2 Δεκεμβρίου: Παγκόσμια Ημέρα για την εξάλειψη της Δουλείας Οι σύγχρονες προκλήσεις
Η Καμπάνια συνεχίζει με αμείωτους ρυθμούς το έργο της και τιμά ένα επιπρόσθετο αίτημα της εποχής μας, εκείνο της εξάλειψης της (σύγχρονης) Δουλείας. Η Παγκόσμια Ημέρα για την κατάργηση της Δουλείας εορτάζεται ετησίως στις 2 Δεκεμβρίου και καθιερώθηκε το 1949 από τον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών, εντός μιας προσπάθειας να καταδειχθεί ότι το εν λόγω φαινόμενο διατηρεί στο ακέραιο τον επίκαιρο χαρακτήρα του, παρόλο που, εσφαλμένα, η πρώτη αίσθηση που γεννάται είναι πως αφορά μια μακρινή και, ιδίως, παρελθοντική συνθήκη, λειτουργώντας ως ένα ιστορικό κατάλοιπο. Η δουλεία ως θεσμός έχει τις ρίζες της από αρχαιοτάτων χρόνων, μετατρέποντας τον άνθρωπο σε πράγμα (res) με νόμιμο τρόπο, βρίσκοντας έρεισμα σε επίσημα νομοθετικά κείμενα. Ως αποτέλεσμα, η συνολική του ελευθερία παραβιαζόταν σε όλο της το φάσμα, αδιακρίτως. Η ύπαρξη του θεσμού οδηγούσε με νομοτελειακό τρόπο στην κοινωνική απονέκρωση του ατόμου, καθώς ο βίος του ήταν συνυφασμένος με τα αιτήματα του κατόχου του ως ιδιόκτητη περιουσία. Έχει, μάλιστα, ιδιαίτερο ενδιαφέρον ότι, σύμφωνα με διακεκριμένους ειδικούς, 13 εκατομμύρια άνθρωποι συλλήφθηκαν και πωλήθηκαν ως δούλοι μεταξύ 15ου και 19ου αιώνα. Στη γραμμική πορεία του ιστορικού γίγνεσθαι, η δουλεία εμφανίστηκε με ποικίλους τρόπους, αφού ακόμη και κάποιες από τις παραδοσιακές μορφές της έχουν διατηρήσει τον πυρήνα τους αναλλοίωτο, ενώ οι τάσεις της παρούσας εποχής έφεραν στην επιφάνεια νεοφανείς πτυχές, με αποτέλεσμα να εγείρονται σημαντικά διλήμματα, όπως θα δούμε και παρακάτω. Σύμφωνα με συνεχείς διακηρύξεις των οργάνων των Ηνωμένων Εθνών, «αυτές οι μορφές δουλείας είναι αποτέλεσμα μακροχρόνιων διακρίσεων εις βάρος των πλέον ευάλωτων ομάδων σε κοινωνίες, όπως αυτές που θεωρούνται ως κατώτερες κάστες, φυλετικές μειονότητες και αυτόχθονες πληθυσμοί».
Εν πρώτοις, παρόλο που η νομική έννοια της δουλείας δεν προσδιορίζεται με ακρίβεια σε κάποιο νομοθετικό κείμενο, ο ορισμός που γίνεται έως τώρα δεκτός και λειτουργεί ως ομπρέλα για την κάλυψη των περισσότερων δυνατών περιπτώσεων είναι πως πρόκειται για «περιπτώσεις και συνθήκες εκμετάλλευσης δια των οποίων ένα άτομο αδυνατεί να αρνηθεί ή να εγκαταλείψει λόγω απειλών, βίας, εξαναγκασμού, εξαπάτησης ή ακόμη και κατάχρηση εξουσίας». Παρά τις παραδοσιακές μορφές δουλείας, οι επικρατέστερες εκδοχές αυτής, οι οποίες είναι φυσικά προσαρμοσμένες στα δεδομένα των καιρών μας, είναι η καταναγκαστική εργασία (forced labour), η εμπορία ανθρώπων (human trafficking), η σεξουαλική εκμετάλλευση, η παιδική εργασία, ο καταναγκαστικός γάμος και η υποχρεωτική στρατολόγηση παιδιών για την ενίσχυση των ενόπλων δυνάμεων. Στο σημείο αυτό είναι αναγκαίο να έρθουμε σε επαφή με τις καταγραφές που έχουν πραγματοποιηθεί για να εξακριβώσουμε με σαφήνεια και συνέπεια που ακριβώς βρισκόμαστε, καθώς επίσης και ποιο πρέπει να είναι το σημείο αφετηρίας μας. Είναι, ωστόσο απαραίτητο να υπογραμμίσουμε ότι τα υπάρχοντα στατιστικά δεν καταγράφουν με απόλυτη ακρίβεια την κατάσταση, καθώς οι σχετικοί φορείς και οργανισμοί δεν έχουν πρόσβαση σε βασικές περιοχές. Εξάλλου, το έντονο κλίμα φόβου αποθαρρύνει τόσο τα θύματα, όσο και τους έχοντες γνώση των σχετικών περιστατικών, ώστε ελάχιστες πληροφορίες έρχονται πράγματι στο φως. Κατά τα πορίσματα, λοιπόν, της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας (ΔΟΕ) και Free Walk Foundation, περισσότεροι από 40 εκατομμύρια άνθρωποι σε παγκόσμια κλίμακα είναι θύματα της σύγχρονης δουλείας, ενώ πάνω από 150 εκατομμύρια παιδιά υπόκεινται σε παιδική εργασία, δημιουργώντας μια αποθαρρυντική αναλογία (1/10 παιδιά σε όλη την υφήλιο είναι θύματα στο υπό συζήτηση φαινόμενο). Επιπροσθέτως, από το συνολικό ποσοστό, το οποίο βρίσκεται υπό το καθεστώς της σύγχρονης δουλείας, είναι επιτακτικό να τονίσουμε πως 24,9 εκατομμύρια άτομα εξαναγκάζονται σε εργασία και 15,4 εκατομμύρια εξαναγκάζονται σε γάμο.
Μάλιστα, από τα 24,9 εκατομμύρια άτομα που αντιμετωπίζουν την μορφή της καταναγκαστικής εργασίας, 16 εκατομμύρια άνθρωποι βρίσκονται στον ιδιωτικό τομέα, κυρίως σε θέσεις οικιακής εργασίας, παραγωγή ενδυμάτων, στις κατασκευές ή και στην γεωργία, και 4,8 εκατομμύρια άτομα σε καταναγκαστική σεξουαλική εκμετάλλευση, ενώ μόνο λίγες δεν είναι και εκείνες οι περιπτώσεις όπου καταναγκαστική εργασία επιβάλλεται και από τις κρατικές αρχές. Για την ακρίβεια, στα προκείμενα ποσοστά, γυναίκες και νεαρά κορίτσια επηρεάζονται υπέρμετρα από το καθεστώς της καταναγκαστικής εργασίας, και αυτό διότι αντιπροσωπεύουν το 99% των θυμάτων στη βιομηχανία του εμπορικού σεξ και 58% σε άλλους τομείς. Στατιστικά, οφείλουμε να καταθέσουμε πως οι νεότερες μορφές δουλείας ευδοκιμούν σε μεγαλύτερο βαθμό στην Αφρική, ακολουθούμενη από την Ασία και τον Ειρηνικό, όπως προβλέπεται από τον Παγκόσμιο Δείκτη Δουλείας, ο οποίος είναι επιφορτισμένος με την επίβλεψη των ζητημάτων της σύγχρονης δουλείας, καθώς και την καταγραφή των κυβερνητικών πολιτικών ως προς την σταδιακή αντιμετώπιση αυτών. Προχωρώντας σε δικαιοπαραγωγικό επίπεδο, η Διεθνής Οργάνωση Εργασίας έχει υιοθετήσει ένα ιδιαιτέρως πρόσφατο νομικά δεσμευτικό Πρωτόκολλο, που κατατείνει στην ενδυνάμωση των παγκόσμιων προσπαθειών για την εξάλειψη της καταναγκαστικής εργασίας και το οποίο έχει τεθεί σε ισχύ από τον Νοέμβριο του 2016. Παράλληλα, η εκστρατεία «50 για την Ελευθερία» έχει ως στόχευση να πείσει τουλάχιστον 50 χώρες να επικυρώσουν το Πρωτόκολλο για τα σύγχρονα φαινόμενα δουλείας, μέχρι το τέλος του 2019, το οποίο μέχρι στιγμής εντάσσει 27 χώρες στους κόλπους του. Όλα αυτά όμως δεν διαδραματίζονται αποκλειστικά λόγω ελλείματος ανθρωπιστικής παιδείας, αλλά και για οικονομικές σκοπιμότητες. Και αυτό διότι η δουλεία είναι μια μεγάλη επιχείρηση, αφού σε παγκόσμιο επίπεδο παράγονται μέσω αυτής ετησίως έως και 150 δισεκατομμύρια δολάρια, πάνω από το 1/3 των οποίων παράγεται στις ανεπτυγμένες χώρες, συμπεριλαμβανομένης και της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Παράλληλα, η αύξηση των μεταναστευτικών ροών σημαίνει πως ένα μεγάλο ποσοστό ευάλωτων ανθρώπων πρόκειται να διοχετευτεί στις παγκόσμιες αλυσίδες «εφοδιασμού» αναφορικά με την γεωργία και τη μόδα, κάτι που εξίσου φαίνεται να προβληματίζει.
Καταληκτικά, η ψευδαίσθηση πως οι διαρκείς παραβιάσεις ανήκαν στην σφαίρα του παρελθόντος καταρρίπτονται. Η νομοθετική δράση παραμένει προς το παρόν σε χαμηλά επίπεδα, ενώ αποσπασματικές διεθνείς κινητοποιήσεις είναι μεν αναγκαίες, όχι όμως και επαρκείς για λύσεις ουσίας. Όπως ανέφερε εύστοχα και ο Urmila Bhoola, ως ειδικός εισηγητής του ΟΗΕ για τις σύγχρονες μορφές δουλείας σε έκθεση για το Συμβούλιο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων στη Γενεύη, λίαν προσφάτως, «οι προσπάθειες για την αντιμετώπιση της δουλείας πρέπει να λάβουν πιο αποφασιστική δράση και πρέπει να είναι συστηματικές, επιστημονικές, στρατηγικές και βιώσιμες».
Let the Human in you GRow...
Νομική Επιμέλεια Γιώργος Γούλας Βασιλική Τσιομπανίδου