2014 Ερευνητική Εργασία Α τετραμήνου της μαθήτριας της Β τάξης : Τερζή Ινώ Υπεύθυνη Καθηγήτρια: Τσαούση Ελισάβετ ΔΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΔΥΤΙΚΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ 1Ο ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΠΕΥΚΩΝ
Θέμα: Οι Ιαπωνικοί μύθοι και παραδόσεις μέσα από το έργο του Λευκάδιου Hearn
“It has been wisely observed by the greatest of modern thinkers that mankind has progressed more rapidly in every other respect than in morality.� Lafcadio Hearn
Περίληψη Σκοπό της παρούσης μελέτης αποτελεί η παρουσίαση των Ιαπωνικών μύθων μέσω των οποίων ο Λευκάδιος Hearn σύστησε την Ιαπωνία στον δυτικό κόσμο. Οι μύθοι είναι από τα θεμελιώδη στοιχεία της παράδοσης των λαών. Αποτελούν το φόντο των διαφόρων πολιτισμών και όλοι σχεδόν γνωρίζουν τους δικούς τους. Ο μύθος έχει σκοπό να διδάξει και γι΄ αυτό έχει μεγάλη παιδαγωγική αξία. Οι μύθοι και τα παραμύθια βρίσκονται πέρα από πολιτιστικές και φυλετικές διαφορές και μπορούν να μεταναστεύσουν πολύ εύκολα. Μπορούν να συνδέσουν μεταξύ τους λαούς χάρη στις ομοιότητες ορισμένων μοτίβων, προσώπων και χαρακτήρων. Αυτό το πέτυχε μέσα από τα βιβλία του ο Λευκάδιος Hern, τα οποία ερμήνευαν τoυς Ιαπωνικούς μύθους και παραδόσεις έτσι ώστε να γίνονται αντιληπτοί από το ευρωπαϊκό και αμερικάνικο κοινό. Η μέθοδος που ακολουθήθηκε είναι η ανασκόπηση της σχετικής βιβλιογραφίας. Τα συμπεράσματα που εξήχθησαν από την συγκεκριμένη ερευνητική εργασία είναι ότι ο Λευκάδιος Hearn επιδίωξε με μεγάλο ζήλο την διάδοση του ιαπωνικού πολιτισμού στην δύση, ελπίζοντας πως θα επηρεαστεί θετικά από αυτόν τον πιο απλό και παρθένο τρόπο σκέψης στρέφοντας την ροή των πραγμάτων αντίθετα της ήδη υπάρχουσας, που ήθελε την Ιαπωνία να επηρεάζεται από τον διεφθαρμένο, σύμφωνα με τον ίδιο, δυτικό κόσμο. Μπορεί να μην κατάφερε να αποτρέψει την Ιαπωνία να ασπαστεί την δυτική κουλτούρα, αλλά ο ίδιος σίγουρα πέθανε χαρούμενος που είχε μυηθεί στην αγνότητα της παραδοσιακής Ιαπωνίας. Το έργο του Hearn είναι ευχάριστο στην ανάγνωση και πρεσβεύει διαφορετικές αντιλήψεις από τις παραδοσιακές ευρωπαϊκές. Ακόμη και αν κάποιος αφού διαβάσει για αυτές και τις κατανοήσει, αποφασίσει ότι διαφωνεί μαζί τους και ότι δεν τις θεωρεί ούτε ανώτερες ούτε καν ισάξιες, σίγουρα δεν έχει χάσει κάτι. Αντίθετα, έχει κερδίσει την γνωριμία με έναν άλλο τρόπο σκέψεις και έχει διευρύνει τους ορίζοντές του. Θα ήταν πολύ σωστό λοιπόν, να δώσουμε
σαν Ευρωπαίοι και σαν Έλληνες μια ευκαιρία σε έναν μεγάλο άνθρωπο και σε έναν διαφορετικό πολιτισμό, τον οποίον ένας από εμάς τόσο πολύ αγάπησε.
Περιεχόμενα
Κεφάλαιο 1ο : Εισαγωγή
Ο Λευκάδιος Hearn είναι ο ελληνοϊρλανδός, ή όπως λέει ο ίδιος ο Ιάπωνας συγγραφέας που αποτέλεσε την γέφυρα μεταξύ δύο πολιτισμών, του δυτικού και του ιαπωνικού. Το έργο του πρεσβεύει τις ηθικές αξίες και την αγνή ομορφιά της απλότητας που τόσο πολύ τον γοήτευσε στην ιαπωνική κουλτούρα. Στόχος του, να διαδώσει την υπεροχή που αναγνώριζε στον ιαπωνικό πολιτισμό στον δυτικό κόσμο, ελπίζοντας να τον ωθήσει σε έναν καλύτερο τρόπο σκέψης. Για την επίτευξη του στόχου του, κύριο μέσο του ήταν ιστορίες ήδη γραμμένες, που εξέφραζαν την νοοτροπία εκατοντάδων ετών, μέσα στα οποία
διαμορφώθηκαν.
Πεποιθήσεις
και
αντιλήψεις
ενός
ολόκληρου
λαού,
συμπυκνώνονται για να διαμορφώσουν ιστορίες και παραμύθια που λέγονται από γενιά σε γενιά, διατηρώντας το αρχικό τους πνεύμα, που όμως χωρίς να μένουν στάσιμα, μετεξελίσσονται συνεχώς για να συμπεριλάβουν το καινούριο. Ο ρόλος του Hearn, τον οποίο πολύ συνειδητά είχε αναλάβει, ήταν η διαμεσολάβηση ανάμεσα στο αυτούσιο ιαπωνικό κείμενο και στο μυαλό του δυτικής παιδείας αναγνώστη, με στόχο να καταστήσει το υλικό που παρουσίαζε κατανοητό, όχι μόνο σε επίπεδο γλωσσικής κατανόησης, αλλά και κατανόησης των εννοιών και ιδεών που μόνο κάποιος που τις έχει ζήσει από κοντά μπορεί να νιώσει. Για αυτό του το έργο, δέχεται την αναγνώριση τόσο των Ιαπώνων, των οποίων ο πολιτισμός χάρη στην δική του συμβολή δεν είναι πλέον άγνωστος στην δύση, αλλά και των δυτικών που με την βοήθειά του γνώρισαν έναν διαφορετικό, αν όχι καλύτερο τρόπο σκέψης. Δυστυχώς, παρά την παγκόσμια φήμη του και την ελληνική του καταγωγή, είναι ελάχιστα γνωστός στους έλληνες. Στόχος αυτής της εργασίας είναι η κατανόηση των μύθων του σε σχέση με τον ίδιο, δηλαδή, η κατανόηση του λόγου για τον οποίο ανέλαβε αυτό το έργο, καθώς και ο τρόπος με τον οποίο το διεκπεραίωσε. Ο απώτερος σκοπός της εργασίας είναι να διευκολύνει την γνωριμία του ενδιαφερόμενου με τον Λευκάδιο και με το έργο που τόσο πολύ αγάπησε, σε σημείο να γίνει στόχος της ζωής του.
Κεφάλαιο 2ο: Βιβλιογραφική Ανασκόπηση
Ο Λευκάδιος Hearn έγραψε πληθώρα βιβλίων αφιερωμένα στους ιαπωνικούς μύθους και παραδόσεις. Είναι σχεδόν αδύνατο κάποιος να διαλέξει τα πιο ενδιαφέροντα, και να μην συμπεριλάβει κάποια άλλα, ίσως όμως είναι εφικτό να επιλεχθούν κάποια ως πιο χαρακτηριστικά του ύφους του και πιο ευχάριστα στην ανάγνωση για κάποιον που ξεκινάει την γνωριμία του με τον Hearn. Τα παρακάτω βιβλία, μαζί με πολλά άλλα ακόμη, βοηθούν πολύ την μελέτη και κατανόηση του έργου του και προσφέρουν στο σύνολο μια αρκετά ολοκληρωμένη εικόνα και για τον ίδιο ως συγγραφικό τύπο αλλά και ως προσωπικότητα. •
Exotics and Retrospectives (1898)
Σε αυτό το βιβλίο ο Hearn παρουσιάζει τον ιαπωνικό πολιτισμό μέσα από παραδόσεις και μύθους αλλά και μέσα από δικές του εμπειρίες. Όπως και στα περισσότερα βιβλία του αναδεικνύεται η σημασία του βουδισμού και προβάλλονται οι ηθικές αξίες που τον γοήτευαν τόσο πολύ.
•
Shadowings (1900)
Αυτό το βιβλίο χωρίζεται από τον Hearn σε τρία μέρη. Στο πρώτο γράφει ιαπωνικές ιστορίες και μύθους και στο δεύτερο μελετάει θέματα σχετικά με την Ιαπωνία που τον ενέπνευσαν (π.χ. ιαπωνικά τραγούδια). Το τρίτο μέρος, το οποίο ο ίδιος ονομάζει “Fantasies”, είναι κάπως διαφορετικό από τα άλλα δύο. Σε αυτό γράφει προβληματισμούς που έχει, με μεταφυσικό
κυρίως
περιεχόμενο
που
δεν
συνδέονται
απαραίτητα με την Ιαπωνία. Είναι πολύ ενδιαφέρον στην μελέτη, καθώς δίνη πολλά στοιχεία για τον χαρακτήρα του Hearn και τον τρόπο σκέψης του.
•
Kwaidan: Stories and studies of strange things (1903)
Αυτό το βιβλίο είναι αφιερωμένο, όπως φαίνεται και από τον τίτλο του, εν μέρει στους ιαπωνικούς μύθους, και εν μέρει σε “μελέτες περίεργων πραγμάτων” σχεδόν σαν το Shadowings. Είναι από τα πιο δημοφιλή βιβλία του Hearn, και κάποιοι από τους μύθους παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Πιο συγκεκριμένα: Riki-baka Αυτή είναι η ιστορία ενός αγοριού που γνώριζε ο Hearn το οποίο ζούσε στην γειτονιά του. Μετά τον θάνατο του αγοριού, η μητέρα του εκτελώντας ένα τελετουργικό κατάφερε να τον φέρει πάλι στη ζωή σε διαφορετικό σώμα. Την ιστορία διηγείται στον Hearn ένα γνωστό του πρόσωπο, και αυτός την κατέγραψε για πρώτη φορά. Hi-Mawari Αυτή η ιστορία αποτελεί αφήγηση μιας εμπειρίας από τα παιδικά του χρόνια στην Ουαλία και είναι η περιγραφή της συνάντησης του Hearn με έναν μάγο τσιγγάνο. Από αυτήν την αφήγηση καταλαβαίνουμε πόσο τον είχαν αγγίξει από μικρή ηλικία οι τους μύθους της Ιρλανδίας, της περιοχής όπου μεγάλωσε. Τα υπερφυσικά φαινόμενα φαίνεται ότι τον επηρέαζαν βαθιά και πίστευε στην ύπαρξη τους ως παιδί. Yuki-Onna Αυτός ο μύθος είναι για την γυναίκα του χιονιού, η οποία “παίρνει” τους νεκρούς που πέθαναν από το κρύο. Ο Hearn την άκουσε από έναν αγρότη στην περιοχή Μusashi οπού υπάρχει ως τοπικός μύθος. Είναι η πρώτη καταγραφή του συγκεκριμένου μύθου, ενός από τους πιο όμορφους της συλλογής.
Horai Εδώ ο Hearn ξεδιπλώνει το ταλέντο του στον λόγο κάνοντας μια εντυπωσιακή περιγραφή μιας μεταξοτυπίας που απεικονίζει ένα μυθικό παλάτι. Μέσα από αυτήν την περιγραφή εκφράζει τους προβληματισμούς και τις σκέψεις του για τον αντίστοιχο “παράδεισο” της κινέζικης μυθολογίας. Σύμφωνα με τον ίδιο, το μυθικό παλάτι δεν έχει ούτε άφθονο φαγητό και ποτό, ούτε αιώνια αίθριο καιρό. Σύμφωνα με τον Hearn, οι κάτοικοι του παλατιού νιώθουν θλίψη, όπως όλοι. Αυτό που κάνει το Horai τόσο αιθέριο, είναι η ατμόσφαιρά του, που αποτελείται από τις ψυχές πεντάκις εκατομμυρίων γενεών και το γεγονός ότι όλοι όσοι ζουν εκεί δεν μπορούν να αντιληφθούν το κακό και έτσι είναι αιώνια ευτυχισμένοι. Μέσα από αυτόν τον μύθο, δοσμένο από την οπτική γωνία του Hearn μπορούμε να αντιληφθούμε την φιλοσοφία που είχε για την ζωή και για τις ηθικές αρχές. Παρόλο που η συγκεκριμένη ιστορία δεν θα είχε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για κάποιον που διαβάζει για πνευματική ξεκούραση, περιέχει πολλές φιλοσοφικές σκέψεις που τόσο περίτεχνα ο Hearn εκφράζει μέσα από έναν παλιό κινέζικο μύθο. •
In Ghostly Japan (1899)
Αυτό το βιβλίο περιέχει ιαπωνικούς μύθους, όπως και βουδιστικά ρητά και αποφθέγματα που υπάρχουν σε αφθονία στην ιαπωνική κουλτούρα. Είναι ένα από τα βιβλία του στο οποίο συνδυάζεται ο λογοτεχνικός και ο πληροφοριακός χαρακτήρας ενός αρθρογράφου, στοιχεία που εκφράζουν το γενικό πνεύμα του έργου του. Έγραφε με το ύφος του λογοτέχνη, με στόχο όμως όχι να εντυπωσιάσει με τις λέξεις, αλλά να πληροφορήσει. Αυτό είναι κάτι που ο αναγνώστης πρέπει να θυμάται για να μπορέσει να εκτιμήσει τα βιβλία του, είτε είναι σχετικά με την Ιαπωνία, είτε όχι.
•
Glimpses of an unfamiliar Japan (1894)
Το πρώτο βιβλίο που εξέδωσε σχετικά με την Ιαπωνία, τέσσερα χρόνια μετά την άφιξή του. Θυμίζει ημερολόγιο, και εξιστορεί τις αξιοσημείωτες εμπειρίες του από τα πρώτα χρόνια του στην χώρα που τόσο αγάπησε.
•
Japan: an Attempt at Interpretation (1904)
Το τελευταίο βιβλίο του που εκδόθηκε όσο ήταν εν ζωή έρχεται σε αντίθεση με τα πρώτα του βιβλία. Έχοντας ζήσει πολλά χρόνια πλέον στην Ιαπωνία, είχε περάσει το στάδιο του ενθουσιασμού με το καινούριο, που διακατείχε τα πρώτα βιβλία του. Χωρίς να μειώνεται η αγάπη του για την Ιαπωνία, γράφει και για την πλευρά της Ιαπωνίας που δεν τον γοητεύει, αντίθετα, τον θλίβει. Γράφει ακόμα και για αυτήν του την απογοήτευση. Αυτό το έργο δεν αποτελεί καταγραφή μύθων και παραδόσεων, αλλά αποτελεί την τελευταία προσπάθεια του Hearn για κατανόηση σε βάθος. Τα έργα του, δεκαπέντε στο σύνολο, παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον, το καθένα ξεχωριστά, και είναι τα παρακάτω: •
Glimpses of an unfamiliar Japan (1894)
•
Out of the East: Reveries and Studies in New Japan (1895)
•
Kokoro: Hints and Echoes of Japanese Inner Life (1896)
•
Gleanings in Buddha-Fields: Studies of Hand and Soul in the Far East (1897)
•
The Boy who Drew Cats (1897)
•
Exotics and Retrospectives(1898)
•
Japanese Fairy Tales (1898)
•
In Ghostly Japan (1899)
•
Shadowings (1900)
•
Japanese Lyrics (1900)
•
A Japanese Miscellany (1901)
•
Kottō: Being Japanese Curios, with Sundry Cobwebs (1902)
•
Kwaidan: Stories and Studies of Strange Things (1903)
•
Japan: An Attempt at Interpretation (1904)
•
The Romance of the Milky Way and other studies and stories (1905)
Πρέπει να σημειωθεί ότι ο Hearn έγραψε και πολλά άρθρα και επιστολές για την Ιαπωνία τα οποία δεν συμπεριλαμβάνονται στην παραπάνω λίστα, όμως η μελέτη τους μπορεί να είναι εξίσου ενδιαφέρουσα και χρήσιμη για την κατανόηση της προσωπικότητας και του έργου του.
Κεφάλαιο 3ο: O Λευκάδιος Hearn
3.1 Για την ζωή του Ο Λευκάδιος Hearn γεννήθηκε το 1850 και πέθανε το 1904 έζησε για 14 χρόνια στην Ιαπωνία (1890-1904). Είναι γνωστός ως ο άνθρωπος που μέσα από το συγγραφικό του έργο, σύστησε την Ιαπωνία στη Δύση, αποκαλούμενος μάλιστα “Μέγας Διερμηνέας της Ιαπωνίας” από τον Louis Allen, μελετητή του βίου και των έργων του. Έχει γράψει πάνω από 4,000 σελίδες μόνο στα βιβλία του, σχετικά με την Ιαπωνία και τους ανθρώπους της. Την άνοιξη του 1890 προσφέρθηκε στον Hearn από την εφημερίδα στην οποία δούλευε ένα ταξίδι στην Ιαπωνία από το οποίο θα κατέγραφε τις εμπειρίες του με στόχο την ενημέρωση των αναγνωστών στην απέναντι πλευρά του ειρηνικού. Ο Hearn αποδέχτηκε την πρόταση απαντώντας όμως πως το μόνο καινούριο που θα μπορούσε να προσθέσει στις γνώσεις γύρω από την Ιαπωνία θα ήταν οι εντυπώσεις από την μόνιμη κατοίκηση στην Ιαπωνία, αφού πιο πριν είχε διαβάσει ότι μπορούσε σε σχέση με αυτήν τρέφοντας εξ αρχής κάποιο πάθος για την “Χώρα του ανατέλλοντος ήλιου”. Μάλιστα έχει πει για τον εαυτό του ότι γεννήθηκε Ιάπωνας αλλά βρέθηκε στο λάθος μέρος, όμως τελικά βρήκε τον δρόμο για την πατρίδα του. Ασπάστηκε τον βουδισμό τον οποίο θεωρούσε ανώτερο του χριστιανισμού αλλά και της επιστήμης. Φτάνοντας στην Ιαπωνία θεώρησε πως το Tokyo και η Yokohama είχαν ήδη επηρεαστεί από τον δυτικό πολιτισμό. Έτσι επέλεξε να μείνει στην πόλη Matsue που ακόμα κρατούσε την ατόφια Ιαπωνική ομορφιά. Σύμφωνα με τον φίλο του Chamberlain συχνά ένιωθε τάσεις πεσιμισμού ή οπτιμισμού και μάλιστα οι πρώτες σχετίζονταν με την “Νέα Ιαπωνία”, αυτήν που επηρεαζόταν όλο και περισσότερο από την δύση, ενώ οι αισιόδοξη διάθεσή του προκαλούνταν από την “Παλιά Ιαπωνία” που έμενε πιστή στις παραδόσεις και κρατούσε την πρωταρχική Ιαπωνική φιλοσοφία και κουλτούρα. Δεν έμαθε ποτέ να μιλάει Ιαπωνικά και ήταν χάρη στην γυναίκα του που κατάφερε να συλλέξει τις ιστορίες και ότι άλλες πληροφορίες του χρειαζόταν για το έργο του. Το γεγονός ότι δεν μιλούσε τα Ιαπωνικά μαζί με την μειωμένη του όραση ήταν και το κλειδί για την ευτυχία του. Απέχοντας από την πραγματικότητα, έβλεπε και αντιλαμβανόταν τα πράγματα όπως αυτός ήθελε, καταφέρνοντας έτσι να ζήσει μια ονειρική, αγνή ζωή.
Ο Hearn ήταν οξύθυμος χαρακτήρας που συχνά μάλωνε ακόμα και με τους καλύτερους φίλους του. Ο τρόπος με τον οποίο έγραφε ήταν εξαιρετικά περίπλοκος. Σύμφωνα με τον ίδιο, για κάθε σελίδα τελειωμένου έργου είχε προηγουμένως γράψει άλλες δέκα.
3.2 Η σχέση του με τον Ελληνισμό
Γεννήθηκε στην Λευκάδα, από την αριστοκρατικής καταγωγής Λευκαδίτισσα Ρόζα Κασιμάτη. Σε πολύ μικρή ηλικία μετακόμισε με την μητέρα του στο Δουβλίνο για να ζήσει με την οικογένεια του πατέρα του. Η μητέρα του αντιμετώπιζε σοβαρά προβλήματα προσαρμογής στο νέο περιβάλλον και στην οικογένεια του συζύγου της. Σε ηλικία πέντε ετών ο Hearn έχασε την μητέρα του για πάντα, αφού ο πατέρας του εκμεταλλευόμενος ένα νομικό κενό έθεσε εκτός ισχύος τον γάμο του και την ανάγκασε να επιστρέψει μόνη στην Ελλάδα. Φαίνεται πως η μορφή της μητέρας του τον ακολουθούσε στην ζωή του, αφού γράφει στον μικρότερό του αδερφό “Δεν θυμάσαι αυτό το σκούρο όμορφο πρόσωπο με μεγάλα καστανά μάτια σαν του άγριου ελαφιού που έσκυβε πάνω από την κούνια σου;” (An interview with James Danial Hearn - Lafcadio Hearn's brother By Henry Tracy
Kneeland). Οι συγγενείς του και το υπηρετικό προσωπικό του σπιτιού του στην Ιρλανδία του έλεγαν ότι η μητέρα του τον αγαπούσε και κατηγορούσαν τον πατέρα του για την ρήξη του γάμου. Όταν στην εφηβική του ηλικία ανακάλυψε ένα βιβλίο για τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό “εισήλθε στην δική του αναγέννηση” όπως είπε αργότερα ο ίδιος. Σε πολλά σημεία του έργου του φαίνεται η εκτίμηση που έτρεφε για τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό.
3.3 Ο Λευκάδιος Hearn ως διερμηνέας της Ιαπωνίας για την Δύση Η έκδοση της γνωστότερης, μάλλον, από τις συλλογές μύθων του Λευκάδιου: “Kwaidan: stories and studies of strange things” συνέπεσε με την έναρξη του πρώτου Ρωσοϊαπωνικού πολέμου το 1904. Στον πρόλογο της ο Louis Allen αναφέρει:
“Οι Ρώσοι είχαν εκπροσώπους στην λογοτεχνία που για περισσότερο από μια γενιά γοήτευαν το Ευρωπαϊκό κοινό. Οι Ιάπωνες, αντίθετα, δεν είχαν τέτοιες εθνικές και παγκοσμίως αναγνωρισμένες μορφές όπως ο Turgenieff ή ο Tolstoy. Χρειάζονταν έναν διερμηνέα” Τον διερμηνέα που χρειάζονταν οι Ιάπωνες βρήκαν στο πρόσωπο του Λευκάδιου, άτομο που μεγάλωσε στην Ιρλανδία και στις Η.Π.Α., αγάπησε όμως την Ιαπωνία σαν πατρίδα του. Έγραψε τους Ιαπωνικούς μύθους στα αγγλικά, ώστε σύμφωνα με τον ίδιο να γίνονται κατανοητοί από τους δυτικούς προσπαθώντας να διαδώσει την Ιαπωνική κουλτούρα, τόσο προς όφελος της Ιαπωνίας όσο και προς όφελος της Δύσης, όπου δίνονταν για πρώτη φορά η δυνατότητα στο ευρύ κοινό να έρθει σε επαφή με αυτόν τον ιδιαίτερο πολιτισμό, έχοντας ως στόχο, σύμφωνα με τον ίδιο να δείξει στην Ευρώπη και στην Αμερική πόσο διεφθαρμένες είναι οι ιδέες τις οποίες τυφλά προσεταιρίζονται και τις οποίες πεισματικά προσπαθούν να υιοθετήσουν τα ανώτερα στρώματα των Ιαπώνων απαξιώνοντας την “απλότητα και αγνότητα” του ανατολικού πολιτισμού (Glimpses of an unfamiliar Japan, Lafcadio Hearn).
Κεφάλαιο 4ο: Οι Ιαπωνικοί μύθοι και παραδόσεις μέσα από το έργο του Λευκάδιου Hearn
Όπως σημειώθηκε και προηγουμένως, ο κύριος τρόπος με τον οποίο ο Λευκάδιος Hearn επιχείρησε να γνωρίσει την Ιαπωνία στην Δύση, ήταν μέσω των λαϊκών ιαπωνικών μύθων και ιστοριών τις οποίες μετέφραζε στα αγγλικά και ερμήνευε έτσι ώστε να γίνονται κατανοητές από το δυτικό κοινό.
4.1 Γενικά για τους μύθους
Οι μύθοι που παρουσιάζονται από τον Hearn στις συλλογές του είναι στην πλειοψηφία τους μεταφράσεις υπαρκτών μύθων καταγεγραμμένων στα Ιαπωνικά. Πολλοί θυμίζουν λαϊκά ευρωπαϊκά παραμύθια, κάποιοι θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν ως ιστορίες τρόμου, άλλοι δεν έχουν τέλος και σταματούν απότομα αφήνοντας τον αναγνώστη σε αγωνία.
4.2 Τα θέματα των μύθων
Είναι εμφανές στον κοινό αναγνώστη ότι οι μύθοι δεν ακολουθούν δυτικές αρχές και ιδέες, για παράδειγμα, δεν τονίζεται η αντίθεση καλού-κακού, ή η έννοια της εκδίκησης. Ο αναγνώστης που έχει μεγαλώσει μέσα στην Ευρωπαϊκή κουλτούρα αντιλαμβάνεται το πολιτισμικό χάσμα, αφού, θέματα που προβληματίζουν τον Δυτικό κόσμο για αιώνες δεν έχουν παρά ελάχιστη σημασία στην ανατολή. Αυτή η διαφορετικότητα είναι έντονη και λόγο των διαφορετικών θρησκευτικών πεποιθήσεων. Με άλλα λόγια, η απόκλιση των αρχών των δύο πολιτισμών φαίνεται έντονα στα θέματα στα οποία έχει αλλάξει τον τρόπο σκέψης των Ευρωπαίων ο χριστιανισμός. Αυτή η
παρατήρηση γίνεται και από τον ίδιο τον Hearn, ο οποίος μάλιστα λέει χαρακτηριστικά: “Η Ιαπωνία δεν έχει τίποτα να κερδίσει με την μεταστροφή στον χριστιανισμό, ηθικά ή με οποιονδήποτε άλλον τρόπο, αλλά έχει πολλά να χάσει”, εννοώντας την “πιο απλή μορφή της υπέροχης αλήθειας της ενότητας της ζωής” που θεωρεί το στοιχείο της Ιαπωνικής κουλτούρας που την κάνει να υπερτερεί σε σχέση με την φιλοσοφία του χριστιανισμού, την ιδέα ενός θεού που αφήνει τους ανθρώπους στην αιώνια κόλαση αν δεν συμπεριφέρονται σύμφωνα με της εντολές του. Αυτή η ιδέα της εκδίκησης και του κακού εισβάλλει στην Ιαπωνία από την Δύση και κινδυνεύει να καταστρέψει την απλοϊκή βουδιστική φιλοσοφία (Glimpses of an unfamiliar Japan-Preface by Lafcadio Hearn). Σε δεύτερη σκέψη κάποιος θα μπορούσε να παρατηρήσει ότι οι παλιοί Ευρωπαϊκοί μύθοι, αυτοί που δεν έχουν επηρεαστεί από τον χριστιανισμό, παρουσιάζουν πολλές ομοιότητες με τους Ιαπωνικούς, τόσο στα θέματά τους, όσο και στις αξίες που υπηρετούν (ομορφιά, δύναμή, κοινωνική τάξη, φύση και υπερφυσικό). Με την είσοδο του χριστιανισμού στο δυτικό προσκήνιο, οι περισσότερες από αυτές τις αξίες είτε υποτιμήθηκαν ως ασήμαντες (ομορφιά, δύναμη, κοινωνική τάξη) είτε απαγορεύτηκαν ως δεισιδαιμονίες και προκαταλήψεις, αφού πλέον ο εκχριστιανισμένος πληθυσμός έπρεπε να πιστεύει μόνο στις υπερφυσικές οντότητες που υπαγορεύει η εκκλησία. Στους παλιούς ευρωπαϊκούς μύθους πρέπει να συμπεριληφθούν και οι αρχαιοελληνικοί, που έχουν απροσδόκητα πολλά κοινά στοιχεία με τους Ιαπωνικούς. Για τους αρχαίους ελληνικούς μύθους ο Hearn γράφει “μεγάλος αριθμός τους -των Ιαπωνικών μύθων- συγκρίνονται σε ομορφιά και φαντασία ακόμα και με τους ελληνικούς, στους οποίους οι καλύτεροι ποιητές του σήμερα βρίσκουν ακόμα έμπνευση” (Glimpses on an unfamiliar Japan). Η θεματολογία των μύθων που παρουσιάζει στο έργο του, είναι φυσικά σύμφωνη με τις την Ιαπωνική και βουδιστική φιλοσοφία και περιστρέφεται κυρίως γύρω από συγκεκριμένα θεματικά κέντρα. Αγαπημένο και απαραίτητο στοιχείο των μύθων είναι το υπερφυσικό, το οποίο δεν λείπει ποτέ. Συχνά είναι τα μεταφυσικά στοιχεία που έχουν να κάνουν με τους νεκρούς, τόσο σχετικά με το πνεύμα τους, όσο και με το σώμα τους, όπως και οι εμφανίσεις ποικίλων μεταφυσικών πλασμάτων, τρομακτικών ή απίστευτα όμορφα και αιθέρια. Η φυσική ομορφιά είναι στοιχείο που εκτιμάται πολύ, ιδίως στις γυναίκες. Αντίστοιχα, σημαντική είναι στους άντρες η μυϊκή δύναμη. Ιδιαίτερη τιμή λάμβαναν οι ιερείς και οι πολεμιστές στην υπηρεσία των Samurai. Η κοινωνική διαστρωμάτωση είναι ξεκάθαρη και
οι αναμίξεις, ενώ γίνονται στους μύθους παρουσιάζονται ως κάτι σπάνιο και με ειδική σημασία και λόγο. Πολύ σύνηθες είναι το θέμα της αγάπης ανάμεσα σε συντρόφους, οι οποίοι μάλιστα, έχοντας χωριστεί από τον θάνατο επανασυνδέονται σε επόμενη μετενσάρκωση -στοιχείο χαρακτηριστικό της βουδιστικής πίστης-. Συχνό είναι και το θέμα της μητρικής αγάπης. Και στις δύο περιπτώσεις το μοτίβο της αυτοθυσίας είναι επαναλαμβανόμενο. Η φύση είναι καταλυτική δύναμη που όχι μόνο συμμετέχει ενεργά στην πλοκή της ιστορίας, αλλά αποτελεί το θεματικό κέντρο πολλών μύθων. Το υπερφυσικό στοιχείο περιπλέκεται με τις λειτουργίες της φύσης πολλές φορές μάλιστα προσφέροντας εξηγήσεις σε φυσικά φαινόμενα. Η θρησκευτική ζωή και οι θρησκευτικές δοξασίες εμφανίζονται εκτεταμένα στο έργο του ικανοποιώντας και τον αρχικό στόχο του, να κάνει τους δυτικούς να κατανοήσουν και να νιώσουν την Ιαπωνική φιλοσοφία και κουλτούρα κάτι που όπως δηλώνει και ο ίδιος είναι αδύνατο να γίνει αν δεν είναι γνωστή και κατανοητή η φιλοσοφία του βουδισμού. (Japan: An attempt at interpretation-Difficulties by Lafcadio Hearn)
4.3 Ο συγγραφικός του τύπος Θα μπορούσαμε να χωρίσουμε το έργο του Λευκάδιου Hearn με βάση και το περιεχόμενο αλλά και τον λόγο του σε δύο φάσεις. Τα πρώτα χρόνια της συγγραφικής του ζωής ο λόγος του ήταν περίτεχνος και εντυπωσιακός. Έβλεπε την Ιαπωνία με τα μάτια του επισκέπτη που εντυπωσιάζεται από το καινούριο και όλα του φαίνονται αγνά και παρθένα. Ο φίλος του Chamberlain γράφει για αυτόν “Ποτέ μέχρι τώρα δεν συνδυαζόταν η επιστημονική ακρίβεια στην λεπτομέρεια με τόσο τρυφερό, εξαίσιο και λαμπερό στυλ”. Είναι αλήθεια πως αρχικά ο Hearn στις διηγήσεις των μύθων του επέμενε πεισματικά στην όσο το δυνατόν ακριβέστερη γεωγραφική τοποθέτηση όπως και στην χρονική όποτε του ήταν δυνατό. Οι περιγραφές του επίσης διακρίνονται όπως πολύ εύστοχα παρατήρησε ο Chamberlain από μια εξαιρετική ακρίβεια ενώ συγχρόνως εκφράζουν την ιδιαίτερη οπτική γωνία του Hearn. Τα παραπάνω πιθανόν οφείλονται και στο γεγονός ότι σε μικρή ηλικία έχασε το ένα του μάτι, καταλήγοντας να βλέπει σχεδόν κατά την διάρκεια όλης της ζωής του, τα πράγματα με τρόπο μοναδικό. Ο Chamberlain αργότερα έγραψε “έβλεπε τις λεπτομέρειες πολύ ευδιάκριτα αλλά
Μετά την παραμονή του στην Ιαπωνία για κάποια χρόνια, το ύφος του άλλαξε. Άρχισε να γράφει και για την άλλη πλευρά της Ιαπωνίας, την εκσυγχρονισμένη, αυτήν που είχε ήδη επηρεαστεί σε μεγάλο βαθμό από την δύση ακόμα και αν δεν του άρεσε καθόλου. Άρχισε να ενδιαφέρεται πιο πολύ για τους ανθρώπους αναγνωρίζοντας πλέον τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του κάθε Ιάπωνα ως άτομο καλά ή κακά και όχι των Ιαπώνων ως μάζα. Όσο για τον λόγο του, αλλάζει και αυτός. Ο ίδιος παραδέχεται στον Chamberlain “Μετά από χρόνια μελέτης του ποιητικού λόγου, αναγκάζομαι τώρα να μελετήσω την απλότητα. Αφού προσπάθησα όσο μπορούσα για να πετύχω πλουμιστό λόγο, άλλαξα από τα ίδια μου τα λάθη. Το νόημα είναι να αγγίξεις με απλές λέξεις”. Επέλεγε τις λέξεις που χρησιμοποιούσε με βάση τον ήχο τους και όχι τόσο την σημασία τους, θυμίζοντας ίσως κατά κάποιο τρόπο την φιλοσοφία της συμβολικής ποίησης. Για αυτόν τον λόγο συχνά χρησιμοποιούσε και Ιαπωνικές λέξεις χωρίς να ταιριάζουν απαραίτητα. Αξιοσημείωτος επίσης είναι ο τρόπος που χρησιμοποιούσε τα σημεία στίξης, και ιδίως τα: - ; και , (στα αγγλικά dash, semi-colon, comma) με στόχο να δημιουργήσει το επιθυμητό συναίσθημα. Για να υποστηρίξει αυτήν την ιδιόμορφη χρήση της γλώσσας γράφει “για έμενα οι λέξεις έχουν
χρώμα,
μορφή,
χαρακτήρα…
έχουν
πρόσωπα,
διάθεση,
ιδιοσυγκρασία,
ιδιαιτερότητες… το αν είναι ακατανόητες δεν κάνει καμία απολύτως διαφορά. Η διαφορά στον ύφος του δεν εμφανίζεται λόγο της αλλαγής των Ιαπώνων ή της φιλοσοφίας τους, αλλά έχει να κάνει με την δική του εμβάθυνση και την αλλαγή του ως άτομο. δεν μπορούσε να τις καταλάβει σαν μία ενότητα”.
Κεφάλαιο 5ο: Η σημασία των μύθων και των παραδόσεων σύμφωνα με τον Λευκάδιο Hearn
Όπως δηλώνει ο ίδιος στο βιβλίο του Shadowings, δεν πίστευε ως ενήλικας στην ύπαρξη των φαντασμάτων και των υπερφυσικών πλασμάτων. Ο λόγος για τον οποίο αφιέρωσε τέτοιο μεγάλο μέρος της ζωής του ως συγγραφέας στην συλλογή, μετάφραση και καταγραφή μύθων δεν έχει να κάνει τόσο με τους μύθους αυτούς καθαυτούς, όσο με την σημασία που έχουν ως φορείς των αντιλήψεων, των πεποιθήσεων και της φιλοσοφίας του λαού που τους δημιούργησε και τους πιστεύει. Στο έργο του Glimpses of an unfamiliar Japan εξηγεί για ποιον λόγο οι άνθρωποι νιώθουν την ανάγκη να δημιουργούν και να πιστεύουν μύθους. Οι προκαταλήψεις απαντούν τόσο στις ελπίδες όσο και στους φόβους μας. Σε περιπτώσεις ανάγκης, ακόμα και μια λύση που παρουσιάζεται ως θαύμα και φαίνεται σχεδόν απίθανη μπορεί να δώσει κουράγιο και να αναπτερώσει το ηθικό. Ανακουφίζουν την ανθρώπινη περιέργεια όταν το μόνο που μπορεί να προσφέρει η λογική είναι πιθανότητες. Μπορούν ακόμη να δώσουν ελπίδα αλλάζοντας ή αναμορφώνοντας τους ηθικούς κανόνες όπως στον μύθο “The story of Aoyagi” που μια κοπέλα από φτωχή οικογένεια παντρεύτηκε samurai. Γίνονται απαραίτητο συστατικό της ευτυχίας, αφού όταν βοηθούν όταν υπάρχει περισσότερη ανάγκη για παρηγοριά πολύ καλύτερα από την λογική η οποία έχει περισσότερο καταστρεπτικά παρά ευεργετικά αποτελέσματα στην ψυχολογία. Ένα κριτικό πνεύμα δεν σκοτώνει μόνο τις επίπονες δεισιδαιμονίες αλλά και τις ευχάριστες και ελπιδοφόρες. Σε αυτήν την τελευταία φράση ο Λευκάδιος δίνει μεγάλη έμφαση κατακρίνοντας έμμεσα την στάση των μοντερνιστών Ιαπώνων της εποχής που περιφρονούσαν τους μύθους υιοθετώντας την ευρωπαϊκή κουλτούρα και πολιτισμό, ενώ παράλληλα γίνονταν απόλυτα απαθείς σε θρησκευτικά θέματα. Δεν προβληματίζονταν καθόλου για την κοινωνική και ψυχολογική επίδραση των μύθων στον άνθρωπο. Ο λόγος για τα παραπάνω σύμφωνα με τον Hearn είναι η ντροπή του σύγχρονου Ιάπωνα για τις εθνικές του παραδόσεις και δοξασίες και η άποψη πως οι δυτικές πεποιθήσεις και ιδέες είναι το σύγχρονο, το σωστό, το πρέπον.
Κεφάλαιο 6ο: Συμπεράσματα και Προτάσεις
Ο Λευκάδιος Hearn επιδίωξε με μεγάλο ζήλο την διάδοση του ιαπωνικού πολιτισμού στην δύση, ελπίζοντας ότι θα επηρεαστεί θετικά από αυτόν τον πιο απλό και παρθένο τρόπο σκέψης στρέφοντας την ροή των πραγμάτων αντίθετα της ήδη υπάρχουσας, που ήθελε την Ιαπωνία να επηρεάζεται από τον διεφθαρμένο, σύμφωνα με τον ίδιο, δυτικό κόσμο. Μπορεί να μην κατάφερε να αποτρέψει την Ιαπωνία να ασπαστεί την δυτική κουλτούρα, αλλά ο ίδιος σίγουρα πέθανε χαρούμενος που είχε μυηθεί στην αγνότητα της παραδοσιακής Ιαπωνίας. Το έργο του Hearn είναι ευχάριστο στην ανάγνωση και πρεσβεύει διαφορετικές αντιλήψεις από τις παραδοσιακές ευρωπαϊκές. Ακόμη και αν κάποιος αφού διαβάσει για αυτές και τις κατανοήσει, αποφασίσει ότι διαφωνεί μαζί τους και ότι δεν τις θεωρεί ούτε ανώτερες ούτε καν ισάξιες, σίγουρα δεν έχει χάσει κάτι. Αντίθετα, έχει κερδίσει την γνωριμία με έναν άλλο τρόπο σκέψεις και έχει διευρύνει τους ορίζοντές του. Θα ήταν πολύ σωστό λοιπόν, να δώσουμε σαν Ευρωπαίοι και σαν Έλληνες μια ευκαιρία σε έναν μεγάλο άνθρωπο και σε έναν διαφορετικό πολιτισμό, τον οποίον ένας από εμάς τόσο πολύ αγάπησε.
Βιβλιογραφία A Fantastic Journey: The Life and Literature of Lafcadio Hearn, Paul Murray An interview with James Danial Hearn – Lafcadio Hearn’s brother Exotics and Retrospectives, Lafcadio Hearn Glimpses of an unfamiliar Japan, Lafcadio Hearn In Ghostly Japan, Lafcadio Hearn Japan: an Attempt at Interpretation, Lafcadio Hearn Kwaidan: Stories and studies of strange things, Lafcadio Hearn Lafcadio Hearn's Japan: An Anthology of His Writings on the Country and Its People, edit by Donald Richie Lafcadio Hearn, Nina H. Kennard Lafcadio Hearn: Japan’s Great Interpreter: a New Anthology of his Writings: 1894-1904, Louis Allen Shadowings, Lafcadio Hearn http://en.wikipedia.org/wiki/Lafcadio_Hearn