TEMEL KAVRAMLAR VE DÜNYA GELİŞME SÜRECİNE GENEL BAKIŞ
Şekil 2.1. İktisadi Gelişme Sürecinde Amaçlar ve Araçlar ARAÇ: İKTİSADİ BÜYÜME İKTİSADİ BÜYÜMEYİ İYİLEŞTİREN KOŞULLAR
¾
İNSANİ GELİŞMEYİ İYİLEŞTİREN KOŞULLAR
¾ ¾ ¾ ¾ ¾ ¾
Beşeri Sermayedeki artış
¾
Beşeri sermayenin etkin kullanılması
¾
Sağlıklı iktisat politikaları
¾
---------AMAÇ: İNSANİ GELİŞME
Sağlık Hizmetleri Eğitim Hizmetleri İş Olanakları Demokrasi Çevre Koşulları ----------
2
3
Şekil 2.2. Dünya Gelir Dağılımı (1960) Dünya Gelir Dağılımı (1960) Veriler: Dünya Bankası
1.00 0.90
Gelirin Yüzdesi
0.80 0.70 0.60 0.50 0.40 0.30 0.20 0.10 0.00 0.00
0.10
0.20
0.30
0.40
0.50
0.60
Nüfusun Yüzdesi
0.70
0.80
0.90
1.00
4
Şekil 2.3. Dünya Gelir Dağılımı (1993) Dünya Gelir Dağılımı (1993) Veriler: Dünya Bankası
1.00 0.90
Gelirin Yüzdesi
0.80 0.70 0.60 0.50 0.40 0.30 0.20 0.10 0.00 0.00
0.10
0.20
0.30
0.40
0.50
0.60
Nüfusun Yüzdesi
0.70
0.80
0.90
1.00
5
Şekil 2.4. Dünya Gelir Dağılımı (2001)
Dünya Gelir Dağılımı (2001) Veriler: Dünya Bankası
1.00 0.90
Gelirin Yüzdesi
0.80 0.70 0.60 0.50 0.40 0.30 0.20 0.10 0.00 0.00
0.10
0.20
0.30
0.40
0.50
0.60
Nüfusun Yüzdesi
0.70
0.80
0.90
1.00
6
Büyüm e Oranları - g
Şekil 2.5. Dünya Genelinde β Yakınsaması
12
g = 4.65+0.0014y
10
R = 0.1546
2
8 6 4 2 0
0
500
1000
1500
2000
Kişi Başına GSYİH - y (1962)
2500
3000
3500
7
Şekil 2.6. Azgelişmiş Ülkeler İçin β Yakınsaması
g = 3.2+0.0077y 2
R = 0.1257
Büyüme Oranları
12 10 8 6 4 2 0
0
50
100
150
200
250
Kişi Başına GSYİH (1962)
300
350
400
450
8
Şekil 2.7. Gelişmiş Ülkeler İçin β Yakınsaması
g = 7.25-0.0004y 2
R = 0.022
Büyüme Oranları
12 10 8 6 4 2 0
0
500
1000
1500
2000
Kişi Başına GSYİH (1962)
2500
3000
3500
9
Ortalama Büyüme Oranları (1962-2001)
Şekil 2.8. OECD İçinde β Yakınsaması
12
g = 8.58 - 0.001y (0.000) (0.003)
10
2
R = 0.3613
8
6
4 0
500
1000
1500
2000
2500
Başlangıçtaki Kişi Başına GSYİH (1962)
3000
3500
10
Şekil 2.9. Dünya Genelinde σ Yakınsaması
1.8 1.7
Varyans
1.6 1.5 1.4 1.3 1.2 1.1 1.0 1962
1967
1972
1977
1982
1987
1992
1997
11
Şekil 2.10. Türkiye GSYİH’si (1923-2002) (1987=100)
1400.0
1200.0
Y = 41.013e0.0434t R2 = 0.9856
1000.0
800.0
600.0
400.0
200.0
2001
1998
1995
1992
1989
1986
1983
1980
1977
1974
1971
1968
1965
1962
1959
1956
1953
1950
1947
1944
1941
1938
1935
1932
1929
1926
1923
0.0
12
Şekil 2.11. Türkiye GSYİH’si (1923-2002) (1987=100) 7.50 7.00 6.50 6.00 5.50
lnY = 3.71+0.0434t
5.00
2
R = 0.9856
4.50 4.00 3.50
2001
1998
1995
1992
1989
1986
1983
1980
1977
1974
1971
1968
1965
1962
1959
1956
1953
1950
1947
1944
1941
1938
1935
1932
1929
1926
1923
3.00
2001
1998
1995
1992
1989
1986
1983
1980
1977
1974
1971
1968
1965
1962
1959
1956
1953
1950
1947
1944
1941
1938
1935
1932
1929
1926
1923
Şekil 2.12. Türkiye GSYİH’si (ABD Doları) 13
(1923-2002) (1987=100)
3500
3000
2500
2000
1500
1000
500
0
-10.0
-20.0
2002
1999
1996
1993
1990
1987
1984
1981
1978
1975
1972
1969
1966
1963
1960
1957
1954
1951
1948
1945
1942
1939
1936
1933
1930
1927
1924
Şekil 2.13. Türkiye GSYİH Büyüme Oranları 14
(1924-2002) (1987=100)
40.0
30.0
20.0
10.0
0.0
15
Şekil 2.14. Türkiye GSYİH’si (Üçer Aylık) (1987.I-2002.IV) (1987=100) 40000
35000
Mevsimsellik içeren GSYİH serisi
30000
25000
20000 X-12 yöntemiyle mevsimsellikten arındırılmış GSYİH serisi
15000
2002Q4
2002Q1
2001Q2
2000Q3
1999Q4
1999Q1
1998Q2
1997Q3
1996Q4
1996Q1
1995Q2
1994Q3
1993Q4
1993Q1
1992Q2
1991Q3
1990Q4
1990Q1
1989Q2
1988Q3
1987Q4
1987Q1
10000
16
Şekil 2.15. Türkiye’de σ Yakınsaması
1.15
Standart Sapma
1.10 1.05 1.00 0.95 0.90 0.85 0.80 1979
1981
1983
1985
1987
1989
Dönem
1991
1993
1995
1997
17
Şekil 2.16. Türkiye’de β Yakınsaması
Yıllık Ortalama Büyüme Oran (1979-1997)
0.08 0.06 0.04 0.02 0.00
g = -0.089+0.0092y 2
R = 0.0789 -0.02
(Log) Kişi Başına GSYİH (1979)
18
Şekil 2.17. Türkiye’de Bölgelerin Göreli Yakınsama Süreci
Göreli Gelir Düzeyleri
1.2 Akdeniz
1.0
Doğu Anadolu
0.8
Ege
0.6
G.D.Anadolu
0.4
İç Anadolu Karadeniz
0.2
Marmara
0.0 1979
1981
1983
1985
1987
1989
Dönem ler
1991
1993
1995
1997
19
Şekil 2.18. GAP Bölgesinde Göreli Yakınsama Süreci
Göreli Gelir Düzeyleri
1.2 1.0
Adıyaman Diyarbakır
0.8
Gaziantep
0.6
Mardin 0.4
Siirt
0.2
Şanlıurfa
0.0 1979
1981
1983
1985
1987
1989
Dönem ler
1991
1993
1995
1997
GSMH ’de Büyümenin Belirlenmesi
20
Türkiye GSMH ’si belirli bir dönem için yıllık ve üçer aylık olarak aşağıda verilmiştir. Her iki zaman dilimindeki ardışık ve ortalama büyüme oranlarını bulalım.
Yıllar
GSMH (1987=100) (Milyar TL)
1950
10827
1951
12205
1952
13667
1953
15214
Genel olarak (yıllık) büyüme oranının belirlenmesi:
∆Yt Yt − Yt −1 gt = = Yt −1 Yt −1 Örneğin 1951 yılındaki büyüme oranını bulalım:
g1951
∆Y1951 Y1951 − Y1950 12205 − 10827 = = = Y1950 Y1950 10827
g1951 = 0.1129 = %11.29
21
Belirli bir dönemdeki ortalama büyüme hızının belirlenmesi:
Yt = Y0 e gt
→
ln Yt = ln Y0 + gt
ln Yt − ln Y0 g= t
Y0 ’dan Yt ’ye geçen süre 1 yıl ise (∆t=1) büyüme oranı:
g = ln Yt − ln Yt −1
22
23 Diğer yıllara ilişkin büyüme oranları da aşağıdaki tabloda hesaplanmıştır:
Yıllar
GSMH (1987=100) (Milyar TL)
Büyüme Oranları (%)
Ortalama Büyüme Oranları (%)
1950
10827
1951
12205
11.29
11.98
1952
13667
10.70
11.31
1953
15214
10.17
10.72
24
Tablo 5.2. Türkiye’nin Üçer Aylık GSMH Gelişimi
Üçer Aylık Dönemler
GSMH (1987=100) (Milyar TL)
1980.1
9060548
1980.2
10804801
1980.3
17808035
1980.4
12622606
1981.1
9687466
1981.2
11563892
1981.3
18249736
1981.4
13227577
Genel olarak (üçer aylık) büyüme oranının belirlenmesi:
25
∆Yt . i Yt . i − Yt −1. i , i = 1, 2, 3, 4 gt . i = = Yt −1. i Yt −1. i Örneğin 1981 yılının ikinci üç aylık dönemindeki büyüme oranını bulalım:
g1981.2
∆Y1981.2 Y1981.2 − Y1980.2 11563892 − 10804801 = = = Y1980.2 Y1980.2 10804801
g1981.2 = 0.0703 = %7.03
26 Diğer dönemlere ilişkin büyüme oranları da aşağıdaki tabloda hesaplanmıştır:
Üçer Aylık Dönemler
GSMH (1987=100) (Milyar TL)
Büyüme Oranları (%)
1980.1
9060548
1980.2
10804801
1980.3
17808035
1980.4
12622606
1981.1
9687466
6.69
1981.2
11563892
7.03
1981.3
18249736
2.48
1981.4
13227577
4.79
İNSANİ GELİŞME İNDEKSLERİNİN HESAPLANMASI GENEL İNSANİ GELİŞME ENDEKSİ Uzun ve Sağlıklı Bir Yaşam Ortalama Yaşam Süresi
Bilgi Okur-Yazar Oranı
Okullaşma Oranı
Okur-Yazar Oranı Endeksi
Okullaşma Oranı Endeksi
Asgari Yaşam Standardı Kişi Başına GSYİH (SGP, ABD Doları)
GSYİH Endeksi
Ortalama Yaşam Süresi Endeksi Eğitim Endeksi
Genel İnsani Gelişme Endeksi
27
28
Gelişmekte Olan Ülkeler için Yoksulluk Endeksi Uzun ve Sağlıklı Bir Yaşam Ortalama Yaşam Süresi (40 Yaşa Ulaşamayan)
Bilgi Okur-Yazar Oranı
Asgari Yaşam Standardı Temiz Su Kaynaklarına Ulaşmayan Nüfusun Oranı
Yaşına Göre Zayıf Çocukların Oranı
Gelişmekte Olan Ülkeler için Yoksulluk Endeksi
29
ENDEKS NASIL HESAPLANIR? GERÇEK DEĞER − MİNİMUM DEĞER ENDEKS DEĞERİ= MAKSİMUM DEĞER − MİNİMUM DEĞER
İNSANİ GELİŞME ENDEKSİNİN HESAPLANMASINDA TEMEL ALINAN DEĞERLER GÖSTERGE
MAKSİMUM DEĞER
MİNİMUM DEĞER
85
25
OKUR-YAZAR ORANI (%)
100
0
OKULLAŞMA ORANI (%)
100
0
40000
100
ORTALAMA YAŞAM SÜRESİ
KB GSYİH (SGP, ABD DOLARI)
30
ÖRNEK
Türkiye’nin 2003 İnsani Gelişme Raporu’ndaki indeks değerini hesaplayalım: İNDEKSTEKİ YERİ
ORTALAMA YAŞAM SÜRESİ (OYS)
OKURYAZAR ORANI
OKULLAŞMA ORANI
KİŞİ BAŞINA GSYİH
OYS ENDEKSİ
EĞİTİM ENDEKSİ
KB GSYİH ENDEKSİ
İNSANİ GELİŞME ENDEKSİ
96
70.1
85.5
60
5890
0.75
0.77
0.68
0.734
70.1 − 25 OrtalamaYaşam Süresi Endeksi = = 0.752 85 − 25 85.5 − 0 Okur − Yazar Oranı Endeksi = = 0.855 100 − 0
31
60 − 0 Okullaşma Oranı Endeksi = = 0.60 100 − 0
2 1 Eğitim Endeksi = Okur − Yazar Oranı Endeksi + Okullaşma Oranı Endeksi 3 3 2 1 = (0.855) + (0.60) = 0.77 3 3
ln(5890) − ln(100) Kişi Başına GSYİH Endeksi = = 0.68 ln(40000) − ln(100)
32
Genel İnsani OYS Endeksi + Eğitim Endeksi + KB GSYİH Endeksi Gelişme Endeksi = 3 0.752 + 0.77 + 0.68 = = 0.734 3