i nterv i e w
Α
ccording to Greek mythology, Thrace was the daughter of Oceanus and Parthenope and the sister of Europa. Geographically, during ancient times, the borders were delineated from the Danube River to the north, the Aegean Sea to the south and from the Black Sea and Propontida in the east all the way to the Axios and Morava Rivers to the west. Today, the northern section of Thrace is part of Bulgaria; the west belongs to Greece and the eastern part to Turkey. Enchanted by its history, the mosaic of customs and traditions as well as by the people of Thrace, Angeliki Giannakidou began decades ago amassing objects, documents, stories and memories which collectively form the identity of the region. In 2002, she established the Ethnological Museum of Thrace in Alexandroupolis whose goal is the study, research and promotion of its culture. Housed in a neoclassical stone building built in 1899, the museum has undertaken various activities, leading to it being nominated in 2005 for the European Museum of the Year Award, winning Honorable Mention for its significant contribution to the local community. Moreover, despite the fact that ensuring the economic survival of the museum was a sole effort on the part of Angeliki Giannakidou and her family, she has always acted with the firm belief that “museums house the memories of a society and they belong to it.” Τα μουσεία ανήκουν στην κοινωνία, υποστηρίζει η Αγγελική Γιαννακίδου, η γυναίκα που ανέλαβε την πρωτοβουλία να διασώσει και να προβάλει την ιστορική μνήμη της Θράκης. Κατά την ελληνική μυθολογία, η Θράκη ήταν κόρη του Ωκεανού και της Παρθενόπης, αδερφής της Ευρώπης. Γεωγραφικά, στην αρχαιότητα η περιοχή της οριζόταν από τον Δούναβη στα βόρεια έως το Αιγαίο στα νότια και από τη Μαύρη Θάλασσα και την Προποντίδα (ανατολικά) έως τους ποταμούς Αξιό και Μοράβα (δυτικά). Σήμερα, η Βόρεια Θράκη αποτελεί τμήμα της Βουλγαρίας, η Δυτική της Ελλάδας και η Ανατολική της Τουρκίας. Γοητευμένη από την ιστορία, το ψηφιδωτό των ηθών και των εθίμων αλλά και από τους ανθρώπους της Θράκης, η Αγγελική Γιαννακίδου ξεκίνησε δεκαετίες πριν να συλλέγει αντικείμενα, ντοκουμέντα, ιστορίες και μνήμες που συνέθεταν την ταυτότητα του τόπου. Το 2002 ίδρυσε στην Αλεξανδρούπολη το Εθνολογικό Μουσείο Θράκης, με στόχο τη μελέτη, την έρευνα και την προβολή του πολιτισμού της. Στεγαζόμενο σε ένα πέτρινο νεοκλασικό κτήριο του 1899 και αναλαμβάνοντας ποικίλες δράσεις, το 2005 προτάθηκε για το Πανευρωπαϊκό Βραβείο Μουσείων και έλαβε Εύφημη Μνεία για τις παρεμβάσεις του στην τοπική κοινωνία. Άλλωστε, αν και η πορεία για την εξασφάλιση της οικονομικής ευζωίας του μουσείου υπήρξε μοναχική για την Αγγελική Γιαννακίδου και την οικογένειά της, η ίδια δρα πάντα σύμφωνα με το πιστεύω της πως «τα μουσεία στεγάζουν τη μνήμη της κοινωνίας και σ’ αυτήν ανήκουν».
The
keeper
of culture
A strong supporter of the idea that museums belong to the community, Angeliki Giannakidou is a woman who undertook the initiative to rescue and promote the historical significance of Thrace. by Yiouli Sikioti
64
HOTEL GRANDE BRETAGNE
HOTEL GRANDE BRETAGNE
65
i nterv i e w Thrace. What are the first images that come to your mind when you hear this historic crossroads of Southeast Europe? The mist covering the fluid borders where the legendary Evros River meets with the Arda and Tountza rivers, in Tripotamos. Swans and herons in rushy wetlands, lauded in song from the time of Aristophanes. The valley planted with corns and sunflowers. Pomak villages and tobacco plantations nestled in the outskirts of Rhodope. Vineyards and olive groves holding century-old memories in their trunks. The smell of toasted sesame seeds. The vociferous, filled with contradictions, open-air markets in modern cities. The old school cafés (kafenia) in the traditional settlements of North Evros, where you can’t help feeling guilty about the loss and destruction of the countryside. All of these images at the crossroad between East and West give us a great deal of significant variety, as does the anthropography of the Thrace region. In its cultural physiognomy’s palimpsest one can realize facts and detect records that recount stories with complex cultural meanings. Probably due to its remote nature, Thrace is one of the ‘undiscovered’ parts of Greece. What makes up its ‘soul’? The frontier. The two-fold distinction between life and location. That, which you must safeguard but also you have to overcome in order to meet each other and to proceed together without getting lost. Defending our personality, respecting that which is different than us and the necessity for diversity form the foundations upon which our society here in Thrace was constructed. All of this, next to the fluid borders of the river. The location, as is always the case, defines the relationship between man and nature. Nature, a mythical framework which bore Gods and demi-Gods, nurtured events-rituals. These sacred acts were interwoven with the need for “the intervention, the Grace and the nemesis of God”. Even until today, with all that has transpired, one can easily acknowledge the fundamental relationship between man and the matrix surrounding all forms of life: Mother Earth. Thrace is a deeply mysterious place which retains its ancient elements to this day. Events, rituals and ceremonies, such as the “kourbani’ (which means “sacrifice”) to honor a Saint or “Baba”, traditional ceremonies center around the symbols and messages of another social order and of another life which has the power to reveal the significance of both internal and social processes.
66
HOTEL GRANDE BRETAGNE
“I never saw popular culture trapped in folklore. I dealt with it as a living thing, with financial, social and political functions which varied in the course of historical development.”
Why did you name the museum “ethnological” and not “folklore”? The location inspires every project. The Ethnological Museum of Thrace was established in order to preserve the historical memory of Thrace and to investigate and promote its culture. The cultural physiognomy of Thrace ‘embodies’ cultural remains of diverse groups of people, with different ethnicities and cultural backgrounds. I am interested in from when, how and why a unique and diverse cultural voice is expressed in Thrace on a daily basis and for centuries - something which occurs in many cases up to now. We are interested in history, society, the communities and the stories of the people beyond a simple record of the folkloric approach to life. Even though you have rescued thousands of objects, manuscripts and photographs, you can only exhibit a fraction of these in the museum. What is the criterion on which you base your decision and what, in essence, can the visitor see? A choice was made for materials which represent the financial and social life of the wider region of Thrace, starting from the beginning of the 18th century until the beginning of the 20th century. The dress conventions of the different groups are highlighted through 22 costumes. The
Θράκη. Ποιες είναι οι πρώτες εικόνες που σας έρχονται στον νου στο άκουσμα του ιστορικού αυτού σταυροδρομίου της νοτιοανατολικής Ευρώπης; Οι καταχνιές στο ρευστό σύνορο του Έβρου, εκεί όπου σμίγει το μυθικό ποτάμι με τον Άρδα και τον Τούντζα, στο τριπόταμο. Καλαμιώνες στους υδροβιότοπους με κύκνους και ερωδιούς, τους τραγουδισμένους από την εποχή του Αριστοφάνη. Ο κάμπος με τα καλαμπόκια και τα ηλιοτρόπια. Οι παρυφές της Ροδόπης με τα Πομακοχώρια και τα καπνοχώραφα. Οι αμπελώνες και οι ελαιώνες που κρατούν μνήμη αιώνων στους κορμούς τους και τη μυρωδιά του ψημένου σουσαμιού. Τα πολύβοα παζάρια στις σύγχρονες πολιτείες της, γεμάτα αντιθέσεις. Τα καφενεδάκια στους παραδοσιακούς οικισμούς του Βόρειου Έβρου, εκεί που σε παραφυλάει η ενοχή για την απώλεια και την καταστροφή της επαρχίας. Όλες οι εικόνες σ’ αυτόν τον ενδιάμεσο χώρο Ανατολής-Δύσης έχουν μια εντυπωσιακή ποικιλομορφία, όπως και η ανθρωπογεωγραφία της Θράκης. Στο παλίμψηστο της πολιτιστικής της φυσιογνωμίας αναγνωρίζεις στοιχεία και ανιχνεύεις εγγραφές που διηγούνται ιστορίες με σύνθετες πολιτισμικές σημασίες. Ίσως λόγω του ακριτικού χαρακτήρα της, η Θράκη είναι ένα από τα πιο «άγνωστα» κομμάτια της ελληνικής επικράτειας. Τι συνθέτει την «ψυχή» της; Το σύνορο. Το διττό όριο ζωής και τόπου. Αυτό που πρέπει να περιφρουρήσεις αλλά και να υπερβείς για να συναντήσεις τον άλλον και να συμπορευθείς, χωρίς να χαθείς. Η προάσπιση της προσωπικότητας μας, ο σεβασμός γι’ αυτό που είναι έξω από μας, η προϋπόθεση της διαφορετικότητας είναι το έρεισμα στο οποίο δομήθηκε ο πολιτισμός για μας εδώ στη Θράκη. Όλα αυτά, δίπλα στο ρευστό σύνορο του ποταμού. Ο τόπος, όπως συμβαίνει πάντα, καθόρισε και τη σχέση των ανθρώπων με τη φύση. Η φύση, ένα μυθολογικό πλαίσιο στο οποίο HOTEL GRANDE BRETAGNE
67
i nterv i e w γεννήθηκαν θεοί και ημίθεοι, έθρεψε δρώμενα-ιεροπραξίες. Η απαράβατη τέλεσή τους ήταν συνυφασμένη με την ανάγκη «για την επέμβαση, τη χάρη και τη νέμεση του Θείου». Ακόμη και σήμερα, σε ό,τι έχει επιβιώσει, αναγνωρίζεις τη θεμελιακή αυτή σχέση των ανθρώπων με τη μήτρα κάθε μορφής ζωής: τη μάνα γη. Η Θράκη είναι ένας βαθιά μυστηριακός τόπος που διατηρεί τις αρχαίες αντιστοιχίες σήμερα. Δρώμενα, ιεροτελεστίες και κουρμπάνια στο όνομα Αγίων ή μπαμπάδων, εθιμικές πράξεις κρατούν στον πυρήνα τους τα σύμβολα και μηνύματα μιας άλλης τάξης πραγμάτων, μιας άλλης ζωής που έχει τη δύναμη να φανερώνει τα σημάδια μιας πορείας εσωτερικής και κοινωνικής. Γιατί «εθνολογικό» και όχι «λαογραφικό» το μουσείο που ιδρύσατε; Ο τόπος γεννάει το όποιο έργο. Το Ε.Μ.Θ. ιδρύθηκε για να διατηρήσει την ιστορική μνήμη της Θράκης, να ερευνήσει και να προβάλλει τον πολιτισμό της. Στην πολιτισμική φυσιογνωμία της Θράκης χαρτογραφείται το πολιτιστικό απόθεμα ομάδων διαφορετικής εθνοτικής και πολιτισμικής προέλευσης. Μ’ ενδιέφερε το από πότε, πώς και γιατί εκφράζεται στη Θράκη καθημερινά και για αιώνες -μέχρι και σήμερα σε πολλές περιπτώσεις- μια ιδιότυπη και ποικιλόμορφη πολιτισμική λαλιά. Μας ενδιαφέρει η ιστορία, η κοινωνία, οι κοινότητες και οι ιστορίες των ανθρώπων πέρα από την καταγραφή της όποιας λαογραφικής προσέγγισης της ζωής.
συνυφασμένες με τη γονιμότητα της θρακικής γης, αλλά και την ασυνέχεια της εξέλιξης τους εξαιτίας των ιστορικών γεγονότων από τα μέσα του 19ου αι. Στο αίθριο του μουσείου -χώρος πολλαπλών χρήσεων- ανακαλύπτεις τον εφαρμοσμένο λαϊκό πολιτισμό μέσα από αντικείμενα σύγχρονης αισθητικής, όλα σχεδιασμού και παραγωγής του μουσείου. Το μουσείο σας απολαμβάνει διθυραμβικών κριτικών και θεωρείται πρότυπο στο είδος του. Πώς το έχετε επιτύχει αυτό; Η βιωματική μου σχέση με τον χώρο, σε συνδυασμό βέβαια με την έρευνα ως καταλύτη, πιστεύω ότι λειτούργησε επιτυχώς. Οι εμπειρίες και οι κουβέντες με τους ανθρώπους -μικρά σχολεία που με μόρφωναν και με διαμόρφωναν- με οδήγησαν σε ένα αποτέλεσμα που προσδιόρισε και μένα και το μουσείο. Τον λαϊκό πολιτισμό δεν τον έβλεπα εγκλωβισμένο στο φολκλόρ. Τον αντιμετώπισα ως ζωντανό οργανισμό, με οικονομικές, κοινωνικές και πολιτικές λειτουργίες οι οποίες μεταβάλλονταν στην
“Defending our personality, respecting that which is different than us and the necessity for diversity form the foundations upon which our society here in Thrace was constructed.”
Αν και χιλιάδες τα αντικείμενα, τα έγγραφα και οι φωτογραφίες που έχετε διασώζει, στο μουσείο εκτίθενται μέρος μόνο από αυτά. Με ποιο κριτήριο έγινε η επιλογή και τι, στην ουσία, θα δει ο επισκέπτης του; Έγινε μια επιλογή κάποιου αντιπροσωπευτικού υλικού από τον οικονομικό και κοινωνικό βίο του ευρύτερου χώρου της Θράκης, ξεκινώντας από τις αρχές του 18ου και έως τις αρχές του 20ου αι. Οι ενδυματολογικές ταυτότητες των διαφόρων ομάδων αναδεικνύονται μέσα από 22 φορεσιές. Η μουσική -αναπόσπαστο κομμάτι της λατρευτικής ζωής στη Θράκη αφού ο μύθος εδώ θέλει να έχει γεννηθεί ο θεός της μουσικής, Ορφέας- καταγράφεται με ανάλογα αντικείμενα από τις αρχές του 18ου αι. Στην αίθουσα της διατροφής, από το μίξερ του χαλβά του 1800 έως το ντοκιμαντέρ παραγωγής του μουσείου, ανακαλύπτεις τη Θράκη ως κιβωτό μνήμης και γεύσεων. Στον ίδιο όροφο, τα χάλκινα και τα κεραμικά λένε τις δικές τους ιστορίες για τα δίκτυα επικοινωνίας του ευρύτερου χώρου της Θράκης. Στις θεματολογίες του υπογείου -μέλι, οίνος, καπνά, δημητριακά, νερό- καθώς και στον χώρο με τη βαφή-ύφανση, αναγνωρίζεις τις βασικές καλλιέργειες και τις διαδικασίες επεξεργασίας των προϊόντων που είναι
68
HOTEL GRANDE BRETAGNE
music, an integral part of the religious life in Thrace as legend has it that the God of music Orpheus was born here, is also shown with representative objects from the beginning of the 18th century. In the room devoted to the traditional diet, you can discover Thrace as a keeper of memory and tastes, from the mixer used in the beginning of the 19th century to make halva (a traditional sweet) to the documentary produced by the museum. On the same floor, the bronze artifacts and pottery tell their own stories for the way people communicated throughout the entire Thrace region. The basement houses thematic areas related to honey, wine, tobacco, cereal and water as well as the area for dye and textiles; there you can understand the basic crops and ways of manufacturing the products which are synonymous with the fertility of the Thracian land in addition to the reasons why their development was stopped due to the historic events since the middle of the 19th century. In the atrium, the multipurpose area of the museum, you can discover a replica of how folk culture was through contemporary objects all designed and produced by the museum.
πορεία του ιστορικού γίγνεσθαι που είχε τη δυναμική της αλλαγής και της δημιουργικότητας. Το Εθνολογικό Μουσείο Θράκης από την αρχή λειτούργησε ως ένας ζωντανός οργανισμός. Σκοπός μου ήταν να συνδέσει τον πολιτισμό αυτού του τόπου με τη σύγχρονη πραγματικότητα. Να καταστεί ο χώρος αυτός πομπός μηνυμάτων και σημάτων που διαπερνούν το «ανθρώπινο σώμα» του τόπου, να κατανοήσουμε ότι το παλίμψηστο του πολιτισμού της Θράκης μπορεί να καταστεί μια δύναμη δημιουργική που θα παράγει, με βάση το παρελθόν, τη μνήμη του μέλλοντος.
Your museum has received critical acclaim and is considered to be the prototype for others. How have you achieved this? My experiential relationship with this land in combination, of course, with the impetus of research has worked successfully, in my opinion. The experiences and discussions with people, small bits of information which informed and educated me, have led me to the result which both shaped me and the museum. I never saw popular culture trapped in folklore. I dealt with it as a living thing, with financial, social and political functions which varied in the course of historical development and which had their own dynamic of change and creativity. From its inception, the Ethnological Museum of Thrace operated as a living organism. Its goal was to connect the civilization of this specific place with the modern-day reality. We want to make this place the transmitter of messages and signals which transcend the ‘human body’ living in a place and to understand that the palimpsest of the Thracian civilization can become a creative force that, based on the past, will produce memories for the future.
Ποιο το όνειρό σας για το μέλλον του; Να παραμείνει ζωντανό και να καταφέρουμε να οργανώσουμε στην Ευρώπη μια έκθεση για τον ευρύτερο χώρο της Θράκης.
What are your aspirations for its future? I hope for it to remain a living organism. We also aspire to organize an exhibition in Europe about the broader region of Thrace. HOTEL GRANDE BRETAGNE
69
let us be your guide
MAGAZINE