Heat + NL 05- 2023

AQUATHERMIE WINT TERREIN

Multifunctionele installaties zijn de motor van onze samenleving

Op de tweede editie van de Techlink Awards Night (zie pagina 6) kwamen wederom mooie innovatieve, duurzame projecten aan bod. Ze hadden allemaal gemeen dat ze de energietransitie voorop willen stellen. Onze rol hierin is belangrijk en de energietransitie zal niet slagen zonder de bijdrage van ALLE actoren uit ons Ecosysteem. Daarom reikten we dit jaar ook awards uit voor de fabrikanten voor hun gemaakte inspanningen inzake digitalisering, meer bepaald door hoogwaardige productgegevens ter beschikking te stellen van de markt. Onze multifunctionele installaties zijn immers de motor van de maatschappij!

Zonder ons, geen elektriciteit in onze woningen en onze bedrijven, Zonder ons, geen water in onze badkamers en keukens, Zonder ons, geen warmte in onze woningen in de winter, Zonder ons, geen oplaadpunten voor onze elektrische voertuigen, Zonder ons, geen zonnepanelen om onze energierekening te verlagen, Zonder ons, geen alarmen om onze huizen te beveiligen,…

De innovatieve systemen en installaties zijn de echte drijvende kracht voor de energietransitie in onze maatschappij. Ze worden niet alleen gebruikt om energie en water te voorzien in residentiële, tertiaire, industriële en gemengde gebouwen, maar ook om onze energiebronnen op een ecologische en zuinige manier te beheren.

Wat we hieruit moeten onthouden is het volgende: gezien de klimatologische, economische en sociale uitdagingen waar we voor staan, moeten we het startsein geven voor de hoognodige renovaties van de Belgische gebouwen. Deze revolutie zal een enorme impact hebben op energiesystemen en de sector van de multifunctionele installaties.

Onze rol als federatie wordt hierin alsmaar belangrijker. De klimaatuitdagingen en de strengere regelgeving vragen immers dat expertise gebundeld wordt en de verschillende actoren de handen in elkaar slaan.

Alexander Dewulf

Voorzitter

Techlink Linking Techniques

403 m³/u @ 150 Pa 350 m³/u @ 200 Pa

85% rendement

Stil & Energiezuinig

Antistatisch & Antibacterieel & Antischimmel

DN 63, 75 & 90 mm

Modulair systeem

Verbruik enkel wat je nodig hebt

www.egeda.be/merken/#ventilatie

Ontdek alle toepassingen

6 ● Techlink Awards Night

Thor Central in Genk barstte eind maart uit zijn voegen. De tweede Techlink Awards Night was een succeseditie waarbij niet alleen installatiebedrijven in de prijzen vielen maar ook fabrikanten uit ons multifunctionele installatieecosysteem een Data Quality Award kregen.

3 ● Edito: Multifunctionele installaties zijn de motor van onze samenleving

6 ● Techlink Awards Night

12 ● Column: Geschoolde technici, een opdracht voor onderwijs én bedrijven

14 ● Data Quality Awards

16 ● Interview: Zoë Beun over Internationale Vrouwendag

20 ● Actualiteit: Megatrends binnen de installatiesector

24 ● ISH beursverslag

Waar beter dan op ISH 2023 ontdekte u de laatste innovaties? ISH, ’s werelds grootste vakbeurs op het gebied van sanitair, verwarming, energie, klimaat­ en installatietechniek en hernieuwbare energieën, opende opnieuw haar deuren en ook Techlink was van de partij. Een terugblik.

44 ● Verwarming met aquathermie

Moderne energietechnieken combineren met een eeuwenoud kasteel? Lidbedrijf Eco ­Technix wint met een aquathermie ­ project in Kasteel de Merode de Techlink Award 2023 in de categorie “duurzame renovatie”. Aarzel niet om volgend jaar ook mee te doen!

24 ● Beursbezoek: ISH 2023

32 ● Dossier: Water van alternatieve waterbronnen

36 ● Dossier: Warmteterugwinning uit afvalwater

40 ● Dossier: Duurzaam verwarmen met rioolwater

44 ● Project: Eco ­Technix

51 ● Actualiteit: Het belang van CV­waterkwaliteit

54 ● Project: SEDS BV

60 ● Interview: Pieter­Jan Pauwels over Wereld Loodgietersdag

64 ● Wetgeving: Wat heeft 2022 teweeggebracht voor uw arbeidsreglement?

68 ● Actualiteit: Belang van het familiaal charter

72 ● Dossier: De verplichte koelmiddelboekhouding

78 ● De medewerker: Office Manager Magali Mannaerts

80 ● Productnews

Embuild

Kunstlaan 20, 1000 Brussel embuild.be

Verantwoordelijke Uitgever

Dirk De Wolf dirk.dewolf@techlink.be

Techlink vzw

Excelsiorlaan 91, 1930 Zaventem

T. +32 2 720 40 80 info@techlink.be • www.techlink.be

Managing Director

Kris Van Dingenen kris.vandingenen@techlink.be

Publiciteit

Inge De Ridder

T. +32 53 80 87 47 inge.deridder@techlink.be

Periodiciteit • Oplage

4x per jaar • 3000 Nederlandstalig, 2000 Franstalig

Vertaling

André Verkaeren, Metaphrasis bvba

Vormgeving

Nikka Cuypers nikka.cuypers@embuild.be

Drukwerk Graphius

Surf naar www.techlink.be/fr/magazine om de Franse versie te downloaden.

Zes installatiebedrijven

Eco-Technix, Ministry of Solar, SEDS, IFTech, Stroomop en Collignon ENG. zijn op vrijdag 24 maart 2023 in Thor Central uitgeroepen tot de winnaars van de tweede editie van de Techlink Awards. Hiermee wil Techlink de aandacht vestigen op de projecten van haar leden die de energietransitie bevorderen.

ERIC PIERS , CEO van Techlink, heette in naam van het hele Techlink team, ons van harte welkom in Thor Central voor de tweede editie van de “Techlink Awards Night”. Hij blikte kort terug op 2022, hét jaar van de fusie bij Techlink, een jaar met veel verande-

ringen, een jaar van groei… . Hij benadrukte nog eens dat Techlink nu de federatie is van ALLE actoren in ons Ecosysteem.

‘De energietransitie is een grote uitdaging in de sector van de multifunctionele installaties. De installateur wordt een echte energie-adviseur voor zijn klanten, die hen van A tot Z begeleidt in hun eco-verantwoordelijke aanpak. Daarom heeft Techlink besloten om enkele innovatieve en duurzame projecten in de sector in de schijnwerpers te zetten’, aldus Eric.

Felicitaties aan onze winnaars.

werden gehuldigd

Keynote

Uit contact met onze ledenbedrijven blijkt nog altijd dat de installatiesector blijft kampen met hardnekkige vooroordelen over technische opleidingen en beroepen. Dit maakt het niet aantrekkelijk voor jongeren om een positieve keuze te maken voor een technische opleiding. Om de huidige versnelling naar duurzame projecten te kunnen realiseren, is er dringend nood aan nieuw (technisch) talent binnen onze sector. DIRK VAN DAMME, internationaal gerenommeerd onderwijsexpert en voormalig

diensthoofd van het Centre for Educational Research and Innovation (CERI) van de OESO, gaf in zijn een keynote speach een helikopterview van de huidige situatie. In zijn column (zie pagina 12) komt dit ook aan bod.

Prijsuitreiking

De prijsuitreiking werd dit jaar vakkundig aan mekaar gepraat door Hanne Decoutere, nieuwsanker bij VRT NWS. Voorzitter Alexander

Dewulf en ondervoorzitter Dirk Peytier namen zelf ook het woord. Ze benadrukten dat we samen de toekomst van het Ecosysteem van de multifunctionele installaties verder inhoud en vorm dienen te geven.

Net als vorig jaar kon Techlink rekenen op de steun van experts op het gebied van energietransitie die bereid waren deel uit te maken van de jury: Dirk Van Evercooren, algemeen directeur van ODE Vlaanderen als juryvoorzitter, Xavier Kuborn en Bart Bleys van Buildwise, Peter Claeys, algemeen directeur van Volta en Jan Desmet, onderzoeksdirecteur van

het EELab / Lemcko aan de UGent. Zij beoordeelden de verschillende dossiers die werden ingediend in drie categorieën:

• OPTIMALISATIE VAN DE ENERGIEEFFICIËNTIE (RENOVATIE)

Op welke manier en met welke technieken heb ik het energieverbruik van een bestaand gebouw tijdens een renovatie drastisch gereduceerd?

• INNOVATIEVE TECHNISCHE INSTALLATIE (NIEUWBOUW)

Op welke manier heb ik een voor een nieuwbouwproject de meest energiezuinige of klimaatneutrale oplossing geadviseerd en geïnstalleerd?

• SUSTAINABLE MANAGEMENT

Hoe heb ik duurzaamheid ook toegepast op mijn eigen bedrijfsvoering ?

PATRICK DELBAERE van Cebeo en platinum sponsor reikte de awards uit aan vernieuwers die op zoek zijn naar milieuvriendelijke en duurzame oplossingen.

Duurzame renovatie

WINNAARS: MINISTRY OF SOLAR & ECO-TECHNIX

KMO: De drijvende zonnepanelenstructuur van Ministry of Solar verandert de oppervlakte van drinkwaterreservoirs, meren, dammen en vijvers in nuttige en productieve ruimtes. Bovendien laat de structuur de wind vrij onder de panelen door, waardoor de panelen en de bekabeling op natuurlijke wijze worden gekoeld, resulterend in een hoger rendement.

CEO BENOIT STROOBANDT: ‘Een drijvende structuur van zonnepanelen maakt een hogere opbrengst mogelijk door de natuurlijke afkoeling van de panelen en kabels. De uitdaging was hier om een systeem te bedenken dat rekening houdt met de fauna en flora in en rond de installatie. Onze platforms zijn daarom uitgerust met speciale voorzieningen voor vogels op te landen.’

Duurzame nieuwbouw

WINNAARS: IFTECH & SEDS

KMO: IFTech nv – gerenommeerd voor zijn geothermische installaties – uit Beringen viel dit jaar opnieuw in de prijzen. Het award winnende project werd gerealiseerd in Genk, waar een geothermische energievoorziening werd geplaatst in het nieuwe R-gebouw van Ziekenhuis Oost-Limburg. Bovendien heeft IFTech een all-in contract aangeboden met een duurtijd van 15 jaar, dus zowel voor de installatie alsook voor het preventieve en curatieve onderhoud ervan. Hierdoor kent de klant dan ook zijn Total-Cost-of-Ownership (TCO) voor de aanvang van het project.

Directeur RAF SCHILDERMANS: ‘In dit project combineren wij een geothermische warmtepomp, gekoppeld aan een KWO-systeem, met een lucht-water warmtepomp om de nodige thermische balans in de ondergrond te bewaken. Ik ben enorm fier op het jonge, maar toch enorm sterke team waarmee wij vandaag de dag deze projecten kunnen realiseren! Dankzij de gedrevenheid van al onze collega’s en het streven naar het beste mocht ik deze award in ontvangst nemen.’

KLEINE BEDRIJVEN: Eco-Technix uit Rotselaar opteerde voor een bivalent verwarmingssysteem: een combinatie van warmtepomp en warmtekrachtkoppeling (met een gasketel als back-up). Een bijzonder kenmerk van het project is de aquathermische verwarmings- en koeltechnologie, die gebruik maakt van oppervlaktewater (rivieren, meren, kanalen, enz.) om gebouwen van warmte/koeling te voorzien. Hierbij is de slotgracht van het kasteel de Merode de belangrijkste energiebron.

Zaakvoerder MICHEL FÉRIR: ‘De uitvoering van het aquathermie-project in kasteel de Merode bracht onvoorziene uitdagingen met zich mee, maar net dat maakte het zo interessant en leerrijk: de meest innovatieve technologie in een eeuwenoud kasteel! Deze award is tegelijk een erkenning voor het project en voor het teamwork!’

KLEINE BEDRIJVEN: SEDS BV uit Geel heeft met zijn intelligent energiesysteem voor de collectieve huisvesting O3 SHIFT in Lier eveneens een prijs in de wacht gesleept. Met zo’n intelligent energiesysteem kunnen meergezinswoningen op een duurzame en energie-efficiënte manier voorzien worden van sanitair warm water en seizoensgebonden comforttemperatuur.

CEO SEPPE VAN HOUT: ‘In mijn ogen is dit niet zomaar een award, want je moet wel wat energie steken in het samenstellen van je dossier. We werken heel hard aan ons concept dus het is zeker een mooie erkenning voor het werk van één team. SEDS staat voor duurzaamheid en betaalbaar wonen en meedoen aan deze Awards Night van Techlink is het ideale platform om ons te tonen.’

Van links naar rechts: Patrick Delbaere (Cebeo), Benoit Stroobandt (Ministry of Solar), Michel Férir (Eco-Technix), Sebastian Baes (EXTRAQT), Jan Denayer (EXTRAQT), Stijn De Jonge (EXTRAQT) , Michaël Paternoster (Intelli-Technix) en Simon de Merode (eigenaar van Kasteel de Merode).

Van links naar rechts: Patrick Delbaere (Cebeo), Raf Schildermans (IFTech), Michaël Verbiest (IFTech), Seppe Van Hout (SEDS) en Stig Knapen (SEDS).

OPGELADEN VOOR EEN

ELEKTRISCHE TOEKOMST

ZONNE-ENERGIE

ENERGIEOPSLAGSYSTEMEN

LAADINFRA

VENTILATIE

VERWARMING & KOELING

Produceer groene stroom voor zelfverbruik

Stockeer flexibel elektriciteit voor later

Laad eenvoudig en slim

Ventileer voor een gezonde luchtkwaliteit

Breng duurzaam comfort in elke ruimte

Sustainable Management

WINNAAR: STROOMOP

Het bedrijf uit Kuurne past duurzaam management consequent toe in zijn gehele bedrijfsuitvoering:

• bio-ecologisch kantoorgebouw en showroom (massief hout en kalkzandsteen, isolatie en afwerking met houtwol, hout- en leemspleister)

• duurzaam beheerde buitenruimtes (oplaadpunten, zonnepanelen, bijenkorven, groen dak, enz.)

• wandverwarming op basis van pelletketels

• passieve nachtkoeling en geothermische muurkoeling

• gezonde en biologische voeding op het werk (levering van lokale stadsboerderij)

• elektrische bedrijfsfietsen

Wie wint één van de gegeerde Techlink Awards?

WIM VANLEDE, CEO van Stroomop: ‘Het is een erkenning voor onze duurzame producten, filosofie en dagdagelijkse inzet van alle collega’s voor een toekomst met hernieuwbare energie. Onze duurzame visie wordt weerspiegeld in de houtpelletketels/kachels in ons bio-ecologisch kantoorgebouw. We versterken deze visie ook door duurzame bedrijfspraktijken te hanteren. Alle collega’s worden aangemoedigd om milieuvriendelijk te handelen. Wij maken een positieve keuze voor de toekomst.’

ontdekt het tijdens hét niet te missen, jaarlijkse event van de installatiesector.

Awards Night editie 2023 heeft als thema «The War for Talent ». Keynote spreker is Dirk Van internationaal, gerenommeerd onderwijsexpert. Benieuwd? Zorg dat je erbij bent en ontdek winnaars zijn tijdens deze gala avond. De uitreiking van de Awards wordt in stijl gevolgd met een diner, een concert van «The Planes» en een dansavond met DJ F.R.A.N.K.

Ereprijs

Wie wint één van de gegeerde

Je ontdekt het tijdens hét niet te missen, jaarlijkse

Er werd ook een ereprijs uitgereikt aan lidbedrijf COLLIGNON ENG. voor hun oplossing Sm@rt Car-E die ze hebben ontwikkeld, een systeem dat een dynamisch beheer van de ladingen mogelijk maakt in functie van de prioriteiten die worden opgelegd door de installatie en de gebruikers.

Meer info, programma en inschrijven www.techlinkawardsnight.be

De Techlink Awards Night editie 2023 heeft als thema «The War Damme: internationaal, gerenommeerd onderwijsexpert. Benieuwd? wie onze winnaars zijn tijdens deze gala avond. De uitreiking een diner, een concert van «The Planes» en een

BENOIT RASKIN , Business Unit Manager bij Collignon ENG.: ‘We zijn heel blij met deze award. Dit was echt teamwerk. Het is de kroon op een lang traject binnen de energietransitie, waarbij innovatie dus centraal staat.’

Dansfeest

Meer info, programma en inschrijven www.techlinkawardsnight.be

Met dank aan onze sponsors

Na afloop van de prijsuitreikingen konden we genieten van wining and dining in de prachtige eventsite van Thor Central met nadien een concert van de coverband The Planes. De avond afsluiten deden we op de beats van D.J. F.R.A.N.K. Hij stond terug garant voor “Feest”, met hoofdletter F. Nog even deze avond terug beleven? Het kan. Wij vatten deze avond samen in enkele foto’s en nog meer foto’s zijn te raadplegen op de website van techlinkawardsnight.be.

Event en kandidatuur uitsluitend voor Techlink leden.

Event en kandidatuur uitsluitend voor

Van links naar rechts: Carole Metzmacker (Techlink) en Wim Vanlede (Stroomop).

Van links naar rechts: Benoit Raskin (Collignon ENG.), moderatrice Hanne Decoutere en Nicolas Meessen (Collignon ENG.).

Meer en beter geschoolde technici, een opdracht voor onderwijs en bedrijven samen

Bedrijven hebben het vandaag erg moeilijk om geschikte medewerkers te vinden en vooral om ze te behouden. De “War for talent” slaat onverbiddelijk toe. Gemiddeld komen er voor elke vacature slechts twee werkzoekenden opdagen. De vraag naar werknemers stijgt door de demografische spanning tussen het grote aantal mensen dat door pensionering de arbeidsmarkt verlaat (vergrijzing) en het kleinere aantal mensen die op de arbeidsmarkt komt (ontgroening). Maar ook door de stijgende vraag als gevolg van economische groei.

Zeker de technische bedrijven hebben het moeilijk om geschikte arbeidskrachten te rekruteren. Dit werd mij meermaals bevestigd uit mijn contacten met jullie, installatiebedrijven, op de Techlink Awards Night. Het aantal technisch geschoolde profielen aan de aanbodzijde van de arbeidsmarkt is lang niet voldoende om de groeiende vraag te beantwoorden. Maar het is niet enkel een kwantitatief probleem. Door technologische ontwikkelingen en grote maatschappelijke uitdagingen op het vlak van klimaat en energie stijgt ook de kwalitatieve competentiebehoefte. Nieuwe technologieën vereisen nieuwe competenties.

De installatiebedrijven zijn hiervan een goed voorbeeld. Door de energietransitie en de nieuwe technologieën die op dit vlak worden ontwikkeld, is het werk veeleisender geworden en moeten medewerkers tal van nieuwe competenties kunnen inzetten. Het is dan ook niet verwonderlijk dat we deze beroepen bij de knelpuntberoepen van de VDAB terugvinden.

Het gaat echter niet alleen om technische skills. Werknemers moeten in deze bedrijfstakken ook uitstekende digitale skills hebben, gevorderde rekenvaardigheden bezitten en kennis hebben van

klimaat­ en energievraagstukken. Maar daar houdt het niet op. Voor het intensief contact met klanten zijn er uitstekende communicatievaardigheden nodig, net als empathie en geduld. Geen enkele situatie is dezelfde, dus er op vertrouwen dat men er met routine wel komt is er niet meer bij. Omgaan om onverwachte gebeurtenissen en onzekerheid wordt de regel.

Het is jammer genoeg zo dat innovatieve groeibedrijven er niet meer zomaar kunnen van uitgaan dat hun noden door het onderwijs kunnen worden gedekt. De aantallen die door het technisch en beroepsonderwijs worden afgeleverd, zijn onvoldoende om de vraag te beantwoorden. Jonge mensen lijken niet warm te lopen voor technische opleidingen, terwijl nochtans de samenleving schreeuwt om geschoolde technici. Technische opleidingen krijgen door het onderwijsbeleid ook niet altijd waar ze recht op hebben en het technisch onderwijs worstelt met een imagoprobleem.

Het tij keren kan enkel als de bedrijfssectoren en het onderwijs de handen in elkaar slaan. Bedrijven kunnen door aantrekkelijke arbeidsvoorwaarden, waartoe ook opleiding in de nieuwste technologieën hoort, al een verschil maken. Maar samenwerking tussen scholen en bedrijven, door goede stagemogelijkheden of door gastlessen bijvoorbeeld, kan echt het verschil maken. Jongeren, maar ook leraren zelf, kunnen op de werkvloer zien wat een job vandaag concreet inhoudt. Laten we er samen werk van maken!

Auteur: Dirk Van Damme, onafhankelijk expert DVD EDUCONSULT, dirk@dirkvandammeedu.net

Slim & zonaal ventileren

DucoBox Energy Comfort Plus

Compleet gamma Systeem D Debiet van 350, 450 of 550 m3/u

Links / rechts uitwisselbaar 100% softwarematig te wisselen

Automatische inregeling & kopieerfunctie

Bespaart tot 50% op de inregeltijd

We inspire at www.duco.eu

Niko, SLV en Duravit vallen in de prijzen

Op vrijdag 24 maart 2023 werd tijdens de Techlink Awards Night in Genk voor het eerst, onder de verenigde Techlinkvlag, aan drie fabrikanten uit het multifunctionele installatie-ecosysteem een Data Quality Award uitgereikt. Deze bedrijven onderscheiden zich door de hoge kwaliteit van hun productgegevens en hebben hierin fors geïnvesteerd.

‘Tegenwoordig is de elektronische informatie-uitwisseling niet meer weg te denken in onze installatiebranche. Ook de behoefte aan hoogwaardige product- en marktgegevens wordt steeds belangrijker om aan de behoeften van installateurs te voldoen. Daarom bekroont Techlink ook dit jaar de fabrikanten met de hoogste kwaliteit productgegevens. Techlink heeft de fabrikanten in onze sector onderverdeeld in 3 categorieën, namelijk Elektrotechniek, Verlichting en HVAC & Sanitair. Met deze Awards willen we die fabrikanten in de kijker zetten die de digitalisering aanjagen door hun gegevens beschikbaar te stellen aan de markt’, zegt Eric Piers, CEO van Techlink.

Niko winnaar van de Techlink Data Quality Award

"Elektrotechniek"

Niko is een Belgisch familiebedrijf en biedt elektrische en elektronische oplossingen die de kwaliteit van residentiële en commerciële gebouwen verbeteren. Deze zorgen ervoor dat woningen en kantoorgebouwen minder energie verbruiken, een beter lichtcomfort en meer veiligheid hebben en dat alle toepassingen vanop afstand vlot samenwerken.

KRISTOF BOONEN (Sales Director bij Niko): ‘Het was een hele eer om deze prijs in ontvangst te mogen nemen. In het digitale samenwerken is data key, als de data niet goed op orde zijn dan heeft dat enkel maar een nadelig effect op de samenwerking. Voor ons is het echt een prioriteit.’

SLV

winnaar van de Techlink Data Quality Award

“Verlichting”

SLV is een internationale groep van Duitse oorsprong en een belangrijke speler in de wereld van de hedendaagse verlichting. De Belgische dochteronderneming SLV Belgium verkoopt hedendaagse binnen- en buitenverlichting voor privéwoningen en professionele gebouwen (kantoren, hotels, showrooms, winkels, enz.).

PIERRE DEBATTY (Managing Director van SLV Belgium): ‘Dit is een erkenning voor de consequente inspanningen van het datateam van SLV Headquarter om de markt te voor-

Kristof Boonen (Sales Director), Cedric Vansteenkiste (Fields Sales Manager Professional) & Rob Embrechts (Sales Director Professional)

zien van een ultraprofessionele set gegevens ter ondersteuning van de verkoop van onze verlichtingsoplossingen.’

Duravit

winnaar van de Techlink Data Quality Award "HVAC & Sanitair"

Opgericht in 1817 in Hornberg in het hart van het Zwarte Woud, Duitsland, is Duravit vandaag een internationale fabrikant en marktleider op het

gebied van design badkamers. Het bedrijf is wereldwijd aanwezig in meer dan 130 landen en wordt gekenmerkt door innovatief design, comforttechnologie en hoge kwaliteit.

JAN RYMEN (Algemeen directeur van Duravit BeLux): ‘De afgelopen jaren werd fors geïnvesteerd in de kwaliteit van onze productdata en deze award is een mooie bekroning op het geleverde werk. Dank aan iedereen die bijdroeg aan het realiseren van deze prestatie, bijzondere dank

aan het team van Christoph Fleig op het HQ van Duravit AG! En dank aan Techlink voor de erkenning.’

Op naar volgend jaar…

Techlink hoopt met deze Data Quality Awards ook andere fabrikanten te overtuigen van het belang van kwaliteitsvolle data. Data is de toekomst en met de snelle digitalisering wint het belang van data meer en meer. Wij zijn reeds benieuwd naar de winnaars van volgend jaar!

Pierre Debatty Jan Rymen

Internationale Vrouwendag 2023

Jaarlijks op 8 maart is het Internationale Vrouwendag. Het is een dag die vrouwen wereldwijd viert, steunt en inspireert. Dit jaar was het thema “Onbeperkt Leefbaar”. Hoe beperkt is ons leven vandaag de dag? Kunnen vrouwen wel onbeperkt meedoen?

Ter gelegenheid van Internationale Vrouwendag laten we Zoë Beun, zaakvoerster van Schouwvegen De Cleermaecker, aan het woord. Ook schoorsteenvegers maken deel uit van Techlink.

Wat betekent Internationale Vrouwendag voor u?

Om als vrouw succesvol te zijn in een mannenwereld als deze, moet je veel harder je best doen. Soms zijn mensen verbaasd dat er een vrouw voor de deur staat om de schoorsteen te vegen, maar ze reageren altijd positief. Onze bestaande klanten zijn minder verbaasd omdat ze mijn moeder al kenden. Zij liep bij wijze van spreken op een dak. (lacht) Als klein meisje vond ik het werk van mijn moeder en vader al interessanter dan school.

Anno 2023 is een Internationale Vrouwendag dus nog steeds relevant. Er zijn nog altijd zichtbare en onzichtbare barrières die aangepakt dienen te worden. Het is de hoogste tijd om

meisjes/vrouwen met open armen te ontvangen in onze sector. (knipoogt)

“Als iemand mijn kennis/capaciteit in twijfel trekt, vormt dit juist meer motivatie om ervoor te gaan!”

ZOË BEUN

5 redenen waarom een warmtepomp van Viessmann de beste keuze is voor uw projecten

Met een warmtepomp van Viessmann biedt u uw klanten een duurzame en geconnecteerde oplossing voor hun gebouw: helemaal future proof. Tegelijk wint u kostbare tijd door de gebruiksvriendelijke installatie. En u kunt steeds rekenen op een betrouwbare, uitgebreide dienstverlening.

Vandaag

klaar voor morgen

In de omschakeling van fossiele brandstoffen naar duurzame alternatieven spelen warmtepompen een belangrijke rol. Bij nieuwbouw- en grondige renovatieprojecten zijn warmtepompen niet weg te denken. Ze stoten 80 tot 95% minder CO2 uit dan traditionele verwarmingstoestellen, afhankelijk van de oorsprong van de elektriciteit. In combinatie met zonnepanelen is er zelfs nauwelijks lokale CO2-uitstoot.

Slim en geconnecteerd

Warmtepompen van Viessmann zijn klaar om te communiceren met smart buildings en smart grids. In combinatie met de digitale meter zorgen ze voor een zeer efficiënt elektriciteitsverbruik. Zo is een gebouw met een warmtepomp klaar voor variabele elektriciteitstarieven van de toekomst. En via de Viessmann-app is de verwarming eenvoudig te beheren. Door een compatibel toestel te koppelen aan de ViCare app, geniet de klant bovendien van 5 jaar garantie (onder voorwaarden).

Comfortabel

In combinatie met een lage temperatuur afgiftesysteem, met name vloerverwarming, zorgt een warmtepomp voor een aangenaam binnencomfort. En dat op zeer energie-efficiënte wijze. In de zomermaanden

is een warmtepomp eveneens bruikbaar om het gebouw te koelen. Viessmann besteedt bovendien bijzondere aandacht aan de fluisterstille werking van de buitenunits. Tot slot is ook een stijlvol design een belangrijk criterium bij de ontwikkeling van elk toestel.

Snelle installatie

Ook uw installatiecomfort primeert bij Viessmann. Onze producten bevatten zoveel mogelijk standaardcomponenten. Zo zijn er minder accessoires nodig en verloopt de plaatsing snel en eenvoudig.

Al 40 jaar uw betrouwbare warmtepomp-partner Viessmann is een internationaal toonaangevende producent met meer dan 100 jaar ervaring. Als installateur vindt u bij ons een compleet gamma innovatieve en duurzame oplossingen voor woningen, bedrijfsgebouwen, industrie en gemeenten. Daarnaast rekent u op een uitgebreide service, met opleidingen en bijscholingen, technische ondersteuning door lokale adviseurs, passende software en een gebruiksvriendelijk online informatie- en bestelsysteem.

Partners for generations to come

Wat denkt u van het thema van Internationale Vrouwendag?

“Onbeperkt leefbaar in je eigen omgeving” is een thema dat ruim wordt opgevat. Wanneer we kijken naar praktische oplossingen in onze eigen omgeving dan denk ik toch aan een vrouwvriendelijk beleid bij bedrijven. Zeker in mannelijke sectoren spelen genderstereotypen nog te vaak een rol.

In andere landen – denk aan: Zweden, Noorwegen, Finland en Duitsland – zijn er meer vrouwen in het schoorsteenvegers vak. Dit heeft alles te maken met erkenningen. In België is het wettelijk verplicht om jouw schoorsteen te laten vegen. Al wordt hier amper op gecontroleerd. In Duitsland bijvoorbeeld zijn er niet alleen strikte controles. Je moet er als schoorsteenveger ook erkend zijn. Bij ons is die wetgeving al decennia verdwenen. Hierdoor raakte ons beroep een deel van zijn prestige kwijt. Erkenningen mogen van mij opnieuw ingevoerd worden.

Wat vindt u de grootste uitdaging van het ondernemen, leukste/ moeilijkste?

LEUKSTE?

Ik mag me gelukkig prijzen dat ik elke dag met mijn passie bezig kan zijn. Het is gewoon een heel mooi beroep. Je bent veel in de buitenlucht én je komt in veel verschillende woningen om (bestaande en nieuwe) klanten te helpen bij het oplossen van problemen. Dat maakt het heel afwisselend.

Daarnaast is het tof om met onze klanten mee te groeien. Sommigen zijn bij ons al meer dan 40 jaar klant en dan gaat het uiteraard familialer aan toe wanneer je bij ze langsgaat.

MOEILIJKSTE?

Als derde generatie in het familiebedrijf wil je slagen en de goede reputatie hooghouden! Zeker met mijn vader als voorbeeld die heel joviaal en sociaal is naar andere mensen toe. (lacht)

Over Schouwvegen De Cleermaecker:

‘Mijn grootvader (Julien De Cleermaecker) startte in 1978 zijn eigen bedrijf’, legt zaakvoerster Zoë Beun uit. ‘Hij kwam eigenlijk viavia in de sector terecht. In 1948 is hij begonnen met schouwen kuisen bij Fauconnier. Deze kolenhandel voorzag ongeveer volledig Gent van kolen. Bakkers die klant waren bij Fauconnier mochten in de winter hun schouw gratis laten schoonmaken. Mijn grootvader kreeg deze taak op zijn boterham en leerde al doende de stiel. Na 25 jaar in loondienst werd hij samen met zijn vrouw zelfstandig.’ De overdracht naar de tweede generatie verliep gelukkig vlot. ‘Mijn moeder (Annick De Cleermaecker) ging, als oudste van drie dochters, altijd mee op ronde. Zo kreeg ze de smaak te pakken. In 1980 kwam ze in de zaak terecht en in 1992 nam ze het bedrijf over.’ Zes jaar geleden stapte Zoë ook in de firma om de stiel te leren van haar vader (Marc Beun) en te zien of het haar interesseerde. Dit beviel haar waarop ze op 1 januari 2021 besloot de zaak officieel over te nemen. Zo is de derde generatie van schoorsteenvegers aan zet in de regio OostVlaanderen.

Bij het runnen van een bedrijf komt toch meer stress bij kijken dan gedacht. Gelukkig kan ik rekenen op het advies van mijn ouders en de steun van mijn vriend Kenneth.

UITDAGING?

De wereld verandert voortdurend en als ondernemer moet je daarop inspelen. Om onze klanten nog beter te kunnen bedienen, kijken we ook hoe we onze services kunnen uitbreiden. Daarom adviseren we ook over de nieuwste verbrandingsmogelijkheden. Twee jaar geleden zijn we gestart met de verkoop, installatie en onderhoud van kachels met het idee om dit verder uit te bouwen. De hoge energieprijzen hebben ertoe geleid dat meer gezinnen kiezen voor een hout- of pelletkachel om hun huis te verwarmen. Daarnaast kunnen onze klanten voor de renovatie van hun schoorsteen ook bij ons terecht.

Welk misverstand wilt u uit de wereld helpen over uw beroep?

Wij reinigen niet alleen de schoorsteen (manueel en/of machinaal) maar

verwijderen ook vogel nesten, plaatsen netjes om het kanaal open te houden en doen eventueel een camera-inspectie om opstoppingen op te sporen. Het is een schone stiel. Ieder jaar in september komen schoorsteenvegers uit alle hoeken van de wereld samen in Italië, meer bepaald in het Raduno Internazionale degli Spazzacamini. Er wordt een speciale mis opgedragen en alle schoorsteenvegers gaan – in een traditioneel kostuum – in optocht door het dorp. Dat is één groot feest. Het viel me toen ook op hoeveel vrouwelijke schoorsteenvegers er zijn in Scandinavië. Daar is de verdeling man-vrouw ongeveer fifty-fifty. (knipoogt)

Tot slot: wat is uw tip voor andere vrouwen die in de installatiesector willen gaan werken?

Je moet doen wat je graag doet! Als vrouw in de installatiesector moet je jouw “mannetje” staan. Het kan soms “vuil” en zwaar zijn maar als vrouw heb je toch iets meer properheid. (lacht)

Trends- en impactanalyse voor ‘Installateurs van Sanitair en/of HVAC’

Het Visiecomité van Buildwise bestelde bij adviesverlener KPMG een studie die de uitdagingen en kansen binnen de bouwsector aan de hand van verwachte politieke, economische, sociale, technologische, ecologische en juridische evoluties schetst. In deze diepgaande analyse worden tien megatrends voorgesteld waarmee de Belgische bouwsector rekening moet houden. In Heat+ gaan we dieper in op de resultaten kwantitatieve en kwalitatieve impactanalyse voor ‘Installateurs van Sanitair en/of HVAC’.

‘We kunnen uit de geidentificeerde tien megatrends drie belangrijke thema’s halen, waar bouw- en installatiebedrijven op moeten inzetten om de (toekomstige) uitdagingen het hoofd te kunnen bieden: digitalisatie, duurzaamheid en investeringen in medewerkers en hun competenties’, zegt OLIVIER VANDOOREN , CEO van Buildwise.

De 5 implicaties voor de Belgische bouwsector van deze trends zijn:

● Transitie richting proces gedreven bouw

● Ontwikkelen van nieuwe markten

● Evoluties en verschuivingen in de waardeketen

● Ecosysteem denken en co-creatie

● Stimuleren van langetermijndenken

De inzichten van deze studie kunnen ook inspirerend zijn voor onze HVAC-S installateurs.

Overzicht resultaten

Uit figuur 1 kan worden geconcludeerd dat voor alle geïden-

Figuur 1: INSTALLATEURS VAN SANITAIR EN/OF HVAC: OVERZICHT RESULTATEN IMPACTANALYSE VAN GEÏDENTIFICEERDE TRENDS.

BRANDWEREND AFDICHTEN (NIET) VOOR IEDEREEN WEGGELEGD

Elektriciteit- en sanitaire leidingen, die door een brand compartimentswand of vloer toegepast worden, dienen correct afgedicht te worden. Toch is het niet altijd even duidelijk welke wet of regelgeving er van toepassing is en hoe u deze correct dient uit te voeren. Het is bijgevolg een must om u goed te laten informeren voor aanvang van uw werkzaamheden. Voor een persoonlijke en op maat geleverde oplossing is het daarom aangewezen contact op te nemen bij een erkend fabrikant (leden PFPA).

Soudal, lid van PFPA, is één van deze fabrikanten waar u terecht kan voor een persoonlijke oplossing met bijhorend advies voor het correct brandwerend afdichten. Door een uitbreiding van haar brandwerend assortiment is Soudal meer dan ooit in staat u bij te staan in het brandwerend afdichten van elektriciteit- en sanitaire leidingen.

Voor meer selectie mogelijkheden van brandwerende doorvoeren en een breed overzicht ga naar

https://bim.soudal.com

tificeerde trends minstens een matige impact op middellange termijn wordt verwacht. Binnen de groep ‘Installateurs van Sanitair en/ of HVAC’ wordt aangegeven dat de trends met betrekking tot de Duurzaamheid (trend 5), Juridische complexiteit (trend 7), Klantgerichtheid van de sector (trend 8) en Wijziging in de logistieke keten (trend 10) de hoogste impact op korte termijn zullen kennen. Indien dieper wordt ingegaan op de bovenstaande resultaten kunnen beknopt volgende conclusies worden samengevat:

● de impact van trend 10 (wijziging in logistieke keten) wordt als het meest “hoog” ervaren alsook op zeer korte termijn. De actuele situaties van onder andere het COVID-19 virus en de oorlog in Oekraïne kunnen hiervoor een potentiële verklaring zijn. Ook andere gebeurtenissen met impact op de logistieke keten (bv. blokkade vrachtschip in Suezkanaal) drijven deze hoge impact en urgentie.

● quasi gelijk aan de verwachte impact van trend 10, heeft de trend War for talent (trend 1) een even hoge te verwachten impact, echter verwacht men dat deze trend zich pas op middellange termijn zal voordoen.

● de trend rond Juridische complexiteit (trend 7) wordt beschouwd als de trend met de tweede hoogste impact, op korte termijn.

● de impact van trend 6 (Woonvormen van de toekomst) wordt over het algemeen het minst snel verwacht voor wat betreft de impact op de (Belgische) bouwsector. Opvallend is evenzeer het feit dat wat de verwachte timing betreft dit voor de groep ‘Installateurs van Sanitair en/of HVAC’ opvallend verder in de tijd wordt geplaatst ten aanzien van de andere focus bouwberoepen.

● de trend rond Bouwindustrialisatie (trend 3) wordt dan weer het minst kritisch ervaren.

● over het algemeen wordt de impact van alle trends verwacht binnen een termijn van drie jaar, met uitzondering van trend 3, 6 en 9.

Diepgaande analyse van trend 1

Over het algemeen kan worden gesteld dat er een onevenwicht plaatsvindt tussen de vraag en het aanbod voor wat betreft technisch geschoolde medewerkers binnen de (Belgische) bouwsector.

Onderstaande oorzaken worden hiervoor aangehaald:

● het huidige aanwervingsproces van bouwbedrijven wordt als “onaantrekkelijk” ervaren in vergelijking met andere sectoren, waardoor het complexer en uitdagender wordt om kritische profielen (ingenieurs, arbeiders …) met de juiste competenties aan te trekken.

● er wordt gepercipieerd dat de bouwsector minder flexibiliteit en een onevenwichtige werk-privébalans biedt ten aanzien van andere sectoren, wat de concurrentiepositie niet ten goede komt ten aanzien van deze andere sectoren.

● er is binnen de groep ‘Installateurs van Sanitair en/of HVAC’ een groot verschil in competenties tussen de installateurs onderling, waarbij ook de sociale skills (klantencontact, …) steeds belangrijker worden.

De toenemende complexiteit en specificiteit van de technieken leiden ertoe dat de bedrijven binnen de HVAC-S wereld steeds meer nood hebben aan een grondige opleiding wanneer technisch geschoolde profielen worden aangenomen. Dit heeft onder andere tot gevolg dat er nood is aan een be-

duidende investering vanuit het bedrijf alvorens een nieuwe werkkracht zelfstandig te werk kan gaan. Bovendien focust de “War for talent” zich des te meer op deze opgeleide profielen, die steeds meer weggeplukt worden door andere bedrijven

Om hiermee om te gaan ondernemen de installateurs meer acties via onder andere interim-bureaus, sociale media en mond-aan-mondreclame in het lokale netwerk. Daarbij valt tevens een verschil op tussen de grotere en kleinere spelers op de markt, daar grote bedrijven beschikken over meer middelen om gepaste opleidingen te voorzien, hun medewerkers te coachen ..., daar dit voor kleinere bedrijven complexer is.

Daarenboven nemen bedrijven ook steeds meer acties om de retentie te verhogen, waarbij ingezet kan worden op ter beschikking stellen van goed materiaal, voorzien van gepaste opleidingen, creëren van een aangename sfeer en cultuur op de werkvloer waardoor competente profielen langer aan het bedrijf kunnen worden gebonden. Ondanks deze initiatieven om de retentie te verhogen, dreigen deze competente profielen uit de markt te verdwijnen doordat fabrikanten inzetten op eigen installateurs, waarbij men talentvolle installateurs rekruteert met behulp van een aantrekkelijk loonpakket.

Een recente vaststelling binnen deze trend betreft eveneens het feit dat als gevolg van de energietransitie en de toenemende aanwezigheid van energiebedrijven op de markt, er een toenemende nood is aan koeltechniekers binnen de groep ‘Installateurs van Sanitair en/of HVAC’.

“Trend ­ en impactanalyse van de (Belgische) bouwsector”, Buildwise https://www.buildwise.be/nl/ publicaties/innovation ­paper/40/

BRON:

De technische eisen aan de gebouwentechniek en daarmee ook aan bevestigingen worden steeds hoger. Installatiesystemen van fischer staan voor veilige en efficiënte montage- en bevestigingselementen voor veelzijdige toepassingen in de gebouwentechniek.

De bevestigingsoplossingen van gegalvaniseerd, thermisch verzinkt en roestvast staal zijn geschikt voor lichte, normale en zware leidinginstallaties. Het assortiment bestaat uit montagerailsystemen, pijpklemmen, fixpoints, glij-elementen, ventilatiebevestigingen,

bevestigingen aan staalbouwelementen en een uitgebreide hoeveelheid montageaccessoires. Geschiktheidsbewijzen van VdS, FM en UL evenals een brandbeveiligings- en geluidsisolatietest zorgen voor extra zekerheid.

fischer Installatiesystemen. Solide oplossingen om leidingen efficient en veilig te bevestigen.

Inst. techniek

Het walhalla van de innovaties in de HVAC-S sector

ISH, ’s werelds grootste vakbeurs op het gebied van sanitair, verwarming, energie, klimaat- en installatietechniek en hernieuwbare energieën, opende opnieuw haar deuren in de Frankfurter Messe van 13 tot 17 maart en Techlink was ook aanwezig. Uw vakblad Heat+ merkte op dat HVAC-S sector de weg wees naar een duurzamere toekomst: decarbonisatie, het gebruik van hernieuwbare energiebronnen en meer energie-efficiëntie waren aan de orde van de dag.

De beurs verzamelde 2.025 exposanten uit 54 landen, waaronder de markt- en technologieleiders uit Duitsland en het buitenland, om er voor het eerst hun nieuwste ontwikkelingen te presenteren. De internationaal toon–aangevende rol van ISH is nog altijd overduidelijk: ongeveer 154.000 bezoekers, waarvan 44% uit het buitenland, wisten de beurshallen te vinden. Na Duitsland waren de belangrijkste bezoekende landen Nederland, Italië, Frankrijk, Zwitserland, België, China, Groot-Brittannië, Polen, Oostenrijk en Turkije.

De slogan van ISH 2023 was: “Oplossingen voor de toekomst”. Alles draaide rond innovaties die bijdragen aan het bereiken van de klimaatdoelstellingen en die een verantwoord en efficiënt gebruik van de beschikbare energiebronnen mogelijk maken. Duurzaamheid is hierin de rode draad.

Hierna geven we enkele zaken weer die ons zijn opgevallen.

Ontmoetingsplaats voor de sector

Na een noodgedwongen digitale editie in 2021, nam beursorganisator Messe Frankfurt de draad weer op. Op ISH 2023 was het de gelegenheid om zich te informeren over de status quo en de toekomst van de verwarmingstransitie in de bouw- en installatiesector en duurzame watervoorziening. De energietransitie is bezig met de overgang van visievorming naar implementatie

en de ontwikkelingen in de mogelijkheden gaan snel.

De internationale HVAC-S sector had terug nood aan een ontmoetingsplaats om van gedachten te wisselen over innovaties en oplossingen. ISH wou dan ook haar functie als forum ten volle waarmaken. Het was dé gelegenheid bij uitstek om een overzicht te krijgen van welke oplossingen er voorhanden zijn en welke richting we uitgaan.

Op ISH ontmoetten we lidbedrijf Ecotechniq uit Kuurne die kennis kwamen maken met innovaties, niet alleen op de stands, maar ook in de wandelgangen. Zo kunnen ze zich beter oriënteren in een snel wijzigend HVAC-S landschap. Hun doel: met volle toewijding de perfecte systemen vinden om de installaties voor hun klanten nog beter, nog efficiënter en nog meer future-proof te maken.

‘Als een echte HVAC’er moet je gepassioneerd zijn en mee zijn met alle nieuwigheden op de markt. De evolutie is duidelijk: vroeger zag je vooral radiatoren in vele soorten en stijlen maar dat is verleden tijd. Wat nu opvalt zijn de immense stands van fabrikanten van hernieuwbare energiebronnen. Energetisch verwarmen op lage temperatuur kan door middel van een warmtepomp. Verschillende Europese landen voeren stimuleringsregelingen in om hun burgers aan te moedigen om warmtepompen te installeren. Hierdoor wordt duurzame en rendabele verwar-

ming bereikbaarder voor consumenten. In deze snel veranderende markt doet de consument ook meer en meer beroep op het advies van de installateur. Onder andere een goede productkennis helpt bij de juiste advisering’, zegt zaakvoerder JURGEN VANKEIRSBILCK.

Moderne beurs kan niet zonder een digitale dimensie

Tegelijkertijd met de fysieke beurs, werd er net als in 2021, ook een digitale beursvariant gehouden. De “ISH Digital Extension” liep van 13 tot 24 maart, zowel op locatie in Frankfurt als online. Een voordeel is de mogelijkheid om gerichte contacten te leggen. Dankzij een alles ondersteunend matchmaking systeem kunnen deelnemers op de beurs of digitaal potentiële klanten of leveranciers vinden en met hen in contact komen. Bovendien kunnen de items op het evenementenprogramma worden teruggekeken als on-demand video's.

Samengevat: er was ruimte voor persoonlijke uitwisseling en productpre-

sentatie op locatie plus digitale presentatie- en netwerkmogelijkheden = maximaal bereik!

ISH Energy: alles voor de energietransitie in gebouwen

In het segment ISH Energy is er nog meer de nadruk op de technologieën van de toekomst in de verwarmingsmarkt. In dit segment gaat de elektrificatie sterk vooruit.

Exposanten toonden er bijvoorbeeld warmtepomptechnologieën, pelletverwarmingssystemen, oplossingen voor energiebeheer en -opslag, evenals intelligente automatise-

Van links naar rechts: Rob de Brouwer (Ecotechniq), Kevin Wolfcarius (Ecotechniq), Sofie Lapière (Techlink), Dirk De Wolf (Techlink) en Jurgen Vankeirsbilck (Ecotechniq).

Warmtepomp installeren?

At your service

Bosch helpt je met raad en daad

‘Drempelvrees’ om over te stappen naar het installeren van warmtepompen? Dat begrijpen we best. Het kost nu eenmaal tijd om jezelf nieuwe technieken aan te leren. Gelukkig sta je er niet alleen voor, want Bosch helpt je waar het nodig is! We bieden jou de volgende diensten voor een soepele transitie naar de warmtepompen:

▶ Warmtepomptraining bij Bosch Climate Academy

▶ Pre Sales support

▶ On site support

▶ Inbedrijfstelling voor het geval je (nog) geen koeltechnisch certificaat hebt

▶ After Sales support

▶ Eerste inbedrijfstelling gratis*

▶ 5 jaar garantie op de warmtepomp bij inbedrijfstelling door Bosch Climate Service**

Kijk voor meer informatie op boschatyourservice.be

Eerste

inbedrijfstelling GRATIS*

* Geldig tot 31-08-2023

Wanneer

**

de inbedrijfsstelling door Bosch Climate Service gebeurd

ringssystemen, en demonstreerden zij het gebruik van waterstof en warmtekrachtkoppeling.

Er is een duidelijke trend te zien in de lucht/water-warmtepompen, veel monobloks werkende op propaan en een vergroting van de afmeting van de buitendelen ten behoeve van het beperken van geluid. Bij monobloks bevindt de volledige koelkringloop zich in de buitenunit en zijn bij de installatie geen koeltechnische handelingen vereist. De grote fabrikanten komen steeds meer met compacte warmtepompen op de markt die weinig plaats innemen.

Ook een onderdeel van de ISH is het onderwerp lucht, dat een belangrijke bijdrage levert aan de bovenliggende doelstellingen van CO2-reductie en energiebesparing. Een effect van de coronacrisis was een herwaardering van het belang van een goede ventilatie. Een goede binnenluchtkwaliteit is de sleutel tot welzijn en gezondheid.

Deze evoluties hebben een enorme impact op onze sector, zowel voor de technologie van de installaties zelf als voor de expertise van de installateurs. Het tekort aan installateurs zet fabrikanten ertoe aan om tijdsbesparende oplossingen (bv. installatiemonitoring op afstand) op de markt te brengen.

OPKOMST VAN PROPAAN IN WARMTEPOMPEN

Op de vorige ISH, in 2019, waren er nauwelijks systemen met R290 te ontdekken en waren vooral lucht/ water-warmtepompen met R32 een noviteit. Anno 2023 konden we in verwarmingshal 12 niet naast de groene R290-logo’s kijken. De verwarmingsindustrie speelt met sneltreinvaart in op het dreigende verbod op F-gassen. Het koudemiddel propaan (R290) is het natuurlijke alternatief en heeft een lagere milieubelasting door zijn Global Warming Potential van 3. Vooral

BIM-Cave 3D

Energiezuinige en extreem stille zwembadverwarming, de ideale oplossing!

• Altijd warm water, niet afhankelijk van de zon

• Hoog rendement = laag verbruik

• Milieuvriendelijk

• Betrouwbaar

• Stille werking

• Eenvoudig te installeren

Midea All Easy Blue, duurzaamheid & ecologie perfect gecombineerd met gezondheid & comfort.

Het enige toestel op de markt met het milieuvriendelijk koelmiddel R290 (zeer lage GWP = 3).

Aqua mini Ideaal voor opzetzwembaden

Mr. EVO Inverter zwembadwarmtepomp

Aqua Silence De stilste inverter zwembadwarmtepomp met de beste rendementen

ONTDEK OOK DE ANDERE MIDEA AIRCO'S

in China is het afgelopen jaar fors in de ontwikkeling van deze toestellen geïnvesteerd.

BIMPACT OP ONZE SECTOR

Building Information Modelling (BIM) wordt steeds vaker gevraagd en toegepast in de installatiesector. Dit blijkt ook uit de BIM-Cave (de BIM-technologie zelf in 3D bekijken) die we op ISH ontdekten. Deze biedt een innovatieve oplossing voor de weergave van bouwmodellen met hun technische bouwapparatuur.

Om de Belgische installatiesector op een juiste manier te laten starten met BIM en het gebruik van BIM efficiënter en toegankelijker te maken, heeft Techlink al in 2018 het voortouw genomen om TechBiM te lanceren. TechBiM is een objectenbibliotheek van én voor de sector! Voor meer in-

formatie over TechBiM kan u contact opnemen met JORIS VAN BOSSCHE , Project Manager Digitalisation.

ISH

Water: naast design lag de focus op duurzaamheid

De focus van de ISH Water ligt op het economisch gebruik van water als grondstof, schone drinkwatervoorziening en duurzaam bruikbare badkamers. Van bijzonder belang in dit verband is de duurzame installatie en kwaliteit met betrekking tot water als waardevolle hulpbron, naast energie-efficiëntie bij de levering van warm water.

De exposanten van 's werelds grootste showroom voor moderne badkamerconcepten en duurzame sanitaire oplossingen presenteerden designgerichte en barrièrevrije badkamerin-

richtingen en -meubels, hoogwaardige installatiesystemen, veilige waterzuiveringsinstallaties en softwareoplossingen, evenals gereedschappen en bevestigingsmaterialen die voldoen aan de nieuwste eisen op het gebied van drinkwaterhygiëne en materialiteit.

Trends die ons zijn opgevallen: gebruik van kleuren, fabrikanten die hun assortiment uitbreiden naar een all-in badkameroplossing, slimme tijdsbesparende installatietechnieken en duurzaamheid. Voor het sanitair een duidelijke aandacht voor het besparen van water, waar door het toevoegen van lucht een zelfde beleving wordt gegarandeerd. Dit geldt ook voor de combinatie van het toiletreservoir en toilet, resulterende in een verlaging van het waterverbruik per toilet bezoek.

“Pop up my Bathroom” presenteerde nieuwe producten voor de lifestyle-georiënteerde badkamer.

AEROMAX PREMIUM

HYBRIDE WARMTEPOMPBOILER

het hele jaar door...

Uw beste vriend het hele jaar door...

De nieuwste warmtepompboiler van Thermor biedt een energiezuinige manier om uw woning van sanitair warm water te voorzien. Deze boiler maakt gebruik van warmtepomptechnologie zonder buitenunit, en is 100% elektrisch en vrij van CO2-uitstoot.

De nieuwste warmtepompboiler van Thermor biedt een energiezuinige manier om uw woning van sanitair warm water te voorzien. Deze boiler maakt gebruik van warmtepomptechnologie zonder buitenunit, en is 100% elektrisch en vrij van CO2-uitstoot.

U heeft de keuze tussen modellen met of zonder extra warmtewisselaar. De warmtewisselaar kan hybride werken op uw zonnecollectoren of centrale verwarming. Bovendien is de warmtepompboiler uitgerust met een “smart grid” contact, waarmee u de overproductie van uw zonnepanelen op kunt slaan in warm water.

U heeft de keuze tussen modellen met of zonder extra warmtewisselaar. De warmtewisselaar kan hybride werken op uw zonnecollectoren of centrale verwarming. Bovendien is de warmtepompboiler uitgerust met een “smart grid” contact, waarmee u de overproductie van uw zonnepanelen op kunt slaan in warm water.

Met een COP tot 3.2 bij +7° is de efficiëntie van deze boiler opmerkelijk. Slechts 25% van de energie is afkomstig van het net, terwijl 75% van de energie wordt gehaald uit de lucht. Hierdoor bespaart u tot wel 75% energie ten opzichte van een elektrische boiler.

Met een COP tot 3.2 bij +7° is de efficiëntie van deze boiler opmerkelijk. Slechts 25% van de energie is afkomstig van het net, terwijl 75% van de energie wordt gehaald uit de lucht. Hierdoor bespaart u tot wel 75% energie ten opzichte van een elektrische boiler.

VERKRIJGBAAR BIJ

• Beschikbaar in 200L of 270L

• Beschikbaar in 200L of 270L

• Met of zonder warmtewisselaar

• Met of zonder warmtewisselaar

• A+ energie label

• A+ energie label

• Geoptimaliseerde werking met fotovoltaïsche panelen voor een maximaal rendement

• Geoptimaliseerde werking met fotovoltaïsche panelen voor een maximaal rendement

• Terugverdientijd voor klant in 2 jaar

• Terugverdientijd voor klant in 2 jaar

• Moderne intuïtieve interface

• Moderne intuïtieve interface

• Makkelijk te bedienen en te monitoren via smartphone

• Makkelijk te bedienen en te monitoren via smartphone

• ACI Hybrid anti-corrosiesysteem

• ACI Hybrid anti-corrosiesysteem

• Premie van € 900 voor de installatie van een warmtepompboiler

• Premie van € 900 voor de installatie van een warmtepompboiler

Onderzoek naar gebruiksmogelijkheden van water van alternatieve waterbronnen

Hoe wij naar water kijken is – vooral onder invloed van klimaatverandering – al enige tijd aan het veranderen. De klassieke opdeling tussen drinkwater, niet-drinkbaar water en afvalwater schuift op naar een visie waarbij alle waters worden beschouwd als mogelijke waterbron, weliswaar rekening houdend met de toepassing en bijhorende eisen aan waterkwaliteit en uiteraard zonder risico’s te nemen op het vlak van gezondheid. Dit artikel geeft een overzicht van lopend onderzoek over het hergebruik van bemalingswater en grijs water.

Door de opeenvolging van extreem droge periodes van de laatste jaren is de droogteproblematiek in België zeer actueel geworden. Via de Blue Deal verhoogde de Vlaamse overheid daarom zijn inspanningen in de strijd tegen waterschaarste en droogte. Verschillende collectieve onderzoeksprojecten werden opgestart om kennis op

te bouwen en te verspreiden met als doel ervoor te zorgen dat innovatieve oplossingen voor de droogteproblematiek sneller en breder geïmplementeerd zouden worden:

1

COOCK Grondwaterbeheersing (https://www. grondwaterindebouw.be/): in dit project wordt onder andere de hergebruiksmogelijkheden van bemalingswater bestudeerd.

2

COOCK Waterbewust bouwen (https://www.embuildvlaanderen.be/projecten/ waterbewust-bouwen/ ): in dit project worden innovatieve individuele en collectieve technologieën bestudeerd, waaronder het hergebruik van grijs water (zie figuur 1).

Beide projecten zijn opgebouwd volgens de principes van de Trais Aquatica (zie figuur 2), namelijk:

● Trias Aquatica 1ste as: Rationeel watergebruik – minder waterverbruik door slimme oplossingen. Minder waterverbruik door waterzuinige toestellen vereist de ontwikkeling van aangepaste dimensionerings- en plaatsingsrichtlijnen voor leidingen toevoer en afvoerinstallaties.

● Trias Aquatica 2e as: Circulair watergebruik met hemelwater en grijs water. In deze context is er een belangrijke nood aan kennis-

opbouw over de nodige waterkwaliteit i.f.v. de beoogde toepassing. Ook de nodige waterbehandeling, controles en opvolging van deze waterkwaliteit zijn hierbij belangrijke aandachtspunten, om zeker te stellen dat dit op verantwoorde wijze en zonder gezondheidsrisico’s kan gebeuren. Zo heeft bijvoorbeeld het inzetten van regenwater uit collectieve systemen en het hergebruik van grijs water nog een enorm potentieel.

● Trias Aquatica 3e as: Lokale aanvulling van grondwaterstanden door middel van infiltratie, buffering en vergroening. Lokale infiltratie in combinatie met water bufferen en vertraagd afvoeren, is van cruciaal belang om de grondwaterstanden aan te vullen.

Hergebruik van bemalingswater

Aangezien er weinig informatie beschikbaar was over de waterkwa-

Figuur 2: TRIAS AQUATICA

liteit van bemalingswater. Zeker over de microbiologische waterkwaliteit, die van groot belang is voor de eventuele mogelijkheden voor gebruik van dit water en de opslag ervan bestaat er een duidelijke lacune. Daarom werd in het COOCK project grondwaterbeheersing een monsternamecampagne opgezet bij tot op heden 16 werven.

Zowel chemische als microbiologische parameters werden bemeten. Zo werden er in een aantal stalen verhoogde ijzerconcentraties en een verhoogde hardheid gevonden, wat in sanitaire installaties in gebouwen aanleiding kan geven tot gekleurd water, corrosie en kalkafzettingen. Wat de microbiologische parameters betreft vallen, naast de hoge tot zeer hoge bacteriologische belasting en aanwezigheid van fecale indicator organismen, vooral de hoge waarden aan ijzerreducerende (IRB) en sulfaatreducerende (SRB) bacteriën op. Figuur 3 toont een aantal van de proefstalen. Uit de verkleuring en de kleurschaal valt duidelijk af te lezen dat het over zeer hoge waarden gaat.

IRB’s en SRB’s vormen een belangrijke oorzaak van microbiologisch geïnduceerde corrosie (MIC) en veroorzaken eveneens een hardnekkige geur. Bij aanwezigheid van SRB’s wordt H2S gevormd, de typische geur van rotte eieren.

Eénmaal deze bacteriën aanwezig zijn in een sanitaire installatie is het zeer moeilijk om deze te verwijderen, zelfs door een doorgedreven desinfectie van de installatie. Voorkomen is dus aangewezen. Tot op heden werden we er vooral mee geconfronteerd wanneer bij het afpersen van de installatie water gebruikt wordt van niet-drinkwaterkwaliteit, bv. regenwater.

Alhoewel er zeker nuttige toepassingen van bemalingswater zijn (bv. besproeien van tuinen en parken), is het gebruik van bemalingswater in sanitaire installaties te ontraden. Het is dus ten zeerste afgeraden om uw hemelwaterput (aan) te vullen met bemalingswater.

VOOR MEER INFO: https://www.buildwise.be/nl/publicaties/buildwise-artikels/2021-04.09/

Hergebruik van grijs water

Ook grijs water is een mogelijke alternatieve waterbron. Voordelen aan het hergebruik van grijs water zijn een continue beschikbaarheid tijdens gebruik van het gebouw en een gunstige verhouding tussen de vraag en het aanbod.

WAT IS GRIJS WATER?

Grijs water is het water dat afgevoerd wordt van alle sanitaire toestellen behalve toiletten en urinoirs. Dit water wordt verder opgedeeld in licht- en donkergrijs water waarbij “donker” betrekking heeft op water afkomstig van de keuken en wasmachine en “licht” op al het andere afvoerwater, zie figuur 4.

WAAROM GRIJS WATER GEBRUIKEN? Door de terugkerende droge periodes wint een grijswatersysteem

Figuur 1: COOCK WATERBEWUST BOUWEN

Figuur 3: TESTRESULTATEN SRB (LINKS) EN IRB (RECHTS)

aan aandacht aangezien water dat afkomstig is van douches, baden, … gedurende het volledige jaar beschikbaar is, ook in de periodes dat het niet regent. Bovendien is de productie van (licht) grijs water vrij goed afgestemd op de hoeveelheid watergebruik bij toiletten: zowel bij douches/ baden als toiletten is er een link met het aantal gebruikers en geen afhankelijkheid van een dakoppervlakte.

NORMALISATIE

In Europa bestaat sinds 2021 de NBN EN 16941-2: deze norm bespreekt de voornaamste kenmerken van de verschillende soorten systemen voor grijswaterbehandeling, de potentiële bronnen voor grijswaterrecuperatie, de mogelijke toepassingen ervan, de hiërarchie die aan te brengen is in de toestellen die water leveren voor hergebruik en in de toestellen waarvoor het water gebruikt wordt. Verder adviseert de norm over de aanpak van het ontwerp en de dimensionering, de installatie, het gebruik en het onderhoud van een grijswatersysteem. Tenslotte geeft de norm advies over waterkwaliteit in functie van de beoogde toepassing.

GRIJSWATERSYSTEEM

Het grijswatersysteem bestaat uit 4 hoofdcomponenten: opvang, behandeling, opslag van het behandelde water en verdeling. De opslag en behandeling kan zowel binnen als buiten (ondergronds) opgesteld staan. Het systeem moet voor de fases van stockage en behandeling voorzien zijn van een overloop. Bij overlopen die aangesloten zijn op een riolering mag geen risico bestaan op terugslag vanuit de riolering. Figuur 5 geeft een voorbeeld van een installatie voor het hergebruik van grijs water en zijn verschillende onderdelen. Er zijn echter verschillende types installatie mogelijk, al dan niet in combinatie met het gebruik van hemelwater. In Vlaanderen is de menging van hemelwater en gezuiverd afvalwater momenteel echter niet toegelaten.

Aan tappunten waarnaar gezuiverd grijs water verdeeld worden dient duidelijk aangegeven te worden dat het om niet-drinkbaar water gaat.

SOORTEN GRIJSWATERSYSTEMEN

Afhankelijk van de behandeling wordt in de normering onderscheid gemaakt tussen verschillende soorten van grijswatersystemen:

● Systemen voor direct hergebruik (zonder behandeling): het grijs water moet idealiter worden gebruikt vanaf het moment dat het is afgekoeld.

● Systemen met korte tijdelijke opslag: enkel eenvoudige behandeling is voorzien zoals het verwijderen van vuildeeltjes van het oppervlak en het laten bezinken van deeltjes op de bodem. Het water mag slechts heel kortstondig worden opgeslagen.

● Fysisch-chemische basissystemen: het vuil wordt vóór opslag gefilterd terwijl chemische ontsmettingsmiddelen (bv. Chloor of Broom) worden gebruikt om bacteriegroei tijdens opslag tegen te gaan.

● Biologische systemen: aërobe of anaërobe bacteriën verteren organisch materiaal in het opgeslagen grijs water.

● Biomechanische systemen: meest geavanceerde systemen waarbij biologische en fysische behandelingen gecombineerd worden.

Algemeen geldt dat de duur van opslag van het onbehandelde grijs water altijd zo kort mogelijk moet worden gehouden.

GRIJSWATERKWALITEIT

NBN EN 16941-2 bevat een tabel met waterkwaliteitseisen i.f.v. van de verschillende toepassingen (WC spoelen, tuin besproeien, enz.). In de literatuur is echter weinig informatie terug

16323)

BS 8525-1)

te vinden over gemeten waterkwaliteiten in werkende installaties. Ook geeft de norm geen richtlijnen over welke behandeling nodig is om een bepaalde kwaliteit te kunnen bereiden. Daarom zijn we in het kader van COOCK Waterbewust bouwen op zoek naar installaties voor hergebruik van grijswater, waar we stalen mogen komen nemen. Als u ons kan helpen, stuur dan een mail naar bart.bleys@buildwise.be.

Hartelijk dank!

Figuur 4: SOORTEN GRIJS WATER (bron: EN

Figuur 5: ONDERDELEN GRIJSWATERSYSTEEM (bron:

Auteur: Bart Bleys, Hoofd Laboratorium Watertechnologieën bij Buildwise

Warmteterugwinning uit afvalwater

De Europese richtlijn energieprestatie van gebouwen (EPBD - Energy Performance of Buildings Directive) bepaalt dat sinds 2021 alle nieuwe gebouwen bijnaenergieneutraal (BEN) moeten zijn. Afvalwater is een belangrijk “energielek” en dat wil men juist tegengaan. Veel warmte gaat verloren bij: WZC’s en ziekenhuizen, industrie en zwembaden. Recuperatie van deze warmte biedt dus mogelijkheden! Een warmtebron van 10 °C tot 35 °C is ideaal voor rechtstreekse benutting via een warmtewisselaar of warmterecuperatie met een warmtepomp.

Energie uit afvalwater

Tegenwoordig is het belangrijk om je energievraag en energieverlies zoveel mogelijk te beperken. Sanitair warm water (SWW) wordt doorgaans opgewarmd tot 60 °C en wordt na gebruik rechtstreeks naar de riolering afgevoerd, met alle warmteverliezen van dien. Voor een douche van 10 minuten verlies je al snel 60 liter warm water dat werd opgewarmd tot 55°C. Als we deze warmte weten terug te winnen, biedt dat grote mogelijkheden voor energiebesparing.

Warmteterugwinningssystemen voor douches kunnen in deze context een nuttige oplossing vormen.

Het terugwinnen van warmte uit afvalwater wordt in het algemeen op drie verschillende plaatsen mogelijk geacht: binnen de woning, in het riool en in het effluent van de rioolwaterzuiveringsinstallatie (rwzi). Dit wordt schematisch weergegeven in figuur 1. Het is van belang dat de warmte teruggewonnen wordt in de nabijheid van de plaats van de afzet. De warmteverliezen in de teruggevoerde warmtestromen blijven hierdoor beperkt en de benodigde infrastructuur zo gering mogelijk.

Elk van deze systemen heeft zijn vooren nadelen, maar in het algemeen is het een afweging tussen temperatuur en debiet. Hoe dichter bij de huisaansluiting, hoe hoger de temperatuur maar ook hoe beperkter en wisselvalliger het debiet. Een andere parameter is gelijktijdigheid beschikbaarheid warmte/afname warmte.

Aansluiting

Er bestaan drie aansluitingsmogelijkheden:

A het voorverwarmde water stroomt zowel naar het SWW-productietoestel als naar de mengkraan

B het voorverwarmde water stroomt enkel naar de mengkraan

C het voorverwarmde water stroomt enkel naar het SWW-productietoestel.

Het rendement is altijd hoger met een aansluiting van het type A.

Afhankelijk van de beschikbare ruimte in de onmiddellijke nabijheid van de douche, kan men kiezen voor een model met verticale stroming (in een schacht naar de ondergelegen verdieping) of met horizontale stroming (geïntegreerd in de douchebak, ingewerkt onder de douchebak of in het verlaagde plafond van de ondergelegen verdieping). Doorgaans bieden de verticale modellen een hoger ren-

Figuur 1: DRIE MOGELIJKE LOCATIES VOOR WARMTETERUGWINNING IN AFVALWATERKETEN

Warmterecuperatie in het gebouw zelf (geval 1 van figuur 1) wordt in de rest van dit artikel verder uitgewerkt.

1 Warmteterugwinning in gebouw

2 Warmterterugwinning in riool

3 Warmteterugwinning in rwzi (uit gezuiverd afvalwater)

dement, maar bij bepaalde modellen is het drukverlies groter dan bij andere. De ontwerper dient hiermee rekening te houden bij de dimensionering van het leidingennetwerk.

Rendement

Het thermische rendement van het warmteterugwinningssysteem is de verhouding tussen het warmteverlies van het afvalwater in het toestel en het verschil tussen de ingangstemperatuur van het afvalwater en die van het koude water in het toestel. De meeste op de markt verkrijgbare modellen beschikken over een door het gelijknamige Nederlandse certificatieorganisme toegekend Kiwa-certificaat, dat

de rendementen voor verschillende gebruiksdebieten vermeldt.

De recente modellen behalen thermische rendementen van 25 tot 70 %. Deze certificaten geven echter geen informatie met betrekking tot de termijn voor het op regime komen van het systeem, dit is de manier waarop het rendement evolueert tijdens de eerste minuten en na enkele maanden van gebruik. Daardoor rijst de vraag of de rendementen die men vermeldt de effectieve rendementen zijn voor alle gebruikers en in het bijzonder zij die zuinig zijn en korte douches nemen.

Gelet op de frequentie en de mogelijks korte duur van de douches (1 tot

3 minuten), strekt het tot aanbeveling te opteren voor een systeem met een zwakke inertie (dunne scheidingswand tussen beide vloeistoffen die een goede thermische geleidbaarheid en een geringe warmtecapaciteit vertoont). Een systeem met een sterke inertie of een vervuild uitwisselingsoppervlak zal zijn rendement zien dalen.

Invloedsparameters

Hieronder volgt een opsomming van invloedsparamters die de temperatuur van het water aan de ingang van het warmteterugwinningssysteem beïnvloeden en het effectieve rendement doen dalen.

● het aansluitingstype : een aansluiting van het type B brengt ten opzichte van een aansluiting van het type A doorgaans een rendementsverlies van ongeveer 20 % met zich mee (en bij een aansluiting van het type C loopt dit zelfs op tot ± 30 %);

● het type douchekop: in metaal of kunststof (inertie van de materialen) en zijn gebruiksdebiet;

● het type douche: zonder deur, met gordijn of een gesloten cabine, alsook eventuele open ruimten onderen bovenaan de deur hebben een aanzienlijke invloed op de waterverdamping. Deze veroorzaakt op haar beurt een niet te verwaarlozen afkoeling van het water in vloeibare vorm;

● de douchebak: inertie van de materialen en snelheid van de afvalwaterafvoer. Elke vertraging in de overdracht leidt tot een bijkomende afkoeling van het water;

● de afstand tussen het warmteterugwinningssysteem en de douchebak: er kan warmteverlies optreden ter hoogte van de afvoerleiding en de eventuele dekvloer. Het warmteterugwinningssysteem moet dus zo dicht mogelijk bij de douche geplaatst worden en de afvoerleiding dient tot aan dit systeem thermisch geïsoleerd te worden;

● het type warmteterugwinningssysteem: volgens het meestroomof het tegenstroomprincipe en de inertie van de scheidingswand;

● de gebruiksduur van de douche;

● de geleidelijke vervuiling van de binnenwand (van de afvalwaterafvoerleiding): deze houdt de warmteoverdracht op en verhoogt de inertie van het systeem. Een regelmatig onderhoud is aanbevolen om de initiële prestaties te behouden;

● de verluchting in de (geventileerde) afvoerleiding kan het rendement eveneens beïnvloeden.

Verhoopte besparingen

Uit het voorgaande kunnen we vaststellen dat de beoordeling van het potentieel van een dergelijk systeem in een welbepaald project een moeilijke zaak blijft, als gevolg van de vele parameters die de werkelijk te recupereren hoeveelheid energie beïnvloeden.

Enerzijds varieert de dagelijks gebruikte hoeveelheid warm water aanzienlijk van woning tot woning en van gebouw tot gebouw, afhankelijk van het aantal gebruikers en hun gedrag (spaarzaam of niet). Maar ook de configuratie van het SWW-productietoestel speelt hierbij een belangrijke rol (het al dan niet voorzien van een circulatieleiding, de lengte van de verdeelleidin-

gen en van de verbindingsleidingen tussen de verschillende tappunten, etc).

Anderzijds is er een nauw verband tussen het effectieve rendement van het systeem en de chronologie waarmee het aftappen uit gevoerd wordt (geconcentreerd in een beperkte tijdsperiode aan het begin en/of op het einde van een dag of, net tegenovergesteld, gespreid over de dag waarbij het water kan afkoelen tussen de tapbeurten), de voorzorgsmaat regelen die genomen worden tijdens de uitvoering op de werf (korte lengte en goede isolatie van de afvalwaterafvoerleiding tot aan het warmteterugwinningssysteem, aanwezigheid van een ontluchtingsklep (in goede staat), die de natuurlijke trek van koude lucht doorheen het warmteterugwinningssysteem voorkomt), maar ook het type van de douche en het kraanwerk. Daarom is het potentieel van warmteterugwinning uit afvalwater uitermate variabel afhankelijk van de situatie.

Bij een douchedebiet van 12,5 liter/ minuut (standaard douchekop) en een stijging van de watertemperatuur van 15 °C (van 10 °C naar 25 °C) bedraagt de besparing in regime 13,1 kW. Het resultaat is een belangrijke energiebesparing en een betere energiescore van het gebouw, en dit met een beperkte investering. Natuurlijk bestaat het gevaar voor een rebound-effect waarbij deze besparingsmogelijkheid wordt omgezet in de keuze voor grotere douchekoppen of een langere douchetijd. Hierbij moet men beseffen dat een douchewarmteterugwinning enkel energie bespaart, geen water, en in België hebben de kosten van beide dezelfde grootteorde.

BRON:

Deels gebaseerd op het artikel “Warmteterugwinning uit afvalwater” van O. Gerin, ir., onderzoeker, laboratorium Watertechnieken, WTCB.

Zie ook: mei-editie van Heat+ 2019.

lucht/lucht warmtepompen

voor een gezond binnenklimaat

De lucht/lucht warmtepomp wordt ook vaak airco genoemd. De ventilator in de binnen-unit stuurt de warme lucht van de ruimte over een wisselaar, gevuld met gekoeld koelgas en blaast de gekoelde lucht uit. In de winter keer je de werking om en verwarm je de lucht met verwarmd koelgas in de wisselaar. Tot 75% van de benodigde energie haal je zo uit de omgeving. Om de warmte pomp te laten draaien moet je nog slechts 25% toevoegen in de vorm van elektriciteit. Dit systeem bestaat uit een buitendeel en één of meerdere binnen-units die je afzonderlijk kan regelen en is meestal voorzien van Nanoe™ X. Deze gepatenteerde nanotechnologie werkt effectief op in de lucht hechtende micro-organismen, zoals bacteriën, virussen en schimmels en is bovendien onderhoudsvrij. De PM2,5 filter haalt fijne deeltjes uit de lucht, afkomstig van verbranding van fossiele brandstoffen, sprays en stof.

4 types binnenunits

• hoog aan de wand

• console

• kanaal

• 4-weg cassette

mono-split of multi-split Panasonic Cloud App controle over het koelcomfort vanaf iedere locatie, op ieder moment

Aalst Aartselaar Antwerpen Braine l’Alleud Brugge Châtelineau Diest Dison Ekeren Forest | Vorst Gembloux Gent Habay Ieper Kuurne Liège Lier Lummen Malmedy Marche-en-Famenne Mechelen Mons Namur | Jambes Temse Tournai Turnhout Wemmel Wijnegem Zaventem Zele www.desco.be

Duurzaam verwarmen met rioolwater

Rioolwater heeft een temperatuur van 12 tot 18 °C, en kan dus een bron van energie zijn. Met warmtewisselaars en warmtepompen kan deze gebruikt worden voor verwarming. Maar ook koeling is mogelijk, aangezien warmte kan afgeleid worden naar het rioolwater. De techniek is duurzaam en milieuen klimaatvriendelijk.

Momenteel is riothermie nog een tamelijk onbekend puzzelstuk in de hernieuwbare energiemix, maar met de huidige energieprijzen loont het absoluut de moeite om te overwegen.

Wat is riothermie?

Riothermie is een innovatieve maar eenvoudige technologie die weinig infrastructuur vereist. Ze maakt gebruik van de groene omgevingswarmte in het rioolwater, aangevuld met onder meer douches en wasmachines, om er gebouwen mee te verwarmen. Een warmtewisselaar in de riolering en een warmtepomp in het gebouw volstaan hiervoor.

De warmtewisselaar wordt in de afvalwaterleiding geplaatst. Hiermee wordt de groene omgevingswarmte gerecupereerd uit het rioolwater. De warmtepomp zal de herwonnen en-

ergie met lage temperatuur opwaarderen naar de gebruikstemperatuur voor het afgiftesysteem (bijvoorbeeld vloerverwarming, betonkernactivatie). In de zomermaanden kan deze techniek de koelte in de riolering gebruiken voor actieve koeling van het gebouw.

MERK OP! Riothermie is vooral sterk als energieleverancier voor warmtenetten op lage temperatuur. Wijdverspreid is deze techniek evenwel nog niet maar de belangstelling neemt toe.

Mogelijkheid van riothermie

‘Er zijn maar weinig vereisten waaraan een nieuwe of bestaande riolering moet voldoen om riothermie te kunnen toepassen’, vertelt Maarten Raemdonck, manager Innovatie bij Aquafin. ‘Eigenlijk moet vooral het debiet in de afvalwaterleiding voldoende groot zijn en is ook de afstand tussen de riolering en het gebouw waaraan we warmte leveren van belang. De projecten worden doorgaans

ook pas rendabel bij een voldoende grote energievraag’, stipt Raemdonck aan. ‘We kijken naar scenario's met een warmtevraag van minstens 50 kW zoals een zwembad, kantoren, publieke gebouwen of een cluster van een 15-tal woningen. Voor één gezin is het dus minder geschikt, want een doorsnee familie met 4 personen zit maar aan 3 tot 10 kW (afhankelijk van de grootte van de woning en hoe goed ze geïsoleerd is).’

Voor- en nadelen van riothermie

DE VOORDELEN:

● Riothermische installaties zijn bovengronds niet te zien en worden onder de grond opgesteld.

● Energie die anders verloren gaat wordt gerecupereerd waardoor het aandeel fossiele energie nodig voor verwarming afneemt.

● De warmte kan via riothermie zonder CO2-uitstoot gewonnen worden, indien de warmtepomp door groene energie wordt aangedreven.

FIGUUR 1: Schematische weergave riothermie

Wij zorgen voor jouw comfort.

sanitair - verwarming - installatiemateriaal

• Altijd een winkel in je buurt

• Bestel 24/7 online

• Ruim 30 000 producten op voorraad

• Leverbaar waar en wanneer je wil

vanmarcke.com/pro

● Verhoging woon/leef/werkcomfort door verwarmen in de winter en koelen in de zomer.

DE NADELEN OF (TECHNISCHE)

UITDAGINGEN:

● Na verloop van tijd worden er een sliblaag of biofilms gevormd op de warmtewisselaar, waardoor deze minder goed functioneert. Maar hiermee wordt reeds rekening gehouden bij de onttrekking, dus de warmte die Aquafin aanbiedt zal zeker niet verminderen over tijd.

● Felle regenbuien zorgt al snel voor een daling van enkele graden van het rioolwater waardoor een verstoring wordt veroorzaakt in het proces.

● Het rioolwater moet een voldoende hoog debiet hebben en de cumulatieve afname (kW) moet groot genoeg zijn om de case financieel interessant te maken.

Riothermie is het gemakkelijkst te realiseren bij nieuwbouw van huizen (nieuwe woonwijken) en bij het aanleggen van nieuwe riolering. Maar een nieuwe woonwijk of riolering zijn geen vereisten voor riothermie, het is alleen een extra meevaller als dat goed zit.

Vooral voor grotere projecten kan riothermie interessant zijn, bijvoorbeeld scholen en zwembaden.

Case: Sportoase

De groep Sportoase zag meteen de voordelen ervan in en koos riothermie als warmtebron voor het nieuwe zwembad in Sint-Niklaas.

‘Als marktleider van publiek-private sportcentra is Sportoase voorloper in duurzaamheid. Zo hebben we bijvoorbeeld in 2017 in Sportoase Groot Schijn in Antwerpen bewust gekozen voor een CO2-neutraal gebouw. Toen was dit een absolute primeur en nog een ongelofelijke ambitie. Vandaag wordt de volledige infrastructuur verwarmd met lucht-water warmtepompen en dit werkt perfect. Met de water-water warmtepompen in Sint-Niklaas gaan we weer een stapje verder en kunnen we binnenkort nog efficiënter verwarmen’, verduidelijkt WOUTER HAEGEMANS, directeur Business Development bij Sportoase.

Hoe zijn jullie op riothermie gekomen?

Wouter: ‘De stad Sint-Niklaas heeft ons attent gemaakt op de opportuniteit en vroeg ons om de mogelijkheden samen met Aquafin te bekijken. En wat bleek? De locatie leent er zich perfect voor! Het gebouw bevindt zich op ongeveer 50 meter van de hoofdrioolstreng, dus het zou gek zijn om er geen gebruik van te maken. Bovendien zitten we hier aan het einde van de collector, vlak voor het waterzuiveringsstation, waardoor de toevoer en

het debiet van het afvalwater steeds verzekerd is.’

Wat is voor jullie de belangrijkste meerwaarde?

Wouter: ‘Riothermie sluit perfect aan bij onze duurzame visie, maar anderzijds spelen natuurlijk ook de euro’s die er tegenover staan een rol. Al onze vestigingen worden voor een periode van 30 jaar uitgebaat. Hoe efficiënter wij daarbij met energie kunnen omgaan, hoe beter uiteraard. We waren daarom meteen overtuigd dat deze technologie een meerwaarde was voor ons. Bij een normaal stationair gebruik kunnen we ongeveer 90% van onze warmtevraag uit riothermie halen. Dat is gigantisch. Bij de eerste opstart van het zwembad moeten we het water opwarmen van 10 naar 30 graden. Om zulke opstartpieken op te vangen, voorzien we naast riothermie nog twee lucht-water warmtepompen.’

Overwegen jullie in de toekomst nog gebruik te maken van riothermie?

Wouter: ‘Jazeker, al zal niet elke locatie er zich voor lenen. Wij zijn in ieder geval overtuigd van de techniek en zullen in de toekomst steeds de mogelijkheid laten onderzoeken.’

Bronnen: Embuild Vlaanderen, VLARIO, www.riothermie.be

Speciale dank aan: Aquafin voor hun medewerking en input!

OPLOSSINGEN VOOR WARMTEPOMP INSTALLATIES

NIEUW ! Magnetische vuilafscheider-filter

CALEFFI XF met een eXtra ‘easy clean’ Filter voor een ongeëvenaarde systeemreiniging op superieur niveau. CALEFFI

HIKMICRO POCKET 2

WARMTEBEELDCAMERA

256X192 PIXELS RESOLUTIE, 25HZ EN WIFI

• Thermische resolutie: 256 × 192 (49152 pixels)

3 YEAR WA R YTNAR - EDSNA G A RANTIE -

• Meet nauwkeurig de temperatuur van -20°C tot 400°C

• Nauwkeurigheid: max. (± 2°C/3.6°F, ± 2%)

• 25 Hz beeldfrequentie

• Alarm bij hoge temperatuur

• Ingebouwd 16 GB geheugen

• LED werklamp en 1,0x tot 4,0x continue digitale zoom

• Tot 4 uur batterijduur bij continue gebruik

Scan de QR code en stuur uw gegevens, inclusief aankoopbewijs door om deze gratis Hikmicro Polo te ontvangen.

+ GRATIS Hikmicro POLO

GUARANTEED.

CCI sa, Louiza-Marialei 8/5, 2018 Antwerpen T: +32 (0)3 232 78 64 | info@ccinv.be | www.ccinv.be

van de verwarming op basis van aquathermie

Wie verwacht een moderne duurzame warmteinstallatie in een eeuwenoud kasteel? Het 14e-eeuwse kasteel de Merode in Westerlo wordt sinds december

2022 verwarmd met energie uit zijn slotgracht door middel van een warmtepomp met aquathermie.

Een unicum in België dat tot stand kwam door een samenwerking tussen studiebureau EXTRAQT en lidbedrijf Eco-Technix. Ze vielen hiermee in de prijzen op de Techlink Awards in de categorie: Optimalisatie van de energie-efficiëntie (Renovatie).

Het kasteel de Merode werd tot voor kort verwarmd met aardgas. Een combinatie van gasketels en een warmtekrachtkoppeling (WKK) zorgde voor de noodzakelijke warmte-opwekking. De warmte werd vervolgens verdeeld via een netwerk van voornamelijk gietijzeren radiatoren. De stijging van de gasprijzen voorspelde astronomische voorschotten bij afloop van het huidige contract.

‘Toen de prijzen een dik jaar geleden door het dak gingen, besloten we om na te gaan hoe we natuurlijke energie konden gebruiken om de energiefactuur van het kasteel te drukken’, aldus prins SIMON DE MERODE , eigenaar van kasteel de Merode.

‘Door de extreem stijgende prijzen van fossiele brandstoffen en het groeiende klimaatbewustzijn gaan steeds meer mensen (zoals Simon) op zoek naar een alternatieve verwarmings-

bron. Er wordt daarbij vaak aan een warmtepomp gedacht. De plaatsing van een warmtepomp is niet in elke woning of gebouw de juiste oplossing. Een belangrijke factor in een dergelijk project is de benodigde afgiftetemperatuur die de woning of het gebouw nodig heeft om voldoende op te warmen’, aldus MICHEL FÉRIR , zaakvoerder van Eco-Technix.

‘De uitdaging om een warmtepomp te installeren in een bestaande woning is een stuk groter dan wanneer dat in een nieuwbouwwoning moet gebeuren. Als de vraag komt om een systeem te voorzien in een 14e-eeuws kasteel is de uitdaging nog vele malen groter en wordt het pas echt boeiend’, zegt JAN DENAYER , co-founder van EXTRAQT. ‘Een slotgracht of vijver is wel de ideale bron voor aquathermie.’

Zoektocht naar het juiste warmtepompconcept

‘Na een eerste grondige analyse bleek de benodigde afgifte-temperatuur een meevaller. Met water van 45-50°

Verduurzamen

kon er voldoende verwarmd worden bij positieve buitentemperaturen’, zegt Jan.

De zoektocht naar het juiste warmtepompconcept kon van start gaan. ‘We hebben geopteerd voor een combinatie van warmte-opwekkers. De gasketels en de WKK bleven behouden, maar worden in rang voorbijgestoken door de warmtepomp. Het doel is om maximaal in te zetten op de warmtepomp en de warmtepomp-WKK combinatie. De gasketels worden enkel als back-up behouden. De warmtepomp genereert warmte (tot 50°) en verbruikt elektriciteit. De WKK genereert warmte (hogere temperaturen) en elektriciteit. Een zeer complementair totaalconcept dus…’, vult Michel aan.

‘Een eeuwenoud kasteel uitrusten met de modernste technologie is niet evident. Gezien hun erfgoedwaarde is bij de renovatie van historische en beschermde panden niet zomaar alles toegelaten’, legt prins Simon uit.

Dan stelde zich de vraag welke bron zich het best leende voor dit project. Ter plaatste kon de redactie van Heat+ ook vaststellen waarom de volgende twee mogelijkheden afvielen:

● De plaatsing van een klassieke warmtepomp op basis van lucht

en water was geen optie. Noch qua uitzicht, noch qua rendement was dit concept compatibel met het kasteel, dat historisch erfgoed is.

● Geothermie, waarbij basiswarmte uit de bodem wordt gehaald, was een optie, maar voor het benodigde vermogen hing er een stevig prijskaartje aan de bodemwarmtewisselaars (boringen). Bovendien moest de slotgracht letterlijk en figuurlijk overbrugd worden om het kasteel binnen te geraken met de bronleiding.

Warmtepomp met aquathermie

In het kasteel de Merode voerde EXTRAQT de nodige haalbaarheidsanalyses uit alvorens het project in de praktijk te brengen. ‘Ons Digital Twin model werd gebruikt om de afkoeling in de gracht te voorspellen wanneer de volledige warmtevraag van het kasteel hieruit wordt onttrokken. Daarnaast werd ook het financiële plaatje bekeken, waarbij de combinatie tussen investeringskost en operationele efficiëntie aquathermie als de meest gunstige warmtebron naar voren deed komen. Aquathermie werd zo een no-brainer voor dit project, waarna kon worden overgegaan tot plaatsing van de installatie samen met Eco-Technix. Hierbij dimensioneerde EXTRAQT de warmtewisselaar en le-

“De uitdaging om in een bestaand gebouw een warmtepomp te installeren is een stuk groter dan in een nieuwbouwwoning. En zeker als de vraag komt van een 14e eeuws kasteel. Toch is aquathermie dé oplossing voor dergelijke kastelen.”

verde die ook aan, en staan we ook in voor monitoring en waarborg van de watertemperatuur in operatie’, verduidelijkt Jan.

WEETJE: Warmtewisselaars in de slotgracht vormen de bron voor de warmtepomp. Het is een gesloten circuit, gevuld met water en glycol.

‘Als hoofdenergiebron wordt de slotgracht nu gebruikt om het kasteel te verwarmen. Er wordt in de tussenseizoenen en de winter warmte onttrokken aan de slotgracht, een enorme buffer van energie. De omgeving herlaadt eigenlijk continu de watertemperatuur wanneer je aan aquathermie doet, ook in de winter’, vertelt Michel.

Tot slot

Water is een natuurlijke bron die op veel plaatsen in België beschikbaar is. We hebben oppervlaktewater zoals meren, rivieren, sloten en vijvers. De hamvraag is welke systeemkeuze maken we op welke plaats? Wat je kiest is mede afhankelijk van locatie en beschikbaarheid. Water is één van de oplossingen binnen de energietransitie.

Eco-Technix is al meer dan 10 jaar actief in de sector van de hernieuwbare energie, met een focus

JAN DENAYER, CO-FOUNDER VAN EXTRAQT

Jan Denayer, co-founder van EXTRAQT, en Michel Férir, zaakvoerder van Eco-Technix

op warmtepompen. Een geothermische warmtepomp voor een nieuwbouw of een renovatie heeft voor hen nog weinig geheimen. Als de uitvoerbaarheid van een warmtepompconcept minder voor de hand liggend is, dan zien ze dat doorgaans als een “extra” uitdaging. ‘Vanaf het eerste moment geloofden we in het totaalconcept van dit project. Alle partners in het verhaal zaten heel snel op dezelfde golflengte’, besluit Michel.

Over Eco-Technix:

Eco-Technix uit Rotselaar is een dynamisch en innoverend installatiebedrijf dat meedenkt met klant en architect en de volledige waaier aan moderne technieken aanbiedt op het vlak van verwarming, sanitair, ventilatie en elektriciteit. Michel Férir (48 jaar), de zaakvoerder van Eco-Technix, is ingenieur van opleiding en begon zijn professionele carrière in de (verkoop van) elektronica. Zijn interesse in nieuwe technologie en zijn probleemoplossend denkvermogen waren toen en zijn nu nog steeds belangrijke pijlers in wat hij ondertussen al meer dan 10 jaar dagelijks doet. ‘De beste totaalconcepten zijn die die tot stand komen in nauw en constant overleg met de klant en zijn architect. Op die manier kunnen we wat in het hoofd van de klant zit ook écht in de praktijk brengen in zijn woning’, zegt Michel.

“Sterke partners en een gedreven eigenaar als prins Simon de Merode leiden tot succesvolle projecten.”

MICHEL

FÉRIR, ZAAKVOERDER VAN ECO-TECHNIX

De warmtewisselaars werden in de slotgracht geplaatst en via 100 meter leidingwerk gekoppeld aan de warmtepomp in het kasteel.

FHA-monobloc lucht/water-warmtepomp

Ontdek de nieuwste warmtepomp van WOLF: FHA-monobloc. De FHA biedt hoge prestaties op het gebied van verwarming, koeling en warmwaterbedrijf. Met een vermogensrange van 5 tot 17 kW is de monobloc van WOLF breed inzetbaar: van kleine eengezinswoningen tot cascadeopstellingen in grote wooncomplexen, bedrijfspanden en kantoren. De FHA blinkt uit met een uiterst stille werking en een minimaal vermogensverlies bij extreme buitentemperaturen.

Verwarmings- en woonhuisventilatieproducten van WOLF vindt u exclusief bij:

Install Tomorrow

Op Install Day 2022 hebben we aangekondigd dat we een sensibiliseringscampagne gingen lanceren naar de jongeren om hen warm te maken voor een technische opleiding. Met onze campagne Install Tomorrow maken we op ludieke manier komaf met clichés en laten we jonge technische talenten anderen inspireren door de leuke kanten van hun job te belichten. We gingen symbolisch van start op 8 maart, Internationale Vrouwendag, met een jonge vrouw actief in onze sector.

Zoals aangegeven in ons visiedocument LINK2030, is de War For Talent, één van de grootste uitdagingen voor ons Ecosysteem van multifunctionele installaties. Om de energietransitie op het (installatie)veld te realiseren, hebben we nood aan voldoende instroom van jonge talenten. Geen tijd te verliezen dus! Met de campagne wil Techlink jongeren al zo vroeg mogelijk prikkelen en warm maken voor onze sector.

Campagne

De voorbije weken en maanden zijn we aan de slag gegaan, hebben we jong talent geïdentificeerd en hen gevraagd om mee hun schouders onder de campagne te zetten. Deze campagne is gericht op jongeren van 13 tot 18 jaar en zet talenten in onze sector met een echte passie voor hun vak in de schijnwerpers. Wie kan er beter over onze sector praten dan jullie jonge rekruten. Dus gaven we het woord aan Jana, Sylvain, Sam, Juul, Siebe en Pauline.

Bovendien gingen we ook op stap met twee influencers (Apollonia Sterckx en Dylhan Fat) om jongeren aan te spreken, net daar waar ze het meeste van hun vrije tijd doorbrengen namelijk op Instagram en Tik Tok.

Jij doet als bedrijf toch mee?

Installeren doe je samen. Campagne voeren ook! Hoe meer zichtbaarheid we genereren, hoe interessanter voor iedereen die werkzaam is/wil worden in onze sector.

Er zijn verschillende manieren om de campagne mee uit te dragen:

▶▶ VOLG INSTALL TOMORROW OP TIKTOK EN INSTAGRAM

▶▶ LIKE EN SHARE ONZE VIDEO’S/POSTS

▶▶ HEB JE EEN JONG TALENT? LAAT HET ONS WETEN EN WIE WEET NEMEN WIJ HEN OP IN ONZE CAMPAGNE! WANT ENTHOUSIASME WERKT AANSTEKELIJK!

www.installtomorrow.be

Dankzij onze diensten wordt u een expert in hybride systemen.

Wij helpen u bij de installatie van hybride verwarmingssystemen bij uw klanten.

Word een expert in hybride systemen. Dat is makkelijker dan u denkt. Sinds de oprichting in 1731 investeert Buderus voortdurend in de ontwikkeling van innovatieve, duurzame en geconnecteerde verwarmingssystemen. Met de elektrificatie luiden we een nieuw tijdperk in. Voor veel renovaties is het echter onmogelijk om van een gas- of stookolieketel over te stappen naar een volledig elektrisch systeem. Daarom hebben wij hybride systemen ontwikkeld die voldoen aan de eisen van de geldende wetgeving. Buderus ondersteunt u bij deze overgang om een expert te worden in de installatie van deze systemen. Hiervoor bieden wij u een aantal gratis diensten en tools, professionele opleidingen - via www.academy.buderus.be - en alle nodige documenten voor de installatie ervan. Meer informatie vindt u op www.warmtepompen.buderus.be

Bij iedere gekochte Fernox TF1 Filter maakt u kans om te winnen.

Femox viert 25 jaar in Belgie. 10 winnaars maken kans op €2.500 gratis Femox producten.

Het belang van CV-waterkwaliteit in ons streven naar kwalitatievere

CV-installaties

In het algemeen streven naar duurzamere CV-installaties met een verhoogde energie-efficiëntie gaat er steeds meer aandacht uit naar de kwaliteit van de afzonderlijke onderdelen én naar de invloed daarvan op de CVinstallatie. Tot voor kort stond er echter nauwelijks iemand stil bij de rol van het water in een verwarmingsinstallatie. Die werd gewoon gevuld met drinkwater en daarmee was de kous af; immers drinkwater voldoet toch aan de kwaliteitseisen voor CV-water? En, zwart water is dood water toch?

Gelukkig is dat voor een grote meerderheid van CV-installaties nog steeds het geval, en zijn er intussen ook nieuwe inzichten ontstaan. Zo kan hydraulisch inregelen een groot verschil maken voor de energierekening. Als de installatie vrij is van corrosie en kalkafzetting of -schilfers, is de warmteverdeling optimaal en verbruikt ze minder energie. Onlangs verscheen Technische Voorlichting (TV) 278 van Buildwise, het vroegere Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf (WTCB). Zoals gebruikelijk in kwaliteitszorg, gaat die TV uit van het principe “meten is weten”.

Voor CV-vulwater moeten verschillende chemische en fysicochemische parameters gekend zijn: pH- of zuurtegraad, hardheid of concentratie aan calcium – en magnesiumcarbonaat, en vervuiling. Chemische behandeld CV-water moet bijkomend gecontroleerd worden op nog andere parameters: geleidbaarheid, kwaliteit en kwantiteit van de antivriesproducten en of andere chemische toevoegingen. Na 8 à 12 weken moeten deze parameters alsook de appreciatie van het water (geur, kleur) opgetekend worden in het logboek. In een gesloten verwarmingssysteem is preventieve chemische behandeling in de overgrote meerderheid van de gevallen niet nodig.

Antivriesproducten

Tot enkele jaren geleden werden antivriesproducten alleen gebruikt in CV-installaties met een risico op vorstschade. Zo werd er vaak aangeraden om in huizen die niet permanent bewoond worden, bijvoorbeeld tweede verblijven, de verwarmingsinstallatie te beschermen met een antivriesmiddel. Bij een stroompanne wordt de CV-ketel namelijk afgeschakeld, waardoor er bij strenge vorst schade zou kunnen optreden.

Door de toenemende populariteit van technieken op hernieuwbare energie (zonnecollectoren, warmtepompen,  …) kreeg het gebruik van

← FIGUUR 1: Magneetfilter geopend met op de magneetstaaf dikke magnetietafzetting afkomstig uit de stroming. ©Aqualisys

antivriesproducten, voornamelijk glycol, een stevige boost. Zonnecollectoren liggen immers op een dak, waar ze blootgesteld zijn aan weer en wind, ook tijdens vriesnachten. Bij bodem/water warmtepompen kan de retourtemperatuur dan weer onder het vriespunt zakken door toevoeging van glycol.

Andere chemische additieven

Naast glycol worden nog andere chemische additieven gebruikt: corrosie-inhibitoren, kalkstabilisatoren en pH-buffers. Deze additieven kunnen een alternatieve oplossing bieden voor problemen met kalkafzetting of met vervuiling. Waterhardheid bijvoorbeeld kan worden bestreden door het CV-vulwater te verzachten. Daarbij worden de calcium- en magnesiumionen vervangen door natriumionen via uitwisseling over een hars. Of door demineralisatie, waarbij alle opgeloste mineralen (dus ook calcium en magnesium) worden verwijderd op een hars; omgekeerde osmose is een filtratietechniek die eveneens alle mineralen weerhoudt.

Chemische processen kunnen na verloop van tijd echter een impact hebben op de samenstelling en de zuurtegraad van het CV-water. Daarom moet het systeemwater gemeten worden. Indien de zuurtegraad van het systeemwater afwijkt van de richtwaarden opgegeven door de fabrikanten van de installatiecomponenten (warmtegenerator, radiatoren, ...) wordt aangeraden een pH-buffer toe te voegen. Die verhoogt dan weer wel de geleidbaarheid en de kans op elektrolytische corrosie, tenzij deze pH-buffer ook een kwalitatieve corrosie-inhibitor bevat. Dit is specialistenwerk, waarbij de richtlijnen opgeven dat een forfaitaire injectie van een zgn. “alles-in-één” patroon af te raden is.

Kwalitatieve chemische additieven worden ontwikkeld en getest in samenwerking met fabrikanten van

een chemische reiniging. De zwarte kleur van het systeemwater geeft aan dat het water chemisch behandeld is, let op de transparante staalnamebeker.

warmtegeneratoren, pompen enz. en geëvalueerd door keuringsorganismen. Bovendien moeten deze producten niet enkel compatibel zijn met de onderdelen van een CV-installatie, maar ook veilig in gebruik. Hierbij wordt er vaak verwezen naar de normen van het Belgisch Bureau voor Normalisatie: voor een veilig gebruik moeten producten een categorie 3-certificaat hebben volgens NBN EN 1717.

Curatieve toepassingen

Naast het preventieve gebruik van chemische additieven zijn er ook een aantal curatieve toepassingen. Sinds jaar en dag worden ketels met een groot vermogen waarin ketelsteen voorkomt, uitgezuurd. Natuurlijk verdient een preventieve aanpak de voorkeur, maar soms is het nodig om de energieafgifte van een warmtewisselaar te herstellen door die lokaal te reinigen met aangepaste zuren. Bij zware vervuiling is het zelfs aangewezen de volledige verwarmingsinstallatie te reinigen. Een aangepast stappenplan voor chemische reiniging van een CV-installatie staat onder andere in NBN EN 14336.

Tot slot

Bij het gebruik van chemische addi-

tieven is het raadzaam te kiezen voor kwaliteitsvolle producten, waarvan de doeltreffendheid door de fabrikant kan aangetoond worden, dit bijvoorbeeld aan de hand van kwaliteitslabels uitgereikt door erkende en/of onafhankelijke instanties. Blijft natuurlijk nog de bedenking dat voor elke CV-waterbehandeling de uitvoering en de opvolging belangrijk zijn. Alle behandelingen worden het best genoteerd in een logboek, evenals alle tussentijdse interventies en metingen van de waterkwaliteit, zoals vermeld in TV 278.

BRONNEN: :

Technische Voorlichting (TV) 278 van BUILDWISE: Verwarmingsinstallaties met warm water: aanbevelingen om afzettingen en corrosie te voorkomen.

NBN EN 1717: Bescherming tegen verontreiniging van drinkwater in waterinstallaties en algemene eisen voor inrichtingen ter voorkoming van verontreiniging door terugstroming.

NBN EN 14336: Verwarmingssystemen in gebouwen ­ Installatie en inbedrijfstelling van watervoerende verwarmingssystemen.

NBN EN 14868: Bescherming van metalen tegen corrosie ­ Richtlijn voor de beoordeling van corrosiewaarschijnlijkheid in gesloten watercirculatiesystemen.

FIGUUR 2: Controle van de parameters bij

©Aqualisys

FIGUUR 3: Chemische reiniging van een circuit met zuurstofrijk water (roest=hematiet). Het witte reservoir laat beter toe de kleur te beoordelen! ©Aqualisys

TECHNISCH COMITÉ

‘Sanitaire en industriële loodgieterij, gasinstallaties’: werkprogramma

Buildwise heeft onlangs de werkprogramma’s van al zijn Technische Comités (TC) voor 2023 en de daaropvolgende jaren gepubliceerd in een document dat voor iedereen toegankelijk is op de website buildwise.be (rubriek ‘Technische Comités’).

Het werkprogramma 2023 van het Technisch Comité ‘Sanitaire en industriële loodgieterij, gasinstallaties’ bevat drie hoofdthema’s:

● waterdistributie en sanitairwarmwater productie (SWW): voor een goed ontwerp en een correcte dimensionering

● waterafvoer: voor een correct ontwerp en een goede uitvoering van de installaties

● Trias Aquatica: voor een rationeel en circulair watergebruik.

In het werkprogramma vind je ook meer details over de verschillende acties, de manieren om deze te valoriseren en hun verwachte impact op de bouwsector.

Er wordt ook dieper ingegaan op de toekomstige thema’s waarover het TC zich zal buigen met het oog op komende concrete acties.

FVL010 LIPSTICK PACK

SEDS BV zorgt voor een hoog wooncomfort met een laag energieverbruik

Collectieve gebouwen op een slimme en duurzame manier voorzien van verwarming, koeling en sanitair warm water (SWW). Dat kan probleemloos dankzij lidbedrijf SEDS BV, een innovatief totaalontwerp met volledige uitvoering van het energieconcept op maat van appartementsgebouwen en compatibel met hernieuwbare energiebronnen. Ze wonnen met het O3 SHIFT Lier project een Techlink Award in de categorie: Innovatieve technische installatie (Nieuwbouw).

“De zoektocht naar duurzame alternatieven voor fossiele brandstoffen zit op kruissnelheid.”

SEPPE VAN HOUT, CEO VAN SEDS BV

Wat is SEDS?

SEDS staat voor Sustainable Energy Distribution System. Een slim energiesysteem dat collectieve wooneenheden op een duurzame en energie-efficiënte manier voorziet van SWW en seizoensgebonden comforttemperatuur. De aanmaak van SWW gebeurt gedecentraliseerd, wat resulteert in minimale energieverliezen. SEDS vormt zo een kwalitatief én betaalbaar antwoord op de vervuilende verwarmingsinstallaties die vandaag in appartementsgebouwen gebruikt worden.

SEDS is brononafhankelijk en kan op meerdere bronnen tegelijk aangesloten worden. Het systeem is dus koppelbaar met een warmtepomp en eender welke energiebron. Klassiek en hernieuwbaar, nu en in de toekomst. Zo hebben we in O3 SHIFT Lier project de SEDS-unit gekoppeld aan een BEO-veld gecombineerd met PV-panelen. Het is bijgevolg niet nodig om extra fossiele brandstoffen te koppelen aan de SEDSunit binnen dit project. Het BEO-veld en de centrale warmtepomp zorgen voor water met een maximale temperatuur van 40°C. Water dat via een leiding net verdeeld wordt naar de appartementen. Dat resulteert in minder distributieverliezen en een efficiënter energiegebruik’, zegt SEPPE VAN HOUT, CEO van SEDS BV.

In Lier begint de energieswitch…

O3-SHIFT, medeoprichter van SEDS, bouwt in Lier 71 instapklare, afgewerkte en energiezuinige appartementen bestaande uit 3 gebouwen rond een autoluw en groen binnengebied. Verder beschikt elk appartement over een SEDS-unit in combinatie met vloerverwarming. Door het gebruik van deze duurzame technieken zal het appartementsgebouw een gemiddeld

E-peil hebben tussen 1 en 7. O3-SHIFT doet dit in samenwerking met ABN Architecten. Beide partijen zetten al langer in op energie-efficiënt en cir-

culair bouwen. Met de integratie van SEDS geeft hun project het officiële startschot van de energieswitch.

BIM gebruik

Voor de realisatie van het nieuwbouwproject en de implementatie van de SEDS-unit werden alle technieken vooraf digitaal uitgetekend. ‘Hierdoor konden we samen met het bouwteam anticiperen om mogelijke fouten en bijsturen waar nodig. Dankzij BIM werd de foutenlast tot een minimum beperkt’, zegt Seppe.

SEDS als een plug-and-play installatie

De SEDS wordt geprefabriceerd in hun productieafdeling en bestaat uit verschillende componenten. Seppe licht deze hieronder kort toe.

SEDS-UNIT

De hoofdmodule (aanmaak SWW, aansluitingen (optionele) badkamerradiator, buffervat) wordt geplaatst op een onderstel (base unit) dewelke alle collectoren (vloerverwarming, koud water, SWW) voor de bouwzijdige aansluitingen bevat. Het basisframe wordt zeer vroeg in de ruwbouwfase op

een vooraf gedefinieerde plaats in de woning gefixeerd, waardoor de noodzaak tot improvisatie op de werf en de bijhorende kans op fouten nihil is.

Omdat de unit geprefabriceerd wordt, kan deze compact en optimaal gebouwd worden. De volledige installatie in de wooneenheid bedraagt hierdoor niet meer dan 0,6 x 0,6 m vloeroppervlakte én kan indien gewenst volledig weggewerkt worden in de afwerking.

BOOSTERWARMTEPOMP (BWP) SEDS is gebaseerd op het principe van de BWP waardoor SWW opgewekt wordt door een warmtepomp. Deze wordt gevoed door het CV-circuit. De eigenschappen van de BWP laten toe dat de temperatuur in het CV-circuit varieert tussen 15°C en 45°C. Hierdoor is de warmteverdeling niet meer afhankelijk van de noden voor het opwekken van SWW maar kan deze volledig ontworpen worden op basis van de klimatisatie van de individuele wooneenheden

Omdat de benodigde energie centraal omgezet of aangeleverd wordt en omdat er verdeeld wordt op de laagst mogelijke temperatuur,

staat het systeem open voor letterlijk alle vormen van energie, nu en in de toekomst. Bij wijzigingen in het energielandschap zullen enkel aanpassingen in de centrale technische ruimte noodzakelijk zijn.

STURING

De geavanceerde sturing is volledig geïntegreerd. Een centrale stuurmodule regelt de volledige installatie en zorgt voor een optimale benutting van de benodigde energie. De temperatuur voor de vloerverwarming wordt per appartement geregeld, zowel in verwarmingsmode als in koelmode. De volledige bediening ge-

beurt vanop een centraal touchpanel, over te nemen op de smartphone.

SEDS garandeert een optimaal gebruikerscomfort, gecombineerd met een minimale energiebehoefte:

● Individuele regeling van de temperatuur per wooneenheid door regeling van de temperatuur van de vloerkringen, zowel bij koelen als bij verwarmen;

● (Optioneel) geïntegreerde kring voor een badkamerradiator op 55°C, beschikbaar zelfs tijdens vloerkoelen;

● Optimaal SWW comfort, bijna onbeperkt in de winter, ver boven

de capaciteit van de gebruikelijke systemen buiten het stookseizoen;

● Zelflerend setpunt SWW.

Bovendien worden alle SEDS-units met elkaar verbonden in een bovenliggende centrale sturing waardoor het energiemanagement van het volledige gebouw bijna onbeperkte mogelijkheden krijgt. Elke wooneenheid heeft een warmtebuffer van ± 220 liter, de centrale toegang tot deze buffer is mogelijk. Hierdoor kan er zeer efficiënt omgegaan worden met beschikbare energie (elektriciteit uit eigen PV, elektriciteit

Deze afbeelding visualiseert hoe SEDS werkt.

NIEUW

Work-Life-Balance.

ƒ Eenvoudige installatie dankzij stekkerklare uitvoering

ƒ Perfecte integratie in de klantomgeving dankzij compact, modern bouwtype

ƒ Gebruiksvriendelijke bediening dankzij LC-scherm en drukknoppen

ƒ Geluidsarm bedrijf door geluidswerende kappen

ƒ Geïntegreerde frequentieomvormer voor een comfor tabele constante drukregeling en een rustige start

ƒ Laag stroomverbruik dankzij een op de behoefte aangepaste voorziening

ƒ Veilige bediening dankzij omvangrijke, geïntegreerde beschermingsfuncties

Presteert ook onder druk: de terugstuwpompinstallatie Pumpfix F.

Terugstuwpompinstallatie Pumpfix F

www.wilo.be

Motorisch afsluitsysteem met geïntegreerde afvoerpomp.

Stekkerklare Comfort besturingskasten met zelfdiagnose en display.

Kan in waterdicht beton worden ingebouwd.

Over SEDS BV:

Met zijn praktijkervaring detecteerde EPB-verslaggever Eric Severyns van Esta-Advies de pijnpunten, zoals het feit dat de bestaande systemen voortdurend op hoge temperaturen werken vanuit een centrale stookplaats. Daarom werd een duurzaam, energiezuinig alternatief ontwikkeld. B&R Bouwgroep en DIPAR V – de holding achter o.a. Thys Bouwprojecten en CLT-S en O3 SHIFT – sprongen mee op de kar. Het resultaat van dit gezamenlijke R&D-project is SEDS.

uit het net wanneer dit goedkoop is, vermijden van elektriciteit uit het net wanneer dit duur is, …).

SEDS vormt als het ware een interne “Smart Grid”.

De bovenliggende sturing laat toe om in te grijpen op de afname wanneer het afgenomen vermogen van de centrale opwekker beperkt moet worden, vloerverwarming kan zonder merkbaar gevolg een paar uur afgesloten worden wanneer er bijvoorbeeld een grote SWW vraag in het gebouw is, ook de energie die naar de opwekking van SWW gaat kan aan de hand van de temperaturen in de buffer eventueel beperkt worden.

BUFFERVAT

Het buffervat bestaat uit:

● 220 liter buffer met dood water. Buffer is drukloos. Een membraan dat bovenaan geplaatst wordt zal fungeren als expansiemechanisme. Het systeem zelf is voorzien van een volledig automatische bijvulling.

Legionella krijgt geen kans

SEDS zorgt voor de gedecentraliseerde aanmaak van SWW en zorgt ervoor dat legionella geen kans krijgt. ‘Door regelmatig en proactief een reinigingscyclus uit te voeren op het SEDS-systeem, zorgen we ervoor dat ons systeem inherent legionellaproof is, een unicum op de markt’, zegt Seppe. Een onafhankelijke studie bij Buildwise (voorheen: WTCB) bevestigde dit verhaal.

● Hygiënespiraal waardoor SWW loopt.

● Platenwarmtewisselaar: deze warmtewisselaar (WW) is aan de primaire zijde verbonden met het CV-circuit. Aan de secundaire kant met het SWW. Hierdoor zorgt de WW ervoor dat het SWW in de winter zal voorverwarmd worden tot ±37°C, waardoor er nog amper energie uit het vat gehaald moet worden. Dit zorgt voor een ongelooflijk hoog comfort in SWW-verbruik.

● De gepatenteerde opstelling van het vat is volledig legionellaproof.

Door de eenvoudige vervangbaarheid van losse componenten gaat SEDS even lang mee als het gebouw zelf. Zo bouwen en leven we collectief duurzamer.

Tot slot

‘Momenteel zijn woongebouwen verantwoordelijk voor maar liefst 47% van onze totale CO2-uitstoot. 35% daarvan is afkomstig van energie. Als we het wooncomfort van niet alleen deze, maar ook volgende generaties willen verzekeren, is een energieneutrale oplossing dus essentieel. SEDS vormt een kwalitatief én betaalbaar antwoord op de vervuilende en inefficiënte verwarmingsinstallaties die vandaag in appartementsgebouwen gebruikt worden. SEDS zorgt voor een hoog wooncomfort met een laag energieverbruik tegen de laagste TCO in de markt en helpt het wooncomfort voor onze toekomstige planeet te verzekeren! SEDS is een duurzame oplossing in iedere zin van het woord!’, besluit Seppe.

Stig Knapen (Project Engineer bij SEDS) & Seppe Van Hout (CEO van SEDS)

Er zijn verschillende manieren om CO² neutraal te worden

Combineer de zuinigste CV-ketel van ATAG met onze zuinigste hybride warmtepomp en kies voor een duurzame comfortzone. Hybride systemen zijn dé manier om het gasverbruik van uw woning te verminderen.

Samen bereiken we de meest economische revolutie! Voor meer informatie, bezoek de website: dezuinigsteketel.be

KSB Calio

Voor uw sanitair warm water

Voor meer informatie en prijzen Neem contact op via BE_Building@ksb.com

Wereld Loodgietersdag 2023

Loodgieters krijgen niet de erkenning die ze verdienen. Ze worden vaak stereotiep weggezet maar daardoor vergeten we nog wel eens dat de loodgieter in onze maatschappij een onmisbare rol heeft. Jaarlijks op 11 maart wordt er stilgestaan bij hoe belangrijk hun werk is. Ter gelegenheid van Wereld Loodgietersdag laten we Pieter-Jan Pauwels, zaakvoerder van Pauwels bvba, aan het woord.

Wat betekent Wereld Loodgietersdag voor u?

Mensen vinden dingen vaak zo vanzelfsprekend maar dat zijn ze niet altijd. Als je een lekkage hebt of juist een verstopping dan is de loodgieter wel de enige die je uit de brand kan helpen. Zo’n Wereld Loodgietersdag is dus zeker welgekomen om meer waardering te krijgen voor ons loodgietersvak. We zijn een knelpuntberoep dat nodig zal blijven en dat verdient het om meer in the picture te worden gezet. Een prachtig vak met mooie loopbaankansen! (knipoogt)

Is de naam “loodgieter” ondertussen niet wat achterhaald?

De naam dekt inderdaad de lading niet meer. Loodgieter, eigenlijk sanitair installateur, is bekend met de

nieuwste duurzame ontwikkelingen binnen zijn/haar vakgebied en adviseert klanten over de juiste aankoop om het klimaat te sparen. Denk hierbij aan: waterbesparing, het isoleren van leidingen, een designbadkamer, zonneboiler of een warmtepomp, enz. Daarnaast dient hij/zij ook veel te weten van wooncomfort,

informatietechnologie, smart homes, om maar een paar zaken te noemen.

Er is een tekort aan loodgieters en installateurs. Eén van de problemen is het slechte imago. Merkt u dat ook?

Er heerst nog altijd een beeld dat loodgieters voornamelijk buizen

“Wie voor dit vak kiest, heeft altijd werk, zelfs in tijden van economische of andere crisissen.”

PIETER-JAN PAUWELS

PIETER-JAN PAUWELS

leggen of aan leidingen sleutelen of een lekkende kraan herstellen. Dit is uiteraard een stereotiep beeld! Uiteraard blijft onderhoud aan sanitaire installaties nodig en dringende problemen met leidingen zullen er altijd zijn maar we zijn – door de jaren heen – meer allround vakmannen/ vrouwen geworden.

Als loodgieter ga je vaak alleen de baan op en dan is het noodzakelijk dat je zelf je planning kan opmaken en alles autonoom (zelf) kan regelen. Goede klantenservice-vaardigheden hebben, komt ook steeds meer van pas. Er moeten steeds meer digitale systemen worden geïnstalleerd en daarbij zijn communicatieve vaardigheden eveneens belangrijk.

We merken dat er steeds minder jongeren kiezen voor de richting sanitair en verwarming. De opleiding dient dus aantrekkelijker gemaakt te worden! In ons team zijn er twee loodgieters in dienst die reeds hun diploma behaald hadden maar de andere hebben we zelf opgeleid. We hebben de ambitie om nog verder te groeien naar gelang we goeie mensen vinden die in ons team passen. Investeren in de permanente interne opleiding (nieuwe technieken) van onze medewerkers is voor ons een evidentie. Dit borgt de kwaliteit van onze dienst verlening!

Hoe evolueert jullie vakgebied?

We maken woningen energiezuiniger, comfortabeler en gezonder. Ons vakgebied wordt steeds breder, innovatiever en digitaler. We kunnen

Pauwels bvba is een echt familiebedrijf. Ze werken zowel voor particulieren als voor de industrie en zijn gespecialiseerd in verwarming op gas & mazout, radiatoren, vloerverwarming, warmtepompen, zonneboilers, koeltechnieken, onderhoud, enz. Pieter-Jan (zoon) en Dirk (vader) hebben in 2013 het bedrijf samen opgericht in Lokeren. Dirk kan namelijk op zijn jarenlange ervaring in de sector rekenen en heeft een ruime kennis over materialen en vaardigheden. Pieter-Jan zorgt voor het opvolgen van de nieuwere technieken zoals het besturen van uw verwarming via smartphone. Ook complexe installaties met een combinatie van verschillende verwarmingssystemen en energiebronnen neemt hij voor zijn rekening. ‘Mijn vader is mijn steun en toeverlaat. Hij geeft me advies over mogelijke valkuilen terwijl ik de structuur van ons bedrijf kan bepalen. Ik kijk graag naar het bredere plaatje; hoe kunnen we onze manier van werken verbeteren (besparing én meer comfort)’, zegt Pieter-Jan. Pauwels bvba is geleidelijk aan gegroeid naar een team van zo’n 15 werknemers. Ze zijn als installatiebedrijf ook sterk in schoorsteenrenovaties. Dit jaar lanceren ze bovendien een nieuwe website met een modernere uitstraling zodat ze hun toekomstgerichte visie in de verf kunnen zetten.

steeds meer betekenen op het gebied van energiebesparing, digitalisering en duurzaamheid. Denk daarbij aan de installatie van slimme meters die op afstand het energieverbruik kunnen aflezen, gebouwbeheersystemen optimaliseren, … . Ik heb zelf automatisatie gestudeerd dus heb met technologische snufjes veel affiniteit. In ons vakgebied dienen we dit ook steeds meer te integreren in de woningen.

Duurzaamheid en ecologie worden steeds belangrijker. Hoe spelen jullie daarop in?

De badkamer is één van de belangrijkste ruimtes in huis. Deze moet mooi én praktisch zijn. De materialen moeten duurzaam zijn. Daarom plaatsen wij enkel materialen van merken die reeds jaren een gevestigde waarde zijn en hun kwaliteit hebben bewezen.

Onze nieuwbouw – die eind dit jaar af zal zijn – weerspiegelt duurzaamheid (o.a. hernieuwbare energie) en zo zijn we helemaal klaar voor de toekomst. Als multidisciplinair installatiebedrijf hebben we in ons gebouw alle technieken zelf voorzien.

Over Pauwels Bvba:

“De veelzijdigheid van ons beroep wordt vaak onderschat.”

Welke wijzigingen heeft 2022 aan het arbeidsreglement teweeggebracht?

Eind 2022 werd niet enkel de langverwachte wet rond de “arbeidsdeal” gepubliceerd die een hele reeks maatregelen met zich meebracht, ook werden er nieuwe bepalingen rond arbeidsongeschiktheid en de Europese regels rond transparante en voorspelbare arbeidsvoorwaarden gepubliceerd. Er zijn een aantal verplichte wijzigingen en verduidelijkingen die op te nemen zijn in het arbeidsreglement naar aanleiding van vernoemde maatregelen. Hierna volgt een overzicht.

Arbeidsdeal

4-DAAGSE WERKWEEK

Wat?

De voltijdse werknemer heeft de mogelijkheid om de werkweek te spreiden over 4 dagen per week. Dit is een recht van de werknemer, geen verplichting van de werkgever. Een werkgever die de aanvraag voor een

4-daagse werkweek wil weigeren, moet dit motiveren. De werknemer mag hier geen nadelige gevolgen van ondervinden.

Hoe?

Wanneer de werkelijke wekelijkse arbeidsduur 38 uur of minder bedraagt, kan de maximale dagelijkse arbeidsduur door middel van een wijziging van het arbeidsreglement worden verhoogd tot 9,5 uur per dag. Wanneer de werkelijke arbeidsduur meer dan 38 uur per week bedraagt (met een max. van 40 uur), moet er een collectieve arbeidsovereenkomst (CAO) gesloten worden.

WISSELEND WEEKREGIME

Wat?

De voltijdse werknemer heeft de mogelijkheid om zijn arbeidsduur in een cyclus over twee opeenvolgende weken te verdelen. Tijdens deze cyclus is het mogelijk tot 9 uur per dag en tot 45 uur per week te werken, mits het werk in de eerste week direct wordt gecompenseerd door het werk in de tweede week, zodat gemiddeld de normale wekelijkse arbeidsduur in acht wordt genomen. Bijvoorbeeld: als een voltijdse werknemer in week A 45 uur werkt, zal hij in week B 31 uur werken.

De werknemer heeft het recht om de toepassing van deze maatregel te vragen. Ook hier gaat het over een recht van de werknemer. De werkgever die de aanvraag voor een wisselend weekregime wil weigeren, moet dit

motiveren. De werknemer mag hier geen nadelige gevolgen van ondervinden.

Hoe?

Het arbeidsreglement moet voortaan volgende vermeldingen bevatten:

● de gemiddelde wekelijkse arbeidsduur die in de cyclus in acht moet worden genomen;

● de dagen van de week waarop het werk kan worden ingepland;

● het dagelijkse bereik waarin het werk kan worden gepland;

● de minimale en maximale dagelijkse arbeidsduur, zonder dat de dagelijkse arbeidsduur meer dan 9 uur bedraagt; en

● de minimale en maximale wekelijkse arbeidsduur, die niet meer dan 45 uur per week mag bedragen.

MINIMUMTERMIJN VOOR KENNISGEVING VARIABELE WERKROOSTERS

Wat?

De minimum kennisgevingster mijn voor het werkrooster van (deeltijdse) werknemers met variabele werkroosters wordt verlengd tot 7 werkdagen (i.p.v. 5). De termijn van 7 werkdagen kan worden gewijzigd door een bij KB verbindend verklaarde CAO, maar mag niet korter zijn dan 3 werkdagen. Er is geen dergelijke termijn voorhanden binnen het PsC 149.01.

Hoe?

Bedrijven die momenteel een kortere kennisgevingstermijn hanteren, zullen deze in overeenstemming moeten brengen met de nieuwe minimumtermijn en hun arbeidsreglement overeenkomstig moeten aanpassen.

Termijn?

Bestaande arbeidsreglementen die voorzien in een periode van 5 werkdagen moeten worden aangepast binnen een termijn van 9 maanden, d.w.z. uiterlijk op 19 augustus 2023 (“overgangsperiode” waarin de periode van 5 dagen kan blijven gelden).

RECHT OP DECONNECTIE

Wat?

Bedrijven met meer dan 20 werknemers moeten afspraken maken over het recht op deconnectie.

Hoe?

Deze afspraken moeten voorzien in de voorwaarden van het recht op deconnectie en in een regeling i.v.m. het gebruik van digitale apparaten. Dit moet voorzien worden:

● in een binnen de onderneming gesloten CAO; of ● worden opgenomen in het arbeidsreglement;

● tenzij er intussen een CAO op sectoraal of NAR niveau is gesloten.

De sociale partners van het PSC 149.01 hebben een suppletieve CAO afgesloten voor de arbeiders uit de sector. Dit houdt concreet in dat werkgevers die niets hebben ondernomen op ondernemingsvlak onder het toepassingsgebied van de suppletieve cao vallen.

LET OP!

Indien er eveneens bedienden worden tewerkgesteld of de onderneming arbeiders uit een ander paritair comité tewerkstelt, raden wij evenwel aan zo snel mogelijk een bijlage aan de arbeidsovereenkomst te voorzien volgens de geijkte procedure van wijziging arbeidsreglement.

U kan de bijlage opvragen via consult@techlink.be.

Vrijstelling medisch attest eerste dag arbeidsongeschiktheid

Wat?

De vrijstelling van de verplichting om een medisch attest voor te leggen voor de eerste dag van arbeidsongeschiktheid werd ingevoerd door de wet van 30 oktober 2022 houdende diverse bepalingen betreffende arbeidsongeschiktheid.

Dit houdt in dat wanneer een werknemer een dag afwezig is door ziekte of een ongeval, het niet meer verplicht is om een medisch attest voor te leggen voor die ene dag. Dit kan tot drie keer per kalenderjaar. Die vrijstelling geldt zowel voor een arbeidsongeschiktheid van één dag, als voor de eerste dag van een langere periode van arbeidsongeschiktheid.

Is de werknemer een vierde keer afwezig wegens ziekte of een ongeval? Dan is er wél een verplichting om vanaf de eerste dag een geneeskundig attest voor te leggen, tenzij de werkgever dit uitdrukkelijk niet verzoekt.

Hoe?

Hoewel ondernemingen met minder dan 50 werknemers op 1 januari kunnen afwijken, dient toch elke onderneming (ongeacht het aantal medewerkers) zijn arbeidsreglement aan te passen in functie van deze nieuwe reglementering. Concreet betekent dit:

Wijziging arbeidsreglement (of geldende CAO) voor ondernemingen met minstens 50 medewerkers op 1 januari 2023 omdat de afschaffing van het ziektebriefje voor de eerste dag drie keer per kalenderjaar verplicht opgenomen moet worden. Er is geen wijziging nodig indien de onderneming al een vrijstelling van het medisch attest verleent bij afwezigheid van korte duur.

Wijziging arbeidsreglement voor ondernemingen met minder dan 50 medewerkers op 1 januari 2023:

● Om af te wijken van de nieuwe regeling en alsnog een ziektebriefje te eisen voor de eerste dag.

● Om de nieuwe regeling op te nemen, indien de onderneming geen afwijking van de nieuwe regeling wenst. Dit kan interessant zijn voor ondernemingen die rond de grens van 50 medewerkers zitten.

Versterking van het recht van werknemers op informatie over de arbeidsrelatie

Wat?

De wet van 7 oktober 2022 houdende gedeeltelijke omzetting van Richtlijn (EU) 2019/1152 betreffende transparante en voorspelbare arbeidsvoorwaarden in de EU is op 10 november 2022 in werking getreden. Deze wet bepaalt dat bepaalde informatie moet worden verstrekt aan de werknemer. Deze informatie kan van individuele of collectieve aard zijn.

Hoe?

“Basis”- of “individuele” informatie zoals o.a. de identiteit van de partijen, datum van aanvang en duur van de arbeidsrelatie, plaats van tewerkstelling, salaris, … kan in eender welk document (individuele arbeidsovereenkomst of een ander document) worden verstrekt. De werkgever kiest immers in welk document de infor-

matie wordt verstrekt. Deze informatie moet evenwel uiterlijk op de eerste werkdag worden verstrekt.

De informatie van collectieve aard moet in het arbeidsreglement opgenomen worden. Collectieve informatie is onder meer:

● de procedure, met inbegrip van de opzegtermijnen, die de werkgever en de werknemer moeten volgen in geval van beëindiging van de arbeidsovereenkomst. De werkgever kan ook verwijzen naar de wetgeving hieromtrent.

● het paritair comité waarin de in de vennootschap toepasselijke CAO's zijn gesloten;

● door de werkgever aangeboden opleidingen. De werkgever kan ook verwijzen naar de wetgeving of de CAO die dit regelt.

● het sociale zekerheidsorgaan dat de bijdragen ontvangt die de werkgever voor de werknemers int.

Procedure wijziging arbeidsreglement

Zoals hierboven uiteengezet, zijn er een aantal verplichte wijzigingen en verduidelijkingen die op te nemen zijn in het arbeidsreglement. Elke werkgever past zijn bestaande arbeidsreglement dus best zo snel mogelijk aan. Wat betreft de wijziging omtrent de kennisgevingstermijn van de variabel deeltijdse werknemers is er nog tijd en bepaalt de wetgever uitdrukkelijk een uiterlijke datum van aanpassing, namelijk 20 augustus 2023.

Hieronder kan u nogmaals nalezen hoe u het arbeidsreglement best wijzigt. Uiteraard staat Techlink u met raad en daad bij indien u vragen hebt betreffende de wijziging van het arbeidsreglement, of indien u bijlagen nodig heeft.

ER IS GEEN ONDERNEMINGSRAAD AANWEZIG

In geval er geen ondernemingsraad is, stelt de werkgever het ontwerp

of de wijzigingen van het arbeidsreglement op en plakte deze aan. Gedurende 15 dagen vanaf deze aanplakking, kunnen de werknemers opmerkingen formuleren in een register dat daartoe te hunner beschikking wordt gehouden of kunnen ze deze opmerkingen recht streeks aan de inspecteur van de Inspectie van de sociale wetten laten weten. Eens deze termijn voorbij, zendt de werkgever het ontwerp en het register aan deze inspecteur. Als er geen opmerkingen werden gemaakt, treedt het arbeidsreglement in voege de 15de dag volgend op de dag van aanplakking.

Als er toch opmerkingen werden gemaakt, tracht de inspecteur van de Inspectie van de sociale wetten de uiteenlopende standpunten te verzoenen binnen de 30 dagen volgend op het moment dat het ontwerp en het register hem werden toegezonden. Indien de inspecteur er niet in slaagt de standpunten te verzoenen, dan stuurt hij onmiddellijk een afschrift van het proces-verbaal van niet-verzoening naar de voorzitter van het bevoegd paritair comité.

ER IS EEN ONDERNEMINGSRAAD AANWEZIG

Indien er een ondernemingsraad bestaat, stelt deze het reglement en de wijzigingen ervan op. Het reglement treedt in voege 15 dagen na het akkoord in deze raad.

In geval er geen akkoord tot stand komt in de ondernemingsraad, meldt de voorzitter dit aan de inspecteur van de Inspectie van de sociale wetten, die zal pogen om de uiteenlopende standpunten binnen de 30 dagen te verzoenen. Indien de inspecteur van de sociale wetten er niet in slaagt de standpunten te verzoenen, wordt het geschil aanhangig gemaakt bij het bevoegd paritair comité door de voorzitter van de ondernemingsraad.

Een kwestie van open communicatie en afspraken maken

Het creëren van open communicatie

Gezien de vaak grote, emotionele geladenheid binnen de familie, blijkt het veelal niet evident om autonoom tot een open communicatie te komen.

Enerzijds wordt de topic van familiale opvolging vaak op de lange baan geschoven. Anderzijds ervaren familieleden, uit angst anderen te kwetsen of te ontgoochelen, vaak een zekere schroom om kenbaar te maken wat écht in hen omgaat. Beide situaties kunnen op lange termijn tot frustraties leiden en de opvolging bemoeilijken. Het loont dan ook absoluut de moeite om externe begeleiding in te schakelen en bij de aanvang van het proces ieders verwachtingen en verzuchtingen in kaart te brengen.

De familiale opvolging op intermenselijk vlak in goede banen leiden, heeft vooral te maken met het creëren van openheid en het maken van duidelijke afspraken. Grondige, diepgaande gesprekken met álle betrokken familieleden vormen hiervoor een goede basis. Is “de ideale opvolger” zélf wel gemotiveerd en koestert de “niet geïnteresseerde zoon” geen verborgen ambities? Hoe ziet vader zijn toekomstige rol en strookt dit met de wensen van de opvolger? Wie wil binnen het bedrijf graag welke taken vervullen?

De antwoorden op deze en andere vragen moeten de wensen en bekommernissen van de verschillende partijen duidelijk in kaart brengen. De familieleden hiermee confronteren tijdens een open familie-overleg, vormt vaak een volgende stap waar-

Wie denkt aan familiale opvolging, denkt in de eerste plaats vaak aan de financieel-juridische problematiek die hierbij komt kijken. De intermenselijke aspecten die hiermee samenhangen, genieten vaak veel minder aandacht. Nochtans kan het één niet zonder het ander. Meer nog, vaak zijn het net deze onderliggende, sluimerende gevoeligheden die het succes van de opvolging bepalen. De overdracht mag financieeljuridisch immers nóg zo goed zijn uitgewerkt, wanneer zaken als toekomstperspectieven, taakverdeling, … een taboe blijven, steken conflicten vroeg of laat de kop op. Reden genoeg dus om, naast de cijfers, ook aan de mensen achter het familiebedrijf een cruciale rol toe te kennen.

bij de externe begeleider als moderator optreedt. Zaken bespreekbaar maken en consensus aanmoedigen, vormen hierbij de belangrijkste rol. Het maken van duidelijke afspraken is het resultaat.

Het opstellen van het familiecharter

Om ervoor te zorgen dat deze afspraken geen vluchtig karakter krijgen en als een echte houvast kunnen dienen, is het aangeraden om ze op papier te zetten in een zogenaamd familiecharter. Waar in het geval van familiale opvolging de focus vanzelfsprekend op het uitstippelen van het overdrachtstraject komt te liggen, kunnen ook andere topics als communicatie, engagement (werkuren, verlof, …), … aan bod komen.

Eenvoudig gesteld, kan het familiecharter gezien worden als een geheel van spelregels en afspraken die de betrokken familieleden onderschrijven en die de toekomstige samenwerking in goede banen leiden. Een soort huishoudelijk reglement dus waarin belangrijke onderwerpen die raken aan de relatie tussen de familie en het familiebedrijf expliciet worden gemaakt.

Hebben we het over familiale opvolging, dan betreft dit doorgaans geen plots gebeuren of een heel concreet kantelmoment dat van het ene op het andere moment plaatsvindt. Integendeel, familiale opvolging vergt een langdurig proces waarin verschillende fasen worden doorlopen en diverse spelers een unieke rol vervullen.

In de literatuur is sprake van twee trajecten: het overdrachtstraject en het traject van de rolwisseling. Om het opvolgingsproces in al zijn facetten in goede banen te leiden, loont het de moeite om beide trajecten stapsgewijs in het familiecharter te concretiseren.

OVERDRACHT

In eerste instantie worden tijdens het opvolgingsproces achtereenvolgens kennis, leiding, eigendom en

Het belang van het familiecharter, ook los van familiale opvolging

Hoewel het opmaken van een familiecharter in de praktijk vaak als sluitstuk van een familiale overdracht gebeurt, loont het zeker de moeite om ook los hiervan tot het maken van afspraken over te gaan. Is er met andere woorden nog geen familiecharter voor handen, dan leent elke levensfase van het familiebedrijf zich om hier verandering in te brengen.

Complementair met de aandeelhoudersovereenkomst

Waar een aandeelhoudersovereenkomst fundamentele, juridische zaken als overdraagbaarheid van aandelen, winstbestemming, bestuur, geschillenregeling, … in een contract giet, kan het familiecharter als complementair hieraan worden beschouwd. Zo kan er in het familiecharter in eenvoudige verwoording verwezen worden naar een aantal bepalingen die in de aandeelhoudersovereenkomst dieper worden uitgewerkt.

volgende fase ook best niet al te lang op zich wachten. Wordt ten slotte ook de werkelijke controle overgedragen, dan is de overdracht compleet en het

controle overgedragen. Waar de focus in het begin voornamelijk komt te liggen op het delen van kennis, wordt geleidelijk aan ook de leiding van het familiebedrijf overgedragen. Hoewel dit absoluut niet onmiddellijk gepaard hoeft te gaan met een overdragen van het eigendom, laat deze

proces volledig doorlopen. Om voor alle betrokken partijen de nodige transparantie te garanderen en het proces stelselmatig vooruit te laten gaan, is het sterk aangeraden om in het familiecharter m.b.t. deze vormen van overdracht concrete afspraken te maken.

Overdrager

Kennis Leiding Eigendom Controle

Opvolger

ROLLEN EN ROLWISSELS

Parallel met het werkelijk overdragen van een aantal cruciale aspecten, vindt tevens een voornamelijk emotioneel en psychologisch getint proces plaats, namelijk dat van de rolwisseling tussen de hoofdrolspelers van de beide generaties.

Waar de jonge generatie doorgaans veel “goesting” heeft om de tanden erin te zetten en de vleugels uit te spreiden, is de rolwisseling in hoofde van de overdrager vaak heel wat minder evident. Vooral voor de zgn. “controlerende eigenaar” die graag zijn stempel drukt en de touwtjes het liefst in eigen han-

Gespecialiseerd onderzoek stelt deze rolwisseling als volgt voor:

● Overdrager: Leider ⟶ Co ­ leider ⟶ Adviseur

● Opvolger: Assistent ⟶ Co ­ leider ⟶ Leider

Doet een opvolger zijn intrede in het familiebedrijf, dan is het inderdaad niet ongebruikelijk dat hij, al dan niet na het doorlopen van een soort traineetraject, al gauw als een soort assistent van de overdrager functioneert. Neemt hij gaandeweg meer en meer verantwoordelijkheid en kan hij zich geleidelijk aan een aantal beleidsdomeinen toe-eigenen, dan komen we in de fase waarbij de oudere en jongere generatie samen het bedrijf runnen en als een tandem functioneren. Komt puntje bij paaltje, dan is het op dat moment echter nog vaak de overdrager die op het voorplan komt te staan met de jongere generatie in het kielzog. Van zodra deze posities wisselen en de opvolger in alle facetten als drager en uithangbord van het familiebedrijf wordt gezien, is de rolwisseling compleet.

Focus op het proces

den heeft, kan het evolueren naar de zijlijn of de achterban wel eens moeilijker vallen. Situaties waarbij de jonge en oudere generatie er qua gewenste snelheid van het rolwisselingsproces een andere mening op na houden, zijn dan ook niet uitzonderlijk. Waar het voor de ambitieuze opvolger soms niet snel genoeg kan gaan en er liefst van al “volle gas” wordt gegeven, houden bepaalde overdragers de voet eerder halsstarrig op de rem via allerlei mogelijke manieren om het proces te rekken. Dat een dergelijke situatie met twee snelheden voor wrevel zorgt en de continuïteit binnen het familiebedrijf alles behalve ten goed komt, hoeft dan ook weinig betoog.

Wil men liever niet in deze impasse terechtkomen, dan geven wij alvast volgende tips

Bij het opmaken van een familiecharter is het proces minstens even belangrijk als het resultaat. Waar familieleden doorgaans vlot en frequent met elkaar spreken over operationele onderwerpen, merken we dat dit met betrekking tot fundamentele zaken in de praktijk vaak veel minder gebeurt. Met elkaar overleggen over cruciale topics als visie, aandeelhouderschap, bestuur, volgende generaties, … vormt dan ook een bijzonder interessant leerproces, zowel inhoudelijk als op vlak van interpersoonlijke vaardigheden als communicatie, conflicthantering, compromisvorming, … Dat een actieve deelname van alle (toekomstige) familiale aandeelhouders trouwens een absolute voorwaarde vormt, zorgt voor een grotere harmonie in de familie, een sterkere gedeelde visie en een steviger betrokkenheid en loyaliteit.

• Plan en maak concreet! Durf het rolwisselingsproces in het familiecharter concretiseren in een tijdsgebonden traject door de vertaalslag te maken naar concrete transacties die mijlpalen vormen in het overdrachtsproces. Betrek hier bij voorkeur een neutrale moderator bij die de voortgang van het proces samen met jullie opvolgt.

• Hanteer een open blik!

Het is een utopie te denken dat de nieuwe generatie zomaar een kloon van de oude wordt. Sta als overdrager open voor de ongetwijfeld andere visie die de opvolger er op nahoudt m.b.t. de toekomst van het bedrijf, het personeelsbeleid, de eigen werk-privé balans, … . Vaak zijn deze veranderingen nodig om een evenzeer wijzigende markt het hoofd te blijven bieden. Sla als jonge generatie echter ook niet zomaar alle advies in de wind en gooi fundamentele waarden en de eigenheid van het familiebedrijf ook niet zomaar overboord.

• Leef (ook) naast het werk!

Maak als overdrager doorheen het opvolgingsproces geleidelijk aan werk van tijdsbesteding die niet aan het familiebedrijf is gerelateerd. Ga op zoek naar hobby’s, sociale engagementen, netwerken, … . Niets is immers meer nefast dan het lonken van een zgn. uitzichtloos zwart gat. Wil je gemakkelijker kunnen loslaten, zoek dan naar alternatieven om vast te grijpen. Ook hierrond worden in het familiecharter vaak afspraken gemaakt.

AUTEUR: Veerle Cool, Senior manager HR Solutions/ Adviseur familiebedrijven bij Vandelanotte

Bel 02 - 757 92 44

voor een demonstratie!

Nieuw

De NIEUWE rookgasanalyser voor inbedrijfstelling, inspectie, reparatie en onderhoud van cv-installaties

3 Rookgasanalyse, rendementsmeting en druk(verschil)meting met snelle en betrouwbare resultaten

3 Bediening naar keuze met het grote high-resolution touchscreen of via het handige ronde touchpad

3 Multi Memory-functie waarmee meerdere metingen in één meetrapport kunnen worden opgenomen

3 Compatibel met EuroSoft Attest applicatie voor digitale onderhoudsattesten

3 Duurzame ECO-sensortechnologie met snelle opstart- en reactietijd

3 Volledig EN 50379 deel 2 gecertificeerd

3 7 jaar garantie met OmniumKWS, ook op verbruiksonderdelen en sensoren

Meer informatie op eurolyzer.be

De verplichte koelmiddelboekhouding: beheer je koel- en klimaatinstallaties

De regelgeving rond gefluoreerde broeikasgassen (F-gassen) zorgt nog steeds voor flink wat beroering in de koelsector. Als eindgebruiker, groothandelaar, producent of als erkend koeltechnisch bedrijf heeft u met steeds strengere regels te maken op gebied van het gebruik van F-gassen. Het is bovendien verplicht om als HVAC-R professional in orde te zijn met de verplichte koelmiddelboekhouding van uw eigen bedrijf.

Context

F-gassen hebben een zeer hoog aardopwarmingspotentieel (GWPwaarde) en hebben hierdoor een grote (negatieve) invloed op de opwarming van de aarde. De Europese F-gassenverordening (EU 517/2014) zorgt ervoor dat het gebruik van F-gassen ontmoedigd wordt door een afbouw ervan door middel van quota’s. Daarnaast worden er steeds strengere restricties (ban voor koelmiddelen met een hogere GWP in welbepaalde applicaties) opgelegd vanuit Europa op het

Herziening van de F-gassenverordening: stand van zaken

Het Europees Parlement (EP) heeft met de stemming van 30 maart een stevig en ambitieus standpunt ingenomen over de herziening van de F-gassenverordening. Synthetische koudemiddelen, F-gassen zoals R32, zouden in nieuwe monoblocksystemen vanaf 2027 al uitgesloten worden. Uiteraard mogen bestaande installaties wel blijven worden bijgevuld. De komende jaren zal er nog wat gaan veranderen. De laag GWP F-gassen en zeker ook natuurlijke koudemiddelen (onder meer R290 (propaan)) zullen steeds belangrijker worden. Op de beurs ISH zagen we hoe R290 steeds meer op de voorgrond trad. Daarnaast zal er ook veel aandacht moeten gaan naar een duurzaam (energiezuinig) ontwerp en het hergebruik van materialen.

BELANGRIJK! Echter, nu volgen de onderhandelingen tussen het EP, de Raad en de Europese Commissie. Het staat dus nog niet vast hoe de eindtekst eruit zal zien. Techlink houdt jullie op de hoogte!

op de markt brengen van F-gashoudende koel- en luchtbehandelingsinstallaties, bijkomende regels voor het importeren van voorgevulde toestellen en de goede praktijk toepassen: lekcontrole, recuperatie van koelmiddel, registratie van koelmiddelgebruik (logboek, koelmiddelboekhouding).

Koelmiddelboekhouding

De Vlaamse regelgeving zegt wat in de koelmiddelboekhouding moet staan (zie artikel 53/7, 3°, van het VLAREL). Hieronder geven we slechts een leidraad om de grote lijnen te schetsen en op te frissen.

Raadpleeg artikel 53/7, 3°, van het VLAREL

Het erkende koeltechnisch bedrijf houdt onder meer de volgende zaken ten minste vijf jaar bij:

● per exploitant en per koelinstallatie of warmtepomp: onder meer de hoeveelheden koelmiddel die zijn toegevoegd of afgetapt;

● de hoeveelheid F-gassen die werden aangekocht met vermelding van de datum van aankoop en de naam van de leverancier;

● de hoeveelheid F-gassen en ozonlaag afbrekende stoffen die werden afgevoerd met vermelding van de datum van afvoer, de naam van de vervoerder en de bestemming van die koelmiddelen;

● de schriftelijke meldingen over het overschrijden van het maximaal relatief lekverlies;

Gesprek met de Vlaamse overheid

Heat+ had een gesprek met SVEN CLAEYS , beleidsmedewerker klimaat bij VEKA, en CHARLOTTE VANDENBUSSCHE , toezichthouder erken-

ningen bij afdeling Handhaving van het Departement Omgeving. Hierna volgt een samenvatting van het gesprek.

In de wetgeving staat dat het lekverlies op een installatie jaarlijks niet meer dan 5% per jaar mag zijn. Het lekverlies moet gemeld worden aan afdeling Handhaving als het lekverlies meer dan 100% bedraagt of 2 jaar achter elkaar meer dan 10% bedraagt. Wat als een installatie 8% lekverlies heeft?

Vooraleer de vraag te beantwoorden, willen we eerst context geven bij deze vraag.

Lekken kunnen worden vastgesteld gedurende de wettelijk voorgeschreven periodieke lekdichtheidscontroles (frequentie afhankelijk van de koelmiddelinhoud) of bij vaststellingen van storingen aan de koelinstallatie. Door middel van lekdetectie gaat de erkende koeltechnicus na of en waar er zich lekverliezen aan de installatie voordoen. Bij het uitvoeren van controles door de afdeling Handhaving wordt er streng toegekeken of de verplichte lekdichtheidscontroles zijn uitgevoerd en geregistreerd.

Een installatie mag maximaal 5% relatief lekverlies per kalenderjaar hebben. De berekening van het lekverlies noteert de koeltechnicus in een installatiegebonden logboek en houdt het koeltechnisch bedrijf bij in de koelmiddelboekhouding. Na de bijvulling van de koelinstallatie wordt het logboek telkens aangevuld. Indien een installatie 2 kalenderjaren op rij meer dan 10% relatief lekverlies heeft, moet die installatie binnen de 12 maanden buiten dienst worden gesteld. Hiervan kan afgeweken worden door middel van een afwijkingsaanvraag. De afwijkingsaanvraag moet binnen de 14 dagen schriftelijk gemeld worden aan de afdeling Handhaving. Afhankelijk van de situatie oordeelt afdeling Handhaving of de installatie al

dan niet buiten dienst moet worden gesteld.

Het antwoord op de vraag is dat er in dit geval geen melding nodig is, maar het blijft een milieumisdrijf. Als een lek wordt vastgesteld dan moet de exploitant zo snel mogelijk het lek laten herstellen. Het koelmiddel mag pas opnieuw worden toegevoegd nadat het lek is hersteld. Eenmaal hersteld dient men een vervolglektest te laten uitvoeren.

Wat stellen jullie vaak vast in de praktijk? Bepaalde tips hierbij voor onze koeltechnische installateurs?

1Onwetendheid over de verplichtingen bij koeltechnische bedrijven en exploitanten

Exploitanten van koelinstallaties, airco’s en warmtepompen zijn vaak niet op de hoogte van de uitbatingsvoorwaarden die op Europees en op Vlaams niveau zijn uitgevaardigd. Deze regelgeving is niet altijd eenvoudig en kan mogelijk ook verwarrend zijn. Afhankelijk van het type koelmiddel en de hoeveelheid aanwezig in de installatie, gelden immers andere regels. De Vlaamse overheid ontwierp daarom op maat van de exploitant of

eigenaar van koeltoepassingen een online hulpmiddel om na te gaan of men bij het uitbaten van de installatie aan de milieuregelgeving voldoet. Na het beantwoorden van een aantal eenvoudige vragen over de koelinstallatie krijgt men adviezen over de onderhouds- en lekcontroleverplichtingen voor het uitbaten van zo’n koeltoepassing. De exploitant komt zo te weten of er een initiatief moet worden ondernomen om in orde te zijn met de regelgeving en of er zaken zijn die aan het erkende koeltechnische bedrijf dat instaat voor het onderhoud, moet worden voorgelegd. Het is de verantwoordelijkheid van het koeltechnisch bedrijf om de exploitant in te lichten over de wettelijke verplichtingen rond het uitbaten van de koelinstallatie en eventuele tekortkomingen te signaleren (onvolledig logboek, lekkage van koelmiddel, …).

TIP VOOR EXPLOITANT! Doe de zelftest

Multi + Een alles-in-één oplossing

Multi+

Eén enkel systeem voor verwarming, koeling en sanitair warm water

Inefficiënte of verouderde systemen vervangen door een moderne oplossing! Dat kan op een eenvoudige manier.

De Multi+ is dé ideale warmtepomp om in kleinere woningen een verouderd verwarmingssysteem te vervangen. Bespaar energie en geniet elke dag van een aangenaam comfort.

ū Eenvoudige installatie: sluit een 90 of 120 liter warm watertank en tot 3 airconditioning units aan op één enkele Multi+ buitenunit

ū Eenvoudige configuratie: sneller installeren dankzij voorgeprogrammeerde instellingen

ū Non-stop comfort: een speciale ‘comfort’ stand garandeert sanitair warm water, zelfs indien de rest van de het appartement wordt afgekoeld

ū Besparing op energiekosten: dankzij een hoog rendement en een efficiënt koelmiddel R32 met een lage GWP

TIP VOOR KOELTECHNISCH

BEDRIJF! Als u corrigerende maatregelen voorstelt aan de exploitant doe het dan zeker schriftelijk (per brief of per e-mail) maar mondeling mag niet. Anders kan het een welles-nietesspelletje worden.

2

Bijvulling van een koelinstallatie zonder herstel

Een lekkage dient eerst herstelt te worden alvorens er opnieuw koelmiddel aan de installatie mag toegevoegd worden. Het toevoegen van koelmiddel aan een installatie zonder deze eerst te herstellen is not done. Dit omwille van het feit dat de kans op emissie van het bijgevulde koelmiddel enorm hoog is. VLAREL stelt in de bijzondere gebruikseisen dat het koeltechnisch bedrijf al het mogelijke doet om lekkage van f-gassen te voorkomen of tot een minimum te beperken.

3De periodieke lektest

Een misvatting is de interpretatie van de timing van de periodieke lektest. Indien een installatie om de 6 maanden moet onderworpen worden aan een periodieke lektest, dient dat effectief om de 6 maanden te gebeuren. Het komt voor dat deze periode verkeerd geïnterpreteerd wordt. Om een voorbeeld te geven, een periodieke lektest wordt twee keer per jaar uitgevoerd, in januari en in november.

4Het logboek wordt vaak onvolledig ingevuld of ontbreekt zelfs

Een volledig en correct ingevuld logboek laat toe om de werkzaamheden aan de koelinstallatie en de periodieke verplichte lekdichtheidscontroles op te volgen. Zo kan aan de hand van de notities in het logboek bij een volgende controle of onderhoudsbeurt aandacht worden geschonken aan onderdelen die in het verleden voor problemen he-

bben gezorgd. Het gebruik van het logboek zorgt ervoor dat een onderhoud efficiënt kan verlopen en dat aandachtspunten voor een volgend onderhoud meteen meegenomen worden.

Het logboek kan zowel op papier als digitaal worden bijgehouden. Belangrijk is dat het ter plekke bij de koelinstallatie kan worden geconsulteerd door zowel het koeltechnisch bedrijf, de eigenaar als de bevoegde overheid. Bij een papieren versie kan het handschrift ook voor de nodige verwarring zorgen.

TIP! De regelgeving zegt wat in het logboek moet staan (§8. van artikel 5.16.3.3. van Vlarem II).

5Geen overdracht van gegevens bij wijziging van onderhoudscontract koelinstallatie

In de praktijk gebeurt het dat er gegevens van de koelinstallatie (bv. het logboek) verloren gaan wanneer het onderhoud van de koelinstallatie wordt overgenomen door een ander koeltechnisch bedrijf. Het is dan ook belangrijk voor de exploitant om de historiek van de werkzaamheden aan de koelinstallatie zelf te kunnen bewaren en hier duidelijk afspraken te maken met de koeltechnisch bedrijf.

Tot slot

LET OP! Het logboek wordt doorgaans ingevuld door de koeltechnicus die werkzaamheden heeft verricht aan de installatie. De verantwoordelijkheid voor een volledig en correct ingevuld logboek ligt zowel bij de koeltechnicus die het logboek invult als bij het koeltechnisch bedrijf waarvoor de koeltechnicus werkt en de eigenaar en/of exploitant van de koelinstallatie.

Ondanks inspectiecampagnes, sensibilisering en verplichte certificering zien we nog altijd dat lekkage van F-gassen uit koeltoepassingen vaak nog aan de hoge kant ligt. De noodzakelijke overschakeling naar milieuvriendelijke alternatieve koelmiddelen brengt echter nieuwe uitdagingen met zich mee.

Vanuit het VEKA horen we dat een doelgerichte, vlotte kennisverspreiding en communicatie omtrent lekdichtheidsproblematiek en alternatieve koelmiddelen daarom noodzakelijk is. Als Techlink kunnen we dit enkel toejuichen en hopen dat het VEKA verder in overleg met de sector wil samenwerken.

Less is more

ComfoAir Flex plafond ventilatie-unit

De b elan gr i j kst e d i n g en in h et le v en blijven va ak o n ge zie n

Daarom is het Zehnder ComfoAir Flex ventilatiesysteem slim ontworpen met een extra compact formaat, flexibele installatie, zeer laag verbruik en een ingebouwde vochtsensor. En de bediening? Die gebeurt eenvoudig van op afstand. Geheel volgens het minder-is-meerprincipe.

Ontdek de ComfoAir Flex op: zehnder.be/nl/comfoair-flex

OPSIVENT®

Concentrische ventilatie voor systeem D

Het OpsiVent systeem is een kwalitatieve oplossing, ideaal voor de aansluiting van systeem D ventilatietoepassingen. Dankzij de rubberdichting, is OpsiVent bruikbaar voor toepassingen met luchtdichtheidsklasse D (volgens EN 12237).

De concentrische galva elementen (buis in buis systeem) zijn makkelijk monteerbaar en laten toe tijdsbesparend te werken. Zowel de aanvoer van verse lucht als de afvoer van verbruikte lucht verlopen via 1 binnen- en 1 buitenbuis. Er is minder slijpwerk ter plaatse nodig, en bovendien wordt ruimte gewonnen in de technische koker van het gebouw. De besparing in werkuren kan op deze manier maar liefst 20% bedragen tov een klassiek systeem.

> DUBBELWANDIGE AANSLUITSTUKKEN

> LUCHTDICHTE APPLICATIE

> TIJDSBESPAREND

> RUIMTEBESPAREND

> MONTAGEVRIENDELIJK

CONTACTEER ONS VOOR MEER INFORMATIE

PRONOX NV - Industrieterrein “De Prijkels” Venecoweg 22, B-9810 Nazareth (België) +32 (0)9 381 09 40 - info@opsinox.com WWW.OPSINOX.COM

De werknemers van Techlink staan dagelijks voor jou op de barricaden. Ze vertegenwoordigen onze sector in heel wat vergaderingen, beantwoorden al jouw vragen en doen zoveel meer. Toch verschuilt zich achter de façade ook gewoon een mens met zorgen en dromen.

MAGALI MANNAERTS

→ Geboren op 4 december 1977

→ Sterrenbeeld: Boogschutter

→ Functie: Office Manager

→ In dienst sinds 1 februari 2019

→ Lievelingseten: Witloof met hesp

→ Favoriete muziek: Pop

“Mijn deur staat altijd open, ook letterlijk”

Als je naar Techlink belt of eens persoonlijk langskomt, dan is de kans groot dat je Magali aan de lijn hebt of tegenkomt. Ze is een onmisbare spin in het Techlink-web geworden. Doordat ze altijd rondloopt in het kantoor, kent ze iedereen. ‘Voornamelijk omdat ik met iedereen een praatje maak’.

Magali heeft als Office Manager al ettelijke kilometers op de teller. ‘Je moet als Office Manager geen schrik hebben om je handen uit de mouwen steken en mensen te helpen want je bent het aanspreekpunt in het bedrijf. Het is een enorme veelzijdige functie, eentje waarmee je impact kan maken op diverse aspecten van de bedrijfsvoering. En bovenal een rol waarin ik mijn oplossingsgerichtheid kan tonen.’

Nieuwe woonst

Haar grootste oogappels? Dat zijn ongetwijfeld haar twee zonen: Maxim (7 jaar) en Tibo (10 jaar). Hun toenmalige woonst werd te klein en in 2015 besloten Magali en haar partner (Karl) om op zoek te gaan naar een grotere woonst. Ze vonden toen een geschikte bouwgrond. Op korte termijn wouden ze hierop een eigen huis bouwen waarvan ze altijd hadden gedroomd.

Begin 2019 viel de jongste zoon echter ziek waardoor alle bouwplannen moesten worden stopgezet. ‘Toen gingen al onze zorgen naar hem. We hadden geen tijd om aan iets anders te denken.’ Twee jaar later kregen ze goed

nieuws en is de jongste zoon aan de beterhand. In 2021 konden ze samenzitten met de architect en in juli van dat jaar ging de bouw van start.

‘We hebben voor houtskeletbouw gekozen, hierdoor stond onze woning er op een jaar tijd en heeft ons huis een kleine ecologische voetafdruk. Karl is een echte klusser en kon de doe-het-zelver in zichzelf naar boven halen. (lacht) Ook ikzelf heb al een handje toegestoken maar vind de inrichting het leukste om te doen.’

Voetbalmama

Haar zonen houden enorm van voetbal, wat Magali dus ook een echte voetbalmama maakt. Veel van haar vrije tijd brengt ze door in de stadia van VK Linden en K.V.C.  Kessel-Lo waar ze supportert naast het voetbalveld in weer en wind. Er heerst binnen beide clubs een open, vertrouwensvolle en opbouwende sfeer.

‘Doordat ze voor twee verschillende ploegen spelen, ben ik ook taxi mama. (lacht) Van hot naar her rondrijden is soms wel vermoeiend maar eenmaal ter plaatse vergeet ik dat ook snel weer. Het is eigenlijk heel leuk om mijn zoontjes aan te moedigen en ze naar de overwinning te schreeuwen. (knipoogt) Het leidt ook tot meer samenhang met de andere voetbalouders, trainers … . Ik vind het belangrijk dat ze sport beoefenen in groepsverband want het bevordert de sociale contacten en interacties, is goed voor de lichaamsbeweging en het is gewoonweg beter dan de hele tijd voor een scherm te zitten.’

Wilo met slimme en duurzame oplossingen tijdens ISH 2023

Van 13 tot 17 maart kwamen internationale experts uit de HVAC sector in Frankfurt samen tijdens de ISH, ‘s werelds belangrijkste beurs voor HVAC- en waterbeheer. De Wilo Group was één van de meer dan 2000 exposanten uit 54 landen. Op de stand van om en nabij 800 vierkante meter toonden experts uit de multinationale technologiegroep oplossingen voor de grotere milieueisen die aan de sector worden opgelegd, maar ook voor eenvoudige inbedrijfstelling, exploitatie en onderhoud. Bezoekers van de ISH konden kennismaken met het waterstofsysteem H2POWERPLANT, dat is ontwikkeld door Wilo in samenwerking met de technologiepartners Schneider Electric, Enapter en Proton Motor. Technische oplossingen voor de uitdagingen voor hedendaags gebouwbeheer die Wilo in Frankfurt presenteerde, omvatten de intelligente, netwerkcompatibele inline droogloperpomp Wilo-Stratos GIGA2.0-I, het drinkwatercirculatiesysteem Wilo-SiFresh met continue temperatuurbewaking, en de modulaire opvoerinstallatie Wilo-DrainLift SANI CUT-S, met geïntegreerd snijwiel. www.wilo.be

KESSEL AG stelt de veelzijdige kleine opvoerinstallatie Minilift S voor

Onder het motto “Miniformaat. megasterk” presenteert afwateringsspecialist KESSEL de nieuwe

kleine opvoerinstallatie Minilift S: een ruimtebesparende en multifunctioneel inzetbare oplossing voor huishoudelijk grijswater. Wastafel, vaatwasser of douche: de compacte installatie heeft vijf aansluitmogelijkheden voor toevoeren van fecaliënvrij afvalwater en de persleiding kan zowel aan de linker- als aan de rechterkant worden aangesloten. De verstelbare vlotterschakelaar kan op twee hoogten worden vastgezet, zodat het bruikbare volume efficiënt kan worden

aangepast aan de hoeveelheid afvalwater en kan worden ingesteld bij welk waterniveau de opvoerinstallatie gaat pompen. Dankzij de voorgemonteerde onderdelen en verschillende aansluitmogelijkheden kan de aansluitklare pomp heel flexibel worden ingebouwd, zonder gereedschap en zonder te hoeven boren. Door de praktische eenhandssluiting kunnen de pomp en de geïntegreerde terugslagklep ook zonder gereedschap worden schoongemaakt en onderhouden. www.kessel-nederland.nl/minilift-s

Resideo lanceert producten om te beschermen tegen waterschade

De L-serie van Resideo helpt consumenten zich te beschermen tegen kostbare waterschade en de noodzaak om claims in te dienen voor woonverzekeringen. De Resideo L1 WiFi- waterlekkage- en vorstdetector waarschuwt consumenten voor lekkende of bevroren leidingen via smartphone-meldingen, waarschuwingen op locatie en een alarm. Terwijl de betaalbare Resideo Braukmann L5 WiFi-waterlekkage-afsluiter automatisch de watertoevoer naar de woning afsluit wanneer deze een waterlek detecteert. Dit doet hij na een melding via de aangesloten sensorkabel of door een gekoppelde Resideo WiFi-waterlekkage- en vorstdetector. Dit betekent dat de twee producten samen een compleet verdedigingssysteem vormen tegen waterlekkage. De producten zijn verbonden via de Resideo Smart Home app. www.resideo.com/be/nl/

Nieuw: Complete beveiliging tegen waterlekkage

De L1 WiFi-waterlekkage- en vorstdetector waarschuwt klanten voor waterlekkages, en helpt samen met de L5 WiFi-waterlekkage-afsluiter lekkages te stoppen bij de bron.

BURGERHOUT

CONCENTRISCH

ROOKGASAFVOERSYSTEEM

TwinSafe is een uiterst veelzijdig, concentrisch rookgasafvoersysteem voor HR-ketels. De buitenkant is vervaardigd van gepoedercoat metaal. De binnenpijp is gemaakt van PP met een HR EPDM afdichtring.

TwinSafe geeft geen vervuiling in de HR cv-ketel door de kunststof binnenpijp. Met de uitzetting van de kunststof binnenpijp hoeft u geen rekening te houden. De uitzetting van de binnenpijp is namelijk fabrieksmatig in de constructie geborgd. Met het TwinSafe concentrische rookgasafvoersysteem van Burgerhout bent u langdurig verzekerd van een veilige werking voor al uw nieuwbouw en renovatie projecten

Voor meer informatie: burgerhout.com/be/nl/twinsafe/

© 2023 Resideo Technologies, Inc.

Regel het via de Resideo App

L5 WiFi-waterlekkageafsluiter

L1 WiFiwaterlekkageen vorstdetector

Nieuwe inlinepompen voor de gebouwentechniek

Als één van de hoogtepunten op de ISH van dit jaar presenteerde KSB een nieuwe serie volledig geïntegreerde inline-circulatiepompen. Bij de ontwikkeling van de intelligente en hoog-efficiënte pompserie EtaLine Pro hebben de ontwerpers hun focus niet alleen gericht op een uitzonderlijk laag energieverbruik, maar ook op economisch gebruik van materialen. Het compacte pompontwerp is een gevolg van toepassing van een hoge toerental hydrauliek. Deze compacte uitvoering zorgt voor besparing van diverse materialen ten opzichte van de bestaande pompen: 44 procent minder aluminium, 49 procent minder gietijzer, 68 procent minder magnetisch plaatstaal en 73 procent minder koper. www.ksb.com/nl-nl

Nieuwe magnetische vuilafscheiderfilter voor hoge systeemefficiëntie

Brandschoon systeemwater is van groot belang om de maximale efficiëntie van een verwarmings- en koelinstallatie op lange termijn te garanderen. Vuildeeltjes in het systeem kunnen een slechte werking, storingen en vastgelopen componenten veroorzaken. De nieuwe magnetische vuilafscheider-filter CALEFFI XF filtert op superieure wijze, voor een ongeëvenaarde systeemreiniging en permanente bescherming van alle installatie-onderdelen. Zo draagt hij bij aan een optimaal rendement, hoog comfort en een lange levensduur van het systeem. Alles is voorhanden om je te onders-

teunen bij het installatieontwerp met dit nieuwe toestel. Op de Caleffi website vind je alle technische kenmerken en kan je bestekteksten, BIM- en CAD-bestanden downloaden. In de gedetailleerde technische documentatie staat perfect omschreven, met duidelijke schema’s, hoe je de CALEFFI XF installeert en onderhoudt.

www.caleffi.com

Bosch Thermotechnology werd omgedoopt tot “Bosch Home Comfort Group”

Sinds 1 april 2023 werd Bosch Thermotech nology omgedoopt tot “Bosch Home Comfort Group”.

‘Deze naamsverandering is de volgende logische en consequente stap na het vastleggen van het bedrijfsdoel “Make. Home. Comfort. Green.” een jaar geleden’, be nadrukt Jan Brockmann, voorzitter van de divisie Thermotechnology van Bosch. ‘De nieuwe naam onderstreept ons innovatieve productgamma en ons engagement om de wereldwijde megatrend naar elektrificatie aan te sturen door onze activiteiten op het vlak van warmtepompen, hybride toestellen en airconditioning sterk uit te breiden. Met de uitgebreide elektrificatie van alle energiestromen en de intelligente en efficiënte interactie tussen alle verbruikstoestellen in het gebouw combineren we een duurzame levensstijl met een hoog comfortniveau.’ www.bosch-thermotechnology.com/be/

Testo lanceert nieuwe compact-klasse

HVAC meetinstrumenten

Testo, de wereldleider in innovatieve meetoplossingen, lanceert zijn nieuwe klasse compacte handmeetinstrumenten. Dankzij de snelle meting en weergave van meetwaarden maar ook hun gebruiksgemak zetten de toestellen een nieuwe standaard voor installateurs en technici voor een hele resem aan toepassingen: installatie en onderhoud van airco-, ventila-

Jan Brockmann, voorzitter van de divisie Bosch Thermotechnology

pipelife.be

STILLER. STERKER. SNELLER.

MASTER 3 PLUS is het meest complete meerwandige PP binnenriolering systeem van Pipelife. Mail voor meer informatie naar buildings@pipelife.be

tie- en verwarmingssystemen, het waarborgen van de binnenluchtkwaliteit, drukmeting in industriële toepassingen, temperatuurmeting in laboratorium- of levensmiddelenomgevingen, enzovoort. De nieuwe compact-instrumenten worden ook ondersteund door de testo Smart App. www.testo.com/nl-BE/

Soudal investeert in voorgecomprimeerde zwelbanden en neemt de Franse marktleider Tramico over

Soudal heeft het Franse bedrijf Tramico overgenomen, marktleider in voorgecomprimeerde schuimtapes voor de bouwsector met hoofdkantoor en productiefaciliteit in Gournay-en-Bray. Met meer dan 60 jaar ervaring heeft Tramico een leidende positie verworven op de markt voor waterdichte voegafdichting en geluidsisolatie. In Frankrijk is hun merk Compriband® synoniem geworden voor waterdichting met voorgecomprimeerde zwelbanden.

Bart Moonen (Soudal NV), Hayley Crosby (Vita Group), Stuart Rob ( Vita Group), Vic Swerts (Soudal NV), Dirk Coorevits (Soudal NV), Jurgen Vandervelden (Soudal NV), Ronan Bariou (Tramico)

Het product vult de productportefeuille van Soudal in de sector van voegafdichting en raamconstructie verder aan. Soudal is al tientallen jaren zeer actief op de Franse markt met een lokaal hoofdkantoor in Lyon. Het heeft een sterke positie ontwikkeld op de bouw- en retailmarkt met een breed assortiment PU-schuimen, afdichtingsmiddelen en lijmen. Het combineren van de knowhow van de respectievelijke productgroepen van Soudal en Tramico zal dan ook synergiën opleveren om een breed klantenbestand in de bouw nog beter te bedienen dan vandaag.

www.soudal.com

Radiatoren in mat-zwart

De meest discrete elektrische verwarming die je overal waar er stroom is, kan plaatsen, is e-vert. Dankzij de intelligente RF-thermostaat kan je e-vert sturen in

4 mogelijke standen. De bediening is ergonomisch met achtergrondverlichting en kan tot 3 radiatoren aansturen in één ruimte. Nu ook verkrijgbaar in matzwart. De heda 2.0 handdoekdroger is uiterst geschikt voor grote projecten waar aantallen en prijs een doorslaggevende rol spelen. Beschikbaar in zowel wit als zwart, met zes mogelijke aansluitingen, vier regelbare bevestigingsklemmen, en met stevige beschermende verpakking, heda 2.0 is jouw perfecte projectkeuze.

www.desco.be

LENTEACTIE 2023

SORTIMO L-BOXX MET KLEMMEN (SERIES 221 & 2273) EN GELBOX + ACCESSOIRES

REF. 887-1037

€163,-*

INHOUD

100 “COMPACT UNIVERSELE” klemmen

2 x 0,14 ... 4 mm² (s)

2 x 0,2 ... 4 mm² (m, ma) Ref. 221-412

100 ”COMPACT“ klemmen

2 x 0,5 ... 2,5 mm² (m) Ref. 2273-202

60 Inline connectors

0,2 ... 4 mm² (s, m)

0,2 ... 2,5 mm² (ma) Ref. 221-2411

50 “COMPACT UNIVERSELE” klemmen

3 x 0,14 ... 4 mm² (s)

3 x 0,2 ... 4 mm² (m, ma) Ref. 221-413

100 ”COMPACT“ klemmen 3 x 0,5 ... 2,5 mm² (m) Ref. 2273-203

Gelbox max. 4mm²

1x Ref. 207-1331

1x Ref. 207-1332

1x Ref. 207-1333

Beschikbaar bij uw WAGO groothandel vanaf 8 mei 2023 tot einde voorraad.

*Adviesprijs excl. BTW. Drukfouten, fouten en wijzigingen voorbehouden.

WAGO is a registered trademark of WAGO Verwaltungsgesellschaft GmbH.

GELBOX

25 “COMPACT UNIVERSELE” klemmen

5 x 0,14 ... 4 mm² (s)

5 x 0,2 ... 4 mm² (m, ma)

Ref. 221-415

100 ”COMPACT“ klemmen 5 x 0,5 ... 2,5 mm² (m) Ref. 2273-205

+ accessoires

1 x Ref. 221-2503

2 x Ref. 221-500

1 x Ref. 221-500/000-053

1 x Ref. 221-500/000-006

5 x Ref. 221-941

5 x Ref. 221-941/000-006

2 x Ref. 2273-500

www.wago.com

Duco lanceert nieuwe

wervingscampagne en jobsite

Duco Ventilation & Sun Control, ventilatie- en zonweringspecialist, is in volle verandering en expansie op meerdere domeinen. Om die groei op te vangen is het bedrijf volop op zoek naar nieuwe, enthousiaste krachten. Om het invullen van openstaande vacatures extra zuurstof te geven, sloegen HR en marketing de handen in elkaar. Dit resulteerde in een krachtige wervingscampagne met een nieuwe, aantrekkelijke jobsite en een aantal ‘real-life’ wervingsvideo’s. Werknemers

zijn de motor van het bedrijf. Investeren in mensen is dan ook een speerpunt voor Duco. Dit komt tot uiting in dingen zoals moderne kantoorgebouwen, financiële gezondheid, investeringsplannen. https://jobs.duco.eu/nl/

TECHNISCH COMITÉ

en klimaatregeling’: werkprogramma

Buildwise heeft onlangs de werkprogramma’s van al zijn Technische Comités (TC) voor 2023 en de daaropvolgende jaren gepubliceerd in een document dat voor iedereen toegankelijk is op de website buildwise.be (rubriek ‘Technische Comités’).

Het werkprogramma

2023 van het Technisch

Comité ‘Verwarming en klimaatregeling’ omvat diverse acties met betrekking tot de verwarming, koeling en ventilatie van gebouwen.

In het werkprogramma vind je ook meer details over de verschillende acties, de manieren om deze te valoriseren en hun verwachte impact op de bouwsector.

Er wordt ook dieper ingegaan op de toekomstige thema’s waarover het TC zich zal buigen met het oog op komende concrete acties.

‘Verwarming

De enige Belgische vakbeurs voor alle installatietechnieken

www.ins tallday.be

• Install Tomorrow - War for Talent

• Techlink denkt aan de installateur van morgen. Samen met Constructiv en Volta is er een apart programma voor de leerlingen uit het secundair onderwijs.

• Installateurs en praktijkverhalen

organisatie:

• Gratis toegang voor bouwprofessionals.

• Gratis catering.

• Meer dan 200 standhouders zullen aanwezig zijn.

mediapartners:

initiatief van:

Is een hybride warmtepomp interessant bij renovatie?

Kies dan voor zonnepanelen om je warmtepomp van elektriciteit te voorzien.

en een daling van de CO2-uitstoot tot 40%. Nog duurzamer verwarmen?

zo bruikver je minder, zonder comfortverlies. Een energiebesparing tot 25%

Dan springt de condensatieketel bij (bv. op koude dagen). Het systeem kiest op elk moment de interessantste energiebron,

Is dit niet voldoende?

De warmtepomp verwarmt je woning met gratis omgevingswarmte.

gascondensatieketel én een elektrische lucht-waterwarmtepomp.

Een hybride verwarming combineert twee systemen: een klassieke