+++
Παγκόσμια Ημέρα Ελευθερίας του Τύπου 3 Μαΐου
Συντάκτρια: Χρυσούλα Αθανασάτου Η Φινλανδία, η Δανία και η Σουηδία επέδειξαν την καλύτερη στάση σε αυτό το ζήτημα ενώ σε άλλες χώρες όπως στη Ελλάδα, στη Κροατία, στη Πολωνία, σημειώθηκαν αρκετά υψηλά επίπεδα περιορισμού της ελευθεροτυπίας και παρακώλυσης του έργου των δημοσιογράφων κατά το 2020.
Η κήρυξη της 3ης Μαΐου, ως παγκόσμιας ημέρας της ελευθερίας του τύπου, προτάθηκε για πρώτη φορά στην εικοστή έκτη σύνοδο της γενικής συνέλευσης της UNESCO ενώ ακολούθησε η επίσημη αναγνώρισή της από την γενική συνέλευση του ΟΗΕ το 1993. Η ελευθερία αυτή αποτυπώνεται ως θεμελιώδες ατομικό δικαίωμα, σε διεθνή νομοθετικά κείμενα, στο πρωτογενές ενωσιακό δίκαιο και στα περισσότερα δημοκρατικά συντάγματα του κόσμου, προσδίδοντάς τους φιλελεύθερο χαρακτήρα. Η σημερινή μέρα, αφενός θεωρείται ως ημέρα μνήμης των παραβιάσεων κατά της ελευθερίας της έκφρασης, μια ευκαιρία ενημέρωσης των πολιτών για τα καθεστώτα αρκετών χωρών, όπου ο τύπος υπόκειται, είτε σε αυστηρούς προληπτικούς περιορισμούς, όπως τη λογοκρισία, την εγγυοδοσία, τη βαριά φορολογία, είτε σε κατασταλτικούς περιορισμούς, όπως την επιβολή κυρώσεων, την κατάσχεση εντύπων κ.α. Αφετέρου, αποτελεί ευκαιρία να αναγνωριστεί η σημασία της ανεμπόδιστης πρόσβασης των ιδιωτών στις πηγές πληροφόρησης, να ενθαρρυνθούν πρωτοβουλίες εξωτερίκευσης της γνώμης και της έκφρασης δια των ΜΜΕ και του διαδικτύου, για να υπάρχει πλουραλισμός των πηγών ειδήσεων. Τέλος, καλούμαστε να αποτίσουμε φόρο τιμής στους εργαζομένους του χώρου της ενημέρωσης, που έχασαν την ζωή τους κατά την άσκηση του επαγγέλματός τους, ωστε να αναγνωριστεί η ανάγκη ενίσχυσης της προστασίας τους και της ασφαλούς δημοσιογραφίας. Ιδιαίτερη βαρύτητα δίνεται αυτή τη χρονιά στην απειλή, που δέχτηκε η δημοσιογραφία από το ξέσπασμα της πανδημίας και έπειτα. Στον ευρωπαϊκό χώρο, ωστόσο, σύμφωνα με έρευνα των “Δημοσιογράφων χωρίς Σύνορα” υφίστανται στις περισσότερες χώρες εγγυήσεις ανεμπόδιστης δημοσιογραφίας και ελευθερίας του τύπου.
-1-
Το δικαίωμα της έκφρασης άλλων ατόμων όπως για παράδειγμα το δικαίωμα της αξία του ανθρώπου και της ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητάς του.
Η προστασία της ελευθεροτυπίας κατοχυρώνεται στο Χάρτη Θεμελιωδών δικαιωμάτων του Ανθρώπου άρθ.11 ως ελευθερία της έκφρασης και της πληροφόρησης. Σύμφωνα με το ενωσιακό δίκαιο “το δικαίωμα περιλαμβάνει την ελευθερία γνώμης και την ελευθερία λήψης ή μετάδοσης πληροφοριών ή ιδεών, χωρίς την ανάμειξη δημοσίων αρχών και αδιακρίτως συνόρων”. Στην ελληνική έννομη τάξη διακρίνεται η ελευθερία της έκφρασης ως εκπεφρασμένος λόγος και η διάδοσή του μέσω της έντυπης αποτύπωσής (άρθ.14 Σ), από τα άλλα μέσα μετάδοσης, όπως η τηλεόραση και η ραδιοφωνία, αφού όπως προβλέπεται και στην ΕΣΔΑ ά.10 παρ.1β, ένα κράτος νομιμοποιείται να παρέχει την άδεια λειτουργίας τους ενώ υπάγονται στον άμεσο έλεγχο του και στην επιβολή διοικητικών κυρώσεων από το Εθνικό Συμβούλιο Ραδιοτηλεόρασης (ΕΣΡ).
Ακόμα, γίνεται δεκτό ότι η ελευθεροτυπία και το δικαίωμα στην πληροφόρηση υποχωρούν πλήρως όταν πρόκειται για την διαφύλαξη της ιδιωτικής ζωής απλών πολιτών ενώ τα διάσημα πρόσωπα ή τα πρόσωπα της επικαιρότητας μπορούν να δέχονται τους περισσότερους περιορισμούς του δικαιώματος στην ιδιωτικότητα και στην προσωπική ζωή. Στην πράξη τα κριτήρια για την απεριόριστη άσκηση του δικαιώματος στην έκφραση είναι να περιέχει δημόσιο ενδιαφέρον η εκπεφρασμένη άποψη ή να αφορά κάποιο δημόσιο πρόσωπο, να υπάρχει καλή πίστη ως προς το περιεχόμενο και ο σκοπός να είναι η κριτική και όχι η εξύβριση. Συμπερασματικά, η τήρηση της αρχής της αναλογικότητας κρίνεται in concreto πάντα, ανάλογα με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του αναφερόμενου και του τρόπου που εκφράστηκε η άποψη.
Ο συνταγματικός νομοθέτης όμως, θέλησε να δώσει απεριόριστη ελευθερία στον Τύπο, σε όλες του τις μορφές, όπως τα βιβλία, τις εφημερίδες, τα περιοδικά, που αντιμετωπίζονται με τον ίδιο τρόπο ενώ προστατεύεται η ελευθερία της έκδοσης, της σύνταξης, της εκτύπωσης και της κυκλοφορίας των εντύπων. Σ’ αυτή την διάταξη περιλαμβάνεται κατά μία άποψη “in dubio pro libertatis” και το διαδίκτυο παρά την διαδραστικότητά του, καθ’ όσο διαδίδεται μέσω αυτού αποτυπωμένος σε κείμενο λόγος ή ηχητικά μηνύματα, έτσι ώστε να απολαμβάνει τη μείζονα ελευθερία.
Σύμφωνα με την νομολογία του ΕΔΔΑ η προστασία του πλουραλισμού των απόψεων και της ευρύτητας του πνεύματος, που είναι απαραίτητες για μια δημοκρατική κοινωνία, αφορά όχι μόνο “ευχάριστες” και “αποδεκτές” πληροφορίες ή ιδέες αλλά κι εκείνες που σοκάρουν ή ενοχλούν το Κράτος ή οποιοδήποτε τμήμα του πληθυσμού και δύνανται να δημιουργήσουν αντιδράσεις. Αυτό σημαίνει, μεταξύ άλλων, ότι η επιβολή κάθε «διατύπωσης», «προϋπόθεσης», «περιορισμού» ή «κύρωσης» στον τομέα αυτό πρέπει να γίνεται κατά τρόπο ανάλογο προς τον επιδιωκόμενο θεμιτό σκοπό.
Το δικαίωμα της έκφρασης και της διάδοσης ιδεών συχνά συρρέει με την θρησκευτική ελευθερία, την ελευθερία της τέχνης και την ελευθερία της συνάθροισης. Είναι συναφές με το δικαίωμα πληροφόρησης του κοινού άρθ.5Α Σ ενώ βρίσκει όρια στην τήρηση των νόμων ώστε να μη προσβάλλονται θεμελιώδη δικαιώματα
-2-
Η Πληροφορία ως Δημόσιο Αγαθό Η διάδοση από τα ΜΜΕ, των πληροφοριών για τον τρόπο μετάδοσης του ιού, τον αριθμό των κρουσμάτων, των κανόνων ασφαλούς μετακίνησης των πολιτών και των ρυθμίσεων λειτουργίας των ιδιωτικών επιχειρήσεων αποτέλεσε σημαντική συμβολή στις προσπάθειες που έγιναν παγκοσμίως για την καταπολέμηση της πανδημίας. Παράλληλα, η 3η Μαΐου αναφέρεται και στην επιτακτική ανάγκη όλων των χωρών να ενισχύσουν την διαφάνεια και η πολυφωνία στο χώρο της διαδικτυακής ενημέρωσης και της δημοσιογραφίας, ωστε να αποφευχθεί η παραπληροφόρηση. Συχνά παρατηρήθηκε το φαινόμενο κατά την περίοδο που διανύσαμε από τις αρχές του 2020, να διαδίδονται ειδήσεις βασισμένες σε αναληθή γεγονότα σχετικά με την πανδημία, βλαπτικές οδηγίες υγείας και θεωρίες συνωμοσίας, που απέτρεπαν το κοινό από την διαμόρφωση ορθής άποψης και από την λήψη υπεύθυνων αποφάσεων. Στο πλαίσιο αυτό, αναδεικνύεται εν κατακλείδι και το γεγονός ότι η αλλαγή του συστήματος επικοινωνίας ασκεί επίδραση στην υγεία, στα ανθρώπινα δικαιώματα και την δημοκρατία.
Σύμφωνα με την UNESCO, η φετινή θεματική της παγκόσμιας ημέρας της Ελευθερίας του Τύπου 2021 είναι η “Πληροφορία ως Δημόσιο Αγαθό”, η οποία επιδιώκει εκτός των άλλων, να επιβεβαιώσει την σημασία της διάδοσης της πληροφορίας σε όλους, χωρίς δηλαδή να αφήνεται κάποιος αποκλεισμένος από αυτή. Αυτό γιατί, περισσότερο από κάθε άλλη φορά, παρουσιάστηκε η επιτακτική ανάγκη άμεσης και ταχείας κινητοποίησης κάθε κράτους να ενημερώσει τους πολίτες του για την λήψη μέτρων προστασίας από την πανδημία του κορονοϊού SARS-COV-2 στην επικράτειά του.
Συνοψίζοντας, αξίζει να σημειωθεί ότι για τον εορτασμό της Παγκόσμιας ημέρας της Ελευθερίας του Τύπου έχει θεσπιστεί ως επιβράβευση των προσπαθειών των συντελεστών της ενημέρωσης, το βραβείο της UNESCO “Guillermo Cano World Press Freedom Prize”. Πρόκειται για παγκόσμιο βραβείο που απονέμεται από το 1997 προς τιμήν του αδικοχαμένου δημοσιογράφου Guillermo Cano και χρηματοδοτείται από το ομώνυμο Ίδρυμα της Κολομβίας και το Ίδρυμα Δημοκρατίας και Ενημέρωσης της Ολλανδίας. Η απονομή του βραβείου αυτού επισφραγίζει την εκδήλωση της παγκόσμιας ημέρας.
-3-
Πηγές [1] Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΔΔΑ): Υπόθεση Handyside κατά Ηνωμένου Βασιλείου της 7ης Δεκεμβρίου 1976, παρ. 49, Erbakan κατά Τουρκίας της 6 Ιουλίου 2006 §56 [2] Βλαχόπουλος Σπ.. Θεμελιώδη Δικαιώματα, Νομική Βιβλιοθήκη, 2017, σελ.285-294 [3] Παντελής, Α. Εγχειρίδιο Συνταγματικού Δικαίου, εκδ.5η, Λιβάνης, Αθήνα, 2020, σελ.512 επ. [4] Εuropean Parliament: https://www.europarl.europa.eu/news/en/headlines/world/2 0200423STO77709/protecting-press-freedom-during-thecovid-19-pandemic [5] UNESCO. (2021). World Press Freedom Date https://en.unesco.org/commemorations/worldpressfreedomd ay https://en.unesco.org/news/unesco-seeking-nominationsunescoguillermo-cano-world-press-freedom-prize-2021 [6] United Nations Regional Information Centre for Western Europe (UNRIC) https://unric.org/el/3-μαϊου-2020-παγκοσμιαημερα-ελευθεριασ-τ/
-4-