Σχεδιάζοντας το σχολείο μας | Εργαστήρια συμμετοχικού σχεδιασμού στο 3ο Γενικό Λύκειο Ιλίου. by Ellie Petridi

Σχεδιάζοντας το σχολείο μας.

Συμμετοχικά εργαστήρια αρχιτεκτονικού σχεδιασμού στο 3ο Γενικό Λύκειο Ιλίου Αναλυτική παρουσίαση της δράσης

// Έλλη Πετρίδη, επιβλέπων καθηγητής: Γιώργος Μητρούλιας // Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών // Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας

Περιεχόμενα Εισαγωγή

μέρος α’ // Σχεδιασμός της έρευνας: πλαίσιο και μεθοδολογία

Σκοπός και αναγκαιότητα της έρευνας

Θεωρητική πλαισίωση

Μεθοδολογία

Δειγματοληψία

Ανάλυση – εργαλεία

Χρονική διάρκεια

Ζητήματα δεοντολογίας

Ζητήματα οργάνωσης της έρευνας

Προσδοκώμενα αποτελέσματα

μέρος β’ // Υλοποίηση της έρευνας: δράση και αποτελέσματα Η ουτοπία της καθημερινότητας Εργαλειοθήκη

Δράση

Ανάλυση

Η φαντασία του ατόμου και το συλλογικό φαντασιακό Εργαλειοθήκη

Δράση

Ανάλυση

Εισαγωγή

Σχεδιάζοντας το σχολείο μας.

Συμμετοχικά εργαστήρια αρχιτεκτονικού σχεδιασμού στο 3ο Γενικό Λύκειο Ιλίου σχολείο το [sxolío] […] : 1. εκπαιδευτικό ίδρυμα που έχει ως σκοπό τη μόρφωση και την αγωγή των παιδιών και των εφήβων και που λειτουργεί με βάση ένα επίσημα αναγνωρισμένο πρόγραμμα: ~στοιχειώδους / μέσης εκπαίδευσης. Δημοτικό ~, στοιχειώδους εκπαίδευσης. ~ γενικής / επαγγελματικής εκπαίδευσης. Δημόσιο / ιδιωτικό ~. Nυχτερινό* ~. Ειδικό ~, για παιδιά με σωματικές ή με ψυχικές αναπηρίες. ~ εργασίας*. || […] α. το κτίριο όπου στεγάζεται το παραπάνω εκπαιδευτικό ίδρυμα: Kαινούριο / σύγχρονο ~. H αυλή / οι αίθουσες του σχολείου. Πηγαίνω στο ~. β. η εκπαίδευση που παρέχεται, τα μαθήματα που διδάσκονται στο παραπάνω εκπαιδευτικό ίδρυμα: Πηγαίνω ~, φοιτώ στο σχολείο. Tο ~ αρχίζει στις οκτώ και τελειώνει στη μία. Aγαπώ το ~. Δε μου αρέσει το ~. Tα σχολεία ανοίγουν / κλείνουν, αρχίζει / τελειώνει το σχολικό έτος. Φέτος τελειώνω το ~, αποφοιτώ από το σχολείο. Bγάζω ένα μαθητή από το ~, του διακόπτω τη φοίτηση. Bγάζω το~, συμπληρώνω τον πλήρη κύκλο σπουδών. Στέλνω το παιδί στο ~, για να παρακολουθήσει τα μαθήματα. γ. το σύνολο των μαθητών και του προσωπικού ενός σχολείου: Σήμερα όλο το ~ θα πάει εκδρομή. Aυτή την καθηγήτρια την αγαπάει όλο το ~. 2. (μτφ.) περιβάλλον όπου το άτομο αποκτά εμπειρίες απαραίτητες για τη ζωή του: H κοινωνία είναι ένα μεγάλο ~. Διδάχτηκε πολλά από το ~ της ζωής. [λόγ. < ελνστ. σχολεῖον `χώρος διδασκαλίας, σχολή΄ & σημδ. γαλλ. école & γερμ. Schule < λατ. schola < αρχ. σχολή· συνίζ. για αποφυγή της χασμ.] Το σχολείο είναι φορτισμένο με πολλαπλές έννοιες και στα όριά του περικλείονται στιγμιότυπα καθημερινότητας που αφορούν τόσο το χώρο, όσο και τις σχέσεις που δημιουργούνται εντός του, όπως προκύπτει από την ανάλυση του λήμματος. Μια διάσταση της αρχιτεκτονικής προσέγγισης είναι η επινόηση των κατάλληλων εργαλείων για την ανίχνευση των αφηγήσεων των καθημερινών χρηστών του χώρου. Ο κύκλος των εργαστηρίων αφορά ένα σύνολο γνώσεων που συμπυκνώνει τη συλλογή διαφορετικών αφηγήσεων για το σχολείο, μέσα από ορισμένες δράσεις που έλαβαν χώρα στο 3ο Γενικό Λύκειο Ιλίου. Συνοπτικά, η ουσία του συμμετοχικού σχεδιασμού βρίσκεται στη μελέτη της πραγματικότητας του χρήστη όχι για να αναπαραχθεί (αυτούσια ή στυλιζαρισμένη) αλλά για να αντληθούν από αυτή πληροφορίες και βιώματα και να αναδειχθεί ο μη-κυρίαρχος λόγος, ο οποίος συνήθως αγνοείται. Η συμμετοχή εμπλέκει τους χρήστες στη διαδικασία του σχεδιασμού, ώστε η αρχιτεκτονική παραγωγή να ολοκληρώνεται με όσο το δυνατό σφαιρικότερο τρόπο. Ωστόσο, το πολυφωνικό απόθεμα πληροφοριών το οποίο δημιουργείται πρέπει να μεταχειρίζεται προσεκτικά, ώστε να εμπλουτίσει το σχεδιασμό χωρίς να τον ακυρώσει. Τα εργαστήρια συμμετοχικού σχεδιασμού πρέπει να αποτελούν αποκλειστικά εργαλείο των πρώιμων σταδίων του αρχιτεκτονικού σχεδιασμού. Δεν αποτελούν αυτοσκοπό της αρχιτεκτονικής διαδικασίας, αλλά λειτουργούν συμβουλευτικά σε αυτήν, καθορίζοντας τα δεδομένα που καλείται να διαχειριστεί. Ο συμμετοχικός σχεδιασμός αποτελεί πεδίο που ακόμα εξερευνάται ως προς την κλίμακα, την έκταση, την οργάνωση και κυρίως το πλαίσιο μέσα στο οποίο μπορεί να λάβει χώρα με παραγωγικά και ουσιαστικά αποτελέσματα. Είναι σημαντικό να υπάρχει μια χρονική και νοηματική συνέχεια μεταξύ των εργαστηρίων για να νοιώθουν οι χρήστες ότι η συμβολή τους είναι καθοριστικής σημασίας για το σχεδιασμό. Αντικείμενο του ερευνητικού αυτού κύκλου αποτελεί ο σχεδιασμός εργαλείων για την επικοινωνία των ζητημάτων του χώρου με «μη-ειδικούς» και η διατύπωση ενός τρόπου συλλογής των απαραίτητων στοιχείων και δεδομένων που αφορούν το σχολικό χώρο και συγκεκριμένα το 3ο Γενικό Λύκειο Ιλίου. Κατ’ αρχήν, η συμμετοχική διαδικασία δε μπορεί να αναπτυχθεί με συνταγή, ωστόσο από τις προτάσεις μπορούν να εξαχθούν συμπεράσματα που δυνητικά μπορεί να οδηγήσουν στη στοιχειοθέτηση μιας εργαλειοθήκης.

Αναλυτική παρουσίαση της δράσης

// Έλλη Πετρίδη | επιβλέπων καθηγητής: Γιώργος Μητρούλιας // Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών // Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας

Η διερεύνηση της σχολικής πραγματικότητας φέρνει στην επιφάνεια πληθώρα εμπειρικών δεδομένων για τις εκπαιδευτικές διαδικασίες, το φάσμα των κοινωνικών περιστάσεων της σχολικής ζωής, τη διαφοροποίηση του ρόλου του εκπαιδευτικού και των μαθητών, τις μεταξύ τους προσδοκίες, την κοινωνική συγκρότηση εκπαιδευτικών κατηγοριών, την αξιολόγηση, τις συνθήκες διαμόρφωσης, εφαρμογής και αναίρεσης κανόνων . Αποσκοπεί στην προσέγγιση της καθημερινότητας όπως αυτή διαμορφώνεται από την ενεργή συμμετοχή των μετεχόντων της εκπαιδευτικής διαδικασίας, την καταγραφή και την ερμηνεία των υποκειμενικών και των συλλογικών τους εμπειριών. Τα απαραίτητα εργαλεία για την εφαρμογή του συμμετοχικού σχεδιασμού συχνά πρέπει να εφευρεθούν: η δυναμική των ομάδων, οι τεχνικές επικοινωνίας, τα σχεδιαστικά εργαλεία επικοινωνίας των ζητημάτων του χώρου, η συλλογή και η ανάλυση των δεδομένων. Παράλληλα, αναζητείται η σχέση μεταξύ του «να κάνεις» και του «να μαθαίνεις». Θα μπορούσαν τα εργαστήρια να αποτελέσουν και μέσο διαπαιδαγώγησης πέρα από εργαλείο για τον αρχιτέκτονα; Τα αποτελέσματα που παρουσιάζονται φωτίζουν παρατηρήσεις των εκπαιδευτικών για το ζήτημα αυτό.

μέρος πρώτο // Σχεδιασμός της έρευνας: πλαίσιο και μεθοδολογία

Σχεδιάζοντας το σχολείο μας.

Συμμετοχικά εργαστήρια αρχιτεκτονικού σχεδιασμού στο 3ο Γενικό Λύκειο Ιλίου Σκοπός και αναγκαιότητα της έρευνας Η αρχική υπόθεση εργασίας από την οποία εκκινείται και η παρούσα έρευνα αφορά το σχεδιασμό αρχιτεκτονικών παρεμβάσεων στο 3ο Γενικό Λύκειο Ιλίου στο πλαίσιο μιας διπλωματικής εργασίας. Ωστόσο, για τις ανάγκες του αρχιτεκτονικού σχεδιασμού, θεωρείται χρήσιμη η ανάμειξη και βιωματική συμμετοχή των χρηστών στα πρώτα στάδια της διαδικασίας. Σκοπό της έρευνας αποτελεί η αναζήτηση πληροφοριών για την όσο το δυνατό περισσότερο δομημένη σχεδιαστική προσέγγιση που θα ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις του συγκεκριμένου περιβάλλοντος μάθησης. Η χρησιμότητα της έρευνας αυτής εντοπίζεται σε δύο επίπεδα. Αφ’ ενός, η έρευνα γύρω από τις ανάγκες των εκάστοτε χρηστών και η πολυφωνία πλουτίζουν τον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό με τρόπο ουσιαστικό και επιτακτικό ως προς την τήρηση όσων παρατηρήθηκαν μέσα από τη διαδικασία της επαφής με τους χρήστες. Αφ’ ετέρου, μέσα από τις δημιουργικές διαδικασίες των εργαστηρίων ισχυροποιούνται οι δεσμοί μεταξύ των μελών της σχολικής κοινότητας και ενισχύεται ο διάλογος. Άλλωστε, η διάχυση μιας συμμετοχικής κουλτούρας εδραιώνει τη δημοκρατική λειτουργία του σχολείου. Θεωρητική πλαισίωση Από την πρώτη εισήγηση της έννοια της συμμετοχής στον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό του Giancarlo de Carlo, μέχρι τις μελέτες των αρχιτεκτονικών γραφείων Al Borde και die Baupiloten σήμερα, ο συμμετοχικός σχεδιασμός αποκτά όλο και μεγαλύτερη απήχηση στη σύγχρονη αρχιτεκτονική πρακτική. Οι μεθοδολογίες που ακολουθούνται ποικίλουν και εξαρτώνται από το μέγεθος, τις ηλικίες και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των ομάδων που λαμβάνουν μέρος. Στη δική μας περίπτωση η μεθοδολογία που θα ακολουθηθεί περιγράφεται αναλυτικά παρακάτω. Τα ερευνητικά ερωτήματα διαμορφώνονται ως εξής: Ποιες είναι οι ανάγκες των χρηστών για τη βελτίωση του σχολικού χώρου; Ποια προβλήματα παρατηρούν; Ποια είναι τα οράματα και οι ιδέες τους για το μέλλον του σχολείου τους;

Αναλυτική παρουσίαση της δράσης

Μεθοδολογία Πρόκειται για μια εφαρμοσμένη έρευνα που αρχικά προσεγγίζει την καθημερινότητα των χρηστών του σχολικού χώρου και στη συνέχεια τα οράματά τους για το μέλλον του. Η διαδικασία συλλογής δεδομένων δομείται σε μορφή εργαστηρίων. Το πρώτο εργαστήριο τιτλοφορείται ‘Η ουτοπία της καθημερινότητας’, ενώ το δεύτερο ‘Η φαντασία του ατόμου και το συλλογικό φαντασιακό’. Κατά τη διάρκεια των εργαστηρίων αυτών, οι χρήστες καλούνται να δημιουργήσουν σχέδια και μακέτες με τις μεθόδους του collage ή/ και του assemblage. Όλα τα υλικά και τα εργαλεία παρέχονται στους χρήστες από τους ερευνητές. Τα ποιοτικά δεδομένα που συλλέγονται από τα εργαστήρια θα μελετηθούν από τους ερευνητές και θα αποτελέσουν το υπόβαθρο του αρχιτεκτονικού σχεδιασμού. Δειγματοληψία

Τα εργαστήρια λαμβάνουν χώρα σε ομάδες δύο κλιμάκων, τη μικρή και τη μεσαία. Η μικρή ομάδα αποτελείται από περίπου 15 μαθητές και μαθήτριες της Α’ και Β’ Λυκείου και 5 εκπαιδευτικούς. Η μεσαία ομάδα δεν έχει σταθερό αριθμό μαθητών, υπολογίζεται ωστόσο περίπου στους 45-50 μαθητές και μαθήτριες. Η έλλειψη κανονικότητας στον αριθμό αυτής της ομάδας οφείλεται στο γεγονός ότι η συμμετοχή σε εκείνα τα σκέλη των εργαστηρίων θα είναι ελεύθερη για όποιον περάσει από το χώρο που διεξάγεται η δράση και επιλέξει να συμμετάσχει. Ανάλυση – εργαλεία

Σαν υπόβαθρα παρέχονται στους χρήστες φωτογραφίες, σχέδια και μακέτες του σχολείου και της γειτονιάς τους. Επιπλέον, δίνονται μαζί αποκόμματα από περιοδικά και εφημερίδες, κόλλες, ψαλίδια, μαρκαδόροι και άλλα μέσα σχεδίασης, καθώς και ειδικά τεμάχια τα οποία έχουν προετοιμαστεί από τους ερευνητές. Δείγμα όλου του υλικού φαίνεται παρακάτω, μαζί με τις αναλυτικές περιγραφές των εκάστοτε εργαστηρίων.

Σχεδιάζοντας το σχολείο μας.

Συμμετοχικά εργαστήρια αρχιτεκτονικού σχεδιασμού στο 3ο Γενικό Λύκειο Ιλίου Η ουτοπία της καθημερινότητας --- Προσεγγίζοντας το 3ο Γενικό Λύκειο Ιλίου περιγραφή: Το πρώτο μέρος του εργαστηρίου αφορά μια μεγαλύτερη ομάδα χρηστών, με ελεύθερη συμμετοχή. Στην είσοδο του σχολείου, μεταξύ βιβλιοθήκης, γραφείου εκπαιδευτικών και κυλικείου, στήνεται μια τοπογραφική μακέτα του σχολείου. Κατά το δεύτερο και το τρίτο διάλειμμα μεταξύ των διδακτικών ωρών, περαστικοί εκπαιδευτικοί, μαθητές και άλλοι χρήστες του σχολείου καλούνται να σημειώσουν πάνω στο τοπογραφικό σχέδιο τη διαδρομή που ακολουθούν για να φτάσουν στο σχολικό συγκρότημα, καθώς επίσης και να επισημάνουν περιοχές και τοπόσημα με ιδιαίτερη σημασία (π.χ. αγαπημένα ή ενδιαφέροντα μέρη, κατοικίες, διαβάσεις). συμμετέχοντες/ουσες: εκπαιδευτικοί, μαθητές/ριες μέγεθος ομάδας: μεσαία (40-50 άτομα) χρονικό πλαίσιο: δύο διαλείμματα μεταξύ διδακτικών ωρών χώρος: είσοδος (μεταξύ βιβλιοθήκης, κυλικείου, γραφείων) εργαλεία καταγραφής: σημειώσεις εργαλεία: τοπογραφικό-μακέτα περιοχής, μαρκαδόροι, «σημαιάκια»: ενδείξεις (αγαπημένο σημείο, ενδιαφέρον σημείο, σημείο διάβασης, κατοικία)

Πλούτ ωνος

ης

Οκ

τω β

ρίο

Ναυπλίο υ

Αλαμάνας

Αμαλιά δος

Διογ ένου

Νικη ταρά

Ελπ ίδ

ος

Κω νσ τα ν

το πο ύ

Διογέν ους

λο υ

Αντιρρίου

Δουκάδ

ων

ρίο

ανο υ υ

Αλαμάνας

υ ανδρέο έα Παπ

δίου

εί ου

Αρκ αδία ς

υΦ

ος Ανδρ

Γυ θ Γο ρτ υν ία ς

Ρίο

Αγίο

όρ Λεωφ

Παλ αμη

ο Σύρ

Αρκ αδία ς

Επιδ αύρ ο

Χιλιο κάσ τρ

ου

Λε

βι

ου

ίας Αγίου

νω νο ς

σέ ω

Βυτίνη ς

Φανου ρίου

ος

Αχ ιλλ έω ς

Νέ στ ορ

Αγία ς Λα ύρας

Ολυ μπ

ίας

ης

Ολυ μπ

Αγ αμ έμ

υσ

Νίκ

καδ ίο

ου

Κα λλιθ έας

Λαγ

Σύ ρ

Αγία ς Λα ύρα ς

Πά τρ οκ λο υ

Οδ

δί

Αναλυτική παρουσίαση της δράσης

χρονικό πλαίσιο 2o & 3ο διάλειμμα

εργαστήρια συμμετοχικού σχεδιασμού

3ο ΓΕΛ Ιλίου --- ΤΑΜ ΠΘ

στάδιο σχεδιασμού

χώρος κεντρική είσοδος,

μεταξύ γραφείων, κυλικείου & βιβλιοθήκης

μέγεθος ομάδας

μεσαία συμμετέχουσες-συμμετέχοντες

αρχικό

εργαλεία

ενδ

είξε ων

τοπογραφική μακέτα

pin s

Προσεγγίζοντας το 3ο ΓΕΛ Ιλίου

η ουτοπία της καθημερινότητας

περιγραφή Πρόκειται για το πρώτο μέρος ενός διπόλου εργαστηρίων που στόχο έχει να ανιχνεύσει την παρούσα καθημερινότητα στο σχολείο. Το εργαστήριο αφορά μια ευρύτερη ομάδα χρηστών, με ελεύθερη συμμετοχή. Στην είσοδο του σχολείου, μεταξύ βιβλιοθήκης, γραφείου εκπαιδευτικών και κυλικείου, στήνεται μια τοπογραφική μακέτα του σχολείου. Κατά το δεύτερο και το τρίτο διάλειμμα, μεταξύ των διδακτικών ωρών, περαστικοί εκπαιδευτικοί, μαθητές και άλλοι χρήστες του σχολείου καλούνται να σημειώσουν πάνω στο τοπογραφικό σχέδιο τη διαδρομή που ακολουθούν για να φτάσουν στο σχολικό συγκρότημα, καθώς επίσης και να επισημάνουν περιοχές και τοπόσημα με ιδιαίτερη σημασία (π.χ. αγαπημένα ή απαγορευμένα μέρη).

εργαλεία καταγραφής

μαρκαδόροι

Σχεδιάζοντας το σχολείο μας.

Συμμετοχικά εργαστήρια αρχιτεκτονικού σχεδιασμού στο 3ο Γενικό Λύκειο Ιλίου Η ουτοπία της καθημερινότητας --- Οι μικρές ιστορίες περιγραφή: Το δεύτερο μέρος του εργαστηρίου λαμβάνει χώρα στη βιβλιοθήκη του σχολείου και αναφέρεται σε μικρή ομάδα χρηστών, αποτελούμενη από 4 καθηγητές και 16 μαθητές. Ζητούμενο είναι, μέσα σε μια διδακτική ώρα, οι συμμετέχοντες να δημιουργήσουν κολλάζ έχοντας σαν βάση φωτογραφίες του σχολικού περιβάλλοντος. Οπτικοποιώντας μια ιστορία της σχολικής πραγματικότητας, μπορούν να επιλέξουν ελεύθερα αν το αφήγημα θα αφορά ένα αγαπημένο σημείο, ή αν θα περιγράφει ένα πρόβλημα κλπ. συμμετέχοντες/ουσες: εκπαιδευτικοί, μαθητές/ριες μέγεθος ομάδας: μικρή (20 άτομα) χρονικό πλαίσιο: μία διδακτική ώρα χώρος: βιβλιοθήκη εργαλεία καταγραφής: σημειώσεις εργαλεία: φωτογραφίες του σχολείου σε μέγεθος Α4, αποκόμματα από περιοδικά και καταλόγους (φιγούρες, σκηνές από φύση, σκηνές από δραστηριότητες κλπ.), ψαλίδια, κόλλες

Αναλυτική παρουσίαση της δράσης

χώρος

χρονικό πλαίσιο

βιβλιοθήκη

50 λεπτά

εργαστήρια συμμετοχικού σχεδιασμού

3ο ΓΕΛ Ιλίου --- ΤΑΜ ΠΘ

μέγεθος ομάδας

στάδιο σχεδιασμού

μικρή συμμετέχουσες-συμμετέχοντες

αρχικό

εργαλεία

Το δεύτερο μέρος του εργαστηρίου με το γενικό τίτλο ‘η ουτοπία της καθημερινότητας’, λαμβάνει χώρα στη βιβλιοθήκη του σχολείου και αφορά σε μια μικρή ομάδα χρηστών, αποτελούμενη από 4 καθηγητές και 12-20 μαθητές. Ζητούμενο είναι, μέσα σε μια διδακτική ώρα, οι συμμετέχουσες και οι συμμετέχοντες να δημιουργήσουν κολλάζ έχοντας σαν βάση φωτογραφίες του σχολικού περιβάλλοντος. Οπτικοποιώντας μια ιστορία της σχολικής πραγματικότητας, μπορούν να επιλέξουν ελεύθερα αν το αφήγημα θα αφορά ένα αγαπημένο σημείο, ή αν θα περιγράφει ένα πρόβλημα κλπ. Μέσα από τις παρούσες καθημερινές ιστορίες του σχολείου, μπορεί να εμπλουτιστεί ο μελλοντικός αρχιτεκτονικός σχεδιασμός.

φωτογραφίες

Οι μικρές ιστορίες

η ουτοπία της καθημερινότητας

περιγραφή

διάφορα αποκόμματα

μαρκαδόροι

λες κόλ

εργαλεία καταγραφής ψαλίδια

Σχεδιάζοντας το σχολείο μας.

Συμμετοχικά εργαστήρια αρχιτεκτονικού σχεδιασμού στο 3ο Γενικό Λύκειο Ιλίου Η φαντασία του ατόμου και το συλλογικό φαντασιακό --- Καρτ ποστάλ απ’ το Ίλιον περιγραφή: Το πρώτο μέρος του εργαστηρίου λαμβάνει χώρα στη βιβλιοθήκη με μια μικρή ομάδα χρηστών. Πάνω σε μια μακέτα του προαυλίου οι συμμετέχουσες και οι συμμετέχοντες καλούνται να δημιουργήσουν ένα τρισδιάστατο κολλάζ από σκηνές (περισσότερο ρεαλιστικές έως τελείως ειδυλλιακές) που περιγράφουν διάφορες ατμόσφαιρες, λειτουργίες ή δραστηριότητες. Το κολλάζ προκύπτει μέσα από ατομικές παρεμβάσεις αλλά κυρίως μέσα από διάλογο στα σημεία που κάποιες ιδέες θα αλληλοκαλύπτονται. συμμετέχοντες/ουσες: εκπαιδευτικοί, μαθητές/ριες μέγεθος ομάδας: μικρή (10 άτομα) χρονικό πλαίσιο: μία διδακτική ώρα χώρος: βιβλιοθήκη εργαλεία καταγραφής: σημειώσεις εργαλεία: μακέτα προαυλίου, αποκόμματα από περιοδικά και καταλόγους (φιγούρες, σκηνές από φύση, σκηνές από δραστηριότητες κλπ.), ψαλίδια, κόλλες

Αναλυτική παρουσίαση της δράσης

χώρος

χρονικό πλαίσιο

κεντρική είσοδος,

2o & 3ο διάλειμμα

εργαστήρια συμμετοχικού σχεδιασμού

μεταξύ γραφείων, κυλικείου & βιβλιοθήκης

μέγεθος ομάδας

στάδιο σχεδιασμού

μεσαία συμμετέχουσες-συμμετέχοντες

αρχικό

εργαλεία

περιγραφή

Καρτ ποστάλ απ’ το Ίλιον

η φαντασία του ατόμου και το συλλογικό φαντασιακό

3ο ΓΕΛ Ιλίου --- ΤΑΜ ΠΘ

σχέδια προαυλίου

αποκόμματα από περιοδικά

Αποτελεί το πρώτο μέρος ενός διπλού εργαστηρίου που στοχεύει να ασχοληθεί με τις ανάγκες, τις επιθυμίες και τις πεποιθήσεις των χρηστών. Αφορά μεγάλο τμήμα χρηστών (εκπαιδευτικούς, μαθητές και άλλους εργαζόμενους) και λαμβάνει χώρα στην είσοδο του σχολείου, μεταξύ βιβλιοθήκης, γραφείων και κυλικείου. Πάνω σε μια μακέτα του προαυλίου, περαστικοί χρήστες καλούνται να δημιουργήσουν ένα τρισδιάστατο κολλάζ από σκηνές (περισσότερο ρεαλιστικές έως τελείως ειδυλλιακές) που περιγράφουν διάφορες ατμόσφαιρες, λειτουργίες ή δραστηριότητες. Το τρισδιάστατο αυτό κολλάζ θα προκύψει από ατομικές παρεμβάσεις αλλά, κυρίως, μέσα από διάλογο στα σημεία που κάποιες ιδέες θα αλληλοκαλύπτονται.

εργαλεία καταγραφής ψαλίδια πινέζες

Σχεδιάζοντας το σχολείο μας.

Συμμετοχικά εργαστήρια αρχιτεκτονικού σχεδιασμού στο 3ο Γενικό Λύκειο Ιλίου

ύπνος

ομαδική εργασία

ανάγνωση

ατομική εργασία

χαλάρωση

ελαφρύ μαγείρεμα

ομαδική εργασία

μελέτη

ατομική εργασία

φασαρία

ησυχία

χαλάρωση

δάσος

λιβάδι

ζωντάνια

ωκεανός

θέατρο

γλυπτική

κινηματογράφος

αναγνώσεις

μουσική

ζωγραφική

φωτογραφία

πείραματα

ρομποτική πειράματα

ρομποτική

φωτογραφία

κατασκευές

ατομική εργασία

ομαδική εργασία

ύπνος

χαλάρωση

δάσος

φασαρία

μελέτη

θέατρο

δάσος

λιβάδι

ζωντάνια

ωκεανός

ησυχία

μουσική

ύπνος

Η φαντασία του ατόμου και το συλλογικό φαντασιακό --- Νησιά και γέφυρες περιγραφή: Το δεύτερο μέρος του εργαστηρίου αφορά επίσης μια μικρή ομάδα χρηστών, στην οποία δίνονται μακέτες των εσωτερικών χώρων του σχολικού περιβάλλοντος, των χώρων οι οποίοι προσφέρονται για επεμβάσεις. Ο μυστηριακός τίτλος του υπο-εργαστηρίου γίνεται περισσότερο σαφής με την εμφάνιση των «καρτών». Οι «κάρτες» αποτελούνται από διαφάνειες στις οποίες αναγράφονται προγραμματικές λειτουργίες (π.χ. μελέτη), ατμόσφαιρες (π.χ. ησυχία) και δραστηριότητες (π.χ. θέατρο) κομμένες σε σχήματα κυκλικά (σημεία-νησιά) ή ευθύγραμμα (ζώνες-γέφυρες). Έχει γίνει μια όσο το δυνατό ευρύτερη καταγραφή πιθανών σεναρίων, αλλά υπάρχουν πάντα και άγραφες «κάρτες», ώστε οι συμμετέχοντες να προσθέσουν δικές τους ιδέες. Οι χρήστες καλούνται να επιλέξουν, να συνδυάσουν και να τοποθετήσουν χωρικά αυτές που επιθυμούν περισσότερο με αυτενέργεια αλλά και διάλογο. συμμετέχοντες/ουσες: εκπαιδευτικοί, μαθητές/ριες μέγεθος ομάδας: μικρή (20 άτομα) χρονικό πλαίσιο: μία διδακτική ώρα χώρος: βιβλιοθήκη εργαλεία καταγραφής: σημειώσεις εργαλεία: κάτοψη-μακέτα ισογείου, κάτοψη-μακέτα α’ ορόφου, κάτοψημακέτα β’ ορόφου, «κάρτες»: διαφάνειες σε κύκλους ή ευθύγραμμα τμήματα στις οποίες αναγράφονται διαφορετικές δραστηριότητες, λειτουργίες και ατμόσφαιρες, πινέζες

Αναλυτική παρουσίαση της δράσης

βιβλιοθήκη

50 λεπτά

εργαστήρια συμμετοχικού σχεδιασμού

χώρος

χρονικό πλαίσιο

μέγεθος ομάδας

στάδιο σχεδιασμού

μικρή συμμετέχουσες-συμμετέχοντες

αρχικό

εργαλεία

Νησιά και γέφυρες

περιγραφή

σχέδια ενδιάμεσων χώρων

διαφάνειες - κάρτες

μαρκαδόροι

Το δεύτερο μέρος του εργαστηρίου για το φαντασιακό αφορά μια μικρότερη ομάδα χρηστών, στην οποία δίνονται σχέδια των ενδιάμεσων χώρων του σχολικού περιβάλλοντος, των χώρων οι οποίοι προσφέρονται για επεμβάσεις. Οι «κάρτες» αποτελούνται από διαφάνειες στις οποίες αναγράφονται προγραμματικές λειτουργίες (π.χ. μελέτη), ατμόσφαιρες (π.χ. ησυχία) και δραστηριότητες (π.χ. θέατρο) κομμένες σε σχήματα κυκλικά (σημεία-νησιά) ή ευθύγραμμα (ζώνες-γέφυρες). Έχει γίνει μια όσο το δυνατό ευρύτερη καταγραφή πιθανών σεναρίων, αλλά υπάρχουν πάντα και άγραφες «κάρτες», ώστε οι συμμετέχοντες να προσθέσουν δικές τους ιδέες. Οι χρήστες καλούνται να επιλέξουν, να συνδυάσουν και να τοποθετήσουν χωρικά αυτές που επιθυμούν περισσότερο με αυτενέργεια αλλά και διάλογο. εργαλεία καταγραφής

λες κόλ

η φαντασία του ατόμου και το συλλογικό φαντασιακό

3ο ΓΕΛ Ιλίου --- ΤΑΜ ΠΘ

ψαλίδια

Σχεδιάζοντας το σχολείο μας.

Συμμετοχικά εργαστήρια αρχιτεκτονικού σχεδιασμού στο 3ο Γενικό Λύκειο Ιλίου Χρονική διάρκεια

Οι μαθητές/τριες και οι εκπαιδευτικοί που συμμετέχουν στα εργαστήρια μικρής ομάδας αναμένεται να απασχοληθούν δύο διδακτικές ώρες, ενώ η κάθε μια από αυτές θα είναι σε διαφορετική ημέρα επίσκεψης. Η λειτουργία του σχολείου δεν θα διακοπεί, καθώς η ομάδα είναι διατμηματική (επομένως τα τμήματα θα μπορούν να ακολουθήσουν το ωρολόγιο πρόγραμμα ανεξαρτήτως της αποσπασματικής απουσίας λίγων μαθητών) και οι εκπαιδευτικοί λαμβάνεται μέριμνα να έχουν κοινό κενό χρόνο. Για τα εργαστήρια που απευθύνονται στη μεσαία ομάδα δεν δαπανούνται διδακτικές ώρες, καθώς έχουν τη μορφή δράσης που στήνεται σε κοινόχρηστους χώρους του σχολείου και λαμβάνει χώρα σε διαλείμματα, με ελεύθερη συμμετοχή.

Ζητήματα δεοντολογίας Στους συμμετέχοντες και στις συμμετέχουσες στα εργαστήρια που περιγράφονται παραπάνω, καθίσταται προφορικά σαφές ότι: [α] η ενημέρωση που λαμβάνουν για το περιεχόμενο των εργαστηρίων είναι πλήρης και στοχευμένη, [β] διασφαλίζεται η ανωνυμία τους και τα δεδομένα έχουν εμπιστευτικό χαρακτήρα, [γ] η συμμετοχή τους έχει προαιρετικό χαρακτήρα και τέλος, [δ] έχουν τη δυνατότητα να αποχωρήσουν ανά πάσα στιγμή. Ωστόσο, δεν θεωρήθηκε ότι πρέπει να εξασφαλιστεί γραπτή συγκατάθεση από τους γονείς ή τους κηδεμόνες των μαθητών και των μαθητριών, καθώς τα παιδιά αφ’ ενός βρίσκονται σε μια ηλικία ανεξαρτητοποίησης. Αφ’ ετέρου δεν κρίθηκε απαραίτητο καθώς θα συμμετάσχουν σε μια αποκλειστικά δημιουργική διαδικασία, χωρίς προσωπικές συνεντεύξεις, μαγνητοφώνηση ή μαγνητοσκόπηση. Άλλωστε, τα εργαστήρια έχουν σχεδιαστεί με τέτοιο τρόπο ώστε να αποτελούν μέσο έκφρασης των ιδεών και της ελεύθερης βούλησης των παιδιών, με βάση την ηλικία και την ωριμότητά τους. (Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού) . Επιπλέον, δηλώνεται ότι τα εργαστήρια θα λάβουν χώρα σε απόλυτη συνεννόηση και σύμπνοια τόσο με το διευθυντή, όσο και με τους υπόλοιπους εκπαιδευτικούς του σχολείου.

Ζητήματα οργάνωσης της έρευνας Η μελέτη αυτή υλοποιείται στο πλαίσιο του Ερευνητικού Θέματος και της Διπλωματικής Εργασίας που εκπονεί η ερευνήτρια στο πλαίσιο του προγράμματος σπουδών του Τμήματος Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας και θα λάβει χώρα εντός των μηνών Οκτωβρίου και Νοεμβρίου 2018. Η δημοσίευση των αποτελεσμάτων της έρευνας αναμένεται να γίνει τον Ιούνιο του 2019.

Αναλυτική παρουσίαση της δράσης

Προσδοκώμενα αποτελέσματα Πρωταρχικός στόχος του εισαγωγικού εργαστηρίου είναι η δημιουργία κοινού λεξιλογίου μεταξύ των συμμετεχόντων και το χτίσιμο εμπιστοσύνης και ανοιχτής επικοινωνίας. Στη φάση αυτή έχουν μικρότερη σημασία τα αποτελέσματα του εργαστηρίου και μεγαλύτερη η επικοινωνία μεταξύ των μελών του. Από τα αποτελέσματα του εργαστηρίου αναμένεται να εξαχθούν συμπεράσματα για τη χαρτογράφηση του σχολείου στον αστικό ιστό και η ανίχνευση της σχέσης του με τη γειτονιά, του τρόπου προσέγγισής του, των ορίων, των σημείων ενδιαφέροντος, των θεάσεων και των εντυπώσεων των ίδιων των χρηστών, καθώς και του παιδαγωγικού αποτυπώματός του. Το δεύτερο εργαστήριο μπορεί να θεωρηθεί πετυχημένο αν καταφέρει να παράσχει στους χρήστες που συμμετέχουν σε αυτό εργαλεία για την έκφραση των «αρχιτεκτονικών ιδεών» τους, όπως αυτές εκφράζονται μέσα από τις ανάγκες, τις επιθυμίες, τα οράματα και τις πεποιθήσεις τους. Μέσα από αυτή τη διαδικασία, γίνεται και μια εξερεύνηση των πιθανών μελλοντικών φάσεων του σχολικού χώρου, η οποία έχει σημασία σε δεύτερο επίπεδο ανάγνωσης. Τόσο τα αρχιτεκτονικά αποτελέσματα τα οποία θα εξαχθούν από την έρευνα αυτή, όσο και τα παιδαγωγικά, αναμένεται να είναι πλούσια. Τα πρώτα θα εμπλουτίσουν με τη σειρά τους τον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό, τα δεύτερα όμως ακολουθούν τη σχολική κοινότητα σε όλη τη διάρκεια της δραστηριότητάς της, δίνοντας νέες, δημιουργικές διαστάσεις στην εκπαιδευτική διαδικασία.

μέρος δεύτερο // Υλοποίηση της έρευνας: δράση και αποτελέσματα

Σχεδιάζοντας το σχολείο μας.

Συμμετοχικά εργαστήρια αρχιτεκτονικού σχεδιασμού στο 3ο Γενικό Λύκειο Ιλίου H ουτοπία της καθημερινότητας Εργαλειοθήκη Προσεγγίζοντας το 3ο ΓΕΛ Ιλίου φυλλάδια παρουσίασης του εργαστηρίου, τοπογραφικό-μακέτα, μαρκαδόροι, pins με διάφορες ενδείξεις Οι μικρές ιστορίες φυλλάδια παρουσίασης του εργαστηρίου, εκτυπωμένες φωτογραφίες, κομμένες φιγούρες-σκηνές-λέξεις-υφές, μαρκαδόροι, ταινίες

Δράση Στην αρχή, οι συμμετέχοντες (περισσότερο οι μαθήτριες και οι μαθητές, λιγότερο οι εκπαιδευτικοί) ήταν αρκετά προβληματισμένοι για τη φύση και το αντικείμενο του εργαστηρίου. Οι αντιδράσεις και οι στάσεις του σώματος μαρτυρούσαν μια προσέγγιση «μαθήματος», ωστόσο ήταν φανερό πως όλοι βρίσκονται «έξω από τα νερά τους». Από την ερευνητική πλευρά, επικρατούσε ένα άγχος για το πλήθος και την ποικιλία των αποκομμάτων. Ο προβληματισμός αυτός επιβεβαιώθηκε και από καλοπροαίρετα σχόλια των εκπαιδευτικών. Ωστόσο, το κλίμα αμηχανίας υποχώρησε αρχικά μετά την αρχική παρουσίαση του εργαστηρίου και στη συνέχεια όταν επιλέχθηκαν οι φωτογραφίες και κυκλοφόρησε το υλικό των αποκομμάτων. Ενώ οι εκπαιδευτικοί είναι αναπόσπαστο μέρος των συμμετεχόντων, το πλήθος των μαθητών υπερέβη αυτό που είχε αρχικά υπολογιστεί. Κατά συνέπεια, οι εκπαιδευτικοί δεν παρήγαγαν δικά του κολλάζ, αλλά σε συνεργασία με κάποιους μαθητές.

Αναλυτική παρουσίαση της δράσης

Ανάλυση Πολλές από τις ενδείξεις «αγαπημένα μέρη» και «ενδιαφέροντα μέρη» τοποθετήθηκαν στα ελάχιστα σημεία πρασίνου που παρατηρούνται στη γειτονιά. Οι ενδείξεις «κατοικία» παρουσιάζουν έλλειψη στο χάρτη. Είναι ιδιαιτέρως σημαντική η παρατήρηση πως πολλοί από τους συμμετέχοντες (και καθημερινούς χρήστες του σχολείου) μένουν σε μια απόσταση από αυτό, στα όρια της γειτονιάς του. Από τις σημειώσεις των συμμετεχόντων ως προς τις καθημερινές πορείες τους στους οδικούς άξονες της περιοχής προέκυψαν η κύρια και η δευτερεύουσα είσοδος στο σχολείο, όπως παρουσιάζονται στο διάγραμμα. Επίσης, σημειώθηκαν με ξεχωριστή ένδειξη οι διαβάσεις, σαν σημεία σύνδεσης του σχολείου με το τμήμα της γειτονιάς που βρίσκεται πέρα από τη λεωφόρο.

Σχεδιάζοντας το σχολείο μας.

Συμμετοχικά εργαστήρια αρχιτεκτονικού σχεδιασμού στο 3ο Γενικό Λύκειο Ιλίου Οι πρώτες παρατηρήσεις των κολλάζ δίνουν μια ενδιαφέρουσα συνολική εικόνα. Ορισμένα από αυτά ανήκουν στη σφαίρα του φαντασιακού, καθώς αναπαράγουν ατμοσφαιρικές εικόνες, οι οποίες δεν ανταποκρίνονται σε συγκεκριμένες ιστορίες ή καταστάσεις της πραγματικότητας. Άλλα θέλουν πολύ προσεκτική παρατήρηση για να αποδοθεί το νόημά τους, όπως για παράδειγμα αυτό που αναπαριστά τους μαθητές στο σημείο της πρωινής συγκέντρωσης σαν κοπάδι σε λιβάδι. Σε άλλα καταγράφονται «απαγορευμένες» ιστορίες, με χαρακτηριστικό το παράδειγμα εκείνου που παρουσιάζει την «πίσω αυλή». Ορισμένα είναι πολύ εύστοχα με ευθύ αναπαραστατικό τρόπο, όπως εκείνο που αφηγείται το πώς τρώνε στο κοινό γραφείο των εκπαιδευτικών, ή εκείνο το οποίο εικονογραφεί την αίσθηση κρύου στους διαδρόμους κατά τους χειμερινούς μήνες, ή εκείνο το οποίο σχολιάζει τη διακόσμηση. Ενώ κυριαρχεί η αναπαράσταση μαθητών και εκπαιδευτικών, σε ορισμένα κολλάζ παρατηρείται η εμφάνιση μελών του βοηθητικού προσωπικού του σχολείου και ορισμένες φορές και επισκεπτών.

Αναλυτική παρουσίαση της δράσης

Σχεδιάζοντας το σχολείο μας.

Συμμετοχικά εργαστήρια αρχιτεκτονικού σχεδιασμού στο 3ο Γενικό Λύκειο Ιλίου

φυτεύσεις

Αναλύοντας το σύνολο των δεδομένων, προκύπτουν μερικά διαγράμματα. Αρχικά παρατηρείται ίδιος αριθμός κολλάζ που αναπαριστούν εσωτερικούς και εξωτερικούς χώρους του σχολείου, ενώ από το σύνολο αυτών στα οποία παρουσιάζεται ο υπαίθριος χώρος στα μισά έχουν προστεθεί αποκόμματα με θεματολογία φυτεύσεων. Στο επόμενο διάγραμμα αναδεικνύεται η συχνότητα εμφάνισης των χώρων που αναπαριστώνται (είσοδος, γραφείο εκπαιδευτικών, διάδρομοι, κλιμακοστάσια, προαύλιο, πλάτανος, πίσω αυλή) με ένταση στην εμφάνιση του προαυλίου. Στη συνέχεια παρουσιάζονται σε παρόμοιο διάγραμμα οι ιδιότητες των υποκειμένων που αναπαριστώνται ή η απουσία υποκειμένων (μαθητές, εκπαιδευτικοί, άλλοι εργαζόμενοι, «κατοικίδια», κανένας), όπου η πλειονότητα είναι μαθητές. Αναλύοντας τα δεδομένα για τις στάσεις σώματος που παρατηρούνται στα κολλάζ, αναφέρεται ότι ο αριθμός των όρθιων είναι διπλάσιος από τον αριθμό των καθισμένων, ενώ δεν καταγράφεται καμία άλλη στάση. Μάλιστα, πρέπει να σημειωθεί πως ο αριθμός των καθισμένων είναι τόσο υψηλός γιατί αναπαριστώνται δύο πολυπληθείς σκηνές από το γραφείο των εκπαιδευτικών οι οποίες ρυθμίζουν το τελικό αποτέλεσμα. Είναι εμφανής η έλλειψη ελευθερίας επιλογών ως προς τις στάσεις του σώματος που υποστηρίζονται στο σχολικό χώρο. φυτεύσεις

εσωτερικό-εξωτερικό

γραφείο καθηγητών

διάδρομοι

προαύλιο

πλάτανος

κλιμακοστάσια

πίσω αυλή

είσοδος

Αναλυτική παρουσίαση της δράσης

στάσεις σώματος

μαθητές

κανένας

εκπαιδευτικοί

«κατοικίδια»

άλλοι εργαζόμενοι

Σχεδιάζοντας το σχολείο μας.

Συμμετοχικά εργαστήρια αρχιτεκτονικού σχεδιασμού στο 3ο Γενικό Λύκειο Ιλίου H φαντασία του ατόμου και το συλλογικό φαντασιακό Εργαλειοθήκη Καρτ ποστάλ απ’ το Ίλιον μακέτα προαυλίου, κομμένες σκηνές από περιοδικά όπου αναπαριστώνται διαφορετικές δραστηριότητες, λειτουργίες, ατμόσφαιρες Νησιά και γέφυρες μακέτα κτηρίου, διαφάνειες σε κύκλους ή ευθύγραμμα τμήματα όπου αναγράφονται διαφορετικές δραστηριότητες, λειτουργίες, ατμόσφαιρες

Δράση Η παρουσίαση του εργαστηρίου αυτού ήταν πιο σύντομη, μετά από τη γνωριμία του πρώτου. Η οικειότητα αυτή, οδήγησε ένα πιο χαλαρό και ρευστό κλίμα και, επομένως, στην πιο ομαλή διεξαγωγή του. Σε μια σύντομη συζήτηση με μία εκπαιδευτικό, γίνεται αντιληπτό πως ο στόχος της κατάρριψης στερεοτύπων έχει επιτευχθεί: «Εμείς ευχαριστούμε, το εργαστήριο αυτό ήταν ένα μάθημα για εμάς. Είδαμε πως αν προσεγγίσουμε τα παιδιά διαφορετικά, μπορούν να μας πουν πολλά». Σε αντίστοιχες αναφορές είναι εμφανής η εντύπωση που έκαναν στους εκπαιδευτικούς σχόλια και παρατηρήσεις των μαθητών, καθώς σε πολλές περιπτώσεις δεν πίστευαν ότι μοιράζονται τις ίδιες σκέψεις και τους ίδιους προβληματισμούς. Η διαδικασία, διακόπτοντας τη ροή της σχολικής καθημερινότητας, αποτέλεσε αφορμή για διάλογο, δημιουργώντας την τάση για συζήτηση, με τη σύμπνοια και την διαφωνία που προκύπτει από αυτή.

Αναλυτική παρουσίαση της δράσης

Ανάλυση Οι παρεμβάσεις στη μακέτα του προαυλίου στην αρχή κρίθηκαν μη παραγωγικές. Ωστόσο, μετά από προσεκτική παρατήρηση, παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον το γεγονός ότι οι συμμετέχοντες επέλεξαν να υψώσουν δύο «τείχη» στις διαμήκεις πλευρές του σχολικού προαυλίου. Τα πλευρικά αυτά όρια δε φέρουν εισόδους στο κτήριο, αλλά βρίσκονται σε μια συνθήκη «μεσοτοιχίας» με τα γειτονικά κτήρια, τις αυλές και τα μπαλκόνια τους. Η θωράκιση από το βλέμμα της γειτονιάς και η ενίσχυση των ορίων του σχολικού χώρου είναι δύο σημαντικά σχεδιαστικά βήματα, τα οποία επιβεβαιώνονται από τους χρήστες πριν ακόμα τους παρουσιαστούν σαν προτάσεις. Στο δεύτερο μέρος του εργαστηρίου, πρέπει να σημειωθεί ότι φάνηκε πως χρειαζόταν περισσότερη συζήτηση, τόσο για το σκεπτικό γύρω από την τοποθέτηση των καρτών στα συγκεκριμένα σημεία όσο και για τη συναρμογή των επιλεγμένων καρτών. Οι συμμετέχοντες δεν έκαναν δικές του προτάσεις και οι συνδυασμοί σε λίγα σημεία είναι παραγωγικοί. Από τις τρεις μακέτες του εσωτερικού χώρου (ισόγειο, πρώτος όροφος, δεύτερος όροφος), η πιο δομημένη από άποψη προσέγγισης και ιδεών είναι εκείνη του ισογείου. Γίνεται ένας συνδυασμός ατμόσφαιρας, δραστηριοτήτων και λειτουργιών με τρόπο παραγωγικό. Στους άλλους δύο ορόφους παρατηρείται μια άτακτη τοποθέτηση των καρτών, συχνά αντικρουόμενων, χωρίς έμπνευση και διάλογο.

Σχεδιάζοντας το σχολείο μας.

Συμμετοχικά εργαστήρια αρχιτεκτονικού σχεδιασμού στο 3ο Γενικό Λύκειο Ιλίου

Αναλυτική παρουσίαση της δράσης