21
VAN MELBOURNE TOT ABU DHABI FORMULE
1 2016
ANDRÉ HOOGEBOOM
21,
VAN MELBOURNE TOT ABU DHABI
INHOUDSOPGAVE INLEIDING
FORMULE 1 LÉÉFT WEER IN NEDERLAND
6
HOOFDSTUKKEN 1.
20 MAART
AUSTRALIË
ALBERT PARK
10
2.
3 APRIL
BAHREIN
SAKHIR
18
3.
17 APRIL
CHINA
SHANGHAI
24
4 .
1 MEI
RUSLAND
SOTSJI
32
5.
15 MEI
6.
29 MEI
7.
12 JUNI
8.
19 JUNI
9.
3 JULI
OOSTENRIJK
10.
10 JULI
GROOT-BRITTANNIË SILVERSTONE
76
11.
24 JULI
HONGARIJE
HUNGARORING
82
12.
31 JULI
DUITSLAND
HOCKENHEIM
90
SPANJE
CIRCUIT DE CATALUNYA
40
MONACO
MONTE CARLO
48
CANADA
MONTREAL
58
EUROPA
BAKU
66
RED BULL RING
68
2
PROLOOG
Als publiciteitsstunt reed Max Verstappen deze winter de beroemde ski-afdaling op de Hahnenkamm in Kitzbühel met de Toro Rosso F1-bolide. (Foto Samo Vidic/Red Bull Content Pool)
13.
28 AUGUSTUS BELGIË
14.
4 SEPTEMBER ITALIË
15.
SPA-FRANCORCHAMPS
92
MONZA
102
18 SEPTEMBER SINGAPORE
MARINA BAY
110
16.
2 OKTOBER
MALEISIË
SEPANG
120
17.
9 OKTOBER
JAPAN
SUZUKA
128
18.
23 OKTOBER
VS
CIRCUIT OF THE AMERICAS
136
19.
30 OKTOBER
MEXICO
MEXICO STAD
146
20.
13 NOVEMBER BRAZILIË
INTERLAGOS
154
21.
27 NOVEMBER ABU DHABI
YAS MARINA
164
22.
NEDERLANDERS EN BELGEN IN DE FORMULE 1
172
23.
VERANTWOORDING
176
3
21,
VAN MELBOURNE TOT ABU DHABI
DE TEAMS
2016
MERCEDES
SAUBER FERRARI
Lewis Hamilton (GB) Nico Rosberg (D)
Marcus Ericson (Zwe) Felipe Nasr (Bra)
SCUDERIA FERRARI
RED BULL RACING - TAG HEUER (RENAULT)
Sebastian Vettel (D) Kimi Räikkönen (Fin)
Daniel Ricciardo (Aus) Daniil Kvyat (Rus) TORO ROSSO FERRARI
WILLIAMS MERCEDES
Max Verstappen (NL) Carlos Sainz (Sp)
Felipe Massa (Bra) Valtteri Bottas (Fin)
4
PROLOOG
Carlos Sainz door de woestijn van Bahrein. (Clive Mason/Getty Images/Red Bull Content Pool)
MCLAREN-HONDA
RENAULT F1
Jenson Button (GB) Fernando Alonso (Sp)
Pastor Maldonado (Fr) Jolyon Palmer (GB)
FORCE INDIA MERCEDES
MANOR MARUSSIA MERCEDES (ov*) Wil Stevens (GB) Alexander Rossi (It)
Sergio Perez (Mex) Nico Hülkenberg (D)
TEAM HAAS FERRARI Romain Grosjean (Fr) Esteban Gutiérrez (Mex)
*Bij het verschijnen van dit boek was de drivers line up van Manor Marussia nog niet zeker.
5
21,
VAN MELBOURNE TOT ABU DHABI
Max Verstappen betekende in 2015 voor de Formule 1 wat het Nederlands Elftal in 1974 voor het voetbal heeft betekend. Hij vertegenwoordigt een sportieve landsaard die al bijna is vergeten: aanvallen. ’We’ zijn drie keer bijna wereldkampioen voetbal geweest, hebben Wimbledon gewonnen, de Tour de France (2x), volleybalgoud behaald op de Olympische Spelen, hardloopgoud op een wereldkampioenschap én op de Spelen. Kilo’s schaatsgoud. ’We’ wonnen de TT (2x), werden bijna wereldkampioen in de motorsport, wonnen vele Grand Prix’ op twee gemotoriseerde wielen, ook in de modder van de crosscircuits, haalden gouden medailles met mountainbiken, zeilen, surfen, paardensport. Kortom: Nederland telt mee op het hoge podium van de mondiale sport. Behalve in de Formule 1. Voor de Formule 1 gold voor de Nederlandse deelnemers het olympische motto: meedoen is belangrijker dan winnen; want daar kwamen we toch niet aan toe. Van Carel de Godin de Beaufort tot Boy Hayje, van Huub Rothengatter tot Ben Pon, van Jan Lammers tot Gijs van Lennep. Van Christijan Albers tot Robert Doornbos en Giedo van der Garde. Ze staan allen vermeld in de uitgebreide seizoensgidsen, met al hun rondetijden, trainingsresultaten, aantal rondjes, en kwalificaties. Stuk voor stuk zijn hun verhalen mooier dan de prestaties op de baan. Ze waren allen behept met het racevirus en leefden even heel kort hun grote droom. De strijd om een stoeltje te bemachtigen, speelde zich meer achter de coulissen dan op de circuits af. De inspanningen om een miljoenenbudget te scoren, waren gecompliceerder dan een zware race op de circuits. Want Nederland bracht alleen ’payed’ drivers voort,
6
PROLOOG
coureurs die betaalden voor een stoeltje in een F1-wagen. Als dat dan was gelukt mochten ze blij zijn als ze de geblokte vlag haalden. Bewust staat Jos Verstappen niet in deze lijst. De Limburger, actief van 1994 tot en met 2001 was de uitzondering op de regel. Zeker in zijn eerste jaar in het team van Benetton waarmee hij tiende werd op het WK, met evenveel punten. Dat zijn carrière nooit een succesvol vervolg kreeg, zegt misschien wel meer over de politiek in de Formule 1 dan over zijn talent. Jos Verstappen was, daar waren de kenners het over eens, een ruwe diamant, die na zijn eerste seizoen alleen nog even bijgeslepen moest worden om tot een onweerstaanbare glans te komen. Zo ver is het niet gekomen, omdat hij door allerlei omstandigheden veroordeeld werd tot achterhoedeteams, die nu allemaal zijn gedegradeerd tot voetnoten in de historie. Simtek Ford, Footwork Hart, Tyrrell Ford, Stewart Ford, Arrows Supertec, Arrows Asiatech. De laatste twee seizoenen reed Jos Verstappen onder de hoede van de Schotse teambaas Tom Walkinshaw, een van de grootste horken van de paddock. In 2015 veranderde alles. De zoon van Jos, Max, was nog maar zeventien jaar jong. In zijn gezicht waren de sporen van de pubertijd nog zichtbaar, hij had nog maar net de baard in de keel. Max werd in december van 2014 al ingelijfd door Scuderia Toro Rosso en meteen liepen bij de media en in de periferie rond de Formule 1 de discussies hoog op. Een gast van zeventien achter het stuur van een racemonster van 600 pk (met elektrische power nog 160 pk meer), dat een snelheid haalt van over de 300 kilometer per uur, te midden van een veld met 20 of meer koelbloedige, professionele, door de wol geverfde coureurs. Het was onverantwoordelijk. Gevaarlijk zelfs. Eddie Jordan, voormalig teambaas en ontdekker van Michael Schumacher, was op de BBC ronduit negatief over de controversiële keuze van Scuderia Toro Rosso. ’Te jong’, vond hij. ’Veel te jong.’ De kleurrijke Brit, drummer in zijn vrije tijd, die ooit de toegangsweg naar het hoofdkantoor van Force India bij Silverstone, had geblokkeerd met rotsblokken als gevolg van een financieel geschil, meende dat het ook niet goed was voor de jonge man zelf. ’Wat gebeurt er als hij faalt?
7
21,
VAN MELBOURNE TOT ABU DHABI
Dan is het over en uit met zijn raceloopbaan en wordt zo’n jongen bij het oud vuil gezet.’ De scepsis was begrijpelijk. Het was nog nooit eerder vertoond. Een jochie dat nog niet eens zijn brommerrijbewijs bezat, kreeg een stuurwiel in zijn handen, waar Einstein zijn hoofd over zou breken. Twintig knoppen te bedienen bij een maximale snelheid op elk deel van het circuit. Dat kan op het rechte eind zijn bij 300+, in de DRS-zones, maar ook in de bochten. Knoppen voor het bijstellen van allerhande onderdelen. Zoals bijvoorbeeld: Radio Kers (batterij-energie) Oliedruk Functie selectie Rembalans regeling Drinken Vrij (versnelling) Brandstof mix
Kers-oogst Motor-power Multifunctionele switch Voorvleugel aanpassing Pitstraat limiter 80 per uur (60 Monaco) DRS
Weer een knop voor functionaliteit Sensoren uitschakelen Pit-bericht Rem-punt pitstraat Achteruit Banden-meter Differentiël (2)
Een en ander verschilt per team en per auto. Nu kwam Max natuurlijk niet uit een ei. Vanaf zijn vierde reed hij in karts, ontwikkeld en getuned door zijn vader. Zoals bij voormalig Ajax- en Barcelona-voetballer Jari Litmanen altijd een bal in zijn bed lag, zo sliep Max bij wijze van spreken naast de karts. Hij werd wereldkampioen in 2013, schoof meteen door naar de Amerikaanse series in 2014, won twee races, kwam bij de renstal van Frits van Amersfoort (daar worden sterren geboren), won tien Formule 3-races en werd in augustus 2014 opgenomen in het Red Bull junioren-team en zes dagen later gepresenteerd als een van de rijders van Scuderia Team Toro Rosso. De 20-jarige Spanjaard Carlos Sainz werd zijn teamgenoot. Michael Schumacher stopte als actieve racer op 36-jarige leeftijd, wat inhoudt dat als de Nederlander zich elk seizoen verzekerd weet van een stoeltje - en waarom niet? - hij nog een toekomst van 19 jaar voor de boeg heeft. Het moet gek zijn wil daar geen overwinning tussen zitten, of wellicht een wereldkampioenschap. Hij werd al in zijn eerste seizoen vergeleken met drievoudig wereldkampioen Ayrton Senna. Dat klopte niet. De mythe van Senna, die altijd sterker is gebleven dan die van de zevenvoudig wereldkampioen
8
PROLOOG
Michael Schumacher, vertekent enigszins de realiteit. De Braziliaan (geboren 1960) maakte zijn debuut in 1984, en was dus 24 jaar. Zeven jaar ouder dan Max Verstappen uit Limburg. Nog even als referentie: Michael Schumacher debuteerde in de Grand Prix van België bij het team van Eddie Jordan op 22-jarige leeftijd, nog altijd vijf jaar ouder. Betekent het dat Max Verstappen een gouden toekomst tegemoet gaat? Je zou denken van wel. Zelfs het seizoen 2016 kan hij nog rustig - wat zeer relatief is in de Formule 1 - aan doen. In sporttermen zouden we zeggen: laat hem maar gewoon zijn ding doen. Intussen is Holland weer helemaal ‘in’ de Formule 1. Er was na zijn debuut meteen sprake van een Max-mania. De kijkcijfers van de races explodeerden. De GP van Canada werd gratis aangeboden door Sport 1 en trok liefst één miljoen kijkers. De graadmeter voor de populariteit van de Formule 1 moet sinds 1985 gezocht worden buiten ons land of bij de grote promotie demo-evenementen als de Bavaria City Racing in Rotterdam, Gamma Racing op het circuit van Assen of de demo-run bij Italia a Zandvoort, waar dertigduizend fans op af kwamen. Niet voor een race, maar voor een demonstratie! Een rondje rijden op het duinencircuit, een dognut trekken en dat was het. Daar stonden de fans uren voor in de file. Nu ligt het legendarische circuit van Spa Francorchamps voor zijn Limburgse fans om het hoekje van de deur. Tijdens de GP van België kwamen dertigduizend Nederlanders op de race af. In voorgaande jaren bleef dat beperkt tot enkele duizenden. Max Verstappen heeft zich in zijn eerste seizoen opmerkelijk goed staande gehouden in de dolle wereld van de Formule 1. Zijn resultaten waren opvallend genoeg om op verschillende momenten voor complete euforie te zorgen. Eddie Jordan bijvoorbeeld was helemaal óm na Hongarije en Monaco. Net als Nederland; én de FIA, de wereldautosportbond die hem in december 2015 overlaadde met prijzen.
9
21,
VAN MELBOURNE TOT ABU DHABI
Grote Prijs van Monaco
Monte Carlo
29 mei
Afstand: 78 ronden – 260,520 km
Anthony Noghes
7
1
269 1
Pitstraat 16
15
18
6
202
11
Km/u
Bron: FIA
1
158
205
7
289
79
1
5 7
3
1
95
5
4
Chicane 10
4 190 63 La Rascasse
1 Versn.
4
2
207
2 1
161
Piscine
6
126
3
Massenet
Tabac
17
253
7
2 4
19
Sainte Devote Beau Rivage Casino
12
13
14
111
2
3
95
Ronde: 3,340 km
47
Tunnel
9
6
8
Portier 2
81
CIRCUIT DE MONACO 1 Tijdopname
DRS detectie
DRS = Drag Reduction System
MONTE CARLO LENGTE: 3.337 KM AANTAL RONDEN: 78 BAANRECORD: 1:18.063 (RICCIARDO 2015) POLE: 1:15.098 (HAMILTON) SNELSTE RONDE: 1:18.063 (RICCIARDO) 2015: ROSBERG 2014: ROSBERG 2013: ROSBERG 2012: WEBBER 2011: VETTEL MAX VERSTAPPEN 2015: UITGEVALLEN (CRASH RONDE 63)
48
DRS activeringszone © GRAPHIC NEWS
GP MONACO • MONTE CARLO
VI GP29MONACO MEI 2016
HELIKOPTER IN HUISKAMER Het afgeladen boemeltje sukkelt het ondergrondse station van Monaco binnen. Het plafond is als een sterrenhemel verlicht met duizenden kleine led-lampjes. Welkom in het onbereikbare universum van Monte Carlo. De wagons spuwen duizenden racefans uit. Ferrari-, Mercedes-, Red Bull- en dit jaar ook opmerkelijk veel Toro Rosso-supporters uit alle windstreken. Ze zijn ingestapt in Nice en via een van de mooiste treinreizen van Europa, langs de grillige kustlijn van de Cote d’Azur op hun bestemming aangekomen. De uitzichten onderweg zijn adembenemend. In azuurblauwe baaien, omzoomd door jong voorjaarsgroen en veelkleurige bloemen, dobberen decadente jachten, als in een decor van een klassieke James Bond-film. Alleen de zittende passagiers aan de rechterkant van de wagon hebben oog voor de schoonheid. De rest staat, praat en ziet niets. Het Engels, Duits en ja, Nederlands, klinkt vertrouwd in de oren. De onderwerpen ook. Het gaat over Monaco, over mondain racen in de straten. Over de pekken waar ze de race gaan vol-
49
21,
VAN MELBOURNE TOT ABU DHABI
gen. Wat ze verwachten, de hoeveelste keer ze er zijn en wie gaat winnen. Hamilton of Rosberg. Misschien kan Ferrari de Mercedessen kloppen. Dit is tenslotte een circuit waar snelheid er minder toe doet. Dan zijn er de hotspots. Monaco bezoeken is als een audiëntie bij de oude Europese elite. Vergane glorie is het, een ode aan de nostalgische romantiek. Zoals de autorace dat ook is. Hotel de Paris binnen wandelen op sandalen en shorts, flaneren langs het Casino, de nieuwste sportcars bewonderen. Dure en exclusieve sportwagens staan er in alle soorten en maten. De Mercedes/McLaren, de Pagani Zonda, de nieuwste Ferrari, het belastingparadijs is in de tweede week van mei een autoparadijs. De fans verlaten massaal het station via een lange roltrap die naar het binnenste van de stad voert. Buiten klinkt al het rauwe motorengeronk. De bewaking is massaal en alert. Gewapende Monegaskische politie houdt de publieksstromen nauwlettend in de gaten. Lang geleden behoorden de agenten tot de folklore van een vorstendom en verwelkomden de bezoekers hartelijk, met een glimlach, een grap en een grol. Ze werden zelf nauwelijks serieus genomen, maar dat wisten ze. Het maakte niet uit. In Monaco ging het er ontspannen aan toe. Die tijd is voorbij. De sfeer is grimmiger, bijna paranoïde. Een stelletje fans dat al te luidruchtig de aankomst viert, wordt chagrijnig bejegend en niet zo vriendelijk verzocht door te lopen. De zandkleurige appartementen weerkaatsen al het gekrijs van de F1-motoren dat overal vandaan lijkt te komen. Duizenden toeren knallen tegen de torenflats. Het is een tsunami van hoog gestemd motorgeluid, dat als een rubberen bal door de stad stuitert. De eerste GP van Monaco werd gehouden in 1929 en vindt in 2015 voor de 73ste keer plaats. De wedstrijd is een ode aan het oude autoracen, die elders vrijwel is opgegaan in wolken van commercieel belang. De autosport kent drie kroonjuwelen: Le Mans, de Indy 500 en Monaco, races die al zo lang op de kalender staan en al zoveel heroïek en drama hebben gekend, dat ze tot de buitencategorie behoren.
50
GP MONACO • MONTE CARLO
Snelheid in de tunnel van het stratencircuit van Monaco. (Paul Gilham/Getty Images/Red Bull Content Pool)
De GP van Monaco is een relikwie, een anachronisme. Eigenlijk niet meer van deze tijd, maar daarom zo leuk. Supersnelle, aan het asfalt verankerde raketten die door smalle hobbelige straten denderen horen niet meer op een openbare weg, waar een maximum snelheid geldt van dertig kilometer per uur. Inhalen is er onmogelijk, zo gold de ijzeren wet tót 2015, toen Max Verstappen een list bedacht waar nog niemand anders op was gekomen. Ooit reed David Coulthard een hele wedstrijd lang achter Pedro de La Rosa, een teamgenoot van Jos Verstappen in een Arrows. Zijn McLaren was veel sneller, maar hij kwam er niet voorbij tot grote wanhoop van de Schot, die zich achteraf beklaagde bij de wedstrijdleiding. Maar het mocht. Dat kan alleen in Monaco, waar de gaatjes zo klein zijn dat er alleen een muis doorheen kan. Als de Formule 1 ergens een optocht is, dan is het wel hier. Daarom is de kwalificatie nergens anders zo belang-
51
21,
VAN MELBOURNE TOT ABU DHABI
rijk. Pole-plaats en een goede start zijn vaak voldoende om de race te winnen. Van de laatste tien afleveringen, werden er negen vanaf pole gewonnen. En dat zou in 2015 niet anders zijn geweest als het scenario niet een verrassende plotwending had genomen. De geschiedenis van Monaco is bezaaid met heldhaftige momenten. In het verleden was inhalen makkelijker. Sterker; van de 61 races die er zijn gehouden, won de polesitter er slechts 28. Minder dan de helft dus. De strijd is fel, op de grens van het maximale, en vaak er over heen. Want dat gebeurt als een topsporter niet kan winnen. Dan gaat hij forceren. Met als gevolg dat deze baan toch talloze adembenemende momenten kent. In 2015 kwam er weer een bij. Damon Hill, de latere wereldkampioen en zoon van Graham, zei over Monaco: ’Toen ik klein was dacht ik dat het mijn vaders vak was: Monaco winnen.’ Hill won de race vijf keer, waarmee hij de eretitel Mr Monaco veroverde. Die heeft hij altijd gehouden, hoewel Ayrton Senna zes keer won en de meeste podiumplaatsen achter zijn naam heeft staan. Verrassende tactieken kunnen verfrissend werken. Zo won de Fransman Jean-Pierre Beltoise in 1972 in de regen vanaf de tweede startrij. Hij had de raad van een kennis opgevolgd die hem had geadviseerd in de tweede versnelling te starten. Hij veroverde de koppositie en stond die niet meer af. Het is ook de Grand Prix van de anekdotes. Op de trappen van het sjieke Hotel de Paris, werd Ferrari-rijder Peter Collins aangesproken door een oudere dame die aan hem vroeg: ’Bent u een van die vreselijke types, die al dat lawaai maken?’ Collins antwoordde verontschuldigend: ’Jawel mevrouw.’ Waarop zij kribbig antwoordde: ’Wat jammer. U lijkt me zo’n nette jongeman.’ Die van Nelson Piquet komt elk jaar terug: ’Alsof je met een helikopter in een woonkamer rondvliegt.’ Er zijn veel maatregelen nodig om twintig bolides anderhalf uur door een stad te laten rijden. In dit geval: 33 kilometer vangrail, 3400 kilometer prikkeldraad om te voorkomen dat toeschouwers de baan op kunnen, 3600 banden voor de bandenmuren, 1.100 ton tribunemateriaal en 650 marshals.
52
GP MONACO • MONTE CARLO
Alles is anders in Monaco. Met zijn 3,4 kilometer is het de kortste baan van de kalender. De scherpste bocht is bocht zes, die met een Fiat Cinquecento sneller gaat dan met F1-wagen. Op donderdag zijn de vrije trainingen, om de vrijdagse nering niet te belasten. Na die trainingen wordt de weg opengesteld voor het verkeer, de toeschouwers kunnen dan met de scooter of lopend langs al die historische raceplekken als St Devote, Tabac, Casino, door de tunnel of langs het zwembad. Voor een relatief recente klassieke overwinning gaan we terug naar 1996. Die kwam op naam van de Fransman Olivier Panis in de Ligier Mugen Honda na een race die als een stoelendans werd beslist. De eerste uitvaller was: Jos Verstappen. Daarna volgden: Michael Schumacher, Eddie Irvine, Luca Badoer en Jacques Villeneuve, Mika Salo en Häkkinen. Verder vielen nog vele rijders uit met technische problemen. Zoveel dat er slechts vier auto’s de finish haalden. De Fransman Panis won er zijn enige Grand Prix, in een Franse wagen voor een grotendeels Frans publiek. Dat kan alleen in Monaco.
24 MEI 2015: MERCEDES IN DE FOUT Het grootste weekeinde van het jaar, werd de grootste deceptie voor Lewis Hamilton. Hij leidde 63 van de 75 ronden om uiteindelijk derde te worden, nog achter Sebastian Vettel. Winnaar werd Nico Rosberg, die daarmee plaats nam in de eregalerij van de sport. Een ’straight hattrick’ - drie op een rij - scoren in Monaco was tot 2015 alleen weggelegd voor iconen van de Formule 1: Graham Hill, Ayrton Senna en Alain Prost. Met dank aan: Max Verstappen. Maar daarover later meer. In ieder geval zorgde zijn crash voor gedoe bij Mercedes. Bij de ontstane safetycar-situatie, ging Hamilton, op advies van zijn team naar binnen om de banden te wisselen van de soft naar de supersofts om de laatste stint verder af te maken. Hij had een comfortabele voorsprong van 25.4 seconde dus het team verwachtte hem weer terug te kunnen zetten aan de kop van het veld. Dat gebeurde niet.
53
21,
VAN MELBOURNE TOT ABU DHABI
Dat kan alleen in Monaco. In de jacuzzi tijdens de Grand Prix. (Dan Istitene/Getty Images/ Red Bull Content Pool.)
54
GP MONACO • MONTE CARLO
Hamilton en Monaco. Hamilton en Rosberg. Het is geen gelukkige relatie. Ze zijn nog wel bijna buren. De Brit woont op een steenworp afstand van zijn Duitse teamgenoot. Ze waren vrienden. Deden samen, bij wijze van spreken, boodschappen in het dorp. Maar toen in 2014 Rosberg zich ‘verremde’ voor Maribeau en de gele vlaggen de snelle ronde van Hamilton onderbraken, was het over met de collegialiteit. De pole, zo belangrijk hier, ging naar hem en Hamilton was des duivels. Hij betichtte zijn vriend van opzet en vanaf dat moment hangt er een donkere schaduw over de relatie. Het is nooit meer goed gekomen. In de editie van 2015 leek de revanche een kwestie van het gas erop houden en doorrijden. Het inhalen is zo moeilijk dat een leider zijn verdediging vrij eenvoudig kan organiseren. Het is een kwestie geworden van goed in de spiegels kijken, op tijd op het gas en ’het veld breed houden’. Het was allemaal niet eens nodig in dit geval. De agressief rijdende Hamilton liep uit op de concurrentie en de met veel verwachtingen tegemoet geziene race dreigde als een nachtkaars uit te gaan. Laten we eerlijk zijn; zoals zo vaak in Monaco. Tot er een safety-situatie ontstond. Mercedes haalde Hamilton binnen. De pitstop duurde langer dan gepland en hij kwam terug áchter de leiders, tot zijn grote frustratie. Met nog zo weinig ronden op de teller, was de koers gelopen. Hamilton had weer verloren in Monaco. Die pijnlijke fout deed de teamleiding na afloop diep in het stof bijten. Directeur Toto Wolff, maakte zonder enig voorbehoud zijn excuses en zei: ‘We hebben een verkeerde berekening gemaakt en we kunnen niets ander doen dan Lewis onze excuses aanbieden.’ Zo is Grand-Prix-racen in Monaco. Rekenen tot achter de komma, maar dan moeten de cijfers wel kloppen. De reden waarom Hamilton binnen moest komen lag in de angst voor een achtervolgende Vettel, die zou kunnen zijn overgestapt op de supersofts en zo een gevaar had kunnen worden voor nummer twee Rosberg. Verwacht het onverwachte, geldt zeker voor Monaco. Dat had Hamilton kunnen weten.
55
MAX 21,
VAN MELBOURNE TOT ABU DHABI
MAX IN MONACO
’Overtaking is an art’. Hing het spandoek met deze tekst, bedacht door een toegewijd fan er al in Monaco? Inhalen is een kunst. Maar is kunst vaak ook niet kinderlijk eenvoudig? De monochrome kleuren van Rothko, de rechthoeken van Mondriaan, de ogenschijnlijk chaotische drippings van Jackson Pollock. Een kind kan de was doen, zo lijkt het. Je moet alleen even op het idee komen. Hoe kwam Max Verstappen op het idee om in te halen in Monaco op een circuit waar het van oudsher bijna verboden is om in te halen, of onmogelijk of misschien wel suïcidaal? In de tunnel misschien? Onmogelijk. Rond het zwembad, Rascasse, Bocht 6? Bocht 1, in de richting van het Casino? Onbegonnen werk. En wie het wel doet is gek. Dan komt er een zeventienjarig jochie uit Holland die nog niet eerder op het circuit heeft gereden en het alleen kent van de trainingen en de simulator. Onbevangen, alsof het een kartwedstrijdje is, vindt hij de oplossing. Je moet er even opkomen, maar het is geniaal. Overtaking is an art. Maar eerst die ene, buitenom bij de Lotus van Pastor Maldonado in de zesde ronde. Het kan niet, want niemand doet het daar, op het rechte stuk, vlak voor Sainte Devote. Je zou kunnen zeggen dit een reguliere actie is. Alleen niet in Monaco. In Monaco kun je toch niet inhalen? Zegt iedereen. Hij krijgt de handen op elkaar en de race stabiliseert, zoals alleen in Monaco een race kan stabiliseren. Hij heeft zijn vleugel beschadigd, maar
dat maakt hier niet uit, omdat de absolute topsnelheid er niet zoveel toe doet. In Monaco is de gemiddelde snelheid waarmee een winnaar rondrijdt zo’n 155 kilometer per uur, waar hij elders boven en rond de tweehonderd ligt. Dat is niet bijster hard. Dan maakt een beschadigd vleugeltje het verschil niet. Hij rijdt in een goed tempo door en komt vervolgens onvermijdelijk in verkeer terecht. Dan wordt het even een chaos. Ook dat is Monaco. Räikkönen is het even kwijt met de blauwe vlaggen, omdat hij de denkt dat ze voor hem zijn bestemd. Maar dat is niet zo. Ook Verstappen krijgt ’blauw’ en gaat keurig aan de kant als Vettel hem passeert. Maar dan! Hoe kom je er op? Hij pikt doodleuk aan bij de Ferrari van Vettel, die ook bezig is Carlos Sainz in te halen. Sainz heeft de blauwe vlaggen gezien en gaat aan de kant, waarop Verstappen hem ook inhaalt. Dat is inhaalactie twee op een circuit waar inhalen niet kan. De Toro Rosso houdt het tempo van de Ferrari hier wel bij, dus rijdt Verstappen vrolijk mee aan de staart van Vettel, die in bocht 6, die langzame doordraaiende haarspeldbocht, Valtteri Bottas inhaalt. Verstappen doet mee en wint zo weer een plekje. Hij probeert het nog een keer, nu bij Massa. Maar de Braziliaan trapt er niet in. De list is doorzien. Het heeft hem twee plaatsen opgeleverd. The Flying Dutchman is ontketend. Overspeelt hij zijn hand? Is de inhaalactie op Romain Grosjean in de 63ste ronde een onbezonnen actie van een
56
GP MONACO • MONTE CARLO
puber, domme pech, te vroeg remmen van zijn voorganger, of een dapper race-incident? De kenners zijn het er niet over eens. Eng is het wel. Het gebeurt in een fractie van een seconde. De inslag is zo hard en het gaat zo snel, dat de televisie bijna van de muur valt. De schrik slaat om het hart.
De relatie vader en zoon betaalde uit. ’Ik heb het stuur vastgehouden, want dat heb ik van mijn vader geleerd.’ Jos is dan al hersteld van de schrik. Hij zegt tegen verslaggevers: ’Je ziet hem bewegen en dan weet je dat het goed is.’
Max verstappen rijdt in Monaco op de limiet. Sommigen zeggen dat hij eróver ging, maar zelf bestrijdt hij dat. Hij is bezig met een vechtrace en in de 64ste ronde kan hij nog een puntje halen. Maar dan moet hij die Lotus voorbij. Met alle macht probeert hij het, maar er is gewoon geen ruimte. In Sainte Devote gaat het mis. Volgens Verstappen omdat Grosjean eerder remt dan in de vorige ronde. ’Als je op die snelheid zo dicht bij elkaar zit’, zo meldt hij de verzamelde media die meer aandacht hebben voor de Nederlander dan voor de winnaar, ’dan kun je niets meer doen. Je verwacht niet dat hij gaat remmen. Ik wilde hem niet inhalen, maar probeerde hem te ontwijken. Het verraste me echt.’
Na afloop laait de discussie internationaal op. Iedereen heeft een mening, maar de telemetrie van de Lotus laat zien dat Grosjean op hetzelfde moment als in vorige ronde op de remmen gaat. Het argument van Max blijkt niet te kloppen. Hij krijgt straf en een ’shitstorm’ over zich heen. De meningen botsen. De een zegt: hij verdient een standbeeld, extra punten voor de mooiste inhaalacties en een bijzondere crash. Eindelijk iemand die aanvalt.
Hij rijdt 285 km per uur op weg naar Saint Devote als hij op de achterkant van de Lotus knalt en wordt gelanceerd, rechtstreeks de kussens in. De g-krachten zijn zo groot dat - zo ver is de Formule-1 al - een blauw lampje op het dashboard oplicht, wat aangeeft dat hij langs de medische controle moet voor een check up. Dan heeft hij al via de boordradio laten weten dat hij ’okay’ is.
De FIA denkt er anders over en bestraft hem. Hij gaat gridplaatsen terug voor de volgende Grand Prix, die van Canada in Montreal. Ook coureurs laten zich uit. Felipe Massa en ex-wereldkampioen Jacques Villeneuve vinden de actie roekeloos en Grosjean verwacht zelfs excuses. De Limburger vertelt onbewogen dat hij echt niet zijn rijstijl zal gaan aanpassen. ’Ik blijf vechten en verander niets aan mijn rijstijl. Als je voor de punten knokt, moet je voor dit soort kansen gaan.’ Hij zegt er niet bij: anders heb je op dit platform niets te zoeken, maar je hoort het hem denken.
57
21,
VAN MELBOURNE TOT ABU DHABI
13 Grote Prijs van België 28 augustus
Afstand: 44 ronden – 308,052 km
6 297 CIRCUIT DE SPA-FRANCORCHAMPS 6
3
64
2
Pits 1
Blanchimont
18
17
3
6
297
6
305
111 Km/u
245
140
3 5
6
3 3
7
11
3
170 177
9
290
5
152
12
16
5 1 Versn.
1
10
Eau Rouge 19
330
Ronde: 7,004 km
Les Combes Malmedy Pouhon
Raidillon
4
Chicane
Bron: FIA
7
Kemmel
290
La Source 1
Spa-Francorchamps
13
8
Rivage 6 3 3
265 140 170
5
250
Fagnes 14
Paul Frerebocht
1 Tijdopname
DRS detectie
DRS = Drag Reduction System
SPA-FRANCORCHAMPS LENGTE: 7.004 KM AANTAL RONDEN: 43 BAANRECORD: 1:47.263 (VETTEL 2009) POLE: 1:47.197 (HAMILTON) SNELSTE RONDE: 1.52.416 (ROSBERG) 2015: HAMILTON 2014: RICCIARDO 2013: VETTEL 2012: BUTTON 2011: VETTEL MAX VERSTAPPEN 2015: 8e 92
15
2
DRS activeringszone © GRAPHIC NEWS
GP BELGIË • SPA / FRANCORCHAMPS
XIII BELGIË2016 28GP AUGUSTUS
ONGELUKJE ’Ik moet toegeven; het was angstaanjagend. Ik had geen remmen, geen stuur, niets werkte meer. Ik zat daar maar, stuiterde glijdend over de baan, terwijl de wielen mij op het hoofd troffen en wagens langs me heen schoven. Ik kon niets doen, alleen maar hopen dat het goed afliep, terwijl ik ondertussen dacht, shit, waar gaat dit heen. Nee, het was geen plezierige gebeurtenis’. Eddie Irvine 1998 Spa Francorchamps 1998 14.00 uur. De regen komt met bakken uit de hemel, zoals wel vaker in de Belgische Ardennen. Tweeëntwintig Formule 1-wagens staan klaar om van start te gaan. Vanuit stand. Ondanks de extreme omstandigheden. Het is geen goede beslissing. Op de eerste startrij staan twee McLarens, die van David Coulthard en Mika Häkkinen. Daarachter de onderscheidende gele Jordan van Damon Hill, die juist in de duisternis zo goed te zien is, naast de rode
93
21,
VAN MELBOURNE TOT ABU DHABI
Ferrari van Michael Schumacher. De start/finish van Spa-Francorchamps ligt wat atypisch. De wagens hebben een korte aanloop naar de eerste bocht, La Source, draaien dan het lange rechte stuk op, om vervolgens op weg te gaan naar Eau Rouge. Het veld neemt aarzelend de lastige haakse hairpin en komt daar zonder schade doorheen, terwijl de spray het zicht van de coureurs beneemt. Alsof ze in een waterval rijden. Als ze zich eenmaal door de bocht hebben gewrongen kan het gas er op voor het volgende uitdagende deel van dit circuit. Mika Häkkinen leidt het peloton, voor Michael Schumacher. Beiden hebben een uitstekende start, zodat ze een goed zicht hebben. De achtervolgers, midden in de spray, zien niets meer. Ja, een muur van grijze mist met rode knipperlichten daarin. Dan gaat het mis. David Coulthard glijdt uit over een putdeksel, verliest de macht over het stuur, gaat dwars, botst tegen de vangrail en stuitert terug op de baan. Een gele Jordan ontspringt nog net de dans, maar daarachter is er geen houden meer aan. Het is een F-1 armageddon, waarbij dertien auto’s zijn betrokken. Het hele incident duurt vijftien seconden, maar gaat de eeuwigheid in als de grootste crash aller tijden. De schade bedraagt honderdduizenden dollars, het wegdek is een autokerkhof. Van de wagen van David Coulthard is alles afgebroken, er zit geen wiel meer aan. Hij schuift als een stuurloze speedboot langs de vangrail, waarna een achterblijver hem vol raakt en over de kop slaat. Het lawaai van de motoren wordt overstemd door krakende inslagen van de botsingen. Als het lawaai eenmaal is weggestorven en de koplopers die er niets van hebben gezien hun weg over het zeven kilometer lange circuit vervolgen, wordt het ijzingwekkend stil in de bossen. Toeschouwers slaan verbijsterd de handen voor de mond. Het televisiekijkende publiek krijgt de ene na de andere herhaling voorgeschoteld en steeds valt er weer iets nieuws op. De coureurs kruipen allemaal ongedeerd uit de wrakken en haasten zich terug naar de pitstraat, die niet ver verwijderd is van de plek des onheils. Teambazen kijken verbijsterd naar de ravage. Ralf Schumacher, in een Jordan, ontspringt de dans op miraculeuze wijze. ’Het was eigenlijk heel grappig. Nadat ik David zag spinnen, brak de
94
GP BELGIË • SPA / FRANCORCHAMPS
hel los. Ik parkeerde mijn wagen langs de vangrail, zette de versnelling in neutraal, zag op enkele centimeters een Arrows voorbijvliegen en toen de rust was weergekeerd zette ik hem weer in de versnelling en reed weg.’ Achttien auto’s kunnen een uur later, als de baan helemaal is schoongeveegd, alsnog van start gaan. Welkom in het spookbos van Spa. Alles wat kan gebeuren, gebeurt hier. In diezelfde race rijdt Michael Schumacher met zijn Ferrari in op de langzaam naar de pits cruisende McLaren van David Coulthard. Hij haalt op drie wielen de pits, maar kan niet meer verder en moet opgeven. Schumacher is des duivels, vermoedt opzet bij de Schot en komt verhaal halen in de garage. Daar wordt hij door het personeel net op tijd tegengehouden, voor er een handgemeen volgt. Slechts acht wagens halen de finish. De andere zijn allemaal uitgevallen na schade en botsingen. Eddie Jordan wint er zijn eerste Grand Prix met coureur Damon Hill en wordt nog tweede ook met Ralf Schumacher. Alles ziet geel in de duisternis van de invallende avond. Tijdens de vrije trainingen van de GP van België editie 1999 doen de twee BAR Honda-coureurs Jacques Villeneuve en Riccardo Zonta een spelletje truth or dare. Allebei zouden ze niet van het gas afgaan bij de vernieuwde bocht Eau Rouge, die in deze vorm volgens het tweetal voluit genomen kan worden. Een jaar eerder was de Canadees tijdens de trainingen in diezelfde bocht ook al zwaar gecrasht, maar kwam hij er met een paar blauwe plekken vanaf. Dit jaar, zo leert de data, kan het vol gas. Villeneuve zet als eerste de aanval op Eau Rouge in en faalt jammerlijk. De BAR vliegt met hoge snelheid van de baan en stuitert in de banden. Zwaar beschadigd, net als een jaar eerder. Het weerhoudt Zonta er niet van om twaalf minuten later, als de trainingen kunnen worden hervat, het spelletje truth or dare voort te zetten. Ook hij neemt Eau Rouge voluit en ook hij overschat zijn mogelijkheden. Deze crash is heftiger. De auto glijdt weg in de apax van de bocht, keert om, slaat bijna over de kop, en stuitert door de grindbak tegen de bandenmuur. Alles breekt af, waarna alleen de monocoque tollend om
95
21,
VAN MELBOURNE TOT ABU DHABI
zijn as, terug stuit op de baan en weer aan de andere kant in het grind glijdt. Pas dan is alle energie er uit en komt het wrak tot stilstand. Zonta stapt ongedeerd uit. Inmiddels is Spa een fatsoenlijke baan geworden. Iedereen kan Eau Rouge tegenwoordig vol gas nemen. Behalve als het regent.
23 AUGUSTUS 2015: DE REVANCHE VAN GROSJEAN De Lotus-piloot Roman Grosjean was nogal kritisch op Max Verstappen na het incident in Monaco. De Nederlander herinnerde hem toen fijntjes aan het ongeluk van 2012 op Spa Francorchamps. Daarbij werd Fernando Alonso bijna onthoofd en Lewis Hamilton al in La Source geëlimineerd. Hamilton kwam verhaal halen met een klassiek gebaar. Het vingertje draaiend rond zijn hoofd op oorhoogte, zo’n beetje in de buurt van de hersenen. Of Grosjean wel goed wijs was. De ontdane Fransman kon na zijn blunder niets anders doen dan deemoedig het hoofd buigen, een wedstrijd schorsing en 50.000 euro boete incasseren. In 2015 dacht de Fransman bij de start nog wel even terug aan het moment dat hem bijna zijn carrière kostte. Dit keer reed hij achteraan, als gevolg van een grid-penalty was hij terug gezet van de vierde naar de achtste plaats. Lotus snakte naar een goed resultaat. De Britse renstal behoort tot de prijsvechters van de Formule 1 met zeven titels bij de constructeurs en zes rijders kampioenschappen; Jim Clark (2x) Graham Hill, Jochen Rindt, Emerson Fittipaldi en Mario Andretti, maar heeft sinds de rentree in 2010 geen resultaten meer behaald die tot de verbeelding spreken. Tegenwoordig zit er niet zoveel Lotus DNA meer in de huidige renstal. In 2016 is het overgegaan in Renault. De Lotus vanaf 2010 heeft niets dan alleen in naam nog een connectie met het rijke verleden.
96
GP BELGIË • SPA / FRANCORCHAMPS
Eau Rouge Spa Francorchamps. (Lars Baron/Getty Imagas/Red Bull Content Pool)
De kleuren vormen een waardevol handelsmerk. Het zwart met gouden randje zal altijd geassocieerd zijn met de Lotus John Player Special, door velen de mooiste Formule 1-wagen ooit genoemd. De huidige Lotus-stal is een rechtstreekse afstammeling van de Benetton Renault, gefinancierd door de Genii Capital and Group Lotus. De renstal is ondanks alles bezwangerd met race-romantiek, van de klassieke merken als Brabham, BRM of Cooper, een overblijfsel uit de prehistorie van de Formule 1. Die zijn er allemaal niet meer, al is de
97
21,
VAN MELBOURNE TOT ABU DHABI
relatie met Lotus ongeveer hetzelfde als die van het Nederlandse Spyker tot Force India. Van héél lang geleden. Neemt niet weg dat adel verplicht. De nieuwe Lotus kende in 2013 het laatste succesjaar, toen Räikkönen acht podiumplaatsen behaalde. Roman Grosjean stond in dat jaar voor het laatst op het podium in de Verenigde Staten. Tweede, achter winnaar Vettel. In 2015 behoort Lotus tot de middengroep, vecht zeker in de loop van het jaar veel mooie gevechten uit met Verstappen. Maar waar Verstap-
MAX MAX IN BELGIË
De Grand Prix van België is de enige race die op een steenworp afstand van Nederland wordt gehouden. Geen wonder dat bij de 60ste editie Nederlandse fans uitlopen om het nieuwe F1-fenomeen van dichtbij te zien. Duizenden fans van Max Verstappen hebben kaartjes gekocht en hebben zich genesteld in en om de heuvels van het magische circuit. Een echtpaar uit Utrecht heeft vierduizend euro neergeteld om het hele weekeinde te mogen bijwonen. Ze vinden het prachtig. Voor hen is het bezoeken van Spa een jaarlijks ritueel. Zelfs al moeten ze bij vertrek uren en uren in de file staan om het overvolle dorpje te kunnen verlaten. De bus, waarmee ze naar het circuit zijn gebracht, staat muurvast zonder enig perspectief op beweging. Het echtpaar stapt uit en lift naar een punt vanwaar ze verder kunnen. Dit is de Formule 1 in België.
Toegangswegen zitten verstopt, de plaatselijke bevolking verdient een centje bij met het verhuren van parkeerplaatsen in voor- of achtertuinen. De zware walm van patat, hamburgers, hotdogs hangt boven het dorp. Op de weg naar de ingang staan rijen kraampjes, gevuld met race-parafernalia. Veel merchandise van Toro Rosso. Spullen met Max. Koffiebekers, t-shirts, petten, sjaals. Ze doen goede zaken. Spa is in 2015 een beetje van Nederland. De laatste nationale coureur die hier ooit iets voorstelde was Thierry Boutsen, zodat ook de Belgen reikhalzend uitkijken naar het debuut van de Nederlander. Formule 1-racen op klassieke circuits is veel meer dan alleen de wedstrijd. Van vrijdag tot en met zondag laat staat het dorp, de streek, de provincie, ja zelfs het land, volledig in het teken van de Formule 1, de grootste show op aarde. Nu Nederland weer een woordje meespreekt, komen ’den ollanders’, massaal op bezoek en brengen hun gewone gezelligheid mee. Een beetje brallerig, en zeker te
98
GP BELGIË • SPA / FRANCORCHAMPS
pen twee keer net buiten het podium viel, mocht de Fransman in Spa het schavot beklimmen. Een ware revanche op de blunder van 2012. Er was wat geluk voor nodig, dat weer wel. In de 28ste ronde viel de op dat moment op de derde plaats rijdende Ferrari van Vettel uit met een klapband. De banden van de Lotus blijven heel. Grosjean zorgt voor een frisse wind op het podium. In Spa staan de usual suspects op het schavot. Hamilton één, Rosberg twee. En drie een rijder van Lotus, een Fransman. Hij is minstens zo blij als de winnaar.
luidruchtig voor de Belgen, maar het is ook folklore. Ze geven kleur aan het feest. De sfeer houdt het midden tussen een concert van AC/DC en een voetbalinterland. Mannen, veel mannen, in zwarte t-shirts en uitgedost met race-souvenirs. Met op de rug de GP-kalender van 2015. Max Verstappen woont, racet, sleutelt en ontspant op een steenworp afstand van Spa. Dit is zijn thuiswedstrijd. Broodjes smeren en ’s morgens gewoon uit zijn eigen bed stappen. De leukste race van het jaar misschien wel. De BBC is bij de kartbaan in Genk op bezoek geweest, stuurde de charmante Lee McEnzie langs om een reportage te maken, zoals alleen de BBC dat kan. Weg van de glamour en de decadentie van de paddock liet ze een familie Verstappen in haar element zien. Vader Jos sleutelend aan de go-karts, terwijl het plezier er van af spatte. Zoon Max die zijn eerste kart liet zien, de motorblokken op de plank, die uitlaatpijpen, de kleine banden,
het sleutelen, de simulator, waar hij vier uur per dag achter zit. De camera zoomt in op een foto van een piepjonge Max, die wordt omarmd door Jenson Button. Hoe oud zal hij daar geweest zijn? Zeven? Zou Button in zijn stoutste dromen hebben kunnen vermoeden dat deze dreumes hem jaren later zou inhalen? Het is zo’n foto als die van een piepjonge Frank Rijkaard, met de gearriveerde Johan Cruijff. Of hij zijn fans vandaag ook kan betoveren, hangt af van vele factoren. Als het regent, dan zeker. Maar het regent niet. Het is wel bewolkt en niet zeker dat het helemaal droog blijft, waarmee de suspense toeneemt. De Renault-motor moet weer gewisseld worden. Het is zijn zesde al van het jaar, terwijl het maar vier keer mag van de FIA. Hij moet weer tien plaatsen terug op de grid, met alleen twee McLarens achter zich, die ook allebei een nieuwe motor hebben geplaatst.
99
MAX 21,
VAN MELBOURNE TOT ABU DHABI
MAX IN BELGIË
De fans zijn wat teleurgesteld, maar het mag geen naam hebben. Ze zien evengoed de zon wel schijnen. Winnen zou Max hoe dan ook niet en vanaf het achterveld kan hij hen verwennen met zijn inhaalacties. De Nederlandse fans rollen vast een spandoek uit: ’Overtaking is an art.’
Max Verstappen bij de fans in België. (Peter Fox/Getty Images/Red Bull Content Pool)
Met een beetje geluk kunnen ze hun hart ophalen. Hij begint dan wel uit de achterhoede; maar zal er niet finishen, weten ze zeker. Als de auto het houdt gaat Max bijzondere dingen laten zien deze dag. Al voor de start heeft hij twee plaatsen gewonnen omdat teamgenoot Carlos Sainz en Force India rij-
100
GP BELGIË • SPA / FRANCORCHAMPS
der Nico Hülkenberg uitvallen in de opwarmronde. Dat ziet er goed uit. Het passeren van de Manors van Merhi en Stevens is een formaliteit geworden. De Marussia’s dienen als veldvulling, ondanks de krachtige Ferrari-motor. De inhaalrace krijgt opnieuw epische trekjes. Hij rijdt al op de vijftiende plek als hij met DRS het eerste slachtoffer maakt: de Sauber van Marcus Ericsson. Eenmaal gesetteld wordt met een later gelouterde actie in Blanchimont Felipe Nasr weggezet. De manoeuvre wordt op 4 december 2015 door de FIA beloond met het mooiste inhaalmoment van het seizoen. De Sauber-coureurs moeten een punthoofd krijgen van de Nederlander die hen keer op keer te snel af is. Even daarna weer een DRS-actie; nu op de Williams van Bottas. De Nederlandse fans die het allemaal volgen op grote schermen, gaan uit hun dak. Hij gaat het gevecht aan met de gevestigde orde, met Ferrari,
met Kimi Räikkönen. Met nog twee ronden te gaan en al een achtste plaats in de binnenzak, blijft hij pushen. Een ander zou het gelaten hebben zoals het is, want van zestien naar acht, is al een wereldprestatie en zekere punten. Maar als de regen dreigt en Vettel met een klapband uitvalt, gaat de Nederlander voor elke mogelijkheid. De race krijgt een finale die bij België hoort. Hij overschat zijn mogelijkheden en schiet net even buiten de baan, waardoor Räikkönen zijn plaats kan terugwinnen en de voorsprong behouden. De achtste plaats voor Verstappen is meer dan hij vooraf had verwacht. Of niet? In Spa weet je het maar nooit. En het echtpaar? Dat gaat dik tevreden naar huis, met een warme herinnering, die misschien wel een leven lang meegaat. ’Weet je nog? Spa toen in, welk jaar was het ook weer, 2015? Max Verstappen werd achtste. Wat een mooie race. Wij waren er bij. Wie heeft ook weer gewonnen, weet jij dat nog?
101
21,
VAN MELBOURNE TOT ABU DHABI
VERANTWOORDING: Voor de tot standkoning van dit boek is gebruik gemaakt van de volgende bronnen: • Dwars door de Tarzanbocht: H. van der Klis en T. Rijsman - Pandora 2007 • Ferrari Formule 1: Rainer W. Schegelmilch - Könemann 1996 • Bernie’s Game: Terry Lovell - Tirion Sport 2003 • Grand Prix de Monaco: Profile of a Legend: Rainer W. Schegelmilch Könemann 1998 • De Formule 1-fanaat: Koen Vergeer - Atlas 1999 • Formule One: Yearbooks 1992 - heden - verschillende uitgevers • 100 jaar Autosport: Dirk Buwalda, Coo Dijkman, Pim Stoel en Rob Wiedenhoff - 1998 • Verder de vele, vele, vele on line verspreide artikelen van betrouwbare bronnen als internationale en nationale Formule 1-media en dag- en weekbladen.
COLOFON 21, van Melbourne tot Abu Dhabi is een uitgave van:
Edicola Publishing bv Postbus 2013 7420 AA Deventer info@edicola.nl www.edicola.nl Ontwerp omslag: Varwig design, Erik de Bruin, Hengelo Vormgeving binnenwerk: Varwig design, Erik de Bruin, Hengelo Coverfoto’s: grote beeld: Adam Pretty/Getty Images/Red Bull Content Pool Achterkant Neus: Alessandro Dealberto/Red Bull Content Pool Foto auto Monaco: Getty Images/Red Bull Content Pool Fotoverantwoording: Getty Images/Red Bull Content Pool Graphics circuits: Bron: FIA ©Graphic News
ISBN 978-94-92199-55-3 NUR 480 © 2016 André Hoogeboom / Edicola Publishing bv