ter plekke

Bij de voordeur staat een rij gele klompen. Aan de wand in de gang springt een poster van de brede en de smalle weg in het oog. Beide onthullen iets van de achtergrond van de bewoners van het vrijstaande huis in het dorpje Friedelhausen. Welkom bij de familie Moussault, die ruim tien jaar geleden vanuit het Noord-Hollandse Wieringen naar Duitsland emigreerde.

Michiel Bakker

Veel navigatiesystemen kunnen hun woning niet goed traceren, weten Auguste (55) en Maaike (50) Moussault. Maar geen nood. Als de auto rond de verwachte aankomsttjd schuin omhoog de Hinzelbergstrasse op rjdt, staan hun beide kinderen, Zeger (12) en Rianne (9), met een Nederlands vlaggetje in de hand het bezoek op te wachten. Vroljk lachend wjzen ze naar de oprit van de woning, die tegen een berghelling leunt. Op de parkeerplaats staan voertuigen met een Nederlands kenteken. Ze zjn van vakantiegangers uit Nunspeet en Katwjk die hier deze week in augustus een ruime etage huren.

Het emigrantengezin bewoont zelf het souterrain. Aan de eettafel in de knusse woonkamer serveert Maaike kofie met een stroopwafel. „Voor ons heimweevoer”, zegt Auguste met een lach. In het verlengde van de woonkamer bevindt zich zjn studiehoek, met een grote verzameling theologische werken. Langs de wand in de smalle gang zjn eveneens kasten tot aan het plafond gevuld met boeken. De ”Christeljke Theologie” van Alister McGrath staat er ingeklemd tussen ”De voorzeide leer” van ds. C. Vonk en ”De gereformeerde dogmatiek” van dr. C. Steenblok.

Kalkoenhouderij Enkele eeuwen geleden hadden verre voorouders van Auguste een kalkoenhouderj in het Franse

Bretagne. Nadat deze werd geplunderd, vluchtten ze ten tjde van Lodewjk XVI vanuit Frankrjk naar Nederland, vertelt de emigrant. Zelf groeit hj op in een doopsgezind gezin in Naarden. In 2001 trouwt hj met de van huis uit vrjgemaakt gereformeerde Maaike van Harten. In hetzelfde jaar wordt hj na de afronding van zjn theologiestudie voorganger van de doopsgezinde gemeente van Edam en Wieringen. Gaandeweg voelt Auguste zich als orthodox christen in doopsgezind Nederland soms tameljk eenzaam. Na de enige samenkomst van zjn gemeente op zondagochtend bezoekt hj met zjn vrouw de middagdienst van de vrje oud gereformeerde gemeente in Den Helder. Nadat Zeger geboren is, groeit het verlangen van het echtpaar om bj een gemeente te horen die nauw aansluit bj de opvoeding die ze hun zoon willen beeld RD geven. Tjdens vakanties in Duitsland bezoeken ze dan al enkele jaren de Russisch-

Duitse mennonietengemeente in Frankenthal.

Op het gebied van geloofsopvoeding vinden ze herkenning in die kinderrjke kerk. Van Rusland-Duitse broeders hoort Auguste dat er in Duitsland een tekort aan godsdienstleraren is. Hj krjgt een baan aangeboden als godsdienstdocent op een christeljke school en kan aanvullend op openbare scholen speciiek onderwjs voor leerlingen uit mennonietengezinnen geven.

In 2009 zet de voorganger zjn huis in Wieringen te koop en betrekt hj met vrouw en zoon een etage van een woning in Weilerbach, in de Duitse deelstaat Rjnland-Palts. Daar sluiten ze zich aan bj een dochtergemeente van de Rusland-Duitsers in Frankenthal (zie ook ”Geesteljke herkenning over de grens”).

Weemoed Met welk gevoel trekken ze in 2009 de voordeur van hun woning in Wieringen achter zich dicht? „Weemoed”, reageert Auguste direct. „Het was geen stap die we met enkel vreugde zetten, ook al hadden we het idee dat er in Duitsland een deur voor ons geopend werd. Het was ook spannend.” Maaike herkent dat. „Ik had eerder een tjd in Luxemburg gewoond. Dat maakte de verhuizing naar een ander land voor mj iets gemakkeljker. Maar toen we twee jaar in Duitsland woonden en

ons huis in Nederland nog steeds te koop stond, sloeg bj mj de twjfel toe. Hadden we de Heere misschien toch verkeerd begrepen? Kort daarna werd ons huis in Wieringen alsnog verkocht.”

Het werken in Duitsland valt Auguste in eerste instantie tegen. Hj merkt dat zjn leerlingen veel beter Duits spreken dan hj. Ook krjgt hj te maken met interne problemen op de christeljke school waar hj doceert. Als emigrant heeft hj

onvoldoende zicht op wat er precies speelt. Het leidt uiteindeljk tot zjn vertrek.

Maaike onderstreept dat redeljk Duits spreken geen garantie is voor een goede integratie. „Je moet Duits leren denken, de cultuur begrjpen. Dat valt niet mee. Wat dat betreft zullen we wel altjd Nederlander bljven.”

Auguste, instemmend: „Ik heb nog steeds een

„Je moet als emigrant Duits leren denken, de cultuur begrijpen”

Nederlands paspoort en voel me een Nederlander die in Duitsland woont.” Zo heeft Nederlands brood nog steeds zjn voorkeur boven het „zuurdere” Duitse. „Afgelopen jaar waren we in Elspeet op vakantie. Toen we naar huis gingen, namen we twintig broden mee om hier in de vriezer te stoppen. Bj de Plussupermarkt stonden ze wel even raar te kjken.”

Gaandeweg raken de emigranten steeds meer thuis in Duitse regels en gebruiken. Auguste noemt als voorbeeld de wetteljke middagrust. „Als particulier mag je in Duitsland globaal tussen één en drie uur ’s middags geen herrie maken. Dat betekent bjvoorbeeld geen gras maaien met een motormaaier of lawaai veroorzaken bj het klussen aan je brommer.” Een ander fenomeen is de stoepveegplicht. „Als het heeft gesneeuwd, moet je voor zeven uur ’s ochtends het pad langs je huis sneeuwvrj maken.”

Typisch Duits is ook de mogeljkheid een autokenteken gedeelteljk zelf te bepalen, zoals de Moussaults deden. Na de verplichte eerste letters die verwjzen naar hun regio –FT, Frankenthal– volgt de aanduiding: AM 118. „Onze initialen en onze trouwdatum.”

Renoveren

In 2014 kopen ze hun huidige jarenzeventigwoning in Friedelhausen, ruim 15 kilometer van

Geestelijke herkenning over de grens

Zondagochtend, kwart voor negen. De ruime parkeerplaats voor het moderne kerkgebouw van de ”Mennoniten Brüdergemeinde” in het

Duitse Weilerbach stroomt langzaam vol. Op het plein en in de hal begroeten gemeenteleden elkaar –met mondkapje– harteljk, waarna ze plaatsnemen in de banken in de kerkzaal: mannen en jongens links, vrouwen rechts. De samenkomst begint om negen uur met het zingen van enkele liederen uit de bundel ”Glaubenslieder”, zoals ”Lasst uns preisen Seinen Namen” (Laat ons Zjn Naam prjzen) van Johann

Rist (1607-1667) en ”Alles überlasse ich

Jesus”, in het Nederlands bekend als ”’k

Geef mjzelf aan U volkomen”. Een koor van ruim vjftien personen ondersteunt de samenzang. Achter hen staat met grote letters op de muur: „Wj prediken

Jezus Christus, de Heere.” Een broeder brengt de groeten over van geloofsgenoten uit Kazachstan en Moldavië, waarna hj voorgaat in gebed. De eerste Bjbellezing is deze ochtend uit 2 Koningen 2 vanaf vers 23, de „treurige geschiedenis” waarbj kinderen door berinnen worden gedood nadat ze de spot dreven met de profeet Elisa. Het gedeelte wordt uitgelegd en toegepast. „Onderwjzen we onze kinderen in godsvrucht?”

Na de preek zingt het koor meerstemmig ”Maak me vandaag tot zegen van anderen”, waarna twee andere broeders elk een overdenking over een Bjbelgedeelte verzorgen. Er klinken nog diverse liederen, onder andere van een klein vrouwenzangroepje bj een piano. Tot slot spreken een paar broeders een gebed uit, afgesloten met een gezamenljk ”amen” van de gemeente. Rond halfelf is de dienst afgelopen.

De Nederlandse emigranten Maaike en Auguste Moussault voelen zich thuis in de mennonietengemeente, waarbj ze sinds 2009 zjn aangesloten. Auguste vertelt dat deze is ontstaan doordat grote groepen Rusland-Duitsers in de jaren zeventig, tachtig en negentig van de vorige eeuw naar Duitsland trokken. „De eersten vluchtten indertjd weg omdat de communisten christenen nog steeds vervolgden. Sommigen hoorden bj beeld RD baptistengemeenten die door evangelisatiewerk waren ontstaan.” In de stad Frankenthal ontstaat in de jaren zeventig een gemeente die nu een kleine duizend leden telt. De dochtergemeente in Weilerbach bestaat uit zo’n tachtig gedoopte leden en circa veertig

Weilerbach. „Voor Nederlandse begrippen zij n de huizen hier heel goedkoop”, zegt Auguste. Hij laat de woning grondig renoveren, waarna hij twee riante etages kan verhuren aan vakantiegangers. De verhuur vormt een belangrij ke inkomstenbron voor het gezin. Bovendien werkt Maaike als boekhouder voor diverse Nederlandse bedrij ven. Auguste heeft na zij n korte loopbaan op de christelij ke school diverse tij delij ke banen, naast het mennonitisch godsdienstonderwij s dat hij geeft. Zij n laatste werkkring is, eind 2019, een organisatie die vrouwen in achterstandssituaties begeleidt. Hij geeft er vier maanden cursussen op

beeld RD

het gebied van hygiëne en schoonmaak, koken en gezond eten. „De deelnemers waren over het algemeen autochtone vrouwen. Velen kwamen uit families met een lange geschiedenis van armoede en werkloosheid.” De emigrant staat nog steeds open voor werk, maar het valt niet mee een passende functie te vinden, en al helemaal niet in coronatij d. „In Nederland zou ik naar een uitzendbureau gaan en had ik allang weer een baan gehad. Hier richten uitzendbureaus zich op laaggeschoolden. Als ze horen dat ik theoloog ben, zeggen ze dat ik bij een kerk moet solliciteren, maar onze gemeenten ken-

kinderen. Verspreid over Duitsland zij n diverse vergelij kbare gemeenten te vinden, onder meer in Birkenfeld, eveneens in de Duitse deelstaat Rij nland-Palts. Met de Duitse mennonietengemeenten in de buurt hebben ze nauwelij ks contact, zegt Auguste. Daarbij spelen verschillen in tradities en leefregels een rol. „Onder de Duitse mennonieten zij n bij voorbeeld wij nboeren. In Rusland was alcohol een groot probleem, waardoor de broeders daar bewust afstand van hebben genomen. Die regel is voor hen, in tegenstelling tot voor de Duitse mennonieten, nog steeds belangrij k. Die Duitsers zij n verwereldlij kt.” Het gezin Moussault neemt geregeld reformatorische gasten die bij hen een vakantiewoning huren mee naar de dienst, waarbij zoon Zeger via hoofdtelefoons Nederlandse vertaling biedt. Op het gebied van levensstij l –kleding, haardracht, hoofdbedekking van de vrouw in de samenkomst– vinden ze er herkenning. „Getrouwde vrouwen dragen bij ons een hoofddoek”, zegt Maaike. „Als de bruidssluier wordt afgenomen, krij gen ze een hoofddoek op.” Auguste zegt dat de ontmoeting met Rusland-Duitse christenen voor veel Nederlandse vakantiegangers tot zegen is geweest. „Er is sprake van geestelij ke herkenning. Mensen ervaren het als een bemoediging dat veel jongeren hier heel serieus met het geloof bezig zij n, wat in hun eigen kerk soms anders is.” beeld RD Intussen zij n er ook theologische verschillen die vragen oproepen. „Wij geloven in heilszekerheid, maar niet in de volharding der heiligen onder alle omstandigheden. En preken zij n bij ons vaak een beetje arminiaans, met de nadruk op: je moet je bekeren. We komen uit verschillende tradities. Het is niet verkeerd als de ander je eens een spiegel voorhoudt. Daar hoef je je theologie niet voor te veranderen.” De gemeente in Weilerbach draagt het Evangelie bewust uit naar haar omgeving. Zo organiseert ze in de zomer een missionaire kindervakantieweek. Een van de gemeenteleden is oogarts en heeft onder zij n woning een optiek. Via dezelfde ingang kunnen bezoekers ook terecht in een christelij ke boekwinkel, met Bij bels, kaarten en boeken van auteurs als John Bunyan en Wilhelm Busch. Op de gevel van het multifunctionele pand staat met grote letters, die geen voorbij ganger kan missen, een tekst uit 1 Johannes 5: „Jezus Christus is de waarachtige GOD en het eeuwige LEVEN.”

nen geen betaalde ambten. Dan moet ik het maar bij een ander kerkgenootschap proberen, zeggen ze, maar dat is voor mij geen optie.”

Dorpsfeest

Hoewel ze enkele jaren in Friedelhausen wonen, hebben de Nederlanders weinig contact met de lokale bevolking van het circa 230 inwoners tellende dorp. Auguste: „Het is een niet-kerkelij ke, in zichzelf gekeerde gemeenschap. Veel bewoners zij n familie van elkaar en wonen hier al jaren.” In het begin bezoekt hij enkele malen een dorpsfeest, maar dat is geen succes. „Daar wordt meestal nogal wat gedronken en daarna praten de mensen met zo’n onduidelij k accent dat ik hen niet meer versta; ik vraag me af wie wel.”

Op sommige momenten mist Maaike het contact met dorpsgenoten. Ze vertelt dat Rianne, die een ontwikkelingsachterstand heeft, ooit buiten een epileptische aanval kreeg, terwij l Auguste niet thuis was. „Ik kon haar niet optillen. Op zo’n moment realiseer ik me dat ik geen enkel nummer van onze buren in m’n telefoon heb staan die ik kan bellen en om hulp vragen. Dan zou wat meer contact met mensen uit de buurt wel handig zij n.”

Hun sociale netwerk bestaat vooral uit leden van de kerkelij ke gemeente in Weilerbach. Auguste: „We komen minstens drie keer per week in de kerk voor diensten, bidstonden en diverse andere activiteiten. Soms gaan we er een periode dagelij ks naartoe.”

Zo’n twee keer per jaar brengen de emigranten een bezoek aan familie en vrienden in Nederland. In de zomervakantie blij ven ze doorgaans thuis in Friedelhausen, vanwege de aanwezigheid van vakantiegasten. Zoon Zeger zegt dat hij zich in die periode niet verveelt. „Ik lees graag allerlei soorten boeken. En elke dag bel ik met een schoolvriend. We zij n samen bezig een boek met fantasieverhalen over de toekomst te schrij ven”, vertelt de leerling van een gymnasium in Kaiserslautern, zo’n 30 kilometer van Friedelhausen.

In de zomer trekt Zeger soms ook op met kinderen van Nederlandse gezinnen die een vakantieverblij f bij de emigranten huren. Rianne, die een basisschool van de mennonieten in Frankenthal bezoekt, geniet eveneens van het contact met Nederlandse gasten. Sinds het uitbreken van de coronacrisis staan de appartementen echter diverse perioden noodgedwongen leeg vanwege in Duitsland geldende maatregelen. „We hopen op betere tij den”, zegt Auguste.

„In de Bijbel is Etham een plek waar men zich terug kan trekken om te rusten”

Etham

De Moussaults gaven hun vakantieaccommodatie de naam Etham, die onder meer wordt genoemd in Exodus 13. Auguste: „In de Bij bel is Etham een plek aan de rand van de woestij n, aan de buitengrens van de bewoonde wereld. Een plaats waar men zich kan terugtrekken om een weinig te rusten. Dat idee hadden wij ook toen we hier kwamen, vanuit een stedelij ke omgeving. Het past ook bij het gevoel dat onze vakantiegasten vaak hebben. Als je de weg langs ons huis volgt, loop je zo het bos in. Je kunt er uren wandelen, terwij l je bij na niemand tegenkomt.”

Meer dan tien jaar wonen de emigranten nu in Duitsland. Ze sluiten niet uit dat ze ooit terugkeren naar Nederland, maar op dit moment is dat niet aan de orde. Auguste: „We hebben hier een huis gekocht en voelen ons aan deze plek verbonden, maar we kunnen niet in de toekomst kij ken. Een lied zegt: „Mij geleidt des Heeren hand.” In dat vertrouwen leven we.”

Maaike knikt. „We verwachten niet dat we hier weer weggaan, maar je weet het nooit. Vij ftien jaar geleden had ik ook niet gedacht dat we ooit naar Duitsland zouden verhuizen.”

>>rd.nl/emigrant voor een video >>rd.nl/emigrant voor een video >>beth-etham.de/index.php >>beth-etham.de/index.php

NEDERL.

Wandeltochten en (kerk)historie

Wie zijn vakantie in of rond het Duitse Friedelhausen doorbrengt, heeft diverse mogelijkheden om er in de wijde omtrek op uit te trekken. Drie tips van Maaike en Auguste Moussault.

beeld RD beeld RD

● Een blotevoetenpad en een openluchtmuseum: in Bad Sobernheim liggen ze op een steenworp afstand van elkaar. Wie het Barfusspfad volgt, voelt zand en kiezelsteentjes onder zij n voeten en loopt ook door een riviertje waar de forellen tussen de wandelaars door zwemmen. De tocht biedt kinderen en ouders zichtbaar plezier. Dit uitstapje is goed te combineren met een bezoek aan het openluchtmuseum, dat de historie van Rij nland-Palts tot leven brengt. Het is onder meer mogelij k een kij kje te nemen in woningen uit diverse perioden vanaf de middeleeuwen, een school, bakkerij en kapel. Bezoekers kunnen zich hier zo’n drie tot vier uur prima vermaken. Bij de kassa is een Nederlandse informatiefolder beschikbaar.

beeld RD

>>barfusspfad-bad-sobernheim.de >>freilichtmuseum-rlp.de ● Spectaculair, zo ervaren veel bezoekers een wandeling over de 360 meter lange Geierlay-hangbrug, 100 meter boven het Mörsdorfer Bachtal. De voetgangersbrug, die in 2015 werd geopend, is onderdeel van de diverse wandelroutes die beginnen in Mörsdorf. Grote parkeerterreinen in dit dorp maken direct duidelij k dat de brug een drukbezochte plek is. Op een zomerdag bedraagt de wachttij d om het dal over te steken al snel meer dan een uur. Het wachten wordt vervolgens beloond met een bij zondere ervaring en een fraai uitzicht over de bosrij ke omgeving. De brug is ook vanaf de andere zij de van het dal, in Sosberg, te bereiken.

>>geierlay.de

● Worms is een van de steden waar geïnteresseerden in kerkhistorie goed uit de voeten kunnen, zeker in het Lutherjaar 2021, vij f eeuwen nadat de reformator in deze stad voor de Rij ksdag verscheen. In het centrum van de stad belichten informatiepanelen tal van aspecten van Luthers leven. Rond de kathedraal van Worms springen zuilen met de opschriften ”Sola fi de”, ”Sola gratia” en ”Solus Christus” in het oog. Een groot monument aan de rand van het centrum vraagt aandacht voor diverse voormannen van de Reformatie. Onder een beeld van Luther staan zij n bekende woorden: „Hier sta ik, ik kan niet anders. God helpe mij . Amen.” Ook met exposities, stadsrondleidingen en andere activiteiten staat Worms dit jaar stil bij het leven van Maarten Luther.

>>luther-worms.de

Voor een bezoek aan diverse bezienswaardigheden in Duitsland is het raadzaam eerst de actuele bezoekersinformatie te checken in verband met de geldende coronamaatregelen.

beeld RD