ΕΠΑΘΛΟ τεύχος 100

100

#

Μαστοροχώρια Σπάρτη Βελίνα

ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2015

4,00 € ∅ www.epathlo.gr

Αλευρομουτζουρώματα ∅ Καταφύγιο Οίτης ∅ Στον Λευκό τον Πύργο ∅ Το γεφύρι της Πλάκας

Σας φτιάχνουμε τη διάθεση:

80

 με προσωπική εξυπηρέτηση  σε ένα ευχάριστο περιβάλλον  με μοναδικές προσφορές  και άριστη ποιότητα

καταστήματα κοντά σας

ΑΤΤΙΚΉ • ΑΡΓΟΛΙΔΑ • ΑΡΓΟΣΑΡΩΝΙΚΟΣ • ΕΎΒΟΙΑ • ΚΟΡΙΝΘΙΑ ΤHΛ. ΕΞΥΠΗΡΕΤΗΣΗΣ ΠΕΛΑΤΩΝ: 210 5558832 Email: welcome@anedik.gr

www.kritikos-sm.gr www.facebook.com/KritikosSuperMarket

9

30

…Είναι το ταξίδι

10

Ψιλά γράμματα

12 18

Σπάρτη

30

Μαστοροχώρια

42

Βελίνα

50

Αλευρομουτζουρώματα

58

Καταφύγιο Οίτης

66

Στον Λευκό τον Πύργο

72

Το γεφύρι της Πλάκας

79

Γευστικές Διαδρομές

81

Απόψεις

82

Μια στάση εδώ

Στο εξώφυλλο από πάνω αριστερά: Κ. Ντόκος, Κ. Καλλιάνος, Γ. Καλομοιρόπουλος, Ν. Λασκαρίδης, Γ. Σούκουλη, Γ. Παγούδης, Μ. Κουρή, Ν. Υφαντής, Α. Τούλιου, Δ. Νάκος, Ι.

Ατζέντα

Νέα, προτάσεις, οικολογία, πολιτισμός

51

Πολιορκημένοι αλλά ελεύθεροι (;)

18

Αντί επάθλου

Η πόλη που γεννήθηκα... Πέτρινες μνήμες

Το μπαλκόνι του Κορινθιακού Όταν τα Γαλαξίδι μεταμορφώνεται Παραμύθι από χιόνι

Αιωνόβιο ποίημα

Κουνέλι καρυδάτο με σκορδαλιά Eurogroup-Greece: 3-2

Καμπουροπούλου, Ν. Γιαννουπλάκη, Σ. Ρηγουπούλου, Γ. Ντόκου, Γ. Σουλτανίδης, Σ. Βολικάκη, Χ. Κανατάς, Θ. Νουάρου, Γ. Κοφινάς, Χ. Καλλιάνου, Τ. Ντόκος, Β. Οικονόμου, Χ. Μπάμπουρας

Ιδιοκτήτρια-εκδότρια: Γεωργία Ντόκου

Επιμέλεια κειμένων - διορθώσεις: Συλβί Ρηγοπούλου

Εκτύπωση: ΚΑΤΑ ΓΡΑΜΜΑ, Κιάτο Κορινθίας

Δημιουργικό: POSITIVE designlab Γιάννης Σουλτανίδης, Στεφανία Βολικάκη

Σ’ αυτό το τεύχος συνεργάστηκαν οι φωτογράφοι: Χρήστος Κανατάς, Μάρω Κουρή, Θάλεια Νουάρου, Τάκης Παπαγιαννόπουλος, Αλεξία Τούλιου, Νίκος Υφαντής

ΕΔΡΑ: Μιδέας 5, 21055 Αγία Τριάδα Αργολίδας Τηλ. 27520 45095, 99700 Fax. 27520 45096 e-mail: info@epathlo.gr

Διαφήμιση: Κωνσταντίνος Καλλιάνος

ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ (ετήσιες) Ιδιωτών: € 20,00 Επιχειρήσεων - Νομικών προσώπων Εξωτερικού: € 50,00 Ο.Τ.Α.: € 65,00 Εθνική Τράπεζα: 314 / 36897354

Αρχισυνταξία - photo editing: Θάλεια Νουάρου Συντακτική ομάδα: Ντίνα Γιαννουπλάκη, Χρήστος Κανατάς, Μάρω Κουρή, Θάλεια Νουάρου, Βασίλης Οικονόμου, Γιώργος Παγούδης, Αλεξία Τούλιου 6 | www.epathlo.gr

Τμήμα συνδρομών: Φρόσω Αγγελοπούλου, Κατερίνα Μάρα

ΔΙΜΗΝΙΑΙΑ ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ // Κωδ. ΕΛΤΑ: 5167 Απαγορεύεται οποιαδήποτε αναδημοσίευση ή αναπαραγωγή ύλης του περιοδικού χωρίς προηγούμενη έγγραφη άδεια του εκδότη.

…Είναι το ταξίδι

Θάλεια Νουάρου Αλεξία Τούλιου

Ο

πιο ωραίος ήχος είναι αυτός της βροχής. Πιο όμορφος κι απ’ τον παφλασμό των κυμάτων, κι απ’ τα πρωινά τιτιβίσματα, κι απ’ τους νυχτερινούς γρύλους. Και ακόμη ωραιότερος όταν κάπου εκεί πίσω νιώθεις να σου ψιθυρίζει η άνοιξη. Μια φωτογραφία της βροχής, μια μικρή προσωπική αλήθεια, μια εικόνα ανάμεσα σε τόσες άλλες… Καμιά φορά ξεχνάμε το αρχικό νόημα της φωτογραφίας. Της ανάγκης του ανθρώπου να απαθανατίσει για να θυμάται. Μια εκδρομή, μια γιορτή, ένα ταξίδι, ένα χαμόγελο, μια παρέα –τότε που ήμασταν πιο νέοι και ίσως πιο όμορφοι–, μια φευγαλέα στιγμή. Πρόσωπα αγαπημένα αναζητούν αθέλητα μια απόδειξη πως κάποτε υπήρξαν και πως ποτέ δεν ήταν δεδομένα. Κι ύστερα οι φωτογραφίες μας γινήκανε ψηφιακές. Ένα τυχαίο λάθος σε κάποιο άψυχο μικροτσίπ, κι όλα θα χαθούν. Θα μείνει μόνο ένα απρόσωπο κουτί που δεν θα ανοίξει ποτέ για να τις πιάσεις στο χέρι σου. Να τις αγγίξεις, να τις μυρίσεις, να χαϊδέψεις με ευλάβεια τις σημειώσεις πίσω τους: έναν τόπο, μια ημερομηνία, μια αφιέρωση να θυμόμαστε. Γιατί επιβάλλεται να θυμόμαστε.

100 τεύχη Έπαθλο, 16 χρόνια χιλιόμετρα, άνθρωποι, μαρτυρίες, περπατήματα, λέξεις, σκέψεις, τόνοι από μελάνι κι αμέτρητες εικόνες από έναν τόπο που ακόμα και οι πέτρες έχουν να σου διηγηθούν. Έχουν γραμμένο στο DNA τους εκείνο τον πρωτόλειο Λόγο, στους αρμούς τους κρύβεται βαθιά χαραγμένη η Μνήμη. Στη μνήμη λοιπόν αφιερώνουμε αυτό το επετειακό εκατοστό τεύχος. Στην προσωπική μνήμη που η βαρύτητά της δημιουργεί την ανάγκη να ειπωθεί, να μοιραστεί, να γραφτεί, να γίνει συλλογική και να σωθεί, δίνοντας λίγο από το φως της στη γνώση, στην ιστορία. Ιστορίες των μαστόρων της πέτρας, του τόπου εκείνου όπου πήραμε την πρώτη μας πνοή, ιστορίες από τα παιδικά μας καλοκαίρια στο χωριό, λαϊκοί μύθοι κι έθιμα που κρατούν τις ρίζες τους σ’ αρχαία τελετουργικά. Η ιστορία ενός Πύργου-βασιλιά, μιας ριψοκίνδυνης ανάβασης στο χιονιά, καθώς και του μαστρο-Κώστα του Μπέκα, που κάποτε κατάφερε να γεφυρώσει τον Άραχθο… Συχνά στο διάβα μας μας ρωτούν: γιατί Έπαθλο; Γιατί έπαθλο είναι τελικά το ίδιο το ταξίδι. Στη γη, στους ανθρώπους, στη μνήμη ή στη βροχή. Στο 100ό του τεύχος, το Έπαθλο γιορτάζει με μία ακόμη δημιουργική αλλαγή. Ανανεώνει την αισθητική του, γίνεται λίγο πιο όμορφο, πιο φινετσάτο, πιο φιλικό στην ανάγνωση. Μαζί του γιορτάζουμε κι εμείς. Γιατί αλλάζουμε, γιατί προχωράμε. Έτσι μονάχα έχει νόημα η μνήμη. Όταν μπορείς να κοιτάς μπροστά, ν’ αναζητάς νέα ερεθίσματα, να δημιουργείς καινούριες εικόνες κι εμπειρίες. Όταν δεν φοβάσαι όλα εκείνα που σε πάνε ένα βήμα πιο πέρα και κάποτε χιλιόμετρα μακριά για να ’χεις να κρατάς και να πετάς, να σώζεις, να χαρίζεις, να μοιράζεσαι, να ιστορείς. Για να κρατιέσαι ζωντανός και όταν κοιτάς πίσω, να θυμάσαι. Αυτό είναι άλλωστε και το νόημα του ταξιδιού που τόσα χρόνια υπηρετούμε, με καθέναν από σας συνοδοιπόρο.

ΑΝΤΙ ΕΠΑΘΛΟΥ | 9

Πολιορκημένοι αλλά ελεύθεροι (;)

Σ

ε μια ταλαιπωρημένη Ευρώπη που φαίνεται να ασφυκτιά από εθνικιστικά κινήματα, οι ηγέτες της κάνουν ό,τι μπορούν για να φουσκώσουν το εθνικό φρόνημα του Έλληνα, σπέρνοντας τη διχόνοια ανάμεσα στους λαούς. Κανένας ξένος δεν έχει αποκαλέσει ποτέ στο παρελθόν «ηλίθιο» έναν ολόκληρο λαό. Δεν είναι δυνατόν να κάνουν… συστάσεις για αλλαγή υπουργού επειδή αυτός «δεν τους αρέσει» και να αποκαλούν δημοσίως «τσάμπα μάγκες» τους εκπροσώπους της ελληνικής κυβέρνησης. Ασκώντας δε τις μικροπολιτικές τους αραδιάζουν ένα σωρό ψέματα στους ψηφοφόρους τους –η Ελλάδα μάς κοστίζει ακριβά– ενώ στην πραγματικότητα, τα χρήματα των προγραμμάτων διάσωσης των τελευταίων ετών, σύμφωνα με το Reuters, δεν έχουν κοστίσει ούτε ένα σεντ στους Βορειοευρωπαίους πολίτες. Η κρίση χρέους είναι, αντίθετα, η καλύτερη επένδυση του Βερολίνου, αφού λειτουργεί τοκογλυφικά χαρίζοντάς τους φτηνό

Θάλεια Νουάρου Χρήστος Κανατάς 10 | www.epathlo.gr

δανεισμό, που σύμφωνα με το περιοδικό «Spiegel» μεταφράζεται σε κέρδη δισεκατομμυρίων ευρώ για τον γερμανικό προϋπολογισμό. Δεν θέλω να μας χαϊδέψω τα αυτιά. Γιατί φυσικά για την κατάσταση στην οποία έχουμε περιέλθει δεν είμαστε άμοιροι ευθυνών. Τι να πρωτοθυμηθείς; Τις επιδοτήσεις των αγροτών που επενδύθηκαν σε σκυλάδικα και πολυτελή αυτοκίνητα; Τα σκάνδαλα με τις νοσοκομειακές προμήθειες, τα υποβρύχια, τη Siemens, τις ΜΚΟ, την αλόγιστη σπατάλη του δημόσιου χρήματος, την απόλυτη ασυδοσία και ατιμωρησία; Όμως οι Ευρωπαίοι ήξεραν. Και όλα καλά τα έβρισκαν. Κι αφού επωφελήθηκαν οικονομικά τα μέγιστα από τη νομισματική ένωση, ήρθε η στιγμή να «σώσουν» τη χώρα μας πλουτίζοντας για ακόμα μία φορά στην πλάτη του φουκαρά Έλληνα, που με την ψήφο ανοχής του σε ανήθικες κυβερνήσεις επέτρεπε όλον αυτό τον εξευτελισμό. Για την Ευρώπη των κοινών αξιών και της αλληλεγγύης είμαστε απλώς αριθμοί στο τεφτέρι του Σόιμπλε. Είμαστε, όμως, και άνθρωποι. Μπορεί λόγω του ήλιου, του όμορφου, άγριου κι ελεύθερου τοπίου της χώρας μας να είμαστε διαφορετικοί. Άνθρωποι του πάθους και του λάθους. Κι ανάμεσά μας πολλοί περήφανοι, φιλότιμοι, αξιοπρεπείς. Γι’ αυτό και αναθαρρέψαμε που έστω και τώρα σηκώσαμε λίγο ανάστημα. Να ακουστεί τουλάχιστον ο λόγος, η φωνή μας. Κι ας κρυώνουμε, κι ας παλεύει ο καθείς καθημερινά με τους προσωπικούς του δαίμονες. «Λιτός βίος», σου λέει μετά. Λες και δύο δεκαετίες ευμάρειας φτάνουν για να ξεχάσουμε την πείνα, τη φτώχεια, τον ξεριζωμό, την ξενιτιά, την Κατοχή, τα δεινά του λαού μας. Το ποιοι ήμασταν πριν αναδειχθούν τα ΑΤΜ σε μέγιστη αξία της ζωής. Καθώς η ελληνική κυβέρνηση διαπραγματευόταν με τα όρνεα των Βρυξελλών, κάποιοι «πατριώτες» φρόντισαν να σηκώσουν τον «οβολό» τους από τις τράπεζες δημιουργώντας ασφυκτική πίεση στην ελληνική αντιπροσωπεία. Σε παρόμοιο ύφος οι δηλώσεις των μεγαλο-καναλαρχών για μεταφορά των «μαγαζιών» τους στα «φτηνά» Βαλκάνια, έτσι και υποχρεωθούν να πληρώσουν για τις παράνομες αδειοδοτήσεις των σταθμών τους. Όμοια ετοιμάζονται να «την κάνουν» –έτσι και τολμήσει κανείς να τους φορολογήσει– πολλοί ακόμη… πατριώτες μεγαλοβιομήχανοι, εφοπλιστές, ολόκληρη η ντόπια οικονομική ελίτ-μαφία, αποδεικνύοντας για ακόμα μία φορά πως τα προβλήματά μας είναι ηθικής φύσεως. Παρότι τα σπούδασα, ποτέ μου δεν συμπάθησα τα οικονομικά. Μου ήταν βαρετά κι ακατανόητα. Μπορώ να πω, όμως, ότι κάθε νόμισμα προσφέρει διαφορετικά εργαλεία για την ανάπτυξη, τη νομισματική πολιτική ή το δανει-

Κάθε νόμισμα προσφέρει διαφορετικά εργαλεία για την ανάπτυξη, τη νομισματική πολιτική ή το δανεισμό, δυστυχώς όμως κανένα νόμισμα δεν χαρίζει ήθος. σμό, δυστυχώς όμως κανένα νόμισμα δεν χαρίζει ήθος. «Η μοίρα της Ελλάδας ανάμεσα στα άλλα έθνη ήταν ό,τι και η μοίρα του ποιητή ανάμεσα στους άλλους ανθρώπους – και βέβαια εννοώ τους ανθρώπους του χρήματος και της εξουσίας», έλεγε ο Ελύτης μιλώντας για τη σύλληψη του «Άξιον Εστί» κατά τη διαμονή του στην καλοζωισμένη Ευρώπη, την περίοδο από το 1948 μέχρι το 1951. Τότε που γυρνούσαμε ξυπόλυτοι, που δεν είχαμε ψωμί να φάμε, κουρέλι να σκεπαστούμε... Σήμερα, καθώς το τοπίο ολοένα και καθαρίζει, και πάλι διαπιστώνουμε με θλίψη τον εγκλωβισμό, την υποτέλειά μας. Τι κάνουμε λοιπόν; Τι ζητάμε, τι θέλουμε, τι διεκδικούμε; Όταν για

κάθε παραμικρή απόφαση, νομοσχέδιο ή μέτρο διακυβέρνησης, χρειαζόμαστε την άδεια των δανειστών-αφεντικών μας. Όταν η ψήφος μας δεν μετρά. Όταν οι καλοί «εταίροι» μας εξωθούν τα πράγματα στα άκρα δείχνοντάς μας το δρόμο της εξόδου. Όχι στα μνημόνια, ναι στο ευρώ, όχι σε δημοψήφισμα – και ο καθένας για την πάρτη του. Κρίση ήθους, αξιών, ταυτότητας. Εύχομαι να τον βρούμε το δρόμο. Πάντως, οι αοριστολογίες των εξαγγελθέντων μεταρρυθμίσεων –ξέχασαν να αναφέρουν την παγκόσμια ειρήνη ανάμεσα στις προτάσεις– προσωπικά με κρατούν σε επιφύλαξη. Χρειαζόμαστε βαθιές τομές, ριζοσπαστικές αλλαγές, τολμηρές πρωτοβουλίες, σύγκρουση με το κατεστημένο. Κοντός ψαλμός αλληλούια. Δεν είμαι βέβαια καθόλου σίγουρη ότι ακόμη και αν υπάρχει η δυναμική να ληφθούν τέτοιου είδους αποφάσεις, είμαστε αρκετά ώριμοι ώστε να τις υλοποιήσουμε. Άντε να δούμε. Πόσο θα διαρκέσει η Σαρακοστή και αν τον Απρίλιο θα ’ρθει το Πάσχα… ∅

ΨΙΛΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ | 11

Διρός

Τα μυστικά της Αλεπότρυπας Συγκίνηση στον αρχαιολογικό –και όχι μόνο– χώρο προκαλεί η είδηση του ευρήματος που βγήκε από τα σπλάχνα της γης το καλοκαίρι του 2013 και δόθηκε στη δημοσιότητα λίγες μέρες μετά τα αποτελέσματα της πιστοποίησης του φύλου των δύο αγκαλιασμένων – ενός άνδρα και μιας γυναίκας, όπως έδειξε η ανάλυση DNA των οστών των δύο ατόμων. «Οι διπλές ταφές σε στάση εναγκαλισμού είναι εξαιρετικά σπάνιες και αυτή του Διρού αποτελεί μία από τις αρχαιότερες, αν όχι την αρχαιότερη παγκοσμίως μέχρι σήμερα», ανακοινώνει το Υπουργείο Πολιτισμού. Τη χαρά και την ικανοποίησή του για το σπανιότατο αυτό εύρημα, που χρονολογείται στο 3800 π.Χ., εκφράζει ο επίτιμος έφορος Αρχαιοτήτων, Δρ Γ. Α. Παπαθανασόπουλος, που ερευνά το προϊστορικό σπήλαιο της Αλεπότρυπας από το 1970. Πρόκειται άλλωστε για ένα χώρο με μοναδική αρχαιολογική σπουδαιότητα αναφορικά με τη Νεολιθική εποχή, και το σπήλαιο έχει αναγνωριστεί ως ένα από τα σημαντικότερα νεολιθικά σπήλαια της Ευρώπης. Υπενθυμίζουμε ότι στην είσοδο της Αλεπότρυπας λειτουργεί η έκθεση του Μουσείου Νεολιθικού Πολιτισμού Διρού με τα ευρήματα των ανασκαφών του Γ. Παπαθανασόπουλου από τη δεκαετία του ’90. Τα ευρήματα μαρτυρούν ότι εδώ άκμασε ένα σπουδαίο νεολιθικό κέντρο που βασίστηκε στο ναυτικό εμπόριο. Η ζωή της κοινότητας διακόπηκε απότομα από ισχυρό σεισμό που έφραξε την είσοδο του σπηλαίου. Πολλά ακόμη ευρήματα των ανασκαφών φιλοξενούνται στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Σπάρτης.

12 | www.epathlo.gr

Ανατολική Μακεδονία

Στα οχυρά του Μεταξά

Πρόκειται για το μεγαλύτερο οχυρωματικό έργο της νεότερης ελληνικής ιστορίας. Τα 21 συνολικά οχυρά που κατασκευάστηκαν μεταξύ του 1936 και του 1940 θεωρούνται τιτάνιο έργο για την εποχή τους και πλέον θα αποτελούν έναν ακόμη τουριστικό πόλο έλξης για τη Μακεδονία. «Θα δημιουργηθεί μια ιστορική-τουριστική διαδρομή που θα προβάλλει το οχυρό Λίσσε στη Δράμα και θα το συνδέει με τα αντίστοιχα οχυρά Νυμφαίας, στη Ροδόπη, Εχίνου, στην Ξάνθη, και το Στρατιωτικό Μουσείο της Κομοτηνής ώστε να γίνουν ευρέως γνωστά και να προσελκύσουν σχολεία, σχολές αλλά και επισκέπτες από όλο τον κόσμο», τονίζει ο Αντιπεριφεριάρχης τουρισμού Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης Μ. Αμοιρίδης. Το οχυρό Λίσσε αποτελεί ένα από τα ελάχιστα επισκέψιμα μουσεία στην Ευρώπη, που είναι συγχρόνως και ο πραγματικός χώρος όπου συνέβησαν τα παρουσιαζόμενα πολεμικά γεγονότα. Ο επισκέπτης μπορεί εκτός του μουσείου να επισκεφθεί τους πραγματικούς χώρους όπου έζησαν και πολέμησαν οι Έλληνες στρατιώτες κατά τη γερμανική εισβολή της 6ης Απριλίου 1941, αλλά και να ζήσει τις ιστορικές στιγμές μέσα από μια μοναδική πανευρωπαϊκά προσομοίωση, που έχει κατασκευαστεί ειδικά για το συγκεκριμένο οχυρό. Η φετινή επέτειος της Μάχης των Οχυρών (6 Απριλίου 1941) θα γιορταστεί με εκδηλώσεις μνήμης την Κυριακή 5 Απριλίου, στα οχυρά Λίσσε, Εχίνου και Νυμφαίας.

Βόρεια Πίνδος

Στα μονοπάτια της καφέ αρκούδας Στο πλαίσιο του προγράμματος «LIFE ARCPIN», που υλοποιείται από την Αναπτυξιακή Γρεβενών και την περιβαλλοντική οργάνωση «Καλλιστώ», μαθητές που θα συμμετέχουν σε προγράμματα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης θα γνωρίσουν τα μονοπάτια της καφέ αρκούδας μέσα στην προστατευόμενη περιοχή της Βόρειας Πίνδου. Δύο παλιοί δασικοί δρόμοι θα αξιοποιηθούν ως θεματικά μονοπάτια για τη γνωριμία των επισκεπτών με το βιότοπο και τα χαρακτηριστικά της καφέ αρκούδας στην περιοχή. Οι διαδρομές, που θα είναι κυκλικές, συνολικού μήκους 4 και 5 χλμ., θα περνούν γύρω από τα ορεινά χωριά και θα είναι ασφαλείς για τους επισκέπτες. Τα επιλεγμένα μονοπάτια, που θα σηματοδοτηθούν άμεσα με θεματικές πινακίδες και υλικό περιβαλλοντικών δραστηριοτήτων, θα είναι έτοιμα μέσα στους επόμενους μήνες για να περπατηθούν.

Κατερίνα Παπαδριανού

Η Ψωροκώσταινα

«Είμαι ο δάσκαλος Βενιαμίν Λέσβιος από το Πλωμάρι της Λέσβου και έρχομαι από τις Κυδωνιές, το Αϊβαλί, όπως το λένε οι Τούρκοι. Έμαθες, φαντάζομαι, τι έγινε εκεί πέρα! Με τα γεγονότα φύγαμε όπως όπως, μείναμε αρκετές μέρες στα Ψαρά, μέχρι να έρθει καράβι για να μας φέρει στο νησί σας…» Λίγες γραμμές μέσα από τις οποίες παρουσιάζεται ανάγλυφα το δράμα που έζησε ένα σημαντικό κομμάτι του Ελληνισμού με τη βίαιη εξόντωσή του. Το κεντρικό πρόσωπο, η Πανώρια, εκπατρίζεται στα Ψαρά και από εκεί στο Ναύπλιο, την πρωτεύουσα της απελεύθερης, πλην όμως καθημαγμένης Ελλάδας. Το προσωπικό της δράμα ανάγεται σε εθνικό. Η ορφάνια, η φτώχεια, η επαιτεία, ο τύφος και η αναρχία συναποτελούν τα νέα δεινά της πατρίδας. Η πρωταγωνίστρια καθιερώνεται ως εθνικό σύμβολο καθώς εκπροσωπεί τη γυναίκα, τη μάνα, την Ελληνίδα, τον άνθρωπο που παθαίνει χωρίς να φταίει και αναμετριέται «με υπέρτερες από τον ίδιο δυνάμεις...» Ένα ιστορικό μυθιστόρημα, από το Αϊβαλί μέχρι το Ανάπλι… μπροστά στο λαό, για το λαό! «Καληνύχτα, Ψωροκώσταινα, έχεις μείνει πια στην ιστορία…»

Θεσσαλονίκη

Χρονιά Μανόλη Αναγνωστάκη Ο Δήμος Θεσσαλονίκης, της γενέθλιας πόλης του Μανόλη Αναγνωστάκη, τιμά φέτος τη μνήμη του ποιητή με τα 10 χρόνια από το θάνατό του και 90 χρόνια από τη γέννησή του. Η «Αφιέρωση» από το ομότιτλο ποίημα της συλλογής «Συνέχεια 3» του 1962 θα χαραχτεί σε μεταλλική πλακέτα, επικολλημένη σε αναμνηστική γρανιτένια στήλη, η οποία θα στηθεί στη συμβολή μεταξύ των οδών Φιλίππου, Αμύντα και Πλάτωνος. Το πλάτωμα επάνω στο οποίο θα τοποθετηθεί βρίσκεται στα μισά περίπου της απόστασης μεταξύ της κατοικίας και των σχολείων όπου φοιτούσε. «Για τους ερωτευμένους που παντρεύτηκαν/ Για το σπίτι που χτίστηκε/ Για τα παιδάκια που μεγάλωσαν/ Για τα πλοία που άραξαν/ Για τη μάχη που κερδήθηκε/ Για τον άσωτο που επέστρεψε/ Για όλα όσα τέλειωσαν χωρίς ελπίδα πια». Η ονοματοδοσία της μικρής πλατείας στο τρίστρατο θα πραγματοποιηθεί στις 9 Μαρτίου 2015 –επέτειο της γέννησης του ποιητή– στη γενέθλια πόλη και τη γειτονιά του. «Σε δρόμους παλιούς που», όπως γράφει, «αγάπησα και μίσησα ατέλειωτα». Οι εκδηλώσεις της «Χρονιάς Μ. Αναγνωστάκη» για τη Θεσσαλονίκη θα συνεχιστούν στις 23 Ιουνίου, ημερομηνία θανάτου ενός από τους κορυφαίους ποιητές της πρώτης μεταπολεμικής γενιάς.

ΑΤΖΕΝΤΑ Νέα, προτάσεις, οικολογία, πολιτισμός | 13

Πάτρα

Έκθεση ζωγραφικής του Τάκη Βαρελά Η αναδρομική ατομική έκθεση ζωγραφικής του Παναγιώτη (Τάκη) Βαρελά με γενικό τίτλο «Μετ’ άλλων ανθρώπων έργο ΙΙ» ξεκίνησε το ταξίδι της με δεύτερο σταθμό την πόλη της Πάτρας. Τρεις ενότητες, οι οποίες συνδιαλέγονται μεταξύ τους, αναδεικνύοντας τη σχέση των ανθρώπων με την εργασία, τη δημιουργία, το μόχθο και το βάσανό τους. Από τους ανθρώπους της αγροτικής γης μέχρι τη σκληρή δουλειά στη Ναυπηγοεπισκευαστική Ζώνη με στόχο μια «ζωντανή» τέχνη, ο δημιουργός μιλά για τον «πολίτη του μόχθου», την καθημερινότητα, την αγωνία, τον αγώνα του. Η έκθεση, που θα φιλοξενηθεί στη Δημοτική Πινακοθήκη Πατρών, πρωτοπαρουσιάστηκε στο πολιτιστικό κέντρο «Μελίνα» του Δήμου Αθηναίων και θα διαρκέσει έως τις 28 Μάρτη 2015. Ώρες λειτουργίας: Τρίτη-Παρασκευή 8.30 π.μ. έως 2.30 μ.μ. και Σάββατο 10 π.μ. έως 2 μ.μ.

14 | www.epathlo.gr

Ναύπλιο

Περί ελευθερίας του Τύπου… «Η οικονομική κρίση είχε σοβαρές επιπτώσεις για την πολυφωνία στα δημόσια και ιδιωτικά μέσα ενημέρωσης» αναφέρει σχολιάζοντας την πτώση της χώρας μας κατά 56 θέσεις, από το 2009 στο 2014, η έκθεση της οργάνωσης «Δημοσιογράφοι χωρίς Σύνορα», που βαθμολογεί την Ελευθερία του Τύπου σε 180 χώρες παγκοσμίως. Παρότι φέτος ανεβήκαμε στη 91η θέση, η Ελλάδα εξακολουθεί να έχει τη δεύτερη χαμηλότερη κατάταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση (τελευταία είναι η Βουλγαρία, στην 106η θέση). Όπως αναφέρεται, η αξιολόγηση για όλες τις χώρες γίνεται με βάση μια σειρά κριτηρίων που περιλαμβάνουν το νομοθετικό και το θεσμικό πλαίσιο για την ελευθερία των ΜΜΕ, την πολυφωνία και την ανεξαρτησία τους, καθώς και την ασφάλεια και την προστασία των δημοσιογράφων στην άσκηση των επαγγελματικών καθηκόντων τους. Πρώτες στην κατάταξη είναι οι σκανδιναβικές χώρες ενώ σε μία από τις χειρότερες θέσεις βρίσκεται η Τουρκία (149η). Τελευταίες στον κατάλογο η Συρία, η Βόρεια Κορέα και η Ερυθραία.

Αναμένοντας την εκκίνηση Στις 15 Μαρτίου θα διεξαχθεί ο 2ος Μαραθώνιος Ναυπλίου, μία από τις μαζικότερες αθλητικές διοργανώσεις στην Ελλάδα. Η περσινή διοργάνωση προσέλκυσε συνολικά σε όλα τα αγωνίσματα πάνω από 3.000 συμμετέχοντες, οι οποίοι κατέκλυσαν το ιστορικό Ναύπλιο και απόλαυσαν το τρέξιμο και τα αξιοθέατα της περιοχής. Και φέτος θα διεξαχθούν οι αγώνες του Μαραθώνιου και Ημιμαραθώνιου Δρόμου καθώς και οι αγώνες 5 χλμ. και 2,5 χλμ. Για πρώτη φορά θα διεξαχθεί και Ημιμαραθώνια Συμμετοχική Ποδηλατοδρομία. Οι συμμετέχοντες θα έχουν την ευκαιρία να ζήσουν μια αξέχαστη δρομική εμπειρία με φόντο το Παλαμήδι, την επιβλητική χερσόνησο της Ακροναυπλίας και το μαγευτικό Μπούρτζι, σήμα κατατεθέν του Nαυπλίου. Ο ΕΟΤ συμπεριέλαβε το 2015 στη διαφημιστική του καμπάνια τον Μαραθώνιο Ναυπλίου, και η Παγκόσμια Ένωση Μαραθωνίων (AIMS) ενέταξε τον αγώνα στο διεθνές καλεντάρι. Εγγραφές πραγματοποιούνται μέχρι και τις 14 Μαρτίου στο Δημοτικό Κλειστό Γυμναστήριο Ναυπλίου. Πληροφορίες: www.nafpliomarathon.gr

Ariston

©

“The Very Best”

Η εταιρεία Ariston ξεκίνησε να δραστηριοποιείται το 1997 στουσ Γαργαλιάνουσ Μεσσηνίασ. Τα αδέλφια Αναστάσιοσ και Άγγελοσ ∆ούκασ “τόλµησαν” να εξαγάγουν λάδι στην Αµερική. Το τόλµηµα πέτυχε και έτσι δηµιουργήθηκε αρχικά η Ariston Specialties. Η τεράστια αµερικάνικη αγορά και οι αυξανόµενεσ ανάγκεσ τησ οδήγησαν τουσ ιδρυτέσ να δηµιουργήσουν την Ariston Hellas η οποία µπορεί να ανταπεξέλθει στην συνεχώσ αυξανόµενη ζήτηση και να υποστηρίζει µια τόσο απαιτητική αγορά. Ο στόχοσ είναι πλέον η ελληνική αγορά. Οι ιθύνοντεσ τησ εταιρείασ έχουν σκοπό να κάνουν τα προϊόντα τουσ γνωστά στο ευρύ κοινό και να το οδηγήσουν να δοκιµάσει την αυθεντική ελληνική γεύση των προϊόντων τησ εταιρείασ.­ Τα προϊόντα που έχει η εταιρεία είναι: ελαιόλαδο, αρωµατικά ελαιόλαδα, πετιµέζι, µέλι, σταφίδα, µαρµελάδα σύκο, βαλσάµικο, βαλσάµικο µε ρόδι, βαλσάµικο µε σύκο και σαπούνι από ελαιόλαδο.

Ariston Hellas - A. Doukas & P. Doukas O.E. G Gargaliani li i 24400 G Greece aristonhellas@gmail.com - www.ariston-oliveoil.gr Tel.: +30 27630 22322, +30 6987.797582, +30 6982.490909 Ariston Specialties LLC P.O. Box 306, Bloomfield CT 06002 aristonspecialties@hotmail.com www.aristonoliveoil.com

Κάθε Προϊόν µασ είναι Υψηλήσ Ποιότητασ. Κάθε Προϊόν µασ είναι Άριστον.

Το θέατρο της αρχαίας Σπάρτης, οι ελαιώνες, η τσιμεντένια νέα Σπάρτη και ο Ταΰγετος

18 | ΡΕΠΟΡΤΑΖ

Σπάρτη

Σπάρτη

Η πόλη που γεννήθηκα…

…μα που ουδέποτε γνώρισα. Έφυγα από εκεί μόλις λίγων μηνών και βρέθηκα τώρα, να την εξερευνώ με ανείπωτη περιέργεια. Φυσικό δεν είναι να ψαχουλεύεις μέσα σου συναισθήματα και ρίγη καθώς περπατάς, μετά από σαράντα χρόνια, στη γειτονιά όπου γεννήθηκες; Kι έχοντας και δυο παιδιά που σου ζητάνε να τους πεις... Μάρω Κουρή

20 | www.epathlo.gr

Το ψηφιδωτό της «Αρπαγής της Ευρώπης» βρέθηκε το 1872 μέσα σε ένα παλιό σπίτι της Σπάρτης, που παραμένει κλειστό για τους επισκέπτες

Βροχερό απόγευμα στην κεντρική πλατεία με το όμορφο παλιό Δημαρχείο

Άγαλμα στην κεντρική πλατεία

Η

Σπάρτη έχει και αυτή, όπως όλη η χώρα, φαινόμενα ανατρεπτικά. Mε έναν αριστερό δήμαρχο, πρωτοφανές φαινόμενο για ένα δήμο ανέκαθεν δεξιό – κάτι που δεν το λέω εγώ, αφού δεν τον γνώρισα, αλλά το λένε οι περισσότεροι νεο-Σπαρτιάτες και μάλιστα με ενθουσιασμό. Δεύτερον, η πόλη είναι ομολογουμένως όμορφη και από τις ελάχιστες στην Ελλάδα που δεν είναι χαοτικές, αντιθέτως, θυμίζει ευρωπαϊκή κωμόπολη. Είναι γνωστή άλλωστε για την πολεΣπάρτη | 21

οδομική της τάξη. Το τρίτο που δεν γνώριζα για την πόλη μου, είναι ότι έχει εξαιρετικούς ανθρώπους. Κι όπου συναντάς ενδιαφέροντες ανθρώπους, αυτομάτως βρίσκεσαι και σε μερακλίδικα στέκια. Από πρωτότυπα, διαχρονικά πατσατζίδικα ποιότητας, μέχρι γαλλικά μπιστρό, σκηνές με παραδοσιακή live μουσική και γκουρμέ πιάτα, αλλά και τσιπουράδικα-αντικερί. Η πόλη που κοιτά προς τις επιβλητικές κορυφογραμμές του θεϊκού Ταϋγέτου και της Πυραμίδας, η οποία παίζει ένα τρελό κρυφτό με τα σύννεφα και το ουράνιο τόξο!

Στο Μουσείο Ελιάς κάποιοι μαθητές φτιάχνουν λάδι στα παλιά λιοτρίβια, έτσι όπως αξίζει να βιώνει κάθε επισκέπτης ένα μουσείο.

22 | www.epathlo.gr

Η εξερεύνηση ξεκίνησε με τους φίλους μου, τον Αντώνη Δουκόγιαννη, που μαζί με την ομάδα του Ξηροκαμπίου οργανώνει δρώμενα στο θέατρο του βουνού, πάνω από το χωριό Ξηροκάμπι. Ο Αντώνης με την υπέροχη σύντροφό του Δήμητρα και την κόρη τους με περίμεναν απ’ το πρωί στο «Vasilangelo», ένα ηλιόλουστο στέκι που δημιουργήθηκε από τη Βασιλική και τον Άγγελο, απέναντι από μια παιδική χαρά, στη γαλήνια άκρη της πόλης. Το ζευγάρι ήρθε από την Αθήνα και εγκαταστάθηκε εδώ φτιάχνοντας ένα χώρο Τέχνης, Παιχνιδιού και Επικοινωνίας για όλες τις ηλικίες με εργαστήρια ζωγραφικής, αγιογραφίας, σκακιού, σε γυαλί, πέτρα, βότσαλο κ.λπ., από καλλιτέχνες της Λακωνίας που δεν ήξεραν πώς και πού να προσφέρουν τις γνώσεις τους. Ο χρόνος κυλά κεφάτα και οι άνθρωποι που εργάζονται με χειροποίητα κοσμήματα, φωτιστικά, γλυπτά πωλούν σε φιλικότατες τιμές. Και με συνοδεία από βραδιές ανέκδοτων, καραγκιόζη, μουσική, ροφήματα και τσιπουράκι. Εδώ με σύστησαν στον αξιόλογο αρχιτέκτονα Γιώργο Γιαξόγλου, ο οποίος με «πήρε από το χέρι» για να μου δείξει το μοναδικό μα ερειπωμένο –εδώ και τριάντα χρόνια– μέσα στη φύση, ξενοδοχείο Ξενία, που φθάνει τα εβδομήντα έτη. Κόσμος και κοσμάκης ανυπομονεί να το δει να «ξανανιώνει» και να φιλοξενεί πάλι τουρίστες

που θα σαγηνεύονται από τη θέα του Ταΰγετου, από τον πυκνόφυτο λόφο, μέσα από τα πεύκα και τους ευκάλυπτους όπου είναι χτισμένο το κτίριο, στο κέντρο της πόλης. Όπως τα περισσότερα «Ξενία», είναι έργο που συνέλαβε ο αρχιτέκτονας Άρης Κωνσταντινίδης και εκτέλεσε ο επίσης αρχιτέκτονας Χ. Μπουγάτσος. Στα ντουβάρια του χώρου υποδοχής θαυμάζουμε, μέσα από τα κιγκλιδώματα, την τοιχογραφία που ζωγράφισε το 1960 ο Νίκος Νικολάου. Μοιάζει σαν να περιμένει κάποιον να τη σώσει από τους καταστροφείς της. Κρίμα! «Μετά την απελευθέρωση της Ελλάδας από τους Τούρκους, στα 1828, η Σπάρτη ήταν ένας απέραντος ελαιώνας. Ο βασιλιάς Όθωνας υπογράφει διάταγμα, το 1834, για την επανίδρυση της πόλης της Σπάρτης. Στο πλαίσιο αυτό συντάχθηκε το ρυμοτομικό σχέδιο της νέας πόλης, που τοποθετήθηκε νότια της ακρόπολης της Αρχαίας Λακεδαιμονίας. Το σχέδιο εκπονήθηκε, με τις αρχές του ιπποδάμειου συστήματος, από τον Βαυαρό Γεωμέτρη Fr. Stauffert, σε τοπογραφική αποτύπωση του Λοχαγού του Μηχανικού A. G. Jochmus, και κάλυπτε έκταση 600 στρεμμάτων περίπου. Η μετεγκατάσταση των δημοσίων αρχών από τον Μυστρά, που μέχρι τότε ήταν η πρωτεύουσα της Λακωνίας, στη νέα πόλη έγινε το 1837», μας λέει ο κ. Γιαξόγλου, ενώ στον περίπατό μας ξεπροβάλλουν σαν από παραμύθι, αρχιτεκτονήματα bauhouse, όπως το δεύτερο δημοτικό σχολείο, και νεοκλασικά σαν την Κουμαντάρειο Πινακοθήκη Σπάρτης. Τα μουσεία Το νεοκλασικό κτίριο με την υπέροχη αυλή, όπου στεγάζεται το Μουσείο της Νεότερης Σπάρτης, λειτουργεί μόνο Κυριακές 11.00 π.μ. έως 13.00 μ.μ. τη χειμερινή περίοδο, από εθελοντές. Ένας από αυτούς, ο κύριος Αθανάσιος, θα μείνει αξέχαστος τόσο σε εμένα όσο και στην κόρη μου για το πείσμα και την περηφάνεια με την οποία μας ξενάγησε στα εκθέματα που «μαρτυρούν» την ιστορική εξέλιξη του Δήμου Σπάρτης: έπιπλα, μηχανήματα όπως του τυπογραφείου της εφημερίδας «Ηώς» (1873-1922), ενδυμασίες κ.ά. Συγκινητικό το κείμενο του Νικηφόρου Βρεττάκου για την εκτέλεση των 118 στο Μονοδένδρι από τους Γερμανούς στις 26-11-1943. Ανάμεσά τους ήταν κι ένας παππούς μου.

Χορεύοντας στο Φεστιβάλ κάστανου, στην πλατεία της Άρνας, γύρω από τον αιωνόβιο πλάτανο

Ο κυρ-Νίκος στο τσιπουράδικο «50»

Το Μουσείο Ελιάς Σπάρτη | 23

Στο Μουσείο Ελιάς κάποιοι μαθητές φτιάχνουν λάδι στα παλιά λιοτρίβια, έτσι όπως αξίζει να βιώνει κάθε επισκέπτης ένα μουσείο. Το απερίγραπτο οικοδόμημα που στεγάζεται σε ένα παλιό πέτρινο κτίριο είναι μοναδικό μουσείο στο είδος του στην Ελλάδα, ενώ η Ιταλία και η Ισπανία διαθέτουν πέντε! Σε ξεχωριστές ενότητες ξετυλίγεται η μακραίωνη ιστορία της ελιάς και του λαδιού, και αναδεικνύεται η πολύπλευρη σημασία τους για τον ελλαδικό χώρο, στην κοινωνία, την οικονομία, τη διατροφή, την τεχνολογία, τον πολιτισμό, τη θρησκεία, μέσα από μια καταπληκτική έκθεση ολόκληρων ελαιοτριβείων εποχής! Οι ερευνητές παρουσιάζουν την πηγή ζωής –την ελιά– από τα πρώτα της ευρήματα στην Ελλάδα, καθώς και απολιθώματα που χρονολογούνται περίπου πενήντα χιλιάδες χρόνια π.Χ. Περηφανεύομαι για την πόλη μου! Στον Μυστρά, επισκεπτόμαστε το Μουσείο φωτογραφικών μηχανών του Τάκη Αϊβαλή, ο οποίος το 2001 έγινε κάτοχος του Βραβείου Guinness για τη μεγαλύτερη ιδιωτική συλλογή φωτογραφικών μηχανών παγκοσμίως – η συλλογή του περιλαμβάνει περίπου 1.000 μηχανές. Στα μέσα της δεκαετίας του ’40, ο πατέρας του Τάκη Αϊβαλή τού έφερε από την Αμερική ως δώρο μια φωτογραφική μηχανή Kodak 1Α τύπου pocket του 1923, με την οποία ο Αϊβαλής έπαιζε, μιας και δεν είχε φιλμ, κι έγινε τελικά το αντικείμενο με το οποίο ασχολήθηκε όλη του τη ζωή, το «σαράκι» του, κατά τα λεγόμενα του ίδιου. Η συλλογή μεγαλώνει και το 1967 ο Αϊβαλής φτάνει στην Ελλάδα με 300 μηχανές, μεταξύ των οποίων και έξι αεροφωτογραφικές από την Αμερική, που τη δεκαετία του ’60 τις αποκαλούσαν «μαύρα σκουπίδια», αφού δεν τις θεωρούσαν συλλεκτικά κομμάτια και τις πούλαγαν σε εξευτελιστικές τιμές στα παζάρια της Νέας Υόρκης. Όταν μάλιστα παρουσίαζαν κάποια βλάβη, τις

24 | www.epathlo.gr

Ο κύριος Βασίλης Λάμπρος στο υπόγειο μαγειρείο ποιότητας «Τσίντζινα»

επισκεύαζε ο ίδιος. Διεύρυνε και από άλλα σημεία του κόσμου τις αγορές του, που αποτελούνται από κομμάτια βαριά που χρησιμοποιήθηκαν από τον αμερικανικό στρατό για τη δημιουργία χαρτών, ξύλινες μηχανές, φακούς, αρνητικά, μηχανές φωτοπολυβόλων πολεμικών αεροσκαφών και σχετικά βιβλία. Επισκέψεις κατόπιν συνεννόησης στα τηλέφωνα: 27310 28166. Το Αρχαιολογικό Μουσείο της πόλης, αν και παρατημένο, αξίζει! Δικαίως οι ντόπιοι παραπονιούνται και ζητούν την ίδρυση ενός νέου, αφού τα ευρήματα δεν χωράνε και ασφυκτιούν μέσα σε αποθήκες. Κρυμμένο μέσα στον κήπο, στο κέντρο της πόλης, με κορυφαία τη στιγμή «γνωριμίας» με τον κορμό του στρατιώτη που είναι γνωστός ως «Λεωνίδας», αλλά και με τα εκφραστικότατα πρόσωπα των αγαλμάτων. Τέτοια αγάλματα αξίζει να τα επισκεπτόμαστε συχνά. Μοιάζουν σαν να μας περιμένουν, σαν να θέλουν να μάθουν από εμάς τα νέα μας, να δούνε τι γίναμε, εμείς, οι απόγονοί τους… Η Ωραία Κυρία Σπάρτη Η βόλτα στον κεντρικό δρόμο με τα φαρδιά πεζοδρόμια και τους φοίνικες έχει μια αίγλη (που θα διαρκούσε περισσότερο, αν η πόλη είχε και ένα θέατρο ή έναν κινηματογράφο). Από το υπόγειο μαγειρείο του «Λάμπρου», που πας στις έξι τα χαράματα μετά το ξενύχτι και απολαμβάνεις έναν πατσά ποιότητας «5Ε», όπως διαλαλούν τα δύο αδέρφια που μας υποδέχονται με ένα εγκάρδιο χαμόγελο πάνω από τα

Τέτοια αγάλματα αξίζει να τα επισκεπτόμαστε συχνά. Μοιάζουν σαν να μας περιμένουν, σαν να θέλουν να μάθουν από εμάς τα νέα μας, να δούνε τι γίναμε, εμείς, οι απόγονοί τους…

Ο Γιάννης Σταθέας κατασκευάζει αρχαίες λύρες στο Ξηροκάμπι

Η Άντζελα αγιογραφεί στον πολυχώρο «Vasilangelo»

To άγαλμα του Λεωνίδα μπροστά στο χιονισμένο Ταΰγετο

Στον «Οινοκράτη»

Ελαιομάζωμα ταψιά και τις αχνιστές κατσαρόλες. Στις βιενέζικες καρέκλες του πενηντάχρονου μεγέρικου, τρώμε μαζί με τους αγρότες της περιοχής που έχουν έρθει να πουλήσουν τη σοδειά τους. Στο «Πεινολόγιο» με την ατμοσφαιρική διακόσμηση, τα πλούσια πιάτα, τις μεγάλες παρέες στα στρογγυλά

τραπέζια, ακούμε παραδοσιακά τραγούδια από τη νεανική μπάντα «Χοές». Στο μπιστρό «Οινοκράτης», διαβάζουμε το πρωί δίπλα σε μοναχικούς φοιτητές πίνοντας σε γουστόζικα σερβίτσια, μία από τις αμέτρητες ποικιλίες τσαγιού, καφέ ή σοκολάτας, δοκιμάζουμε χειροποίητα γλυκίσματα, ενώ το βραδάκι ακούμε live τζαζ στο πιάνο μπαρ. Στην ίδια εξωτική, εμπορική λεωφόρο ανακαλύπτουμε το εργαστήρι κεραμικής του αιώνιου έφηβου Γιώργου ΜαγγαΣπάρτη | 25

λούση με καταπληκτικές στάμνες και πιατέλες. Το Σάββατο, ψώνια –μέλι, καρύδια, ρίγανη και φασκόμηλο– στη λαϊκή αγορά, που καταλήγει σε γλέντι. Δοκιμάζουμε ντόπιο χαβιάρι στο μαγαζί του παραγωγού Γιάννη Γεροντίδη και ξαποσταίνουμε για μια ρακή και μανιάτικο σύγκλινο, κεμπάμπ, τηγανιά, κοχλιούς και πατάτα οφτή στο «50» με τις αντίκες και τις φωτογραφίες της βασιλικής οικογένειας στον τοίχο, που αναδίνει αναμνήσεις! Θυμάμαι, τα καφενεία της Λακωνίας είχαν τέτοιες φωτογραφίες στους τοίχους. Τις Κυριακές μετά την εκκλησία, βόλτα στην όμορφη πλατεία με το κόσμημα του δημαρχείου, στο κάτω τμήμα του οποίου στεγαζόταν η Λέσχη της Σπάρτης, που σήμερα είναι μια ωραία καφετέρια-μπαρ. Ξεφεύγουμε στο απερίγραπτο Πάρκο Γουδέ με την ευφάνταστη παιδική χαρά κάτω από τους πρόποδες του Ταΰγετου, με τα αρώματα των πορτοκαλεώνων να μας μεθούν. Μπροστά στον ναό της Ευαγγελίστριας υπάρχει μία ακόμη μεταμοντέρνα παιδική χαρά! Βραδυνό στο «Εν Χατίπι» με ριζότο καπνιστής πέστροφας Γεροντίδη, χοιρινό με σέλινο, πιπεροπιτάκια, ψαρόσουπα, μανιτάρια φρέσκα με λιαστή ντομάτα με συνοδεία ρεμπέτικης κομπανίας.

χωριουδάκι Κουμουστά. Πίσω στο Ξηροκάμπι συναντώ δύο καλλιτέχνες, τον μηχανικό Γιάννη Σταθέα, που κατασκευάζει με πάθος αρχαίες λύρες οι οποίες πωλούνται μέχρι και στην Κίνα, και τη Δήμητρα Κολομβάκου, που δημιουργεί βοτσαλωτά δάπεδα και ψηφιδωτά σε κοσμήματα και πέτρες. Αποχαιρετώ τον τόπο μου, στο χωριό της γιαγιάς μου, την Άρνα, αναζητώντας λίγη δροσιά από τον άρχοντα Ταΰγετο, συνδυασμένη με τη γλύκα των κάστανων και του νερού της πηγής, κάτω από τον αιωνόβιο πλάτανο της πλατείας με θέα τα βουνά. ∅

Στο μοναστήρι του Μυστρά Η Δήμητρα Κολομβάκου φτιάχνει βοτσαλωτά στο εργαστήρι της στο Ξηροκάμπι

Το επόμενο πρωί, βαδίζουμε στο μοναδικό σε ομορφιά φαράγγι Ανακώλου-Πενταυλών με το πέτρινο, μονότοξο γεφύρι (100 π.Χ.) των Ελληνιστικών χρόνων στο χείμαρρο Ρασίνα, με αξιόλογη βιβλιογραφία από περιηγητές και ιστορικούς, μοναδικό σε χρήση στην Ευρώπη. Το γεφύρι ένωνε την πόλη της Σπάρτης με το επίνειό της –κατά την Ρωμαϊκή εποχή-, την Καρδαμύλη, μέσω της Βασιλικής οδού. Περπατάμε μέχρι το μεσαιωνικό

Για περισσότερες πληροφορίες: http://www.lakonistas.gr/

26 | www.epathlo.gr

Στον κήπο του Αρχαιολογικού Μουσείου

ΧΡΥΣΟ ΒΡΑΒΕΙΟ 11ης ∆ΙΕΘΝΟΥΣ ΕΚΘΕΣΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ

Oικογενειακή παράδοση 4 γενεών στην παραγωγή ελαιόλαδου ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ Δ. ΚΑΡΑΓΙΑΝΝΗΣ - ΠΕΛΛΑΝΑ ΛΑΚΩΝΙΑΣ ΤΗΛ.: 27310 57005 / FAX: 27310 57862 e-mail: oliveoilpellana@yahoo.gr

30 | ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ

Το πανέμορφο χωριουδάκι της Μόλιστας

Μαστοροχώρια

Μαστοροχώρια Πέτρινες μνήμες

Πέτρα και θύμηση, χωριό και καφενές. Παντού αναρτημένες παλιές φωτογραφίες: τσιράκια, καλφάδες κι αρχιμάστοροι. Μαθητές με κοντά παντελονάκια, παππούδες, παρέες και γλέντια με κλαρίνα κι άφθονο χορό. Κρατούν οι Μαστοροχωρίτες τις μνήμες τους ζωντανές. Ταυτότητα βλέπεις η μνήμη, μακριά της θα χανόμασταν χωρίς ελπίδα επιστροφής... Θάλεια Νουάρου, Χρήστος Κανατάς

32 | www.epathlo.gr

1913, ο Ελευθέριος Βενιζέλος με την ελληνική κοινότητα του Βουκουρεστίου

Στο καφενείο του Βασίλη Τζιμινάδη στο Γανναδιό

Δροσοπηγή

Βασίλειος Έξαρχος, ο μπακάλης από την Πουρνιά που έδωσε το όνομά του στα Εξάρχεια

Μαστοροχώρια | 33

Από την Ήπειρο στο Βουκουρέστι Στο «Αρχοντικό του Σερίφη» στη Μόλιστα, μια φωτογραφία κεντρίζει ευθύς αμέσως την περιέργειά μας. Απεικονίζει κάποιους προύχοντες, επισήμους της εποχής, κι απάνω της είναι σημειωμένες λεζάντες γραμμένες στα ρουμάνικα. «Είναι η ελληνική παροικία του Βουκουρεστίου, η οποία συνέδραμε οικονομικά και διπλωματικά τον Ελευθέριο Βενιζέλο στην υπογραφή της ομώνυμης συνθήκης, το 1913. Οι περισσότεροι απ’ αυτούς που βλέπετε, είναι από δω, απ’ τα χωριά μας», μας εξηγεί ο κ. Βαγγέλης Σερίφης, που διατηρεί τον πέτρινο παραδοσιακό ξενώνα του χωριού. «Στο κέντρο διακρίνετε τον Βενιζέλο και εκεί δεξιά τον Δημήτρη Παπαδημούλη, παππού του σημερινού ευρωβουλευτή, το σπίτι του οποίου θα σας φιλοξενήσει», μας ξαφνιάζει ευχάριστα! Μικροσκοπική και πανέμορφη η Μόλιστα, μαζί με το Γανναδιό και το Μοναστήρι θα αποτελέσουν την αφετηρία για το σεργιάνι μας στη συστάδα των παραδοσιακών χωριών που απλώνονται στην οροσειρά της Βόρειας Πίνδου, επάνω από την πόλη της Κόνιτσας και μέχρι τους πρόποδες του Γράμμου και τον Σμόλικα στα ανατολικά. Ήταν πολλοί οι Μολιστινοί στο Βουκουρέστι αλλά και στο Κάιρο, όπου διέπρεψαν ως έμποροι και επιχειρηματίες. Για χρόνια έλειπαν. Έσπερναν παιδιά και τα γνώριζαν πια μεγάλα. Σαν κατάφεραν όμως και ορθοποδήσανε, τα εμβάσματα που έστελναν πίσω στην οικογένεια έδιναν ανάσα στον τόπο. Μέχρι και ταχυδρομείο λειτουργούσε μετά την απελευθέρωση στη Μόλιστα, προκειμένου να λαμβάνονται τα εμβάσματα. Και ήταν εκείνα τα χρήματα που έδωσαν την ευκαιρία σ’ αυτούς που έμειναν πίσω να καλλιεργήσουν την τέχνη των κτιστάδων. Άρτιοι τεχνίτες, η φήμη τους έμελλε να ξεπεράσει τα ελληνικά σύνορα φτάνοντας μέχρι την Αμερική και τον Περσικό κόλπο. Και όλοι συνεισφέρανε με τον τρόπο τους στο κτίσιμο. Θες με τα… αυγά, απαραίτητο συστατικό για το δέσιμο της λάσπης, θες με τα γαϊδουράκια, που κάθε Κυριακή ήταν «επιστρατευμένα» αφού όλοι ήταν υποχρεωμένοι να πάνε στα ρέματα για να κουβαλήσουν τις πέτρες που είχαν βγάλει οι μαστόροι. Διατηρητέος σήμερα οικισμός η Μόλιστα, με όμορφα αναπαλαιωμένα 34 | www.epathlo.gr

σπίτια του 19ου αιώνα, όπου επίσης αξίζει να επισκεφθείτε την εκκλησιά του Αγίου Νικολάου, που χτίστηκε το 1864 με προσωπική εργασία των κατοίκων. Στο διπλανό πολυφωτογραφημένο Γαναδιό, η ζωή κουρνιάζει στον «Πλάτανο», το παραδοσιακό καφενείο που διατηρεί ο Βασίλης Τζιμινάδης στην πανέμορφη πλατεία. Εργάστηκε ως σεφ σε διάφορα ξενοδοχεία της χώρας κι επέστρεψε πριν από δύο χρόνια στο χωριό. «Βγάλε κάτι να τρατάρουμε τα παιδιά», θα πει ο Μπάμπης, καλός φίλος από τα Γιάννενα, που κατεβαίνει κάθε Σαββατοκύριακο στο Γαναδιό για κυνήγι και παρέα. «Μην περιμένετε πολλά εδώ… πρόχειρα πράγματα». Και να τα κοκορέτσια, τα ψητά, η φάβα, το τυράκι, ενώ στο τσουκάλι ετοιμάζεται η κοτόσουπα για το βράδυ... Ο Βασίλης μάς δείχνει φωτογραφίες από τα λεγόμενα «Ζιαφέτια», τα ονομαστά τραπεζώματα, τα γλέντια της περιοχής. Ευκαιρία δεν χάνουν οι Μαστοροχωρίτες να οργανώσουν γλέντι και χορό. Μια τέτοια αφορμή είναι και τα «Σουμπέκια» – καρύδια περασμένα σε σχοινί, που βαφτίζονται στο μούστο και καταναλώνονται με άφθονο τσίπουρο και ηπειρώτικα τραγούδια. Κάθε 26 του Οκτώβρη, ημερομηνία που συμπίπτει συνήθως με τα καζανίσματα, ετοιμάζονται τα «Σουμπέκια» και οργανώνεται εδώ μεγάλο γλέντι με παραδοσιακά όργανα. Με τον Νίκο, τον νεότερο της παρέας, θα κάνουμε τη βόλτα μας στο χωριό, που είναι στ΄ αλήθεια κουκλίστικο. Οι Γαναδιώτες ήταν πλουσιότεροι και απολάμβαναν προνόμια επί Τουρκοκρατίας γι’ αυτό και τα σπίτια, που τα περισσότερα ξεκινούν να χτίζονται ήδη από το 1800, είναι ακόμη πιο εντυπωσιακά. Διώροφα, μεσοαστικά, με κατώι και στάβλο παλαιότερα, χτίζονταν με λαξευτή μαύρη πέτρα, πλακόστρωτες σκεπές και περίτεχνα αγκωνάρια. Καθώς είναι φρουριακής αρχιτεκτονικής, θα δείτε ψηλά να διατηρούνται ακόμη τα πυροβολεία τους ενώ στο εσωτερικό τους το βλέμμα

Άρτιοι τεχνίτες, η φήμη τους έμελλε να ξεπεράσει τα ελληνικά σύνορα φτάνοντας μέχρι την Αμερική, την Ασία και την Αφρική.

Παραδοσιακό καφενείο στο Κεράσοβο

Διασχίζοντας τον Σαραντάπορο ποταμό

Το γεφύρι της Μαύρης Πέτρας στην Πουρνιά

κλέβουν τα πολύχρωμα ξύλινα ταβάνια, οι μεσάντρες και τα ζωγραφιστά μπαούλα. Στην είσοδο του χωριού, υπάρχει ακόμη το κτίριο του Σχολαρχείου, που λειτουργούσε μέχρι το 1928 και είχε την πρώτη στην Ελλάδα μηχανή κινηματογραφικής προβολής, η οποία εκλάπη από τους Ιταλούς το ’40. Η βόλτα περνά από την εντυπωσιακή εκκλησιά των Ταξιαρχών, τη βρύση «Ντατσαίοι» και τα δύο μικρά τοξωτά γεφυράκια, για να καταλήξει πάλι στην πανέμορφη πλατεία με τον γιγάντιο πλάτανο. Γυμνός αυτή την εποχή, από την άνοιξη ως το φθινόπωρο όμως μεταμορφώνεται κι αυτός μαζί με τα χωριά, που ζωντανεύουν, γεμίζοντας με κόσμο και πολυποίκιλα χρώματα. Ψηλότερα, το Μοναστήρι με τα γραφικά πλακόστρωτα και το ναό του Αγίου Αθανασίου μάς χαρίζει

άπλετη θέα στις κορυφογραμμές του Σμόλικα. Στον Έξαρχο για λάδι και σαρδέλα… Επιστροφή στον κεντρικό δρόμο και πορεία δυτική για την Πουρνιά (Σταρίτσιανη) με το γεφύρι της Μαύρης Πέτρας λίγο πριν από την είσοδο στο χωριό. Στον απόκρημνο γκρίζο βράχο, δίπλα στο γεφύρι, μια βραχογραφία απεικονίζει τον Παντοκράτορα. Ο ξενώνας της Περιστέρως προσφέρεται για αγνάντεμα στις γύρω πλαγιές. Στην πλατεία του χωριού, την παράσταση κλέβει ένα μαυρόπευκο που ξεπροβάλλει από τη στέγη του ναού των Ταξιαρχών, της κεντρικής εκκλησίας του χωριού. Εδώ κι η προτομή του Βασίλειου Έξαρχου, ενός φτωχού μπακάλη από την Ήπειρο, που Μαστοροχώρια | 35

στα τέλη του 1800, τα προϊόντα του παντοπωλείου που διατηρούσε στη συμβολή των οδών Θεμιστοκλέους και Σόλωνος γίνονταν ανάρπαστα! Ο Έξαρχος έμελλε να αναδειχθεί σε σπουδαίο έμπορο των Αθηνών και είναι αυτός που έδωσε το όνομά του στα σημερινά Εξάρχεια. Μετά το θάνατό του, δωρίζει στην Πουρνιά, ως κληροδότημα, ένα μεγάλο χρηματικό ποσό και ανακηρύσσεται ευεργέτης του χωριού. «Κουδαρίτικα», η γλώσσα της πέτρας Η Αγία Παρασκευή, που οι ντόπιοι την αποκαλούν με την παλιά της ονομασία, Κεράσοβο, είναι ένα από τα μεγαλύτερα και πιο ζωντανά χωριά της περιοχής. Σ’ ένα από τα καφενεία, η τύχη θα μας φέρει κοντά σε έναν παλιό χτίστη, ιδιοκτήτη σήμερα του καφενείου. Εβδομήντα οκτώ ετών, ο κ. Κώστας Γκουντούλης μαζί με το φίλο του θα μας μυήσουν στα «κουδαρίτικα», την άγραφη συνθηματική γλώσσα των μαστόρων της περιοχής. Με αυτόν τον τρόπο μπορούσαν να μιλάνε μεταξύ τους ελεύθερα χωρίς να τους καταλαβαίνει το αφεντικό. Είχε φυσικά μέσα και τα πιπεράτα της: «Βούζε, ρε, σεισήχθη ο μπαρός στο κούφιο!» κι έπεφτε… σύρμα. «Κούφιο» ήταν το σπίτι, η οικοδομή, και «μπαρός» ο ιδιοκτήτης της. «Αγκίδα» ήταν η νεαρή ανύπαντρη κοπελιά και «λαγός», ο ελεύθερος άνδρας. «Ντέν’τσκα» ή «μπαρίνα» η παντρεμένη γυναίκα ή η σύζυγος του ιδιοκτήτη: «Ο “μπαρός” κι η “μπαρίνα” ούτε “λάγιο” (καφέ) ούτε τίποτα…» Ρωτάμε να μάθουμε για την τέχνη των μαστόρων: «Σου κάνανε δουλειά πελεκητή. Είχαμε τη φόρμα, εσύ έκοβες, εγώ πελεκούσα, ο άλλος έχτιζε. Για να κόψεις, πρέπει να ’σαι μάστορας στην πέτρα. Ένας καλός πελεκητής βγάζει 10-11 λιθάρια τη μέρα – το πολύ. Ήταν πολλά τα χτισίματα: αράδα, ανώμαλο, μωσαϊκό, εξάγωνο, τετράγωνο. Το πιο ακριβό ήταν το εξάγωνο. Χτίζαμε 5 μέτρα τη μέρα. Βγάζαμε ένα καλό μεροκάματο…» Πολλοί από τους κάτοικους εξακολουθούν να ασχολούνται με την οικοδομή και λόγω της κρίσης του κλάδου, επιστρέφουν και καταπιάνονται με μαστορέματα στο χωριό. Παρέα με… «μάνο» (ψωμί), «μαυρομάτες» (ελιές), τουρσί, σαρδέλα και «Θόδωρο» (τσίπουρο) θα αποχωριστούμε το Κεράσοβο, που διαθέτει Λαογραφικό Μουσείο και ξενώνα, και 36 | www.epathlo.gr

αποτελεί αφετηρία για το ορειβατικό μονοπάτι που οδηγεί στη Δρακόλιμνη, τα αλπικά λιβάδια και τη μεγάλη κορυφή του Σμόλικα, στα 2.637 μ. Η ωραία Καστάνιανη Στην Καστανέα (Καστάνιανη), έναν από τους ομορφότερους οικισμούς των Μαστοροχωρίων, σεργιανάμε στα πλακόστρωτα στενά ανάμεσα στις εκκλησιές, τα γεφύρια, τα τρεχούμενα νερά και τα λιθόχτιστα σπιτάκια με τις αυλές. Αριστερά, στο έμπα του χωριού, το στενό δρομάκι περνά από τον μεγαλοπρεπή ναό του Αγίου Νικολάου, που περιστοιχίζεται από τη μεγάλη πλατεία και το παλιό πέτρινο δημοτικό. Δίπλα ακριβώς, το περιποιημένο καφενείο του Γιώργου και της Γιώτας, δύο νέων, δραστήριων παιδιών που αναπαλαίωσαν το παλιό παραδοσιακό καφεπαντοπωλείο του χωριού. «Εδώ τρώγαμε, εδώ πίναμε, εδώ ψωνίζαμε», θα μας πει η Ευαγγελία, που αγάπησε τον τόπο από τα καλοκαίρια που πέρναγε στο χωριό κι αποφάσισε να ’ρθει να εγκατασταθεί μόνιμα χωρίς να το μετανιώνει καθόλου. «Περνάμε πολύ όμορφα, ήρεμα, χαλαρά…» Και όπως σε όλα τα Μαστοροχώρια, δεν λείπουν κι από δω τα γλέντια και οι γιορτές. Το Πάσχα, το καλοκαίρι, στα «καζάνια» και όχι μόνο. «Έρχονται παιδιά από τα Γιάννενα, και από το τίποτα οργανώνουμε αυτοσχέδια γλέντια σχεδόν κάθε Σαββατοκύριακο. Μεταξύ μας, λίγοι και καλοί. Είναι και αρκετοί κι από το χωριό που ασχολούνται με τη μουσική, ακόμη και τα μικρά παιδιά παίζουν. Έχουμε τα κλαρίνα, τα ντέφια, τα ακορντεόν, τις κιθάρες μας. Και πολύ ωραίες φωνές». Θα κεραστούμε τσίπουρο με πεντανόστιμη ηπειρώτικη φέτα και ντομάτα τουρσί, και θα περιπλανηθούμε στο χωριό με τις 17 εκκλησιές, τα 4 μονότοξα γεφύρια και τα σπάνια αρχιτεκτονικά στοιχεία. Υπέροχα εσωτερικά σπιτιών με παλιά κελάρια και περίτεχνα πέτρινα τζάκια

με ανάγλυφα, δείγματα γραφής σπουδαίων μαστόρων της πέτρας, σώζονται μέχρι σήμερα στην Καστάνιανη. Σε μια σχετικά δυσπρόσιτη τοποθεσία βρίσκεται και ο παλιός αναπαλαιωμένος νερόμυλος του χωριού.

Χρειάζεται να σκύψεις στοργικά σε κάθε σκαλιστή πέτρα, κτητορική επιγραφή και τοιχοποιία για να διαπιστώσεις το μεράκι και τη γνώση της δουλειάς τους.

Καστάνιανη

Παραδοσιακή μασίνα στο Πληκάτι

Τα μπουλούκια που έχτισαν τον κόσμο Διασχίζοντας τη γέφυρα του Σαραντάπορου ποταμού, οδεύουμε βορειοδυτικά προς τα χωριά της κοιλάδας του Γοργοπόταμου στον Γράμμο. Πρώτος σταθμός η Πυρσόγιαννη, κεφαλοχώρι της περιοχής και παλαιότερη έδρα του δήμου Μαστοροχωρίων. Από τη γενέτειρα περιβόητων πετράδων και ξακουστών μαστόρων, οι Πυρσογιαννίτες μάστοροι έχτισαν παλάτια, πύργους, σπίτια, φάρους, εκκλησιές και γέφυρες φτάνοντας μέχρι τα Βαλκάνια, τη Σμύρνη, την Αλεξάνδρεια, την Αμερική, την Ασία και την Αφρική. Εργάζονταν ομαδικά, οργανωμένοι σε ομάδες, τα λεγόμενα «μπουλούκια». Ο ένας δίδασκε τον άλλον, ο πατέρας το γιο κ.ο.κ. ΕπικεΜαστοροχώρια | 37

Γανναδιό

φαλής ήταν ο πρωτομάστορας, ο πιο ταλαντούχος, που είχε τη μεγαλύτερη πείρα και είχε καταξιωθεί μέσα από την τέχνη του. Αυτός έκλεινε τις συμφωνίες και είχε ολόκληρη την ευθύνη του έργου. Ήταν και εργολάβος και μηχανικός. Τα ονομαστά μπουλούκια της Πυρσόγιαννης, μητρόπολης των μαστόρων, ταξιδεύουν σε όλο τον κόσμο... Στον καφενέ του ξενώνα Αρμολόι στην πλατεία, μια γιγάντια φωτογραφία απεικονίζει πετράδες στις αρχές του 1900 να χτίζουν το σιδηροδρομικό σταθμό του Ντιτρόιτ των ΗΠΑ.

Πυρσόγιαννη

«Για να καταλάβετε το μέγεθος της τέχνης τους, συμμετείχανε μέχρι και στο χτίσιμο των γεφυριών του Οριάν Εξπρές!» αφηγούνται οι ντόπιοι. Η Πυρσόγιαννη είναι χτισμένη ολόκληρη με διαλεχτές πέτρες και πελεκημένα αγκωνάρια. Χρειάζεται να σκύψεις στοργικά σε κάθε σκαλιστή πέτρα, κτητορική επιγραφή και τοιχοποιία για να διαπιστώσεις το μεράκι και τη γνώση της δουλειάς των μαστόρων. Από την «Κόκα Καρυά», την όμορφη πλατεία του χωριού με τη βρύση, τα δύο καφενεδάκια και το γερο-πλάτανο, ανηφορίζουμε προς την εκκλησιά του Αγίου Γεωργίου με το διπλό καμπαναριό. Οι στέγες από ψηλά, όπως διαγράφονται στο φως του ήλιου που δύει, μοιάζουν με αρχιτεκτονικό ποίημα. Παλιότερος ναός του χωριού είναι ο Άγιος Νικόλαος (1772) μια τρίκλιτη βασιλική με πυργοειδές καμπαναριό, περιστύλιο και χαγιάτι, που προσφέρει άπλετη θέα στην κοιλάδα του Σαραντάπορου. Στην Πυρσόγιαννη λειτουργεί και το Εθνολογικό Μουσείο Ηπειρωτών Μαστόρων, που είναι αφιερωμένο στην τέχνη των κτιστάδων, στην πέτρα και τα μυστικά της.

«Όλη τους η τέχνη ήταν μία λέξη: αργά. Όσο πιο αργά δούλευαν, τόσο πιο καλοί μαστόροι ήταν. Τραγουδούσαν και σφύριζαν στο πελέκημα για να ξεχνιούνται και να μη βιάζονται. Γλεντούσαν την αργάδα τους. Θυμάμαι τον πατέρα μου, που 'λεγε: “Mια ζουρλοτσουκανιά, μια μέρα δουλειά” διηγείται ο Πυρσογιαννίτης μάστορας Δήμος Φλίνδρης» (1973).

38 | www.epathlo.gr

Κεράσοβο: θέα στις χιονισμένες κορυφογραμμές

Το γεφύρι της Ζέρμας

Στη Βούρμπιανη των καλοφαγάδων Στη Βούρμπιανη, στο εστιατόριο του ομώνυμου ξενώνα, θα δοκιμάσουμε μαγειρευτό ζαρκάδι από τα χεράκια της Βιολέτας, που φημολογείται πως είναι μία από τις καλύτερες μαγείρισσες τη περιοχής. Λαχανόπιτα, τυρόπιτα και άλλες ηπειρώτικες πίτες με χειροποίητο φύλλο, «τσουρβί» –κουνέλι καρυδάτο με σκορδαλιά–, κυνήγια, αρνί γάστρας και «κλωστό» –γλυκό με καρύδι και φύλλο– είναι μερικές από τις παραδοσιακές σπεσιαλιτέ του μαγαζιού. «Ποτέ δεν μαγειρεύω ξεχωριστά, ό,τι βγάζει η κατσαρόλα, θα φάμε κι εμείς, θα φάει κι ο κόσμος… Τις πατάτες και τα κηπευτικά τα καλλιεργούμε εμείς, τα κρέατα είναι από δω, από ντόπιους». Τόσο αγνά και σπιτικά. Δεν είναι τυχαίο ότι μεγάλες παρέες κατεβαίνουν από Θεσσαλονίκη αποκλειστικά για το φαγητό τους. Στη Βούρμπιανη, με το παλιό σχολαρχείο και τις 15 εκκλησιές, σώζονται αξιόλογες εικόνες Χιοναδιτών ζωγράφων, από τους Χιονάδες της Κόνιτσας, που φυλάσσονται στο ναό της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, στο Μαστοροχώρια | 39

Πληκάτι, όταν ο Γράμμος μοιάζει να χαμηλώνει

Αυτή ακριβώς την περίοδο είναι που θα έρθεις σε επαφή με ό,τι πιο αγνό κι αυθεντικό έχεις να αντικρίσεις στην Ελλάδα.

κέντρο του χωριού. Βλέπετε δεν ήταν μόνο οι πετράδες ονομαστοί τεχνίτες της περιοχής. Μαραγκοί από τη γειτονική Οξυά (Σέλτση) και το Ασημοχώρι (Λεσκάτσι) κατασκεύασαν τα υπέροχα ξύλινα ταβάνια, λαϊκοί ζωγράφοι και αγιογράφοι απ’ τους Χιονάδες διακόσμησαν τα εσωτερικά των ναών και των σπιτιών, και «ταλιαδόροι» (ξυλογλύπτες) απ’ τον Γοργοπόταμο φιλοτέχνησαν σκαλιστά έργα –κυρίως τέμπλα– στις γύρω περιοχές και στα Βαλκάνια. Οι ακρίτες του Γράμμου Το Ασημοχώρι (Λεσκάτσι) προβάλλει πολύχρωμο στην αντικρινή πλαγιά. Παντέρημο ετούτη την εποχή, στη μικρή όμορφη πλατεία ξεχωρίζει το παλιό σχολείο και το γραφικό καφενεδάκι-παντοπωλείο. Ο δρόμος για τους Χιονιάδες είναι γεμάτος …χιόνι (!), που δεν θα μας επιτρέψει την ανάβαση στα 1.120 μ. υψόμετρο όπου στέκει το χωριό. Θα το αγναντέψουμε από μακριά να απλώνεται μικρό και πανέμορφο με κατάλευκες τις στέγες του από το χιόνι. Δυο μαχαλάδες κι ανάμεσά τους η εκκλησιά του Αγίου Αθανασίου, ένα πέτρινο γεφύρι και μικρά καταρρακτάκια είναι μερικά από τα αξιοθέατα του χωριού με τους ελάχιστους εναπομείναντες κατοίκους, στα σύνορα σχεδόν με την Αλβανία. Στο Πληκάτι όλοι είναι έτοιμοι για τη μεγάλη γιορτή. Στις 16 Φλεβάρη η εικόνα της Παναγιάς Πληκαδίτισσας περιφέρεται στο χωριό. Στα τρία καφενεδάκια του χωριού, τα ταψιά είναι ήδη στις «μασίνες» –ξυλόσομπες που χρησιμεύουν και ως φούρνοι– προ40 | www.epathlo.gr

Γοργοπόταμος

Πληκάτι

«Βούζε, ρε, σεισήχθη ο μπαρός στο κούφιο!» κι έπεφτε… σύρμα! κειμένου να εξυπηρετήσουν τον άφθονο κόσμο που θα ανέβει ως εδώ. Από τα αξιοθέατα του χωριού, με τα όμορφα παραδοσιακά σπίτια και τη θέα στις χιονισμένες βουνοκορφές του Γράμμου, ο ναός του Αγίου Αθανασίου (17ος αι.) με το ξυλόγλυπτο παλιό τέμπλο και το περίτεχνο ταβάνι με τον Παντοκράτορα. Δίπλα στο Πληκάτι, σε πανέμορφη τοποθεσία στην καρδιά του δάσους, το «Αγριολούλουδο του Γράμμου» προσφέρεται για διαμονή στα 1.350 μ. υψόμετρο και ορειβατικές εξορμήσεις στις δασωμένες πλαγιές, τα λιβάδια, τις λιμνούλες και τις μεγάλες κορυφές της αγέρωχης οροσειράς. Από το Πληκάτι, άλλωστε, θαρρείς πως ο Γράμμος χαμηλώνει… Επιστρέφοντας στον κεντρικό δρόμο και συνεχίζοντας βόρεια κι ανατολικά, προς την αντίθετη κατεύθυνση, διασχίζουμε το πέτρινο γεφύρι της Ζέρμας για

Βούρμπιανη

να προσεγγίσουμε τη Δροσοπηγή (Κάντσικο). Ο τελευταίος μας προορισμός αποτελεί ένα από τα ωραιότερα και πιο καλοδιατηρημένα χωριά και μοιάζει να πρωτοστατεί σε κινηματογραφικό σκηνικό. Η μεγάλη πλακόστρωτη πλατεία είναι χτισμένη σε δύο επίπεδα. Γύρω της ο πλάτανος, η θολωτή πετρόχτιστη βρύση, τα παραδοσιακά και προσεγμένα καφεμεζεδοπωλεία-καφεπαντοπωλεία και στο κέντρο ο μεγαλοπρεπής ναός της Αγίας Παρασκευής με το διπλό καμπαναριό, που χτίστηκε το 1930 από τους μαστόρους του χωριού. Λίγο πριν από την είσοδο στον οικισμό, το ξωκλήσι της Παναγιάς κεντρίζει το βλέμμα με τις πρωτότυπες ζωγραφιστές αναπαραστάσεις, έργα Χιοναδιτών αγιογράφων.

Κι ενώ η υπεύθυνη από την τοπική αυτοδιοίκηση επιχείρησε να μας αποτρέψει να επισκεφθούμε την περιοχή τη συγκεκριμένη εποχή, που τα χωριά ερημώνουν, αυτήν ακριβώς την περίοδο είναι που θα έρθεις σε επαφή με ό,τι πιο αγνό και αυθεντικό έχεις να αντικρίσεις στην Ελλάδα. Τα χωριά αυτά άλλωστε δεν απευθύνονται σε «τουρίστες» αλλά σε ανθρώπους που θα σεβαστούν τον ιδρώτα, το ήθος, την παράδοση, θα μυηθούν στις μουσικές, τις μνήμες, τις ιστορίες – όλη αυτή την παρακαταθήκη... Και όταν η παγωνιά επιμένει, θα μαζευόμαστε γύρω απ’ την ξυλόσομπα ή το τζάκι – πραγματική εστία, να μας γεμίζει όλους ζεστασιά και θαλπωρή... ∅

42 | ΠΡΟΟΡΙΣΜΟΣ

Βελίνα

Bελίνα

Το μπαλκόνι του Κορινθιακού

Πανοραμική άποψη του χωριού

Κάθε καλοκαίρι, οι γονείς μάς άφηναν στον παππού και τη γιαγιά. Η πιο γενναία απόφαση που έπρεπε να πάρω τότε ήταν να πάω μόνος στο δάσος… Ο μύθος για το φως, σαν καντήλι, που έβγαινε από το γκρεμισμένο παλιομονάστηρο και κατέληγε πίσω απ’ τον Αϊ-Γιάννη, δεν με τρόμαζε. Γιατί η Βελίνα ήταν ο τόπος μου… Βασίλης Οικονόμου

Α

Τάκης Παπαγιαννόπουλος

ναχωρώντας από το Κιάτο προς το ορεινό τμήμα της Κορινθίας, σε είκοσι λεπτά φθάνεις στο σταυροδρόμι της Χούνης. Η ταμπέλα με την ονομασία του χωριού σε κατευθύνει σ’ έναν στενό και έντονα ανηφορικό δρόμο, που δεν προϊδεάζει για τη μοναδική ομορφιά του. Η λέξη Βελίνα (Velyna) είναι σλαβικής προέλευσης και σημαίνει χλοότοπος ή τόπος πολύμορφος. Το μέρος υπάρχει με την ίδια ονομασία από την απογραφή των Ενετών, που σώζεται στο ανέκδοτο Αρχείο Nani (1703-5 μ.Χ.). Η φυσική πύλη του χωριού, με ψηλή βλάστηση μαύρης πεύκης και ελάτων, σε καλωσορίζει. Τα λίγα λεπτά οδήγησης στο βαθύ πράσινο του δάσους είναι το πέρασμα προς το χωριό. Στη συνέχεια, ο δρόμος μετατρέπεται σ’ ένα νοερό σύνορο μεταξύ του απέραντου κάμπου που προβάλλει στο δεξί μας χέρι, και του πυκνού δάσους που συνεχίζει στα αριστερά μας και σκεπάζει το μικρό χωριό των 136 μόνιμων κατοίκων. Η θερμοκρασία έχει αλλάξει καθώς βρισκόμαστε πλέον στα 950 μ. υψόμετρο, που προσδίδει και την καθαρά

44 | www.epathlo.gr

ορεινή φυσιογνωμία του χωριού χαρίζοντάς του μοναδική θέα προς τον Κορινθιακό κόλπο. Το παλιό χωριό βρισκόταν στην τοποθεσία Χαλμπούρανι, νοτιοδυτικά της σημερινής του θέσης. Σε αυτή την αμφιθεατρική πλαγιά, εντοπίστηκαν ερείπια ενός οικισμού που φαίνεται να αυξήθηκε πληθυσμιακά στα τέλη του 16ου αιώνα, με την άφιξη των Αρβανιτών, οι οποίοι έφθασαν ως μισθοφόροι στην Πελοπόννησο επιτηρώντας τις ενετικές περιοχές και εκτοπίζοντας τους Σλάβους. Η μετακίνηση των Αρβανιτών έγινε σταδιακά από την Αυλώνα μέσω Ιτέας και, όπως αφηγούνται οι σημερινοί κάτοικοι, η αρχική τους εγκατάσταση στο ορεινό τμήμα της Κορινθίας πραγματοποιήθηκε στην περιοχή με την ονομασία Πίκεζα, πάνω από το σημερινό χωριό Κεφαλάρι, γνωστό και ως Ντούσια. Όταν οι μύθοι βρήκαν τον τόπο τους Η περιοχή είχε έντονους αγέρηδες. Η λαϊκή φαντασία γέννησε το μύθο ότι τα βράδια ακουγόταν μια βοή, το «λάβωμα» (=ξωτικό). Έτσι οι κάτοικοι εγκατέλειψαν τον τόπο και εγκαταστάθηκαν στην περιοχή Στύλια, πίσω από τον Προφήτη Ηλία, στη βόρεια άκρη του κάμπου του σημερινού χωριού. Το κλίμα αυτού του τόπου, που βρισκόταν σχεδόν όλο το χρόνο στη σκιά, προκαλούσε αρρώστιες, και για άλλη μια φορά γεννήθηκε ένας νέος μύθος, αυτός της νεκρής νύφης που έγνεθε τη ρόκα της δίπλα στο τζάκι του κάθε σπιτιού. Κουβαλώντας μύθους, η συγκεκριμένη ομάδα των Αρβανιτών κάνει την τελευταία στάση της στο Χαλμπούρανι, στη Βελίνα.

Το δάσος της Βελίνας Βελίνα | 45

Προφήτης Ηλίας Από τα οθωμανικά χρόνια, η προφορική παράδοση διασώζει ότι η γυναίκα του Μπέη, που μάζευε τους φόρους της περιοχής, γέννησε την ίδια εποχή με την Πυθαρού (γυναίκα με μεγάλο πύγος, παραφθορά της λέξης), που ζούσε στο παλιό χωριό. Η γυναίκα του Μπέη πλάκωσε στον ύπνο της το μωρό και για να μη μαθευτεί, πήρε το μωρό της Πυθαρούς. Αυτή με τη σειρά της την εκβίαζε αποσπώντας της μεγάλα χρηματικά ποσά (λίρες). Όταν το παιδί μεγάλωσε, έμαθε την αλήθεια και συμμετείχε στον απελευθερωτικό αγώνα υπέρ της Ελλάδας. Στις αρχές του 19ου αιώνα, το νερό στέρεψε στις δύο βρύσες του χωριού και οι Βελινιάτες μεταφέρθηκαν στη σημερινή θέση του, όπου προϋπήρχαν νεροτριβές, μαρτυρώντας την έντονη παρουσία του νερού στην περιοχή. Οι κάτοικοι του χωριού κατά την περίοδο του 1821 αλλά και στα προεπαναστατικά χρόνια πολέμησαν υπό την ηγεσία των Νοταραίων, επιφανούς οίκου των Τρικάλων Κορινθίας. Όταν γύριζαν, έκρυβαν τα ασημένια όπλα τους (τουφέκια) σε «χουστές», τρύπες στο βράχο. Το 1912, η Βελίνα έγινε κοινότητα. Το πλούσιο οξυγόνο, τα κρυστάλλινα νερά και η προθυμία των κατοίκων της για γνώση και πολιτισμό προσέλκυσαν στα τέλη του 1927 τον σπουδαίο ποιητή, θεατρικό συγγραφέα και μεταφραστή Βασίλη Ρώτα. Με δική του πρωτοβουλία άρχισαν να πραγματοποιούνται παραστάσεις Λαϊκού Θεάτρου, που διήρκησαν έως τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Κάθε καλοκαίρι, σκηνοθετούσε έργα ειδυλλιακά, όπως «Ο Αγαπητικός της Βοσκοπούλας», «Η Γκόλφω» κ.ά. Το εισιτήριο ήταν αυγά, φακή και τοπικά προϊόντα, και μερικές φορές ένα δίδραχμο, που δινόταν από κάποιον εύπορο συνήθως παραθεριστή. Τα έσοδα πήγαιναν στην κοινότητα. Ο πόλεμος ωστόσο διέκοψε βίαια αυτήν τη μοναδική για την ιστορία του χωριού δράση. Η ξεχωριστή ομορφιά του τόπου συνεχίζει ωστόσο να εμπνέει καλλιτέχνες μέχρι τα σύγχρονα χρόνια. Ο κόσμος των σκιών, των αερικών και των ανεξήγητων φωνών της περιοχής, που πηγάζει από τη λαϊκή φαντασία, αποτυπώνεται στο μυθιστόρημα «Εκατό δρόμοι και μία νύχτα» (1997) της καταξιωμένης Αλεξανδρινής συγγραφέως Ευγενίας Φακίνου.

46 | www.epathlo.gr

Οι εκκλησίες Κανείς δεν θυμάται πότε ακριβώς χτίστηκε ο ιερός ναός του Αγίου Δημητρίου, που αποτελεί και το κεντρικό μνημείο του χωριού. Το ιδιαίτερο ξυλόγλυπτο τέμπλο και οι εικόνες του –σύμφωνα με την επιγραφή που σώζεται– χρονολογούνται γύρω στα 1900. Η κεντρική πόρτα της εκκλησίας θυμίζει τις περίτεχνες πόρτες ενετικών σπιτιών. Πολύ παλαιότερος χρονολογικά είναι ο μεταβυζαντινός μονόχωρος ναός, ο αφιερωμένος στην Κοίμηση της Θεοτόκου, από τον οποίο δυστυχώς διασώζονται ελάχιστες φορητές εικόνες. Κάθε Δεκαπενταύγουστο, το εκκλησάκι γιορτάζει και ο κόσμος του χωριού στην αυλή σιγοκουβεντιάζει με τους παραθεριστές. Στην καρδιά του δάσους, σ’ ένα μικρό ξέφωτο, σαν καλά κρυμμένο μυστικό, υπάρχει η Ιερά Μονή της Αγίας Τριάδας, ένα πανέμορφο και γραφικό εκκλησάκι. Ο παλιός γραμματέας της κοινότητας θυμάται τον πατέρα του να του λέει για έναν καλόγερο που ζούσε εκεί. Για να φτάσεις στο εκκλησάκι, θα ξεκινήσεις από την πάνω πλευρά του χωριού. Οι δύο χωματόδρομοι, που χαράζουν διαφορετική πορεία στο εσωτερικό της δυτικής πλευράς του δάσους, καταλήγουν στην Αγία Τριάδα. Το χωριό από ψηλά το βλέπεις μόνο από τον Αϊ-Γιάννη, λίγο πριν τη γέφυρα. Είναι το παλιότερο εκκλησάκι του χωριού, που η γιαγιά Μαργαρίτα είχε κουβαλήσει πέτρα πέτρα για να χτιστεί… Τα μονοπάτια Μια μυστική ατραπός, στην πίσω πλευρά του Αϊ-Γιάννη, κρύβει το παλιό μονοπάτι που διέσχιζε κάθετα το δάσος και κατέληγε στο διπλανό Κλημέντι. Με τον αδερφό μου, στις αρχές της εφηβείας μας, πάντα μπερδεύαμε το πέρασμα προς το μονοπάτι αυτό. Έπρεπε να ανεβούμε πρώτα την πλαγιά, πάνω από την άσφαλτο, και όταν συναντούσαμε τους μικρούς φυσικούς βράχους, να ψάξουμε για το

Άγιος Δημήτριος μικρό άνοιγμα. Μετά από λίγα ψηλά αγριόχορτα, που φύτρωναν κάθε άνοιξη, φτάναμε στην αρχή του μονοπατιού. Για τον πατέρα, τα ελεύθερα άγρια σκυλιά ήταν ο φόβος του για εμάς. Εμείς όμως ήδη νιώθαμε ελεύθεροι, αναγνωρίζαμε τις φρέσκες πατημασιές των λαγών και των σκίουρων, ψάχναμε αλεπούδες στις τρύπες και παγώναμε απότομα κάθε μας κίνηση όταν ακούγαμε κάποιον περίεργο θόρυβο. Προχωρούσαμε προς το βάθος του δάσους αλλά ποτέ δεν ξεμακραίναμε. Πάντα σκεφτόμασταν να κόψουμε τα μεγάλα άγρια μανιτάρια (ελατομανίτες), που φύτρωναν συνήθως δίπλα στους κορμούς των δέντρων, δεν ξέραμε όμως να ξεχωρίσουμε ποια ήταν δηλητηριώδη. Ξαποσταίναμε κοιτώντας τις πανύψηλες κορυφές των δέντρων, ενώ στον δρόμο της επιστροφής για… μεσημεριανό μετρούσαμε τις σειρές που είχαν κάνει οι κάμπιες στους κορμούς. Οι δύο μεγάλοι σε μήκος χωματόδρομοι προς την Αγία Τριάδα μπορεί να μη μοιάζουν μυστικοί αλλά εκεί γνώρισα για πρώτη φορά το δάσος όταν στους απογευματινούς περιπάτους με τα παιδιά του χωριού παίζαμε κρυφτό ή κρυβόμασταν για να τρομάξουμε τους περαστικούς πίσω απ’ τα δέντρα όπου είχαν αναρριχηθεί μικρά ροζ και λιλά άγρια κυκλάμινα. Υπάρχει κι άλλο ένα μονοπάτι, που δεν είναι στο δάσος αλλά στα δυτικά του κάμπου, στην τοποθεσία Μπόρεζι. Από εκεί κατέβαινα όλη την πλαγιά προς την Παναγιά την Κλησιμπούκουρα (=όμορφη εκκλησία), που σήμερα ανήκει στο χωριό Παναρίτι. Στα δεξιά του μονοπατιού, καθώς κατέβαινα, έβλεπα από μακριά τις μεγάλες και ανεξερεύνητες σπηλιές που συνέχιζαν μέχρι κάτω από τον Προφήτη Ηλία, στο τέλος του κάμπου. Στο νοτιοδυτικό όριο της αρχαίας Σικυώνας, η Βελίνα ανήκει σήμερα στον Δήμο Σικυωνίων. Οι κάτοικοί της ασχολούνται με τη γεωργία και την κτηνοτροφία, ενώ ο δραστήριος σύλλογος του χωριού οργανώνει κάθε τέλος του καλοκαιριού γιορτή ντομάτας. Στη μοναδική ταβέρνα του χωριού, η Γιάννα μαγειρεύει παραδοσιακό σπιτικό φαγάκι: ελάφι στιφάδο, σπιτική μανιταρόπιτα και κοκκινιστό κόκορα με χυλοπίτες. Μικροί γαστρονομικοί πειρασμοί αποτελούν από μόνοι τους έναν ακόμη λόγο για να επισκεφτείς το χωριό. Το καφενείο στο κτίριο της παλιάς κοινότητας προσφέρει καφέ, τσιπουράκι και μεζέ με αγνάντεμα προς τον Αϊ-Γιάννη. Σε μικρή απόσταση από την πρωτεύουσα, ανάμεσα στη λίμνη της Στυμφαλίας και το χιονοδρομικό κέντρο των Τρικάλων Κορινθίας, η Βελίνα αποτελεί προορισμό ιδανικό για κάθε εποχή και προσφέρεται για εξερεύνηση. Υπό τη σκέπη των μύθων, των θρύλων, των αφηγήσεων, θα έρθεις να ηρεμήσεις, να αγναντέψεις, να χαθείς στους ήχους και τα χρώματα του δάσους, που όμοιό του –κατά τη γνώμη μου– δεν υπάρχει σ’ ολόκληρη την Κορινθία…

…Το εισιτήριο ήταν αυγά, φακή και τοπικά προϊόντα, και μερικές φορές ένα δίδραχμο, που δινόταν από κάποιον εύπορο συνήθως παραθεριστή. Ο κόσμος των σκιών, των αερικών και των ανεξήγητων φωνών της περιοχής αποτυπώνεται στο μυθιστόρημα «Εκατό δρόμοι και μία νύχτα» (1997) της Ευγενίας Φακίνου.

Εξωραϊστικός και Πολιτιστικός Σύλλογος Βελίνας Τηλ.: 6980584000 http://velina-syllogos.blogspot.gr

Βελίνα | 47

ΔΙΚΤΥΑ

SERVICE

Βασ. Γεωργίου 16, Ναύπλιο, (δίπλα στο Τμ. Θεατρικών Σπουδών)

ΠΡΟΪΟΝΤΑ

27520 25963/23628

ΛΥΣΕΙΣ

info@linker.gr

SOFTWARE

Αλευρομουτζουρώματα

Όταν το Γαλαξίδι μεταμορφώνεται

Βασικά συστατικά το γάλα και το ξίδι. Σταδιακά προσθέτουμε χρώμα, όποιο μας αρέσει, ένα ή πολλά, μπόλικο φούμο κι αποκριάτικα αξεσουάρ. Δυο τρεις πρέζες θαλασσινής αλμύρας, μια χούφτα ουρανό –δεν είμαστε φειδωλοί στο κέφι– και πολύ μα πολύ αλεύρι, για να δέσει σωστά το γλυκό. Το απλώνουμε στο δρόμο, ελπίζουμε σ’ ένα ελαφρύ αεράκι για να το σκορπίσει σε κάθε γειτονιά και μόλις η κουδούνα ηχήσει με ικανοποιητική δόση φασαρίας, θα γενεί… Αλευρομουτζουρώματα στο Γαλαξίδι. Αλεξία Τούλιου

Ν

Νίκος Υφαντής, Αλεξία Τούλιου

αυτικός λαός οι Γαλαξιδιώτες, φαίνεται πως έφεραν το έθιμο στην πόλη από τα παράλια της Σικελίας και το συμπεριέλαβαν ως δρώμενο αποχαιρετισμού σε ναυτική γιορτή, καθώς η ακμή του συμπίπτει χρονικά με την ανάπτυξη της ναυτιλίας γύρω στο 1840. Λαογραφικές πηγές τοποθετούν τις ρίζες του στη βυζαντινή περίοδο όταν οι διασκεδαστές μίμοι των ιπποδρομιών συνήθιζαν να βάφουν τα πρόσωπά τους λευκά, ή θεωρείται επίσης πιθανό να προέρχεται από το μακιγιάζ των ηθοποιών της κομέντια ντελ άρτε, το οποίο γινόταν με αλεύρι. Η απαρχή του, όμως, βρίσκεται στα τελετουργικά της αρχαιότητας που σχετίζονταν με τη γονιμότητα της γης, καθώς το έθιμο προβάλλει συγγενή παγανιστικά στοιχεία προαναγγέλλοντας τον ερχομό της Άνοιξης. Καθαρά Δευτέρα και το Γαλαξίδι μεταμορφώνεται. Παρά την αρχική φαινομενική νηνεμία, ένας «υπεργαλαξιακός» πόλεμος επίκειται. Και πόσο ειρωνικό, μια τέτοια μέρα να μη θυμίζει τίποτα από... καθαριότητα. Όλοι το γνωρίζουν. Ακόμη και τα απαράμιλλης αρχιτεκτονικής ομορφιάς αρχοντικά ντρέπονται γι’ αυτό που θα ακολουθήσει και καλύπτουν τα πρόσωπά τους με μάσκες από λιόπανα και πλαστικά. Ό,τι κινδυνεύει να διαλυθεί ή να λερωθεί σκεπάζεται. Οι μικροπωλητές στήνουν πάγκους με πολεμοφόδια, ενώ το αλεύρι μοιράζεται άφθονο από τον Δήμο. Στολές, κουκούλες, μάσκες, αντιασφυξιογόνες ή απλές, και γυαλιά διατίθενται σε όσους επισκέπτες επιθυμούν να εμπλακούν στον αλευροπόλεμο. Με αμφίεση αστροναύτη θα συγχρωτιστούν με τους ντόπιους,

50 | ΑΦΙΕΡΩΜΑ

Τίτλος θέματος | 51

οι οποίοι φορώντας παλιά ρούχα, μάσκες, περούκες, κουδούνες, σφυρίχτρες και περίτεχνα καπέλα, και μακιγιαρισμένοι εντέχνως για την εξασφάλιση της ανωνυμίας τους, είναι έτοιμοι να τους μυήσουν στα μυστικά μιας επιτυχημένης φιέστας. Με τα σκάφη τους, που δεν είναι παρά ξεχαρβαλωμένα αυτοκίνητα, κάποια μάλιστα φέρουν ειδωλολατρικά σύμβολα, ενώ όσα έχουν καρότσες στολίζονται περιμετρικά με κουδούνες, ομαδοποιούνται σε παρέες και παρατάσσονται κατά μήκος του δρόμου. Σημείο αφετηρίας ο κόμβος της εθνικής οδού. Τερματισμός το στενό λιμανάκι. Θεατές που επιθυμούν αυτό ακριβώς, το θέαμα, βρίσκονται προστατευμένοι στις καφετέριες ή περιμένουν στην απέναντι πλευρά του λιμανιού. Δεν είναι λίγοι και αυτοί που επιθυμούν να απολαύσουν το δρώμενο μέσα από κάποια βάρκα. Μεσημεράκι και πριν ξεκινήσει η οριστική κάθοδος, ένα γιορτινό πρελούδιο ξεκινά. Λίγο αλευράκι για ζέσταμα πετάγεται εκατέρωθεν. Κλείνουν και τα τελευταία παντζούρια ενώ από τις γρίλιες βρίσκουν ευκαιρία να το σκάσουν μυρωδικά συννεφάκια από κοκκινιστό χταποδάκι, καθώς γυάλινα ματάκια αγωνιωδώς επικεντρώνονται στο δρομάκι και παίζουν δεξιά

Καθαρά Δευτέρα και το Γαλαξίδι μεταμορφώνεται. Κλείνουν και τα τελευταία παντζούρια. Οι ντόπιοι απελευθερώνοντας τα πρωτόγονα ένστικτά τους σείουν τις καρότσες με τις κουδούνες σε διονυσιακό ρυθμό. Ένας «υπεργαλαξιακός» πόλεμος επίκειται…

52 | www.epathlo.gr

κι αριστερά κρυφοχαρούμενα. Με τη μηχανή στο χέρι, αυτοσχέδια προφυλαγμένη, απολαμβάνω τις τελευταίες στιγμές ηρεμίας, παραδομένη σε αυτό το πάντρεμα της μουντής ώχρας με τη γλυκιά μελαγχολία μιας άνοιξης που φέτος αργεί… Όλα έτοιμα για επιβίβαση στα σκάφη και εμείς, αγχωμένοι πίσω απ’ τη στολή, ακολουθούμε κατά πόδας. Οι ντόπιοι, απελευθερώνοντας τα πρωτόγονα ένστικτά τους, σείουν τις καρότσες με τις κουδούνες σε διονυσιακό ρυθμό, προκαλώντας τέτοιο σαματά που θαρρείς πως θέλουν να ξυπνήσουν τους θεούς εκεί στους Δελφούς και ευφραίνοντας την καρδιά τους να υποσχεθούν μια μάχη δίχως οίκτο, εκλιπαρώντας την εύνοιά τους. Πώς να περιγράψω το χρονικό ενός πολύχρωμου πολέμου; Μοβ, κόκκινο, μπλε, κίτρινο, πράσινο, ώχρα και φυσικά λευκό εκτινάσσονται μανιωδώς μπροστά μου, σχηματίζοντας ουράνια τόξα που ακροβατούν από μπαλκόνι σε μπαλκόνι. Η ατμόσφαιρα αποπνικτική καθώς κατεβαίνουμε το μικρό δρομάκι. Ένα σάλτο στο παράπλευρο στενό για μια μικρή ανάσα και σαν να ξεγλιστράς από εικονογραφημένη σελίδα του Τριβιζά. Μια νεραϊδένια φιγούρα ξέρει πόσο πολύ λείπει το μπλε απ’ τη ζωή μας. Αλύπητος στόχος η φωτογραφική μηχανή και… είμαστε ευγνώμονες. Μέσα στη φασαρία της κόρνας και το πυκνό νέφος, ασώματοι αστροναύτες αιωρούνται καθώς κατηφορίζουν στο λιμάνι για την τελική μάχη. Τα πράγματα αγριεύουν.

Αλευρομουτζουρώματα | 53

Ολόκληρα τσουβάλια φούμο ρίχνει ο ένας στον άλλον. Ένα τεράστιο λευκό σύννεφο αλευριού καλύπτει τα πάντα. Εκεί ψηλά ξεδιαλύνω τον Έρωτα, που έχει βαλθεί να στοχεύει ένα ζευγαράκι αστροναυτών καθώς αγκαλιάζονται. Δικαιολογημένα, αφού ταιριάζει τόσο ο Έρωτας στην Άνοιξη. Αλητάκος αυτός, αλητάκια κι εμείς, δεν χάνουμε την ευκαιρία να απαθανατίσουμε τη στιγμή. Σιγά σιγά τα πυρομαχικά φθίνουν, ο κάματος έχει έρθει και φωτιές ανάβουν για ειρηνευτικούς σκοπούς. Κανείς δεν ξεχωρίζει ποιος είναι ποιος απ’ τη μουτζούρα και το αλεύρι. Υπάρχουν βέβαια και οι τολμηροί ή οι ανυπόμονοι, που επιθυμούν την κάθαρση με μια… βουτιά στη θάλασσα. Η γιορτή όμως δεν έχει ακόμα τελειώσει. Σειρά έχουν τα νταούλια, που θα παύσουν αργά τη νύχτα, ενώ οι παρέες συνεχίζουν το γλέντι στα λεγόμενα «λουκουμάκια», τα πάρτι σε καφέ και μπαρ. Έφτασε η ώρα να κρατήσω για μένα την τελευταία εικόνα. Στην απέναντι πλευρά του λιμανιού, αποστασιοποιημένη, αγναντεύω το θολό παστέλ τοπίο. Και πόσο θα ’θελα αυτή τη στιγμή να την αποτυπώσω με μια polaroid σε αμέτρητες κόπιες και αφού ανεξίτηλα γράψω πάνω τους «Πέρασα υπέροχα στο Γαλαξίδι!», να τις σκορπίσω στον Κορινθιακό. Μικρές ταξιδιάρικες καρτ ποστάλ, που καθώς εμφανίζονται, θα χρωματίζουν διαφορετικά ένα ένα τα κύματα… ∅

54 | www.epathlo.gr

Αλευρομουτζουρώματα | 55

ΚΩΣΤΑΛΑΜΠΡΟΣ

Το δεξί χέρι του επαγγελματία και του ερασιτέχνη αγρότη Έκθεση-Συνεργείο-Ανταλλακτικά: 3ο χλμ. Άργους-Ναυπλίου τηλ. 27510 62261, 27510 20430

Αγία Τριάδα Ναυπλίου Τηλ.: 27520 43746 - Κιν.: 6944 455 000 e-mail: vxagro@gmail.com

58 | ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΟ

Καταφύγιο Οίτης Παραμύθι από χιόνι

Χρήστος Κανατάς

Δ

εσπόζει πάνω από τη μεγαλούπολη της Λαμίας. Λόγω της πλούσιας και ποικιλόμορφης χλωρίδας του, είναι γνωστό και ως «βουνό των λουλουδιών». Άνοιξη και αρχές καλοκαιριού, διάσπαρτα αγριολούλουδα και μεθυστικές μυρωδιές μετατρέπουν την Οίτη σε παράδεισο. Η βόρεια πλευρά της, απότομη και καταπράσινη, δημιουργεί εντυπωσιακά φαράγγια με νερά τρεχούμενα, που καταλήγουν πολλές φορές σε ορμητικούς καταρράκτες Ωστόσο, κάθε εποχή στο βουνό έχει τη δική της μαγεία. Έτσι εμείς επιλέξαμε να γνωρίσουμε τις ομορφιές της Οίτης μες στο καταχείμωνο. Νεαρό ζευγάρι τότε με την Ξένια, αποφασίσαμε να περάσουμε ένα ρομαντικό διήμερο σε καταφύγιο. Ενώ κανέ-

Δυναμική και επιβλητική καθώς ορθώνεται πάνω από την κοιλάδα του Σπερχειού, δικαίως είναι συνδεδεμένη με τον Ηρακλή και το πέρασμά του από τη θνητότητα στην αθανασία. Ένα μοναδικά όμορφο βουνό, που έχει χαρακτηριστεί ως εθνικός δρυμός, σε προκαλεί και σε προσκαλεί να το γνωρίσεις, υποσχόμενο μοναδικές εμπειρίες…

νας υπεύθυνος σε όλα τα καταφύγια της χώρας δεν δίνει τα κλειδιά σε ομάδα μικρότερη των δέκα ατόμων, τύχαμε στην εξαίρεση. Ένας ευγενέστατος κύριος από τον ΕΟΣ Λαμίας μάς έδωσε (μαζί με τα κλειδιά) το εισιτήριο για μια μοναδική περιπέτεια, όμοια με όνειρο… Ξεκινήσαμε Σάββατο ξημερώματα από την Αθήνα με το αυτοκίνητο. Καρδιά Φλεβάρη και το χιόνι είχε σκεπάσει τα βουνά για τα καλά… Με τα κλειδιά και τις απαραίτητες προμήθειες, πήραμε το δρόμο για το βουνό. Πρώτα περάσαμε από την Υπάτη με τα περίφημα λουτρά και τους καταρράκτες της. Η Υπάτη μαζί με την Παύλιανη αποτελούν τους σημαντικότερους οικισμούς της Οίτης και θεωρούνται πυλώνες για την είσοδο στο δρυμό με το πυκνό ελατόδασος και τα πολυάριθμα ορεινά λιβάδια που συχνά διακοσμούνται με λιμνούλες. Αφετηρία της πεζοπορίας μας η ορεινή Καστανιά, ένα μικρό χωριουδάκι, αμφιθεατρικά χτισμένο στη βόρεια πλευρά του βουνού σε υψόμετρο 1.030 μ., με υπέροχη θέα προς τον κάμπο. Λίγο πριν από το χωριό συναντήσαμε τα πρώτα λιγοστά χιόνια. Η μέρα ήταν ηλιόλουστη. Γύρω στο μεσημέρι ξεκινήσαμε το περπάτημα με σκοπό να φτάσουμε στο καταφύγιο. Βρίσκεται στα 1.750 μ. υψόμετρο στη ανατολική πλευρά του βουνού, στη θέση Τράπεζα. Η διαδρομή είναι γύρω στα 15 χλμ. βατού χωματόδρομου, που σε φυσιολογικές συνθήκες την ολοκληρώνεις σε 3 με 4 ώρες. Το χιόνι βέβαια αλλάζει πλήρως τα δεδομένα… Κανείς από τους δυο μας δεν είχε τότε ιδιαίτερη εμπειρία σε πεζοπορία στο χιόνι… Στο ξεκίνημα, το χιόνι είχε ύψος μόλις 5-10 εκ. Η διαδρομή κατά μήκος της πλαγιάς στη βόρεια πλευρά του βουνού και σε φαρδύ χωματόδρομο σου έδινε μια ασφάλεια ότι δεν θα χαθείς, παρότι το χιόνι πάντα μεταμορφώνει το τοπίο. Ο καλός καιρός μάς επέτρεπε να απολαύσουμε την ομορφιά του χιονισμένου πέπλου που κάλυπτε την πλαγιά και τα πανύψηλα έλατα. Ιδιαίτερα προς τη δύση του ήλιου, οι εικόνες που παρουσιάστηκαν μπροστά μας ήταν εκπληκτιΚαταφύγιο Οίτης | 59

Μια απέραντη αίσθηση «μπαμπακένιας» ησυχίας, που την προκαλούσε το ολόφρεσκο χιόνι, απλωμένο παντού, σβήνοντας και την παραμικρή υποψία ήχου… κές. Σε όλη τη διάρκεια της διαδρομής, ατενίζαμε τη θέα από ψηλά προς τον κάμπο όπως συμπληρωνόταν από τους υπέροχους σχηματισμούς νεφών και τον ουρανό ζωγραφισμένο με μια παλέτα χιλιάδων αποχρώσεων. Η φωτογραφική μου μηχανή κλικάριζε ασταμάτητα παρότι τότε βρισκόμασταν ακόμα στην εποχή του φιλμ… Αφού απολαύσαμε το παραμυθένιο σκηνικό, έφτασε η στιγμή να εγκαταλείψουμε την ασφάλεια της πλαγιάς και να κινηθούμε προς το εσωτερικό του βουνού. Καθώς είχαμε ανέβει πιο ψηλά, το χιόνι ήταν πολύ περισσότερο και έφτανε μέχρι το γόνατο. Ακόμη ψηλότερα, αντικρίσαμε πρώτη φορά το καταφύγιο, κάτι που μας πρόσφερε μια αίσθηση ανακούφισης. Είναι κοντά, σκεφτήκαμε… Δεν ήταν, όμως… Ξαφνικά ο δρόμος γινόταν φιδογυριστός και πολύ πιο ανηφορικός.

60 | www.epathlo.gr

Σύντομα βυθιζόμασταν στο χιόνι ως τη λεκάνη. Τα σακίδια δυσβάσταχτα στους ώμους μας. Κάθε βήμα κι ένα μικρό κατόρθωμα. Δεν άργησε και να νυχτώσει. Σε κάποια στιγμή, βρέθηκα μπροστά σε ένα τεράστιο βουνό από χιόνι που, όπως λανθασμένα νόμιζα, έφραζε το δρόμο μας. Οι προσπάθειές μου να το υπερβώ αποδείχτηκαν μάταιες, καθώς βυθιζόμουν ολόκληρος κάθε φορά! Τελικά διαπιστώσαμε ότι ο δρόμος συνέχιζε προς άλλη κατεύθυνση… Με την ανατολή του φεγγαριού ο καιρός είχε αρχίσει να αλλάζει και ξεκίνησε να σηκώνεται αέρας… Είχε πια νυχτώσει για τα καλά. Ύστερα από 8 ώρες πορείας καταφέραμε να φτάσουμε επιτέλους στο καταφύγιο. Η χαρά μας μεγάλη. Λύτρωση! Είχαμε σωθεί… Έξω ο καιρός είχε αγριέψει για τα

Παραμυθένιο σκηνικό μετά τη δύση του ήλιου

Άνοιξη στην Οίτη - αλπική λιμνούλα στις Λειβαδιές, κάτω από την κορυφή Γρεβενό

Καταφύγιο Οίτης | 61

Το καταφύγιο όπως φαίνεται από μακριά

Καταφύγιο Οίτης

62 | www.epathlo.gr

καλά. Πόσιμο νερό, ένα μπουκάλι γεμάτο τσιπουράκι μαζί κι ένα κρεμασμένο λουκάνικο, όλα αφημένα από τους προηγούμενους επισκέπτες του καταφυγίου, αποδείχθηκαν για μας σωτήρια. Και καθώς το νερό που υπήρχε μέσα στο καταφύγιο τελείωνε, το μπιτόνι έπρεπε να γεμίσει και πάλι. Πλησιάζοντας την πηγή έξω από το καταφύγιο, περίμενα να ακούσω τον ήχο του κελαρυστού νερού. Η έκπληξή μου ήταν μεγάλη όταν αντί για πηγή, είδα απλά σταγονίτσες να στάζουν… Προσέχοντας λίγο καλύτερα διαπίστωσα ότι υπήρχε ένα άλλο μπιτόνι, αφημένο προφανώς από τους προηγούμενους, ήδη γεμάτο, το οποίο και πήρα και στη θέση του άφησα αυτό που κρατούσα. Με αυτό τον τρόπο γινόταν ο ανεφοδιασμός του νερού! Ένα ακόμη μικρό δείγμα αλληλεγγύης, που θυμίζει το παρελθόν, τότε που οι άνθρωποι έχοντας να αντιμετωπίσουν δυσκολότερες συνθήκες επιβίωσης, υπολόγιζαν ο ένας τον άλλο και προνοούσαν γι’ αυτά που θα παραλάμβανε ο επόμενος. Στο βουνό, όπου επίσης είναι δύσκολες οι συνθήκες, φαίνεται ότι αυτό το πνεύμα διατηρείται. Η επόμενη μέρα μάς βρήκε να παρα-

κολουθούμε μέσα από το παράθυρο του καταφυγίου, σαν να βλέπουμε… ειδήσεις, μια βιβλική καταστροφή! Μια τρομακτική χιονοθύελλα διαδραματιζόταν ακριβώς απ’ έξω! Συνειδητοποιούσαμε πόσο τυχεροί ήμασταν που τα καταφέραμε τελικά και μπήκαμε στην ασφάλεια του καταφυγίου και γιατί αποκαλείται έτσι… Μαζί με την Κυριακή πέρασε και η χιονοθύελλα, που έδωσε τη θέση της τις επόμενες μέρες σε νηνεμία και απαλή ομίχλη. Εκτός από την κόπωση λόγω της ανάβασης, που δεν μας άφηνε, ήταν όλα τόσο μαγικά όμορφα, που δεν μας έκανε καρδιά να φύγουμε! Θα μας μείνει αξέχαστη η πρώτη φορά που βγήκαμε έξω στη χιονισμένη φύση. Μια απέραντη αίσθηση απόλυτης, «μπαμπακένιας» ησυχίας, που σου προκαλούσε το ολόφρεσκο μαλακό χιόνι απλωμένο παντού, σβήνοντας και την παραμικρή υποψία ήχου. Το μόνο που έσπαγε την ομοιογένεια του χιονιού ήταν τα ίχνη ζώων, μαρτυρία ότι το ζωικό βασίλειο μάς συντρόφευε, είχαμε την παρεούλα μας! Την Τετάρτη αποφασίσαμε να πάρουμε το δρόμο της επιστροφής. Σχεδόν αναγκαστικά, καθώς μάθαμε ότι μας είχαν θεωρήσει αγνοούμενους και είχε

Με συγκίνηση αποχαιρετήσαμε το φίλο μας, που μετά από χρόνια έμελλε να τον ξανασυναντήσουμε τυχαία στο φαράγγι Πάντα Βρέχει, για τη δυνατότητα που μας προσέφερε, να ζήσουμε αυτή την εμπειρία. Και το πανέμορφο χιονισμένο βουνό του Ηρακλή, που μετά τον άθλο της ανάβασης, μας φιλοξένησε τόσο γλυκά στην αγκαλιά του!

Με μεγάλο κόπο πραγμαποιείται η ανάβαση στηθεί ολόκληρη επιχείρηση διάσωσης από τη Νομαρχία με μεγάλα εκχιονιστικά μηχανήματα! Η κατάβαση ήταν σαφώς πιο εύκολη, η μόνη δυσκολία είχε να κάνει με την ομίχλη, που σε κάποια σημεία ήταν πολύ πυκνή. Παρά την ομίχλη, η περισσότερη διαδρομή ήταν σε φαρδύ δρόμο, δίπλα σε πλαγιά, οπότε οι πιθανότητες να χαθείς γίνονταν σχεδόν μηδενικές. Αφού είχαμε διανύσει παραπάνω από τη μισή διαδρομή, συναντήσαμε την ομάδα διάσωσης, που αγκομαχούσε να ανοίξει δρόμο! Πριν καλά καλά το καταλάβω, βρέθηκα μπροστά από την κάμερα να μου παίρνουν συνέντευξη. Το βράδυ ήμουν στα δελτία ειδήσεων, όπου πολλοί παλιοί χαμένοι φίλοι με ξαναείδαν μετά από καιρό. Για χρόνια συναντούσα ανθρώπους γνωστούς που με ρώταγαν τι συνέβη τότε! Την υπόλοιπη διαδρομή την κάναμε μέσα σε αυτοκίνητο. Στην Καστανιά καθίσαμε, με τον άνθρωπο που μας είχε δώσει τα κλειδιά, στο καφενείο του χωριού, ενώ όλοι οι υπόλοιποι, νομάρχες, καναλάρχες, αστυνομικοί, έκαναν ένα μεγάλο τσιμπούσι σε άλλο τραπέζι και ούτε που μας ξαναέδωσαν σημασία.

Παρά την όμορφη περιπέτειά μας και τις αναμνήσεις μας από αυτή, μετά από χρόνια συνειδητοποιώ πως όσο μοναδικά συναισθήματα μπορεί να προσφέρει η χειμερινή ορειβασία, τελικά δεν είναι καθόλου εύκολη υπόθεση. Οι κίνδυνοι είναι πολλοί και απρόβλεπτοι, γι’ αυτό και το φρονιμότερο είναι να γίνεται με μεγάλη παρέα και ανθρώπους που έχουν εμπειρία στο χιονισμένο βουνό. Εξάλλου, οι ορειβατικοί σύλλογοι, που είναι συνήθως υπεύθυνοι και για τα καταφύγια, με εξειδικευμένο προσωπικό παρέχουν εκπαίδευση και πραγματοποιούν οργανωμένες εκδρομές όλες τις εποχές του χρόνου. Στο δρόμο για το καταφύγιο

Παρά τις ομορφιές της, η χειμερινή ορειβασία δεν είναι καθόλου εύκολη υπόθεση. Γι’ αυτό, το φρονιμότερο είναι να γίνεται με μεγάλη παρέα και με ανθρώπους που έχουν εμπειρία στο χιονισμένο βουνό.

• Το καταφύγιο Οίτης μπορεί να φιλοξενήσει μέχρι και

24 άτομα. Αν δρομολογήσετε μια εξόρμηση στο καταφύγιο, θα πρέπει να επικοινωνήσετε νωρίτερα με τον ΕΟΣ Λαμίας (τηλ.: 22310 26786).

• Στο οροπέδιο Λειβαδιές κοντά στο καταφύγιο βρίσκεται μια αλπική λιμνούλα με προϊστορικούς τρίτωνες! Ακριβώς από πάνω υψώνεται η κορυφή Γρεβενό, στα 2.117 μ., που είναι και η ομορφότερη του βουνού.

καταφύγιο Οίτης | 63

Πολλοί αγνοούν στοιχεία της ιστορίας του. Κάποιοι ίσως αγνοούν και τη μαγεία που κρύβεται στην οροφή του. Το καλύτερο σημείο για να κάνεις σε κάποιον ξενάγηση δείχνοντας την πόλη από ψηλά σε θέα περιμετρική.

66 | ΞΕΝΑΓΗΣΗ

Στον Λευκό τον Πύργο…

Δεσπόζει πελώριος από μακριά σαν μικρή κορόνα πάνω στην παραλία. Αν δεν τον επισκέφτηκες, δεν πήγες στη Θεσσαλονίκη. Φωτογραφημένος απ’ όλες τις μεριές, διαφορετικός το πρωί, το μεσημέρι, το απόγευμα, το βράδυ, χωρίς να χάνει ποτέ τη γοητεία του... Ντίνα Γιαννουπλάκη

Ντίνα Γιαννουπλάκη, Νίκος Υφαντής

Σ

ήμα κατατεθέν της διασημότερης πόλης του Βορρά, αποτελεί μαζί με τη Ροτόντα ένα από τα ελάχιστα κτίρια της πόλης με κυλινδρικό σχήμα. Το ύψος του είναι επιβλητικό ενώ η ονομασία του δημιουργεί ερωτηματικά. Δεν υπάρχουν σαφείς πληροφορίες για το πότε και από ποιον χτίστηκε, καθώς και πώς τον αποκαλούσαν αρχικά. Πολλοί αγνοούν στοιχεία της ιστορίας του. Κάποιοι ίσως αγνοούν και τη μαγεία που κρύβεται στην οροφή του. Το καλύτερο σημείο για να κάνεις σε κάποιον ξενάγηση δείχνοντας την πόλη από ψηλά σε θέα περιμετρική. Αρχικά ονομαζόταν Πύργος του Λέοντος, σύμφωνα με την τουρκική επιγραφή του 1535, από τον 17ο αιώνα και μετά Φρούριο της Καλαμαριάς, Πύργος των Γενίτσαρων, Πύργος του αίματος (Κανλή Κουλέ), Κόκκινος Πύργος, λόγω του ότι ήταν φυλακή για καταδίκους και τόπος εκτέλεσης, καθώς πολλοί φυλακίστηκαν εκεί υπό άθλιες συνθήκες. Στον Λευκό τον Πύργο… | 67

Το ύψος του είναι 33,90 μ., η διάμετρος 22,70 μ. και η εξωτερική περίμετρος 70 μ. Πάνω από το ισόγειο υψώνονται έξι όροφοι, οι οποίοι συνδέονται με σκάλα κοχλιώδους μορφής και αμέτρητα πλατύσκαλα μέχρι την κορυφή (95 για όποιον αντέχει). Για εκείνον που έχει την υπομονή να φτάσει ψηλά, αποζημίωση είναι η μεγαλειώδης θεά. Από τη μία μεριά η θάλασσα, από την άλλη η Λεωφόρος Νίκης, η Άνω Πόλη με τα γραφικά σπίτια, ο πύργος του ΟΤΕ, το δάσος του Σέιχ Σου και παραπέρα το Μέγαρο Μουσικής. Μόνο κοιτώντας από ψηλά, προβάλλει η ομορφιά πίσω από τα γκρίζα κτίρια του κέντρου και τη βουή της κίνησης. Γνωρίζετε άραγε ότι ο ιστός της σημαίας στον πυργίσκο προέρχεται από το θωρηκτό «Φετχί Μπουλέντ», το οποίο βύθισε ο ναύαρχος Βότσης πριν από την απελευθέρωση της πόλης, το 1912; Πράξη συμβολική για όσα ακολούθησαν. Η Θεσσαλονίκη απελευθερώνεται από τους Τούρκους το 1912. Ο βασιλιάς Γεώργιος Α’ μπαίνει νικητής στις 29 Οκτωβρίου και παρελαύνει έφιππος στη γνωστή Λεωφόρο Νίκης. Μέχρι την απελευθέρωση, ονομαζόταν Λεωφόρος Μπεγιάζ Κουλέ (Λευκός Πύργος στα τουρκικά), κατά τη διάρκεια του Μεσοπολέμου ονομάστηκε Λεωφόρος Βασιλέως Κων/νου και στη συνέχεια Λεωφόρος Νίκης. Η ιστορία του Ένας από τους πολλούς χειμάρρους της πόλης ξεκινούσε από ένα λατομείο στον Άγιο Παύλο και κατέληγε στη δημιουργία ενός μικρού ακρωτηρίου κάτω στη θάλασσα. Πάνω σ’ αυτό υπήρχε ήδη από το 1185 ένας μικρός οχυρωματικός πύργος, έργο Βυζαντινών. Εκεί χτίστηκε αργότερα ο Λευκός Πύργος. Αρχικά, ο πύργος αποτελούσε μέρος της οχύρωσης της πόλης. Τα τείχη γύρω από την πόλη είχαν μήκος περίπου 8.000 τ.μ., με ύψος σε κάποια σημεία να φτάνει μέχρι και τα 12μ.,

Αν ο Πύργος μπορούσε να μιλήσει, σίγουρα θα χαιρόταν για όσα θαυμαστά γίνονται εντός του και τριγύρω του. Αληθινός βασιλιάς σε μια παραλία γεμάτη ζωντάνια.

68 | www.epathlo.gr

δημιουργώντας ένα τετράγωνο γύρω από τη Θεσσαλονίκη. Η κυρίως πόλη περικλειόταν μέσα σε αυτά. Το παραθαλάσσιο τείχος υπήρχε παράλληλα με τη Λεωφόρο Νίκης, στο ύψος περίπου της οδού Μητροπόλεως. Η περιοχή από τον Λευκό Πύργο και ανατολικά βρισκόταν εκτός των τειχών. Το τείχος συνεχιζόταν μέχρι τα δικαστήρια, όπου υπήρχε και η Πύλη Αξιού –η δυτική είσοδος της πόλης– συνεχίζοντας προς την Άνω Πόλη. Το παραθαλάσσιο τείχος είχε τρεις μεγάλους πύργους-φρούρια. Το Φρούριο του Βαρδαρίου, το Φρούριο Τοπ Χανέ (φρούριο της πυρίτιδας) και το Φρούριο της Καλαμαριάς – ο Λευκός Πύργος. Γύρω του υπήρχε περιτείχισμα οκταγωνικό. Σε αυτό υπήρχαν συμπληρωματικές κατασκευές, όπως αποθήκες, αφοδευτήρια, δεξαμενές νερού. Οι εκδοχές για τη χρονολόγηση της κατασκευής του μνημείου είναι πολλές αφού μέχρι σήμερα δεν είναι ξεκάθαρο το πότε χτίστηκε και από ποιον. Η επικρατέστερη άποψη τοποθετεί την κατασκευή ανάμεσα στο 1450 και το 1470, μετά την κατάληψη της πόλης από τους Οθωμανούς (1430). Κατά τη διάρκεια της επίσκεψης του περιηγητή Εβλιγιά Τσελεμπή στην πόλη, το 1668, μνημονεύεται τόσο ο Λευκός Πύργος όσο και μια μαρμάρινη επιγραφή στη νότια πύλη του, θέτοντας το 1535 μ.Χ. ως πιθανό έτος κτίσης. Η συγκεκριμένη επιγραφή δεν σώζεται σήμερα –καθώς σβήστηκε είτε από τον σουλτάνο Αβδούλ Χαμίτ είτε από την ελληνική διοίκηση το 1937– και δεν θεωρείται αξιόπιστη πηγή αφού μπορεί να αναφέρεται σε έργα που έγιναν μεταγενέστερα. Το 1566 μ.Χ. είναι ακόμα μία πιθανή χρονολογία κατασκευής, που προκύπτει από τη χρονολόγηση κορμών ξύλου (βαλανιδιές της Πίνδου) που υλοτομήθηκαν τον 16ο αιώνα. Σε καμία περίπτωση όμως δεν είναι έργο των Βενετών, κάτι που πιστεύεται από πολλούς. Ο πύργος υπήρξε ο τόπος στέγασης του σώματος των γενίτσαρων που θανατώθηκαν βίαια επί Μαχμούτ Β΄, τον Ιούνιο του 1826. Ως απάντηση στην εξέγερσή τους και θέλοντας να καταργήσει το σώμα τους, διέταξε τη σφαγή τους σε ολόκληρη την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Ήδη όμως η παρουσία τους προκαλούσε προβλήματα στον πληθυσμό καθώς επιδίδονταν σε ληστείες και άλλου είδους ταραχές.

Λέγεται ότι το 1890 ένας Εβραίος φυλακισμένος, προκειμένου να κερδίσει την ελευθερία του, υποσχέθηκε να ασπρίσει τον Πύργο. Η αλλαγή της ονομασίας σε Λευκό Πύργο έγινε επί Αβδούλ Χαμίτ, λίγο μετά το Συνέδριο του Βερολίνου. Το 1869, στις προσπάθειες εξωραϊσμού της πόλης, κατεδαφίζεται το παραλιακό τείχος ύστερα από πρωτοβουλία του Σαμπρή πασά, και ο Λευκός Πύργος δεσπόζει πλέον επιβλητικός ατενίζοντας τον Θερμαϊκό κόλπο. Τα τείχη γύρω από αυτόν θα γκρεμιστούν το 1905 και θα δημιουργηθεί γύρω του η Πλατεία Προόδου και οι κήποι Torre Bianca. Μετά την απελευθέρωση της ΘεσΣτον Λευκό τον Πύργο… | 69

σαλονίκης, το 1912, ο πύργος περιήλθε στο ελληνικό δημόσιο και είχε κατά καιρούς διάφορες χρήσεις. Στη διάρκεια του Α’ Παγκόσμιου Πολέμου στέγαζε το κέντρο διαβιβάσεων των Συμμάχων. Ακόμη χρησιμοποιήθηκε για την αεράμυνα της πόλης και ως Εργαστήριο Μετεωρολογίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Στην αρχή του 20ού αιώνα, στο χώρο γύρω από τον πύργο λειτουργούσε το περίφημο καφενείο και το «Θέατρο του Λευκού Πύργου», που κατεδαφίστηκαν το 1954, με σκοπό την επέκταση του πάρκου. Γύρω από τον Λευκό Πύργο Πλήθος σημαντικά αξιοθέατα υπάρχουν στην ευρύτερη περιοχή γύρω από τον Πύργο. Από τη μεριά της παραλίας, βρίσκεται το περίφημο άγαλμα του Μεγάλου Αλεξάνδρου και σε πολύ κοντινή απόσταση το νέο Δημαρχιακό Μέγαρο με τις ονομαστές ομπρέλες του εικαστικού Ζογγολόπουλου να δεσπόζουν περίτεχνα. Απέναντί του, βρίσκεται το άγαλμα του Φιλίππου, η Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών, η Λέσχη Αξιωματικών, ο κινηματογράφος Αλέξανδρος, το Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος. Παραδίπλα, η πλατεία ΧΑΝΘ, η Διεθνής Έκθεση και το Αρχαιολογικό Μουσείο σχηματίζουν ένα τρίγωνο πολιτισμού. Τα τελευταία χρόνια, τα λεωφορεία που κάνουν το γύρο της πόλης και ξεκινούν δίπλα από τον Λευκό Πύργο εξυπηρετούν πλήθος επισκέπτες. Η μεγαλύτερη απόλαυση έρχεται όμως μόλις ζεστάνει ο καιρός. Η ανάπλαση της πλατείας γύρω από τον Λευκό Πύργο, που ολοκληρώθηκε

Στο εσωτερικό του Λευκού Πύργου υπάρχει η μόνιμη έκθεση σχετικά με την ιστορία της Θεσσαλονίκης. Από τα πρώτα ίχνη οίκησης της περιοχής μέχρι τη φωτιά το 1917 και τον ακμάζοντα εβραϊκό πληθυσμό της. Ένα σύντομο ταξίδι στην ιστορία της πόλης. Ωράριο λειτουργίας: Τρίτη-Κυριακή: 8:30-15:00. Περισσότερα: http://www.lpth.gr

70 | www.epathlo.gr

το 2008, βελτίωσε την εικόνα του, προσφέροντας τη δυνατότητα να κάθεσαι πάνω στα ίχνη του περιβόλου, ανάμεσα σε πέτρες και χλόη, κάτω από τη σκιά των δέντρων, απολαμβάνοντας την ηρεμία. Αμέτρητοι πλανόδιοι μικροπωλητές τραβούν την προσοχή και το μέρος γίνεται παράδεισος συζητήσεων με φόντο τη θάλασσα και τα φώτα της παραλίας υπό τη σκέπη του Πύργου. Έστω με ένα κουτάκι μπίρας, όλη η πόλη βρίσκεται στα πόδια σου, μόλις πέσει ο ήλιος. Δεν αφήνεις εύκολα τόση ομορφιά. Άνθρωποι τρέχουν, ζευγάρια ερωτοτροπούν, παιδάκια παίζουν, ποδηλάτες βολτάρουν. Όλοι βρίσκονται εκεί. Μαλλί της γριάς, μπαλόνια, ξηροί καρποί, υπαίθριοι τραγουδιστές και μουσικοί συνθέτουν μια ιδιαίτερη εικόνα. Βόλτες, συζητήσεις, παρέες μικρών και μεγάλων, σοβαρών ή χαρούμενων, όλα ανταποκρίνονται στο κάλεσμα της θάλασσας. Από εδώ ξεκινά και η πιο όμορφη εμπειρία που μπορεί να ζήσει κανείς στο μέρος αυτό, και δεν είναι άλλη από τη βόλτα με τα πλωτά καφέ σε μια μεγάλη ακτίνα, παράλληλα με τη νέα παραλία. Σημείο εκκίνησης ο Λευκός Πύργος ενώ η βόλτα διαρκεί γύρω στα είκοσι λεπτά κι είναι αρκετή για να πάρεις μια γεύση της θαλασσινής μεριάς της πόλης, που είναι καταπληκτική! Αν ο Πύργος μπορούσε να μιλήσει, σίγουρα θα χαιρόταν για όσα θαυμαστά γίνονται εντός του και τριγύρω του. Αληθινός βασιλιάς σε μια παραλία γεμάτη ζωντάνια. ∅

Το γεφύρι της Πλάκας Αιωνόβιο ποίημα

Θάλεια Νουάρου

Σ

ήκωσαν εκκλησίες και τζαμιά, ύψωσαν καμπαναριά και μιναρέδες, σεράγια και αρχοντικά, κάστρα, μύλους και χάνια. Όλα καλά. Μα για να χτίσεις γιοφύρι, λέγανε, πρέπει να πιάνει το χέρι και η καρδιά σου… Μόνον οι καλύτεροι είχαν ειδικευτεί σ’ αυτό. Γεφυράδες περιώνυμοι, οι περίφημοι «κιοπρουλήδες». Πέντε απ’ αυτούς, πρωτομάστοροι, κλήθηκαν να φτιάξουν και το γεφύρι της Πλάκας. Κατάγονταν, αντίστοιχα, από τους Ραφταναίους, από την Άγναντα, τον Σγρούμπο, σημερινό Αμπελοχώρι, από την Κόνιτσα και από την Πράμαντα. Προκρίθηκαν αναλαμβάνοντας από κοινού το έργο ο μαστρο-Γιώργης από την Κόνιτσα κι ο μαστρο-Κώστας από την Πράμαντα. Στην κατάστρωση όμως του τελικού σχεδίου διαφώνησαν. Ο μεν μαστροΓιώργης, πιο τολμηρός, ήθελε το γεφύρι αμπασωτό, δηλαδή με χαμηλωμένο το τόξο, ενώ ο μαστρο-Κώστας,

*jaquou.wordpress.com 72 | ΑΦΙΕΡΩΜΑ

Θα ’ρθει το καλοκαίρι, θα πέσουν και θα καθαρίσουν τα θολά νερά του Άραχθου και τα αγκωνάρια θα εμφανιστούν ανάμεσα στα στρογγυλά βράχια και τα βότσαλα. Θα κοιτάνε τους περαστικούς και θ’ απορούν πώς ψήλωσαν έτσι ξαφνικά οι άνθρωποι…*

πιο συντηρητικός αυτός, προτιμούσε την παλιά παραδοσιακή μέθοδο, που το τόξο γύριζε στο μιρκέζι, δηλαδή έπαιρνε μορφή ημικυκλίου. Στην τελευταία περίπτωση, όμως, είναι αλήθεια πως το γεφύρι έχοντας να καλύψει μια απόσταση 40 μέτρων –τόσο είναι εδώ πλατύς ο Άραχθος–, θα σηκωνόταν πολύ ψηλά, θα έπαιρνε ασυνήθιστα μεγάλες διαστάσεις. Ο μαστρο-Κώστας όμως επέμενε πως μόνο έτσι θα στεριωνόταν με ασφάλεια το γεφύρι… Στη συνέλευση και τη συζήτηση που επακολούθησε, βάρυνε η γνώμη του Ιωάννη Λούλη, κύριου χρηματοδότη του έργου από το γειτονικό χωριό Κατόρτσι –άλλωστε ήταν και ζήτημα κόστους. Ο Λούλης ήξερε καλά το μαστρο-Γιώργη από άλλες δουλειές, του είχε εμπιστοσύνη. Όμως τα πράγματα εξελίχθηκαν άσχημα… Τι συνέβη; Καλύτερα να το μάθουμε μέσα από τα γραπτά ενός ντόπιου λογίου, που περιέγραψε ως εξής το γεγονός: «Κατά το θέρος, η μεγάλη γέφυρα κατασκευάστηκε. Οι στηρίζοντες αυτή τύποι και ικριώματα αφαιρέθηκαν. Προς στιγμή δε, οι συγκεντρωθέντες ενδιαφερόμενοι χωρικοί την καμάρωσαν, την εχάρηκαν, κατά το δη λεγόμενο. Αλλ’ όμως καθ’ ην ώραν υπό των εκπροσώπων των χωριών παρετίθετο στους μαστόρους υπαίθριον γεύμα, πανηγυρικόν επί τη περατώσει του έργου, εκκωφαντικός κρότος σείσας τα πέριξ επισφράγισε την καταστροφή. Η νέα γέφυρα είχε καταρρεύσει, είχε μεταβληθεί σε σωρό λίθων… Το γεύμα διελύθη, η έκπληξη μετετράπη εις απογοήτευσιν, απελπισία αφάνταστος κατέλαβε τους πάντες. Καταισχύνη δε και ταπείνωση στους μαστόρους για το ρεζιλίκι… Όλοι, χωρικοί και επίσημοι, είχαν πια επιστρέψει στο σπίτι τους. Μόνον ο μαστρο-Γιώργης, ο πρωτομάστορας, αυτός που είχε αναλάβει να στεριώσει το γεφύρι της Πλάκας, κείτονταν κατάχαμα με το κεφάλι μες στις χούφτες και τα μάτια κλειστά, μη μπορώντας να συνειδητοποιήσει, να πιστέψει αυτό που είχε δει. Παραδίπλα οι άλλοι μαστόροι έμεναν αμίλητοι, τα κουδαρόπουλα έκλαιγαν κι ο μαστρο-Κώστας ο Μπέκας με λέξεις παρηγοριάς καλόπιανε το μαστρο-Γιώργη προσπαθώντας να τον πείσει ν’ ανέβει στο μουλάρι, να φύγουν για την Πράμαντα…» Αυτή δυστυχώς ήταν η κατάληξη μιας μεγάλης για την εποχή προσπάθειας, που κατά τα άλλα είχε ξεκινήσει με τους καλύτερους οιωνούς, και είχε κοστίσει κόπο πολύ κι από χρήματα χιλιάδες γρόσια, δηλαδή μια ολόκληρη περιουσία. Έπρεπε όμως οπωσδήποτε να υπάρχει εδώ γεφύρι γιατί αλλιώς τα χωριά των Τζουμέρ-

Το να μπορέσει ένας πρωτομάστορας να γεφυρώσει ποτάμι εκείνη την εποχή ήταν κατόρθωμα. Να τολμήσει όμως να γεφυρώσει ένα ποτάμι σαν τον Άραχθο με ένα μόνο τόξο ήταν θαύμα…

κων αποκλείονταν από τον υπόλοιπο κόσμο, την Άρτα, που αποτελούσε το βασικό κέντρο προώθησης των προϊόντων τους, αλλά και από τα Γιάννενα. Τρεις χρόνους άντεξαν οι Τζουμερκιώτες χωρίς γεφύρι. Τόσο τους πήρε για να μαζέψουν τα χρήματα και να βάλουν πάλι μπρος. Οι Μελισσουργοί έδωσαν 96 χιλιάδες γρόσια, 32 χιλιάδες η Πράμαντα, 49 η Άγναντα και τα διπλανά χωριά, και στρώθηκαν πάλι στη δουλειά πελεκάνοι, νταμαρτζήδες, χτίστες και μαστορόπουλα. Κι ανάψαν τα καλέμια και οι ματρακάδες…

Το γεφύρι αποτέλεσε σύνορο μεταξύ της ελεύθερης και της τουρκοκρατούμενης Ελλάδας. Το 1881 οι Τούρκοι θα κλείσουν το γεφύρι εγκαθιστώντας δίπλα του τελωνειακό σταθμό. Το γεφύρι της Πλάκας | 73

Ο Κώστας Μπέκας, μοναδικός διεκδικητής στη νέα ανάθεση, –οι άλλοι το φοβήθηκαν– ρίχτηκε στη δουλειά με πείσμα. Ήθελε τώρα, του δινόταν η ευκαιρία, και να υλοποιήσει τα σχέδιά του και να αποδείξει αναδρομικά το δίκιο του. Άλλωστε τα χωριά των Τζουμέρκων, εξαντλημένα πια οικονομικά, σ’ αυτόν είχαν εναποθέσει τις ύστατες ελπίδες τους για να επικοινωνήσουν ξανά με τον κόσμο. Πάλεψε λοιπόν σκληρά ο Μπέκας για τρεις ολάκερους μήνες και επιτέλους τον Σεπτέμβρη του 1866 παρέδωσε στα Τζουμέρκα και στην ιστορία ένα γεφύρι κόσμημα. Ένα γεφύρι που το τεράστιο τόξο του αψηφούσε νόμους και βαρύτητα. Τα είχε καταφέρει… Πελώριο, μεγαλοπρεπές, το μεγαλύτερο μονότοξο στα Βαλκάνια, το Γεφύρι της Πλάκας ήταν ένας θρίαμβος του λαϊκού τεχνίτη. Τεράστια η καμάρα του. Άνοιγε σαράντα ολόκληρα μέτρα, είκοσι μόνο μέτρα σηκωνόταν πάνω από το νερό. Καλοδουλεμένα καμαρολίθια στοιχίζονταν σε δύο στρώσεις. Εκείνα της κάτω σειράς δένονταν κατά διαστήματα από σιδερένιες άλβιζες που δένουν εγκάρσια το σώμα του γεφυριού και το σιγουρεύουν.

74 | www.epathlo.gr

Το 1943 οι Γερμανοί επιχείρησαν ανεπιτυχώς να το ανατινάξουν, ενώ το 1944 υπογράφτηκε εδώ η Συμφωνία της Πλάκας μεταξύ του ΕΛΑΣ και του ΕΔΕΣ.

Δύο μικρότερα ανοίγματα, δεξιά κι αριστερά, ανακουφίζουν την κατασκευή, στεριώνουν την πέτρα. Καλντεριμωτός ο διάδρομος διάβασης, πλάτους μόλις τριών μέτρων, ζευγάρωνε τις δύο όχθες. Δύσκολο πέρασμα, στριφνό, μπελαλίδικο. Τα πρώτα χρόνια, που δεν υπήρχαν παραπέτα, μπουσουλούσαν, λέει, οι άνθρωποι, και πηγαίνανε στα τυφλά τα ζώα, με δεμένα μάτια. Μα όπως και να ’χε, τα Τζουμέρκα είχαν πια το δικό τους γιοφύρι. Και οι Τζουμερκιώτες καμαρώνανε, καμάρωνε όμως –και με το δίκιο του– και ο Κώστας ο Μπέκας. Είχε χτίσει τόσα γεφύρια, στο Σαραντάπορο, στην Καλεντίνη, στη Σαρακίνα, αλλά τούτο ήταν το καλύτερό του. Το έλεγαν οι άλλοι, το πίστευε και ο ίδιος. Όταν μια ομάδα τεχνιτών από το γαλλικό συνεργείο που κατασκεύαζε τον ισθμό της Κορίνθου, επιστρέφοντας από ένα ταξίδι τους στα Γιάννενα, αντίκρισαν το γεφύρι, ήταν τέτοια η έκπληξη, που ζήτησαν να γνωρίσουν από κοντά τον κατασκευαστή του. Και όλο τον ρωτούσαν πώς το έφτιαξε. Τι να τους πει κι αυτός; Για τη δουλειά που είχαν κάνει ήλιο με ήλιο; Τα χιλιάδες αυγά που είχαν ρίξει στο κουρασάνι; Τα τόσα πελεκήματα κάτω από το λιοπύρι; Ή για κείνη την αλαφροΐσκιωτη από το Μονολίθι, που οι κακές γλώσσες λέγανε πως τάχα την είχε στοιχειώσει στο θεμέλιο; Μαρτυρία του Σπύρου Μαντά, πρόεδρου του Κέντρου Μελέτης Πέτρινων Γεφυριών, από το ντοκιμαντέρ του Νίκου Παπαθανασίου «Τα γεφύρια της Ηπείρου, περιμένοντας το θάνατο», του 2004. «Με την αδιαφορία να περισσεύει και με το οποιοδήποτε κέρδος να θεοποιείται δεν υπάρχει ελπίδα για το γεφύρι της Πλάκας. Άλλωστε, εγκαταλειμμένο τόσα χρόνια, αν δεν πνιγεί, σίγουρα θα καταρρεύσει», είχε πει τότε ο Σπύρος Μαντάς. Όπως κι έγινε. Δέκα χρόνια αργότερα, 1η Φλεβάρη του 2015. Το πήρε μαζί του ο Άραχθος κατεβαίνοντας ορμητικός και φουσκωμένος μετά από μέρες βροχής.

Κινητή Μονάδα Υγείας

Το ΕΡΡΙΚΟΣ ΝΤΥΝΑΝ Hospital Center δίπλα στον πολίτη Το ΕΡΡΙΚΟΣ ΝΤΥΝΑΝ Hospital Center διαθέτει Κινητή Μονάδα Υγείας, η οποία σήμερα επαναδραστηριοποιείται σε δράσεις Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης. Στο πλαίσιο πιλοτικού προγράμματος, συνεργάζεται με δημοτικούς και άλλους φορείς για την πραγματοποίηση δωρεάν προληπτικού ελέγχου υγείας.

Περισσότερες πληροφορίες: www.dunant.gr

Μ

ε πρώτο σταθμό το Κρυονέρι Αττικής, η Κινητή Μονάδα Υγείας του ΕΡΡΙΚΟΣ ΝΤΥΝΑΝ Hospital Center μπήκε σε δράση. Περισσότεροι από 110 συμπολίτες μας – μέλη του τοπικού ΚΑΠΗ, αλλά και κάτοικοι του Κρυονερίου, στις 14 και 15 Φεβρουαρίου έκαναν δωρεάν προληπτικό έλεγχο και άλλες εξετάσεις (παθολογικές, καρδιολογικές και οφθαλμολογικές). Επίσης, δόθηκαν σε όσους πολίτες εξετάστηκαν εξειδικευμένες συμβουλές υγείας από την ιατρική ομάδα που στελεχώνει το υπερσύγχρονο κινητό πολυϊατρείο του ΕΝHC. Επόμενος σταθμός ο Μαραθώνιος του Ναυπλίου στις 11-15 Μαρτίου 2015. Η δράση αυτή θα ξεκινήσει με το πρόγραμμα «Συμμετέχω με την Kαρδιά μου» – ένα πρόγραμμα του Δήμου Ναυπλίου, που αφορά την καρδιολογική εξέταση πολιτών του Ναυπλίου οι οποίοι θα συμμετέχουν στους αγώνες δρόμου, και που θα κορυφωθεί με τη συμμετοχή της Κινητής Μονάδας στον 2ο Μαραθώνιο Ναυπλίου, την

Κυριακή 15 Μαρτίου 2015. Στον Μαραθώνιο αυτό, οι συμμετοχές αθλητών (επαγγελματιών και ερασιτεχνών) αναμένεται να ξεπεράσουν τις 6.500, και όπως γίνεται αντιληπτό, θα παρευρεθεί πλήθος κόσμου (αθλητές - συνοδοί - επισκέπτες του Ναυπλίου, δημοσιογράφοι). Η Κινητή Μονάδα διαθέτει πλήρως εξοπλισμένο ιατρείο για κλινική εξέταση ασθενών, οφθαλμολογική εξέταση, μικροχειρουργικές επεμβάσεις, αναλύσεις αίματος (γενικές και βιοχημικές), διαφανοσκόπιο για έλεγχο ακτινογραφιών κ.ά. Είναι με άλλα λόγια μια σύγχρονη μονάδα που μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε πλήθος δράσεων για κάλυψη ιατρικών αναγκών, εντός και εκτός Αττικής, ανθρώπων που δεν έχουν εύκολη ή άμεση πρόσβαση στο σύστημα υγείας, αλλά όχι μόνον. Όπως ήδη έχει σχεδιαστεί και υλοποιείται, μπορεί να καλύπτει ανάγκες ιατρικής φροντίδας σε μεγάλες αθλητικές και άλλες διοργανώσεις (Μαραθώνιοι κ.λπ.) ∅ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ | 77

Ήπειρος

Για το κουνέλι • 1 κουνέλι πλυμένο και κομμένο σε μερίδες • 1-2 ψιλοκομμένα κρεμμύδια • 1 σκελίδα σκόρδο ψιλοκομμένη (προαιρετικά) • 1/2 φλιτζάνι ελαιόλαδο • Λίγους κόκκους μπαχάρι • 1 φύλλο δάφνης • 1 κλωναράκι θυμάρι • 1 ποτήρι λευκό ξηρό κρασί ή λίγο ξιδάκι • Α λάτι - πιπέρι

Για τη σάλτσα • Ένα κομμάτι βούτυρο • 2-3 κ.σ. αλεύρι • Νεράκι, όσο πάρει για να δέσει η σάλτσα ή εναλλακτικά λεμόνι • 1 φλιτζάνι καρύδια κοπανισμένα • 1 κ.σ. μουστάρδα (προαιρετικά) • Α λάτι - πιπέρι • Μαϊντανό ψιλοκομμένο για το γαρνίρισμα

Για τη σκορδαλιά • 1 φλιτζάνι καρύδια • 1-2 σκελίδες σκόρδο • 2-3 κ.σ. ελαιόλαδο • 1-2 κ.σ. ξίδι λευκό • Λίγο ζουμάκι από το φαγητό

Κουνέλι καρυδάτο με σκορδαλιά

Παραδοσιακό φαγάκι της Ηπείρου, το συναντάμε στο Ζαγόρι, τα Γιάννενα και τα Μαστοροχώρια της Πίνδου. «Όταν το φτιάχνει η μάνα μου, το φαΐ γίνεται ανάρπαστο… όλοι το “πελεκάνε”», θα μου πει ο γιος της Δωροθέας στο εστιατόριο του ξενώνα «Αρμολόι», στην Πυρσόγιαννη, όπου το συναντάμε με το όνομα «τσιριβίρι». Τη συνταγή μάς την έδωσε η Βιολέτα από το εστιατόριο του ομώνυμου ξενώνα στη Βούρμπιανη, που μαγειρεύει εμπειρικά «με το μάτι». Στη Βούρμπιανη το λένε «τσουρβί» και το συνοδεύουν με σκορδαλιά. Αν μαγειρευτεί σωστά, το κουνέλι είναι από τα πιο τρυφερά κρέατα κι έχει ελάχιστα λιπαρά. Αντί για κουνέλι μπορούμε να φτιάξουμε το φαγητό με κόκορα ή κοτόπουλο.

T

σιγαρίζουμε πρώτα το κουνέλι μέχρι να ροδίσει. Κάποιες μαγείρισσες στην περιοχή αλευρώνουν το κρέας πριν το τσιγαρίσουν. Προσθέτουμε το κρεμμύδι και το σκόρδο να γιαχνιστούν όλα μαζί. Σβήνουμε με το κρασί, αλατοπιπερώνουμε και προσθέτουμε τα μπαχαρικά. Η Βιολέτα προτιμά να σβήνει το φαγητό με ελάχιστο ξιδάκι, που πάει με το κουνέλι. Χαμηλώνουμε τη φωτιά κι αφήνουμε το κρέας να μαγειρευτεί 40-45 λεπτά. Κρατάμε λίγες κουταλιές ζουμί για τη σκορδαλιά. Ετοιμάζουμε τη σάλτσα. Σε ένα κατσαρολάκι βάζουμε το βούτυρο να κάψει και προσθέτουμε το αλεύρι ανακατεύοντας συνεχώς με σύρμα να μη «γουρουδιάσει», δηλαδή να μη σβολιάσει. Ρίχνουμε λίγο κρύο νερό και το ζουμί από το φαγητό όσο να πήξει η σάλτσα μας και να γίνει ένας ελαφρύς χυλός. Προθέτουμε το κοπανισμένο καρύδι, το μαϊντανό και προαιρετικά 1 κ.σ. μουστάρδα. Η Δωροθέα αντί για νερό δένει τη σάλτσα με μπόλικο λεμόνι. Ρίχνουμε τη σάλτσα στο μαγειρεμένο κουνέλι κι ανακατεύουμε να δέσουν τα υλικά. Ετοιμάζουμε τη σκορδαλιά ρίχνοντας όλα τα υλικά στο μπλέντερ. Αυξομειώνουμε την ποσότητα σκόρδου και ξιδιού, ανάλογα με τη γεύση μας. Δεν θα βγει μεγάλη ποσότητα – περίπου 1 ποτηράκι. Σερβίρουμε τη σκορδαλιά ξεχωριστά κι όποιος θέλει βάζει 1-2 κουταλιές στο πιάτο του σαν γαρνιτούρα. Συνοδεύεται με πατάτες βραστές, τηγανητές ή πουρέ αλλά και με ρύζι.

ΓΕΥΣΤΙΚΕΣ ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ | 79

Eurogroup-Greece: 3-2 Γιώργος Παγούδης Θάλεια Νουάρου

Π

ολύς λόγος έγινε για το αποτέλεσμα των εντατικών διαπραγματεύσεων μεταξύ της ελληνικής κυβέρνησης και του Eurogroup, με την κριτική να κυμαίνεται από απόλυτα απαξιωτικούς όρους έως την αποθέωση για τον «superman» Βαρουφάκη, που τείνει να ξεπεράσει σε δημοφιλία ακόμα και τον Σάκη Ρουβά. Είναι όμως όλα άσπρο-μαύρο; Μήπως κι εδώ βρισκόμαστε μπροστά σε… πολλές αποχρώσεις του γκρι; Ας δούμε λοιπόν τα πράγματα με ψυχραιμία. Η λίστα που κατέθεσε το υπουργείο Οικονομικών στο Eurogoup, και έγινε δεκτή από όσα κοινοβούλια τοποθετήθηκαν μέχρι τώρα, περιέχει τρεις υποχωρήσεις από το πρόγραμμα της Θεσσαλονίκης. Η πρώτη αφορά τις ιδιωτικοποιήσεις, όπου η κυβέρνηση δεσμεύεται «ότι δεν θα καταργήσουν ιδιωτικοποιήσεις που έχουν ολοκληρωθεί. Στην περίπτωση που ο διαγωνισμός έχει προκηρυχθεί, η κυβέρνηση θα σεβαστεί τη διαδικασία σύμφωνα με τον νόμο». Αυτό σημαίνει αποδοχή όσων ιδιωτικοποιήσεων έγιναν και αυτών που βρίσκονται εν εξελίξει (π.χ. ΟΠΑΠ). Για τις μελλοντικές επιχειρεί να βάλει κριτήρια, στο βαθμό όμως που αυτές συνδέονται με συγκεκριμένα ποσά κάθε χρόνο, τα οποία θα πρέπει να συγκεντρωθούν και να κατευθυνθούν στην αποπληρωμή του χρέους, είναι αμφίβολο κατά πόσο αυτά μπορούν να τηρηθούν.

Η δεύτερη σχετίζεται με τη ρύθμιση των κόκκινων δανείων όπου πλέον «θα λαμβάνονται πλήρως υπόψη η κεφαλαιοποίηση των τραπεζών, η λειτουργία του δικαστικού συστήματος, η κατάσταση στην αγορά ακινήτων, τα θέματα κοινωνικής δικαιοσύνης και ο αρνητικός αντίκτυπος στη δημοσιονομική θέση της χώρας». Αυτό και με δεδομένο το γεγονός πως τα 10,9 δις του ΤΧΣ έχουν περάσει πλέον στη δικαιοδοσία του EFSF, ενώ οι τράπεζες επιβλέπονται απ’ την ΕΚΤ, θα οδηγήσει μάλλον σε πολύ πιο περιορισμένη διευθέτηση και άρα μικρή ανακούφιση των υπερχρεωμένων πολιτών και επιχειρήσεων. Η τρίτη έχει να κάνει με τα εργασιακά. Από την «άμεση επαναφορά των συλλογικών συμβάσεων και του κατώτατου μισθού» περάσαμε στο: «σταδιακή νέα προσέγγιση στις συλλογικές συμβάσεις εργασίας με ισορροπία μεταξύ ευελιξίας και δικαιοσύνης. Αυτό περιλαμβάνει τη φιλοδοξία για εξορθολογισμό και σε βάθος χρόνου αύξηση του κατώτατου μισθού με τρόπο που θα διαφυλάσσει την ανταγωνιστικότητα και τις προοπτικές της απασχόλησης. Η έκταση και ο χρονικός προσδιορισμός των αλλαγών στον κατώτατο μισθό θα γίνουν με διαβούλευση με τους κοινωνικούς εταίρους και τους Ευρωπαϊκούς και Διεθνείς Θεσμούς (χαρακτηριστικό είναι το ότι συμπεριλαμβάνεται το ILO), και θα ληφθούν σοβαρά υπόψη οι συμβουλές ενός νέου ανεξάρτητου σώματος για το αν οι αλλαγές στους μισθούς είναι σε συνάρτηση με τις εξελίξεις στην παραγωγή και την ανταγωνιστικότητα». Πρόκειται για τη μεγαλύτερη υποχώρηση από το πρόγραμμα του ΣΥΡΙΖΑ, που καθιστά αμφίβολη την επαναφορά των 751 ευρώ, ακόμα και σε βάθος χρόνου. Από εκεί και πέρα, όλα θα κριθούν από το κατά πόσο θα γίνει εφικτό να ανατραπεί γρήγορα η πολύ κακή κατάσταση στα έσοδα ώστε να χρηματοδοτηθούν τόσο οι τρέχουσες ανάγκες όσο και το ανθρωπιστικό πρόγραμμα της κυβέρνησης –που επέζησε της διαπραγμάτευσης– αλλά και να επιτευχθεί το μειωμένο πρωτογενές πλεόνασμα που θα συμφωνηθεί εντέλει. Μένει όμως αυτό να επιβεβαιωθεί και στην πράξη τους επόμενους μήνες. ∅

ΑΠΟΨΕΙΣ | 81

100 τεύχη Έπαθλο, 100 τεύχη διαδρομές, 100 τεύχη Ελλάδα…

Χρήστος Κανατάς

Μ

ε αφορμή το επετειακό αυτό τεύχος, θα ήθελα να ευχαριστήσω από καρδιάς τους δημιουργούς του εντύπου, και ιδιαίτερα τον πατέρα μου Κωνσταντίνο Ντόκο, που πριν από 16 χρόνια ξεκίνησαν την προσπάθεια αυτή. Με πενιχρά μέσα, πολύ κόπο και προσωπική εργασία, με την αμέριστη αγάπη, το πάθος και το όραμά τους κατάφεραν και καταξίωσαν το Έπαθλο στη συνείδηση των αναγνωστών.

Θερμό ευχαριστώ θα ήθελα επίσης να απευθύνω στους διαφημιζόμενους του περιοδικού, που σε τόσο δύσκολους καιρούς μάς επιτρέπουν να συνεχίζουμε την ανοδική μας πορεία. Ανάμεσά τους, θα ήθελα να ευχαριστήσω ιδιαίτερα την Τράπεζα Πειραιώς, που από την πρώτη στιγμή πίστεψε σε εμάς και με την αδιάλειπτη προβολή της στις σελίδες του περιοδικού μας –από τον καιρό που ήταν ένα μικρό επαρχιακό έντυπο– μας βοήθησε να επεκταθούμε πανελλαδικά, καθώς και την Εθνική Τράπεζα.

82 | ΜΙΑ ΣΤΑΣΗ ΕΔΩ

Εδώ κι ένα χρόνο το Έπαθλο αλλάζει. Παλιά αλλά και νέα πρόσωπα, καινούριες ιδέες, ανανεωμένη αισθητική. Θα ήθελα να ευχαριστήσω τους στενούς συνεργάτες μου που μετείχαν στην προσπάθεια αυτή: την αρχισυντάκτρια Θάλεια Νουάρου, τον Γιάννη Σουλτανίδη και την Στεφανία Βολικάκη από το δημιουργικό τμήμα του περιοδικού. Επίσης, ένα μεγάλο ευχαριστώ στη Συλβί Ρηγοπούλου και τη συντακτική μας ομάδα: τη Μάρω, την Αλεξία, τον Χρήστο, καθέναν – παλιό και νέο– αρθρογράφο και φωτογράφο του περιοδικού, τη Φρόσω και την Κατερίνα από το τμήμα συνδρομών, τον Κωστή από τη διαφήμιση, τα παιδιά από την Κατά Γράμμα εκτυπωτική. Το Έπαθλο που κρατάτε στα χέρια σας είναι όλη αυτή η ομάδα, που με υπευθυνότητα, έμπνευση, μεράκι και θετική ενέργεια συνεργάζεται κάθε φορά άψογα για το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα. Πάνω απ’ όλα, όμως, θα ήθελα να ευχαριστήσω τους χιλιάδες αναγνώστες μας ανά την Ελλάδα, τον καθένα από εσάς ξεχωριστά, που με την υποστήριξη, την αγάπη, την επιβράβευση, τις προτάσεις και τις παρατηρήσεις σας βοηθάτε να υπάρχουμε όλοι εμείς, να προσφέρουμε, να δημιουργούμε, να γινόμαστε ολοένα και καλύτεροι. Σας ευχαριστούμε! Γεωργία Ντόκου

Ήρθε και κάνει κάθε σου µέρα, καλύτερη. Ο Όµιλος της Τράπεζας Πειραιώς παρουσιάζει το yellowday, τη νέα ηλεκτρονική υπηρεσία προσφορών. Κατέβασε τώρα το yellowday app ή µπες στο yellowday.gr, βρες µοναδικές προσφορές, όπου κι αν είσαι, από το κινητό, το tablet ή το PC σου, και εξαργύρωσέ τις στη στιγµή. Ισχύει για τις κάρτες όλων των τραπεζών.

∆ιασκέδαση

Shopping

Υγεία & Ευεξία

Καθηµερινά

∆ιακοπές

Παιδί