TEMEL HUKUK
Sosyal Düzen Kuralları Toplum halinde yaşayan insanların yerine getirmek zorunda
oldukları ödevleri ve kullanacakları yetkileri belirten kurallara, sosyal düzen kuralları veya sadece sosyal kurallar denir.
Toplumsal Düzen Kuralları
Hukuk Kuralları Din Kuralları
Ahlak Kuralları Görgü Kuralları Örf ve Adet Kuralları
Hukuk Nedir?
Hukuk, "toplum hayatında belli bir zamanda ve belli bir toplumda,
kişilerin birbirleriyle ve toplumla olan ilişkilerini düzenleyen ve uyulması kamu gücü ile desteklenmiş bulunan sosyal kurallar bütünüdür" şeklinde tanımlanabilir.
4
21.07.2013
Hukukun Amaçları Toplum yaşamını düzenleme Sosyal gereksinimleri karşılama Adalet düşüncesini gerçekleştirme
Kanunlar birbiriyle çelişemez. Kanun hiyerarşisinde Anayasa
en baştadır. Aynı tür kanunlar eşit güçtedir. Bunlar arasında çelişki olursa yargı organları (Danıştay ve
İdare Mahkemeleri), kanunları denetleme görevi gibi
denetler.
Normlar Hiyerarşisi • Yazılı hukuk kuralları arasında, bunları çıkaran organların
devlet yapısı içerisindeki yeri ve önemi bakımından bir hiyerarşi bulunmaktadır. Buna normlar hiyerarşisi adı verilir. • Bu normlar hiyerarşisinin gereği olarak altta bulunan kural kendi üstündeki kurala aykırı olamaz. • Türk Hukuku normlar hiyerarşisini "anayasa, kanun, tüzük, yönetmelik, tebliğ, genelge, yönerge" şeklinde sıralanmaktadır.
Normlar Hiyerarşisi
Anayasa,
Uluslar arası sözleşmeler Kanun, KHK,
Tüzük, Yönetmelik, Genel Tebliğler, Tebliğler, enelgeler vb. adsız düzenleyici işlemler, İçtihat.
Bu normlar hiyerarşisine göre, kanunlar anayasaya; tüzükler kanunlara ve anayasaya; yönetmelikler tüzüklere, kanunlara ve anayasaya aykırı olamazlar.
ANAYASA • Hukuk normları hiyerarşisinde birinci sırada anayasa vardır. • Anayasa, devletin şeklini, kişilerin haklarını ve ödevlerini,
devlet organlarını ve bu organlar arasındaki ilişkileri belirten en soyut ve en genel hukuk kurallarını içeren yazılı kanun anayasadır. • Anayasa hükümleri, yasama, yürütme ve yargı organlarını, idare makamlarını ve diğer kuruluş ve kişileri bağlar.
Anayasa, bireyin devlet otoritesi karşısında hak ve özgürlüklerini
düzenleyen ve vatandaşların hak ve hürriyetlerini güvence altına alan kurallar bütünüdür. Anayasa, gücünü ve desteğini milletten alır ve halkoyu (referandum) ile kabul edilir. 1982 Anayasası'nın da ilk üç maddesi değiştirilemez ve değiştirilmesi teklif dahi edilemez. Kanunlardan farklı usulle değiştirilebilen anayasalara katı anayasa, kanunlarla aynı şekilde değiştirilebilen anayasalara yumuşak anayasa denilir. Türkiye'de geçerli olan katı anayasa sistemidir.
Türkiye'de ilk anayasa 1876'da Osmanlı döneminde yürürlüğe
girdi.Bu anayasaya Teşkilat-ı Esasiye Kanunu denmişti. Kurtuluş Savaşı sırasında Ocak 1921'de egemenliğin milletin olduğunu belirten yeni bir anayasa kabul edildi. Türkiye Cumhuriyeti kurulduktan sonra, Nisan 1924'te daha kapsamlı bir anayasa yürürlüğe kondu. Bunu 1961 ve 1982 anayasaları izledi.Birçok ülkede olduğu gibi Türkiye'de de yürütme,yasama ve yargı organlarının güçleri ve ilişkileri anayasada belirlenmiştir.
Anayasa’nın Bölümleri KİŞİNİN HAKLARI VE ÖDEVLERİ I. Kişinin dokunulmazlığı, maddi ve manevi varlığı II. Zorla çalıştırma yasağı III. Kişi hürriyeti ve güvenliği IV. Özel hayatın gizliliği ve korunması V.Yerleşme ve seyahat hürriyeti VI. Din ve vicdan hürriyeti VII. Düşünce ve kanaat hürriyeti VIII. Düşünceyi açıklama ve yayma hürriyeti IX. Bilim ve sanat hürriyeti X. Basın ve yayımla ilgili hükümler XI.Toplantı hak ve hürriyetleri XII. Mülkiyet hakkı XIII. Hakların korunması ile ilgili hükümler XIV. İspat hakkı XV.Temel hak ve hürriyetlerin korunması •
• SOSYAL VE EKONOMİK HAKLAR VE ÖDEVLER
I. Ailenin korunması ve çocuk hakları II. Eğitim ve öğrenim hakkı ve ödevi III. Kamu yararı IV. Çalışma ve sözleşme hürriyeti V. Çalışma ile ilgili hükümler VI.Toplu iş sözleşmesi, grev hakkı ve lokavt VII. Ücrette adalet sağlanması VIII. Sağlık, çevre ve konut IX. Gençlik ve spor X. Sosyal güvenlik hakları XI.Tarih, kültür ve tabiat varlıklarının korunması XII. Sanatın ve sanatçının korunması XIII. Devletin iktisadi ve sosyal ödevlerinin sınırları
• SİYASİ HAKLAR VE ÖDEVLER
I.Türk vatandaşlığı II. Seçme, seçilme ve siyasi faaliyette bulunma hakları III. Siyasi partilerle ilgili hükümler IV. Kamu hizmetlerine girme hakkı V.Vatan hizmeti VI.Vergi ödevi VII. Dilekçe, bilgi edinme ve kamu denetçisine başvurma hakkı
KANUN Her kanun bir ihtiyaç üzerine ve bir gerekçeyle hazırlanır. Bu
gerekçe, kanunun amacını, işlevini ve diğer kanun hükümleri arasındaki ilişkileri de açıklar. Kanun koyucunun anayasada gösterilen ilkelere uygun olarak ve anayasada belirtilen usulü göz önünde tutarak çıkardığı hukuk kuralları kanun hukukunu oluşturur. Anayasa’nın 7. maddesine göre, yasama yetkisi “Türk Milleti adına Türkiye Büyük Millet Meclisi’nindir ve bu yetki devredilemez." Kanun yapma TBMM'nin yani yasama organının tekelindedir.
Kanun teklif etmeye Bakanlar Kurulu ve milletvekilleri yetkilidir.
Anayasamıza göre "Bakanlar Kurulu" ve "milletvekilleri" dışında hiç
kimse ya da hiçbir makamın kanun teklif etme yetkisi yoktur. Uygulamada Bakanlar Kurulu'nca hazırlanan kanun önerilerine "Kanun Tasarısı", milletvekillerince verilen kanun önerilerine de "kanun teklifi" denilmektedir. Cumhurbaşkanı, yayımlanmasını uygun bulmadığı kanunları, bir daha görüşülmek üzere, bu hususta göstereceği gerekçe ile birlikte TBMM'ne geri gönderebilir (AY m.175). Cumhurbaşkanının, geri gönderme yetkisini kullanamayacağı tek kanun “Bütçe Kanunu” dur.
KANUN HÜKMÜNDE KARARNAME Kanun hükmünde kararname (KHK), Bakanlar Kurulunun anayasadan doğrudan
doğruya aldığı veya yasama organından yetki devri yoluyla aldığı sınırlı bir yetkiye dayanarak yaptığı, daha sonra yasama organının denetimine tâbi olan ve
normlar hiyerarşisinde kanun düzeyinde yer alan bir düzenleyici işlemdir.
KHK çıkarma yetkisi münhasıran Bakanlar Kuruluna aittir.Yürütmenin başka
bir uzvu KHK çıkaramaz. Ancak, Bakanlar Kurulunun da KHK çıkarabilmesi için TBMM tarafından çıkarılan bir yetki kanunuyla yetkilendirilmesi gerekir.
TÜZÜK • Tüzükler,
yürütmenin düzenleyici işlemlerinden olup; Bakanlar Kurulu’nca çıkarılır. • Bakanlar Kurulu, kanunların uygulanmasını göstermek veya kanunların emrettiği işleri belirlemek için kanunlara aykırı olmamak ve Danıştay’ın incelenmesinden geçirilmek şartıyla tüzükler çıkarabilir. • Tüzükler Cumhurbaşkanı’nca imzalanır ve kanunlar gibi Resmi Gazete'de yayımlanır (AY m.115).
Tüzükler, kanunun uygulamasını veya kanunun emrettiği işleri belirtmek
için çıkarıldığı için bir kanuna dayanmak zorundadırlar. Kanunlarla, yepyeni soyut kurallar konulduğu halde, tüzüklerle bu soyut kurallar somutlaştırılmaktadır. Normlar hiyerarşisi ilkesine göre tüzüğün kanuna aykırı olmaması gerekir. Kanuna aykırı bir tüzüğün iptali için Danıştay’da dava açılabilir. Danıştay, kanuna aykırı bulduğu bir tüzüğü kısmen veya tamamen iptal edebilir. Hukuk kuralları kademelenmesinde anayasa ile yasalar arasında yer
alır ve anayasa hukukunun birincil kaynaklarından sayılır. Anayasaya uygunluğu Anayasa Mahkemesi'nce incelenir.Yalnızca
yasama meclisinin iç düzenine ilişkin bir işlem olduğundan meclis kararı niteliğini taşır. Sadece T.B.M.M ve Anayasa Mahkemesinde içtüzük vardır.
YÖNETMELİK Yürütmenin düzenleyici işlemlerinden olup; Başbakanlık,
bakanlıklar ve kamu tüzel kişileri kendi görev alanlarını ilgilendiren kanunların ve tüzüklerin uygulanmasını sağlamak üzere ve bunlara aykırı olmamak şartıyla yönetmelikler çıkarabilirler.
Usul ve Şekil
Tüzüklerin tersine yönetmelikler için belli bir şekil şartı getirilmemiştir.
Tüzüklerin Danıştay’ın incelemesinden geçirilmesi şart olmasına rağmen yönetmelikler için böyle bir şart yoktur. Ayrıca yönetmeliklerin Cumhurbaşkanı tarafından imzalanmaları da gerekmez.
Keza her yönetmeliğin Resmî Gazetede yayımlanması da şart değildir.
Anayasamıza göre hangi yönetmeliğin Resmi Gazetede yayımlanacağı bir kanunla tespit edilir.
İdarî bir işlem olan yönetmeliklerin denetimi idari yargıda yapılır. Bakanlıkların yönetmelikleri ile kamu kuruluşlarının ve kamu kurumu
niteliğindeki meslek kuruluşlarının ülke çapında uygulanacak yönetmeliklerinin
yargısal denetimi, ilk derece mahkemesi olarak Danıştay’da yapılır. Kamu kurumu ile kamu kuruluşu niteliğindeki meslek kuruluşlarının belli bir
yörede uygulanacak olan yönetmeliklerinin yargısal denetimi ise, o yerde bulunan genel görevli idari yargı yeri olan idare mahkemelerinde yapılır.
Yönetmelik çıkarabilmek için, KHK den farklı olarak, bu
konuda kanunla özel bir yetki verilmesi ve tüzüklerden farklı olarak da Danıştay’ın incelemesinden geçmesi zorunluluğu yoktur. İdareler, kendi görevi ve iç işleyişi ile ilgili olarak yönetmelik çıkarabilir. Kanuna aykırı bir yönetmeliğin iptali için Danıştay’da dava açılabilir. Danıştay, kanuna aykırı bulduğu bir yönetmeliği kısmen veya tamamen iptal edebilir.