ΕΠΑΘΛΟ τεύχος 128

www.epathlo.gr

Αλεξία Τούλιου Περι-ορισμός Στο βασίλειο του νερού Βόρειος Όλυμπος Στα μονοπάτια του Πάρνωνα 200 χρόνια από το 1821 Μουσεία & εκθέσεις στον Μοριά 2021 - I ≈ 4,00 €

#

128

Designed by Alpha in Greece

Αναβαθμίστε τον εξωτερικό σας χώρο με την πέργκολα Roma της σειράς Louvresystem® by Alpha. Δημιουργήστε ένα χώρο αρχιτεκτονικά μοντέρνο αξιοποιώντας στο μέγιστο τις φυσικές πηγές ενέργειας. Το Louvresystem® Roma παρέχει την καλύτερη προστασία από τα καιρικά φαινόμενα.

Ιδιοκτήτρια-εκδότρια: Γεωργία Ντόκου Αρχισυνταξία: Θάλεια Νουάρου Δημιουργικό-Layout: Γιάννης Σουλτανίδης www.positive.net.gr Διαφήμιση: Γεωργία Ντόκου Δημήτριος Σελλής www.airon.gr

20 12

30

Συντακτική ομάδα: Νίκος Γαλάνης Αναστασία Γέωργα Έλενα Κολλάτου Νίνα Κουλετάκη Μάρω Κουρή Θάλεια Νουάρου Δημοσθένης Τσαπάρας Επιμέλεια - διορθώσεις: Θάλεια Νουάρου Σ’ αυτό το τεύχος συνεργάστηκαν οι φωτογράφοι: Έλενα Κολλάτου Μάρω Κουρή Λεωνίδας Τούμπανος Κατερίνα Τατσοπούλου Αλεξία Τούλιου Νίκος Υφαντής Επεξεργασία εικόνας: Γιάννης Πουλημένος

9 Αντί Επάθλου ●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●● 12 Αλεξία Τούλιου. Ένα απρόσμενο ταξίδι ●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●● 20 Περί-ορισμός. Τα γκράφιτι στο τοπίο της πόλης ●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●● 30 Στο βασίλειο του νερού. Η άγνωστη Δυτική Αιτολοακαρνανία ●●●●●●●●●●● 40 Βόρειος Όλυμπος. «Άφεμα» στο βουνό των θεών ●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●● 48 Στα μονοπάτια του Πάρνωνα. Πεζοπορώντας στο φιλόξενο βουνό ●●●●●● 60 200 χρόνια από την Ελληνική Επανάσταση.

Μουσεία και εκθέσεις στον Μοριά ●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●● 70 Ο περιπλανώμενος Σαμαρείτης ●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●● 72 ΣΥΝΤΑΓΕΣ: Λαχανοντολμάδες με μπακαλιάρο και πλιγούρι ●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●● Χταπόδι καπαμά με μελιτζάνες στη γάστρα ●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●● 78 ΑΝΑΔΡΟΜΕΣ: Νίκος Καρούζος. Στη μοναχική χώρα της ποίησης ●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●● 82 Μια στάση εδώ ●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●● Εξώφυλλο: Μάρω Κουρή. Ο Simple G τιμά το βιβλίο, στην οδό Μεγάλου Αλεξάνδρου 2, στο Μεταξουργείο. ΔΙΜΗΝΙΑΙΑ ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ // Κωδ. ΕΛΤΑ: 5167 Απαγορεύεται οποιαδήποτε αναδημοσίευση ή αναπαραγωγή ύλης του περιοδικού χωρίς προηγούμενη έγγραφη άδεια του εκδότη.

6

Εκτύπωση: Χαϊδεμένος Α.Ε.Β.Ε. www.haidemenos.gr

ΕΔΡΑ: Μιδέας 5, ΤΚ. 21055 Αγία Τριάδα Αργολίδας Τηλ.27520 45095, 99700 Fax. 27520 45096 e-mail: info@epathlo.gr ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ (ετήσιες) Ιδιωτών: 20,00 € Επιχειρήσεων, Νομικών προσώπων & Εξωτερικού: 50,00 € Ο.Τ.Α.: 65,00 € Εθνική Τράπεζα: 427 / 00523295 Πειραιώς: 5500018321433 Συνδρομές: Φρόσω Αγγελοπούλου, Γιώτα Μπούνου

Tα πάντα εν μέτρω, χωρίς υπερβολή

www.papantonis.gr Papantonis-winery /

info@papantonis.gr @papantoniswinery, +30 27510 23620

Θάλεια Νουάρου

Π

ώς θα ‘ταν η πόλη χωρίς τις ζωγραφιές της; Κοιτάτε ποτέ τους τοίχους της; Μπορεί να μας ελευθερώνει το ίδιο που μας περι-ορίζει; Πώς πεθαίνουν οι ποιητές και πόσο ελεύθεροι είμαστε τελικά …μέσα; Υπάρχουν μισάνθρωποι και σε ποια παγίδα πέφτουν; Πώς προσευχόμαστε και πού συναντάμε τον θεό; Γιατί είναι λυπημένος ο Κολοκοτρώνης; Πού είναι εκείνο το σπίτι στη θάλασσα και πώς θα μεγαλώσουν τούτα τα παιδιά; Πώς ήταν η ζωή χωρίς τη μάσκα; Πώς ήταν με την αγκαλιά; Πώς θα ήταν ο κόσμος χωρίς τα social media; Χωρίς το κινητό; Μας ελέγχουν ή τους ελέγχουμε; Άσπρο ή μαύρο; Είναι το φως και το πανί, ή σκιές που διαστρεβλώνουν την αλήθεια; Και θα ‘ρθει, τελικά, ο καιρός που οι επαναστάσεις θα αγαπούν να υπάρχουν; Γιατί είναι μοναχικοί οι ποιητές; Μπορείς να μπεις στον ίδιο ποταμό δύο φορές και πού τελειώνει το ταξίδι; Γίνεται να υπερνικήσεις τη φθορά; Κι αν κάπου στην έρημο κρύβεται ένα πηγάδι, εσείς πού το εντοπίζετε; Θα περάσει κι αυτό; Και τι θα αφήσει πίσω του; Δεν έχω τις απαντήσεις και τα ερεθίσματα ολοένα και λιγοστεύουν. Αναζητήστε τις…

ΑΝΤΙ ΕΠΑΘΛΟΥ

εντός. Σ’ αυτούς που αντιλαμβάνονται τα πράγματα διαφορετικά. Στους ποιητές, στους βοσκούς, στο παρελθόν και στ’ άστρα… «Γι’ αυτό είχε φτιαχτεί για να πετάξει, μα εσύ δεν τ’ άφησες ποτέ. Έμεινες πάντα παιδί», έγραφε η Αλεξία στο κορίτσι με το μπαλόνι. Γι’ αυτό κι εγώ θα πάω πίσω, μακριά, στην παιδική μου ζωγραφιά, την πολύχρωμη πόλη μου, που ‘χε και μπαλόνια, και ποδήλατα, και καλλιτέχνες και ταξιδιώτες κι απλούς περαστικούς. Είχε μαγαζιά, πολύχρωμα χαλιά, ρούχα και φαγητά. Ανθρώπους χαρούμενους, ανέμελους, ερωτευμένους. Ανθρώπους με ψυχή και πολλά ακόμα παιδιά.

– Και τι θα σου ‘λεγε εκείνο το παιδί; – Θέλεις να αλλάξουμε τον κόσμο; Θα γίνουμε καλύτεροι απ’ αυτούς. Θα τους πείσουμε πως σαν τον έρωτα δεν έχει και πως το καλό πάντα νικά.

– Και τι θα του ‘λεγες εσύ; – Η ζωή είναι πολύ πιο μικρή απ’ όσο φαντάζεσαι. Όλα έχουν ένα τέλος κι αυτό δεν είναι όσο τρομακτικό μπορεί ν’ ακούγεται. Στην ουσία τίποτα δεν τελειώνει, τα πάντα απλώς μεταβάλλονται κι αν σταματήσουν, θα χαθούν. Χαμογέλα, ερωτεύσου, πολέμησε. Ζήσε, άδραξε, προχώρα. Πίστευε στα θαύματα, αγάπα και μοιράσου. Να φροντίζεις το σώμα σου και πάντα να το ακούς. Γνωρίζει περισσότερα απ’ όσα μπορείς να φανταστείς. Να πετάς, να αφήνεις και να αφήνεσαι. Να δημιουργείς Χώρο. Να μην ξοδεύεσαι. Να μη φοβάσαι. Να γίνεις η καλύτερη εκδοχή σου.

–Κι ύστερα; – Ύστερα, θα διάβαζα Καρούζο: «Να μην ειρηνεύεις ανώφελα. Να μην πολεμάς επίσης ανώφελα. Να αγαπάς τον ήλιο, μα όχι σαν θεότητα. Να αποστρέφεσαι τη σελήνη σαν έδαφος. Να πηγαίνεις καμιά φορά στην εκκλησία, δε χάνεις και τίποτα. Να θυμάσαι λιγάκι τον θάνατο, μα όχι σαν θάνατο. Να βλέπεις τη ματαιότητα και της ιδέας της ματαιότητας. Να λες Έλληνας και να αισθάνεσαι άλλην ομορφιά, να μη νιώθεις ελληνικότητα. Να στοχάζεσαι πέρα από τους στοχασμούς σου. Να μην ξεχνάς την ύπαρξη του Ανύπαρχτου. Να τα διαβάζεις κάθε μέρα τούτα». Νίκος Καρούζος | Στον Ηλία Πετρόπουλο.

9

Πόρτες πάνελ, παράθυρα αλουµινίου-σιδήρου, θωρακισµένες, εσωτερικές Πέργκολες αλουµινίου - σιδήρου, Στέγαστρα, Αντιηλιακά σκιάδια

Κάγκελα αλουµινίου σιδήρου - ΙΝΟΧ

Αλεξία Τούλιου

Ένα απρόσμενο ταξίδι… «Κάτι απροσδόκητα γνώριμο πάντα θα με γυρίζει εδώ, σε αυτή την πλατεία, σε αυτό τον πλάτανο. Μοναχική, όπως ο ποιητής, θα φαντάζομαι αραχνοΰφαντα πως δένομαι μαζί του και αφουγκράζομαι κάτω από τη μεγάλη τρύπα στον κορμό, αυτί ανθρώπινο θαρρείς, ν’ ακούσω όσα άκουσε, να μάθω όσα ξέρει. Στην τόση ησυχία θα κάθομαι δίπλα του, στωικά θα σχηματίζω μία σμαραγδένια καρδιά στη θέση του Αϊ Γιάννη, ένα πειρατικό καράβι να σαλπάρει και θα αλλάζω μαζί του. Χρυσή το φθινόπωρο, λευκή τον χιονιά και αιθέρια το θέρος. Κι όταν ο άνεμος βαλθεί να μας κλονίσει, εγώ πάνω του θα κρατηθώ, γιατί τα δέντρα όσο κι αν λυγάν πάντα πατρίδα θα ‘ναι».

Θάλεια Νουάρου

Αλεξία Τούλιου, Νίκος Υφαντής

Α

υτές τις λέξεις διάλεξε η Αλεξία να αποχαιρετήσει μέσα από τις σελίδες του περιοδικού, στο τελευταίο τεύχος, μόλις το περασμένο καλοκαίρι. Και εκεί επέστρεψε, στη Γλυφάδα Δωρίδας, τόπο του αγαπημένου της Νίκου Υφαντή. Εκεί... συντροφιά με τους γλάρους, στο επίμονο μπλε «που ορίζοντα δεν λογάει…» «Είθισται κάτι καινούργιο να πηγάζει» Λυρική, ποιητική, χειμαρρώδης, ζωγράφιζε κόσμους επικούς μες την αχαλίνωτη φαντασία της. Άγγελοι, νεράιδες, στοιχειά και φασαριόζες μάγισσες, παιδικά παιχνίδια και μυθικά πλάσματα ζωντάνευαν μέσα από τις αφηγήσεις της. Καθένα της ταξίδι κι ένα περίτεχνο κράμα παραμυθιού και αλήθειας που μας μετέφερε σε κόσμους ονειρικούς. «Το ταξίδι θέλω να το ζω με όλη του τη δυναμική, μα συχνά αρνούμαι να συλλέγω από πριν πληροφορίες για τον προορισμό μου. Κάθε τόπος να είναι λευκός καμβάς, που 12

ΑΦΙΕΡΩΜΑ / Ένα απρόσμενο ταξίδι

«Στο ταξίδι πρέπει να ξεχνάς πώς βλέπεις, για ν’ αρχίσεις τελικά να βλέπεις».

13

«Στον πόνο και στη θύμησή σου τα μεγέθη αλλάζουν, μεγαλώνουν και σ’ απομακρύνουν μέχρι που το βλέμμα χάνεται και η μυρωδιά ξεθωριάζει. Δεν μου μένει τίποτα άλλο παρά η παρηγοριά του βρεγμένου χώματος που θα με συντροφεύει στο πιο μακρινό ταξίδι». 575, Εκδόσεις Το Δόντι. Πρωταγωνίστρια και σκηνοθέτης σε ένα από τα concept που φωτογράφιζαν με τον σύντροφό της, Νίκο Υφαντή.

«Αυτό που με γοητεύει περισσότερο είναι το ανθρώπινο στοιχείο ή έστω η υποψία του». Η κόρη της Λήδα, στην οποία είχε αφιερωθεί σχεδόν ολοκληρωτικά.

14

τμηματικά θα καταλήξει σ’ ένα ακόμη έργο τέχνης. Ένα έργο γεμάτο αντιθέσεις και όρια δυσδιάκριτα μεταξύ παραμυθιού και αλήθειας. Ένας πίνακας όπου σκοτεινά απόκοσμα όντα συγχρωτίζονται με ανθρώπους φωτεινούς σε ξέφρενη γιορτή», γράφει σε ένα από τα πρώτα της οδοιπορικά στη Χάρμαινα, τη συνοικία των Ταμπάκηδων της Άμφισσας. «Όταν βλέπεις μάτια καθαρά, πρέπει να αφήνεσαι», θα πει αμέσως παρακάτω… Κάτι απροσδόκητα γνώριμο με έφερε κι εμένα κοντά της, το καλοκαίρι του 2012 στην Επίδαυρο. Η φωτογραφία της είχε επιλεχθεί ανάμεσα στις δέκα καλύτερες που θα παρουσιάζαμε στην έκθεση «Μοριάς, Άνθρωπος και περιβάλλον». Παρά την εξαιρετική της πένα και το πνεύμα της – που αποτυπώνεται εξίσου εκπληκτικά και στη φωτογραφία της – η Αλεξία αρνήθηκε αρχικά την πρόταση συνεργασίας μας. Τι κι αν είχε ήδη βραβευθεί για διήγημά της σε λογοτεχνικό περιοδικό και διατηρούσε στήλη σε εφημερίδα της Πάτρας, πίστευε πως δεν θα τα καταφέρει. Έμοιαζε πως αγνοούσε το ταλέντο της. Αργότερα κατάλαβα πως η έπαρση ήταν άγνωστη λέξη στο λεξιλόγιο της Αλεξίας, που απέφευγε να δημοσιοποιεί την όποια καλλιτεχνική της επιτυχία ή διάκριση. «Ως αφανείς ήρωες δεν αξιώνουμε τιμές, μα εντέλει εκτιμούμε και αποζητούμε την ομολογουμένως φθαρτή, μα τόσο συναρπαστική θνητή μας διαδρομή», γράφει στο οδοιπορικό τους στα Βαρδούσια. «Είθισται κάτι καινούργιο να πηγάζει, να έχει απαρχή», ξεκινούσε εκείνο το ταξίδι, με συνοδοιπόρο, φυσικά, τον Νίκο, τον άνθρωπο που έφερε τα

πάνω κάτω στη ζωή της και την έπεισε να ξεκινήσουν μαζί να (μας) ταξιδεύουν. Σαν άλλος Ελύτης, δεν άντεχε τα παράθυρα χωρίς θέα η Αλεξία, και κάπως έτσι, ένας έρωτας μυθιστορηματικός γεννιέται και επισημοποιείται με τον γάμο τους στη Σύμη, το καλοκαίρι του 2015. «Σε ταξιδεύω μόνο μες στην αγκαλιά μου. Δεν θέλω ταξίδια με μεγάλα πλοία. Φοβάμαι μη βουλιάξει η αγάπη μας», γράφει στο φωτογραφικό λεύκωμα, 575, που εκδόθηκε το 2017 με φωτογραφίες του Νίκου και κείμενα - λεζάντες της Αλεξίας. «Ψηλώνει η ψυχή κάθε φορά που ανεβαίνει τις σκάλες. Είναι που εκεί στην κορυφή κρύβεται ένα «σ’ αγαπώ» γι’ αυτήν», γράφει πιο κάτω, σε φωτογραφία που την απεικονίζει να ανεβαίνει τα σκαλιά της Πάτρας… «Θυμάμαι ένα μελαχρινό κοριτσάκι να κατεβαίνει με δρασκελιές στη μαρμάρινη σκάλα του σπιτιού της για να βρεθεί ξανά και ξανά στην παιδική χαρά, εκεί στη μεγάλη πλατεία, στα Ψηλαλώνια, δύο λεπτά δρόμος. Γυναίκα πια, θα ανέβω πάνω στην ξύλινη κούνια. Με τα μάτια κλειστά θα αναπολήσω εικόνες που χαράχτηκαν στην παιδική μου ψυχή και με το σιγανό λίκνισμά μου θα καλοδεχτώ στο πρόσωπό μου την πνοή όσων χάθηκαν για πάντα», γράφει για την ιδιαίτερη πατρίδα της, σε ένα εξαιρετικό κείμενο με τον αποδημητικό τίτλο «Καρνάβαλου και Καραγκιόζη γωνία». Πνεύμα καλλιτεχνικό και ανήσυχο, η Αλεξία δεν θα μπορούσε να μην μετέχει στα πολιτιστικά δρώμενα της πόλης. Οργανωτικό μέλος στο φεστιβάλ Μέρες Φωτογραφίας, εξέλισσε διαρκώς το φωτογραφικό της ταλέντο μέσα από τη Φωτογραφική Λέσχη Ηδύφως. «Αυτό που με γοητεύει περισσότερο είναι το ανθρώπινο στοιχείο ή έστω η παρουσία του» δηλώνει σε συνέντευξή της στην εφημερίδα Πελοπόννησος. «Θέλω να έχω την ικανότητα να ξεκαθαρίζω και να αποτυπώνω κάδρα και στιγμές της πραγματικότητας που παραπέμπουν όμως σε μια άλλη διάσταση πέρα απ’ αυτή, διεγείροντας συναισθήματα. Στην πραγματικότητα, αναζητώ τη μαγεία και όχι την πραγματικότητα», εξομολογείται παρακάτω η Αλεξία που ξεκίνησε να φωτογραφίζει «επειδή ήταν γραμμένο στα άστρα». Αγαπούσε τον Μοντιλιάνι, την Άρμπους, τον Κιούμπρικ κι είχε προλάβει να πραγματοποιήσει δύο ατομικές εκθέσεις στην ιδιαίτερη πατρίδα της. Ως ένα εξαιρετικά ευαίσθητο πλάσμα, η Πάτρα που τόσο αγάπησε δεν έπαψε ωστόσο να την πονά. «Αν έχεις γεννηθεί σε τούτο τον τόπο ξέρεις τι σημαίνει να σιωπούν τέτοια μέρη… Πεθαίνει η ανεμελιά, ΑΦΙΕΡΩΜΑ / Ένα απρόσμενο ταξίδι

«Πήρα λοιπόν τον δρόμο του Θεού, να δω πρώτος το θαύμα...» Ο πατέρας της Αλεξίας

15

«Με παρακινεί η δύναμη της εικόνας και όχι η αθανασία μίας και μοναδικής ανεπανάληπτης στιγμής».

φιμώνεται η αγνή χαρά στην υποκρισία της επιβαλλόμενης διασκέδασης. Ακόμα και ο παιδότοπος έχει αλλάξει, όπως και η διαπαιδαγώγηση, και είναι πιο περιέργως προστατευτικά επικίνδυνος. Εκεί έφαγα τα μούτρα μου, έπαιξα γυαλένια με τους φίλους μου, είχα τα πρώτα μου μπουγέλα, το πρώτο μου φλερτ και αν όπως λεν πατρίδα είναι τα παιδικά σου όνειρα τότε δεν έχω πια… πατρίδα», γράφει στο κλείσιμο του αφιερώματος, με εκείνον τον αφοπλιστικό της τρόπο, που συγκινούσε βαθιά. Ψυχή βαθιά ήταν η Αλεξία, αυτό ακριβώς που περιέγραφε, ένας άνθρωπος ολόκληρος, γεμάτος απ’ την ολότητα του «Είναι» του – του «Εγώ» και του «Εσύ» – ένα τέλειο κεφαλαίο ωμέγα: «Σύμβολο απείρου στον αντικατοπτρισμό του, μα και κύκλος ανοιχτός για να μπορεί η μνήμη να πηγαινοέρχεται στον χώρο και τον χρόνο», όπως χαρακτηριστικά γράφει για την παραλία της Βοϊδοκοιλιάς. Με μια σπάνια εσωτερικότητα, βαθιά γνώση της ανθρώπινης φύσης και της διττότητας των πραγμάτων, είχε να πει πολλά, χωρίς ποτέ να χάνει το χιούμορ, την παιδικότητα, αλλά και τη μεστότητα του λόγου της. Το ταξίδι, άλλωστε, ήταν μόνο η αφορμή για να διατυπώσει βαθύτερες αλήθειες, πικρές μα και γλυκές, αγγίζοντας τις πάντα με 16

τρυφερότητα. «Ένας υπόκωφος κανονιοβολισμός μόνο για μένα θα ναι η ευγνωμοσύνη μου για την παραμονή και τη συνενοχή μου σε αυτόν τον μικρό καθημερινό θάνατο», γράφει στην εγκαταλειμμένη Βάθεια. Επηρεασμένη από τον Καραγάτση, τον Καρκαβίτσα, τον Παπαδιαμάντη, ήταν τόσο συναρπαστική μες στην τραγικότητα της γραφή της, όσο κι η ίδια η ζωή. Είχε αυτή τη μαγική ικανότητα, να αγγίζει το «μέσα», να αφουγκράζεται το συλλογικό ασυνείδητο και να το επικοινωνεί μοναδικά· μάγισσα την αποκαλούσα: «Θα έρθει η εποχή που επαναστάσεις θα αγαπούν πιο πολύ να υπάρχουν και – πώς αλλιώς – αφού η άνοιξη είναι από μόνη της μία ολοκληρωμένη επανάσταση», έγραφε πέρσι στην Ορεινή Αιγιάλεια. «Τι με κοιτάς; Σηκώνω τα βάρη μιας ζωής…» «Οι πόλεις πρέπει να έχουνε επίπεδα, πάνω και κάτω, όπως η ζωή. Να έχουν ένα μέρος να κρυφτούν τα μυστικά αλλά και σκάλες, πολλές σκάλες, για να κρατάνε επαφή», γράφει πάλι στη Χάρμαινα, παρότι η ίδια κράτησε μυστική από όλους μας τη νόσο που την ταλαιπωρούσε επί χρόνια, ενώ αρνήθηκε πεισματικά να λάβει οποιαδήποτε θεραπεία γι’ αυτήν. Ανατρεπτική, αντιφατική κι ανυπότακτη, ήθελε να ζήσει Ελεύθερη: «Είναι σχεδόν ύβρις να πατάς τέτοιους τόπους. Μόνο στ’ αμόλυντα πλάσματα αξίζει τόση ελευθερία, γι’ αυτό κι εγώ περπατώ σταθερά στον δρόμο που χαράζει το κάτουρο της γίδας», γράφει στον Μαλέα. Και αν για τον μέσο άνθρωπο αυτή η στάση είναι ακατανόητη, η Αλεξία δίνει και πάλι την απάντηση: «Μα πως γίνεται πάντα, να αντιλαμβάνομαι

αλλιώς τα πάντα;» «Τι με κοιτάς; Σηκώνω τα βάρη μιας ζωής…», διαβάζω σε μια ακόμη απ’ τις λεζάντες της. Περήφανη, με υπερβολική αξιοπρέπεια, δεν αποκάλυψε ποτέ το πρόβλημα της υγείας της κι ουδέποτε το χρησιμοποίησε ως δικαιολογία για οτιδήποτε. Στο κρεβάτι του νοσοκομείου, μέχρι πριν το τέλος, σχεδιάζαμε το επόμενο θέμα. Με σπουδές στον ελληνικό πολιτισμό, πηγαία αίσθηση της τέχνης, γεμάτη σεβασμό και πάθος για ό,τι έκανε, η Αλεξία ήταν τόσο ξεχωριστή όσο αναντικατάστατη. Έγραψαν γι’ αυτήν πως ήταν όμορφη – και πράγματι ήταν – μα ίσως ν’ αγνοούν αυτό που η ίδια ομολογεί, πως «θέλει μόχθο η ομορφιά να θρέψει…» «Είναι λοιπόν αυτή η ανθρώπινη απουσία που θαυματουργεί στη φύση. Ο χειμώνας άλλωστε δεν υπόσχεται κοσμικές διασκεδάσεις, μόνο το ΑΦΙΕΡΩΜΑ / Ένα απρόσμενο ταξίδι

«Στον Παράδεισο έχω σημαδέψει ένα νησί Απαράλλαχτο εσύ κι ένα σπίτι στη θάλασσα Με κρεβάτι μεγάλο και πόρτα μικρή Έχω ρίξει μες στ’ άπατα μιαν ηχώ Να κοιτάζομαι κάθε πρωί που ξυπνώ Να σε βλέπω μισή να περνάς στο νερό και μισή να σε κλαίω μες στον Παράδεισο». Από Το Μονόγραμμα του Ελύτη. Ο Νίκος στον φάρο του Μαλέα.

17

από κορονοϊό, ενώ νοσηλευόταν για διαφορετική αιτία. Ατυχία ή εγκληματική αμέλεια; Σκέφτομαι και θυμώνω. Μια, έτσι κι αλλιώς τραγική είδηση, αποκτά άλλη βαρύτητα όταν αυτός ο άνθρωπος σου είναι οικείος, έχει σάρκα και οστά. Η Αλεξία ήταν μητέρα, σύντροφος, κόρη, συνεργάτης, αγαπημένη, με ποιότητες σπάνιες και εξαιρετικές. Σκέφτομαι πως υπό διαφορετικές συνθήκες, σε άλλη χώρα, σε άλλη ζωή, σε ένα σύμπαν παράλληλο, θα μπορούσε να ‘ταν διάσημη συγγραφέας κι οι φωτογραφίες της να φιλοξενούταν σε μουσεία. Τι σημασία έχει; Λέω μέσα μου. Αγάπησε κι αγαπήθηκε, μοιράστηκε απλόχερα ένα σωρό κείμενα, ποιήματα, χιλιάδες εικόνες – κι όπως η ίδια γράφει – το να μοιράζεσαι είναι το βασικό συστατικό της επίγειας ευτυχίας.

«Θέλω να ταξιδέψω μαζί με τον άντρα μου, όσο γίνεται περισσότερο και να φωτογραφίζουμε το διαφορετικό». Από ταξίδι τους στην Κων/πολη.

Στο ακρωτήρι της ψυχής

Λήδα.

απόλυτο της αγνότητας και της καθημερινότητας μίας σχηματοποιημένης πέτρας. Η άνοιξη δεν αργεί. Μέχρι τότε, βουνά, ποτάμια, γεφύρια και χωριά απογυμνώνονται για μία και μόνο αληθινή αποτύπωση. Και είναι αυτή η στιγμή που η σιωπή ξεσπά στην πιο ηχηρή συγκίνηση», γράφει στον Ασπροπόταμο, κι η ξαφνική είδηση του θανάτου της προκάλεσε σε όλους μας αυτό που περιγράφει· σοκ κι απέραντη θλίψη. Σε έναν ήδη πολύ επιβαρυμένο ψυχικά χειμώνα, όπου ο θάνατος μας έγινε συνήθεια, ακόμη ένας νέος άνθρωπος, με σοβαρό υποκείμενο νόσημα, έφυγε ανάμεσα σε τόσους άλλους 18

«Μπορείς να μπεις στο ίδιο ποτάμι δύο φορές;» αναρωτιέται μες στο νεκρομαντείο του Αχέροντα. Την απασχολούσε η μετάβαση, το «μετά» και στον θάνατο έβλεπε γαλήνη… Στον Μαλέα, Το ακρωτήρι της Ψυχής, μοιράστηκε μαζί μας ένα από τα πιο λυρικά της κείμενα – την ίδια την ψυχή της: «Κάτω από τα άστρα στην Αγία Ειρήνη ένιωσα θεός, σαν είδα την καλοσύνη μέσα μου, και τώρα, φοβισμένη σαύρα, προσπαθώ να χωρέσω την ασημαντότητα της ύπαρξής μου στις στριμωγμένες πέτρες. Ο ήλιος φωτίζει ένα χαμολούλουδο δίπλα μου. Είναι όμορφο και παράταιρο σε όλη τη σκηνοθεσία, μα ικανό να μου στρέψει το βλέμμα προς τα πάνω. Μια ξύλινη λευκή σκάλα έχει τοποθετηθεί παράδοξα ανάμεσα σε βράχια και

ουρανό. Θαρρείς και κάποιος θέλει να δείξει τον δρόμο της γαλήνης στις ψυχές που χάθηκαν για πάντα εδώ. Σηκώνομαι και στέκομαι ένα βήμα πριν από το κενό. Επιθυμώ να γίνω ορατή από τον παραμορφωτικό βυθό, μήπως και βοηθήσω στη μετάβαση αυτή. Στο μυαλό μου έρχεται η εικόνα από τα λόγια της πλώρης του Καρκαβίτσα, όταν ένας μάγος στέλνει το πιο κακό στοιχειό στο κέντρο αυτής της θάλασσας. Στέλνω κι εγώ μακριά κάθε ίχνος φόβου και, σαν τον Οδοιπόρο του Φρίντριχ, γίνομαι ο κυρίαρχος του τοπίου και αρνούμαι να υποταχθώ, να φύγω….»

«Το έμπειρο μάτι του φωτογράφου θυμίζει αυτό της γάτας. Και οι δύο μπορούν να δουν πράγματα που ο κόσμος αγνοεί». Αυτοπορταίτο της Αλεξίας.

Θυμάμαι πόσο πολύ ήθελε να πάει στην Ιθάκη. Από παιδί αγωνιούσε γι’ αυτήν – έτσι γράφει – κι ας ήξερε πως επινοήθηκε από έναν ποιητή, μόνο για το ταξίδι: «Στις μικρές ανάπαυλες του μυαλού, από τον Κύκλωπα στους Λαιστρυγόνες, το μάτι ταξίδευε στη γυναίκα της ελαιογραφίας που κρεμόταν από πάνω μου. Πάντα με βήμα μεγάλο, ανοιχτό, κοντοζύγωνε την άκρη του πίνακα κι όμως δεν έφευγε ποτέ. Κάπως έτσι και εγώ δεν φεύγω ποτέ οριστικά, γιατί σε κάθε ταξίδι ξέρω καλά τι θέλω να αφήσω πίσω μου, αλλά όχι τι θέλω να βρω» γράφει για την Ιθάκη. Καλό ταξίδι, λοιπόν, Αλεξία μου. Έτσι ακριβώς θα σε φαντάζομαι, μυθική βασίλισσα της Ιθάκης. Και κάτι απροσδόκητα γνώριμο πάντα θα γυρίζει κι εμένα εδώ, στις λέξεις και στις εικόνες σου, βαθιά στην ιεροσύνη της ύπαρξης. Άλλωστε, όπως λες κι εσύ, «ποιος θα μου πει με βεβαιότητα πού καταλήγει αυτό το χώμα και ποια ιερή δύναμη σκεπάζει το διάβα μας;»

«Στο αμαρτωλό σμίξιμο του φθινοπώρου και της βροχής γεννιούνται οι διάφανοι. Τιμωρημένα πλάσματα, ανείδωτα, με μοίρα τραγική ν’ αντανακλούν τους άλλους στη ζωή. Μια από αυτούς κι εγώ, ρευστή και ασυμμάζευτη επέλεξα τον άνεμο να αγαπώ, προσμένοντας βαλς ειδυλλιακό. Μα ο άνεμος σώμα δικό του δεν ορίζει». Απόσπασμα από το ανέκδοτο ποίημα της Αλεξίας, Διάφανη. Οι δυο τους στο νεκρομαντείο του Αχέροντα.

Ένα απρόσμενο ταξίδι

Περί-ορισμός Τα γκράφιτι στο τοπίο της πόλης Μάρω Κουρή

20

Μάρω και Ηλέην Κουρή

Στολισμένο ΚΑΦΑΟ OTE από τον Mitts.

21

Ένας ακόμη σούπερ ήρωας κι η ξεχασμένη μας αθωότητα, απο τον STMTS στα Εξάρχεια.

«Αν θέλετε να μάθετε για μια πόλη, κοιτάξτε τoυς τοίχους της», έχει δηλώσει ο iNO, Έλληνας καλλιτέχνης της street art. Μια βόλτα στην πόλη, μαζί με τους περιορισμούς μας κατά τη διάρκεια αυτής της παράξενης εποχής, μας δίνει την ευκαιρία να προσδιορίσουμε τον εαυτό – και τα περί αυτού – μέσα από το καθρέφτισμά μας στην τέχνη του δρόμου. Μια βόλτα στην Αθήνα «Έλα να πάμε μια βόλτα στην Αθήνα, χωρίς πυξίδα, στα χαμένα, γέμισε ο κόσμος γεγονότα, μα εγώ σκεφτόμουν πάλι εσένα...», χαράσσω τους στίχους της Λίνας Νικολακοπούλου για να εκφράσω τον έρωτά μου, εμπλουτίζοντας κι εγώ αυτό το μεγάλο, πρωτότυπο – και αμφιλεγόμενο για πολλούς – μουσείο των δρόμων της πόλης. Ένα μουσείο ανοιχτό, εφήμερο, γι’ αυτό και πάντοτε επίκαιρο, το οποίο «εκθέτει» μηνύματα, άλλοτε προσωπικά και άλλοτε μιας ολόκληρης κοινωνίας. Μηνύματα συναισθηματικά, ψυχικά, πολιτικά, κοινωνικά, εικαστικά, οικονομικά. Είναι το μουσείο της έκφρασης μιας ολόκληρης γενιάς, και η ανάγκη τους για επικοινωνία που γεννά αυτή την τέχνη. Από το κέντρο της πόλης μέχρι και τo τετράγωνο της γειτονιάς μας, όπου σταθείς κι όπου βρεθείς, κάτι θα διαβάσεις, κάποια ζωγραφιά ατενίζεις... «Χωρίς τις ζωγραφιές η πόλη θα ήταν άδεια, γκρίζα, σαν τις πολυκατοικίες...», λέει η έφηβη κόρη μου, Ηλέην, που με διαφωτίζει σχετικά με τους «γκραφιτάδες», τις «ταγκιές» και τα συνθήματα. Και επειδή έμαθα στη ζωή να ακολουθώ τα παιδιά και τις ιδέες τους, είπαμε να εξερευνήσουμε μαζί τις ζωγραφιές και τα μηνύματα της πόλης, φωτογραφίζοντάς την. Τι πιο ωραίο για μια αληθινά βαθιά σύνδεση μέσα στον τόπο και μαζί με τα παιδιά, ορίζοντας εμάς και ό,τι μας περί-ορίζει. «Ζήσε», «χαμογέλα», «δώσε τόπο στην οργή», «αγάπη μόνο», μερικά από τα πολύχρωμα μηνύματα που ομορφαίνουν την πόλη και εμάς. Προσωπογραφίες σε τοίχους, 22

«Praying for us». Η… ανάποδη προσευχή του Ντύρερ στην Ομόνοια. Από τους φοιτητές της ΑΣΚΤ, Μανώλη Αναστασάκο & τους αδελφούς Δημήτρη, Μπάμπη & Θανάση Κρέτση, σε συνεργασία με το Υπ. Περιβάλλοντος.

δακρυσμένα μάτια που σε κοιτούν στις γκρίζες γκαραζόπορτες, ή δίπλα από σωληνώσεις. Τα αντιαισθητικά κουτιά της ΔΕΗ μεταμορφώνονται σε παλέτες. Γιγάντια χέρια που σμίγουν, που προσεύχονται, που προσφέρουν, ή βαστούν λουλούδια, ο «Μυστικός Δείπνος» στο Γκάζι, ανάσες τέχνης στο παρόν μας. Εισπνοή. Πολύχρωμα βαγόνια με ιερογλυφικά, μεταμορφωμένοι γιγάντιοι φθαρμένοι τοίχοι, τρυφερά σχεδιασμένα ζώα δίπλα στο διαχρονικό: «Χωρίς συναίνεση είναι βιασμός» και στις ζωγραφιές της αθωότητας. Εικόνες που ενισχύουν την διαφορετικότητα και «δικαιώνουν» κάθε ψυχή, κάθε πολίτη, μέσα από τους τοίχους του αστικού τοπίου και μας συνδέουν με το παιδί μέσα μας. Ολόκληρη η επικαιρότητα θαρρείς εδώ, ό,τι μας πονά, μας δίνει χαρά ή μας προβληματίζει... Τα παιδιά ζωγραφίζουν στους τοίχους Αφορμή, έμπνευση και κίνητρό γι’ αυτόν τον διαφορετικό περίπατο ήταν η Καλλιόπη Κουντούρη, Δρ. Ιστορίας της Τέχνης, αρχαιολόγος και εκπαιδευτικός. Είναι η γυναίκα που με έβαλε στον κόσμο τον γκράφιτι, που προσπαθεί να πείσει τον Δήμο Αθηναίων πως όλα αυτά χρειάζεται να μείνουν σαν προστατευόμενα στοιχεία, και η πλέον κατάλληλη να μας διαφωτίσει σχετικά με αυτό το τόσο πολύπλοκο – μα και τόσο ενδιαφέρον θέμα. Τι είναι, πώς ορίζεται δηλαδή το γκράφιτι ΑΦΙΕΡΩΜΑ / Το γκράφιτι στο τοπίο της πόλης

«Expiration Date». Έργο του Simple G που δημιουργήθηκε στο πλαίσιο του φεστιβάλ Petit Paris d’ Athenes στον Σταθμό Λαρίσης.

23

Ο αγιογράφος Simple G, τιμά το βιβλίο στην οδό Μεγάλου Αλεξάνδρου 2, στο Μεταξουργείο.

24

και η street art στη δόκιμη ορολογία; «Είναι κλασική η σύγχυση στην ορολογία και καθόλου διευκολυντική της κατανόησης ενός πολυεπίπεδου, δαιδαλώδους αλλά και εξαιρετικά διαφωτιστικού κοινωνικοπολιτιστικού φαινομένου», μου απαντά. «Μήτρα της street art, το γκράφιτι, αρχικά κυρίως εγχάρακτο και στη σύγχρονη εποχή με χρώματα σε σπρέι, είναι ένα πανάρχαιο είδος δημόσιας γραφής. Όμως κάθε δημόσια γραφή δεν είναι γκράφιτι. Για να υπάρχει γκράφιτι, πρέπει να υπάρχει γραφή, λέξη, σχηματισμός γραμμάτων, lettering κάποιου τύπου. Από την πρώτη έκρηξη του γκράφιτι, εγγεγραμμένη στην κουλτούρα του hip-hop, τη δεκαετία του ’80, το γκράφιτι χρησιμοποιεί τόσο την τέχνη της εικόνας όσο και τη γλώσσα, είναι η στιλιστικά ενδεδυμένη γλώσσα...» Ανάλογα την πολυπλοκότητα και την αισθητική του, διαθέτει υποκατηγορίες. Έτσι έχουμε το tagging, που είναι η περίτεχνη γραφή ονόματος του δημιουργού του (writer στην ιδιόλεκτο του γκράφιτι), και το bombing, παράνομα και γι’ αυτό γρήγορα εκτελεσμένα κομμάτια, με χαμηλή στιλιστική πολυπλοκότητα και ελάχιστο χρωματισμό – συνήθως διχρωμία. Ανεβαίνοντας τα σκαλοπάτια της τέχνης αλλά και της τεχνικής, συναντάμε το Piecing, νόμιμα συνήθως κομμάτια, αυξημένης στιλιστικής πολυπλοκότητας με χρωματικό πλουραλισμό, και τέλος την Street art, που είναι η εκβλάστηση, το «τέκνο» του γκράφιτι το οποίο εξελίχτηκε, αυτονομήθηκε και κυριαρχεί, ακολουθώντας πιο αισθητικά μονοπάτια υπό την επήρεια της σύγχρονης τέχνης, των κόμικς και, γενικά, ενός «popular imagery». Πολυπολιτισμική, επιδραστικότατη, πλέον καθαρμένη από αιτιάσεις «αλητείας» και «βανδαλισμού», και ευρέως αποδεκτή, η Street art λογίζεται εδώ και καιρό ως τέχνη. Όλα αυτά, και επειδή οι ορισμοί διαυγάζουν και οριοθετούν, με επιφύλαξη για τυχόν… διχογνωμίες», διευκρινίζει η Καλλιόπη. «Σε ό,τι αφορά την ετυμολογία της λέξης, είναι από το αρχαίο ελληνικό γραφείον, μικρό μεταλλικό όργανο εγχάραξης, στο λατινικό graffire, εκ του οποίο το graffitus, πληθ. graffiti». Ρύπος ή «εξευγενισμός»; Είναι γεγονός πως τα γκράφιτι διχάζουν την κοινή γνώμη και την πολιτεία. «Από τη μία, το σύγχρονο tagging, η προσωπική τυποποιημένη υπογραφή, συνήθως ψευδώνυμο ή ακρώνυμο, ατόμου ή ομάδας, και άλλες μορφές γκράφιτι, χρησιμοποιούν μπογιές σε σπρέι, πάνω σε κάθε δυνατή επιφάνεια, δημόσια και ιδιωτική, δίχως άδεια και παραβιάζοντας τον νόμο», θα μου πει. Η νέα τάση, όπως διαβάζω, των γκράφιτι πάνω σε αρχαία μνημεία, θίγει ένα μεγάλο κομμάτι της κοινωνίας, αλλά και του πολιτισμού καταστρέφοντας τα ίδια τα γλυπτά. Η Βασιλική Μυλωνά, συντηρήτρια της Εφορείας Αρχαιοτήτων Αθηνών, επισημαίνει σχετικά: «Τα υλικά γραφής αλλοιώνουν χημικά την επιφάνεια των μνημείων, οι δε επαναλαμβανόμενες διαδικασίες καθαρισμού που απαιτούνται οδηγούν σταδιακά σε απομείωση της αρχαίας επιφάνειας. Τα υλικά γραφής είναι δύσκολα αναστρέψιμα και οι διαδικασίες απομάκρυνσής τους προκαλούν περαιτέρω φθορά στο αρχαίο υλικό. Επίσης, δεν έχουν ακόμα μελετηθεί πλήρως ως προς την επίδραση της χημικής τους σύστασης μακροπρόθεσμα επάνω στις αρχαίες επιφάνειες. Τέλος, το ίδιο το γκράφιτι ΑΦΙΕΡΩΜΑ / Το γκράφιτι στο τοπίο της πόλης

επάνω στα μνημεία αποτελεί σοβαρή αισθητική αλλοίωση της φόρμας και των επιμέρους χαρακτηριστικών τους», δηλώνει. «Η όλη συζήτηση αποτελεί αναμφισβήτητα ένα ναρκοπέδιο με συρματοπλέγματα, κοινώς ζωντανό πεδίο σφοδρών ιδεολογικών, αισθητικών και πολιτικών συγκρούσεων», θα πει η Καλλιόπη. «Ακόμη και στους ακαδημαϊκούς κύκλους, εγγράφονται συχνά αντίρροπες τάσεις, από την ενοχοποίηση - ποινικοποίηση του «κακού» tagging και τον πλήρη διαχωρισμό του από την «καλή» street art, μέχρι της πλήρους και ανεπιφύλακτης αποδοχής της, ως εκφραστικής μορφής με μοναδικότητα, ελευθερία και ατομικό ή ομαδικό αντικομφορμιστικό πνεύμα, που ενίοτε εμφανίζει και αξιοσημείωτη αισθητική αξία», υπογραμμίζει. «Υπάρχουν βέβαια και άλλες οπτικές. Ενδεικτικά αναφέρω την πρόταση μη βεβιασμένου και αδιάκριτου σβησίματος, κυρίως του tagging, πριν αποτυπωθεί για περαιτέρω κοινωνιολογική, ψυχολογική και αισθητική μελέτη. Εξαιρετικά ενδιαφέρουσα και η οραματική θέαση ενός Έλληνα διακεκριμένου αρχιτέκτονα, να υπάρξει μελλοντικά ένα scanner, που θα αποτυπώνει την ιδιάζουσα αυτή στρωματογραφία της ταυτότητας της πόλης, αλλά και ο νόμιμος προβληματισμός πολλών γιατί να θεωρείται ρύπος και βανδαλισμός το graffiti, ειδικά το λεγόμενο «dirty tagging», και όχι ο οπτικός ορυμαγδός αφισών, μπάνερ και ρεκλάμας, παντού στον αστικό ιστό, και δη στο ιστορικό κέντρο. Καταληκτικά θα λέγαμε ότι, ειδικά το θέμα: γκράφιτι και διατηρητέα - αρχαιότητες - έργα δημόσιας τέχνης, ελκύει όσο ποτέ ως ένα ανοιχτό πεδίο διαβούλευσης,

Ολόκληρη η επικαιρότητα θαρρείς εδώ, ό,τι μας πονά, μας δίνει χαρά ή μας προβληματίζει.

25

επαναπροσδιορισμού και ιχνηλάτησης της ταυτότητας της πόλης». Διαφωνίες εκφράζονται και στον αυτοπροσδιορισμό των ιδίων των δημιουργών: «Πολλοί ξεκίνησαν ως taggers, προχώρησαν σε άλλες μορφές γκράφιτι και κάποιοι κατέληξαν πλέον να αιτούν ταυτότητα ως street artists, αποκηρύσσοντας το παρελθόν ή ασκώντας το, εν κρυπτώ, παράλληλα με τις «mainstream» και χορηγούμενες δράσεις τους. Είναι αξιοσημείωτο, ότι με ολοένα αυξανόμενο ρυθμό ένα σημαντικό μέρος της street art εγγράφεται τελικά σε πλαίσιο ενός νεόκοπου «star system», με χρηματοδότηση από ιδιωτικούς και κρατικούς χορηγούς. Συχνά, στο όνομα μιας συχνά αμφιλεγόμενης στρατηγικής «αναβάθμισης», μπορεί να λειτουργήσει και ως όπλο για τον «εξευγενισμό» μιας πόλης (το λεγόμενο gentrification), όρος που εμφανίζεται και ως «αστική ανάπλαση» ή «αστική αναβάθμιση». H αξία όλων των παραπάνω, με κάποιο προβάδισμα της street art, για την αποτύπωση των προσωρινών - διαβατικών ταυτοτήτων της πόλης, της ποικιλώνυμης «κρίσης», της ανθρωπογεωγραφίας, των ιδεολογικών και οντολογικών ανησυχιών ατόμων και ομάδων, και της κριτικής ανάλυσης της σχέσης μεταξύ δημόσιου χώρου και ελευθερίας είναι ανυπέρβλητη», συμπεραίνει. Αναφορικά με το υφιστάμενο νομικό πλαίσιο: «Είναι άλλης κοπής και συντονισμένο σε τόνο άλλων εποχών. Φαντάζει πεπερασμένο από την ίδια την πραγματικότητα και χρήζει αναθεώρησης, όπως και η στείρα νομικίστικη προσέγγιση στο θέμα. Άμεση απαίτηση η εκπαίδευση, από το Δημοτικό, σε ζητήματα ατομικής και συλλογικής έκφρασης, δημόσιου χώρου και πολιτιστικής κληρονομιάς, για την τροχοδρόμηση της έκφρασης και της ενεργητικότητας σε άλλες ατραπούς, ακόμα και μέσω μιας «ταγκιάς», αλλά στον κατάλληλο χώρο», τονίζει. Τα γκράφιτι στην αρχαιότητα Γκράφιτι έκανε άλλωστε ο άνθρωπος από καταβολής πολιτισμού, «κάπως διαφορετικά, βεβαίως», με συμπληρώνει, επισημαίνοντας πως καλό είναι να μην αναζητούνται συσχετισμοί του αρχαίου… γκράφιτι με το σύγχρονο στερεοτυπικό: «Οι διαφοροποιήσεις – ιδεολογικές, τεχνικές και κοινωνικές – είναι πολλές». Eίχε, ωστόσο και η αρχαία Αθήνα γκράφιτι; «Ίσως να εκπλαγούν κάποιοι, αλλά, ναι. Δρόμοι, αναλληματικοί τοίχοι και δημόσια κτήρια, με επίκεντρο τον Παρθενώνα, με 232 χαράγματα από όλη του την ιστορία, ήταν, κατά περιπτώσεις, κατάστικτα με «αρχαίο γκράφιτι». Στον Παρθενώνα θα ανιχνεύσουμε και λατινικές επιγραφές, μέχρι και τη Φραγκοκρατία, και φυσικά υπογραφές «αρχαιόφιλων» και «φιλελλήνων» επισκεπτών, που απαθανάτισαν τη, σημαντική ή όχι, παρουσία τους στον Ιερό Βράχο. Η διασημότερη «ταγκιά» βρίσκεται στον ναό του Ποσειδώνα στο Σούνιο και ανήκει στον λόρδο Βύρωνα». Οι θεματικές, και εκείνης της εποχής, ποικίλαν όπως και σήμερα. Από επικλήσεις στους θεούς, ονόματα, μαγικές ευχές, ερωτικά μηνύματα ευωχίας ή απόγνωσης και, σπανιότερα, πολιτικά συνθήματα. «Όλα αυτά, μπορεί να μην διεκδικούν δάφνες καλλιτεχνικής δόξας, αλλά αποτελούν για τον ερευνητή αδαπάνητους θησαυρούς από γραφολογική, κοινωνικοπολιτική, θρησκευτική και ανθρωποκεντρική σκοπιά», θα μου πει. «Είναι οι φωνές του ατόμου ή των ομάδων, π.χ. των Ροδίων στρατιωτών, οι οποίοι επαίρονται πάνω στους Κολοσσούς του Μέμνονα. Μέσα στο μεγάλο αφήγημα της επίσημης ιστορίας ατομικές φωνές καταπνίγονται και αποσιωπώνται ενώ αποτελούν πολύτιμες καταθέσεις και εργαλεία γνώσης και επίγνωσης. Εμβληματικά παραδείγματα της εξάπλωσης του «αρχαίου γκράφιτι», δια χειρός μάλιστα Ελλήνων, ή ελληνιζόντων, βλέπουμε στο πολύτιμο αποθετήριο της Πομπηίας, αλλά και στην αρχαία Αίγυπτο, στη Δήλο (ως π.χ. οδόσημα προς τα βαλανεία), καθώς και σε πολλά άλλα μέρη». Επαναπροσδιορισμός της πόλης Το tagging και η street art έχουν γεννήσει ενδιαφέρουσες συλλογικές προσπάθειες καταγραφής, διερεύνησης και αξιολόγησης και στην Ελλάδα. Εκπρόσωπος μιας εξ αυτών είναι και η ίδια: «Ζώντας ή εργαζόμενοι στο ιστορικό κέντρο και αφουγκραζόμενοι όλα τα παραπάνω, έχουμε συστήσει μία ομάδα επιστημόνων από τους χώρους της αρχαιολογίας, της ιστορίας της τέχνης, της αρχιτεκτονικής, της ψυχολογίας, της κοινωνιολογίας, της γλωσσολογίας, της νομικής και της εκπαίδευσης, σε σύμπραξη με καλλιτέχνες. Εστιάζουμε με το ένα μάτι στο «κακό παιδί», το tagging, και με το άλλο στην street art, κυρίως στο πώς επιδρούν πάνω και γύρω από διατηρητέα, τοπόσημα, αρχαιότητες και έργα δημόσιας τέχνης, αρχικά στο ιστορικό κέντρο της Αθήνας, με προοπτική εξάπλωσης σε αντίστοιχα κέντρα σε Ελλάδα και εξωτερικό. Πυλώνες μας η χρήση νέων, καινοτομικών τεχνολογιών, η πλατφόρμα που κατασκευάζουμε, η καταγραφή και η οπτική αποτύπωση όσων εμπίπτουν στις θεματικές μας, και η 26

●

●●

●

Μεταξουργείο. Καλλιτέχνης: iNO. ●●

Η «Ανάσταση» του iΝΟ στη γωνία των δρόμων Μπενάκη και Κωλέττη, στα Εξάρχεια.

ΑΦΙΕΡΩΜΑ / Το γκράφιτι στο τοπίο της πόλης

27

Στολισμένο ΚΑΦΑΟ ΟΤΕ από τον Mitts, κατά κόσμον Δημήτριος Κολέτσης.

διεπιστημονική ανάλυση δίχως στεγανά και αγκυλώσεις, κρατώντας τον πυρήνα της δικής μας ταυτότητας, κατανοώντας ταυτόχρονα την ιδιαιτερότητα της περίπτωσης «Αθήνα». Στόχος μας να μελετήσουμε ανοιχτόμυαλα, να καταλάβουμε, να φέρουμε κοντά ακόμα και αντίρροπες τάσεις και ομάδες, και να προτείνουμε καλές πρακτικές, δίνοντας έμφαση στην εκπαίδευση σε συνδυασμό με την ψυχαγωγία». Η πληρότητα του κενού Ε, ναι. Εκεί φθάνουμε όταν συνδεόμαστε πλήρως με την τέχνη. Στην πληρότητα του κενού, στην ευδαιμονία του τίποτα. Στην ιεροσύνη του βαθιά μέσα μας, καθώς καθρεφτίζεται στους τοίχους του κόσμου, μέσα από την τέχνη του δρόμου που τόσο απλόχερα μας προσφέρεται.

H σύνδεσή μας με το παρόν, ιδιαίτερη σημαντική αυτήν την περίοδο που επικοινωνούμε πολύ μέσα από την τεχνολογία ξεχνώντας και παραμελώντας μας, είναι ζητούμενο. Οι ακροβάτες - καλλιτέχνες κεντρίζουν όλες τις αισθήσεις μας, μας βοηθούν να μένουμε σε άσκηση παρατήρησης και επιλογής, να κάνουμε μια παύση βρε παιδί μου. Χωρίς να χρειάζεται να προσπαθήσουμε να κάνουμε κάτι, απλά να σταθούμε στο «υπάρχω», χαλαρώνοντας εκεί, στην αξία μας, στο εδώ και στο τώρα. Προσωπικά, λοιπόν, ευχαριστώ τους ανθρώπους αυτούς που επικοινωνούν μαζί μας, έτσι, αόρατα μα και τόσο ορατά, μέσα στην ίδια μας την πόλη ή το χωριό, στα φανάρια, ανάμεσα στα τρεξίματα και στις σύντομες εργασίες μας με το απαραίτητο sms – στο άγχος μας. H τέχνη σας κάποιους μας συγκλονίζει, άλλους μας θυμώνει, άλλους μας συνδέει με τον έρωτα, άλλους με την ισότητα και τη δικαιοσύνη που τόσο έχουμε ανάγκη, και που αγωνιζόμαστε συνεχώς να είναι πάντα στο πλευρό μας. Μας εμπνέετε να κλείσουμε το κινητό μας τη στιγμή που ξεκουραζόμαστε μπροστά στο έργο σας. Μας δίνετε πίσω την ανάσα μας. Να είστε καλά!

28

Παραμυθένιο πλάσμα από τον Sonke, κατά κόσμον Αλέκος Σκουταριώτης, μας συνδέει με την αγάπη και τον έρωτα.

Στο βασίλειο του νερού H άγνωστη Δυτική Αιτολωακαρνανία

Κάνε άλμα πιο γρήγορο από τη φθορά· ο στίχος από τη Μαρία Νεφέλη του Οδυσσέα Ελύτη έρχεται όλο και πιο συχνά στη σκέψη μου τελευταία. Αλλοπρόσαλλοι καιροί και πώς να υπερνικήσεις τη φθορά; «Με το ταξίδι», αποκρίνεται η εσωτερική μου φωνή επειδή έχει τη δύναμη να διαστέλλει τον αδυσώπητο χρόνο…

Έλενα Κολλάτου

Λεωνίδας Τούμπανος, Έλενα Κολλάτου

Κ

άπως έτσι, παρακινήθηκα και άφησα πίσω μου τον φόβο και την αναβλητικότητα των ημερών προκειμένου να εξερευνήσω ένα άγνωστο κομμάτι του μεγαλύτερου νομού της χώρας, που δικαίως έχει χαρακτηριστεί ως βασίλειο του νερού. Εδώ εκβάλλουν τα νερά τους δύο ποτάμια, ο Εύηνος και ο Αχελώος, με το ζωογόνο ύδωρ τους να είναι παρών …παντού. Σε ποτάμια, λίμνες και λιμνοθάλασσες, υδροβιότοπους και θαλασσινά νερά, στους ψαράδες και τους κάμπους, στην εύφορη βλάστηση, τα χιλιάδες ζώα και τα υδρόβια πουλιά. Με τις αισθήσεις μου απόλυτα ανοιχτές, βρίσκομαι στο Μεσολόγγι προκειμένου να συναντηθώ με τον Αλέξανδρο Παναγιωτόπουλο, δημιουργό του μη κερδοσκοπικού οργανισμού Messolonghi by Locals που, μεταξύ άλλων, ασχολείται με προγράμματα εναλλακτικού τουρισμού και οικοτουρισμού. Συνοδεία τσίπουρου και ντόπιου αυγοτάραχου, πολύ γρήγορα σπάσαμε τον πάγο και πιάσαμε κουβέντα για την περιοχή. Με άκρατο ενθουσιασμό ο Αλέξανδρος δε σταμάτησε να αναφέρει συνεχώς διαδρομές, μονοπάτια, ιστορικά στοιχεία αλλά και διάφορες δράσεις που στόχο έχουν τη διαφύλαξη της

30

Λιμνοθάλασσα Πόρτο.

31

●

Βλέποντας τις παραδοσιακές τεχνικές αλιείας, που χρησιμοποιούν ως σήμερα οι ψαράδες, είναι σα ν' ανοίγεις ένα παράθυρο κατανόησης στον αιώνιο μόχθο του ανθρώπου για επιβίωση και προκοπή. ● Ψαράς σε παραδοσιακό διβάρι. ●● Αυγοτάραχο Π.Ο.Π. Μεσολογγίου. ●●● Ροζ φλαμίνγκο στη λιμνοθάλασσα Πόρτο.

32

●●

πολιτιστικής κληρονομιάς και του σπάνιου περιβαλλοντικού πλούτου της περιοχής. Με τόσες πολλές πληροφορίες και τη θετική ενέργεια του Αλέξανδρου, πραγματικά δεν έβλεπα την ώρα να ξεκινήσω… Λιμνοθάλασσα Πόρτο και Παραλία Λούρου «Το φως στην περιοχή του Μεσολογγίου είναι εκπληκτικό», μου είχε πει με έμφαση ο Αλέξανδρος. «Στην ανατολή και στη δύση του ηλίου βλέπεις χρώματα στον ουρανό που δε συναντάς αλλού!» Με αυτή την σκέψη κοιμήθηκα, μέχρι που το ξυπνητήρι χτύπησε από τα αχάραγα προκειμένου να προλάβω. Νύχτα ακόμα, κινούμαι γρήγορα να προφτάσω την ανατολή στη Λιμνοθάλασσα Πόρτο και συγκεκριμένα στην παραλία του Λούρου. Η διαδρομή μέχρι εκεί, απλά εκπληκτική! Διασχίζω ατελείωτες χωμάτινες λωρίδες γης, ενώ δίπλα μου εναλλάσσεται η λιμνοθάλασσα με τα λασποτόπια, τους αλμυρόβαλτους και τα τοπία στέπας. Το πρωινό φως έχει αρχίσει να κατακλύζει τον ορίζοντα και διακρίνω κοπάδια από αγελάδες και χοίρους να κινούνται ελεύθερα στη φύση. Λίγο πιο πέρα, σμήνη πουλιών σηκώνονται από το νερό και κινούνται ρυθμικά στον ουρανό. Αρμονία! Ένα οικοσύστημα σε ισορροπία. Κατεβαίνω από το αυτοκίνητο να ρουφήξω την πρωινή δροσιά και να απολαύσω τα υπέροχο θέαμα. Μοιάζει σαν να παρακολουθώ την απαρχή της ζωής στον πλανήτη. Ένα κοπάδι από αγελάδες κοντοστέκεται και με κοιτάζει ακίνητο. Είμαι ‘εισβολέας’ στο σπίτι τους, και οφείλουν να αξιολογήσουν την 'απειλή'. Κοιταζόμαστε κατάματα για λίγα ατελείωτα βουβά δευτερόλεπτα και στη συνέχεια όλες μαζί, αφού σιωπηρά αποφάσισαν ότι δεν αποτελώ κίνδυνο, με προσπερνούν με ελαφρύ ποδοβολητό. Ο ήχος από τα ζώα, οι μυρωδιές του πρωινού κι ο πορφυρός ουρανός που προϋπαντεί τον ζωοδότη ήλιο με κάνουν να νιώθω ότι βρίσκομαι σε άγνωστο τόπο και χρόνο. Σιγά σιγά, ο ήλιος ανεβαίνει στο

●●●

ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΟ / Δυτικά του Αχελώου

33

στερέωμα και διαχέει στην πλάση πορτοκαλί, ροζ και κόκκινες αποχρώσεις. Oι λέξεις ωχριούν μπροστά στη φυσική ομορφιά που αντικρίζουν τα μάτια... Συνεχίζω για την παραλία του Λούρου, μια στενή παραλιακή λωρίδα που βρίσκεται μεταξύ της λιμνοθάλασσας του Μεσολογγίου, του Πατραϊκού κόλπου και του Ιονίου πελάγους. Είναι μια απέραντη αμμώδης ακτή – μήκους 17 χλμ. – που αποτελεί προστατευόμενο υδροβιότοπο. Αυτή την εποχή είναι έρημη από κόσμο. Παρατηρώ τις αμμοθίνες, τους κέδρους, τις δάφνες, τα αρμυρίκια και τα κρινάκια της άμμου που κατακλύζουν τη ζώνη μετάβασης προς τη θάλασσα. Εδώ, οι λουόμενοι έχουν κατασκευάσει αυτοσχέδια ξύλινα κτίσματα για να προστατεύονται από την καλοκαιρινή ζέστη και τον ήλιο. Κλείνω για λίγο τα μάτια κι αφήνομαι στις ζωηρές ηλιαχτίδες που μου ζεσταίνουν το πρόσωπο. Κατοχή, Αρχαίες Οινιάδες

●

Είχα διαβάσει ότι η σύζυγος του Αλή Πασά των Ιωαννίνων έζησε τα τελευταία χρόνια της ζωής της κάπου στην περιοχή και, γοητευμένη από την ιστορία της, είχα την επιθυμία να επισκεφτώ το χωριό, προκειμένου να δω τον πύργο της. Έτσι, έφτασα στην Κατοχή, μια πανέμορφη κωμόπολη χτισμένη στις όχθες του Αχελώου, 26 χλμ. από το Μεσολόγγι. Ανηφόρισα τα γραφικά σοκάκια – το χωριό είναι χτισμένο πάνω σε λόφο – μέχρι που έφτασα στην κορυφή, εκεί που σήμερα στέκουν η εκκλησία του Αγίου Δημητρίου και τα ερείπια του «Πύργου» ή «Κούλια» της Κυρά Βασιλικής (από την τουρκική λέξη kule, που σημαίνει επίσης πύργος). Από το στρατηγικής σημασίας σημείο αυτό, αγνάντεψα τη θέα στο ποτάμι και στο εύφορο τοπίο, κλείνοντας έπειτα την όμορφη βόλτα με έναν τονωτικό καφέ στο καφενείο του χωριού. Πολύ κοντά στην Κατοχή βρίσκεται και ο αρχαιολογικός χώρος των Οινιάδων, μιας σπουδαίας πόλης των Ακαρνάνων που γνώρισε μεγάλη οικονομική και πολιτισμική άνθιση. Ήταν χτισμένη στον – κατάφυτο έως σήμερα – λόφο με βελανιδιές και διέθετε επιβλητική

Το δάσος Φράξου καλύπτει σήμερα μια έκταση περίπου 600 στρεμμάτων, όπου βρίσκουν καταφύγιο πολλά πτηνά, ερπετά και αμφίβια.

34

●

Δάσος Φράξου. ●●

Αρχαίο Θέατρο Οινιάδων

●●

οχύρωση. Μεγάλα δείγματα της ένδοξης οχυρωματικής τέχνης παραμένουν ακόμη στη θέση τους προκαλώντας αίσθηση στον επισκέπτη. Εντός της οχύρωσης σώζονται ερείπια από διάφορα δημόσια κτήρια της Αγοράς, όπως το βουλευτήριο και το αρχαίο θέατρο. Οι κερκίδες του, λαξευμένες στον βράχο, παρά τη φθορά του πετρώματος, έχουν σε μεγάλο ποσοστό επιζήσει μέχρι τις μέρες μας. Κάθισα για λίγο επάνω τους προσπαθώντας να φανταστώ, εκεί γύρω στον 3ο - 4ο αιώνα π.Χ., το θέατρο γεμάτο να πάλλεται από τους θεατές των παραστάσεων. Όμως, ο λόγος για να επισκεφθεί κάποιος τον αρχαιολογικό χώρο κρύβεται λίγα μέτρα πιο κάτω. Και όπως εμφατικά μου είπε ο φύλακας που ξεκλείδωνε την πόρτα για να περάσω, «πρόκειται να δεις κάτι που δεν έχεις ξαναδεί πουθενά!» Είμαι καταμεσής της ξηράς – και όμως – στη βάση της βορειοδυτικής πλαγιάς του οχυρωμένου λόφου βρισκόταν το αρχαίο λιμάνι των Οινιάδων! Κάτω από την Ακρόπολη, κάθετα στον λαξευμένο βράχο, έχουν ανασκαφεί εγκαταστάσεις ελλιμενισμού. Έχουν έρθει στο φως τα διαζώματα που χρησιμοποιούνταν για την εξώλκυση και επισκευή των πλοίων, οι δέστρες των καραβιών και οι βάσεις των ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΟ / Δυτικά του Αχελώου

●●

μεγάλων μεταλλικών κρίκων. Το νεώριο ήταν στεγασμένο και σε πλήρη λειτουργία μέχρι τα τέλη του 3ου αιώνα π.Χ. όταν, για άγνωστο λόγο, η στέγη υποχώρησε και οι κιονοστοιχίες κατέρρευσαν καθιστώντας αδύνατη την χρήση του. Ο φύλακας είχε δίκιο, βρισκόμουν μπροστά στο καλύτερο – ίσως – σωζόμενο νεώριο του αρχαίου κόσμου! Παλαιομάνινα, Λιμνοθάλασσα Θολής Την επόμενη μέρα ξεκίνησα για την Παλαιομάνινα, το μεγαλύτερο από τα έξι βλαχοχώρια της Ακαρνανίας. Ένα αγροκτηνοτροφικό χωριό κοντά στις όχθες του Αχελώου, με πλούσια πολιτιστική κληρονομιά. Εδώ κατά την αρχαιότητα, βρισκόταν η Αρχαία Σαυρία όπου έχουν ανασκαφεί τάφοι γεωμετρικών και ύστερων κλασικών χρόνων. Πριν συναντήσω τους ψαράδες στη λιμνοθάλασσα Θολής, ήθελα να προλάβω να περπατήσω λίγο στην περιοχή που κατοικείται αδιάλειπτα από την 3η π.Χ. χιλιετία. Ο λόφος που υψώνεται πίσω από το σχολείο είναι διάσπαρτος από τα θεμέλια της αρχαίας πόλης και προσφέρει ένα εκπληκτικό πανόραμα της γύρω περιοχής, μέχρι την πόλη του Αγρινίου. Έκατσα λίγο κάτω από τη φουντωτή βελανιδιά στην κορυφή του αφήνοντας τις σκέψεις να παρασυρθούν από το ελαφρύ αεράκι. Το ραντεβού με τους ψαράδες είχε οριστεί για το μεσημέρι. Οδηγώντας προς το σημείο όπου θα έβρισκα τη βάρκα για τη βόλτα στη λιμνοθάλασσα, πέρασα αναρίθμητα σμήνη μεταναστευτικών πουλιών. Εντυπωσιακά και αγέρωχα, τα περισσότερα απομακρύνθηκαν ήρεμα όταν προσπάθησα διακριτικά να τα πλησιάσω. Είχα μεγάλη λαχτάρα να βιώσω τη λιμνοθάλασσα «από μέσα». Όταν δύο από τους άφθονους ψαράδες της περιοχής μου είπαν ότι μπορούν να με πάνε σε κάποιο από τα διβάρια (ιχθυοτροφεία) της, δεν μπορούσα να συγκρατήσω τον ενθουσιασμό μου. Η λιμνοθάλασσα Θολής, εκτός από σπουδαίο οικοσύστημα, παρέχει τροφή και εργασία σε ένα μεγάλο ποσοστό των κατοίκων της περιοχής. Και προκειμένου να αξιολογήσει 35

κάποιος τη φυσική και πολιτισμική αξία της, καλό είναι να γνωρίσει όλα τα κομμάτια του παζλ. Βλέποντας τις παραδοσιακές τεχνικές αλιείας, που χρησιμοποιούν ως σήμερα οι ψαράδες, είναι σα ν' ανοίγεις ένα παράθυρο κατανόησης στον αιώνιο μόχθο του ανθρώπου για επιβίωση και προκοπή. Και όσο και να προσπαθείς να το αποφύγεις, νιώθεις έναν σεβασμό προς τους ανθρώπους εκείνους που παρά τη σύγχρονη ψηφιακή εποχή επιμένουν σε παραδοσιακά μέσα. Βαλτί, στις εκβολές του Αχελώου Πώς θα στέκονταν μια επίσκεψη στο βασίλειο του νερού, σκέφτομαι, αν δεν περιλάμβανε τις εκβολές του Αχελώου… Γνωστός και ως Ασπροπόταμος, είναι ο δεύτερος σε μήκος ποταμός της Ελλάδας και ο πλουσιότερος σε νερά. Οι ψαράδες μού είχαν πει πως ένα βατό μέρος των εκβολών του είναι το Βαλτί, κι έτσι την τρίτη ημέρα ξεκίνησα για το σχεδόν ερημωμένο ψαροχώρι. «Μπορείς να περπατήσεις στα γύρω μονοπάτια και, σχεδόν μετά βεβαιότητας, στα σημεία που η βλάστηση υποχωρεί, θα πετύχεις «στεριανούς» ψαράδες να επιδίδονται στη διαλογιστική διαδικασία του ψαρέματος». Πράγματι, λοιπόν, συνάντησα αρκετούς ντόπιους ερασιτέχνες ψαράδες που έρχονται απλά… για να ξεσκάσουν. «Είναι για μας εκτόνωση», θα μου πει μια κυρία που παραδέχτηκε ότι ψάρευε αρκετές ώρες χωρίς ιδιαίτερο αποτέλεσμα. Άκρως χαλαρωτική και για μένα η βόλτα στο Βαλτί... Πού και πού παρατηρώ το κεφαλάκι κάποιας χελώνας να προβάλλει, σχεδόν κοροϊδευτικά μέσα από το νερό – έτσι για λίγο να κοιτάξει πριν καταβυθιστεί και πάλι. Δάσος Φράξου «Μη φύγεις αν δεν επισκεφτείς το Δάσος του Φράξου στο Λεσίνι», μου είπαν οι ψαράδες όταν πιάσαμε κουβέντα για τις ομορφιές της περιοχής. «Έχει χαρακτηριστεί Διατηρητέο Μνημείο της Φύσης και σίγουρα θα εντυπωσιαστείς». Πράγματι, ο Φραξιάς του Λεσινίου είναι ένα σπάνιο στην Ελλάδα ενιαίο υπόλειμμα φυτοκοινωνίας. Λόγω των υπερβολικών υλοτομιών, των αποστραγγιστικών έργων, της γεωργίας κλπ., ανάλογοι οικότυποι – όχι μόνο στη χώρα μας αλλά και σε όλα τα Βαλκάνια – έχουν πια εκλείψει. Το δάσος καλύπτει σήμερα μια έκταση εξακοσίων περίπου στρεμμάτων, όπου βρίσκουν καταφύγιο πολλά πτηνά, ερπετά και αμφίβια. Προκειμένου μάλιστα να μην διαταράσσονται σημαντικά οι φωλιές τους, έχει κατασκευαστεί πλακόστρωτο μονοπάτι, μήκους 3,5 χλμ., για την περιήγηση των επισκεπτών. Στη βόλτα αυτή, εκτός από φράξους συνάντησα λεύκες, δάφνες, φτελιές και ιτιές – κυριολεκτικά πνιγμένες στα αναρριχητικά και θαμνώδη φυτά. Η πυκνή βλάστηση, σε συνδυασμό με τη μυρωδιά και την υγρασία, καθώς ο ήλιος σε πολλά σημεία δεν κατορθώνει να φτάσει στο έδαφος, δημιουργούν πραγματικά την αίσθηση ζούγκλας. Μια αίσθηση η οποία επιτείνεται από το ύψος των αιωνόβιων δέντρων που υψώνονται σα χέρια προς τον ουρανό σε ένδειξη… προσευχής, ικεσίας προς το Θείο. Ίσως για να σπλαχνιστεί το ανθρώπινο είδος και του να δείξει επιείκεια, μέχρι το φτωχό μας μυαλό να αντιληφθεί πού βρίσκεται ο πραγματικός πλούτος της ζωής.

info's Ευχαριστούμε τον Αλέξανδρο Παναγιωτόπουλο και τον οργανισμό Messolongi by Locals για τις πολύτιμες πληροφορίες. Περισσότερα για τις διαδρομές, τις δράσεις και τις εκδηλώσεις του: www.messolonghibylocals.com.

36

Στη λιμνοθάλασσα Πόρτο βρίσκουν καταφύγιο πάνω από 280 είδη πουλιών και η περιοχή ενδείκνυται για την παρατήρησή τους.

Παραλία Λούρου.

ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΟ / Δυτικά του Αχελώου

37

www.agro-trust.gr

Ο φορέας µας είναι ο µοναδικός στην Πελοπόννησο που έχει πιστοποιηθεί από τον ΟΠΕΚΕΠΕ για την υποβολή δηλώσεων ΟΣΔΕ σε 2 Νοµούς Αργολίδας και Κορινθίας.

Γραφεία Αργολίδας: παραλιακή Ναυπλίου-Νέας Κίου 21100, Ναύπλιο τηλ. 2752029727-8 κιν. 6948729691 e-mail: agronaf@otenet.gr Γραφεία Κορινθίας: Παπακωνσταντίνου 81Β 20500, Νεµέα τηλ.: 2746020000 e-mail: info@agro-trust.gr Υπεύθυνος: Δηµήτρης Βασιλόπουλος (Σύµβουλος Αναπτυξιακών προγραµµάτων - Μελετητής Γεωπόνος Msc Γ.Π.Α.)

Τρέχουσες προκηρύξεις: ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ 6.1 «Εγκατάσταση Νέων Γεωργών» (Νέοι Αγρότες 2021) 4.1.2 «Υλοποίηση επενδύσεων που συµβάλλουν στην εξοικονόµηση ύδατος» 5.1: «Επενδύσεις σε προληπτικά µέτρα που σκοπεύουν στη µείωση των δυσµενών επιπτώσεων πιθανών φυσικών φαινοµένων, δυσµενών καιρικών συνθήκων και καταστροφικών συµβάντων» (Αντιχαλαζικά δίχτυα – Αντιβρόχινες µεµβράνες – Ανεµοµείκτες)

ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΟΣ ΝΟΜΟΣ 4399/2016 «Τέταρτη (4η) Προκήρυξη καθεστώτος ενισχύσεων "Επιχειρηµατικότητα Πολύ Μικρών και Μικρών Επιχειρήσεων" «Έκτη (6η) Προκήρυξη καθεστώτος ενισχύσεων "Γενική Επιχειρηµατικότητα" Τέταρτη (4η) προκήρυξη καθεστώτος «Ενισχύσεις Μηχανολογικού Εξοπλισµού»

ΕΣΠΑ Πρόσκληση «e-Λιανικό - Επιχορήγηση υφιστάµενων ΜµΕ επιχειρήσεων του κλάδου του λιανεµπορίου, για την ανάπτυξη/αναβάθµιση και διαχείριση ηλεκτρονικού καταστήµατος» Πρόσκληση για την Επιχορήγηση Επιχειρήσεων Εστίασης και Τουρισµού για την προµήθεια Θερµαντικών Σωµάτων Εξωτερικού Χώρου

Βόρειος Όλυμπος «Άφεμα» στο βουνό των θεών Μάρω Κουρή

40

41

Μέσα, και πριν λήξει η πανδημία, είμαστε ελεύθεροι. Η ύπαρξή μας είναι ελεύθερη. Ένας λόγος που επιμένουμε και γράφουμε ταξιδιωτικά άρθρα είναι επειδή, όπως τραγουδάει και ο Αλκίνοος, ταξίδι είναι μόνο η προσευχή... «

Θ

α περάσει κι αυτό», μας στέλνει σε παγκόσμιο μήνυμά του ο Χόρχε Μπουκάι.

Mέχρι όμως να περάσει, είναι ίσως μοναδική ευκαιρία να ταξιδέψουμε στις δικές μας κορυφές, στον δικό μας εσωτερικό Όλυμπο, να σκαρφαλώσουμε στις απόκρημνες κορφούλες του εαυτού, να κυλήσουμε στα ξέφωτά του, να βουτήξουμε στα καθαρτικά νερά των βάθρων μας. Συνειδητά, ταπεινά, πνευματικά, και ταξιδιάρικα, με εμπιστοσύνη στον κύριο οδηγό και φίλο μας, τον εαυτό μας. Με αυτογνωσία, ειλικρίνεια, χωρίς αυταπάτες. Κρεβάτια Βροντούς

«Αν ήσουν όνειρο μέσα στα όνειρα και ένα ταξίδι μου στη φαντασία...», ακούμε στον τοπικό ραδιοφωνικό σταθμό τον Διονύση Θεοδόση να τραγουδά, καθώς ανηφορίζουμε με το αμάξι προς το καταφύγιο Κρεβάτια. Μαζί μου, η ομάδα του βιωματικού φωτογραφικού εργαστηρίου «Άφεμα». Κάπως χαμένοι, έχοντας κλείσει υποχρεώσεις μας – με την ψυχή στο στόμα, που λένε – παίρνουμε τις πρώτες ανάσες. Πλάι στο αναμμένο τζάκι, έρχονται τα καταφυγικά εδέσματα μαζί με το τσιπουράκι. Ο... Διόνυσος μας καλωσορίζει, εκπροσωπώντας τους δώδεκα ολύμπιους θεούς. Το γλέντι «ανάβει» με τραγούδια και χορό σε μια μεγάλη αγκαλιά. Ο Ισαάκ μερακλώνει με το μπαγλαμαδάκι του, μέχρι που ο Μορφέας μας παρασέρνει στα κρεβάτια - κουκέτες. Καινούργιο και πανέμορφο, το καταφύγιο βρίσκεται στην κορυφή ενός καταπράσινου 42

Ο καβαλάρης του Ολύμπου, ένας σύγχρονος ποιμένας που σαρώνει το βουνό φροντίζοντας τα γελάδια του.

οροπεδίου, στα 1000 μέτρα υψόμετρο, λίγο πριν από το δάσος. Διαθέτει 20 κρεβάτια και λειτουργεί όλο τον χρόνο, προσφέροντας πρόσβαση στη λιγότερο γνωστή, άγρια και συνάμα επιβλητική περιοχή του βορειοδυτικού Ολύμπου. Πέτρα Χαράματα, ξυπνάμε με το έντονο ροδί χρώμα της αυγής και τις μουσικές των ανέμων. Ένας χορός υψηλών δονήσεων, πολλές δηλώσεις ευγνωμοσύνης και ζεστό βουνίσιο χορταστικό πρωινό, στο ξύλινο τραπεζάκι στην άκρη της χαράδρας, με τον μελωδό να σκορπίζει στάλες μουσικές προς τη θέα του Προφήτη Ηλία και του προγενέστερου ναού του Απόλλωνα – την Πυραμίδα. Στην επόμενη ρουφηξιά του ελληνικού καφέ, το μάτι εστιάζει στην ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΟ / Βόρειος Όλυμπος

43

Καινούργιο και πανέμορφο, το καταφύγιο Κρεβάτια βρίσκεται στην κορυφή ενός καταπράσινου οροπεδίου, στα 1000 μ. υψόμετρο, λίγο πριν από το δάσος.

κορυφή Τούμπα κάτω από τον Προφήτη Ηλία, το οροπέδιο. «Φαίνεται ολόκληρη η ανατολική ανάβαση από Γκόρτσια προς το οροπέδιο, καθώς και τα τοπωνύμια Σκούρτα και Λαιμός που σχηματίζουν τα Κόκκαλα, ή αλλιώς Κρυόνερα. Το πιο βορεινό κομμάτι του βουνού εδώ, με δικό του μικροκλίμα», μας λέει ο σύγχρονος Δίας, ο νεαρός Ισαάκ Αδαμίδης. Γλυκύτατος και έμπειρος οδηγός, είναι ο φιλόξενος οικοδεσπότης στο καταφύγιο. Μοιράζει γκλίτσες σε όσους ήρθαμε χωρίς ορειβατικά μπαστούνια, κι έτσι απαλά, μπαίνουμε στο βουνό με παρουσία στη σιωπή του. Τα παιδιά της τσιμεντούπολης ακολουθούν το παιδί των βουνών προς το χωριό Πέτρα με τους ελάχιστους μετακινούμενους κατοίκους. Σαράντα λεπτά περνούν στο μονοπάτι της ρεματιάς ως το ξέφωτο. Τα φύλλα πέφτουν, τα χορτάρια χορεύουν στους αρμονικούς ήχους της φύσης, γειώνοντάς μας σε διαλογισμό που μας συνδέει με το τοπίο. Σαν μυθικό ον, εμφανίζεται μες τις πελώριες οξιές ένας καβαλάρης σε λευκό άλογο. Ο γελαδάρης κύριος Κωσταφάκας, ιππεύοντας από την Ελασσόνα κι αφού πέρασε ένα βράδυ στο βουνό, συνεχίζει να ψάχνει τα γελάδια του που βόσκουν ελεύθερα… Ο Μασάι του Ολύμπου! «Είναι η άγρια πλευρά σου που με συγκινεί», του σιγοτραγουδάμε τον στίχο της Αρλέτας, παρατηρώντας την ταπεινότητά του. Σε μια ώρα βρισκόμαστε στην Πέτρα διασχίζοντας το σηματοδοτημένο μονοπάτι. «Από Πέτρα πάμε Ξηρολάκι, γνωστό τοπωνύμιο για τη διαδρομή βουνού με ορειβατικό σκι, ή πεζοπορίες σε λιγότερο περπατημένα τοπία, οπότε περισσότερο παρθένα κι επιβλητικά», μας λέει ο Ισαάκ, καθώς εμείς παραδινόμαστε στον φακό μας. Πίσω στο καταφύγιο, συναντάμε μια παρέα που ψήνουν τραγουδώντας και χορεύοντας ζεϊμπέκικα, τσάμικα και ποντιακά. Ρίχνουμε τις στροφές μας τιμώντας τους προγόνους μας, φωτίζοντας συννεφιές και σκοτάδια κάτω από τα βλέμματα των Ολύμπιων Θεών. Με τους ορίζοντές μας ανοιχτούς, συντροφιά από γέλια και δάκρυα, καλούδια από τους χωρικούς που ξενυχτούν μαζί μας και τους ορειβάτες που διανυκτερεύουν στο καταφύγιο. Αγία Κόρη Ανάμεσα σε πεύκα και βελανιδιές, βοτάνια και μυρωδικά αναμειγμένα με λεπτεπίλεπτα παστέλ στρώματα από κυκλάμινα, κατηφορίζουμε ως το ξωκλήσι Αγία Τριάδα με τον πέτρινο αυλόγυρο και την γλυκιά θέα στα 400 μέτρα υψόμετρο. Συνεχίζοντας για δυόμιση περίπου ώρες ως τη βάθρα της Αγίας Κόρης, περνάμε στην απέναντι πλευρά του βουνού από το ξύλινο γεφυράκι, και κολυμπάμε στον ομώνυμο καταρράκτη. Είναι κατ’ ομολογία όλων μια από τις πιο μαγευτικές τοποθεσίες, ναι, του κόσμου! Σύμφωνα με την τοπική παράδοση, η Αγία Κόρη ήταν μία 44

όμορφη κοπέλα απ’ την περιοχή των Ιωαννίνων που θέλησε να πάρει στο χαρέμι του ο Αλί Πασάς. Εκείνη προκειμένου να γλυτώσει κατέφυγε, με την εικόνα της Παναγίας στα χέρια, στην περιοχή της Παλιάς Βροντούς στον Όλυμπο, μα πέθανε στο βάθος της ρεματιάς από το κρύο και την ασιτία. Δίπλα στο άψυχο σώμα της ανάβλυζε αγίασμα, όπου οι κάτοικοι έκτισαν στη μνήμη της εκκλησάκι. Όμως, καθώς αγνοούσαν το όνομά της, την βάφτισαν Αγία Κόρη γιορτάζοντάς την ανήμερα της Αγίας Τριάδας στο προσκύνημά της στους πρόποδες του Ολύμπου. Το εκκλησάκι και ο καταρράκτης βρίσκονται 4 χλμ. από το χωριό Βροντού, στο βάθος του πυκνού φαραγγιού με την πλούσια βλάστηση και τα τρεχούμενα νερά, όπου φθάνουμε κατεβαίνοντας 180 σκαλοπάτια.

Μετά την κατάβαση στο μονοπάτι του δάσους, απαλότητα και κάθαρση στο υδάτινο στοιχείο του Ολύμπου, με μια βουτιά στα παγωμένα νερά της βάθρας της Αγίας Κόρης.

ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΟ / Βόρειος Όλυμπος

45

Κορυφή Μπαρμπαλά Με την ενέργεια του «μαζί» στο ζενίθ, παίρνουμε την απότομης κλίσης ανηφοριά προς την κορυφή Μπαρμπαλά, και την κατακτάμε σε μιάμιση μόλις ώρα (!), έχοντας ανέβει 840 μέτρα. «Από τον Μπαρμπαλιά μπορούμε να συνεχίσουμε το ομώνυμο μονοπάτι προς το Οροπέδιο, όπου βρίσκεται το κέντρο του Ολύμπου και δίκτυο όλων των μονοπατιών. Από εκεί μπορούμε να οδηγηθούμε σ’ άλλες κορυφές, δηλαδή το Στεφάνι, τον Μύτικα και τον Άγιο Αντώνιο, περνώντας από την Κακόσκαλα και τον Προφήτη Ηλία», μας παροτρύνει ακούραστος ο Ισαάκ. Από τα πέντε του αυτό το παιδί από την Κατερίνη «τσούλαγε», όπως λέει, στα χιόνια. Μετά ήρθε η αναρρίχηση: «Ε! με κέρδισε το βουνό», εξομολογείται. «Εδώ και εφτά χρόνια έχω αναλάβει με πολύ αγάπη την διαχείριση του καταφυγίου αναβαθμίζοντάς το συνεχώς. Η αγριάδα και η ταπεινότητα του Ολύμπου με κρατάνε. Τρως σκαμπίλια και συνειδητοποιείς πόσο μικρός είσαι, καθώς σου μιλά στην ψυχή σαν δάσκαλος της διαχείρισης του φόβου και των ενστίκτων αλλά και καταστάσεων, που έπειτα εφαρμόζεις στη ζωή αληθινά. Άλλωστε, τυχαίο είναι το συγκεκριμένο βουνό; Τόσοι μύθοι, τόσοι ναοί;» Η αλήθεια είναι ότι μετά από μόλις πέντε ημέρες, η ιδιαίτερη ενέργειά του μας είχε συνεπάρει. Άλλωστε, όπως συμφωνούν οι περισσότεροι, Όλυμπος σημαίνει ολόλαμπρος – και πώς να το αμφισβητήσεις.

info's Στο Καταφύγιο Κρεβάτια φθάνουμε με το μονοπάτι από Αγία Τριάδα, οδικώς, ή με βαν του καταφυγίου από τον σιδηροδρομικό σταθμό Κατερίνης ή Λιτόχωρου. Με τον έμπειρο οδηγό του Ολύμπου, Ισαάκ Αδαμίδη, μπορείτε να προσαρμόσετε όποια διαδρομή με δραστηριότητες ανάλογα το ορειβατικό επίπεδό σας. Η διατροφή στο καταφύγιο είναι παραδοσιακή και συμπεριλαμβάνει και πιάτα για vegan και για vegetarians. Tηλ.: 6971 773070, e-mail: refuge.krevatia@gmail.com, FB: Καταφύγιο Κρεβάτια. Για συμμετοχή στα φωτογραφικά, βιωματικά και αυτογνωσιακά εργαστήρια της Μάρως Κουρή επικοινωνήστε στο τηλ.: 6972 96831 και στο email: maro_kouri@yahoo.com.

46

Στα μονοπάτια του Πάρνωνα Πεζοπορώντας στο φιλόξενο βουνό

Στον Πάρνωνα όλα ξεκινάνε από τη φιλοξενία και τη ζεστασιά. Η οικειότητα και το χαμόγελο των ανθρώπων θα χαλαρώσουν και θα γλυκάνουν το μέσα σου σχεδόν ακαριαία. Εδώ αποκλείεται να νιώσεις ξένος. Αν σε αυτή την εξαιρετική συνθήκη προσθέσεις έλατα, πλατάνια, καστανιές και καρυδιές, πετρόχτιστα σπίτια, τρεχούμενα νερά και αμέτρητα μονοπάτια, έχεις τον απόλυτο προορισμό για φυσιολάτρες – και όχι μόνο. Σε απόσταση μόλις δυόμιση ωρών από την Αθήνα, ο Πάρνωνας είναι ένας τόπος που σε δένει με τα μάγια του, γι’ αυτό και όλοι επανέρχονται με κάθε ευκαιρία. Έλενα Κολλάτου

Έλενα Κολλάτου, Λεωνίδας Τούμπανος

Καταρράκτης Λούλουγκα Αφήνοντας πίσω μας το Άστρος, πήραμε τον δρόμο για τη γραφική Καστάνιτσα. Ο παραδοσιακός κατάλευκος οικισμός απλώνεται αρμονικά στην πλαγιά του βουνού, και σε προδιαθέτει θετικά για τη συνέχεια. Στη διακλάδωση του δρόμου Καστάνιτσας - Πραστού κάναμε την πρώτη μας στάση. Εδώ ήταν το ραντεβού μας με τον Γιώργο Μονιό και τον Δημήτρη Κουρόγιωργα από την Explore Peloponnese, για να πεζοπορήσουμε παρέα ένα 48

Ο Γιώργος Μονιός, μέλος της ομάδας Εxplore Peloponnese, στον καταράκτη του Λούλουγκα.

49

●

Τα μονοπάτια στον Πάρνωνα ξεπερνούν σε μήκος τα 200 χλμ., καλύπτοντας όλη την έκταση από τη Βόρεια Κυνουρία μέχρι το νότιο τμήμα της, και τη λεγόμενη Τσακωνιά.

50

κομμάτι του Πάρνωνα που ξεκινά από το φαράγγι της Μαζιάς και φτάνει μέχρι τον καταρράκτη Λούλουγκα. Η διαδρομή δεν είναι ιδιαίτερης δυσκολίας, καθώς όμως το μονοπάτι δεν είναι παντού ευδιάκριτο, κρίνεται απαραίτητη η συνοδεία έμπειρου οδηγού. Τα μονοπάτια στον Πάρνωνα ξεπερνούν σε μήκος τα 200 χλμ., καλύπτοντας όλη την έκταση από τη Βόρεια Κυνουρία μέχρι το νότιο τμήμα της, και τη λεγόμενη Τσακωνιά. Η διάνοιξη και η σήμανση δεν έχουν ολοκληρωθεί σε όλα τα τμήματα, γι’ αυτό αν κάποιος θέλει να τα περπατήσει καλό είναι να επικοινωνήσει με κάποιον από τους τοπικούς φορείς. Η διαδρομή για τον καταρράκτη Λούλουγκα ξεκινάει σχεδόν μέσα από το ποτάμι, πριν ανηφορίσει μέσα από βελανιδιές, πουρναριές και σχίνους για να κατηφορίσει αργότερα και πάλι. «Λόγω έλλειψης βροχοπτώσεων το ποτάμι φέτος είναι στεγνό», μας είχαν ενημερώσει προτού ξεκινήσουμε. Μετά 45 λεπτά, φτάνουμε σε ένα – επίσης στεγνό – άνοιγμα, όπου υπό διαφορετικές συνθήκες συναντιούνται τρία ποτάμια. Λίγο πριν το στένωμα που οδηγεί στον καταρράκτη, το νερό κάνει αισθητή την παρουσία του. Ο έντονος ήχος από τα νερά που κατακρημνίζονται, μπερδεύεται με τις κουβέντες. Προχωρώντας βαθύτερα, βαδίζοντας προσεκτικά από πέτρα σε πέτρα, νιώθουμε την αλλαγή στη θερμοκρασία και σχεδόν ολόκληρο το σώμα μας αγκαλιάζεται από τα λεία, σμιλεμένα απ’ το νερό βράχια. Ο καταρράκτης Λούλουγκα είναι ένα εντυπωσιακό φυσικό μνημείο ύψους 30 μέτρων. Πέφτοντας από τόσο ψηλά, το νερό σχηματίζει στο έδαφος μικρή λίμνη έχοντας, με το πέρασμα του χρόνου, δημιουργήσει γύρω της μικρές σπηλιές. Τοπίο με έντονη ενέργεια, καθίσαμε για λίγο σιωπηλοί να το απολαύσουμε πριν πάρουμε τον δρόμο της εξόδου από το φαράγγι.

●●

Πλάτανος, Φαράγγι Λεπίδας Είναι ένα καταπράσινο πέτρινο χωριό χτισμένο χαμηλά στην πλαγιά του βουνού. Το όνομά του δεν δόθηκε τυχαία… Πλάτανος, από τα αμέτρητα πλατάνια και, κατ’ επέκταση, τα άφθονα νερά του. Τι κι αν τα δέντρα είναι γυμνά! Οι δρόμοι γεμάτοι με πορτοκαλοκόκκινα φύλλα, δίνουν αυτήν την ιδιαίτερη γοητεία του χειμερινού τοπίου. Παρκάραμε το αυτοκίνητο στον μικρό καταρράκτη που βρίσκεται ακριβώς επάνω την πλατεία (!) και κατηφορίσαμε πεζοί ως το ποτάμι για να θαυμάσουμε το πέτρινο γεφύρι στη γυμνή χειμερινή φύση. Από την πλατεία ξεκινάει το μονοπάτι που οδηγεί στη Σίταινα, και για να το περπατήσεις δεν έχεις παρά να ακολουθήσεις την πυκνή σήμανση με το χαρακτηριστικό αστεράκι της Τσακωνιάς. Θες το γαλήνιο τοπίο, το κελάρυσμα του νερού κι οι μυρωδιές από τις καπνοδόχους μας άνοιξαν την όρεξη. Η χαμογελαστή κυρία Άννα είναι ιδιοκτήτρια του ομώνυμου ξενώνα στον Πλάτανο και εκτός από φιλοξενία, προσφέρει σπιτικό φαγητό από τα χεράκια της. Δοκιμάσαμε μια υπέροχη σπανακόπιτα και παραδοσιακά σουτζουκάκια κουβεντιάζοντας, παρέα με τον γιο της, για τις γιορτές που γίνονται κάθε χρόνο στο χωριό. Η καρδιά μας ξεχώρισε τη Γιορτή των Κερασιών. Γίνεται τον Μάιο, όταν συλλέγονται τα πρώιμα κεράσια και οι νοικοκυρές φτιάχνουν γλυκά και κερασόπιτες για να προσφέρουν ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΟ / Στα μονοπάτια του Πάρνωνα

●●●

● Το εκπληκτικό φαράγγι της Μαζιάς. ●● Παρεκκλήσι στη Μονή Μαλεβής. ●●● Ο καταράκτης στην κεντρική πλατεία του Πλατάνου.

51

στους επισκέπτες. «Φεύγοντας, πρέπει οπωσδήποτε να κάνετε μια στάση στον καταρράκτη Μελίσσι», θα μας πουν. «Στο σημείο που ο δρόμος κάνει ένα πλάτωμα, θα δείτε τη σχετική σήμανση. Αφήστε το αυτοκίνητο και ακολουθήστε το μονοπάτι. Πραγματικά αξίζει!». Έτσι και κάναμε. Μετά από μια δεκάλεπτη πεζοπορία, βρεθήκαμε μπροστά σε ένα υπέροχο θέαμα, αρχικά με τη θέα του ποταμού από ψηλά, και έπειτα δίπλα στο νερό που ρέει καθάριο και γάργαρο στο φαράγγι. Ανάμεσα στους μεγάλους κάτασπρους βράχους σχηματίζονται μικρές κολυμπήθρες, ενώ σε αρκετά σημεία έχουν ριζώσει μες στο νερό πλατάνια, δημιουργώντας ένα θέαμα μοναδικό. Καθίσαμε για λίγο παρατηρώντας τις μικρές δίνες που σχηματίζονταν γύρω από τις ρίζες των δέντρων και ξεπλύναμε έγνοιες και σκοτούρες στην ορμή του νερού. Πόσο πιο απλά μοιάζουν – και έίναι – τα πράγματα όταν είσαι κοντά στη φύση! Όλα αποκαθηλώνονται στη σωστή τους διάσταση... Άγιος Ιωάννης ­- Μονή Μαλεβής Καταρράκτης Λεπίδας Η μέρα έχει χαράξει και κατά διαστήματα καλημεριζόμαστε με διάφορα πουλιά, που στέκονται για λίγο, μας κοιτούν και χάνονται. Βρισκόμαστε ήδη στη διαδρομή για τον περίφημο καταρράκτη της Λεπίδας, που ξεκινά από το γραφικό χωριό του Αγίου Ιωάννη. Όπου να 'ναι θ' ακουστεί και ο ήχος του νερού. Μετά από σύντομη πεζοπορία αντικρύζουμε τον εντυπωσιακό καταρράκτη. Ο ήχος και η εικόνα του νερού που κατακρημνίζεται ορμητικά,

●●●● Φαράγγι Μαζιάς. ●●●● Πλάτανος. ●●●● Πλατάνι ριζωμένο στο νερό, στη ●●●● διαδρομή για τον Καταρράκτη Μελίσσι. ●●●● Καστάνιτσα.

52

●

●●

●●●

●●●●

ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΟ / Στα μονοπάτια του Πάρνωνα

53

●

Πόσο πιο απλά μοιάζουν και είναι τα πράγματα όταν είσαι κοντά στη φύση! Όλα αποκαθηλώνονται στη σωστή τους διάσταση... ● Καταρράκτης Λεπίδας. ●● Κεδρόδασος στη Μονή Μαλεβής. ●●● Πεζοπορία στο Φαράγγι της Μαζιάς. ●●●● Ο Δημήτρης Κουρόγιωργας, μέλος της ομάδας

Εxplore Peloponnese, στον καταρράκτη του Λούλουγκα.

54

●●

πάντα συγκινεί και χαλαρώνει. Έκλεισα τα μάτια και άνοιξα την ψυχή μου να χωρέσω την ευλογία της φύσης και της ύπαρξης. Για τους προχωρημένους της πεζοπορίας, το μονοπάτι συνεχίζει προς την ιστορική Μονή Μαλεβής με τη θαυματουργή εικόνα του ευαγγελιστή Λουκά. Εμείς προσεγγίσαμε οδικώς το μοναστήρι, προκειμένου να ανηφορίσουμε στο λόφο με το κεδροδάσος. Ένα προσκύνημα... διαφορετικό σε ένα δάσος μοναδικό στην Ευρώπη, γεμάτο με πυκνή βλάστηση από μυρωδάτους κέδρους. Στο σημείο όπου ξεκινά και η ανάβαση στη μεγάλη Τούρλα, την κορυφή του Πάρνωνα, ξαπλώσαμε κάτω από τα δέντρα να αισθανθούμε τη γη, και απλά αφεθήκαμε στη μυρωδιά του χώματος και στο κελάηδισμα των πουλιών. Δεν είναι άλλωστε ζητούμενο η εκτέλεση άθλων, αλλά η επανασύνδεση του γύρω με το μέσα μας. Αφού γεμίσαμε τα πνευμόνια μας με φρέσκο αέρα, πήραμε τη διακλάδωση του μονοπατιού για τον Άγιο Πέτρο, το κεφαλοχώρι της περιοχής. Εδώ συναντήσαμε την κυρία Βάσω Καραματζάνη, πρόεδρο του Πολιτιστικού και Φυσιολατρικού Συλλόγου του χωριού, η οποία μας μίλησε για την πλούσια ιστορία του. Γεμάτο από πετρόχτιστα αρχοντικά, ανάμεσά τους ξεχωρίζει

●●●

ο πρόσφατα ανακαινισμένος Πύργος του Τρικαλίτη. Η υπέροχη πλατεία με την πανοραμική θέα περιστοιχίζεται από την εκκλησία, τα καφενεία και τα μπακάλικα. Το χωριό παραμένει ζωντανό όλο το χρόνο καθώς οι προσκυνητές του Μοναστηριού της Μαλεβής σταθμεύουν εδώ για ξεκούραση. Καθώς θέλαμε να περιηγηθούμε στα γύρω μονοπάτια και το ποτάμι που περνάει κάτω από το χωριό, η κυρία Βάσω μάς σύστησε τον Θανάση Κολοβό, ή Μαρτσίκα, όπως είναι το παρατσούκλι του. Κτηνοτρόφος της περιοχής, ξέρει καλά τα μονοπάτια και θα μας οδηγήσει με ασφάλεια. Με τον Μαρτσίκα κατηφορίσαμε τους τελευταίους απότομους δρόμους του χωριού και στρίψαμε αμέτρητες φορές σε δρομάκια σκεπασμένα με ξερά πλατανόφυλλα, αγριοκάστανα και βελανίδια. Το σίγουρο είναι πως αν δεν ήταν μαζί μας θα είχαμε χαθεί. «Αυτό το μονοπάτι ήταν το μόνο που συνέδεε τον Άγιο Πέτρο με τα άλλα ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΟ / Στα μονοπάτια του Πάρνωνα

●●●●

χωριά», θα μας πει ο Θανάσης, φτάνοντας στο ποτάμι, ενώ μας δείχνει και το πέτρινο γεφύρι. Περνώντας στην απέναντι πλευρά της πλαγιάς, κατευθυνόμαστε προς τον παλιό πέτρινο νερόμυλο. Μισογκρεμισμένος σήμερα, στέκει στην μια όχθη του ποταμού και, σε απόλυτη αρμονία με το περιβάλλον του, αναμένει καρτερικά να παραδοθεί πλήρως στη γύρω βλάστηση, ολοκληρώνοντας την εγκόσμια παρουσία του. «Ολόκληρη η έκταση της κατάφυτης πλαγιάς, που σήμερα μοιάζει ανέγγιχτη από ανθρώπινο χέρι, καλλιεργούνταν με αμπέλια και η περιοχή παρήγαγε κρασί», θα μας πει ο Θανάσης φιλεύοντας τα καλούδια του τόπου του, κάστανα και καρύδια. Καθώς ο τρόπος της ζωής άλλαξε, τα αμπέλια εγκαταλείφθηκαν και μαζί τους άλλαξε και η όψη της πλαγιάς. Ανηφορίζοντας πίσω στον Άγιο Πέτρο, η μυρωδιά του φρεσκοψημένου ψωμιού μας τρέλανε τα ρουθούνια. Πόσες αναμνήσεις ξυπνάει μέσα σου αυτή η ζεστασιά του; Με καυτές τυρόπιτες στο χέρι, κάναμε βόλτα στα στενά του χωριού, χαζέψαμε τα όμορφα σπίτια και γευτήκαμε τη γαλήνη και την ηρεμία του τόπου, ανταλλάσσοντας φιλικές κουβέντες με τους φιλόξενους χωριανούς. Άνω Δολιανά Στα Άνω Δολιανά ήταν το ραντεβού μας με τον Γιώργο και τη Βίκυ Καραγιάννη, από την 5έντε, που μεταξύ άλλων ασχολείται με περιηγητικές και βιωματικές δραστηριότητες στη φύση. Είναι οι 55

κατάλληλοι να μας συστήσουν τα μονοπάτια γύρω από το χωριό. Η Βίκυ μας μίλησε για την ιστορία των Δολιανών, ένα παραθεριστικό στην ουσία χωριό, που σχεδόν ερημώνει το χειμώνα. Οι κάτοικοι είχαν και έχουν διπλές κατοικίες: τα Κάτω Δολιανά, σε χαμηλότερο υψόμετρο, για τη διαχείμαση, τα Άνω Δολιανά για το καλοκαίρι. Ολόκληρο το χωριό – κάτοικοι, οικοσκευές και ζώα – μετακινούνταν την άνοιξη και το φθινόπωρο, πάνω - κάτω και αντίστροφα. Ακόμη και σήμερα αυτή η παράδοση παραμένει ζωντανή. Κάθε χρόνο τον Νοέμβρη, η μέρα της μετοίκισης γιορτάζεται με τη μεταφορά της εικόνας του Αϊ Γιώργη ανάμεσα στα δύο χωριά, που γίνεται πεζοπορώντας, συνοδεία μεγάλης πομπής από πλήθος κόσμου, ντόπιων και επισκεπτών. Ο Γιώργος μας ξενάγησε σε πολλές περιπατητικές και ποδηλατικές διαδρομές που περιστοιχίζουν τα Δολιανά. Υπάρχουν τόσα μονοπάτια να περπατήσει κανείς... Άλλα εύκολα και χαλαρά κι άλλα περισσότερο απαιτητικά, σε κυκλικές, ή μη διαδρομές. Όρεξη να’ χεις να περπατάς και να ανακαλύπτεις τις ομορφιές του τόπου. Όμοια και την ιστορία του, που καθώς φαίνεται πηγαίνει πίσω στους αρχαίους χρόνους. Και στη σύγχρονη ιστορία όμως, τα Δολιανά έχουν να καυχιόνται πως διαδραμάτισαν καίριο ρόλο στην Επανάσταση του 1821. Λόγω της στρατηγικής τους θέσης, εδώ ταμπουρώθηκε ο Νικηταράς αντιμετωπίζοντας με επιτυχία τους Τούρκους. Διαθέτουν μάλιστα Ιστορικό και Εθνογραφικό Μουσείο, όπου θα δείτε αναπαραστάσεις της ιστορικής μάχης και πολλές ακόμη κατατοπιστικές πληροφορίες. Μια ακόμη ενδιαφέρουσα διαδρομή ξεκινάει πίσω ακριβώς από το Κτήμα Τσέλεπου και το επισκέψιμο οινοποιείο του. Περνάς μέσα από τους αμπελώνες και, λίγο πιο κάτω, συναντιέσαι με έναν πέτρινο ληνό (πατητήρι σταφυλιών) παραδομένο στο πέρασμα του χρόνου. Το τοπίο – χωρίς καμιά υπερβολή – θυμίζει και έχει αύρα Τοσκάνης. Ειδικά το σούρουπο, που ο αμπελώνας έχει φόντο τη δύση του ηλίου, τα χρώματα είναι μαγευτικά. Αξίζει λοιπόν σίγουρα μια επίσκεψη ως εδώ, ακόμη κι αν δεν έχεις τη διάθεση να περπατήσεις ολόκληρο το μονοπάτι. Μόνο να ρουφήξεις αυτή τη θέα παρέα με ένα ποτήρι κρασί, είναι - πιστέψτε με - αρκετό. ●●● Άγιος Ιωάννης. ●●● Μεταβυζαντινός Ναός Αγίου Γεωργίου ●●● στον Άγιο Ιωάννη. ●●● Παλιό κουρείο στα Άνω Δολιανά.

56

●

●●

●●●

info's Διαμονή Airbnb A Tsella mi. Ζεστασιά και φιλοξενία με παραδοσιακό άρωμα, στο κατάλληλα διαμορφωμένο πατρικό σπίτι της κ. Κατερίνας Λεονταρίτου στη γραφική Καστάνιτσα. Τηλ.: 6947 439026, FB: Airbnb Α Τσέλλα μι. Ξενώνας Άννα στον Πλάτανο. Στο αμφιθεατρικό γραφικό χωριό των νερών και των πλατάνων, ο παραδοσιακός ξενώνας της Άννας προσφέρει άνετα δωμάτια με θέα τον καταπράσινο Πάρνωνα, αλλά και πεντανόστιμο σπιτικό φαγητό. Τηλ.: 27550 51768, 6976 623099, 6974 817379, www.xenonas-platanos.gr.

Abelos Villas στον Άγιο Ιωάννη. Διαμερίσματα που έχουν δημιουργηθεί με προσωπική φροντίδα και φινέτσα, για να προσφέρουν άνεση και θαλπωρή στους επισκέπτες τους. Τηλ.: 6978 185988, www.abelosvillas.gr.

Parnon Hotel στον Άγιο Πέτρο. Το πρόσφατα ανακαινισμένο ξενοδοχείο «Πάρνων» παρέχει άνετη και ευχάριστη διαμονή στο πανέμορφο πετρόχτιστο κεφαλοχώρι Τηλ.: 27920 31196, 6949 441482, www.hotelparnon.gr. Ξενώνας Erasmion. Χτισμένος με πέτρα, μέσα σε ένα απαράμιλλου κάλλους φυσικό τοπίο στα Άνω Δολιανά, παρέχει χαλάρωση, γαλήνη και ευεξία σε όσους επιθυμούν να αποδράσουν στην ορεινή Αρκαδία. Τηλ.: 27102 34073, www.erasmion.gr. Προϊόντα Κτήμα Τσέλεπου. Ο Γιάννης και η Αμαλία Τσέλεπου επέλεξαν τους χωμάτινους λόφους στις παρυφές του Πάρνωνα, για να φυτέψουν τους αμπελώνες τους και να ιδρύσουν το Κτήμα Τσέλεπου. Βρίσκεται στο νοτιανατολικό άκρο του οροπεδίου της Μαντινείας, και είναι ανοιχτό σε επισκέψεις προσφέροντας οινικές περιηγήσεις σε πλούσιες γεύσεις κι αρώματα. Τηλ.: 27105 44440 - 50. Ο Καραματζάνης στον Άγιο Ιωάννη, είναι ένα εργαστήριο παραδοσιακών τυροκομικών προϊόντων που φτιάχνονται με αγάπη και αγνό φρέσκο γάλα. Θα γευτείτε ντόπια κεφαλογραβιέρα, φέτα, ανθότυρο, γιαούρτι και μανουρομυζήθρα. Τηλ.: 21221 49271, www.karamantzanis.4ty.gr. Παραδοσιακά χειροποίητα ζυμαρικά, θα αγοράσετε από το εργαστήριο Μαλέβος στον Άγιο Πέτρο. Θα βρείτε επίσης ντόπιο μέλι και τυριά, χειροποίητες μαρμελάδες και γλυκά του κουταλιού. Τηλ.: 6972 308618, 6976 232774. Δραστηριότητες Explore Peloponnese στο Άστρος. Ο Γιώργος Μονιός και ο Δημήτρης Κουρόγιωργας μοιράζονται μοναδικές εμπειρίες στη φύση, πεζοπορώντας ή ποδηλατώντας στα πανέμορφα μονοπάτια και τους παραδοσιακούς οικισμούς του Πάρνωνα – και όχι μόνο. Τηλ.: 6976 991029, FB: Explore Peloponnese.

5ΕΝΤΕ στα Άνω Δολιανά. Ο Γιώργος και η Βίκυ Καραγιάννη προσφέρουν πλήθος τουριστικών, φυσιολατρικών και καλλιτεχνικών δραστηριοτήτων για χαλάρωση στη φύση και γνωριμία με την ιστορία του τόπου. Επιπλέον, έχουν δημιουργήσει το Ονειρολόγιον, ένα παραδοσιακό καφενείο όπου υποδέχονται φίλους και επισκέπτες. Τηλ.: 6972 582918, www.5ente.com. Θερμές ευχαριστίες στον αντιδήμαρχο, κ. Γιώργο Γαρδικιώτη, την πρόεδρο της Ένωσης Τουριστικών Καταλυμάτων Ανατολικής Αρκαδίας, κ. Βίβιαν Μανωλέσου, και όλους όσους συνέφεραν στο οδοιπορικό μας.

ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΟ / Στα μονοπάτια του Πάρνωνα

57

ΠΑΡ.ΟΔΟΣ ΝΑΥΠΛΙΟΥ.Ν.ΚΙΟΥ ΝΑΥΠΛΙΟ 21100 ΤΗΛ.27520 27214 – FAX. 27520 24852

Ε ΤΑ Ι Ρ Ε Ι Α

Μ Ε ΤΑ Φ Ο Ρ Ω Ν

Πόντου & Διαβατών

Συστήµατα αποθήκευσης & εφαρµογές για κάθε σας ανάγκη.

Διαρκές Stock και άµεση παράδoση σε όλη τήν Ελλάδα. Προτείνουµε, σχεδιαζουµε & υλοποιούµε µε εµπειρία 50 ετων.

Δηµ. Τριαντάφυλλος & Σια Ε.Ε 3ο Χλµ Άργους Κορίνθου - Αργος - TK 21200 Τηλ. 27510 67198 & 29077 Fax 27510 91199 www.rafia.gr e-mail : info@rafia.gr

200 χρόνια από την Ελληνική Επανάσταση

Μουσεία και εκθέσεις στον Μοριά Η Επανάσταση του '21 αποτέλεσε κορυφαίο γεγονός που επηρέασε την σύγχρονη ιστορία της χώρας μας και της ευρύτερης περιοχής των Βαλκανίων για περισσότερα από εκατό χρόνια, ενώ αποτέλεσε την αρχή του τέλους της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Για την συμπλήρωση διακοσίων χρόνων από την έναρξη του Εθνικοαπελευθερωτικού μας αγώνα, όλα ήταν έτοιμα για έναν λαμπρό εορτασμό. Όμως αντ’ αυτού, βρεθήκαμε να παρακολουθούμε μουδιασμένοι την εξέλιξη μιας πανδημίας, που κατήργησε θεσμούς και συνήθειες χρόνων, ως και τις καθιερωμένες ετήσιες εκδηλώσεις.

Δημοσθένης Τσαπάρας

«Υπό κατ’ οίκον περιορισμό» λοιπόν, άρχισα να σχεδιάζω ένα χρονολόγιο των γεγονότων της Επανάστασης και γρήγορα σχηματίστηκε στο χαρτί ένα οδοιπορικό σε προορισμούς της Πελοποννήσου γεμάτους μνήμες, οι οποίες φυλάσσονται ευλαβικά μέσα στα μουσεία και τις πινακοθήκες της. Άνθρωποι με αγάπη για τη δουλειά τους, με βοήθησαν στο νοητό αυτό ταξίδι, μεταφέροντάς μου πτυχές της Επανάστασης μέσα από ιστορικά κειμήλια, προσωπικά αντικείμενα των πρωταγωνιστών της εποχής, φορεσιές, έργα τέχνης και σύγχρονες εικαστικές δημιουργίες. «Μνήμες Απελευθέρωσης» στο κάστρο της Μονεμβασιάς Η Επανάσταση ξεσπά σχεδόν ταυτόχρονα σε πολλές περιοχές του Μοριά, αλλά και της Ρούμελης. Από τα λιγότερα γνώστα γεγονότα, είναι η πολιορκία του Κάστρου της Μονεμβασιάς που ξεκινά στα μέσα με τέλη Μαρτίου του 1821. Ο Επίσκοπος Έλους Άνθιμος, ευλόγησε τις σημαίες και τα όπλα των οπλαρχηγών που είχαν συγκεντρωθεί με τα παλικάρια τους από το Λεωνίδιο (Τσακωνιά), τη Μονεμβασιά και τη Μάνη. Η πολιορκία του κάστρου από τους Οθωμανούς κράτησε τέσσερις ολόκληρους μήνες. Τελικά, στις 23 Ιουλίου του 1821, τη Μονεμβασιά θα γίνει το πρώτο κάστρο που παραδίνεται στις ελληνικές επαναστατικές δυνάμεις. Περπατώντας στα όμορφα καλντερίμια του κάστρου, μπορεί κανείς σήμερα να 60

«Τι έχεις καρυδιά μου και παραπονιέσαι; Μη σε πετροβολούνε τα παιδιά; Είναι γιατί έχεις τα καρύδια...» Θεόδωρος Βρυζάκης, Προσωπογραφία του Κολοκοτρώνη. Στην Κουμαντάρειο Πινακοθήκη.

61

●

«Μπαρούτι είχαμε, έκαμνε η Δημητσάνα…» στοχαστεί όλα όσα συνέβησαν. Μπορεί να σταθεί στα ίδια τείχη και να θαυμάσει τις κινστέρνες, τις υπόγειες δεξαμενές που επέτρεψαν στους πολιορκημένους τη μακρόχρονη αντίσταση. Εμπνευσμένες από τα ιστορικά αυτά γεγονότα, η Ιωάννα - Μαρία Γιακουμάκη και η Φωτεινή Παναγιωτοπούλου, ετοιμάζουν εικαστική έκθεση με τίτλο Μνήμες Απελευθέρωσης, που θα πραγματοποιηθεί εντός της Καστροπολιτείας. Τα έργα τους, σκηνές μάχης, επιστολές, φορεσιές και όπλα, έχουν ως πρώτη ύλη, χαρτί από παλιά κιτρινισμένα βιβλία που προορίζονταν για ανακύκλωση. «Το χαρτί είναι ένα ιδιαίτερο υλικό για εμάς», σημειώνει η κ. Γιακουμάκη. «Η ιστορία καταγράφεται στο χαρτί, και το χαρτί με τη σειρά του μεταφέρει την ιστορία των πληροφοριών που είναι γραμμένες σε αυτό. Η κατασκευή σύγχρονων έργων αποτελεί μια προσπάθεια να ανασύρουμε ιστορικά γεγονότα δημιουργώντας έναν διάλογο με τον σημερινό Έλληνα, επαναπροσδιορίζοντας τη σχέση με την ιστορία του». Γεμάτα περίτεχνες λεπτομέρειες, τα έργα τους αποτυπώνουν όλη την ομορφιά της λαϊκής τέχνης της εποχής. Ανάμεσά τους ξεχωρίσαμε το «σιγκούνι» της γυναικείας φορεσιάς, το «γελέκι» και το «σελάχι» των αγωνιστών, αλλά και τις επιστολές τους οι οποίες έχουν αποδοθεί εκ νέου, χρησιμοποιώντας κεντήματα και την «ποίηση της συσκότισης». Μια τεχνική όπου σκόρπιες λέξεις ή φράσεις ενός κειμένου αποσπώνται επιλεκτικά από το αρχικό, σχηματίζοντας καινούρια νοήματα. Δημητσάνα, Μουσείο Υδροκίνησης Παρόλο που έχουν περάσει αρκετά χρόνια από τότε που επισκέφτηκα τους πανέμορφους χώρους του Υπαίθριου Μουσείου Υδροκίνησης της Δημητσάνας του Π.Ι.Ο.Π., θυμάμαι έντονα πόσο είχα εντυπωσιαστεί με τον τύπο του μπαρουτόμυλου με τα κοπάνια, που χρησιμοποιήθηκε στην Επανάσταση. Από τη Δημητσάνα προμηθεύονταν οι αγωνιστές το μπαρούτι για τη διεξαγωγή του Αγώνα. Χαρακτηριστικά είναι τα λόγια του Κολοκοτρώνη: «Μπαρούτι είχαμε, έκαμνε η Δημητσάνα... Και δια να δουλεύσουν την μπαρούτη δεν παίρναμε πολλούς Δημητσανίτες εις το στρατόπεδο, τους αφήναμε δια αυτήν την δούλευσιν». Στη Δημητσάνα, τη Στεμνίτσα και τα γύρω χωριά, ήδη από τον 16ο αιώνα, γνώριζαν τη συλλογή του ακάθαρτου νίτρου, το οποίο και παρείχαν αντί για φόρο, στους Οθωμανούς. Μετά το 1700, αναπτύχθηκε και η παραγωγή μπαρούτης στην περιοχή όπου έφτασαν να λειτουργούν περί τους 20 μπαρουτόμυλους, οι οποίοι εργάζονταν νυχθημερόν παράγοντας 300 σχεδόν οκάδες μπαρούτης το 24ωρο!

62

Πολεμικό Μουσείο Τρίπολης Το γεγονός που θεωρείται από τους ιστορικούς πως συνέβαλε όσο κανένα άλλο στην εδραίωση της Επανάστασης στην Πελοπόννησο, δεν είναι άλλο από την Άλωση της Τριπολιτσάς, του σημαντικότερου διοικητικού και στρατιωτικού κέντρου του Μοριά. Η πολιορκία της πόλης ξεκίνησε στις αρχές Ιουνίου και ολοκληρώθηκε στις 23 Σεπτεμβρίου του 1821. Το ομώνυμο δημοτικό τραγούδι περιγράφει με γλαφυρό τρόπο: «Τρίτη, Τετράδη θλιβερή, Πέφτη φαρμακωμένη, Παρασκευή ξημέρωσε – ποτέ να μη ’χε φέξει, έβαλαν οι Γραικοί βουλή το Κάστρο να πατήσουν. Σαν αετοί επήδησαν, εμπήκαν σαν πετρίτες κι’ άδειασαν τα τουφέκια τους, τη λιανομπαταρία». Στο κέντρο της πόλης λειτουργεί εδώ και είκοσι χρόνια το Πολεμικό Μουσείο Τρίπολης. Ο διευθυντής του, Αντισμήναρχος Δημήτρης Φωτόπουλος, μέσα από μια εγκάρδια τηλεφωνική συνομιλία, με

ξενάγησε νοερά στις προθήκες του μουσείου με τα όπλα που χρησιμοποιήθηκαν στην πολιορκία της πόλης. «Τα όπλα αυτά αφιερώθηκαν από αγωνιστές της Άλωσης ως τάματα, ή δωρήθηκαν ως ενίσχυση στον Ιερό Ναό των Παμμεγίστων Ταξιαρχών, γιατί εκείνη την εποχή είχαν μεγάλη αξία. Φυσικά, πολλά από αυτά χάθηκαν και εδώ θα δείτε όσα από αυτά διασώθηκαν και μας προσέφερε η Ιερά Μητρόπολη Μαντινείας και Κυνουρίας». Στα ιδιαίτερου ενδιαφέροντος εκθέματά του, σίγουρα θα πρέπει να συμπεριληφθεί και το νεκρικό προσωπείο του Κολοκοτρώνη, το οποίο χυτεύτηκε από γύψινο εκμαγείο που κατασκευάστηκε από άγνωστο καλλιτέχνη, στη νεκρική του κλίνη, στις 4 Φεβρουαρίου του 1843.

●●

Μουσείο Α' Εθνοσυνέλευσης Στη Νέα Επίδαυρο, τον τόπο οπού γράφτηκε η Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας της Ελλάδας και ψηφίστηκε το πρώτο Σύνταγμα της χώρας, το Προσωρινό Πολίτευμα της Ελλάδος, φιλοξενείται η μόνιμη έκθεση του Ιδρύματος της Βουλής των Ελλήνων με θέμα το γεγονός – ορόσημο που ξεκινά στις 20 Δεκεμβρίου 1821 και ολοκληρώνεται στις 22

●●

Ιανουαρίου του 1822. Το ιστορικό και αρχειακό υλικό της Α’ Εθνοσυνέλευσης στεγάστηκε και αναδείχθηκε στον χώρο του ανακαινισμένου παλιού μονοτάξιου δημοτικού σχολείου της Νέας Επιδαύρου. «Oρκιζόμεθα είς τ' όνομα της Τρισυποστάτου Θεότητος καί είς τό σεβαστόν όνομα τής Πατρίδος, νά συσκεπτώμεθα έν ειλικρινεία καθαρά καί αδελφική αγάπη, αδιαφορούντες περί τών προσωπικών συμφερόντων μας, καί φροντίζοντες περί μόνου του κοινού της Ελλάδος συμφέροντος», παραθέτουμε τον όρκο των παραστατών της Εθνοσυνέλευσης που σηματοδότησε την αναγέννηση του Έθνους. Πολεμικό Μουσείο Ναυπλίου

● Ο Μπαρουτόμυλος στο

Μουσείο Υδροκίνησης Δημητσάνας του Π.Ι.Ο.Π. ●● Μνήμες Απελευθέρωσης

στη Μονεμβασιά.

Στην πρώτη πρωτεύουσα της χώρας, μετά την απελευθέρωση και μέχρι το 1834, η «παρουσία» των ιστορικών γεγονότων της Επανάστασης είναι περισσότερο από έντονη. Το Πολεμικό Μουσείο Ναυπλίου, πρώτο παράρτημα της Αθήνας, στεγάζεται στο πέτρινο κτίριο της πρώτης Σχολής Ευελπίδων και την είσοδό του κοσμούν δυο παλιά κανόνια. Ο υποδιευθυντής του, Υποπλοίαρχος του Πολεμικού Ναυτικού, Δημήτριος Παπακωνσταντίνου, μου έστειλε με ιδιαίτερη ευγένεια υλικό, το οποίο μου επέτρεψε να περιηγηθώ, έστω νοητά, στον πρώτο όροφο που είναι αφιερωμένος στα χρόνια του Αγώνα. Την αίθουσα κοσμούν τα αντίγραφα των λιθογραφιών του Γερμανού ζωγράφου Πέτερ φον Ες, που ειδικευόταν στη φιλοτέχνηση πολεμικών σκηνών. Σε αυτόν ανατέθηκε από τον πατέρα του Όθωνα, Λουδοβίκο Α' της Βαυαρίας, η δημιουργία έργων που θα αποτυπώσουν τη μαχητικότητα των Ελλήνων αγωνιστών. Επηρεασμένος από την επιβλητική

ΑΦΙΕΡΩΜΑ / Μουσεία και εκθέσεις στον Μοριά

63

παρουσία του Παλαμηδίου, ξεχώρισα τη λιθογραφία του αγωνιστή Στάικου Σταϊκόπουλου η οποία τον απεικονίζει να ετοιμάζει επίθεση στα τείχη του κάστρου του Αναπλιού. Σε κεντρική προθήκη της αίθουσας εκτίθεται το πανέμορφο γιλέκο και το σπαθί του οπλαρχηγού Δημήτριου Τσώκρη, ο οποίος γεννήθηκε στο Άργος και ήταν έμπορος στην Κωνσταντινούπολη. Με την έκρηξη της Eπανάστασης επέστρεψε αμέσως στην γενέτειρα του και τάχθηκε σε αυτήν υπό τις διαταγές του Κολοκοτρώνη. Στο σπαθί του είναι χαραγμένη η φράση: Μη με σύρεις χωρίς λόγο, άμα όμως με σύρεις φρόντισε να μου κρατήσεις την τιμή και την αξιοπρέπειά μου. Την προσοχή μου, όμως, τράβηξε ένα έγγραφο της Πελοποννησιακής Γερουσίας, αδιευκρίνηστης ημερομηνίας, όπου αναφέρεται ότι η έκβαση της επανάστασης οδεύει καλώς, αλλά υπάρχουν αμφιβολίες για το μέλλον, εξαιτίας εσωτερικών διαφωνιών που έχουν αρχίσει να προκύπτουν...

●

Πινακοθήκη Ναυπλίου ­ Μουσείο Αλέξανδρου Σούτσου Στο Ναύπλιο βρίσκεται και το Παράρτημα της Εθνικής Πινακοθήκης ­­- Μουσείο Αλέξανδρου Σούτσου, το οποίο στεγάζεται σε ένα όμορφο νεοκλασικό. Η μόνιμη έκθεση αποτελεί «θεματική πινακοθήκη» αφιερωμένη στην Επανάσταση του 1821 και φιλοξενεί περισσότερα από σαράντα έργα Ελλήνων και ξένων καλλιτεχνών. Τα περισσότερα από αυτά – τα οποία μπορούμε να θαυμάσουμε και μέσα από την ιστοσελίδα της Εθνικής Πινακοθήκης – είναι του Θεόδωρου Βρυζάκη. Γεννημένος το 1814 στη Θήβα, έζησε σε μικρή ηλικία τον απαγχονισμό του πατέρα του από τους Τούρκους. Από εκεί βρέθηκε στο Καποδιστριακό Ορφανοτροφείο της Αίγινας κι αργότερα πηγαίνει στην Αθήνα για να παρακολουθήσει μαθήματα στο

● Λούντβιχ Σβαντχάλερ, Ορκωμοσία των

πληρεξουσίων της Α’ Εθνοσυνέλευσης. ●● Επιστολές αγωνιστών της Επανάστασης,

από τις εικαστικούς Ι. Μ. Γιακουµάκη και Φ. Παναγιωτοπούλου στην καστροπολιτεία της Μονεμβασιάς. ●●● Η Παραμυθία του Θεόδωρου Βρυζάκη

στην Πινακοθήκη Ναυπλίου. ●●●● Γέρος αγωνιστής που παίζει λύρα, του Διονύσιου Τσόκου.

64

●●

●●●

●●●●

ΑΦΙΕΡΩΜΑ / Μουσεία και εκθέσεις στον Μοριά

65

νεοσύστατο τότε Πολυτεχνείο. Το ταλέντο του διέκρινε ο Χάνσεν, καθηγητής του στο σχέδιο και ενεργεί ώστε να σταλεί στο Πανελλήνιον, την Ελληνική Παιδαγωγική Ακαδημία του Μονάχου που είχε ιδρύσει ο Λουδοβίκος για τα ορφανά τέκνα των αγωνιστών. Εκεί θα επηρεαστεί από το ιδεαλιστικό πνεύμα της σχολής, και επιστρέφοντας στην Ελλάδα, θα ασχοληθεί κατά το πρότυπο του δασκάλου του, Πέτερ φον Ες, με θέματα εμπνευσμένα από την Ελληνική Επανάσταση. Η κ. Λαμπρινή Καρακούρτη, ιστορικός τέχνης και επιμελήτρια του μουσείου ήταν καταιγιστική αναφορικά με το έργο του: «Κοιτάξτε στο έργο του Παραμυθία, πώς απεικονίζει τη φορτισμένη συναισθηματικά σκηνή του βουβού πόνου της νεαρής γυναίκας, μετά τον αποχωρισμό του αγωνιστή - συζύγου της, καθώς προσπαθεί να βρει παρηγοριά στην αγκαλιά της μάνας της. Κυριαρχεί η λυρική ατμόσφαιρα του δειλινού και η λεπτομέρεια στην απόδοση των ενδυμασιών. Πίσω τους ο λόφος της Ακρόπολης συμβολίζει το αρχαίο κλέος, το ένδοξο παρελθόν για το οποίο αγωνίζονταν οι Έλληνες». Από τα υπόλοιπα έργα, ξεχώρισα τον Γέρο αγωνιστή που παίζει λύρα, έργο του Διονυσίου Τσόκου, που απεικονίζει έναν τυφλό και επαίτη άνδρα. Μοιάζει να αποτυπώνει όλη την απαγοήτευση των ανθρώπων που πολέμησαν για τα ιδεώδη της Επανάστασης και δεν έτυχαν της ανάλογης πρόνοιας από το νεοσύστατο ελληνικό κράτος...

●

Κουμαντάρειος Πινακοθήκη Στην Κουμαντάρειο Πινακοθήκη Σπάρτης, ξεχώρισα ένα ακόμη έργο του Βρυζάκη, την Προσωπογραφία του Κολοκοτρώνη. Η επιμελήτρια της πινακοθήκης κ. Μόνικα Διαμαντή μιλά με ενθουσιασμό για το έργο: «Μας δείχνει τον πρωταγωνιστή της επανάστασης χωρίς τη γνωστή περικεφαλαία και την στρατιωτική αρματωσιά, ενδεχομένως σε μεγάλη ηλικία, δίνοντας έμφαση στον άνθρωπο Κολοκοτρώνη…» Η μελαγχολία στο βλέμμα του είναι συγκλονιστική, αποτυπώνοντας τους κόπους και τις θυσίες μιας ζωής για ελευθερία και ανεξαρτησία – ίσως και μια απογοήτευση. Μου έφερε στον νου μια από τις ανέκδοτες ιστορίες του Γέρου του Μοριά: «Καταδιωκόμενος από τα κυβερνητικά στρατεύματα στον εμφύλιο πόλεμο του 1825, ο Κολοκοτρώνης στέκεται κάτω από μια καρυδιά για να ξεκουραστεί. Και μονολογούσε λυπημένος: Τι έχεις καρυδιά μου και παραπονιέσαι; Μη σε πετροβολούνε τα παιδιά; Είναι γιατί έχεις τα καρύδια...»

66

●● ● Πολεμικό Μουσείο Ναυπλίου. ●● Το νεκρικό προσωπείο του Κολοκοτρώνη.

αγνώστου καλλιτέχνη, στο Πολεμικό Μουσείο Τρίπολης.

Η METAL///GLASS δραστηριοποιείται με επιτυχία στο χώρο των κατασκευών συνδυάζοντας το γυαλί και το μέταλο, σίδερο και αλουμίνιο, τόσο σε απλές όσο και σύνθετες δημιουργίες. Οι δραστηριότητές μας καλύπτουν στέγαστρα και αίθρια, κουφώματα και πόρτες αυτόματες και ασφαλείας, χωρίσματα ηχομονωτικά, προσόψεις κτιρίων και πλήθος άλλων κατασκευών. Τα προϊόντα που παράγουμε προσφέρουν θερμομόνωση, ηχομόνωση και ασφάλεια παρέχοντας λύσεις απαιτητικών προδιαγραφών με design υψηλής αισθητικής, και εξασφαλίζουν αντοχή στον χρόνο και στις καιρικές συνθήκες. Χρησιμοποιούμε υλικά που παράγουν οι μεγαλύτερες εταιρείες της Ευρώπης και συνοδεύονται από τις απαραίτητες πιστοποιήσεις διασφάλισης ποιότητας. Η πολυετής πείρα του προσωπικού και των συνεργατών μας, μας δίνει την δυνατότητα να δημιουργούμε ιδανικές λύσεις που ανταποκρίνονται σε κάθε κατασκευαστική απαίτηση και γούστο.

Κυράς Βρύση, Κόρινθος, 20100 Τηλ.: 2741088955 | Κιν.: 6934638543

www.metalglass.gr

ΜΑΧΑΙΡΑΣ ΦΥΤΩΡΙΑ | ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ & ΣΥΝΤΗΡΗΣΗ ΚΗΠΩΝ

Τα φυτώρια ΜΑΧΑΙΡΑΣ με πολύχρονη εμπειρία ειδικεύονται στην καλλιέργεια της ποικιλίας της ροδιάς Ερμιόνης που είναι από τις πλέον ονομαστές στην χώρα μας. Από το φυτώριο μας μπορείτε ακόμα να προμηθευτείτε ποικιλία κηπευτικών καρποφόρων και καλλωπιστικών φυτών και δένδρων. Επίσης μπορούμε να σχεδιάσουμε τον κήπο σας όπως τον έχετε φανταστεί. Όλα μας τα προϊόντα είναι πιστοποιημένα και διαθέτουν υγειονομικό διαβατήριο.

Ρεσένιο Κρανιδίου Τηλ: 2754023490 6946335715 fax: 27540 23490 email: bakmach@yahoo.com

• Κατασκευάζουµε ηλιακούς Θερµοσίφωνες από το 1979 • Τα προϊόντα µας εξάγονται σε 50 χώρες • Πιστοποίηση κατά ISO 9001:2015 & Solar Keymark • Ροµποτική τεχνολογία Laser υψηλής απόδοσης

∆ΗΜΑΣ ΑΕΒΕ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ ΗΛΙΑΚΩΝ ΘΕΡΜΟΣΙΦΩΝΩΝ 2o χλµ Άργους - Ναυπλίου, Άργος 21200, Τηλ. 27510 29110 - 27510 20920, Fax 27510 62671

www.dimas-solar.gr • info@dimas-solar.gr

Ελένη Ταγωνίδη - Μανιατάκη

Ο περιπλανώμενος Σαμαρείτης

Θάλεια Νουάρου

Καμία δουλειά που γίνεται με αγάπη δεν είναι επίπονη.

Γεννημένη στο Κάιρο της Αιγύπτου, η βραβευμένη κ. Ταγωνίδη - Μανιατάκη μάς παρουσιάζει το όγδοο βιβλίο της, το οποίο προλογίζει μεταξύ άλλων ο αρχαιολόγος, κ. Πέτρος Θέμελης. O ίδιος, αναφέρεται σε έναν ιδιαίτερα ευαίσθητο άνθρωπο που, εδώ και πολλά χρόνια, αγωνίζεται να σώσει ό,τι έχει απομείνει όρθιο από τη λαίλαπα της κακώς εννοούμενης ανάπτυξης. Όπως άλλωστε ομολογεί και η ίδια, το έναυσμα για τη συγγραφή του βιβλίου ήρθε από «τον φόβο μη χαθούν όλες οι μνήμες στο διάβα του χρόνου και της αδιάλλακτης αδιαφορίας...» Αγαπητή κυρία Ταγωνίδη, πέρα από τη συγγραφική σας ιδιότητα τελείτε και αντιπρόεδρος του Μανιατάκειου Ιδρύματος. Πείτε μας δυο λόγια σχετικά με την αποστολή και τις δράσεις του. Το 1995, μαζί με τον σύζυγό μου Δημήτρη Μανιατάκη, οικονομολόγο, ο οποίος κατάγεται από την Κορώνη, ιδρύσαμε το Μανιατάκειον Ίδρυμα. Το Ίδρυμα έχει αναπτύξει μια σειρά δράσεων και πρωτοβουλιών πολιτιστικού, κοινωνικού και αναπτυξιακού χαρακτήρα, που αφορούν στην ευρύτερη περιοχή της Μεσσηνίας, με έμφαση την Κορώνη του δήμου Πύλου-Νέστορος. Στόχος του είναι η διεθνοποίηση των δράσεων μέσω συνεδρίων, εκδηλώσεων και εκδόσεων. Μετά τόσα χρόνια, τι θεωρείτε πως ήταν αυτό που σας πρωτοδήγησε στη συγγραφή, αλλά και στη σύλληψη του Περιπλανώμενου Σαμαρείτη;

70

Ο πρωταρχικός λόγος που μας ωθεί στη συγγραφή προέρχεται από μία επιτακτική ανάγκη επικοινωνίας με τον βαθύτερο ψυχισμό μας, τους δικούς μας προβληματισμούς αλλά συνάμα την επικοινωνία μας με τους άλλους. Ο γραπτός λόγος μάς βοηθάει να σκεπτόμαστε, να διακρίνουμε, να κατανοούμε και, το σπουδαιότερο, μας απελευθερώνει από τους φραγμούς μας. Στην περίπτωση του Περιπλανώμενου Σαμαρείτη, το πρώτο έναυσμα στάθηκε η περιέργεια. Σε κάποια περιπλάνησή μου βρέθηκα μπροστά σ’ ένα γραφικό παρεκκλήσι. Εντυπωσιάστηκα από το απέριττο σε συνδυασμό με την αρχιτεκτονική του. Ζήτησα πληροφορίες αλλά έλαβα μόνο ασαφείς απαντήσεις. Έφυγα απογοητευμένη ενώ συλλογιζόμουν πόσα αριστουργήματα με την πάροδο του χρόνου πέφτουν στον τροχό της αδιαφορίας και της λησμονιάς. Αυτό το περιστατικό στάθηκε η αφορμή της σύλληψης και στη συνέχεια του τοκετού αυτού του πονήματος. Είναι εντυπωσιακό ότι καταγράφετε περισσότερους από τετρακόσιους ναούς του Δήμου Πύλου-Νέστορος με ιστορικές αναφορές, στοιχεία ναοδομίας, αγιογραφίας και υμνολογίας για πολλούς από αυτούς. Πόσο διήρκησε συνολικά η έρευνα και πόσο επίπονη ήταν η όλη διαδικασία; Η γραφή είναι σαν μία γέννα. Για τον συγγραφέα, ο χρόνος δεν μετρά με την ίδια θεμελιώδη έννοια του. Ένας τοκετός ξεκινάει πολύ πριν αγκαλιάσουμε το βρέφος. Ωριμάζει πρώτα στο θυμικό

του ανθρώπου η βούληση της τεκνοποίησης, ακολουθεί ο προγραμματισμός και στη συνέχεια νικάει η θέληση της δυνάμεως. Θέλω άρα μπορώ. Αλλά για να δώσω μια πιο συγκεκριμένη απάντηση, ο καθαρός χρόνος μεθοδευμένης έρευνας και γραφής διήρκησε τέσσερα έντονα χρόνια. Οφείλω να ομολογήσω ότι είχα την ηθική συμπαράσταση, αρχικά του Σεβασμιότατου Μητροπολίτη Μεσσηνίας Χρυσοστόμου, την πολύτιμη συνεργασία του κ. Ιωάννη Μπουγά, καθηγητή Θεολογίας, της βιβλιοθηκονόμου Μάρθας Παπαμικρούλη που επιμελήθηκε το βιβλίο, της Βίκυς Ιγγλέζου, διευθύντριας του Ιδρύματος και τόσων άλλων φίλων που έβαλαν το λιθαράκι τους. Ουσιαστική βοήθεια και στήριξη σε κάθε μου βήμα είχα από τον σύζυγό μου. Αν ήταν επίπονη αυτή η εργασία, θα απαντήσω ότι καμία δουλειά που γίνεται με αγάπη δεν είναι επίπονη. Ο Περιπλανώμενος Σαμαρείτης, εκτός από την ανείπωτη χαρά που μου έδωσε, μου έμαθε στην πορεία πολλά πράγματα αλλά και πόσο πολύτιμη είναι η συνεργασία. Από όλους αυτούς του χώρους λατρείας, υπάρχει κάποιος με τον οποίο συνδεθήκατε περισσότερο και ποιον θα προτείνατε στους αναγνώστες μας να επισκεφθούν; Οποιοσδήποτε τόπος λατρείας είναι ένας χώρος που σε γεμίζει με γαλήνη, με παρηγοριά, ένας τόπος όπου αισθάνεσαι μια αγαλλίαση να σ’ αγκαλιάζει. Αποκτάς μια ιδιαίτερη σχέση μ’ αυτόν τον χώρο και νοιώθεις πως τίποτε δεν μπορεί να παρέμβει ανάμεσα σε σένα και την άυλη αυτή δύναμη. Ο χώρος αποκτάει τη δική του οντότητα, τις δικές του ιερές δονήσεις. Μπορεί να προκαλούνται από τις προσευχές των πιστών ή των ψαλμών, ή από την απόλυτη ησυχία την ώρα που ο ιερέας λειτουργεί, ακόμη και από τη δική σου προδιάθεση. Αλλά ό,τι μας συγκινεί προσωπικά, δεν σημαίνει ότι έχει την ίδια ανταπόκριση σε άλλον. Σε έναν ταξιδιώτη, θα πρότεινα ωστόσο μια επίσκεψη στο Ιερό Προσκύνημα της Παναγίας Ελεήστριας στη Κορώνη, όπου βρέθηκαν – ως εκ θαύματος – χωμένα σε έναν ογκώδη βράχο και τυλιγμένα σ’ ένα πετραχήλι, δύο ομοιώματα, του Εσταυρωμένου και της Παναγίας, και ένα τρίτο, του Ευαγγελιστή Λουκά. Συνέντευξη

Στο βιβλίο περιγράφετε πολύ όμορφα τη έννοια του καλού Σαμαρείτη. Θα θέλατε να τη μοιραστείτε με το κοινό μας; Το σκιαγράφημα του καλού Σαμαρείτη εμπεριέχεται σε δύο λέξεις κλειδιά: εξάλειψη του ΕΓΩ και ανιδιοτελή προσφορά. Τόσο απλά! Εύκολα αντιλαμβάνεται κανείς την ιδιαίτερη σχέση σας με το Θείο. Τι έχετε να πείτε σε όσους νιώθουν πως τα θρησκευτικά τους δικαιώματα έχουν παραβιαστεί με τις συνεχείς απαγορεύσεις λόγω της πανδημίας; Ο καθένας μας έχει αυτήν την ιδιαίτερη σχέση με ό,τι ονομάζεται Θεία σχέση. Είναι αυτή η κρυφή, εσωτερική φωνή που δεν σταματά ποτέ να μας μιλάει, να μας συμβουλεύει. Αρκεί να την ακούμε. Όσον αφορά τις απαγορεύσεις και παραβιάσεις των θρησκευτικών μας δικαιωμάτων, δεν πρόκειται να πτοήσουν όποιον έχει βαθιά ριζωμένη την πίστη μέσα του. «Εκείνο που ομορφαίνει την έρημο είναι ότι κάπου κρύβει ένα πηγάδι», χρησιμοποιείτε στο βιβλίο την φράση αυτή από τον Μικρό Πρίγκιπα του Σεντ-Εξιπερί. Στις δύσκολες μέρες που διανύουμε, πού θα λέγατε πως εντοπίζεται το «πηγάδι»; Οι βαθύτερες έννοιες ενίοτε καλύπτονται πίσω από το πέπλο της απλότητας. Το δίδαγμα του «Μικρού Πρίγκιπα» βασίζεται στη μεταφορά μιας διαδικασίας ενδοσκόπησης. Αν διεισδύσουμε στον βαθύτερο εαυτό μας, θα μπορούμε να βρούμε την ποθούμενη ισορροπία και απάντηση. Όσο για το πηγάδι, αυτό βρίσκεται καταχωνιασμένο μέσα μας, αρκεί να ψάξουμε με καθαρό το βλέμμα της καρδιάς.

info's Ο Περιπλανώμενος Σαμαρείτης διατίθεται από τα γραφεία της εφημερίδας Ελευθερία στην Καλαμάτα (Γεωργούλη 26), ή αποστέλλεται κατόπιν παραγγελίας στο τηλ.: 27210 21421 και στο email: elefklm@gmail.com. Περισσότερα για τις δράσεις και τις εκδόσεις του Μανιατάκειου Ιδρύματος: www.maniatakeion.gr.

71

Καραγιάννης Αθ. & ΣΙΑ Ο.Ε τηλ. 2753071229 κιν. 6972409091 www.karayiannis.gr email: info@karayiannis.gr

Ariston “The Very Best”

©

Α. Doukas & M. Douka O.E. Gargaliani 24400 Greece Tel.: +30 27630 22322, +30 6987.797582, +30 6982.490909 aristonhellas@gmail.com

www.ariston-oliveoil.gr

Κάθε Προϊόν µασ είναι Υψηλήσ Ποιότητασ. Κάθε Προϊόν µασ είναι Άριστον.

Λαχανοντολμάδες με μπακαλιάρο και πλιγούρι

Υλικά • 1 μεγάλο λάχανο • ½ κιλό πλιγούρι • ½ κιλό μπακαλιάρο παστό • 2 ματσάκια φρέσκο κρεμμύδι ψιλοκομμένο • 1 μεγάλο ξερό κρεμμύδι τσαγιού μάραθο ψιλοκομμένο • ½ φλιτζάνι του τσαγιού δυόσμο ψιλοκομμένο • ½ φλιτζάνι του τσαγιού Μαϊντανό ψιλοκομμένο • 1 ½ φλιτζάνι του τσαγιού ελαιόλαδο • πιπέρι • χυμό από 3 λεμονιά • 2 κ. σούπας αλεύρι

Της κ. Καλλιόπης Κουτσούκου, από το εστιατόριο Κυανή Ακτή.

74

Β

άζουμε τον μπακαλιάρο στο νερό για 24 ώρες, αλλάζοντας συχνά το νερό για να ξαρμυρίσει. Μουσκεύουμε από το βράδυ το πλιγούρι σε καυτό νερό. Την επόμενη μέρα σε μία κατσαρόλα ζεματίζουμε τον μπακαλιάρο για 3 με 4 λεπτά. Μετά, τον βάζουμε για λίγο στο κρύο νερό και αφαιρούμε την πέτσα και τα κόκαλα. Δεν πετάμε το νερό που έχουμε βράσει τον μπακαλιάρο γιατί θα το χρησιμοποιήσουμε στο φαγητό. Σε άλλη κατσαρόλα ζεματάμε το λάχανο, μέχρι να μαλακώσουν τα φύλλα του. Σουρώνουμε το νερό και αφήνουμε το λάχανο να κρυώσει. Σε ένα μπολ, ρίχνουμε το πλιγούρι, τον μαγειρεμένο μπακαλιάρο, τα μπαχαρικά, τα ψιλοκομμένα μυρωδικά, το πιπέρι και το ελαιόλαδο. Τα ανακατεύουμε καλά και τα ζυμώνουμε. Κόβουμε τα φύλλα του λάχανου σε μέγεθος παλάμης και τα γεμίζουμε με ένα κουταλάκι του γλυκού από τη γέμιση. Τυλίγουμε και διπλώνουμε σφιχτά. Βάζουμε λίγο λάδι στον πάτο μιας κατσαρόλας και τοποθετούμε κυκλικά ένα ένα τα ντολμαδάκια. Τα σκεπάζουμε με ένα πιάτο για να μην ανοίξουν και προσθέτουμε τον ζωμό που κρατήσαμε από το βράσιμο του μπακαλιάρου. Τα αφήνουμε να βράσουν για 1 ώρα περίπου σε χαμηλή φωτιά, προσέχοντας να έχουν μέσα ζωμό. Σε ένα μπολ χτυπάμε καλά το αλεύρι με το χυμό λεμονιού και το ρίχνουμε στην κατσαρόλα. Τα αφήνουμε στη φωτιά για 2-3 λεπτά, κουνώντας την κατσαρόλα για να απλωθεί παντού το μίγμα.

Χταπόδι καπαμά με μελιτζάνες στη γάστρα

Υλικά • 1 χταπόδι 1-1,5 κιλό • 5-6 μελιτζάνες φλάσκες • 1 κουτί ντοματίνια ψιλοκομμένα • 1 μεγάλη ντομάτα κομμένη σε φέτες • 1 φλιτζάνι του τσαγιού μηλόξυδο • 1 φλιτζάνι του τσαγιού κόκκινο κρασί • 2-3 κ. σούπας ελαιόλαδο • 2-3 φύλλα δάφνης, δεντρολίβανο, μοσχοκάρυδο, κανέλα • αλάτι και πιπέρι σε κόκκους

Β

άζουμε το χταπόδι σε μία κατσαρόλα με τα φύλλα δάφνης, τους κόκκους πιπεριού, λίγο κρασί και το βράζουμε για 15­­-20 λεπτά, τόσο όσο να κρατάει λίγο. Στη συνέχεια καθαρίζουμε το χταπόδι, το κόβουμε σε μερίδες και το μαρινάρουμε σε ξύδι και κρασί, μαζί με τα μισά μπαχαρικά για μία ώρα. Εν τω μεταξύ κόβουμε τις μελιτζάνες σε χοντρές φέτες, τις αλατίζουμε και τις αφήνουμε να στραγγίξουν. Τις ξεπλένουμε και αφού τις αλείψουμε από τις δύο πλευρές με ελαιόλαδο, τις ψήνουμε στο φούρνο στους 180ο μέχρι να ροδίσουν (όχι στο γκριλ). Αδειάζουμε τα ντοματάκια σε μία λεκάνη, προσθέτουμε το ελαιόλαδο και ένα φλιτζάνι τσαγιού νερό και τα ανακατεύουμε. Σε μία γάστρα βάζουμε τη μισή σάλτσα ντομάτας, μία στρώση μελιτζάνα, μία στρώση χταπόδι, τις φέτες ντομάτας, φύλλα δάφνης, κόκκους πιπεριού και την υπόλοιπη σάλτσα. Κλείνουμε καλά τη γάστρα και ψήνουμε σε μέτριο φούρνο για 1 έως 1 ½ ώρα.

Οι συνταγές είναι από το βιβλίο Κορωνέικο Συμπόσιο, της Ελένης Ταγωνίδη - Μανιατάκη. Μια έκδοση του Μανιατάκειου Ιδρύματος με παραδοσιακές συνταγές και έθιμα της Κορώνης. ΣΥΝΤΑΓΕΣ

75

ΧΥΜΑ & ΣΑΚΙΑΣΜΕΝΟ

Πυρηνόξυλο ανώτερης ποιότητας, ειδικά επεξεργασμένο, με χαμηλή υγρασία, χωρίς σκόνη (4.200 θερμίδες / Kg).

ΑΦΟΙ ΦΑΚΛΑΡΗ Α.Ε.

3ο χλµ. Άργους-Ν. Κίου, Άργος, Τ.Κ. 212 00 τηλ. 27510-47640 - fax. 27510-47174 email: faklaris@argolisoil.gr

www.argolisoil.gr

Νίκος Καρούζος

Στη μοναχική χώρα της ποίησης Έγραψαν για εκείνον ότι άκουγε ως μουσουργός, σκεφτόταν ως φιλόσοφος, Νίνα Κουλετάκη Κατερίνα Τατσοπούλου

έβλεπε ως ζωγράφος και αισθανόταν ως παιδί. Ήξερε και του άρεσε να παίζει με τον ήχο της αστραπής που ερχόταν με τη λάμψη. Άκουγε τη λάμψη, άρπαζε τα ηλεκτρόνια και τα έφτιαχνε ποιήματα…

Π «Θα περάσουν από πάνω μας όλοι οι τροχοί... Στο τέλος, τα ίδια τα όνειρά μας θα μας σώσουν...»

78

έρασε όλη του τη ζωή στη χώρα της ποίησης. Μοναχικός, αλλά όχι μόνος, χωρίς ιδιαίτερες ανάγκες – πέρα από τα απολύτως απαραίτητα – στρατευμένος και μαχητής, άνθρωπος τρυφερός και απλός, χωρίς διανοουμενίστικη έπαρση: ο Νίκος Καρούζος. Τον Σεπτέμβρη που μας πέρασε συμπληρώθηκαν τριάντα χρόνια που ο ποιητής, σε ηλικία μόλις 64 ετών, άφησε το μικρό υπόγειο της οδού Σούτσου για τον ουρανό, όπου «οι δυνατότητες είναι μόνο συναρπαστικές». Γεννήθηκε το 1926 στο Ναύπλιο και ολοκλήρωσε τις γυμνασιακές σπουδές στην

γενέτειρά του. Παντρεύτηκε δύο φορές, το 1955 τη Μαρία Δαράκη, με την οποία έζησε λίγους μόλις μήνες και το 1963 τη Μαίρη Μεϊμαράκη, από την οποία χώρισε το 1980. Από το 1981 και ως το τέλος της ζωής του, τον συντρόφεψε η ζωγράφος Εύα Μπέη. Σπούδασε νομικά και πολιτικές επιστήμες στην Αθήνα, δεν ολοκλήρωσε όμως τις σπουδές του καθώς, ήδη από το 1941, είχε στραφεί στην ποίηση. Γνώρισε τη φυλακή και τις εξορίες της Ικαρίας και της Μακρονήσου. Δεν υπέγραψε ποτέ δήλωση μετανοίας και του έμεινε «παράσημο» μια σακατεμένη υγεία. Όμως δεν θέλω να καταπιαστώ με τα υπόλοιπα βιογραφικά στοιχεία του Καρούζου σ’ αυτό το κείμενο, όποιος ενδιαφέρεται μπορεί να τα αναζητήσει αλλού. Θέλω μόνο να μιλήσω για τον ποιητή - άνθρωπο, τον τόσο ιδιαίτερο και χαρισματικό. Αντικομφορμίστας, ουδέποτε ξεπούλησε την τέχνη του για υλικές απολαβές, δεν χάιδεψε αυτιά, δεν συναναστράφηκε «χορηγούς» και «μαικήνες».

Κυκλοφορούσε στην Αθήνα με άδειες τσέπες, εκτός από τις σπάνιες ημέρες που είχε εισπράξει κάποια προκαταβολή, έναντι των συγγραφικών του δικαιωμάτων. Υπήρξε αρειμάνιος καπνιστής και δεινός πότης μέχρι τα τελευταία του, μέχρι τις ημέρες που η ανάσα του έσβηνε από την ελάχιστη προσπάθεια. Έδινε καθημερινά το παρόν στα αγαπημένα του αθηναϊκά μπαρ, για να δαμάσει τη δίψα που του έτρωγε τα σωθικά: το εμβληματικό «Ράμπα» του Γιώργου Σκούρτη στην Τσαμαδού, το Dada, το πρώτο μπαρ που άνοιξε στα Εξάρχεια, το πρώην θρυλικό Flower της Πλατείας Μαβίλη, το Λώρας στη Σούτσου. Εμφανιζόταν ανελλιπώς μονίμως διψών, χωρίς δραχμή πάνω του, για να πιει ουίσκι με πάγο, βότκα με ελάχιστο τόνικ ή ούζο ΜΙΝΙ. Πλήρωνε με το μόνο νόμισμα που διέθετε σε αφθονία: την έμπνευση και τις λέξεις του. Ένα ποίημα, γραμμένο επί τόπου, αφηνόταν ως επιταγή στον πάγκο, μπροστά στον μπάρμαν, ως πληρωμή για τα ποτά που είχε καταναλώσει. Κάτι αντίστοιχο με αυτό που έκανε ο Πικάσο με πίνακές του, στα μπαρ της Μονμάρτρης – αν πιστέψουμε τον θρύλο. Τα ποιήματά του ήταν πρωτότυπα κι ο ίδιος δεν κρατούσε ποτέ αντίγραφο. Με ποιήματα, επίσης, έβγαζε την υποχρέωση απέναντι σε όσους τον καλούσαν σπίτι τους, είτε για κάποια γιορτή ή για ένα δείπνο. Εκεί που οι άλλοι χάριζαν ακριβά αντικείμενα, γλυκά, ποτά και λουλούδια, ο Καρούζος έκρυβε στην τσέπη του στήθους – στο φτηνό, γκρι σακάκι που φορούσε – ποιήματα για τους οικοδεσπότες. Τα περισσότερα ήταν χειρόγραφα, μερικά «χτυπημένα» στην παμπάλαιη γραφομηχανή του, ένα δεκάλεπτο πριν φύγει από το υπόγειο της Σούτσου, για να κατευθυνθεί στο σπίτι όπου ήταν καλεσμένος. Τους «κοινωνούσε» ο Καρούζος, ένα ιδιότυπο «λάβετε, φάγετε, τούτο εστί το σώμα μου», χωρίς άρτο, χωρίς κρασί, χωρίς όστια. Με λέξεις μόνο. Μια άλλη μεγάλη αγάπη του Καρούζου ήταν η μουσική και, συγκεκριμένα, το ρεμπέτικο τραγούδι. Πήγαινε συχνά στο Σκοπευτήριο, στην Καισαριανή, για ν’ ακούσει τον Τσιτσάνη και την Μπέλλου. Σαν μουσική έβλεπε και την ποίηση, σαν παρτιτούρες τα χειρόγραφά του. Οι συλλαβές ήταν οι νότες, οι λέξεις ο ήχος, ο στίχος η μουσική. Ένας ποιητής - μουσικός ήταν ο Νίκος Καρούζος. Αλλά και τη ζωγραφική αγαπούσε. Έφτιαχνε ακουαρέλες με χρώματα γαλανά και Αναδρομές / Νίκος Καρούζος

Ο Νίκος Καρούζος στο υπόγειο διαμέρισμά του της οδού Σούτσου.

πορφυρά, μαβιά και γλαυκά, πράσινα, κίτρινα και μπλε. Ζωγράφιζε άνθη μοναδικά και σπάνια, έκανε τις λέξεις του λουλούδια και τις σκορπούσε στο χαρτί, χάριζε τα χρωματισμένα χαρτιά στους φίλους του. Το γαλανό του ουρανού, το μπλε της θάλασσας, το πράσινο του χόρτου πιτσιλισμένα από το κόκκινο του αίματος, μικρά ποιήματα πάνω σε απορροφητικό χαρτί. Ένας ποιητής - ζωγράφος ήταν ο Νίκος Καρούζος. Η ποίηση του Καρούζου είχε τόσο εραστές όσο και πολέμιους ανάμεσα στους λόγιους σύγχρονούς του. Μπορούμε ασφαλώς να πούμε ότι υπήρξε ένας παραγνωρισμένος δημιουργός. Ο αιώνιος διχασμός του ανάμεσα στον υλισμό και τη μεταφυσική, η σχεδόν εμμονική του θεματολογία (ύπαρξη, γλώσσα, χρόνος, φαίνεσθαι και είναι, θείο και υποχθόνιο) έφερε πολλούς σε θέση να μην μπορούν να αναγνωρίσουν την εκφραστική του ικανότητα, που τον κατατάσσει άνετα ανάμεσα στους πλέον αξιόλογους ποιητές της πρώτης μεταπολεμικής γενιάς. Μας άφησε – πολύτιμη κληρονομιά – καμιά τριανταριά βιβλία με ποιήματα και κάποια πεζά, κι έναν δίσκο με απαγγελία ποιημάτων του. Όσοι επιθυμείτε να γνωρίσετε καλύτερα τον Νίκο Καρούζο, αναζητείστε στο YouTube τα σχετικά – εξαιρετικά – αφιερώματα στις εκπομπές Μονόγραμμα και Παρασκήνιο, αλλά και τα ποιήματά του ηχογραφημένα με τη φωνή του.

79

Ναύπλιο: Χαριλάου Τρικούπη & Τενέδου

τηλ. 27520

96160

Νίκοσ ∆ήµου Γυψοσανίδεσ Ψευδοροφέσ-Χωρίσµατα Χρώµατα Μονωτικά Υλικά

κέντρο διανοµήσ Θερµοµόνωση και ενεργειακή αναβάθµιση Ανακαίνιση και εκσυχρονισµόσ Εξοικονόµηση ενέργειασ και χρηµάτων

3ο χλμ. Π.Ε.Ο. Άργους-Τρίπολης τηλ. 27510 29260 κιν. 6974 867 628 email. gipsform@otenet.gr

Νίκος Υφαντής

«Θα έρθει η εποχή που επαναστάσεις θα αγαπούν πιο πολύ να υπάρχουν και – πώς αλλιώς – αφού η άνοιξη είναι από μόνη της μία ολοκληρωμένη επανάσταση...» Αλεξία Τούλιου (1977 - 2021)

82

Μια στάση εδώ