1 vraag:
‘Hoe hou jij hoop?’ – Joris Luyendijk
9789492493644.indd 2
18-08-19 11:56
100 antwoorden: Levenslessen
Klimaat
Privacy
61, 74, 104, 157, 179, 281, 283
21, 106, 109, 117, 129, 132, 137
49, 140, 201
Architectuur
Gezondheid
Levenshouding
26, 29, 66, 206, 255, 260
87, 166, 168, 171
19, 78, 81, 91, 143, 163, 193, 195, 226
Kunst
Onderwijs
Ouderschap
39, 52, 55, 64, 152, 182, 220
37, 144, 147, 149, 187, 198, 275
68, 266, 269, 272
Muziek
Ondernemerschap
212, 215, 217, 237
Innovatie
120, 126, 249, 251
31, 34, 41, 43, 76, 84, 174, 246, 258
Activisme
De natuur
De mens
23, 99, 101, 123, 155, 185, 190
112, 115, 135, 263
58, 71, 94, 160, 177, 209, 223, 229, 231, 234, 243, 278
Politiek 46, 96, 203, 240
9789492493644.indd 3
18-08-19 11:56
Inhoud Joris Luyendijk 15 Hoe hou jij hoop?
Jasper van Kuijk 19 Woorden
Maaike Ouboter 21 Bewust zijn
Linda Duits 23 Hup, boze vrouwen
Zef Hemel 26 Onze steden worden feminien
Peter Sloot 29 Op een hoop
Jim Stolze 31 Oude liefde
Gerard ’t Hooft 34 Mijn telefoon slaat wartaal uit en mijn computer begrijpt me niet
Ewoud Sanders 37 De dankbare jood
Gustaaf Peek 39 Lasciate ogni speranza
Bas Jongenelen 41 Een nieuwe hoop op middeleeuwse schrijvers
9789492493644.indd 5
18-08-19 11:56
Louis Sicking 43 De sprietzeilrevolutie
JosĂŠ van Dijck 46 Kwaliteitsjournalistiek als dagelijkse vitamine
David Nieborg 49 De afrekening van Mark Zuckerberg
Merlijn Twaalfhoven 52 Verhalenvertellers
Jeroen van Merwijk 55 Als niet de kunst
Michiel de Regt 58 Dansen, zonder te praten
Georgette Koning 61 Hoop in een potje
Bas Kosters 64 Dear Sir/Madam: HOPE
Otto Tausk 66 Hoop als een brug
Annette Roeters 68 Mensen moeten werken
Elke Geraerts 71 Waarom mensen winnen van computers
9789492493644.indd 6
18-08-19 11:56
Bibian Mentel 74 Mentelity
Hans Bousie 76 Falen is een zegen
Joseph Oubelkas en Javelin Zwakhalen 78 Op vulkanische bodem
Rikko Voorberg 81 De moed om je niet bij de feiten neer te leggen
Meike Bartels 84 The most wonderous map ever
AndrĂŠ Knottnerus 87 Persoonlijk ĂŠn personalised: receptuur van de toekomst
Martijn van Calmthout 91 De les van Sam Goudsmit
Hilde Geurts 94 Gekleurde kennis
Erella Grassiani 96 Vrede maken doe je niet met hummus
Shirin Mirachor 99 Een ode aan Fatima
Seren Dalkiran 101 Millennials in Motion
9789492493644.indd 7
18-08-19 11:56
Lodewijk Asscher 104 ‘Viscriminatie’
Sid Vollebregt 106 Van schaarste naar overvloed
Frans Saris 109 CO2-recycling
Louise Vet 112 Veelkleurige bril
Yoeri Albrecht 115 Zeearenden in de Biesbosch en bultruggen in de Noordzee
Roebyem Anders 117 Gekanteld draagvlak
Amba Zeggen 120 Eureka! Ze bestaan echt
Eva van den Broek 123 Technologische zelfbeteugeling
Charles Groenhuijsen 126 De globale economie aan de gracht: van peeskamer naar paskamer
Chazia Mourali 129 Geluk te koop!
Marianne Zwagerman 132 Open wereld
9789492493644.indd 8
18-08-19 11:56
Heleen Dupuis 135 Leve de bomen!
Jeroen Smit 137 Klimaatvraagstuk in het klein
Jan Leyers 140 Het Duitse voorbeeld
Ernst Jansz 143 Ontroerend
Hans Schnitzler 144 Een kleine onderwijsrevolutie
Stine Jensen 147 Spreek je uit
Alfred Birney 149 Koloniale schaamte
Naeem Juliana 152 De verbeelding als voorportaal van een nieuwe werkelijkheid
Gerdien Verschoor 155 Het opschrijfboekje
Yukio Cheung 157 O jee, dus jij bent zo’n neurodivers typje!
Sander Ruys 160 Van mening veranderen
9789492493644.indd 9
18-08-19 11:56
Tim van Opijnen 163 Vluchtig
Mark Geels 166 Hoop uit de B-cel
Marijke Wijnroks 168 Fuck the pessimists!
Marleen Hendriks 171 Koffie en bleekselderij
AndrĂŠ Boorsma 174 Fair trade van persoonlijke gezondheidsdata
Aernoud Bourdrez 177 Ludiek activisme
Bastiaan Geleijnse 179 Wees maar bang
Micha Wertheim 182 Geen hoop, wel moed
Hein de Kort 185 Aquarius
Appy Sluijs 187 Winegums, zwarte drop en het klimaat
Alexander Rinnooy Kan 190 Het wonder van de wiskunde
9789492493644.indd 10
18-08-19 11:56
Yasha Lange 193 Fuck you, Mars
Heleen Slagter 195 Wetenschappelijke vooruitgang
Floris Mansvelt Beck 198 De universiteit tussen puin en hoop
Melanie Peters 201 Laat de VN ook de virtuele wereld ordenen
Ko Colijn 203 Hoop op foute voorspellingen
Maarten Huygen 206 De dagelijkse zwerm kippen, drones en duiven
Cees Hamelink 209 Actief optimisme
Lucky Fonz III (Otto Wichers) 212 Een iPhone, een liedje en een burgerrevolutie
Jan Willem Sligting 215 Ik tegen de rest van de wereld
Brigitte van Hagen 217 Samen als individu
Sabine Roeser 220 De kunst van maatschappelijk verantwoorde technologieontwikkeling
9789492493644.indd 11
18-08-19 11:56
Stefan van der Stigchel 223 Gelukkig van een potlood tussen je tanden
Dick Swaab 226 Hoop op leven
Boris Veldhuijzen van Zanten 229 Het feest gaat ook door zonder ons
Jelle Zuidema 231 De waarom-fase
Hans Aarsman 234 Het lek is boven
Meltem Halaceli 237 Op vreemde tenen stappen
Kim Putters 240 De polder herrijst
Steven van de Vijver 243 Hoe de wereld van wachtkamer naar spreekkamer verandert
Bas van der Veldt 246 Scherm uit. Leven aan.
Wendy van Ierschot 249 Leiders die kwetsbaarheid laten zien
Steven Schuit 251 Van corporate governance naar impact governance
9789492493644.indd 12
18-08-19 11:56
Thomas Rau en Sabine Oberhuber 255 Het kadaster voor materialen, het Madaster
Lucas Ellerbroek 258 Invasie uit de ruimte
Martijn Manders 260 Wat wij als samenleving willen beschermen
Jelle Reumer 263 De fossielen liggen voor het opvissen!
Willem Bisseling 266 In hoopvolle verwachting
Terry Vrijenhoek 269 It takes a village
Clara Belzer 272 Mensen zijn zoogdieren: hoopvol over moeders, melk en microben
Hanny Elzinga 275 De universiteit is er ook voor scholieren uit Oost-Groningen
Peter Verstraten 278 Saaie idioot
Lavinia Meijer 281 Kijk naar boven
Griet Op de Beeck 283 Mijn eigen evolutie
9789492493644.indd 13
18-08-19 11:56
Hoe hou jij hoop? Joris Luyendijk
Toen ik begin jaren negentig eindelijk een groot mens was, zag ik cynisme en misantropie als de hoogste vorm van realisme. De langharige docent maatschappijleer op mijn middelbare school (1984-1990) had idealen gehad, en we zagen allemaal hoe verlept hij was. Om het in een formule te vatten: idealisme = hippie = treurig. Of: idealisme = drammen = treurig. Nee! Dan Hans Teeuwen! Arnon Grunberg! Quentin Tarantino! The Coen Brothers! Nirvana… Het leven is belachelijk en tevergeefs, en alle mensen zijn monsters (‘Gewoon een kwestie van doorvragen,’ zei Arnon Grunberg ooit, terwijl Nirvana zong: ‘Life is stupid and contagious, here we are now, entertain us’). Deze cabaretiers, schrijvers en filmmakers hadden het door: het leven is een tranendal en beschaving is slechts een dun laagje. Homo homini lupus, ofwel de mens is de mens een wolf. ‘Verfrissend’ was het etiket voor deze zwarte golf die in de jaren negentig doorbrak.
15
Wat mij destijds nog niet opviel was dat deze cynici allemaal witte heteromannen zijn. Evenmin voorzag ik dat dit cynisme van de burgerlijke avant-garde zou overslaan op de hele bevolking – zoals het eerder al van de punkscene was overgeslagen op die burgerlijke avant-garde waartoe ik mezelf rekende. Nu zijn we een kwarteeuw verder en lijken veel mensen in House of Cards geen satire te zien maar een realitysoap, of zelfs een handleiding. Het morele universum van Game of Thrones, waarin iedereen enkel wordt gedreven door de wil om te overleven dan wel overheersen, gaat erin als koek. Die afgelopen kwarteeuw werkte ik in de journalistiek en daar golden drie rolmodellen. Enerzijds waren er de Amerikaanse onderzoeksjournalisten Carl Bernstein en Bob Woodward van de Washington Post, die met de Watergate-onthullingen een president ten
9789492493644.indd 15
18-08-19 11:56
Hoe hou jij hoop?
val hadden gebracht – waarmee dat voortaan de hoogste eer werd: de leider van je land laten aftreden door te onthullen wat een monster hij was. Anderzijds was daar voor journalisten het grote voor-
16
beeld Jeremy Paxman, die als ijzig formulerende BBC-presentator en ondervrager van Newsnight interviews met politici hield onder het motto ‘Why is this lying bastard lying to me?’ Ook dat vonden we verfrissend destijds, want stel je voor dat je naïef bent en wel ergens in gelooft. Beetje riskant! Beetje paternalistisch! Ieder voor zich en God is dood. Het punt is: als je eenmaal denkt dat iedereen liegt, is alleen degene die dit in alle openheid doet nog eerlijk. En zo zijn we bij de man die sinds 2016 met zijn rode baseballpetje op vanuit het Witte Huis Amerika weer groot aan het maken is. Twijfel is de zuurstof van de democratische samenleving. Maar ergens komt er een punt waarop gezonde scepsis overgaat in cynisme, en geloven mensen niks meer. Bij lezingen melden zich weleens lieden die mij glunderend vertellen dat ze alle nieuwsmedia de deur uit hebben gedaan: ‘Ik trap er niet meer in, meneer Luyendijk!’ En wat blijkt? Mensen die niks meer geloven kun je juist alles wijsmaken. Zie de overwinning van het Brexit-kamp bij het EU-referendum in het Verenigd Koninkrijk in juni 2016. Een Brexit-kamp dat werd geleid door Nigel Farage en Boris Johnson – precies zulke triomfantelijk cynische mannen als Donald Trump. Ook zij verkochten met veel succes de ene leugen na de andere. Hun rechtvaardiging: de anderen doen het ook, en onze leugens zijn veel amusanter dan die van hen. Het tegenovergestelde van cynisme is hoop, waarbij je bewust de mogelijkheid openhoudt dat het toch nog goed komt. Er bestaat passieve hoop, waarbij iemand anders het voor je gaat oplossen. Hieraan appelleerde Barack Obama toen hij zichzelf zonder veel details, laat staan inzicht in de noodzakelijke offers, naar voren schoof als de kandidaat van de hoop. Er bestaat ook de actieve variant, waarbij hoop voor je werkt als een soort buitenboordmotortje voor wanneer de wind gaat liggen en je stilvalt. Ook als samenleving hebben we af en toe een buitenboordmotor nodig. Om deze reden vroeg ik aan 100 wetenschappers, kunste-
9789492493644.indd 16
18-08-19 11:56
HOOP
naars en ondernemers om die van hen met ons te delen, oftewel: Wat geeft jou hoop? Welke concrete stap, mijlpaal of gebeurtenis in jouw expertisegebied zie jij als een teken van aanstaande verbetering van de wereld? Sommigen putten het uit de schoonheid dan wel vooruitgang in hun vakgebied. Dat we de samenstelling van moedermelk steeds beter begrijpen en kunnen namaken geeft mij hoop, zegt universitairdocent Microbiologie Clara Belzer uit Wageningen. Dat het niveau van de Paralympische Spelen zo stijgt en ze daarmee steeds leuker worden om naar te kijken, zegt paralympisch snowboarder en schrijver Bibian Mentel. Sommigen putten ook hoop uit de hoop van anderen, zoals millennialexpert Seren Dalkiran, en een aantal prachtige beschouwingen laat zien hoe je uit het overwinnen van tegenslag echte hoop kunt putten. Bijvoorbeeld nadat je als kind in een isolement bent geraakt omdat je zoveel makkelijker dingen leert en onthoudt dan je omgeving, zoals de coach Yukio Cheung in zijn jeugd in de Bijlmer overkwam. Lees ook hoe je in de wanhoop in jezelf kunt ontdekken en daarna te boven kunt komen – het verhaal van Fokke & Sukke-bedenker Bastiaan Geleijnse: ‘Angst is juist een uitstekende raadgever.’ Micha Wertheim vindt hoop in de momenten waarop de chaos even
17
getemd lijkt, zoals na het horen van het zinnetje van Theo Maassen: ‘Oplossingen zijn het probleem niet.’ Annette Roeters laat als directeur van de Kinderbescherming zien dat verandering ten goede niet buiten onszelf hoeft te liggen maar kan worden gevonden in zelfinzicht – opdat de keten waarbij mishandelde ouders zelf weer gaan mishandelen wordt doorbroken. En zo verder, en verder, en verder, als mokerslagen van fluweel: hierom hou ik het vol, en hierom ik, en hierom ik, en hierom ik. ‘Te veel van het goede slaat om in het tegendeel’, luidt mijn favoriete Arabische gezegde. Dus is het waarschijnlijk maar goed dat internetondernemer (en mijn generatiegenoot) Boris Veldhuijzen van Zanten het wel tijd vindt voor de mensheid om uit te sterven. Tot die tijd houden we hoop.
9789492493644.indd 17
18-08-19 11:56
Woorden JASPER VAN KUIJK Cabaretier; columnist; ontwerper; onderzoeker; auteur van Hoe moeilijk kan het zijn? en Ligt het nou aan mij?
Ik zie meer dan genoeg om hoop van te krijgen. Zo zie ik dat mijn studenten bij de TU Delft steeds minder willen werken voor grote corporate bedrijven die weinig doen aan duurzaamheid. Dit zijn studenten die op hun allereerste dag aan de universiteit de duurzame-ontwikkelingsdoelstellingen van de VN te zien krijgen, met daarbij de vraag: hoe ga jĂj hieraan bijdragen? Maar ook van zichzelf steken ze al anders in elkaar dan mijn generatie, die met al onze technische kennis maar al te graag bij banken en grote consultants aan de slag ging. De huidige generatie daarentegen wil werken voor een bedrijf dat maatschappelijk gezien iets toevoegt. Ook raak ik er opgetogen van als ik van theaterdirecteuren hoor dat bezoekers weer vaker bewust in kleine zalen gaan kijken naar acts die ze nog niet kennen; dat men kennelijk het experiment weer een beetje opzoekt.
19
En onlangs publiceerde staatssecretaris Knops, verantwoordelijk voor de digitalisering van de overheid, een Kamerbrief waarin hij stelt dat alle overheidsdiensten voor iedereen toegankelijk zouden moeten zijn. Je zou verwachten dat de overheid dit altijd al als uitgangspunt had, maar tot nu toe was de praktijk toch vaak dat de burger zich aan moest passen aan de overheid in plaats van andersom. En die houding, in combinatie met de digitalisering van overheidsdiensten, maakt het gevaar van uitsluiting van kwetsbare groepen nog veel groter. We zijn er nog niet, maar de brief van de staatssecretaris is in ieder geval een begin. Als ik zeg dat ik van dat alles hoop krijg, dan lieg ik niet. Maar het is ook niet de hele waarheid. Het Fotografiemuseum Amsterdam vroeg kinderen ooit om te vertellen wat de tentoongestelde
9789492493644.indd 19
18-08-19 11:56
Jasper van Kuijk
foto’s bij hen losmaakten. Een kind schreef bij een foto: ‘Zien is niet geloven, geloven is zien.’ En die anonieme twaalfjarige raakt denk ik wel de kern. Geloof. Hoop die je kunt voelen zónder dat daar
20
concrete aanwijzingen voor zijn. Want hoe fijn de hoop ook is die je krijgt door veranderingen die zich al aftekenen, de hoop die je kunt voelen ook als er geen enkele reden is om die te hebben, die is misschien nog wel belangrijker. Die ene zin die je ook hoop geeft als het uitzichtloos is: ‘’t Het nog nooit, nog nooit zo donker west, of ’t wer altied wel weer licht’ van Ede Staal. Ik ben niet gelovig, maar ik geloof wel dat hoop woont in woorden. In de aanloop naar de midtermverkiezingen in de VS kreeg Beto O’Rourke, de democratische senaatskandidaat voor Texas, tijdens een town hall meeting de vraag hoe hij dacht over zwarte American-footballspelers die, uit protest tegen politiegeweld tegen zwarte burgers, knielden voor het volkslied in plaats van te gaan staan. In het doorgaans dieprepublikeinse Texas, dat sinds 1988 geen democratische senator meer had gekozen, is deze vraag een politiek mijnenveld. Maar O’Rourke wond er geen doekjes om: hij vond dat deze sporters het volste recht hadden dit te doen en legde daarna uit waarom. Met een combinatie van directheid, welbespraaktheid en empathie die je maar zelden ziet. Het filmpje van de bezwete O’Rourke in hemdsmouwen ging viraal. Uiteindelijk verloor hij met slechts twee procentpunt. Het waren zijn woorden die een vooraf kansloos geachte campagne veranderden in een van de spannendste races bij de senaatsverkiezingen en die een enorme energie losmaakten bij de Democraten. Eerst komen de woorden, de ideeën, en dan volgt de hoop. En dán pas komen de eerste tekenen van verandering die de hoop bestendigen en vleugels geven. Zoals Robin Williams zei in Dead Poets Society: ‘No matter what anybody tells you, words and ideas can change the world.’ En dat geloof jij ook. Anders had je dit boek niet opgepakt.
9789492493644.indd 20
18-08-19 11:56
