες συντήρησης. ∆εν προλαβα να χρειαστει να το συντηρησω. Γενικά Το σκυλί και οι τρίχες του είναι αιώνιο ζήτημα σε κάθε σπίτι. ∆ιαχείριση 'Γκρίζων Νερών' και Λυμάτων. Συνδεση με Αποχέτευση

δεν ηταν αυτος ο στοχος στην προκειμενη περιπτωση καθως ο χρονος μου ηταν Βοήθησαν στο σχεδιασμό & υλοποίηση.

Γνώστες/τριες [ λαικοί τεχνίτες/ τεχνίτριες, εξειδικευμένοι/ ες, πατεντιάρηδες, Bricoleurs]; πατεντιαρηδες και αρχάριοι

Κατασκευαστικές εμπειρίες στο παρελθόν (1: καμία, 5: μπόλικη εμπειρία).

3/ 5 Αν έχεις επανάχρηση δομικών υλικών, περιέγραψε πως τα βρήκες και τι χρήση τους έδωσες. Ξύλα για κατασκευη παταριου Εργαλεία που χρησιμοποιήθηκαν για την κατασκευή. Πριονι. Σεγα. Γυαλοχαρτο. Τριβιο. ∆ράπανο. Βιδολόγο. Προετοιμασία όπως σχέδια, μακέτες, διανυκτέρευση. διανυκτέρευση. Σημείωση πανω στα ξύλα βάση του σώματος μου και Κοψε Βιδωσε κτλ.

100

101

102

3

ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΑΥΤΟΝΟΜΙΑΣ ΑΑΑΑΑ

* Όλες οι φωτογραφίες που ακολουθούν, είναι από το προσωπικό μου αρχείο, εκτός από αυτές που έχουν υποσημειώσεις με τη αντίστοιχη ‘καταγωγή τους’.

Η ιστορία αυτονομίας μου, ειναι μία πορεία από την προσωπική αναζήτηση, στην κοινωνική ζύμωση και πάλι πίσω. H ημερολογιακού τύπου καταγραφή κάποιων -ίσως πολύ ίσως καθόλουκομβικών ημερών από την καραντίνα και ύστερα, είναι με κάποιον τρόπο η ιστορία της αυτονομίας μου. Η έρευνα, έγινε με γνώμονα τις παρακάτω κατηγορίες ενδιαφέροντος που καθόρισαν τη δομή του ‘ημερολογίου’. Αν και η καταγραφή ξεκίνησε με αυτόματη γραφή, σύντομα συνειδητοποίησα πως μου είναι πολύ εύκολο να ξεφύγω από τα ενδιαφέροντα της παρούσας ερευνητικής. Έτσι, οργανώθηκαν οι παρακάτω κατευθυντήριες κατηγορίες, που δεν επέβαλαν τη δομή, αλλά βοήθησαν στη συγκρότησή της. Μικροκατοικίες εντοπίστηκαν, έπειτα από επιτόπια έρευνα, γνωριμία με εμπειρικούς (και μη), εξειδικευμένους (και μη) σχεδιαστές και σχεδιάστριες, τεχνίτες και τεχνίτριες, τον τρόπο ζωής τους μέσα σ’ αυτές, την οικονομία και οικολογία των αυτοκατασκευών τους, των υλικών και μεθοδολογιών που χρησιμοποίησαν. Οι περισσότερες εντοπίστηκαν στο Πήλιο και κάποιες στη Γερμανία, δίπλα στον ποταμό Ρήνο. Τροφοσυλλογή, αναγνώριση, επεξεργασία, συντήρηση και κατανάλωση, σε κυρίως παραθαλάσσιες και ποταμίσιες περιοχές της ελληνικής και γερμανικής επαρχίας. Ρακοσυλλογή αντικειμένων και υλικών προς επανάχρηση ήταν από παιδί στη ζωή μου, εξαιτίας της ρακοσυλλογής του πατέρα μας. Η αλλαγή της κλίμακας σε μεγαλύτερων διαστάσεων αντικείμενα και υλικά, επιτρέπουν διαφορετικούς πειραματισμους κατασκευών. Επανάχρηση, η διαδικασία ημερήσιου ενθουσιασμού που ακολουθούσε καλές ανακαλύψεις ρακοσυλλογής. Ύστερα, ακολουθούσε η βασανιστική σκέψη που με ακολουθεί μετά τις σπουδές στο ΤΑΜ: “Χμμ, θα μπορούσα όμως να μελετήσω το σενάριο

της μικροκατοικίας, να το σχεδιάσω, να πειραματιστώ και να το τελειοποιήσω, αντί να κάνω ότι μου κατέβει στο κεφάλι τώρα που το βρήκα”. Φίδια, δεν έχω ξαναδεί ή ξανασυζητήσει τόσο πολύ για φίδια μέσα σε ένα καλοκαίρι. Ξεκίνησε ως ένας από τους μεγαλύτερους μου φόβους και άγχος. Τα ποντίκια, από τότε που βρήκαμεμαζέψαμε-αφήσαμε ελεύθερο ένα μικρό που κατοικούσε στο σπίτι μας στο Βόλο για καιρό, μου προκαλούν μεγαλύτερο ενδιαφέρον, απ’ ότι παλαιότερα που μου προκαλούσαν τρόμο. Η ελεύθερη κατασκήνωση βρίσκεται πάντα στο ερευνητικό μου ενδιαφέρον. Μάθαινα, μαθαίνω και υποψιάζομαι πως θα συνεχίσω -όχι μόνο πατέντες για να μην κουβαλάω πολλά αντικείμενα-, αλλά και πως να διαχειρίζομαι νέες εμπειρίες με ανθρώπους που πηγαίνουν για πρώτη φορά. Έντομα, τα κουνούπια φέτος ήταν απαράδεκτα πολλά και η γνωριμία μου με νέα, όπως το σαράκι και μεγάλες αράχνες είχε ενδιαφέρον. Οι παρακάτω σελίδες αποτελούν αφήγηση/ εικονοποίηση των συμπερασμάτων που χρησιμοποιούνται στη ροή των σκέψεωνπαραδειγμάτων ή άλλες φορές αποτελούν αυτόνομα μικρο-σχόλια από την εμπειρία των τελευταίων μου μηνών/ ημερών.. Αν και αποτελεί το τρίτο κεφάλαιο, είναι το πρώτο που κατέγραψα, καθώς η αυτόματη γραφή σκέψεων, ήταν πιο ευχάριστη από την υπόλοιπη γραφή της ερευνητικής εργασίας. Επίσης, η μνήμη μου δεν είναι καλή και η παρακάτω καταγραφή με τις αντίστοιχες φωτογραφίες που καταγράφονταν στο κινητό μου με τις αντίστοιχες ημερομηνίες, διευκόλυνε το να μη ξεχάσω, τι συνέβη, τους περασμένους τέσσερις μήνες από τις αρχές Μαΐου μέχρι το τέλος του Αυγούστου.

105

5 ΜΑΗ

ΔΑΣΟΧΩΡΙ ΑΡΑΓΜΑ. ΦΙΔΙ. ΠΟΝΤΙΚΙ

Το ∆ασοχώρι είναι ένας οικισµός, 150 κατοίκων, βορειοδυτικά της Λάρισας, στην περιφέρεια Θεσσαλίας. Ο σχεδιασµός του, που παροµοιάζεται µε ήλιο, όπου η πλατεία λειτουργεί σαν πυρήνας και οι δρόµοι αποτελούν τις ακτίνες του.

106

Έχω βρει μια πιθανή δουλειά στη Λάρισα και η συγκατοίκηση με τους γονείς, μας δυσκολεύει όλες. Οι γονείς μου έχουν ένα χωράφι/ οικόπεδο στο Δασοχώρι, μεγέθους 2 στρεμμάτων, που το αποκαλούν ‘πειραματικό’. Το επισκέφτηκα πριν από κάποιες μέρες να δω πως είναι και να πάρω ιδέες για χώρους αράγματος. Μικρή, όταν νευρίαζα, περνούσα από τα χωράφια με το ποδήλατο, μάζευα φρούτα εποχής από χωράφια θείων, οικογενειακών φίλων και όσων μου έχουν πει πως χρωστάνε στους δικούς μου ή στα μουλωχτά από κτήματα που δε γνώριζα. Μετά από μεγάλους καυγάδες, προορισμός ήταν ο ποταμός Πηνειός.

Πλέον, όπου κι αν πας έχει κόσμο και -μάλλον επειδή μεγάλωσαέχουν όλοι περιέργεια να μάθουν αν έχω φυτέψει χασίσια στα χωράφια τους. Ο χώρος αυτός αράγματος στον Πηνειό, δυστυχώς τον έχουν καταλάβει συνομήλικοι που οδηγούν enduro. Οπότε η ανάγκη αναζήτησης και ανακάλυψης ενός άλλου ήρεμου χώρου αράγματος γίνεται όλο και πιο επιτακτική/ απαραίτητη. Το κτήμα στο Δασοχώρι, είναι συνδεδεμένο με το δίκτυο υδροδότησης, έχει μία βάνα προς χρήση παραδίπλα και 15-20’ με τα πόδια βρίσκεις την πρώτη αμμουδιά/ όχθη του Πηνειού. Στο δρόμο μου προς το κτήμα, είδα ένα τεράστιο φίδι να διασχίζει το δρόμο από την απέναντι πλευρά. Φοβήθηκα, αλλά το προσπέρασα γρήγορα. “Στά καλιαρντά έχουμε τό ρήμα ινδοφιδιάζω (= γοητεύω) καί τίς λέξεις καραφίγκρο καί βιβοσέρμελο (αμφότερες σημαίνουν: φίδι). (...) Η λέξη έχιδνα μας δίνει τούς τύπους οχιά/ όχεντρα. Η οχιά λέγεται καί ασπίς. […] μια άλλης προσονυμία της οχιάς μας δίνει ή λέξη κουφή. (...) Όντως, τα φίδια δεν διαθέτουν αφτιά (ακούνε δια των κραδασμών)” (Πετρόπουλος Η. (1979), Ψειρολογία, Αθήνα: Εκδόσεις Γράμματα, σ. 39)

Όταν άνοιξα το κοτέτσι -που δεν έχει πια κότες -καθώς οι γονείς μου απελπίστηκαν από τις πολλαπλές φορές που τις έφαγαν αλεπούδες κ.ά.για να δω τι υπάρχει μέσα, αντίκρισα μια μεγάλη συλλογή σκουπιδιών και αντικειμένων που δε γνώριζα τη χρήση τους. Ξεκίνησα να το καθαρίζω και δεν άργησε να εμφανιστεί το πρώτο ποντίκι -που ίσως του τάραξα τον ύπνο καιπου μπορεί να τρόμαξε παραπάνω από μένα. Μάζεψα κάποια ακόμα σκουπίδια και έφυγα.

107

6 ΜΑΗ

ΔΑΣΟΧΩΡΙ

ΣΥΛΛΟΓΗ

108

Επισκεφτήκαμε το οικόπεδο με το Μήτσο- Δήμητρα (φίλη) και τη Λάικα (σκύλα). Κάναμε μια έρευνα και φωτογράφιση των δέντρων και φυτών που υπάρχουν στο κτήμα και μια αναζήτηση της καλύτερης σκιάς του οικοπέδου. Η καλύτερη φυσική σκίαση στο παρόν οικόπεδο βρίσκεται, όπως μπαίνεις από την είσοδο, τέρμα δεξιά. Στο φυτολόγιο υπάρχουν τα εξής:

Δέντρα για συλλογή: φυστικιές, ελιές, καρυδιές, κορομηλιές, μηλιές, αχλαδιές. Θαμνοειδή: αμπέλια, ροδιές. Αγριόχορτα για συλλογή: βλητα, γλιστρίδα, γαϊδουράγκαθα. Δέντρα για περίφραξη: αριζόνες

Επίσης, η Λάικα βρήκε στο σημείο με την καλύτερη σκίαση, δίπλα στον φράχτη, κάτι που μοιάζει με λίπος που θα μπορούσε να είναι από νεκρά πρόβατα και το καταβρόχθισε. Υποψιαζόμαστε πως κάποιος θα έσφαξε κάποιο πρόβατο και θα πέταξε τα λίπη μέσα γνωρίζοντας πως έχουμε μια σκυλίτσα και θα απολαύσει τη λιχουδιά.

109

10 ΜΑΗ ΠΑΡΑΛΙΑ ΠΑΠΑΚΩΣΤΑ ΤΡΟΦΟΣΥΛΛΟΓΗ

110

Με την ξαφνική επιστροφή από την Ισπανία και τις δύο εβδομάδες καραντίνας -λόγω Covid-19, χωρίς φυσική επαφή με κανένα ζωντανό ον, πήγαμε θάλασσα με το Μήτσο-Δήμητρα. Προορισμός μία από τις βραχώδεις καβάτζες μετά τη παραλία Παπακώστα, δίπλα στο Πολυδενδρίου, περίπου μία ώρα με το αυτοκίνητο από τη Λάρισα. Είχε πολύ καλό καιρό, αλλά με το που έκρυβαν τα σύννεφα τον ήλιο, τρέμαμε χαλαρά.

Από πίσω μας, στα βράχια, ανακαλύψαμε κρίταμα, στα πρώτα στάδια αναγέννησής τους για το φετινό καλοκαίρι. Για τη συλλογή, χρειάστηκε να σκαρφαλώσουμε κάποιους βράχους, οι οποίοι ήταν από αυτούς που σου σκίζουν τα πόδια. Που αν κάτσεις πάνω τους, σου τσιμπούν τον κώλο. Κι όμως μαζέψαμε μία σακούλα, τη μοιράσαμε, γυρίσαμε Γιάννουλη και τα ετοίμασα για το βραδινό. Έβρασα νερό, τα πέταξα μέσα μέχρι να μαλακώσουν λίγο -αλλά να είναι ακόμα τραγανιστά- και με το που τα έβγαλα, τα ξέπλυνα με κρύο νερό, όπως μου έμαθε η κ. Φούλα -για να σταματήσει απότομα η βράση και να μη γίνουν σκούρα πράσινα, αλλά το χρώμα τους να παραμείνει έντονα πράσινο, το γνωστό ‘blanching’, όπως το αποκαλεί η Julia Child.

Οι γονείς μου, που γύρισαν από το βουνό, έφεραν αγριοσπάραγγα. Τα τσιγαρίσαμε με αλατοπίπερο στο τηγάνι, αλλά μάλλον έπρεπε να τα είχαμε ζεματίσει λίγο πρώτα, γιατί ήταν σκληρά.

111

ΓΙΑΝΝΟΥΛΗ ΡΑΚΟΣΥΛΛΟΓΗ. ΕΠΑΝΑΧΡΗΣΗ

112

Μετά την επιστροφή μας από τη θάλασσα, πήγαμε στα χωράφια δίπλα στο σπίτι, να δούμε κάτι πλατφόρμες μεταφοράς βαμβακιού/ τεύτλων -της οικογένειας του μπαμπά-. Τις είχα σταμπάρει την προηγούμενη μέρα, που πήγαμε με το Γιάννη (μπαμπάς), να επισκευάσουμε την μία από τις δύο παρατημένες πλατφόρμες.

Τα φρένα της είχαν φρακάρει σε σημείο που δεν έπαιρνε μπρος, τα λάστιχα ήταν σάπια και ο βασικός σκελετός αποτελούνταν κυρίως από σκουριασμένα, σάπια μέταλλα. Ο Γιάννης άλλαξε τα λάστιχα με άλλα μεταχειρισμένα που πήρε απ’ το Γιώργο (τοπικό συνεργείο - tire shop).

Ο Κώστας (οικογενειακός φίλος) που περνούσε και έκατσε να βοηθήσει, μου εξήγησε πως “Αυτές οι πλατφόρμες, παλιά, δεν είχαν πινακίδες. Η άδεια τους έβγαινε με αυτή του τρακτέρ που τη μετέφερε”.

113

12 ΜΑΗ

ΕΠΑΡΧΙΑ ΓΙΑΝΝΟΥΛΗ ΕΠΑΝΑΧΡΗΣΗ ΠΛΑΤΦΟΡΜΑΣ ΒΑΜΒΑΚΙΟΥ

114

Ο Γιάννης, οργάνωσε τα περιουσιακά με τα αδέρφια του και η πλατφόρμα βαμβακιού που φαίνεται στις φωτογραφίες, που επισκεύαζε την προηγούμενη μέρα, είναι απ’ ότι μας ανακοίνωσε πλέον δική του. Τα τελευταία χρόνια έχει παρουσιάσει ένα πάθος με τις κότες ‘’οι χωριάτικες [κότες] τρώνε το γρασίδι από το χωράφι και δε χρειάζεται να το κουρεύω κάθε τόσο”.

Έτσι, θέλησε να μετατρέψει την πλατφόρμα σε ένα κινητό κοτέτσι. Επειδή βρίσκεται σε ύψος, αν ο πάτος παρέμενε διάτρητος, κάθε φορά που γεμίζει το έδαφος με κακά από τις κότες, θα γίνεται μεταφορά της πλατφόρμας σε ένα νέο σημείο του χωραφιού και το υπέδαφος θα έχει γεμίσει με οργανικά στοιχεία που τροφοδοτούν τα δέντρα (βασική καλλιέργεια η καρυδιά), φυσικό λίπασμα. Ουσιαστικά, θα διευκόλυνε τους γονείς μου, γιατί δε θα χρειαζόταν να καθαρίζουν το κοτέτσι κάθε τόσο, μία επίπονη, χρονοβόρα και συχνή διαδικασία, η οποία εξαντλεί και τους δύο.

Η Μύριαμ (μαμά), δεν ενθουσιάστηκε με την ιδέα -καθόλου. Ακολούθησε μία περίεργη εβδομάδα τσακωμών, ώσπου είπε η Μύριαμ “Γιατί δεν την κάνεις εσύ κάτι, Ελένη. Πάρτη, βάλτη στο Δασοχώρι και φτιάξε κάτι”. Εδώ πρέπει να αναφέρω πως οι γονείς μου έχουν ιστορικό με τσακωμούς για τέτοιας κλίμακας κατασκευές. Ο μπαμπάς μου βιάζεται να φτιάξει διάφορες και πολλές -συνήθως πρόχειρες, εκτός απ’ όταν καλεί λαϊκούς τεχνίτες- μικρο αρχιτεκτονικές παρεμβάσεις στα χωράφια και η μαμά μου να αγχώνεται για το χώρο, το χρόνο, το χρήμα, τη νομιμότητά και τη δουλειά που θα χρειαστούν για την κατασκευή και συντήρησή τους. Εγώ, από την άλλη, έχω φλερτάρει πολλές φορές με την ιδέα της τροχοκίνητης κατοικίας και της εν κινήσει κατοίκησης. “Σοβαρά, αρα είναι δική μου η πλατφόρμα?’’

115

13 ΜΑΗ

ΕΠΑΡΧΙΑ ΓΙΑΝΝΟΥΛΗ ΜΑΚΕΤΑ ΜΙΚΡΟΚΑΤΟΙΚΙΑ. ΣΥΛΛΟΓΗ

116

Ο ενθουσιασμός μου είναι τόσο μεγάλος. Φτιάχνω μακέτες και μελετώ με ρυμικό τρόπο τι είδους συμβατικές κατασκευές μπορούν να χωρέσουν σε μια πλατφόρμα 7.5 x 2.5m. Επίσης ξεκινάω (ή συνεχίζω) τον εθισμό μου στα βιντεάκια κινηματογραφιστριών στο youtube, που ασχολούνται με την κινηματογράφηση μικρών κατοικιών, ιδιοκατασκευής και κατοίκησης σε αυτοκινούμενα οχήματα και καταγραφή ελαστικών οικονομιών, εντός και εκτός αστικού ιστού.

Faircompanies. Kristen Dirksen και Nicolás Boullosa “Κάνω βίντεο για απλή διαβίωση, αυτάρκεια, μικρά (και μικροσκοπικά) σπίτια, κήπους (με ζώα), εναλλακτικές μεταφορές, DIY, χειροτεχνία και φιλοσοφίες της ζωής. Σπούδασα οικονομικά, αλλά δεν το ακολούθησα ως καριέρα. Αντ’ αυτού, επέστρεψα στο Σαν Φρανσίσκο και έγινα τηλεοπτικός δημοσιογράφος και μετά δούλευα για εθνική τηλεόραση στη Νέα Υόρκη για μια δεκαετία”. 1 Ο συνεργάτης της είναι, επίσης, συγγραφέας και δημοσιογράφος (UAB 1999).

Wild we Roam. Dana και Lou “Είμαστε ένα ζευγάρι, σχεδόν 30 χρονών που ζούμε σε ένα αρχαίο αυτομετατρεπόμενο φορτηγό που ονομάζεται Οδυσσέας. Μας αρέσει να κινούμαστε αργά, να κολυμπάμε στον ωκεανό, να τρώμε ρύζι και φασόλια, αλλά το μεγαλύτερο μας πάθος είναι η αφήγηση. Κάθε Τρίτη ανεβάζουμε ένα νέο βίντεο στο κανάλι μας στο Youtube”.2

Happen Films. Antoinette & Jordan, κινηματογραφίστριες, Νέα Ζηλανδία. “Κάνουμε ντοκιμαντέρ με επίκεντρο τις λύσεις που διερευνούν πώς μπορούμε να οικοδομήσουμε ανθεκτικές/ ελαστικές κοινότητες και τοπία μπροστά στις παγκόσμιες προκλήσεις”.3

Δεν πρόκειται για ξεκάθαρες επιστημονικές, επαγγελματικές καταγραφές, αλλά είναι ένας ευχάριστος τρόπος να σπαταλήσεις το χρόνο σου τα ζεστά μεσημεριανά του Μάη, προσπαθώντας να αποφύγεις να κάνεις κάτι παραγωγικό. Ξυπνάω και ξεκινάω τα σκίτσα, μετά μακέτες, πηγές και αναφορές, σε περιοδικά και διαδικτυακές σελίδες και πάλι πίσω.

1 2 3

https://faircompanies.com/nicolas-boullosa/ (ελεύθερη μτφρ.) https://www.wildweroam.com/ (ελεύθερη μτφρ.) https://happenfilms.com/ (ελεύθερη μτφρ.)

117

15 ΜΑΗ

ΛΑΡΙΣΑ ΜΑΝΤΡΕΣ ΣΥΛΛΟΓΗ. ΕΠΑΝΑΧΡΗΣΗ

118

Κατά την πρακτική μου άσκηση στους Basurama, των οποίων -όπως γράφουν στην ιστοσελίδα τους ‘η πρακτική περιστρέφεται γύρω από τον προβληματισμό των απορριμμάτων και της επαναχρησιμοποίησης’ 4, έμαθα πως η ασχολία με την επανάχρηση, απαιτεί μια τρομερή αλλαγή στη σκέψη της σειράς εφαρμογής πρακτικών. Όταν έχεις εξ αρχής στόχο να ξαναχρησιμοποιήσεις υλικά, -είτε από ιδεολογία, είτε για ελαχιστοποίηση κόστους- πρώτα, πρέπει να βρεις τα υλικά και ύστερα να σχεδιάσεις πάνω σε αυτά. Οι παραπάνω λόγοι, που εφαρμόζουν στο εγχείρημα αυτό, με οδήγησαν σε μία έρευνα/ μελέτη στις τοπικές μάντρες στης Λάρισας. Συμπεράναμε με το Μήτσο, πως η πλειοψηφία τους, βρίσκονται στα περίχωρα της πόλης, στην περιοχή της Νέας Σμύρνης -η συνοικία των Ρομάκαι επισκεφτήκαμε τρία. Η συγκεκριμένη περίοδος επίσκεψης, αποδείχτηκε δύσκολη. Όλες οι μάντρες ήταν κλειστές από καιρό, λόγω του Covid-19, οπότε δεν είχαν προλάβει να βγουν στην πιάτσα και να εφοδιαστούν με καινούργια υλικά και αντικείμενα. Κάναμε, όμως, γνωριμίες και πήραμε μία γεύση στο πως δουλεύουν τα πράγματα. Ο Μήτσος βρήκε γνωστούς της, ο άνθρωπος στη φωτογραφία, είχε έρθει σπίτι της για να τους αδειάσουν την αποθήκη από την παλιά δεξαμενή πετρελαίου.

4

http://basurama.org/en/about/ (ελεύθερη μτφρ.)

119

15 ΜΑΗ

ΕΠΑΡΧΙΑ ΓΙΑΝΝΟΥΛΗ ΡΑΚΟΣΥΛΛΟΓΗ. ΕΠΑΝΑΧΡΗΣΗ ΣΟΜΠΑ

120

Στο μεσημεριανό τραπέζι έλαβε χώρα μία σκηνή, που επαναλαμβάνεται συχνά και συνήθως οδηγεί σε τεράστιες επιτυχίες. Θα το χαρακτηριζα κάτι ανάμεσα σε -σπάνια- καλή επικοινωνία με τους γονείς μου, δείγμα γενναιοδωρίας τους και προσπάθεια της Μύριαμ να ξεφορτωθεί τη -χρόνια- ρακοσυλλογή του Γιάννη. Πηγαίνει ως εξής:

ΕΛΕΝΗ

Ξέρετε που μπορώ να βρω μια σόμπα;

ΓΙΑΝΝΗΣ Έχει ένα μαγαζί δίπλα στο -όνομα/ ψευδώνυμο που δε γνωρίζω-. ΜΥΡΙΑΜ Που εννοείς; -δίνει λάθος οδηγίες για άλλο μαγαζίΕΛΕΝΗ Καλά θα το γκουγκλάρω. (παύση - κοιτιούνται) ΓΙΑΝΝΗΣ Τι τη θες; ΕΛΕΝΗ Να τη βάλω στο σπίτι στο Δασοχώρι

ΓΙΑΝΝΗΣ Έχω κάτι σόμπες πετρελαίου δίπλα στην αποθήκη.

ΕΛΕΝΗ Μπαμπά, δε θα σου τις πάρω αν τις χρειάζεσαι. (παύση - προβληματισμός) Κάτσε, είπες σόμπες, πόσες είναι;

ΓΙΑΝΝΗΣ Τρεις. Πήγαινε, δες τες κι αν σου κάνουν, πάρε μία, δεν έχω θέμα.

ΜΥΡΙΑΜ Ναι, ναι, πήγαινε να τις δεις, κάτι θα βρεις. Γιαννάκη, πότε τις βρήκες, δε μου είπες…

Η ΕΛΕΝΗ πηγαίνει στην αποθήκη και βρίσκει τρεις πανέμορφες σόμπες πετρελαίου που μάζεψε ο Γιάννης με τον καιρό από τα σκουπίδια. Πήρε τη μία. Την άνοιξε και βρήκε μέσα μια πανέμορφη κυλινδρική σόμπα. Ξεκίνησε να διαβάζει, σχεδιάζει, ψάχνει, ρωτάει πως να τη μετατρέψει σε ξυλόσομπα. Όταν την καταλαμβάνει ο ενθουσιασμός, δε σκέφτεται καθαρά. Συγκεντρώνεται στο δέντρο και χάνει το δάσος.

121

23-27 ΜΑΗ

ΒΟΥΝΟ ΠΟΥΡΙ ΜΙΚΡΟΚΑΤΟΙΚΙΑ. ΤΡΟΦΟΣΥΛΛΟΓΗ. ΦΙΔΙ. ΠΟΝΤΙΚΙ. ΕΝΤΟΜΑ ΣΑΡΑΚΙ

Φωτογραφία: Αρχείο Β.Π.

122

Με την Εύα και τον Π, πήγαμε στο σπίτι του Β, στο Πουρί. Μία μικροκατοικία κατασκευασμένη με τη συμμετοχή πολλών, από φυσικά υλικά, με πολλά στοιχεία επανάχρησης. Ερωτεύτηκα την τοποθεσία, την κατοικία, το κτήμα, τη ζωή εκεί. Ανάμεσα στα φαγητά, τις βόλτες κάτω στη θάλασσα και το άραγμα, ο Β μας αφηγήθηκε πως αποφάσισε να φτιάξει και να ζήσει εκεί -αρχικά μόνιμα-, κατασκευαστικές λεπτομέρειες, προβληματισμούς και προβλήματα συντήρησης. Μία ήρεμη εγρήγορση υπήρχε καθ΄ όλη τη διάρκεια της διαμονής, έμαθα πως είναι μία κατοικία- apparatus5. Για να κάνεις μπάνιο, πρέπει να σιγουρευτείς πως η δεξαμενή του νερού είναι συνδεδεμένη και γεμάτη, να έχουν μαζευτεί ξύλα, να ανάψεις το ξύλινο θερμοσίφωνα, να τον τροφοδοτείς για μισή ώρα και, τέλος, έρχεται η ώρα να κάνεις μπάνιο. Ο χρόνος κυλάει αλλιώς και ‘τα του οίκου’ γίνονται με διαφορετική διαχείριση, οι προτεραιότητες αλλάζουν. Οι μέρες πέρασαν με τις γάτες -καθαρίστριες ποντικιών- να ζητούν ασταμάτητα χάδια, τον Β -που δε γουστάρει χαδάκια και μαλακίες- να τις χαϊδεύει απλόχερα και τη θάλασσα να αποτελεί την 24/7 οθόνη της τηλεόρασής μας. Μαζέψαμε βλήτα, κρίταμα, κάπαρη -και τη βάλαμε για ξεπίκρισμα- και φτιάξαμε ντολμαδάκια με αμπελόφυλλα, άγριο σκόρδο και μυρωδικά από το κτήμα. Συναντήσαμε ένα μικρό φίδι, επισκεφτήκαμε τη μικροκατοικία μιας φίλης του, ήπιαμε τσίπουρο παραγωγής του Σπύρου και μάθαμε για τις τεχνικές ψαρέματος των ψαράδων του Πηλίου. Κάθε βράδυ είχαμε σε απευθείας μετάδοση το ένα και μοναδικό τραγούδι του σαρακιού που έδινε ρυθμό καθ΄ όλη της διάρκεια της νύχτας. Μία μέρα, όσο μαγείρευα, είδα ένα ποντίκι να περνάει δίπλα από τον πάγκο της κουζίνας. Το είπα στον Β που -ανησυχητικά πιο ψύχραιμος από μένα- απογοητεύτηκε απλά ελάχιστα, καθώς πίστευε πως οι γάτες τα είχαν εξολοθρεύσει. Μου εξήγησε πως γι’ αυτό έχει ένα φανάρι. Από τη στιγμή που δε μπορεί να τα διώξει, προστατεύει τα φαγητά μέσα σ’ αυτό για να μη τα καταβροχθίζουν τα ποντίκια. Ένα από τα πολλά που έμαθα απ΄ αυτήν την εκδρομή, είναι πως η οικονομία της κατοικίας, καθορίζει ολόκληρο το τρόπο ζωής των ενοίκων και αντίστροφα. Προφανώς, δε μοιάζει σπουδαία πληροφορία, καθώς η συνήθεια κατοίκησης σε συμβατικές κατοικίες -που η μεγαλύτερη προετοιμασία πριν το ντους, είναι το πάτημα ενός κουμπιού για να ανάψει ο θερμοσίφωνας- είναι οι λίγες εμπειρίες που έχω αποκομίσει, όπως και κάθε άλλος μέσος άνθρωπος.

5 Με την έννοια κατοικία- apparatus, περιγράφω τη λειτουργία μια κατοικίας με την/ τον κάτοικο, ως ένα μηχανισμό. Για να βρίσκεται σε λειτουργία και να ικανοποιούνται κάποιες ανάγκες των χρηστών, πρέπει να ολοκληρώνονται κάποιες ανάγκες της κατοικίας. Σε μία αυτόνομη κατοικία -όπως αυτή του Β και της Τίνας, που επισκεφτήκαμε την επομένη- φαίνεται πως οι εργασίες αυτές, φέρνουν τους ενοίκους σε μια διαρκή εγρήγορση. Φυσικά, αυτό συμβαίνει σε μια οποιαδήποτε κατοικία. Από τις παρατηρήσεις μου, υποστηρίζω πως σε μια αγροτική, επαρχιακή, -σε ένα βαθμόαυτόνομη κατοικία, αυτή η ‘διαρκή εγρήγορση’ είναι πιο έντονη απ’ ότι σε μια συμβατική.

123

27-30 ΜΑΗ

ΒΟΥΝΟ ΑΝΗΛΙΟ ΜΙΚΡΟΚΑΤΟΙΚΙΑ. ΤΡΟΦΟΣΥΛΛΟΓΗ

124

Η επίσκεψη του Νικηφόρου και του Γιν συνοδεύτηκαν με μία κατσαρόλα αρακόσουπας με λαχανικά από τον κήπο του, με μπόλικα ζουζουνάκια ή σύμφωνα τον Νικηφόρο ‘πιπέρι είναι καλέ, απλά επιπλέει’. Μιλήσαμε, φάγαμε και φύγαμε όλες μαζί προς το Ανήλιο. Μας έδειξε τον πολύ χαοτικό, αλλά απίστευτα οργανωμένο κήπο και τα πειράματά του. Οι πειραματισμοί του, πάντα αξιοθαύμαστοι και σημαντικές πηγές άντλησης νέας γνώσης και έμπνευσης. Ανάμεσα στα λαχανικά που μου έκαναν μεγάλη εντύπωση -κυρίως λόγω του ασυνήθιστα μεγάλου μεγέθους τους που δεν είχα αντικρίσει ποτέ- ήταν οι παντζαριές, η ρόκα, το σέλινο και ο μαϊντανός. Την επόμενη, επισκεφτήκαμε τη μικροκατοικία στην οποία έκανε τη δική του -κάτι σαν- πρακτική άσκηση ο Νίκη. Μία μικρή κατοικία κατασκευασμένη από τους ενοίκους με cob και πολλά στοιχεία επανάχρησης. Κάπου εκεί συνειδητοποίησα πως το δίκτυο μικρών κατοικιών τέτοιων υλικών και τυπολογιών -στη Μαγνησία- είναι πολύ μεγαλύτερο απ’ όσο γνώριζα μέχρι τότε, στο Πήλιο, στο Βόλο, στο Νέσσωνα και σε πολλά άλλα μικρά κτήματα. Τα παιδιά εκεί, έχουν ένα -πιο συμβατικά οργανωμένο κήπο- με θέα τη θάλασσα και τσιμπήσαμε πεντανόστιμες, μικροσκοπικές φραουλίτσες. Μία μέρα, κάναμε πίτσα στο ξυλόφουρνο. Δεν είχαμε ντομάτες ή κάτι που να μπορεί να αντικαταστήσει το στρώμα ντοματοσάλτσας που θα έβρεχε τη ζύμη της πίτσας και καθόλη τη διάρκεια τη διαμονής μας ο Νικηφόρος είχε μία άρνηση στο να αγοράσουμε κάτι από το σούπερ μάρκετ. Αυτό που κάναμε λοιπόν, ήταν -κάτι σαν- μία σάλτσα πέστο με μαϊντανό, ξηροκάρπια και άγριο σκόρδο με αποτέλεσμα την πιο νόστιμη πίτσα -χωρίς ντοματοσάλτσα- που έχουμε φάει ο Νίκη, ο Β κι έγώ- εν ζωή. Φυσικά, καταβροχθήσαμε πολλά κεράσια απ’ τα γύρω δέντρα και ξανατυλίξαμε ντολμαδάκια με αμπελόφυλλα απ΄ τον κήπο, που αυτή τη φορά δε μας κάηκαν -όπως την προηγούμενη και μαζέψαμε και βράσαμε βλήτα σαν σαλάτα που βάλαμε και πάνω στην πίτσα, τα οποία πιστεύω πως μου κάθονται βαριά στο στομάχι.

125

3 ΙΟΥΝΗ

ΔΑΣΟΧΩΡΙ ΜΑΖΙΚΗ ΣΦΑΓΗ

126

Γυρίζοντας όλη ενέργεια από το Πήλιο, αντίκρισα μια μαζική σφαγή αριζόνων της περίφραξης του κτήματος στο Δασοχώρι, από το Γιάννη. Απογοητεύτηκα, καθώς η καλύτερη καβάτζα σκίασης του κτήματος αυτού, έχει πλεον ξεγυμνωθεί και τα όνειρα μου για ιδιωτικότητα στο χωράφι -σε βαθμό ‘βγαίνω γυμνή και δε μου καίγεται καρφί- έχουν πεθάνει μαζί τους. Πριν φύγω για ΒόλοΠήλιο ακολούθησε η παρακάτω περίεργη συνομιλία: ΓΙΑΝΝΗΣ Α! Ελένη, ποια δέντρα θες να κόψω για να μπορέσει να μπει η πλατφόρμα στο χωράφι; ΕΛΕΝΗ Κανένα, μπαμπά, δε ξέρω που θα μπει η πλατφόρμα ακόμα, δεν έχω καν σχεδιάσει που και πως θα είναι ακόμα. ΓΙΑΝΝΗΣ Α, οκ εντάξει. Περίπου μισή ώρα αργότερα, ο Γιάννης πλησιάζει την Ελένη. ΓΙΑΝΝΗΣ Ελένη, ποιά δέντρα είπες τελικά πως θέλουν κόψιμο;

ΕΛΕΝΗ Κανένα, μπαμπούλη. Όταν έρθει η στιγμή, θα πάμε και θα το κάνουμε μαζί, αν χρειαστεί. Δύο εβδομάδες αργότερα από το χωράφι είχαν κοπεί δέκα περιμετρικές αριζόνες.

Δύο μέρες μετά ακολούθησε μεγάλος τσακωμός. Ο Γιάννης είναι γεωπόνος και το κλάδεμα/ κόψιμο θα ήταν μία συνεργασία μεταξύ μας, άρα το σύντομο συμπέρασμα που προέκυψε από αυτό το σκηνικό, με μία σύντομη σκέψη είναι ‘κακή συνεργασία με εξειδικευμένο γνώστη’. Σε μία δεύτερη ανάλυση περί gender performance, εξουσίας, ιδιοκτησίας, τα πράγματα γίνονται πιο πολύπλοκα και η αντίδραση του πατέρα μου συνεχίζει να έχει τη μορφή ‘ήθελα να τα κόψω και το έκανα’. Από την τσατίλα μου, πήγα να δω πόσο κοντά είναι ο Πηνειός από το κτήμα. Στο δρόμο είδα μία πανέμορφα τύπισσα να πηγαίνει βόλτα με δύο παιδιά και ένα άλογο και σε απόσταση 10’ με το αμάξι, συνάντησα την πιο όμορφη αμμουδιά του Πηνειού που έχω δει ποτέ και ηρέμησα. Στο γυρισμό -είχε βραδιάσει- και μπροστά μου πέρασε με πολύ χαλαρό βηματισμό μία οικογένεια κάποιων στρουμπουλών τριχωτών ζώων που δεν έχω ξαναδεί στη ζωή μου, σε σειρά όλα πίσω από τη -θα υποθέσω- μαμά. Ακόμα δε γνωρίζω πως λέγονται και τι κάνουν αυτά τα ζώα.

127

4 ΙΟΥΝΗ ΔΑΣΟΧΩΡΙ ΦΙΔΙ. ΠΟΝΤΙΚΙ. ΤΡΟΦΟΣΥΛΛΟΓΗ

128

Αφότου ο Γιάννης ξεκαθάρισε πως -όσο δεν κινούμαι με τις πολύ γρήγορες, αλλά τσαπατσούλικες ταχύτητες του-, θα κάνει ότι θέλει στο χωράφι -που είναι μισό δικό του και μισό της Μύριαμ-, αποφάσισα να κάνω πιο έμπρακτο -στα μάτια του- το ενδιαφέρον μου και το κτήμα και να πάω για συλλογή μούρων. Πήγα, λοιπόν, στο Δασοχώρι και μάζεψα ένα μεγάλο κουβά μούρα, για να τα φτιάξω μαρμελάδα. Η διαδικασία συλλογής ήταν πιο αργή κι από τη συλλογή της κάππαρης, λέρωσα ότι φορούσα με μωβ κηλίδες, έφτιαξα τη μαρμελάδα με τα κοτσανάκια -όχι όπως είχαμε κάνει πρώτο έτος με τα μούρα της σχολής που τα βγάζαμε ένα-ένα σαν τρελές. Έφτιαξα τη μαρμελάδα ‘με το μάτι’ και δεν άργησα να καταλάβω για άλλη μία φορά πως ‘το μάτι’ χρειάζεται εμπειρία και η συντήρηση προϊόντων -και γενικά- είναι επιστήμη και χρειάζεται τεχνική. Έτσι, όταν δώρισα το πρώτο βαζάκι και το άνοιξαν, είχε λίγη μούχλα από πάνω, αλλά ήταν πεντανόστιμη. Επίσης, παρατήρησα πως στο γήπεδο ποδοσφαίρου -απέναντι από το κτήμα-, έχει πάντα κόσμο που παίζει. Από εκείνη τη μέρα μέχρι σήμερα, είναι ελάχιστες οι μέρες που να βρίσκομαι εκεί και να μην έχει άνθρωπο να παίζει μπάλα στο γήπεδο, από ενήλικες μέχρι παιδιά κι από οργανωμένες ομάδες μέχρι αυτοοργανωμένες. Ενώ, το χωριό έχει γύρω στους 150 κατοίκους, το γήπεδο μαζεύει περισσότερο κόσμο απ΄ αυτό στη Γιάννουλη, -που έχει αντίστοιχα 15.000 κατοίκους- έχει κόσμο μόνο μία με δύο φορές τη βδομάδα, αριθμός που μετά την πρώτη καραντίνα του κορονοϊού, έχει αυξηθεί ριζικά. Επίσης, από το δρόμο μπροστά από το κτήμα, περνάει κόσμος που πηγαίνει για περπάτημα προς στο ποτάμι, όπως και την τύπισσα με τα άλογα που συνάντησα στο δρόμο για το ποτάμι και κάνει μαθήματα σε παιδιά -απ’ ότι έμαθα αργότερα.

129

21 ΙΟΥΝΗ ΠΟΤΑΜΟΣ ΡΗΝΟΣ ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΚΑΤΑΣΚΗΝΩΣΗ. ΕΣΤΙΑ

Φωτογραφία: Julius Boehm | 22.6.20

130

Αποχαιρετιστήριο πάρτυ-πικ νικ-ψηστήρι του Darius, στις όχθες του ποταμού Ρήνου, στο Düsseldorf, που κράτησε ως το πρωί. Έχει πολλές φωτιές γύρω μας, προς μεγάλη μου έκπληξη. Δε γνώριζα πως επιτρέπονται οι εστίες, σε μη οργανωμένο εξωτερικό χώρο, προστατευμένο εθνικό πάρκο, τόσο κοντά στην πόλη. Μου έκανε εντύπωση το γεγονός πως δε γινόταν έλεγχος εστιών, καθώς η επιτήρηση στη Γερμανία είναι πολύ διαφορετική απ΄ αυτή στην Ελλάδα. Πρώτη μέρα Γερμανία και ο Darius θα φύγει σύντομα για Βερολίνο. Ξεμένουμε και το γιορτάζουμε οι τέσσερις μας, με τον Julius και τη Helen. Είναι πλέον αργά, έχει έρθει το κρύο και η υγρασία, αλλά τροφοδοτούμε τη φωτιά -κυρίως ο Julius που έχει έναν έρωτα με τις φωτιές- με πολλά ξύλα, που έχουν μαζευτεί από τη γύρω ακτή, κατά τακτά χρονικά διαστήματα. Συζητήσεις, μπύρες, κρασί, κούραση, άμμος σε βρακιά, κάλτσες, τα πάντα και ο Darius έχει ‘μία καταπληκτική ιδέα! Να μείνουμε όλες στην παραλία!’ Είναι ντίρλα, του λέμε πως ‘έχει ψοφόκρυο και δεν έχουμε σκεπάσματα’. Και απαντάει για άλλη μία φορά πως ‘έχει μια καταπληκτική ιδέα!. Έχουμε δύο κουβέρτες, θα βάλουμε τη μία από κάτω, την άλλη από πάνω και θα μπούμε όλες ανάμεσα’. Από την τελευταία μας εμπειρία με το Julius, φθινόπωρο, στο καταφύγιο του ‘Αη Γιώργη στο Πήλιο γνωρίζαμε τι σημαίνει αυτό. Δε κλείσαμε μάτι όλη νύχτα, γιατί ανά εικοσάλεπτο έπρεπε να ταΐσουμε τη φωτιά με ξύλα. Το σύστημα σάντουιτς -ένας υπνόσακος από πάνω κι ένας από κάτω- είναι ξεκάθαρα μία αποτυχία. Η διαμονή δίπλα στο ποτάμι, σήμαινε πως ανά είκοσι λεπτά, κάποια θα ξυπνά και θα βάζει ξύλα στη φωτιά, αλλιώς θα πεθάνουμε. Πρώτα, πήρε ο ύπνος τον Darius, ύστερα τον Julius και μείναμε ως το πρωί οι δύο Ελένες να φιλοσοφούμε με οθόνη τη φωτιά. Όταν ξύπνησαν, τους μαζέψαμε μπόλικα ξύλα, τα αφήσαμε δίπλα τους και φύγαμε. Το ζευγάρι έμεινε μέχρι το πρωί, όταν βγήκε ο ήλιος τον κυνήγησαν για να τους ζεστάνει, μέχρι που βούτηξαν στο ποτάμι για να ξυπνήσουν .

131

10-11 ΙΟΥΛΗ

ΠΟΤΑΜΟΣ ΡΗΝΟΣ ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΚΑΤΑΣΚΗΝΩΣΗ. ΠΟΝΤΙΚΙ. ΚΑΝΟ

Φωτογραφίες: Max

132

Εκδρομή κανό -μάλλον συνηθίζεται στη Γερμανία όταν ανοίγει ο καιρός- κοντά στο Limburg. Όσο ήμασταν μέσα στο κανό, μέσα στο ποτάμι, ο Julius -που καθόταν στη μπροστινή θέση, εντόπισε ένα μικρό ποντίκι μπροστά στα πόδια του. Όλα έγιναν πολύ γρήγορα. Το ποντίκι ήρθε προς τα πίσω και κατευθύνθηκε προς την ανοιχτή τσάντα με τα τρόφιμα. Με ένα κουπί, έγινε προσπάθεια να απομακρυνθεί από τη τσάντα, αλλά το χτύπημα ήταν τόσο δυνατό, που το ποντικάκι έπεσε μέσα στη θάλασσα και βούλιαξε σε δευτερόλεπτα. ‘Η φύση δεν είναι γλυκιά, αντιθέτως πολύ σκληρή’ όπως λέγαμε με τον Β.

“Ο άνθρωπος βλέπει τό ποντίκι μέ αντιφατικά αισθήματα· άλλοτε μέ αηδία κι άλλοτε μέ συμπάθεια. (...) Οί ποντικοί τρώνε πολύ καί τά τρώνε όλα. Κι όταν δέν πεινούν ροκανίζουν ξύλα, ή χαρτιά γιά νά λιμάρουν τά δόντια τους, πού έχουν τήν ιδιότητα νά αβγατίζουν όπως τά νύχια μας (εξ ού καί ανήκουν στά τρωκτικά). Ό άνθρωπος αποφεύγει νά πιάσει ποντικό μέ τό χέρι του”. 6 Το βράδυ, μείναμε σε ένα οργανωμένο κάμπινγκ που νοίκιαζε τα κανό και σκηνές στυλ tipi. Υπήρχαν οι μεγάλες για δέκα με δεκαπέντε άτομα με ράντζα μέσα και οι τεράστιες, για περισσότερα. Στο έδαφος, είχε απλωμένο πριονίδι και στο κέντρο κάθε tipi, χώρος για εστία. Στον εξωτερικό χώρο κάθε tipi, υπήρχαν ένας πάγκος/ τραπέζι, δύο παγκάκια και ένα χώρος διαμορφωμένος με πυροπροστασία για φωτιά. Επίσης, νοίκιαζαν σχάρες που κρέμονται πάνω από τη φωτιά για να ψήσεις και στα δέκα λεπτά από το κάμπινγκ βρισκόταν ένα πελώριο σούπερ μάρκετ. Το βράδυ ανάψαμε φωτιά και παραγγείλαμε πίτσες. Έχω χρόνια να πάω σε οργανωμένο κάμπινγκ, αλλά ποτέ δε θυμάμαι να έχω βιώσει μία τόσο κυριλέ εμπειρία κάμπινγκ στη ζωή μου. Πρωτόγνωρη εμπειρία, με πολλές ανέσεις και προφανώς ένα αντίστοιχο χρηματικό ποσό. Την πρώτη μέρα κάναμε τέσσερις ώρες κουπί πάνω στο κανό και τη δεύτερη τρεις. Αποφάσισα πως αν ποτέ το ξανακάνω ή αγοράσω, θα προτιμήσω αυτό με το διπλό κουπί, καθώς αυτό με το μονό, πέθανε την ήδη υπάρχουσα τενοντίτιδα μου.

6

Πετρόπουλος Η. (1979), Ψειρολογία, Αθήνα: Εκδόσεις Γράμματα, σ.43

133

20-21 ΙΟΥΛΗ

ΠΟΤΑΜΟΣ ΡΗΝΟΣ ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΚΑΤΑΣΚΗΝΩΣΗ. ΜΙΚΡΟΚΑΤΟΙΚΙΑ

Φωτογραφία: Julius Boehm

134

Όλο το σχέδιο ξεκίνησε με ένα road trip, διαμονή σε ελεύθερο και οργανωμένο κάμπινγκ και προορισμό τους Δολομίτες στην Ιταλία, με τον Julius, τον Joni και την Tara. Εγώ, ακολούθησα μόνο δύο μέρες, μέχρι την Karlsruhe, από την οποία είχα εισιτήρια γυρισμού για την Ελλάδα και το ραντεβού με το ερευνητικό μου. Οι γονείς του Julius, μας δάνεισαν το βανάκι τους, το φορτώσαμε κάθε λογής εξοπλισμό και φύγαμε με μόνο σχέδιο το ‘κανένα σχέδιο’. Ο εξοπλισμός αποτελούνταν από κουζινικά για μαγείρεμα μέχρι σκηνές και διαφόρων λογής γκατζετ που δεν έχω ξαναδεί στη ζωή του. Τα παιδιά, πριν φύγουμε, πήγαν στο Decathlon και αγόρασαν φουσκωτά υποστρώματα, μαξιλαράκια, υπνόσακους που ενώνονται και γίνονται ένας για ρομαντικές βραδιές, πιρουνάκια μέσα από τα οποία πετάγονται κουταλάκια και διάφορα άλλα εξειδικευμένα είδη κάμπινγκ. Αργήσαμε να φτάσουμε κοντά στον πρώτο προορισμό μας, και καθώς είχε πάει αργα, χρησιμοποιήσαμε την εφαρμογή ΄park4night’ 7 για να βρούμε ένα χώρο πάρκινγκ, κοντά στον οποίο θα βρίσκαμε μια καλή καβάτζα να μείνουμε το βράδυ. Το απόγευμα κάναμε μία μεγάλη πεζοπορία στο εθνικό πάρκο και κολυμπήσαμε σε μία μικρή παραλία, σ’ έναν παραπόταμο του Ρήνου, βλέποντας νεαρά παιδιά να κάνουν ‘κάτι-σαν-σέρφινγκ’ στην είσοδο του μεγάλου ποταμού. Στόχος ήταν το βράδυ να κοιμηθούμε εκεί. Στο μονοπάτι προς τα εκεί, συναντήσαμε την τοπική αστυνομία που ελέγχει να βρει πιθανούς ‘παράνομους κατασκηνωτές’ και φωτιές -λογικά. Τελικά, κοιμηθήκαμε -περίπου- σε μία άλλη καβάτζα δίπλα στο μονοπάτι, χωρίς σκηνές, με τους μπάτσους να περνάνε πάνω-κάτω απ’ τα κεφάλια μας με φακούς για να ελέγχουν. Για καλή μας τύχη δεν μας είδαν. Αυτό που έμαθα είναι για άλλη μια φορά πως το ελεύθερο κάμπινγκ δεν είναι για παντού και για όλες. Θέλει καλή αναζήτηση, κότσια και γνώση των δικαιώματα μας.

7 ‘Μοιραστείτε τα ωραία σημεία όπου θέλετε να χαλαρώσετε με το τροχόσπιτο, το εξοπλισμένο φορτηγό σας ή το κανονικό φορτηγό’. (https://park4night.com/)

135

25 ΙΟΥΛΗ

ΔΑΣΟΧΩΡΙ ΕΠΑΝΑΧΡΗΣΗ ΚΟΤΕΤΣΙ

136

Η Μύριαμ πρέπει να αναγνώρισε την κούραση και τον εκνευρισμό μου από το ερευνητικό και μου πρότεινε να πάμε στο χωράφι στο Δασοχώρι. Με το που φτάσαμε, το χόρτα ήταν κομμένα σύριζα και το οικόπεδο πεντακάθαρο. Πέρασε κάποια στιγμή ο μπαμπάς με το τρακτέρ και τα έκοψε. Είδα πεντακάθαρα, αυτή τη φορά, την αυτοκατασκευή κοτετσιού του μπαμπά και σιγουρεύτηκα πως δεν υπάρχει περίπτωση να μείνει ως έχει στο κτήμα. Μπήκα μέσα, πριν φύγω για Γερμανία και στην προσπάθεια μου, να βγάλω τα πράγματα, εμφανίστηκαν από ποντίκια μέχρι σαρανταποδαρούσες-γίγαντες.

Έφερα από το σπίτι ένα σφυρί και ένα σκεπάρι και αφαίρεσα τη μια μακριά τσίγκινη τοιχοποιία. Η φέρουσα κατασκευή αποτελείται από τον κορμό από αριζόνες, που βρίσκονται στην περίφραξη του κτήματος. Έγινε μία μικρή ανακατάταξη όσων υπήρχαν εκεί, μαζεύτηκαν -αυτά που με τη Μύριαμ αποκαλούμε σκουπίδια- τα οποία δε τα μεταφέραμε, καθώς δεν είχαμε πάει με το αγροτικό αυτοκίνητο και η Μύριαμ θεώρησε πως ο Γιάννης χρειάζεται χρόνο “να επεξεργαστεί” το γεγονός πως το κοτέτσι δε θα είναι πια κοτέτσι και -στα σίγουρα- σκουπίδια θα πεταχτούν.

Κάτι που μου πήρε καιρό να καταλάβω, είναι πως πλέον, και η μαμά μου έχει επηρεαστεί από τον μπαμπά μου. Μπορεί να γκρινιάζει για να πεταχτούν πράγματα, αλλά πλέον δε τα πετάει, απλα γκρινιάζει και όταν προτείνεις να τα πετάξεις σου λέει “όχι, πως θα το πετάξουμε αυτο, δε βλέπεις, μπορεί να είναι χρήσιμο, ποτέ δε ξέρεις”. Συμπεραίνω, έτσι, πως η χρόνια ρακοσυλλογή του πατέρα μου, έχει επηρεάσει κατά πολύ την οπτική της μαμάς μου ως προς αντικείμενα που κάποτε θα πετούσε, αλλά τώρα τα φυλάει ‘για κάθε ενδεχόμενο’.

137

26-28 ΙΟΥΛΗ

ΠΑΡΑΛΙΑ ΤΟΥΡΚΟΠΗΓΗ ΦΙΔΙ. ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΚΑΤΑΣΚΗΝΩΣΗ. ΕΝΤΟΜΑ. ΣΕΞΙΣΜΟΣ

ΓΥΜΝΙΣΜΟΣ. ΣΕΞΙΣΜΟΣ

Φωτογραφία: Δανάη Ξυλογιάννη- Γκόντρια

138

Πήγα Τουρκοπηγή να βρω την Αννού και τη Δανάη, όπου βρίσκονταν κι άλλοι γνωστοί, εχθροί και φίλοι. Περάσαμε ωραία, οι παλμοί έπεσαν, η ψυχή χαλάρωσε, κάποια κορμιά κοκκίνισαν, άλλα μαύρισαν. Το πρόσωπο της Δανάης έπαιρνε περίεργες διαστάσεις φουσκώνοντας και ξεφουσκώνοντας από τα διάφορα μαμούνια που την τσιμπούσαν σε μάγουλα, χείλη και ολόκληρο το πρόσωπο. Μαγειρεύαμε πάνω στο κουζινάκι, δίπλα στη βρύση, πρέπει να ήταν μεσημέρι. Ένα παιδί επέστρεψε από το μονοπάτι που ενώνει Παρίσαινα με Ανάληψη και μας ενημέρωσε πως μόλις πέρασε ένα φίδι μπροστά από τα πόδια του. Το ίδιο απόγευμα, η Δανάη μας ενημέρωσε πως πέρασε ένα φίδι μπροστά από τα πόδια της, στο νέο μονοπάτι, στο οποίο, κατά κύριο λόγο, περπατάμε όλες ξυπόλητες. Με όσες μίλησα εκείνες τις μέρες, καμία δε γνώριζε πως ξεχωρίζεις μια οχιά -απ’ όσο γνωρίζω το μόνο δηλητηριώδες φίδι στην Ελλάδααπό τα υπόλοιπα φίδια. Το τελευταίο πρωί, ακούγαμε φωνές, που υποθέταμε πως ήταν η μουσική της πανκ τύπισσας της παραλίας, αλλά σύντομα παρατηρήσαμε πως όλες κοιτούσαν προς την παραλία σαν να παρακολουθούσαν κάτι. Πλησιάσαμε και βρήκαμε ένας τσακωμό, με πολλά εκνευρισμένα σώματα γύρω από έναν πορνόγερο, που τραβούσε φωτογραφίες γυμνά κορίτσια στην παραλία. Δε συνεργάστηκε, ούτε αντιλήφθηκε το παράλογο της συμπεριφοράς του. Έγιναν προσπάθειες να διαγραφούν οι φωτογραφίες και τελικά μία -δικαίως- εκνευρισμένη τύπισσα άρπαξε το κινητό και το πέταξε στη θάλασσα. Εκείνη τη στιγμή, ένιωσα πως ότι κι αν συμβεί, με αυτά τα άτομα, σ’ αυτό το μέρος δεν έχω λόγο να φοβηθώ. “Το κρέας είναι αμαρτία, λέει ο Παπαλάνγκι. […] Το στήθος που ανεβοκατεβαίνει απ’ τα κύματα της αναπνοής είναι μία φωλιά της αμαρτίας. Τα μέλη όπου στηρίζεται το κορμί μιας παρθένας που μας χορεύει Σίβα (χορός των ιθαγενών) είναι αμαρτία. Και τα μέλη επίσης που πρέπει να έρθουν σε επαφή για να γεννηθούν οι άνθρωποι για χάρη της γης, είναι αμαρτία. Όλα όσα είναι κρέας είναι αμαρτία. […] Αυτά λοιπόν κηρύττουν οι ιεροί ηθικοί νόμοι του λευκού ανθρώπου.” 8 […] Η σάρκα είναι, λένε, αμαρτία, είναι από τον Αιτού (το κακό πνεύμα, ο διάβολος). Υπάρχει πιο ανόητος τρόπος σκέψης αγαπητά μου αδέρφια; Εμείς όμως ας χαιρόμαστε ακόμη που η σάρκα μας μπορεί να μιλά με τον ήλιο και που μπορούμε να τινάζουμε τα πόδια μας σαν το άγριο άλογο, γιατί κανένα πανί δεν τα εμποδίζει για κανένα δέρμα δεν τα βαραίνει. […] Ανόητος, τυφλός, χωρίς την αίσθηση της σωστής χαράς είναι ο λευκός που αναγκάζεται να σκεπαστεί τόσο πολύ για να μπορεί να ζει χωρίς ντροπή.” 9

Μαρτυρία ενός “άγριου και απολίτιστου” φύλαρχου από το νησί Τιαβέα του Ειρηνικού, ο οποίος επιστρέφοντας από την Ευρώπη, στις αρχές του αιώνα, κατέγραψε όσα συμβαίνουν στο δυτικό κόσμο, για να περιγράψει τη ζωή των Παπαλάνγκι (ευρωπαίων) στους δικούς του. Με τα παραπάνω λόγια, περιγράφει πως ο Παπαλάνγκι έχει ενοχοποιήσει το γυμνό σώμα και πως βλέπει πως αντιμετωπίζεται στη δυτική κοινωνία, συγκρίνοντάς το με τις δικές τους συνήθειες.

8 Σοερμαν Ε. (1990) Ο Παπαλάνγκι : οι λόγοι του φύλαρχου Τουιαβιι από το νησί Τιαβέα του Νότιου Ειρηνικού, μτφ. Λιάπτση Κ. & Δασκαλόπουλος Δ., Εκδόσεις Ύψιλον, σ. 18 9 Σοερμαν Ε. (1990) Ο Παπαλάνγκι : οι λόγοι του φύλαρχου Τουιαβιι από το νησί Τιαβέα του Νότιου Ειρηνικού, μτφ. Λιάπτση Κ. & Δασκαλόπουλος Δ., Εκδόσεις Ύψιλον, σ. 25 & 26

139

30 ΙΟΥΛΗ

ΔΑΣΟΧΩΡΙ ΕΠΑΝΑΧΡΗΣΗ. ΚΟΤΕΤΣΙ. ΦΙΔΙ. ΚΟΥΤΣΟΜΠΟΛΙΟ

140

Οι γονείς μου αγόρασαν ένα μεταχειρισμένο αγροτικό αυτοκίνητο, που σημαίνει πως το παλιό θα βρίσκεται ‘πιο εύκολα’ στη διάθεσή μου. Για τη συλλογή αντικειμένων, είναι αναγκαίο, για παράδειγμα, με το που βρίσκεις κάτι στον κάδο, να έχει ένα αυτοκίνητο και να πετάγεσαι να το μαζέψεις πριν το προλάβει άλλος/ άλλη. Είμαστε στο χωράφι, το έδαφος του οποίου, είναι γεμάτο φιδότρυπες. Ξεκινάμε με το Μήτσο να βγάζουμε τους υπόλοιπους τσίγκινους τοίχους του πρώην κοτετσιού και αρχίζουν να πέφτουν σκέψεις για το τι θα απογίνει. Είμαι ανάμεσα σε θερμοκήπιο και εξωτερικό κουζινάκι. Δε με προβληματίζει πολύ, κουνάω ένα τσίγκο και βγαίνει ένα φιδάκι 15εκ και σκύβω να σιγουρευτώ ότι δεν είναι κανένα σκουλήκι. Φωνάζω τη Δήμητρα και λέει την εξής ατάκα “Εεεμ, κάτσε, αν αυτό είναι φίδι-παιδάκι, κάπου εδώ θα υπάρχουν και τα φίδια-γονείς του…”. 10 Εκείνη τη στιγμή κάπως έχω εξοικειωθεί με την εικόνα και την ιδέα των φιδιών και με το δεδομένο πως αν υπάρχουν θεωρητικά φίδια, θεωρητικά θα τρώνε τα πολλαπλά ποντίκια που φαίνεται να υπάρχουν στο κτήμα, από τις άπειρες τρύπες που έχω παρατηρήσει να σχηματίζονται στο έδαφος. Ύστερα από εκείνο το πρωινό, επίσημα πλέον, το κοτέτσι έχει μετατραπεί σε ένα υπόστεγο, έχοντας δοκάρια και κολώνες από τις περιμετρικές αριζόνες που έχει κόψει ο Γιάννης. Μετά την εξουθενωτική εργασία, πήγαμε να πιούμε μια λεμονάδα στο μόνο καφέ που υπάρχει στην κεντρική πλατεία του χωριού. Εκεί κάτσαμε κι όταν κάναμε την εργασία της πολεοδομίας, δεύτερο έτος με τα κορίτσια. Όλοι οι παππούδες με ζουμερές πληροφορίες και κουτσομπολιά για το χωριό βρίσκονταν εκεί. Ακόμα εκεί βρίσκονται. Όπως και η κ. Ελένη, ιδιοκτήτρια του καφέ- τσιπουράδικου. Ευδιάθετη, με όρεξη για συζήτηση, μιλήσαμε για τα σχέδια μου και μοιράστηκε πληροφορίες για συγχωριανούς, φίλους και συγγενείς που ζουν με ‘Εκτός Δικτύου Τεχνολογίες’. Μάθαμε, επίσης, που μένει η τύπισσα που πηγαίνει βόλτες με τα άλογα προς το ποτάμι και ότι η κ. Ελένη έχει μόνο λεμονάδα Λουξ στα ψυγεία της.

10 “Οι λέξεις φιδότρυπα / φιδοφωλιά είναι σχεδόν ταυτόσημες. Τό στόμα μία φιδοφωλιά, είπεν ο Καρυωτάκης. Εχρησιμοποίσα τις λεξεις φιδομάνα / φιδότρυπα / φιδοφωλιά στο Σώμα, αλλά ένας εισαγγελάκος, πού παρίστανε καί τόν αυτοσχέδιο κριτικό ποιήσεων, εζήτησε τήν καταδίκη μου σέ 17μηνη φυλάκιση, Ορκίστηκα να μη καναγράψη τη λέξη μουνί.” Πετρόπουλος Η. (1979), Ψειρολογία, Αθήνα: Εκδόσεις Γράμματα, σ.39

141

31 ΙΟΥΛΗ

ΔΑΣΟΧΩΡΙ ΡΑΚΟΣΥΛΛΟΓΗ. ΕΠΑΝΑΧΡΗΣΗ. ΕΝΤΟΜΑ. ΚΟΤΕΤΣΙ. ΚΟΥΤΣΟΜΠΟΛΙΟ.

142

Το πρωί πήγα με το αυτοκίνητο στη Λάρισα, με στόχο να κάνω μια έρευνα όσον αφορά τα φωτοβολταϊκά φωτάκια που ήθελα να βάλω στο χωράφι, ώστε να μπορούμε να αράζουμε και όταν πέφτει ο ήλιος. “Οι πρώτες μου αγορές για το χωράφι” σκέφτηκα σαν πιστό καταναλωτικό ον. Γενικά, δεν απολαμβάνω τα ψώνια, αλλά αν είναι να διαλέξω φωτοβολταϊκά λαμπάκια ή κάτι που μου φαίνεται εξίσου χρήσιμο, ενθουσιάζομαι. Επισκέφτηκα μεγάλα και μικρά καταστήματα -προτάσεις των γονιών μου, μιας και δε γνωρίζω καταστήματα στη Λάρισα. Το καυτό μεσημέρι, κατέληξα με την πληροφορία πως ότι κι αν αγοράσω σε λαμπάκια με μικρά φωτοβολταϊκά πάνελ, θα σπαταλήσω τα χρήματά μου και θα παράξω περισσότερα σκουπίδια, αφού σύμφωνα με τους υπαλλήλους όσων καταστημάτων επισκέφτηκα, ύστερα από ένα χι ψι διάστημα θα τα πετάξω, γιατί δε θα αντέξουν. Πολίτες και πολίτριες προσφέρθηκαν να μου κάνουν έναν υπολογισμό -σύμφωνα με τις ανάγκες μου- τι είδους, δύναμη, αντοχή πάνελ θα χρειαστώ, αλλά οι πρόχειροι υπολογισμοί τους έφταναν στα 2.000-4.000 ευρώ. Γνωρίζοντας πως γνωστοί και φίλοι έχουν δώσει λιγότερα για αντίστοιχες ενεργειακές ανάγκες με τις δικές μου, αποφάσισα να το μελετήσω μόνη το θέμα. Κατέληξα πως θα αγοράσω μεταχειρισμένα φωτοβολταϊκά πάνελ από κάποια ιστοσελίδα και θα κάνω τους υπολογισμούς για τις πιθανές ενεργειακές μου ανάγκες, από μια άλλη ιστοσελίδα11. Στο ενδιάμεσο πέρασα από ένα κατάστημα με θερμοσίφωνες, δε γνώριζε πως υπάρχουν θερμοσίφωνες ξύλου. Ελάχιστο κόστος για ηλιακό θερμοσίφωνα, μου είπε, 600 ευρώ με εγκατάσταση. Εγκατέλειψα αυτή τη σκέψη και αποφάσισα πως θα αγοράσω στο διαδίκτυο θερμοσίφωνα ξύλου -μου έχουν πει πως μεταχειρισμένος δεν αξίζει, καθώς δε γνωρίζεις τις εσωτερικές βλάβες. Μετά πήγα σε ένα κατάστημα με φυτά, που δε γνώριζε τι είναι τα παχύφυτα ή χαμηλή βλάστηση για ζωντανή/ φυτεμένη στέγη. Γύρισα πίσω με τα χέρια άδεια, θυμωμένη που δε μπορώ να βρω αυτό που θέλω, αλλά έμαθα πολλά νέα πράγματα. Επισκεφτήκαμε με το Σελίμ το κτήμα στο Δασοχώρι και κάναμε χαλαρές εργασίες χωροθέτησης. Τοποθετήσαμε όσα βρήκα το πρωί στα σκουπίδια, ένα τριγωνικό ύφασμασκίαστρο που δε χρησιμοποιούν οι γονείς μου και καταλήξαμε πάλι στο κεντρικό καφέ της πλατείας. Η αστεία σύμπτωση είναι πως το καφέ, λέγεται ‘Κορώνα’ και κάθε φορά που βλέπω την επιγραφή “Προς Κορώνα” δε μπορώ να μη χαμογελάσω και να σκεφτώ πως μπορεί να έχει επηρεάσει ή και η περίοδος του κορονοϊού το όνομα αυτού του ανθρώπου και του καταστήματος. Αυτό που κατάλαβα, είναι πως μάλλον δε το επηρεάζει καθόλου καθώς είναι το μόνο καφέ και τα πρωινά είναι γεμάτο παππούδες. Ενώ τα κουνούπια ξεζούμιζαν τον Σελίμ, σε σημείο που δεν άντεχε άλλο. “Τό κουνούπι δέν πειράζει τά τρόφιμα, Αλλά ρουφάει αίμα. Τό ίδιο καί η σκνίπα. Γιαυτό οι άνθρωποι τά καταδιώκουν απηνώς. Ό παλιότερος τρόπος εκδιώξεως των κουνουπιών ήτανε τό κάψιμο ξερής σβουρνιάς - αυτό αυτό στά χωριά. […] Πάντως, τά κουνούπια καί οί σκνίπες ξέρουν τήν αξία τού καμουφλάζ. Όλη μέρα κρύβονται κάτω άπ’ τα φύλλα των δέντρων (εξαιρουμένου του ευκάλυπτου) -ή- κοιμούνται στίς σκερές γωνιές τηως οροφής (αποφεύγοντας λίαν επιμελώς τις λευκές επιφάνειες). […] Τά κουνούπια δέν ξυπνάνε όποιον κι όποιον, είναι πασίγνωστο ότι εκλέγουν το υποψήφιο θύμα τους. Αυτούς τούς οποίους προτιμούν τά κουνούπια τούς αποκαλούμε γλυκοαίματους.” 12 Ήπιαμε μια λεμονάδα, προχωρήσαμε σε μπύρα κι όταν ρώτησα την κ. Ελένη αν έχουν ξηροκάρπια, πατατάκια ή ένα μεζέ μου απάντησε “Δεν έχουμε τέτοια εμείς εδώ”. Επέστρεψε μετά από λίγο, αφήνοντας μας μία μεζεδάρα με φέτα, ντομάτα, κρεμμύδι και ψωμάκια.

11 12

https://ecotality.com/how-many-solar-panels-do-i-need/ Πετρόπουλος Η. (1979), Ψειρολογία, Αθήνα: Εκδόσεις Γράμματα, σ. 27 & 28

143

5 ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ

ΒΟΛΟΣ ΡΑΚΟΣΥΛΛΟΓΗ. ΠΟΝΤΙΚΙ

Εικόνα από: Πετρόπουλος Η. (1979), Ψειρολογία, Αθήνα: Εκδόσεις Γράμματα

144

Φτάνοντας στο Βόλο, πρώτο πράγμα, πέρασα από τη σχολή και πήρα το ‘φορητό νεροχύτη’ που είχαμε κατασκευάσει με την Άννα στα πλαίσια της διπλωματικής μας εργασίας “Ανάληψη Γειτονιάς Ανάληψης. Πείραμα & Εγχειρίδιο [Διοργάνωσης] Συναντήσεων Γειτονιάς”.13 Στο δρόμο, βρήκα τέσσερα παλιά, ξύλινα και σε πολύ καλή κατάσταση, παραθυρόφυλλα και ένα ζευγάρι πόρτες/ παράθυρα, δίπλα σε ένα σπίτι που βρισκόταν υπό κατασκευή. Ρώτησα την ιδιοκτήτρια αν μπορώ να τα πάρω και τα φόρτωσα στο αγροτικό. Δυστυχώς έχουν μονό τζάμι και δεν έχουν κουφώματα, αλλά ύστερα από μια συζήτηση με το Μάριο, συνειδητοποίησα πως είναι πολύ δύσκολο να βρεις παράθυρα με τα κουφώματά τους σε καλή κατάσταση και πως ίσως δεν είναι τόσο δύσκολο να φτιάξω δικά μου κουφώματα, θεωρητικά -πρακτικά θα δούμε. Ύστερα, κατευθύνθηκα προς τον αγαπημένο μου λευκοσιδηρούργο, τον κ. Σεραφείμ, στο κατάστημά του στο τέλος της Δημητριάδος όπου βρήκα το φανάρι που τόσο αναζητούσα, ώστε να μπορώ να κρατάω τροφές στο Δασοχώρι, χωρίς να μου τις τρώνε ποντίκια κ. α. “Οί ποντικοί είναι πανέξυπνα ζώα, γιαυτό τούς χρησιμοποιούν σέ διάφορα εργαστηριακά τέστ. Είναι γνωστοί οι σχετικοί θρύλοι: όταν οί ποντικοί θέλουν νά φάνε λάδι χώνουν τήν ουρά τους στό μπουκάλι κι ύστερα τήν γλείφουν· όταν θέλουν νά φτάσουν κάπου κρεμιούνται από τήν ουρά σάν ακροβάτες· όταν θέλουν να κλέψουν ένα αβγό ό ένας ποντικός τό παίρνει αγκαλιά πάνω στην κοιλιά του κι ό άλλος τόν σέρνει απ’ την ουρά κτλ. Κτλ. Κτλ.14 […] Γιά νά πριφυλάξουν τά τρόφιμα απ’ τίς μύγες, τά πιντίκια καί τίς γάτες, τά τοποθετούσαν στό φανάρι τής κουζίνας. Σε ορισμένα νησιά βλέπω πλάι στά παράθυρα, κάτι μικρούς πέτρινους προβόλους - εκεί βάζουν τή νύχτα πιάτα μέ φαγητό γιά νά μήν ξινίσουν απ’ τη ζέστη. Ή γάτα πού άρπαξε τήν συκοταριά ήταν ένα κλασικό θέαμα τού παλιού καλού καιρού (σκατά!).”15

13 https://issuu.com/eleniclairediam/docs/170x24__8_all_together_for_issuu_di_1af2534da78f3f 14 Πετρόπουλος Η. (1979), Ψειρολογία, Αθήνα: Εκδόσεις Γράμματα, σ.45 15 Πετρόπουλος Η. (1979), Ψειρολογία, Αθήνα: Εκδόσεις Γράμματα, σ.57

145

6 ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ

ΓΙΑΝΝΟΥΛΗ ΕΝΤΟΜΑ ΨΥΛΛΟΙ

16

16

Εικόνα ψύλων από: Πετρόπουλος Η. (1979), Ψειρολογία, Αθήνα: Εκδόσεις Γράμματα

146

Σέ ένα ρεμπέτικο, πού τραγουδάει ή Μπέλου, συναντάμε τούς στίχους “Αφού μέ καταστέψανε οί συγγενείς κι οί φίλοι Έκαψα τήν καλύβα μου νά μή μέ τρών οί ψύλοι.“ 17 Τα τσιμπήματα από τους ψύλλους έχουν αρχίσει να μου τη σπάνε τα νεύρα. Αυτό το καλοκαίρι, έχω κολλήσει τουλάχιστον τρεις φορές ‘επιβεβαιωμέναψύλλους. Το καλό είναι, πως έχω μάθει πλέον το κόλπο να τους εντοπίζω και τους σφάζω. Κάθε φορά που πέφτω για ύπνο, σβήνω τα φώτα και προσπαθώ να ηρεμήσω. Όταν νιώθω πως κάτι περπατάει/ πηδάει πάνω στα πόδια μου, πλέον υποψιάζομαι πως κάτι δε πάει καλά, μάλλον έχω κάποια ψυλλο-παρέα. Ανάβω το φως -χωρίς να κουνήσω το σώμα μου- και ανοίγω απότομα την κουβέρτα μου. Ύστερα παρακολουθώ με μεγάλη προσοχή μέχρι να βρώ τον πρώτο μικροσκοπικό ψύλλο. Συγκεντρώνομαι να μην αποτύχω να τον πιάσω -αλλιώς γνωρίζω πως θα μου πάρει πολύ ώρα μέχρι να τον ξαναβρώ- και με τα πιο γρήγορα αντανακλαστικά μου προσπαθώ να τον φυλακίσω ανάμεσα στα δάχτυλά μου. Ο θηλυκός ψύλλος πως ονομάζεται; “Η λέξη ψύλλος γεννήθηκε από τήν αρχαία ψύλλα, πού κάποια πρώιμη στιγμή άλλαξε φύλο· έγινε ψύλλος. […] Οι λέξεις ψυλήθρα / ψυλίστρα / ψυλίνα δηλώνουν το φυτό κόρυζα. Υπάρχει η παράδοση πώς η ψυλήθρα διώχνει τούς ψύλους απ΄τα σπίτια. Ο Σταματάκος, στό λεξικό του, σημειώνει

Ψύληθρας = τό φυτό ινούλη,

Ψυλλήθρα = τό φυτό κόρυζα,

Ψυλλίτσα = τό φυτό υπερικόν.” 18 Ύστερα κάνω κυκλικές κινήσεις με τα δάχτυλά μου μέχρι να ζαλιστεί -για περίπου 30’’- ανοίγω τα δάχτυλα και τον σπάω ανάμεσα στα νύχια μου, μέχρι να ακουστεί ο χαρακτηριστικός ήχος “κλικ”.

17 18

Πετρόπουλος Η. (1979), Ψειρολογία, Αθήνα: Εκδόσεις Γράμματα, σ.22 Πετρόπουλος Η. (1979), Ψειρολογία, Αθήνα: Εκδόσεις Γράμματα, σ.17 & 18

147

8 ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ

ΓΙΑΝΝΟΥΛΗ ΡΑΚΟΣΥΛΛΟΓΗ. ΕΠΑΝΑΧΡΗΣΗ. ΦΙΔΙ. ΠΟΝΤΙΚΙ

148

Καθώς έχω ξεκινήσει πολλές εργασίες, αλλά δεν τις έχω ολοκληρώσει, το πρωί ολοκληρώθηκαν το τρίψιμο του μαρμάρινου νεροχύτη που μάζεψε ο μπαμπάς απ΄τα σκουπίδια και τοποθέτησε στο -άλλο- χωράφι -αλλά δεν το είχε χρησιμοποιήσει ακόμα και μου τον παρέδωσε- και η επισκευή της πολυθρόνας που είχαμε στο σπίτι στο Βόλο -και έσπασε. Επισκεφτήκαμε με τη Λάικα το χωράφι και τρελάθηκε στην αναζήτηση φιδιών, ποντικιών και ότι άλλο υπάρχει στο υπέδαφος του χωραφιού. Ενώ καθόταν ήρεμα δίπλα μου, ξαφνικά άκουγε κάτι που δεν άκουγα, πεταγόταν, μύριζε το έδαφος εντόπιζε το σημείο απ’ όπου προερχόταν ο ήχος και έσκαβε σαν τρελή για να βρει ότι υπήρχε από κάτω. Δεν έπιασε τίποτα, αλλά ένιωσα την προστασία της εκείνη τη στιγμή. Το απόγευμα τοποθετήθηκαν νέα ρακοσυλλεκτικά αντικείμενα στο οικόπεδο στο Δασοχώρι και οργανώθηκε ο φορητός νεροχύτης και ο πρόχειρος πάγκος της τωρινής εξωτερικής κουζίνας. Επίσης, απομακρύνθηκαν από το κτήμα κάποιες από τις παλιές λαμαρίνες που αφαιρέθηκαν από τους παλιούς τοίχους του κοτετσιού και μεταφέρθηκαν στο άλλο χωράφι των γονιών μου για να πάρουν μία άλλη επόμενη χρήση.

149

14 & 15 & 19 ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ

ΛΑΡΙΣΑ & ΓΙΑΝΝΟΥΛΗ ΕΠΑΝΑΧΡΗΣΗ ΨΥΓΕΙΟ. ΑΓΟΡΑ

150

Έρευνα αγοράς σε καταστήματα στη Λάρισα. Αναζητούσα εξοπλισμό για τουαλέτα, ώστε να ετοιμάσω ένα χώρο αφόδευσης στο χωράφι. Απογοητεύτηκα από τις τιμές για νεροχύτες, βρύσες, ενώ για πρώτη φορά παρατήρησα τις υψηλές τιμές τους. Τελικά, αγόρασα το μόνο ξύλινο καπάκι τουαλέτας που βρήκα στην αγορά, κατασκευασμένο στη Γερμανία -που αλλού-, από μπαμπού. Θεωρητικά είναι οικολογικό, καθώς το μπαμπού μεγαλώνει με ανεξέλεγκτους ρυθμούς, αλλά προφανώς είναι εισαγόμενο από βόρεια Ευρώπη, οπότε το οικολογικό αποτύπωμα διαπραγματεύσιμο…Μια απογοήτευση. Αγόρασα ένα κεραμικό σκεύος που να ταιριάζει σε μία τεράστια κατσαρόλα που υπάρχει στο σπίτι. Γυρίζοντας σπίτι, έβαλα το κεραμικό σκεύος μέσα στη μεταλλική κατσαρόλα και ανάμεσά τους ποταμίσια άμμο. Διάβασα πως με δύο στρώσεις κεραμικά σκεύη και άμμο στο ενδιάμεσο, ποτίζοντάς το, μπορείς να δημιουργήσεις ένα δροσερό περιβάλλον, αντίστοιχο του ψυγείου χωρίς ηλεκτρικό ρεύμα. Υπάρχουν διάφορες τεχνικές κι εγώ προσπάθησα να πετύχω τη λογική αυτή, με μόνο μία στρώση κεραμικού, αφου διέθετα αυτά τα υλικά, μελετώντας τη λειτουργία του εμβληματικού Mitticool Refrigerator. Το καπάκωσα, το άφησα σ’ ένα σκιερό μέρος του μπαλκονιού, που έφτανε κατά τη διάρκεια της ημέρας τους 40°c και μέτρησα τη θερμοκρασία.

14 Αυγούστου > 22.00 > 30°c (εσωτερική θερμοκρασία) 19 Αυγούστου > 22.00 > 20°c (εσωτερική θερμοκρασία)

151

15 ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ

ΛΑΡΙΣΑ & ΓΙΑΝΝΟΥΛΗ ΕΠΑΝΑΧΡΗΣΗ ΤΟΥΑΛΕΤΑ. ΑΓΟΡΑ

152

Σ΄ένα κατάστημα στο κέντρο της Λάρισας, που φάνηκε να μοιάζει με ένα από αυτά στα παλιατζίδικα του Βόλο, βρήκα μία πανέμορφη βρύση εξωτερικού χώρου. Δεν ήταν η οικονομικότερη, αλλά επιλέχθηκε καθώς -σύμφωνα με τον μαγαζάτορα- είναι η μόνη που μπορεί να διορθωθεί σε περίπτωση που χαλάσει ένα εξάρτημα στο πάνω μέρος της, υπάρχουν ανταλλακτικά και δε παγώνει σε χαμηλές θερμοκρασίες και παράγεται εδώ. Επίσης, δείχνοντας την σε άλλα καταστήματα και ανθρώπους -για να μπορέσω να τη συνδέσω με ένα παλιό αρδευτικό λάστιχο διατομής Φ16 με την υποδοχή Φ18 -όλοι εξεπλάγησαν με το σχεδιασμό και την -εικονική τουλάχιστον- ποιότητά του, καθώς δεν έχουν δει αντίστοιχες, οπότε υποθέτω πως δε πωλείται σε πολλά καταστήματα -τουλάχιστον στη Λάρισα-. Το απόγευμα, ασχολήθηκα με την κατασκευή της τουαλέτας. Αποφάσισα πως θα ακολουθήσει τη λογική μιας dry composting separation toilet. Δηλαδή τα ούρα -στα οποία ευθύνεται, κατά κύριο λόγο, η δυνατή μυρωδιά- θα διαχωρίζεται από τα κόπρανα. Μετά από κάθε επίσκεψη, τα κόπρανα θα καλύπτονται από πριονίδι ή στάχτη και όταν γεμίζει θα αδειάζει στον κομποστοποιητή. “Τόν παλιό καιρό έριχναν μέσα στό ανοιχτό στόμιο τού αποχωρητηρίου ασβέστη, ή πετρέλαιο, γιά απολύμανση. “ 19 Σε αυτό το σημείο, βαρέθηκα να σχεδιάζω επι ώρες και να μη φτιάχνω τίποτα. Βλέποντας, λοιπόν, πως αρχίζω να χάνω την όρεξη μου με το ερευνητικό, αποφάσισα πως -κάθε στιγμή που βαριέμαι να διαβάσω ή να γράψω- θα περνάω το χρόνο μου κατασκευάζοντας, αντί να μην κάνω τίποτα αποφεύγοντας τα θεωρητικά. Δε σκίτσαρα τίποτα, βρήκα περισσεύματα ξύλου που είχαμε στο σπίτι και την έφτιαξα.

19

Πετρόπουλος Η. (1979), Ψειρολογία, Αθήνα: Εκδόσεις Γράμματα, σ.71

153

16 ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ ΔΑΣΟΧΩΡΙ

ΕΠΑΝΑΧΡΗΣΗ ΚΟΜΠΟΣΤΟΠΟΙΗΤΗΣ. ΤΡΟΦΟΣΥΛΛΟΓΗ. ΜΙΚΡΟΚΑΤΟΙΚΙΑ

Εικόνα από: https://hundertwasser.com/en/ecology (τελευταία πρόσβαση 6 Σεπτεμβρίου 2020)

154

Σήμερα ο μπαμπάς έφερε από το -άλλο- χωράφι τα πρώτα δαμάσκηνα. Δεν ήταν πολύ γλυκά, αλλά έφτιαξα μια λουξεμβουργική quetschentaart20. Μετά, ο μπαμπάς ήρθε για πρώτη φορά στο κτήμα στο Δασοχώρι, να με βοηθήσει να βάλουμε το λάστιχο για τη σύνδεση του νερού με το παλιό κοτέτσι, ώστε να δομήσουμε σιγά σιγά την κουζίνα. Μετέφερα στο χωράφι και από κάποιες πολύ βαριές παλέτες που πήρα από την αποθήκη δίπλα από το σπίτι και με αυτές, έφτιαξα ένα χώρο κομποστοποίησης. Μάλλον είναι πολύ μεγαλύτερος απ΄ότι μπορεί να καταναλώσει ένας άνθρωπος σε αρκετά σύντομο χρονικό διάστημα, ώστε να επιτευχθεί η διαδικασία κομποστοποίησης. Τοποθετήθηκε στο βορειοδυτικό σημείο του οικοπέδου -δίπλα στο φράχτη. Η συγκεκριμένη τοποθέτηση επιλέχθηκε καθώς δεν ήθελα να βρίσκεται κοντά στην εξωτερική κουζίνα και τη μελλοντική μικροκατοικία που χωροθετούνται στο κέντρο του κτήματος. Τέλος, μου φάνηκε ενδιαφέρον, καθώς υποχρεώνομαι να πηγαίνω μέχρι το σημείο αυτό για να αδειάζω το περιεχόμενο του κάδου, να ρίχνω μία κλεφτή ματιά στο μακρινό Όλυμπο και τον Κίσσαβο. Εμπιστεύτηκα την πολυετή εμπειρία του μπαμπά με τις καρακάξες και τα λάστιχα άρδευσης, άκουσα τις συμβουλές του και προσαρμόζοντάς τες με τις ανάγκες μου, συνδιαμορφώσαμε πως και που να τοποθετηθεί το λάστιχο. Έτσι, για να μη τρυπήσουν τα λάστιχα οι καρακάξες, περάσαμε ένα -παλιό αδρευτικό- λάστιχο διατομής Φ16 -που βρήκε ο μπαμπάς στο χωράφι-, μέσα από ένα πολύ σκληρό λάστιχο διατομής Φ23. Ελπίζουμε αυτό να έχει ιδιότητες θερμομονωτικές για όταν κάνει κρύο το χειμώνα. Επίσης, το κρατήσαμε πάνω στο έδαφος -αντί να το σκάψουμε μέσα-, καθώς ήθελα το νερό που βρίσκεται στο λάστιχο στα 30 πρώτα μέτρα της πορείας του μέχρι τη βρύση, να θερμαίνεται. Μας πήρε περισσότερη ώρα απ΄ αυτό που πιστεύαμε και δε προλάβαμε να το συνδέσουμε με το νερό. Τέλος, έκανα μία γενική αποτύπωση του βασικού όγκου του παλιού κοτετσιού.

20

Quetschentaart < quetschen + taart < δαμάσκηνα + τάρτα)

155

17 ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ ΓΙΑΝΝΟΥΛΗ

ΤΡΟΦΟΣΥΛΛΟΓΗ. ΧΤΥΠΗΜΑ

156

Μαζέψαμε απίστευτα πολλά ντοματίνια από το -άλλο- χωράφι τον γονιών που έχουν βάλει ένα μπαχτσέ,, παρέα με τη μαμά, την Ελίκη και τη Λάικα. Ορισμένες από τις ρίζες, έχουν βγει από μόνες τους, από περσινές και έχουν εξαπλωθεί χωρίς καμία φροντίδα με απίστευτη ταχύτητα και αποδοση, παράγοντας πολλά ντοματάκια κάθε μέρα. Κάποια στιγμή, έσκυψα, καθώς όλες οι ντοματιές έχουν οριζοντιωθεί -αν και έγιναν προσπάθειες να αναπτυχθούν κατακόρυφα με τη βοήθεια καλαμιών- και ένα από τα κρυφά, άναρχα βαλμένα καλάμια, μπήκε στο μάτι μου. Έγινε μια ωραία μελανιά και ένα καλό μάθημα για τις επόμενες εξορμήσεις τροφοσυλλογής..

157

23 ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ

ΓΙΑΝΝΟΥΛΗ ΕΠΑΝΑΧΡΗΣΗ. ΤΕΧΝΙΤΗΣ

158

Δυό μέρες πριν έκανα μια έρευνα για την εύρεση οικονομικότερης -και με τη μικρότερη κατανάλωση- επιλογής φωτισμού. Με κατευθύναν σε ένα πολύ μικρό κατάστημα που είχε πάρα πολλά προϊόντα led και ένα συνομήλικος υπάλληλος με κατατόπισε για το ποιες είναι οι επιλογές μου. Αυτό που έψαχνα, ήταν δύο πηγές φωτισμού 12 Volt, αντίστοιχα, αυτών μιας μπαταρίας αυτοκινήτου με το οποίο το συνέδεσα, τα δυνατότερα που διέθεταν. Άμεσο φωτισμό για το χώρο της κουζίνας και έμμεσο φωτισμό για το χώρο αράγματος. Αγόρασα τρεις σωλήνες led για το πρώτο και λαμπάκια για γιρλάντα για το δεύτερο. Μου περιέγραψε θεωρητικά πως θα τα συνέδεα και με συμβούλεψαν να τα κάνω με την παρουσία ατόμου που γνωρίζει από αυτά. Με όλη την αλαζονεία και την αυτοπεποίθηση που πήρα από τη μηχανή τατουάζ που φτιάξαμε με τον Μήτσο πρόσφατα, ξεκίνησα να τα φτιάχνω μόνη μου, αφού ζήτησα τα κατάλληλα εργαλεία απ’ τον μπαμπά. Τη γιρλάντα την ολοκλήρωσα μονάχη, αλλά με τους σωλήνες led αντιμετώπισα πρόβλημα. Έτσι, κατευθύνθηκα στον κ. Χρήστο -ο οποίος είναι ηλεκτρολόγος/ πατεντιάρης/ πολυμηχάνημα και το πρώτο πρόσωπο στο οποίο κατευθύνομαι πάντα, όταν έχω πρόβλημα με τέτοια θέματα. Του εξήγησα τι θέλω να κάνω και με βοήθησε. Ο κ. Χρήστος δε λέει ποτέ πως κάτι δε γίνεται, πάντα ψάχνει τον τρόπο να καταφέρει αυτό που θες να πετύχεις και νομίζω πως αυτό είναι το μυστικό της καλής μας συνεργασίας.

159

24-25 ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ

ΔΑΣΟΧΩΡΙ ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΚΑΤΑΣΚΗΝΩΣΗ. ΡΑΚΟΣΥΛΛΟΓΗ. ΕΠΑΝΑΧΡΗΣΗ. ΕΝΤΟΜΑ. ΒΑΤΡΑΧΟΣ

21

21

Δασοχώρι | Φωτογραφίες: Βαγγέλης Ξενοδοχίδης

160

Οι προετοιμασίες για το ψηστήρι/ διανυκτέρευση ξεκίνησε νωρίς. Με το Μήτσο βρήκαμε πριονίδι για την τουαλέτα κομποστοποίησης από ένα ξυλουργείο στη Λάρισα και μαζέψαμε έναν καναπέ-κρεβάτι που βρήκαμε στις εργατικές κατοικίες. Μεταφέραμε ξύλα και μία παλέτα που είχαν στο σπίτι του Μήτσου, διάφορα κουζινικά, ένα δοχείο για πάγο και μπύρες, γκαζάκι για τον πρωινό καφέ, αιώρες, τα φώτα και δύο παλιες μπαταρίες αυτοκινήτου, φαγητό, την τουαλέτα κομποστοποίησης, το μαρμάρινο νεροχύτη κ. Α. Η Ελίκη ανέλαβε τον έλεγχο της πισίνας κι εγώ τον καθαρισμό και την επιδιόρθωση του καναπέ. Έγιναν δύο δρομολόγια για τη μεταφορά όλων αυτών, και στο τρίτο πήγαμε με τον μπαμπά για να κάνουμε τη σύνδεση του νερού, του νεροχύτη και της βρύσης. Τοποθέτησα την τουαλέτα κομποστοποίησης κοντά στον φράχτη, στην βορειοανατολική γωνία του οικοπέδου και χρησιμοποίησα τα δίχτυα κάλυψης των σταφυλιών (για να μη φαγωθούν από τα πουλιά) για τη δημιουργία ενός παραβάν για εξασφάλιση ιδιωτικότητας. Δίπλα στην τουαλέτα, ήρθα αντιμέτωπη με ένα μεγάλο μαύρο-πράσινο βάτραχο. “Υπάρχουν βατράχια πού σκαρφαλώνουν στά δέντρα καί πού -όταν επίκειται βροχή- κελαηδούν σάν πουλιά. Ασφαλώς, δέν μέ πιστεύετε, αλλά εγώ τάκουγα επί αρκετούς μήνες. Υπάρχουν καί οί περίφημες μπράσκες, πού, σύμφωνα μέ τόν θρύλο, βυζαίνουν τή νύχτα τις αγελάδες και τίς γίδες. Κάποτε ή Θεσσαλία ήταν γεμάτη μπράσκες. (...) Με τη λέξη μπράσκα χαρακτηρίζουν τούς κοντόχοντρους ανθρώπους (Θεσσαλία).” 22

22

Πετρόπουλος Η. (1979), Ψειρολογία, Αθήνα: Εκδόσεις Γράμματα, σ.43

161

23

23

Δασοχώρι | Φωτογραφία: Βαγγέλης Ξενοδοχίδης

162

Πρώτοι κατέφθασαν ο Βάγγος με τον Νικηφόρο. Είπαμε τα νέα μας και ανέλαβαν την εστία (τυχαίο ή επηρεασμένοι από το εργαστήρι που διοργάνωναν με την Ελίκη για το ΕΑΣΑ -δε γνωρίζω). Ο Νικηφόρος με τις γνώσεις του περί φυσικής δόμησης, θεώρησε πως το χώμα του κτήματος έχει γύρω στο 10% άργιλο και σε μία κατασκευή από φυσικά υλικά απαιτείται γύρω στο 25% ποσοστό αργίλου στο έδαφος. Η εστία ξεκίνησε από κυκλικό σχήμα, μετέπειτα συζητώντας που θα μπουν τα κάρβουνα, κάναμε μια προέκταση για τη μεταφορά των κάρβουνων για το ψήσιμο κολλητά στον κύκλο και -κατά έναν περίεργο τρόπο- η εστία κατέληξε να έχει σχήμα φαλλικό σχήμα. Η φωτιά πήρε μπρος, ώστε να γίνουν σύντομα τα κάρβουνα για το ψήσιμο.

Όταν κουραστήκαμε από τη δουλειά και βρωμίσαμε απ’ τα χώματα δεν είχε φτάσει καμία άλλη ακόμα, κάναμε μια μικροσυζήτηση για το αν θα τα βγάλουμε όλα ή όχι και πάνω στη στιγμή που αφαιρέσαμε τα ρούχα, μας έκαναν έκπληξη η μητέρα Μύριαμ με την καλή της φίλη Λένα. Πάει ο γυμνισμός, πάει και το μπάνιο.

163

164

Αργότερα, έφτασε η Ελίκη που είχε αναλάβει τα φαγητά και ξεκίνησε το συλλογικό μαγείρεμα. Καθώς όλα ήταν χορτοφαγικά, κάποια στιγμή ο Νίκος -που νήστευε είπε: ‘Πρώτη φορά παρευρίσκομαι σε ψήσιμο που μπορώ να φάω σχεδόν τα πάντα’. Δυστυχώς έγινε ένα λάθος και κάποια γεύματα αναμείχθηκαν με τυρί, οπότε με την Αλεξάνδρα δε μπόρεσαν να τα φάνε. Η Ελίκη είχε την περίφημη ιδέα να γεμίσει το μισό μιας κολοκύθας με ένα μίγμα ντοματίνιακρεμμύδι-φέτα-και δε ξέρω τι άλλο ακόμα και μπήκε ολόκληρη η κολοκύθα πάνω στα κάρβουνα -με καπάκι το άλλο μισό της κολοκύθας. Η Δέσποινα, ο Νίκος και η Αλεξάνδρα βοήθησαν στο κόψιμο και στην προετοιμασία και τα ηνία δίπλα στη φωτιά τα πήραν ο Μήτσος με το Νίκο Θ παρέα με το Βάγγο.

Στη μουσική ήταν ο Νικηφόρος, ο Παναγιώτης και ο Μιχαήλ, με τους δύο τελευταίους κυρίως στην κιθάρα και φωνή και τον πρώτο και στο τζέμπε.

O Μιχαήλ συνηθισμένος από μαζώξεις στη Γερμανία, όταν έφτασε το ποδήλατο είπε στην Ελίκη, ‘Α ήρεμα είστε εδώ, πολύ ωραία δεν έχει δυνατή μουσική, αλλά βλέπω μουσικά όργανα;’

Τα κουνούπια χόρευαν συνεχόμενα πάνω στα σώματά μας, με μικρά διαλείμματα στο ενδιάμεσο, με αποκορύφωμα την ώρα του ύπνου, κατά την οποία είχαμε όλες μία πολύ κακή ιστορία για όλες τις στιγμές που δε μας επέτρεψαν να κλείσουμε μάτι, τις οποίες μοιραστήκαμε στο πρωινό. Άλλα έντομα δεν έκαναν αισθητή την παρουσία τους μέχρι το πρωί, με το χορό των -κάθε μεγέθους- μυρμηγκιών που δεν άφησαν ούτε το Γιν δευτερόλεπτα να ηρεμήσει σε καμία από τις πολλαπλές γούρνες-φωλιές που έσκαψε.

Οι μύγες ήταν ιδιαίτερα εκνευριστικές καθ΄ όλη τη διάρκεια της επόμενης μέρας, αλλά το βράδυ συνειδητοποιήσαμε πως σχετιζόταν με τη βροχή που τελικά ακολούθησε. Το βράδυ, αποθηκεύσαμε ότι χωρούσε στο φανάρι. Όταν έφυγαν όλοι, με το Βαγγέλη στήσαμε τις αιώρες οι άλλοι δύο την έπεσαν στον καναπέ και ο Νικηφόρος μισός πάνω στα άχυρα, μισός στο πάτωμα. Κάποια στιγμή εγκατέλειψε τον αγώνα με τα κουνούπια και μεταφέρθηκε στο αυτοκίνητο.24

24

Δασοχώρι | Φωτογραφίες: Michael Fischer

165

Φωτογραφία: Michael Fisher 25

26

25 Δασοχώρι | Φωτογραφία: Νικηφόρος Παπουτσόπουλος 26 Δασοχώρι | Yπόποιπες Φωτογραφίες: Βαγγέλης Ξενοδοχίδης

166

Το επόμενο πρωί ξυπνήσαμε νωρίς, καθώς η ζέστη άρχισε να γίνεται ανυπόφορη. Ο πωπός μου είχε ακουμπήσει στο έδαφος, καθώς τα δέντρα είχαν πολύ μεγάλη απόσταση μεταξύ τους. Σκέφτηκα πως θα μπορουσα να βάλω κάποιους κομμένους κορμούς αριζόνας σε κομβικά σκιερά μέρη, για να δημιουργηθούν καλύτερες καβάτζες με τις αιώρες. Ακολούθησαν ατελείωτες συζητήσεις, ενώ ανά διαστήματα τρώγαμε γεύματα από ότι περίσσεψε από το βραδινό ψηστήρι και κάναμε μπάνια στην πισίνα. Διαλείμματα στην ανυπόφορη ζέστη γινόντουσαν από ελαφριά σύννεφα.

27

Όταν, όμως, οι κώλοι μας ίδρωσαν αρκετά και τα στόματά μας κουράστηκαν, φάγαμε μία τελευταία φορά και πήγαμε προς τον Πηνειό. Εκεί βρεθήκαμε σε μία μεγάλη παραλία και μία μπουλντόζα που φόρτωνε άμμο. Υποψιασμένες για την παρανομία των κινήσεων τους, ρωτήσαμε τι κάνουν και μας ενημέρωσαν πως ακολουθούν συμβουλές της περιφέρειας να καθαρίσουν τη στροφή του Πηνειού από την άμμο, ώστε να μη πλημμυρίσει όταν κατέβει πολύ νερό. Ρωτήσαμε αν κολυμπάνε στον Πηνειό και μας πληροφόρησαν πως τις λίγες φορές που κολυμπάνε, είναι συνήθως προς το χειμώνα που η ροή του ποταμού είναι δυνατή και τα νερά πιο καθαρά.

Η Ελίκη και ο Μιχαήλ έφυγαν κι εμείς κάτσαμε. Κοιμηθήκαμε, συζητήσαμε, βάλαμε τα πόδια μας στο ποτάμι και απολαύσαμε την αλλόκοτη αίσθηση της γλίτσας του ποταμιού. Οι κεραυνοί ξεκίνησαν να τραγουδούν, τα σύννεφα να χορεύουν και ξεκινήσαμε το δρόμο προς την επιστροφή. Βρήκαμε το τεράστιο κόσκινο άμμου, μάλλον για να διαχωρίζουν την άμμο από τα σκουπίδια και σύντομα ξεκίνησε η βροχή. Φτάσαμε στο Δασοχώρι, νωποί από τη βροχή και κάτσαμε να ξαναφάμε, ώστε να μη χρειαστεί να κουβαλάμε τα υπόλοιπα φαγητά μαζί μας. Αδειάσαμε την πισίνα, μαζέψαμε τα υπόλοιπα πράγματα, βάλαμε το ποδήλατο πάνω απ’ το αυτοκίνητο και ξεκινήσαμε το δρόμο για τη Γιάννουλη. Εκεί φάγαμε όλοι μαζί άλλη μία φορά με την οικογένεια και οι δρόμοι μας χωρίστηκαν.

27

Δασοχώρι | Φωτογραφίες: Νικηφόρος Παπουτσόπουλος

167

ΑΝΤΙ ΕΠΙΛΟΓΟΥ Η εμπειρία και η έρευνά μου γύρω από τα καθημερινά γεγονότα των θεμάτων: ΜΙΚΡΟΚΑΤΟΙΚΙΑ. ΣΥΛΛΟΓΗ. ΕΠΑΝΑΧΡΗΣΗ. ΦΙΔΙΑ. ΠΟΝΤΙΚΙΑ. ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΚΑΤΑΣΚΗΝΩΣΗ. ΕΝΤΟΜΑ με βοήθησαν να αντιληφθώ την ψυχραιμία ως ύψιστη δεξιότητα. Επίσης, για άλλη μία φορά κατάλαβα πως η γνώση είναι δύναμη. Συνειδητοποίησα πως η αυτόματη ημερολογιακή γραφή, βρίσκεται πιο κοντά στον ανεπίσημο λόγο, τον οποίο κατέχω με μεγαλύτερη άνεση από τον επίσημο γραπτό ακαδημαϊκό. Το δίκτυο αυτοκατασκευών ΜΙΚΡΟΚΑΤΟΙΚΙΩΝ, είναι πολύ μεγαλύτερο από αυτό που πίστευα και γνώριζα. Φαίνεται πως, πιο καθαρή εικόνα του αριθμού, έχουν όσοι γνωρίζουν άτομα που έχουν μία, παρά επίσημες δομές. Επίσης, άτομα που σχετίζονται με τέτοιες μορφές κατοίκησης, συνήθως έρχονται από χαμηλά οικονομικά στρώματα, γεγονός που τους βοηθάει να εξελίξουν την πατέντα σε μεγαλύτερο βαθμό, από υποκείμενα που θα αγοράσουν έτοιμα εξαρτήματα, αφού διαθέτουν την οικονομική άνεση. Πρόσφατα, συνάντησα έναν αρχιτέκτονα, γύρω στα σαράντα, στη Λάρισα και μιλώντας για το συγκεκριμένο ερευνητικό -είχε δει το ερωτηματολόγιο που κοινοποίησα στο facebook και- μου λέει “Πραγματικά, προσωπικά δεν έχω βιώσει ποτέ το να κατασκευάσω μία κατοικία και να ζήσω μέσα σε αυτή, ούτε γνωρίζω κάποιον/ κάποια που να το έχει κάνει. Γιατί έχεις βρει παραδείγματα, εσύ γνωρίζεις κάποιον;” Η αλήθεια είναι πως γνώριζα κάποιους, ελάχιστους, από τις εφηβικές μου διακοπές στο τροχόσπιτο της Έλλης στο Στόμιο και στο σπιτάκι της παιδικής μου φίλης Νανάς στην Πρέβεζα, στα φοιτητικά χρόνια έβλεπα και άκουγα περισσότερο για το Πήλιο, αλλά ύστερα από αυτήν την εργασία, είμαι σίγουρη πως υπάρχουν πολλές, καποιες

με τρομερές πατέντες και η απλότητα, αυτονομία και ο τρόπος ανυπακοής τους είναι αξιοσημείωτος.

Η ΡΑΚΟΣΥΛΛΟΓΗ είναι μία πολύ σημαντική πηγή εύρεσης πρώτων υλών και εξαρτημάτων, εργαλείων προς επανάχρηση. Δύο απαραίτητα στοιχεία που χρειάζονται, είναι μέσο για τη μετακίνηση, όπως αυτοκίνητο και χώρος για την αποθήκευση. Κάτι που έμαθα ύστερα από χρόνια ρακοσυλλογής στο σπίτι, στην Ογλ, στους Basurama και βλέποντας σπίτια φίλων και συγγενών να γεμίζουν σε σημείο που δε χωράει να περάσει άνθρωπος, είναι πως ότι αντικείμενο εντοπίζεται και μαζεύεται, ο ευρετής, πρέπει να έχει ήδη κάποια χρήση στο κεφάλι του/ της. Αυτό θα βοηθήσει, ώστε το αντικείμενο θα πάρει τη θέση του όσο πιο γρήγορα γίνεται. Φυσικά, στην αναζήτηση αντικειμένων για την κατασκευή μικρής κατοικίας, η κλίμακα των αντικειμένων, είναι μεγαλύτερη. Αν βρεις παράθυρα όταν δεν υπάρχει καν η φέρουσα κατασκευή της κατοικίας, δε μπορείς να τα αφήσεις επειδή δε μπορείς να τα τοποθετήσεις κιόλας. Και εδώ κολλάει το δεύτερο σημείο, που είναι η ανάγκη χώρου για την αποθήκευση ευρημάτων, μέχρι να βρουν τη θέση τους. Η ΕΠΑΝΑΧΡΗΣΗ έχει πολλές και διάφορες τεχνικές. Μία γνώση που πήρα από την πρακτική στους Basurama, είναι πως για να σχεδιάσεις κάτι με υπάρχοντα αντικείμενα, πρέπει να αποδεσμευτείς παντελώς από την προηγούμενη χρήση τους. Ειδάλλως, δε θα μπορέσεις ποτέ να αξιοποιήσεις το αντικείμενο που βρήκες, με τις ωμές του μορφές, αλλά το τελικό προϊόν που θα παραχθεί, θα συνεχίσει να επιβαρύνεται από τις προηγούμενες χρήσεις και λειτουργίες των μονάδων που το αποτελούσαν, χωρίς να αποκτήσει τη δική του αυτόνομη ταυτότητα και λειτουργία.

168

Με τα ΦΙΔΙΑ, ύστερα από αρκετή ανάγνωση, συζήτηση, είμαι σε θέση να μη τρομάζω ξαφνικά χωρίς λόγο και αιτία, μόνο από τη σκέψη. Γνωρίζω πλέον, πως τα φίδια, επιτίθενται μόνο αν νιώσουν απειλή. Στην Ελλάδα έχουμε μόνο ένα δηλητηριώδες φίδι, το οποίο έχει τριγωνικό κεφάλι. Η αλήθεια είναι πως μόλις τώρα, έψαξα στη μηχανή αναζήτησης να δω αν όντως έχουν τριγωνικό κεφάλι οι οχιές και όταν φόρτωσε η ιστοσελίδα με εικόνες φιδιών, ένιωσα έναν ξαφνικό τρόμο. Όπως και να έχει, ξέρω πια πως όταν περπατώ πρέπει -μάλλον- να χτυπάω τα πόδια μου έντονα στο έδαφος για να νιώσουν τους κραδασμούς, να φοβηθούν και να φύγουν. Το κτήμα στο Δασοχώρι είναι γεμάτο φίδια, έβαλα θειάφι, αλλά προσπαθώ να σκέφτομαι θετικά, πως χάρη σε αυτά, θα μειωθεί ο αριθμός των ποντικιών. Τα ΠΟΝΤΙΚΙΑ δεν κάνουν κάτι κακό, απλά τρώνε αλόγιστα ότι βρουν. Η τακτική που θα ακολουθώ από εδώ και πέρα είναι, η προσπάθεια περιορισμού τους με πεινασμένες γάτες και φίδια και η προστασία της τροφής στο φανάρι και άλλες δομές προστασίας τροφής. Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΚΑΤΑΣΚΗΝΩΣΗ ήταν και θα μείνει ο καλύτερος τρόπος θερινών διακοπών για μένα. Αυτό που έμαθα μετά τον ένα μήνα διαμονής στη Γερμανία, με το οποίο δεν ήμουν πολύ εξοικειωμένη, είναι πως η κατασκήνωση και τα μπάνια δίπλα σε ποτάμια, έχουν εξίσου ενδιαφέρον με μία παραθαλάσσια τοποθεσία. Νομίζω, χωρίς αυτή την εμπειρία, θα αγνοούσα παντελώς τον Πηνειό που βρίσκεται στα δέκα λεπτά από το κτήμα στο Δασοχώρι και η τοποθεσία του θα μου φαινόταν πολύ πιο αδιάφορη. Τώρα, έχω μπει στη διαδικασία να μάθω περισσότερα για το ποτάμι και τι δράσεις μπορεί να κάνεις μέσα σε αυτό. Ακόμα οι πληροφορίες είναι ελλιπείς όσον αφορά το πόσο καθαρό είναι, αλλά ξέρω πως όταν μεγαλώσει

η ροή σε κάποιους μήνες, υπάρχει κόσμος που κολυμπάει μέσα, ξέρω πως κάποιοι ψαρεύουν και σκέφτομαι να το διασχίσω με κανό. Ελπίζω να μην έχει νερόφιδα. Τα ΕΝΤΟΜΑ δεν με ενοχλούσαν και δε με ενοχλούν, απλά ο θόρυβος των κουνουπιών και του σαρακιού είναι εκνευριστικός και τα τσιμπήματα των κουνουπιών και ιδιαίτερα των ψύλλων επίσης ιδιαίτερα ενοχλητικά. Έχω βάλω κλαδάκια σιτρονέλας για να τα φυτέψω όταν βγάλουν ρίζες και να γεμίσω το χωράφι. Για τους ψύλλους θα ξαναδιαβάσω τη ‘Ψειρολογία’ του Πετρόπουλου. ”Οί γιατροί λένε πώς τά ζούδια τού σπιτιού μεταδίδουν πολλές αρρώστιες. Τό κουνούπι τήν ελονοσία, οί μύγες διάφορα μικρόβια, ό ψύλλος κι ό ποντικός τήν πανούκλα, ή ψείρα τόν εξανθηματικό τύφο ή σκνίπα τόν τρήμερο πυρετό. Οι γιατροί ίσως νάχουνε δίκιο. Πάνω στην γνώμη τών γιατρών είναι στηριγμένη όλη η βιομηχανία εντομοκτώνων, παρασιτοκτόνων, ακριδοκτόνων, μυοκρόνων, ελμινθοκτόνων φθειροκτόνων - καί δέ συμαζεύεται”. 28 Αυτή η διαδικασία, μου επέτρεψε να βιώσω την προσωπική τροποποίηση της σκέψης μου από την ασχολία μου με το σχεδιασμό, στη μελέτη των υλικών και τεχνικών κατασκευής και υπό τους όρους που συνέβη, με βοήθησε να παράξω χρήσιμους συνειρμούς και σκέψεις. Η κατασκευή δεν αποτελείται πια μόνο από τις κατασκευαστικές λεπτομέρειες που μόνο αναζητούσα στην αρχή, αλλά είναι πολυπαραγοντική. Στο μυαλό μου, δεν υπάρχει πια κατασκευή, χωρίς τους χρήστες, τον περιβάλλοντα χώρο, τα υλικά και την οικονομία της οικίας.

28 Πετρόπουλος Η. (1979), Ψειρολογία, Αθήνα: Εκδόσεις Γράμματα, σ.70

169

ΓΛΩΣΣΑΡΙΟ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ (= «οἶκος» + «νέμομαι» ), διαχείριση της οικίας, δηλαδή του νοικοκυριού. 29 ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ < αρχαία ελληνική οἶκος οικο- + -λογία. Η ενασχόληση με το περιβάλλον ως παράμετρος της πολιτικής και της κοινωνικής ζωής και η προσπάθεια διατήρησής του.30 Ο Κορνήλιος Καστοριάδης ορίζει την ΑΥΤΟΝΟΜΙΑ ως την ικανότητα να θέτουμε ανεξάρτητα και συνειδητά νόμους και κανόνες στους εαυτούς μας. Η ετερονομία από την άλλη αναφέρεται σε συνθήκες όπου οι νόμοι και οι κανόνες επιβάλλονται από άλλους. 31 ΑΝΥΠΑΚΟΗ. Όταν κάποιος δεν υπακούει σε έναν άδικο νόμο, αυτό είναι πράγματι μια μη βίαιη δράση. Το χτίσιμο μιας ξηρής τουαλέτας στο σπίτι μας είναι μια μορφή αντίστασης στη μόλυνση του νερού καθώς και μια μη βίαιη άμεση δράση, αν και απολύτως νόμιμη. 32 ΠΟΛΙΤΙΣΣΑ πολίτισσα < πολίτης + κατάληξη θηλυκού -ισσα 33 Ο τύπος «πολίτισσα», είπαμε, δεν υπάρχει στα σύγχρονα λεξικά. Ο Μπαμπινιώτης δίνει «η πολίτις» ενώ το ΛΚΝ δίνει «η πολίτης, η πολίτις». Ωστόσο, στο γκουγκλ βρίσκω πολλές εμφανίσεις του όρου «πολίτισσα, πολίτισσες» που αναφέρονται στο θηλυκό του πολίτη και όχι στις εκ Κωνσταντινουπόλεως ορμώμενες. (Για παράδειγμα, βρίσκω σύλλογο “Ενεργές πολίτισσες Ερμιόνης”, που δεν ξέρω αν θα μπορούσε να ονομαστεί αλλιώς με επίκοινο 29 https://www.wiktionary.org/ 30 https://www.wiktionary.org/ 31 Συλλογικό έργο (2016), Το λεξιλόγιο της Αποανάπτυξης, Αθήνα: Οι εκδόσεις των συναδέλφων, σ. 91 32 Συλλογικό έργο (2016), Το λεξιλόγιο της Αποανάπτυξης, Αθήνα: Οι εκδόσεις των συναδέλφων, σ.19 33 https://el.wiktionary.org/wiki/%CF%80%CE%BF%CE%BB%CE %AF%CF%84%CE%B9%CF%83%CF%83%CE%B1

τύπο). Ίσως ευεξήγητα, ο τύπος ‘πολίτισσα’ εμφανίζεται περισσότερο σε κείμενα φεμινιστικών ή αριστερών φορέων.34 ΚΟΥΤΣΟΜΠΟΛΙΟ Στην Αγγλία (“παράδεισο για τις γυναίκες”, σύμφωνα με κάποιους ιταλούς πεισκέπτες) άρχισε να προκαλεί δυσφορία η παρουσία των γυναικών σε δημόσιους χώρους. Τις απέτρεπαν να κάθονται μπροστά από τα σπίτια τους ή κοντά στα παράθυρα και τις υποδείκνυαν να μην περνούν χρόνο με τις φίλες τους (αυτή την περίοδο ο όρος “gossip” -που σήμαινε φίληάρχισε να αποκτά υποτιμητική σημασία). Σήμερα η λέξη gossip σημαίνει κουτσομπολιό και κουτσομπόλης/ α.35 ΙΔΙΟΚΑΤΟΙΚΗΣΗ (< ίδιος + κατοικώ), κατοικώ σε σπίτι που αποτελεί ιδιοκτησία μου.36 ΑΥΤΑΡΚΕΙΑ (=Self-reliance) Η κατάσταση εκείνου που επαρκεί στις ανάγκες του || οικονομικά ανεξάρτητος.37 ΑΥΤΑΡΚΗΣ (< αυτός + αρκώ) Ο αρκούμενος σε όσα έχει || ο ικανός να αυτοεξυπηρετηθεί || ο οικονομικά ανεξάρτητος.38 ΕΚΤΟΣ ΔΙΚΤΥΟΥ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ είναι η διαδικασία κατανάλωσης ενέργειας που έχει παραχθεί από τους ίδιους τους χρήστες. Προϋποθέτει τη μη σύνδεση με επίσημα δίκτυα, όπως το δίκτυο νερού, ηλεκτρικού ρεύματος, αποχέτευσης, διαδικτύου κ.α. Συνήθως παραγωγή εναλλακτικών πηγών ενέργειας γίνεται με ηλιακούς συλλέκτες, ανεμογεννήτριες, γεωθερμικά και μικρο-υδροηλεκτρικά συστήματα.

34 https://left.gr/news/i-politissa-poy-den-einai-apo-tin-polii-i-politida 35 Federici S. (2011), Ο Κάλιμπαν και η μάγισσα, Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις των ξένων, σ. 144 36 Τεγόπουλος - Φυτράκης (1993) Ελληνικό Λεξικό, Αθήνα: Εκδόσεις Αρμονία 37 Τεγόπουλος - Φυτράκης (1993) Ελληνικό Λεξικό, Αθήνα: Εκδόσεις Αρμονία 38 Τεγόπουλος - Φυτράκης (1993) Ελληνικό Λεξικό, Αθήνα: Εκδόσεις Αρμονία

170

171

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΉ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΊΑ

don & NY: Εκδόσεις Phaidon.

// Federici, S. (2011). Ο Κάλιμπαν και η μάγισσα. Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις των ξένων.

// Συλλογικό Έργο (2019) Plastic Sparbuch. Βερολίνο: Εκδόσεις Smarticular.

// Συλλογικό έργο (2016). Το λεξιλόγιο της Αποανάπτυξης. Αθήνα: Οι εκδόσεις των συναδέλφων.

// Morrison, J. (2014) The good life. Germany: Lars Muller Publishers.

// Roaf, S. (2009). ECOδομείν. Αθήνα: Εκδόσεις Ψύχαλου.

// Mari, E. (2013) Autoprogettazione. Verona: Εκδόσεις Edizioni Corraini.

// Βαμβακάς, Β., Παναγιωτόπουλος, Π. (2014). Η Ελλάδα στη δεκαετία του ‘80, Κοινωνικό, πολιτικό και πολιτισμικό λεξικό. Αθήνα: Εκδόσεις Επίκεντρο.

// Karga, V. (2013) 30 days in the garden, 30 days on Mars. Εκδόσεις Crap is good.

// Πετρόπουλος, Η. (1979). Ψειρολογία. Αθήνα: Εκδόσεις Γράμματα. // Latouche, C. (2017). Προς μια κοινωνία της λιτής αφθονίας. μτφ. Παπακριβόπουλος Β., Αθήνα: Οι εκδόσεις των συναδέλφων. // Βυζοβίτη, Σ. (2017). Μικροκατοικία. Θεσσαλονίκη: University Studio Press. // Σοερμαν, Ε. (1990). Ο Παπαλάνγκι: οι λογοι του φυλαρχου Τουιαβιι από το νησί Τιαβέα του Νότιου Ειρηνικού. (Κ. Λιάπτση, Δ. Δασκαλόπουλος, μετ.). Εκδόσεις Ύψιλον. // Σένετ, Ρ. (2011). Ο Τεχνίτης(Β. Τομανάς, μετ.). Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις Νησίδα. // Νιτσιάκος, Β. (1991). Παραδοσιακές κοινωνικές δομές, Αθήνα: Εκδόσεις Οδυσσέας. // Τεγόπουλος, Χρ. & Φυτράκης Κ. (1993). Ελληνικό Λεξικό, Αθήνα: Εκδόσεις Αρμονία. // Νιτσιάκος, Β. (2015). Πεκλάρι: κοινωνική οικονομία μικρής κλίμακας, Ιωάννινα: Εκδόσεις Ισνάφι. // Perez, C.C. (2019). Αόρατες Γυναίκες (Κ. Γουλέτη & Β. Μήσιου, μετ.). Εκδόσεις Μεταίχμιο. // Κarl, Μ. (2012). Το κεφάλαιο, Τόμος Α’ (Π. Μαυρομάτης, μετ.). Αθήνα: Εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή. ΞΈΝΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΊΑ // Roke, R. (2017) Movitectura: Arquitectura móvil. Lon-

// Συλλογικό Έργο (2011) Spatial agency, other ways of doing architecture. Εκδόσεις Routledge. // Συλλογικό έργο (2010) Mapping the invisible, EU-Roma gypsies. London: Εκδόσεις Black dog publishing. // Minguet, J.Μ. (2010) Low- tech architecture. Barcelo na: Εκδόσεις Monsa. // Tamara Dean (2008) The human-powered home, choosing muscles over motors. Canada: Εκδόσεις New Society Publishers. ΦΥΛΛΆΔΙΑ // Stardust, L. (2010). Γυναίκες στην πυρά, το κυνήγι μαγισσών στην Ευρώπη, περιφράξεις και η άνοδος του καπιταλισμού. Αθήνα: Εκδόσεις Κόκκινο Νήμα. // Συλλογικό Έργο (Φλεβάρης 2018) Ευτοπία, περιοδική έκδοση για τον ελευθεριακό κοινοτισμό. Αθήνα: Εκδόσεις Ευτοπία. ΕΛΛΗΝΙΚΉ ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΊΑ // Καλλής Γ. (2014). AirBnb: συνεργατική οικονομία ή μαφία των διαμεσολαβητών; https://www.enallaktikos.gr/Article/7230/airbnb-synergatikh-oikonomia-h-mafia-twn-diamesolabhtwn-toy-giwrgoy-kallh (τελευταία πρόσβαση 6 Σεπτεμβρίου 2020). ΞΈΝΗ ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΊΑ // Fisher, B. & Tronto, J. (1990). Towards a feminist theory of care, Σε Abel E., Nelson M. επιμ. Circles of care.

Work and Identity in Women’s lives. New York. State

172

University of New York Press. // What’s the Difference Between Non-Binary, Genderqueer, and Gender-Nonconforming? [δελτίο τύπου] (2019, Σεπτεμβρίου 13). Ανακτήθηκε από https://www.vice.com/en_us/article/wjwx8m/ whats-the-difference-between-non-binary-genderqueer-and-gender-nonconforming. (τελευταία πρόσβαση 7 Σεπτεμβρίου 2020). ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΈΣ ΕΡΓΑΣΊΕΣ // Διαμαντούλη, Ε.Α. (2016). Πολυφωνία: 60+1 Συμμετοχές, επιβ. Τροβά Β. Βόλος. ΤΑΜ Π.Θ. Διαθέσιμο στο: https://issuu.com/eliki/docs/_______ ____________60_1____________ .(τελευταία πρόσβαση 7 Σεπτεμβρίου 2020). // Γεωργούλη, Χ. (2020). PASToral landscape: το “διάβα”, ο χώρος και ο αποπληθυσμός, επιβ. Λυκουριώτη Ι. Λάρισα. ΤΑΜ Π.Θ. Διαθέσιμο στο: https://drive.google.com/file/d/1laI3JQFDO3T7Li06Gfh1NgKobizUcgoM/view?usp=sharing. (τελευταία πρόσβαση 7 Σεπτεμβρίου 2020). // Κουτσογιάννη, Α. (2013) Μικρο-χώροι κατοίκησης χαμηλής ενεργειακής ζήτησης, επιβ. Τσαγκρασούλης Α. Βόλος. ΤΑΜ Π.Θ. Διαθέσιμο στο: https://issuu. com/greekarchitects3/docs/135.14.10/16. (τελευταία πρόσβαση 7 Σεπτεμβρίου 2020). // Παπαδουράκη, Ε. & Σιάνου, Θ. & ∆ιαµαντούλη, Ε.Κ.

(2016) ∆ασοχώρι <Ορμαν [=∆άσος] Τσιφλίκι, καθ. Τροβά Β. Βόλος. ΤΑΜ Π.Θ. Διαθέσιμο στο: https://drive. google.com/file/d/1jJHJSSCYOI_tngVOzxlc3FqWiAoE7I_l/view?usp=sharing. (τελευταία πρόσβαση 7 Σεπτεμβρίου 2020). ΔΙΑΔΊΚΤΥΟ (τελευταία πρόσβαση 7 Σεπτεμβρίου 2020). // http://www.tinyhousewarriors.com/ http://www.arch. uth.gr/el/labs // https://www.wikihouse.cc/

// https://hundertwasser.com/en/ecology // https://iliemou-iliesou.gr/ola-osa-prepi-na-xeris-giatin-aftoparagogi/ ΟΠΤΙΚΟΑΚΟΥΣΤΙΚΌ ΥΛΙΚΌ // Presentaciones empresariales a ritmo de rumba En Profundidad - CMM. Διαθέσιμο στο: https://www. youtube.com/watch?v=Pd1RHjuLzPw. (τελευταία πρόσβαση 7 Σεπτεμβρίου 2020). // The school of life (2015) Political Theory - William Morris. Διαθέσιμο στο: https://www.youtube.com/ watch?v=QiNFoJqOJhs .(τελευταία πρόσβαση 7 Σεπτεμβρίου 2020). // Wild we Roam. Διαθέσιμο στο: https://www.wildweroam.com/. (τελευταία πρόσβαση 7 Σεπτεμβρίου 2020). // Happen Films. Διαθέσιμο στο: https://happenfilms. com/. (τελευταία πρόσβαση 7 Σεπτεμβρίου 2020). // Kristen Dirksen. Διαθέσιμο στο: http://faircompanies. com/. (τελευταία πρόσβαση 7 Σεπτεμβρίου 2020). // dir. Dirksen K. (2009, 5’) Thoreau´s simple life at Walden, Boston. Διαθέσιμο στο: https://www.youtube. com/watch?v=_8FUPrd5ra0. (τελευταία πρόσβαση 7 Σεπτεμβρίου 2020). // Κώστας Βαλατσός - συνέντευξη (3 Μαρτίου 2015). https://www.youtube.com/watch?v=PoZcTkLP1rU&ab_ channel=%CE%BA%CE%B1%CF%80%CE%B1%CF%89% CE%BC%CE%B5%CE%B3%CE%B1 (τελευταία πρόσβαση 7 Σεπτεμβρίου 2020) //dir. Dirksen K. (2018, 31’) Bauhaus to tiny “haus”: micro-home village in Modernist Berlin. Διαθέσιμο στο: https://www.youtube.com/watch?v=Dy-tCMVPkfg (τελευταία πρόσβαση 6 Σεπτεμβρίου 2020).

// http://www.topikopoiisi.eu

ΤΑΙΝΙΟΓΡΑΦΙΑ

// https://www.efsyn.gr/

// dir. Stefani, E. (2008, 46’) Bathers, Greece. Διαθέσιμο στο: https://www.youtube.com/watch?v=SWkfibO2Ssc&feature=youtu.be. (τελευταία πρόσβαση 7 Σεπτεμβρίου 2020).

// https://parallaximag.gr/ // https://apokoinou.gr // https://www.academia.edu

// dir. Μαυροειδής, Ζ. (2018). Το σώμα της, Ελλάδα.

// https://anarchypress.wordpress.com

// dir. Anastopoulos, Th., Davide Del Degan (2016, 1h 58’). The last resort | L’ultima spiaggia, Italy.

// https://ecotality.com/how-many-solar-panels-do-ineed/

// dir. Halvorsen, L. (2010, 52’). Living without money, Germany.

173

174

............................................................ Το τεύχος της ερευνητικής εργασίας ‘ΑΑΑΑΑ.Μικρή Κατοικία | Αυτοκατασκευή. Αυτονομία. Απλότητα. Αποανάπτυξη. Ανυπακοή’ τυπώθηκε στο Impress Ink σε τουλάχιστον 4 αντίτυπα, τον Σεπτέμβρη του 2020, στο Βόλο από 1/5 Μώβ Ελεφάντων. ............................................................

175

176