ΕΠΑΘΛΟ τεύχος 111

111

#

Πάτμος

Μαλέας Η άγνωστη Χίος ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ - ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2017

Αναρρίχηση στο Λεωνίδιο ∅ Οικοχωριό Σκάλα ∅ Τήνος Food Paths

4,00 € ∅ www.epathlo.gr

ΕΙΣΑΓΩΓΕΣ ΑΥΤΟΜΑΤΙΣΜΩΝ

ΑΥΤΟΜΑΤΙΣΜΟΙ ΤΗΛΕΧΕΙΡΙΣΤΗΡΙΑ ΜΟΤΕΡ

ΖΗΤΟ ΑΝΤΙΠ ΥΝΤΑΙ ΡΟ ΣΕ ΟΛ ΣΩΠΟΙ ΗΤ ΕΛΛΑ ΗΝ ∆Α

1ο χλµ Άργους-Ν. Κίου, Άργος Τηλ. 27510 23866 - 27510 66001 • Fax. 27510 22676 • Κιν. 6986099738, 6970605399

www.motercontrol.com

Κατασκευάζουμε ηλιακούς Θερμοσίφωνες από το 1979 Τα προϊόντα μας εξάγονται σε 47 χώρες Πιστοποίηση κατά ISO 9001:2008 & Solar Keymark Ρομποτική τεχνολογία Laser υψηλής απόδοσης

ΔΗΜΑΣ ΑΕΒΕ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ ΗΛΙΑΚΩΝ ΘΕΡΜΟΣΙΦΩΝΩΝ 2o χλμ Άργους - Ναυπλίου, Άργος 21200, Τηλ. 27510 29110 - 27510 20920, Fax 27510 62671

www.dimas-solar.gr

info@dimas-solar.gr

9 10

Νέα, προτάσεις, οικολογία, πολιτισμός

14

Πάτμος

32

Πόρτα στο φως

Μαλέας

Στο ακρωτήρι της ψυχής

42

Η άγνωστη Χίος

54

Αναρρίχηση στο Λεωνίδιο

62

Οικοχωριό Σκάλα

68

Γευστικές διαδρομές

32

Ατζέντα

14

Αντί επάθλου

80

Διαβαίνοντας τις παλιές στράτες του νησιού Στο βλέμμα του Κοκκινόβραχου

Τολμώ να ζω όπως ονειρεύομαι Τήνος Food Paths Συνταγές: - Τυρόπιτες γλυκές (τσιμπητά) - Παστέλι στα λεμονόφυλλα

Αναδρομές

Αναμνήσεις από την Κούβα

82

Μια στάση εδώ

42 Εξώφυλλο: Λεωνίδιο Sam Bie

Ιδιοκτήτρια-εκδότρια: Γεωργία Ντόκου Αρχισυνταξία - photo editing: Θάλεια Νουάρου Δημιουργικό: Γιάννης Σουλτανίδης www.positive.net.gr Εκτύπωση: ΠΟΛΥΓΡΑΦΟΣ PRESS Τηλ: 210-2386250 Διαφήμιση: Γεωργία Ντόκου 6 | www.epathlo.gr

Συντακτική ομάδα: Ελένη Διατσίγκου, Χρήστος Κανατάς, Νίνα Κουλετάκη, Μάρω Κουρή, Δαμιανός Νάκος, Θάλεια Νουάρου, Ιωάννα Παραβάλου, Αλεξία Τούλιου, Γιώργος Χαλάτσης

ΕΔΡΑ: Μιδέας 5, 21055 Αγία Τριάδα Αργολίδας Τηλ. 27520 45095, 99700 Fax. 27520 45096 e-mail: info@epathlo.gr

Επιμέλεια κειμένων - διορθώσεις: Συλβί Ρηγοπούλου

ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ (ετήσιες) Ιδιωτών: 20,00 € Επιχειρήσεων - Νομικών προσώπων Εξωτερικού: 50,00 € | Ο.Τ.Α.: 65,00 € Εθνική Τράπεζα: 314 / 36897354 Πειραιώς: 5500018321433

Σ’ αυτό το τεύχος συνεργάστηκαν οι φωτογράφοι: Sam Bie, Μάρω Κουρή, Θάλεια Νουάρου, Ιωάννα Παραβάλου, Αλεξία Τούλιου, Νίκος Υφαντής, Γιώργος Χαλάτσης

Συνδρομές: Φρόσω Αγγελοπούλου

ΤΡΙΜΗΝΙΑΙΑ ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ // Κωδ. ΕΛΤΑ: 5167 Απαγορεύεται οποιαδήποτε αναδημοσίευση ή αναπαραγωγή ύλης του περιοδικού χωρίς προηγούμενη έγγραφη άδεια του εκδότη.

Η εταιρεία Α. Ι. ΑΘΑΝΑΣΟΠΟΥΛΟΣ ασχολείται µε την κατασκευή κουφωµάτων αλουµινίου, υαλοπετασµάτων, αίθριων, ειδικών κατασκευών, επενδύσεων κτιρίων µε φύλλα αλουµινίου, αντιηλιακά σκιάδια και κάγκελα αλουµινίου. Χρησιµοποιεί τα πιστοποιηµένα προφίλ των εταιρειών Europa, Aluminco και Golden Door. Διαθέτει µεγάλη ποικιλία σχεδίων και χρωµάτων σε: • Πόρτες πάνελ, Παράθυρα αλουµινίου – σιδήρου • Πόρτες ασφαλείας θωρακισµένες • Πόρτες εσωτερικές • Σίτες • Γκαραζόπορτες – Ρολλά • Βιοµηχανικά ρολλά • Κάγκελα αλουµινίου – σιδήρου – INOX • Πτυσσόµενα κάγκελα ασφαλείας • Υαλοπετάσµατα • Πέργκολες αλουµινίου – σιδήρου • Στέγαστρα – Αντιηλιακά σκιάδια • Πατάρια • Ειδικές κατασκευές Επισκεφθείτε το κατάστηµά µας να ενηµερωθείτε για τις προσφορές µας και τις µειωµένες τιµές.

Αναβαθµίστε το σπίτι σας και εξοικονοµήστε ενέργεια !

ΦΥΧΤΙΑ ΑΡΓΟΥΣ Τ.Κ. 21200 ΑΡΓΟΛΙΔΑΣ Τηλ.: 27510 76037, Fax.: 27510 25504, Κιν.: 6944411643 e-mail: infotasdi@gmail.com, www.alouminokataskeues.gr

Με πάνω από έξι δεκαετίες εµπειρία στο χώρο η εταιρεία µας είναι σε θέση να παρέχει λύσεις σε κάθε απαίτηση για σκίαση. Έχοντας ως βασικό άξονα την παροχή µοναδικής ποιότητας σε προϊόντα και υπηρεσίες, είµαστε περήφανοι όταν λέµε: «Η πείρα µας γίνεται σκιά σας» Από το Φεβρουάριο του 2010 η εταιρεία µας εφαρµόζει Σύστηµα Διαχείρισης Ποιότητας κατά ISO 9001:2008, πιστοποιηµένο από την TUV Rheinland Hellas. Πιστοποίηση προϊόντων µε CE.

ΑΠΟΣΤΟΛΟΠΟΥΛΟΣ Α.Ε.

ΕΙΔΙΚΕΣ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΣΚΙΑΣΗΣ Δ. 3ο χλµ. Άργους - Ν. Κίου, 21200, Άργος Τ. 27510 68275, 23130, 62072 - F. 27510 66126 www.alphashadow.gr

Θάλεια Νουάρου

Ή

μουν κι εγώ ανάμεσα στους θεατές του Survivor. Συντονισμένη ευλαβικά κάθε βράδυ μπροστά στην τηλεοπτική οθόνη, μαζί με το μισό και πλέον ποσοστό των Ελλήνων να ταυτιζόμαστε μαζικά με αυτό το τηλεοπτικό, ανθρώπινο πείραμα που στήθηκε αριστοτεχνικά επάνω στη θλίψη των καιρών… Γιατί; Να ’ναι κάποια κρυφή σαδιστική μας έκφανση; Λες οι στερήσεις, η πείνα και η κακουχία –ο αγώνας του ανθρώπου για την επιβίωση– να ασκούν επάνω μας τόση γοητεία; Έχουμε εθιστεί τόσο στον πόνο των άλλων ή με κάποιο τρόπο χαϊδεύουμε τον δικό μας πόνο – την προσωπική μας αγωνία για επιβίωση; Μήπως οι αμμουδιές της εξωτικής Καραϊβικής; Μια υπενθύμιση της φυσικής μας ανάγκης για επαφή με τη φύση; Άσημοι εναντίων wannabe διασήμων, κι εμείς σφυρίζουμε αδιάφορα μπροστά σε αυτό που τρέμουμε ότι μας περιμένει… Απάντηση στη μοναξιά και την απογοήτευσή μας; Ή βρήκαμε επιτέλους κάτι κοινό, να ’χουμε να λέμε και να συνεννοούμαστε... Παρασκευή έφευγα για το νησί. Δεν θα έχανα –τουλάχιστον– τα δύο επόμενα επεισόδια. Είναι βλέπεις και αυτή η ψυχολογία του εθισμού –πρέπει να στερείσαι κάτι για να το αποζητάς διαρκώς– και οι ιθύνοντες το γνωρίζουν καλά… Την πρώτη μέρα με συνεπήρε η άνοιξη – με τύφλωνε το λευκό απ’ τα άσπρα σπίτια. Αφέθηκα στον πρώιμο ήλιο, ταξίδεψα σε θάλασσες, αληθινές, δικές μας... Σαββάτο του Ευαγγελισμού κι ο κόσμος γυρνούσε απ’ τις εκκλησιές. Τα παιδιά ξεχύνονται στα στενά. Φορτωμένες οι αμυγδαλιές με κοριτσίστικο ροζ, καλημέρες και χαμόγελα. Κάποιος μάλιστα προσφέρθηκε να μας βοηθήσει, χωρίς να χρειαστεί να το ζητήσουμε, κι ύστερα πεθύμησα να ακουμπήσω τη

γη. Να περπατήσω ξυπόλυτη στο χώμα, να νιώσω τι έχει να μου πει – κάτι ίσως του περίσσευε να μου χαρίσει. Απομεσήμερο ξάπλωσα στην πέτρα ακολουθώντας το πέταγμα απ’ τα λευκά περιστέρια κι οι γυναίκες δίπλα στην αυλή σιγοψιθύριζαν το τραγούδι της γειτονιάς. Πόσο αγαπώ αυτή τη Χώρα… Τη δεύτερη μέρα ρούφηξα όλο το νησί. Σκαρφάλωσα στον πανάρχαιο βράχο, ανέβηκα στον ψηλότερο λόφο κι από κει ψηλά ταξίδεψα το βλέμμα στο Αιγαίο. Μάζεψα βότσαλα και γλυπτά της αμμουδιάς, ανάσανα και πάλι την αλμύρα. Είδα πόσο πολλά μου είχαν λείψει από αυτό τον χειμώνα στην πόλη… Το πρωινό καφεδάκι σε παραδοσιακό καφενείο, να σου λέει καλημέρα ο ψαράς και να σου δείχνει τη «σοδειά» του. Η αισθητική του ανεπιτήδευτου. Να σε δέχονται δίχως να σε περιμένουν …Και τα βράδια στην ταβέρνα, πίνοντας κρασί και συζητώντας. Την τρίτη μέρα γέλασα με την ψυχή μου... Επανασυστήθηκα στον εαυτό μου, στο είναι μου. Άνοιξη στο νησί με μεσημεριανό τσιπουράκι κι επικούρειο μεζέ, λεμονιές, πασχαλιές – τη γη που ανθίζει, που σου μιλάει με κίτρινο και μοβ, χρώματα που μπορείς να αγγίξεις. Γνώρισα ανθρώπους διαφορετικούς από αυτό τον υποτιθέμενο μέσο όρο και την ψυχολογία της μάζας. Με συνεπήραν τα έργα και οι ιστορίες τους. Το χειροποίητο και το φιλόξενό τους. Περπάτησα σ΄ ένα μονοπάτι και καθώς αγνάντευα τη θάλασσα βρέχοντας τα πόδια μου στον ελάχιστο βυθό της, είδα τις αισθήσεις μου να ξυπνούν στο ανοιξιάτικο ψιλοβρόχι. Ξεκίνησα να νιώθω πάλι ευγνωμοσύνη που γέμισε η ψυχή μου μ΄ αρώματα και ζώα και πουλιά, θάλασσες και ψαρόσπιτα, ουρανό και ποίηση, κι απέραντα λιβάδια με μαργαρίτες. Που περπάτησα κατά μήκος του ποταμού για να προλάβω τη δύση, και που αγνάντεψα το σβήσιμο της μέρας πάνω σε μια προβλήτα – παρέα με το σκυλάκι του βαρκάρη. Δεν θυμάμαι ποια μέρα ήταν. Και δεν έχει καμιά σημασία. Αιφνιδίως και μαγικά άρχισα να διαισθάνομαι μέσα μου μια υποψία πληρότητας... Πίσω στην πόλη, το Survivor ανήκε πια στο παρελθόν. Ήταν πολύ λίγο κι άξιζα περισσότερα. Είχα άλλωστε τόσο πολλά να κάνω – να βάλω σε τάξη τις αναμνήσεις μου, κι αυτές να μην ησυχάζουν… Όλοι τους, βλέπεις, μας έδωσαν και κάτι: μια πέτρα ζωγραφιστή, ένα κομμάτι κατράνι –που το τρίβεις και μυρίζει–, μια ζωγραφιά, ένα γλυκό, μια αφιέρωση, κάτι απ’ τον εαυτό τους. Κάπου σημείωσα και την κουβέντα του καλλιτεχνίτη Γιώργου Γαμπιεράκη αναφορικά με τη δουλειά, τα χρήματα και το νόημα της ζωής: «…δεν το κάνεις μαζικά, η ομορφιά είναι αλλού. Ζεις σαν μπατίρης, αλλά δεν πειράζει. Μένει η εσωτερική ευχαρίστηση και φυσικά η ευχαρίστηση του αποδέκτη. Τα χρήματα είναι για να αγοράζουμε τα φτηνά πράγματα της ζωής». Αγαπητοί, ο κόσμος γύρω καταρρέει. Κρατηθείτε από την άνοιξη, από έναν βράχο, έναν άνθρωπο, ένα νησί, ένα μικρό ή μεγάλο ταξίδι. Η επαφή με τη φύση, λέει μια έρευνα, είναι ικανή να αλλάξει τον εγκέφαλό μας. Ένα μόνο περπάτημα είναι ικανό να σε πάει ως την άκρη της ψυχής και το μεδούλι του κόσμου, απαντάμε εμείς. Αντισταθείτε σ’ αυτή την παράνοια – την καθημερινή μας φτωχοποίηση. Δεν μας απέμειναν πια πολλοί τρόποι. Ανοίξτε το παράθυρο να μπει το φως, κι επιθυμήστε την ομορφιά – είναι ακόμα εκεί έξω... ΑΝΤΙ ΕΠΑΘΛΟΥ | 9

Workshop Φωτορεπορτάζ στην Άγνωστη Μάνη Aπό τη Μάρω Κουρή

Σύρος

Syros Triathlon Για δεύτερη συνεχόμενη χρονιά χτυπάει στη Σύρο, την πρωτεύουσα των Κυκλάδων, η μεγαλύτερη αθλητική διοργάνωση, το «2nd TRIMORE Syros Triathlon», το οποίο επιστρέφει ακόμα μεγαλύτερο και πληρέστερο. Μια ξεχωριστή εμπειρία περιμένει τους συμμετέχοντας στις 15, 16, 17 και 18 Ιουνίου 2017 στη Σύρο! Ένα πενθήμερο γεμάτο αθλητική δράση για όλη την οικογένεια και όλα τα αθλητικά επίπεδα, που συνδυάζει αγώνες τρίαθλου (σπριντ και ολυμπιακής απόστασης), αγώνες παιδικού τρίαθλου, αγώνες ανοικτής θάλασσας (0,5 χλμ. - 3,5 χλμ. - 5,5 χλμ.), αγώνες τρεξίματος (5 και 10 χλμ.), Obstacle, Swimming, Water Triathlon, Sup event, water polo και αμέτρητες ακόμα αθλητικές και πολιτιστικές εκδηλώσεις με πολλές εκπλήξεις! Ένα premium multi sport event που δεν πρέπει να χάσει κανείς! Πληροφορίες και δηλώσεις συμμετοχής στο www.syrostriathlon.gr, Fb page: Syros Triathlon

10 | www.epathlo.gr

Η βραβευμένη με τιμητική διάκριση της UNESCO φωτορεπόρτερ Μάρω Κουρή σάς προσκαλεί σε μια μαγική περιπλάνηση από το Ακρωτήρι Ταίναρο ως τα γυμνά βουνά και τα σπήλαια Διρού. Από τις ατέλειωτες αμμουδιές, μεταφερθείτε στη νυχτερινή ζωή της Αρεόπολης και του Γυθείου. Ακολουθήστε τα λίθινα σοκάκια και εντοπίστε τα αυθεντικά καφενεία, φωτογραφίζοντας εκεί όπου χτυπά η καρδιά της κοινωνικής ζωής των χωριών. Συνθέστε εικόνες με τη μυστηριώδη ατμόσφαιρα των άγριων τοπίων της Μάνης. Αντιμετωπίστε την πρόκληση και φωτογραφίστε με τη δική σας ματιά τους πύργους της μανιάτικης αρχιτεκτονικής. Περιηγηθείτε σε περήφανα μοναχικά χωριά αποτυπώνοντας τη σκληρότητα και τη γλυκύτητα της ζωής. Από τα ξωκλήσια και τα ξεχασμένα μοναστήρια, στα λαγκάδια με τους νερόμυλους και τους φάρους που προστατεύουν τους θαλασσινούς ταξιδευτές, αναζητήστε ιστορίες για την πίστη και τον μόχθο των ανθρώπων. Το workshop 40 ωρών περιλαμβάνει 3 ώρες θεωρητικής κατάρτισης, 33 ώρες φωτογράφισης και καταγραφής στο πεδίο υπό τη συνεχή καθοδήγηση της Μάρως Κουρή και 4 ώρες επιμέλειας και αξιολόγησης εικόνων και κειμένων. Από 29 Ιουνίου έως 3 Ιουλίου 2017. Προτεινόμενη διαμονή στο «Μικρό Χωριό» στην παραλία Βαθύ Γυθείου (www.mikroxorio.gr). 10% έκπτωση για κρατήσεις μέχρι 31 Μαΐου. Για περισσότερες πληροφορίες, απευθυνθείτε στο marokouri2@gmail.com και στο τηλέφωνο +3069 74336906.

Σελλασία

Γιορτή ελιάς και λαδιού Για 14η συνεχή χρονιά ο Δήμος Σπάρτης έχει ξεκινήσει τον σχεδιασμό για τη Γιορτή Ελιάς και Λαδιού, που θα πραγματοποιηθεί φέτος από τις 30 Ιουνίου μέχρι τις 2 Ιουλίου στη Σελλασία της Δ.Ε. Οινούντος. Πρόκειται για ένα θεσμό που ξεκίνησε για πρώτη χρονιά το 2004 και διοργανώνεται κάθε χρόνο σε έναν πανέμορφο χώρο κάτω από τα πεύκα, στην είσοδο του χωριού – μόλις 15 χλμ. βόρεια από τη Σπάρτη, και έχει καταπληκτική θέα τόσο προς τον Ταΰγετο όσο και προς τον Πάρνωνα. Στο πλαίσιο της «Γιορτής», που σκοπό έχει την προβολή του εξαιρετικής ποιότητας λακωνικού ελαιολάδου, της ελιάς αλλά και των άλλων προϊόντων του νομού, λειτουργεί έκθεση λακωνικών προϊόντων και επιχειρήσεων, διεξάγονται ενημερωτικές συζητήσεις για την αγροτική παραγωγή και διοργανώνονται συναυλίες, γαστρονομικές εκδηλώσεις, προβολές ταινιών, παρουσιάσεις βιβλίων, δραστηριότητες για παιδιά και πολλά άλλα δρώμενα. Τα πρώτα χρόνια και μέχρι το 2010, η «Γιορτή» είχε ως διοργανωτή τον Δήμο Οινούντος. Από το 2011 τη σκυτάλη ανέλαβε ο διευρυμένος Δήμος Σπάρτης, στον οποίο ανήκει πλέον η ιστορική Σελλασία, με τη συνεργασία της Αστικής Μη Κερδοσκοπικής Εταιρείας «Γιορτή Ελιάς και Λαδιού», που πήρε το όνομά της από τη συγκεκριμένη εκδήλωση. Η «Γιορτή Ελιάς και Λαδιού» είναι μια Αστική Μη Κερδοσκοπική Εταιρεία η οποία δημιουργήθηκε το καλοκαίρι του 2010 με βασικό σκοπό την προβολή των εξαιρετικών λακωνικών προϊόντων, τη διάδοση των ιδιαίτερων παραδοσιακών γεύσεων και συνταγών της περιοχής και τη διατήρηση της γαστρονομικής παράδοσης ως σημαντικού κομματιού του πολιτιστικού πλούτου της Λακωνίας. Η Μη Κερδοσκοπική Εταιρεία έχει σήμερα περισσότερα από 40 μέλη, η πλειονότητα των οποίων είναι παραγωγοί βιολογικών και παραδοσιακών προϊόντων του νομού. Πρόεδρος της είναι ο γνωστός σκηνοθέτης Μανούσος Μανουσάκης, ο οποίος έχει επιλέξει την περιοχή ως δεύτερη πατρίδα του, καθώς από εκεί κατάγεται η σύζυγός του Μαρία. Την ομάδα αυτή των Λακώνων παραγωγών γνωρίσαμε από κοντά τον περασμέ-

νο Μάρτιο, στην Έκθεση Λακωνικών Προϊόντων την οποία διοργανώνουν εδώ και 10 χρόνια στον Σταθμό του Μετρό στο Σύνταγμα, όπου συμμετείχε το «Έπαθλο» ως χορηγός επικοινωνίας. Όσοι μπορέσετε να επισκεφτείτε τη Σελλασία κατά τη διάρκεια της «Γιορτής», θα έχετε την ευκαιρία να γνωρίσετε και να γευτείτε τις εξαιρετικής ποιότητας λιχουδιές της Λακωνίας, όπως παραδοσιακά ζυμαρικά, παξιμάδια και αροποιήματα, ελιές και αρωματικά φυτά, μέλι και τοπικά γλυκίσματα. Μην ξεχάσετε να δοκιμάσετε τα χωριάτικα λουκάνικα με πορτοκάλι και το γνωστό σύγκλινο Μάνης με τοπική μπίρα, αλλά και καπνιστή πέστροφα και σολομό με κρασιά από τοπικές ποικιλίες. Και φυσικά η περιοχή είναι κυριολεκτικά γεμάτη αρχαιολογικούς και ιστορικούς προορισμούς, στους οποίους αξίζει να αφιερώσετε λίγο χρόνο. Πληροφορίες: www.giortieliasladiou.gr, email: giortielias@gmail.com

ΑΤΖΕΝΤΑ Νέα, προτάσεις, οικολογία, πολιτισμός | 11

παραλία Κιβερίου

14 | ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ

Πάτμος

Πάτμος

Πόρτα στο φως

Σκάλα

Θάλεια Νουάρου

Αν ρωτήσεις, θα σου πουν γι’ αυτή την ιδιαίτερη ενέργεια που κάνει άπαντες να έχουν τις καλύτερες αναμνήσεις από την Πάτμο. Έχει κιόλας γραφτεί πως εδώ ο νους του ανθρώπου οδηγείται μοιραία στην πρώτη αρχή των πραγμάτων, γι’ αυτή τη «ζεν» μυστηριακή του ατμόσφαιρα και το «θείο» που πιστά το ακολουθεί. Κοιτώντας τις φωτογραφίες μου, διαπιστώνω πως στην Πάτμο κατά ένα περίεργο τρόπο όλα κοιτούν ψηλά. Το νησί έχει πράγματι κάτι το υπερβατικό. Εδώ εξαγνίζεσαι, καθαρίζεις, ξεδιψάς, επαναπροσδιορίζεις τον κόσμο, τον θεό των μικρών πραγμάτων. Και καθώς μπορεί να μη βρεις αυτό που αντικειμενικά θα σε συνεπάρει, την ίδια στιγμή θα τα έχεις βρεις όλα…

16 | www.epathlo.gr

«Την Πάτμο δεν τη διαλέγεις, σε διαλέγει!»

Η θέα από την Παναγιά τη Διασώζουσα

Το θρυλικό καστρομονάστηρο

Στα στενάκια της Χώρας Πάτμος | 17

Μονή Αποκάλυψης

Σιωπή και κατάνυξη στο Σπήλαιο της Αποκάλυψης 18 | www.epathlo.gr

Γεμάτη λαξευτές σπηλιές η Πέτρα της Καλικατσούς

Δ

εν θα μπορούσε να υπάρξει καλύτερος τίτλος που να περιγράφει με δυο λέξεις την ουσία αυτού του τόπου. Ιερά νήσος, νησί της αποκάλυψης, Ιερουσαλήμ του Αιγαίου κι ένα από τα πιο σημαντικά προσκυνήματα στην Ευρώπη. Νησί που επιπλέον φημίζεται για τους επώνυμους λάτρεις του – καλλιτέχνες διεθνούς βεληνεκούς, που το επισκέπτονται κάθε χρόνο. Ένας τόπος έμπνευσης και δημιουργίας, αληθινή πόρτα στο φως – από τι άραγε να απαρτίζεται το Θείο; Ξημέρωμα του Ευαγγελισμού Ξημέρωμα του Ευαγγελισμού και ο κόσμος οδεύει προς τη Μονή Ευαγγελίστριας, ένα από τα τέσσερα μοναστήρια του νησιού. Παιδιά και μεγάλοι ντυμένοι με τις παραδοσιακές τους φορεσιές κατακλύζουν τα στενάκια του οικισμού. Το ραντεβού δίνεται έπειτα στην πλατεία της Σκάλας με τα παραδοσιακά καφενεία, τους φούρνους, τα ζαχαροπλαστεία και τα λιτά μικρομάγαζα. Κι ενώ η Χώρα αποτελεί την επίσημη πρωτεύουσα του νησιού, το κέντρο του στην πραγματικότητα είναι ο οικισμός της Σκάλας στο λιμάνι. Μια βόλτα στα κατάλευκα στενά της σε αποζημιώνει: πεντακάθαρα, ασβεστωμένα, με σκαλοπάτια και υπέροχες χρωματιστές πόρτες σε φέρνουν κοντά σε μια ομορφιά ανεπιτήδευτη, που τείνει να σπανίζει. Μεσημεριανό τσιπουράκι με επικούρειο μεζέ στον παραδοσιακό καφενέ «Plazza» της πλατείας – να μοσχοβολήσει Αιγαίο κι έτοιμοι για αναχώρηση. Όλοι οι δρόμοι περνούν άλλωστε απ’ τη Σκάλα… όπως θα πει εύστοχα η Χριστίνα ξεδιπλώνοντας τον χάρτη. Λιλιπούτειο το νησί, μόλις 34 χιλιόμετρα

Ιερά Μονή Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου

απ’ άκρη σ’ άκρη, με τρεις οικισμούς όλους κι όλους – και όμως είχε τόσο πολλά να μας διηγηθεί… Μνημεία παγκόσμιας κληρονομιάς Πρώτη πηγή πληροφόρησης για τον τόπο θα είναι ο κ. Ιάκωβος Κουτλάκης, πρόεδρος της Ένωσης Ξενοδόχων της Πάτμου. Θα μας μιλήσει για την τεράστια φήμη του νησιού στο εξωτερικό ως παγκόσμιου ιερού μνημείου, αφού θεωρείται το δεύτερο ιερότερο μέρος μετά την Ιερουσαλήμ. Εδώ θα πρωτακούσουμε γι’ αυτή την ιδιαίτερη φυσική του ενέργεια και την ατμόσφαιρά του, που σύμφωνα με τους επιστήμονες είναι διαφορετική από κάθε άλλο μέρος στον κόσμο. «Η Πάτμος προσφέρει ψυχική ανακούφιση», θα μας πει, «πώς μπορεί να είναι τυχαίο ότι εδώ γράφτηκε η Αποκάλυψη…» Γνωστή και ως «Πάτινος», όπως πρώτα αναφέρεται από τον Ηρόδοτο, το νησί αποτελούσε κατά την αρχαιότητα τόπο εξορίας. Πρωτοκατοικήθηκε από τους θαλασσοκράτορες Κάρες, κι έπειτα από Δωριείς και Ίωνες από τα παράλια της Μικράς Ασίας. Οι τελευταίοι ζούσαν στον λόφο Καστέλι, πάνω από τη σημερινή Σκάλα. Εκεί, όπως μαρτυρούν τα ευρήματα, είχαν χτίσει οχυρωμένη πόλη, με ακρόπολη και ναούς αφιερωμένους στον Απόλλωνα και τον Διόνυσο. Σύμφωνα με τη μυθολογία, η θεά Άρτεμη, ενώ βρισκόταν στην Ικαρία, είδε το νησί, βυθισμένο ακόμη στο αχανές της θάλασσας, και το ερωτεύτηκε. Ζήτησε λοιπόν από τον Δία και τον Απόλλωνα να το κάνουν να αναδυθεί στην επιφάνεια και να της το χαρίσουν. Στο νησί κατέφυγε ο Ορέστης, κυνηγημένος από τις Ερινύες μετά τον φόνο Πάτμος | 19

Όμορφοι και φωτεινοί οι άνθρωποι της Πάτμου, το διαπιστώνεις

Οι ανεμόμυλοι της Πάτμου

από την πρώτη στιγμή που πατάς το πόδι σου στο νησί.

Απρόσμενες συναντήσεις… της μητέρας του, και προκειμένου να τιμήσει την προστάτιδα του νησιού, έχτισε τον πρώτο μεγάλο ναό της Αρτέμιδας στη θέση του θρυλικού μοναστηριού, το οποίο στέκει σήμερα αγέρωχο στην κορυφή της Χώρας. Το καστρομονάστηρο μαζί με τη Χώρα και, φυσικά, το σπήλαιο της Αποκάλυψης, αποτελούν Μνημεία Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO και είναι συνυφασμένα με τη νεότερη ιστορία του τόπου. Το 95 μ.Χ. ο Ιωάννης, εξόριστος από τον αυτοκράτορα Δομιτιανό, καταφθάνει στην Πάτμο όπου παρέμεινε δύο χρόνια, βαφτίζοντας τους πιστούς στο λιμάνι της Σκάλας. Σύμ20 | www.epathlo.gr

φωνα μάλιστα με την παράδοση, ο Ιωάννης μεταμόρφωσε τον μάντη Κύνωπα σε ανθρωπόμορφη υπερμεγέθη πέτρα, η οποία υπάρχει ακόμη στον βυθό του λιμανιού. Κι ενώ πολλοί μες στους αιώνες θέλησαν να την ανασύρουν –καθώς αποτελούσε εμπόδιο για τα διερχόμενα πλοία–, αυτό δεν έγινε εφικτό ποτέ… Αναπαράσταση του θρύλου αυτού θα δούμε σε τοιχογραφία μέσα στο Μοναστήρι του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου, ενώ στο σημείο υπάρχει σήμερα ένας μικρός φάρος ο οποίος προειδοποιεί τα διερχόμενα πλεούμενα. Στο σπήλαιο της Αποκάλυψης ο Ιωάννης θα δώσει στην ανθρωπότητα το θεόπνευστο έργο που έμελλε να κάνει το νησί γνωστό έως τα πέρατα του κόσμου. Χίλια χρόνια αργότερα, το 1088, καταφθάνει στην Πάτμο ο μοναχός Χριστόδουλος με την ιδιότητα του προσκυνητή της περιοχής. Εδώ βρήκε «έρημη γη» καθότι το νησί, όπως και η ευρύτερη περιοχή μέχρι και τον 16ο αιώνα υπέφερε από την πειρατεία. Αυτή η ησυχία αλλά και το Σπήλαιο της Αποκάλυψης τον ενέπνευσαν ώστε να παραμείνει εκεί οραματιζόμενος μια μοναστική πολιτεία. Στην κορυφή του λόφου, που προσέφερε έλεγχο και προστασία από τους πειρατές, θα χτίσει ένα άριστα οχυρωμένο μοναστήρι χρησιμοποιώντας κίονες και μάρμαρα από τον μεγαλοπρεπή αρχαίο ναό που έστεκε ακόμη… Από τα γύρω

Όμορφοι και φιλόξενοι οι άνθρωποι του νησιού νησιά, την Κρήτη και άλλα μέρη της Ελλάδας κλήθηκαν 10.000 εργάτες, οι οποίοι διέμεναν με τις οικογένειές τους στο βόρειο τμήμα του νησιού όπου βρίσκεται σήμερα ο οικισμός του Κάμπου. Λόγω μάλιστα της ιδιαιτερότητας αυτής, καθιερώθηκε το πρωτοποριακό για την εποχή σύστημα της πενθήμερης εργασίας, αφού καθημερινά έχτιζαν και το Σαββατοκύριακο έφευγαν προς τον Βορρά προκειμένου να ανταμώσουν με τους δικούς τους. Δέκα χρόνια χτιζόντανε το καστρομονάστηρο, που σύμφωνα με τους αρχιτέκτονες συγκαταλέγεται στα κτίρια που δεν μπορούν να αντιγραφούν και να ξαναχτιστούν. Η ξυλεία της μονής είναι από κέδρο του Λιβάνου, ένα από τα καλύτερα ξύλα στον κόσμο. Και μπορεί τελικά η Πάτμος να μην έγινε ποτέ η μοναστική πολιτεία που οραματιζόταν ο Χριστόδουλος, αποτέλεσε όμως μέχρι και το 1947 μια αυτοδιοίκητη πολιτεία με επικεφαλής τον Ηγούμενο, ενώ όλο το νησί μαζί με τα γύρω νησάκια, το Αγαθονήσι, τους Λειψούς, τους Αρκιούς, το Μαράθι κ.λπ., ανήκουν έως σήμερα με αυτοκρατορικό χρυσόβουλο στην ιδιοκτησία του μοναστηριού. Καθώς ανεβαίνεις τον φιδωτό δρόμο που οδηγεί στα τρία πιο φημισμένα αξιοθέατα του τόπου, αγναντεύεις τη θέα του λιμανιού, μια πανέμορφη φυσική αγκαλιά στα πόδια σου. Κατάνυξη και σιωπή στο Σπήλαιο της Αποκάλυψης κι έπειτα ανάβαση μέχρι τη Χώρα και το φημισμένο μοναστήρι, όπου θα μας ξεναγήσει ο κ. Ματθαίος Μελιανός, πρώην διευθυντής της Πατμιάδας, της περίφημης θεολογικής σχολής που ιδρύθηκε το 1713. Θα επισκεφθούμε το καθολικό της μονής, που είναι αφιερωμένο στον άγιο Ιωάννη

Τέχνες και τεχνίτες στην Πάτμο Πάτμος | 21

τον Θεολόγο, θα δούμε την εικόνα που δώρισε ο αυτοκράτορας Αλέξιος Κομνηνός στον Χριστόδουλο το 1088, τις ρώσικες εικόνες του 13ου αιώνα, δωρεά της Μεγάλης Αικατερίνης, αλλά και τη λάρνακα όπου φυλάσσονται τα λείψανα του οσίου Χριστόδουλου. Στο διπλανό παρεκκλήσι της Παναγιάς βλέπουμε τις τοιχογραφίες του 12ου-13ου αιώνα που αποκαλύφθηκαν το 1956 με τον μεγάλο σεισμό της Σαντορίνης. Οκτώ παρεκκλήσια διαθέτει σήμερα το μοναστήρι. Ξεναγούμαστε στην παλιά τράπεζα των μοναχών, το πηγάδι του αγιασμού, τις αποθήκες με το κρασί και τη σκάφη για το ζύμωμα. Θεματοφύλακας της ιστορίας του τόπου, διαθέτει μουσείο με ιερά κειμήλια και βιβλιοθήκη στην οποία φυλάσσονται χίλια πολύτιμα χειρόγραφα και 3.000 τόμοι κλασικής φιλολογίας, από τον 8ο αιώνα κι έπειτα. Εδώ θα δούμε την παμπάλαιη εικόνα του Ιουστινιανού και το επιτοίχιο ρολόι από το Άμστερνταμ, ένα σπάνιο αντικείμενο μελέτης που δώρισε στη μονή ένας Πάτμιος ναυτικός. Η πανοραμική θέα που προσφέρεται από τα κελιά σε ταξιδεύει σ’ ολόκληρη την Πάτμο, τη Λέρο, τη Νικαριά... Δεν υπάρχει αμφιβολία πως τόσο το μοναστήρι όσο και το Σπήλαιο της Αποκάλυψης και φυσικά η Χώρα αποτελούν τα σημαντικότερα αξιοθέατα της Πάτμου. Γι’ αυτό και πολλοί σταματούν ως εδώ, χάνοντας την αληθινή μαγεία του τόπου, που θέλει τον χρόνο της για να σου αποκαλυφθεί… «Στη Χώρα θα περπατήσεις απόγευμα» Ένας φίλος φωτογράφος μού το είχε πει: «Στη Χώρα θα περπατήσεις απόγευμα». Γιατί τότε το φως είναι εκπληκτικό, έτσι όπως χρυσίζει στους κατάλευκους τοίχους της. Γεμάτη αρχοντικά που χτίστηκαν από τις εκατό βυζαντινές οικογένειες που αμέσως μετά την Άλωση της Πόλης εποίκησαν το νησί, η Χώρα κουβαλά επάνω της έναν αέρα αστικό. Η βόλτα στα δαιδαλώδη σοκάκια της μπορεί να ξεκινήσει από την πλατεία του Δημαρχείου με την προτομή του Εμμανουήλ Ξάνθου, του Πατινιώτη πρωτεργάτη της Φιλικής Εταιρείας. Σχεδόν ακατοίκητη έως την πρώτη καλοκαιριά, η Χώρα μάς περνά από τα στενά της σοκάκια με τα ασβεστωμένα σπίτια, τις ξύλινες περίτεχνες πόρτες και τις 22 | www.epathlo.gr

Στο δαντελωτό των ακτών της… λιλιπούτειες αυλές – γεμάτες λεμονιές, πασχαλιές και τεμπέλικα γατιά. Γουστόζικες πλατείες, σκαλοπάτια, μεσαιωνικές καμάρες γεμάτες χελιδονοφωλιές, καφενεδάκια, καλλιτεχνικά μαγαζιά και …37 μικρές και μεγαλύτερες εκκλησιές αγκαλιάζουν τον πανέμορφο οικισμό, στη σκιά του πέτρινου καστρομονάστηρου. Πώς αλλιώς, αφού βρισκόμαστε στον τόπο με τους περισσότερους, αναλογικά με το μέγεθός του, ναούς ανά την Ελλάδα. Εικόνες αλησμόνητες σού χαρίζονται απλόχερα καθώς περπατάς ανάμεσα σε αυτό το μοναδικό αρχιτεκτονικό δημιούργημα, που είναι ένας από τους ωραιότερους και τους πιο καλοδιατηρημένους μεσαιωνικούς οικισμούς του Αιγαίου. Ονειρική θέα προσφέρεται από τον αυλόγυρο της περίφημης Παναγιάς της Διασώζουσας (1457) και κατά το ηλιοβασίλεμα από τους προμαχώνες του μοναστηριού. Άξια επίσκεψης είναι η Μονή της Ζωοδόχου Πηγής του 1706, που φιλοξενεί σήμερα τρεις μοναχές, αλλά και το Μοναστήρι του Ευαγγελισμού, δυτικά της Χώρας. Εδώ στις αρχές του 17ου αιώνα προϋπήρχε ερημητήριο και ναός αφιερωμένος στον άγιο Λουκά. Μετέωρο πάνω στον βράχο, σήμερα είναι ένα κτίριο μοναδικής αρχιτεκτονικής, που χτίστηκε το 1937 και όπου μπορεί κανείς να δει τον πύργο, τα αμυντήρια και τον «φονιά», δηλαδή την καταχύστρα με το καυτό νερό ή το λάδι με το οποίο αντιμετώπιζαν τους επιδρομείς. Τόπος ψυχικής ηρεμίας, το γυναικείο μοναστήρι φιλοξενεί 45 μοναχές και όλοι στην Πάτμο έχουν να λένε για το φιλανθρωπικό έργο που προσφέρουν σε ορφανοτροφεία της Δωδεκανήσου. Αξίζει να ακούσετε μια λειτουργία μόνο από γυναικείες φωνές, να θαυμάσετε τη θέα, την αρχιτεκτονική και τις αγιογραφίες της μοναχής Ολυμπιάδας, η οποία μαθήτευσε πλάι στον Φώτη Κόντογλου. Εδώ, θα δεις, η ψυχή του ανθρώπου γαληνεύει... Άτυπα επισκέψιμο και ολοζώντανο μνημείο της Χώρας, είναι το «Σημαντήρι», ένα αρχοντικό του 1625, το οποίο θα βρείτε κοντά στη Μονή Ζωοδόχου Πηγής. Απόγονος όγδοης γενιάς, η σημερινή του ιδιοκτήτρια κ. Μορφούσα αποτελεί μια αστείρευτη και ιδιαίτερη μορφή του νησιού, που τη γνωρίζουν και την αγαπούν άπαντες. Στο σπίτι έχεις τη δυνατότητα να περιηγηθείς ανάμεσα σε έπιπλα 250 ετών, ρώσικες εικόνες του 14ου, του 15ου, και του 16ου αιώνα, αυθεντικούς

Κατερίνα Μουράτη

πίνακες του Γύζη, ασημικά και κειμήλια από την Οδησσό, και όλα τα παραδοσιακά δωμάτια του σπιτιού. Ένα θέαμα μοναδικής αίγλης κι αισθητικής, που σίγουρα δεν έχεις εύκολα την ευκαιρία να δεις από κοντά. Ακόμα κι έτσι, όμως, δεν συγκρίνεται με τη χαριτωμένη 93χρονη που αναβιώνει μπροστά σου τη Λωξάντρα! Κάποιες εμπειρίες εντυπώνονται για πάντα στο μυαλό και κάποιες άλλες βαθιά στην καρδιά. Μια τέτοια ήταν η τυχαία μας συνάντηση με τις αδερφές Ειρήνη και Χρυσή,

Λιβάδι: Το νησάκι του Αϊ-Γιώργη θαρρείς πως θα το πιάσεις! Πάτμος | 23

δυο εξαιρετικές Πατινιώτισσες κυρίες, που μας υποδέχτηκαν ανοιχτόκαρδα, μας φίλεψαν λουλούδια από το αυλιδάκι ξεναγώντας μας στο παραδοσιακό χωραΐτικο σπίτι και στην αυθεντική πατινιώτικη φιλοξενία για την οποία φημίζεται το νησί. Μαθαίνουμε μάλιστα πως τα παλιότερα χρόνια ήταν αδιανόητο να περάσει κάποιος από τις γειτονιές της Χώρας και να μην τον καλέσουν μέσα για έναν καφέ. Και όσο κι αν λέγεται πως ο τουρισμός έχει αλλοιώσει την παραδοσιακή ταυτότητα του τόπου, εμείς –τουλάχιστον την εποχή που επισκεφθήκαμε το νησί– βρήκαμε πως κρατά ακόμη ανόθευτα πολλά από τα χαρακτηριστικά της. Το βράδυ θα μας βρει να δειπνούμε στην ταβέρνα «Νετιά» στη Σκάλα δοκιμάζοντας δωδεκανήσιες εκλεκτές γεύσεις σε γενναίες ποσότητες, παρέα με το πηγαίο χαμόγελο του Σώζωνα. Οι άνθρωποι της Πάτμου Όμορφοι και φωτεινοί οι άνθρωποι της Πάτμου, το διαπιστώνεις από την πρώτη στιγμή που πατάς το πόδι σου στο νησί. Γι’ αυτό και τίποτα δεν θα ήταν το ίδιο, αν δεν έπεφτε στον δρόμο μας ο πολυπράγμων κ. Γεώργιος Καμίτσης, που είναι ίσως η ψυχή του νησιού. Ένας υπερδραστήριος άνθρωπος με σπάνια αγάπη και όραμα για τον τόπο του, ο οποίος θα μας μυήσει σε μια αθέατη για τον μαζικό τουρισμό όψη του τόπου: τις προσωπικότητές του. Άνθρωποι που γίνονται μονομιάς αιτία να αγαπήσεις τούτο το νησί. Εκτός από την ανακύκλωση, τη μουσική, τις καταδύσεις και τόσα άλλα, ο Γιώργος είναι κατά βάση ξυλουργός κι ένας από τους ελάχιστους μυλομαραγκούς στην Ελλάδα. Είναι ο άνθρωπος που επιμελήθηκε όλες τις ξυλουργικές κατασκευές των ανεμόμυλων. Στολίδι του τοπίου και αναπόσπαστο κομμάτι της πρωτοβιομηχανικής εποχής του τόπου, οι αναπαλαιωμένοι ανεμόμυλοι ήταν ένα φιλόδοξο σχέδιο που το 2012 βραβεύτηκε από τη Europa Nostra ως έργο συντήρησης της ευρωπαϊκής πολιτιστικής κληρονομιάς. Εδώ θα σας ξεναγήσει εθελοντικά η Corinne Bodmer, μια Ελβετίδα ιστιοπλόος και μητέρα, που η σύντομη παραμονή της στην Πάτμο πριν από 22 καλοκαίρια την έκανε να την επιλέξει τελικά ως τόπο διαμονής της. Και όπως διαπιστώσαμε στη συνέχεια, δεν ήταν η μοναδική... «Όταν ανοίγουν τα πανιά τους και λειτουργούν το καλοκαίρι, το θέαμα είναι απερίγραπτο, σαν από άλλη εποχή…» θα πει η Corinne. Η ιδέα αλλά και η βασική χρηματοδότηση του έργου έγινε από τον Ελβετό Charles Pictet, έναν τραπεζίτη, θαλασσοπόρο και φίλο του νησιού, που θέλησε να κάνει ένα δώρο στην Πάτμο. Όπως και έγινε. Στη χρηματοδότηση μετείχαν επίσης το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος και άλλοι Έλληνες και Ελβετοί χορηγοί, και το καλοκαίρι του 2010 οι μύλοι τέθηκαν σε λειτουργία. Είναι ένα ακόμη ζωντανό μουσείο του νησιού, όπου θα δει κανείς την παραγωγή αλευριού με τις παραδοσιακές μυλόπετρες. Με τον τρόπο αυτό οι σπόροι του σιταριού κρατάνε το φύτρο τους, το συστατικό που δίνει με φυσικό τρόπο όλα τα θρεπτικά στοιχεία αλλά και τη νοστιμιά στο αλεύρι – κάτι που δεν συμβαίνει στις μεγάλες βιομηχανίες. «Το ψωμί, που υπήρξε η βάση της ανθρώπινης διατροφής ανά τους αιώνες, σήμερα το αποφεύγουμε εξαιτίας αυτού του γεγονότος…» θα σημειώσει η Corinne, σχολιάζοντας πως οι εταιρείες αναγκάζονται να προσθέτουν με χημικό τρόπο τη νοστιμιά που χάθηκε από το ψωμί μας… Τόπος πνευματικότητας και έμπνευσης αυτό το νησί, άρα δεν είναι καθόλου τυχαίο πως οι τέχνες και ο πολιτισμός εδώ ανθούν. Κάτω στη Σκάλα ο κ. Δαμιανός Μπαχάς όλο τον χειμώνα κατασκευάζει χειροποίητα μαχαίρια από ξύλο, μέταλλο, φίλντισι και άλλα υλικά. Κομμάτια μοναδικά, που τα αγοράζουν πολλοί συλλέκτες ανά τον κόσμο. Θα τον βρείτε στο μαγαζάκι του στη Σκάλα, ένα κλειδαράδικο με χρώματα και σιδηρικά. Αυτοδίδακτος μαραγκός και οργανοποιός είναι ο πατέρας του, ο κ. Αντώνης Μπαχάς, μια πολυσχιδής προσωπικότητα την οποία αξίζει να γνωρίσει κανείς και για τις ιστορίες που έχει να διηγηθεί. Το ξυλουργείο με τις χειροποίητες λύρες βρίσκεται στη Σκάλα, επάνω στον δρόμο που οδηγεί στη Χώρα. Ο Γιώργος Ν. Γραμπιεράκης είναι ένας ακόμη πολυμάστορας και αυθεντικός καλλιτέχνης της Πάτμου, που φιλοτεχνεί κατασκευές από ξύλο, μέταλλο, γυαλί και άλλα υλικά στο εργαστήριό του έξω από τη Σκάλα, στον δρόμο προς τον Κάμπο. Πριν από δέκα χρόνια μετακόμισε στο νησί από την Αγγλία η γλυκιά και καλοσυνάτη Ρέικο ΣμΙθ με καταγωγή από τη μακρινή Κίνα. Η Ρέι κατασκευάζει εξαιρετικά αρχοντικά κοσμήματα από ασήμι και χρυσό, που θα τα βρείτε μέσα 24 | www.epathlo.gr

Αμέτρητα «καθίσματα» τα ξωκλήσια της Πάτμου

Μορφές και χρώματα στον... Νότο του Βορρά!

Η αρχαία πόλη των Καρών, η θέα από την Παναγιά του Γερανού

Αρχοντικό «Σημαντήρι», ένα ολοζώντανο λαογραφικό μουσείο Πάτμος | 25

στο …καΐκι με το οποίο πραγματοποιεί εκδρομές στις γύρω παραλίες και τα νησιά. Από αλλού …φερμένη είναι και Κατερίνα Μουράτη, μία από τις πρώτες καλλιτεχνικές μορφές της Πάτμου. η οποία έχει ζήσει χρόνια στο εξωτερικό κι έχει εργαστεί σε προγράμματα επανένταξης μεταναστών στη Γερμανία αλλά και ψυχικά ασθενών του θεραπευτηρίου της Λέρου. «Μπορώ να κάνω τέχνη από το οτιδήποτε…» δηλώνει η Κατερίνα, που θα τη συναντήσετε στην γκαλερί της στη Χώρα μόνο και μόνο για να πάρετε λίγη από την ενέργειά της. «Η Πάτμος σε διαλέγει, δεν τη διαλέγεις…» θα μας πει η αγαπημένη Κατερίνα, που βρήκε στο νησί όλα αυτά που αναζητούσε στη ζωή. Προσιτά και πανέμορφα κεραμικά, ξύλινα και άλλα διακοσμητικά αντικείμενα ζωγραφισμένα ιδιοχείρως θα βρείτε στο εργαστήρι της Ισαβέλλας Ρούσσου στη Χώρα. Στο σπίτι της, που βρίσκεται στον δρόμο από τη Σκάλα προς τη Χώρα, θα επισκεφθούμε και την κ. Ελένη Γιάνναρου, μια αεικίνητη μορφή η οποία μπορεί ταυτόχρονα να ζωγραφίζει, να ράβει, να μαγειρεύει και να φτιάχνει αντικείμενα από …οτιδήποτε. Εκπρόσωπος τη λαϊκής τέχνης του νησιού είναι και ο Δημήτρης Κάππος, που κατασκευάζει κεραμικά στον μύλο του παππού του, του Χρήστου Ανέμη, στον Γροίκο. Αυτούς και άλλους πολλούς θα βρείτε συγκεντρωμένους στην έκθεση «Οι τέχνες και οι τεχνίτες - Καλλιτέχνες στην Πάτμο», η οποία οργανώθηκε πρώτη φορά πέρσι τον Σεπτέμβρη, στο Πάτμιον Πνευματικό Κέντρο. Στον ίδιο χώρο, ατομική έκθεση πραγματοποίησε τον περσινό Αύγουστο και ο αυτοδίδακτος ζωγράφος κ. Μανώλης Πέντες. Μετά από είκοσι χρόνια που ασχολείται με τη ζωγραφική, αποφάσισε μόλις πέρσι να εκθέσει τα έργα του στο κοινό. Έργα αφηρημένα και άμεσα, που αναπνέουν το χρώμα και την ταυτότητα της Πάτμου και τον οδήγησαν απευθείας στις Βρυξέλλες, όπου αυτό τον καιρό εκθέτει μετά από παρότρυνση Βέλγων φιλότεχνων. Στην αρχή των πραγμάτων Μικρή αλλά θαυματουργή η Πάτμος, ποζάρει με τη δαντελωτή της ακτογραμμή ως το βορειότερο από τα Δωδεκάνησα διαθέτοντας όλες τις χάρες και τις χαρές του Αιγαίου. Ντυμένη την παλέτα της άνοιξης –μια πανδαισία από χρώματα και μυρωδιές– που μοιάζει να είναι ολότελα δικά μας… Στη μύτη του κόλπου του Γροίκου, νοτιοανατολικά θα δούμε την παραλία της Πέτρας με την πανάρχαια και θρυλούμενη πέτρα της Καλικατσούς, όπου κάποτε λατρευόταν η Σελήνη. Είναι ένας τεράστιος βράχος με λαξευτές σπηλιές σφηνωμένος στη θάλασσα. Μπορείς επάνω του να σκαρφαλώσεις και να αγναντέψεις από μια διαφορετική οπτική τη θέα της Χώρας με τα άσπρα σπιτάκια της, που αγκαλιάζουν σφιχτά το απόρθητο καστρομονάστηρο. Λίγο πιο κάτω, προς το Διακόφτι, θα δούμε τη λίμνη που φιλοξενεί πολλά αποδημητικά πουλιά και πίσω τους στα δυτικά τις παλιές Αλυκές του νησιού. Στην περιοχή βρίσκονται και οι αμπελώνες του «Πάτοινος», του πρώτου οινοποιείου του τόπου, που περιλαμβάνεται στους δρόμους κρασιού της Δωδεκανήσου. Κάπου εδώ θα δούμε και τον περίφημο παραδοσιακό ταρσανά της Πάτμου αποσπώντας για λίγο την προσοχή των καραβομαραγκών, καθώς ετοιμάζονται για το καλοκαίρι. Λίγο πιο κάτω θα πάρουμε το ευκολοδιάβατο μονοπάτι, με διαδρομή 20 περίπου λεπτών για την Ψιλή Άμμο, μία από τις διασημότερες παραλίες του νησιού. Παντέρημη αυτή την εποχή, μας υποδέχεται με τη δροσιά της ανοιξιάτικης βροχούλας. «Καθίσματα» στην Πάτμο λένε τα ξωκλήσια όπου παλιά «καθόταν κάποιος ασκητής», και στο νησί υπάρχουν πάρα πολλά. Στην περιοχή της Συκαμιάς, πίσω από τον Γροίκο, κρύβεται κυριολεκτικά μες στην πυκνή βλάστηση το κάθισμα του αγίου Ιωάννη, ένα κατάλευκο εκκλησάκι, που ακουμπά στον τοίχο ενός προγενέστερου λιθόκτιστου παλαιοχριστιανικού ναΐσκου. Είναι, καθώς λέγεται, ο πρώτος χριστιανικός ναός που χτίστηκε στο νησί – αιώνες πριν από το μοναστήρι. Τον ξετρυπώσαμε στη μέση περίπου του μικρού φαραγγιού. Γύρω του τρεχούμενα νερά μαρτυρούν την ύπαρξη των αρχαίων λουτρών της Αρτέμιδος, απομεινάρια των οποίων εντοπίζονται μέχρι και σήμερα. Ελλείψει σήμανσης, με τεταμένη την προσοχή σας σε μια στροφή του δρόμου θα διακρίνετε τα σκαλοπάτια, που φαινομενικά οδηγούν στο …πουθενά! Τη Χώρα και ολόκληρο το νότιο κομμάτι του νησιού, με τα αντικρινά νησιά που φαντάζουν σαν πλεούμενα του Αιγαίου, τα απολαύσαμε πανοραμικά από τον λόφο του προφήτη Ηλία στα νοτιοδυτικά.

26 | www.epathlo.gr

Στο μονοπάτι για την Ψιλή Άμμο Στο Μελόι, βορειοανατολικά της Χώρας, ρουφήξαμε τη γαλήνη του ήρεμου κολπίσκου υπό τον ήχο των γλάρων και μίας μόνο ψαρόβαρκας. Καθρέφτης τα νερά του, αντανακλούσαν τις ξύλινες προβλήτες. Ένα εγκαταλειμμένο θερινό σινεμά επάνω ακριβώς στην παραλία, μεταμορφώνεται σε σύγχρονη Καλυψώ, που μας κρατά δέσμιους αυτής της απόκοσμης ομορφιάς... Στο χωριουδάκι του Κάμπου, τον τρίτο οικισμό της Πάτμου στα βορινά, θα δοκιμάσουμε κουνέλι και παραδοσιακό κοκκινιστό κατσικάκι από τον «Πανάγο», τον παλαιότερο ταβερνιάρη της Πάτμου. Μικρός και αγροτικός ο οικισμός, διαθέτει ένα ακόμη καφενείο και το θεότρελο μαγαζάκι του Μακ-Μήτσου με χρώματα, ροκ μουσικές και τις πρωτότυπες προσωπογραφίες με την υπογραφή του ιδιοκτήτη. Στον Κάμπο θα συναντήσουμε και τον μελισσοκόμο κ. Μανώλη Βαρνά, που παράγει εξαιρετικό ντόπιο μέλι, το οποίο μάλιστα έχει βραβευτεί ανάμεσα στα καλύτερα των Δωδεκανήσων. Θα επισκεφθούμε την παραλία του Κάμπου με τα ταβερνάκια της και διασχίζοντας τη ρεματιά με τα τρεχούμενα νερά, θα βρεθούμε στις Λεύκες,

Μνημείο της UNESCO, από τα ψηλά η Πέτρα της Καλικατσούς

Κρυμμένο στο φαράγγι, το παλαιότερο εκκλησάκι της Πάτμου… Πάτμος | 27

παραλία που εξασφαλίζει θέα στο ηλιοβασίλεμα. Χαμένοι στον Βορρά, ανάμεσα στ’ αλώνια και τις πασχαλιές, τις συκιές, τις κουμαριές και τα ξωκλήσια, βρήκαμε το κομμάτι του νησιού που αγαπήσαμε πιο πολύ απ’ όλα. Αν δεις τον χάρτη, η Πάτμος μοιάζει με ιππόκαμπο κι εμείς βρισκόμαστε στην κεφαλή του! Από Βορρά προς Νότο η περιοχή ξεκινά από το Λιβάδι Καλογήρων με τα κυπαρίσσια, τη μοναχική καντίνα και την αμμουδιά με τα αραγμένα ψαροκάικα, συνεχίζει στην ακτή της Λάμπης με τα πολύχρωμα βότσαλα και φτάνει μέχρι τη Βάγια, το Λιβάδι και την Παναγιά Γερανού. Ταβερνάκια στο κύμα ετοιμάζονται να υποδεχτούν το καλοκαίρι. Σίγουρα τότε θα είναι αλλιώς… Προς το παρόν, μας αρκούν οι μαγευτικές εικόνες, έτσι όπως τις περιτριγυρίζουν τα πελάγη, οι μορφές των βράχων, τ’ αρώματα των θυμαριών, τα μαβιά «κυσαρίδια», τα κίτρινα αγριολούλουδα. Από την αμμουδιά του Λιβαδιού χαζεύουμε το νησάκι του Αϊ-Γιώργη, που θαρρείς πως θα το αγγίξεις. Σίγουρα πας και κολυμπώντας! Υπό το φως της δύσης αρμενίζουμε νοητά στη δαντελωτή ακτογραμμή με τις μικροσκοπικές νησίδες – από ψηλά η θέα όπως ξεδιπλώνεται απ’ το εκκλησάκι της Παναγιάς Γερανού. Από κάτω μας μια πράσινη αγκαλιά καταμεσής της ακτής με σκόρπια λιόδεντρα και τα αρχαία θεμέλια να μας ταξιδεύουν χιλιάδες χρόνια πίσω ως στην πρώτη εκείνη συνοικία που έστησαν οι Κάρες... «Στην Παναγιά του Γερανού χορεύουν τ’ άστρα τ’ ουρανού…» λέει ένα παραδοσιακό πατινιώτικο τραγούδι, κι εκτός από το φημισμένο πανηγύρι που πραγματοποιείται εδώ τον Δεκαπενταύγουστο, η τοποθεσία αποτελεί αφετηρία τεσσάρων παράκτιων πεζοπορικών μονοπατιών, που βήμα το βήμα κυκλώνουν τούτο το σπάνιο κομμάτι του τόπου. Στο «Τρεχαντήρι» στη Σκάλα, ένα αυθεντικό ουζερί όπου γεύεσαι το φρέσκο ψάρεμα του ιδιοκτήτη, παρέα με τον φίλο πια Γιώργο Καμίτση, απολαμβάνουμε ψαρόσουπα και φρέσκα θαλασσινά. Πίνοντας ένα τελευταίο τσιπουράκι αποχαιρετούμε το νησί, που μας πήρε και μας… σήκωσε, ψηλά και μακριά, αποκαλύπτοντάς μας τι εστί πληρότητα. «Πάντα πλήθια και καλές φωνές», λοιπόν, που λένε και στην Πάτμο. Κι όποιος έρχεται, λέει, εδώ, ξανάρχεται οπωσδήποτε… Το μόνο σίγουρο!

Μελόι, η δική μας Καλυψώ Λιβάδι Καλογήρων Λάµπη Κάµποσ

Λεύκεσ

Μελόι Σκάλα

ΧΩΡΑ

Γροίκοσ

∆ιακόφτι

28 | www.epathlo.gr

Παναγιά Γερανού

Ευχαριστούμε για τη φιλοξενία: τον δήμαρχο της Πάτμου και τον πρόεδρο της Τουριστικής Επιτροπής κ. Γιάννη Σκεμπέ, τον συνοδοιπόρο μας κ. Γιώργο Καμίτση, τον πρόεδρο των ξενοδόχων του νησιού κ. Ιάκωβο Κουτλάκη και το ξενοδοχείο «Βίλλα Ζαχάρω» στη Σκάλα – ένα από τα ανοιχτά ξενοδοχεία σε ετήσια βάση (τηλ. 22470 31529, 6944 506108, www.villa-zacharo.gr). Η Πάτμος δεν διαθέτει αεροδρόμιο. Το πλοίο της γραμμής από τον Πειραιά παρέχει όλες τις ανέσεις και το ταξίδι διαρκεί 8 ώρες. Για ενοικίαση αυτοκινήτου, απευθυνθείτε στο Patmos Rent a Car στη Σκάλα (τηλ.: 22470 32203, 6973 209938, www.patmosrentacar.com).

Όταν η ζωή σε καλεί σε ταξίδι! Πεζόδροµος Άργους Τ. 27510 68308 fb: Είδη ταξιδίου Bύρλος Άργος

32 | ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ

Μαλέας

Μαλέας

Στο ακρωτήρι της ψυχής

Σαν πιάσει αντάρα στον Μαλιά, θαρρείς η πλάση θα βουλιάξει…

Στο νοτιοανατολικό άκρο της Πελοποννήσου, σε μια μεγάλη πέτρινη αγκαλιά, ζει η μοναξιά. Τόπος σκληρός και δύσκολος, απόκοσμος, μα συνάμα μυστηριώδης και γοητευτικός. Το ακρωτήρι Μαλέας ή Κάβο Μαλιάς, λόγω της μορφολογίας του, κατά τους μεταβυζαντινούς αιώνες, δέχτηκε στις σπηλιές του ερημίτες και πειρατές. Με πλήθος ασκηταριών να γραπώνονται στα βράχια του, μετατράπηκε στο «Μικρό Άγιο Όρος». Σήμερα σώζονται λίγα εκκλησάκια, που υποστηρίζουν ακόμη την αγιότητα του τόπου. Πέρα όμως από αγκυροβόλι του μοναχισμού, ο Κάβο Μαλιάς ήταν και είναι σπουδαίο ναυτικό πέρασμα, στέλνοντας θρύλους-συντρόφους σε όλο τον κόσμο. Ένα τέτοιο ταξίδι λοιπόν, σε μια από τις άκρες της γης, δεν μπορεί παρά να είναι και μια προσωπική ευκαιρία αναζήτησης του εσώτερου εαυτού μας. Αλεξία Τούλιου 34 | www.epathlo.gr

Νίκος Υφαντής, Αλεξία Τούλιου

Σαν γαληνεύει η ψυχή, ανθίζει πάντα η στέρφα γη...

Μαλέαν δε κάμψας, επιλάθου των οίκαδε, δηλαδή σαν αποφασίσεις να περάσεις τον Μαλέα, ξέχνα πως έχεις οικογένεια…

Αγία Ειρήνη η Καβομαλούσα Μεσημεράκι φθάνουμε στο χωριό Άγιος Νικόλας Βοιών, που βρίσκεται δυτικά του Κάβου. Πάνω στο ρέμα υπάρχει μια ταβέρνα, η «Νεράιδα». Πρόκειται για ένα μεγάλο νοικοκυριό αφού οι ιδιοκτήτες του, με πολύ μεράκι, φτιάχνουν μόνοι το ψωμί, το λάδι, το κρασί κ.ά. Μέσα απ’ το ποτήρι μου, μεγεθύνω και χαζεύω το παλιό τζουκ μποξ και τα νοσταλγικά πρόσωπα των φωτογραφιών, όταν το βλέμμα μου τραβάει μια μπλε ιριδίζουσα μύγα που ξαποσταίνει έξω στο μπορντό κάσωμα του παραθύρου. Το καλοκαίρι είναι ήδη εδώ, σκέφτομαι, όπως και το απόγευμα. Άρον άρον πεταγόμαστε για να προλάβουμε να φτάσουμε στον προορισμό μας, την Αγία Ειρήνη την Καβομαλούσα, πριν από τη δύση. Λίγο μετά το απολιθωμένο δάσος και το ξωκλήσι της Αγίας Μαρίνας, αφήνουμε το αυτοκίνητο. Το μονοπάτι μέχρι τη μονή της Αγίας Ειρήνης είναι Μαλέας | 35

περίπου 60 λεπτά και κυριολεκτικά στο χείλος του γκρεμού. Η καλύτερη ώρα να το επισκεφτείς είναι σίγουρα το πρωί. Φορτωνόμαστε άτσαλα τις τσάντες μας και ξεκινάμε έναν αγώνα δρόμου. Μην κοιτάξεις πίσω, μην κοιτάξεις κάτω, μόνο τρέχα. Όσο κι αν ήθελα ν’ απολαύσω το απόλυτο θαλασσινό τοπίο, ήξερα πως σαν πέσει ο ήλιος, δεν υπάρχει γυρισμός και στην περιοχή παραμονεύουν τσακάλια. Με χέρια ιδρωμένα και βήματα μετέωρα στο πουθενά, ένιωθα τη ματαιότητα της απόπειρας αποφυγής μιας προδιαγεγραμμένης μοίρας. Ένας μεγάλος σταυρός απιθωμένος πλαγιαστά δίνει μια ελπίδα πως το τέλος είναι κοντά. Η μπλε ώρα απλώνεται στην πλάση κι εμείς είμαστε εγκαίρως στο κελί μας. Μπορεί η Μονή να μη λειτουργεί πια, όμως μια χούφτα κελιά προσφέρουν φιλοξενία στους πιστούς και τους οδοιπόρους. Το εσωτερικό του είναι καμωμένο εθελοντικά. Δεν του λείπει τίποτα. Οικιακά σκεύη, κονσέρβες, δυο μεγάλα ημερολόγια, καπέλα αφημένα στον καλόγερο, ένας καθρέφτης και μια κουκέτα διόλου καθαρή και φροντισμένη, αφού τα σκεπάσματά της «στολίζονται» από ακαθαρσίες ποντικού. Το σκοτάδι έχει ήδη πέσει κι όμως το μικρό μας κελί φωτίζεται από ένα ηλιακό πάνελ. Δίπλα απ' τον τσίγκινο νιπτήρα, που γεμίζει με μη πόσιμο νερό, υπάρχει ένα ραδιοφωνάκι, που μας συνδέει με τον κόσμο. Δεν το χρειαζόμαστε σε αυτό το μοναχικό σύμπαν. Βγαίνω στον περίβολο. Μπροστά μου η εκκλησιά επιμένει σε αέναο κοίταγμα με το αντικρινό Τσιρίγο, καθώς το λευκό της λάμπει ακόμη περισσότερο υπό το φως της έναστρης νύχτας. Ξαπλώνω στον ξύλινο πάγκο, κοιτώ τον ουρανό και… πεθαίνω. Ναι, σίγουρα έχω πεθάνει κι ανηφορίζω στον Παράδεισο. Δεν εξηγείται αλλιώς να ’ναι τόσο κοντά τ' άστρα. Ήδη μου δίνουν τον τελευταίο ασπασμό στα μάγουλα. Δυο πιο μεγάλα σβήνουν δεξιά κι αριστερά μου. Μάταιη όποια ευχή και ξάφνου σαν απινιδωτές χτυπούν το στήθος. Επαναφέροντάς με στη ζωή, παρατείνουν και τη δική τους αφού η ασίγαστη φλόγα τους καίει τα σωθικά μου. Σαν από θαύμα πετάγομαι μέχρι τη στέγη της εκκλησίας. Μια μεγάλη δεξαμένη υπάρχει από κάτω. Την ανοίγω και βλέπω πάλι την ίδια εικόνα. Την αντανάκλαση των αστεριών στο νερό και όσο κι αν δεν πιάνονται, 36 | www.epathlo.gr

Αγναντεύοντας το Μυρτώο από τον Άγιο Γεώργιο

Έργο τέχνης. Το εκκλησάκι του Σωτήρος λίγο πριν τα Βελανίδια. Μεσημεριανή σιέστα στην αυλή της ταβέρνας «Νεράιδα» στον Άγιο Νικόλαο

Αγγίζοντας το σύμπαν. Αγία Ειρήνη. Νησιώτικο σκηνικό στην άκρη της Πελοποννήσου: Αγία Ειρήνη

Κάποιος ήταν εδώ. Εσωτερικό κελιού στη Μονή Αγίας Ειρήνης. ξέρω πως υπάρχουν. Σάμπως χρειάζονται αποδείξεις τα θαύματα; Μικρός Θεός νιώθω σε τόπο άγιο, με το νερό μέσα μου να συντηρεί εκείνες τις λάμψεις ως δικές μου μοναδικές στιγμές που συνθέτουν τη μικρή ζωή μου. Κι αν θες να δεις την ομορφιά του παραδείσου, ποτέ μην ταράξεις τα νερά. Τη μαγεία δεν την αφήνεις, μα ο οργανισμός επιβάλλει ξεκούραση. Κάποιος να με προσέχει από το δάγκωμα του μυός κι αυτόν η αγία Ειρήνη. Σε μια νυχτιά ντυμένη τη μουσική των μηχανών των πλοίων, ο συγκάτοικος «Μίκυ» αποδείχτηκε εξίσου χαριτωμένος με το καρτούν και εξαιρετικός οικοδεσπότης. Το πρωινό φως θα αναλάβει και τις απαραίτητες συστάσεις. Καθώς γίνομαι

ένα με το ύψος της πιο ταπεινής παπαρούνας, κοκκινίζω απ' την τόση ομορφιά. Μια μεγάλη σαν δέντρο φραγκοσυκιά συμπαραστέκεται στην πιο λευκή εκκλησιά της Πελοποννήσου. Σταυροειδής με τρούλο, του 19ου αιώνα, η «νησιώτισσα» καβομαλούσα φιλοξενεί φορητές εικόνες στο μικρό εσωτερικό της. Ψηλότερα στον βράχο, Μαλέας | 37

Παντοτινά μαζί! Ο κύριος Αντώνης και η κυρία Μαρία στο καφέ «Μόντε Κάρλο» στα Βελανίδια.

βρίσκεται και η σπηλιά όπου ασκήτεψε ο όσιος Θωμάς ο εν τω Μαλεώ. Ένα 10λεπτο μονοπάτι μάς φέρνει στην άκρη του γκρεμού, στα λείψανα της πανάρχαιας Μονής του Αγίου Γεωργίου. Το εκκλησάκι του είναι επισκέψιμο και καλοδιατηρημένο. Έχοντας για τοίχο να σταθείς το μπλε, κατεβαίνεις το σαθρό μονοπάτι που οδηγεί στο φυσικό λιμανάκι και σε μία από τις σπηλιές του Κάβο Μαλιά, την Κοκαλιάρα. Κάποτε μέσα της στοιβάζονταν οστά, είτε από θύματα πειρατών είτε ως οστεοφυλάκιο των μοναχών, μα με τον καιρό, τα κύματα και οι επισκέπτες τα πήραν μακριά. Επιστρέφοντας στην Αγία Ειρήνη, συναντάμε έναν περαστικό. Ανεβασμένος στο καμπαναριό μετατρέπει την εκκλησιά σε ομηρική Σειρήνα, όταν χτυπά χαρμόσυνα τις καμπάνες για ν' ακούσουν οι ναυτικοί. Η επίμονη κόρνα των πλοίων ανταποδίδει τον χαιρετισμό και μετατρέπει τη στιγμή στην πιο συγκινητική ανθρώπινη επικοινωνία που θα φτάσει ως τα πέρατα της γης. Στον φάρο του Κάβο Μαλιά Η επιστροφή μας στο αυτοκίνητο είναι εξίσου επίπονη, μα μου φαίνεται κάπως μεγαλύτερη σε διάρκεια. Λες και η Αγία Ειρήνη μάς είχε προφυλάξει αρχικά, μικραίνοντας τον δρόμο, για να μας υποδεχτεί γρηγορότερα στην αγκαλιά της. Στον δρόμο προς Νεάπολη χαιρετάμε το μικρό ψαροχώρι Προφήτης Ηλίας, μια φυσική κρυψώνα των πειρατικών πλοίων, και συνεχίζουμε μέχρι το αποψινό μας κατάλυμα στο ξενοδοχείο Palazzo στον Αρχάγγελο. Πρόκειται για ένα παραθαλάσσιο γραφικό χωριουδάκι, που το καλοκαίρι προτιμάται για οικογενειακές διακοπές στη βρα-

Σαν πιάσει αντάρα, νομίζεις θα βουλιάξει το χωριό…

38 | www.epathlo.gr

Οι αγιογραφίες του τρούλου του Αγίου Γεωργίου

βευμένη ακτή του. Επιστρέφοντας λοιπόν στον πολιτισμό, απολαύσαμε την άριστη φιλοξενία των ιδιοκτητών, ζεστό μπανάκι και άνετο ύπνο. Η εκδρομή θα ολοκληρωθεί με μια επίσκεψη στον φάρο. Στην πραγματικότητα, η απόσταση μεταξύ Αγίας Ειρήνης και Φάρου είναι πολύ μικρή, μόνο που τα δυο μέρη δεν συνδέονται με κάποιο βατό μονοπάτι. Έτσι, θα πρέπει να πάμε από την ανατολική πλευρά και συγκεκριμένα από το χωριό Βελανίδια. Ως… πρωινοί τύποι, φτάνουμε λίγο μετά το ξημέρωμα στο χωριό… Εξαρτημένοι αναζητούμε καφεδάκι, το οποίο τελικά απολαμβάνουμε στη βεράντα ενός ιδιαίτερα προσεγμένου καφέ-εστιατορίου με την ονομασία «Μόντε Κάρλο». Πράγματι, το μέρος θυμίζει κάπως το διάσημο τουριστικό θέρετρο, με τα σπιτάκια του να σκαρφαλώνουν στον λόφο. Τα χρώματά του δηλωτικά της ναυτικής του ταυτότητας. Ενώ πιο ψηλά η ματιά εγκλωβίζεται σε μια σπηλιά στην οποία βρίσκεται η Μονή του προστάτη Αγίου Ιωάννη του Αποκεφαλιστή. Ο καφές έρχεται με παξιμαδάκι και τη γλυκιά κυρία Μαρία, που σπεύδει να μας καλωσορίσει και να μας ταξιδέψει στον τόπο της. Η φράση της «σαν πιάσει αντάρα, νομίζεις θα βουλιάξει το χωριό» μαζί με τις πρώτες σταγόνες να βαραίνουν τον καιρό, μας ξεσηκώνουν για τον Φάρο. Οδικά ο δρόμος τελειώνει στη Μονή του Οσίου Θωμά. Εκεί φυλάσσεται μέρος των λειψάνων του αγίου και μπορεί κανείς να πιει το θαυματουργό νερό από την αγιασμένη πηγή του. Πιο πέρα, ο ναΐσκος του Αγίου Μύρωνα, που θα είναι και η αφετηρία του μονοπατιού έως τον Φάρο, σαφώς ασφαλέστερο και πιο ομαλό από το πρώτο, μα με μεγαλύτερη διάρκεια, περίπου 2 ωρών.

Τα ερείπια της Ι. Μονής του Αγίου Γεωργίου

Περήφανος κύκνος σε γαλάζια νερά. Άγιος Γεώργιος. Είναι σχεδόν ύβρις να πατάς τέτοιους τόπους. Μόνο στ’ αμόλυντα πλάσματα αξίζει τόση ελευθερία, γι’ αυτό κι εγώ περπατώ σταθερά στον δρόμο που χαράζει το κάτουρο της γίδας. Αγνοώ και σιχτιρίζω τον λυσασμένο άνεμο, που μου παίρνει τα μαλλιά και τα μυαλά, και τον σαματά των αχόρταγων κυμάτων, που διψούν για μια ακόμη θυσία. Φτάνοντας στον φάρο, θα έχω εκπληρώσει μια υπόσχεση εξιλέωσης. Επιβλητικός κι ασάλευτος, ο ακοίμητος ταξιδιώτης μάς καλωσορίζει με μια απειλητική επιγραφή του Στράβωνα: «Μαλέαν δε κάμψας, επιλάθου των οίκαδε», δηλαδή σαν αποφασίσεις να περάσεις τον Μαλέα, ξέχνα πως έχεις οικογένεια. Το ψυχρό λευκό της περιβόλου του Φάρου, τα επικίνδυνα βράχια πάνω σαν κοφτερά νύχια αητού, ο απότομος γκρεμός και ο παφλασμός της θάλασσας με αποθαρρύνουν. Κάτω από τα άστρα στην Αγία Μαλέας | 39

Η γοητεία του παλιού. Ταβέρνα «Νεράιδα»

Αρχιτεκτονικό κάδρο σε θαλασσινό σαλόνι

Ειρήνη ένιωσα θεός, σαν είδα την καλοσύνη μέσα μου, και τώρα, φοβισμένη σαύρα, προσπαθώ να χωρέσω την ασημαντότητα της ύπαρξής μου στις στριμωγμένες πέτρες. Ο ήλιος φωτίζει ένα χαμολούλουδο δίπλα μου. Είναι όμορφο και παράταιρο σε όλη τη σκηνοθεσία, μα ικανό να μου στρέψει το βλέμμα προς τα πάνω. Μια ξύλινη λευκή σκάλα έχει τοποθετηθεί παράδοξα ανάμεσα σε βράχια και ουρανό. Θαρρείς και κάποιος θέλει να δείξει τον δρόμο της γαλήνης στις ψυχές που χάθηκαν για πάντα εδώ. Σηκώνομαι και στέκομαι ένα βήμα πριν από το κενό. Επιθυμώ να γίνω ορατή από τον παραμορφωτικό βυθό, μήπως και

Αγ. Νικόλαοσ Κόρακασ

Βελανίδια Απολιθωµένο Φοινικόδασοσ

Προφ. Ηλίασ

40 | www.epathlo.gr

βοηθήσω στη μετάβαση αυτή. Στο μυαλό μου έρχεται η εικόνα από Τα λόγια της πλώρης του Καρκαβίτσα, όταν ένας μάγος στέλνει το πιο κακό στοιχειό στο κέντρο αυτής της θάλασσας. Στέλνω κι εγώ μακριά κάθε ίχνος φόβου και, σαν τον Οδοιπόρο του Φρίντριχ, γίνομαι ο κυρίαρχος του τοπίου και αρνούμαι να υποταχθώ, να φύγω. Τα δύο μονοπάτια μάς ταξίδεψαν σε διαφορετικές άκρες της ίδιας γης και παράλληλα σε εσωτερικό μονόλογο της ίδιας της ύπαρξης, γι’ αυτό ήταν καθ' όλα συναρπαστικά. Η μοναχική πορεία επιτρέπει μια πιο λεπτομερή σπουδή της φύσης και σου δίνει την ευκαιρία να αντιληφθείς τη θέση σου σε αυτή, δηλαδή πως είσαι απλά ένα κομμάτι της, ένα μέρος του όλου, που λειτουργεί και διέπεται από τους ίδιους νόμους. Κι αν καταφέρεις και διώξεις «τα στοιχειά» και ισορροπήσεις τις δυνάμεις μέσα σου, τότε μπορεί να βρεις εσωτερική ηρεμία και πληρότητα. Γιατί «Τις φορτούνες στο Κάβο Μαλιά δεν τις κάνουν οι ανέμοι… τα στοιχειά τις κάνουνε» (Λόγια της Πλώρης, Α. Καρκαβίτσας)…

ΑΚΡΩΤΗΡΙ ΜΑΛΕΑΣ

Αγ. Ειρήνη

Ευχαριστούμε θερμά: το Ξενοδοχείο Palazzo στον Αρχάγγελο Λακωνίας (τηλ.: 27320 54111, www.palazzo.gr), την ταβέρνα Νεράιδα στον Άγιο Νικόλαο Βοιών (τηλ.: 27340 31227 www.neraida.com.gr) και το καφέ Μόντε Κάρλο στα Βελανίδια Βοιών.

Στην ποιητική Μονεµβασιά η ατµόσφαιρα είναι µαγική, γεµάτη ροµαντισµό και ιστορία.

Mνηµείο παγκόσµιας εµβέλειας, αποτελεί βασικό σταθµό για κάθε περιηγητή. Στο θαλασσινό Κυπαρίσσι, ο ορεινός όγκος του Πάρνωνα µοιάζει να κόπηκε από κάποιο τεράστιο µαχαίρι για να καταλήξει στις ακτές του Μυρτώου Πελάγους. Ο ήρεµος κόλπος της Νεάπολης µε τα άσπρα σπίτια και τα στενά δροµάκια θυµίζει µε τη γραφικότητά του νησιώτικους οικισµούς. Η φύση την αγάπησε τόσο πολύ που επέλεξε εκεί να αποκαλύψει δύο από τα πιο σπάνια γεωλογικά φαινόµενα στην Ευρώπη. Το Σπήλαιο Καστανιάς και το Απολιθωµένο ∆άσος Αγίας Μαρίνας συµπληρώνουν την εικόνα της πολυποίκιλης και αγέρωχης Λακωνικής γης.

Απολιθωµένο ∆άσος Παραλία Πλύτρας

Ατενίζοντας το δίκορφο Πελινναίο από το Όρος

42 | ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΟ

Η άγνωστη Χίος Διαβαίνοντας τις παλιές στράτες του νησιού

Στους ταξιδιωτικούς οδηγούς της Χίου οι αναφορές περιορίζονται στη μαστίχα, στη μεγάλη ναυτική της παράδοση, στον «Μυστρά του Αιγαίου» Ανάβατο, στη Νέα Μονή και στα ξακουστά καστροχώρια του Νότου. Όμως υπάρχει και μια άλλη πλευρά του νησιού, άγνωστη στους πολλούς και μαγική, η οποία αποκαλύπτεται μόνον όταν διαβείς τις παλιές στράτες που διασχίζουν το κορμί του οδηγώντας σε τόπους κρυφούς ή ξεχασμένους...

Γιώργος Χαλάτσης

Π

ρωτοπάτησα στη Χίο πριν από 40 χρόνια. Από τότε η καρδιά μου έμεινε εδώ. Νιώθω ότι είναι η πατρίδα μου. Ασχολούμαι πολλά χρόνια με την πεζοπορία και την ορειβασία και έχω περπατήσει σε πολλούς τόπους της Ευρώπης. Όμως η περιήγηση στη μαγική φύση της Χίου, τα πολλά μοναδικά μνημεία πολιτισμού, οι μοναδικοί παλιοί πετρόχτιστοι δρόμοι και τα σπάνια μνημεία αγροτικής και ποιμενικής ζωής, καθώς και τα αυθεντικά της μονοπάτια με τραβούν σαν μαγνήτης. Όσο πιο «κλειστό» και αδιάβατο είναι ένα μονοπάτι, τόσο μεγαλύτερο είναι για μένα το κίνητρο να το δω να ζωντανεύει. Αυτά τα «αόρατα διαμάντια» του νησιού ξεκίνησα πριν από 14 χρόνια να τα εντοπίζω, να τα καταγράφω, να τα διανοίγω και τελικά να τα προσφέρω ως δώρο σε όλους αυτούς που θέλουν να γνωρίσουν σε βάθος τον τόπο.

Το εκκλησάκι της Αγίας Τριάδας στην κορυφή του Πελινναίου

Παλιοί χάρτες, περιηγητές, βιβλία τοπικής ιστορίας, τσοπάνηδες, παλιοί αγωγιάτες, ηλικιωμένοι κάτοικοι χωριών, μοναχοί και φυσικά αμέτρητα χιλιόμετρα μοναχικής αναζήτησης ήταν και είναι για μένα οι πηγές πληροφόρησης. Στην αρχή όλοι με κοιτούσαν και με άκουγαν με απορία. Κάποιος μάλιστα με ρώτησε γιατί πάω με τα πόδια αφού έχω αυτοκίνητο. Σιγά σιγά όμως η τοπική κοινωνία είδε με ενδιαφέρον τις δράσεις μου, και τα τελευταία χρόνια αρκετοί έρχονται και βοηθούν σε αυτή μου την προσπάθεια. Μετά την πολύχρονη έρευνα (η οποία συνεχίζεται), προκύπτει ένας κατάλογος με 150 περίπου πεζοπορικές διαδρομές στο νησί. Αρκετές από αυτές είναι ακόμα δύσβατες σε κάποιο βαθμό και χωρίς αξιόπιστη σηματοδότηση. Αυτό ωστόσο αποτελεί για πολλούς πρόκληση, αφού κρατάει τις αισθήσεις σε ετοιμότητα, ενώ δεν υπάρχει κίνδυνος να χαθείς… Σιγά σιγά και με την έμπρακτη συμπαράσταση αρκετών εθελοντών, αυτά τα εμπόδια παραμερίζονται. Τα δύο τελευταία χρόνια οι φορείς της τοπικής αυτοδιοίκησης δείχνουν να ενδιαφέρονται και αυτό είναι οπωσδήποτε ενθαρρυντικό. Το νεοσύστατο σωματείο «Φίλοι Μονοπατιών Χίου» έχει προχωρήσει ήδη στη διαδικασία της ευρωπαϊκής πιστοποίησης μιας μεγάλης πεζοπορικής διαδρομής από τον Νότο έως τον Βορρά, συνολικού μήκους 100 χλμ., επιδιώκοντας παράλληλα και τη δημιουργία τεσσάρων τοπικών δικτύων, τα οποία θα κουμπώνουν στη μεγάλη αυτή πιστοποιημένη διαδρομή.

Μόνο αν περπατήσεις έναν τόπο, μπορείς να πεις ότι τον γνωρίζεις…

44 | www.epathlo.gr

Επιπλέον η καινοτόμος δράση «Υιοθετήστε ένα μονοπάτι», την οποία εισήγαγα ο ίδιος και απευθύνεται σε κατοίκους χωριών, πολιτιστικούς συλλόγους, σχολεία, επαγγελματικούς φορείς αλλά και ιδιώτες, θα βοηθήσει πολύ στη συνεχή συντήρηση των μονοπατιών. Ήδη έχουμε τέτοιες υιοθεσίες και αυτό ολοένα και εξαπλώνεται. Τα μονοπάτια της Αμανής (ΒΔ Χίος) Η περιοχή της Αμανής, στο βορειοδυτικό κομμάτι του νησιού, αποτελεί έναν από τους σπάνιους και λιγότερο προβεβλημένους προορισμούς του νησιού. Εκεί το τοπίο είναι γνήσιο, αυθεντικό, χωρίς κραυγαλέες (ή καθόλου) ανθρώπινες παρεμβάσεις. Δεν είναι τυχαίο πως η «έρημη» και «απομονωμένη» για τους πολλούς Αμανή αποτελεί για πάρα πολλούς φυσιολάτρες και εξερευνητές ιδανικό τόπο παραθερισμού όλες τις εποχές. Τα χωριά της ΒΑ Αμανής συνδέονται πλέον μεταξύ τους με δύο κύρια μονοπάτια συνολικού μήκους 55 χλμ. Στόχος είναι αυτό να επεκταθεί σταδιακά και στην υπόλοιπη περιοχή ώστε σύντομα να δημιουργηθεί ένα σηματοδοτημένο πεζοπορικό δίκτυο το οποίο θα ενώνει

Ανάβαση στις δυο κορυφές του Πελινναίου

Αγιάσματα: πεταλούδα Papilio machaon σε άνθος λυγαριάς όλους τους οικισμούς μεταξύ τους. Από τα αρχέγονα μονοπάτια του ιδιαίτερου αυτού τόπου ξεχωρίζει ο παλιός πετρόχτιστος δρόμος για τη Βολισσό, τη γοητευτική πρωτεύουσα της βορειοδυτικής Χίου. Είναι η λεγόμενη «Μακριά στράτα ή τούρκικος δρόμος», που εντυπωσιάζει με την αρχιτεκτονική της, ενώ η πεζοπορία πάνω της προκαλεί μοναδική εντύπωση, καθώς δημιουργεί την αίσθηση ότι μας ταξιδεύει κατευθείαν στο παρελθόν. Σήμερα, με τη συμπαράσταση του Ιδρύματος Κουγιούλη και με πολλή εθελοντική δουλειά, είναι εφικτό να περπατήσει κανείς περίπου τα 12,9 χλμ. της διαδρομής. Μια ακόμα άκρως ενδιαφέρουσα διαδρομή είναι αυτή που συνδέει τη Βολισσό με τον εγκαταλειμμένο οικισμό της Παλαιάς Ποταμιάς. Αυτό τον πετρόχτιστο κι ερειπωμένο σήμερα οικισμό, ο οποίος βρίσκεται κρυμμένος σε μια λαγκαδιά, τον εγκατέλειψαν οι κάτοικοι τη δεκαετία του 1960 για να βγουν στον ήλιο και να κτίσουν τη Νέα Ποταμιά, πάνω στον κεντρικό δρόμο. Το παλιό μονοπάτι που οδηγούσε στη Βολισσό είναι πλέον ανοιχτό και καλεί σε μια ιδιαίτερη πεζοπορική διαδρομή μήκους 7 χλμ. Τέλος, από τη Βολισσό ξεκινά και η διαδρομή προς τους νερόμυλους του Μαλαγκιώτη, μια πεζοπορία δίπλα στον μεγαλύτερο ποταμό της Χίου, ο οποίος περνά από την εκπληκτική εκκλησία του Αϊ-Γιώργη στα Βασιλικά και από τέσσερις νερόμυλους, μέχρι

Στη νότια κορφή του Πελινναίου (Έδελος ή Κουκλιά)

Η άγνωστη Χίος | 45

Η κορυφή Προφήτης Ηλίας του Πελινναίου, που αναδύεται τον Απρίλη από τα σπάρτα

Μονοπάτι Κουρούνια-Εγρηγόρος να καταλήξει στην Παναγία των Λουτρών. Εδώ, σύμφωνα με τον μύθο, λουζόταν κάθε βράδυ ο Ανήλιος βασιλιάς. Η κυκλική διαδρομή που έχει αφετηρία και τερματισμό τη μαγευτική Βολισσό έχει μήκος 8,5 χλμ. Βόρεια της Βολισσού, στον οικισμό της Κεράμου σε μια παρθένα ακόμη κοιλάδα, σώζονται τα θαυμάσια κτίρια των Μεταλλείων Αντιμονίου, καθώς και 40 στοές αλλά και αρκετά μονοπάτια των μεταλλωρύχων. Από εδώ ξεκινά το μονοπάτι που οδηγεί στα Αγιάσματα. Σε αυτή τη μαγευτική τοποθεσία έχει κανείς τη δυνατότητα να περπατήσει απολαμβάνοντας στο τέλος της διαδρομής την ευεργετική επίδραση του ιαματικού νερού, αφού κοντά στην παραλία τους λειτουργεί και το ανακαινισμένο Υδροθεραπευτήριο. Από το χωριό Νενητούρια στο βορειοδυτικότερο άκρο του νησιού μπορεί πλέον κανείς να κατεβεί μέσω του παλιού μονοπατιού στην παραλία του Αϊ-Γιώργη του Κρασά. Η ονομασία «Κρασάς» προδίδει το γεγονός ότι από εδώ γινόταν η εξαγωγή του θαυμάσιου Αριούσιου οίνου της περιοχής, που και σήμερα παράγεται από το τοπικό οινοποιείο. Η διαδρομή, που είναι κυκλική, έχει μήκος 7 χλμ. Στο Πελινναίο όρος (ΒΑ Χίος) Το δίκορφο Πελλιναίο είναι το ψηλότερο βουνό της Χίου. Η βορινή κορφή του (Προφήτης Ηλίας) φτάνει τα 1.297 μ. και η νοτινή (Έδελος ή Κουκλιά για τους ντόπιους) αγγίζει τα 1.277 μ. Είναι το σύμβολο της βορειοανατολικής Χίου και συνδέεται με αμέτρητους μύθους και θρύλους. Λέγεται ότι στην ψηλότερη κορφή του υπήρχε ναός του Πελινναίου Δία, εκεί όπου σήμερα βρίσκεται το εκκλησάκι της Αγίας Τριάδας. Επίσης είναι γνωστός ο μύθος για τη μονομαχία της θεάς Άρτεμης με τον Ωρίωνα, για το ποιος είναι καλύτερος στο κυνήγι. Ο Δίας δεν επέτρεψε να υπάρξει νικητής και όταν ο Ωρίωνας θέλησε να ασπαστεί την Άρτεμη, μεγάλος Σκορπιός τον δάγκωσε. Γι’ αυτό και όταν στο στερέωμα εμφανίζεται ο αστερισμός του Σκορπιού, ο αστερισμός του Ωρίωνα δύει.

46 | www.epathlo.gr

Στις βορειοανατολικές απολήξεις του, το βουνό αγγίζει τα Καρδάμυλα, παραθαλάσσιο οικισμό και σύμβολο της ναυτοσύνης του τόπου. Μια κυκλική πεζοπορική διαδρομή με αφετηρία και τερματισμό τον ανακαινισμένο οικισμό στα Άνω Καρδάμυλα είναι προς το λεγόμενο «Κάστρο της Γριάς», το οποίο, καθώς λέγεται, το έκτισε μια δυνατή γριά πάνω στον ψηλό βράχο, πολεμώντας άφοβα τους πειρατές. Η διαδρομή μήκους 8 χλμ. περνά από την Πηγάδα του Κουλαλά με τα 99 σκαλοπάτια και από τον παλιό νερόμυλο του Ροδοκανάκη, στο φαράγγι του ρέματος της Ρίνας. Κάπου στη μέση του φαραγγιού του Γιόσωνα (Ιάσωνα), το οποίο καταλήγει στην ομώνυμη παραλία, βρίσκονται τα Θεόκηπα – ο κήπος του Θεού, όπως αναφέρεται από τον γυμνασιάρχη Μαδιά. Η διαδρομή που προτείνεται έχει μήκος περίπου 10 χλμ. και συνδέει τη φημισμένη παραλία του Ναγού (Ναού) με τον κατάφυτο οικισμό των Αμάδων, παρέχοντας τη δυνατότητα σε έμπειρους ορειβάτες και με τον κατάλληλο εξοπλισμό να

Το πέτρινο γεφύρι στις Αλυσιές στη διαδρομή από Καμπιά για Αγρελωπό

βρεθούν σε αυτό τον μαγικό τόπο. Από τις Αμάδες μία ακόμη κυκλική διαδρομή οδηγεί μέσω του παλιού μουλαρόδρομου στον γιαλό των Αμάδων. Η διαδρομή έχει μήκος περίπου 7 χλμ. και εκτείνεται μέσα σε δάσος, διασχίζοντας τρεις φορές τον ποταμό και χαρίζοντας στον περιπατητή εκπληκτικές εικόνες. Το κατάφυτο φαράγγι των Καμπιών, από τις ομορφότερες και πιο γνωστές περιπατητικές διαδρομές του νησιού, ξεκινά από τον ομώνυμο οικισμό κι έχει μήκος περίπου 3 χλμ. Στη σκιά του Πελινναίου, το μονοπάτι κινείται παράλληλα με την κοίτη του ποταμού καταλήγοντας στην παραλία. Μια εναλλακτική, κυκλική διαδρομή συνεχίζει για το εγκαταλειμμένο χωριό Αγρελωπό, στα δυτικά των Καμπιών, περνάει το θαυμάσιο πετρόχτιστο μονότοξο γεφύρι διασχίζοντας πάλι το φαράγγι και επιστρέφει στα Καμπιά (συνολικό μήκος 11 χλμ.). Το Αγρελωπό έχασε τους τελευταίους του κατοίκους το 1986, όταν ο παπα-Βαρθολομαίος έπεσε από τον γάιδαρο στο μονοπάτι από τα Καμπιά και σκοτώθηκε, γι’ αυτό κι έμεινε γνωστό ως το μονοπάτι του παπά-Βαρθολομαίου. Η κλασική ανάβαση στην ψηλότερη κορυφή του Πελινναίου, τον «Θρόνο του Δία», ξεκινά από το χωριό Βίκι (5.800 μ.). Προτείνω τη διάσχιση του βουνού μέσω της διαδρομής Βίκι - Προφ. Ηλίας - Κουκλιά - Φυτά, μήκους περίπου 13 χλμ. Να σημειωθεί ότι υπάρχει δυνατότητα εναλλακτικών διαδρομών μικρότερου μήκους χωρίς να υποχρεώνεται κάποιος να ανέβει μέχρι τις κορφές. Από τα Φυτά ξεκινά το «Μονοπάτι του Πέτικα», μήκους περίπου 9 χλμ., το οποίο διασχίζει τα Καβουρολάγκαδα αφήνοντας αριστερά τις δύο κορυφές του Πελινναίου και κατηφορίζει έπειτα στις Αμάδες. Πρόκειται για τη διαδρομή που έκανε ο Πέτικας, μετά το έγκλημα ερωτικού πάθους που διέπραξε στις Αμάδες, πριν από 100 χρόνια περίπου, προκειμένου να αποφύγει τη σύλληψή του. Είναι ένας θρύλος της τοπικής λαϊκής παράδοσης ο οποίος περιγράφεται μοναδικά στο πολυαγαπημένο μυθιστόρημα του συγγραφέα Γιάννη Μακριδάκη Ανάμισης ντενεκές.

Όποιος περπατήσει εδώ στα τέλη Μαρτίου θα θαυμάσει τους λαλάδες, τις αυτοφυείς τουλίπες που στολίζουν τα λιοχώραφα. Η άγνωστη Χίος | 47

Θεόκηπα (διαδρομή «φαράγγι Γιόσωνα») Ενδιαφέρον έχει η όλη περιοχή και από γεωλογικής πλευράς. Σε μια παράκαμψη της διαδρομής του Πέτικα, στο Φαράγγι του Γιόσωνα και στη διαδρομή για το Όρος, θαυμάζει κανείς τους σχιστόλιθους του Πελινναίου. Από το θέατρο του Καστρομηνά στην πόλη της Χίου ξεκινά επίσης μονοπάτι μήκους 1,8 χλμ., το οποίο οδηγεί σε ένα μικρό ύψωμα όπου σώζονται οι Αμμωνίτες του Κορακάρη (απολιθώματα 250.000.000 ετών). Όποιος περιηγηθεί σ’ αυτές τις γωνιές της άγνωστης χιώτικης φύσης θα καταλάβει γιατί αρκετοί γεωλόγοι θεωρούν ότι στη Χίο απεικονίζεται η γεωλογική ιστορία του πλανήτη. Μια θαυμάσια εξόρμηση αποτελεί η ανάβαση στο Όρος, την τρίτη ψηλότερη κορφή του νησιού, όπου στήθηκε το πρώτο κέντρο τηλεπικοινωνιών. Ξεκινά από το Πιτυός και για τα 4,3 χλμ. της συνεχούς και ομαλής ανάβασης, απαιτούνται περίπου 2,5 ώρες. Η θέα από την κορυφή είναι μαγευτική. Μπορεί κανείς να κάνει κυκλική αυτή τη διαδρομή επιστρέφοντας από τις Πλακόμαντρες, μοναδικό δείγμα ποιμενικού μνημείου. Αρχαίες στράτες του Αίπους Στην κεντρική Χίο, πολύ κοντά στο Βροντάδο (αμέσως μετά τις στροφές του Αίπους), ένα άγονο σεληνιακό τοπίο αποκαλύπτεται σε όσους κινούνται με αυτοκίνητο για τη Βολισσό. Αν δεν το περπατήσει κανείς, δύσκολα θα πιστέψει ότι σε αυτή την περιοχή, που θυμίζει ίσως τα υψίπεδα της Ασίας και της Λατινικής Αμερικής, κρύβονται πεισματικά, αιώνες τώρα, θησαυροί που περιμένουν καρτερικά τον ευλαβικό προσκυνητή. Αυτά τα γκρίζα βράχια αποτελούν την ιδιαιτερότητα και τη μοναδικότητα του Αίπους. Σε κάθε ρεματιά, σε κάθε κορυφή, σε κάθε πλάτωμα, στα σπλάχνα αυτού του μοναδικού τόπου θα συναντήσει κανείς έντονα ίχνη ανθρώπινης παρουσίας από την προϊστορική ήδη εποχή, σφιχταγκαλιασμένα με το έδαφος μέσα στην εκπληκτική Φύση. Περιδιαβαίνοντας στα χνάρια των προγόνων μας και βαδίζοντας στα ίδια πανάρχαια μονοπάτια, θα γνωρίσεις σε βάθος και θα βιώσεις με όλες σου τις αισθήσεις τη μαγεία αυτού του τόσο κοντινού και συνάμα τόσο άγνωστου τόπου. Περπατώντας στ’ αθόρυβά του μονοπάτια θα νιώσεις 48 | www.epathlo.gr

βαθιά χαλάρωση γεμίζοντας ταυτόχρονα από ενέργεια! Σήμερα ζουν εδώ πολλοί κτηνοτρόφοι με τα κοπάδια τους, που θα σου διηγηθούν θρύλους και μύθους. Θα ακούσεις για το πέρασμα του Ομήρου από την Εγγύσα, για τον Ανήλιο Βασιλιά και το Φαρδύ πηγάδι, για τον θρυλικό ήρωα Δρίμακο, τον βυζαντινό άρχοντα Ανδρώνακτο και θησαυρούς κρυμμένους σε πηγάδια. Η ιστορία και ο θρύλος μπερδεύονται όταν ξαποστάσεις στο Λιβάδι του Ρου, στο πηγάδι του Καζαγλιά ή στην ιερότητα των Μπαμπακιών με τις εκπληκτικές παλιές φουντάνες και τα ίχνη οικισμών και ιερών. Οι εκπλήξεις θα διαδέχονται η μία την άλλη σε αυτό τον άγριο, παρθένο και γαλήνιο τόπο. Την απόλυτη σιωπή θα διακόπτουν πού και πού τα βελάσματα των κοπαδιών και τα ερωτικά καλέσματα των πουλιών. Η θέα ανεπανάληπτη και απέραντη: Ανάβατος, Αυγώνυμα, Πελινναίο, Όρος, Αμανή, Ψαρά, Εύβοια, Κυκλάδες… Στην καρδιά του Αίπους έχει αναπτυχθεί ένα δίκτυο διαδρομών πάνω σε αρχαία μονοπάτια, που συνδέει τόπους όπως το Λιβάδι του Ρου, την Εγγύσα, τον Αντρόλακκο, τις Μπαμπακιές, τη Φουντάνα. Το συνολικό μήκος περνάει τα 20 χλμ., και μπορεί να γίνει τμηματικά. Ιδιαίτερη αναφορά αξίζει να γίνει στο μονοπάτι που οδηγεί στα χνάρια του Δρίμακου, αρχηγού των δούλων ο οποίος πρωτοστάτησε στην πρώτη κοινωνική επανάσταση κατά των αρχόντων, πολύ πριν από τον Σπάρτακο (3ος αιώνας π.Χ.). Για πολλά χρόνια τον κυνηγούσαν στα απρόσιτα και δύσβατα βουνά του

Στο ρέμα της Αμεθούντας Αίπους χωρίς επιτυχία, μέχρι που τον πρόδωσε ο υπηρέτης του. Οι άρχοντες τον σκότωσαν, αλλά γρήγορα μετάνιωσαν, αφού δεν μπορούσαν πλέον να ελέγξουν τους επαναστατημένους δούλους. Η κυκλική διαδρομή μήκους 8 χλμ. περίπου συνδέει αρχαίους τόπους, όπως το Φλώρι (με τα 24 αρχαία πηγάδια), το Χαμόσπηλο, το Ρημόκαστρο και τα Σπάρτινα. Δεν μπορεί να μη γίνει αναφορά στην Ελληνόστρατα, την αρχαιότερη στράτα του νησιού, η οποία συνέδεε την πόλη της Χίου με την Κυδιάντα, τα Κοίλα, την Καρδαμύλη χώρα, το Πιτυός και τον Ανάβατο. Η διαδρομή που προτείνεται έχει μήκος περίπου 11,5 χλμ. και συνδέει τον Βροντάδο με τη Συκιάδα, την Κυδιάντα και το πανέμορφο ψαροχώρι της Λαγκάδας στα βορειοανατολικά του νησιού. Κεντρική και δυτική Χίος Στην κεντρική και τη δυτική Χίο υπάρχουν και τα δύο ίσως σπουδαιότερα μνημεία του νησιού, η Νέα Μονή και ο Ανάβατος. Κτισμένο από τον 11ο αιώνα, το φημισμένο μοναστήρι, το οποίο συμπεριλαμβάνεται στον κατάλογο της UNESCO, αποτελεί αφετηρία για πλήθος μονοπατιών που σεργιανούν τις ομορφιές της κεντρικής και δυτικής Χίου. Η διαδρομή που συνδέει τη Νέα Μονή με τον απόκρημνο Ανάβατο, κινείται σε παλιά πετρόχτιστα μονοπάτια και σε θαυμάσιες διαδρομές μέσα σε δάσος με συνολικό μήκος περίπου 7 χλμ. Το παλιό μονοπάτι μήκους 5 χλμ., το οποίο συνέδεε τη Νέα Μονή με τον οικισμό των Καρυών, είναι το ίδιο που διάβαιναν οι άνθρωποι 1.000 περίπου χρόνια πριν

Ορχιδέα Ophrys ferrum στο μονοπάτι Φα-Λιθί

Η κοκκινη ανεμώνη που βγαίνει μόνο γύρω από τη Βολισσό Η άγνωστη Χίος | 49

Λαλάδες (αγριοτουλίπες) τον Μάρτη στο Θολοποτάμι χτίσουν το μοναστήρι δημιουργώντας στη συνέχεια το χωριό τους. Μία ακόμη παμπάλαια διαδρομή, μήκους 9 χλμ., ξεκινά από τη Νέα Μονή καταλήγοντας στην περιοχή του Φα, απ’ όπου μέσω ενός ιδιαίτερα εντυπωσιακού δρόμου έφτανε κανείς στο ψαροχώρι Λιθί, απολαμβάνοντας την άπλετη θέα στο Αιγαίο, στα Ψαρά, τις Κυκλάδες και τις τρεις Βίγλες της δυτικής Χίου. Γύρω από τη Νέα Μονή έχει αναπτυχθεί μία ακόμη κυκλική διαδρομή μήκους περίπου 13 χλμ. Είναι οι λεγόμενες Ασκητικές στράτες, που μέσω καλογερικών μονοπατιών συνδέουν το μοναστήρι με επτά ακόμη ασκηταριά. Με πολύ κόπο, τέλος, διανοίχτηκε και το παλιό μονοπάτι μήκους 9 χλμ., απ’ όπου μπορεί κανείς να περπατήσει από τον Ανάβατο έως τον Άγιο Ισίδωρο στους Πιτυούς διασχίζοντας μια πραγματικά εντυπωσιακή ρεματιά. Είναι το μονοπάτι της Λυγερής, καθώς σύμφωνα με τον θρύλο στην περίοδο της Τουρκοκρατίας, μια πανέμορφη κοπέλα προσπάθησε να σωθεί καταδιωκόμενη από Τούρκους και σκοτώθηκε στο μονοπάτι. Στα Νοτιόχωρα Διαδρομές με άρωμα μαστίχας στα νότια καστροχώρια του νησιού, σπαρμένες με σκίνους και καταπληκτικές ακτές. Μια εντυπωσιακή διαδρομή μήκους 8,5 χλμ. συνδέει τους Ολύμπους με τα Μεστά και στη συνέχεια περνώντας από το εντυπωσιακό Μερσίνι (παλιό μετόχι της Νέας Μονής 50 | www.epathlo.gr

με τις πετρόχτιστες φουντάνες), καταλήγει στον Λιμένα Μεστών. Ο πεζοπόρος κινείται σε παλιά πετρόχτιστα διαβατά ανάμεσα στα σκινοχώραφα. Τα αποκαΐδια της τελευταίας μεγάλης πυρκαγιάς είναι εμφανή, αλλά γρήγορα η φύση θα επανέλθει. Μια διαδρομή που θέλει ακόμη δουλειά συνδέει τα εντυπωσιακά Θεόκτιστα, έναν πέτρινο τοίχο 70 μ. που ορίζει το παλιό μονοπάτι, με την Παναγιά Σικελιά, τα Ασπροχώματα και τη Χωριατόστρατα. Δυστυχώς σώζεται μόνο ένα τμήμα του καλντεριμιού και μια θαυμάσια κρήνη, αφού το μεγαλύτερο πετρόχτιστο τμήμα της διαδρομής καταστράφηκε με την κατασκευή του φράγματος, στερώντας έτσι τη δυνατότητα να συνδεθεί με την Καλαμωτή. Όποιος όμως περπατήσει εδώ στα τέλη Μαρτίου, θα θαυμάσει τους λαλάδες, τις αυτοφυείς τουλίπες που στολίζουν τα λιοχώραφα. Το θαυμάσιο παλιό διάβα που πήγαινε από τους Ολύμπους στην εκπληκτική παραλία Σαλάγωνα έχει μήκος περίπου 5 χλμ. και είναι πάλι προσβάσιμο παρέχοντας τη δυνατότητα να συνδυαστούν θαυμάσια πεζοπορία και κολύμπι. Συνεχίζοντας από το παραλιακό μονοπατάκι θα προσεγγίσεις την Αγία Δύναμη με τα μοναδικά γαλαζοπράσινα νερά, θα πας στο Σπήλαιο των Ολύμπων και θα καταλήξεις στην αμμουδιά των Φανών με τον Ναό του Φαναίου Απόλλωνα. Σύντομα, καθώς έχουν ενταχθεί σε πρόγραμμα, θα είναι έτοιμα και τα λεγόμενα «Μονοπάτια της λάβας», τα οποία θα συνδέουν τα ηφαιστιογενή Μαύρα Βόλια με τον Εμπορειό, την Κώμη, αλλά και τον ναό της Αθηνάς. Τέλος, σε ευρωπαϊκό πρόγραμμα έχει ενταχθεί και το μονοπάτι της θυμιανούσικης πέτρας, το οποίο θα ξεκινάει από τον Καρφά, θα έχει μήκος 14 χλμ. και θα έχει διακλαδώσεις προς τον Μέγα Λιμιώνα, την Αγία Ερμιόνη, τα Κεραμεία, τα Θυμιανά και τον Κάμπο.

Αν ενδιαφέρεστε να περιπλανηθείτε κι εσείς μέσω των μονοπατιών στις άγνωστες ομορφιές του τόπου, μπορείτε να επικοινωνήσετε με τους παθιασμένους στην πεζοπορική περιήγηση φίλους και συνεργάτες μου, τον Γιώργο Κάκαρη (τηλ.: 6973 304430) και τον Γιώργο Μπουκέα (τηλ.: 6938 741111). Σε πολλές από τις πιο πάνω διαδρομές θα έχετε την ευκαιρία να ανταμώσετε τα 78 σπάνια ενδημικά είδη ορχιδέας που ευδοκιμούν στο νησί. Ο άνθρωποςσυνοδοιπόρος σας για τις ειδικές αυτές διαδρομές θα είναι ο Γιώργος Μισετζής (τηλ.: 6974 175471). Για την περιοχή της Αμανής / ΒΔ Χίου και της Βολισσού, τις εξορμήσεις σας θα συνοδεύσουν ο Βαγγέλης Ζήκος (τηλ.: 6931 397262) και ο Γιάννης Ζορμπάς (τηλ.: 6936 775999). Όλες οι ξεναγήσεις προσφέρονται δωρεάν από τους συμμετέχοντες εθελοντές.

Ελλάδος γεύση

Το ταξίδι στην Ελλάδα… συνεχίζεται! Η έκθεση που χαρακτηρίζεται ως η σημαντικότερη για την ολοκληρωμένη προβολή της Ελλάδας έρχεται από τις 18 έως τις 21 Μαΐου στο Εκθεσιακό Κέντρο Περιστερίου. Γαστρονομία - Τουρισμός - Πολιτισμός είναι τα τρία βασικά της υλικά, που συνθέτουν την πλήρη και θετική εικόνα της χώρας μας. Περιφέρειες, δήμοι και επιχειρήσεις παραδοσιακών προϊόντων, μαζί με τη διοργανώτρια εταιρεία ALFA EXPO, ετοιμάζουν για όλους εσάς ένα αξέχαστο ταξίδι-εμπειρία στην Ελλάδα…

Σ

τον δεύτερο μεγαλύτερο Δήμο της Αττικής πραγματοποιείται ένα φιλόδοξο project, το οποίο θα περιλαμβάνει ειδικές κατασκευές, πολιτιστικά δρώμενα, ειδικευμένα σεμινάρια και άλλες εκδηλώσεις. Πρόκειται για μεγάλη και ακριβή παραγωγή, που στόχο έχει να αναδείξει την άγνωστη και θετική πλευρά της Ελλάδας. Μια ολόκληρη παραδοσιακή ελληνική γειτονιά σκηνογραφείται στην κεντρική αίθουσα του Εκθεσιακού Κέντρου Περιστερίου δημιουργώντας ένα αισθητικά άριστο περιβάλλον για την προβολή των προϊόντων που συμμετέχουν. Η Παραδοσιακή γειτονιά «Ελλάδος γεύση» αποτελείται από το παντοπωλείο, το καφέ και την πλατεία του χωριού. Πρόκειται για μια διοργάνωση με πολιτιστική, γαστρονομική και τουριστική ταυτότητα, η οποία διαφοροποιείται από τις εκθέσεις όπως τις γνωρίζαμε έως σήμερα, καθότι αλληλοεπιδρά τόσο με τον συμμετέχοντα όσο και με τον επισκέπτη. Γευτείτε τα παραδοσιακά εδέσματα που προετοιμάζουν καθημερινά για εσάς διάσημοι σεφ στο παραδοσιακό παντοπωλείο μας, καθίστε στα τραπεζάκια στην πλατεία του χωριού μας για να πιείτε τον καφέ σας δωρεάν, δοκιμάστε αποστάγματα απ’ όλη την Ελλάδα, ελάτε κοντά με τον ελληνικό πολιτισμό και την παράδοση μέσω των προγραμματισμένων μουσικοχορευτικών εκδηλώσεων… Προετοιμάστε το επόμενο ταξίδι σας στην Ελλάδα με τη βοήθεια των δήμων και των περιφερειών που συμμετέχουν στην Έκθεση, παρακολουθήστε ταξιδιωτικά ντοκιμαντέρ, ανακαλύψτε τις γεύσεις της Ελλάδας μας μέσα από τις επιχειρήσεις παραγωγής και πώλησης παραδοσιακών προϊόντων. Επισκεφθείτε τον χώρο με τη συλλογή εκθεμάτων από λαογραφικά μουσεία της Ελλάδας, κάντε τη βόλτα σας στην παραδοσιακή μας γειτονιά κι ελάτε σε επαφή με την Ελλάδα απ' άκρη σ' άκρη. Στην Έκθεση φιλοξενούνται εμπορικοί αντιπρόσωποι από πολλές χώρες, ενώ θα πραγματοποιηθεί σεμινάριο με θέμα τις εξαγωγές.

52 | www.epathlo.gr

Ξέρουμε πώς να αναδείξουμε την Ελλάδα… Εσείς αρκεί μόνο να μας επισκεφθείτε ή να δηλώσετε εγκαίρως τη συμμετοχή σας. Μείνετε συντονισμένοι ώστε να μαθαίνετε καθημερινά τα νέα μας: www.elladosgefsi.gr www.facebook.com/elladosgefsi/ www.instagram.com/elladosgefsi/ info@elladosgefsi.gr

To Εκθεσιακό Κέντρο Περιστερίου βρίσκεται στην οδό Δωδεκανήσου 106 και Αναπαύσεως, έναντι του Άλσους Περιστερίου. Ωράριο λειτουργίας έκθεσης: Πέμπτη: 17.00-22.00 Παρασκευή, Σάββατο και Κυριακή: 10.30-22.00 Εγκαίνια: Πέμπτη 18 Μαΐου, ώρα 19.00

Ώρες Λειτουργίας: Πέμπτη17.00-22.00 • Παρασκευή & Σαββατοκύριακο 10.30-22.00

Οργάνωση

Με την στήριξη του:

Υπό την αιγίδα των:

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΥ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ & ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ & ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΥ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ & ΤΡΟΦΙΜΩΝ

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ

ENΩΣΗ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΩΝ ΕΛΛΑΔΑΣ

ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΕΝΩΣΗ ΔΗΜΩΝ

ΔΗΜΟΥ ΠΕΡΙΣΤΕΡΙΟΥ

Αναρρίχηση στο Λεωνίδιο Στο βλέμμα του Κοκκινόβραχου

Ελένη Διατσίγκου Sam Bie, Kieran Duncan

Πριν ακόμα φτάσεις εκεί, ερωτεύεσαι τη γύρω περιοχή. Καθώς πλησιάζεις στο τελευταίο σκέλος του ταξιδιού από την Αθήνα, με θέα πάντα το απέραντο γαλάζιο του Μυρτώου, κάθε στροφή του δρόμου κρύβει μια έκπληξη, η οποία κορυφώνεται μόλις προσεγγίσεις τη μαγευτική κοιλάδα του Λεωνιδίου με τον επιβλητικό Κοκκινόβραχο να παρακολουθεί την πόλη από ψηλά, σαν να ετοιμάζεται να την αγκαλιάσει…

Π

ρωτεύουσα του Δήμου Νότιας Κυνουρίας το Λεωνίδιο είναι μια πανέμορφη παραθαλάσσια κωμόπολη 4.000 κατοίκων, η οποία απλώνεται στους πρόποδες του Πάρνωνα. Χτισμένη στη ρίζα μιας θεόρατης κατακόκκινης ορθοπλαγιάς, σε κερδίζει μονομιάς, καθώς είναι μια ατμοσφαιρική μεσογειακή γωνιά που αποπνέει αρχοντιά και κοσμοπολιτισμό. Ο τόπος είναι ιστορικός και ο οικισμός έχει χαρακτηριστεί παραδοσιακός. Την παράσταση κλέβουν τα νεοκλασικά σπίτια και τα αρχοντικά πυργόσπιτα, τα οποία σε ταξιδεύουν νοσταλγικά σε μια άλλη εποχή, μαρτυρώντας τον πλούτο

54 | www.epathlo.gr

Αναρρίχηση στο Λεωνίδιο | 55

του Λεωνιδίου σε ιστορία και πολιτισμό. Η πεδιάδα που εκτείνεται από την πόλη έως τη θάλασσα, ο «Κήπος του Διονύσου» κατά τον Παυσανία, καλλιεργείται όλο τον χρόνο με εξαιρετικής ποιότητας κηπευτικά και εσπεριδοειδή. Φανταστείτε το ελαφρύ άρωμα των βοτάνων, των εσπεριδοειδών και των ξυλόφουρνων, τα κατάλευκα σοκάκια και το ποτάμι που χωρίζει στα δύο τη ζωντανή αυτή κωμόπολη, όπως απλώνεται κάτω από το άγρυπνο βλέμμα του απότομου Κοκκινόβραχου, που ξεπερνά τα 250 μ. ύψος. Καταπράσινη και η γύρω περιοχή, γεμάτη χαράδρες, όμορφα χωριουδάκια, ιστορικές μονές και παραλίες με ταβερνάκια πλάι στο κύμα, αποτελεί αγαπημένο τόπο παραθερισμού. Λόγω μάλιστα του ιδιαίτερου φυσικού της κάλλους, έχει ενταχθεί στο δίκτυο NATURA 2000. Τόσο ο επιβλητικός Κοκκινόβραχος όσο και τα γύρω διάσπαρτα βράχια αποτελούν τα τελευταία χρόνια πόλο έλξης αναρριχητών απ’ όλο τον κόσμο. Δεν είναι λίγες οι φορές που υψώνοντας το βλέμμα θα δεις τους θαρραλέους να σκαρφαλώνουν σαν αράχνες στις απόκρημνες πλαγιές. Στο αγαπημένο Πάσχα του Λεωνιδίου, με τα χαρακτηριστικά φαναράκια να φωτίζουν τον ουρανό, το διάσημο Meli-jazz Festival και τη γιορτή της τσακώνικης μελιτζάνας, ήρθε να προστεθεί ακόμη ένα πολιτιστικό επίτευγμα της πόλης: το Φεστιβάλ Αναρρίχησης Λεωνιδίου!

χου. Οι νέοι αυτοί αναρριχητές εξόπλισαν μια διαδρομή δίνοντάς της το όνομα «Πυλώνας της φωτιάς». Πολλοί ήταν οι ντόπιοι που διέκοψαν την εργασία τους προκειμένου να παρακολουθήσουν από την πλατεία της πόλης, από θαυμασμό αλλά και δυσπιστία, «αυτούς τους δυο τρελούς».

«Πυλώνας της φωτιάς»

Αναρριχητικό πάρκο Λεωνιδίου

Το πλούσιο ανάγλυφο και η εναλλαγή στο χρώμα των βράχων του Πάρνωνα αποτελούν χαρακτηριστικά τα οποία έχουν αναγάγει τελευταία το Λεωνίδιο σε έναν από τους καλύτερους ευρωπαϊκούς προορισμούς για αναρρίχηση τον χειμώνα, έχοντας ιδιαίτερα ήπιο κλίμα, σύντομες βροχοπτώσεις, μεγάλα διαστήματα καλοκαιρίας και πολύ υψηλά ποσοστά ηλιοφάνειας. Πώς ξεκίνησε, όμως, όλο αυτό; Ας ταξιδέψουμε μερικές δεκαετίες πίσω στον χρόνο, με μια παλιά ιστορία… Ένα ήσυχο απόγευμα του 1987, στο Λεωνίδιο οι ντόπιοι έκπληκτοι παρατήρησαν ένα ζευγάρι αναρριχητών, τους Δ. Σωτηράκη και Α. Θεοδωρόπουλο, να σκαρφαλώνουν σαν μεγάλες αράχνες πάνω στα βράχια προσεγγίζοντας την κορυφή του Κόκκινου Βρά-

Και ενώ ο βράχος κοιμόταν ήσυχος, το 2013, μετά από 25 ολόκληρα χρόνια, η δημιουργία του Αναρριχητικού Πάρκου ήταν πλέον γεγονός. Έμπειροι αλλά και αρχάριοι αναρριχητές, μεγαλύτεροι ή νεότεροι αλλά και οικογένειες με παιδιά είχαν πλέον τη δυνατότητα να αναρριχούνται στο Πάρκο. Μέσα σε τρία χρόνια το Αναρριχητικό Πάρκο Λεωνιδίου προσέφερε 51 τομείς με περίπου 1.000 ασφαλείς διαδρομές όλων των επιπέδων. Στο στάδιο της υλοποίησης βρίσκονται και άλλες αναρριχητικές διαδρομές και μονοπάτια πρόσβασης, τα οποία θα επιτρέπουν σε κάθε επισκέπτη, αρχάριο ή έμπειρο, να ανέβει με ασφάλεια στις διαδρομές ποικίλων δυσκολιών απολαμβάνοντας την αδιαμφισβήτητη θέα! Η ιδιαιτερότητα του Αναρριχητικού Πάρκου Λεωνιδίου, πέραν των ευνοϊκών κλιματικών συνθηκών, έγκειται στην ποικιλία των διαδρομών όσον αφορά τον βαθμό δυσκολίας αλλά και στην κλίση τού προς αναρρίχηση βράχου, το μήκος των διαδρομών, τη φωτεινότητα και την εναλλαγή του φυσικού πεδίου.

56 | www.epathlo.gr

Το 1ο Φεστιβάλ Αναρρίχησης Μετά απ’ όλα αυτά, το 1ο Φεστιβάλ Αναρρίχησης στο Λεωνίδιο Αρκαδίας ήταν ζήτημα χρόνου, και πράγματι άνοιξε τις πύλες του τον Νοέμβρη του 2016. Επρόκειτο για μια φιλόδοξη διοργάνωση του Δήμου Νότιας Κυνουρίας, της Περιφέρειας Πελοποννήσου και της «Πελοπόννησος ΑΕ», που είχε ως στόχο την προώ-

Πολλοί ήταν οι ντόπιοι που διέκοψαν την εργασία τους προκειμένου να παρακολουθήσουν από την πλατεία της πόλης, από θαυμασμό αλλά και δυσπιστία, «αυτούς τους δυο τρελούς». Αναρρίχηση στο Λεωνίδιο | 57

θηση του εναλλακτικού τουρισμού, την ανάδειξη του φυσικού κάλλους της περιοχής και τη διάδοση, σε πολλές χώρες του εξωτερικού, όλων των δυνατοτήτων και των προτερημάτων του αρχοντικού αυτού τόπου. Στο φεστιβάλ συμμετείχαν πολλοί και υπέροχοι άνθρωποι, οι οποίοι και συνέβαλαν στην εξέλιξη της αναρρίχησης στην πόλη. Ανάμεσα στους καλεσμένους ήταν ο Άρης Θεοδωρόπουλος, ο Claude Remy και ο διάσημος αναρριχητής Sachi Amma, oι φωτογράφοι Sam Bie και Jim Thornburg, δημοσιογράφοι από το γερμανικό περιοδικό Klettern, ο Volker Leuchsner και ο Jens Larssen από το www.8a.nu, την πιο δημοφιλή διαδικτυακή πύλη των αναρριχητών στον κόσμο. Το πρόγραμμα του φεστιβάλ, το οποίο διεξήχθη στον Πολυχώρο της Φάμπρικας Πολιτισμού, περιελάμβανε ελεύθερη αναρρίχηση, ανοιχτό αναρριχητικό μαραθώνιο με την πολύτιμη συνεργασία της Vertical Life και διαγωνισμό Zlagboard, καθώς και ποικίλες εκδηλώσεις και δραστηριότητες, όπως yoga, περιπατητικές διαδρομές, παρουσίαση zumba και μουσικές συναυλίες. Μέρος της εκδήλωσης ήταν οι παρουσιάσεις από τον Claude Remy, τον Άρη Θεοδωρόπουλο, τον Sachi Amma και την Beatrice Pelissier. Ανάμεσα στους συμμετέχοντες, υπήρξαν πάρα πολλοί επισκέπτες από τη Γερμανία, τη Γαλλία και 13 ακόμη ευρωπαϊκές χώρες, αλλά και από τις ΗΠΑ, την Αυστραλία και την Ιαπωνία, με τον διακεκριμένο αναρριχητή Sachi Amma να τιμά το φεστιβάλ με την παρουσία του. Οι διοργανωτές του φεστιβάλ θέλοντας να ευχαριστήσουν τους αναρριχητές και τους επισκέπτες 58 | www.epathlo.gr

της περιοχής, πραγματοποίησαν κληρώσεις ανάμεσα στους συμμετέχοντες και μοίρασαν είδη αναρρίχησης (σκοινιά, ζώνες, παπούτσια, κράνος, αναγομώσεις) και παραδοσιακά τοπικά προϊόντα, με τον μεγάλο νικητή να κερδίζει ένα τετραήμερο πακέτο με διαμονή και μεταφορικά για την πασχαλινή περίοδο στο Λεωνίδιο. Οι νικητές του μαραθώνιου αναρρίχησης, καθώς και του διαγωνισμού Zlagboard, βραβεύτηκαν από τη Vertical Life. «Οι αναρριχητές φέρνουν ζωή τον χειμώνα, γεμίζουν τους άλλοτε άδειους δρόμους και ανεβάζουν το ηθικό των ντόπιων!» δηλώνει σε σχετική συνέντευξή του ο εκπαιδευτής ορειβασίας και αναρρίχησης Άρης Θεοδωρόπουλος. «Στον ευρύτερο χάρτη της Ελλάδας, το Λεωνίδιο αποτελεί το κέντρο αναρρίχησης της Πελοποννήσου, ενώ αυτή τη στιγμή βρίσκεται ανάμεσα στους καλύτερους χειμερινούς προορισμούς για αναρρίχηση στην Ευρώπη», συνεχίζει. «Από το Λεωνίδιο ξεκινάει η αναρρίχηση και συνεχίζεται στις γύρω περιοχές κατά μήκος της ακτής ή των βουνών της Πελοποννήσου. Είναι ένας τόπος ο οποίος πέραν της αναρρίχησης, σε προκαλεί και σε προσκαλεί με τον γραφικό της πλούτο και τους φιλόξενους ανθρώπους του να τον επισκεφθείς όλες τις εποχές του χρόνου…» Οι προσπάθειες λοιπόν φαίνεται να αποδίδουν καρπό. Ευχόμαστε να συνεχιστούν απ’ όλους με την ίδια θέρμη και τον ίδιο ζήλο, ώστε να γίνει το Λεωνίδιο ένας από τους πιο οργανωμένους και ασφαλείς αναρριχητικούς προορισμούς με τη φήμη του να διαδίδεται σε ολόκληρο τον κόσμο.

«Στον ευρύτερο χάρτη της Ελλάδας το Λεωνίδιο αποτελεί το κέντρο αναρρίχησης της Πελοποννήσου, ενώ αυτή τη στιγμή βρίσκεται ανάμεσα στους καλύτερους χειμερινούς προορισμούς για αναρρίχηση στην Ευρώπη»

-Ο Αναρριχητικός Ορειβατικός Σύλλογος Λεωνιδίου (ΑΟΣΛ) απαρτίζεται από µια οµάδα αναρριχητών από το Λεωνίδιο και το Βερολίνο, οι οποίοι υποστηρίζουν και βοηθούν την εξέλιξη της αναρρίχησης στην περιοχή. Ανάµεσα στις δραστηριότητές τους περιλαµβάνεται η οργάνωση αναρριχητικών συναντήσεων και άλλων εξορµήσεων βουνού (mountain bike, hiking κ.λπ.), η καταγραφή και η διάνοιξη αναρριχητικών διαδροµών και µονοπατιών κ.ά. Μέρος των δράσεων είναι και η ιστοσελίδα www.climbing-leonidio.com όπου µπορείτε να ανατρέξετε για ταξιδιωτικές και αναρριχητικές πληροφορίες.

-Αναζητήστε το βιλίο Greece Sport Climbing: The Best Of από τον Άρη Θεοδωρόπουλο. Είναι αποτέλεσµα της δουλειάς δεκαετιών και αποτελεί απαραίτητο εργαλείο για όσους αναρριχητές επισκέπτονται τη χώρα µας.

-Για τη διαµονή σας επιλέξτε: Αρχοντικό Χατζηπαναγιώτη στην καρδιά του Λεωνιδίου. Περιτριγυρισµένο από µαγευτικά τοπία, προσφέρει πανοραµική θέα του χωριού (τηλ. 27570 29037, 27570 22476, www.hatzipanayiotis.gr). Το ξενοδοχείο Πολίχνη προσφέρει δωμάτια και διαμερίσματα στα πανέμορφα παραθαλάσσια Πούλιθρα (τηλ.: 27570 51264, 6976 793937, www.polixni.com). Παραδοσιακές κατοικίες υψηλών προδιαγραφών θα βρείτε και στην Πέρα Μελάνα, µια ήσυχη περιοχή του χωριού, ανάµεσα σε Λεωνίδιο και Πούλιθρα: Apelon Tiritas Villas (τηλ.: 27570 61384, 6945 971819, www.apelontiritas.gr). Κάτω απ' τον Πάρνωνα και ακριβώς δίπλα στην ακτογραµµή της νότιας Κυνουρίας, το Camping Semeli στην περιοχή της Πλάκας, προσφέρει ιδανικό µέρος για οικονοµική διαµονή µέσα στη φύση! (Τηλ.: 27570 22995, www.camping-semeli.gr).

-Κι επειδή αναρρίχηση χωρίς καλό φαγητό δεν νοείται, αναζητήστε: για ντόπια κρεατικά, ελληνική και µεσογειακή κουζίνα, το Απάνεµο στα Πούλιθρα (τηλ.: 27570 51271, 6945 596252), για φρέσκα ψάρια και θαλασσινά –ακριβώς επάνω στη θάλασσα– το Μυρτώον (τηλ.: 27570 51339, 6972 055599, www.myrtoon.gr), για καφέ, πρωινό αλλά και µεσογειακές γεύσεις µε ελληνικά και ιταλικά πιάτα, το ολοκαίνουργιο Πρυτανείο στο Λεωνίδιο (τηλ.: 27570 23150). Το Εν Λεωνιδίω 1904 είναι µια παραδοσιακή πιτσαρία-εστιατόριο µέσα στο Λεωνίδιο. Σερβίρει εξαιρετικό φαγητό χρησιµοποιώντας υψηλής ποιότητας υλικά (27570 22068, 6976 044380). Φρέσκα φρούτα και λαχανικά θα αγοράσετε από Το Μανάβικο του κ. Τάκη και της κ. Σούλας στο Λεωνίδιο (τηλ: 27570 23064, 6932 464014).

-Το Panjika Cooperative στο Λεωνίδιο είναι ένας αστικός συνεταιρισµός και σηµείο συνάντησης για εναλλακτικά αθλήµατα βουνού και αλληλέγγυου εµπορίου. Προσφέρει καφέ, φαγητό και ποτό, ενώ µπορείτε να αγοράσετε και είδη αναρρίχησης (τηλ.: 27570 23115, www.panjika.org). Το Café Paradise στα Πούλιθρα σερβίρει πρωινό, καφέ και ποτά εκεί που σκάει το κύµα και είναι ιδανικό για παιδιά (τηλ.: 27570 51395). Για ελληνικό καφεδάκι και κουβεντούλα µε τους ντόπιους, επισκεφτείτε το πέτρινο, παραδοσιακό καφενείο του κ. Πέτρου Ηλία στον κεντρικό δρόµο του οικισµού (τηλ. 27570 29190). Καφέ, γλυκό αλλά και ποτό ως αργά το βράδυ, στο Δίπορτο Café bar στον παραποτάμιο δρόμο του Λεωνιδίου (τηλ.: 27570 22255). Χειροποίητα τσακώνικα προϊόντα µε γεύση και άρωµα Λεωνιδίου θα βρείτε στο Ροδόµελο, ένα παραδοσιακό µαγαζάκι µε σπιτικές λιχουδιές κατευθείαν από το εργαστήριο (τηλ.: 27570 23020, www. rodomelo.4ty.gr). Για περισσότερες πληροφορίες για την αναρρίχηση στο Λεωνίδιο: www.climbinleonidio.com

Αναρρίχηση στο Λεωνίδιο | 59

Τουριστική Αναπτυξιακή Α.Ε. Δήμου Άργους-Μυκηνών

για οικογενειακές διακοπές στον Δήμο Άργους-Μυκηνών

πλατεία Κατριλιώτη, Νέα Κίος | Τηλ: +30.2751052514 | www.argoapartments.gr

ΤΟ ΠΙΟ ΔΡΟΣΕΡΟ ΣΗΜΕΙΟ ΤΗΣ ΑΡΓΟΛΙΔΑΣ Ο χώρος µοναδικός, µια αποβάθρα που έφερνε τις γραµµές του τρένου µέσα στη θάλασσα ένας χώρος που στις τρεις πλευρές του βρέχεται από τη θάλασσα και έχει θεα προς τη παραλία των Μύλων.

Μας µάγεψε η θέα, η όµορφη ακρογιαλιά, το καταπράσινο περιβάλλον και έτσι φτιάξαµε µε µεράκι και πολύ προσωπική φροντίδα για σας, το καφέ – µπαρ restaurant GRAMMES. Σε µας, στην µαγευτική παραλία των Μύλων, µπορείτε απολαµβάνοντας το µπάνιο σας το πρωί στην ολοκάθαρη θάλασσα, να γευτείτε έναν από την ποικιλία των καφέδων µας, να πιείτε έναν ολόφρεσκο χυµό ή ένα παγωµένο αναψυκτικό ενώ το βράδυ να συνεχίσετε πίνοντας το ποτό σας µέχρι το πρωί ή να γευτείτε τις γεύσεις του grill restaurant µε θέα το µαγευτικό Ναύπλιο και το φωτισµένο κάστρο του.

Mύλοι Αργολίδας τηλ. 27510 42442, 47811 κιν. 6936898320 www.grammescafebar.gr

Οικοχωριό Σκάλα

Τολμώ να ζω όπως ονειρεύομαι

Μάρω Κουρή

Ε

ίναι η φράση που είπε ο αγαπημένος φίλος Αντώνης Στέλλας, ο οποίος εργάστηκε για χρόνια στην Ευρώπη, ώσπου μια μέρα μαζί με την Ολλανδέζα μητέρα του παιδιού τους αποφάσισαν να κάνουν το όνειρό τους πραγματικότητα και να συμβιώσουν δίπλα στην άγρια, ελληνική και απείραχτη –το σημαντικότερο– Φύση, παρέα με ανθρώπους που επικοινωνούν. «Υπαρξιακό είναι το θέμα», μου λέει! Ποια είναι η ουσία της οικογένειας αν δεν είναι το να γεννιέται μέσα της, μέσα από τα μοιράσματα και τον 62 | ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΟ

διάλογο, μέσα στο σπίτι της, το Όνειρο; Ποια είναι η ουσία της οικογένειας, αν δεν μοιράζονται τα μέλη της τις ανάγκες τους, αν δεν επικαλείται ο καθένας τις αδυναμίες του, αν δεν εκφράζει τις πεποιθήσεις του και δεν εκθέτει τους μεγαλύτερους φόβους του; Μόνο έτσι ο ένας θα γνωρίσει τον άλλον με σκοπό να τον βοηθήσει. Έξω συμβιώνεις μέσω της ισχύος και των αξιωμάτων σου. «Στην οικογένεια που εμείς επιλέγουμε δημιουργώντας μια οικοκοινόητα, βελτιώνουμε συνεχώς την κατάσταση του εαυτού μας και των άλλων. Τα πράγματα που μας δίνονται δεν έχουμε μάθει να τα μοιραζόμαστε και είναι πρόσφορες για επεξεργασία τόσο οι συγκρούσεις όσο και τα μπλοκαρίσματα. Δεν είναι ιδανικές οι οικοκοινότητες αλλά έχουμε το χαρακτηριστικό μέσα σε αυτές να πηγαίνουμε λίγο παρά πέρα, για εμάς τους ίδιους και για μια

καλύτερη ζωή», μου λέει ο 48χρονος Νικηφόρος Περτσινίδης συν-επενδυτής στο όνειρο μαζί με τη σύντροφό του και μητέρα των δύο τους παιδιών Άννα. Ποιος ο λόγος ύπαρξης της Συνύπαρξης, αν δεν είναι η συντροφικότητα στο όνειρο και η συνεργασία, η σύμπραξη στην υλοποίησή του; Η συνπορεία; Εκεί είναι το νέκταρ της ζωής και της ύπαρξης. Η Άννα Φιλίππου, ψυχολόγος και ομοιοπαθητικός, είναι η γυναίκα-συνιδρυτής του οικοχωριού. Αναρωτιόταν, όταν σπούδαζε με πάθος ψυχολογία, προς τι η θεραπεία, αν δεν χωρά η προσφορά μιας κοινωνικής πρότασης; «Η ψυχοθεραπεία έρχεται με φυσικό τρόπο», μας λέει. «Το πρώτο πράγμα που θα βιώσουμε εδώ, στην οικοκοινότητα της Σκάλας στο Ζαγκλιβέρι, είναι να μάθουμε να εργαζόμαστε μαζί. Είναι η μεγαλύτερη πρόκληση, ιδιαίτερα στην Ελλάδα, όπου δεν υπάρχει κουλτούρα στη συνεργασία και ο καθένας έχει το δικό του μπαϊράκι». Και συνεχίζει: «Αυτά τα μοντέλα μάς μαθαίνουν στην πράξη να θέτουμε τα όρια και να τα εφαρμόζουμε στην ίδια τη ζωή. Ακόμη και εμείς οι σύγχρονοι γονείς, που έχουμε μελετήσει αμέτρητα βιβλία, πόσο είναι εφικτό και πού βρίσκουμε συμπαράσταση; Ο ρόλος του παππού και της γιαγιάς είναι να μεταδώσουν την ιστορία. Αποτελούν το γεφύρι από τη μία γενιά στην άλλη. Αν είχαν τον χρόνο, θα το έκαναν...». «Από το κοντινό και θεαματικότατο τραγουδιστό φαράγγι της Σκάλας παίρνουμε το νερό μας. Το ίδιο νερό με το οποίο οι παλαιότεροι υδροδοτούσαν τα γύρω χωριά, μία μέρα πείστηκαν ότι δεν είναι καλό και το εγκατέλειψαν για να ξεκινήσουν τις γεωτρήσεις. Εμείς, με άδεια χρησιμοποιούμε το παλιό δίκτυο και πίνουμε το φαραγγίσιο, θαυματουργό νεράκι», λένε με ένα τεράστιο χαμόγελο οι κάτοικοι. Φυσικά, το όλο κτήμα δεν συνορεύει με κανένα από τα χωράφια που ψεκάζονται. «Οι τουαλέτες με πριονίδι γίνονται κομπόστ, τα σκουλήκια το μετατρέπουν σε λίπασμα και τροφή για τις ρίζες, που είναι και ο σημαντικότερος σκοπός: να κλείσει ο Κύκλος! Αυτό είναι το πολύτιμό μας χρυσάφι. Έτσι παίρνουμε τα φρούτα και τα λαχανικά μας», μας λέει ο Νικηφόρος. Παρατηρώ τα δέντρα. Μου έρχεται να τα σφίξω στην αγκαλιά μου. Το κάνω.

Ηλιακό ξηραντήριο

Άννα, 32 ετών, εθελόντρια από τη Γερμανία. Σπουδάζει Βιολογία, άφησε την εργασία που είχε ως βοηθός οδοντοτεχνίτη. Στη σιέστα της φτιάχνει κοσμήματα. Οικοχωριό Σκάλα | 63

«Το πρώτο

Η Αθηνά, εθελόντρια από τη Φιλανδία

πράγμα που θα βιώσουμε εδώ, είναι να μάθουμε να εργαζόμαστε μαζί. Είναι η μεγαλύτερη πρόκληση...»

Έπειτα, συνομιλώ μαζί τους. Η πανύψηλη, ανθισμένη μηλιά είναι σαν μια μεταμορφωμένη πριγκίπισσα παραμυθιού, τόσο όμορφη. Επικοινωνώ την απορία μου: Δεν έχω ξαναδεί τέτοια μηλιά! Είναι κάποιο συγκεκριμένο είδος ποικιλίας; H απάντηση που πήρα είναι ότι τα δέντρα εδώ έχουν το φυσικό τους σχήμα, δεν είναι κουτσουρεμένα, δηλαδή κλαδεμένα. Με τη βοήθεια του ειδικού φυσικού καλλιεργητή Παναγιώτη Μανίκη αφήνουν τα δέντρα απείραχτα. Αυτό είναι το natural farming. Ο κεντρικός κορμός με τα κλαδιά γύρω γύρω που ανεβαίνουν και αερίζεται και λούζεται από τον ήλιο! «Παίρνουμε μαρούλια, πατάτες και αγγούρια που συλλέγουν σε ξεχωριστό κάδο στα αποφάγια οι γύρω ταβέρνες και φτιάχνουμε το κομπόστ. Έχουμε και βιοαέριο για να χρησιμοποιούμε στην κοινή κουζίνα», λέει η Άννα, καθώς μου τα δείχνει κιόλας. Υπάρχουν χρονικές περίοδοι κατά τις οποίες αν θέλετε μπορείτε να έρθετε ως εθελοντές, αρκεί να είναι πάνω από δύο εβδομάδες ώστε να προσαρμοστείτε, να βιώσετε και κυρίως να μπείτε στους κύκλους και να μοιραστείτε γύρω από την κεντρική φωτιά. «Το τυρί και το γάλα μας, το σιτάρι μας είναι ακριβά ως βιολογικά – ώστε να μην επιβαρύνουμε το περιβάλλον. Γι’ αυτό το κόστος την ημέρα εδώ είναι 10 ευρώ. Αυτή τη στιγμή είμαστε τέσσερις μόνιμοι κάτοικοι, τρία παιδιά και έξι εθελοντές απ’ όλον τον κόσμο. Τις Κυριακές, τις γιορτές και τα καλοκαίρια έρχονται και οι μόνιμοι φίλοι μας», συνεχίζει η Άννα.

64 | www.epathlo.gr

Η 32χρονη εθελόντρια Άννα έρχεται από μια επαρχιακή πόλη της Γερμανίας. Εργαζόταν ως οδοντοτεχνίτης μέχρι που τα παράτησε για να σπουδάσει βιολογία, και να έρθει σήμερα εδώ να εργαστεί στη φύση. Ο 27χρονος Κουτλουχάν Οζντεμίρ από την Αττάλεια της Τουρκίας σπούδαζε μαθηματικά, αλλά τον απασχολούσε ένα ερωτηματικό. «Κάτι πάει στραβά, έλεγα μέσα μου», μου λέει. «Τα παράτησα όλα όταν διάβασα τυχαία ένα βιβλίο του Ιάπωνα Μασανόμπου Φουκουόκα (1913-2008). Είναι ο άνθρωπος που εμπνεύστηκε και εφάρμοσε πρώτος τη φυσική καλλιέργεια. «Μέσα στο βιβλίο του είδα μια φωτογραφία του Παναγιώτη στο Κέντρο Φυσικής Καλλιέργειας στο Κλησοχώρι Έδεσσας», μου λέει. Ο Κουτλουχάν ζει τον τελευταίο ενάμιση χρόνο στο κέντρο αυτό. «Εργάζομαι πάνω στον εαυτό μου. Δεν πιστεύω ότι πέτυχε κάτι έως τώρα η ανθρωπότητα. Προς τι να θέλει να πρασινίσει τον πλανήτη Άρη; Η ζωή είναι εδώ και τώρα. Αξίζει να ενωθούμε όλοι και να ζήσουμε όπως θέλουμε πραγματικά μέσα από την καρδιά μας. Να εργαζόμαστε όσο μας αρέσει», συνεχίζει καθώς ποτίζει στα swales, τη σπορά των πήλινων σβώλων που περιέχουν σπόρους. Έτσι, δεν καταστρέφονται οι σπόροι από πουλιά… Το κουδούνι κουδουνίζει. Η ώρα πήγε μιάμιση. Όλες οι εργασίες σταματάνε και συναντιόμαστε με όρεξη στο ανοιξιάτικο τραπέζι να γευτούμε τη μαγειρική της εθελόντριας Χρύσας.

Eδώ η ημέρα είναι γεμάτη. Μετά το γεύμα, δυο ωρίτσες σιέστα και αμέσως μετά κύκλος με θέματα όπως την οργάνωση των εργασιών ή ό,τι άλλο προκύπτει για να καλυφθούν όλες και όλων οι ανάγκες. Ζήτα και θα πάρεις! Η 44χρονη Χρύσα Σωτηράκη είχε τη χαρά να ζήσει πέντε χρόνια στην Ταμέρα, την οικοκοινότητα-πρότυπο της Πορτογαλίας. «Δεν είναι η ιδεολογία που μας ενώνει, αλλά η εμπειρία τού να προσπαθούμε να ζούμε όλοι μαζί. Ο καθένας να διατηρεί την ατομικότητά του και παρ’ όλα αυτά να έχουμε όλοι έναν κοινό στόχο. Είναι ένα πείραμα νέο! Από τις μικρές ομάδες θεμελιώνεται η δουλειά και η αλλαγή χτίζεται χωρίς φόβο. Δεν υπάρχουν όρια σε μια ομάδα δέκα ανθρώπων που είναι αποφασισμένοι για κάτι και δίνουν όλη την αγάπη τους σε αυτό. Μπορούμε να γίνουμε ένα ζωντανό παράδειγμα, ένας πόλος», λέει προσφέροντάς μας ένα ρόφημα από τα χόρτα του βουνού που μόλις έβρασε. «Ο Γκάντι έλεγε, γίνε εσύ η αλλαγή που θες να δεις στον κόσμο. Θέλουμε να χρησιμοποιήσουμε τις πηγές που υπάρχουν για ενέργεια και νερό, κυρίως για τη γνώση που θα αποκομίσουμε από αυτό», συνεχίζει. Οι εθελοντές ετοιμάζουν μια κιργιζιανική γιούρτα, τη μεγάλη σκηνή που στήνεται με ξύλα και ντύνεται με μαλλί. Εδώ όπως και στα ολοκαίνουργια ξύλινα «τσιγγάνικα» σπίτια θα μείνουν οι είκοσι επισκέπτες που έρχονται από την Παλαιστίνη, το Ισραήλ, την Τουρκία, την Αγγλία, την Ισπανία, την Ιταλία σε μια παγκόσμια συνάντηση με θέμα «τη φυσική καλλιέργεια και τη δημιουργία οικοκοινότητας συνδυαστικά», το ερχόμενο Σαββατοκύριακο. Ο νεαρός Νικόλας Κωνσταντινίδης από την Κύπρο έρχεται συχνά εδώ. «Πώς κατανοείται η πρόοδος σε μια οικοκοινότητα», είναι η θεματική του μεταπτυχιακού του. Ο Νικηφόρος, ο οποίος έχει εταιρεία μηχανολογική, με ξεναγεί στα βιοκλιματικά σπίτια που ζεσταίνονται από τον ήλιο με τον τοίχο τύπου cob στη νότια πλευρά τους. Πρόκειται για μέθοδο φυσικής δόμησης με μείγμα αργίλου και άμμου, ώστε χάρη στον πηλό, να «αναπνέει». Μου δείχνει τις καλλιέργειες που γίνονται με τη μέθοδο swales όπου το νερό πηγαίνει μέσω αναχωμάτων στις γύρω ρίζες, και το δρυόδασος γύρω γύρω, που παρέχει ασφάλεια από φωτιά γιατί οι

Αντώνης Στέλλας, κάτοικος, με θέα το φαράγγι της Σκάλας

δρυς καίγονται δύσκολα, ενώ το υπόστρωμά τους είναι πιο φιλικό κι εύκολο στη βιοπικοιλότητα. «Εδώ, στα δύο αυτά καταπράσινα, εύφορα εκτάρια της οικοκοινότητας Σκάλας, το 1998 που ήρθαμε, ήταν όλα σταροχώραφα. Η θέα είναι μαγευτική, προς τις λίμνες Κορώνεια και Βόλβη». Η κόρη του Νικηφόρου και της Άννας κατασκευάζει με πρόκες και σφυρί, παίζοντας, ένα τραπέζι που το ζωγραφίζει με κλειδιά του σολ και μουσικές νότες. Ο 14χρονος γιος τους ήρθε με το σχολείο του εκπαιδευτική επίσκεψη! «Στο ηλιακό ξηραντήριο ξεραίνουμε τα βότανα και τα φρούτα που έχουμε περίσσευμα», τους λέει. Η Άννα συμπληρώνει στο βιβλίο της

Μελέτης Περιβάλλοντος το κεφάλαιο για την ανακύκλωση, σχεδιάζοντας το κομπόστ και το βιοαέριο, αφού δεν αναφέρεται τίποτα γι’ αυτά…

Το οικοχωριό Σκάλα βρίσκεται στα νοτιοανατολικά του νομού Θεσσαλονίκης, κοντά στο φαράγγι της Σκάλας, μια προστατευόμενη περιοχή υψηλής φυσικής αξίας. Πληροφορίες: http://skalaecovillage.com/en/ skala-ecovillage

Οικοχωριό Σκάλα | 65

Επιπλοκίνηση Αργολίδας

2ο χλμ. Άργους - Τρίπολης, Άργος τηλ-fax. 2751025189 www.epiplokinisi@yahoo.gr www.epiplokinisiargolidas.gr

Tήνος Food Paths

Στα μονοπάτια της γεύσης

Στον Πάνορμο, για φρέσκο ψάρι δίπλα στη θάλασσα…

Ιωάννα Παραβάλου

Το νησί της τέχνης, της πίστης και της καλλιτεχνικής δημιουργίας, η Κυκλαδίτισσα Τήνος, στολισμένη με χιλιάδες αγριολούλουδα την άνοιξη, μας ταξιδεύει μέσα από τις μοναδικές παραδοσιακές γεύσεις και τα αγνά προϊόντα της ανεμοδαρμένης γης της. Οι παλιές συνταγές της γιαγιάς μετουσιώνονται στα χέρια της νέας γενιάς σε ευφάνταστες γευστικές δημιουργίες και γίνονται αφορμή να ακολουθήσουμε με ευλάβεια τα Tinos Food Paths, ανακαλύπτοντας γεύσεις ταξιδιάρικες, γεμάτες άρωμα, χρώμα και νοστιμιά…

68 | ΓΕΥΣΤΙΚΕΣ ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Κ

άθε φορά που ταξιδεύω στην Τήνο, ανακαλύπτω κάτι καινούργιο σ’ αυτήν, που με κάνει να τη λατρεύω ακόμα πιο πολύ. Τα δύο τελευταία χρόνια, το «ραντεβού» μαζί της κλείνεται κάθε άνοιξη, με αφορμή τα τριήμερα γευστικά «ταξίδια» που διοργανώνονται από τα Tinos Food Paths. Η σπίθα άναψε την πρώτη χρονιά από μια μικρή ομάδα νέων δυναμικών ανθρώπων, με όραμα και αγάπη για το νησί τους, που με τη συμπαράσταση του Δήμου Τήνου και των επαγγελματιών του νησιού θέλησαν να μας «συστήσουν» το νησί αλλιώς… Μέσα από τη νοστιμιά των παραδοσιακών γεύσεων και των αγνών προϊόντων της, που αναδεικνύουν την Τήνο σε δυνατό γαστρονομικό προορισμό. Και τα κατάφεραν! Τη δεύτερη χρονιά η σπίθα έγινε… πυρκαγιά και οι συμμετέχοντες επαγγελματίες και οι εθελοντές πολλαπλασιάστηκαν, ενώνοντας όλο το νησί σε μια γιορτή γεύσης και μέθεξης. Τα πεντανόστιμα τυριά της, οι λούζες, τα ντόπια κρασιά και η μπίρα «Νήσος», τα ξιδάτα αγκιναράκια αλλά και τα λαχταριστά γλυκά της ξετρέλαναν τον ουρανίσκο μας! Επάξια, λοιπόν, στα φετινά Tourism Awards 2017 απονεμήθηκε τιμητικό βραβείο στη δράση Tinos Food Paths για την ανάδειξη της γαστρονομίας του νησιού. Αυτή την άνοιξη, το «ραντεβού» με τα γευστικά μονοπάτια της έχει κλειστεί για τις 8-14 Μαΐου, οπότε μάς περιμένουν σίγουρα πολλές νόστιμες εκπλήξεις.

Ψαροκάικα στο λιμάνι της Τήνου… Ντόπιο τυράκι σερβιρισμένο με φαντασία!

Στα μονοπάτια της γεύσης | 69

Ατμοσφαιρικό σοκάκι στον Τριπόταμο Ρεγγοσαλάτα στολισμένη με κρεμμύδια

Τα πεντανόστιμα στρογγυλά τυράκια της Τήνου ταιριάζουν με τα ντόπια ντοματίνια 70 | www.epathlo.gr

Στα ανηφορικά δρομάκια του Τριαντάρου με τα σκεπαστά…

Γεύση από τηνιακή λούζα Η πρώτη μας γνωριμία με τις γεύσεις του τόπου έγινε στην πιστοποιημένη μονάδα παραγωγής αλλαντικών του Γιάννη Κρητικού, στην άκρη του λιμανιού (τηλ.: 22830 29280). Εκεί μάθαμε πώς φτιάχνεται η τηνιακή λούζα, που είναι ίσως η ωραιότερη των Κυκλάδων: Το ψαρονέφρι του χοιρινού παστώνεται σε αλάτι χοντρό για 2-3 μέρες. Μετά παραμένει στο κρασί για τρεις μέρες και πασπαλίζεται με αρωματικά βότανα και μπαχαρικά (πιπέρι, μαραθόσπορο, μπαχάρι, γαρίφαλο). Το κρέας περνάει στη μεμβράνη του εντέρου, τυλίγεται με πετσέτες, καπνίζεται και κρεμιέται στον αέρα για δύο μήνες, μέχρι να στεγνώσει. Μεζές μερακλίδικος, με τα μπαχαρικά να δυναμιτίζουν τη γεύση του. Εδώ δοκιμάσαμε λούζα κομμένη σε λεπτά φετάκια, σαλάμι αέρος, λουκάνικα χοιρινά με σκόρδο και μάραθο, σκορδάτο σαλάμι (γνωστό ως σαλτσίσι) και καπνιστό χοιρομέρι. Τυράκι από τον τόπο σου Η συνέχεια ήταν πιο… βουτυράτη, με επίσκεψη στο τυροκομείο San Lorenzo, στον Κέχρο της Τήνου (τηλ.: 22830 41549, 6972 881780), για να δοκιμάσουμε τα ονομαστά τυριά του νησιού (που θυμίζουν το «τυράκι της γιαγιάς»), όπως η γραβιέρα, η κοπανιστή, η νωπή μυζήθρα, το τηνιακό τυράκι (αλατισμένο), το μπαλάκι, το μαλαθούνι, το πέτρωμα (που χρησιμοποιείται στη χωριάτικη σαλάτα και στα πασχαλινά τυροπιτάκια). Μεγάλη ποικιλία παραδοσιακών τυριών, φρέσκο παστεριωμένο γάλα και φρέσκο βούτυρο θα βρούμε και στον Αγροτικό Συνεταιρισμό Τήνου (τηλ.: 22830 22323, 21184). Το περισσότερο γάλα για την παραγωγή τυριών προέρχεται από αγελάδες. Μάλιστα παλιά προερχόταν από την ντόπια αγελάδα, που χάθηκε στο πέρασμα των χρόνων. Το πέτρωμα είναι ένα φρέσκο τυρί ανάλατο, χειροποίητο, το οποίο αφού πήξει και στραγγίξει στα τυρόπανα, μπαίνει ανάμεσα σε δύο πέτρινες πλάκες, για να φύγουν τα υγρά του. Το ζυμώνουν με μυρωδικά και αλάτι, το πλάθουν σε μπαλάκια και το αφήνουν σε ειδική θερμοκρασία να ωριμάσει και να κιτρινίσει. Έτσι, παράγεται ένα πικάντικο σκληρό τυρί, που το λένε στρογγυλό (από το σχήμα του). Ωστόσο, μια αλλιώτικη γευστική εμπειρία μάς περίμενε και στο τυροκομείο της Αγγέλας Ρουγγέρη, στη Στενή της Τήνου, ανατολικά του βουνού Τσικνιά (τηλ.: 6948 259427). Στη μικρή πιστοποιημένη οικογενειακή μονάδα της ετοιμάζει τα καρίκια, με την ιδιαίτερη, πικάντικη γεύση, που φτιάχνονται με παλιά οικογενειακή συνταγή και τυρί πέτρωμα.

Στα καμαροσκέπαστα δρομάκια της Καρδιανής, η ζωή κυλά σε ήσυχους ρυθμούς

Από τα πιο γνωστά προϊόντα που παράγει η Τήνος είναι οι πεντανόστιμες αγκινάρες της, που καλλιεργούνται στην κοιλάδα της Κώμης.

Τα τυράκια στραγγίζουν σε καλαθάκια στο τυροκομείο της Αγγέλας Ρουγγέρη, στη Στενή

Στα μονοπάτια της γεύσης | 71

Οι περίτεχνοι περιστεριώνες στολίζουν το νησί

Βραβείο για τα Tinos Food Paths στα Tourism Awards 2017

Στην υγειά μας με μπίρα «Νήσος» Με τα αλλαντικά και τα τυριά, φυσικά, ταιριάζει πολύ μια μπίρα, γι’ αυτό η επόμενη επίσκεψή μας ήταν στον χώρο όπου παράγεται η βραβευμένη με μετάλλια στην Ευρώπη μπίρα «Νήσος» (τηλ.: 22830 26333). Δημιουργοί της η Μάγια Τσόκλη και ο Αλέξανδρος Κουρής, που έφτιαξαν στη Βαγιά το ζυθοποιείο τους, σ’ ένα παραδοσιακό κτίριο του νησιού. Εδώ παράγονται κορυφαίας ποιότητας μπίρες, που αποτελούν τον πρεσβευτή του νησιού. Φτιάχνονται με πολύ καλές πρώτες ύλες και ωριμάζουν με παραδοσιακή διαδικασία ζυθοποίησης (Pilsner, 7 Μποφόρ-pilsner dark και Organic). Αφού μάθαμε πολλά για τον τρόπο παραγωγής τους, τις απολαύσαμε με την ψυχή μας. Πλούσιες γεύσεις και ντόπιο κρασί

Η λούζα της Τήνου είναι φημισμένη για την πικάντικη γεύση της

Ωριμάζουν μέσα σε φλασκί (καρίκι) για 6 μήνες, αποκτώντας πλούσια γεύση, η οποία εντείνεται με την παλαίωση (μοιάζει με τη γεύση του ροκφόρ). Εδώ η Αγγέλα ετοιμάζει και τα τυριά μαλαθούνια (με γάλα, πιτιά και αλάτι), που μπαίνουν για μία ημέρα στην τυροβολιά (ένα καλαθάκι από βούρλα), για να πάρουν φόρμα και μετά στεγνώνουν στον αέρα, κρεμασμένα σε τουλπάνια. Στην καταπράσινη βεράντα της με την απίστευτη θέα δοκιμάσαμε τα τυράκια της με φρεσκοψημένο καρβέλι. Ήταν γευστική εμπειρία!

72 | www.epathlo.gr

Το νησί φημίζεται για τα καλά κρεατικά του, όπως το μοσχαρίσιο κρέας, το χοιρινό (από το οποίο γίνονται οι λούζες), τα πιτσούνια και το κουνέλι, που γίνεται ιδανικά στιφάδο. Από τα πιο γνωστά προϊόντα που παράγει η Τήνος είναι οι πεντανόστιμες αγκινάρες της, που καλλιεργούνται στην κοιλάδα της Κώμης. Κάθε χρόνο, αρχές Ιουνίου, γίνεται εδώ η Γιορτή της Αγκινάρας. Το τηνιακό τραπέζι νοστιμίζουν ακόμη η φρουτάλια (ομελέτα με λούζα), η αγκιναρόπιτα, οι ρεβιθοκεφτέδες, το αρνάκι με αγκινάρες αυγολέμονο, οι μαραθοκεφτέδες, τα άγρια αγκιναράκια τουρσί, τα ρεβίθια με σπανάκι, η κάππαρη, τα λιαστά ντοματάκια και η σπιτική λακέρδα. Βέβαια, καλό φαγητό χωρίς καλό κρασί δεν γίνεται... Μια επίσκεψη στα οινοποιεία του νησιού, το ένα κοντά στο Φαλατάδο, στα Στεγαστά, του Αλέξανδρου Αβατάγκελου (Τ-OINOS, τηλ.: 22830 41120) και το δεύτερο κοντά στην Κώμη, του Χρήστου Φόνσου (Μπελώνη και Μαθιουλής) θα μας «μεθύσει» δίχως να το καταλάβουμε... Από τους τηνιακούς αμπελώνες παράγονται λευκά κρασιά από τις ποικιλίες Ασύρτικο και Μαλαγουζιά, καθώς και κόκκινα κρασιά από Μαυροτράγανο και Αυγουστιάτη. Ένα πανέμορφο τραπέζι στη σκιά του πανύψηλου πλατάνου στην αυλή ενός μοναστηριού μάς περίμενε στρωμένο για να απολαύσουμε απίθανες παραδοσιακές γεύσεις, φτιαγμένες με αγνά προϊόντα της τηνιακής γης και τη δημιουργική φαντασία της Αντωνίας Ζάρπα και του Άρη Τάτση, από την ξακουστή ταβέρνα «Το Θαλασσάκι» στον όρμο Υστερνίων (τηλ.: 22830 31366). Έβαλαν τα δυνατά τους και απογείωσαν τη γεύση μας! Αγαπημένα μας πιάτα, η ταραμοσαλάτα με μελάνι σουπιάς, ο πουρές από φασόλια και αγκιναράκια, η ξερολιθιά (ψητά λαχανικά και σταφίδες) και το κοκκινιστό χταπόδι με πράσινο μήλο.

Πανέμορφο ανοιξιάτικο τοπίο και στο βάθος το γραφικό χωριό Φαλατάδος

Τα σπιτικά γλυκά είναι αλλιώς... Δυνατή στιγμή, τα μαθήματα μαγειρικής που πήραμε από τις νοικοκυρές του χωριού Κέχρος, οι οποίες ετοίμασαν για μας βήμα βήμα παραδοσιακά γλυκά, όπως τα «ψαράκια» (νηστίσιμα, σε σχήμα μικρού ψαριού και γέμιση από καρύδι, φρυγανιά, ξύσμα πορτοκαλιού και μπαχαρικά, πασπαλισμένα με ζάχαρη άχνη), τα παστέλια στα λεμονόφυλλα και τα γλυκά τυροπιτάκια (ή τσιμπητές), τα οποία φτιάχνονται με φρέσκα τυριά, όπως το πέτρωμα, κι έχουν τιμητική θέση την περίοδο του Πάσχα. Περίτεχνα φτιαγμένα είναι τα ξεροτήγανα στην Τήνο, πλασμένα φιογκάκια, τριαντάφυλλα κ.ά. Ήταν τα γλυκά της χαράς, για τις γιορτές, τα πανηγύρια και τους γάμους. Λατρέψαμε ακόμη τα αμυγδαλωτά, τα μασουράκια, τους λουκουμάδες, τα μαντολάτα, τα λουκούμια, τις μαρέγκες, τα καρυδωτά (με καρύδι, αλεύρι, ζάχαρη, ανθόνερο, μαστίχα και ζάχαρη άχνη), το κερασό, τα σεσκουλοπιτάκια (με σέσκουλα, ρύζι, καρύδια, σταφίδες, κανέλα, γαρίφαλο, πετιμέζι) και τα γλυκά του κουταλιού (ντοματάκι, σύκο, μανταρίνι, βερίκοκο). Τα φημισμένα παραδοσιακά γλυκά του νησιού θα προμηθευτείτε από τα ζαχαροπλαστεία της Χώρας (τον «Χάλαρη», τηλ.: 22830 25057, τα «Νούφαρα», τηλ.: 22830 23102), το «Όπως παλιά», τηλ.: 22834 00135) και τις «Μεσκλιές», στην παραλία Τήνου, τηλ.: 22830 22151, 22874 22373). Δείπνο συγκίνησης και μυσταγωγίας Έτσι μόνο θα μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε το αποχαιρετιστήριο γεύμα που δόθηκε για μας στην επιβλητική

Παιχνίδια με το φως, τις σκιές και τα χρώματα της ώχρας... Στα μονοπάτια της γεύσης | 73

Σχολή των Ουρσουλινών, στα Λουτρά, η οποία ιδρύθηκε το 1862 και λειτούργησε ως σχολή και οικοτροφείο για τη μόρφωση και την ανατροφή των καθολικών και ορθόδοξων κοριτσιών του νησιού. Η αδελφή Θηρεσία, επί 46 χρόνια μοναχή, μας περίμενε στην είσοδο της σχολής για να μας ξεναγήσει στους χώρους της, με τα εργαστήρια υφαντικής, γλυπτικής και ζωγραφικής, τους λιτούς κοιτώνες, την εκκλησία και τόσα άλλα… Η μεγάλη τραπεζαρία άνοιξε για μας και τα τραπέζια στρώθηκαν με τα λευκά τραπεζομάντιλα και τα καλά μαχαιροπίρουνα… Επαγγελματίες και νοικοκυρές έβαλαν τα δυνατά τους, κάτω από τη γαστρονομική επίβλεψη της Αντωνίας Ζάρπα, και κατάφεραν να μας συγκινήσουν: μάραθος βραστός με το ζουμάκι του, οβρυές και σπαράγγια με λεμόνι, ρεγγοσαλάτα με λαγάνα, χταπόδι στη γάστρα με λιαστό κρασί, κεφτέδες ρεβιθένιοι, λούτσος με λαχανικά, κακαβιά, ψάρι σαβόρι με δενδρολίβανο και σκόρδο, μπακαλιάρος βραστός με κάππαρη και σκορδαλιά… Η τηνιακή γαστρονομία ξεδιπλώθηκε στο πιάτο μας σε όλο της το μεγαλείο, με τρόπο λιτό, ευφάνταστο και νόστιμο… σε ατμόσφαιρα μυσταγωγίας! Στο τέλος, ένας ένας «κοινωνήσαμε» τη γη και την καρδιά της Τήνου με μια κουταλιά ξινόγαλο και ξερό σύκο από τα χέρια της Αντωνίας. Τα μάτια βούρκωσαν και η ψυχή άνοιξε για να δεχτεί την αγάπη και τη δίψα για ζωή και δημιουργία των ανθρώπων αυτού του ξεχωριστού νησιού. Νομίζω ότι κανείς από εμάς δεν θα ξεχάσει ποτέ αυτή την ημέρα… Ένα μεγάλο ευχαριστώ από καρδιάς για όσα πρωτόγνωρα βιώσαμε δύο χρόνια τώρα ακολουθώντας τα μεθυστικά μονοπάτια του Tinos Food Paths. Και τα καλύτερα έρχονται φέτος…

Οι μπουκαμβίλιες στολίζουν με τα δικά τους χρώματα τα καμαροσκέπαστα σοκάκια του Τριαντάρου

Στο Παντοπωλείο του Συνεταιρισμού, στη Χώρα του νησιού (τηλ.: 22830 23289) βρήκαμε ντόπιο μέλι, κρασιά, φάβα, κάππαρη, ζυμαρικά, πάστα αγκινάρας, καππαρόφυλλα και κρίταμο τουρσί. Στον Αρνάδο, στην πλαγιά του Κεχροβουνίου, ανακαλύψαμε τον παραδοσιακό φούρνο που ψήνει με ξύλα παξιμάδια σε μικρές, αφράτες μπουκίτσες (εφτάζυμο με ρεβιθομαγιά, μάραθο και ρίγανη). «Απ’ το ντουλάπι της γιαγιάς», την οικοτεχνία της Ιωσηφίνας Δελατόλα στη Σμουρδιά (τηλ.: 22830 22807) …δεν ξέραμε τι να πρωτοδιαλέξουμε! Κουλουράκια πορτοκαλιού, λεμονιού ή μήλου, λιαστή ντομάτα με πάστα αγκινάρας ή με μελιτζάνα ψητή, παντζαροσαλάτα σπιτική, λαζάνια και χυλοπίτες με άπειρους γευστικούς συνδυασμούς, ξιδάτο κρίταμο, καππαρόφυλλα και κάππαρη Τήνου, αγκινάρες λαδιού, ντομάτα λιαστή κρασάτη αλλά και πολλά γλυκά του κουταλιού και απίθανες μαρμελάδες, όπως σύκο, δαμάσκηνο και μούρο. Από την ποτοποιία Top House, στη Βαγιά, αγοράσαμε ηδύποτα και ντόπιο τσίπουρο. Ανακαλύψαμε επίσης τα δύο εξαιρετικά βιβλία της κ. Νικολέτας Δελατόλλα-Φωσκόλου Παραδοσιακές συνταγές από την Τήνο και Κυκλάδων γεύσεις (τηλ.: 22830 23506, 697 2813037), για να μην ξεχάσουμε ποτέ τις νοστιμιές του νησιού… Τα εστιατόρια της Τήνου φημίζονται για τις αξεπέραστες ποιοτικές τους γεύσεις. Ενδεικτικά προτείνουμε: «Ήταν ένα μικρό καράβι» (Χώρα, τηλ.: 22830 22818), «Μαραθιά» (παραλία Μαραθιά, τηλ.: 22830 23249), «Σαν το αλάτι…» (παραλία Αγίου Φωκά, τηλ.: 22830 29266), «Μιχάλης» (Χώρα, τηλ.: 22830 23498), «Άγκυρα» (λιμάνι, τηλ.: 22830 23016), «Μεταξύ μας» (Χώρα, τηλ.: 22830 25945) και «Μαΐστρος» (Πάνορμος, τηλ.: 22830 31280). Μια δοκιμή από τα πεντανόστιμα τηνιακά τυράκια είναι ό,τι καλύτερο 74 | www.epathlo.gr

Πληροφορίες για ξεναγήσεις στη Σχολή Ουρσουλινών: τηλ.: 22830 23414, 22830 51490.

Τήνος

Τυρόπιτες γλυκές (τσιμπητά)

Υλικά: Για τη γέμιση • 1 κιλό μυζήθρα πολύ καλά πετρωμένη • 1/2 κιλό ζάχαρη • 5 αυγά (ή όσα σηκώσει η μυζήθρα) • 1/2 κουταλάκι κανέλα • 3 βανίλιες ή άρωμα μαστίχας • 1/4 κουταλάκι γαρίφαλο Για το φύλλο • 1 κιλό αλεύρι για όλες τις χρήσεις • Χυμός ενός πορτοκαλιού • 1/4 κουταλάκι αλάτι • 1 αυγό • 2 κουταλιές ελαιόλαδο • 1 φλιτζάνι νερό περίπου, όσο σηκώσει το αλεύρι

Α

ναμειγνύουμε το αλεύρι με τα άλλα υλικά μέχρι να πετύχουμε ζυμάρι μέτριο, ούτε πολύ σκληρό ούτε πολύ μαλακό. Το μοιράζουμε σε μπαλάκια (σε μέγεθος πορτοκαλιού) και ανοίγουμε το φύλλο όσο πιο λεπτό γίνεται. Αλέθουμε τη μυζήθρα και προσθέτουμε όλα τα υλικά φτιάχνοντας ένα σφιχτό μείγμα, ώστε να στέκεται. Παίρνουμε το φύλλο και το κόβουμε σε στρογγυλά κομμάτια με ένα ποτήρι. Σε κάθε στρογγυλό κομμάτι βάζουμε στη μέση 1 κουταλάκι γέμιση. Κατόπιν πιάνουμε το φύλλο και το σηκώνουμε προς τα πάνω τσιμπώντας το (με τη βοήθεια οδοντογλυφίδας), ώστε να γίνει γύρω γύρω ψιλό πλισέ. Αραδιάζουμε τις τυρόπιτες σε ταψί, κατά προτίμηση αλουμινένιο, και κατόπιν τις πασπαλίζουμε μία μία με ζάχαρη. Προθερμαίνουμε τον φούρνο στους 180οC και ψήνουμε τις τυρόπιτες μέχρι να ροδοκοκκινίσουν. Διατηρούνται δύο εβδομάδες εκτός ψυγείου. Αυτό τα ξέρατε; Το σχήμα που δίνουμε στις γλυκές τυρόπιτες (τσιμπητό) συμβολίζει τις ανοιξιάτικες μαργαρίτες. Είναι το παραδοσιακό γλυκό του Πάσχα. Οι συνταγές είναι από το βιβλίο Παραδοσιακές συνταγές από την Τήνο της Νικολέτας Δελατόλλα-Φωσκόλου.

Γευστική αποπλάνηση | 75

Τήνος

Παστέλι στα λεμονόφυλλα

Υλικά (για 120 κομμάτια):

• 500 γρ. μέλι Τήνου • 500 γρ. σουσάμι καθαρισμένο • 400 γρ. ζάχαρη • Ξύσμα λεμονιού • Φύλλα λεμονιάς πλυμένα και στεγνωμένα

Β

άζουμε σε κατσαρόλα τη ζάχαρη και το μέλι και τα ζεσταίνουμε να λιώσουν. Κατόπιν προσθέτουμε το σουσάμι και αφήνουμε να ψηθεί για ένα τέταρτο της ώρας περίπου. Παίρνουμε μία κουταλιά από το μείγμα και τη ρίχνουμε σε ένα ποτήρι με κρύο νερό. Αν είναι σφιχτό, σημαίνει ότι είναι έτοιμο, οπότε το κατεβάζουμε από τη φωτιά. Βρέχουμε μια ξύλινη επιφάνεια και στρώνουμε το παστέλι με τα χέρια ή με ξύλινο κύλινδρο, προσέχοντας να έχει παντού το ίδιο πάχος. Κόβουμε μπακλαβαδωτά κομμάτια και τα τοποθετούμε πάνω στα φύλλα της λεμονιάς. Διατηρείται στο ψυγείο. Αυτό το ξέρατε; Το παστέλι σε λεμονόφυλλα είναι από τα πιο συνηθισμένα γλυκά των γάμων, «για να είναι η ζωή των νεόνυμφων γλυκιά σαν το μέλι».

76 | www.epathlo.gr

Παράδοση από το 1951

ΠΑΡΑ∆ΟΣΙΑΚΑ ΤΥΡΟΚΟΜΙΚΑ ΠΡΟΪΟΝΤΑ

ΓΕΩΡΓΙΟΣ Κ. ΡΟΖΗΣ & ΣΙΑ Ο.Ε. ΑΡΑΧΝΑΙΟ ΑΡΓΟΛΙ∆ΑΣ Τ. 27530-51356, 6977297285 Υπεύθυνος: Ρόζης Γεώργιος www.rozhs.gr

∆οκιµάστε την επιτραπέζια µυζήθρα αλατισµένη µε ανθό της λιµνοθάλασσας Μεσολογγίου, τη βραβευµένη γραβιέρα Αραχναίου Ρόζη (χάλκινο µετάλλιο στον Πανελλήνιο διαγωνισµό γευσιγνωσίας ελληνικού γάλακτος & τυριού) αλλά και γεύσεις εµπνευσµένες από την ελληνική ύπαιθρο: γραβιέρα µε ακόπους κόκκους πιπεριού, µε άγρια ρίγανη, µε κοµµατάκια αποξηραµένης καυτερής πιπεριάς, µε τρούφα και µε κρόκο Κοζάνης. Όλα τα τυριά παράγονται αποκλειστικά από πρόβειο τοπικό γάλα, και ωριµάζουν φυσικά, κρατώντας όλα τα πλούσια αρώµατα και τις γήινες γεύσεις που χρειάζονται για να αναδειχτούν σε προϊόντα εξαιρετικής ποιότητας. Τα προϊόντα µας θα τα βρείτε στα σούπερ µάρκετ ΚΡΗΤΙΚΟΣ & ΑΒ Βασιλόπουλος.

Η παραδοσιακή οµορφιά των Κυθήρων έκανε τουσ αρχαίουσ Έλληνεσ να πιστεύουν πωσ εδώ πρωτοπερπάτησε η ωραιότερη θεών και ανθρώπων, η θεά του έρωτα. Η µελιτέα, όπωσ ονόµαζαν τη θεά Αφροδίτη. Δεν είναι τυχαίο το επίθετο µελιτέα (µελένια) αφού µόνο το τελειότερο πλάσµα τησ γησ θα µπορούσε να έχει την γλυκύτητα, την εµφάνιση και το άρωµα του ΘΥΜΑΡΙΣΙΟΥ ΜΕΛΙΟΥ ΤΩΝ ΚΥΘΗΡΩΝ. Το νησί ήταν γνωστό από την αρχαιότητα για το εξαιρετικήσ ποιότητασ µέλι του. Υπάρχουν ενδείξεισ ότι από εδώ ξεκίνησε η εφαρµογή τησ κινητήσ κηρήθρασ στην αρχαιότητα, για να εξαπλωθεί σε όλον τον κόσµο µόλισ στο τέλοσ του περασµένου αιώνα. Πολλέσ διακρίσεισ και βραβεία έχουν κάνει το ΘΥΜΑΡΙΣΙΟ ΜΕΛΙ ΚΥΘΗΡΩΝ γνωστό και περιζήτητο. Εσείσ που θέλετε ν' απολαύσετε το ΘΥΜΑΡΙΣΙΟ ΜΕΛΙ ΚΥΘΗΡΩΝ... ΜΟΝΟ από το πρατήριο του Μελισσοκοµικού Συνεταιρισµού και στα καταστήµατα µε το σήµα µασ.

ΕΚΘΕΣΗ & ΠΡΑΤΗΡΙΟ ΧΟΝ∆ΡΙΚΗΣ-ΛΙΑΝΙΚΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΕΙ ΣΤΑ ΑΡΩΝΙΑ∆ΙΚΑ Πληροφορίεσ: ρίεσ: ΑΓΡΟΤΙΚΟΣ ΜΕΛΙΣΣΟΚΟΜΙΚΟΣ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΟΣ ΚΥ ΚΥΘΗΡΩΝ τηλ. 27360 34370 - email: melikyth@otenet.gr

Άργοσ Κορίνθου 212 Τηλ. 2751021081

Ναύπλιο Ασκληπιού & Τσιλικανίδου 1 Τηλ. 2752027861

Νέα Κίοσ Κεντρική Πλατεία 2751051347

Αρχαία Επίδαυρος Τηλ: 2753041421 e-mail: t.georgas@otenet.gr

ΝΕΟ

Λυγουριό Ασκληπιού 51 2753022290

Νίνα Κουλετάκη

Ο

Ιούλης στην Κούβα είναι ζεστός. Ζεστός και υγρός. Τη μέρα ποτάμια ιδρώτα κυλούν στο κορμί σου και τη νύχτα τροπικές καταιγίδες σε μουσκεύουν ως το κόκαλο. Οι πόλεις και τα χωριά ετοιμάζονται να υποδεχτούν την εποχή των τυφώνων και των τσουνάμι, που θα αρχίσει σε λίγο. Στα παράθυρα μπαίνουν ταινίες σε σχήμα Χ, για να συγκρατήσουν τα τζάμια που, σίγουρα, θα σπάσουν από τον δυνατό αέρα. Περπατώντας στα δρομάκια του Τρινιδάδ, στην κεντρική Κούβα, κάμποσους Ιούληδες πριν, έπιασα με την άκρη του ματιού μια μισοσκότεινη είσοδο. Μέσα, μια κούκλα, ντυμένη με κάτασπρο μεταξωτό φόρεμα, ήταν καθισμένη σε μια παλιακή ψάθινη καρέκλα. «Σαντερία», ψιθύρισα. Ναι, στεκόμουν μπροστά σε μια εκκλησία της Σαντερία, της τοπικής θρησκείας της Κούβας.

80 | ΑΝΑΔΡΟΜΕΣ

Αναμνήσεις από την Κούβα

Η δίψα των ψυχών

Περίπου τα τρία τέταρτα των Κουβανών πιστεύουν σε κάποιο είδος αφροκουβανικής θρησκείας. Οι πιστοί της Ρέγλα δε Ότσα Ιφά, γνωστής ως Σαντερία, ανήκουν σε όλα τα κοινωνικά στρώματα. Ακόμη και ο Φιντέλ υποτίθεται ότι πίστευε στη Σαντερία. Την έφεραν μαζί τους οι Αφρικανοί σκλάβοι και αυτή τους εξασφάλισε το πνευματικό καταφύγιο και τη δύναμη που χρειάζονταν όταν ξεριζώθηκαν από τις πατρίδες τους. Η Σαντερία τιμά τους προγόνους, αλλά δεν αποκλείει άλλες μορφές λατρείας, όπως τον καθολικισμό. Είναι πολυθεϊστική θρησκεία, της οποίας οι θεότητες ή ορίσα είναι θεοποιημένοι πρόγονοι. Οι Σαντέρο (πιστοί) τους επικαλούνται για να δώσουν λύσεις στα προβλήματα της καθημερινότητας. Κάθε ορίσα αντιστοιχεί σε έναν καθολικό άγιο και έχει το δικό του χρώμα. Οι σαντέρο ντύνουν κούκλες με τα χρώματα του ορίσα στον οποίο είναι αφιερωμένες. Η ντυμένη στα λευκά κούκλα, η οποία βρισκόταν στη μέση του δωματίου, ήταν αφιερωμένη στον Ομπαταλά, που συμβολίζει τη δημιουργία, την ειρήνη και την αρμονία. Το χρώμα του είναι, φυσικά, το λευκό. Πέρασα το σκοτεινό κατώφλι και βρέθηκα μέσα στην εκκλησία. Μία αίθουσα όλη κι όλη με μια πορτίτσα που οδηγούσε σε μια δροσερή αυλή. Εκεί καθόταν η Μπαμπαλουά, η ιέρεια, και κάπνιζε το πούρο της. Σηκώθηκε και ήρθε προς το μέρος μου. Την καλημέρισα και της ζήτησα την άδεια να μείνω και να βγάλω φωτογραφίες. Μου το επέτρεψε και ήταν πρόθυμη να απαντήσει σε όλες τις απορίες μου. Στην άκρη της εκκλησίας ήταν ο βωμός. Από τα χρώματα, το λευκό και το μπλε, υπέθεσα ότι η συγκεκριμένη εκκλησία ήταν αφιερωμένη στη Γεμαγιά, σύμβολο της θάλασσας και της μητρότητας. Η Μπαμπαλουά επιβεβαίωσε τη σκέψη μου. Με ρώτησε πώς ήξερα τόσα για τη Σαντερία και της εξήγησα τη μικρή μου διαστροφή: λόγω του αντικειμένου της συλλογής μου –κούκλες–, ενδιαφέρομαι για οτιδήποτε τις έχει ως στοιχείο, ακόμα και για θρησκείες. Η Σαντερία είναι μία από αυτές τις θρησκείες, η άλλη είναι εκείνη των Βουντού. Με ξενάγησε στη μικρή εκκλησία και ήταν πρόθυμη να απαντήσει σε όλες τις ερωτήσεις μου. Μου εξήγησε πως τα πνεύματα των ορίσα έχουν ενσωματωθεί σε καθαγιασμένες πέτρες, οι οποίες φυλάσσονται μέσα σε πήλινα ή πορσελάνινα σκεύη. Κάθε σαντέρο έχει, συνήθως, πέντε τέτοια σκεύη, που ταξινομού-

νται ανάλογα με την ιεραρχία: το ένα αφιερωμένο στον ορίσα που έχει αποδεχτεί και τα υπόλοιπα τέσσερα στους Ομπαταλά, Γεμαγιά, Οσούν (συμβολίζει το φρέσκο νερό, τη θηλυκότητα και τον έρωτα, με χρώμα της το κίτρινο) και Σανγκό (άρχοντας της αστραπής, της βροντής και των τυμπάνων, συμβολίζει την αρρενωπότητα και είναι ντυμένος στα κόκκινα και στα λευκά). Τα σκεύη των ορίσα φυλάσσονται στο καναστιγιέρο, ένα έπιπλο που βρισκόταν στην άλλη άκρη της αίθουσας και όπου οι πιστοί αφήνουν διάφορα αναθήματα, συνήθως κολιέ με χρωματιστές χάντρες, λουλούδια, φρούτα και, συχνά, ζώα, ανάλογα με την επιλογή του χρησμού. Έβγαλα φωτογραφίες. Την προσοχή μου τράβηξε ένα τραπέζι στον απέναντι τοίχο, φορτωμένο με δοχεία, κανάτες και ποτήρια γεμάτα

νερό. Ρώτησα για τη χρήση του. Μου είπε πως οι ψυχές διψούν. Πρέπει, λοιπόν, πάντα να υπάρχει φρέσκο νερό σε διαφανή ποτήρια για να πίνουν. Η Σαντερία είναι μια θρησκεία που βασίζεται στη νεκρομαντεία. Τα πνεύματα των νεκρών προγόνων είναι αυτά που ερωτώνται και δίνουν τους χρησμούς. Η μέριμνα για τις ψυχές των νεκρών δεν συναντάται μόνο στη Σαντερία. Στην αρχαία Ελλάδα όσοι ζητούσαν χρησμό από νεκρομαντείο έπρεπε, εκτός του άλλου τελετουργικού, να εξευμενίσουν τις ψυχές των νεκρών με χοές, προσφορές δηλαδή, από μέλι, γάλα, νερό, κρασί και ιδίως αίμα από τα θυσιαζόμενα ζώα. Πίνοντας από τις χοές οι ψυχές αποκτούσαν συνείδηση, εξευμενίζονταν και μπορούσαν να αποκαλύψουν το μέλλον. Στην αρχαία Αίγυπτο άφηναν τροφή για τον νεκρό μέσα στον τάφο. Και το ίδιο συναντάμε και σε πολλούς άλλους λαούς και θρησκείες. Μετά την «ξενάγηση», με κάλεσε να καθίσουμε στην αυλή για ένα ποτηράκι ρούμι κι ένα τσιγάρο. Είχα ήδη στήσει την παρέα μου, αλλά δεν μπόρεσα να αντισταθώ. Η δροσιά της αυλής ήταν καλοδεχούμενη και ήθελα οπωσδήποτε ένα τσιγάρο. Η Μπαμπαλουά με ρώτησε, μεταξύ αστείου και σοβαρού, αν ήθελα κανέναν χρησμό. Απάντησα καταφατικά, έτσι για την εμπειρία, και έφερε ένα ποτήρι με νερό για την ψυχή του ορίσα που θα μας απαντούσε. Πριν αρχίσει το τελετουργικό, της ζήτησα την άδεια να τη φωτογραφίσω. Όπως βλέπετε, είναι εκπληκτικά γραφική φιγούρα και, πραγματικά, σε κάνει να θέλεις να τη φωτογραφίσεις. Οι ψυχές των νεκρών διψούν, λοιπόν. Και όταν πιουν, θυμούνται και μιλάνε. Δίνουν χρησμούς, μαντεύουν τα μελλούμενα, προειδοποιούν και συμβουλεύουν. Και οι ψυχές των ζωντανών; Ω, μα αυτές είναι που διψούν το περισσότερο. Και όχι για νερό ή αίμα. Γι’ αγάπη διψούν και για συγγνώμη, για παραδοχή και αναγνώριση, για φιλία και εκτίμηση, για έναν καλό λόγο και για ένα χάδι του κορμιού. Κι αυτά, δυστυχώς, δεν μπαίνουν σε ποτήρια διαφανή… ΥΓ. Στο επόμενο τεύχος θα μιλήσουμε για τα μέρη όπου «ξεδιψάνε» οι ζωντανοί: για τα φημισμένα μπαρ της Αβάνας!

Αναμνήσεις από Κούβα | 81

Αλεξία Τούλιου

ΤΗΝ ΑΝΟΙΞΗ δεν τη βρήκα τόσο στους αγρούς ή έστω σ’ έναν Μποτιτσέλι όσο σε μια μικρή Βαϊφόρο κόκκινη. Έτσι και μια μέρα, τη θάλασσα την ένιωσα κοιτάζοντας μια κεφαλή Διός. Όταν ανακαλύψουμε τις μυστικές σχέσεις των εννοιών και τις περπατήσουμε σε βάθος θα βγούμε σ’ ένα άλλου είδους ξέφωτο, που είναι η Ποίηση. Και η Ποίηση πάντοτε είναι μία, όπως ένας είναι ο ουρανός. Το ζήτημα είναι από πού βλέπει κανείς τον ουρανό.

Εγώ τον έχω δει από καταμεσίς της θάλασσας. Οδυσσέας Ελύτης, Μικρός Ναυτίλος, Είσοδος - Μυρίσαι το άριστον (ΙV)

82 | ΜΙΑ ΣΤΑΣΗ ΕΔΩ