Gecompenseerden uit Hummelo: Anna Maria Schas (1800-1891

Gecompenseerden uit Hummelo: Anna Maria Schas (1800-1891)

Rijk geworden van plantage Dijkveld

1800-1900 | Achterhoek Kasteellaan 1, Hummelo

ANNA MARIA SCHAS, OLIEVERF OP DOEK, CA. 1825-1835, SCHILDER ONBEKEND © RKD NEDERLANDS INSTITUUT VOOR KUNSTGESCHIEDENIS

Suikerplantage Dijkveld aan de Surinamerivier is rond 1671 in opdracht van Johannes van Dijk aangelegd. In 1770 koopt Christiaan Roepel de plantage samen met zijn vrouw Anna Fontane. De latere eigenaren van de plantages wonen in Nederland en laten het bestuur over aan administrateurs. In 1863 rekent de plantage 281 slaaf gemaakte personen tot de inboedel en kent het rond de twaalfhonderd akkers (480 ha) waarop suikerriet verbouwd wordt.(1)

Na het overlijden van Anna Fontane in 1820 worden de aandelen van de plantage verdeeld over haar kinderen en kleinkinderen. Op deze manier erft kleindochter Anna Maria Schas (1800-1891), getrouwd met een Gelderse baron uit de Van Heeckeren-familie, 3/21ste aandeel in de plantage.

‘Tegemoetkoming’ in 1863 De aandelen van Anna Maria Schas zijn afkomstig van haar grootmoeder, een tante, twee ooms en haar jong overleden zus. Door de afschaffing van de slavernij op 1 juli 1863 ontvangt Anna Maria als eigenaar ƒ 11.914,29 (ongeveer € 127.000,-) als ‘tegemoetkoming’ voor het wegvallen van eigendom: de slaafgemaakten in haar bezit.(2) Na de afschaffing van de slavernij heeft plantage Dijkveld nooit contractarbeiders aangetrokken, zoals bij andere plantages in de kolonie wel gebeurde. De plantage werd verkocht en in 1880 formeel opgeheven.(3)

Een plantersfamilie Anna Maria wordt in december 1800 in Paramaribo geboren als dochter van Daniël François Schas (1772-1848) en Juliana Andresa Roepel (1777-1811). Anna Maria’s voorouders aan moederskant zijn betrokken bij plantage Dijkveld. Haar vader Daniël François Schas is in 1814 door Koning Willem I benoemd tot lid van de Raad van Koophandel en Koloniën. Hij is ook eigenaar van de plantages Esthersrust en Barbados die in 1853 worden verkocht. (4) De plantages in het bezit van de familie Schas worden door de slaafgemaakte personen ook wel Skassi genoemd.(5)

Verzet op plantage Dijkveld ‘’De slaven-bevolking van de plantage Vrouwenvlijt heeft geweigerd naar Dijkveld te vertrekken, omdat zij van de koffij-kultuur tot de suiker-kultuur moest overgaan, ’t welk zwaarder arbeid vereischt. Met behulp van 28 man der landelijke schutterij heeft men haar daartoe gedwongen.’’

Dit bericht is te lezen in de Opregte Haarlemsche Courant uit 1850. Een slavenmacht die van plantage Vrouwenvlijt naar plantage Dijkveld wordt verplaatst verzet zich. De reden van het verzet: arbeid op een suikerplantage was veel zwaarder en gevaarlijker dan op een koffieplantage. Het verzet van de slaaf gemaakten van Vrouwenvlijt stond niet op zich. In hetzelfde krantenbericht lezen we van nog een slavenmacht die weigert overgeplaatst te worden. Weer een andere groep vlucht de bossen van het binnenland in. (6) De omstandigheden op de suikerplantages waren zo slecht dat verplaatsing naar deze plantages zelfs als straf werd gebruikt. (7)

Zal Anna Maria van deze opstand op de hoogte zijn geweest? Wat zal ze ervan gedacht hebben? In Nederland was het gesprek over de afschaffing van de slavernij gaande. Hoe reageren de families Schas en Van Heeckeren op deze ontwikkelingen? We weten het helaas (nog) niet.

Kasteel Enghuizen in Hummelo Anna Maria trouwt met de Gelderse baron Frederic Florent Jacques Henry van Heeckeren van de Cloese (1799-1870). Hij is een gedecoreerde luitenantkolonel die de Militaire Willemsorde en de Orde van de Nederlandse Leeuw ontvangt voor zijn optreden in de Belgische Revolutie van 1830. Daarnaast is hij onder andere Kamerheer van de Koning. Het stel woont op verschillende plekken, waaronder ’s-Gravenhage, Amersfoort en Leiden. Op de documenten van plantage Dijkveld uit 1863 staat aangegeven dat Anna Maria op dat moment in Hummelo woonachtig was. Zij bevindt zich op dat moment waarschijnlijk in kasteel Enghuizen, op het grote landgoed dat haar dochter via huwelijk met baron Van Heeckeren van Enghuizen in bezit krijgt.(8)

FREDERIC FLORENT JACQUES HENRY BARON VAN HEECKEREN VAN DE CLOESE, OLIEVERF OP DOEK, CA. 1825-1835, SCHILDER ONBEKEND BRON: RKD NEDERLANDS INSTITUUT VOOR KUNSTGESCHIEDENIS KASTEEL ENGHUIZEN IN HUMMELO, DATUM ONBEKEND BRON: RIJKSDIENST VOOR HET CULTUREEL ERFGOED

Dit spoor over ‘gecompenseerden’ is onderdeel van een serie, gemaakt door studenten geschiedenis van de Radboud Universiteit.

Bij ‘Rijk van Nijmegen’ is een ander deel te lezen over plantage Dijkveld.

Bronnen en verder lezen:

(1) P. Dikland, Suikerplantage Dijkveld aan de Surinamerivier (2005), PDF. (2) Nationaal Archief, 2.02.09.08 Inventaris van het archief van de Algemene

Rekenkamer 1814-1919: Comptabel Beheer, scans 313-362. (3) P. Dikland, Suikerplantage Dijkveld aan de Surinamerivier (2005), PDF. (4) ‘Transporten’, Surinaamsch Weekblad (10-07-1853). (5 F. Oudschans-Dentz, ‘De Herkomst en de Beteekenis van Surinaamsche

Plantagenamen’, De West-Indische Gids 26 (1944-1945), 161-180, alhier 158. (6) ‘Haarlem, 31 December’, Opregte Haarlemsche Courant (01-01-1850). (7) A. van Stripriaan, Surinaams Contrast. Roofbouw en overleven in een

Caraïbische plantagekolonie, 1750-1863 (Leiden, 1993), 165-166. (8) Hummelo.nl, ‘Landgoed Enghuizen’, & Hummelo.nl, ‘Kasteel Enghuizen (1835-1948)’.

© Myrthe Groote, CC-BY-NC