3 Μαΐου
Παγκόσμια Ημέρα Ελευθερίας του Τύπου
Παγκόσμια Ημέρα Ελευθερίας του Τύπου Ξεκινώντας με έναν παράδοξο τρόπο αυτή τη φορά, η ELSA Greece δίνει το βήμα στους συμμετέχοντες της ELSA Day, παρουσιάζοντας πορίσματα εκ των δράσεων τους σε σχέση με το δικαίωμα ελευθερίας του τύπου. Συγκεκριμένα, στο πλαίσιο της φετινής ELSA-Day, το τιμώμενο δικαίωμα υπήρξε εκείνο της ελευθερίας της έκφρασης στο διαδίκτυο, άμεσα συνδεδεμένο με την ελευθεροτυπία. Η εξαιρετική δουλειά των τριών δικτύων, της ELSA Athens, ELSA Komotini και ELSA Thessaloniki, είναι και ο λόγος πίσω από την επιλογή να παρουσιαστεί το δικό τους έργο. Άλλωστε, πολλοί συμμετέχοντες στις αντίστοιχες δράσεις είχαν την ευκαιρία μέσα από έναν εξαιρετικά γόνιμο τρόπο, εκείνο του διαλόγου και της διαρκούς αλληλεπίδρασης, να καταθέσουν διαφορετικές σκέψεις γύρω από τις ευρύτερες θεματικές, να εκφράσουν τις ανησυχίες τους για τον πυρήνα του δικαιώματος, να αξιολογήσουν τα σημερινά δεδομένα του διεθνούς στερεώματος και φυσικά να καταλήξουν σε ασφαλή συμπεράσματα για την ουσιαστική προαγωγή του δικαιώματος. Η ELSA Thessaloniki, λοιπόν, την φορά αυτή πρωταγωνιστεί, μέσα από τις σκέψεις που παρουσιάστηκαν στα οικεία τραπέζια Διαβούλευσης, τον περασμένο Νοέμβριο, στην πόλη της Θεσσαλονίκης. Ορμώμενοι από την παγκόσμια ημέρα ελευθερίας του Τύπου, τα ζητήματα που αναφύονται ποικίλλουν. Μερικά από αυτά τα επίκαιρα ζητήματα είναι αφενός τα “Fake News”, ως βασική απειλή του δικαιώματος πληροφόρησης, σε συνδυασμό με τα σύγχρονα μέσα πληροφόρησης και επικοινωνίας και αφετέρου μια πρόσθετη ιδιαίτερη πτυχή της δημοσιογραφίας, η επονομαζόμενη «Δημοσιογραφία των Πολιτών».
“Fake News”
Ι. Μια πρώτη επαφή με τους όρους
- “Ψεύτικες ειδήσεις”: εσκεμμένα κατανεμημένες ψεύτικες ή παραπλανητικές ειδήσεις, μέσω τεχνολογικών ή παραδοσιακών μέσων ενημέρωσης. -”Ηoaxes”: επιδεικτικές ειδήσεις, που συχνά αποτελούν κάλυψη για ένα πραγματικό ανησυχητικό γεγονός (ψευδείς απειλές για βόμβες). -”Εποχή μετά την αλήθεια”: η σημερινή σύγχρονη εποχή, όπου οι ειδήσεις που κάνουν έκκληση στο συναίσθημα έχουν περισσότερο νόημα από τα αντικειμενικά, ακριβή νέα. -Η «κίτρινη δημοσιογραφία» ως ένα συνεχές παρόν φαινόμενο: οι εφημερίδες στις οποίες μεταδόθηκαν ψευδή νέα και κουτσομπολιά, αποτελούνταν από φτηνό, κίτρινο χαρτί.
II. Εξεύρεση κινήτρων και λόγων πίσω από το φαινόμενο:
√ Πολιτικά κίνητρα: ψεύτικες ειδήσεις, με την εξωφρενική διατύπωση τους, δημιουργούν ένα αίσθημα φόβου μεταξύ των πολιτών, επιτρέποντας έτσι στις κυβερνήσεις να την εκμεταλλευτούν με τον επιθυμητό τρόπο. √ Έντονος τρόπος της σύγχρονης ζωής: οι αποδέκτες των ειδήσεων δεν παίρνουν το χρόνο για να φιλτράρουν το κομμάτι των πληροφοριών που λαμβάνουν. Οι δημοσιογράφοι εστιάζουν στη δημιουργία ενός εντυπωσιακού, αλλά συχνά παραπλανητικού τίτλου. √ Έλλειψη κριτικής σκέψης: αυτός ο έντονος τρόπος διαβίωσης επιτρέπει λιγότερο και λιγότερο χρόνο για πνευματική πρόοδο και κριτική σκέψη, καθώς παίρνει περισσότερο χρόνο και απαιτεί πολύ περισσότερη σκέψη από μια δραστηριότητα, όπως η περιήγηση στο διαδίκτυο ή η παρακολούθηση σειρών.
√ Οικονομικό κέρδος: ως αλυσίδα αντίδρασης, τα μέσα ενημέρωσης πολλές φορές εκμεταλλεύονται την έλλειψη χρόνου των ανθρώπων, δημιουργώντας δραματικές επικεφαλίδες και περιλήψεις των άρθρων τους, σε μια προσπάθεια να κερδίσουν περισσότερα κλικ, συνδρομές και έσοδα. √ Δωρεάν κοινωνικά δίκτυα: «δημοκρατικό δώρο ή απειλή;». Επιτρέπουμε σε όλους να συμμετέχουν σε δημόσιους διαλόγους και να εκφράζουν ελεύθερα τις απόψεις τους, με τον φόβο ότι, διαφορετικά, παραβιάσουμε τα προσωπικά τους δικαιώματα. Ωστόσο, η μη φιλτραρισμένη δημόσια απεικόνιση κάθε γνώμης αποτελεί απειλή για άλλες δημοκρατικές αντιλήψεις. √ Έλλειψη επαρκών προληπτικών και κατασταλτικών μηχανισμών: οι αλγόριθμοι που παρακολουθούν και ενημερώνουν τους διαδικτυακούς χρήστες σχετικά με πλαστές ειδήσεις δεν έχουν ακόμη αναπτυχθεί πλήρως, δεν είναι σε θέση να αποτρέψουν ή να καταστείλουν το φαινόμενο με απόλυτο τρόπο. Επιπλέον, η ύπαρξη οργάνων που παρακολουθούν τα μέσα ενημέρωσης σε αυτή την πτυχή είναι μάλλον αδύναμη και δεν διαθέτουν επαρκή ισχύ για να αποτρέψουν το ζήτημα.
ΙΙΙ. Εύρεση μακροπρόθεσμων λύσεων:
■ Επαναπροσδιορίζοντας το ρόλο του δημοσιογράφου: η πηγή των πληροφοριών είναι πλέον άμεσα διαθέσιμη και στο κοινό. Ωστόσο, ο δημοσιογράφος είναι αυτός που διαθέτει την ικανότητα και τις πηγές επαλήθευσης των πληροφοριών, πριν από τη διαβίβαση. ■ Ανάγκη για ένα ενημερωμένο, αμερόληπτο όργανο που θα αποτελείται από πληροφορικούς, δημοσιογράφους, κοινωνιολόγους, ψυχολόγους και δικηγόρους. Έργο του θα είναι να δράσει προληπτικά, δημιουργώντας έναν συγκεκριμένο κώδικα δεοντολογίας για τους δημοσιογράφους, αλλά και να καταστέλλει τα ψεύτικα νέα, αποδημοσιεύοντάς τα και ενημερώνοντας το κοινό για το περιστατικό.
■ Το ισχύον νομικό πλαίσιο φαίνεται να είναι ανεπαρκές για την αντιμετώπιση αυτού του φαινομένου, καθώς δεν έχει αναθεωρηθεί και τιμωρεί κυρίως τον δημοσιογράφο με πειθαρχικές κυρώσεις. Δεδομένου του τεράστιου αποτελέσματος των ψευδών ειδήσεων, ωστόσο, θα πρέπει να υιοθετηθεί μια αναθεωρημένη ποινική νομοθεσία, ενεργώντας με προληπτικό και ασφαλή τρόπο, εξυπηρετώντας τόσο τον Τύπο όσο και το κοινό. Ως αιτία της εμφάνισης των “Fake News” αναγνωρίζεται συχνά η λεγόμενη «Συμμετοχική Δημοσιογραφία» ή «Δημοσιογραφία των πολιτών», η οποία ασκείται από κάθε πολίτη που δεν έχει την επαγγελματική ιδιότητα του δημοσιογράφου με την βοήθεια των νέων τεχνολογιών και του διαδικτύου. Συνιστά, ωστόσο, ένα πλήγμα για την διασφάλιση του δικαιώματος στην πληροφόρηση; Σύμφωνα με τις παρατηρήσεις εκ των δράσεων της ELSA Thessaloniki:
Θέμα 1: Εννοιολογική προσέγγιση και εύρος της συμμετοχικής δημοσιογραφίας 1.1 Αντιδιαστέλλεται από την διαδικτυακή δημοσιογραφία, η οποία ασκείται από επαγγελματίες δημοσιογράφους μέσα από διαδικτυακές ιστοσελίδες ενημερωτικού χαρακτήρα, αλλά και από εφημερίδες, περιοδικά, ραδιοτηλεοπτικούς σταθμούς ή πρακτορεία ειδήσεων με διαδικτυακή παρουσία. 1.2 Το διαδίκτυο που κυριαρχεί στην ζωή όλων μας αποτελεί ένα ιδανικό πλαίσιο για την ανάπτυξη του διαλόγου. Η δημοκρατία και η ισότητα προάγονται σε κάθε επίπεδο εντός του διαδικτύου, λόγω της πρόσβασης των πολιτών στην πληροφορία και στην ενημέρωση, καθώς και στην προβολή των απόψεων και των θέσεων τους. Οι πολίτες καθίστανται ενεργοί πολίτες, αφού δεν είναι απλώς παθητικοί αποδέκτες των πληροφοριών, γιατί όλοι έχουν το βήμα να πληροφορούν, να σχολιάσουν και να εκφράσουν την άποψή τους, χωρίς τον κίνδυνο της λογοκρισίας.
1.3 Η αποκέντρωση της εξουσίας επιβάλλει και την αποκέντρωση της είδησης και της δημοσιογραφίας. Η κρίση των τοπικών μέσων μαζικής ενημέρωσης αφήνει το περιθώριο ανάπτυξης της συμμετοχικής δημοσιογραφίας σε τοπικό επίπεδο, αφού μέσω αυτής ο κάθε πολίτης ελέγχει τις αποφάσεις και τα πεπραγμένα της τοπικής αυτοδιοίκησης. 1.4 Παράλληλα, μέσα από την συμμετοχική δημοσιογραφία, τα μέλη των τοπικών κοινωνιών μπορούν να αναμοχλεύσουν πρότυπα οργάνωσης της κοινωνίας των πολίτων και άρα να ενισχυθεί η τοπική συνοχή και συνεργασία μεταξύ των μελών των τοπικών κοινωνιών, αλλά και να συμβάλει στην αντιμετώπιση τοπικών κρίσεων.
Θέμα 2: Προβληματισμοί – προβληματικές πτυχές 2.1 Με τον όρο αντικειμενικότητα εννοούμε την παρουσίαση γεγονότων απαλλαγμένα από προσωπικές απόψεις. Η αντικειμενικότητα επιβάλλει την πληρότητα, την ορθότητα και την αμεροληψία. Γίνεται, επομένως, κατανοητό ότι η δημοσιογραφία των πολιτών δεν μπορεί να διέπεται από αντικειμενικότητα, αφού δεν μπορεί να μην επηρεάζεται από το συναίσθημα και από την απουσία του σταδίου της έρευνας. Σε ό,τι αφορά στην εφαρμογή του Κώδικα Δημοσιογραφικής Δεοντολογίας δεν τίθεται θέμα, αφού δεν πρόκειται για επαγγελματίες δημοσιογράφους, αλλά για απλούς πολίτες και άρα δεν διασφαλίζεται κάτι από αυτά για τα οποία εγγυάται ο Κώδικας. 2.2 H Δημοσιογραφία των πολιτών αποτελεί γόνιμο έδαφος για την διάδοση των «Fake News», όπως εξετάσαμε και παραπάνω, όπως και για την ανάπτυξη της Copy Paste Δημοσιογραφίας. Η αλυσιδωτή αναπαραγωγή ψευδών ειδήσεων και η άκριτη κοινοποίηση αυτούσιων κειμένων θέτει σε κίνδυνο την ορθή διαμόρφωση της κοινής γνώμης.
2.3 Όριο στην συμμετοχική δημοσιογραφία αποτελεί ο σεβασμός του συνταγματικού δικαιώματος της προσωπικότητας (Σ 5 παρ.1), η τήρηση των κείμενων διατάξεων του Ποινικού Κώδικα όπως το άρθρο ΠΚ 333 για την απάτη, το ΠΚ 361 για την εξύβριση, το ΠΚ 362 για την δυσφήμιση και το ΠΚ 363 για την συκοφαντική δυσφήμιση, όπως και η νομοθεσία για την προστασία των προσωπικών δεδομένων.
Θέμα 3: Θεσμικό πλαίσιο – Νομικά ζητήματα 3.1 Εξ ορισμού, τα μέσα δια των οποίων ασκείται η δημοσιογραφία των πολιτών, ουδεμία σχέση έχουν με την ραδιοτηλεόραση και για τον λόγο αυτό δεν μπορεί να ενταχθεί το πλαίσιο του άρθρου 15 του Συντάγματος. Έχοντας, λοιπόν ως δεδομένο ότι στη δημοσιογραφία των πολιτών έχουμε να κάνουμε με απλούς πολίτες οι οποίοι απλώς και μόνο εκφράζουν την άποψή τους, δεν μπορούμε παρά να την εντάξουμε στο πλαίσιο του άρθρου 14 παρ. 1 του Συντάγματος. Αξίζει να αναφέρουμε ότι μπορεί να ενταχθεί και στο Σ 5Α παρ. 2, αφού ο πολίτης αποτελεί μέλος της κοινωνίας της πληροφορίας. 3.2 Δεν μπορούμε να θεωρήσουμε ότι κάθε πολίτης που παρακολουθεί την επικαιρότητα και συμμετέχει στη διαδικασία της ενημέρωσης ως µέλος μιας δημοκρατικής κοινωνίας ασκεί ευκαιριακώς δραστηριότητα σχετιζόμενη µε τον τύπο. Αυτό συμβαίνει λόγω των επιμέρους πτυχών του τύπου.
Τελικά, τι μένει;
Το δικαίωμα ελευθερίας του τύπου είναι άρρηκτα συνυφασμένο με την ελευθερία έκφρασης και το δικαίωμα στην πληροφόρηση, γι΄αυτό και προστατεύεται συνταγματικά. Συνεπώς, τα ζητήματα γύρω από αυτό είναι πολλαπλά και συχνά καθίσταται εξαιρετικά δύσκολο να σταθμιστούν σωστά όλα τα δικαιώματα και τα αντιδικαιώματα. Έτσι, ο διάλογος και η ενημέρωση περί αυτών αναμφίβολα συμβάλλει στην ορθή επίλυση των σχετικών συγκρούσεων.
Άλλωστε, η ELSA-Day είναι μια ευκαιρία απόκτησης συγκινήσεων μέσα από την δυναμική του διαλόγου. Η διάρκεια και το βάθος της συζήτησης μας βοηθούν να συνειδητοποιήσουμε ότι οι ανησυχίες μας είναι κοινές και όταν αυτές μοιράζονται σε ένα συλλογικό επίπεδο το να αλλάξεις τα κακώς κείμενα αυτομάτως αποκτά μια ρεαλιστική διάσταση. Είναι η πιο ευθεία απόδειξη ότι για να οραματιστείς έναν διαφορετικό και πιο ανθρώπινο κόσμο τελικά δεν χρειάζονται πολλά.
Let the Human In You GRow
Συγγραφή Πορισμάτων Αλέξανδρος Κουνιατσιώτης Τατιάνα Κυτταρούδη Βαγγέλης Γιαννακός Μαρία Γρίβα Ζωή Παπακυρίτση Ολυμπία Γαϊτανίδου
Επεξεργασία
Γιώργος Γούλας Βασιλική Τσιομπανίδου