Ελλήνων Ιερά • 1821-2021 by Espresso

Εφημερίς ΕΣΤΙΑ Α.Ε.

Ερατοσθένους 1 Τ.Κ. 11635 – Αθήνα Συγγραφή κειμένων: Ελευθέριος Γ. Σκιαδάς Έρευνα κειμένων και εικαστικού υλικού: Βασιλική Αθ. Μαντζώρου Γενική επιμέλεια έκδοσης: Έμιλυ Παπαπαναγιώτου Καλλιτεχνική επιμέλεια: Ειρήνη Ανδρικοπούλου Παραγωγή: Γιώργος Φιλιππάκης ISBN 978-618-82443-8-2 ΑΘΗΝΑ 2021 Απαγορεύεται η αναδημοσίευση ή αναπαραγωγή του παρόντος έργου στο σύνολό του ή τμημάτων του με οποιονδήποτε τρόπο, χωρίς τη γραπτή άδεια του εκδότη.

έκδοση «Ελλήνων Ιερά» είναι ένας ελάχιστος φόρος τιμής στα 200 χρόνια αγώνων αλλά και στα χιλιάδες χρόνια ιστορίας ενός έθνους που ποτέ δεν έσκυψε το κεφάλι. Σήμερα, παρά ποτέ, καθίστανται πιο επίκαιρες οι θύμησες του 1821. Σήμερα, που το έθνος μας δέχεται επιθέσεις σε όλα τα σημεία αναφοράς του: την Ιστορία, την Πίστη, τις Αρχές, ακόμη και την Εθνική του Ακεραιότητα. Η συγκυρία είναι δύσκολη και περίεργη. Οι εχθροί μας αυτή την περίοδο δε βρίσκονται μόνο εκτός των συνόρων. Δυστυχώς βρίσκονται και μέσα στην πατρίδα μας. Δίπλα μας! Δεν πρέπει να λησμονούμε ότι όσο κι αν προσπαθούν, όσο ισχυροί και αν είναι, όσα δόλια σχέδια κι αν απεργάζονται, δεν πρέπει ποτέ να σταματάμε να αγωνιζόμαστε. Γιατί η νίκη στο τέλος πάντα χαμογελά στους Έλληνες. Και θα πρέπει όσοι μάς επιβουλεύονται να θυμούνται πάντα ότι η Ελλάδα υπήρξε πριν από αυτούς. Και θα υπάρχει και μετά!

Ιωάννης Ν. Φιλιππάκης Εκδότης

18 20

Ε Λ Λ Η Ν Ω Ν

Ι Ε Ρ Α

1821

2021

1821

2021

Λιθογραφία των πρώτων μετεπαναστατικών χρόνων. Εθν. Βιβλιοθήκη, Παρίσι

1821-2021: Η ΥΠΕΡΨΥΧΊΑ ΤΩΝ ΕΞΕΓΕΡΜΈΝΩΝ

ΝΊΚΗΣΕ ΤΗΝ ΟΘΩΜΑΝΙΚΉ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ

Εορτάζουμε τη συμπλήρωση διακοσίων ετών από τη μεγάλη Εθνεγερσία. Καταθέτουμε στον βωμό της μνήμης των ηρώων και των μαρτύρων της μεγάλης Επανάστασης την ευλαβή ευγνωμοσύνη μας. Την ευγνωμοσύνη του Ελληνικού Έθνους. Το Εικοσιένα δεν είναι απλώς ένα ιστορικό γεγονός. Είναι υπεράνθρωπο θαύμα, το οποίο πραγματοποιήθηκε με μόνη τη θέρμη και τη δύναμη της πίστης. Μυστηριώδη και ακατάβλητη δύναμη απέκτησε η λέξη Ελευθερία όταν την πίστεψε και την υπηρέτησε ένας μικρός και υπόδουλος λαός. Η Ελληνική Εθνεγερσία δεν ανήκει μόνο στην εθνική ιστορία των Ελλήνων. Δεν είναι μόνον δικό μας καύχημα και κορυφή. Ανήκει στην Ιστορία της ανθρωπότητας. Αποτελεί μία από τις πιο λαμπρές σελίδες της. Υπήρξε η απαρχή μακράς σειράς αλλαγών αλλά και διδαγμάτων για την πορεία, τη σταδιοδρομία των εθνών. Διότι «ἡ ὑπερψυχία στέκει ἐπάνω ἀπό τήν ὑπεροπλία», όπως εύστοχα έγραψε κάποτε ο Σπύρος Μελάς. Όταν σήκωσαν οι Έλληνες τα όπλα και αντιπαρατέθηκαν με τον κολοσσό της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας είχε σβήσει το λαμπρό μετέωρο της ναπολεόντειας εποποιίας. Είχαν εκλείψει οι ελπίδες για την ανάσταση των υπόδουλων εθνών. Η Ιερά Συμμαχία και οι Ευρωπαϊκές Δυνάμεις είχαν αποφασίσει να πατάξουν κάθε φιλελεύθερο κίνημα. Η ακεραιότητα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας φάνταζε ως βασική αρχή πίστης για την ευρωπαϊκή πολιτική. Τότε, μερικές εκατοντάδες χιλιάδες ραγιάδες σήκωσαν τα όπλα έχοντας απέναντί τους οργανωμένους και πανίσχυρους στρατούς, τον τουρκικό στην αρχή και τον αιγυπτιακό αργότερα. Τα σιτοκάραβα, τα σκαφίδια και τα καυκιά, όπως τα αποκαλούσε ο Κολοκοτρώνης, αντιπαρατέθηκαν με κολοσσούς· τα ντελίνια και τις φρεγάτες με τις διπλές και τριπλές σειρές των κανονιών. Τα πλούσια ταμεία του σουλτάνου αντιπαρατέθηκαν με τη φτώχεια των ραγιάδων, τις ιδιωτικές περιουσίες Ελλήνων του εξωτερικού και τους εράνους των φιλελληνικών συλλόγων. Παντού υπερτερούσε η Αυτοκρατορία. Στη διπλωματία, στα οικονομικά, στον στρατό και τον στόλο, στον πληθυσμό κ.λπ. Το μυστικό, λοιπόν, κρυβόταν στην «υπερψυχία». Στην ανωτερότητα της ψυχής. Στην ακλόνητη πίστη, στον ηθικό παράγοντα. Στην απόλυτη προσήλωση στο δίκαιο του Αγώνα. Αρκούσε η προσήλωση αυτή και η πίστη για να λυγίσει η Ιερά Συμμαχία των βασιλέων και να ξεσηκωθεί η κοινή γνώμη της Ευρώπης εναντίον της διπλωματίας.

1821

2021

Η «υπερψυχία» έλυσε το πρόβλημα των οικονομικών μέσων. Κατάφερε να λυγίσει και τις… πέτρες και να λύσει τα κομποδέματα. Έκανε ανθρώπους αρματωμένους με δρεπάνια, σουγιάδες και σούβλες να μετατραπούν σε στρατιώτες απαράμιλλους. Αυτούς που χάιδεψε στο μέτωπο η Νίκη στο Βαλτέτσι. Εκείνους που έδιναν ναυμαχίες στο Στενό της Σάμου με τα σκαφίδια τους, κάνοντας να υποκλίνεται η παγκόσμια ναυτική κοινότητα. Όσο περνά ο χρόνος, τόσο περισσότερο ακτινοβολεί η αίγλη του υπεράνθρωπου Αγώνα. Με τη συμπλήρωση των δύο αιώνων, μας δίνεται η ευκαιρία να εμπεδώσουμε βαθύτερα τα υψηλά διδάγματα και να τα αναδείξουμε, ώστε να προβάλουμε σε όλη την ανθρωπότητα τη διδαχή της Ελευθερίας. Πως κατακτιέται με θυσίες και αγώνες. Η ελληνική εποποιία αποτελεί την ένδοξη ιστορική απόδειξη της υπεροχής των ηθικών δυνάμεων και του δικαίου επί της βίας, όπως εύστοχα είχε επισημάνει κάποτε ο πρόεδρος της Δημοκρατίας Αλέξανδρος Ζαΐμης. Αλλά η πατρίδα γνώρισε πολλές αναβάσεις και καταβάσεις από τις κορυφές του θριάμβου στα βάραθρα της καταστροφής. Ουδέποτε όμως μειώθηκε η ζωτικότητα του Έθνους. Ακόμη και οι πιο σκληρές πτώσεις αποτέλεσαν το ερέθισμα για περισσότερη ενέργεια. Ο εφετινός εορτασμός μάς πλημμυρίζει με αυτοπεποίθηση. Λειτουργεί ως σάλπισμα αισιοδοξίας. Ο ελληνικός λαός γνωρίζει να πίνει από την κύλικα της λήθης, δυναμώνοντας ταυτοχρόνως την ψυχή του για νέους αγώνες. Πλημμυρίζουμε τις ψυχές μας με φως από το δοξασμένο παρελθόν και ατενίζουμε το μέλλον με θάρρος. Απλοί και συχνά αγράμματοι άνθρωποι, με τον απαράμιλλο ηρωισμό και την αυτοθυσία τους, απέδωσαν ελευθερία και εθνική υπόσταση στο σκλαβωμένο επί τέσσερις αιώνες Γένος. Τυπικά ιδρυόταν ένα νέο κράτος. Αλλά δεν δινόταν κρατική υπόσταση σε μια οποιαδήποτε φυλή που στερούνταν παρελθόντος και ιστορίας. Την αιώνια Ελλάδα ανασυγκροτούσαν με το αίμα και τον ηρωισμό τους. Υπήρξαν βεβαίως και κατά τη διάρκεια της Ελληνικής Επανάστασης στιγμές ολιγοψυχίας. Όπως όταν ο Χάμιλτον, μεταβαίνοντας στην Τουρκία, απευθυνόταν στους επαναστάτες περί συμβιβαστικής λύσης, η οποία θα εξασφάλιζε κάποια αυτοκυβέρνηση των Ελλήνων υπό την κυριαρχία του σουλτάνου. «Αυτό δεν γίνεται», απάντησε ξερά ο Κολοκοτρώνης, «εμείς πάττα και συμβιβασμούς δεν εκάναμε ποτέ με τον Τούρκο! Ελευθερία ή Θάνατος!» Έτσι ήχθη ο αγώνας σε αίσιο πέρας. Σε αντίθεση με όσες επαναστάσεις είχαν προηγηθεί στην Ευρώπη και στην Αμερική, ο αγώνας αυτός δεν είχε ως σκοπό μόνο τη βελτίωση των όρων ζωής ή την απόκτηση των αποκαλούμενων «δημοκρατικών» δικαιωμάτων. Ξεκίνησε με μόνο σκοπό την απελευθέρωση του Ελληνικού Έθνους και στη συνέχεια την ένωση όλων των αλύτρωτων πληθυσμών με τη Μητέρα Πατρίδα. Απέριττοι και στις περισσότερες περιπτώσεις αγράμματοι ήρωες είχαν σαφή και πλήρη τη διαίσθηση ότι το κράτος που ίδρυαν δεν ήταν ένα ακόμη βαλκανικό κράτος. Αλλά ήταν η οργανική συνέχεια ενός λαού που έχει προέχουσα σημασία μέσα στη ζωή και την πρόοδο της ανθρωπότητας. Με αυτό το βασικό και ανώτερο προορισμό συγκροτήθηκε, έζησε, αγωνίστηκε, υπέφερε και δοξάστηκε το νέο ελληνικό κράτος στους δύο αιώνες που πέρασαν από τότε. Στρέφουμε το βλέμμα στο παρελθόν. Όχι μόνο για να τιμήσουμε τους ήρωες και τους μάρτυρες της Παλιγγενεσίας, αλλά και για να αντλήσουμε πολύτιμα διδάγματα από την όλη πολιτεία, τις σκέψεις και τις πράξεις τους. Καταθέτουμε ιστορικά στεφάνια μνήμης, ευγνωμοσύνης και τιμής στους τάφους των Ελληνικών Αγώνων του 1821. Αναδεικνύοντας την Αλήθεια, την Ομορφιά, την Αξιοπρέπεια και την Αρετή που είναι συνδεδεμένες με την έννοια Ελλάδα, όπως την υπηρέτησαν εκείνοι που μας έδωσαν το δικαίωμα να ζούμε ελεύθεροι και χρηστοήθεις. Επιλέξαμε να ιστορήσουμε την Επανάσταση κυρίως μέσω εμβληματικών φυσιογνωμιών. Προσωπικότητες οι οποίες είτε πρωταγωνίστησαν σε σημαντικά γεγονότα είτε η παρουσία και προσφορά τους μας επιτρέπουν να παρουσιάσουμε με εύληπτο τρόπο τον ιστορικό περίγυρο και σημαντικές πτυχές του ξεσηκωμού. Η Ελλάδα του 2021 καλείται να φανεί αντάξια της Ελλάδας του 1821. Να εμπνευστεί από την ίδια φλογερή πίστη. Να χαρακτηριστεί από την ίδια προθυμία για κάθε θυσία. Να διεξαγάγει αγώνα εξίσου ιερό και ένδοξο, υπό άλλες συνθήκες βεβαίως και με άλλα μέσα. Για να δικαιούται να εορτάζει την Παλιγγενεσία του Γένους με το κεφάλι ψηλά, με την υπερήφανη συναίσθηση ότι φάνηκε, για μία ακόμη φορά, άξια του μεγάλου παρελθόντος.

ΜΕ ΤΗ ΣΥΜΠΛΉΡΩΣΗ ΤΩΝ ΔΎΟ ΑΙΏΝΩΝ, ΜΑΣ ΔΊΝΕΤΑΙ Η ΕΥΚΑΙΡΊΑ ΝΑ ΕΜΠΕΔΏΣΟΥΜΕ ΒΑΘΎΤΕΡΑ ΤΑ ΥΨΗΛΆ ΔΙΔΆΓΜΑΤΑ ΚΑΙ ΝΑ ΤΑ ΑΝΑΔΕΊΞΟΥΜΕ, ΏΣΤΕ ΝΑ ΠΡΟΒΆΛΟΥΜΕ ΣΕ ΌΛΗ ΤΗΝ ΑΝΘΡΩΠΌΤΗΤΑ ΤΗ ΔΙΔΑΧΉ ΤΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΊΑΣ. ΠΩΣ ΚΑΤΑΚΤΙΈΤΑΙ ΜΕ ΘΥΣΊΕΣ ΚΑΙ ΑΓΏΝΕΣ

Ελευθέριος Γ. Σκιαδάς Γενικός Διευθυντής

1821

2021

«Αποθέωση του Αθανασίου Διάκου». Έργο Κωνσταντίνου Παρθένη (1878-1967). Από τις συλλογές της Εθνικής Πινακοθήκης

Θεόφιλος Ο ήρως Μάρκος Μπότσαρης, 1933 Αραιωμένο λάδι σε πανί 119x81 εκ.

KX_200 Xronia_460x300-DP-B2.indd Custom V

1821

2021

ΜΙΑ ΜΕΓΑΛΗ ΣΤΙΓΜΗ ΜΙΑ ΜΕΓΑΛΗ ΤΙΜΗ

Διάρκεια έκθεσης 3.3.2021 έως 7.11.2021 Οργάνωση Μουσείο Μπενάκη, με τη σύμπραξη της Τράπεζας της Ελλάδος, της Εθνικής Τράπεζας και της Alpha Bank

4. Άγνωστος Αλή Πασάς και κυρά Βασιλική Σχέδιο με κάρβουνο και κιμωλία 57x45 εκ.

ΜΕΛΛΟΝ. 18 ΤΟ

Α 2

Η ΙΣ ΤΟ

3. Άγνωστος Ο Θούριος του Ρήγα Φεραίου Έγχρωμη λιθογραφία 44x58,4 εκ.

5. Γιάννης Τσαρούχης Η Πλατεία 23ης Μαρτίου στην Καλάματα, 1966 Λάδι σε μουσαμά 69,5x100 εκ.

2021

Σ ΟΔΗΓΟΣ ΓΙ ΡΟ ΤΕ

Ένας ιστορικός θησαυρός από τη Συλλογή της Alpha Bank εκτίθεται 1 σε μια μοναδική έκθεση που, για πρώτη φορά στην ιστορία του Μουσείου Μπενάκη, καλύπτει όλες τις αίθουσες του κτιρίου της Πειραιώς 138. Η έκθεση είναι χωρισμένη σε τρεις ενότητες. Στον δεύτερο όροφο παρουσιάζεται η ενότητα της περιόδου 1770-1820, με τεκμήρια και έργα από την προεπαναστατική Ελλάδα, εστιάζοντας στον ρόλο της εκκλησίας, των Ελλήνων της διασποράς, του Ρήγα Φεραίου και της Φιλικής Εταιρείας. Ο πρώτος όροφος είναι αφιερωμένος στην οκταετία του Αγώνα (1821-1828) και το Ηρώο των Αγωνιστών. Στο ισόγειο παρουσιάζεται η περίοδος της δημιουργίας του νέου κράτους (1830-1870). Με αυτή την ιδιαίτερη δομή, η έκθεση αποδεικνύει τον τίτλο της. Το «1821 Πριν και Μετά» δεν αφορά μόνο στον Αγώνα. Φωτίζει 1. Κωνσταντίνος Βολανάκης δυόμιση αιώνες Ιστορίας. Είναι ένα πανόραμα μέσα από το οποίο Στον Κεράτιο Κόλπο, ξαναζούμε βήμα-βήμα την πορεία και την εξέλιξη του ελληνικού έθνους. 1892 Λάδι σε μουσαμά 80x130 εκ. Μια αποκάλυψη όλων εκείνων των δυνάμεων που έκρυβαν μέσα τους οι Έλληνες και τους οδήγησαν να φτιάξουν πολύ γρήγορα ένα νέο 2. James Stuart (1713-1788) & Nicholas Revett (1720-1804) ευρωπαϊκό κράτος που δημιουργεί τη δική του Ιστορία. Το Eλληνικό Αρχιπέλαγος Νιώθουμε υπερήφανοι για τη συμμετοχή μας σε αυτή την έκθεση. Από το λεύκωμα The Αntiquities of Athens, τόμος 3, έκδοση John Nichols, Λονδίνο 1794 Για όλη την προσπάθεια που έγινε πριν. Και για όλα τα συναισθήματα και τις σκέψεις που θα γεννήσει μετά.

ΙΝΑΙ Ο ΚΑΛ Υ ΑΕ ΡΙ

H Alpha Bank συμμετέχει, με σπάνια έργα από τη δική της Συλλογή, στην έκθεση «1821 Πριν και Μετά» του Μουσείου Μπενάκη, για την επέτειο των 200 χρόνων από το 1821

6. Άγνωστος Ναυμαχία του Ναυαρίνου Λάδι σε μουσαμά 79x111 εκ.

www.alpha.gr

14/04/2021 10:59

1821

2021

«Υπέρ πατρίδος το παν». Ελαιογραφία Θεόδωρου Βρυζάκη (1858). Από τις συλλογές της Εθνικής Πινακοθήκης

ΟΙ ΠΑΡΆΓΟΝΤΕΣ ΕΠΙΤΥΧΊΑΣ ΤΗΣ ΕΠΑΝΆΣΤΑΣΗΣ ΤΟΥ 1821

ο 12

Οπωσδήποτε ο εορτασμός των διακοσίων ετών από τον ξεσηκωμό των Ελλήνων μάς δίνει την ευκαιρία να εντρυφήσουμε σε σημαντικές ιστορικές πτυχές και της προεπαναστατικής Ελλάδας. Να συναντήσουμε την κατάσταση που επικρατούσε και τις ιδιαίτερες κοινωνικοπολιτικές και οικονομικές συνθήκες που βίωναν οι υπόδουλοι. Ας προσπαθήσουμε να ερμηνεύσουμε κάτω από ποιες συνθήκες, όχι μόνο παρέμειναν αλώβητα, αλλά και ενδυναμώθηκαν η φυλετική σύνθεση και το εθνικό φρόνημα του Ελληνισμού. Παρά την απίστευτη καταπίεση τεσσάρων αιώνων και σε πείσμα της μεγάλης φθοράς από τις επιμειξίες και το παιδομάζωμα και την τεράστια διαφθορά του σουλτανικού καθεστώτος. Διότι, από την αποφράδα 29η Μαΐου 1453, όταν έπεφτε η Βασιλεύουσα, μέχρι που έπιασαν τα όπλα οι Έλληνες επιδιώκοντας την εθνική αποκατάσταση του ελληνικού έθνους, πέρασε μέσω κρίσιμων περιστάσεων που απείλησαν την ύπαρξή του. Ωστόσο, όπως αποφάνθηκε ο Κ. Παπαρρηγόπουλος και παρά τις αντιρρήσεις εκείνων που τον αμφισβητούν, «ἡ Ἐθνότης διετηρήθη τοσοῦτον ἀναλλοίωτος,

1821

2021

1821

Η ΙΕΡΉ ΣΥΜΜΑΧΊΑ ΉΤΑΝ ΕΧΘΡΙΚΉ ΠΡΟΣ ΚΆΘΕ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΉ ΚΊΝΗΣΗ ΤΩΝ ΥΠΌΔΟΥΛΩΝ ΛΑΏΝ ΤΗΣ ΕΥΡΏΠΗΣ

2021

καθ’ ὅλον τό διάστημα τῆς ὀσμανικῆς κυριαρχίας, ὥστε δυνάμεθα νά εἴπωμεν ὅτι τό ἔθνος τό διενεργῆσαν τήν τελευταίαν ἐπανάστασιν οὐδαμῶς κατά τά συστατικά αὐτοῦ διέφερε τοῦ ἔθνους τό ὁποῖον ἠναγκάσθη νά ὑποκύψῃ εἰς τόν ζυγόν». Αναμφισβήτητο δε είναι το γεγονός ότι η αυτοδύναμη και ευτυχής κατάληξη του μακροχρόνιου και πολυδάπανου Αγώνα της Εθνεγερσίας, η πολιτική αναγέννηση της Ελλάδας, δεν επιτεύχθηκε ούτε τυχαία, ούτε αναίμακτα. Δεν υπήρξε από την αρχή αποτέλεσμα ευτυχούς συγκυρίας και διπλωματικών εξελίξεων ή ελιγμών.

ΕΛΛΗΝΙΚΉ ΖΩΤΙΚΌΤΗΤΑ

Αντιθέτως, η Ιερή Συμμαχία ήταν εχθρική προς κάθε επαναστατική κίνηση των υπόδουλων λαών της Ευρώπης. Το θαύμα του Εικοσιένα προετοιμαζόταν επί 368 χρόνια. Η σκληρή αντίσταση των Ελλήνων δεν έπαψε από την Άλωση έως το 1821. Οι λόγιοι του Βυζαντίου που κατέφυγαν στις ευρωπαϊκές χώρες και οι διδάσκαλοι του Γένους διατήρησαν αναμμένη τη δάδα της πνευματικής καλλιέργειας του υπόδουλου Ελληνισμού. Παράλληλα ενδυναμωνόταν η προσπάθεια για οικονομική άνθηση, που θα δημιουργούσε τις υλικές προϋποθέσεις για να επιχειρήσει το τεράστιο τόλμημα της εθνικής αποκατάστασης. Εντέλει, η ακάματη και αξιοθαύμαστη ζωτικότητα της ελληνικής φυλής δημιούργησε τους παράγοντες που έκαναν δυνατή την επίτευξη του αντικειμενικού σκοπού της Εθνεγερσίας.

1821

2021

ΟΙ ΠΑΡΆΓΟΝΤΕΣ

Η Αθήνα από τους πρόποδες του Λυκαβηττού. Edward Dodwell (1819)

Ποιοι ήταν όμως αυτοί οι παράγοντες; Πρωτίστως η ορθόδοξη χριστιανική πίστη, που λειτούργησε ως συνεκτικός ιστός, η διατήρηση και ανάπτυξη των κοινοτικών θεσμών, η δημιουργία της αριστοκρατικής τάξης των Φαναριωτών, η δύναμη της ελληνικής γης και η μεγάλη ανάπτυξη της ναυτιλίας και του εμπορίου. Εξίσου παράγοντες επιτυχίας ήταν η αέναη αντίσταση των κλεφτών και το σύστημα των αρματολών και οι αδούλωτες νησίδες διαρκούς και ηρωικής αντίστασης, όπως το Σούλι, η Μάνη και τα Σφακιά. Είναι ακόμη γνωστό ότι υπήρξαν και άλλοι μηχανισμοί που δημιουργούσαν έμπειρους και σκληροτράχηλους πολεμιστές. Όπως οι ευάριθμοι Έλληνες που είχαν υπηρετήσει υπό τις διαταγές του Αλή Πασά των Ιωαννίνων. Το ίδιο ισχύει για τους Έλληνες που υπηρέτησαν και εκπαιδεύτηκαν στα Επτάνησα υπό τις διαταγές Ρώσων, Γάλλων και Άγγλων ή στο Εκστρατευτικό Σώμα του Ναπολέοντα, στις παραδουνάβιες ηγεμονίες, στη Ρωσία και στα ιταλικά κρατίδια. Στους παράγοντες που συνέβαλαν στην επιτυχία πρέπει να προστεθούν ο Ελληνισμός του εξωτερικού, με τη μεγάλη οικονομική και πνευματική άνθηση των παροικιών που ήταν διεσπαρμένες σε όλη την Ευρώπη αλλά και στις Ινδίες. Ακολουθεί ο Φιλελληνισμός, το φαινόμενο που έδωσε πνοή και πολλές φορές τον κοσμοπολιτισμό που χρειάζονταν οι ξεσηκωμένοι ραγιάδες. Τέλος, οφείλουμε να καταγράψουμε και τα αλληλοσυγκρουόμενα συμφέροντα των τότε Μεγάλων Δυνάμεων στον ζωτικό χώρο της Εγγύς Ανατολής, αφού επιζητούσαν κάθε δυνατή ωφέλεια από την παρακμή του «Μεγάλου Ασθενούς», δηλαδή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

1821

2021

ΕΘΝΆΡΧΗΣ Ο ΠΑΤΡΙΆΡΧΗΣ

Η ΟΡΘΌΔΟΞΗ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΉ ΠΊΣΤΗ, Η ΔΗΜΙΟΥΡΓΊΑ ΤΗΣ ΑΡΙΣΤΟΚΡΑΤΙΚΉΣ ΤΆΞΗΣ ΤΩΝ ΦΑΝΑΡΙΩΤΏΝ, Η ΔΎΝΑΜΗ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΉΣ ΓΗΣ ΚΑΙ Η ΜΕΓΆΛΗ ΑΝΆΠΤΥΞΗ ΤΗΣ ΝΑΥΤΙΛΊΑΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΕΜΠΟΡΊΟΥ ΑΠΟΤΈΛΕΣΑΝ ΤΟΥΣ ΠΑΡΆΓΟΝΤΕΣ ΕΠΙΤΥΧΊΑΣ

Ευτύχημα όμως για το ελληνικό έθνος υπήρξε και το γεγονός ότι οι Τούρκοι κατέκτησαν μεν την Ελλάδα, αλλά δεν τη θεώρησαν ως οργανικό μέλος του οθωμανικού κράτους. Τη θεωρούσαν απλά ως ένα ακόμη προσάρτημά τους και τους Έλληνες ραγιάδες που έπρεπε να υποκύπτουν στη θέληση του τυχόντα Τούρκου και να καταβάλουν τους φόρους τους. Άμεση συνέπεια της αυθυπαρξίας των Ελλήνων ως Έθνους καταγράφεται από τον Γ. Τραγάκη και η παραχώρηση από τον Μωάμεθ τον Πορθητή των γνωστών προνομίων στο Οικουμενικό Πατριαρχείο και τον Ορθόδοξο Κλήρο. Το γεγονός ότι τα προνόμια αυτά παραβιάζονταν συχνά δεν εμπόδισε τον ανώτερο κλήρο να βρεθεί σε πλεονεκτική θέση έναντι των άλλων υπό διαμόρφωση τάξεων της υπόδουλης Ελλάδας. Ο Πατριάρχης κατέστη ουσιαστικώς Εθνάρχης, «δηλαδή ἀνώτατος ἐκκλησιαστικός καί πολλά καί πολιτικός ἄρχων τοῦ Ἔθνους», όπως έγραψε ο Κ. Παπαρρηγόπουλος. Ο υπουργός Εξωτερικών της Τουρκίας (Ρεΐζ Εφέντης) ήταν εκείνος που διατηρούσε τις σχέσεις και τις επαφές με τον Οικουμενικό Πατριάρχη ως πνευματικό και πολιτικό ηγέτη (μιλέτ μπασί). Οπότε, ευνόητα κατανοούμε τους κυριότερους λόγους για τη διατήρηση των κοινοτήτων στην κατακτημένη Ελλάδα. Λαμβάνοντας βεβαίως υπόψη και τον άλλο σοβαρό λόγο, που ήταν η ανάγκη για είσπραξη των φόρων και τον καταλογισμό της ομαδικής ευθύνης. Σε αυτά πρέπει να προστεθεί και η έλλειψη οργανωμένου διοικητικού συστήματος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, που ήταν οργανωμένη στρατοκρατικά. C

ΚΟΙΝΟΒΙΑΚΉ ΣΥΝΕΊΔΗΣΗ

Ο Ιωάννης Φιλήμων στο έργο του περί της Ελληνικής Επανάστασης αναφέρει χαρακτηριστικά για τους Τούρκους ότι επρόκειτο περί «τυράννων οὔτε γεωργούντων οὔτε βιομηχανούντων, ἀλλ’ ἐχόντων μόνην ὕπαρξιν τά ὅπλα καί μόνον πνεῦμα τήν ὑλικήν θρησκείαν». Τα προνόμια που δόθηκαν στην Ανώτατη Εκκλησιαστική Αρχή (Πατριαρχείο), παραλλήλως με τη διατήρηση των Κοινοτήτων, εξασφάλιζαν τα ποικίλα συμφέροντα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Ταυτοχρόνως όμως με τους θεσμούς αυτούς διατηρούνταν και τονωνόταν το ηθικό και η εθνική συνείδηση των υπόδουλων Ελλήνων, οι οποίοι μπόρεσαν να προετοιμάσουν συστηματικά την εθνική τους αναγέννηση. Ο καθηγητής Δημήτριος Τσάκωνας γράφει επίσης χαρακτηριστικά, στο έργο του «Εἰσαγωγή εἰς τόν Νέον Ἑλληνισμόν» (1971), ότι η Εκκλησία και οι απανταχού διεσπαρμένες Κοινότητες «καί δή συστοίχως πρός τάς γαιο-οικονομικάς ἀντιθέσεις τῶν ἑλληνικῶν χώρων, καθίσταντο πυρῆνες καί φορεῖς ἀναπεπταμένης ἐθνικῆς συνειδήσεως, διά πρώτην φοράν τόσον στενῶς συνυφασμένης μέ τήν ’Ορθοδοξίαν». Και συνεχίζει: «Ἡ ἀπειλή τοῦ θανάτου ὀργώνει τήν κοινοβιακή συνείδησιν καί ζωηρεύει τόν πολιτικόν μικρόκοσμον τῆς κοινότητος […] Ἡ αὐθαιρεσία τῶν ὀργάνων τῆς Ὀθωμανικῆς ἀπολυταρχίας, συνδυαζομένη πρός τήν ἀπίθανον ἐλαστικότητα τοῦ “δικαίου”, δραστηριοποιεῖ τούς ραγιᾶδες […]».

CMY

ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΟΊ Οι κοινότητες στα χρόνια της Τουρκοκρατίας λειτούργησαν ως αληθινές κοινοπραξίες. Όχι μόνο εξασφάλιζαν τη συμβίωση των Ελλήνων, αλλά επέτρεπαν να αναπτυχθεί και μια ειλικρινής συντροφικότητα. Συνέβαλαν προς την κατεύθυνση της κεντρικής παραγωγής και γενικότερα της οικονομικής επίδρασης, που απέδωσε πολύτιμους καρπούς. Οι καρποί αυτοί χρησιμοποιήθηκαν αφειδώς και επωφελώς στην προετοιμασία και χρηματοδότηση της Επανάστασης του 1821. Αφενός η σκληρή καταπίεση του σουλτανικού καθεστώτος και αφετέρου η ανάπτυξη του πνεύματος της συνεργασίας δημιούργησαν το ιδανικό «ένας για όλους και όλοι για έναν»! Από το αποτέλεσμα και το εθνικό περιεχόμενο του Αγώνα αποδείχθηκε ότι το οικονομικό αποτέλεσμα ήταν το μέσον και όχι ο σκοπός. Δημιούργησε έναν τοίχο εθνικής αλληλεγγύης στο εσωτερικό των κοινοτήτων το αναμφίβολο γεγονός της ύπαρξης κοινοτήτων ως ηθικών και πολιτικών φορέων ή συνδέσμων των ομοεθνών και όχι απλά ως οικονομικών «συνεργατικών» μονάδων. Το φαινόμενο αναπτύχθηκε σε τέτοιο βαθμό ώστε οι Τούρκοι εισπράκτορες των φόρων να παίρνουν ιδιαίτερες προφυλάξεις όταν εισέρχονταν εντός των ορίων τους. Είναι δε άφθονα τα παραδείγματα που πιστοποιούν την αλληλεγγύη και το υπέροχο συνεταιριστικό πνεύμα.

1821

2021

1821

2021

Άποψη της Ύδρας. Στο βάθος διακρίνεται η Μονή της Κοίμησης της Θεοτόκου (1825)

ΟΙ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΟΊ ΣΤΗΝ ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΊΑ ΤΗΣ ΕΘΝΕΓΕΡΣΊΑΣ:

ΟΜΟΣΠΟΝΔΊΑ ΜΑΔΕΜΟΧΩΡΊΩΝ ΚΑΙ ΚΟΙΝΌΤΗΤΑ ΑΜΠΕΛΑΚΊΩΝ

σ 18

Στην ιστορία του νεότερου Ελληνισμού αφθονούν τα παραδείγματα που πιστοποιούν την αλληλεγγύη και το υπέροχο συνεταιριστικό πνεύμα. Την αδιάλειπτη προσπάθεια διαφύλαξης των κοινοτικών θεσμών οι οποίοι τέθηκαν εντέλει στην εξυπηρέτηση των εθνικών σκοπών. Το συνεταιριστικό πνεύμα του υπόδουλου Ελληνισμού ήταν ευρύτατα διαδεδομένο στο εμπόριο, στη βιομηχανία και στη ναυτιλία καθ’ όλη τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας και ιδιαίτερα τις παραμονές της Εθνεγερσίας. Οι ανεκτίμητοι καρποί της μεγάλης αυτής αρετής των Ελλήνων βοήθησαν τα μέγιστα στην ηθική και υλική προετοιμασία και διεξαγωγή του μακροχρόνιου και πολυδάπανου Αγώνα.

1821

2021

1821

2021

ΑΥΤΌΝΟΜΗ ΟΜΟΣΠΟΝΔΊΑ

ΟΙ ΜΑΔΕΜΟΧΩΡΊΤΕΣ ΠΡΟΈΒΑΙΝΑΝ ΣΕ ΕΝΤΥΠΩΣΙΑΚΈΣ ΥΛΙΚΈΣ ΘΥΣΊΕΣ. ΕΠΕΔΊΩΚΑΝ, ΠΆΣΗ ΘΥΣΊΑ, ΝΑ ΑΠΟΦΕΎΓΟΥΝ ΤΙΣ ΑΦΟΡΜΈΣ ΠΟΥ ΜΠΟΡΟΎΣΑΝ ΝΑ ΠΡΟΚΑΛΈΣΟΥΝ ΕΠΕΜΒΆΣΕΙΣ ΕΚ ΜΈΡΟΥΣ ΤΩΝ ΤΟΎΡΚΩΝ

Λόγου χάριν τα Μαδεμοχώρια, δηλαδή οι κοινότητες της Χαλκιδικής, πρωτοστάτησαν στον ξεσηκωμό της Μακεδονίας υπό την ηγεσία και τη χρηματοδότηση του Εμμανουήλ Παππά, τραπεζίτη και εμπόρου από τις Σέρρες. Περίπου επί τρεις αιώνες και μέχρι τις παραμονές της Εθνεγερσίας αποτελούσαν αυτόνομη ομοσπονδία. Η ομοσπονδία αποτελούνταν από 12 κώμες και 336 χωριά. Οι κάτοικοί τους ασχολούνταν κυρίως με την εκμετάλλευση των μεταλλείων που υπήρχαν στην περιοχή τους. Η μόνη τους υποχρέωση ήταν η καταβολή ετήσιου φόρου 220 οκάδων ή 282 κιλών καθαρού αργύρου. Μέχρι το έτος 1805 τα Μαδεμοχώρια εξαρτώντο αμέσως από την κεντρική διοίκηση της Κωνσταντινούπολης. Από εκεί αποστελλόταν ο Μαντέμ αγάς με είκοσι περίπου Τούρκους στρατιώτες για να εκτελούν όσα αποφάσιζαν οι τοπικοί άρχοντες, οι βεκίληδες. Οι τελευταίοι εκλέγονταν κάθε χρόνο από τους προεστώτες των κωμών.

Ο ΜΑΝΤΈΜ ΑΓΆΣ

Είχαν την ανώτατη διοικητική και δικαστική εξουσία της κοινοτικής ομοσπονδίας. Κατά το 1806 όμως προέκυψε μια αναπάντεχη αλλαγή. Ο Ισμαήλ μπέης των Σερρών, μέσω δωροδοκιών, κατόρθωσε να αναλάβει αυτός εκ μέρους της Πύλης τον διορισμό του Μαντέμ αγά. Δεν μπόρεσε όμως να αποκτήσει το δικαίωμα επέμβασης στην εσωτερική διοίκηση των κοινοτήτων. Αλλά και οι Μαδεμοχωρίτες δεν στάθηκαν με δεμένα τα χέρια. Έστειλαν πληρεξούσιους στον σουλτάνο και πέτυχαν να αφαιρεθεί από τον Τούρκο τοπάρχη το δικαίωμα διορισμού του Μαντέμ αγά. Επανήλθαν έτσι στο προηγούμενο καθεστώς, δηλαδή στη σκαιώδη και απομακρυσμένη εξάρτηση από την Κωνσταντινούπολη.

ΥΛΙΚΈΣ ΘΥΣΊΕΣ Για την εξασφάλιση των ελευθεριών τους οι Μαδεμοχωρίτες προέβαιναν και σε εντυπωσιακές υλικές θυσίες, οι οποίες αποκαλύπτουν την ψυχολογία και τις διαθέσεις τους. Επεδίωκαν, πάση θυσία, να αποφεύγουν τις αφορμές που μπορούσαν να προκαλέσουν επεμβάσεις εκ μέρους των Τούρκων. Έτσι, όταν ελαττώθηκε η παραγωγή αργύρου, προτίμησαν να υφίστανται υλική ζημιά παρά να δώσουν δικαιώματα στον κατακτητή. Συμπλήρωναν τις 220 οκάδες αργύρου με ισπανικά τάλιρα, τα οποία αγόραζαν και έχυναν. Κατέβαλλαν έτσι στο Οθωμανικό Ταμείο τον ετήσιο φόρο όπως και προηγουμένως. Όπως πιστοποιεί ο Σκωτσέζος διπλωμάτης, συγγραφέας, πολιτικός και περιηγητής Ντέιβιντ Έρκαρτ (David Urquhart, 1805-1877), οι Έλληνες εξασφάλισαν την ελεύθερη εξάσκηση των κοινοτικών τους δραστηριοτήτων καλύπτοντας τις ζημιές από την εκμετάλλευση της γης, δηλαδή από τη γεωργία και το εμπόριο. Οπότε κέρδιζαν περισσότερα από την επιφάνεια, παρά από τα σπλάχνα της γης. Σημειωτέον ότι ο Σκωτσέζος ήταν ιδιαίτερη και ιδιόμορφη περίπτωση ανθρώπου, που διαδραμάτισε μετά το 1827 σημαντικό ρόλο στην εδραίωση της Ελληνικής Επανάστασης. Όμως μετά την αποτυχία της Επανάστασης στην περιοχή αυτή, τα Μαδεμοχώρια υπάχθηκαν στην άμεση δικαιοδοσία του πασά και του καδή της Θεσσαλονίκης. Οι ατυχείς κάτοικοί τους πλήρωναν το χαράτσι, τη δεκάτη και όλους του άλλους κοινούς φόρους. Απώλεσαν ολοκληρωτικά την ελευθερία τους αφού πλέον ο Μαντέμ αγάς απέκτησε απόλυτη εξουσία ζωής και θανάτου στις ζωές των κατοίκων. Τέτοια και τόση σημασία είχαν οι κοινοτικοί θεσμοί στον υπόδουλο Ελληνισμό.

ΤΑ ΑΜΠΕΛΆΚΙΑ Αλλά και για την Κοινότητα των Αμπελακίων έχουν γραφτεί άπειρα κείμενα που εξυμνούν τα επιτεύγματα των κατοίκων της στον βιομηχανικό και εμπορικό τομέα. Δικαιολογημένα προβάλλεται το μοναδικό πνεύμα του συνεταιρισμού «ἑνός ἔθνους, τό ὁποῖον, ἐνῶ ἔζη ὑπό ξένον ζυγόν καταστρεπτικώτατον, ἐνῶ ἠναγκάζετο νά διαμαρτύρεται διά τῶν ὅπλων κατά τοῦ ζυγοῦ τούτου μέ τό ἕνα χέρι, μέ τό ἄλλο κατόρθωνε νά δίδῃ τοιαῦτα δείγματα ἐμπορικῆς καί βιομηχανικῆς μεγαλοφυΐας», όπως έγραψε ο Κ. Παπαρρηγόπουλος. Οι Τούρκοι δεν είχαν δικαίωμα διέλευσης και διαμονής στην Κοινότητα των Αμπελακίων, τα οποία διοικούνταν από τους πρωτόγερους και άρχοντές τους. Δύο φορές οι Αμπελακιώτες άφησαν προς στιγμήν τα βαφεία και τα υφαντήριά τους για να αποκρούσουν με τα όπλα και

1821

2021

επιτυχώς την εισβολή των άγριων μουσουλμάνων της Λάρισας. Οι τελευταίοι επιβουλεύονταν την ακμή και τα πλούτη της αμπελακιώτικης κοινότητας, η οποία έστελνε σημαντικές ποσότητες σε όλες τις πόλεις της Κεντρικής Ευρώπης και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, όπου υπήρχαν υποκαταστήματα και αντιπρόσωποι της ετερόρρυθμης εταιρείας τους.

ΌΛΟΙ ΚΈΡΔΙΖΑΝ Έφτανε να στέλνει ετησίως δυόμισι χιλιάδες μπάλες βαμβακένιων κλωστών των εκατό κιλών! Καθένας από τους 24 αρχηγούς ή ιδιοκτήτες βαφείου κατέβαλλε στον Συνεταιρισμό, βάσει του καταστατικού, από πέντε έως είκοσι χιλιάδες γρόσια το πολύ. Οπότε οι πιο πλούσιοι δεν μπορούσαν να απορροφούν όλα τα κέρδη. Οι απλοί εργάτες ένωσαν τα αξιόλογα αποταμιεύματά τους και συμμετείχαν με κοινά μερίδια, απολαμβάνοντας έτσι τα κέρδη από την απόδοση του συνεταιρισμού και τον μισθό από την προσωπική εργασία και επιμέλειά τους. Άλλα άρθρα του καταστατικού όριζαν για την αντικατάσταση των αντιπροσώπων και ανταποκριτών ανά τριετία. Σημειωτέον ότι έπρεπε να είναι Αμπελακιώτες και είχαν το δικαίωμα να μεταβιβάζουν τα χρήματα από τις πωλήσεις των νημάτων μεταξύ τους, αναλόγως με τις ανάγκες και τα συμφέροντα της εταιρείας, που είχε τρεις ανώτατους διευθυντές. Και όποτε οι τιμές του συναλλάγματος ήταν ασύμφορες στο εξωτερικό, η εταιρεία μεταχειριζόταν τις τραπεζικές καταθέσεις της στη Θεσσαλονίκη και στη Σμύρνη για την αγορά πρώτων υλών. Έτσι εξασφαλίζονταν για την κοινότητα όλα τα εμπορικά και τραπεζικά οφέλη και αποφευγόταν η αποξένωση των ανταποκριτών, οι οποίοι έπρεπε να επιστρέφουν στη γενέτειρα.

ΝΑΥΤΙΚΉ ΚΟΙΝΌΤΗΤΑ ΎΔΡΑΣ

Υδραίικο πλοίο με γραικοτουρκική σημαία

Επίσης, η Κοινότητα της Ύδρας μάς δίνει ένα αξιοθαύμαστο παράδειγμα ζωτικότητας και αξιοποίησης του συνεταιριστικού πνεύματος του ελληνικού έθνους κατά τις παραμονές του Αγώνα της Ανεξαρτησίας. Οι ιστορικές πηγές, όπως τα έργα των Γ. Τραγάκη, Α. Ανδρεάδη, Γ. Δ. Κριεζή, Α. Κριεζή κ.ά., πιστοποιούν ότι η οικονομική άνοδος και η εμποροναυτική ακμή της Ύδρας αρχίζει να διαμορφώνεται από τα μέσα του 18ου αιώνα. Τότε επιβλήθηκε από την Υψηλή

1821

2021

Αρχοντικό στα Αμπελάκια. Από την εποχή της οικονομικής ακμής του οικισμού

Πύλη στο νησί φόρος 120 γροσιών, τα οποία αποδίδονταν στο δημόσιο ταμείο (Ιμιρί), και φόρος της δεκάτης που ανερχόταν σε 500 γρόσια. Όμως, το 1770, ο φόρος αυτός ανήλθε σε 3.000 γρόσια και λίγα έτη αργότερα σε 5.000 γρόσια. Η κοινότητα κατόρθωσε να μην εισπράττονται οι φόροι από Τούρκους εισπράκτορες, αλλά να εισπράττεται και να αποδίδεται από το «Κοινόν» της Ύδρας που συντηρούσε τους Υδραίους ναύτες και υποχρεωνόταν να τους στέλνει στο τουρκικό ναυτικό. Η συντήρηση αυτή στοίχιζε στην Ύδρα 80.000 φράγκα περίπου για τη δωροδοκία του καπετάν πασσά, στον οποίο καταβάλλονταν οι φόροι για να εξασφαλίζεται η αποφυγή κάθε επέμβασης στην κοινοτική και οικονομική δραστηριότητα του νησιού.

ΚΑΛΉ ΠΊΣΤΗ Ως προς το συνεταιριστικό πνεύμα των Υδραίων και την καλή πίστη που επικρατούσε στις συναλλαγές τους, τα στοιχεία είναι εντυπωσιακά. Από τα κέρδη κάθε υδραίικου πλοίου, ύστερα από κάθε ταξίδι, η κοινότητα εισέπραττε 5%, ενώ αφαιρούνταν τα κεφάλαια με τον κανονισμένο τόκο, τα υπόλοιπα έξοδα και 1% υπέρ της Μονής της Παναγίας. Από το υπόλοιπο ποσόν λάμβανε κάθε ναύτης ίσο μερίδιο, αφηνόταν δε ισόποσο μερίδιο και για το πλοίο, με το άθροισμα του αριθμού των ναυτών και των αξιωματικών, συμπεριλαμβανομένου και του πλοιάρχου. Τέλος, χωρίζονταν δέκα μερίδια, τα οποία διένειμε ο πλοίαρχος στους πιο ικανούς άνδρες του πληρώματος. Για την καλή πίστη που επικρατούσε μεταξύ καραβοκυραίων και πληρωμάτων όλων των ναυτικών νησιών αναφέρει ο Σπυρίδων Τρικούπης: «Ἀμέτρητα ἐπί τῆς ἀναγωγῆς τῶν πλοίων παρέδιδαν οἱ κεφαλαιοῦχοι τά εἰς τήν κίνησιν αὐτῶν χρήματα καί ἀμέτρητα τά περιλαμβάνον ἐπί τῆς καταγωγῆς των· ἀποδεικτικά δέ παραλαβῆς ἤ ἐξοφλητικά ἀποδόσεως δέν ἔδιδον θεωροῦντες τοιαῦτα τόν ἁπλοῦν λόγον καί ἀσφάλειαν τῶν δανειστῶν τήν τιμήν τῶν δανειζομένων».

ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΤΙΚΌ ΠΝΕΎΜΑ ΤΩΝ ΥΔΡΑΊΩΝ ΠΟΥ ΕΠΙΚΡΑΤΟΎΣΕ ΣΤΙΣ ΣΥΝΑΛΛΑΓΈΣ ΤΟΥΣ, ΤΑ ΣΤΟΙΧΕΊΑ ΕΊΝΑΙ ΕΝΤΥΠΩΣΙΑΚΆ 22

1821

2021

1821

Έλληνας έμπορος. Χαλκογραφία O.M. v. Stackelberg

2021

1821

2021

ΔΗΜΟΓΈΡΟΝΤΕΣ ΚΑΙ ΈΜΠΟΡΟΙ ΣΤΗΝ ΕΘΝΙΚΉ ΑΦΎΠΝΙΣΗ ΤΟΥ 1821

Η Επανάσταση του 1821 δεν υπήρξε γέννημα εφήμερης σκέψης και δράσης. Υπήρξε το αποτέλεσμα μακράς προετοιμασίας. Μηχανισμών που δομήθηκαν σε βάθος πολλών ετών. Φιλελεύθερων ιδεολογικών επιρροών που σφυρηλατήθηκαν επιμελώς και οικονομικοπολιτικών εξελίξεων οι οποίες κατηύθυναν τα πάσης φύσεως προοδευτικά ρεύματα. Υπήρξαν περιπτώσεις στις οποίες απελευθερωτικά κινήματα πατάχθηκαν στη γέννησή τους, ενώ άλλα κατεστάλησαν αφήνοντας πίσω τους ανθρώπινα ράκη και θυσίες. Το ελληνικό εγχείρημα απέδωσε καρπούς με τη δημιουργία του νεοελληνικού κράτους. Αναζητώντας τις ρίζες που βλάστησαν και έδωσαν τον ανθό της Ελευθερίας, φτάνουμε στους ανεκτίμητους καρπούς μίας από τις μεγάλες αρετές των Ελλήνων που συνέβαλαν τα μέγιστα στην ηθική και υλική προετοιμασία και διεξαγωγή του μακροχρόνιου Αγώνα. Αναφερθήκαμε σε προηγούμενα σημειώματά μας στο ευρύτατα διαδεδομένο συνεταιριστικό πνεύμα του υπόδουλου Ελληνισμού, στο εμπόριο, τη βιομηχανία και τη ναυτιλία, κατά τη διάρκεια των χρόνων της σκλαβιάς.

ΚΟΙΝΟΤΙΚΟΊ ΘΕΣΜΟΊ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΊΑ Γενικότερα η έκταση που είχαν λάβει οι κοινοτικοί θεσμοί και η κοινωνικοοικονομική ανάπτυξη όλων των κοινοτήτων κατά την εποχή της δουλείας αποτελεί σπουδαία σελίδα της νεοελληνικής Ιστορίας. Αναμφισβήτητα, μας δίνεται η ευκαιρία να εγκύψουμε στις οργανωτικές και κοινωνικοοικονομικές συνθήκες τις οποίες βίωναν οι υπόδουλοι Έλληνες. Ακμάζουσες κοινότητες αναπτύχθηκαν τόσο στο εσωτερικό, σε όλη την έκταση της τουρκοκρατούμενης χώρας, όσο και στο εξωτερικό. Οι έντιμοι και φίλεργοι απόδημοι Έλληνες ίδρυσαν μεγάλους εμπορικούς οίκους, διατηρώντας στενή επαφή και εξάρτηση από το εισαγωγικό και εξαγωγικό εμπόριο της χώρας τους. Έτσι, στη Θεσσαλία, εκτός από τα Αμπελάκια, υπήρχε και άλλη ομάδα κοινοτήτων, αποτελούμενη από 24 κεφαλοχώρια της περιοχής Βόλου (Ζαγορά).

1821

Τοπίο της Θεσσαλίας. Υδατογραφία James Skene.

2021

1821

2021

Σφραγίδες Δημογεροντιών

ΚΟΙΝΟΤΙΚΈΣ ΟΜΟΣΠΟΝΔΊΕΣ Ο Σκωτσέζος διπλωμάτης, συγγραφέας και πολιτικός Ντέιβιντ Έρκαρτ (David Urquhart, 18051877), φιλέλληνας ο οποίος ενώ αγωνίστηκε για τα ελληνικά δίκαια αργότερα συμμετείχε σε αποστολή στην Τουρκία και γοητεύτηκε από την τουρκική κουλτούρα, μας παρέδωσε πλούσιες πληροφορίες για τις προόδους που είχαν σημειωθεί στα κεφαλοχώρια του Βόλου. Κάνει λόγο για μηχανήματα, επιστημονικά εργαλεία, ακόμη και πειραματικά εργαστήρια γαλβανισμού! Ανάλογη αξιόλογη δραστηριότητα επέδειξαν και οι κοινοτικές ομοσπονδίες της Ηπείρου. Εκτός από την Κοινότητα των Ιωαννίνων, άνθησαν οι 40 κοινότητες της επαρχίας Ζαγορίου, με πρωτεύουσα το Καπέσοβο, όπου διέμενε ο προεστός τους. Επίσης, υπήρχαν και δύο ακόμη μεγάλες ομάδες χωριών, γνωστών ως Βλαχοχώρια, ανατολικά των Ιωαννίνων. Ήταν η κοινοτική ομοσπονδία με έδρα τους Καλαρρύτες και η αποτελούμενη από 42 χωριά ομοσπονδία που είχε έδρα το Συρράκο. Εκτός από τη γεωργία και την κτηνοτροφία, εμπορεύονταν ναυτικές κάπες, ενώ πολλοί από τους κατοίκους μετανάστευαν για τον σκοπό αυτό σε όλες τις χώρες της Ευρώπης. Όταν επέστρεφαν, έφερναν μαζί τους σημαντικές περιουσίες αλλά και πολλά αγαθά του πολιτισμού, ιδιαιτέρως σπουδαίες βιβλιοθήκες, όπως επισήμανε ο Κ. Παπαρρηγόπουλος. Άλλες ονομαστές κοινότητες ήταν της Καστοριάς (γουναρικά), της Λειβαδιάς, των Αθηνών, της Χίου και οι πελοποννησιακές.

ΟΙ ΚΟΙΝΟΤΙΚΟΊ ΘΕΣΜΟΊ, ΓΝΉΣΙΟ ΠΡΟΪΌΝ ΤΩΝ ΕΘΝΙΚΏΝ ΠΑΡΑΔΌΣΕΩΝ ΚΑΙ ΤΗΣ ΕΥΦΥΐΑΣ ΤΩΝ ΥΠΌΔΟΥΛΩΝ ΕΛΛΉΝΩΝ, ΒΟΉΘΗΣΑΝ ΣΗΜΑΝΤΙΚΆ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΉ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΉ ΑΝΆΠΤΥΞΗ ΤΩΝ ΡΑΓΙΆΔΩΝ

ΟΙ ΔΗΜΟΓΈΡΟΝΤΕΣ Οι κοινοτικοί θεσμοί ήταν γνήσιο προϊόν των εθνικών παραδόσεων και της ευφυΐας των υπόδουλων Ελλήνων και βοήθησαν σημαντικά στην κοινωνική και οικονομική ανάπτυξη των ραγιάδων. Διοικούνταν από τους δημογέροντες (άρχοντες, προεστούς, επιτρόπους ή, τουρκιστί, κοτζαμπάσηδες) και εκλέγονταν από το κοινό των χριστιανών. Εκτός από τα συνήθη κοινοτικά καθήκοντα, λόγω του κύρους και της οικονομικής τους ισχύος, λειτουργούσαν ως διαιτητές στις αστικές και πολλές φορές στις ποινικές διαφορές. Εννοείται ότι πολλοί Έλληνες προτιμούσαν αυτή την οδό, παρά να απευθύνονται στην αβέβαιη ετυμηγορία του καδή ή του μουλά, που είχαν ροπή στις δωροδοκίες.

1821

2021

Η ΣΗΜΑΝΤΙΚΉ ΑΝΆΠΤΥΞΗ ΤΟΥ ΕΜΠΟΡΊΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΝΑΥΤΙΛΊΑΣ ΚΑΙ Η ΑΔΙΆΚΟΠΗ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΊΑ ΜΕ ΤΙΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΈΣ ΚΟΙΝΩΝΊΕΣ ΈΔΩΣΑΝ ΝΈΑ ΠΝΟΉ ΚΑΙ ΔΙΕΎΡΥΝΑΝ ΤΟΥΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΎΣ ΟΡΊΖΟΝΤΕΣ ΤΩΝ ΕΛΛΉΝΩΝ

Ακόμη, οι δημογέροντες ονόμαζαν τους εκτιμητές και τους εισπράκτορες και μέσω αυτών εισέπρατταν και διαχειρίζονταν τους κοινοτικούς φόρους, διηύθυναν την κοινοτική περιουσία και προέβαιναν στην κατανομή των φόρων ανάλογα με τους πόρους κάθε οικογένειας. Στην πλειονότητα των υποθέσεων λειτουργούσαν ως φυσικοί προστάτες των καταπιεσμένων. Οι φτωχοί και οι ημερομίσθιοι, χωρίς να χάνουν το δικαίωμα ψήφου, εξαιρούνταν από κάθε φορολογία και το μερίδιό τους κατανεμόταν μεταξύ των πιο εύπορων της κοινότητας. Οι προεστοί, είτε αυτοπροσώπως είτε μέσω αντιπροσώπων, συμμετείχαν στη διοίκηση της επαρχίας τους ως σύμβουλοι του Τούρκου διοικητή (βοεβόδα).

«ΕΝΕΦΎΣΗΣΑΝ ΣΤΟΥΣ ΓΙΓΑΝΤΟΜΆΧΟΥΣ…»

Κάπως έτσι, μέσω τέτοιων μηχανισμών, διαμορφώθηκε η τάξη των πλούσιων προκρίτων του υπόδουλου Ελληνισμού. Πρόκριτοι διαφόρων βαθμίδων, με μεγάλη ισχύ και προνόμια και θέση σαφώς διακριτή από τους υπόλοιπους Έλληνες. Άλλος τρόπος ζωής, διαφορετική ενδυμασία, διέθεταν και εξουσίαζαν μεγάλες εκτάσεις γης κ.ά. Παράλληλα όμως με τη δημιουργία της τάξης αυτής των τοπικών κοινοτικών αρχόντων, σχηματίστηκε ανάλογη τάξη πλούσιων εμπόρων στο εσωτερικό και το εξωτερικό. Όπως οι καραβοκυραίοι ή εφοπλιστές, κυρίως των τριών ναυτικών νησιών ή παράλιων περιοχών της Ελλάδας. Η κατηγορία αυτή, η οποία διαδραμάτισε πρωτεύοντα ρόλο στις εξελίξεις, διαμορφώθηκε μετά τις συνθήκες του Κιουτσούκ Καϊναρτζή (1774) και του Ιασίου (1792), που επέτρεψαν την ελεύθερη ναυσιπλοΐα των Ελλήνων υπό ρωσική σημαία. Γνωστή επίσης είναι η συμβολή της εμπορικής τάξης στην προπαρασκευή και διεξαγωγή του Αγώνα. Οι έμποροι, με τη φιλοπατρία, τις γνώσεις, το χρήμα και την αυτοθυσία τους, «ἐνεφύσησαν στούς γιγαντομάχους τοῦ Εἰκοσιένα τήν πίστιν διά τήν τελική ἀνάστασιν τοῦ Γένους», όπως γράφει χαρακτηριστικά ο Γ. Τραγάκης. Πράγματι, οι έμποροι και οι υπάλληλοί τους, ιδιαίτερα στις ελληνικές παροικίες της Ευρώπης και της Ρωσίας, ίδρυσαν τη Φιλική Εταιρεία. Και όπως προσθέτει ο Γ. Α. Παπαδιαμαντόπουλος αυτοί «ἤνοιξαν τά ἐρμάριά των καί ἐσκόρπισαν ἀφειδῶς τόν μέ πολύν κόπον κτηθέντα τίμιον πλοῦτον των, καί τέλος, πλεῖστοι ἐξ αὐτῶν, ἀφοῦ ἔδωσαν ὅτι εἶχον εἰς τήν πατρίδα των, ἔπεσαν ἐκ τῶν πρώτων εἰς τάς ὑψηλοτέρας ἐπάλξεις της». Η σημαντική ανάπτυξη του εμπορίου και της ναυτιλίας και η αδιάκοπη επικοινωνία με τις ευρωπαϊκές κοινωνίες έδωσαν νέα πνοή και διεύρυναν τους πνευματικούς και οικονομικούς ορίζοντες των Ελλήνων.

ΕΘΝΙΚΉ ΑΦΎΠΝΙΣΗ

Σφραγίδες Δημογεροντιών

Αναπόφευκτα, οι ισχυρές οικονομικές και πνευματικές επιδράσεις οδήγησαν στην εθνική αφύπνιση. Οι απόδημοι Έλληνες, οι έμποροι, οι επιστήμονες, οι λόγιοι «ἡμιλλῶντο τίς νά συντελέσῃ πλειότερον εἰς τήν κοινήν ὠφέλειαν», σημειώνει ο Αναστάσιος Γούδας, ενώ ο Απόστολος Δασκαλάκης προσθέτει ότι έχτιζαν σχολεία, χρηματοδοτούσαν τις εκδόσεις του Κοραή, του Κ. Κούμα, του Ευγένιου Βούλγαρη, του Νικολάου Θεοτόκη κ.ά. Το πνεύμα των διδασκάλων του Γένους έφτανε όπου υπήρχαν Έλληνες. Ενδεικτικά και μόνον αναφέρουμε τον μεγαλέμπορο Μιχαήλ Ζωσιμά, ο οποίος προσέφερε είκοσι χιλιάδες φράγκα σε διάστημα τεσσάρων ετών για τις εκδοτικές δαπάνες του Κοραή και για την αγορά βιβλίων χάριν ελληνικών σχολείων και βιβλιοθηκών. Μεγάλος αριθμός κληροδοτημάτων διατίθετο για εκπαιδευτικούς και εν γένει εθνικούς σκοπούς. Μέλη της διαμορφούμενης ή διαμορφωμένης αστικής τάξης των παροικιών της ελληνικής διασποράς επέστρεφαν στη γενέτειρά τους μεταφέροντας πλούτο, νέες αντιλήψεις, νέες κοινωνικές και πολιτικές ιδέες. Έχτιζαν σχολεία και μετατρέπονταν σε ορμητικούς φορείς του Ευρωπαϊκού Φιλελευθερισμού και των ιδανικών της Γαλλικής Επανάστασης. Οι κοινότητες των αποδήμων «γίνονται τα λίκνα της παιδείας και της ελευθερίας του νέου Ελληνισμού», γράφει ο Α. Βακαλόπουλος. Δημιουργούνται οι προϋποθέσεις της πνευματικής αναγέννησης του Έθνους, που αποτέλεσε το προοίμιο και έναν από τους πλέον σοβαρούς παράγοντες της πολιτικής ανάστασής του. Και όταν έφτασε ο καιρός, οι έμποροι και οι διανοούμενοι του απόδημου Ελληνισμού αναλάμβαναν τον μεγάλο ρόλο.

1821

2021

1821

2021

Ο ΕΛΛΗΝΙΚΌΣ ΠΛΗΘΥΣΜΌΣ ΚΑΙ Η ΣΎΝΘΕΣΉ ΤΟΥ

ΠΡΟ ΤΗΣ ΕΘΝΕΓΕΡΣΊΑΣ

Είναι γνωστό ότι καθ’ όλη τη διάρκεια των τεσσάρων αιώνων της ασιατικής δουλείας σημαντικός ήταν ο αριθμός των Ελλήνων που αποδημούσαν σε ευρωπαϊκές χώρες. Συνεχείς ήταν ακόμη οι αφαιμάξεις λόγω των συνεχών εξεγέρσεων, των σφαγών από τους επιδρομείς Τουρκαλβανούς, τα παιδομαζώματα, τους αναγκαστικούς εκτουρκισμούς κ.λπ. Ωστόσο, παρά τη φθορά που γνώρισε ο Ελληνισμός, η αριθμητική του δύναμη διατηρήθηκε σε υπεροχή και παρέμεινε αναλλοίωτη η φυλετική του σύνθεση. Πρόκειται για διαπίστωση που προκύπτει από την προσεκτική μελέτη των πηγών σε συνδυασμό με τα γεωργοοικονομικά στοιχεία που διέσωσε ο αείμνηστος και ακάματος μελετητής Γεώργιος Τραγάκης. Στοιχεία τα οποία μας επιτρέπουν να τεκμηριώσουμε εκτιμήσεις όχι μόνο για τον πληθυσμό και τη σύνθεσή του πριν από τον Αγώνα, αλλά και για τις οικονομικές σχέσεις μεταξύ δυνάστη και δυναστευόμενων, καθώς και για την απόδοση των τακτικών εσόδων κατά την Εθνεγερσία και τις πηγές συντήρησης του Αγώνα.

ΙΩΆΝΝΗΣ ΚΑΠΟΔΊΣΤΡΙΑΣ Ίσως από τις πλέον έγκριτες πηγές που διαθέτουμε να είναι οι «Ρηματικές Δηλώσεις» του κυβερνήτη Ι. Καποδίστρια, οι οποίες υποβλήθηκαν από τον Πόρο (18/30 Οκτωβρίου 1828) προς τους αντιπροσώπους των Τριών Συμμάχων Αυλών (Αγγλίας, Γαλλίας και Ρωσίας). Επίσης, οι αξιόπιστες πληροφορίες ευάριθμων ξένων περιηγητών και προξένων στην Ελλάδα, όπως ο Γάλλος διπλωμάτης, πολιτικός και ιστορικός Λουί Φελίξ Ωγκύστ Μπωζούρ (Louis Felix Auguste Beaujour, 1765-1836), o Φρανσουά Σαρλ Υγκ Λωράν Πουκεβίλ (François Charles Hugues Laurent Pouqueville, 1770-1838), ο φιλέλληνας αντιναύαρχος και ακαδημαϊκός Ζαν Πιέρ Εντμόν Ζιριέν ντε λα Γκραβιέρ (Jean Pierre Edmond Jurien de la Gravière, 1812-1892) κ.ά. Έτσι, το πρώτο από τα είκοσι τέσσερα ερωτήματα που έθεταν στην ελληνική κυβέρνηση οι τρεις πληρεξούσιοι των ξένων δυνάμεων ήταν: «Ποία ἦτο πρό τοῦ 1821 ἡ ἀντίστοιχος πληθύς τῶν Ἑλλήνων καί Ὀθωμανῶν κατοίκων εἰς ἑκάστην διαίρεσιν τῆς Στερεᾶς καί τῶν Νήσων τῆς Ἑλλάδος; Καί ποία εἶναι σήμερον;» Οι στατιστικές πληροφορίες που παρείχε ο κυβερνήτης και με τις οποίες καταφαίνεται η υπεροχή του ελληνικού πληθυσμού έναντι του τουρκικού συνοψίζονται στον πίνακα που δημοσιεύουμε.

1821

2021

Ιωάννης Καποδίστριας. Ελαιογραφία Thomas Lawrence (1769-1830)

1821

2021

ΠΙΝΑΞ

ΠΛΗΘΥΣΜΟῦ ΤῆΣ ΕΛΛΆΔΟΣ

Πελοπόννησος Διοικ. Περ. (Σαντζάκιον) Εὐρίπου Σαντζάκιον Τρικάλλων Σαντζάκιον Ναυπάκτου Σαντζάκιον Κάρελι Σαντζάκιον Ἰωαννίνων Κρήτη Δωδεκάννησα (ἐκτός Ρόδου καί Κῶ) Σάμος Χίος Ψαρά Σπέτσαι Ὕδρα Πόρος Σαλαμίς καί Αἴγινα Κυκλάδες Βόρειοι Σποράδες ΣΥΝΟΛΟΝ

Η υπογραφή του Ιωάννη Καποδίστρια από έγγραφο της εποχής

Πρό τῆς Ἐπαναστάσεως Ἕλληνες Τούρκοι

Μετά τήν Ἐπανάστασιν Ἕλληνες Τούρκοι

468.000

400.000

47.760

ἐλάχιστοι

166.766 13.360 113.760 6.730 247.660 38.626 239.000 36.600 63.076 6.446 37.600 4.470 38.000 2.060 21.660 260 62.200 3.600 44.260 1.900 160.000 130.000 90.000 22.000 51.700 - ………… 25.000 - ………… 120.000 1.100 60.000 800 8.000 - 5.000 8.000 - ………… 16.000 - ………… 7.000 - ………… 11.500 - ………… 105.700 - ………… 13.000 - ………… ----------------------------------------------------1.571.612 242.952 1.011.280 72.760

Σε σχέση με τον πίνακα οφείλουμε ορισμένες διευκρινίσεις, όπως καταγράφονται στον τέταρτο τόμο της έκδοσης «Ἐπιστολαί Ι. Α. Καποδίστρια» (1843). Το «Σαντζάκιον Ευρίπου» περιλάμβανε την Εύβοια, την Αττική, τη Θήβα, τη Λειβαδιά κ.λπ., δηλαδή την Αττικοβοιωτία, τη Φωκίδα, τη Δωρίδα και μέρος των Λοκρών και των Οζολών. Το «Σαντζάκιον Τρικάλλων» περιλάμβανε σχεδόν όλη τη Θεσσαλία (Τρίκαλα, Ασπροπόταμο, Φάρσαλα, Τύρναβο, Βελεστίνο, Βόλο, Αγυιά, Κάτω Όλυμπο, Ελασσόνα, μέρος των Αγράφων κ.λπ.). Το «Σαντζάκιον Ναυπάκτου» περιλάμβανε το Βενέτικο, τα Κράβαρα, τον Απόκουρο, το Καρπενήσι, τον Δομοκό, το Πατρατζίκι και μικρό μέρος της Θεσσαλίας. Το «Σαντζάκιον Κάρελι» περιλάμβανε την Αιτωλία και Ακαρνανία και το «Σαντζάκιον των Ιωαννίνων» τις επαρχίες Ραδοβιτσίου, Άρτας, Πρέβεζας, Αμφιλοχίας, Σουλίου, Σελληίδας και Αθαμανίας.

ΕΞΕΓΈΡΘΗΚΑΝ ΔΥΌΜΙΣΙ ΕΚΑΤΟΜΜΎΡΙΑ Από τον δημοσιευόμενο πίνακα συνάγονται αξιοσημείωτα συμπεράσματα. Θα επικεντρώσουμε το ενδιαφέρον μας σε τέσσερα από αυτά. Πρώτον: Κατά το 1821 οι επαρχίες που επαναστάτησαν είχαν ελληνικό πληθυσμό 1.571.612 κατοίκους. Σε αυτούς δεν περιλαμβάνονται οι κάτοικοι της Μακεδονίας και ορισμένων ακόμη περιοχών, οι οποίες επίσης ξεσηκώθηκαν και πλήρωσαν μέγα τίμημα σε ανθρώπινες ζωές και καταστροφές. Σημειωτέον ότι η Μακεδονία, σύμφωνα με τις πληροφορίες που δημοσιεύει ο Φελίξ Μπωζούρ, είχε στις αρχές του 19ου αιώνα πληθυσμό 700.000 κατοίκων. Οπότε καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι δυόμισι σχεδόν εκατομμύρια Ελλήνων εξεγέρθηκαν κατά της τυραννίας. Κατά την απελευθέρωση δικαιώθηκαν αρχικά οι πόθοι μόνο του ενός τρίτου περίπου των Ελλήνων, που κατοικούσαν σε επιφάνεια 47.516 τετραγωνικών χιλιομέτρων. Δηλαδή, από το σύνολο των Ελλήνων που επαναστάτησαν, απελευθερώθηκαν μόνο όσοι υπήρχαν κατά το 1821 στην Πελοπόννησο (458.000 κάτοικοι), στη Στερεά και την Εύβοια (248.000 κάτοικοι) και τέλος στα νησιά (176.000 κάτοικοι). Απελευθερώθηκαν, λοιπόν, συνολικά 882.600 κάτοικοι. Δεύτερον: Στις επαρχίες που απελευθερώθηκαν κατοικούσαν κατά το 1821 69.626 Τούρκοι, δηλαδή 47.760 στην Πελοπόννησο και 21.866 στη Στερεά Ελλάδα και στην Εύβοια. Τρίτον: Στο σύνολο της εξεγερθείσας Ελλάδας, έναντι 1.571.612 Ελλήνων κατοικούσαν 242.952 Τούρκοι. Αυτό σημαίνει ότι αντιστοιχούσε 1 Τούρκος κάτοικος προς 6,5 Έλληνες, και χωρίς την Κρήτη 1 Τούρκος προς 12,5 Έλληνες.

1821

2021

Πάνω: Θήβα (1836). Ακουαρέλα Ludwig Köllnberger (1811-1892). Κάτω: Πόρος (1837). Ακουαρέλα Ludwig Köllnberger (1811-1892)

1821

Τρίπολη (1836). Ακουαρέλα Ludwig Köllnberger

2021

Τέταρτον: Μετά την Επανάσταση και αμέσως μετά την έλευση του Ι. Καποδίστρια (Ιανουάριος 1828) είχαν απομείνει στην επαναστατημένη χώρα 1.011.280 Έλληνες, δηλαδή είχε επέλθει μείωση κατά 28% περίπου. Ωστόσο, παρατηρούμε ακόμη ότι στην Πελοπόννησο προκύπτει ελάττωση περίπου 16%, ενώ στην Εύβοια και στη Στερεά Ελλάδα 40% και στα νησιά, όπου δεν κατοικούσαν Τούρκοι, δεν σημειώθηκε ουσιώδης μείωση. Τα στοιχεία αυτά, σύμφωνα με τη μελέτη του Γ. Τραγάκη, οφείλονται στο γεγονός ότι στην Πελοπόννησο και σε πολλά νησιά του Αιγαίου εισήλθε πληθυσμός από άλλες περιοχές (Κρήτες, Χίοι, Ψαριανοί, Κυδωνιείς κ.ά.).

ΤΟ ΒΆΡΟΣ ΤΟΥ ΑΓΏΝΑ Οι στατιστικές αυτές επιβεβαιώνονται και από άλλες πηγές, τις οποίες δημοσίευσε στο έργο του για την Ιστορία της Ελληνικής Γεωργίας ο Δ. Λ. Ζωγράφος. Ανάμεσά τους και όσα γράφει ο Ζιριέν ντε λα Γκραβιέρ: «Τρία περίπου ἑκατομμύρια Ἑλλήνων ὑπελογίζοντο ἐν ἔτει 1821 καθ’ ὅλην τήν ἔκτασιν τοῦ Ὀθωμανικοῦ Κράτους, ὧν δύο ἑκατομμύρια ἐν ταῖς Εὐρωπαϊκαῖς Ἐπαρχίαις συμπεριλαμβανομένου τοῦ πληθυσμοῦ τῆς Κρήτης καί τῶν Κυκλάδων. Ἡ Πελοπόννησος καί ἡ Στερεά Ἑλλάς περιεῖχον μόλις ἐν ἑκατομμύριον κατοίκων. Μεθ’ ὅλα ταῦτα τό μικρόν τοῦτο τμῆμα ἐβάστασεν ὅλο τό βάρος τοῦ ἀγῶνος…». Το ζήτημα βεβαίως του πληθυσμού των εδαφών που είχαν απελευθερωθεί είχε τις οικονομικές παραμέτρους, τις οποίες μας αποκαλύπτει ο Ι. Καποδίστριας σε επιστολή του με ημερομηνία 6 Οκτωβρίου 1830, στην οποία έγραφε ότι: «Οἱ κάτοικοι ὅλοι δέν ἀριθμοῦνται ἐπέκεινα τῶν 700 ἤ 800.000 ψυχῶν. Οἱ δημόσιοι πόροι πρός τό παρόν δέν δύνανται νά φθάσωσιν ὑπεράνω τῶν 4.000.000 φρ. Τά ἐτήσια ἔξοδα ἀπαιτοῦσιν 7.000.000 φρ. Ἅτινα θά ἦσαν πλειότερα, ἄν τό ταμεῖον ἐβοήθει τήν γεωργίαν, τήν ἐμπορίαν καί τήν ναυτιλίαν…». Η μεγάλη περιπέτεια για το «Ἐθνικόν Ταμεῖον» είχε ξεκινήσει!

1821

2021

1821

2021

MYTILINEOS ΈΝΑ SUCCESS STORY ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΉΣ ΒΙΟΜΗΧΑΝΊΑΣ ΜΕ ΙΣΤΟΡΊΑ ΠΛΈΟΝ ΤΩΝ 100 ΕΤΏΝ

α success stories ελληνικών επιχειρήσεων στον χώρο της βιομηχανίας, παρότι μπορεί να είναι λιγότερα από όσα θα περίμενε κανείς, είναι σίγουρα πολύ σημαντικά. Η MYTILINEOS είναι ένα από αυτά τα success stories, ενώ αποτελεί πρότυπο ελληνικής εταιρείας η οποία με ιστορία μεγαλύτερη των 100 χρόνων συνεχίζει να εξελίσσεται και να προσφέρει στη χώρα. Η MYTILINEOS αποτελεί κορυφαία διεθνή βιομηχανική και ενεργειακή εταιρεία με δυναμική παρουσία και στις 5 ηπείρους που δραστηριοποιείται, στους τομείς της Ηλεκτρικής Ενέργειας & Φυσικού Αερίου, της Μεταλλουργίας, της Ανάπτυξης Ανανεώσιμων Πηγών & Αποθήκευσης Ενέργειας και των Έργων Βιώσιμης Ανάπτυξης. Το 2020, παρά την πανδημία του κορωνοϊού, η MYTILINEOS διατήρησε τα οικονομικά επίπεδα του 2019 και ο κύκλος εργασιών της ξεπέρασε τα 1,8 δισεκατομμύρια ευρώ. Σήμερα, απασχολεί περισσότερους από 3.850 άμεσους και έμμεσους εργαζόμενους με ισχυρή διεθνή παρουσία και εξαγωγές σε αγορές στο εξωτερικό που αντιπροσωπεύουν περισσότερο από το 2% των συνολικών ελληνικών εξαγωγών, με σημαντικά οφέλη για την εθνική οικονομία.

Η ΙΣΤΟΡΊΑ ΤΗΣ MYTILINEOS Η ιστορία της MYTILINEOS ξεκινάει από το 1908 και την ίδρυση μιας μικρής οικογενειακής βιοτεχνίας μεταλλουργίας στον Πειραιά. Ως μετεξέλιξη της παλαιάς οικογενειακής επιχείρησης ιδρύθηκε το 1990 ο Όμιλος ΜΥΤΙΛΗΝΑΙΟΣ από τον σημερινό πρόεδρο και διευθύνοντα σύμβουλο Ευάγγελο Μυτιληναίο. Λίγα χρόνια μετά, το 1995, ο όμιλος εισήχθη στο Χρηματιστήριο Αθηνών, ενώ σήμερα αποτελεί μέλος του δείκτη υψηλής κεφαλαιοποίησης FTSE LARGE CAP που παρακολουθεί τις 25 εταιρείες με την υψηλότερη κεφαλαιοποίηση. Τα επόμενα χρόνια, δύο ιστορικές βιομηχανίες ενσωματώθηκαν στην οικογένεια του Ομίλου με αποτέλεσμα την αναγέννησή τους. Το 1998 ο Όμιλος ΜΥΤΙΛΗΝΑΙΟΣ εξαγόρασε τη ΜΕΤΚΑ και το 2005 εξαγόρασε την Αλουμίνιον της Ελλάδος. Σήμερα οι δύο αυτές εταιρείες έχουν εξελιχθεί σε σημαντικούς Τομείς της MYTILINEOS και αποτελούν βασικούς πυλώνες της ελληνικής οικονομίας. Αρχές της νέας χιλιετίας, ο Όμιλος ΜΥΤΙΛΗΝΑΙΟΣ εισήλθε και στον χώρο της παραγωγής και εμπορίας ηλεκτρικής ενέργειας και λίγα χρόνια μετά ασχολήθηκε και με τον τομέα της αγοράς Φυσικού Αερίου. To 2010, η MYTILINEOS γίνεται μοναδικός μέτοχος στην Protergia και εδραιώνει τη θέση της ως του μεγαλύτερου ανεξάρτητου παραγωγού ενέργειας στην Ελλάδα, ενώ γίνεται και η πρώτη ιδιωτική εταιρεία που προχωρά στην προμήθεια LNG, καθώς εκείνη τη χρονιά καταφτάνει το πρώτο φορτίο για λογαριασμό της. Οι επενδύσεις της MYTILINEOS όμως συνεχίζονται και επεκτείνονται και σε νέους τομείς. Συγκεκριμένα, το 2015 μαζί με την Εγνατία Group, ιδρύει τη METKA EGN, με αντικείμενο την ανάπτυξη και κατασκευή έργων μεγάλης κλίμακας για τις αγορές ηλιακής ενέργειας και αποθήκευσης ενέργειας παγκοσμίως. Το 2018, προχωρά στην εξαγορά της ΕΠΑΛΜΕ, που δραστηριοποιείται στη βιομηχανική παραγωγή, επεξεργασία και εμπορία μετάλλων και ιδιαίτερα των κραμάτων αλουμινίου

1821

2021

και προϊόντων τους. To 2019 εξαγοράζει το 60% της ZEOLOGIC, η οποία παρέχει καινοτόμες λύσεις στον τομέα επεξεργασίας υγρών και στερεών αποβλήτων. Το 2017 η επιχείρηση προχώρησε σε έναν σαρωτικό μετασχηματισμό, με την ένταξη των θυγατρικών εταιρειών Αλουμίνιον της Ελλάδος, ΜΕΤΚΑ και Protergia υπό μια νέα ενιαία επιχειρηματική οντότητα, τη MYTILINEOS. Με τη νέα εταιρική δομή, η MYTILINEOS υλοποίησε ένα καίριο στρατηγικό βήμα για τη μετάβαση στη νέα εποχή.

ΟΙ ΤΟΜΕΊΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΌΤΗΤΑΣ Σήμερα η MYTILINEOS, ως ενιαία οντότητα, δραστηριοποιείται σε 4 τομείς. Ο Τομέας Ηλεκτρικής Ενέργειας & Φυσικού Αερίου συγκεντρώνει τη διαχείριση όλων των πάγιων και ενεργειακών δραστηριοτήτων της Εταιρείας. Η Εταιρεία σήμερα τοποθετείται μεταξύ των ηγετών της ιδιωτικής πρωτοβουλίας στον χώρο της ηλεκτρικής ενέργειας και αποτελεί τον μεγαλύτερο ανεξάρτητο παραγωγό και προμηθευτή ηλεκτρικής ενέργειας στην Ελλάδα, ενώ με τον τομέα Φυσικού Αερίου εξασφαλίζεται η προμήθεια της εταιρείας με φυσικό αέριο, σε ανταγωνιστικούς όρους. Μάλιστα, με τη λειτουργία της νέας μονάδας παραγωγικής ηλεκτρικής ενέργειας με καύσιμο φυσικό αέριο θα φτάσει τα 2.000 MW, συμβάλλοντας έτσι στην ενεργειακή ασφάλεια της χώρας, καθώς χωρίς αυτήν τη νέα μονάδα η χώρα μας δεν θα μπορούσε να καλύψει τη ζήτηση. Με τον τομέα Μεταλλουργίας, η MYTILINEOS κατέχει ηγετική θέση στον κλάδο μέσω της επωνυμίας Αλουμίνιον της Ελλάδος, καθώς αποτελεί τον μεγαλύτερο καθετοποιημένο παραγωγό αλουμινίου και αλουμίνας στην Ευρώπη και μία από τις υγιέστερα αναπτυσσόμενες βιομηχανικές επιχειρήσεις στην Ελλάδα. Η διεθνής επιχειρηματική της δραστηριότητα αποτελεί κινητήρια δύναμη για την εθνική οικονομία, αλλά και για την ανάπτυξη της ελληνικής περιφέρειας. Ο Τομέας Έργων Βιώσιμης Ανάπτυξης αποτελεί εξέλιξη της παλαιότερης θυγατρικής ΜΕΤΚΑ και του Τομέα Ολοκληρωμένων Έργων EPC. Ο νέος Τομέας με αναβαθμισμένη κατεύθυνση, πέραν της κατασκευής θερμικών μονάδων και επιλεγμένων έργων υποδομών που παραδοσιακά εκτελεί, επικεντρώνεται στη δυναμική ανάπτυξη Έργων Βιώσιμης Ανάπτυξης. Ο Τομέας Ανάπτυξης Ανανεώσιμων Πηγών & Αποθήκευσης Ενέργειας είναι επίσης μετεξέλιξη θυγατρικής και συγκεκριμένα της METKA EGN που έχει ήδη καθιερωθεί ως ένας από τους κορυφαίους κατασκευαστές φωτοβολταϊκών έργων και έργων αποθήκευσης ενέργειας παγκοσμίως. Ο νέος Τομέας της MYTILINEOS είναι παγκόσμιος κατασκευαστής και ανάδοχος έργων ηλιακής ενέργειας, προσφέροντας αξιόπιστες λύσεις σε όλο το φάσμα ανάπτυξης αυτών των έργων.

ΒΙΏΣΙΜΗ ΑΝΆΠΤΥΞΗ Το 2021 η MYTILINEOS, πιστή στη δέσμευσή της να ανταποκρίνεται στις παγκόσμιες προκλήσεις της Βιώσιμης Ανάπτυξης και στην υπεύθυνη επιχειρηματικότητα, έγινε η πρώτη ελληνική εταιρεία που έθεσε σαφείς στόχους και δεσμεύτηκε να ελαχιστοποιήσει το ανθρακικό της αποτύπωμα, δείχνοντας τον δρόμο για μια πιο πράσινη και περιβαλλοντικά φιλική βιομηχανία, βάσει των δεικτών επίδοσης ESG για το Περιβάλλον, την Κοινωνία και τη Διακυβέρνηση. Συγκεκριμένα, δεσμεύτηκε να ελαχιστοποιήσει το ανθρακικό της αποτύπωμα, φιλοδοξώντας να μειώσει τις συνολικές άμεσες και έμμεσες εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα (CO2) κατά τουλάχιστον 30% έως το 2030, σε σχέση με τα επίπεδα του 2019, ενώ μέχρι το 2050 δεσμεύεται να επιτύχει ουδέτερο αποτύπωμα άνθρακα στο σύνολο της επιχειρηματικής της δραστηριότητας.

1821

«Ελληνικά πλοία έξω από το Μεσολόγγι». Από τις συλλογές του Εθνικού Ιστορικού Μουσείου

2021

1821

2021

ΠΏΣ ΕΜΠΌΡΙΟ ΚΑΙ ΝΑΥΤΙΛΊΑ ΣΤΉΡΙΞΑΝ ΤΗΝ ΕΘΝΕΓΕΡΣΊΑ:

ΤΟ ΥΠΈΡΟΧΟ ΔΊΚΤΥΟ ΣΤΟ ΓΎΡΙΣΜΑ 18ου-19ου ΑΙΏΝΑ

1821

o 40

2021

Οι μελετητές της ελληνικής Ιστορίας διαπιστώνουν ότι το εμπορικό πνεύμα υπήρξε από αρχαιοτάτων χρόνων συμφυές προς τη φύση και την εργατικότητα του Έλληνα. Τα πλουτοπαραγωγικά χαρίσματά του. Το πνεύμα του συνεταιρισμού, της οικονομίας και του γεωργικού ζήλου αναζωπύρωναν καθ’ όλη τη μακρά δουλεία τον Ελληνισμό, που δοκιμαζόταν σκληρά. Όποτε οι περιστάσεις επέτρεπαν κάποια υλική ευημερίας, παρεχόταν η απαραίτητη ενίσχυση της Παιδείας, η οποία μαζί με την Εκκλησία συγκρατούσαν και ζωογονούσαν το ελληνικό έθνος.

ΦΑΙΝΌΜΕΝΟ Ολόκληρη η Ευρώπη έμεινε εκστατική βλέποντας την Ελλάδα διαμιάς να εμφανίζεται στη διεθνή σκηνή εφοδιασμένη με ηθικοπνευματικά και υλικά μέσα, τα οποία οι Ευρωπαίοι αλλά και οι Αμερικανοί δεν μπορούσαν να φανταστούν. «Η αναγέννηση της Ελλάδας είναι φαινόμενο· πιθανώς η Ιστορία δεν θα συναντήσει δεύτερο τέτοιο φαινόμενο το οποίο μόνον η έξοχη ζωτικότητα μπορεί να ερμηνεύσει», έγραψε ο φιλέλληνας αντιναύαρχος και ακαδημαϊκός Εντμόν Ζιριέν ντε λα Γκραβιέρ (Edmond Jurien de La Gravière 1812-1892).

1821

2021

Παρά την καταπίεση, την έλλειψη ασφάλειας και τη δέσμευση κάθε παραγωγικής δραστηριότητας και σε πείσμα της βαρύτατης και εξευτελιστικής φορολογίας, ο Έλληνας δεν απώλεσε την πλουτολογική του επιδεξιότητα. Και όταν έβρισκε πρόσφορο έδαφος στο εξωτερικό ή σε προνομιούχες ορεινές ή ημιορεινές περιοχές της πατρίδας του, ανέπτυσσε αξιοθαύμαστη ζωτικότητα που επιβραβευόταν ανάλογα. Απόδειξη είναι ο σεβαστός αριθμός πλούσιων ομογενών εμπόρων πριν από την Εθνεγερσία και η ακμή τόσων ελληνικών εμπορικών οίκων στο εξωτερικό.

ΟΜΟΓΕΝΕΊΣ Οι Στέφανος Παλαιολόγος και Τζωρτζής Ψύχας στην Ολλανδία. Ο Γεώργιος Δρόσος, ο Ιωάννης Σταματάκης και υιοί και ο Στέφανος Μπρίτζης στο Λιβόρνο. Ο Αλέξιος Σαρηγιάννης και οι αδελφοί Κατράκου στην Τεργέστη. Ο Ζώης Καπλάνης και οι αδελφοί Ζωσιμάδες στη Μόσχα και στην Ιταλία. Ο Μιχαήλ Τοσίτσας στην Αλεξάνδρεια. Ο Γεώργιος Σίνας στη Βιέννη και ο Καλλέργης στην Πετρούπολη. Ατελείωτος κατάλογος και επιτυχημένες φυσιογνωμίες διεσπαρμένες στα μεγάλα εμπορικά και ναυτικά κέντρα. Ο πρώτος των προαναφερθέντων, ο Στ. Παλαιολόγος, πρωτοστάτησε στην οικονομική ενίσχυση του αγώνα και διατηρούσε επαφές με τον Αδαμάντιο Κοραή και το δίκτυο της Φιλικής Εταιρείας. Ο Ιωάννης Σταματάκης στο Λιβόρνο, μυημένος στη Φιλική Εταιρεία, ήταν από τους πρώτους που έλαβαν επιστολή (8 Ιανουαρίου 1821) από τον Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη για την προετοιμασία του απελευθερωτικού αγώνα. Ο Ζώης Καπλάνης μπορεί να είχε φύγει από τη ζωή από το 1806, είχε ωστόσο φροντίσει να αφήσει τον πλούτο του παρακαταθήκη για την ανάπτυξη της παιδείας σε ελληνικές περιοχές.

ΚΡΑΤΑΙΌΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΌΣ Πρέπει να επισημανθεί πως ο αντίκτυπος που είχε το κίνημα όταν ξέσπασε στη Μολδοβλαχία, και γενικότερα η Επανάσταση του 1821, ήταν διαφορετικός στους Έλληνες του εξωτερικού. Επίσης, δεν ανταποκρίθηκαν όλοι στο κέλευσμα της πατρίδας. Αναφερόμαστε ενδεικτικά στους Έλληνες της Βιέννης. Στην ιστορική εκείνη εποχή άλλοι έδειξαν δειλή και επιφυλακτική στάση, άλλοι φάνηκαν καιροσκόποι και άλλοι αντιδραστικοί. Υπήρξαν όμως και εκείνοι που αναδείχθηκαν σε εθνικές φυσιογνωμίες. Ο Σίμων Σίνας, ο Γεώργιος Σταύρου, ο Θεόδωρος Μανούσης, ο Πανταλέων Βλαστός και πολλοί ακόμη που συνέβαλαν ηθικά και υλικά. Καταβάλλοντας χρηματικά ποσά, στέλνοντας πολεμιστές και πολεμοφόδια, αλληλογραφώντας με άλλους οργανωτές και βοηθούς του Αγώνα. Στον καθένα εξ αυτών οφείλουμε ιδιαίτερα αφιερώματα. Ή, ορθότερα, απαιτείται η σύνταξη μιας εγκυκλοπαίδειας με τίτλο «Κραταιός Ελληνισμός» για να συμπεριληφθούν όλοι όσοι δραστηριοποιήθηκαν εμπορευόμενοι στη θάλασσα και την ξηρά, δημιουργώντας ένα πρωτοφανές δίκτυο. Το δίκτυο αυτό, όπως αποδείχθηκε, ενίσχυσε καθοριστικά την εθνική υπόθεση.

ΥΠΌ ΡΩΣΙΚΉ ΣΗΜΑΊΑ Η πόλη και το λιμάνι της Σύρου (λιθογραφία 19ου αιώνα)

Ευτυχής υπήρξε η υπογραφή της Συνθήκης του Κιουτσούκ Καϊναρτζή, με την οποία κατοχυρώθηκε νομικά το δικαίωμα χρήσης της ρωσικής σημαίας από Έλληνες πλοιοκτήτες, οπότε αναδείχθηκαν τα άνυδρα νησιά του Αιγαίου σε μεγάλα ναυπηγικά, ναυτιλιακά και εμπορικά κέντρα. Μετά το 1774 καλύφθηκαν ο Εύξεινος και η Προποντίδα από ελληνικά εμπορικά πλοία των νήσων του Αιγαίου και του Ιονίου Πελάγους. Οι Έλληνες ναυτικοί, έχοντας πλέον το δικαίωμα της ελεύθερης ναυσιπλοΐας υπό ρωσική σημαία, διεξήγαν το εμπόριο σε όλη την Οθωμανική Αυτοκρατορία και τη Μεσόγειο. Σύντομα, από τις μικρές κοινότητες των ελληνικών νησιών δημιουργήθηκε μεγάλος στόλος με έμπειρα πληρώματα. Συσσωρεύθηκε μεγάλος πλούτος που διατέθηκε απλόχερα στον μεγάλο σκοπό του έθνους. Όπως έγραψε ο Στρατής Γ. Ανδρεάδης, «αἱ πλήρεις ἀργυρῶν ταλήρων δεξαμεναί ἔγιναν πυρῖτις, βόμβαι, πυροβόλα καί μισθοί ναυτῶν».

ΝΑΥΤΙΛΊΑ Ενδιαφέροντα στοιχεία περιέχει υπόμνημα που έστειλε το 1803 ο Αδαμάντιος Κοραής προς τον «Σύλλογον των Παρατηρητών του Ανθρώπου» στο Παρίσι. Ανέφερε ότι η ελληνική εμπορική ναυτιλία διέθετε στις αρχές του 19ου αιώνα, 556 ποντοπόρα σκάφη, χωρητικότητας 131.410 τόνων, με 16.131 αξιωματικούς και ναύτες και εξοπλισμένα με 5.152 κανόνια! Αυτά και μόνο τα στοιχεία ίσως είναι ικανά να αποδώσουν σαφή ιδέα της ακμής της εμπορικής ναυτιλίας κατά τις παραμονές του αγώνα.

1821

2021

ΣΤΗ ΣΎΡΟ ΑΠΌ ΤΗΝ ΑΡΧΉ ΤΗΣ ΕΠΑΝΆΣΤΑΣΗΣ ΕΠΙΚΡΑΤΟΎΣΕ ΚΆΠΟΙΑ ΣΧΕΤΙΚΉ ΑΣΦΆΛΕΙΑ. ΧΡΗΣΊΜΕΥΕ ΩΣ ΉΣΥΧΟ ΚΑΤΑΦΎΓΙΟ ΠΟΛΛΏΝ ΔΡΑΣΤΉΡΙΩΝ ΕΜΠΌΡΩΝ ΤΗΣ ΧΊΟΥ, ΤΗΣ ΣΜΎΡΝΗΣ, ΤΩΝ ΚΥΔΩΝΙΏΝ ΚΑΙ ΤΗΣ ΚΡΉΤΗΣ

Υδραίος ναυτικός. Λιθογραφία Louis Dupré (1825)

1821

2021

Επιβεβαιώνεται έτσι και ο πρόξενος της Γαλλίας στην Πάτρα, ο οποίος ανέφερε ότι το 1813 και μόνο σε Ύδρα, Σπέτσες, Ψαρά, Σκόπελο, Μύκονο, Καστελόριζο, Άνδρο και Γαλαξίδι είχαν 417 πλοία, με 11.085 πλοιάρχους και ναύτες και 4.732 κανόνια! Ιδιαίτερα αξιόλογος είναι και ο τρόπος διεξαγωγής του εμπορίου πριν από την Επανάσταση. Κυρίως του εισαγωγικού εμπορίου. Η διεξαγωγή του από τους πλοιοκτήτες, με τη συνδρομή των κεφαλαιούχων και των πληρωμάτων τους συνενωμένων σε εταιρείες που λειτουργούσαν με συνεταιριστικό πνεύμα, συνέβαλαν στον γρήγορο και ευρύ πλουτισμό των νησιών.

ΑΈΝΑΗ ΖΩΤΙΚΌΤΗΤΑ Οι Έλληνες ναυτικοί και έμποροι μετέφεραν στα διάφορα λιμάνια εμπορεύματα κάθε προελεύσεως. Πρωτίστως όμως σιτηρά κατά τη διάρκεια των Ναπολεόντειων Πολέμων. Οι έμποροι-μεταπράτες του εσωτερικού αγόραζαν τα εμπορεύματα από τα κυριότερα ναυτιλιακά κέντρα. Ιδιαίτερη εμπορική ακμή σημειώθηκε κατά την Επανάσταση και τα χρόνια που ακολούθησαν στη Σύρο. Διότι εκεί από την αρχή της Επανάστασης επικρατούσε κάποια σχετική ασφάλεια και χρησίμευε ως ήσυχο καταφύγιο πολλών δραστήριων εμπόρων της Χίου, της Σμύρνης, των Κυδωνιών και της Κρήτης. Μετέτρεψαν τη Σύρο στο πρώτο εμπορικό λιμάνι της νεότερης Ελλάδας. Όπως έγραψε το 1834 ο Α. Α. Κ. Καμμερέρος (Anselm Andreas Caspar Cammerer, 1781-1837) περί του εξωτερικού εμπορίου της Ελλάδας, το 1831 η αξία των εξαγωγών είχε ανέλθει σε 6.741.000 φράγκα και η αξία των εισαγωγών σε 27.781.600 φράγκα. Εισάγονταν σιτηρά, ζώα, ζάχαρη, καφές, μπαχαρικά, υφάσματα, όπλα, έπιπλα, χαρτί και υαλουργήματα. Εξάγονταν οίνος, σύκα, σταφίδες, ελαιόλαδο, έρια και βαμβάκι, καπνός, τυροκομικά είδη, ερυθρόδανο (ριζάρι) και ψάρια. Έτσι διαπιστώνεται η αέναη ζωτικότητα της ελληνικής εμπορικής ναυτιλίας, η οποία παρά τις δυσμενείς διεθνείς και εγχώριες συνθήκες εξακολουθεί να ακμάζει και να προσφέρει τα μέγιστα στη χώρα, συνεχίζοντας τη μακραίωνη παράδοση. Μια παράδοση που μας κάνει όλους υπερήφανους. Πάνω: Έλληνας ναυτικός. Κάτω: Ελληνικό κανονιοφόρο (1834). Ακουαρέλα Ludwig Köllnberger (1811-1892)

1821

2021

1821

2021

1821

2021

ΚΛΈΦΤΕΣ ΚΑΙ ΚΛΕΦΤΟΥΡΙΆ ΣΤΑ ΧΡΌΝΙΑ ΤΗΣ ΣΚΛΑΒΙΆΣ: Η ΟΡΓΆΝΩΣΗ, Η ΙΕΡΑΡΧΊΑ ΚΑΙ ΤΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΆ ΤΟΥΣ

Δεν είχε παρέλθει πολύς χρόνος από την Άλωση όταν εμφανίστηκαν οι πρώτοι Κλέφτες της Τουρκοκρατίας, μας παραδίδει ο Δημήτριος Γρ. Καμπούρογλου. Άνοιγε ένα μεγάλο κεφάλαιο στη νεότερη ιστορία μας όταν έπεφτε το πρώτο τουφέκι Κλέφτη εναντίον Τούρκου. Γινόταν η αναγγελία πως το Βυζάντιο έπεσε, αλλά η Ελλάδα ζούσε! Και όσο περνούσε ο χρόνος, τόσο αυξανόταν ο αριθμός των Κλεφτών, σε τέτοιο βαθμό ώστε σχηματίζονταν ολόκληρα στρατόπεδα. Έχουν γραφτεί πολλά, λέγονται ακόμη περισσότερα, αναζητείται αν οι Κλέφτες είχαν εθνική συνείδηση ή όχι και ποια ήταν η πραγματική τους δράση. Ανεξαρτήτως όμως όλων αυτών, ένα είναι σίγουρο. Πως οι Κλέφτες είχαν άξια προσοχής οργάνωση.

ΚΑΤΗΓΟΡΊΕΣ – ΠΡΩΤΆΤΑ Οι Κλέφτες διαιρούνταν σε τρεις κατηγορίες, τους πρώτους, τους δεύτερους και τους τρίτους. Οι αρχηγοί της Κλεφτουριάς αναγνωρίζονταν ως πρώτοι μετά από σύναξη που γινόταν συνήθως σε κάποιο μοναστήρι. Εκεί μιλούσαν οι διάφοροι αρχηγοί και τα πρωτοπαλίκαρα, αλλά και οι αντιπρόσωποι των ποιμένων που ζούσαν σε σκηνές, οι σκηνίτες ποιμένες οι οποίοι τόσες υπηρεσίες προσέφεραν στην Κλεφτουριά. Επίσης, οι καλόγεροι, με τους οποίους τις περισσότερες φορές οι Κλέφτες διατηρούσαν καλές σχέσεις, αντίθετα με ό,τι ίσχυε για τις σχέσεις τους με τους ιερείς. Η δημοτική ποίηση μας παραδίδει πως η Κλεφτουριά διαιρούνταν σε δώδεκα Πρωτάτα, αλλά αυτό ίσχυε μόνο για τη Στερεά Ελλάδα. Διότι στην Πελοπόννησο τα πράγματα ήταν διαφορετικά. Άκμαζε και εκεί η Κλεφτουριά. Υπήρχαν και εκεί οικογένειες που ανέδειξαν μακρά σειρά ηρωικών Κλεφτών. Μερικοί εξ αυτών ανήκαν σε παλαιές πολεμικές οικογένειες και άλλοι ήταν δημιουργήματα των περιστάσεων. Του συγχρωτισμού με τους άλλους Κλέφτες, της αδάμαστης φύσης τους και των αφόρητων πιέσεων που ασκούσαν οι Οθωμανοί. Οι συνθήκες ζωής στα χρόνια της σκλαβιάς οδηγούσαν στη συντήρηση ενός παμπάλαιου φαινομένου γενικότερα στις βαλκανικές χώρες.

«ΕΝ ΤΟΎΤΩ ΝΊΚΑ» Οι Κλέφτες της Πελοποννήσου επικοινωνούσαν μεταξύ τους και συνέπρατταν στις σημαντικές περιστάσεις του Έθνους, αλλά δεν διέθεταν την οργάνωση εκείνων της Στερεάς Ελλάδας. Ωστόσο, το κάθε Σώμα τόσο της Στερεάς όσο και της Πελοποννήσου είχε ιδιαίτερο σήμα. Δικό τους φλάμπουρο και ιδιαίτερη σημαία (μπαϊράκι). Ιδιαίτερο σύμβολο είχε και η σφραγίδα (δαχτυλίδι) του κάθε αρχηγού. Οι σφραγίδες αυτές, εκτός από την εθνική ιδέα, συμβόλιζαν πολλές φορές τις οικογενειακές παραδόσεις. Από τις σημαίες δεν έλειπε ο Σταυρός, ενώ κυριαρχούσαν οι Άγιοι

1821

2021

«Πολεμική σκηνή». Ελαιογραφία Θεόδωρου Βρυζάκη. Από τις συλλογές της Εθνικής Πινακοθήκης

1821

«Η καταστροφή του Δράμαλη». Λιθογραφία Αλεξ. Ησαΐα (1835)

2021

Γεώργιος και Δημήτριος. Όσο για τα χρώματα, ήταν διάφορα. Κυριαρχούσε το κόκκινο, αλλά υπήρχαν και σημαίες κυανές με λευκό σταυρό. Άλλες πάλι είχαν τον δικέφαλο αετό και άλλες το «Εν Τούτω Νίκα». Κάθε σώμα Κλεφτών της Στερεάς και της Πελοποννήσου, εκτός από τον αρχηγό, είχε το πρωτοπαλίκαρο, τον μπαϊρακτάρη, τον γραμματικό, ίσως και έναν εμπειρικό γιατρό, τον οικονόμο, τα παλληκάρια και τους ψυχογιούς. Ένας από τους ψυχογιούς ήταν αποκλειστικά για τον αρχηγό, ενώ υπήρχαν και τα κοπέλια για τις υπηρετικές ασχολίες. Τα κοπέλια αυτά που ήταν υποψήφια παλληκάρια έπρεπε να είναι ταπεινά, πειθαρχικά και πρόθυμα να ανταποκριθούν σε κάθε διαταγή του ανωτέρου τους.

ΚΟΥΡΟΓΙΔΕΎΩ ΚΑΙ ΚΟΥΡΌΓΙΔΟ

ΤΟ ΚΎΡΙΟ ΈΡΓΟ ΤΩΝ ΚΛΕΦΤΏΝ ΉΤΑΝ ΝΑ ΦΟΝΕΎΟΥΝ ΤΟΥΣ ΕΧΘΡΟΎΣ, ΌΝΤΑΣ ΤΑΥΤΟΧΡΌΝΩΣ ΚΑΙ ΠΡΟΣΤΆΤΕΣ ΤΩΝ ΑΔΙΚΗΜΈΝΩΝ ΚΑΙ ΓΙ’ ΑΥΤΌ ΑΓΑΠΗΤΟΊ ΣΤΑ ΛΑΪΚΆ ΣΤΡΏΜΑΤΑ 48

Σύμφωνα πάντα με όσα μας παραδίδει ο Δ. Γρ. Καμπούρογλου, για να είναι ταπεινά τα κοπέλια αυτά και να μην κομπάζουν, τα κούρευαν σκάλες-σκάλες με τη γιδοψαλλίδα. Εικάζεται δε ότι εξ αυτού προέρχεται το «κουρογιδεύω» και το «κουρόγιδο», δηλαδή το «κοροϊδεύω» και το «κορόιδο» της λαϊκής μας γλώσσας. Ούτως ή άλλως, το φαινόμενο των Κλεφτών, γενικότερα των ανυπότακτων ανθρώπων των βουνών, ήταν πανάρχαιο φαινόμενο. Η ζωή τους σκληρή και πολλές φορές ασκητική, οι πιέσεις στους αγροτικούς πληθυσμούς πολλές, αφού ήταν αναγκασμένοι να επιδιώκουν την επιβίωσή τους. Αλλά το κύριο έργο των Κλεφτών ήταν να φονεύουν τους εχθρούς, όντας ταυτοχρόνως και προστάτες των αδικημένων και γι’ αυτό αγαπητοί στα λαϊκά στρώματα.

ΉΘΗ ΚΑΙ ΔΡΆΣΗ Πάντως, ο ρόλος που διαδραμάτισαν οι Κλέφτες στα χρόνια της σκλαβιάς δεν μας έχει απασχολήσει όσο θα έπρεπε. Αναφερθήκαμε στην οργάνωση, την ιεραρχία, τα χαρακτηριστικά και τη σκληρή ζωή τους. Πρόσωπα ανυπότακτα, άνθρωποι σκληροτράχηλοι, προσπαθούσαν να επιβιώσουν έχοντας, κατά τεκμήριο, ως κοινό εχθρό τον Τούρκο κατακτητή.

1821

2021

Επρόκειτο βεβαίως περί παράνομων ομάδων που είχαν αναγκαστεί να βγουν στα βουνά, και νεότεροι ιστορικοί αναφέρουν ότι δεν είχαν συνείδηση πως αγωνίζονται για την ελευθερία του συνόλου. Οι πάσης φύσεως ληστείες, το γεγονός ότι πολλές φορές προκαλούσαν τρόμο στους χωρικούς και διάφορες εφήμερες συμμαχίες τους τροφοδότησαν τις απόψεις αυτές.

ΤΟ ΔΊΚΙΟ ΤΟΥ ΡΑΓΙΆ Οι ιστορικοί όμως που γνώρισαν Κλέφτες, έστω των ύστερων χρόνων της Τουρκοκρατίας, όπως οι Κ. Παπαρρηγόπουλος, Σπ. Τρικούπης και Δημ. Γρ. Καμπούρογλου, έδωσαν άλλη διάσταση στη δράση τους. Διότι κατέγραψαν πως έργο τους δεν ήταν μόνο να φονεύουν εχθρούς. Αλλά ταυτοχρόνως λειτουργούσαν ως προστάτες όσων αδικούνταν, ως φυσικοί δικαστές σε διαφορές μεταξύ Τούρκων και Ελλήνων. Για τους τελευταίους άλλη δικαιοσύνη δεν υπήρχε. Ο Τούρκος έπρεπε να έχει πάντα δίκιο. Ο ραγιάς δεν μπορούσε να ζητήσει το δίκιο του εναντίον ενός Τούρκου και αν το ζητούσε κανείς δεν θα το απένειμε. Ο Κλέφτης όμως ήταν εκείνος που εμφανιζόταν ως αυτόκλητος υπερασπιστής του καταπιεσμένου. Άκουγε τα παράπονα, αφουγκραζόταν τη σκληρή πραγματικότητα, αποφάσιζε και ζητούσε εκδίκηση.

ΠΑΙΔΙΆ, ΜΗΝ ΚΟΙΜΗΘΕΊΤΕ… Ο Δημ. Καμπούρογλου διέσωσε το γράμμα ενός πρωτοκλέφτη προς Τούρκο: «Ἀγᾶ, Το χωράφι ποῦ καταπάτησες τοῦ γείτονα σοῦ τοῦ Στάθη, νάν τοῦ τό δώσης πίσω, γρήγορα. Ἀλλιῶς, θάχης νά κάμης μέ τά μένα… Ἐξ ἀποφάσεως». Αυτό το «εξ αποφάσεως» συνήθιζαν να το βάζουν οι Τούρκοι στις διαταγές τους και τους το ανταπέδιδε ο Κλέφτης. Πολλά χωριά και πολλά μοναστήρια είχαν βρει την ησυχία τους χάρη στην προστασία των Κλεφτών. Οπωσδήποτε υπήρχαν περιοχές που μαστίζονταν από ληστές και ληστείες, αλλά οι πραγματικοί Κλέφτες φαίνεται πως ήταν ιδιαίτερα εγκρατείς. Έχει γραφτεί πως κρασί δεν έβαζαν στα χείλια τους, ακολουθώντας την παραγγελία του παλαιού Κλέφτη: Παιδιά κρασί μην πίνετε, παιδιά μην κοιμηθείτε / ο ύπνος είναι θάνατος και το κρασί ’ναι πλάνος.

ΈΚΦΡΑΣΗ ΕΛΕΥΘΕΡΊΑΣ Επίσης ο Δημ. Καμπούρογλου ήταν εκείνος που έγραψε πως ήταν ιδιαίτερα θρησκευόμενοι και ηθικοί. Οι ορεσίβιοι, εξάλλου, εμφανίζονταν ιδιαίτερα σεμνοί και είχαν στη σκέψη τους την πολεμική πρόληψη ότι το βόλι κυνηγά την ανηθικότητα. Και υπάρχει παράδειγμα Κλεφτών της Ρούμελης που σκότωσαν τον αρχηγό τους διότι δεν σεβάστηκε μια αιχμάλωτη. Άλλο χαρακτηριστικό τους ήταν ο πατροπαράδοτος σεβασμός τους στη φιλοξενία. Ένας Κλέφτης, συγγενής του Κολοκοτρώνη, αγαπούσε τη θυγατέρα κάποιου προκρίτου. Ζήτησε φιλοξενία μια βραδιά στο σπίτι της και φρόντισε με τη βοήθεια δύο συντρόφων του να την απαγάγει. Όταν έφτασαν στο δάσος και ξεπέζεψαν, εκείνη είπε στον Κλέφτη πως άλλοτε τον αγαπούσε αλλά πλέον τον περιφρονούσε. «Πάτησες το ψωμί, σύρε με πίσω, σύρε με…». Ντροπιασμένος ο ερωτευμένος Κλέφτης γύρισε πίσω και την παρέδωσε με ασφάλεια και εντιμότητα στους γονείς της. Αλλά το τέλος του δεν ήταν καλό. Ο πατέρας της σε συνεργασία με τουρκικό σώμα τον καταδίωξαν. Κατάφεραν να τον αποκλείσουν μέσα σε καλύβα, αλλά δεν μπορούσαν επί πολλές ώρες να τον πλησιάσουν. Πυροβολούσε εκείνος από μέσα και σκόρπιζε τον θάνατο. Τη νύχτα πλέον φρόντισαν να πυρπολήσουν την καλύβα και να τον θανατώσουν. Οι ιστορίες αυτές, τις οποίες μας παραδίδουν οι παλαιοί ιστοριογράφοι, εμφανίζουν στοιχεία ρομαντισμού, αλλά είναι βγαλμένες από την πραγματικότητα της ζωής. Όπως διαμορφωνόταν κυρίως στην ελληνική ύπαιθρο, η οποία επί αιώνες μαστιζόταν από τις αυθαιρεσίες του κατακτητή. Οπότε η ζωή του Κλέφτη ήταν αναμφισβήτητα και έκφραση ελευθερίας στο βαθύ σκοτάδι της σκλαβιάς.

«Έλληνας αγωνιστής». Υδατογραφία Carl Haag (1820-1915). Από τις συλλογές του Μουσείου Μπενάκη

1821

2021

ΟΙ ΥΠΈΡΟΧΕΣ ΠΡΟΚΗΡΎΞΕΙΣ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΆΣΗΣ

Η ιδεολογία της Ελληνικής Εθνεγερσίας του 1821 είναι πλούσια και αποτυπωμένη στα κείμενα των «διαγγελμάτων»

Όπως έγραψε ο Απ. Δασκαλάκης, όλοι ήταν διασκορπισμένοι στα πέρατα της ελληνικής γης. Στη Μολδοβλαχία, στην Πάτρα, στη Θεσσαλία, στη Μάνη, στα νησιά του Αιγαίου, στην Κρήτη κ.ά. Σε ελάχιστες περιπτώσεις επικοινωνούσαν μεταξύ τους. Εντούτοις, όλοι, την ώρα που εξαπέλυαν την επαναστατική τους φλόγα, χρησιμοποιούσαν την ίδια ενθουσιώδη γλώσσα για τη θρησκεία, την πατρίδα και τους αρχαίους προγόνους. Οι προκηρύξεις αυτές είναι τα μανιφέστα της ελληνικής ελευθερίας και αποκαλύπτουν τις αξίες για τις οποίες δόθηκαν τόσοι αγώνες και κύλησε ποτάμι το αίμα, απ’ άκρου εις άκρον στην ελληνική γη.

Η ΠΡΟΚΉΡΥΞΗ ΤΟΥ ΥΨΗΛΆΝΤΗ

«Μάχου ὑπέρ Πίστεως καί Πατρίδος! »Ἡ ὥρα ἦλθεν, ὦ ἄνδρες Ἕλληνες! Πρό πολλοῦ οἱ λαοί τῆς Εὐρώπης πολεμοῦντες ὑπέρ τῶν ἰδίων δικαιωμάτων καί ἐλευθερίας αὐτῶν, μᾶς ἐπροσκάλουν εἰς μίμησιν! […] »Ἄς καλέσωμεν λοιπόν ἐκ νέου, ὦ ἀνδρεῖοι καί μεγαλόψυχοι Ἕλληνες, τήν ἐλευθερίαν εἰς τήν κλασικήν γῆν τῆς Ἑλλάδος! Ἄς συγκροτήσωμεν μάχην μεταξύ τοῦ Μαραθῶνος καί τῶν Θερμοπυλῶν! Ἄς πολεμήσωμεν εἰς τούς τάφους τῶν πατέρων μας, οἱ ὁποῖοι διά νά μᾶς ἀφήσωσιν ἐλευθέρους ἐπολέμησαν, καί ἀπέθανον ἐκεῖ! […] Εἰς τά ὅπλα λοιπόν φίλοι, ἡ Πατρίς μᾶς προσκαλεῖ! Τήν 24ην Φεβρεαρίου 1821 Εἰς τό γενικόν στρατόπεδον τοῦ Ἰασίου Ἀλέξανδρος Ὑψηλάντης».

1821

2021

Ο ΠΑΛΑΙΏΝ ΠΑΤΡΏΝ

Στην Πελοπόννησο ο Παλαιών Πατρών Γερμανός πρώτος εκδίδει το επαναστατικό διάγγελμα. Επιθυμεί ο αγώνας να γίνει γνωστός στο εξωτερικό και το απευθύνει «Πρός τούς ἐν Πάτραις προξένους τῶν ξένων ἐπικρατειῶν»: «Ἡμεῖς, τὸ ἑλληνικὸν ἔθνος τῶν χριστιανῶν, βλέποντες ὅτι μᾶς καταφρονεῖ τὸ ὀθωμανικὸν γένος, καὶ σκοπεύει ὄλεθρον ἐναντίον μας πότε μ’ ἕνα, πότε μ’ ἄλλον τρόπον, ἀπεφασίσαμεν σταθερῶς ἢ ν’ ἀποθάνωμεν ὅλοι ἢ νὰ ἐλευθερωθῶμεν, καὶ τούτου ἕνεκα βαστοῦμεν τὰ ὅπλα εἰς χεῖρας ζητοῦντες τὰ δικαιώματά μας. »Ὄντες λοιπὸν βέβαιοι ὅτι ὅλα τὰ χριστιανικὰ βασίλεια γνωρίζουν τὰ δίκαιά μας, καὶ ὄχι μόνον δὲν θέλουν μᾶς ἐναντιωθῇ ἀλλὰ καὶ θέλουν μᾶς συνδράμουν, καὶ ὅτι ἔχουν εἰς μνήμην ὅτι οἱ ἔνδοξοι πρόγονοί μας ἐφάνησαν ποτὲ ὠφέλιμοι εἰς τὴν ἀνθρωπότητα, διὰ τοῦτο εἰδοποιοῦμεν τὴν ἐκλαμπρότητά σας καὶ σᾶς παρακαλοῦμεν νὰ προσπαθήσετε νὰ ἤμεθα ὑπὸ τὴν εὔνοιαν καὶ προστασίαν τοῦ μεγάλου κράτους τούτου».

ΑΡΚΑΔΊΑ

Ο Κολοκοτρώνης και ο Δικαίος Παπαφλέσσας εκδίδουν τη δική τους επαναστατική προκήρυξη: «Ἀδελφοί κάτοικοι Ἀρκαδίας Ἡ ὥρα ἔφθασε, τὸ στάδιον τῆς δόξης καὶ τῆς ἐλευθερίας ἠνοίχθη, τὰ πάντα ἰδικά μας καὶ ὁ Θεὸς τοῦ παντὸς μεθ’ ἡμῶν ἔσεται· μὴ πτοῆσθε εἰς τὸ παραμικρόν. Σεῖς εἶσθε ἀτρόμητοι καὶ τῶν προγόνων μας ἀπόγονοι· γενικῶς ὁπλισθῆτε μὲ ἀνοικτὰ μπαϊράκια καὶ τρέξατε ἐναντίον τῶν ἐχθρῶν τῆς πίστεως καὶ τῆς πατρίδος· ἐντὸς ὀλίγων ἡμερῶν φθάνομεν καὶ ἡμεῖς μὲ 10.000 στρατεύματα. Σεῖς ἀσφαλίσατε τοὺς Ἀρκαδίους Τούρκους, καὶ μίαν ὥραν ἀρχύτερα ὡς λέοντες νὰ τοὺς ξεσχίσετε καὶ νὰ τοὺς στείλετε εἰς τὰ τάρταρα τοῦ Ἅδου, μὴ καταδεχθῆτε νὰ σᾶς κατηγορήσῃ ὁ κόσμος καὶ ἡ Ἱστορία, ἀλλὰ ν’ ἀπαθανατίσετε τὰ ὀνόματά σας, καὶ νὰ διαμένετε αἰωνίως εἰς τὴν ἀθάνατον δόξαν. Ἐν Σκάλᾳ τήν 23 Μαρτίου 1821 1ον ἔτος της Ἐλευθερίας. Θ. Κολοκοτρώνης, Γρ. Δικαῖος».

Γερμανός, ο Αρχιεπίσκοπος των Παλαιών Πατρών. Έγχρωμη λιθογραφία A. Friedel (1827)

1821

2021

ΜΕΣΣΗΝΊΑ Ο Πετρόμπεης, εισβάλλοντας στη Μεσσηνία και συστήνοντας τη «Μεσσηνιακήν Γερουσίαν», εκδίδει την προκήρυξη της πρώτης επίσημης, κατά κάποιον τρόπο, ελληνικής Αρχής: «Πρὸς τὰς εὐρωπαϊκὰς Αὐλὰς Ὁ ἀνυπόφορος ζυγὸς τῆς ὀθωμανικῆς τυραννίας εἰς τὸ διάστημα ἑνὸς καὶ ἐπέκεινα αἰώνος κατήντησεν εἰς μίαν ἀκμήν, ὥστε νὰ μὴ μένῃ ἄλλο εἰς τοῦς δυστυχεῖς Πελοποννησίους Ἕλληνας εἰμὴ μόνον πνοή, καὶ αὐτὴ διὰ νὰ ὠθῇ κυρίως τοὺς ἐγκαρδίους ἀναστεναγμούς των. Εἰς τοιαύτην ἀθλίαν κατάστασιν, στερημένοι ἀπ’ ὅλα τὰ δίκαιά μας, μὲ μίαν γνώμην ὁμοφώνως ἀπεφασίσαμεν νὰ λάβωμεν τὰ ἅρματα καὶ νὰ ὁρμήσωμεν κατὰ τῶν τυράννων. Ἐν ἑνὶ λόγῳ, ἀπεφασίσαμεν ἢ νὰ ἐλευθερωθῶμεν ἢ νὰ ἀποθάνωμεν. Ἐν τῷ σπαρτιατικῷ στρατοπέδῳ τῆς Καλαμάτας τῇ 25 Μαρτίου 1821 πρῶτον τῆς ἐλευθερίας».

ΎΔΡΑ, ΣΠΈΤΣΕΣ, ΨΑΡΆ Η προκήρυξη των τριών νήσων Ύδρας, Σπετσών και Ψαρών έφερε την επιγραφή «Προκήρυγμα Ἐθνικόν» και ανέφερε: «Γενναῖοι ἀδελφοί, φιλελεύθεροι Ἕλληνες, ἔφθασε τὸ τέλος τῶν ἀναστεναγμῶν σας διὰ τὰς ἀδικίας, τὰς ὕβρεις, τὰς ἀτιμίας καὶ τὰ ἄλλα ἄπειρα κακὰ ὅπου ἐπάσχετε. Εὐσεβεῖς ἀπόγονοι ἀνδρειοτάτων προγόνων, κάτοικοι τῶν νήσων καὶ τῆς ξηρᾶς, ὅσοι μένετε ἀκόμη εἰς τὸν τουρκικὸν ζυγόν, σηκωθῆτε, πιάσετε τὰ ὅπλα διὰ τὴν κοινὴν ἐλευθερίαν· ὅσοι ἔχετε καράβια, μικρὰ καὶ μεγάλα, ἁρματώσετέ τα καὶ ἑνωθῆτε μὲ τὸν ἑλληνικὸν στόλον, ὅπου συγκροτεῖται ἀπὸ τὰς ναυτικὰς δυνάμεις τῶν Ὑδραιωτῶν, Σπετσιωτῶν καὶ Ψαριανῶν, καὶ σᾶς ὑπόσχεται τὴν ἐλευθερίαν ὅλου τοῦ Ἀρχιπελάγους. Μὴ δειλιάσετε, ἀπόγονοι τοῦ Μιλτιάδου καὶ Θεμιστοκλέους... Ὁ πόλεμος γίνεται διὰ τὴν πίστιν καὶ τὴν πατρίδα. Σηκωθῆτε ἐξ ὅλης ψυχῆς καὶ καρδίας· πιάσετε τὰ ὅπλα καὶ κατακόψετε τοὺς τυράννους, διὰ νὰ λάβητε τὴν ἐλευθερίαν ὁποὺ ὅλοι κοινῶς ἐπιθυμοῦμεν».

ΜΕΣΟΛΌΓΓΙ

Η προκήρυη της «Δυτικής Χέρσου Ελλάδος», γραμμένη «Ἐν ἔτει χιλιοστῷ οκτακοσιοστῷ εικοστῷ πρώτῳ: τῇ Τετάρτῃ τοῦ μηνός Νοεμβρίου, ἐν Μεσολογγίῳ» αναφέρει: «Ἡ παντελής ἀπελπισία, ἀποτέλεσμα τοῦ σκληροτάτου ζυγοῦ τῆς ὀθωμανικῆς τυραννίας, ἔβαλεν εἰς τάς χεῖρας τῶν Ἑλλήνων τά ὅπλα· ᾐσθάνθησαν ὅτι δέν ἠμποροῦσαν πλέον νά ζήσουν εἰς τήν πατρίδα των, ἀλλ’ ἤ αὐτήν ἔπρεπε ν’ ἀφήσουν, ἤ ὑπό τήν μάστιγαν τῆς τυραννίας καί τόν ζόφον τῶν δεσμωτηρίων ν’ ἀποθάνουν, μή δυνάμενοι νά ἐκπληρώσουν τα ὑπέρ τήν δύναμίν των ζητήματα των τυράννων των, ἤ μέ μέρος τοῦ αἵματός των νά ἐξαγοράσουν ἐκεῖνο τῶν ἐπιλοίπων ἀδελφῶν των, τῶν γυναικῶν καί τέκνων των. Ἀπεφάσισαν τό τρίτον καί ἔλαβον τά όπλα…»

Πάνω: Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης Έκδοση A. Friedel (1830). Κάτω: Προκηρύξεις του Αγώνα

1821

2021

ΚΡΉΤΗ Και οι Κρήτες, οι κάτοικοι της μεγαλονήσου, δεν υστέρησαν να δώσουν το δικό τους ηχηρό «παρών» με την επαναστατική προκήρυξή τους: «Ἐν ὀνόματι τῆς τρισυποστάτου θεότητος Οἱ κάτοικοι τῆς νήσου Κρήτης, πλήρεις ἀπό ὑψηλόν καί εὐγενές τῆς ἐλευθερίας αἴσθημα ἔλαβον κατά τῆς ὀθωμανικῆς τυραννίας τά ὅπλα περί τήν 14ην τοῦ μηνός Ἰουνίου ἐν ἔτει 1821. Πειθόμενοι εἰς τήν ἱεράν φωνήν τῆς πατρίδος, καί ἀποσείσαντες ἐν μέρει τόν φρικώδη τοῦτον ζυγόν, συνῆλθον οἱ νόμιμοι Παραστάται τῶν διαφόρων ἐπαρχιῶν κατά τήν σεβαστήν τῆς Ὑπερτάτης Διοικήσεως πρόσκλησιν, καί καλῶς σκεφθέντες ἐπεξεργάσθησαν τόν ἑπόμενον ὀργανισμόν, σύμφωνον μέ τό πνεῦμα καί τάς παραδεχθείσας ἀρχάς τοῦ Γενικοῦ συστήματος τῆς Ἑλλάδος, τοῦ ὁποίου κηρύττουσι τήν ἄθικτον καί ἀκριβῆ διατήρησιν. Ἐν Ἀρμένοις, τῇ 20ῇ Μαΐου 1822, Β’ ἔτος ἀνεξαρτησίας».

Ο Αλέξανδρος Υψηλάντης υψώνει τη σημαία μαζί με επαναστατημένους Έλληνες στην κεντρική πλατεία του Ιασίου. Φανταστική αναπαράσταση V. Kaltzer

Γεμάτες από αγνό πατριωτισμό και υψηλές ιδέες, οι προκηρύξεις του Αγώνα δεν ήταν κενές λέξεις. Έβγαιναν από τα μύχια της ψυχής του κάθε Έλληνα που ριχνόταν στη μάχη αποφασισμένος να ελευθερωθεί ή να πεθάνει. Τις αποστήθιζαν τα παλικάρια ως Ευαγγέλια. Αποστέλλονταν στην Ευρώπη, μεταφράζονταν σε όλες τις γλώσσες του κόσμου, μετατρέπονταν σε αντικείμενο θαυμασμού όλων των λαών. Τροφοδότησαν τον φιλελληνισμό και προσέφεραν στους μαχητές της ελευθερίας το σύνθημα: «Μάχου υπέρ Πίστεως και Πατρίδος»!

1821

ΛΕΥΚΩΜΑ ΕΣΤΙΑ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ SALONI 46X30 2021.indd 1

2021

1821

2021

20/4/2021 2:52:13 μμ

1821

2021

ΤΙ ΈΓΡΑΦΕ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΈΣ ΚΙΝΉΣΕΙΣ ΣΤΟ ΙΆΣΙΟ ΑΝΏΝΥΜΟΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΟΔΌΤΗΣ ΣΤΙΣ ΑΥΣΤΡΙΑΚΈΣ ΑΡΧΈΣ

π 56

Παρουσιάζει μεγάλο ενδιαφέρον η διακίνηση των πληροφοριών πριν, κατά και μετά την Ελληνική Επανάσταση, λαμβάνοντας υπόψη βεβαίως τις συνθήκες της εποχής, το γεγονός ότι μόνο προφορικά ή γραπτά μπορούσε να διακινηθεί μία πληροφορία, η οποία για να φτάσει από το ένα μέρος στο άλλο έπρεπε κάποιος να διανύσει αυτή την απόσταση. Τις κινήσεις των Ελλήνων παρακολουθούσαν στενά οι ξένες δυνάμεις, οι οποίες διέθεταν πληροφοριοδότες σε όλες τις πόλεις των Βαλκανίων. Ρουφιάνοι, όπως τους αποκαλούσε ο λαός, οι οποίοι με διάφορα ανταλλάγματα κατέδιδαν ακόμη και φίλους ή γνωστούς, διατηρώντας επαφή με τις υπηρεσίες των κρατών που υπηρετούσαν.

ΑΥΣΤΡΙΑΚΆ ΑΡΧΕΊΑ Ίσως ένα από τα σημαντικότερα δίκτυα διέθετε η Αυστρία, η οποία ως γνωστόν ήταν τότε αυτοκρατορία με κρατική οντότητα, που είχε σχηματιστεί γύρω από ένα τμήμα της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Είχε λοιπόν κάθε λόγο, ως ηγέτιδα δύναμη, να ενδιαφέρεται και να ανησυχεί για τις ισορροπίες και τις συμμαχίες της. Ισχυρό ήταν το δίκτυο πληροφοριοδοτών που διέθετε εν γένει στη Μολδαβία και ιδιαίτερα για τις ελληνικές υποθέσεις στο Ιάσιο. Την πόλη που είχε επιλέξει ως ορμητήριό του ο Αλέξανδρος Υψηλάντης, συγκεντρώνοντας γύρω του σημαντικές δυνάμεις. Πλούσιο υλικό από τα αυστριακά αρχεία εντόπισε, αντέγραψε, μελέτησε και μας παρέδωσε στα ελληνικά ο αείμνηστος δεινός ιστοριοδίφης Γεώργιος Λάιος. Γράφει, λοιπόν, πως ένας έμπιστος πληροφοριοδότης, του οποίου το όνομα δεν διασώθηκε, ενημέρωνε γραπτά τις αυστριακές Αρχές στις 12 Μαρτίου 1821. Ανέφερε όσα κυκλοφορούσαν για τη μυστική οργάνωση της Φιλικής Εταιρείας και τόνιζε το λυσσαλέο και μέχρι αλληλοεξόντωσης μίσος μεταξύ Τούρκων και Ελλήνων.

1821

2021

Ιωάννης Καρατζάς

1821

Αλέξανδρος Υψηλάντης (1792-1828)

2021

1821

2021

ΟΙ ΕΚΛΕΚΤΟΊ Έγραφε χαρακτηριστικά ο πληροφοριοδότης: «Αυτές οι αδελφότητες εχάλκευαν το σχέδιο αυτό στο εσωτερικό και το εξωτερικό σαν τις εταιρείες των Μασόνων κάτω από τρομερούς όρκους, όπου εσυζητήθηκε, οργανώθηκε και αποφασίστηκε, πως πρέπει να δράσουν. Οι εκλεκτοί και αρχηγοί του Έθνους σε όλες τις κοινότητες και πόλεις, σε όλες τις πρωτεύουσες των επαρχιών Θεσσαλίας, Μακεδονίας, Σερβίας, Αλβανίας, Βουλγαρίας, Ρούμελης, των νήσων του Αιγαίου, καθώς και οι ποιμένες της Εκκλησίας είναι εν συνεννοήσει»! Σημείωνε πως οι αρχηγοί των στρατευμάτων δεν ήταν γνωστοί και αυτός που παρουσιαζόταν ως γενικός αντιπρόσωπος ήταν ο γιος του Κωνσταντίνου Υψηλάντη, δηλαδή ο Αλέξανδρος Υψηλάντης. Εύστοχα έγραφε ότι από πολλά χρόνια πρέπει να οργανωνόταν το σχέδιο από το ελληνικό έθνος, και με τέτοιον τρόπο οργανωμένο ώστε να αποτινάξει τον τουρκικό ζυγό και να αποκαταστήσει το δικό του κράτος, το κράτος των προγόνων του. Προσθέτοντας ότι στις προθέσεις των Ελλήνων ήταν να εξαφανίσουν εντελώς το τουρκικό κράτος!

ΤΟ… ΌΓΔΟΟ ΘΑΎΜΑ Επίσης, δεν παρέλειπε να περιγράψει τον αλλόφρονα ενθουσιασμό μερικών Ελλήνων, αναφέροντας και ένα απίστευτο περιστατικό. Έγραφε πως ένας Έλληνας είχε σκοτώσει τη γυναίκα του, διότι με τα κλάματά της προσπαθούσε να τον αποτρέψει από την επιθυμία του να πάει να πολεμήσει! Με την αναφορά του αυτή ήθελε να δείξει τον ενθουσιασμό που επικρατούσε, πως πολλοί έδιναν ακόμη και ολόκληρη την περιουσία τους για τον επικείμενο Αγώνα. Σύμφωνα πάντα με τον ίδιο πληροφοριοδότη, από τους ξένους γίνονταν δεκτοί ως συμπολεμιστές Πολωνοί, Ούγγροι και άνδρες οποιασδήποτε άλλης εθνικότητας, πλην Γερμανών (=Αυστριακών), διότι δεν είχαν «ηρωικό θάρρος», δηλαδή δεν τους εμπιστεύονταν. Και συνεχίζει ο πληροφοριοδότης: «Το να μπορέσουν οι Έλληνες έτσι κεραυνοβόλα να ρίξουν κάτω έναν τέτοιο κολοσσό, αυτό πια θα ήταν το όγδοο θαύμα του κόσμου που θα επισκίαζε τα άλλα επτά! Αλλά και αν υποτεθεί ότι πρόκειται να συμβεί ένα τέτοιο πράγμα τότε μερικές άλλες δυνάμεις –αναφέροντας την Αγγλία– δεν θα μείνουν απαθείς. Θα βοηθήσουν την Τουρκία για να μην διακινδυνεύσει η ισορροπία». Επίσης, στο ίδιο έγγραφο περιγράφονται οι τρεις ελληνικές σημαίες που ευλογήθηκαν στο Ιάσιο.

ΟΙ ΣΗΜΑΊΕΣ Είναι ενδιαφέρον το απόσπασμα που μας προσέφερε μεταφρασμένο ο Γ. Λάιος: «Η κονκάρδα τους είναι άσπρη, κόκκινη και μαύρη. Οι αρχηγοί φορούν σήμα νεκροκεφαλής, όπως οι Πρώσσοι ουσάροι του Φρειδερίκου, πράγμα που σημαίνει ότι “πίσω δεν υπάρχει” και είναι αποφασισμένοι να μην κάνουν καμμιά υποχώρηση, όπως εκείνοι. Χτες (:δηλ. 11 Μαρτίου 1821) ευλογήθηκαν οι τρεις σημαίες, όπου όλοι ωρκίστηκαν με γυμνά σπαθιά, ύστερα από την θεία λειτουργία και έγινε μια προσφώνηση, πού όλος ο κόσμος αναλύθηκε σέ δάκρυα. »Ο ενθουσιασμός είναι απερίγραπτος. Η πρώτη σημαία είναι τρίχρωμη και στη μια μεριά έχει ένα

Ομοίωμα της τρίχρωμης σημαίας με τον σταυρό και τον φοίνικα, την οποία ύψωσε ο Αλέξανδρος Υψηλάντης στο Ιάσι (Φεβρουάριος 1821). Από τις συλλογές του Εθνικού Ιστορικού Μουσείου

1821

2021

σταυρό με την επιγραφή “Εν τούτω νίκα! Ζήτω η Ελευθερία!”, εις δε την άλλη τον αναγεννώμενο φοίνικα εκ της τέφρας του. Η δεύτερη σημαία έχει στη μια μεριά τον Αϊ-Γιώργη και στην άλλη την Ανάσταση. Η Τρίτη είναι επίσης τρίχρωμη, άλλα δεν μπόρεσα να ιδώ τι είχε απάνω». Από την τελευταία αυτή αναφορά, αποκαλύπτει πως ο πληροφοριοδότης παρακολουθούσε στενά τις κινήσεις των Ελλήνων. Περί του αγιασμού της σημαίας έχει γράψει, ως γνωστόν, και ο Ιωάννης Φιλήμων στην «Ιστορία» του.

Η… ΒΆΠΤΙΣΗ ΤΟΥ ΑΛΉ ΠΑΣΆ! Επίσης, από το κείμενο του άγνωστου πληροφοριοδότη, ο οποίος δεν διέκειτο ευνοϊκά στις ελληνικές κινήσεις, προκύπτει ότι ήδη η εξέγερση είχε προκαλέσει τους δικούς της θρύλους μέσω των διαδόσεων που κυκλοφορούσαν από στόμα σε στόμα και εντέλει μέσω των διάφορων πρακτόρων έφταναν στα κέντρα των αποφάσεων. Όπως, εν προκειμένω, ο πληροφοριοδότης αυτός μετέδιδε γραπτώς πως ο Αλή πασάς είχε αλλαξοπιστήσει. « Έδωκε το χέρι και, καθώς λένε, βαφτίστηκε και πήρε το όνομα Αλέξανδρος ή Κωνσταντίνος»! Το γεγονός τον προβλημάτιζε, δεδομένου ότι ο Αλή πασάς είχε περιουσία που ανερχόταν σε περισσότερα από πεντακόσια εκατομμύρια και δεν φαινόταν να έχει πολλή ζωή, οπότε το χρήμα του θα περιερχόταν σε χέρια ελληνικά. Αυτά πληροφορούνταν και οι Τούρκοι και απειλούσαν ότι θα αντιδράσουν σε τέτοιο βαθμό «ώστε δεν θα λυπηθούν ούτε το παιδί στην κοιλιά της μάννας του».

ΙΩΆΝΝΗΣ (ΓΙΆΓΚΟΣ) ΚΑΡΑΤΖΆΣ

Ο Νικολάκης Μητρόπουλος υψώνει τη σημαία στα Σάλωνα (1821). Από την έκδοση του Louis Dupré

Ένα ακόμη θέμα για το οποίο ενημέρωνε τις Αρχές ο πληροφοριοδότης ήταν η συμμετοχή του Γιάγκου (Ιωάννη) Γ. Καρατζά (17541844) στις εξελίξεις. Επρόκειτο για τον γιο του γιατρού του σουλτάνου, Γεωργίου Καρατζά, ο οποίος διετέλεσε ηγεμόνας της Βλαχίας από το 1812 έως το 1818, αλλά περιήλθε σε δυσμένεια και εγκατέλειψε το Βουκουρέστι. Φοβούμενος για τη ζωή του και τη ζωή των μελών της οικογένειάς του, κατέφυγε πρώτα στη Γενεύη και στη συνέχεια στην Πίζα της Ιταλίας. Τα σωζόμενα τεκμήρια όμως αποκαλύπτουν πως ο ρόλος που διαδραμάτισε εντέλει ο πρώην ηγεμόνας δεν ήταν ιδιαίτερα θετικός για την εξέλιξη των επαναστατικών θεμάτων, όπως τουλάχιστον παρουσίασε τα πράγματα στην «Ιστορία» του ο Ιωάννης Φιλήμων. Ενώ στην αρχή ήταν πράγματι ένθερμος υποστηρικτής, στη συνέχεια πίστεψε πως η εξέγερση ήταν μικρότερου μεγέθους και τήρησε επιφυλακτική στάση. Ο ίδιος δεν υπήρξε μέλος της Φιλικής Εταιρείας όπως ο γιος του, Κωνσταντίνος Καρατζάς, ο οποίος χωρίς να ρωτήσει τον πατέρα του κατέβηκε στην Ελλάδα και συμμετείχε στον Αγώνα. Η στάση του Ι. Γ. Καρατζά, οι σχέσεις με τον γιο του, η δράση του στην Πίζα και η γενικότερη στάση του θα μας απασχολήσουν σε ιδιαίτερο σημείωμα, διότι τα τεκμήρια ανατρέπουν όσα γνωρίζουμε έως τώρα. Ως γνωστόν, ο ηγεμόνας Ι. Γ. Καρατζάς ήρθε το 1830 στην Αθήνα, όπου και απεβίωσε το 1844 σε ηλικία 90 ετών.

1821

2021

Eπενδύουμε στην Ελλάδα. Επενδύουμε στο Mέλλον. Στον Όμιλο ΓΕΚ ΤΕΡΝΑ εδώ και μισό αιώνα εργαζόμαστε με όλη μας την ενέργεια, δημιουργούμε, καινοτομούμε, θέτουμε τα πιο γερά θεμέλια για να οικοδομήσουμε την Ελλάδα του μέλλοντος. Αποτελούμε έναν από τους πιο στιβαρούς πυλώνες ανάπτυξης της χώρας. Και σήμερα, που ο τόπος το χρειάζεται ακόμα περισσότερο, συνεχίζουμε να παίζουμε ηγετικό ρόλο στην πορεία του προς ένα καλύτερο μέλλον. Υλοποιούμε έργα και επενδύσεις αξίας 5 δισ. ευρώ στους τομείς της καθαρής ενέργειας, των υποδομών και των παραχωρήσεων. Δημιουργούμε 20.000 νέες θέσεις εργασίας στα επόμενα πέντε χρόνια. Προστατεύουμε το περιβάλλον. Προσφέρουμε στις τοπικές κοινωνίες.

www.gekterna.com

1821

Γιώργος Παπανικολάου Δήμαρχος Γλυφάδας

2021

«200 χρόνια μετά, βάζουμε τα δυνατά μας. Κάνουμε κατάθεση ψυχής για να γιορτάσουμε την ιστορική μας επέτειο όσο πιο λαμπρά και τιμητικά γίνεται, μέσα στις συνθήκες που δημιουργεί η πανδημία. Με τη μεγαλύτερη σημαία από ποτέ στον Υμηττό, με τις ειδικές προβολές με ιστορικά μηνύματα στο βουνό μας τα βράδια, με τους έφιππους με τις στολές οπλαρχηγών στις γειτονιές, με τα λάβαρα της Ελληνικής Επανάστασης του 1821 σε κομβικά σημεία της πόλης, με τα σημαιοστολισμένα ιστιοφόρα μας, με όλους τους δυνατούς τρόπους. Συνεχίζουμε με δράσεις μνήμης και τιμής για όλο το επετειακό έτος. Είμαστε περήφανοι για το παρελθόν και την ιστορία μας, χτίζουμε ένα ελπιδοφόρο μέλλον».

ΔΗΜΟΣ ΓΛΥΦΑΔΑΣ

ΕΠΕΤΕΙΑΚΈΣ ΔΡΆΣΕΙΣ ΜΕ ΣΕΒΑΣΜΌ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΊΑ ΜΑΣ

θνική υπερηφάνεια, πρωτοτυπία, σεβασμός στην παράδοση και πιστή τήρηση των μέτρων προστασίας της δημόσιας υγείας. Μέσα στις πρωτόγνωρες συνθήκες που επικρατούν φέτος, η Γλυφάδα τίμησε με μεγαλοπρέπεια την ιστορική επέτειο των 200 χρόνων από την έναρξη του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα των Ελλήνων, επέτειο που έδωσε την ευκαιρία αναστοχασμού για τους δύο αιώνες που έχουν περάσει από τότε που άναψε η σπίθα της λευτεριάς. Με μεράκι, με πολλή αγάπη, με σεβασμό στην ιστορία μας, πραγματοποιήσαμε ήδη επετειακές δράσεις και συνεχίζουμε. Μια γιγαντιαία ελληνική σημαία τεσσάρων στρεμμάτων στον Υμηττό, τα λάβαρα της Ελληνικής Επανάστασης του 1821 σε κομβικά σημεία της πόλης, τα μηνύματα του Αγώνα αποτυπωμένα με λέιζερ πάνω στο βουνό, έφιπποι με τις σχολές οπλαρχηγών επί δύο μέρες σε όλες τις γειτονιές, τραγούδια με αναφορά στον αγώνα των Ελλήνων για τη λευτεριά να αντηχούν παντού, σημαιοστολισμένα ιστιοφόρα στη μαρίνα Γλυφάδας να παιανίζουν πατριωτικούς σκοπούς, ρίψη ναυτικών φωτοβολίδων να δημιουργεί ένα υπέροχο θέαμα, η Γλυφάδα γιόρτασε από τη θάλασσα μέχρι το βουνό, με εκδηλώσεις που θα μείνουν στην ιστορία. Η μεγαλύτερη ελληνική σημαία, 4.000 τετραγωνικών μέτρων, τοποθετήθηκε στο πιο ψηλό σημείο του Υμηττού, για να είναι ορατή από όλη τη νότια Αττική. Δίπλα της, πάνω στο βουνό, αποτυπώθηκαν με λέιζερ τα μηνύματα της Επανάστασης: Εθνική Παλιγγενεσία, Ενότητα, Ομόνοια, Ελευθερία, Ισότητα, Αδελφοσύνη, Ανεξαρτησία, Φιλοπατρία, Γενναιοψυχία, Θέλει Αρετήν και Τόλμην η Ελευθερία, 25η Μαρτίου 1821-2021, 200 χρόνια Ελευθερίας. H δράση με τα λέιζερ γέμισε υπερηφάνεια τους απανταχού

1821

2021

Αφιέρωμα για τα 200 χρόνια στον Δρόμο των Ποιητών Για τον σκοπό αυτόν αξιοποιήθηκε το μικρό κτίριο με τα μηχανήματα για τη λειτουργία του τραμ, που βρίσκεται στον πεζόδρομο της οδού Γρ. Λαμπράκη, στο εμπορικό κέντρο της Γλυφάδας. Ο εξωτερικός χώρος έχει «ντυθεί» με τα πρόσωπα και τους στίχους λογίων και ποιητών που ύμνησαν την Επανάσταση και τους αγώνες των Ελλήνων για την ελευθερία, όπως ο Ρήγας Φεραίος, ο Διονύσιος Σολωμός, ο Κωστής Παλαμάς, ο Ανδρέας Κάλβος και ο Άγγλος Φιλέλληνας Λόρδος Μπάιρον. Ο συγκεκριμένος χώρος θα αξιοποιηθεί για περιοδικές εκθέσεις, με πρώτη αυτήν που αφορά στη μεγάλη επέτειο των 200 χρόνων από την Επανάσταση του 1821.

Έλληνες, προκάλεσε ρίγη συγκίνησης, συμβάλλοντας στην εθνική ανάταση σε μια εποχή που όλοι το έχουμε ανάγκη. Η πόλη της Γλυφάδας και οι κάτοικοί της τίμησαν την Επανάσταση του 1821 και σκέπασαν τη μνήμη των αγωνιστών της με την ελληνική σημαία υψωμένη σε σπίτια, δημοτικά κτίρια, στις εισόδους της πόλης, στους πιο ψηλούς ιστούς. Την παραμονή της εθνικής επετείου 21, έφιπποι με την παραδοσιακή φουστανέλα και τα λάβαρα του Αγώνα από τη Μάνη και τα Καλάβρυτα ως την Ύδρα και το Σούλι κινήθηκαν στους δρόμους και τα στενά της πόλης, υπό τους ήχους τραγουδιών παραδοσιακών, έντεχνων και λαϊκών με αναφορά στον αγώνα των Ελλήνων για την ελευθερία. Με τη δράση αυτή ο Δήμος Γλυφάδας θέλησε, δεδομένων των ειδικών συνθηκών υπό τις οποίες εορτάστηκε η μεγάλη επέτειος, να φθάσει σε κάθε σπίτι και σε κάθε γωνιά της πόλης το μήνυμά της. Ο κόσμος βγήκε στα μπαλκόνια και όλοι έζησαν το εορταστικό κλίμα χωρίς να προκληθεί συνωστισμός. Ανήμερα της 25ης Μαρτίου η δράση επαναλήφθηκε σε άλλα σημεία της πόλης. Η πομπή των εφίππων, καθώς και νέων με παραδοσιακές φορεσιές από τις 13 περιφέρειες της χώρας αλλά και τον Πόντο και την Κύπρο, παράλληλα με την κατάθεση στεφάνων στο μνημείο της παραλίας και τον σημαιοστολισμό των ιστιοφόρων στη μαρίνα της Γλυφάδας, έδωσαν ιδιαίτερο τόνο στον εορτασμό. Οι διήμερες επετειακές εκδηλώσεις ολοκληρώθηκαν, αλλά οι αφιερωματικές δράσεις στην Ελληνική Επανάσταση του 1821 συνεχίζονται καθ’ όλη τη διάρκεια της χρονιάς –όπως το επιτρέπουν κάθε φορά οι συνθήκες– και προβάλλονται διαδικτυακά μέσω ιστοσελίδας που δημιούργησε ο Δήμος Γλυφάδας, υπό τον τίτλο «Ο δρόμος προς την ελευθερία 1821-2021, 200 χρόνια».

1821

2021

1821

2021

«Ο Αλέξανδρος Υψηλάντης διερχόμενος τον Προύθο». Πίνακας του Peter von Hess

Ο ΑΛΈΞΑΝΔΡΟΣ ΥΨΗΛΆΝΤΗΣ

ΚΑΙ Ο ΥΒΡΙΣΤΉΣ ΤΖΟΡΤΖ ΦΊΝΛΕΪ

Δεν έχουμε ακόμη ασχοληθεί, όσο θα έπρεπε, με την επίθεση που εξαπέλυσε ο σκωτικής καταγωγής Βρετανός υπήκοος Τζορτζ Φίνλεϊ στον εθνεγέρτη Αλέξανδρο Υψηλάντη. Μεταξύ άλλων, τον χαρακτήρισε υπερβολικά φιλόδοξο, άμετρα ματαιόδοξο, ακατάλληλο ηγέτη, δειλό στρατηγό, ανεπαρκή, απατεώνα και ψεύτη, φαύλο και ασύνετο. Υπερέβη ωστόσο κάθε όριο και μέτρο όταν αφήνοντας υπονοούμενα έγραφε πως «ο Υψηλάντης δεν είχε ούτε χέρι, ούτε κεφάλι, ούτε καρδιά, ικανά για να κατευθύνουν μια τολμηρή επιχείρηση». Ο Αλέξανδρος Υψηλάντης είχε χάσει το δεξί χέρι του στη μάχη της Δρέσδης το 1813. Το 1821, ως γνωστόν, σε ηλικία 29 ετών, σήκωσε με το χέρι που του είχε απομείνει το βάρος ενός ολόκληρου έθνους.

ΤΖΟΡΤΖ ΦΊΝΛΕΪ Ο Φίνλεϊ (George Finlay, 1799-1875) έζησε 47 ολόκληρα χρόνια μετά τον θάνατο του Υψηλάντη. Πρόλαβε να απολαύσει τους καρπούς των κόπων του στο ελεύθερο ελληνικό κράτος, κρίνοντας πρόσωπα και γεγονότα. Είναι γνωστή η προσφορά του στον Αγώνα, για την οποία ωστόσο αμείφθηκε πλουσιοπάροχα. Την ώρα που οι Έλληνες αγωνιστές λιμοκτονούσαν και ψωμοζητούσαν στους δρόμους των Αθηνών, ο Φίνλεϊ απολάμβανε τα αγαθά των στρατιωτικών βαθμών τα οποία του απένειμε η βαυαρική αντιβασιλεία, καθώς και πολλών τιμητικών διακρίσεων (Αργυρούς Σταυρός και Χρυσούς Σταυρός των Ιπποτών).

ΕΠΕΝΔΥΤΉΣ – ΜΕΓΑΛΟΤΣΙΦΛΙΚΆΣ Αφού επένδυσε λίαν επικερδώς στην αττική γη και μετατράπηκε σε επίδοξο μεγαλοτσιφλικά, παρουσίασε την παραδοξότητα που διέκρινε την υπόλοιπη ζωή του. Ο άνθρωπος που αφιερωνόταν στον αγώνα για την ανάπτυξη του ελληνικού έθνους γινόταν ο πλέον επίμονος επικριτής και δικαστής του.

1821

2021

Πάνω: Το μνημείο του Αλ. Υψηλάντη στο Πεδίο του Άρεως Δεξιά σελίδα: Τζορτζ Φίνλεϊ (1799-1875)

Παρομοίαζε την Ελλάδα με τις αγγλικές αποικίες και κατηγορούσε όλες τις ελληνικές κυβερνήσεις που ήταν εμπόδιο στα φιλόδοξα επιχειρηματικά του σχέδια. Δεν μπόρεσε ο εξαιρετικά φιλάργυρος Σκωτσέζος να κατανοήσει –στο ορθό μέτρο– τις ιδιορρυθμίες ενός μεσογειακού λαού που είχε επί τέσσερις αιώνες διαβιώσει υπό καθεστώς οθωμανικής κυριαρχίας. Εκμεταλλεύθηκε ευκαιρίες και γνωριμίες και προστατεύοντας τα συμφέροντά του ενέπλεξε συχνά τη βρετανική κυβέρνηση. Αρθρογραφούσε στον αγγλικό Τύπο, χρησιμοποιώντας διαρκώς αρνητικό λόγο για τη χώρα που τον φιλοξενούσε. Ο ρομαντικός πολεμιστής, στα γεράματά του, κατηγορούσε τους Έλληνες για τις κατακτητικές τους βλέψεις στην Κρήτη, οι οποίες, όπως έγραφε, δυσαρεστούσαν τις ευεργέτιδες δυνάμεις, ιδιαιτέρως δε την Αγγλία.

1821

2021

Η ΥΠΌΔΕΙΞΗ ΤΗΣ ΡΩΣΊΑΣ ΩΣ ΔΎΝΑΜΗΣ ΠΟΥ ΣΥΜΠΑΘΟΎΣΕ Ή ΘΑ ΣΤΉΡΙΖΕ ΤΟ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΌ ΚΊΝΗΜΑ ΣΑΦΏΣ ΑΠΟΣΚΟΠΟΎΣΕ ΣΤΟΝ ΞΕΣΗΚΩΜΌ ΤΩΝ ΛΑΏΝ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΕΠΊΔΕΙΞΗ ΙΣΧΎΟΣ

ΚΡΙΤΙΚΉ ΚΑΙ ΑΠΑΝΤΉΣΕΙΣ Αν αφαιρέσουμε τις ύβρεις, τις μικροψυχίες και τις λοιδορίες από τα κείμενά του για τον Υψηλάντη, διαπιστώνουμε πως τον κατηγορούσε ότι: α) χρονοτρίβησε στο Ιάσιο, β) στην προκήρυξή του ανέμειξε το όνομα της Ρωσίας και γ) οπισθοχώρησε και αποπειράθηκε να φύγει στο αυστριακό έδαφος. Οι απαντήσεις είναι μάλλον γνωστές. Η καθυστέρηση στο Ιάσιο οφειλόταν στην προσπάθεια που καταβαλλόταν προκειμένου να γίνει συνεννόηση με όσους βρίσκονταν στη Βλαχία πριν γίνει το μεγάλο βήμα. Η υπόδειξη της Ρωσίας ως δύναμης που συμπαθούσε ή θα στήριζε το επαναστατικό κίνημα σαφώς αποσκοπούσε στον ξεσηκωμό των λαών και στην επίδειξη ισχύος.

1821

2021

Τέλος, αποδεδειγμένα πλέον, ο Υψηλάντης αναγκάστηκε να κατευθυνθεί προς την Αυστρία διότι επιθυμούσε να καταλήξει στην Ελλάδα και να συνεχίσει τον αγώνα του. Δεν πολεμούσε για τη στρατιωτική τιμή του. Η στρατιωτική του φήμη ήταν εδραιωμένη. Η γενναιότητά του ήταν γνωστή. Δεν είχε την επιθυμία να την επιδείξει άκαιρα και να πέσει ένδοξα σε μία από τις μάχες, όπως πολύ σωστά έγραψε ο Επαμεινώνδας Κυριακίδης. Η εξόρμηση του Υψηλάντη, όπως και εκείνη του Ρήγα, ίσως έγινε πάρωρα, βιαστικά και επιπόλαια. Αλλά έτσι ξεσπούν οι επαναστάσεις. Δεν ακολουθούν τους διπλωματικούς τύπους και τα πρωτόκολλα.

ΤΟ ΚΑΘΉΚΟΝ Εξάλλου, προς αυτή την κατεύθυνση κινήθηκε και το σχέδιο της Φιλικής Εταιρείας, το οποίο ήταν σχέδιο όλου του έθνους και δεν αφορούσε κάποια γωνιά του. Αποφασίστηκε να εκραγεί η Επανάσταση από τον Βορρά και τη Μεσημβρία, από το Ταίναρο μέχρι τον Ίστρο. Ο Αλέξανδρος πήγε στη Βλαχία γιατί εκεί ήταν το δυσκολότερο μέρος της εξέγερσης. Να ξεσπάσει η Επανάσταση και στους μη ελληνικούς πληθυσμούς. Ο Υψηλάντης ήταν ο γενικός αρχηγός του ελληνικού έθνους και έτσι πρέπει να κρίνεται. Εάν παρέμενε στη Ρουμανία, θα έβαζε άκαιρα ταφόπλακα στο εγχείρημά του. Είχε καθήκον να κατέβει στην Ελλάδα, αλλιώς θα εκπλήρωνε το καθήκον ενός απλού αξιωματικού, θυσιάζοντας τα γενικότερα συμφέροντα.

ΥΨΗΛΆΝΤΗΣ Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο Φίνλεϊ πρόσφερε και υπηρεσίες στην Ελλάδα με το έργο του. Ωστόσο, ο ιστορικός Φίνλεϊ διαδέχθηκε τον επιχειρηματία Φίνλεϊ, ενώ ο τελευταίος είχε διαδεχθεί τον αγωνιστή της Ελληνικής Επανάστασης. Πέραν των όποιων προσωπικών λόγων μπορεί να κινούσαν την πένα του Φίνλεϊ, η βασική αιτία της εχθρότητας και των δυσμενών κρίσεων που εξέφρασε για τον Αλ. Υψηλάντη, τη Φιλική Εταιρεία και πρωταγωνιστές όπως ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, πρέπει να αναζητηθεί στη σταθερή προσήλωσή του στα στερεότυπα τα οποία έφερε από καταγωγής και στο μένος του εναντίον οποιασδήποτε κίνησης ή πολιτικής απέρρεε από τη Ρωσία. Ο πρίγκιπας Υψηλάντης εγκατέλειψε την άνετη ζωή του ανώτατου αξιωματικού της πανίσχυρης τσαρικής Ρωσίας, την προσωπική φιλία του αυτοκράτορα και τα κοσμικά σαλόνια της Ευρώπης για να ριχτεί στην επαναστατική περιπέτεια. Κατέληξε εγκάθειρκτος και υπό οδυνηρές συνθήκες, τον Ιανουάριο του 1828, σε απόμακρα δεσμωτήρια της αυστριακής επικράτειας. Το υλικό των αρχείων που έρχονται στο φως πιστοποιεί την προσήλωσή του στα επαναστατικά ιδεώδη αλλά και την πολεμική που αντιμετώπισε από τα προπύργια του άκρατου συντηρητισμού της εποχής του. Υπέστη την τύχη που επιφύλασσαν οι αυτοκρατορίες στον ηγέτη μιας επαναστατικής εταιρείας.

ΜΟΝΌΧΕΙΡ ΕΘΝΕΓΈΡΤΗΣ Σπάνια απεικόνιση του Αλ. Υψηλάντη από γερμανική έκδοση

Η σημαντική αυτή σελίδα της ιστορίας μας τώρα ανοίγει. Ας παραμείνουμε στα λόγια του Γάλλου ευγενούς Αύγουστου Λαγκάρντ, ο οποίος το 1843, όταν ο Φίνλεϊ έγραφε την ιστορία του, ζητούσε την ιστορική αναγνώριση του Αλέξανδρου Υψηλάντη. Έγραφε πως «προσπάθησαν νά ἀμαυρώσουν τή δόξα του. Ἡ ἡμέρα ὅμως τῆς δικαιώσεως καί τῆς πλήρους ἀναγνωρίσεως τοῦ Ὑψηλάντου δέν ἠμπορεῖ νά εὑρίσκεται μακράν» και προφανώς καθιστούσε τους Έλληνες υπεύθυνους για την προστασία της μνήμης του μονόχειρα εθνεγέρτη τους.

1821

2021

1821

2021

Η ΠΡΏΤΗ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΉ ΤΗΣ ΣΜΎΡΝΗΣ ΚΑΤΆ ΤΟ 1821

η 70

Η μεγάλη συμφορά που έπληξε την κοσμοπολίτισσα Σμύρνη το 1922 κάλυψε με το βάρος και το μέγεθός της την προηγούμενη συμφορά, εκείνη που την είχε βρει περίπου έναν αιώνα νωρίτερα, κατά τη μεγάλη Εθνεγερσία του 1821. Όταν μετά την πυρπόληση των Κυδωνιών η ίδια τύχη περίμενε και την πρωτεύουσα της Ιωνίας. Γύρω από τη Σμύρνη είχε στρατοπεδεύσει άτακτος στρατός βασιβουζούκων για να αποτρέψει τυχόν μετάδοση της Επανάστασης και στη Μικρά Ασία. Όσο παρέμειναν εκεί, οι δήθεν αυτοί φρουροί περιέτρεχαν τα χωριά και λεηλατούσαν, ατίμαζαν τις γυναίκες, έσφαζαν και προκαλούσαν τον τρόμο. Οι φτωχοί χωρικοί περιήλθαν σε κατάσταση απελπισίας. Δεν υπάρχει αμφιβολία πως οι Έλληνες της Ιωνίας έσπευσαν στο κάλεσμα του Αγώνα, συμμετέχοντας στη μεγάλη Εθνεγερσία. Ατελείωτοι είναι οι κατάλογοι και συγκινητικές οι ιστορίες που περιγράφουν την υλική και ηθική αρωγή τους στον μεγάλο αγώνα του Έθνους.

1821

2021

Πάνω: Άποψη του λιμανιού και της πόλης. Λιθογραφία εποχής. Kάτω: Νικήτας Σταματελόπουλος (λαϊκή λιθογραφία)

1821

2021

Η ΨΥΧΟΛΟΓΊΑ ΤΩΝ ΤΟΎΡΚΩΝ Ο ιστορικός Κ. Παπαρρηγόπουλος έδωσε αρκετά στοιχεία αυτής της προσφοράς. Δεν έχουν όμως αποτυπωθεί με ακρίβεια όλα όσα συνέβησαν από τη Σμύρνη μέχρι την Καισάρεια και από το Ικόνιο έως την Τραπεζούντα εκείνη την περίοδο. Οι σφαγές των αμάχων, οι λεηλασίες, οι δηώσεις, οι βιασμοί και οι καταστροφές ολόκληρων πόλεων και επαρχιών. Σημαντικά ψήγματα αυτής της ιστορικής πραγματικότητας διέσωσε ο Θεόδωρος Βελλιανίτης χρησιμοποιώντας μαρτυρίες Ελλήνων και ξένων περιηγητών που ήταν αυτόπτες. Μέσα στη Σμύρνη ο Χασάν πασάς προσπαθούσε να κρατήσει την τάξη, αλλά οι χριστιανοί που γνώριζαν την τουρκική φάρα είχαν καταληφθεί από τρόμο. Αιώνες ιστορίας επιτρέπουν να φτιαχτεί ένα τεκμηριωμένο ψυχογράφημα για την εσωτερική δομή του γειτονικού λαού. Οι Τούρκοι μεταβάλλονται σε άγρια θηρία όταν αισθανθούν τη δύναμη με το μέρος τους. Σφάζουν τους αλλόδοξους ευεργέτες τους σαν τους χειρότερους εχθρούς τους. Συνήθως οι όχλοι λειτουργούν κάτω από εντολές και με την ανοχή ανωτέρων τους.

ΆΓΡΙΑ ΣΤΊΦΗ

Πάνω: Χασάν πασάς. Από έκδοση του 1822. Kάτω: Μέλος του άτακτου στρατιωτικού σώματος της Σμύρνης. Lachaise, 1821

Οπότε ερμηνεύεται το γεγονός πως αχθοφόροι μετατράπηκαν επανειλημμένως τους δύο τελευταίους αιώνες σε δήμιους εκείνων με τους οποίους συνεργάζονταν την προηγουμένη. Γι’ αυτό οι εύποροι χριστιανοί έφυγαν από την πόλη, ενώ δεν ήταν ασφαλείς και οι Ευρωπαίοι λόγω της υπεροψίας και της ωμότητας των μουσουλμάνων. Στις 27 Μαΐου 1821, παρά τις διαβεβαιώσεις του Χασάν πασά, στίφη άγριου και οπλισμένου όχλου όρμησαν στη Σμύρνη, παρά τις διαμαρτυρίες των ξένων προξένων και πρεσβευτών. Η Πύλη, κατά την προσφιλή της τακτική, καθησύχαζε τους ξένους διπλωμάτες, επαναλαμβάνοντας τη συνήθη ιστορία των ευρωπαϊκών διαμαρτυριών και των τουρκικών εμπαιγμών. Είχε φτάσει ο Ιούλιος 1821 όταν περίεργες διαδόσεις περί πολέμου μεταξύ Ρωσίας και Τουρκίας πλημμύρισαν την πόλη. Η διασπορά της ψευδούς είδησης έγινε για να δοθεί αφορμή και να δικαιολογηθούν οι διαρπαγές των χριστιανικών περιουσιών. Πολλοί Ρώσοι πρόλαβαν να φύγουν και οι χιλιάδες των δυστυχισμένων χριστιανών έτρεχαν να σωθούν στο γαλλικό προξενείο. Ζητούσαν προστασία εν ονόματι του Χριστού.

ΟΙ ΤΟΎΡΚΟΙ ΜΕΤΑΒΆΛΛΟΝΤΑΙ ΣΕ ΆΓΡΙΑ ΘΗΡΊΑ ΌΤΑΝ ΑΙΣΘΑΝΘΟΎΝ ΤΗ ΔΎΝΑΜΗ ΜΕ ΤΟ ΜΈΡΟΣ ΤΟΥΣ. ΣΦΆΖΟΥΝ ΤΟΥΣ ΑΛΛΌΔΟΞΟΥΣ ΕΥΕΡΓΈΤΕΣ ΤΟΥΣ ΣΑΝ ΤΟΥΣ ΧΕΙΡΌΤΕΡΟΥΣ ΕΧΘΡΟΎΣ ΤΟΥΣ

ΤΟ «ΣΎΝΘΗΜΑ» Αλλά το σύνθημα για τις σφαγές και τις λεηλασίες δόθηκε με τις ειδήσεις για πυρπόληση τουρκικής φρεγάτας από τον Παπανικολή και την αποτέφρωση των Κυδωνιών. Ο τουρκικός όχλος λεηλάτησε τα πάντα, ενώ ένοπλοι Ευρωπαίοι προσπαθούσαν να συγκρατήσουν τα στίφη που έσφαζαν κάθε χριστιανό που έβλεπαν μπροστά τους βάφοντας τα καλντερίμια και γεμίζοντας τους δρόμους με πτώματα. Οι γυναίκες ατιμάζονταν, και τα κορίτσια διαρπάζονταν. Ακολούθησε η σειρά του γαλλικού προξενείου, όπου ο πρόξενος Δαυίδ έδειξε αξιοθαύμαστη αυταπάρνηση. Με τους λίγους ανθρώπους του και κρατώντας το σπαθί στο χέρι αμυνόταν της ζωής των προσφύγων. Τότε ο μαινόμενος τουρκικός όχλος αποφάσισε γενική σφαγή των χριστιανών. Ζήτησαν την έγκριση του μουλά, ο οποίος όμως αρνήθηκε για να σφαχτεί αμέσως.

ΣΦΑΓΈΣ Το πρωί της 5ης Ιουλίου 1821 τα θηρία στράφηκαν στα ρωσικά πλοία που βρίσκονταν στο λιμάνι και έσφαξαν τους Έλληνες που είχαν καταφύγει εκεί για να σωθούν. Το ίδιο συνέβη και στα υπόλοιπα ευρωπαϊκά πλοία όπου κατέφυγαν οι Έλληνες πληρώνοντας αδρά. Τους έσφαξαν χωρίς βεβαίως να σεβαστούν τα πληρώματα και τους πλοιάρχους τους. Μια μαρτυρία είναι συγκλονιστική. Ένας από τους πλοιάρχους, ο οποίος είχε δεχθεί να μεταφέρει 250 Έλληνες σε γαλλικό πολεμικό πλοίο, παρέμεινε όλη τη νύχτα στο λιμάνι επιθυμώντας να αυξήσει τους επιβάτες σε 300,

1821

2021

Πάνω: Άποψη της Σμύρνης από έκδοση του 1752. Kάτω: Χασάν πασάς. Από έκδοση του 1822

για να κερδίσει περισσότερα. Αλλά το πρωί τούς πλεύρισε τουρκικό σκάφος και οι βάρβαροι κατέσφαξαν τους επιβάτες, το πλήρωμα και τον πλοίαρχο, στον οποίο μάλιστα τοποθέτησαν ένα τσιμπούκι στο στόμα για να κοροϊδέψουν τους Ευρωπαίους.

«ΙΏΝΙΟΣ ΦΆΛΑΓΞ» Οι λεηλασίες και οι σφαγές στη Σμύρνη συνεχίστηκαν επί ημέρες. Οι πρεσβευτές των μεγάλων δυνάμεων συνέχισαν να διαμαρτύρονται και να απευθύνουν νότες στην Πύλη. Η τελευταία χειριζόταν το θέμα με τη γνωστή απάθεια. Διαβεβαίωνε πως πλήρης τάξη επικρατούσε στη Σμύρνη και συνιστούσε στις δυνάμεις να μην πιστεύουν τους ανόητους προξένους τους. «Ἐπί δύο περίπου ἔτη, οἱ Τοῦρκοι προέπεμπον εἰς τον Ἅδην καθ’ ἑκάστην δεκάδες Ἑλλήνων», έγραψε ο Φιλήμων στην «Ιστορία» του, προλέγοντας ουσιαστικά την πολιτική που έμελλαν να ακολουθήσουν οι Τούρκοι για να απαλλάξουν τα εδάφη τους από τους «ενοχλητικούς» πληθυσμούς. Αξιοσημείωτη πάντως ήταν η συμβολή και των Μικρασιατών στην Εθνεγερσία του 1821, όπως συνέβη με τους απανταχού Έλληνες. Ακόμη περισσότερο αφού υπήρχαν μυημένοι στη Φιλική Εταιρεία άνδρες, όχι μόνο από τη Σμύρνη, αλλά και άλλα κέντρα, όπως οι Κυδωνιές και η Μάκρη. Ίσως η πιο ρομαντική και πολύτιμη προσφορά τους να εκπροσωπείται από την περίφημη «Ιώνιο Φάλαγγα», στρατιωτικό σώμα που αποτέλεσαν κυρίως Μικρασιάτες και τέθηκε υπό την αρχηγία του Νικηταρά (Σταματελόπουλου). Τα μέλη της διακρίθηκαν για τη μαχητικότητα και την αυτοθυσία τους. Η «Ιώνιος Φάλαγξ» συμμετείχε σε πλήθος μαχών (Δόμβραινα, Αράχωβα, Δίστομο, Ακρόπολη κ.ά.).

1821

2021

ΔΉΜΟΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΊΚΗΣ:

ιακόσια χρόνια συμπληρώνονται από την Επανάσταση του ελληνικού έθνους το 1821. Ένα καταλυτικό γεγονός που σφράγισε τη νεότερη ιστορία και αποτελεί την αφετηρία της δημιουργίας του ελληνικού κράτους. Ηρωικές μάχες όπου πολλοί πολέμησαν και πέθαναν για το απόλυτο ιδανικό «Ελευθερία ή θάνατος», ο ξεσηκωμός των υπόδουλων Ελλήνων εναντίον της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και οι θρυλικές μορφές του Αγώνα συνέβαλαν καταλυτικά στη θεμελίωση του νεοελληνικού κράτους. Η Ελληνική Επανάσταση είναι ένα σπουδαίο γεγονός όχι μόνο με ελληνικούς, αλλά και με ευρωπαϊκούς όρους, γιατί ήταν το πρώτο φιλελεύθερο-εθνικό κίνημα που πέτυχε στην Ευρώπη και άρχισε να τα αλλάζει όλα. Δημιούργησε το πρώτο ανεξάρτητο εθνικό κράτος στη Νοτιοανατολική Ευρώπη, μακριά από το μοντέλο των αυτοκρατοριών του 18ου αιώνα και αναδιαμόρφωσε τις γεωπολιτικές ισορροπίες στην Ανατολική Μεσόγειο. Είναι ένα γεγονός που τιμάται όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και σε όλο τον κόσμο, μέσω της δημιουργίας του φιλελληνικού κινήματος που προκάλεσε. Η Ελληνική Επανάσταση παρήγαγε μια σειρά σπουδαίων ηρώων, Ελλήνων και φιλελλήνων, οι οποίοι, παρά τις διαφορετικές ιδεολογικές, κοινωνικές, πολιτικές και γεωγραφικές καταβολές τους, έχουν ενταχθεί αρμονικά στο πάνθεον της εθνικής ιστορίας. Τους τιμούμε και τους σεβόμαστε όλους. Οι αγωνιστές του ’21 θυσίασαν τις ζωές και τις περιουσίες τους προκειμένου εμείς,

οι απόγονοί τους, να μπορούμε να απολαύσουμε τα οφέλη της εθνικής ανεξαρτησίας, της ελευθερίας και της ευημερίας. Όπως άλλωστε διακήρυξαν οι ίδιοι οι πατέρες του Έθνους μας στην Επίδαυρο το 1822, ο πόλεμος αυτός ήταν πόλεμος ἐθνικός, πόλεμος ἱερός, πόλεμος, τοῦ ὁποίου ἡ μόνη αἰτία εἶναι ἡ ἀνάκτησις τῶν δικαίων τῆς προσωπικῆς ἡμῶν ἐλευθερίας, τῆς ἰδιοκτησίας καὶ τῆς τιμῆς, τὰ ὁποία, ἐνῶ τὴν σήμερον ὅλοι οἱ εὐνομούμενοι καὶ γειτονικοὶ λαοὶ τῆς Εὐρώπης τὰ χαίρουσιν, ἀπὸ ἡμᾶς μόνον ἡ σκληρὰ καὶ ἀπαραδειγμάτιστος τῶν ὀθωμανῶν τυραννία ἐπροσπάθησε μὲ βίαν ν’ ἀφαιρέσῃ καὶ ἐντὸς τοῦ στήθους ἡμῶν νὰ τὰ πνίξῃ. Ο αγώνας για την ανεξαρτησία της πατρίδας μας είναι από τις λαμπρότερες στιγμές της ελληνικής ιστορίας και ως Έλληνες οφείλουμε να τιμήσουμε με τον δέοντα σεβασμό την εθνικοαπελευθερωτική επανάστασή μας, αυτήν που μας χάρισε την ελευθερία και οδήγησε στη συγκρότηση του ελληνικού κράτους. Έγινε για την πίστη και την ελευθερία της πατρίδας. Αυτό αναγράφεται τόσο στην επαναστατική προκήρυξη που εξέδωσε ο επικεφαλής της Φιλικής Εταιρείας, Αλέξανδρος Υψηλάντης, στο Ιάσιο, στις 24 Φεβρουαρίου 1821, όσο και σε κάθε άλλη επαναστατική διακήρυξη των επαναστατημένων Ελλήνων. Όπως, όμως, και κάθε επαναστατικό γεγονός, έτσι και η εθνεγερσία στέγασε στο πλαίσιό της διάφορα αιτήματα, κοινωνικά, οικονομικά, πολιτικά. Όλα αυτά, όμως, αποτελούν επιμέρους συνιστώσες ενός ευρύτερου πολιτικού εθνικοαπελευθερωτικού κινήματος, το οποίο αποτέλεσε το μέγιστο επίτευγμα της Φιλικής Εταιρείας.

1821

2021

Από την εκδήλωση της Δημοτικής Πινακοθήκης με τίτλο «Ζωντανεύοντας τους Πίνακες»

ΓΙΟΡΤΆΖΕΙ ΤΑ 200 ΧΡΌΝΙΑ ΑΠΌ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΉ ΕΠΑΝΆΣΤΑΣΗ ΜΕ ΜΊΑ ΣΕΙΡΆ ΕΚΔΗΛΏΣΕΩΝ • ΕΠΕΤΕΙΑΚΉ ΕΚΔΉΛΩΣΗ ΤΗΣ ΔΗΜΟΤΙΚΉΣ ΠΙΝΑΚΟΘΉΚΗΣ ΜΕ ΤΊΤΛΟ «ΖΩΝΤΑΝΕΎΟΝΤΑΣ ΤΟΥΣ ΠΊΝΑΚΕΣ» Για την υλοποίησή της επελέγησαν πέντε εμβληματικά έργα: «Η Σφαγή της Χίου» και «Η Ελλάδα στα ερείπια του Μεσολογγίου» του Eugène Delacroix, «Η Ελλάς ευγνωμονούσα» του Θεόδωρου Βρυζάκη, η «Αυτοθυσία» του François-Émile de Lansanc και «Ελληνίδες εκλιπαρούν την Παναγία για βοήθεια» του Ary Scheffer. Τα έργα εκτυπωμένα σε banners μεγάλων διαστάσεων «ζωντανεύουν» ως tableaux vivants. Μπροστά τους, ηθοποιοί με την ίδια ένδυση αναπαριστούν την κεντρική μορφή του κάθε έργου. Η δράση-performance παρουσιάζεται στον εκθεσιακό χώρο της Δημοτικής Πινακοθήκης, στην Casa Bianca, και πλαισιώνεται ηχητικά με λογοτεχνικά κείμενα και ποιήματα για τον Αγώνα του 1821 από μεγάλους συγγραφείς, Έλληνες και ξένους. • ΈΚΘΕΣΗ ΜΕ ΤΊΤΛΟ «120 ΧΡΌΝΙΑ ΑΠΌ ΤΟ ΘΆΝΑΤΟ ΤΟΥ ΝΙΚΌΛΑΟΥ ΓΎΖΗ» Η Δημοτική Πινακοθήκη Θεσσαλονίκης έχει στη συλλογή της 627 έργα του μεγάλου Έλληνα ζωγράφου Ν. Γύζη. Φέτος, με αφορμή τη συμπλήρωση των 120 χρόνων από τον θάνατό του, διοργανώνει μια μεγάλη επετειακή έκθεση με έργα του. Έτσι, έχει δρομολογηθεί ένα μεγάλο εγχείρημα, συγκεντρώνοντας έργα του μεγάλου δημιουργού από διάφορες περιοχές της χώρας μας, από φορείς και ιδιωτικές συλλογές, προκειμένου να πραγματοποιηθεί μια μεγάλη έκθεση, η οποία θα πλαισιώσει τη μόνιμη έκθεση που φιλοξενείται στην Casa Bianca και θα δώσει τη δυνατότητα στο κοινό της πόλης μας να απολαύσει μια εξαιρετικά σημαντική έκθεση με γνωστά έργα του μεγάλου ζωγράφου, όπως: «Το κρυφό σχολειό», «Το τάμα», «Τα ορφανά», «Προσωπογραφία Γεώργιου Νάζου», «Μαργαρίτα Γύζη», «Το φανάρι», «Κένταυρος και Έρως», «Ο ποιητής στην πηγή», «Ο ζαχαροπλάστης», «Η

Ευγνωμοσύνη καταθέτει στεφάνι στον βωμό της Αθανασίας» και άλλοι που βρίσκονται στις συλλογές της Εθνικής Πινακοθήκης, της Πινακοθήκης Μετσόβου, της Alpha Bank, της Τράπεζα της Ελλάδος και σε ιδιωτικές συλλογές. Ειδικά για την παρούσα χρονιά, με τη συμπλήρωση των 200 χρόνων από την Ελληνική Επανάσταση, ο συμβολισμός της φιλοξενίας από τη Δημοτική Πινακοθήκη του «Κρυφού σχολειού» είναι μεγάλος και έχει προγραμματιστεί η επίσημη παρουσίασή του στο κοινό και με την πραγματοποίηση του «ζωντανού πίνακα» (tableau vivant) από ομάδα ηθοποιών. • 1821: ΟΙ ΒΙΒΛΙΟΘΉΚΕΣ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΊΑΣ ΣΤΗΝ ΤΟΠΙΚΉ ΙΣΤΟΡΊΑ Για πρώτη φορά οι βιβλιοθήκες ολόκληρης της Μακεδονίας συνεργάζονται σε μία κοινή ιστορική και καλλιτεχνική δράση, ενισχύοντας την προοπτική για πρόσθετες δυναμικές πρωτοβουλίες στο μέλλον. Με την έκθεση αυτή αναδεικνύονται ο αγώνας και η προσφορά των Μακεδόνων στην απελευθέρωση του γένους και προβάλλεται με τη δυναμική που ταιριάζει στην ιστορία η δράση επώνυμων και ανώνυμων αγωνιστών. Με πρωτοβουλία της Επιτροπής «Ελλάδα 2021» θα πραγματοποιηθεί η δράση «Γιορτές των Πόλεων» ταυτόχρονα σε 51 πρωτεύουσες νομών, με τη διαμόρφωση ενός ενιαίου και πρωτότυπου προγράμματος, πάντα με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του κάθε δήμου. Συνεργαζόμενοι όλοι οι δήμοι θα επιτύχουμε οι πολίτες της χώρας να γιορτάσουν ταυτόχρονα και ενωτικά, με ποιότητα, αλλά και αισιοδοξία αυτή την πολύ σημαντική επέτειο. Επίσης, σε συνεργασία με την Επιτροπή «Ελλάδα 2021» θα προβληθεί στους εξωτερικούς χώρους του Βασιλικού Θεάτρου video mapping με ήρωες του απελευθερωτικού αγώνα. Η δράση αυτή θα πραγματοποιηθεί ταυτόχρονα σε 18 πόλεις στην Ελλάδα.

1821

2021

Η ΦΙΛΕΛΛΗΝΊΔΑ ΜΑΊΡΗ ΣΈΛΛΕΫ, ΣΎΖΥΓΟΣ ΤΟΥ ΠΟΙΗΤΉ ΠΈΡΣΥ ΣΈΛΛΕΫ: ΤΙ ΈΓΡΑΦΕ ΓΙΑ ΤΟ 1821 Η ΔΗΜΙΟΥΡΓΌΣ ΤΟΥ ΈΡΓΟΥ «ΦΡΑΝΚΕΝΣΤΆΙΝ»!

ε 76

Είναι πασίγνωστος ο φιλέλληνας ποιητής Πέρσυ Σέλλεϋ (Percy Shelley, 1792-1822), που έγραψε το φθινόπωρο του 1821 και δημοσίευσε την άνοιξη 1822 το ποίημα «Ελλάς». Ξεκινούσε με το σύνθημα «Είμαστε όλοι Έλληνες», το οποίο, προσαρμοσμένο σε διάφορες περιστάσεις και κράτη, χρησιμοποιείται συχνά και στις μέρες μας. Χάθηκε άδικα, σε ηλικία μόλις 30 ετών, σε ναυτικό ατύχημα. Αλλά δεν είναι το ίδιο γνωστή για τις φιλελληνικές απόψεις και τη δράση της η δεύτερη γυναίκα του, Μαίρη Γουόλστονκραφτ Σέλλεϋ (Mary Wollstonecraft Shelley, 1797-1851), παρά το γεγονός ότι και εκείνη δεν υστέρησε σε προσφορά και προερχόταν από οικογένεια διανοούμενων.

Ο ΠΡΏΤΟΣ ΓΆΜΟΣ Ο Π. Σέλλεϋ μεγάλωσε σε προστατευμένο περιβάλλον και πολυμελή οικογένεια, ενώ οι σπουδές του ήταν ικανοποιητικές. Υπήρξε ανήσυχος μαθητής και ένιωθε ιδιαίτερη έλξη για τα μυστήρια φαινόμενα και τον αποκρυφισμό. Διαμόρφωσε εκκεντρική προσωπικότητα, με λόγιες τάσεις και κλίση στην επιστημονική έρευνα. Στην Οξφόρδη, όπου σπούδασε, γνώρισε και ενστερνίστηκε ριζοσπαστικές και αντιχριστιανικές απόψεις, γράφοντας ανώνυμα ποιήματα και δοκίμια. Οι θέσεις του προκάλεσαν αντιδράσεις και αποβλήθηκε από την Οξφόρδη, γεγονός που ακολούθησε η ρήξη με τον πατέρα του, ο οποίος απαιτούσε να συνεχίσει τις σπουδές που του υποδείκνυε. Το 1810, σε ηλικία 18 ετών, γνώρισε τη 15χρονη Χάριετ Γουέστμπρουκ (Harriet Westbrook, 1795-1816), η οποία εξελίχθηκε σε τραγικό πρόσωπο. Έζησε μαζί του κάπου τέσσερα χρόνια, γεμάτα περιπέτειες. Η κατήχησή της στον αθεϊσμό, η απαγωγή της και ο γάμος στη Σκωτία (1811). Όπως ήταν φυσικό, ακολούθησαν τρικυμίες και το επιστέγασμα αυτής της σχέσης ήταν η αυτοκτονία της, σχεδόν δύο χρόνια αφότου την

1821

2021

Μαίρη Σέλλεϋ, 1831. Ελαιογραφία Samuel John Stump (1778-1863)

1821

2021

εγκατέλειψε ο σύζυγός της, Π. Σέλλεϋ. Πολλά σενάρια έχουν γραφτεί για την τραγική κατάληξη αυτής της σχέσης, χωρίς εντέλει να εξάγονται οριστικά συμπεράσματα ακόμη και για την απόφασή της να πέσει σε μια λίμνη δίνοντας τέλος στη ζωή της. Άφησε πίσω την κόρη τους, Ιάνθη-Ελίζα.

ΦΙΛΊΑ ΜΕ ΒΎΡΩΝΑ Δεδομένο είναι ότι ο Π. Σέλλεϋ ήταν ανήσυχος και στην ερωτική του ζωή, γεγονός που προκαλούσε απογοήτευση στην πρώτη του γυναίκα. Έχοντας εγκαταλείψει τη συζυγική του στέγη, ο Π. Σέλλεϋ μετακόμισε το 1816 στη Γενεύη, όπου γνώρισε τον Λόρδο Βύρωνα, με τον οποίο τους συνέδεσε στενή φιλία. Την ίδια χρονιά, και μόλις δεκαπέντε μέρες μετά την αυτοκτονία της πρώτης συζύγου του, νυμφεύεται τη Μαίρη Γουόλστονκραφτ, με την οποία διατηρούσε δεσμό από διετίας. Ήταν κόρη του πολιτικού φιλόσοφου Ουίλιαμ Γκόντουιν (William Godwin, 1756-1836) και της φεμινίστριας συγγραφέως Μαίρης Γουόλστονκραφτ (Mary Wollstonecraft, 1759-1797). Η τελευταία έφυγε από τη ζωή μόλις έναν μήνα αφότου γέννησε την κόρη της, η οποία ανατράφηκε από τον πατέρα, σε πλούσιο περιβάλλον και με ενθαρρύνσεις να ακολουθήσει τις δικές του πολιτικές θεωρίες. Η Μαίρη γνώρισε τον Π. Σέλλεϋ, ο οποίος ήταν οπαδός των ιδεών του πατέρα της, σε ηλικία 17 ετών και ενώ εκείνος ήταν νυμφευμένος. Το ζεύγος έφυγε για τη Γαλλία και ταξίδεψε στην Ευρώπη έχοντας παρέα και την κατά έναν χρόνο μικρότερη ετεροθαλή αδελφή της Μαίρης, την Κλερ Κλέρμοντ (Claire Clairmont, 1798-1879). Είναι γνωστές οι περιπέτειες της τελευταίας με τον Λόρδο Βύρωνα και η εκρηκτική ερωτική σχέση τους. Εξάλλου, μαζί απέκτησαν και ένα κορίτσι, την Κλάρα Αλέγκρα Μπάιρον (Clara Allegra Byron, 1817-1822).

ΦΙΛΕΛΛΗΝΙΚΈΣ ΕΠΙΣΤΟΛΈΣ Η υπογραφή του Σέλλεϋ

Η δεύτερη σύζυγος του Π. Σέλλεϋ, η Μαίρη Γουόλστονκραφτ, είναι η συγγραφέας του μυθιστορήματος φρίκης και τρόμου «Φρανκενστάιν», το οποίο έγραψε σε νεαρότατη ηλικία. Επιστολές της Μαίρης

Ο ΡΟΜΑΝΤΙΚΌΣ ΠΟΙΗΤΉΣ ΠΈΡΣΥ ΣΈΛΛΕΫ

Δεξιά: Προσωπογραφία του Πέρσυ Μπυς Σέλλεϋ. Ελαιογραφία Alfred Clint

Ο Άγγλος ρομαντικός ποιητής Πέρσυ (Μπυς) Σέλλεϋ (Persy Bysshe Shelley, 1792-1822) γεννήθηκε όταν έληγε η Γαλλική Επανάσταση και πέθανε όταν φούντωνε η ελληνική, όπως λίαν εύστοχα έγραψε ο σοσιαλιστής Πλάτων Ε. Δρακούλης. Ήταν ο πρώτος που έγραψε ιδιαίτερη μελέτη (1892) και τον έφερε σε επαφή με το ελληνικό κοινό. Ο Π. Σέλλεϋ, γόνος πλούσιας και αριστοκρατικής οικογένειας, δεν απόλαυσε αναγνώριση κατά τη διάρκεια της σύντομης ζωής του. Οι πληροφορίες που διακινούνται στο διαδίκτυο βρίθουν ανακριβειών, κυρίως ως προς τα βιογραφικά στοιχεία και τις συζύγους του. Πρώτη σύζυγός του και παιδικός του έρωτας ήταν η γοητευτική Χάριετ Γουέστμπρουκ (Harriet Westbrook, 17951816), η οποία αυτοκτόνησε δύο χρόνια μετά τον χωρισμό της με τον Π. Σέλλεϋ, σε ηλικία 21 ετών. Ο ανήσυχος ποιητής με την άστατη ζωή συνήθως κρίνεται από κοινού με τον επίσης ποιητή Τζων Κητς (John Keats, 1795-1821) και τον Λόρδο Βύρωνα. Κοινό τους χαρακτηριστικό ο θαυμασμός για την αρχαία Ελλάδα και τους φιλοσόφους της, αλλά και η φιλελληνική στάση τους στα δίκαια των σκλαβωμένων Ελλήνων. Τους ονόμασαν «εξόριστους της ψυχής», αφού έφυγαν από την πατρίδα τους χωρίς να τους εξορίσει κάποιος νόμος ή να υποστούν δίωξη. Η πνευματική κορωνίδα της ζωής και της πνευματικής παραγωγής του Π. Σέλλεϋ είναι το ποίημα «Ελλάς», αποτέλεσμα της σφοδρότητας του έρωτά του για την ελευθερία. Το έγραψε το 1821, όταν γνώρισε τον Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο στην Πίζα και του έδωσε την προκήρυξη του Υψηλάντη για τον Αγώνα. Τότε αναφώνησε ενθουσιασμένος και απευθυνόμενος στη γυναίκα του: «Μαίρη, Μαίρη, μάντις εἴμ᾽ ἐσθλῶν ἀγώνων», δηλαδή τον στίχο από τον «Οιδίποδα επί Κολωνώ», που έβαλε και επικεφαλίδα στην «Ελλάδα» του. Από τότε και το μικρό διάστημα που έζησε, πριν φύγει από τη ζωή (8 Ιουλίου 1822) όταν ανατράπηκε το σκάφος του και πνίγηκε, το προσφιλές θέμα των διαλέξεών του ήταν η έκφραση ακράδαντης πίστης ότι θα απελευθερωνόταν η Ελλάς, «η Αγία Γη της καρδιάς και της διανοίας του». Έγραψε το έργο του το φθινόπωρο του 1821 και το δημοσίευσε την άνοιξη 1822.

1821

2021

1821

Αριστερά: Κλερ Κλέρμοντ Δεξιά: Το εξώφυλλο της πρώτης έκδοσης του μυθιστορήματος «Φρανκενστάιν» (1818)

2021

που δημοσιεύθηκαν το 1945 έριξαν πολύ φως στην ιδιωτική ζωή των Σέλλεϋ και των φίλων τους και παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την Ελλάδα. Ορισμένα από τα γράμματά της ζωντανεύουν περιστατικά της καθημερινής τους ζωής και μας παραδίδουν λεπτομέρειες για την απήχηση που είχε η εξέγερση των Ελλήνων. Πλημμύρισε τις ψυχές του κύκλου τους με χαρά, προσδοκίες και ελπίδες. Την είδηση τους μετέφερε στην Πίζα όπου ζούσαν ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος, ο οποίος τους έδωσε και την προκήρυξη του Υψηλάντη για τον Αγώνα. Ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος προφανώς τροφοδότησε ακόμη περισσότερο την αγάπη τους, όχι πλέον για την αρχαία αλλά για τη νέα Ελλάδα που γεννιόταν από τις στάχτες της. Η Μαίρη Σέλλεϋ προσπάθησε μάλιστα να μάθει ελληνικά έχοντας ως δάσκαλο τον Μαυροκορδάτο, με τον οποίο ήταν ενθουσιασμένη. Σε επιστολή της προς την Κλέρ Κλέρμοντ, στις 2 Απριλίου 1821, ενημέρωνε πως «η Ελλάδα κήρυξε την ανεξαρτησία της» και στο πάνω μέρος της επιστολής είχε γράψει δύο φορές τη λέξη «Υψηλάντης». Φαίνεται πως περίμεναν από καιρό το ξέσπασμα της Επανάστασης, διότι προφανώς τους είχε ενημερώσει εμπιστευτικά ο Αλ. Μαυροκορδάτος.

ΕΛΠΊΔΕΣ ΕΛΕΥΘΕΡΊΑΣ Στις 5 Απριλίου 1821, γράφοντας προς άλλη φίλη της (Μαρία Γκίσμπορν), επαναλάμβανε την είδηση για την Επανάσταση στη Μολδοβλαχία, για τον Υψηλάντη και τους άνδρες που, όπως έγραφε, είχαν προχωρήσει ως το Βουκουρέστι, ότι προέλαυναν για να συναντηθούν με τους Σουλιώτες και τους Μοραΐτες επαναστατημένους. Είναι διάχυτα στις επιστολές της η αισιοδοξία και ο ενθουσιασμός, τα οποία βεβαίως μεταφέρονταν και στην ευρύτερη κοινωνία, συμβάλλοντας στη δημιουργία του κλίματος που μεταφράστηκε εντέλει με το φαινόμενο Φιλελληνισμός. « Έλπιζες πως η Ελλάδα θα απελευθερωνόταν μια μέρα;» έγραφε σε φίλη της, ενώ δεν είχε καμία αμφιβολία για την τελική έκβαση του Αγώνα, όπως εξάλλου όλοι όσοι κινούνταν στον κύκλο και τη συντροφιά τους. Προχωρούσε όμως ακόμη περισσότερο η 24χρονη τότε συγγραφέας, κάνοντας αναφορές και στο πάρσιμο της Πόλης. «Δεν σκοπεύουν να επιχειρήσουν να πάρουν την Πόλη», έγραφε σε άλλη επιστολή της, «εκτός αν οι Τούρκοι αποπειραθούν σφαγές. Οι Έλληνες όμως ελπίζουν πως θα είναι σε θέση ν’ αντιμετωπίσουν ένα τέτοιο ενδεχόμενο». Μετά το δυστύχημα του συζύγου της, επέστρεψε στην Αγγλία και ασχολήθηκε με την ανατροφή του γιου της και τη συγγραφική της καριέρα. Σημειωτέον ότι το δημοφιλέστατο μυθιστόρημά της, που μεταφέρθηκε πολλές φορές στο θέατρο και στον κινηματογράφο, είχε τον τίτλο «Φρανκενστάιν ή Μοντέρνος Προμηθέας» και θεωρείται πρώιμο έργο επιστημονικής φαντασίας. Εκδόθηκε για πρώτη φορά το 1818, από έναν μικρό εκδοτικό οίκο και ανώνυμα, και δεύτερη φορά το 1823, αφού ήδη είχε μεταφερθεί με επιτυχία στο θεατρικό σανίδι! Η δεύτερη έκδοση έφερε το όνομα της συγγραφέως, η οποία από τότε γνώρισε την καταξίωση. Διακρινόταν έως το τέλος της ζωής της, τον Φεβρουάριο 1851, για τον φιλελληνισμό της, ο οποίος εκφράστηκε και με διάφορες μορφές στο συγγραφικό της έργο.

1821

2021

ΣΤΑΘΜΌΣ LNG ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΎΠΟΛΗΣ

Η ΠΎΛΗ ΕΙΣΌΔΟΥ ΓΙΑ ΤΟ ΦΥΣΙΚΌ ΑΈΡΙΟ ΣΤΗΝ ΕΥΡΏΠΗ

ίναι γνωστό ότι η Ευρώπη προωθεί, μέσω των Έργων Κοινού Ενδιαφέροντος (PCIs), μια στρατηγική που θα μειώσει την ενεργειακή εξάρτησή της από τη Ρωσία και την Τουρκία. Την ίδια στιγμή, η Πράσινη Συμφωνία αναβαθμίζει τον ρόλο του φυσικού αερίου, το οποίο καλείται πλέον να λειτουργήσει ως η γέφυρα ανάμεσα στις συμβατικές και τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, υποστηρίζοντας τη σταδιακή απανθρακοποίηση των ενεργειακών συστημάτων της Ευρώπης. Σε αυτό το πλαίσιο, η ύπαρξη υποδομών που θα μπορέσουν να υποστηρίξουν τις ευρωπαϊκές προτεραιότητες στον ενεργειακό τομέα είναι κρίσιμης σημασίας. Έτσι εξηγείται η μεγάλη κινητικότητα στη Νοτιοανατολική Ευρώπη και την Ανατολική Μεσόγειο, όπου μια σειρά από μεγάλα ενεργειακά projects ολοκληρώνεται ήδη ή βρίσκεται σε τροχιά υλοποίησης. Ένα από αυτά, που έχει επίσης ενταχθεί στα PCIs από το 2013, είναι ο Τερματικός Σταθμός LNG της Αλεξανδρούπολης. Πρόκειται για ένα έργο με μεγάλη στρατηγική σημασία, όπως μαρτυρά η στήριξη που απολαμβάνει, τόσο από την Κυβέρνηση της Ελλάδας και της ΕΕ, όσο και από τις κυβερνήσεις χωρών της περιοχής των Βαλκανίων και όχι μόνο. Στρατηγικά τοποθετημένος στο σταυροδρόμι του Νότιου και του Κάθετου Άξονα, ο Σταθμός Αλεξανδρούπολης θ’ αποτελέσει ουσιαστικά τη νέα «πύλη εισόδου» για το φυσικό αέριο από τα πλούσια κοιτάσματα της Ανατολικής Μεσογείου στην Ευρώπη. Όχι μόνο χάρη στην εγγύτητά του με την Ανατολική Μεσόγειο, αλλά και λόγω των υψηλών δυνατοτήτων αποθήκευσης (170.000 κυβικά μέτρα) και επαναεριοποίησης (5,5 δισ. κ.μ. τον χρόνο) του καυσίμου, το οποίο στη συνέχεια θα μπορεί να προωθείται στις αγορές των Βαλκανίων και της Ευρώπης. Μάλιστα, οι τελευταίες πολιτικές εξελίξεις ενισχύουν αυτή την προοπτική. Συγκεκριμένα, στις 4 Μαρτίου ο Έλληνας πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης και ο πρόεδρος της Αιγύπτου Αλ Σίσι αποφάσισαν την ενίσχυση των διμερών σχέσεων των δύο χωρών, κυρίως στον τομέα της ενέργειας. Μερικές ημέρες νωρίτερα, στις 21 Φεβρουαρίου, ανακοινώθηκε η συμφωνία μεταξύ Αιγύπτου και Ισραήλ με σκοπό την κατασκευή υποθαλάσσιου αγωγού ο οποίος θα μεταφέρει φυσικό αέριο από το ισραηλινό κοίτασμα Λεβιάθαν στις εγκαταστάσεις παραγωγής LNG στις ακτές της Αιγύπτου, αναβαθμίζοντας σημαντικά

την εξαγωγική τους δυναμική. Ο Τερματικός Σταθμός Αλεξανδρούπολης θα μπορεί να υποδεχτεί μεγάλο μέρος από αυτό το αέριο και σε εξαιρετικά ανταγωνιστικό κόστος, εξασφαλίζοντας μια νέα ανεξάρτητη πηγή εφοδιασμού για την Ελλάδα και την Ευρώπη. Με δυο λόγια, δημιουργούνται οι προϋποθέσεις ώστε να καταφθάνει στην Ελλάδα, και κατ’ επέκταση στις αγορές των Βαλκανίων και της Νοτιοανατολικής Ευρώπης, φυσικό αέριο που δεν θα διέρχεται από τουρκικά εδάφη. Μάλιστα, θα πρόκειται για φθηνό αέριο, αφού το FSRU Αλεξανδρούπολης βρίσκεται πολύ κοντά στις εγκαταστάσεις Damietta και Idku της Αιγύπτου, απ’ όπου θα φορτώνεται σε LNG carriers και θα διέρχεται με ασφάλεια από το Αιγαίο. Αυτοί είναι και οι λόγοι που τόσο το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας (Κ. Σκρέκας), όσο και το Υπουργείο Ανάπτυξης και Επενδύσεων (Ι. Τσακίρης) υποστηρίζουν με θέρμη την άμεση υλοποίηση του έργου. Φυσικά, η Τουρκία, βλέποντας ότι τέτοιου είδους εξελίξεις αποδυναμώνουν την ενεργειακή επιρροή της στην Ευρώπη, επιχειρεί να αποκαταστήσει τις σχέσεις της με την Αίγυπτο, χωρίς όμως κάποιο αποτέλεσμα μέχρι στιγμής. Απεναντίας, όλα δείχνουν πως η τετραμερής συνεργασία μεταξύ Ελλάδας, Κύπρου, Ισραήλ και Αιγύπτου δημιουργεί ένα ισχυρό ανάχωμα στην Τουρκία και παράλληλα διευκολύνει την Ευρώπη να πετύχει τον στρατηγικό στόχο της για ενίσχυση της ενεργειακής της ασφάλειας και διαφοροποίησης των οδεύσεων υδρογονανθράκων, μέσω projects όπως οι αγωγοί EastMed, TAP, IGB, περιορίζοντας ταυτόχρονα την εξάρτησή της από το ρωσικό αέριο. Σε αυτήν ακριβώς την ευρωπαϊκή στρατηγική εντάσσεται και ο Σταθμός LNG Αλεξανδρούπολης, ο οποίος υλοποιείται σύμφωνα με το χρονοδιάγραμμα και αναμένεται να τεθεί σε πλήρη επιχειρησιακή λειτουργία μέσα στο 2023. Δεν χωρά λοιπόν αμφιβολία ότι η ενεργειακή ανεξαρτησία της χώρας μας, αλλά και της ευρύτερης περιοχής, περνά σε μεγάλο βαθμό μέσα από το συγκεκριμένο project. Έτσι, ο Σταθμός Αλεξανδρούπολης αναμένεται να επιφέρει μεγάλα οικονομικά οφέλη, τόσο για την τοπική όσο και για την εθνική οικονομία, αλλά και να αναβαθμίσει σημαντικά τη γεωπολιτική θέση της Ελλάδας, μετατρέποντάς τη σε παγκόσμιο κόμβο φυσικού αερίου, όπως έχει τονίσει ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης.

Η ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΉ ΓΈΦΥΡΑ ΑΝΆΜΕΣΑ ΣΤΙΣ ΣΥΜΒΑΤΙΚΈΣ ΚΑΙ ΤΙΣ ΑΝΑΝΕΏΣΙΜΕΣ ΠΗΓΈΣ, ΠΟΥ ΣΥΜΒΆΛΛΕΙ ΣΤΗ ΣΤΑΔΙΑΚΉ ΑΠΑΝΘΡΑΚΟΠΟΊΗΣΗ

1821

2021

1821

2021

Ρήγας Φεραίος. Ελαιογραφία από τις συλλογές του Εθνικού Ιστορικού Μουσείου

ΟΙ ΣΗΜΑΙΕΣ ΤΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ

Ίσως η πιο θετική και ακριβής θεώρηση της ιστορίας μας, από τα χρόνια της Άλωσης της Πόλης, δηλαδή από τότε που οι Οθωμανοί γκρέμισαν τον Δικέφαλο Αετό από την Αγία Σοφία, είναι οι Σημαίες, τα Φλάμπουρα και τα Μπαϊράκια. Επί τριακόσια εξήντα οκτώ χρόνια (1453-1821) επάνω τους αποτυπώθηκαν οι προσπάθειες ενός ολόκληρου Γένους να διατηρήσει την ταυτότητα και τον χαρακτήρα του. Επ’ αυτών είναι γραμμένη η μακρά σειρά των αδιάλειπτων επαναστατικών κατακλυσμών, όπως εύστοχα έγραψε ο Νικόλαος Αγγελίδης, μέσω των οποίων δηλωνόταν ο σεβασμός προς την εθνική συνέχεια και η προσήλωση προς την ορθοδοξία, όπως παρατηρεί η Χαρίκλεια Δημακοπούλου. Από τον βυζαντινό αετό του Κορκόδειλου Κλαδά έως τα μπαϊράκια των Κολοκοτρωναίων και των Μαυρομιχαλαίων που σηκώθηκαν στην Καλαμάτα το 1821. Κι από το βασιλικό διάταγμα του 1833, το οποίο καθόρισε τη γαλανόλευκη, μέχρι τα βουνά της Ηπείρου το 1940 και τη Σημαία της Απελευθέρωσης από τους Γερμανούς που υψώθηκε στην Ακρόπολη. Οι σημαίες υπηρέτησαν την ιδέα της Ελευθερίας, φορτίστηκαν με θυσίες και συνδέθηκαν με την ταυτότητα και τις προσωπικότητες που αγωνίστηκαν για την υπεράσπισή τους. Είναι δε άξιο ιδιαίτερης αναφοράς το γεγονός ότι τα αιματοβαμμένα σύμβολα έγιναν το μέσον για την προβολή υψηλών και ευγενών ιδανικών. Οι απελευθερωτικοί αγώνες, τα επαναστατικά κινήματα, οι ευτυχείς εθνικές στιγμές, οι περίοδοι ευημερίας ή δοκιμασιών συνοδεύονται από τις σημαίες τους.

1821

2021

«Ο Παναγιώτης Κεφαλάς επί των τειχών Τριπόλεως πηγνύει την σημαίαν της ελευθερίας». Πίνακας Peter von Hess

1821

2021

Αριστερά: Ναυτική σημαία της Επανάστασης 1821. Υπομέλαινα με λευκό σταυρό, όφιν και γλαύκα, σημεία της Φιλικής Εταιρείας που συμβόλιζαν την ιερότητα του αγώνα, τη δικαιοσύνη και τη φρόνηση. Από τις συλλογές του Εθνικού Ιστορικού Μουσείου. Δεξιά: Σημαία των Σπετσών με σύμβολα της Φιλικής Εταιρείας και την επιγραφή ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ή ΘΑΝΑΤΟΣ. Από τις συλλογές του Εθνικού Ιστορικού Μουσείου

ΦΛΆΜΠΟΥΡΑ ΚΑΙ ΜΠΑΪΡΆΚΙΑ

ΑΡΚΟΎΣΕ ΝΑ ΣΗΚΩΘΕΊ ΜΊΑ ΣΤΑΥΡΟΦΌΡΟΣ ΣΗΜΑΊΑ ΓΙΑ ΝΑ ΣΠΕΎΣΟΥΝ ΚΑΙ ΝΑ ΣΥΝΕΝΩΘΟΎΝ ΟΙ ΈΛΛΗΝΕΣ. ΈΣΤΡΕΦΑΝ ΤΟ ΒΛΈΜΜΑ ΤΟΥΣ ΣΤΗ ΘΕΊΑ ΑΝΤΊΛΗΨΗ ΓΙΑ ΝΑ ΑΝΤΛΉΣΟΥΝ ΔΎΝΑΜΗ

Δεν έλεγε να υποκύψει στον οθωμανικό ζυγό ο Κορκόδειλος Κλαδάς και ύψωσε τον βυζαντινό αετό του εναντίον της ημισελήνου αλλά και του τρομερού λέοντος του Αγίου Μάρκου. Ο στρατιωτικός ηγέτης από την υπερήφανη Μάνη λίγα χρόνια μετά την Άλωση έδινε το σύνθημα πως θα παραμένουν ελεύθερες οι ψυχές των Ελλήνων. Ο ίδιος υπέκυψε στον διά κατακερματισμού θάνατο με τον οποίο τον τιμώρησαν οι Τούρκοι, αλλά είχε σπείρει τον δικέφαλο αετό του, τον οποίο τίμησαν και οι γιοι του, Εμμανουήλ και Θεόδωρος. Όπως τον τίμησαν και όσοι ηγήθηκαν στα τοπικά ή ευρύτερα επαναστατικά κινήματα που ακολούθησαν. Οι Κλέφτες είχαν ο καθένας και το δικό του φλάμπουρο ή μπαϊράκι. «Σημάδι μέγα φλάμπουρο τον Σταυρόν του Κυρίου», μας λέει ο «Θρήνος της Κωνσταντινουπόλεως». Αρκούσε δηλαδή να σηκωθεί μία σταυροφόρος σημαία για να σπεύσουν και να συνενωθούν οι Έλληνες. Έστρεφαν το βλέμμα τους στη θεία αντίληψη για να αντλήσουν δύναμη. Γι’ αυτό οι μορφές αγίων, κυρίως των Αγίων Γεωργίου και Δημητρίου, κοσμούσαν τα φλάμπουρα, τα οποία υψώνονταν συνήθως στα πανηγύρια, ή τα μπαϊράκια, που τα ονόμαζαν και παντιέρες και χρησιμοποιούνταν ως πολεμικές σημαίες. Σύντομα οι διαφορές μεταξύ αρματολικών και κλέφτικων σημαιών εξέλιπαν, οπότε φλάμπουρα και μπαϊράκια σήμαιναν πλέον την πολεμική σημαία. Τα δημοτικά τραγούδια ήταν εκείνα που ανέλαβαν να διασώσουν την ιστορία τους στους νεότερους: «Ρωτάτε για τον Νικολό, τον καπετάν Τζιουβάρα, Πούταν στο Λούρο αρματωλός, στο Καρπενήσι κλέφτης. Είχε φλάμπουρο όμορφο, κόκκινο και γαλάζιο, Με το Χριστό, με το Σταυρό και με την Παναγία».

1821

2021

«ΕΝ ΤΟΎΤΩ ΝΊΚΑ»

Η ΠΑΡΟΥΣΊΑ ΤΟΥ ΔΙΚΈΦΑΛΟΥ ΑΕΤΟΎ ΥΠΕΝΘΥΜΊΖΕ ΤΗ ΣΎΝΔΕΣΗ ΜΕ ΤΗ ΒΥΖΑΝΤΙΝΉ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΊΑ ΚΑΙ ΤΗ ΣΥΝΈΧΕΙΑ ΤΗΣ ΕΘΝΙΚΉΣ ΚΑΙ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΉΣ ΠΑΡΆΔΟΣΗΣ ΤΩΝ ΕΛΛΉΝΩΝ

Τέτοιοι στίχοι υμνολογούσαν τις σημαίες των αρματολών, περιγράφοντας λεπτομερώς τα κατορθώματά τους. Συνήθης και η παρουσία του δικέφαλου αετού, υπενθυμίζοντας τη σύνδεση με τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία και τη συνέχεια της εθνικής και στρατιωτικής παράδοσης των Ελλήνων. Είναι ο σταυραετός που βίγλιζε στα ψηλά βουνά, κρατώντας στα νύχια του σπαθί και έχοντας κορόνα στο κεφάλι. Κοντά του το «Εν Τούτω Νίκα», το θείο απόφθεγμα που αποτελούσε τη γέφυρα του χρόνου με το δαφνηφόρο λάβαρο του Μεγάλου Κωνσταντίνου. Αναζητούν την ταυτότητά τους, παραδίδουν την κληρονομιά από γενεά σε γενεά και διατηρούν σε ακμή τις πολεμικές έξεις. Στα Ορλωφικά (1770) οι Μαυρομιχαλαίοι θα υψώσουν λευκή σημαία με κυανού σταυρό, όμοια με τη σημαία των Κολοκοτρωναίων. Προφανώς είχε χρησιμεύσει ως υπόδειγμά τους η ρωσική πολεμική σημαία, λευκή με τον κυανού σταυρό του Αγίου Ανδρέου. Οι Καλλέργηδες ύψωσαν στην Κρήτη σημαία με εννέα παράλληλες λευκές και κυανές λωρίδες, με λευκό σταυρό σε κυανό βάθος και την επιγραφή «Εν τούτω Νίκα». Ο Γιάννης Σταθάς υπέστειλε τη ρωσική και ανεπέτασε κυανή με λευκό σταυρό. Οι σημαίες αυτές παραπέμπουν, σχεδόν ευθέως, στις σημερινές. Τη συνέχεια μας παραδίδει η Χαρίκλεια Γ. Δημακοπούλου, με κείμενο το οποίο δημοσίευσε στην εφημερίδα «Εστία» σε δύο συνέχειες (23-24 Μαρτίου 1979):

Η ΣΗΜΑΊΑ ΤῶΝ ΠΛΟΊΩΝ

Τά Ἑλληνικά πλοῖα μέχρι τοῦ 1774, δηλαδή μέχρι τῆς Συνθήκης τοῦ Κιουτσούκ Καϊναρτζή, ὑπεχρεοῦντο νά ὑψοῦν τήν Ὀθωμανικήν «ραγιάδικη» σημαίαν, πρός διάκρισιν ἀπό τά πολεμικά καί τά ἐμπορικά πλοῖα τῶν «ἔχλι – ἰσλαμηδων», τῶν γνησίων Μωαμεθανῶν. Ἡ «ραγιάδικη» σημαία ἔφερε τρεῖς ὁριζοντίους ταινίας (ἐρυθράν – κυανῆν – ἐρυθράν), ἦτο δέ διάφορος διά τά νηολογημένα εἰς τήν Σμύρνην (πέντε ὁριζόντιοι ταινίαι, κυαναῖ καί λευκαί ἐναλλάξ) ἀπό τά εἰς τήν Κρήτην (τρεῖς ὁριζόντιοι ταινίαι, ἐρυθρά – λευκή – ἐρυθρά) σκάφη Ἑλληνικῆς πλοιοκτησίας. Τά μικρά σκάφη ἔφερον ἄλλην σημαίαν, ἀποτελουμένην ἐκ δώδεκα ὁριζοντίων ταινιῶν, πέντε κυανῶν, δύο ἐρυθρῶν, μιᾶς κιτρίνης καί τεσσάρων λευκῶν. Αὐτονόητον εἶναι ὅτι, ἀναλόγως τῶν περιστάσεων, τά Ἑλληνικά πλοῖα ὕψωναν σημαίας καί ἄλλων ναυτικῶν κρατῶν, ἤ αὐτονόμων ἐπικρατειῶν, ὡς τοῦ Βασιλείου τῶν Δύο Σικελιῶν, τῆς Αὐστρουγγαρίας, τῆς Γαλλίας, τῆς Ἱσπανίας, τῆς Ἑνετίας, τῶν Κάτω Χωρῶν, τοῦ Μαρόκου, τῆς Τύνιδος, τοῦ Τάγματος τοῦ Ἁγίου Ἰωάννου, τῆς Ραγούζας, ἀργότερον τῆς Ἰονίου Πολιτείας, κ.λπ., ἰδιαιτέρως ὅμως τῆς Ρωσσίας, προστάτιδος τῶν Χριστιανῶν ὑπηκόων τοῦ Σουλτάνου ἀπό τό 1774. Ἡ Ρωσσική ναυτική σημαία ἐποίκιλλε κατά τόν τύπον. Πάντως, ἀπετελεῖτο ἐκ συνδυασμοῦ τῶν χρωμάτων λευκοῦ, κυανοῦ καί ἐρυθροῦ. Ἀπό τοῦ 1813 μέχρι τοῦ 1819, ἔφερεν ἐννέα ὁριζοντίους ταινίας, λευκήν, κυανῆν καί ἐρυθράν, ἐναλλασσομένας. Θά πρέπει νά σημειωθῇ ὅτι, κατ’ ἐκείνην τήν ἐποχήν, δέν ἐπεκράτει ἡ σήμερον ἰσχύουσα τάξις. Ὑπῆρχον ἴδιαι ναυτικαί σημαῖαι κατ’ ἐμπορικόν λιμένα, ἀλλά καί αἱ κρατικαί ἔδει νά εἶναι προσηρμοσμέναι ἁπλῶς πρός τά παραδεδεγμένα ἐθνικά χρώματα. Τοῦτο μαρτυρεῖται ἐκ παλαιῶν πινάκων σημαιῶν, ἐν χρήσει ἰδίως εἰς τά ἐμπορικά πλοῖα.

Η ΣΗΜΑΊΑ ΤΟῦ ΡΉΓΑ

Ὁ Ρήγας Φεραῖος, ἐν παραρτήματι τῆς «Νέας Πολιτικῆς Διοικήσεως τῶν κατοίκων τῆς Ρούμελης κ.λπ.», προέβλεψε σχέδιον σημαίας, ἡ ὁποία θά ἀπετελεῖτο ἐκ τριῶν ταινιῶν, ἐρυθρᾶς, λευκῆς καί μαύρης. Ἐπ’ αὐτῆς θά εἰκονίζοντο τρεῖς σταυροί καί τό ρόπαλον τοῦ Ἡρακλέους. Τά τρία χρώματα τῆς σημαίας τοῦ Ρήγα ἐσυμβόλιζον, ἀντιστοίχως, τήν «αὐτοκρατορικήν πορφύραν καί αὐτεξουσιότητα τοῦ Ἑλληνικοῦ λαοῦ», τήν «ἀθωότητα τῆς δικαίας ἡμῶν ἀφορμῆς κατά τῆς τυραννίας» καί τόν «ὑπέρ πατρίδος καί ἐλευθερίας ἡμῶν θάνατον». Τά αὐτά χρώματα ὑιοθέτησε καί ὁ Ἀλέξανδρος Ὑψηλάντης. Ἐπί τῆς σημαίας αὐτοῦ, ὅμως, εἰκονίζοντο εἰς μέν τήν μίαν πλευράν οἱ Ἅγιοι Κωνσταντῖνος καί Ἑλένη καί τό «Ἐν τούτῳ νίκα». Εἰς δέ τήν ἑτέραν ὁ μυθολογικός Φοῖνιξ καί τό «ἐκ τῆς κόνεώς μου ἀναγεννῶμαι». Διά τῶν συμβολισμῶν αὐτῶν, διεδηλοῦτο εὐθέως ἡ Βυζαντινή παράδοσις καί ἡ ἐθνική ἀναγέννησις. Ἡ σημαία τοῦ Ἀλεξ. Ὑψηλάντου, καθηγιάσθη, συμφώνως πρός τόν Ἰω. Φιλήμονα, τήν 26ην Φεβρουαρίου 1821, ὑπό τοῦ Μητροπολίτου Ἰασίου Βενιαμίν καί ἐκυμάτισε κατά τάς δραματικάς στιγμάς του εἰς τάς Παραδουναβίους ἐπαρχίας διεξαχθέντος Ἀγῶνος. Ὁμοία πρός αὐτήν ἦτο καί ἡ τοῦ Δημητρίου Ὑψηλάντου, κατά τό πρῶτον ἔτος τῆς Ἐπαναστάσεως, εἰς τόν Μοριᾶ.

1821

2021

Πάνω: Σημαία λευκή με κυανό σταυρό του πρώτου έτους της Επανάστασης. Από τις συλλογές του Εθνικού Ιστορικού Μουσείου. Κάτω: Σημαία της Ύδρας με σύμβολα της Φιλικής Εταιρείας και την επιγραφή Ή ΤΑΝ Ή ΕΠΙ ΤΑΝ 1821. Από τις συλλογές του Εθνικού Ιστορικού Μουσείου

1821

2021

Σημαία του Αγώνα της Ανεξαρτησίας με παράσταση του Αγίου Γεωργίου. Ανήκε στον αγωνιστή Ηλία Μπισμπίνη από τον Μυστρά. Από τις συλλογές του Εθνικού Ιστορικού Μουσείου

ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΈΣ ΣΗΜΑῖΕΣ ΚΑΊ ΛΆΒΑΡΑ

Μετά τήν κήρυξιν τῆς Ἐπαναστάσεως, λήγοντος τοῦ Φεβρουαρίου 1821 εἰς τό Ἰάσιον, ἐπηκολούθησεν ἡ διάδοσις τοῦ Ἀγῶνος καί εἰς τήν κυρίως Ἑλλάδα. Κατά τήν κατάληψιν τῆς Καλαμάτας ἐκυμάτισαν τά «μπαϊράκια» τῶν Κολοκοτρωναίων καί τῶν Μαυρομιχαλέων. Τό λάβαρον τῆς Μονῆς τῆς Ἁγίας Λαύρας, καθιερώθη ὡς τό Λάβαρον τῆς Ἐπαναστάσεως. Ὁ Ἀνδρέας Λόντος εἰσῆλθεν εἰς τάς Πάτρας μέ ἐρυθράν σημαίαν, ἔχουσαν ἐπί τῆς μιᾶς πλευρᾶς μέλανα σταυρόν, καί αὐτήν ηὐλόγησεν ὁ Μητροπολίτης Παλαιῶν Πατρῶν Γερμανός, εἰς τήν πλατεῖαν τοῦ Ἁγίου Γεωργίου. Ποικιλίαν σημαιῶν, αὐτοσχεδίων μέν ἀλλά φερουσῶν τόν σταυρόν ὡς κύριον ἔμβλημα ἤ τά σύμβολα τῆς Φιλικῆς Ἑταιρείας ἤ εἰκόνας Ἁγίων, ὕψωσαν οἱ ἐπί μέρους ἀρχηγοί κατά τό εὐφρόσυνον καί ἐλπιδοφόρον ἔτος 1821. Σημαίαν μέ τήν εἰκόνα τοῦ Ἁγίου Γεωργίου εἶχον ἤδη ἀναπετάσει οἱ Μποτσαραῖοι, εἰς τούς ἀπορρῶγας βράχους τοῦ Σουλίου. Τήν εἰκόνα τοῦ Ἁγίου Γεωργίου ἔφερε καί ἡ σημαία τοῦ Ἀθανασίου Διάκου καί ἄλλων Ρουμελιωτῶν. Ἄς σημειωθῇ, ὅτι ἡ Μπουμπουλίνα εἶχεν ὡς ἰδίαν αὐτῆς σημαίαν ἐρυθράν, μετά μαύρου δικεφάλου ἀετοῦ. Διά τῶν συμβολισμῶν αὐτῶν, διεδηλοῦτο ὁ σεβασμός πρός τήν ἐθνικήν συνέχειαν καί ἡ προσήλωσις πρός τήν Ὀρθοδοξίαν.

ΑΙ ΣΗΜΑῖΑΙ ΤῶΝ ΝΉΣΩΝ

Αἱ τρεῖς ναυτικαί νῆσοι, Σπέτσαι, Ψαρά καί Ὕδρα, ἀνύψωσαν ἰδίας σημαίας, αἱ ὁποῖαι ἦσαν ἐπηρεασμέναι ἐκ τῶν συμβόλων τῶν εφοδιαστικῶν τῆς Φιλικῆς Ἑταιρείας. Ἡ Σπετσιώτικη ἦτο κυανή (κατ’ ἄλλους μετ’ ἐρυθροῦ πλαισίου). Εἰς τό μέσον ἔφερεν ἐρυθρόν σταυρόν ἐπί ἀνεστραμμένης ὁμοιοχρώμου ἡμισελήνου (συμβολίζοντα, τόν θρίαμβον τῆς Χριστιανικῆς Ἑλλάδος ἐπί τῆς Μουσουλμανικῆς Τουρκίας), ἔχοντα ἑκατέρωθεν ἀφ’ ἑνός μέν λόγχην, ἀφ’ ἑτέρου δέ ἄγκυραν μέ ὄφιν καί πτηνόν (γλαῦκα), ὡς καί τάς λέξεις «Ἐλευθερία ἤ Θάνατος». Ἡ Ψαριανή σημαία ἦτο λευκή μέ ἐρυθρόν πλαίσιον, ἔφερε τά αὐτά ὡς καί ἡ Σπετσιώτικη σύμβολα χρώματος ἐρυθροῦ καί τήν αὐτήν ἐπιγραφήν, ἐνίοτε δέ καί ἀστέρα ὑπό τήν ἡμισέληνον.

1821

2021

Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος. Πρόεδρος του Εκτελεστικού Σώματος της Προσωρινής Διοικήσεως της Ελλάδος. Επιζωγραφισμένη λιθογραφία. Εκδ. A. Friedel

1821

2021

Σημαία των Ψαρών με σύμβολα της Φιλικής Εταιρείας και την επιγραφή ΨΑΡΡΑ – ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ Η ΘΑΝΑΤΟΣ. Από τις συλλογές του Εθνικού Ιστορικού Μουσείου

ΚΑΤΆ ΠΑΡΆΔΟΞΟΝ ΣΎΜΠΤΩΣΙΝ, ΤΆ ΕΘΝΙΚΆ ΧΡΏΜΑΤΑ ΤῆΣ ΕΛΛΗΝΙΚῆΣ ΚΑΊ ΤῆΣ ΒΑΥΑΡΙΚῆΣ ΣΗΜΑΊΑΣ ΗΣΑΝ ΤΆ ΙΔΙΑ: ΚΥΑΝΟῦΝ ΚΑΊ ΛΕΥΚΌΝ

Ἡ Ὑδραϊκή ἦτο βαθέως κυανή μέ ἐρυθρόν πλαίσιον καί λευκόν σταυρόν ἐπί λευκῆς ἡμισελήνου (ἐνίοτε δέ καί μέ τήν ἐπιγραφήν «Ἤ τὰν ἤ ἐπὶ τᾶς. 1821»). Ἀριστερά τοῦ σταυροῦ ἔφερε λευκήν ἄγκυραν μέ ὄφιν καί πτηνόν, δεξιά δέ λόγχην μετ’ ἐρυθρᾶς σημαίας, φερούσης κεφαλήν μετά ἀρχαίου κράνους. Εἰς τινάς Ὑδραϊκάς σημαίας καί εἰς τό ἄνω ἀριστερόν μέρος, εἰκονίζετο ὁ ὀφθαλμός τοῦ Θεοῦ καί ἀκτῖνες. Ἐξ ἄλλου, ἡ Σαμιακή ἦτο καί αὐτή κυανή μέ σταυρόν ἐπί ἡμισελήνου, ἔφερε δέ δεξιά λόγχην καί ἀριστερά σπόγγον μετ’ ἀγκύρας, ὡς καί τάς λέξεις «Ἐλευθερία ἤ Θάνατος». Εἰς τήν Κρήτην ὑψώθη ἡ ἐρυθρά σημαία μέ τήν εἰκόνα τοῦ Ἁγ. Τίτου, ἀλλά καί ἄλλαι αὐτοσχέδιοι καί κατόπιν, ὑπό τοῦ Μιχαήλ Κομνηνοῦ Ἀφεντούλιεφ, τρίχρωμος κατ’ ἐκείνην τοῦ Ἀλεξάνδρου Ὑψηλάντου. Ὑπό Κυπρίων ἐθελοντῶν ὑψώθη ἐν Ἑλλάδι, κατά τήν διάρκειαν τοῦ Ἀγῶνος, λευκή σημαία μετά κυανοῦ σταυροῦ, ἡ ὁποία ἔφερε τήν ἐπιγραφήν «ΣΗΜΕΑ ΕΛΗΝΙΚΙ ΠΑΤΡΗΣ ΚΗΠΡΟΥ».

Η ΚΥΑΝΌΛΕΥΚΟΣ

Τήν ποικιλίαν τῶν σημαιῶν κατήργησεν ἡ Α΄ ἐν Ἐπιδαύρῳ Ἐθνική Συνέλευσις, διά τοῦ ἄρθρου ρδ΄ τοῦ Προσωρινοῦ Πολιτεύματος τῆς Ἑλλάδος, τῆς 1ης Ἰανουαρίου 1822. Δι’ αὐτοῦ ὡρίσθησαν ὡς ἐθνικά χρώματα τό κυανοῦν καί τό λευκόν. Διά τοῦ Διατάγματος τῆς 15ης Μαρτίου 1822 καθωρίσθησαν οἱ τύποι τοῦ ἐθνοσήμου καί τῶν σημαιῶν: «Τῶν μέν κατά γῆν δυνάμεων ἡ σημαία, σχήματος τετραγώνου, θέλει ἔχει τό ἐμβαδόν κυανοῦ, τό ὁποῖον θέλει διαιρεῖσθαι εἰς τεσσάρα ἴσα τμήματα δι’ ἑνός σταυροῦ λευκοχρόου, διασχίζοντος ἐκεῖνα τά τμήματα ἀπό ἄκρων ἕως ἄκρων τοῦ ἐμβαδοῦ β) Ἡ δέ κατά θάλασσαν σημαία θέλει εἷσθαι διττή, μιά διά τά πολεμικά καί ἄλλη διά τά ἐμπορικά πλοῖα. Καί τῆς μέν διά τά πολεμικά πλοῖα τό ἐμβαδόν θέλει διαιρεῖσθαι εἰς ἐννέα ὁριζόντια παραλληλόγραμμα, παραμειβομένων εἰς αὐτά τῶν χρωμάτων λευκοῦ καί κυανοῦ: εἰς τήν ἄνω δέ πρός τά ἔσω γωνίαν τούτου τοῦ ἐμβαδοῦ, θέλει σχηματισθῇ τετράγωνον κυανόχρουν, διηρημένον ἐν τῷ μέσω δι’ ἑνός σταυροῦ λευκοχρόου, τῆς δέ διά τά ἐμπορικά πλοῖα διωρισμένης τό ἐμβαδόν θέλει εἶσθαι κυανοῦν. Εἰς τήν ἄνω δέ πρός τά ἔσω γωνίαν τούτου τοῦ ἐμβαδοῦ θέλει σχηματισθῇ ὡσαύτως τετράγωνον λευκόχρουν καί διηρημένον ἐν τῷ μέσῳ δι’ ἑνός σταυροῦ κυανοχρόου». Σημαίαν τῶν κατά ξηράν δυνάμεων παρέδωσε, κατά Μάιον 1822, ὁ Ἀλεξ. Μαυροκορδάτος εἰς ἕκαστον τῶν δύο πρώτων ταγμάτων πεζικοῦ τοῦ Τακτικοῦ Στρατοῦ, ἐπί τῇ ὀργανώσει των – καί ὑπ’ αὐτήν ἐπολέμησαν ἀπό τῆς μάχης τοῦ Πέτα μέχρι τοῦ τέλους τοῦ Ἀγῶνος. Ὑπό τήν αὐτήν σημαίαν, τῆς ξηρᾶς, ἐπολέμησαν διά τήν Ἐλευθερίαν καί αἱ λοιπαί μονάδες τοῦ Τακτικοῦ καί τοῦ «Ἀτάκτου» Στρατοῦ. Τήν ἑνιαίαν σημαίαν τοῦ πολεμικοῦ ναυτικοῦ ἀνύψωσεν ὁ Ἑλληνικός στόλος, εἰς τά ἀνοικτά τοῦ Μεσολογγίου, τήν 16ην Ἀπριλίου τοῦ 1822 καί μέ αὐτήν κυματίζουσαν διεξήχθησαν αἱ ὑπό τοῦ 1822 νικηφόροι ναυμαχίαι τοῦ Ἀγῶνος. Ἀπό τῆς 30ῆς Ἰουλίου 1828, ὡρίσθη ὅπως καί τά ἐμπορικά πλοῖα αἴρουν ἐφεξῆς τήν σημαίαν τοῦ πολεμικοῦ ναυτικοῦ. Οὕτω δέ εἶχον τά πράγματα, μέχρι τῆς ἐγκαταστάσεως τῆς Βασιλείας ἐν Ἑλλάδι, τῷ 1833. Τήν 4ην Ἀπριλίου 1833 ἐξεδόθη Βασιλικόν Διάταγμα, τό ὁποῖον καθώρισεν ὡς πολεμικήν μέν σημαίαν τήν ἕως τότε ναυτικήν, σύν τῇ προσθήκῃ τοῦ ἐθνικοῦ θυρεοῦ εἰς τό κέντρον τοῦ ἄνω ἀριστερά σταυροῦ, ὡς ἐμπορικήν δέ, τήν αὐτήν ἄνευ τοῦ θυρεοῦ. Κατά παράδοξον σύμπτωσιν, τά ἐθνικά χρώματα τῆς Ἑλληνικῆς καί τῆς Βαυαρικῆς σημαίας ἦσαν τά ἴδια: Κυανοῦν καί λευκόν.

1821

2021

1821

Ιωάννης Γιώργος Αντιπεριφερειάρχης Χαλκιδικής

2021

«200 Χρόνια Ελευθερίας και Ανεξαρτησίας, 200 χρόνια από την κήρυξη της Ελληνικής Επανάστασης, που υπήρξε σταθμός στην Ιστορία του Νεότερου Ελληνισμού και οδήγησε στη δημιουργία του ανεξάρτητου ελληνικού κράτους, αλλά και ταυτόχρονα ένα κορυφαίο γεγονός για τη σύγχρονη ιστορία της Ευρώπης. Η Ελληνική Επανάσταση αποτέλεσε πηγή έμπνευσης για τις επόμενες γενιές, όχι μόνο των Ελλήνων, αλλά και όλου του κόσμου, και το μήνυμά της δίνει δύναμη σε περιόδους δοκιμασίας: ο διχασμός οδηγεί σε ολέθρια αποτελέσματα, ενώ όσες φορές πορευθήκαμε ενωμένοι, μεγαλουργήσαμε. Σε αυτή την επετειακή χρονιά του 2021, θα κληθούμε όχι μόνο να τιμήσουμε την ιστορία και τις αξίες που οδήγησαν στη σημερινή Ελλάδα, ένα κράτος σύγχρονο και δημοκρατικό, αλλά και με αλληλεγγύη και ομοψυχία να οικοδομήσουμε μια καλύτερη Ελλάδα για τις επόμενες γενιές και να οραματιστούμε την πορεία μας για το μέλλον. Την 25η Μαρτίου ο Ελληνισμός γιορτάζει επίσης τον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου, που έχει συνδεθεί άρρηκτα στη συνείδηση όλων μας με τον αγώνα για Ελευθερία. Είμαστε κληρονόμοι ενός λαμπρού παρελθόντος και καλούμαστε να είμαστε και άξιοι συνεχιστές του. Είμαστε υπερήφανοι που είμαστε Έλληνες! Χρόνια πολλά, Ελλάδα!»

ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ - Π. Ε. ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ

ΈΝΤΟΝΗ Η ΔΡΆΣΗ ΤΗΣ ΧΑΛΚΙΔΙΚΉΣ ΚΑΙ ΤΩΝ ΚΑΤΟΊΚΩΝ ΤΗΣ ΣΤΗΝ ΕΠΑΝΆΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1821

Ο Καπετάν Χάψας (Κρυοπηγή Χαλκιδικής – Βασιλικά Θεσσαλονίκης 1821)

Σταμάτιος (Στάμος) Κάψας ή καπετάν Χάψας γεννήθηκε στα Παζαράκια (Κρυοπηγή) Χαλκιδικής στα τέλη του 18ου αιώνα. Μετοίκησε σε νεαρή ηλικία στη Συκιά Χαλκιδικής προς αναζήτηση εργασίας. Σύντομα ήρθε σε ρήξη με τους τοπικούς Τούρκους άρχοντες και ξεκίνησε κλέφτικη δράση. Καταξιώθηκε έτσι στα χωριά της Σιθωνίας, στον Χολομώντα και στα Χασικοχώρια (περιοχή Πολυγύρου). Κατά το ξέσπασμα της Επανάστασης ήταν σερδάρης (χωροφύλακας) της Ιεράς Κοινότητας Αγίου Όρους, στις Καρυές. Στις 23 Μαρτίου του 1821 ο Εμμανουήλ Παπάς αποβιβάστηκε στη χερσόνησο του Άθω, μεταφέροντας όπλα και πολεμοφόδια με τη βοήθεια Αινιτών και Ψαριανών καπεταναίων. Εκεί συναντήθηκε με τον Στάμο Κάψα και προχώρησαν στη συγκρότηση του επαναστατικού στρατού. Με τη βοήθεια του μητροπολίτη Μαρωνείας Κωνστάντιου στρατολογήθηκαν 1.000 μαχητές μοναχοί. Στο μεταξύ, ο Στάμος Κάψας στρατολόγησε άνδρες από όλη τη Χαλκιδική με σχετική ευκολία, λόγω του κύρους που είχε αποκτήσει από την πρότερη δράση του. Οι μαχητές ήταν κυρίως από την Κασσάνδρα, τα Χασικοχώρια και τη Σιθωνία, και ιδιαίτερα από τη Συκιά. Το σώμα του Στάμου Κάψα φτάνει τους 2.000 άνδρες. Οι Οθωμανοί, μέσα σε αυτό το κλίμα, φοβούμενοι την κλιμάκωση των γεγονότων, προβαίνουν σε ωμότητες εις βάρος των ελληνικών πληθυσμών στη Θεσσαλονίκη και στον Πολύγυρο. Έτσι, αρχίζουν μικρές επαναστατικές εστίες σε διάφορα σημεία των περιοχών της Χαλκιδικής, της Θεσσαλονίκης και των Σερρών. Οι επαναστάτες είναι πλέον πίσω από τα γεγονότα. Σε έκτακτη σύσκεψη στο Άγιο Όρος τη 17η Μαΐου του 1821, ο Εμμανουήλ Παπάς κηρύσσει επίσημα την Επανάσταση στη Βόρεια Ελλάδα και αποφασίζεται να διασπαστεί ο επαναστατικός στρατός σε δύο τμήματα. Ο Εμμανουήλ Παπάς με τους Μαδεμοχωρίτες και τους μοναχούς –συνολική δύναμη 1.900 άνδρες– κατευθύνονται στη Ρεντίνα, προκειμένου να σταματήσουν τις οθωμανικές δυνάμεις που έρχονταν από Δράμα και Κωνσταντινούπολη στα Μακεδονικά Τέμπη. Ο Στάμος Κάψας, με υπαρχηγό τον Αναστάσιο Χυμευτό και συνολική δύναμη 2.000 άνδρες, κατευθύνονται προς κατάληψη της Θεσσαλονίκης. Ο επαναστατικός στρατός του Στάμου

1821

2021

Κάψα προελαύνει και απελευθερώνει το ένα μετά το άλλο τα χωριά και τις πόλεις της περιοχής. Προελαύνει σε Κομίτσα, Ιερισσό, Αρναία, Άγιο Πρόδρομο, Γαλάτιστα και Βασιλικά. Στα Βασιλικά οι επαναστάτες ενώθηκαν με τα ένοπλα σώματα των Βασιλικιωτών και των Βαβδινών. Τελικά οι επαναστάτες στρατοπεδεύουν στη Θέρμη (8 Ιουνίου 1821), προκειμένου να ανασυνταχθούν για την τελική επίθεση στη Θεσσαλονίκη. Ακολούθησε μάχη κοντά στη σημερινή Αμερικανική Γεωργική Σχολή με το ιππικό του Αχμέτ μπέη των Γιαννιτσών. Οι Τούρκοι ηττήθηκαν. Η φήμη του Κάψα έχει φτάσει μέχρι τη Θεσσαλονίκη, όπου οι Θεσσαλονικείς περιμένουν να τον υποδεχτούν ως απελευθερωτή. Τότε του προσάπτεται και το προσωνύμιο καπετάν Χάψας, με την έννοια ότι έχαφτε τους Τούρκους. Μνημείο του καπετάν Χάψα υπάρχει στο σημείο της μάχης των Βασιλικών, έξω από τη Μονή Αγίας Αναστασίας.

1 2

3 1. Εμμανουήλ Παπάς. 2. Ήρωες Χαλκιδικής. 3. Ιερισσός

Ενδεικτικά ας γνωρίσουμε μερικούς ήρωες, αξιωματικούς και στρατιώτες από τα χάσικα χωριά της Σιθωνίας. Συκιά: Ιωάννης Τσατσαρώνης, αξιωματικός (γεν. 1792). Άγγελος Συκιώτης, οπλαρχηγός (σκοτώθηκε το 1826 στη μάχη της Αταλάντης). Μιχαήλ Ιωάννου, αξιωματικός στο 4ο τάγμα (γεν. 1780). Ιωάννης Παπασταμάτη, αξιωματικός (γεν. 1799). Χριστόδουλος Καραστάθης, πολέμησε το 1821 και σκοτώθηκε στην επανάσταση του 1854. Αναστάσιος Σκοτίδας, πολέμησε στην Κασσάνδρα, στα Ψαρά, στη Σκιάθο, στα Βρυσάκια της Εύβοιας και αλλού, είχε τον βαθμό του εκατόνταρχου. Παρθενώνας: Γεώργιος Τσατσαρώνης, αξιωματικός, (γεν. 1795), πολέμησε στην Κασσάνδρα, στα Ψαρά, στην Αταλάντη, στη Σκιάθο, στο Τρίκερι και αλλού. Χριστόδουλος Γκίκα, στρατιώτης (γεν. 1793). Βασίλειος Ιωάννου, στρατιώτης (γεν. 1801). Άγιος Νικόλαος: Θεοδόσης Πέγιου, στρατιώτης (γεν. 1803). Στέριος Παύλου, λοχίας το 1830. Γιαννάκης Παπά, υπολοχαγός το 1830. Μεταγγίτσι: Απόστολος Αγγέλου, υπαξιωματικός το 1830 (γεν. 1799). Αθανάσιος Ζάχου 19νέας το 1830 (γεν. 1800). Στόικος Χριστοδούλου, στρατιώτης το 1830. Γεράκης Δήμου, λοχίας το 1830. Ορμύλια: Αυγερινός Γιοβάνη, στρατιώτης το 1830. Σαραφιανός Μιχαήλ, στρατιώτης το 1830. Λάμπρος Μαυρουδή, στρατιώτης το 1830. Νικήτη: Ζαφείρης Χριστοδούλου (γεν. 1798), Δήμος Αλεξανδρή, στρατιώτες το 1830. Βραστά: Ιωάννης Κωνσταντίνου, Γεώργιος Παραδείση, στρατιώτες το 1830. Ας μάθουμε και τα ονόματα μερικών Κασσανδρινών, που υπηρέτησαν το 1821 και το 1830 στον ελληνικό στρατό. Από Άθυτο οι: Γαρόφαλλος Αντωνίου (γεν. 1803), Ανδρέας Ιωάννου, Τριαντάφυλλος Γαροφάλλου (γεν. 1801), Νικόλαος Γαροφάλλου, Δημήτρης Χριστοδούλου, Αγγελής Χριστοδούλου, Γεώργιος Σπύρου, Αναστάσιος Κυριαζή. Από Βάλτα (Κασσάνδρεια) οι: Σύρος Δημητρίου, Γεώργιος Γαροφάλλου (γεν. 1803), Νικόλαος Παναγιώτου (γεν. 1792), Γεώργιος Ρήγα, Ιωάννης Χειμευτού (γεν. 1805), Διαμαντής Δημητρίου, Διαμαντής Χριστοδούλου, Αναγνώστης Παπά (γεν. 1803). Από Καλάνδρα οι: Κυπαρίσσης Γιωργάκη, Αλέξης Ξανθόπουλος (γεν. 1807), Ιωάννης Κατάκαλου. Από Καψόχωρα (Πευκοχώρι) οι: Λεμονής Δημητρίου (γεν. 1807), Μανόλης Ρήγα (γεν. 1806), Μιχάλης Ιωάννου (γεν. 1801). Από Παζαράκια (Κρυοπηγή) οι: Ρήγας Γεωργίου, Γεώργιος Θεοδώρου. Από Παλιούρι οι: Χριστόδουλος Ζαφείρη και ο ιερέας Νικόλαος Τριανταφύλλου. Από Πολύχρονο οι: Ρήγας Αδάμ, Νικόλαος Ιωάννου (γεν. 1805). Από Τσαπράνι (Σκιώνη) οι: Γεώργιος Ρήγα, Γεώργιος Εμμανουήλ (γεν. 1805). Από Φούρκα οι: Γιωργάκης Ρήγα, Βασιλικός Χρήστου. Από Αγία Παρασκευή οι: Ιωάννης Δήμου, Τριαντάφυλλος Νικολάου. Από Αρναία οι: Ελευθέριος Ιωάννου γεννημένος το 1797, Δημήτριος Νικολάου γεννημένος το 1803, Μαργαρίτης Δημητρίου, Ιωάννης Δήμου, Ευθυμίου Κωνσταντίνος. Από Ιερισσό κατάγεται η μεγάλη οικογένεια Βλαχομιχάλη, ο Γεωργάκης Δημητρίου, γεννημένος το 1800, ο Ιωάννης Θεολόγου, ο Καραθανάσης Μπόικου. Από Ίσβορο (Στρατονίκη) ο Κωνσταντής Στεριανού και ο Κλονής Νικόλαος. Από Βαρβάρα ο Γεώργιος Αστερίου. Από Στανό ο Γιοβάνης Κώστα και ο Βασίλειος Γεωργίου. Από Κρήμνη ο Βασίλειος Γεωργίου, γεννημένος το 1805. Από Σιποτνίκια (Ριζά) ο Βασίλειος Αθανασίου, ταγματάρχης ιππικού.

1821

2021

ΤΟ ΦΙΛΕΛΛΗΝΙΚΌ ΜΉΝΥΜΑ ΤΟΥ ΠΡΟΈΔΡΟΥ ΤΩΝ «ΗΝΩΜΈΝΩΝ ΕΠΑΡΧΙΏΝ, ΜΟΝΡΌΗ» ΚΑΙ ΤΑ «ΕΛΛΗΝΙΚΆ ΧΡΟΝΙΚΆ» ΤΟΥ ΜΕΣΟΛΟΓΓΊΟΥ

σ 94

Στο ετήσιο μήνυμά του, το οποίο απηύθυνε προς το Κογκρέσο στις 2 Δεκεμβρίου 1823 –και όχι 1822, όπως συχνά αναφέρεται λανθασμένα και στις επίσημες πηγές– ο 5ος πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών, Τζέιμς Μονρόε (James Monroe, 1758-1831), αφενός εισηγούνταν την αμερικανική ουδετερότητα στις μελλοντικές ευρωπαϊκές διαμάχες, θέση που έμεινε γνωστή στην ιστορία ως Δόγμα Μονρόε, αφετέρου όμως τασσόταν αναφανδόν υπέρ της ευόδωσης των ελληνικών αγώνων και της επιτυχίας της Ελληνικής Επανάστασης. Ήταν ο καρπός της έκκλησης για βοήθεια που είχε απευθύνει ο πρόεδρος της Μεσσηνιακής Γερουσίας Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης από τις 25 Μαΐου 1821 και η οποία είχε βρει υποστηρικτές ανάμεσα στα φιλελεύθερα πνεύματα της Αμερικής, όπως ήταν ο φιλέλληνας καθηγητής του Χάρβαρντ Έντουαρντ Έβερετ (Edward Everett 1794-1865). Το μήνυμα του Αμερικανού προέδρου, το οποίο ερχόταν σε μια περίοδο κατά την οποία, οι αυλές της Ευρώπης έβλεπαν ακόμη με καχυποψία την ελληνική υπόθεση, προβλημάτισε τις μεγάλες δυνάμεις της εποχής και πυροδότησε το πολύτιμο κίνημα του φιλελληνισμού, που είχε

1821

2021

O 5ος πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών, Τζέιμς Μονρόε (1758-1831). Ελαιογραφία John Vanderlyn (1816)

1821

Πάνω: Ο πρόεδρος της Μεσσηνιακής Γερουσίας, Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης. Κάτω: H προμετωπίδα της εφημερίδας «ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ»

2021

ήδη αρχίσει να εκφράζεται. Εξαιρετικό ωστόσο ενδιαφέρον παρουσιάζει ο τρόπος που μάθαιναν τα νέα στην Ελλάδα οι μπαρουτοκαπνισμένοι αγωνιστές. Η είδηση για το μήνυμα του Αμερικανού προέδρου δημοσιεύτηκε στον γαλλικό Τύπο την τελευταία ημέρα του 1823 και αναδημοσιεύτηκε για πρώτη φορά στο 12ο φύλλο (9 Φεβρουαρίου 1824) της εφημερίδας «Ελληνικά Χρονικά». Εκδιδόταν ήδη στο Μεσολόγγι με εξοπλισμό που είχε διαθέσει ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος και με την επιμέλεια του Ελβετού φιλέλληνα γιατρού Ιάκωβου Μάγερ (Johann Jakob Mayer, 1798-1826). Εντυπωσιάζουν τόσο η πληρότητα του ρεπορτάζ όσο και η μετάφραση, αν λάβει κανείς υπόψη τις σκληρές και δύσκολες συνθήκες υπό τις οποίες εκδιδόταν η εφημερίδα. Δημοσίευε δε αυτούσιο του απόσπασμα από την ομιλία που αφορούσε τα ελληνικά πράγματα και είναι το εξής: «Πρό πολλοῦ διά τῶν ἡρωικῶν κατορθωμάτων των οἱ Ἕλληνες μᾶς ἔδωσαν ἐλπίδας χρηστοτάτας, ὅτι θέλουν εὐδοκιμήσει εἰς τόν ἀγῶνα των καί ἐπαναλάβει τήν μεταξύ τῶν ἐθνῶν τῆς γῆς παλαιά αὐτῶν θέσιν. Φρονῶ ὅτι ὅλα τά φωτισμένα ἔθνη θά δείξουν μέγαν ἐνθουσιασμόν ὑπέρ τοῦ ἀγῶνος τῶν Ἑλλήνων, μολονότι, μέχρι τοῦδε καμμία δύναμις δέν ἐκινήθη ὑπέρ αὐτῶν. Ἡ καταγωγή των καί τό ὄνομα τῶν Ἑλλήνων τούς διέσωσαν ἀπό μεγίστους κινδύνους, ἐν ὦ οἱοσδήποτε ἄλλος λαός θά ἐξωλοθρεύετο. Τό συμφέρον καί ἡ κατάκτησις, οἱ συνηθέστεροι σκοποί τῶν μεταξύ τῶν ἄλλων ἐθνῶν πολέμων, δέν φαίνεται νά ἔχουν ἐπίδρασιν ἐπί τῶν Ἑλλήνων. Ἐξ ὅσων πληροφορούμεθα ἔχουμε κάθε λόγον νά πιστεύωμεν ὅτι ὁ ἐχθρός δέν ἔχει πλέον ἐλπίδα νά ἐπιβάλῃ ἐκ νέου ἐπί τῶν Ἑλλήνων τήν κυριαρχίαν του. Εἴθε ἡ Ἑλλάς νά καταστῇ πάλιν ἀνεξάρτητον ἔθνος! Εἴθε νά καταλάβῃ τήν ἀνήκουσαν καί πάλιν εἰς αὐτήν θέσιν. Εὐχόμεθα τοῦτο ἐκ ψυχῆς». Στη μεθεπόμενη έκδοσή της (Φύλλο 14 της 16ης Φεβρουαρίου 1824), η εφημερίδα θα επανέλθει, χρησιμοποιώντας ουσιαστικά την περίπτωση για να στείλει μήνυμα προς το εσωτερικό και το εξωτερικό. Με αφορμή το περιεχόμενο της ομιλίας του προέδρου των «Ηνωμένων Επαρχιών», του «Μονρόη», όπως τον αποκαλούσε, έστελνε μήνυμα στα χριστιανικά έθνη της Ευρώπης, ιδιαίτερα στην Αγγλία, να συμπαρασταθούν στον ελληνικό αγώνα. Στη συνέχεια, καλούσε την ελληνική αρχή να ωφεληθεί από τη σχέση με την Αμερική και να «μιμηθῇ τήν σοφήν της νομοθεσίαν, ἡ ὁποία προλαμβάνει τάς προμελετημένας ἐπιχειρήσεις φιλαρχίας (καί) συγχρόνως στερεοῖ τήν ἐξωτερικήν ἀνεξαρτησίαν, τήν ἐσωτερικήν ἐλευθερίαν, τήν εἰρήνην καί τήν εὐδαιμονίαν». Αυτά έγραφε η εφημερίδα «Ελληνικά Χρονικά» με αφορμή την ομιλία του Αμερικανού προέδρου.

1821

2021

1821

To πιεστήριο του πρώτου Εθνικού Τυπογραφείου στο Ναύπλιο

2021

1821

2021

Η ΠΡΏΤΗ ΕΦΗΜΕΡΊΔΑ ΤΗΣ ΕΠΑΝΆΣΤΑΣΗΣ 1821 ΤΟ ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΏΔΕΣ ΣΤΉΣΙΜΟ ΤΟΥ ΠΡΏΤΟΥ ΕΘΝΙΚΟΎ ΤΥΠΟΓΡΑΦΕΊΟΥ ΚΑΙ Η ΔΙΑΚΟΊΝΩΣΗ ΤΩΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΗΜΈΝΩΝ ΣΤΙΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΈΣ ΑΥΛΈΣ

Με την 1η Αυγούστου είναι συνδεδεμένη η πρώτη τακτική εφημερίδα της μεγάλης Ελληνικής Εθνεγερσίας, αλλά και το περιπετειώδες στήσιμο του πρώτου Εθνικού Τυπογραφείου καθώς και η διακοίνωση των επαναστατημένων στις Ευρωπαϊκές Αυλές. Όταν ξέσπασε η Επανάσταση του 1821, τις ανάγκες της πληροφόρησης εκλήθησαν να καλύψουν χειρόγραφες εφημερίδες. Το πρώτο φύλλο αντιγραφόταν και στελνόταν σε έναν τόπο όπου άλλοι αντιγραφείς αναλάμβαναν να αναμεταδώσουν το περιεχόμενο. Αλλά οι ανάγκες του αγώνα απαιτούσαν την έκδοση εφημερίδας, ώστε αφενός να εκδίδονται ικανά αντίτυπα και αφετέρου να αποστέλλονται στο εξωτερικό. Η έκδοση της πρώτης εφημερίδας, η οποία έφερε τον τίτλο «Σάλπιγξ Ελληνική», ήταν ένα από τα μείζονα επαναστατικά επιτεύγματα. Πρωταγωνίστησαν ο Δημήτριος Υψηλάντης, η Καλαμάτα, στα χώματα της οποίας φιλοξενήθηκε το πρώτο υποτυπώδες «Εθνικό Τυπογραφείο», ο τυπογράφος Κωνσταντίνος Τόμπρας και ο συντάκτης Θεόκλητος Φαρμακίδης.

ΤΟ ΠΡΏΤΟ ΤΥΠΟΓΡΑΦΕΊΟ Ως γνωστόν, ο Δημήτριος Υψηλάντης στάλθηκε στην Ελλάδα από τον γενικό επίτροπο αδελφό του, Αλέξανδρο. Με την αρωγή του Αλέξανδρου Μαυροκορδάτου, όταν πέρασε από την Τεργέστη στην Ύδρα, μαζί με άλλα χρήσιμα πράγματα, είχε συσκευασμένο και ένα πλήρες μικρό τυπογραφείο. Χρειαζόταν ωστόσο ένας τυπογράφος για να το λειτουργήσει. Από τη δύσκολη θέση θα τον βγάλει ο Ιάκωβος Τομπάζης, ο οποίος τον ενημέρωσε πως στα Ψαρά είχε διασωθεί ένας Έλληνας τυπογράφος από τις Κυδωνιές (Αϊβαλί) της Μικράς Ασίας. Επρόκειτο περί του σπουδαίου Κωνσταντίνου Τόμπρα, ο οποίος είχε σπουδάσει στη Βιέννη και είχε μυηθεί στα μυστικά της τυπογραφίας στο Παρίσι. Λειτούργησε και διηύθυνε τυπογραφείο στην πατρίδα του από το 1819 μέχρι και τις αρχές Ιουνίου 1821, όταν οι Τούρκοι κατέστρεψαν τις Κυδωνιές. Όπως ήταν αναμενόμενο, ο Υψηλάντης έστειλε πλοίο για να παραλάβει τον Τόμπρα και τον βοηθό του, Νικολαΐδη.

Θεόκλητος Φαρμακίδης (1784-1860). Ελαιογραφία Διονυσίου Τσόκου (1858). Από τις συλλογές της Βουλής των Ελλήνων

ΣΤΑ ΒΈΡΒΑΙΝΑ Εντωμεταξύ, ο Υψηλάντης μετακινήθηκε στο ελληνικό στρατόπεδο των Βερβαίνων, κουβαλώντας μαζί του και το τυπογραφείο, το οποίο παρέμενε συσκευασμένο σε κουτιά προκαλώντας την περιέργεια των αγωνιστών. Εκεί φτάνει και ο Κ. Τόμπρας. Μετά από πολλές συζητήσεις και συνεννοήσεις αποφασίζεται το τυπογραφείο να στηθεί σε ένα τζαμί της Καλαμάτας, η οποία θεωρούνταν πιο ασφαλής από τα άλλα μέρη. Έπρεπε, ωστόσο, να βρεθεί και ο κατάλληλος συντάκτης που θα διηύθυνε τις εργασίες και θα φρόντιζε για το περιεχόμενο της εφημερίδας. Ως καταλληλότερος κρίθηκε ο 37χρονος φιλελεύθερος Θεόκλητος Φαρμακίδης, ο οποίος είχε επιστρέψει από τις σπουδές του στο εξωτερικό και είχε προηγούμενη εμπειρία. Εξάλλου, οι περιστάσεις δεν έδιναν στον Υψηλάντη περιθώριο για επιλογές. Ο Θ. Φαρμακίδης ως «επιστάτης και εκδότης» της πρώτης εφημερίδας θα δώσει την ιδεολογική κατεύθυνση του Επαναστατικού Κινήματος των Ελλήνων και θα ορίσει την αναγκαιότητα της κοινοποίησης μέσω του Τύπου, στο εσωτερικό και το εξωτερικό, του δικαιώματος των Ελλήνων να ανακτήσουν την ελευθερία τους. Η συσπείρωση του αγωνιζόμενου Έθνους ήταν ανάμεσα στους στόχους του συντάκτη, ο οποίος αναζητούσε τους καλύτερους διαύλους επικοινωνίας στο εσωτερικό και το εξωτερικό.

Η ΔΙΑΚΉΡΥΞΗ

«Εἰς τάς παρούσας περιστάσεις τῆς Ἑλλάδος, ὅτε ὅλον τό ἑλληνικόν γένος, μήν ὑπομένον τόν βαρύν τῆς τυραννίας ζυγόν, τόν ὁποῖον ἔφερεν ἀναξίως αἰῶνας ὁλοκλήρους, ἀπεφάσισεν ὑπό τήν προστασίαν τῆς θείας Προνοίας, νά πιάνῃ τά ὅπλα διά νά ἀναλάβῃ την ὁποίαν ἀπώλεσεν αὐτονομίαν, εἶναι ἀναγκαιοτάτη καί ἐφημερίς εἰς τήν Ἑλλάδα ἐκδιδομένη. Τό γένος ὅλον ἀγωνιζόμενον τόν ὑπέρ τῆς ἐλευθερίας ἀγῶνα θέλει νά βλέπῃ καί διά τοῦ τύπου τούς ἀγῶνας του κηρυττομένους, τάς ἀρετάς τῶν καλῶν δημοσίως ἐπαινουμένας, καί τάς κακίας τῶν κακῶν ἐξελεγχομένας, εἰς ἀποφυγήν καί μίμησιν» έγραφε στην εκδοτική διακήρυξη, «ανακήρυξιν» όπως την αποκαλεί, ο Θ. Φαρμακίδης. Πατριωτικές προκηρύξεις, όπως το περιεχόμενο της περίφημης «Μάχου υπέρ πίστεως και πατρίδος» του Αλέξανδρου Υψηλάντη, ειδήσεις για τα πολεμικά γεγονότα και κείμενα που στόχευαν στην ενδυνάμωση του αγωνιστικού πνεύματος των Ελλήνων δημοσιεύονταν στη «Σάλπιγγα Ελληνική». Οι στόχοι που δημοσιεύονται στο πρώτο φύλλο «Ἐν Καλαμάτᾳ, ἔτει α´ τῆς ἐλευθερίας (1821)» ήταν φιλόδοξοι. Οι παράγοντες

100

1821

2021

έκδοσής της ευελπιστούσαν ότι πέραν των πολεμικών θα κάλυπτε και τα πολιτικά γεγονότα, φροντίζοντας ωστόσο να «μή βλαφθῶσι ποτέ τά πρός ὅλας τάς διοικήσεις ὀφειλόμενα καθήκοντα». Επίσης, ήθελαν να την εκδίδουν τετρασέλιδη και μέρα παρά μέρα, εξαιρουμένων των Κυριακών και των εορτών, ενώ η ετήσια συνδρομή οριζόταν στα πενήντα γρόσια. Ήταν μάλιστα αυστηροί στο ζήτημα των συνδρομών, αφού «χωρίς προκαταβολή τῆς τιμῆς ἤ ἀσφαλοῦς ἐγγυήσεως περί αὐτῆς, ἐφημερίς δέν δίδεται, μήτε στέλλεται».

ΔΙΑΦΩΝΊΕΣ Ωστόσο, η πρώτη εκείνη ελληνική εφημερίδα δεν έμελλε να μακροημερεύσει. Οι δύο κύριοι φυσικοί παράγοντες έκδοσής της, ο Δημήτριος Υψηλάντης και ο Θεόκλητος Φαρμακίδης, σύντομα διαφώνησαν. Ο πρώτος ήθελε να υποβάλλονται στην έγκρισή του τα προς δημοσίευση άρθρα, γεγονός το οποίο απέκρουσε διαρρήδην ο Θ. Φαρμακίδης. Εκδόθηκαν μόνο τρία τεύχη, το πρώτο την 1η Αυγούστου 1821, το δεύτερο την 5η Αυγούστου 1821 και το τρίτο την 20ή Αυγούστου 1821. Η διακοπή της έκδοσής της σήμανε και την αναστολή της λειτουργίας εφημερίδων για τα κρίσιμα χρόνια 1822 και 1823. Όταν κατελήφθη η Τριπολιτσά, ο Κ. Τόμπρας διετάχθη και μετέφερε εκεί το τυπογραφείο, το οποίο, χωρίς να λειτουργήσει και να συσκευαστεί και λόγω των ανωμάλων καταστάσεων, μετεφέρθηκε στο Άργος και από εκεί στην Κόρινθο, όπου έγιναν αρκετές σπουδαίες εκτυπώσεις (Σύνταγμα ή Προσωρινόν Πολίτευμα, προκηρύξεις, διαταγές κ.ά.). Με την ανακήρυξη του ελεύθερου Ελληνικού Κράτους ο πρώτος τυπογράφος, Κ. Τόμπρας, εργάστηκε σε διάφορα τυπογραφεία της χώρας.

«Σάλπιγξ Ελληνική» Το φύλλο της 1ης Αυγούστου 1821

101

1821

2021

«1821-2021: 200 ΧΡΌΝΙΑ ΔΗΜΟΤΙΚΌ ΤΡΑΓΟΎΔΙ» Η LIDL ΕΛΛΆΣ ΠΡΟΒΆΛΛΕΙ ΤΗ ΔΥΝΑΜΙΚΉ ΚΑΙ ΤΗ ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΌΤΗΤΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΉΣ ΜΟΥΣΙΚΉΣ ΠΑΡΆΔΟΣΗΣ

102

έλει Αρετή και Τόλμη το... τραγούδι». Η παράφραση αυτή του στίχου «Θέλει αρετήν και τόλμην η ελευθερία» του Ανδρέα Κάλβου από τον Σταύρο Ξαρχάκο αποτελεί το μότο του πολύπλευρου προγράμματος δράσεων «200 χρόνια Δημοτικό Τραγούδι» που διοργανώνει η Lidl Ελλάς, με αφορμή την επέτειο της διακοσιετηρίδας της Ελληνικής Επανάστασης και με σκοπό να αναδείξει και να προβάλει τη σημαντικότητα και τη διαχρονικότητα του ελληνικού δημοτικού τραγουδιού. Η μελωδική διαδρομή σε αυτήν ξεκίνησε ανήμερα του εορτασμού της επετείου των 200 χρόνων από την Εθνική Παλιγγενεσία, με την παρουσίαση της ψηφιακής πλατφόρμας www.200xroniadimotikotragoudi.gr, από όπου μέχρι στιγμής διατίθενται προς ακρόαση τα πρώτα τραγούδια που διατρέχουν τα 200 χρόνια έκφρασης του Νεοέλληνα. Συνολικά, η πρωτοβουλία περιλαμβάνει τη δημιουργία 63 δημοτικών τραγουδιών, τα οποία θα διαρθρώνονται σε τρεις κύκλους, καθένας εκ των οποίων θα περιέχει συμβολικά 21 τραγούδια. Στους κύκλους αυτούς θα δοθεί η ιστορία της χώρας αλλά και η εξέλιξη της ελληνικής κοινωνίας από το 1821 έως σήμερα, επιδιώκοντας την παραγωγή μιας νέας άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς μέσω ενός διαχρονικού έργου μεγάλης συναισθηματικής και ιστορικής αξίας. Την καλλιτεχνική επιμέλεια και τον γενικό συντονισμό του προγράμματος έχει αναλάβει ο Σταύρος Ξαρχάκος σε συνεργασία με τον καθηγητή Εθνομουσικολογίας του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών Λάμπρο Λιάβα. Η πρωτοβουλία της Lidl Ελλάς έχει ως στόχο να ενώσει όλες τις Ελληνίδες και τους Έλληνες, όπου κι αν βρίσκονται ανά τον κόσμο, τονώνοντας το εθνικό φρόνημα και την εθνική ενότητα. Να ενισχύσει τις προϋποθέσεις που θα επιτρέψουν την ηθική ανάπτυξη, απλώνοντας το νήμα των ιδεών και των αξιών που συνδέουν το παρελθόν με το παρόν και το μέλλον. Όλα αυτά αποκτούν ιδιαίτερη βαρύτητα το τρέχον έτος· το 2021 είναι μια χρονιά-ορόσημο για όλους τους Έλληνες λόγω της εθνικής επετείου, αποκτά δε ακόμη μεγαλύτερη συμβολική φόρτιση εν μέσω μιας παγκόσμιας υγειονομικής και οικονομικής κρίσης. Σε αυτό το πλαίσιο, αγγίζουν περισσότερο την ψυχή καθενός όλα όσα εξέφραζαν τα δημοτικά τραγούδια: οι δυσκολίες της ζωής του άλλου και η αγάπη του για τη ζωή, οι χαρές και οι λύπες, οι καημοί και οι έρωτες, η θρησκευτικότητά του, ο θαυμασμός για τους ήρωες και η προσδοκία της απελευθέρωσης. Αν μη τι άλλο, σε μια δύσκολη και μεταβατική περίοδο είναι απολύτως αναγκαίος ένας «αναστοχασμός» σχετικά με τον διαχρονικό ρόλο και τη σημασία του τραγουδιού στη διαμόρφωση της ιστορικής μας μνήμης και της εθνικής μας αυτογνωσίας. Κατά την περιήγησή του στην ψηφιακή πλατφόρμα «200 χρόνια Δημοτικό Τραγούδι», ο επισκέπτης εκλαμβάνει τα λαϊκά τραγουδίσματα ως ένα είδος διαχρονικό και εξελισσόμενο, που μπορεί και σήμερα –όπως τότε– να εκφράσει τη γνήσια, ειλικρινή και ανόθευτη λαϊκή ψυχή του σύγχρονου ελληνισμού. Εξάλλου, για τους Έλληνες το δημοτικό τραγούδι αντιπροσωπεύει κάτι πολύ περισσότερο από ένα απλό μουσικό είδος· κουβαλά και μεταφέρει από γενιά σε γενιά τις αξίες τους, τη συλλογική τους μνήμη· αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της ιστορίας και του DNA τους και «ζει» στα ακούσματά τους. «Αυτό [...] που διδάσκει διαχρονικά στους Έλληνες» είναι «ελευθερία και γλώσσα», όπως αναφέρει, μεταξύ άλλων, στο σημείωμά του στην ψηφιακή πλατφόρμα ο Σταύρος Ξαρχάκος. Ο ίδιος, όπως και ο Λάμπρος Λιάβας, προσεγγίζουν και επικαιροποιούν με τρόπο τολμηρό και καινοτόμο το δημοτικό τραγούδι –τη δημώδη μουσική και τον δημώδη στίχο– χωρίς να καταφύγουν σε δημιουργικές ακρότητες. Μάλιστα, είναι οι πρώτοι που τόλμησαν το εν λόγω εγχείρημα. Οι τρεις κύκλοι δράσεων αντλούν από την πολύτιμη και ανεξάντλητη δεξαμενή του δημοτικού τραγουδιού. Ο πρώτος κύκλος περιλαμβάνει τη σύνθεση και ηχογράφηση 21 νέων τραγουδιών, που έχουν ανατεθεί

1821

2021

Σταύρος Ξαρχάκος

Λάμπρος Λιάβας

www.200xroniadimotikotragoudi.gr

ΤΗΝ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΉ ΕΠΙΜΈΛΕΙΑ ΚΑΙ ΤΟΝ ΓΕΝΙΚΌ ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΌ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΆΜΜΑΤΟΣ ΈΧΕΙ ΑΝΑΛΆΒΕΙ Ο ΣΤΑΎΡΟΣ ΞΑΡΧΆΚΟΣ ΣΕ ΣΥΝΕΡΓΑΣΊΑ ΜΕ ΤΟΝ ΚΑΘΗΓΗΤΉ ΕΘΝΟΜΟΥΣΙΚΟΛΟΓΊΑΣ ΤΟΥ ΕΘΝΙΚΟΎ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟΎ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΊΟΥ ΑΘΗΝΏΝ ΛΆΜΠΡΟ ΛΙΆΒΑ

από τον Σταύρο Ξαρχάκο σε 7 σύγχρονους Έλληνες δημιουργούς, οι οποίοι εκπροσωπούν διαφορετικά μουσικά ιδιώματα. Αφετηρία και πηγή έμπνευσης αποτελεί η μουσική και στιχουργική παράδοση του δημοτικού μας τραγουδιού, που ο καθένας καλείται να την προσεγγίσει και να την αποδώσει με τα δικά του σύγχρονα εκφραστικά μέσα. Οι μελωδίες αυτές αποτελούν νέες μελοποιήσεις και ανασκευές δημοτικών κειμένων και τραγουδιών. Ο δεύτερος κύκλος τιτλοφορείται «21 τραγούδια για το 1821» και θα παρουσιαστεί κατά τη διάρκεια συναυλίας στο Θέατρο Γης στη Θεσσαλονίκη. Όπως προκύπτει από τον τίτλο, το πρόγραμμα της συναυλίας περιλαμβάνει τη δημόσια εκτέλεση άλλων 21 δημοτικών τραγουδιών, επιμελημένων από τους Ξαρχάκο και Λιάβα κατά τρόπο τέτοιον ώστε το καλλιτεχνικό αποτέλεσμα να προσιδιάζει κατά το δυνατόν περισσότερο στις αυθεντικές τους εκτελέσεις. Τα «21 τραγούδια για το 1821» είναι αντιπροσωπευτικά, εμβληματικά δημοτικά τραγούδια που αναφέρονται στην Εθνεγερσία: από τον Θούριο του Ρήγα στα κλέφτικα και τα ιστορικά που αποτυπώνουν τη συλλογική ταυτότητα και μνήμη. Θα συμμετάσχουν το συγκρότημα Polis Ensemble, η Κατερίνα Παπαδοπούλου και ο Παναγιώτης Αγγελακόπουλος, υπό την επιμέλεια – ενορχήστρωση του Αλέξανδρου Καψοκαβάδη. O τρίτος κύκλος περιλαμβάνει μια συναυλία στο Ωδείο Ηρώδου του Αττικού, κατά την οποία ο Σταύρος Ξαρχάκος θα παρουσιάσει και θα διευθύνει ένα καινούργιο έργο του. Πρόκειται για μια σουίτα για ορχηστρικό σύνολο, χορωδία και τραγουδίστρια την Ηρώ Σαΐα, με πηγή έμπνευσης 21 επίλεκτα δημοτικά τραγούδια. Η δημιουργική «ανασύνθεση» και επεξεργασία του πρωτογενούς υλικού μέσα από τη σύγχρονη αρμονική και ενορχηστρωτική ματιά του Ξαρχάκου γεφυρώνει το παρελθόν με το παρόν και επιβεβαιώνει ότι το βαθύτερο ύφος και ήθος αυτών των τραγουδιών εξακολουθεί διαχρονικά να μας αφορά και να μας εμπνέει. Όλες οι δράσεις και το σταδιακά παραγόμενο έργο της πρωτοβουλίας «200 χρόνια Δημοτικό Τραγούδι» διατίθενται σε όλους τους Έλληνες, εντός και εκτός Ελλάδας, μέσα από την αντίστοιχη ψηφιακή πλατφόρμα. Εκεί έχουν ήδη αναρτηθεί, μεταξύ άλλων, κείμενα του Σταύρου Ξαρχάκου και του Λάμπρου Λιάβα αναφορικά με το δημοτικό τραγούδι και τη σημασία του, κείμενα των συνθετών και των καλλιτεχνών που συμμετέχουν και τα οποία αφορούν στην πηγή της έμπνευσής τους και στους τρόπους με τους οποίους συνέθεσαν τις νέες εκδοχές των δημοτικών τραγουδιών, όπως και βιογραφικά όλων των δημιουργικών συντελεστών. Διαβάζοντας το περιεχόμενο της πλατφόρμας αλλά και ακούγοντας τις μελωδίες, οι απανταχού Έλληνες νιώθουν περισσότερο ενωμένοι. Κάθε νότα και κάθε στίχος αποτελεί κομμάτι της ιστορίας του τόπου τους, ανασύρει από τη συλλογική μνήμη την αρετή και τόλμη, συνδέει το παρελθόν με το παρόν.

103

1821

2021

Ο ΑΘΗΝΑΊΟΣ ΓΕΏΡΓΙΟΣ ΨΎΛΛΑΣ ΚΑΙ Η «ΕΦΗΜΕΡΊΣ ΑΘΗΝΏΝ»: ΤΟ ΓΝΩΜΙΚΌ «Η ΠΑΡΡΗΣΊΑ ΕΊΝΑΙ Η ΨΥΧΉ ΤΗΣ ΔΙΚΑΙΟΣΎΝΗΣ»

104

1821

2021

Ο εορτασμός των 200 ετών από την Εθνεγερσία μάς δίνει την ευκαιρία, αν μη τι άλλο, να αναδείξουμε φυσιογνωμίες που προσέφεραν πολύτιμες υπηρεσίες στην πατρίδα. Περισσότερο εκείνους που μάλλον αδικήθηκαν από το κοινό, αν κρίνουμε από το γεγονός ότι το όνομά τους δεν βρίσκεται στην πρώτη γραμμή όσων μνημονεύονται στις αναφορές για το 1821. Ποιος γνωρίζει τον Γεώργιο Ψύλλα (1794-1878); Μόνο όσοι ασχολούνται με την ιστοριογραφία ή έστω οι φιλίστορες γενικότερα και εκείνοι που κατοικούν στον –ολίγων μέτρων– πεζόδρομο που φέρει το όνομά του και βρίσκεται μπροστά από τη Ρωσική Εκκλησία της οδού Φιλελλήνων. Υπήρξε ο πρώτος Αθηναίος δημοσιογράφος και η εφημερίδα του («Εφημερίς Αθηνών») υπήρξε ο καθρέπτης της εποχής.

ΣΤΗΝ ΠΛΆΚΑ Πλούσια στοιχεία για τον Γ. Ψύλλα, τη ζωή και την προσφορά του μας παρέδωσε ο ακαδημαϊκός Νικόλαος Λούρος, όταν το 1974 εξέδωσε τα «Απομνημονεύματά» του. Ο Γ. Ψύλλας γεννήθηκε και πέρασε τα παιδικά του χρόνια στα στενοσόκακα της Πλάκας, βλέποντας σε ηλικία 7 ετών τον πατέρα του, Παντολέοντα Ψύλλα, να στρατολογείται από τους Τούρκους. Τον έστειλαν με τις δυνάμεις που κινήθηκαν εναντίον των Γάλλων στην Αίγυπτο (1801). Η μητέρα του, Ισιδώρα, έμεινε μόνη και απροστάτευτη με τα δυο της παιδιά, τον Γεώργιο και την Αγάθη. Η μάνα αναγκάστηκε να ξενοδουλεύει και τον μικρό γιο της τον έβαλε σαν παραπαίδι σε ένα υποδηματοποιείο της εποχής. Όμως ο μικρός Γεώργιος είχε κλίση στα γράμματα. Πήγε στο σχολείο Κουβελάνου και ύστερα, με υποτροφία του Διονυσίου Πετράκη, στη Σχολή Ντέκα. Αφού τέλειωσε τις σπουδές του στην Αθήνα και λόγω της επιμέλειάς του, η Φιλόμουσος Εταιρεία τού έδωσε υποτροφία για να σπουδάσει στην Ευρώπη. Παρά τις αντιρρήσεις που είχε η μητέρα του αλλά και τους δικούς του δισταγμούς, εντέλει αποφάσισε να ξενιτευτεί.

ΑΓΝΌΣ ΠΑΤΡΙΏΤΗΣ Έφυγε για την Τεργέστη μέσω Πατρών, όπου γνώρισε τον Σπυρίδωνα Τρικούπη, γραμματέα τότε του εκεί Αγγλικού Προξενείου. Είναι αξιοπρόσεκτο το δίκτυο που είχε δημιουργηθεί σε ευρωπαϊκούς τόπους (Τεργέστη, Πίζα, Βενετία, Φλωρεντία, Ιένα κ.ά.) για την υποστήριξη Ελληνόπουλων που διψούσαν για μόρφωση. Στη διαδρομή του ο Γ. Ψύλλας συναντήθηκε με σπουδαίες φυσιογνωμίες, όπως ο Ανδρέας Μουστοξύδης, ο Παναγιώτης Κοδρικάς, ο μητροπολίτης Ουγγροβλαχίας Ιγνάτιος, που ανέλαβε και τα μέσα για τη συντήρησή του, κ.ά. Σπούδασε περισσότερο στην Ιένα, ενώ η έκρηξη της Επανάστασης τον βρήκε στο Βερολίνο. Χωρίς δεύτερη σκέψη γύρισε στην πατρίδα για να συμμετάσχει στον Αγώνα. Μετά από πολλές περιπέτειες

Αριστερά: Το εξώφυλλο της έκδοσης «Ἐπιτομή Λεξικοῦ τῆς Παλαιᾶς Ἑλληνικῆς Γλώσσης εἰς τήν Σημερινήν» (1836). Δεξιά: Πρωτοσέλιδο της Εφημερίδος των Αθηνών

105

1821

2021

έφτασε στην Αθήνα λίγο πριν οι Τούρκοι με τον Ομέρ Βρυώνη εισβάλουν στην Αττική. Δεν άργησε να εκλεγεί μέλος της Εφορείας της πόλης για να καταφύγει προσωρινά στην Αίγινα μετά την κατάληψή της από τους Τούρκους. Ανιδιοτελής, αγνός πατριώτης με φιλελεύθερο πνεύμα, είχε έντονη παρουσία στις συνελεύσεις της Επιδαύρου και του Άστρους.

«ΕΦΗΜΕΡΊΣ ΑΘΗΝΏΝ» Τότε δεν ήταν πολλοί οι εγγράμματοι και γλωσσομαθείς και γι’ αυτό κλήθηκε ο Γ. Ψύλλας να αναλάβει την έκδοση εφημερίδας για την ενημέρωση του λαού. Τον κάλεσε ο άνθρωπος που είχε φέρει το πρώτο τυπογραφείο στην Αθήνα για λογαριασμό του Φιλελληνικού Κομιτάτου του Λονδίνου. Ήταν ο φιλέλληνας συνταγματάρχης Λέστερ Στάνχοπ, 5ος κόμης του Χάρινγκτον (Leicester Stanhope, 5th Earl of Harrington, 1784-1862). Έτσι εκδόθηκε η «Εφημερίς Αθηνών», με κυρίαρχο το γνωμικό «Η παρρησία είναι η ψυχή της Δικαιοσύνης»! Τι εννοούσε όμως ο Γ. Ψύλλας χρησιμοποιώντας τη λέξη «παρρησία». Φροντίζει να μας το διευκρινίσει ο ίδιος γράφοντας ότι «παρρησίαν λέγομεν τόν εὐγενῆ καί ἀνοικτόν τρόπον μέ τόν ὁποῖον ἕνα φιλελεύθερον ἔθνος τελειώνει τάς κοινάς του ὑποθέσεις. Ὅταν λόγου χάριν τά κριτήρια, βουλευτήρια, οἱ λογαριασμοί καί τ.λ. ἑνός ἔθνους εἶναι ἀνοικτά εἰς τόν καθένα καί οἱ πολῖται εἶναι ἐλεύθεροι νά ὁμιλοῦν καί νά γράφουν τήν γνώμην των διά τά κοινά συμφέροντα, τότε λέγομεν ὅτι βασιλεύει εἰς τό ἔθνος ἐκεῖνο ἡ παρρησία, τό φῶς, ἡ ἀλήθεια, ὁ νόμος». Λέστερ Στάνχοπ, 5ος κόμης του Χάρινγκτον (1784-1862)

ΟΜΌΝΟΙΑ! Αυτή ήταν η ερμηνεία που έδωσε ο Γ. Ψύλλας, ο οποίος υπηρέτησε με συνέπεια την έννοια της ελευθεροτυπίας. Είναι ίσως παραδειγματική η στάση που τήρησε για το θέμα αυτό στις Εθνικές Συνελεύσεις και εμφανής η προσπάθεια που έκανε με την εφημερίδα του για τη διαμόρφωση υγιούς κοινής γνώμης. Στηλίτευε την κάμψη του επαναστατικού ενθουσιασμού, που εκδηλώθηκε το 1825, καυτηριάζοντας αδιάκοπα τον εμφύλιο σπαραγμό, κάνοντας διαρκώς παραινέσεις για συμφιλίωση και ομόνοια. Μαζί με την ελευθερία της πατρίδας, που διαφαινόταν στον ορίζοντα, γεννιόταν και η ελευθερία των ιδεών. Και ο Γ. Ψύλλας υποσχόταν πως θα έδινε το μεγαλύτερο βάρος, θα ξόδευε την περισσότερη δύναμή του «διά τήν ὁμόνοιαν τῶν Ἑλλήνων»! «Μέ τες ἐλεύθερες λογοτριβές, ὅσον σφαλερές καί ἄν εἶναι, ὁ νοῦς τῶν ἀνθρώπων φωτίζεται καί καταντᾶ ἀπό ὀλίγον – ὀλίγον εἰς τήν τελείαν ἀλήθειαν» έγραφε στην αναγγελία της έκδοσης ο Γ. Ψύλλας. Το τελευταίο φύλλο της «Εφημερίδος Αθηνών» κυκλοφόρησε λίγες ημέρες πριν από την πτώση του Μεσολογγίου. Ο Γ. Ψύλλας συνέχισε τον αγώνα, κατέλαβε διάφορες θέσεις επί Καποδίστρια και διετέλεσε πληρεξούσιος της Αττικής στην Εθνική Συνέλευση του Άργους (1829). Στη συνέχεια αναγκάστηκε να ιδιωτεύσει στην Αίγινα, όπου έγραψε την «Επιτομή Λεξικού της Παλαιάς Ελληνικής Γλώσσης εις την σημερινήν», το οποίο εντέλει εκδόθηκε στην Αθήνα το 1836.

ΠΡΩΤΕΎΟΥΣΑ Επί Όθωνος διορίστηκε πρώτα διοικητής Ευβοίας και στη συνέχεια γραμματέας (:υπουργός) Εσωτερικών με πρόεδρο του Υπουργικού Συμβουλίου, δηλαδή πρωθυπουργό, τον παλαιό του γνώριμο Σπυρίδωνα Τρικούπη. Αγωνίστηκε για να ανακηρυχθεί η ιδιαίτερη πατρίδα του, η Αθήνα, πρωτεύουσα του ελληνικού κράτους. Τύχη αγαθή ήθελε να είναι εκείνος στη θέση του νομάρχη όταν δημοσιεύθηκε το οριστικό διάταγμα ανακήρυξης των Αθηνών ως πρωτεύουσας, οπότε οργάνωσε και την πανηγυρική τελετή στις 11 Φεβρουαρίου 1834. Αισθανόταν υπερήφανος τόσο γι’ αυτό το γεγονός, όσο και για το γεγονός ότι υπερίσχυσε η γνώμη του για την ανέγερση των Ανακτόρων στην Μπουμπουνίστρα.

Η ΟΙΚΟΓΈΝΕΙΑ Επί μία δεκαετία περίπου, έως το 1844 που διορίστηκε γερουσιαστής, ιδιώτευσε ασχολούμενος με περιουσιακά του ζητήματα. Δραστήριος γερουσιαστής και αργότερα υπουργός Εκκλησιαστικών και Δημοσίας Εκπαιδεύσεως κατά τη διάρκεια του Κριμαϊκού Πολέμου, αντιμετώπισε μείζονα ζητήματα (επιδημία χολέρας, εκλογή αρχιεπισκόπου Κορινθίας, φοιτητικές ταραχές κ.ά.) μέχρι που παραιτήθηκε για να παρασημοφορηθεί από τον βασιλέα Όθωνα. Κατά τη διάρκεια της μεσοβασιλείας απέφυγε να αναμειχθεί στα κοινά, με αποτέλεσμα να θεωρηθεί ότι είχε ταχθεί υπέρ του Όθωνα. Η τελευταία δημόσια θέση που ανέλαβε ήταν η αντιπροεδρία του βραχύβιου Συμβουλίου της Επικρατείας, το οποίο καταργήθηκε το 1865 οπότε και ο Γ. Ψύλλας ιδιώτευσε. Έγραψε τα απομνημονεύματά του (18671869). Παρέμεινε φιλελεύθερος και ανθρωπιστής έως το τέλος, το οποίο επήλθε την 18η Ιανουαρίου 1878. Από τον γάμο του με τη Μαργαρίτα Βιτάλη απέκτησε έξι παιδιά (Φίλιππος, Ανδρέας, Ιωσήφ, Αλέξανδρος, Κλεοπάτρα και Βικτωρία). Ο βίος του συνοψίζεται, ίσως, στην κρίση του Μακρυγιάννη, που έγραψε ότι «ὁ Γεώργιος Ψύλλας εἶναι πάντοτες τό ἀγαθό τέκνο τῆς πατρίδας, ὀποῦ μιλεῖ φρονίμως καί πατριωτικῶς εἰς τό δίκιον καί λέγει τήν γνώμη του ἐλεύτερα»!

106

1821

2021

Μεταλλευτικές εγκαταστάσεις Στρατωνίου

ΤΑ ΜΕΤΑΛΛΕΊΑ ΚΑΣΣΆΝΔΡΑΣ

ΣΕ ΤΡΟΧΙΆ ΠΛΉΡΟΥΣ ΑΝΆΠΤΥΞΗΣ

ον περασμένο Μάρτιο κυρώθηκε από το Κοινοβούλιο η νέα Επενδυτική Συμφωνία που υπογράφηκε μεταξύ της Κυβέρνησης και της Ελληνικός Χρυσός, μεταλλευτικής εταιρείας που λειτουργεί τα Μεταλλεία Κασσάνδρας στη ΒΑ Χαλκιδική. Με την εξέλιξη αυτή, η επένδυση περνά στη φάση της πλήρους ανάπτυξής της, διαθέτοντας τα εργαλεία και τις διασφαλίσεις για ένα νέο ξεκίνημα και επιφυλάσσοντας πολλαπλά οφέλη για την εθνική οικονομία, την απασχόληση, την τοπική κοινωνία και το περιβάλλον. Μέχρι σήμερα, υπήρξαν πολλές καθυστερήσεις στην ανάπτυξη της επένδυσης, στερώντας από το Ελληνικό Δημόσιο σημαντικά έσοδα και από την κοινωνία της ΒΑ Χαλκιδικής πολλές και ποιοτικές θέσεις εργασίας και αναπτυξιακά έργα. Είναι λοιπόν σημαντικό όχι μόνο να εφαρμόζονται μεταρρυθμίσεις, αλλά και να συνάπτονται συμφωνίες που εξασφαλίζουν ομαλή συνεργασία μεταξύ κράτους και επενδυτή, ο οποίος θα εξασφαλίσει στη συνέχεια την απόδοση της προσδοκώμενης αξίας προς όλα τα εμπλεκόμενα μέρη. Το νέο επενδυτικό σχέδιο της Ελληνικός Χρυσός προβλέπει τη δημιουργία 5.000 άμεσων και έμμεσων, υψηλά αμειβόμενων θέσεων εργασίας, συμβάλλοντας αποφασιστικά στη μείωση του ποσοστού της ανεργίας στη Β. Ελλάδα. Επιπροσθέτως, αναμένεται τα κρατικά έσοδα να ανέλθουν στα 2 δισ. ευρώ μέσω φορολογίας, μισθών και μεταλλευτικών τελών, καθώς και εξαγωγές αξίας 11,3 δισ. ευρώ σε βάθος 25ετίας, αυξάνοντας τις εξαγωγικές δυνατότητες της ελληνικής οικονομίας. Παράλληλα, θα κατευθυνθούν 3,5 δισ. ευρώ σε ελληνικές επιχειρήσεις μέσα από προμήθειες αγαθών και υπηρεσιών που θα τροφοδοτήσουν με επιπρόσθετη αξία την εγχώρια αγορά, ενισχύοντας τον τζίρο και την απασχόληση στους συνεργαζόμενους προμηθευτές. Η επένδυση στα Μεταλλεία Κασσάνδρας αποτελεί ιστορικά μία από τις μεγαλύτερες άμεσες ξένες επενδύσεις στην Ελλάδα. Η συνεισφορά της δεν μένει μόνο στην ενίσχυση της παραγωγικότητας και στην ανάκαμψη της οικονομίας. Η είδηση της υπογραφής της νέας επενδυτικής συμφωνίας ταξιδεύει σε όλα τα μεγάλα χρηματιστηριακά κέντρα και τοποθετεί την Ελλάδα ακόμα πιο δυναμικά στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος της παγκόσμιας επενδυτικής κοινότητας. Ως αποτέλεσμα, η Ελλάδα θα μετατραπεί σε πόλο έλξης για νέες επενδύσεις, διασφαλίζοντας νέα κεφάλαια που θα συμβάλουν στην επίτευξη των στόχων της.

Σκανάρετε εδώ για να δείτε τα πολύπλευρα οφέλη της νέας Επενδυτικής Συμφωνίας της Ελληνικός Χρυσός

Επιπλέον, εξαιρετικά σημαντικά θα είναι τα οφέλη για την τοπική κοινότητα, εφόσον θα υλοποιηθεί ένα πρωτοφανές επενδυτικό σχέδιο ύψους 70 εκατ. ευρώ, με πρωτοβουλίες και δράσεις που αποσκοπούν στην αναβάθμιση της ποιότητας ζωής των κατοίκων της ΒΑ Χαλκιδικής. Πρόκειται για έργα υποδομών και κοινωνικής μέριμνας, που θα τονώσουν την τοπική ανάπτυξη και θα αποτελέσουν την παρακαταθήκη για το μέλλον, δημιουργώντας τις βάσεις για ανάπτυξη νέων δραστηριοτήτων, παράλληλων με τη μεταλλευτική, όπως, μεταξύ άλλων, ο τουρισμός, οι μεταφορές, η γεωργία, ο αθλητισμός, ο πολιτισμός.

107

1821

2021

Ο ΓΈΡΟΣ ΤΟΥ ΜΟΡΙΆ ΣΕ ΡΌΛΟ…

ΦΟΡΟΕΙΣΠΡΆΚΤΟΡΑ (1822)

η 108

Πανομοιότυπο της υπογραφής του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη από τις σελίδες της «ΕΣΤΙΑΣ»

«Ἡ κινδυνεύουσα πατρίς προσκαλεῖ τούς εὐκαταστάτους νά τήν βοηθήσουν εἰς τόν ἱερόν ἀγῶνα τόν ὑπέρ τῆς φυσικῆς, ἠθικῆς καί πολιτικῆς ὑπάρξεώς της». Με αυτά τα λόγια η Πελοποννησιακή Γερουσία εξαπέλυε την πρώτη καταναγκαστική φορολογική λαίλαπα πριν από εκατόν ενενήντα εννέα χρόνια (1822)! Οι «ευκατάστατοι» που αναφέρονταν στο σχετικό θέσπισμα καταγράφονταν ονομαστικά, καθώς και το ποσόν της εισφοράς που καλούνταν να καταβάλουν! Είχε προηγηθεί, τον Ιανουάριο 1822, η προσπάθεια της «Προσωρινής Διοικήσεως» να εξασφαλίσει εσωτερικό δάνειο επιβάλλοντας αναγκαστική εισφορά ενός γροσιού κατ’ άτομο. Αλλά η είσπραξη αποδείχτηκε από δυσχερής έως αδύνατη. Οπότε αποφασίστηκε να κληθούν να σηκώσουν το βάρος οι έχοντες και κατέχοντες. Εκείνη η «ακούσια εισφορά» ονομάστηκε επισήμως «χρηματολογία» και θεωρήθηκε «εσωτερικόν δάνειον», μόνο που τα δανεικά ήταν και αγύριστα! Η «λαφυραγωγία» που δεν απέδωσε τα αναμενόμενα, η «χρηματολογία», η οποία άνοιξε την οδό προς την ιστορία των εθνικών δανείων, τα χαράτσια στους ευκατάστατους και η «εξόρμησις» για την είσπραξή τους με τη συμμετοχή του Γέρου του Μοριά είναι θέματα που δεν μας έχουν απασχολήσει όσο θα έπρεπε.

1821

2021

«Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, Αρχιστράτηγος των στρατιωτικών δυνάμεων της Πελοποννήσου». Επιζωγραφισμένη λιθογραφία Α. Friedel (1827)

109

1821

2021

ΓΈΛΙΑ ΚΑΙ ΧΛΕΥΑΣΜΟΊ Είχε προηγηθεί προσπάθεια να εξασφαλιστούν έσοδα από τη «λαφυραγωγία». Στις συνθήκες που διαμορφώνονταν τα πρώτα χρόνια της Επανάστασης μπορούσαν να έχουν εξασφαλιστεί σπουδαία έσοδα από τη συστηματική λαφυραγωγία επί των Τούρκων. Έπρεπε, ωστόσο, μέρος των λαφύρων να πωληθεί προς όφελος του Δημοσίου. Ο Δημήτριος Υψηλάντης προσπάθησε να θέσει κανόνες. Συγκεκριμένα ανέφερε πως ένα μέρος των λαφύρων έπρεπε να διατεθεί υπέρ του κοινού ταμείου. Εισέπραξε όμως γέλια και χλευασμούς. Μετά την άλωση της Τριπολιτσάς, στην οποία δεν του επετράπη να παραστεί, τα μόνα είδη που έφτασαν στα χέρια του για να διατεθούν υπέρ της πατρίδας ήταν δέκα χάλκινα κουταλάκια που του έδωσε ο αγωνιστής Κεφάλας! Αλλά κι από τους θησαυρούς που φυλάσσονταν στην Ακροκόρινθο μόνο μικρό μέρος διατέθηκε για τον κοινό σκοπό. Εντωμεταξύ, όπως σημειώνει ο Ανδρέας Ανδρέαδης, «οἱ λαφυραγωγούμενοι Τοῦρκοι ταχέως ἐξέλιπον». Οπότε ως μόνη λύση εμφανίστηκε η αναγκαστική φορολογία. Αλλά πώς ήταν δυνατόν κάτω από τις συνθήκες όπου ζούσε η Ελλάδα το 1822, τον δεύτερο χρόνο της Επανάστασης, να εισπραχθούν οι εισφορές, έστω και αν γνώριζαν εκείνους από τους οποίους έπρεπε να εισπράξουν τα διάφορα ποσά; Λόγω του κρίσιμου των περιστάσεων κλήθηκε να συνυπογράψει τη σχετική απόφαση και ο «γενναιότατος στρατηγός κύριος Θεόδωρος Κολοκοτρώνης», όπως αυτολεξεί αναφέρει το σχετικό θέσπισμα. Στη συνέχεια σχηματίστηκε μια πενταμελής επιτροπή, στην οποία, εκτός από τον Θ. Κολοκοτρώνη, συμμετείχαν και οι γερουσιαστές Ανδρέας Καλαμογδάρτης, Ηλίας Καράπαυλος, Χριστόδουλος Άχολος και Παναγιώτης Σοφιανόπουλος. Οι πέντε, αφού εφοδιάστηκαν με ένα πληρεξούσιο και ικανή στρατιωτική δύναμη, άρχισαν να γυρνούν τις επαρχίες της Πελοποννήσου για να εισπράξουν τον αναγκαστικό φόρο. Έπρεπε δε, σύμφωνα με το πληρεξούσιο, «νά βιάσουν τόσον τούς καταγεγραμμένους εἰς τόν κατάλογον, διά νά λάβουν τάς προσδιωρισμένας ποσότητας, ὅσον καί ὅσους ἄλλους γνωρίσουν εὐκαταστάτους ἐκτός τοῦ καταλόγου εἰς πᾶσαν ἐπαρχίαν διά νά λάβουν ὅσα χρήματα κρίνουν εὔλογον ἀναλόγως τῶν καταστάσεων». Και για να διασκεδάσουν τις εντυπώσεις, ώστε να μπορούν να αποσπάσουν τα χρήματα, οι πέντε εντεταλμένοι της νεοσύστατης ελληνικής διοίκησης μοίραζαν τα πρώτα ελληνικά ομόλογα, τα οποία τότε δεν είχαν βεβαίως αντίκρισμα.

Ο ΔΗΜΉΤΡΙΟΣ ΥΨΗΛΆΝΤΗΣ ΠΡΟΣΠΆΘΗΣΕ ΝΑ ΘΈΣΕΙ ΚΑΝΌΝΕΣ. ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΈΝΑ ΑΝΈΦΕΡΕ ΠΩΣ ΈΝΑ ΜΈΡΟΣ ΤΩΝ ΛΑΦΎΡΩΝ ΈΠΡΕΠΕ ΝΑ ΔΙΑΤΕΘΕΊ ΥΠΈΡ ΤΟΥ ΚΟΙΝΟΎ ΤΑΜΕΊΟΥ. ΕΙΣΈΠΡΑΞΕ ΌΜΩΣ ΓΈΛΙΑ ΚΑΙ ΧΛΕΥΑΣΜΟΎΣ

ΑΠΟΔΕΊΞΕΙΣ

Πάνω: Σφραγίδα της Προσωρινής Διοικήσεως της Ελλάδος. Δεξιά σελίδα: Δημήτριος Υψηλάντης. Εκδ. Α. Friedel 1827

110

Έπρεπε δηλαδή η αντιπροσωπεία αυτή να δίνει απόδειξη «ἰσχύουσαν ἔναντι τῆς ἀκολούθως δοθησομένης τακτικῆς ὁμολογίας παρά τῆς διοικήσεως πρός τούς δανειστάς, πρός τούς ὁποίους ἡ Γερουσία καί ὁ στρατηγός ὑπόσχονται ἐκ μέρους τοῦ ἔθνους μετά τήν ἀποκατάστασίν του νά πληρώσουν τά ληφθησόμενα δάνεια»! Εξαιρετικό ενδιαφέρον παρουσιάζουν όμως και τα ονόματα των υπόχρεων σε εκείνη την περίεργη περίπτωση «εσωτερικού δανεισμού», καθώς και τα ποσά που κλήθηκαν να καταβάλουν. Επιλέγουμε μερικά από τα ονοματεπώνυμα στα οποία αντιστοιχούσαν τα μεγαλύτερα ποσά: Δεληγιανναίοι από Καρύταινα (120.000 γρόσια), Γ. και Ι. Σισίνης από Γαστούνη (60.000 γρόσια), Λ. Κοπανίτσας από Μυστρά (50.000 γρόσια), Ι. Παπαδόπουλος από Καλάβρυτα (60.000 γρόσια), Παν. και Αναγν. Τροχάνης από Πραστό (75.000 γρόσια). Ακολουθούσε ένας μακρύς κατάλογος με ονόματα, τόπους και ποσά. Σύμφωνα δε με τα σωζόμενα στοιχεία και παρά το γεγονός ότι η Πελοπόννησος είχε ερημωθεί και μεγάλο μέρος των ακινήτων είχε καταστραφεί, οι πλούσιοι της Πελοποννήσου –θέλοντας και μη– ανταποκρίθηκαν στις επιταγές της Πελοποννησιακής Γερουσίας. Συγκεντρώθηκε δε το σημαντικότατο για εκείνη την εποχή ποσό του 1.066.000 γροσιών. Αλλά η δίνη της Επανάστασης έμελλε να συνεχιστεί επί μακρόν, όπως και τα αναγκαστικά και βίαια δάνεια στο εσωτερικό, τα οποία λόγω των περιστάσεων ήταν αδύνατον να επιστραφούν.

1821

2021

111

1821

«Ακροκόρινθος». Υδατογραφία James Skene (1775-1864)

2021

Ήδη, τον Ιούνιο του 1823 –με νόμο πλέον– επανέρχεται η Διοίκηση επιβάλλοντας ουσιαστικά χαράτσι στους Έλληνες. Τότε τα ποσά δεν κατανεμήθηκαν σε πρόσωπα, αλλά σε περιοχές. Έπρεπε να πληρώσουν η Πελοπόννησος 500.000 γρόσια, η Κρήτη 100.000 γρόσια κ.λπ. Λίγο αργότερα αποφασίστηκε οι εισφορές να συγκεντρώνονται σε χρήμα και είδος για τις ανάγκες των στρατευμάτων του Καραϊσκάκη.

ΣΦΑΧΤΆ ΚΑΙ ΓΡΌΣΙΑ Μόνο γι’ αυτή την περίσταση συλλέχθηκαν 16.000 σφαχτά και 60.000 γρόσια. Άλλοτε μάζευαν ζώα, άλλοτε κριθάρι και διάφορα άλλα είδη. Αλλά το ιδιόρρυθμο εκείνο δημοσιονομικό σύστημα δεν ήταν δυνατόν να χρηματοδοτήσει τις μακρόχρονες στρατιωτικές επιχειρήσεις. Οπότε γινόταν καθημερινά και πιο επιτακτική η ανάγκη για τη σύναψη δανείων από το εξωτερικό. Εξάλλου, η εξασφάλισή τους φαινόταν όλο και πιο πιθανή, με την ευτυχή τροπή που έπαιρνε ο ελληνικός αγώνας, ανοίγοντας την όρεξη των Ευρωπαίων δανειστών αλλά και αυτεπάγγελτων μεσιτών, που κατέρχονταν αυτόκλητοι στη μικρή, ασχημάτιστη και αγωνιζόμενη ακόμη Ελλάδα. Έτσι, άνοιξε η ιστορία των εθνικών δανείων.

112

1821

2021

1821

2021

ΟΙ ΧΑΏΔΕΙΣ ΠΡΟΫΠΟΛΟΓΙΣΜΟΊ ΤΗΣ ΕΘΝΕΓΕΡΣΊΑΣ: ΑΠΌ ΤΟ 1823 ΜΈΧΡΙ ΤΗΝ ΈΛΕΥΣΗ ΤΟΥ ΚΑΠΟΔΊΣΤΡΙΑ

114

Πανομοιότυπο της υπογραφής του Οδυσσέα Ανδρούτσου και η σφραγίδα του. Από τις σελίδες της «ΕΣΤΙΑΣ»

Από το ξέσπασμα της Ελληνικής Επανάστασης και έκτοτε οι επίσημοι προϋπολογισμοί καταλαμβάνουν τη δική τους σημαντική θέση στη Νεότερη Ελληνική Ιστορία. Ελάχιστα έχουν γραφεί μέχρι σήμερα για τη σύνταξη του πρώτου ελληνικού προϋπολογισμού, διαρκούσης βεβαίως της Ελληνικής Επανάστασης του 1821. Μπορεί τα πρώτα πολιτεύματα να είχαν ορίσει διατάξεις για τη σύνταξη στην αρχή κάθε χρόνου «υποθετικού λογαριασμού των προσόδων και εξόδων της διοικήσεως», καθώς και άλλες για να υποβάλλεται στο τέλος κάθε χρόνου «λογαριασμός των γενομένων προσόδων και εξόδων», ωστόσο, ο πρώτος και μόνος προϋπολογισμός που συντάχθηκε μέχρι την έλευση του Καποδίστρια ήταν τον Απρίλιο 1823.

1821

2021

«Οδυσσέας Ανδρούτσος. Αρχηγός των στρατιωτικών δυνάμεων της Ανατολικής Χέρσου Ελλάδος». Επιζωγραφισμένη λιθογραφία Α. Friedel. Από τις συλλογές του Εθνικού Ιστορικού Μουσείου

115

1821

Έλληνες αγωνιστές σε καραούλι. Από τις συλλογές του Μουσείου Πόλεως των Αθηνών – Ιδρύματος Βούρου-Ευταξία

116

2021

1821

2021

117

1821

2021

Ο ΟΔΥΣΣΈΑΣ ΑΝΔΡΟΎΤΣΟΣ

ΣΤΗΝ ΈΚΘΕΣΉ ΤΗΣ Η ΕΠΙΤΡΟΠΉ ΈΓΡΑΦΕ ΠΩΣ ΒΡΉΚΕ ΤΑ ΕΘΝΙΚΆ ΚΑΤΆΣΤΙΧΑ ΝΟΘΕΥΜΈΝΑ, ΠΛΉΡΗ ΚΑΤΑΧΡΉΣΕΩΝ, ΕΛΛΕΊΨΕΩΝ, ΛΑΘΏΝ ΚΑΙ ΑΝΩΜΑΛΙΏΝ. ΑΠΌ ΤΑ ΟΜΌΛΟΓΑ ΠΟΥ ΕΊΧΑΝ ΕΚΔΟΘΕΊ ΈΛΕΙΠΑΝ ΤΕΡΆΣΤΙΕΣ ΠΟΣΌΤΗΤΕΣ, ΤΙΣ ΟΠΟΊΕΣ ΚΑΛΟΎΣΑΝ ΤΟΥΣ ΔΙΆΦΟΡΟΥΣ ΥΠΟΥΡΓΟΎΣ ΝΑ ΕΠΙΣΤΡΈΨΟΥΝ

Για τη σύνταξη εκείνου του προϋπολογισμού συστήθηκε επιτροπή από έξι πολιτικούς και έξι στρατιωτικούς, η οποία κλήθηκε να παραδώσει την εργασία της εντός τεσσάρων ημερών. Η εργασία όμως δεν ήταν εύκολη και δύο μέρες αργότερα η επιτροπή διευρύνθηκε σε 17 μέλη, μεταξύ των οποίων συμπεριλήφθηκε και ο Οδυσσέας Ανδρούτσος και ολοκλήρωσε την υπεράνθρωπη εργασία της σε οκτώ μέρες. Η έκθεση που συνέταξαν είναι μνημείο ολιγόλογης σοφίας. «Τά ἔσοδα ὡς πρός τά ἔξοδα δέν εἶναι τό οὐδέν», ήταν η πρώτη διαπίστωσή τους. Στη συνέχεια επισήμαιναν ότι όσο και αν αυξάνονταν τα έσοδα με πιέσεις στις αγωνιζόμενες ελληνικές επαρχίες «δέν θέλει ἐξισάσουν ποτέ μέ τά ἔξοδα, χωρίς νά ληφθῶσιν ἄλλα μέτρα παρά τοῦ Ἔθνους»! Ως έσοδα αποτιμούνταν οι προσφορές των διαφόρων τόπων σε λάδι, κρασί, χαρούπια, σταφίδες, φρούτα κ.λπ. Όσο για τα έξοδα, «πλησιάζομεν εἰς τήν ἀλήθειαν», έγραφαν οι σπουδαίοι εκείνοι άνδρες που έπρεπε να υπολογίσουν από τα τσαρούχια και το ψωμί των ανδρών, τριακόσια δράμια στον καθένα, μέχρι την ποσότητα κρασιού ή ρακής για τον καθένα. Πάντως, η τελική «σούμα», όπως αποκαλούσαν το αποτέλεσμα, εμφανίστηκε ισοσκελισμένη στα 12.846.220 γρόσια!

ΝΟΘΕΥΜΈΝΑ ΚΑΤΆΣΤΙΧΑ…

Μεταξύ του πρώτου επίσημου προϋπολογισμού και του δεύτερου που συντάχθηκε από τον Καποδίστρια πέρασε μια πενταετία (1824-1828) γενικής ακαταστασίας και αβεβαιότητας. Μια πενταμελής επιτροπή, «Η επί των Εθνικών Λογαριασμών Επιτροπή», ως ελεγκτής δημόσιας διοίκησης της εποχής, ανέλαβε να εκκαθαρίσει την οικονομική διαχείριση των τριών πρώτων περιόδων της Ελληνικής Επανάστασης. Το πόρισμά της υπήρξε συγκλονιστικό για τη σπαρασσόμενη από εμφύλιες διαμάχες μικρή και ασχημάτιστη ακόμη Ελλάδα. Στην έκθεσή της η επιτροπή έγραφε πως βρήκε τα εθνικά κατάστιχα νοθευμένα, πλήρη καταχρήσεων, ελλείψεων, λαθών και ανωμαλιών. Από τα ομόλογα που είχαν εκδοθεί έλειπαν τεράστιες ποσότητες, τις οποίες καλούσαν τους διάφορους υπουργούς να επιστρέψουν. Είχαν μείνει ανείσπρακτα τεράστια ποσά από τις ενοικιάσεις ή την πώληση εθνικών κτημάτων. Επίσης, είχαν καταβληθεί σκανδαλώδεις και αυθαίρετες αποζημιώσεις για διάφορες ζημιές και καλούνταν να επιστρέψουν τα ποσά όσοι τα είχαν εισπράξει, αφού δεν υπήρχε νόμος που να καλύπτει αυτές τις πράξεις. Τα ποσά ήταν ιλιγγιώδη για τα χρόνια εκείνα, αφού για τα παραπάνω μόνο ανέρχονταν περίπου σε επτά εκατομμύρια γρόσια!

Ο… ΠΟΝΗΡΌΣ ΥΠΟΥΡΓΌΣ

«Η επί της Οικονομίας Επιτροπή 1821». Σφραγίδα εγγράφου από Ναύπλιο (1830)

118

Ίσως κάποτε μια ιδιαίτερη εργασία να αναδείξει τις απίστευτες πτυχές αυτής της ιστορίας. Εν ολίγοις, η εν λόγω επιτροπή διαπίστωνε πως ήταν δύσκολο να εξαχθούν συμπεράσματα για όλα τα θέματα, αλλά μπορούσαν να καταλογιστούν μεμονωμένες πράξεις υπουργών. Όπως π.χ. του Νικόλαου Πονηρόπουλου, που είχε διατελέσει υπουργός και είχε φροντίσει να πουλήσει εθνική γη στην Αθήνα και στο Άργος, εξαφανίζοντας τους σχετικούς λογαριασμούς. Ο ίδιος παραπέμφθηκε να δικαστεί ενώ ήταν υπουργός Οικονομικών, το 1847, κατηγορούμενος για πλαστογράφηση πρωτοκόλλων σιτηρών, αλλά η υπόθεση δεν έφτασε ποτέ στα δικαστήρια παρά τη σχετική πρόβλεψη του Συντάγματος. Κάπως έτσι ήταν η κατάσταση, την οποία κλήθηκε να διαχειριστεί ο Ιωάννης Καποδίστριας, ο οποίος συνέταξε τον δεύτερο επίσημο προϋπολογισμό.

1821

2021

1821

2021

Η ΠΡΏΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΉ ΕΞΟΥΣΊΑ ΠΟΥ ΕΓΚΑΤΑΣΤΆΘΗΚΕ ΣΤΗΝ ΑΘΉΝΑ:

Η ΑΝΘΡΩΠΟΓΕΩΓΡΑΦΊΑ ΤΗΣ ΤΟΠΙΚΉΣ ΚΥΒΈΡΝΗΣΗΣ ΤΗΣ ΑΤΤΙΚΉΣ

120

1821

2021

Νεόφυτος Μεταξάς

121

1821

2021

Πάνω: Ο ναός του Ολυμπίου Διός και η Ακρόπολη. Louis Dupré, Παρίσι (1825). Αριστερά: Το λογότυπο της Φιλομούσου Εταιρείας

122

1821

2021

Μπορεί τα όπλα και το μπαρούτι να καθόριζαν τις εξελίξεις στην Εθνεγερσία που ξέσπασε το Εικοσιένα, αλλά την πολιτική εξουσία εξέφραζε ο Άρειος Πάγος, που επισκέφθηκε και την Αθήνα το πρώτο έτος της εξέγερσης. Τι ήταν ο Άρειος Πάγος; Η υπέρτατη κινητή εξουσία της Ανατολικής Ελλάδας, της οποίας μέλη ήταν οι Νεόφυτος Μεταξάς, Άνθιμος Γαζής, Κωνσταντίνος Σακελλίων, Δρόσος Μανσόλας, Γεώργιος Αινιάν, Κωνσταντίνος Τασίκας και γραμματέας ο Αδάμ Δούκας. Η εφήμερη αυτή νεοελληνική εξουσία δανείστηκε την ονομασία της, όπως και η αρχαιοελληνική, από τον πετρώδη (πεπηγότα) και απόκρημνο δυτικό λόφο της Ακρόπολης. Εκεί που λατρευόταν σε μέγα ναό ο θεός Άρης και υπήρξε η έδρα των αρχαίων Αρεοπαγιτών.

ΝΈΟΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΌΣ Ο Άρειος Πάγος συγκροτήθηκε το πρώτο έτος της Ελληνικής Επανάστασης με απόφαση της Συνέλευσης των Αντιπροσώπων της Ανατολικής Ελλάδας. Στη δικαιοδοσία της υπάχθηκαν αρχικά όλες οι επαρχίες της αγωνιζόμενης Ανατολικής Ελλάδας, πλην των Αθηνών και των Θηβών. Ωστόσο, κατόπιν έγκρισης της Α΄ Εθνικής Συνέλευσης, αναγνωρίστηκε και υπό των Αθηναίων και των Θηβαίων. Βρισκόμαστε στο πρώτο έτος της Επανάστασης, δηλαδή περί τα τέλη του 1821. Η πολεμική κατάσταση στην Αθήνα ήταν ακόμη ασταθής. Ο αγώνας γύρω από την Ακρόπολη δεν είχε ακόμη λήξει. Τότε έφτασε στην Αθήνα ο Άρειος Πάγος και παρέμεινε στην πόλη περίπου είκοσι ημέρες. Είναι δε ιδιαίτερα ενδιαφέρουσες από ιστορική άποψη οι εργασίες που πραγματοποιήθηκαν στο άστυ κατά το βραχύ αυτό χρονικό διάστημα. Συντάχθηκε νέος οργανισμός της πολιτικής και πολεμικής διοίκησης των Αθηνών, τον οποίο και δέχτηκαν οι Αθηναίοι πρόκριτοι και οπλαρχηγοί.

ΟΙ ΠΡΏΤΟΙ ΑΙΡΕΤΟΊ Μέσω αυτού του οργανισμού ιδρύθηκε τοπική διοίκηση στην Αθήνα, αποτελούμενη από δώδεκα έγκριτους πολίτες. Οι πολίτες αυτοί εκλέγονταν από τους κατοίκους του πόλης. Οριζόταν δε ότι η τοπική αυτή κυβέρνηση διαιρούνταν σε δύο τμήματα, το πολιτικό και το δικανικό. Ακολουθούσε αυτονόητα το δεύτερο μέρος των διαδικασιών, που ήταν τα πρόσωπα του θεσμού. Η εκλογή πραγματοποιήθηκε στις 27 Ιανουαρίου 1822 από τη συνέλευση των κατοίκων των Αθηνών και των πέριξ χωριών (Μενίδι, Κηφισιά, Χαλάνδρι, Αμαρούσιο κ.λπ.). Ποιοι είχαν την τιμή να είναι οι πρώτοι αιρετοί άρχοντες, οι δώδεκα έφοροι, ένα είδος υπουργών της τοπικής διοίκησης; Ο μητροπολίτης Αθηνών Διονύσιος της Θρησκείας, ο ηγούμενος της Μονής Βρανά, Γαβριήλ Αναστασίου, της Οικονομίας, ο Σπυρίδων Πατούσας των Εσωτερικών, ο Σπυρίδων Γκικάκης των Οικονομικών, ο Ιωάννης Βλάχος του Πολέμου, ο Διονύσιος Πετράκης της Αστυνομίας, ο Παναγής Ζαχαρίτσας της Δικαιοσύνης και ο Ιωάννης Σκουζές επί της Γραμματείας της Διοικήσεως.

ΜΕ ΕΠΊΣΗΜΕΣ ΑΠΟΦΆΣΕΙΣ ΔΙΟΡΊΣΤΗΚΑΝ ΤΌΤΕ ΣΤΟΝ ΣΤΡΑΤΌ ΤΩΝ ΑΘΗΝΏΝ ΕΚΑΤΌΝΤΑΡΧΟΙ, ΠΕΝΤΗΚΌΝΤΑΡΧΟΙ, ΕΙΚΟΣΙΠΈΝΤΑΡΧΟΙ ΚΑΙ ΓΙΑ ΠΡΏΤΗ ΦΟΡΆ ΑΚΟΥΓΌΤΑΝ Ο ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΌΣ ΒΑΘΜΌΣ ΤΟΥ ΤΑΞΊΑΡΧΟΥ

ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΉ ΤΆΞΗ Ταυτόχρονα εκλέχθηκαν και οι « Έφοροι του Δικανικού» και ήταν οι: Θωμάς Χωματιανός Λογοθέτης, ηγούμενος Πεντέλης Νεόφυτος, Γεωργαντάς Σκουζές και Άγγελος Γέροντας. Η εξουσία τους οριζόταν δωδεκάμηνη, με τη συνεργασία των δημογερόντων της Κοινότητας των Αθηνών. Ποια ήταν τα έργα της πρώτης και εφήμερης αυτής εξουσίας; Είναι διαπιστωμένο πως ανύψωσε κατά πολύ το φρόνημα των Αθηναίων αγωνιστών και τη στάθμη του εφοδιασμού τους. Ήταν τότε πρώτη φορά που εφαρμοζόταν διοικητική τάξη στην ελεύθερη Αθήνα. Τότε επιβλήθηκε σχετική οργάνωση των άτακτων πολεμικών σωμάτων και οι Αθηναίοι μετά τη μακραίωνη δουλεία πρώτη φορά άκουγαν και έβλεπαν οργανισμό, διατάξεις και αξιώματα υπό ελληνική διοίκηση. Με επίσημες αποφάσεις διορίστηκαν τότε στον στρατό των Αθηνών εκατόνταρχοι, πεντηκόνταρχοι, εικοσιπένταρχοι και για πρώτη φορά ακουγόταν ο στρατιωτικός βαθμός του ταξίαρχου.

ΙΩΆΝΝΗΣ ΤΑΤΛΗΚΆΡΑΣ Όπως αναφέρει ο Διονύσιος Σουρμελής, γεννήθηκε ταυτόχρονα μεταξύ των Αθηναίων η άμιλλα του καλού και η φιλοτιμία ποιος θα υπερβεί τον άλλον. Έτσι επικράτησε έως το τέλος της δεύτερης πολιορκίας της Ακρόπολης ομόνοια και σύμπνοια μεταξύ των οπλαρχηγών της Αττικής. Ο Άρειος Πάγος έμεινε στην Αθήνα μέχρι τις τελευταίες ημέρες του Ιανουαρίου 1822. Ακολούθως, παρέλαβε ως εκπρόσωπο της επαρχίας των Αθηνών τον σοφό, καταγόμενο από τη Θράκη και επί πολλά έτη διαμείναντα στην Αθήνα, Ιωάννη Τατληκάρα (1759-1835).

123

1821

ΑΞΊΖΕΙ ΝΑ ΣΤΑΘΟΎΜΕ ΙΔΙΑΊΤΕΡΑ ΣΤΗΝ ΠΕΡΊΠΤΩΣΗ ΤΟΥ Ι. ΤΑΤΛΗΚΆΡΑ, ΤΟΥ ΤΣΕΛΕΠΉ ΓΙΆΓΚΟΥ, ΌΠΩΣ ΤΟΝ ΓΝΏΡΙΖΑΝ ΟΙ ΠΕΡΙΣΣΌΤΕΡΟΙ ΣΤΗΝ ΑΘΉΝΑ, Ή ΙΩΆΝΝΗ ΕΙΡΗΝΑΊΟΥ, ΌΠΩΣ Ο ΊΔΙΟΣ ΆΛΛΑΞΕ ΤΟ ΌΝΟΜΆ ΤΟΥ ΣΤΟ ΤΈΛΟΣ ΤΗΣ ΖΩΉΣ ΤΟΥ

Άνθιμος Γαζής

124

2021

Στη συνέχεια αναχώρησε για να οργανώσει τη διοίκηση σε άλλες επαρχίες της Ανατολικής Ελλάδας. Αξίζει να σταθούμε ιδιαίτερα στην περίπτωση του Ι. Τατληκάρα, του Τσελεπή Γιάγκου, όπως τον γνώριζαν οι περισσότεροι στην Αθήνα, ή Ιωάννη Ειρηναίου, όπως ο ίδιος άλλαξε το όνομά του στο τέλος της ζωής του. Πώς ένας Θράκας επιλέγεται για να εκπροσωπήσει την Αθήνα και μάλιστα σε μια τόσο κρίσιμη για την πόλη και την πατρίδα περίοδο.

ΦΙΛΌΜΟΥΣΟΣ ΕΤΑΙΡΕΊΑ Μορφώθηκε υπό την επίβλεψη του Αθανασίου, μητροπολίτου Αθηνών, του οποίου υπήρξε ανεψιός και κληρονόμος. Σπούδασε στη Νάπολη, όπου έμαθε λατινικά και ιταλικά. Διετέλεσε καθηγητής σε ένα από τα δύο σχολεία των Αθηνών και έχαιρε της εκτίμησης όλων, ακόμη και των περιηγητών, τους οποίους φρόντιζε να υποδέχεται και να ξεναγεί. Ήταν μέλος της περίφημης Φιλομούσου Εταιρείας. Υπήρξε από τα ιδρυτικά μέλη της, γεγονός το οποίο τον κατατάσσει στους πρωτοπόρους της πνευματικής ζωής των Αθηνών. Επισκέφθηκε επανειλημμένως την πόλη, για να εγκατασταθεί οριστικά το 1814 έως το τέλος της ζωής του. Ήταν μάλιστα εκείνος που υπέγραψε, ως έφορος, την επιστολή που δημοσιεύθηκε στην «Εφημερίδα των Αθηνών». Όλοι όσοι αναφέρθηκαν στην περίοδο αυτή της ζωής των Αθηνών κάνουν λόγο για έναν ιδιαίτερα μορφωμένο άνθρωπο. Προσέφερε τις υπηρεσίες του στον Αγώνα διδάσκοντας στην Αθήνα και στα Τρίκαλα Κορινθίας.

1821

2021

1821

2021

ΟΙ ΚΥΠΡΙΑΚΈΣ ΟΙΚΟΓΈΝΕΙΕΣ ΧΆΡΤΑ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΊΔΗ ΤΟ 1821:

Η ΕΞΈΛΙΞΗ ΚΑΙ Η ΈΛΕΥΣΉ ΤΟΥΣ ΣΤΗ ΜΕΤΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΉ ΑΘΉΝΑ

Από τις ωραιότερες ίσως σελίδες της νεότερης ιστορίας των Αθηνών είναι η διαμόρφωση της κοινωνικής πραγματικότητάς της από πληθυσμιακές ομάδες που ήρθαν στην πόλη από τα χρόνια της Επανάστασης. Ο δυνατός μαγνήτης της ιερής Ακρόπολης προσέλκυσε ανθρώπους απ’ όλους τους ελληνικούς τόπους. Είτε απελευθερώθηκαν είτε παρέμειναν υπό τουρκικό ζυγό, έσπευσαν στην πρωτεύουσα για ν’ αναπνεύσουν τον αέρα της ελευθερίας και να δημιουργήσουν. Ανάμεσά τους και αγωνιστές από την Κύπρο μας, οι οποίοι κατόρθωσαν να ξεφύγουν από το σχοινί του δήμιου. Μια πρώτη απόπειρα να καταγράψει τις οικογένειες που ήρθαν στην Αθήνα έγινε προπολεμικά από τον Κύπριο αγωνιστή, δημοσιογράφο και πολιτικό Νικόλαο Κλ. Λανίτη (1872-1958), με δημοσιεύματά του στην εφημερίδα «Εστία». Εξ αυτών των δημοσιευμάτων αντλούμε πολύτιμες πληροφορίες.

ΚΑΡΑΤΟΜΉΣΕΙΣ ΚΑΙ ΦΥΓΉ Πρώτες βρέθηκαν στην Αθήνα οι οικογένειες Χάρτα και Οικονομίδη. Είναι αξιοσημείωτη η ιστορία των γεναρχών των δύο αυτών κυπριακών οικογενειών. Ο Παυλής Χάρτας ήταν από τους πιο πλούσιους και διακεκριμένους προύχοντες της Λάρνακας. Συνελήφθη από τους Τούρκους στις σφαγές του 1821 και υπέστη την τύχη της μαρτυρικής εκατόμβης της Κύπρου. Καρατομήθηκε μαζί με τους άλλους δημογέροντες και προκρίτους της Λάρνακας στις 10 Ιουλίου 1821. Την ίδια μέρα που δεκάδες ιεράρχες, ιερωμένοι και πρόκριτοι καρατομούνταν, απαγχονίζονταν και σφάζονταν. Ο Παυλής Χάρτας είχε οικογένεια, σύζυγο, έναν γιο και επτά θυγατέρες. Λίγο μετά τον απαγχονισμό του πατέρα, ένας φανατικός Τούρκος έσφαζε εν μέση οδώ στη Λάρνακα τον 17χρονο γιο του, Λουδοβίκο (Λούη). Με τη βοήθεια ξένων προξένων, η σύζυγος με τα επτά κορίτσια απέδρασαν, καταφεύγοντας στη Βενετία και από εκεί στην Κέρκυρα. Τα κορίτσια ήταν πανέμορφα, με υποδειγματική ανατροφή και ασυνήθιστη μόρφωση για την εποχή εκείνη. Στη Βενετία, η ελληνική κοινότητα τους παρείχε περίθαλψη και σύντομα τα κορίτσια έγιναν περιζήτητα. Από τις επτά νυμφεύτηκαν οι πέντε. Οι δύο έμειναν ανύμφευτες και τέλειωσαν τη ζωή τους στην Κέρκυρα.

Ο ΕΠΙΦΑΝΉΣ ΙΩΆΝΝΗΣ Η πρώτη, η Πεζούσα ή Περιστέρα Χάρτα, νυμφεύτηκε τον επιφανή ιστορικό και πολιτικό των Επτανήσων Ανδρέα Μουστοξύδη (1785-1860). Έγινε πολύτιμη σύντροφος της ζωής του και άφησαν πίσω τους ικανοποιημένους απογόνους. Η δεύτερη κόρη, η Ειρήνη, νυμφεύτηκε επίσης έναν ευπατρίδη Κερκυραίο, τον Σπυρίδωνα Τσαγκαρόλα. Γιος τους ήταν ο Γεώργιος Τσαγκαρόλας, επιφανής γιατρός χειρουργός στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου. Υπήρξε εκ των ιδρυτών του Νοσοκομείου Αλεξανδρείας, διατελώντας περισσότερες από τρεις δεκαετίες διευθυντής του.

126

1821

2021

Πάνω: Χάρτης της Κύπρου (1635). Kάτω: Σημαία Κυπρίων Αγωνιστών του 1821 με την ανορθόγραφη επιγραφή «ΣΗΜΕΑ ΕΛΗΝΗΚΙ – ΠΑΤΡΗΣ ΚΗΠΡΟΥ»

127

1821

2021

Η τρίτη, η Άννα Χάρτα, νυμφεύτηκε έναν από τους επιφανέστερους Κύπριους επιστήμονες, τον Ιωάννη Οικονομίδη (1812-1884). Ο Ιωάννης είχε κατορθώσει να δραπετεύσει κατά τις σφαγές με τους γονείς του και διαπεραιώθηκε στην Τεργέστη. Με τον αδελφό του, Γεώργιο, μαθήτευσαν με τους δασκάλους της κοινότητας και το 1823 η οικογένεια πέρασε στην Κέρκυρα. Εκεί μαθήτευσε ο Ιωάννης κοντά στον Κωνσταντίνο Ασώπιο, στην Ιόνιο Ακαδημία, της οποίας στη συνέχεια υπήρξε επιφανής καθηγητής. Μετά τον θάνατο του Ανδρέα Μουστοξύδη διετέλεσε Άρχων της Δημοσίας Εκπαιδεύσεως (υπουργός Παιδείας). Επί βασιλείας Γεωργίου Α΄ υπήρξε γραμματέας του ανώτατου άρχοντα και δάσκαλος της βασίλισσας Όλγας. Το επιστημονικό του έργο έγινε διεθνώς γνωστό με την εργασία του περί λοκρικής γραφής.

ΤΥΠΆΛΔΟΙ – ΒΑΛΑΩΡΊΤΕΣ Η τέταρτη, η Μαρία Χάρτα, νυμφεύτηκε τον Αιμίλιο Τυπάλδο και η κόρη της, Ελοϊσία, τον Αριστοτέλη Βαλαωρίτη (1824-1879). Από την ανατροφή που έδωσε στην κόρη της η Μαρία Χάρτα εξάγονται συμπεράσματα, και οι Κύπριοι με υπερηφάνεια επισήμαιναν το γεγονός ότι αίμα κυπριακό έρευσε στις φλέβες των Βαλαωρίτηδων. Στο σπίτι του Αριστοτέλη Βαλαωρίτη και κοντά στο γραφείο του, όπου είχε την εικόνα του παππού του, του μεγάλο υμνωδού του Αγώνα, υπήρχε μια ελαιογραφία ηλικιωμένης με την αμφίεση παλαιάς αρχόντισσας της Κύπρου. Ήταν η εικόνα της υπέροχης κόρης του Παυλή Χάρτα. Η πέμπτη κόρη του Παυλή Χάρτα, η Χριστίνα, νυμφεύτηκε τον επίσης Κερκυραίο ευπατρίδη Σπυρίδωνα Γαρζώνη και ο γιος τους ζούσε στην Αίγυπτο. Ο Νικ. Λανίτης κατέβαλε προσπάθειες τη δεκαετία 1930 να εντοπίσει στην Κύπρο ίχνη της οικογένειας Χάρτα.

ΙΕΡΆ ΟΣΤΆ Από την οικογένεια του προαναφερθέντος Ιωάννη Οικονομίδη, ο οποίος νυμφεύτηκε την τρίτη κόρη, την Άννα Χάρτα, προερχόταν και ο Πέτρος Οικονομίδης, δημογέροντας του Σεραγιού που καρατομήθηκε από τους Τούρκους στις 10 Ιουλίου 1821. Μαζί του καρατομήθηκε και έτερος δημογέροντας, ο Γιαννάκης Αντωνόπουλος. Τα οστά των θυμάτων αυτών, μαζί με τα οστά αρχιερέων και κληρικών, «ἐν ὥρα βαθείας νυκτός καί ἐν ἄκρα σιγῇ», όπως αναφέρει στα απομνημονεύματά του ο Γ. Κηπιάδης, μετέφεραν και έθαψαν στον περίβολο του Ιερού Ναού Φανερωμένης στη Λευκωσία. Μετακομιδή των οστών από την Αγία Τράπεζα σε κενοτάφιο έγινε το 1873 και τελευταία μετακομιδή το 1930, κατά τους εορτασμούς της Εκατονταετηρίδας της Ελληνικής Ελευθερίας. Ειδικά για την περίσταση ανεγέρθηκε μνημείο.

ΕΠΙΓΑΜΊΕΣ Κύπριες ντυμένες με την εθνική τους ενδυμασία (δεκαετία 1930)

Αδελφός του Πέτρου Οικονομίδη ήταν ο Δαβίδ Οικονομίδης, που βρήκε καταφύγιο στο Αγγλικό Προξενείο. Μεταμφιέστηκε σε αχθοφόρο αυγοπώλη και κατόρθωσε να βρεθεί πάνω σε αγγλικό σκάφος. Η γυναίκα του, το γένος Φραγκούδη, και οι τρεις θυγατέρες διασώθηκαν μέσω του Γαλλικού Προξενείου και διέφυγαν με γαλλικό σκάφος. Από την Κύπρο η οικογένεια Οικονομίδη πέρασε στην Ιταλία (Αγκώνα) και στη συνέχεια στην Τεργέστη. Εκεί τα κορίτσια έτυχαν επιμελημένης ανατροφής και μόρφωσης. Κατόρθωναν να επιβιώσουν πουλώντας τα μεγάλης αξίας χρυσαφικά και διαμαντικά της οικογένειας. Από την Τεργέστη πέρασαν, όπως και οι Χάρτες, στην Κέρκυρα και από εκεί στο Ναύπλιο και στην Αθήνα. Επί Καποδίστρια, η οικογένεια γνώρισε τουλάχιστον την αναγνώριση. Από τις θυγατέρες, η Μαριάνθη παντρεύτηκε μέλος της οικογένειας Φουντουκλή, η Κατίνα παντρεύτηκε Οικονομίδη και η Ευφροσύνη παντρεύτηκε τον στρατηγό Δημοσθένη Γονατά, πρόγονο του Στυλιανού Γονατά. Από θηλυγονία η οικογένεια Οικονομίδη συγγένεψε με τις οικογένειες Φιλαδελφέα, Βορέ, Μαρσάν κ.ά.

Η ΣΥΜΒΟΛΉ Τόμοι θα μπορούσαν να γραφτούν για τους Κύπριους αγωνιστές του 1821 και την τύχη των οικογενειών τους. Αναδείχθηκαν σπουδαίοι βουλευτές, ευεργέτες του Έθνους, ανώτεροι και ανώτατοι στρατιωτικοί κ.ά. Πολλοί εξ αυτών εγκαταστάθηκαν στην Αθήνα, συμβάλλοντας στη διαμόρφωση της αθηναϊκής κοινωνίας. Ορθώς λοιπόν επισήμαινε ο Νικ. Λανίτης από τις στήλες της «Εστίας» ότι οφείλουν να τους μνημονεύουν όσοι ασχολούνται με την ιστορία των Αθηνών, «διότι αἱ Ἀθῆναι δέν εἶναι ἀνδρωθέν τό παλαιόν νήπιον τῆς Πλάκας. Εἶναι τό δημιούργημα μιᾶς ὁλοκλήρου φυλῆς, τήν ὁποίαν ἔσυρεν πρός τά ἐδῶ εἰς μίαν ἀτελείωτον νοσταλγικήν πορείαν ὁ δυνατός μαγνήτης τῆς Ἱερᾶς Ἀκροπόλεως»!

128

1821

2021

1821

2021

Η ΔΡΑΜΑΤΙΚΉ ΙΣΤΟΡΊΑ ΤΟΥ ΖΩΓΡΆΦΟΥ ΤΟΥ 1821

ΘΕΌΔΩΡΟΥ ΒΡΥΖΆΚΗ

Οι περισσότεροι γνωρίζουμε τα έργα του ζωγράφου του Ελληνικού Αγώνα του 1821 Θεόδωρου Βρυζάκη (1814-1878), αλλά όχι και το δράμα του ή σημαντικές πτυχές για τη ζωή και την οικογένεια του σπουδαίου αυτού Έλληνα καλλιτέχνη της Σχολής του Μονάχου. Ούτε πως ζωγράφιζε πάσχοντας από βαριά πάθηση των οφθαλμών, γεγονός που του στερούσε πολλές φορές ακόμη και το φως. Για τη ζωή του από το 1832 μέχρι το 1844 δεν ξέρουμε τίποτε το θετικό, έγραφε ο Στέλιος Λυδάκης στο θεμελιώδες έργο «Οι Έλληνες Ζωγράφοι» που εξέδωσε ο Γεώργιος Ραγιάς. Η πάθησή του δεν εκδηλώθηκε στα χρόνια της ωριμότητάς του, αλλά στα δύσκολα χρόνια της ορφάνιας, και τον συνόδευσε στα αγωνιώδη χρόνια που σπούδαζε, φτωχός και άρρωστος, στο Μόναχο. Δεν αξιολογήθηκε μέχρι σήμερα αναλόγως της σημαντικότητας και της επιρροής που είχε στη ζωή και στην τέχνη του το πρόβλημα των ματιών του, γεγονός το οποίο προφανώς οφείλεται στην έλλειψη πληροφοριών. Ωστόσο, και για τα χρόνια που πέρασε στο ορφανοτροφείο πενιχρές είναι οι πληροφορίες, όπως εξάλλου και για την πραγματική κατάσταση της οικογένειάς του. Αλλά η ψυχή του ήταν γεμάτη Ελλάδα. Η μυθιστορηματική ζωή του δίνει ακόμη μεγαλύτερη αξία στα έργα του, τα οποία διακρίνονται για τον ιστορικό ρομαντισμό τους.

«Η υποδοχή του Λόρδου Βύρωνα στο Μεσολόγγι» (1861). Από τις συλλογές της Εθνικής Πινακοθήκης

130

1821

2021

131

1821

2021

Η ΟΡΦΆΝΙΑ

ΟΙ ΚΑΚΈΣ ΣΥΝΘΉΚΕΣ ΥΓΙΕΙΝΉΣ ΚΑΙ Η ΑΠΟΥΣΊΑ ΙΑΤΡΟΦΑΡΜΑΚΕΥΤΙΚΉΣ ΠΕΡΙΘΆΛΨΗΣ ΆΦΗΝΑΝ ΝΑ ΜΟΛΎΝΟΝΤΑΙ ΤΑ ΠΑΙΔΙΆ ΜΕΤΑΞΎ ΤΟΥΣ ΑΠΌ ΤΑ ΠΕΡΊΦΗΜΑ ΤΡΑΧΏΜΑΤΑ ΚΑΙ ΆΛΛΕΣ ΠΑΘΉΣΕΙΣ ΤΩΝ ΟΦΘΑΛΜΏΝ

Ο Θεόδωρος Βρυζάκης ήταν ένα από τα ορφανά του Αγώνα που μεγάλωσαν στο Ορφανοτροφείο της Αίγινας. Ο πατέρας του, ο καταγόμενος από τη Θήβα Πέτρος Βρυζάκης, απαγχονίστηκε από τους Τούρκους. Άφησε πίσω τη γυναίκα του και τρία αγόρια, όχι δύο όπως γράφεται έως σήμερα. Ήταν ο Θεόδωρος (γεν. 1814), ο Ευθύμιος (γεν. 1819) και ο Ιωάννης (γεν. 1820). Βρέθηκαν και τα τρία στο Ορφανοτροφείο της Αίγινας, το οποίο δημιούργησε ο Καποδίστριας για τα ορφανά των αγωνιστών της Επανάστασης. Εκεί ευτύχησαν να γνωρίσουν σπουδαίους δασκάλους και να διδαχθούν ζωγραφική, ιχνογραφία αλλά και οικοδομικές τέχνες. Εξάλλου, εκεί δίδαξαν και οι Σταμάτιος Κλεάνθης και Εδουάρδος Σάουμπερτ, οι αρχιτέκτονες των Αθηνών. Ο Θεόδωρος πρέπει να ήταν από τα πρώτα παιδιά που αποφοίτησαν. Το 1833, όταν ήταν ήδη 19 ετών, είχε φύγει από το ορφανοτροφείο. Φιλοξενούνταν πλέον από συγγενείς του, προφανώς με τη μητέρα του η οποία ήταν εν ζωή. Έχουν γραφτεί πολλά για την κλίση του στο σχέδιο και στη ζωγραφική, το πώς βρέθηκε να σπουδάζει στο Μόναχο και ποιος κάλυπτε τα έξοδά του. Ανέκδοτα γραπτά τεκμήρια μας πληροφορούν πως η ελληνική κυβέρνηση του χορήγησε τριετή υποτροφία (1834-37) για να σπουδάσει στο Μόναχο. Εξέφραζε το όνειρό του, που ήταν να σπουδάσει ώστε να φανεί άξιος και να ωφελήσει την πατρίδα του.

Η ΑΣΘΈΝΕΙΑ Το 1836 θα απευθύνει επιστολή στον βασιλιά Όθωνα, ο οποίος βρισκόταν στο Μόναχο για να παντρευτεί την Αμαλία. Ήθελε να παραμείνει δύο ακόμη χρόνια στο Μόναχο και ύστερα να μεταβεί για τελειοποίηση στη Ρώμη. Αφού ο πρέσβης Μαυροκορδάτος διαπίστωσε πως «ἡ εὐφυΐα αὐτοῦ διά τήν τέχνην εἶναι ἀξία περαιτέρας συμβοηθείας», η υποτροφία του παρετάθη με απόφαση του βασιλέως. Σημειωτέον πως ο Όθωνας υπέγραψε την απόφαση ενώ ήταν στο Μόναχο και ως προς τούτο παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Εξάλλου, είναι ανέκδοτη αλλά και συγκινητική. Μεταξύ άλλων αναφέρει: «Εὐηρεστήθημεν νά συγχωρήσωμεν εἰς τόν εἰς Μόναχον τήν ζωγραφικήν σπουδάζοντα Ἕλληνα Θεόδωρον Βρυζάκην, εἰς τόν ὁποῖον ἡ Κυβέρνησις ἐχορήγησε διά τρία ἔτη μίαν χρηματικήν βοήθειαν [...] νά λαμβάνῃ τήν βοήθειαν ταύτην δι’ ἄλλους τρεῖς μῆνας». Αλλά ο Βρυζάκης αντιμετώπιζε ήδη πρόβλημα με τα μάτια του. Απομεινάρια των δύσκολων χρόνων της Επανάστασης και του ορφανοτροφείου. Οι κακές συνθήκες υγιεινής και η απουσία ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης άφηναν να μολύνονται μεταξύ τους τα παιδιά από τα περίφημα τραχώματα και άλλες παθήσεις των οφθαλμών. Στα κατάστιχα του ορφανοτροφείου αναφέρονται ως «αιγυπτιακή οφθαλμία», «λευκώματα» κ.ά. Μάστιζε η ασθένεια τον παιδικό πληθυσμό στην Ελλάδα. Όσα παιδιά τυφλώνονταν τα έκλειναν σε μοναστήρια. Ο αδελφός του ζωγράφου Ευθύμιος είχε χάσει το ένα μάτι και την κατάσταση έχει περιγράψει ο Σπυρίδων Τρικούπης (1833). Τα μάτια του ζωγράφου είχαν πληγεί καίρια. Μόνος και ασθενής στο Μόναχο εκλιπαρούσε την ελληνική κυβέρνηση (1837) να καλύψει τα έξοδα για τους γιατρούς. Κάτω από αυτές τις συνθήκες επέμενε να σπουδάζει. Διαθέτουμε συγκλονιστική μαρτυρία του Ηπειρώτη Κωνσταντίνου Ζέζου, που βρέθηκε στο Μόναχο τον Οκτώβριο 1838.

Ο «ΆΘΛΙΟΣ»

Πάνω: «Θεόδωρος Βρυζάκης», Λουδοβίκος Θείρσιος, 1846. Δεξιά σελίδα: «Ο Παλαιών Πατρών Γερμανός ευλογεί τη σημαία της Επαναστάσεως» (1865). Από τις συλλογές της Εθνικής Πινακοθήκης

132

Βρήκε τον Θ. Βρυζάκη ασθενή, σε οικτρή κατάσταση, αδύναμο να υποστηρίξει πλέον τον εαυτό του. Το πρόβλημα είχε επιδεινωθεί, είχε διακόψει τις σπουδές του και υποβαλλόταν σε πολύωρες θεραπείες. Οι φλεγμονές στα μάτια του ήταν εμφανείς και δεν ανεχόταν το φως της ημέρας. Δακρυσμένος «ο άθλιος», όπως γράφει ο Κ. Ζέζος, του εξομολογήθηκε πως είχε δημιουργήσει πρόσθετα χρέη και δεν μπορούσε καν να επιστρέψει στην Ελλάδα! Επίσης, δεν ήθελε να προδώσει την εμπιστοσύνη που του είχε δείξει η ελληνική κυβέρνηση επιδοτώντας τις σπουδές του. Η «πολυβάσανος οφθαλμία» δεν τον εγκατέλειψε σε όλη τη ζωή του. Η περιγραφή που μας παραδίδει ο Ζέζος είναι συγκλονιστική. Περιγράφει τα βάσανα του νεαρού ζωγράφου, ο οποίος με αλοιφές, εγκαυστήρια και εν γένει τις ιατρικές μεθόδους της εποχής ταλαιπωρούνταν καθημερινά. «Προσέδραμα εἰς ἰατρούς, καθυπεβλήθην εἰς θεραπείαν ἰατρική,

1821

2021

133

1821

2021

φλεβοτομίας, ἐγκαυστήρια, βδέλλας κ.τ.λ. ἐν οἷς διατελῶ βασανιζόμενος», έγραφε σε επιστολή του προς τον Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο. Έχει γραφτεί πως επισκέφθηκε την Ελλάδα το 1848 για να μελετήσει ιστορικούς τόπους, πρόσωπα και αμφιέσεις. Στην πραγματικότητα κατέβηκε διότι δεν μπορούσε να ζήσει στο Μόναχο ή στη Νυρεμβέργη.

ΤΟ ΧΡΈΟΣ

«Το στρατόπεδο του Καραϊσκάκη» (1855). Από τις συλλογές της Εθνικής Πινακοθήκης

134

Αλλά δεν λύγισε. Γύρισε πίσω και εκπλήρωσε το χρέος προς τον εαυτό του και προς την πατρίδα του. Εισχώρησε στα μύχια της αγαπημένης του τέχνης και ιστόρησε τους χρόνους του Αγώνα. Έτσι πέρασε η συγκλονιστική ζωή του ζωγράφου που μας παρέδωσε την «Ανύψωση της Σημαίας στην Αγία Λαύρα», την « Έξοδο του Μεσολογγίου», το «Στρατόπεδο του Καραϊσκάκη», την «Αυτοθυσία του Χρήστου Καψάλη», «Το καραούλι», τον «Ανάπηρο του Αγώνα», τη «Μάχη των Δερβενακίων», την «Ελλάδα συνάζουσα τα τέκνα της» («Υπέρ πατρίδος το παν») και πλήθος ακόμη έργων. Την τελευταία δεκαετία της ζωής του, σχεδόν τυφλός πλέον, δεν μπορούσε να δημιουργήσει. Απομονώθηκε από τον έξω κόσμο. Δικαιολογημένα ο Απ. Βακαλόπουλος έγραψε πως ο Θ. Βρυζάκης είναι ο «εικαστικός» της ιστορίας της Ελληνικής Εθνεγερσίας. Ο δικός του κόσμος περιοριζόταν ίσως στον κόσμο των αγωνιστών και την ευλογία της Σημαίας από τον Παλαιών Πατρών Γερμανό. Στη φωτεινή δέσμη που κατεβαίνει από ψηλά και αποτελεί την ευλογία του Ελληνισμού. Τα τεκμήρια περιμένουν τον βιογράφο που θα αποκαλύψει το μεγαλείο της ζωής του υπέροχου Έλληνα καλλιτέχνη που πέθανε το 1878, σε ηλικία 64 ετών.

1821

2021

KATRADIS GLOBAL NETWORK

We are wherever you need us. Worldwide relationships! We provide you with access to our stock at all major ports with the support of the extensive global network of affiliated establishments, agents, suppliers and representatives. We guarantee immediate & reliable services all around the world. Katradis Global Network Africa: Egypt (Alexandria, Port Said, Suez) | South Africa (Durban, Cape Town) Asia: Singapore (Singapore) | South Korea (all ports) | China (Hong Kong, Shanghai, Qingdao, Zhenjiang & other ports) Europe: Belgium (Antwerp, Zeebrugge) | Germany (Hamburg) | Netherlands (Rotterdam, Amsterdam) Spain (Algeciras, Cadiz, Las Palmas) |Turkey (all ports) | Bulgaria (Varna) | Greece (all ports) | Cyprus (all ports) Middle East: U.A.E. (Fujairah, Dubai, Sharjah, Jebel Ali) North America: Canada (Montreal) USA (Houston, New Orleans, New York, Los Angeles) Central America: Panama (Panama) Australia: (Brisbane, Sydney, Melbourne, Adelaide, Fremantle and Darwin)

UHMWPE, Aramid & Μixed Ropes for LNG / LPG Carriers and Tankers - Steel Wire Ropes - Sacrificial Anodes Anchors & Anchor Chains - Port Development Equipment - Vessel Deck Equipment

11, Psaron str., 186 48 Piraeus, Greece, T: +30 2104060300 - F: +30 2104626268 & +302104619631 - E: info@katradis.com - www.katradis.com

1821

2021

«Μόσχω και Λάμπρος Τζαβέλλας». Ελαιογραφία Carl Wilhelm Freiherr von Heideck (1831). Από τις συλλογές της Εταιρείας για τον Ελληνισμό και Φιλελληνισμό

Ο ΦΙΛΈΛΛΗΝΑΣ ΖΩΓΡΆΦΟΣ ΑΝΤΙΒΑΣΙΛΈΑΣ ΤΟΥ ΌΘΩΝΑ:

Η ΆΓΝΩΣΤΗ ΠΤΥΧΉ ΤΗΣ ΖΩΉΣ ΤΟΥ ΚΆΡΟΛΟΥ ΧΆΙΝΤΕΚ

136

Ο Κάρολος Γουλιέλμος φον Χάιντεκ (Carl Wilhelm Freiherr von Heideck, 1788-1861) καταγράφεται κυρίως ως φιλέλληνας αγωνιστής, ο οποίος κατήλθε το 1826 στην Ελλάδα, επικεφαλής Βαυαρών φιλελλήνων αγωνιστών και αργότερα ως μέλος της αντιβασιλείας του Όθωνα. Πράγματι, αυτές είναι οι δύο σημαντικότερες πτυχές της ιστορικής σχέσης που ανέπτυξε με τη χώρα μας ο γεννημένος στο Σαράλμπ της Λορένης γιος του Γάλλου αξιωματικού και ερασιτέχνη ζωγράφου Χάρτμαν Χάιντεγκερ (Hartmann Heidegger) και της Μαρίας Βιλχελμίνας Κάρνερ (Maria Wilhelmina Karner). Παραμένει όμως άγνωστη στο ευρύ κοινό η καλλιτεχνική πτυχή της ζωής εκείνου του ζωγράφου. Για πρώτη φορά κατέβηκε στην Ελλάδα (1826) επικεφαλής ομάδας φιλελλήνων

1821

2021

137

1821

ΟΙ ΤΕΧΝΟΚΡΙΤΙΚΟΊ ΚΡΊΝΟΝΤΑΣ ΤΟ ΈΡΓΟ ΤΟΥ, ΚΥΡΊΩΣ ΤΙΣ ΕΛΑΙΟΓΡΑΦΊΕΣ ΤΟΥ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΛΆΔΑ, ΑΝΑΦΈΡΟΥΝ ΠΩΣ ΠΡΟΣΠΆΘΗΣΕ ΝΑ ΑΠΟΔΏΣΕΙ ΤΟΥΣ ΥΨΗΛΟΎΣ ΧΡΩΜΑΤΙΚΟΎΣ ΤΌΝΟΥΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΎ ΤΟΠΊΟΥ, ΜΕ ΑΠΟΤΈΛΕΣΜΑ ΝΑ ΠΑΡΟΥΣΙΆΖΟΥΝ ΚΆΠΟΙΑ ΞΗΡΌΤΗΤΑ ΚΑΙ ΈΛΛΕΙΨΗ ΑΡΜΟΝΊΑΣ

«Παλικάρια μπροστά στον ναό της Κορίνθου». Ελαιογραφία Carl Wilhelm Freiherr von Heideck (1829)

138

2021

αξιωματικών και υπαξιωματικών. Στην ομάδα εκείνη συμμετείχαν σπουδαίοι άνδρες, με τους οποίους πρέπει να ασχοληθεί η γραφίδα των ιστορικών. Ο Χάιντεκ συμμετείχε στην εκστρατεία για την απελευθέρωση της πολιορκούμενης Ακρόπολης των Αθηνών και ύστερα στη ναυτική εκστρατεία του Ευρίπου. Εκεί κατέστρεψε τις γεμάτες με πολεμοφόδια και τρόφιμα εχθρικές αποθήκες. Ο Ιωάννης Καποδίστριας (1828) τον τοποθέτησε φρούραρχο Ναυπλίου και διοικητή Άργους. Ο Χάιντεκ θεωρούσε ιδιαίτερη τιμή το γεγονός ότι η Εθνοσυνέλευση της Τροιζήνας τού απένειμε την ελληνική ιθαγένεια. Θεωρείται δε ο ιδρυτής του στρατιωτικού σώματος των «Ευελπίδων». Πάντως, το 1829 ασθένησε σοβαρά και επέστρεψε στη Βαυαρία συνοδευόμενος από τους λίγους συντρόφους του. Στην πατρίδα του έτυχε τιμών εκ μέρους του Λουδοβίκου Α΄ και τοποθετήθηκε σε εμπιστευτική θέση στο Γενικό Επιτελείο του βαυαρικού στρατού με τον βαθμό του συνταγματάρχη. Στο τετραετές διάστημα έως το 1832, όταν θα επιστρέψει στην Ελλάδα, αυτήν τη φορά ως μέλος της αντιβασιλείας του ανήλικου ακόμη Όθωνα, ασχολείται με την αγαπημένη του ζωγραφική παράγοντας σημαντικά έργα. Παρέμεινε στην Ελλάδα μέχρι την ενηλικίωση του Όθωνα, έχοντας την ευθύνη για τα στρατιωτικά και ναυτικά ζητήματα. Κατηγορήθηκε για αυταρχισμό και ότι έλαβε μέτρα αντιδημοκρατικού χαρακτήρα, γεγονός που συνέβαλε στην ευρεία αντιδημοτικότητά του. Στη δίκη του Κολοκοτρώνη συντάχθηκε με εκείνους που ήθελαν την εξόντωση των κατηγορουμένων, όπως ο συμπατριώτης του Μάουρερ (Georg Ludwig von Maurer) και ο Ιωάννης Κωλέττης. Επέστρεψε στη Βαυαρία και τιμήθηκε από τον Λουδοβίκο με τον τίτλο του βαρόνου. Τοποθετήθηκε ως αντιστράτηγος σύμβουλος στο Υπουργείο Στρατιωτικών μέχρι την αποστρατεία του, τον Φεβρουάριο 1855. Έφυγε από τη ζωή τον Φεβρουάριο 1861, έναν χρόνο πριν από την απομάκρυνση του Όθωνα από την Ελλάδα. Ωστόσο, φρόντισε, εκτός από τα απομνημονεύματά του, να αφήσει πίσω του και πλούσιες εικόνες από τη χώρα για την οποία αγωνίστηκε τόσο στα χρόνια του πολέμου όσο και στα επίσης πρώτα δύσκολα χρόνια μετά την απελευθέρωση. Αυτή είναι η άγνωστη πλευρά του και ακόμη πιο άγνωστα παραμένουν τα έργα του. Πριν

1821

2021

Κάρολος Γουλιέλμος φον Χάιντεκ (1861)

139

1821

2021

ακόμη καταταχθεί στον βαυαρικό στρατό ο Κ. Χάιντεκ σπούδασε σε Σχολή Καλών Τεχνών της Ζυρίχης, δίπλα στον ζωγράφο και συγγραφέα Γιόχαν Μέγερ (Johann Heinrich Meyer), στενό φίλο και συνεργάτη του Γκαίτε. Οπωσδήποτε ήταν ισχυρές οι επιρροές του κύκλου αυτού στην ψυχοσύνθεση και τις φιλελεύθερες απόψεις του, καθώς και στην τόνωση των φιλελληνικών αισθημάτων του. Καθόρισαν βεβαίως οι αρχές αυτές τη μετέπειτα στάση ζωής που τήρησε στις δύσκολες αλλά και ευτυχισμένες στιγμές του. Όσο για τα έργα του, τα περισσότερα βρίσκονται σε συλλογές της βασιλικής οικογένειας και διακρίνονται για τη σωστή κατάρτισή του. Οι τεχνοκριτικοί κρίνοντας το έργο του, κυρίως τις ελαιογραφίες του για την Ελλάδα, αναφέρουν πως προσπάθησε να αποδώσει τους υψηλούς χρωματικούς τόνους του ελληνικού τοπίου με αποτέλεσμα να παρουσιάζουν κάποια ξηρότητα και έλλειψη αρμονίας. Πάντως, πίνακές του όπως το «Ηφαιστείον των Αθηνών», τα «Παλλικάρια μπροστά από τον ναό της Κορίνθου», οι « Έλληνες ναυτικοί», το «Φιλελληνικό στρατόπεδο στην Ελληνική Επανάσταση», το «Τοπίο με τα ερείπια βυζαντινής εκκλησίας» αλλά και τα σχέδια με μολύβι της συλλογής του πολλά έχουν να εισφέρουν στην ανάγνωση της περιόδου.

«Σπίτι στην Αθήνα», Carl Wilhelm Freiherr von Heideck (1838)

ΦΡΌΝΤΙΣΕ, ΕΚΤΌΣ ΑΠΌ ΤΑ ΑΠΟΜΝΗΜΟΝΕΎΜΑΤΆ ΤΟΥ, ΝΑ ΑΦΉΣΕΙ ΠΊΣΩ ΤΟΥ ΚΑΙ ΠΛΟΎΣΙΕΣ ΕΙΚΌΝΕΣ ΑΠΌ ΤΗ ΧΏΡΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΠΟΊΑ ΑΓΩΝΊΣΤΗΚΕ ΤΌΣΟ ΣΤΑ ΧΡΌΝΙΑ ΤΟΥ ΠΟΛΈΜΟΥ ΌΣΟ ΚΑΙ ΣΤΑ ΕΠΊΣΗΣ ΠΡΏΤΑ ΔΎΣΚΟΛΑ ΧΡΌΝΙΑ ΜΕΤΆ ΤΗΝ ΑΠΕΛΕΥΘΈΡΩΣΗ 140

1821

2021

1821

2021

Η ΠΡΟΣΦΟΡΆ ΣΤΗΝ ΠΑΤΡΊΔΑ, Η ΑΥΤΟΚΤΟΝΊΑ ΚΑΙ ΟΙ ΜΕΤΆ ΘΆΝΑΤΟΝ ΠΕΡΙΠΈΤΕΙΕΣ

ΤΟΥ ΑΓΩΝΙΣΤΉ ΑΝΔΡΈΑ Σ. ΛΌΝΤΟΥ

Ήταν γόνος μιας από τις διαπρεπέστερες οικογένειες της Πελοποννήσου. Σε ηλικία 23 ετών γνώρισε τον Λόρδο Βύρωνα, τον οποίο φιλοξένησε στη Βοστίτσα (Αίγιο). Ο πατέρας του, ισχυρός προύχοντας, αποκεφαλίστηκε από τους Τούρκους στην Τριπολιτσά το 1812. Μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία, ήταν εκείνος που κήρυξε την Επανάσταση στον τόπο του, εξελίχθηκε σε ηγετική στρατιωτική και πολιτική φυσιογνωμία. Πρωταγωνίστησε στην εξέγερση της 3ης Σεπτεμβρίου αλλά το τέλος του υπήρξε οικτρό. Εικάζεται ότι αυτοκτόνησε σχεδόν σε κατάσταση πενίας και απογοητευμένος. Ο λόγος για τον Ανδρέα Λόντο του Σωτηράκη (1786-1845), έναν από τους ισχυρότατους στύλους της ελληνικής ελευθερίας. Οφείλουμε να αποκαταστήσουμε τις ανακρίβειες που δημοσιεύονται επί πολλές δεκαετίες, ελάχιστο μνημόσυνο στη μνήμη και την προσφορά του στην Πατρίδα. Αντλώντας πληροφορίες από τον πλέον αξιόπιστο μάρτυρα, τον Νικόλαο Δραγούμη, και αθησαύριστο κείμενο που δημοσίευσε στην «Εστία» τον Απρίλιο του 1878.

ΦΙΛΙΚΌΣ

«Φιλοξενηθείς τό 1809 ὑπό του Λόντου ἐν Αἰγίῳ, εἶδον αὐτόν, μικρόν μέν τό σῶμα, κρύπτοντα ὅμως ὑπό ἐπιφάνειαν μείρακος νοῦν πρεσβύτου καί πνεῦμα ἐξαιρέτου φιλοπατρίας» έγραφε ο Λόρδος Βύρων. Και ο Νικόλαος Δραγούμης βεβαίωνε ότι μικρό παιδί ακόμη είχε γνωρίσει τον Ανδρέα Λόντο, όταν συναντιόταν με τον πατέρα του, Μάρκο Δραγούμη, τον Παλαιών Πατρών Γερμανό, τον Ασημάκη Ζαΐμη, τον Ανδρέα Καλαμογδάρτη κ.ά. στην Αντιγόνη, ένα από τα Πριγκηπονήσια που βρίσκεται ανάμεσα στην Πρώτη και στη Χάλκη. Εκεί συναντιόντουσαν και διαβουλεύονταν υπέρ της Επανάστασης. Διότι ο Ανδρέας Λόντος έζησε για κάποιο χρονικό διάστημα στην Κωνσταντινούπολη πριν

142

1821

2021

Ο Ανδρέας Λόντος στη Βοστίτσα. Έγχρωμη λιθογραφία Peter von Hess (1792-1871) Αριστερή σελίδα: Ανδρέας Λόντος (1786-1846). Πανομοιότυπο της υπογραφής του Ανδρέα Λόντου, όπως δημοσιεύτηκε στην «ΕΣΤΙΑ»

143

1821

2021

επιστρέψει στην Πελοπόννησο για να αναγορευτεί επισήμως προεστός με έγγραφο των εκπροσώπων του Καζά Βοστίτσας, επικυρωμένο από τον επίσκοπο Κερνίτσης Προκόπιο. Ο Ν. Δραγούμης τον παρουσιάζει ως ομιλητικό και χαμογελαστό τύπο που αγαπούσε την ευθυμία, τα τραγούδια και τα τραπεζώματα. Αναφέρει ότι κάθε απόγευμα καθόταν μπροστά από την πύλη της Μονής Αγίου Γεωργίου του Ακτήμονα, στη νησίδα της Αντιγόνης, και παρότρυνε τους φουστανελοφόρους να χορεύουν τραγουδώντας.

ΣΤΟΝ ΑΓΏΝΑ Βεβαίως κανείς δεν γνώριζε τι συζητούσαν κατ’ ιδίαν εκείνοι οι άνδρες, άπαντες μυημένοι στη Φιλική Εταιρεία. Στις παρέες τους αρέσκονταν να ιστορούν το παλαιό μεγαλείο της Πατρίδας, εξάπτοντας τον έρωτα προς την Πατρίδα όσων παρευρίσκονταν μαζί τους. Οι υπηρεσίες του στον Αγώνα ήταν ενθουσιώδεις, όπως και όλης της οικογένειάς του, που διέθεσε την περιουσία της στον κοινό σκοπό. Από την ημέρα της κήρυξης του Αγώνα έως το τέλος ήταν παρών. Διοίκησε Σώμα που συντηρούσε ο ίδιος και διαδραμάτισε σημαίνοντα στρατιωτικό και πολιτικό ρόλο. Μόνον όποιος διαβάσει το δίτομο έργο με το «Ιστορικό Αρχείο» του, το οποίο εξέδωσε η οικογένειά του το 1914, θα κατανοήσει το μέγεθος της συμβολής του. Τον ευγενή χαρακτήρα, τη φιλοπατρία, την αυτοθυσία και τη μαχητικότητά του. Την περίοδο του Καποδίστρια παραγκωνίσθηκε πράγματι, αποφασισμένος όντας να μην υποχωρήσει κατ’ ελάχιστον από τις αρχές που ο ίδιος είχε θέσει να υπηρετήσει.

Η ΣΎΝΤΑΞΗ

Ανδρέας Λόντος. Ελαιογραφία από τις συλλογές του Εθνικού Ιστορικού Μουσείου

Είναι άξια σχολιασμού η στάση που τήρησε ο Ανδρέας Λόντος, αρχηγός του Αγγλικού κόμματος, στην εξέγερση της 3ης Σεπτεμβρίου 1843. Ανέλαβε υπουργός Στρατιωτικών και αργότερα Εσωτερικών στην Επαναστατική Κυβέρνηση και πρωταγωνίστησε στην τήρηση της τάξης, της στρατιωτικής πειθαρχίας και της ασφάλειας. Προσπάθησε να καταλαγιάσει τα αισθήματα μίσους που είχαν δημιουργηθεί προς τους αποκαλούμενους ετερόχθονες. Όλες του τις ενέργειες, ακόμη και της προπαρασκευής της εξέγερσης, τις κάλυπτε οικονομικά εξ ιδίων, γεγονός που τον οδήγησε σε οικονομικό αδιέξοδο και υπέρογκα χρέη. «Του Σωτηράκη ο γιος δε ντροπιάζει το πατρικό όνομα» συνήθιζε να λέει. Εντωμεταξύ, οι πολιτικές εξελίξεις και το γεγονός ότι θεωρούσε πως δεν είχε επιτευχθεί το επιθυμητό αποτέλεσμα τον καταρράκωναν ψυχολογικά. Στο διάστημα των επτά μηνών (3 Σεπτεμβρίου 1843 – 30 Μαρτίου 1844) που διήρκεσε το έκτακτο καθεστώς και στη συνέχεια ως υπουργός επέδειξε ζήλο, αφιλοκέρδεια και φιλοπατρία. Αποχώρησε από τα δημόσια πράγματα στις 4 Αυγούστου 1845 και μέχρι τις 24 Σεπτεμβρίου της επόμενης χρονιάς που έφυγε από τη ζωή κατατρυχόταν οικονομικά έχοντας δαπανήσει όλο το βιός και την περιουσία του στις κοινές υποθέσεις. Προσπαθούσε να επιβιώσει με τη σύνταξη των 220 δραχμών που λάμβανε.

«ΈΧΕΙ Ο ΘΕΌΣ…» Ο άνθρωπος που είχε ξεκινήσει πλούσιος δεν είχε πλέον τη δυνατότητα να κεράσει καφέ, όπως συνήθιζε, εκείνους που τον επισκέπτονταν. Παρέμενε ωστόσο ευαίσθητος και φιλάνθρωπος. Σύμφωνα με μαρτυρία του Ν. Δραγούμη, με τον οποίο συνδεόταν φιλικά, ο Α. Λόντος έδωσε το τελευταίο πεντάδραχμο που διέθετε σε κάποιον φτωχό. Όταν ο Ν. Δραγούμης, ο οποίος γνώριζε την κατάστασή του, τον μέμφθηκε για την υπερβολή της γενναιοδωρίας του, εκείνος απάντησε ότι ήταν Απόκριες και ο φτωχός υπήρξε στρατιώτης του. «Έχει ο Θεός και δι' εμέ» του είπε χαρακτηριστικά. Η περίπτωση του Ανδρέα Λόντου θα έπρεπε να μας έχει απασχολήσει περισσότερο. Όπως και οι λόγοι που τον οδήγησαν να αυτοκτονήσει. Ήταν ένας ευαίσθητος άρχοντας που δεν μπορούσε να συνηθίσει τις απατεωνιές που έβλεπε να συμβαίνουν. Κυριολεκτικά αρρώσταινε. Ο 60χρονος Ανδρέας Λόντος αυτοπυροβολήθηκε με πιστόλι, το οποίο τοποθέτησε στο στόμα του την 06:30 πρωινή της 24ης Σεπτεμβρίου 1846. Αυτή είναι η πλέον πιθανή εκδοχή, ενώ η μεταθανάτια περιπέτεια της σορού του ήταν ίσως μεγαλύτερη από εκείνη της ζωής του. Πρωθυπουργός ήταν ο Ιωάννης Κωλέττης, ο οποίος τον μισούσε και επέδειξε πρωτοφανή μικροψυχία.

144

1821

2021

ΓΙΑΤΡΟΊ ΚΑΙ ΟΙΚΟΓΈΝΕΙΑ

ΤΟ ΓΕΓΟΝΌΣ ΌΤΙ ΠΑΡΈΜΕΝΕ ΜΈΧΡΙ ΤΗΣ ΤΕΛΕΥΤΑΊΑΣ ΏΡΑΣ ΕΝΕΡΓΌΣ ΚΑΙ ΣΕ ΕΠΑΦΉ ΜΕ ΤΟΥΣ ΔΙΚΟΎΣ ΤΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΦΊΛΟΥΣ ΤΟΥ, ΑΝΤΑΛΛΆΣΣΟΝΤΑΣ ΈΓΓΡΑΦΑ ΜΗΝΎΜΑΤΑ ΜΈΧΡΙ ΤΟ ΒΡΆΔΥ ΤΗΣ ΠΡΟΗΓΟΥΜΈΝΗΣ, ΣΥΝΗΓΟΡΟΎΣΕ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΚΑΤΕΎΘΥΝΣΗ ΤΟΥ ΑΤΥΧΉΜΑΤΟΣ

Η οικογένεια και οι φίλοι του, καθώς και οι διακεκριμένοι γιατροί της εποχής που ενεπλάκησαν στο ζήτημα του τρόπου με τον οποίο έφυγε από τη ζωή ο Λόντος προσπάθησαν να αποδείξουν ότι ο θάνατός του οφειλόταν μάλλον σε ατύχημα. Τη στάση αυτή στήριζαν τα δύο αδέλφια του, Λουκάς και Αναστάσιος, και ο Λέων Μεσσηνέζης, που είχε νυμφευθεί την αδελφή τους Μαρία. Την περίπτωση της δολοφονίας απέκλεισαν ρητά οι δύο γιατροί που εξέτασαν το πτώμα. Ήταν οι Ι. Ολύμπιος και Α. Βενιζέλος, οι οποίοι συμπέραναν ότι δεν είχαν τη δυνατότητα να βεβαιώσουν αν η εκπυρσοκρότηση του όπλου «ἔγινε ἑκουσίως πάρ’ αὐτοῦ τοῦ παθόντος ἤ ἀκουσίως ἤ τυχαίως». Το γεγονός ότι παρέμενε μέχρι της τελευταίας ώρας ενεργός και σε επαφή με τους δικούς του και τους φίλους του, ανταλλάσσοντας έγγραφα μηνύματα μέχρι το βράδυ της προηγουμένης, συνηγορούσε προς την κατεύθυνση του ατυχήματος.

Η ΜΑΡΤΥΡΊΑ Ν. ΔΡΑΓΟΎΜΗ Ωστόσο, η αξιόπιστη μαρτυρία του φίλου και καθημερινού επισκέπτη του, Ν. Δραγούμη, ο οποίος είδε τον νεκρό και τη θέση που βρισκόταν αλλά και το τραύμα, δεν άφησε αμφιβολίες για το τι είχε συμβεί. «Σταθείς πρό κατόπτρου, εἰσήγαγεν τό στόμιον πιστολίου εἰς τό στόμα αὐτοῦ καί πυροβολήσας κατέπεσεν ὕπτιος, ἐνῶ τῆς κατακερματισθείσης κεφαλῆς τά τρίμματα διεσκορπίσθησαν περί τούς τοίχους καί τήν ὀροφήν» έγραψε ο Ν. Δραγούμης. Ο τελευταίος έψαξε προσεκτικά τα πάντα, αλλά δεν βρήκε κάποιο σημείωμα ή στοιχείο που να δικαιολογούσε την πράξη. Ο ίδιος όμως, σε άρθρο που έγραψε στην «Εστία», υποστήριξε πως την προηγούμενη ημέρα τον είχε συναντήσει. Ο Ανδρέας Λόντος τού εξέφρασε την απογοήτευσή του για την έκβαση του κινήματος του Σεπτεμβρίου, σε τέτοιο βαθμό ώστε του είπε πως του ερχόταν να σκοτωθεί από αδημονία, διότι είχαν φέρει σε κίνδυνο την Πατρίδα!

ΜΕΤΑΘΑΝΆΤΙΟΣ ΠΕΡΙΠΈΤΕΙΑ Το ζήτημα της αυτοκτονίας ή μη του Ανδρέα Λόντου έλαβε εκρηκτικές διαστάσεις, κυρίως λόγω της απαγόρευσης να ταφεί χριστιανικά λόγω της γνωστής θέσης της Εκκλησίας και των Κανόνων της. Ταυτοχρόνως, η Κυβέρνηση αρνήθηκε να του αποδώσει και τις προβλεπόμενες στρατιωτικές τιμές. Ο πολιτικός κόσμος, ο Τύπος και το κοινό χωρίστηκαν σε δύο ομάδες. Λιγότεροι και κυρίως η υπό τον Ι. Κωλέττη κυβέρνηση και η ηγεσία της Εκκλησίας υποστήριζαν πως έπρεπε να τηρηθούν οι τύποι και να φύγει ο Ανδρέας Λόντος άψαλτος. Περισσότεροι ήταν εκείνοι που υποστήριζαν πως δεν είχε αποδειχθεί η αυτοκτονία και έπρεπε να ταφεί κανονικά. Αποτέλεσμα ήταν να παραμείνει άταφος ο Α. Λόντος περίπου έναν μήνα και εντέλει να οδηγηθεί και να ταφεί στην ιδιαίτερη πατρίδα του, το Αίγιο. Στη διαδρομή από την Αθήνα στον Πειραιά συνόδευσαν τον νεκρό περίπου εβδομήντα άμαξες.

Ομοίωμα σημαίας που έφερε ο Ανδρέας Λόντος κατά την είσοδό του στην Πάτρα το 1821. Από τις συλλογές του Εθνικού Ιστορικού Μουσείου

145

1821

146

2021

Ο ΑΓΩΝΙΣΤΉΣ Κ. ΛΑΓΟΥΜΙΤΖΉΣ ΚΑΙ Η ΟΘΩΜΑΝΉ ΣΎΖΥΓΌΣ ΤΟΥ

«Ἀπεβίωσεν ἐν Ἀθήναις ἐπί ψάθης καί ἐτάφη διά δημοσίων ἐξόδων ὁ συνταγματάρχης Κώστας Λαγουμτσῆς (Ὑπονομοποιός), ἕνας ἐκ τῶν ὠφελιμωτέρων ἀγωνιστῶν ὑπέρ τῆς ἀνεξαρτησίας τῆς πατρίδος». Με αυτά τα λόγια προέπεμπε στην τελευταία του κατοικία τον συναγωνιστή του στα χρόνια της Επανάστασης ο εκδότης εφημερίδας και ιστορικός συγγραφέας Ιωάννης Φιλήμων. Μόνος του ο Λαγουμιτζής, όπως εντέλει πολιτογραφήθηκε, έκανε όσα θα έπρεπε να κάνουν χίλιοι ή ακόμη και δύο χιλιάδες στρατιώτες. Έσωσε τον Ιερό Βράχο, την Ακρόπολη των Αθηνών, όταν διέτρεχε τον έσχατο κίνδυνο από τον Κιουταχή, που ήθελε να την καταστρέψει. Τα κατορθώματά του τα έχει περιγράψει θαυμάσια ο Ιωάννης Μακρυγιάννης. Τον αποκαλεί γενναίο και τίμιο πατριώτη που με την τέχνη και τουφέκι του «ὡς λιοντάρι πολέμαγε διά τήν πατρίδα».

1821

2021

ΑΣΉΜΩ ΛΑΓΟΥΜΙΤΖΉ Αναδημοσιεύοντας από την «Εστία» (27 Αυγούστου 1913) ένα ιστορικό χρονογράφημα του Δημητρίου Γρ. Καμπούρογλου, υπό τον τίτλο «Ὁ Λαγουμτζῆς», επιλέγουμε να παρουσιάσουμε άγνωστα στοιχεία για την προσωπική του ζωή. Λαμβάνοντας αφορμή από την αναφορά του Ι. Φιλήμονα, ο οποίος απευθυνόμενος στον συμπολεμιστή του συμπλήρωσε ότι «ἐάν οἱ ἄνθρωποι σ’ ἐλησμόνησαν ἀποθανόντα ἐπί τῆς ψάθης, τό ὄνομά σου ὅμως μένει ἀθάνατον, ἐν ὅσῳ ὑπάρχουσι Μεσολόγγιον καί Ἀθῆναι». Δηλαδή εξεμέτρησε το ζην, ο καταγόμενος από το Χόρμοβο της Ηπείρου αγωνιστής, φέροντας τον βαθμό του συνταγματάρχη και πάμπτωχος. Φεύγοντας από τη ζωή άφησε πίσω τη γυναίκα του, την Ασήμω, την οποία υπεραγαπούσε. Περί αυτή σιωπούν οι πηγές. Η εν λόγω Ασήμω ήταν κόρη του Οθωμανού Μουγεντίμ ή Μπουγατίμ Εφένδη του Μουχτή Ζαδέ Αθηναίου και της Μωλά Κατίν από τη Θήβα. Η Ασήμω βαφτίστηκε χριστιανή το 1828 με άδεια του κυβερνήτη Καποδίστρια. Τη βάφτισε στη Σαλαμίνα ο επίσκοπος Μενδενίτσης Γρηγόριος με ανάδοχο τη σύζυγο του Στάθη Κατσικογιάννη, που ήταν ένα από τα πρωτοπαλίκαρα του Οδυσσέα Ανδρούτσου και συμμαχητής του Λαγουμιτζή στην Ακρόπολη. Μετά τη βάφτιση ακολούθησε ο γάμος τους. Η Ασήμω δεν ήταν μια τυχαία κοπέλα και τόσο οι γονείς της όσο και η ίδια όχι μόνο παρέμειναν στον τόπο, αλλά φρόντισαν παντοιοτρόπως να ενισχύσουν τους αγώνες των Αθηναίων για την απελευθέρωση της πατρίδας τους. Είχαν ρίζες στην Αθήνα, όπου και κατείχαν αξιοσημείωτη περιουσία.

Η ΑΣΉΜΩ ΔΕΝ ΉΤΑΝ ΜΙΑ ΤΥΧΑΊΑ ΚΟΠΈΛΑ, ΚΑΙ ΤΌΣΟ ΟΙ ΓΟΝΕΊΣ ΤΗΣ ΌΣΟ ΚΑΙ Η ΊΔΙΑ ΦΡΌΝΤΙΣΑΝ ΠΑΝΤΟΙΟΤΡΌΠΩΣ ΝΑ ΕΝΙΣΧΎΣΟΥΝ ΤΟΥΣ ΑΓΏΝΕΣ ΤΩΝ ΑΘΗΝΑΊΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΕΛΕΥΘΈΡΩΣΗ ΤΗΣ ΠΑΤΡΊΔΑΣ ΤΟΥΣ

ΟΙΚΌΠΕΔΑ ΚΑΙ ΚΑΛΛΙΈΡΓΕΙΕΣ

Τα επίσημα έγγραφά της μας δίνουν τη δυνατότητα να κατανοήσουμε και τους μηχανισμούς απόκτησης και εκμετάλλευσης γης στα ύστερα χρόνια της Τουρκοκρατίας. Ταυτοχρόνως, τα έγγραφα που κατέθεσε η Ασήμω ως νεοφώτιστη χριστιανή μάς επιτρέπουν να ταυτίσουμε τοπωνύμια και περιοχές των Αθηνών. Αξίζει λοιπόν τον κόπο να καταγράψουμε και να δημοσιεύσουμε για πρώτη φορά την περιουσία που ανήκε στην οθωμανική αυτή οικογένεια της Ασήμως, που παντρεύτηκε τον Κώστα Λαγουμιτζή. Διέθετε οικόπεδα μέσα στην πόλη, τριάντα ζευγάρια καλλιεργήσιμης γης στην Αττική, περιβόλια, αμπέλια και γρασιδότοπους. Συγκεκριμένα, είχε στην κατοχή της οκτώ οικόπεδα εντός της πόλης των Αθηνών. Τα οικόπεδα αυτά ήταν στις θέσεις Κολώνες, δηλαδή στους Στύλους του Ολυμπίου Διός, στο Μονοκαλούφτι, που ήταν ένας από τους μαχαλάδες στη μέση της τότε πόλης προς το Γενί-τζαμί, στην ευρύτερη περιοχή των σημερινών οδών Βουλής-Νικοδήμου-Θουκυδίδου-Απόλλωνος, στην Πλάκα και στον Άγιο Νικόλαο Ραγκαβά. Είχε επίσης και πολλά ζευγάρια καλλιεργήσιμης γης. Ένα έξω από την πόλη με το αλώνι του, δύο στους Τράχωνες, πέντε στην περιοχή Καρελά με εκατό ελαιόδεντρα, από δύο στον Κρουσαλά, στους Εννέα Πύργους και στο Μαρκόπουλο και από ένα ζευγάρι στα Σπάτα και στην Κόκλα των Μεσογείων.

ΠΕΡΙΒΌΛΙΑ ΚΑΙ ΑΜΠΈΛΙΑ

Αριστερά: Το ΦΕΚ της 30ης Μαΐου 1837 με το οποίο του απονεμήθηκε το παράσημο του Ταξιάρχη του Σωτήρος. Δεξιά: Το διάταγμα για την απονομή διπλώματος παρασήμου στον Λαγουμιτζή

Επίσης καλλιεργήσιμα ζευγάρια είχαν στο Χαρβάτι, στο Τράφι (Ντράφι), στη Σταμάτα και στα Μαχούσια. Περιβόλια και αμπέλια είχε στα Σωπόλια (Σεπόλια), στην Κηφισιά, στο Μουσχάτο (Μοσχάτο), στην Αγία Άννα του Ελαιώνα, στους Στριμόνους του Πειραιά και στο Χαλάνδρι. Κατείχε ακόμη το ένα τέταρτο ενός νερόμυλου στα Μαχούσια, γρασιδότοπους πέντε στρεμμάτων στην Καμαρόπορτα (Πύλη Αδριανού) και στην Στακτοθήκη (Κεραμεικό), ελαιόδεντρα στη θέση Ντάβρι (Ταύρος) και ελαιόδεντρα «εις Βούρθουλον» (Βούθουλα) και άλλες περιοχές. Περιουσία όμως είχε η Ασήμω και από τη μητέρα της, τη Θηβαία Μωλά Κατίν. Ένα εργαστήριο μέσα στην Αγορά της πόλης, δεκαπέντε στρέμματα με το νερό τους στους Αγίους Θεοδώρους, πολλά ζευγάρια καλλιεργήσιμης γης στη θέση Λιτουφί (χωριό Λουτουφί) των Θηβών και μεγάλη έκταση βοσκήσιμης γης στη θέση Ιβραήμ Τσελεπή της Λειβαδιάς. Τα στοιχεία αυτά περιλαμβάνονται σε αίτηση που κατέθεσε στο ελληνικό κράτος επιδιώκοντας να αποζημιωθεί, όπως συνέβη με όλους τους νεοφώτιστους, τους Οθωμανούς και τις Οθωμανίδες που βαπτίστηκαν χριστιανοί και παρέμειναν στην Ελλάδα.

147

1821

Αριστερά: Γύψινο εκμαγείο του Κ. Λαγουμιτζή. Δεξιά: Άποψη του Ολυμπιείου. Ελαιογραφία Lancelot-Théodore Turpin de Crissé (1804)

2021

ΈΜΕΙΝΑΝ ΠΤΩΧΟΊ Τι απέγινε όμως όλη αυτή η περιουσία και πώς βρέθηκε το ζεύγος Λαγουμιτζή να ζει σε κατάσταση ανέχειας στα στερνά της ζωής του; Τα στοιχεία που έχουν εντοπιστεί μέχρι τώρα μας αποκαλύπτουν ότι ο Κ. Λαγουμιτζής με τη γυναίκα του βρέθηκαν στην Πάτρα, όπου εκείνος υπηρετούσε στον στρατό, την περίοδο που οι νεοφώτιστοι δήλωναν προς αναγνώριση τις περιουσίες τους (1833). Εξάλλου, ο Κ. Λαγουμιτζής είχε δηλωθεί και ως δημότης Πατρών, όπως αργότερα είχε δηλωθεί δημότης Πάρνωνος Κυνουρίας. Στη σύγχυση λοιπόν που επικρατούσε με τις αγοραπωλησίες γης, Οθωμανοί συγγενείς της πούλησαν την περιουσία της στην Αθήνα και έφυγαν από την Ελλάδα. Εκείνη συνέχισε, χωρίς αποτέλεσμα, να διεκδικεί για πολλά χρόνια την περιουσία από τη μητέρα της, ακόμη και όταν έφυγε από τη ζωή ο σύζυγός της, τον Ιούνιο 1851.

148

1821

2021

ΗΗ υπογραφή του Κ. Λαγουμιτζή

Ο ΛΑΓΟΥΜΤΖΗΣ

Εὑρισκόμεθα εἰς τά 1826. Οἱ προασπισταί τῆς Ἀθηναϊκῆς ἐλευθερίας πολιορκοῦνται. Ὁ Κιουταχῆς ἐβάλθηκε νά καταστρέψῃ τήν Ἀκρόπολιν καί ἐπιβλέπει ἀγρύπνως τάς ἐργασίας τῶν ὑπόνομοποιῶν του. Ὁ ἱερός βράχος διατρέχει τόν ἔσχατον κίνδυνον. Ἀλλά καταφθάνει καί ὁ σωτήρ της. Ἀπεστάλη αὐτός εἰς Ἀθήνας ἀφοῦ εἰργάσθη ἐπιτυχῶς εἰς τό Μεσολόγγι. Κάπου ἀναφέρεται καί ἕνα ἐπώνυμον ὡς ἰδικόν του, κάτι σάν Νταλερόπουλος, χωρίς καμμιάν βεβαιότητα ὅμως. Αὐτός ἐλέγετο καί ἐγράφετο, Κώστας Χορμοβίτης Λαγουμτζῆς, καί τίποτε περισσότερον. Ὄνομα, πατρίς, ἐπάγγελμα·ἄς ἔχουν ἐπώνυμα ἄλλα. Ἀλλά δέν ἦτο μόνον τεχνίτης ὁ Κώστας, ἦτο καί στρατηγικός. Μίαν νύκτα τοῦ Ἰουλίου κατώρθωσε καί εἰσῆλθεν εἰς τήν Ἀκρόπολιν. Τό πρωί εἶδεν, ὅτι ἡ πάρ' αὐτήν ἐρειπωμένη ἐκκλησία τοῦ Ἀλεξανδρινοῦ θά ἦτο ἐπικίνδυνον ὁρμητήριον τῶν ἐχθρῶν: Κατεσκεύασε λοιπόν τήν πρώτην του ὑπόνομον καί ἔστειλε μερικούς πολεμιστάς νά τήν καταλάβουν καί νά φύγουν εἰς τήν πρώτην Τουρκικήν καταδίωξιν. Καί ὅταν τοῦτο ἔγεινε ἔβαλε φωτιά εἰς τήν ὑπόνομον καί κατεστράφη ἡ ἐρειπωμένη ἐκκλησία καί πολυάριθμοι Τοῦρκοι μαζή μέ αὐτήν. Τήν νύκτα ἔβαζε τό αὐτί του εἰς τό ἔδαφος τῆς Ἀκροπόλεως καί ἤκουε. Εὐθύς δέ ἐννοοῦσε ποῦ ἐργάζονται οἱ Τοῦρκοι ὑπονομοποιοί καί ποίαν διεύθυνσιν ἔχει ἡ ὑπόνομος των. Τότε λοιπόν σιγά καί μυστικά κατεσκεύαζεν ἀνθυπονόμους, καί ὅταν οἱ Τοῦρκοι, βέβαιοι περί τοῦ ἀποτελέσματος, ἀπό τόν Λόφον τοῦ Φιλοπάππου παρετήρουν καί ἐπερίμεναν νά θαυμάσουν τήν καταστροφήν, ἕνα φ… φ… φ… καί γλῶσσαι φλογῶν οὐρανομήκεις συνοδευόμεναι ἀπό βροντόφωνον γιούχα ἀνήγγελλον τήν ἀποτυχίαν των!... Ἀλλά καί τήν φοβεράν ὑπόνομον τοῦ Προμαχῶνος τοῦ Ὕδατος ἐξουδετέρωσε δι’ ’ανθυπονόμου. Συνεταράχθη τότε ἡ Ἀκρόπολις ὁλόκληρος, ἀλλά τα αἰώνια μνημεῖα τῆς δόξης ἐσώθησαν καί πάλιν, ἐνῶ ἡ ἀνθυπονόμος τοῦ Χορμοβίτου ἔφερε φοβερόν ὄλεθρον εἰς τούς ἐχθρούς. Ὁ Κιουταχῆς τά ἔβαλε τότε μέ τούς τεχνίτας του, καί ἀφοῦ τούς ἔστειλε στόν ἀγύριστο, ἐφώναξε: «Ἄχ! ἄς τόν εἶχα δικό μου τόν ἄπιστο λαγουμτζῆ, καί τόν ζύγιαζα μέ μάλαμα!...». Ἄλλ’ ὁ πτωχός Μαστροκώστας, ἀφοῦ ἔκαμε ὅσον ἠμποροῦσε τό καθῆκον του, ἐπανῆλθεν εἰς τήν ἀφάνειαν. Μία τιμή τοῦ ἐδόθη, διπλή μάλιστα. Ὅταν δηλαδή ὠνοματίσθησαν τό πρῶτον αἱ ὁδοί τῆς πόλεως, πρός δόξαν τῆς μνήμης τοῦ ἀνδρός δύο ὁδοί –ὄχι βεβαίως ἀπό ἱστορικήν ἀνεπάρκειαν– ἔλαβον, ἡ μέν μία τό ὄνομα «ὁδός Χορμοβίτου» καί ἡ ἄλλη, εἰς ἄλλην ἄκρην τῆς πόλεως, «ὁδός Λαγουμτζῆ». Ὁδός μαστρο-Κώστα δέν ὑπάρχει. ΑΝΑΔΡΟΜΑΡΗΣ

149

1821

2021

Δημήτριος Παππανικολής. Από τις συλλογές του Εθνικού Ιστορικού Μουσείου

150

1821

2021

Η υπογραφή του

ΈΖΗΣΕ ΔΎΣΚΟΛΑ ΧΡΌΝΙΑ ΚΑΙ ΈΦΥΓΕ ΠΆΜΠΤΩΧΟΣ ΑΠΌ ΤΗ ΖΩΉ

Ο ΠΥΡΠΟΛΗΤΉΣ ΔΗΜ. Γ. ΠΑΠΠΑΝΙΚΟΛΉΣ

Διαβάζοντας τις γνωστές βιογραφίες που αναφέρονται στον Δημήτριο Παππανικολή (28 Σεπτεμβρίου 1790 – 29 Ιανουαρίου 1855), τον σπουδαίο πυρπολητή της μεγάλης Εθνεγερσίας, ο αναγνώστης αποκομίζει την εντύπωση πως έφυγε από τη ζωή πλήρης και ικανοποιημένος. Τουλάχιστον ότι το κράτος είχε αναγνωρίσει τις υπηρεσίες του και είχε φροντίσει να του εξασφαλίσει τα προς το αξιοπρεπώς ζην. Αλλά η πραγματικότητα υπήρξε εντελώς διαφορετική για τον Ψαριανό μαχητή που σκόρπιζε τον τρόμο στους εχθρούς με τις ηρωικές ενέργειές του. Τον ατρόμητο νησιώτη που κατέστρεφε το τουρκικό δίκροτο τον Μάιο του 1821 και συμπεριλαμβανόταν στη χορεία των αθανάτων. Ο Δ. Παππανικολής προερχόταν από δύο επιφανείς οικογένειες των Ψαρών. Από τη μητέρα του συγγένευε με τον ναύαρχο Νικόλαο Αποστόλη και ο πατέρας του, Γεώργιος Παππανικολής, ήταν πλοίαρχος, ο οποίος εμπορευόταν στην Ευρώπη κατά τα χρόνια της Τουρκοκρατίας. Ο Δ. Παππανικολής είχε πραγματοποιήσει δύο γάμους. Τον πρώτο με κόρη της οικογένειας Καλλάρη, με την οποία απέκτησαν τρία παιδιά. Αλλά η πρώτη σύζυγός του έφυγε νωρίς από τη ζωή και πριν ακόμη ξεσπάσει η Εθνεγερσία νυμφεύτηκε τη Μάρω (Μαρούσα) Ζανή. Εάν είναι γνωστά τα κατορθώματά του στην Επανάσταση, παραμένουν άγνωστες στο ευρύ κοινό σημαντικές λεπτομέρειες και γενικότερα η ζωή του μετά την Επανάσταση. Ζωή γεμάτη αγώνες για την επιβίωση, ατυχίες και δυσκολίες.

ΈΝΑ ΝΑΥΆΓΙΟ Το γεγονός πως έφυγε από τη ζωή ως πλοίαρχος Α΄ τάξεως του Βασιλικού Ναυτικού και είχε διατελέσει πρόεδρος του Ναυτοδικείου, ή ακόμη και η επισημότητα της κηδείας του δημιουργούν ίσως την αίσθηση πως ο διάσημος Ψαριανός απολάμβανε προνομίων. Αλλά ο Δ. Παππανικολής, αφού πρόσφερε ό,τι μπορούσε στην Πατρίδα, άρχισε νέον αγώνα, αυτόν της επιβίωσης της πολυμελούς οικογένειάς του. Αγόρασε ένα μπρίκι, τον «Νέλσωνα» και επιδόθηκε στο εμπόριο. Όταν ήλθε ο Όθωνας στην Ελλάδα, η κυβέρνηση αγόρασε το σκάφος του, διατηρώντας τον Παππανικολή ως κυβερνήτη.

151

1821

Η προτομή του Δ. Παππανικολή στη Λεωφόρο Ηρώων 1821 του Πεδίου του Άρεως

152

2021

1821

2021

Σε ένα ταξίδι που μετέφερε Γερμανούς στην Αγκώνα (Οκτώβριος 1833) και ενώ αυτός αναπαυόταν στην καμπίνα του, οι υφιστάμενοί του λειτούργησαν με απροσεξία σε κατάσταση καταιγίδας. Εκείνος έσπευσε να ανέβει στο κατάστρωμα χωρίς να κατορθώσει να διασώσει το πλοίο, που ναυάγησε. Το φορτίο διασώθηκε, αλλά χάθηκε το ταμείο του πλοίου. Ο Παππανικολής δικάστηκε στην Καλαβρία και απέδωσε μέχρι οβολού ό,τι χρεωστούσε. Αυτό όμως τον έφερε σε κατάσταση πενίας. Πέρασε διάφορες περιπέτειες αλλά δεν προσπάθησε να εξαργυρώσει τις υπηρεσίες που είχε προσφέρει.

Χάρτης των Ψαρών (19ος αιώνας)

ΑΠΟΣΤΟΛΈΣ Δεχόταν με καρτερία τις δυσάρεστες οικονομικές συνθήκες. Αργότερα αποδείχθηκε ποιοι και πώς είχαν αφαιρέσει το ταμείο του πλοίου, οπότε ο Παππανικολής αποκαταστάθηκε, εισέπραξε από το δημόσιο ταμείο τα χρήματα που είχε δαπανήσει και διορίστηκε (1841) κυβερνήτης της κορβέτας «Αμαλία». Οι συμπατριώτες του Ψαριανοί αναγνώριζαν το ήθος και τις ικανότητές του. Γι’ αυτό τον εξέλεξαν πληρεξούσιό τους το 1843. Δύο χρόνια αργότερα στάλθηκε στο Γύθειο για να κατευνάσει τα εξημμένα πνεύματα και να καταπραΰνει τις έριδες που είχαν προκύψει μεταξύ των Λακώνων. Στη συνέχεια άσκησε τα καθήκοντα πλοιάρχου έως το 1846, οπότε και διορίστηκε πρόεδρος του Ναυτοδικείου, θέση την οποία κατείχε μέχρι τον θάνατό του.

153

1821

2021

ΧΩΡΊΣ ΣΎΝΤΑΞΗ

Η ΜΑΚΡΟΣΚΕΛΈΣΤΑΤΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΉ ΤΗΣ ΦΤΏΧΕΙΑΣ ΠΟΥ ΒΊΩΝΕ Ο ΠΥΡΠΟΛΗΤΉΣ, ΑΛΛΆ ΚΑΙ Η ΟΙΚΤΡΉ ΚΑΤΆΣΤΑΣΗ ΠΟΥ ΒΊΩΝΕ Η ΟΙΚΟΓΈΝΕΙΆ ΤΟΥ ΜΕΤΆ ΤΟΝ ΘΆΝΑΤΌ ΤΟΥ ΕΊΝΑΙ ΣΥΓΚΛΟΝΙΣΤΙΚΈΣ

Ωστόσο, δεν φρόντιζε τον εαυτό του. Κατέβαλλε προσπάθειες να τιμά τις εντολές που λάμβανε και να ανταποκρίνεται στα καθήκοντά του. Κατοικώντας σε ένα ταπεινό σπίτι προσπαθούσε να σπουδάσει τα παιδιά του. Ζώντας στερημένα έφτασε στο τέλος, το οποίο ήρθε το Σάββατο 29 Ιανουαρίου 1855. Ο Αλέξανδρος Ραγκαβής έγραψε ένα έμμετρο επιτύμβιο επίγραμμα, το πρώτο πεντάστιχο του οποίου ανέφερε: «Ὁ Δημήτριος ἐνταῦθα Παππανικολής ἐτάφη / Δ’ αἱμάτων τ’ ὄνομά του καί λαμπάδος διαπύρου / εἰς τά κύματα τῆς Χίου καί τῆς Ἐρεσσοῦ ἐγράφη, / στερεόν ὡς ἐπί λίθου χαραχθέν κ’ ἐπί σιδήρου / εἰς τῆς ἐθνικῆς ἀγάπης τ’ ἀδιάσειστα ἐδάφη». Μετά τον θάνατο και την κηδεία του, η οποία έγινε από τον Ιερό Ναό Αγίας Ειρήνης στην Αθήνα με κάθε επισημότητα, αποκαλύφθηκε το δράμα που ζούσε η οικογένεια Παππανικολή. Ο Τύπος την αναγνώριζε ως «ἀξίαν οἰκτιρμοῦ καί πάσης δυνατῆς περιθάλψεως». Ο Δ. Παππανικολής, γεννημένος το έτος 1790, ήταν 65 ετών όταν αποβίωσε, αφήνοντας χήρα τη γυναίκα του Μαρούσα με πέντε παιδιά. Έμεινε χωρίς σύνταξη, ζώντας σε ένα υπόγειο του Πειραιώς, να λιμοκτονεί και να τρέφεται με την ελεημοσύνη του δήμου.

«ΧΉΡΑ ΣΤΕΝΆΖΟΥΣΑ…»

«Καί ὅμως εἶναι ἡ χήρα τοῦ Παππανικολή, τοῦ λεοντόκαρδου ἐκείνου ἀνδρός ὅστις πρῶτος ἐδίδαξε τούς Ἕλληνας νά περιφρονώσι τά πλέοντα φρούρια τῶν τυράννων» έγραφε η εφημερίδα «Αθηνά». «Εἶναι ἡ χήρα τοῦ Παππανικολή, ἡ πεινῶσα ἐκείνη καί γυμνητεύουσα, χήρα ἀνδρός ἀτρομήτου, ὅστις ἐν Σάμῳ διέσωσε τόν Ἑλληνικόν στόλον ἀπό βέβαιον ὄλεθρον καί δι’ αὐτοῦ διέσωσε τήν Ἑλλάδα» συνέχιζε η ίδια εφημερίδα. Η μακροσκελέστατη περιγραφή της φτώχειας που βίωνε ο πυρπολητής, αλλά και η οικτρή κατάσταση που βίωνε η οικογένειά του μετά τον θάνατό του είναι συγκλονιστικές. Ούτε τα έξοδα της κηδείας του δεν είχε, οπότε η οικογένειά του ζούσε σε απελπιστικές συνθήκες ανέχειας. Έξι μήνες μετά τον θάνατο του προστάτη της οικογένειας και εθνικού ήρωα η κατάσταση ήταν ακόμη πιο δυσάρεστη: «Ἡ χήρα Μαροῦσα στενάζουσα ὑπό τό διπλοῦν βάρος τῆς ἐνδείας καί τῆς σωματικῆς νόσου εἰς μάτην προσμένει τοσοῦτον ἤδη χρόνον ἀπό τῆς μεγαλοδωρίας τῆς Κυβερνήσεως περίθαλψιν ἐπάξιον ἑαυτῆς καί τῶν πέντε τέκνων της» έγραφε ο Τύπος. Η γυναίκα εξασφάλιζε ένα πενιχρό γεύμα με τη βοήθεια του Δήμου Πειραιώς.

ΆΓΝΩΣΤΟ ΔΡΆΜΑ Ήταν η εποχή κατά την οποία δεκάδες αγωνιστές υπηρετούσαν τα δημόσια πράγματα και όχι μόνο δεν αποκόμιζαν κέρδη ή επιβίωναν με παχυλούς μισθούς αλλά διέθεταν στην πατρίδα τη μικρή ή μεγάλη περιουσία τους. Το δράμα της Μαρούσας κράτησε επτά ολόκληρα χρόνια. Όσο βασίλευε ο Όθωνας δεν γνώρισε τη στοργή που δικαιούνταν εκ μέρους του κράτους. Μόνον όταν εξώστηκε ο Όθωνας, η Επαναστατική Κυβέρνηση, με ψήφισμά της, της χορήγησε ισόβια σύνταξη 120 δραχμές τον μήνα. Από την αλληλογραφία που σώζεται στα Γενικά Αρχεία του Κράτους και αφορά περισσότερο τον έναν γιο, τον Γεώργιο, αλλά και από το ψήφισμα της Προσωρινής (Επαναστατικής) Κυβέρνησης που δημοσιεύθηκε στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως αποκαλύπτεται ένα ακόμη δράμα της οικογένειας. Τα δύο αγόρια της, ο Γεώργιος και ο Αλκιβιάδης, «ἐν παντελεῖ διανοητικῇ ανικανότητι πάσχουσιν» όπως αναφερόταν στο ψήφισμα. Δεν γνωρίζουμε από τι έπασχαν ακριβώς, αλλά ο Γεώργιος λόγω της ασθένειάς του διέκοψε και τις σπουδές του στη Γερμανία, όπου είχε σταλεί με έξοδα του ελληνικού κράτους.

ΤΟ ΕΠΏΝΥΜΟ Πάντως ζητήματα που χρήζουν ιδιαίτερης έρευνας και αποκατάστασης είναι η προέλευση και η γραφή του επωνύμου του. Ως προς το πρώτο, σε έγγραφο του σχολάρχη Ν. Βάμβα (Πειραιάς, 1837) αναφέρεται ότι «Ὁ Γεώργιος Δημητρίου Π. Νικολάου Ψαριανός, ἡλικίας 15 ἐτῶν, ἦλθε νά μαθητεύσῃ εἰς τό ἐν Πειραιεί Σχολεῖον μου τήν 27 Μαρτίου 1837». Ήταν ο πρωτότοκος γιος του πυρπολητή, γεγονός το οποίο θέτει ζήτημα για την προέλευση του επωνύμου. Αλλά σίγουρα λανθασμένα γράφεται το επώνυμό του με ένα «π» Παππανικολής υπέγραφε ο ίδιος αλλά και ο γιος του Γεώργιος και αυτή είναι η ορθή γραφή, η οποία πρέπει να αποκατασταθεί και στο υποβρύχιο που φέρει το επώνυμό του. Εξάλλου με την εκδοχή Παππανικολής εγγραφόταν ο ίδιος και τα μέλη της οικογένειάς του στα επίσημα έγγραφα και την ίδια εκδοχή χρησιμοποίησε ο πρώτος βιογράφος του, Γεώργιος Παπασλιώτης (1822-1877).

154

1821

2021

1821

2021

ΟΙ ΧΕΙΜΑΡΡΙΏΤΕΣ ΣΠΥΡΟΜΉΛΙΟΙ ΚΑΙ Ο ΑΤΡΌΜΗΤΟΣ ΖΆΧΟΣ

τ 156

Το επώνυμο Σπυρομήλιος είναι σύνθετο και προήλθε από το όνομα Σπύρος και το πατρωνυμικό Μίλιος (Μιχαήλ – Μιχαήλος – Μίλιος). Είναι γνωστό ότι στην Ήπειρο και σε τμήμα της Μακεδονίας, όπως και στην Κύπρο, αντί επωνύμου τα παιδιά έφεραν το όνομα του πατέρα. Έτσι ξεκίνησε και ο αγωνιστής του 1821 και μετέπειτα αντιστράτηγος του Ελληνικού Στρατού Σπύρος Μίλιος (1800-1880). Ήταν γιος του Μιχαήλ και της Μαρίας, το γένος Ανδρέα Βάρφη. Σπύρος Μίλιος ή Μήλιος γραφόταν ο αγωνιστής της Επανάστασης στη Στρατιωτική Επετηρίδα και γενικότερα στον δημόσιο βίο του.

ΣΠΎΡΟΣ ΜΊΛΙΟΣ (ΣΠΥΡΟΜΊΛΙΟΣ) Επειδή στην ομιλία το Σπύρος Μίλιος προφερόταν ως ένα, Σπυρομίλιος, ο γιος του πρώτος το χρησιμοποίησε ως επώνυμο. Τα άλλα αδέλφια του αγωνιστή του 1821 ονομάζονταν Ζάχος Μίλιος, Νικόλαος Μίλιος και Γιαννάκης Μίλιος. Ο τελευταίος απόκτησε γιο τον Μιχαήλ και παιδί αυτού ήταν ο Σπύρος Σπυρομίλιος (1864-1930), ταγματάρχης της Χωροφυλακής που έδρασε στον Μακεδονικό Αγώνα και στον αγώνα της Χειμάρρας για την ελευθερία της. Τιμώντας τη μνήμη του μεγάλου του θείου προσέλαβε μόνος του το επώνυμο Σπυρομίλιος, διότι και ο ίδιος ονομαζόταν Σπύρος. Οι λοιποί Μίλιοι, μετά από αυτόν, προσέλαβαν πλέον ως επίθετο το Σπυρομίλιος. Αυτά κατέθετε εγγράφως το 1940 όταν γινόταν λόγος περί των Σπυρομίλιων μία από τις γυναίκες της οικογένειας, η Μαρίκα Σπυρομίλιου, που ήταν η μόνη επιζώσα εγγονή του αντιστράτηγου Σπύρου Μίλιου. Άλλη πηγή αναφέρει πως ο προαναφερθείς Σπύρος Σπυρομίλιος, το 1912 και με δική του αίτηση, η οποία εγκρίθηκε με βασιλικό διάταγμα όπως προέβλεπε ο νόμος, άλλαξε το επώνυμο σε Σπυρομίλιος. Προσθέτει, δε, ότι προέβη στην πράξη αυτή μόνο και μόνο για να τοποθετήσει την κάλπη του τελευταία στις εκλογές που συμμετείχε ως υποψήφιος βουλευτής στην Άρτα.

1821

2021 Ζάχος Μίλιος. Ελαιογραφία Εθνικού Ιστορικού Μουσείου

157

1821

2021

Η ΓΡΑΦΉ

Η ΟΙΚΟΓΈΝΕΙΑ ΤΩΝ ΜΉΛΙΩΝ ΕΊΧΕ ΩΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΚΌ ΣΎΝΘΗΜΑ ΤΟΝ ΔΙΑΡΚΉ ΠΌΛΕΜΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΊΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΎ ΈΘΝΟΥΣ, ΔΙΆΓΟΝΤΑΣ ΗΡΩΙΚΌ ΒΊΟ. ΠΕΡΙΣΣΌΤΕΡΟ ΓΝΩΣΤΌΣ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΟΓΡΑΦΊΑ ΜΑΣ ΕΊΝΑΙ Ο ΣΠΎΡΟΣ ΜΉΛΙΟΣ (ΣΠΥΡΟΜΉΛΙΟΣ), ΑΛΛΆ ΔΕΝ ΥΣΤΈΡΗΣΑΝ ΣΕ ΑΓΩΝΙΣΤΙΚΌΤΗΤΑ ΚΑΙ ΘΥΣΊΕΣ ΤΑ ΑΔΈΛΦΙΑ ΤΟΥ

Ιδιαίτερο όμως είναι το ενδιαφέρον και για τη γραφή του ονόματος Σπυρομίλιος ή Σπυρομήλιος. Τόσο η προαναφερθείσα Μαρίκα όσο και τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας χρησιμοποιούσαν τη γραφή με «ι» (γιώτα). Με αυτήν τη γραφή συναντάμε τον Ιωάννη Σπυρομίλιο του Μιχαήλ –που αποβίωσε το 1928– καθώς και άλλα μέλη της οικογένειας (τον Μιχαήλ, τον Ηρακλή και τον Αίαντα, όλα παιδιά του προαναφερθέντος Ιωάννη και τα αδέλφια του Σπυρίδωνα, Νικόλαο και Μιλτιάδη). Αλλά και με την ίδια γραφή, βρίσκουμε να καταγράφεται και ο Σπυρίδων όταν έφυγε από τη ζωή, το 1930. Εξάλλου, ο αρχηγός της Χειμάρρας με το Σπυρομίλιος υπέγραφε δημόσια κείμενά του. Όταν νοσηλεύτηκε στον «Ευαγγελισμό», χτυπημένος και αυτός από την επιδημία του δάγκειου (1928), έγραφε επιστολή ευχαριστώντας τους γιατρούς του νοσοκομείου για τις φροντίδες τους και υπέγραφε ως «Σ. Σπυρομίλιος, συνταγματάρχης, Αρχηγός Χειμάρρας». Το ίδιο ίσχυσε και με τα αγγελτήρια της κηδείας του, όπου αναγραφόταν ως «Σπυρομίλιος». Η σχετική σύγχυση και η διπλή χρήση με «ι» και «η» ξεκίνησε από την εποχή του αγωνιστή της Εθνεγερσίας Σπύρου Σπυρομήλιου, ο οποίος καταγράφεται σε υπηρεσιακά, επίσημα και ανεπίσημα έγγραφα και με τις δύο εκδοχές. Η ορθή εκδοχή είναι με «ι», Σπυρομίλιος δηλαδή, αφού ο πατέρας από τον οποίο προήλθε το δεύτερο συνθετικό ονομαζόταν Μίλιος (Μιχάλης). Ωστόσο, οφείλουμε να αποδεχτούμε την εκδοχή που καθιερώθηκε στην κοινή συνείδηση και φαίνεται πως αποδέχτηκε η οικογένεια στα νεότερα χρόνια. Όσο για τη δημοφιλή Στοά Σπυρομήλιου, έλαβε το όνομά της προκειμένου να τιμηθεί ο αγωνιστής του 1821 Σπύρος Σπυρομήλιος, ο οποίος ήταν ο ιδρυτής του Μετοχικού Ταμείου Στρατού, που είναι ο ιδιοκτήτης του οικοδομικού συγκροτήματος στο οποίο ανήκει η Στοά.

Η ΚΑΤΑΓΩΓΉ Δεν έχει ακόμη ξεκαθαριστεί με αδιάσειστα τεκμήρια η καταγωγή και πορεία πολλών και σημαντικών οικογενειών που διαδραμάτισαν σημαίνοντα ρόλο σε εθνικούς και πολεμικούς αγώνες. Ανάμεσά τους και η οικογένεια των Σπυρομήλιων. Ξεκαθαρίσαμε άλλοτε τον τρόπο που διαμορφώθηκε το επώνυμο της χειμαρριώτικης αυτής φαμίλιας. Αρχηγέτης της οικογένειας των αγωνιστών Μιλέων ή Μίλιων (Μήλιων) φέρεται με τα μέχρι τώρα στοιχεία ο Ιωάννης Σπύρου, της οικογένειας των Σπυράδων όπως τους αποκαλούσαν. Άνδρας πεπαιδευμένος και ευγενών φρονημάτων. Έζησε απολαμβάνοντας τιμές από τους κατοίκους της Νεάπολης της Ιταλίας, αφού εκεί χρημάτισε στρατηγός επί μία τεσσαρακονταετία, δίνοντας λαμπρά δείγματα ανδρείας!

ΤΑ ΑΔΈΛΦΙΑ Γιος του υπήρξε ο Μίλιος (Μιχαήλ – Μιχαήλος – Μίλιος), πατέρας των νεότερων αγωνιστών (Σπύρου, Ζάχου, Νικόλαου, Γιαννάκη). Σημειωτέον ότι ο Μίλιος είχε φτάσει στον βαθμό του ταγματάρχη στη Νεάπολη. Υπήρξε άνδρας φιλελεύθερος, ευφυής, με πολιτική φρόνηση και προστάτης της δικαιοσύνης. Έχοντας αυτές τις ιδιότητες ξεσήκωσε επανάσταση στην επαρχία Χειμάρρας και εναντίον του Αλή Πασά το 1814. Αποτυγχάνοντας στον ιερό σκοπό του, συνελήφθη από τους Τούρκους και μεταφέρθηκε αιχμάλωτος στο Νησί των Ιωαννίνων. Εκεί έμεινε φυλακισμένος μέχρι το 1820, όταν τα στρατεύματα του σουλτάνου που πολεμούσαν τον Αλή Πασά πολιόρκησαν τα Ιωάννινα που ήταν η έδρα του. Έτσι, η οικογένεια των Μήλιων είχε ως κληρονομικό σύνθημα τον διαρκή πόλεμο για την ελευθερία του ελληνικού έθνους, διάγοντας ηρωικό βίο. Περισσότερο γνωστός στην ιστοριογραφία μας είναι ο Σπύρος Μήλιος (Σπυρομήλιος), αλλά δεν υστέρησαν σε αγωνιστικότητα και θυσίες τα αδέλφια του, με πρώτο και καλύτερο τον γεννημένο το 1805 Ζάχο Μήλιο. Συμμετείχε στη συγκέντρωση στρατιωτικού σώματος αποτελούμενου από Χειμαρριώτες και από κοινού με τον αδελφό του το οργάνωσαν και ξεχύθηκαν στον αγώνα. Εκστράτευσαν εναντίον του Ομέρ Βρυώνη υπό τις διαταγές του Αλέξανδρου Μαυροκορδάτου και σε μάχες εναντίον του Κιουταχή στην περιοχή Μακρυνόρους και στο Καστέλι Ανατολικού.

Η ΠΡΟΣΦΟΡΆ Με διοικητή τον αδελφό του ανέλαβαν τη φύλαξη του Πόρου και στη συνέχεια μπήκε στο ιστορικό Μεσολόγγι. Εκεί πολέμησε με γενναιότητα καθ’ όλη τη διάρκεια της πολιορκίας, συμμετέχοντας και στην Έξοδο. Υπέστη κακουχίες και στερήσεις και είδε να θυσιάζονται μέλη της οικογένειάς του, όπως ο αδελφός του Νικόλαος Μίλιος. Μετά την Έξοδο τάχθηκε υπό τις διαταγές του Γεωργίου Καραϊσκάκη. Συμμετείχε σε πολλές μάχες, κυρίως δε στις μάχες Δόμβραινας, Αράχωβας και

158

1821

2021

Κεραστίνης, όπου πληγώθηκε σοβαρά στην αριστερή ωμοπλάτη. Το 1827 τίθεται επικεφαλής του Σώματος και από το 1828 και στη συνέχεια τέθηκε αυθόρμητα υπό τις διαταγές του Δημήτριου Υψηλάντη. Πολέμησε σθεναρά τις δυνάμεις των Τουρκαλβανών στη Στερεά Ελλάδα. Επίσης πολέμησε στις θέσεις Στεβενίκο (νυν Αγία Τριάδα Βοιωτίας), Μαρτίνο (Λοκρίδος) και το ύψωμα Ανηφορίτη Θηβών. Στην έφοδο που έκαναν οι Τούρκοι στους Αγίους Θεοδώρους πληγώθηκε τρεις φορές, ενώ τέλος βρέθηκε και στη μνημειώδη μάχη της Πέτρας. Εκεί ο Δημ. Υψηλάντης με τον γραμματέα του Ι. Φιλήμονα υπέγραψαν τη Συνθήκη της 14ης Σεπτεμβρίου 1829, επισφραγίζοντας τον πολεμικό αγώνα υπέρ της ανεξαρτησίας των Ελλήνων. Το 1831, σε συνεργασία με τον επίσης υπέροχο αγωνιστή Ιωάννη Ρούκη, πρωταγωνίστησε στην καταστολή του κινήματος του Τσάμη Καρατάσου. Αυτός ήταν ο Ζάχος Μίλιος, πρόθυμος και ορμητικός στον αγώνα, ανδρείος και ατρόμητος πολεμιστής. Έφυγε από τη ζωή σε ηλικία 54 ετών, τον Ιούλιο 1859, έχοντας τον βαθμό του συνταγματάρχη της Φάλαγγας και αφήνοντας πίσω μια όμορφη οικογένεια. Επίσης τον αδελφό του Σπύρο, που πρωταγωνιστούσε στη στρατιωτική και πολιτική ζωή της χώρας. Υπήρξε πιστός στον Όθωνα, όπως και η συντριπτική πλειονότητα των αποκαλούμενων ετεροχθόνων στρατιωτικών. Διατήρησε την μέχρι τέλους την ελπίδα της απελευθέρωσης της αλύτρωτης πατρίδας του.

Πάνω: Η ταφόπλακα του Ζάχου Μίλιου (1802-1860) στο νεκροταφείο των Θηβών. Δεξιά: Προσωπογραφία του Σπύρου Μήλιου ή Σπυρομήλιου. Από τις συλλογές του Εθνικού Ιστορικού Μουσείου

159

1821

2021

Ο ΝΑΥΜΆΧΟΣ ΜΑΝΏΛΗΣ ΤΟΜΠΆΖΗΣ ΚΑΙ ΤΟ ΕΠΊΓΡΑΜΜΑ ΤΟΥ ΤΆΦΟΥ ΤΟΥ

Ο πρώτος Έλληνας αρμοστής που έφτασε στην Κρήτη κατά το τρίτο έτος της μεγάλης Εθνεγερσίας (Μάιος 1823) ανήκε σε μία από τις αρχαιότερες ναυτικές οικογένειες της Ύδρας. Οικογένεια που φημιζόταν για τις ηρωικές και πατριωτικές υπηρεσίες της· εκείνη του διάσημου θαλασσόλυκου Νικολάου Γιακουμάκη Τομπάζη. Ένα παλιό δημοτικό τραγούδι της Ύδρας έμεινε να θυμίζει τους θαλασσινούς αγώνες από τα χρόνια των Ναπολεόντειων πολέμων ακόμη: «Μαρτυράτε το Φραντσέζοι / πέστε το και σεις Ιγγλέζοι, / η γολέτα του Τομπάζη / την Τουρκιά τηνε τρομάζει!...».

ΔΙΆΣΩΣΗ Δ. ΚΑΛΛΈΡΓΗ Η παλαιά αυτή προεπαναστατική παράδοση είχε βεβαίως συνέχεια και στην εποχή του πολέμου της Ανεξαρτησίας. Από τους δύο γιους του προεστού οικογενειάρχη, ο ένας, ο Ιάκωβος Τομπάζης, υπήρξε επιφανής μύστης της Φιλικής Εταιρείας και πρώτος ναύαρχος της Επανάστασης. Ο δεύτερος, ο Μανώλης Τομπάζης, υπήρξε εξαίρετος πρωταγωνιστής και χορηγός του αγώνα. Οι χρηματικές θυσίες του υπέρ του πολέμου υπολογίστηκαν σε 58.000 χρυσά τάλιρα περίπου. Εξ αυτών σημαντικό ποσό διέθεσε για να απελευθερωθεί ο στρατηγός Δημήτριος Καλλέργης, που είχε συλληφθεί αιχμάλωτος (Απρίλιος 1827) στην πολύνεκρη μάχη του Ανάλατου. Ως γνωστόν, ο Δ. Καλλέργης υπηρετούσε υπό τις διαταγές του αρχιστράτηγου Γεωργίου Καραϊσκάκη και οι Τούρκοι τού έκοψαν το ένα αυτί. Ο περίφημος αυτός αρχηγός του Συνταγματικού Αγώνα του 1843 κάλυπτε με κατάλληλο χτένισμα την κεφαλή του. Όταν κάποτε η βασίλισσα Αμαλία τον ρώτησε πώς έχασε το αυτί του, ο Καλλέργης απάντησε: «Το ένα, Μεγαλειοτάτη, μου το κράτησαν οι Τουρκαλβανοί ως ενθύμιο. Το άλλο, μαζί με το κεφάλι μου, το χρωστώ στον Τομπάζη!»

ΘΑΥΜΑΣΤΌΣ ΚΑΙ ΙΔΙΟΦΥΉΣ Πριν από την Επανάσταση τα δύο αδέλφια Τομπάζη είχαν αποκτήσει ως εμποροπλοίαρχοι μεγάλη περιουσία. Ιδιαιτέρως ο Μανώλης φημιζόταν για την ευγένεια και τα αισθήματα φιλοξενίας που έτρεφε. Άνθρωπος μορφωμένος στην εποχή του, προκαλούσε αισθήματα θαυμασμού στους Υδραίους, οι οποίοι τον σέβονταν ως «λόγιο» και τον σύστηναν στα παιδιά τους ως αξιομίμητο παράδειγμα: «Να γίνεις και συ Τομπάζης», τους έλεγαν. Είχε επίσης εξαιρετικά πνευματικά χαρίσματα, όπως μας παραδίδει ο Δ. Γατόπουλος από τις στήλες της «Εστίας». Αγαπούσε τη θάλασσα, τη ζωγραφική και τη γεωπονία. Το περιβόλι του ήταν φημισμένο για τα ωραία και σπάνια φυτά που πρώτος εκείνος εισήγαγε στην Ελλάδα. Φαίνεται, ωστόσο, ότι υπήρξε και ιδιαιτέρως ιδιοφυής σε ζητήματα ναυπηγικής τέχνης. Παρά το γεγονός ότι ήταν αυτοδίδακτος, σημείωνε μεγάλες επιτυχίες. Πολύ πριν εμφανιστεί ο ηλεκτρισμός, είχε επιδοθεί στη χρήση πρωτόγονων ηλεκτρικών μηχανών και στη βελτίωση ναυτικών εξαρτημάτων. Στον Μανώλη Τομπάζη οφείλονταν τα θωράκια των ιστών των ελληνικών πλοίων και αρκετοί νεωτερισμοί και βελτιώσεις τους.

160

1821

2021

Πάνω: H σφραγίδα του Αρμοστή Κρήτης Εμμ. Τομπάζη επί εγγράφου του 1823. Αριστερά: Προσωπογραφία Μανώλη Τομπάζη. Έργο Νικηφόρου Λύτρα (1894). Ιδιωτική συλλογή

161

1821

2021

ΑΡΜΟΣΤΉΣ ΚΡΉΤΗΣ

ΤΟ ΠΕΡΙΒΌΛΙ ΤΟΥ ΉΤΑΝ ΦΗΜΙΣΜΈΝΟ ΓΙΑ ΤΑ ΩΡΑΊΑ ΚΑΙ ΣΠΆΝΙΑ ΦΥΤΆ ΠΟΥ ΠΡΏΤΟΣ ΕΚΕΊΝΟΣ ΕΙΣΉΓΑΓΕ ΣΤΗΝ ΕΛΛΆΔΑ

Από το πρώτο έτος του αγώνα αναδείχθηκε σε προσωπικότητα για τις ναυτικές και πολιτικές υπηρεσίες που παρείχε. Υπήρξε πλοίαρχος και πολιτικός εντολοδόχος του αγωνιζόμενου Έθνους. Αρκετοί επιφανείς φιλέλληνες τον τιμούσαν με τη φιλία τους. Ο Κοραής τον αποκαλούσε γνήσιο τέκνο της Ελλάδος, αφού αγωνιζόταν υπέρ της ελευθερίας της προσφέροντας και όχι κερδίζοντας χρήματα. Οι αγώνες του, ως πρώτου αρμοστή στην Κρήτη (1823-1824), δεν ήταν μόνο πολιτικοί. Κυρίως ήταν σκληροί και αποφασιστικοί πολεμικοί αγώνες. Οι εθνικές υπηρεσίες του συνεχίστηκαν και μετά τον Αγώνα. Διετέλεσε υπουργός Ναυτικών, αλλά παραιτήθηκε λόγω διαφωνιών με τον Καποδίστρια, ενώ διετέλεσε μέλος της Διοικητικής Επιτροπής Ύδρας έως την 15η Μαΐου 1831, όταν πέθανε στο νησί του από πνευμονία.

ΑΛΈΞΑΝΔΡΟΣ ΜΑΥΡΟΚΟΡΔΆΤΟΣ Ένας από τους επιφανέστερους θαυμαστές του ήταν ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος (1791-1865), πρόεδρος του Εκτελεστικού και πρωθυπουργός, ο οποίος είναι γνωστό ότι έγραψε το επίγραμμα του τάφου του, που βρίσκεται στη Μονή Ζωοδόχου Πηγής του Πόρου. Δεν ήταν όμως γνωστές περισσότερες λεπτομέρειες για το επίγραμμα αυτό ώσπου ανέδειξε το θέμα η «Εστία» (11 Σεπτεμβρίου 1877). Δημοσίευσε τη χειρόγραφη επιστολή που έστειλε στον γνωστό πολιτικό, δημοσιογράφο και δικαστικό Αναστάσιο Πολυζωίδη (1802-1873) με το επιτάφιο επίγραμμα που είχε γράψει για τον Μανώλη Τομπάζη, προφανώς μετά από συνεννόησή τους. Έχει ενδιαφέρον αυτή η επιστολή, η οποία γράφτηκε στην Ύδρα, αφού περιλαμβάνει τα δύο τετράστιχα του επιγράμματος.

«ΛΑΜΠΡΆΣ ΠΑΤΡΊΔΟΣ ΛΑΜΠΡΌΣ ΥΙΌΣ»

«Βλέπεις τό δίπηχον τοῦτο μνῆμα; / Γενναῖον ἄνδρα μέσα κρατεῖ, / Δέν τόν ἐφόβισεν ἄγριο κῦμα, / Οὔτε πολέμου ποτέ βροντή. / Σέ βλέπω, ξένε, πόσον θαυμάζεις, / Μή τόν νομίζῃς γόνον Διός; / Μανώλης οὗτος ἦ ὁ Τομπάζης, / Λαμπρᾶς πατρίδος λαμπρός υἱός». Ακολούθησε η επεξήγηση του Α. Μαυροκορδάτου ότι χρησιμοποίησε το «Ἀλεξανδρινόν μέτρον», διότι «ἕκαστος στίχος ἠμπορεῖ νά χαραχθῇ εἰς τό πλάτος τῆς πλάκας, χωρίς νά κοπῇ». Αναφέρει ακόμη ότι «Αἱ λέξεις Μανώλης Τομπάζης ἦσαν δυσκολοχώρητοι εἰς τοιοῦτον μέτρον∙ τοῦτο ἔβλαψεν ἴσως πολύ τό δεύτερον τετράστιχον, τό ὁποῖον εἶναι πολύ κατώτερον τοῦ πρώτου». Ακολούθησε ένα σχόλιο του Α. Μαυροκορδάτου, άξιο ιδιαίτερης μνείας: «Συμπέρανε πόσην δυσκολίαν θέ νά λάβωμεν ὅταν θελήσωμεν νά γράψωμεν τό ἐπιτάφιον τοῦ Λιβερίου Λιβεροπούλου, τοῦ ὁποίου τό ἀνάστημα μακρύ ὡς τό ὄνομά του, ὄχι εἰς δίπηχον, αλλ΄οὐδ' εἰς τετράπηχον μνῆμα θέλει χωρέσει». Ο Λιβέριος Λιβερόπουλος υπήρξε Φιλικός και αγωνιστής, διορισμένος από τον Υψηλάντη διοικητής των Αθηνών.

«ΠΆΛΙΝ ΜΑΝΏΛΗΣ ΖΗ Ο ΤΟΜΠΆΖΗΣ»

Το εξώφυλλο της «ΕΣΤΙΑΣ» με το χειρόγραφο (1877)

162

Συνεχίζοντας ο Α. Μαυροκορδάτος και απευθυνόμενος πάντα στον Αν. Πολυζωίδη, έγραφε πως θα τον υποχρέωνε εάν διόρθωνε το ατελές έργο του, δηλαδή τους στίχους. Παρακάτω όμως του ανέφερε πως ενώ είχε κλείσει το γράμμα, το άνοιξε για να αλλάξει το δεύτερο τετράστιχο, αντικαθιστώντας το προηγούμενο που δεν τον ευχαριστούσε ως εξής: «Βαρεῖα πλάκα τί τόν σκεπάζεις; / Καί εἰς τόν τάφον μέσα νεκρός / Πάλιν Μανώλης ζῇ ὁ Τομπάζης, / Λαμπρᾶς πατρίδος υἱός λαμπρός». Εντέλει το αναφερόμενο οκτάστιχο επίγραμμα γράφηκε στον τάφο του Μανώλη Τομπάζη, που βρίσκεται στη Μονή Ζωοδόχου Πηγής του Πόρου, με μικρή μεταλλαγή μιας λέξης στο πρώτο τετράστιχο: «Βλέπεις τό δίπηχον τοῦτο μνῆμα; / Γενναῖον ἄνδρα μέσα κρατεῖ, / Δέν τόν ἐφόβισεν ἄγριο κῦμα, / Οὔτε πολέμου σκληροῦ βροντή. / Βαρεῖα πλάκα τί τόν σκεπάζεις; / Καί εἰς τόν τάφον μέσα νεκρός / Πάλιν Μανώλης ζῇ ὁ Τομπάζης, / Λαμπρᾶς πατρίδος υἱός λαμπρός». Προφανώς το «ποτέ» έγινε «σκληροῦ» από τον Αν. Πολυζωίδη.

1821

2021

ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΉ Η ΠΡΟΣΦΟΡΆ ΤΗΣ ΝΑΥΤΙΛΊΑΣ ΤΩΝ ΕΛΛΉΝΩΝ ΣΤΗΝ ΠΑΤΡΊΔΑ

Ναυτιλία των Ελλήνων είναι άρρηκτα συνδεδεμένη στα βάθη των αιώνων με την πορεία του έθνους. Σε όλες τις μεγάλες και μικρές στιγμές της πολυκύμαντης ιστορίας του, η ναυτιλιακή οικογένεια έθετε πάντοτε το ισχυρό της εκτόπισμα στην υπηρεσία του γένους. Η συμμετοχή των καραβοκύρηδων στην Επανάσταση του 1821 και ο πρωταγωνιστικός τους ρόλος στη σύσταση του νέου ελληνικού κράτους είναι μία από τις κορυφαίες εκφράσεις αυτής της αδιατάραχτης, από την αρχαία εποχή, σχέσης της ναυτιλίας και του τόπου, που συνεχώς ανανεώνεται και παραμένει ζωντανή μέχρι σήμερα. Η ναυτιλιακή δραστηριότητα στα πρώτα χρόνια της ανεξαρτησίας αποτέλεσε επίσης βασικό παράγοντα στήριξης της ελληνικής οικονομίας. Στη συνέχεια, στον 20ό αιώνα, η Ναυτιλία των Ελλήνων αναπτύσσεται διαρκώς, παρά το γεγονός ότι αποδεκατίστηκε σχεδόν, τόσο στον Α΄ όσο και στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Στην αυγή της δεύτερης δεκαετίας του 21ου αιώνα, η Ναυτιλία των Ελλήνων εξακολουθεί να πρωταγωνιστεί, παρά τις δύσκολες συνθήκες που δημιούργησε πρόσκαιρα για το παγκόσμιο εμπόριο η πανδημία Covid 19. Σήμερα, η Ελλάδα είναι παγκοσμίως η χώρα με τη μεγαλύτερη πλοιοκτησία. Οι Έλληνες πλοιοκτήτες κατέχουν το 20,67% της παγκόσμιας χωρητικότητας και το 54,28% της χωρητικότητας της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η Ελληνική Ναυτιλία έχει επίσης στρατηγική σημασία για την ΕΕ και είναι ένας από τους κύριους πυλώνες της ελληνικής οικονομίας. Για τον ελληνικό εφοπλισμό, όμως, ισχυρό όραμα παραμένει η άμεση ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας του ελληνικού νηολογίου καθώς και η αναβίωση της ναυτοσύνης του λαού μας. Στο πλαίσιο αυτό, οι πρόσφατες νομοθετικές μεταρρυθμίσεις για τη ναυτολόγηση Ελλήνων στα πλοία υπό ελληνική σημαία καθιστούν ελκυστικό το ελληνικό νηολόγιο, ενώ δίνεται επιτέλους στους νέους που αναζητούν ευκαιρίες εργασίας και επαγγελματικής αποκατάστασης η διέξοδος του ναυτικού επαγγέλματος στα υπό ελληνική σημαία πλοία, χωρίς να υπονομεύεται η ανταγωνιστικότητα της Ελληνικής Ναυτιλίας. Παράλληλα όμως με την ανάπτυξη του στόλου, οι ελληνικές ναυτιλιακές επιχειρήσεις αναπτύσσουν μια αξιοθαύμαστη κοινωνική προσφορά μέσα από ένα πυκνό δίκτυο ιδρυμάτων από ανεξάρτητες, ατομικές, εμφανείς και αφανείς πρωτοβουλίες, αλλά και συλλογικά, μέσω της Ένωσης Ελλήνων Εφοπλιστών. Τα τελευταία χρόνια το έργο αυτό λαμβάνει πιο συγκροτημένα, συστηματικά χαρακτηριστικά μέσω της ΣΥΝ-ΕΝΩΣΙΣ, του μη κερδοσκοπικού φορέα κοινωνικής προσφοράς του ελληνικού εφοπλισμού που ίδρυσε η ΕΕΕ, αποτελώντας το πρώτο και μοναδικό συλλογικό όργανο κοινωνικής προσφοράς παραγωγικού τομέα. Μόνο το 2020, μια χρονιά που τη σημάδεψε η παγκόσμια υγειονομική κρίση, η ΣΥΝ-ΕΝΩΣΙΣ υλοποίησε ένα πολυδιάστατο έργο ύψους άνω των 20 εκατ. ευρώ, εκ των οποίων 13,1 εκατ. ευρώ συγκεντρώθηκαν αποκλειστικά για την αντιμετώπιση της πανδημίας και την ενίσχυση του Εθνικού Συστήματος Υγείας. Παράλληλα, η ΣΥΝ-ΕΝΩΣΙΣ υλοποιεί εκτενή και πανελλήνιας εμβέλειας κοινωφελή προγράμματα, με αντικείμενο την ανάληψη πρωτοβουλιών κοινωνικής μέριμνας, την ενίσχυση της παιδείας και της ναυτικής εκπαίδευσης, τη βελτίωση της ποιότητας ζωής ευαίσθητων κοινωνικών ομάδων, τη συνδρομή υπηρεσιών και σωμάτων που σχετίζονται με την Ελληνική Ναυτιλία και τους νευραλγικούς τομείς της υγείας, της παιδείας, της εθνικής άμυνας και της ασφάλειας του πολίτη. Ο συλλογικός αυτός φορέας αναλαμβάνει έργα εθνικού ενδιαφέροντος, ανθρωπιστικού χαρακτήρα και αντιμετώπισης συνθήκων κρίσεων.

163

1821

2021

Ασήμω Λιδωρίκη Γκούρα. Πίνακας του Nicolas Louis François Gosse, 1827 («Μια Ελληνίδα ηρωίδα»)

Η ΚΑΠΕΤΆΝΙΣΣΑ ΝΤΑΛΙΆΝΑ ΤΗΣ ΑΚΡΌΠΟΛΗΣ

η 164

Η Ελληνική Επανάσταση άφησε πίσω της μια πολυπρόσωπη πινακοθήκη ηρωίδων. Από τη Μαντώ Μαυρογένους, την Κρυστάλλω του Δούκα και τη Δέσποινα Αρφανή από τα Ψαρά, μέχρι τις Δασκαλογιαννοπούλες, τη Μαρία και την Ανθούσα, τη Γαλαξιδιώτισσα Αλεφάντω και τη θαλασσόχαρη καπετάνισσα Δόμνα Βισβίζη. « Όλες πώς να τις θυμηθώ, πώς να τις μνημονεύσω», έγραψε ο Ανδρέας Καραντώνης. Ορισμένες με την προσφορά και τη θυσία τους έγιναν σύμβολα του αγώνα των Ελλήνων για τη λευτεριά. Η φήμη τους απλώθηκε στα πέρατα του κόσμου. Ανάμεσά τους και η «Κόρη της Ακρόπολης». Την παρομοίασαν με τις άλλες κόρες του Ιερού Βράχου, τις Καρυάτιδες, και εκπροσώπησε τον ομαδικό και ομόψυχο ηρωισμό των Ελληνίδων του 1821. Ήταν η Ασήμω Λιδωρίκη, κόρη του Αναγνώστη Λιδωρίκη και σύζυγος του Ιωάννη Γκούρα, η Γκούραινα!

ΣΤΡΑΤΗΓΌΣ ΓΚΟΎΡΑΣ Ο πατέρας της ήταν κοτζαμπάσης, άρχοντας του Λιδωρικιού. Έμπιστος του Αλή πασά, έπεσε στη συνέχεια στη δυσμένειά του και πρωτοστάτησε στον ξεσηκωμό της ιδιαίτερης πατρίδας του. Φίλος του Ι. Γκούρα, εγκαταστάθηκε στην Ακρόπολη μαζί του και εκεί άφησε την τελευταία του πνοή τον Απρίλιο του 1827. Ανάμεσα στις τέσσερις κόρες του, τρίτη κατά σειρά γέννησης, ήταν η Ασήμω, ενώ και οι δύο γιοι του, ο Αναστάσιος και ο Παναγιώτης, αγωνίστηκαν στην Επανάσταση. Η πανέμορφη Ασήμω, γόνος οικογένειας προυχόντων με λαμπρή πορεία μέχρι τις μέρες μας, παντρεύτηκε τον Ι. Γκούρα τον Φεβρουάριο 1823, προσδίδοντάς του και την οικογενειακή της αίγλη. Τον Δεκέμβριο 1823 το ζεύγος Γκούρα θα εγκατασταθεί στο Ερέχθειο, όπου έως τότε κατοικούσε η οικογένεια του Οδυσσέα Ανδρούτσου.

1821

2021

165

1821

Ο ΣΤΡΑΤΗΓΌΣ ΓΚΟΎΡΑΣ ΉΤΑΝ ΕΚΕΊΝΟΣ ΠΟΥ ΕΊΧΕ ΑΝΑΛΆΒΕΙ, ΜΕ ΖΩΗΡΌΤΗΤΑ ΚΑΙ ΦΑΝΑΤΙΣΜΌ, ΤΗΝ ΥΠΕΡΆΣΠΙΣΗ ΤΟΥ ΚΆΣΤΡΟΥ. ΑΝΕΒΑΣΜΈΝΟΣ ΣΤΙΣ ΕΠΆΛΞΕΙΣ ΤΟΥ ΙΕΡΟΎ ΒΡΆΧΟΥ ΕΞΕΤΊΘΕΤΟ ΠΟΛΛΆΚΙΣ, ΑΣΚΌΠΩΣ ΚΑΙ ΧΩΡΊΣ ΦΌΒΟ, ΣΤΟΥΣ ΚΙΝΔΎΝΟΥΣ ΤΟΥ ΠΟΛΙΟΡΚΗΤΙΚΟΎ ΠΟΛΈΜΟΥ

«Μάχη Ελλήνων με Τούρκους». Ελαιογραφία Christian Johann Georg Perlberg (1806-1884)

166

2021

1821

2021

167

1821

Η ΑΣΉΜΩ, Η ΟΠΟΊΑ ΤΌΤΕ ΉΤΑΝ ΜΌΛΙΣ 26 ΕΤΏΝ, ΔΕΊΧΝΕΙ ΤΟ ΜΕΓΑΛΕΊΟ ΤΗΣ ΨΥΧΉΣ ΤΗΣ. ΑΝΑΛΑΜΒΆΝΕΙ ΤΟΝ ΡΌΛΟ ΤΗΣ ΚΑΠΕΤΆΝΙΣΣΑΣ: «ΘΑ ΜΠΩ ΣΤΟΝ ΤΌΠΟ ΤΟΥ ΝΑ ΠΟΛΕΜΉΣΩ»! ΤΟ ΠΑΡΑΤΣΟΎΚΛΙ ΤΗΣ ΉΤΑΝ ΝΤΑΛΙΆΝΑ. ΟΦΕΙΛΌΤΑΝ ΣΤΟ ΜΑΚΡΎ, ΚΑΛΑΊΣΘΗΤΟ ΚΑΙ ΙΣΧΥΡΌ ΙΤΑΛΙΚΌ ΚΑΡΙΟΦΊΛΙ, ΤΟ ΝΤΑΛΙΆΝΙ. ΑΠΈΔΙΔΕ ΤΟ ΠΑΡΆΣΤΗΜΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΙΣΧΎ ΤΗΣ

2021

Η Ακρόπολη ήταν ήδη το σύμβολο του Ελληνισμού. Εκπροσωπούσε το ένδοξο παρελθόν και αποτελούσε σημείο αναφοράς για το μέλλον. Το καλοκαίρι του 1826, μετά την εγκατάσταση των Τούρκων στα Πατήσια και την ανακατάληψη των Αθηνών, ο στρατηγός Γκούρας ήταν εκείνος που είχε αναλάβει με ζωηρότητα και φανατισμό την υπεράσπιση του Κάστρου. Ακούραστος και παραγωγικός σε πολεμικές εμπνεύσεις, ο πολέμαρχος του άστεως, εργαζόταν μέρα και νύχτα για την εξασφάλιση της άμυνας. Ανεβασμένος στις επάλξεις του Ιερού Βράχου εξετίθετο πολλάκις, ασκόπως και χωρίς φόβο, στους κινδύνους του πολιορκητικού πολέμου. Σε κάποιο γιουρούσι των Τούρκων, τη νύχτα της 30ής Σεπτεμβρίου προς την 1η Οκτωβρίου 1826, επήλθε το μοιραίο. Σκοτώθηκε ο Γκούρας και ο Ι. Μακρυγιάννης στα «Απομνημονεύματά» του προσφέρει ζωντανή περιγραφή των συμβάντων.

Η ΚΑΠΕΤΆΝΙΣΣΑ Η Ασήμω, η οποία τότε ήταν μόλις 26 ετών, δείχνει το μεγαλείο της ψυχής της. Αναλαμβάνει τον ρόλο της καπετάνισσας: «Θα μπω στον τόπο του να πολεμήσω»! Έβαλε τους άνδρες να ορκιστούν στο εικόνισμα που τοποθέτησε στο στήθος του λείψανου του άνδρα της και βρέθηκε αγέρωχη, άγρυπνη και θεριεμένη στο μετερίζι του. Η στάση της διαμόρφωσε νέα ψυχολογία στους ταλαιπωρημένους αγωνιστές του Κάστρου. Χωρίς πολεμοφόδια, με ελάχιστες προμήθειες σε τρόφιμα και νερό, τους νεκρούς να σήπονται και να μυρίζουν, έχασαν και τον αρχηγό τους. Οπότε υπήρξε καθοριστική η παρέμβασή της στη διοίκηση του Κάστρου κατά τη δεκάμηνη πολιορκία του Κιουταχή. Το παρατσούκλι της ήταν Νταλιάνα. Οφειλόταν στο μακρύ, καλαίσθητο και ισχυρό ιταλικό καριοφίλι, το νταλιάνι. Απέδιδε το παράστημα και την ισχύ της. Νέα, όμορφη, δυναμική και χήρα. Προκαλούσε, όπως ήταν φυσικό, το ενδιαφέρον σημαντικών ανδρών της εποχής. Γύρω από το όνομά της γράφτηκαν ένα σωρό ιστορίες. Πιο γνωστή, η περιπέτεια με τον γενναίο στρατηγό της Εύβοιας Νικόλαο Κριεζώτη. Πολλά ανέκδοτα αποθησαύρισε στα ανέκδοτα απομνημονεύματά του ο Δ. Γ. Δημητρακάκης. Είτε ο Καραϊσκάκης, είτε ο αδελφός της υποσχέθηκαν στον Κριεζώτη πως ενισχύοντας την Ακρόπολη που κινδύνευε θα αποκτούσε σύζυγο τη χήρα Νταλιάνα και τα πλούσια προικιά της. Το τόλμημα έγινε. Το σώμα του Κριεζώτη μπήκε στην Ακρόπολη και το γεγονός χαιρετίστηκε με κανονιές προς μεγάλη χαρά του Καραϊσκάκη, των πολιορκούμενων αλλά και της καπετάνισσας.

ΞΕΚΛΉΡΙΣΜΑ Τα σχέδια όμως δεν ολοκληρώθηκαν. Η Ασήμω χάθηκε άδικα στις 12 Ιανουαρίου 1827. Οι Τούρκοι είχαν στοχοποιήσει το Ερέχθειο, γνωρίζοντας πως εκεί βρισκόταν η οικογένεια του Γκούρα. Το τουρκικό κανόνι, τοποθετημένο δίπλα στο παλιό εκκλησάκι της Αγίας Μαρίνας, στόχευσε κατευθείαν. Από τα δώδεκα άτομα που βρίσκονταν μέσα, μόνο δύο γυναίκες και δύο παιδιά βγήκαν ζωντανά. Οι άλλοι συγγενείς της Ασήμως σκοτώθηκαν, θάφτηκαν ζωντανοί. Ανάμεσά τους και η ίδια. Το πτώμα της βρέθηκε ζεστό το πρωί, γεγονός που τροφοδότησε σενάρια ότι θα είχε σωθεί εάν από το βραδύ είχε επιχειρηθεί η ανεύρεσή της. Εν πάση περιπτώσει, θάφτηκε στον περίβολο του Παρθενώνα, πλάι στον Γκούρα. Ο θάνατός της προκάλεσε συγκίνηση, συζητήσεις και θρύλους. Πολλά συμπεριέλαβε στο ιστορικό μυθιστόρημα που έγραψε και εξέδωσε η Ευγενία Ζωγράφου στις αρχές του 20ού αιώνα. Παρουσιάζει, μάλλον υπερβολικά εμπλουτισμένη, και την προσωπική ζωή της Ασήμως. Αλλά η πραγματική διάσταση της θυσίας της Νταλιάνας πρέπει να αναζητηθεί στον διεθνή απόηχό της. Εξάλλου, η διπλωματική, πολιτική και οικονομική στήριξη της Δύσης ήταν από τα μεγάλα ζητούμενα των αγωνιζόμενων Ελλήνων. Χωρίς βοήθεια και χωρίς τη συμπαράσταση των φιλελλήνων και των φωτισμένων ουμανιστών η Επανάσταση θα ήταν χαμένη υπόθεση.

ΕΥΡΩΠΑΪΚΉ ΓΝΏΜΗ Η ελληνική υπόθεση ξεπέρασε τα όρια ενός ιδεολογικού κινήματος, έγινε «μόδα», επηρέασε την καθημερινή αισθητική αντίληψη του κοινού. Οι ράφτες λάνσαραν τουρμπάνια τύπου Μπουμπουλίνας, ζώνες «ελληνικού τύπου» κατακλύζουν τις ευρωπαϊκές αγορές. Και όταν οι Έλληνες αρχίζουν να σκέφτονται τα φράγκικα ρούχα, να αντιγράφουν τις ευρωπαϊκές ενδυμασίες, ένας ράφτης στο Παρίσι καθιερώνει ένα «φραγκοελληνικό» ένδυμα, συνδυασμό

168

1821

2021

σακακιού και φουστανέλας. Σκεφτείτε το! Ποτά παίρνουν ελληνικά ονόματα, όπως «Λικέρ Μεσολόγγι», «Λικέρ Ναύπλιο» και «Ναβαρίνο», «Σαπούνι Υψηλάντης», καραμέλες «Ο θάνατος του Μάρκου Μπότσαρη»! Τη χρονιά που σκοτώνεται η Γκούραινα (1827) μια ελαιογραφία της συγκλονίζει τα ευρωπαϊκά σαλόνια. Είναι το γνωστό έργο του Γάλλου ζωγράφου Νικολά Λουί Φρανσουά Γκος (Nicolas Louis François Gosse, 1787-1878). Ένας προσωπικός φίλος του και φιλέλληνας μαχητής τού έγραφε να ζωγραφίσει την Γκούραινα «ανάμεσα στις στήλες του Παρθενώνα, όρθια και ανέγγιχτη από το βόλι του εχθρού […] να φαίνεται το χέρι της τραυματισμένο […] βάλε χαμαί την ημισέληνο, να φαίνεται ότι την πατά αυτός ο θηλυκός γίγαντας». Και πρόσθετε: «Γράψε αδελφέ μου ότι η ανθρώπινη Ελευθερία φιλοξενείται στον Παρθενώνα των Αθηνών και να την κάμεις όμορφη σαν τις συμπατριώτισσές της, τις Καρυάτιδες»! Ο Γκος μάς προίκισε με ένα αριστούργημα. Έργο από εκείνα που ξεσήκωσαν τους λαούς της οικουμένης υπέρ της ελληνικής υπόθεσης. Με την παρουσίαση της ήττας των Τούρκων μέσα στον ιερό περίβολο του Παρθενώνα ο καλλιτέχνης επικαλέστηκε τα ουμανιστικά ιδεώδη, δημιουργώντας πολιτική εικόνα. Η «Κόρη της Ακρόπολης» διαδόθηκε παντού και το πρωτότυπο ανήκει στην Εθνική Πινακοθήκη.

Πάνω: Ο αρχιστράτηγος του 1821 Ιωάννης Γκούρας. Λαϊκή λιθογραφία. Δεξιά: Ο θάνατος της Ασήμως, γυναίκας του στρατηγού Γκούρα

169

1821

170

2021

1821

2021

Eυγένιος Βιλνέβ

Ο ΦΙΛΈΛΛΗΝΑΣ ΕΥΓ. ΒΙΛΝΈΒ

ΠΟΥ ΓΟΗΤΕΎΤΗΚΕ ΑΠΌ ΤΗ Μ. ΜΑΥΡΟΓΈΝΟΥΣ

«Αν ήμουν Βασιλεύς, θα κατέθετα το στέμμα μου στα πόδια της», έγραψε για την αγωνίστρια της Ελληνικής Επανάστασης Μαντώ Μαυρογένους (1796-1840) καταγοητευμένος ο Γάλλος περιηγητής και φιλέλληνας αγωνιστής Ευγένιος Βιλνέβ (Marie Eugène Cillart de la Villeneuve, 1784-1847). Είναι και αυτή μία ακόμη ενδιαφέρουσα σελίδα από τη ζωή της ηρωίδας. Περιλαμβάνεται στις εντυπώσεις του ευγενούς εκείνου, οι οποίες τυπώθηκαν στις Βρυξέλλες το έτος 1827. Όπως και τόσοι άλλοι, ενθουσιάστηκε από την προσωπικότητα, τον δυναμισμό και την ομορφιά της Μαντώς, όταν επισκέφτηκε την Ελλάδα. Ήταν ένας αξιωματικός του ναυτικού που επαιρόταν να εμφανίζεται ότι καταμεσής της Επανάστασης υπηρέτησε στον ελληνικό στρατό.

ΣΤΟ ΝΑΎΠΛΙΟ Έφτασε στο Ναύπλιο τον Μάιο του 1825 και φιλοξενήθηκε από τον Γεώργιο Κουντουριώτη. Εκεί ευτύχησε να συναντήσει και να σημειώσει τα ονόματα προσωπικοτήτων του Αγώνα. Δεν παρέλειψε, βεβαίως, να αναφέρει και την ήδη γνωστή στην Ευρώπη για την πολεμική προσφορά της Μαντώ Μαυρογένους, σημειώνοντας πως ήταν νεαρά και ωραιοτάτη. Τη συνάντησε δε εκ νέου και τη γνώρισε περισσότερο τέσσερις μήνες αργότερα, τον Σεπτέμβριο 1825. Έσπευδε να γράψει στο ημερολόγιό του πως η ηρωική Μαντώ τον δέχτηκε με ευγενικούς τρόπους και τον καταμάγεψε! Μίλησαν περί του Ιμπραήμ. Εκείνη φορούσε στο κεφάλι το κλαδί δάφνης που της είχαν προσφέρει οι συμπατριώτες της στη Μύκονο ως «τίτλο τιμής» για την προσφορά της, όπως είχε ορίσει η Εθνοσυνέλευση του Άστρους. Του πρόσφερε τον κλάδο δάφνης λέγοντάς του πως είναι άξιος να τον φέρει όποιος δεν φοβάται τον θάνατο. Και να μη λησμονήσετε ότι το είδατε στο μέτωπο της Μαντώς Μαυρογένους, του είπε με έπαρση. Όπως ήταν φυσικό, ο Γάλλος ευγενής θεώρησε την πράξη της ως ύψιστη φιλοφρόνηση στο πρόσωπό του.

171

1821

2021

«ΤΟ ΧΈΡΙ ΤΗΣ ΩΡΑΊΑΣ ΚΑΙ ΘΕΛΚΤΙΚΉΣ ΚΌΡΗΣ, ΤΌΣΟ ΛΕΥΚΌ ΚΑΙ ΑΒΡΌ, ΔΕΝ ΤΡΈΜΕΙ ΌΤΑΝ ΚΡΑΤΆ ΤΟ ΣΠΑΘΊ ΚΑΙ ΤΟ ΠΙΣΤΌΛΙ», ΈΓΡΑΨΕ Ο ΕΥΓΈΝΙΟΣ ΒΙΛΝΈΒ, Ο ΟΠΟΊΟΣ ΠΛΈΟΝ ΕΜΦΑΝΊΖΕΤΑΙ ΩΣ ΦΑΝΑΤΙΚΌΣ ΘΑΥΜΑΣΤΉΣ ΤΗΣ

«Μαντώ Μαυρογένους». Επιζωγραφισμένη λιθογραφία. Εκδ. Α. Friedel (1829). Από τις συλλογές του Εθνικού Ιστορικού Μουσείου

172

1821

2021

Πάνω: Η υπογραφή της Μ. Μαυρογένους. Από τις σελίδες της «ΕΣΤΙΑΣ» Δεξιά: Η «Δηλοποίησις» που υπέγραψε ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος

ΕΝΘΟΥΣΙΑΣΜΌΣ «Το χέρι της ωραίας και θελκτικής κόρης, τόσο λευκό και αβρό, δεν τρέμει όταν κρατά το σπαθί και το πιστόλι», έγραψε ο Ευγένιος Βιλνέβ, ο οποίος πλέον εμφανίζεται ως φανατικός θαυμαστής της που θέλγεται από την πολεμική της εμφάνιση. Λίγες μέρες αργότερα, από το Άργος, σημειώνει πως «καθισμένος στην καπότα μου, με την πένα στο χέρι, παρατηρώ με θαυμασμό την υπέροχη Μαντώ που συνομιλεί με τον Κολοκοτρώνη και γράφω… χωρίς και εγώ να ξέρω, καλά-καλά, τι γράφω»! Ο ενθουσιασμός του υπήρξε απερίγραπτος, όπως και η περιγραφή της αυλής που καθόταν και έβλεπε είκοσι αρνιά να γυρνούν στις σούβλες. Όταν συνάντησε εκ νέου τη Μαντώ, υπηρετούσε ήδη ως εθελοντής αξιωματικός του Ιππικού. Θεωρούσε πως ήταν ο υπέρτατος τίτλος τιμής της ζωής του. Γι’ αυτό, όταν εξέδωσε τις αναμνήσεις του, κάτω από το ονοματεπώνυμό του σημείωσε: «Capitaine de Cavalerie dans l’armée Hellénique»! Άκουγε τη Μαντώ να του παραπονιέται πως δεν της έδιναν τα μέσα για να συντηρήσει δικό της στρατιωτικό σώμα, ενώ αντιθέτως το μόνο που συναντούσε ήταν η ζωηρή αισθηματική διάθεση εκ μέρους των περισσοτέρων. Μάλιστα, κάποιος υπουργός τής έκανε κομπλιμέντα και την κολάκευε για την ομορφιά της μέχρι του σημείου που η Μαντώ τον σταμάτησε λέγοντάς του απότομα: «Αφήστε τώρα τα λόγια και τις κολακείες και βοηθήστε με να χτυπήσω τον εχθρό»!

«ΔΗΛΟΠΟΊΗΣΙΣ» Όπως προκύπτει από το ημερολόγιό του, ο Βιλνέβ, όπως συνηθίσαμε να τον καταγράφουμε, δεν έμεινε άτρωτος από τα κάλλη της, αλλά κατόρθωσε να κρύψει τα αισθήματά του. Πολλά έχουν γραφτεί περί της τύχης του Γάλλου. Αλλά ως ύψιστη τιμή στο πρόσωπό του θεωρούσε ότι ήταν η «Δηλοποίησις» που του παρεχώρησε ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος, με ημερομηνία 28 Αυγούστου 1825. Ανέφερε ότι «ἐλθών εἰς τήν Ἑλλάδα μέ σκοπόν νά συντελέσῃ εἰς τόν ὑπέρ τῆς Ἐλευθερίας ἀγῶνα, διατρίψας δέ ἱκανούς μῆνας ἐνταῦθα ἐφάνη τίμιος καί καλός πατριώτης καί πρόθυμος».

173

1821

2021

«Σουλιώτισσες». Από τις συλλογές της Εθνικής Πινακοθήκης

ΌΤΑΝ Η ΙΣΤΟΡΊΑ ΥΠΟΚΛΊΘΗΚΕ ΣΤΙΣ ΣΟΥΛΙΏΤΙΣΣΕΣ:

ΠΕΝΘΕΣΊΛΕΙΑ ΤΟΥ ΣΟΥΛΊΟΥ, Η ΧΆΙΔΩ ΓΙΑΝΝΆΚΗ ΣΈΧΟΥ!

κ 174

Κάθε προσπάθεια να ερμηνευθούν οι ηρωικές πράξεις των Σουλιωτών και των Σουλιωτισσών από τον σημερινό άνθρωπο προσκρούει στη λογική. Έπρατταν το αδιανόητο. Ξεπερνούσαν τα όρια. Η αποκωδικοποίηση της ηθικής και της πίστης που πλημμύριζε τις ψυχές τους τους ανεβάζει σε δυσθεώρητα ύψη και δικαιολογημένα τους καθιστά αθάνατους. Ποιος μπορεί να μιλήσει για δόξα χωρίς να λάβει υπόψη του τις Σουλιώτισσες; Πιστές σύντροφοι, βράχοι ηθικής, ακάματες προστάτιδες των ανδρών, τιμητές αδυσώπητοι όσων λιποψυχούσαν ή παρεκτρέπονταν. Οι γυναίκες εκείνες ήταν ο χαλύβδινος οπλισμός του ψυχικού φρουρίου και της πολεμικής μηχανής που αποκαλούμε Σούλι.

1821

2021

175

1821

2021

ΜΥΘΟΛΟΓΙΚΈΣ ΑΜΑΖΌΝΕΣ… Πότε στα ζαλίκια, δηλαδή τη μεταφορά εφοδίων ή λαφύρων στους ώμους, πότε στις επάλξεις με το τουφέκι, το γιαταγάνι ή ακόμη τον λοστό και τη σφεντόνα στο χέρι. Πότε στα οπλοστάσια να γεμίζουν φυσέκια, πότε να περιθάλπουν τραυματίες και πότε να γαλουχούν και να ανασταίνουν τους αυριανούς πολεμιστές. Οι Σουλιώτισσες ήταν η προσωποποίηση των μυθολογικών αμαζόνων. Ιδανικές γυναίκες για την αφοσίωσή τους, τον μόχθο και τη χρησιμότητά τους. Τις καταγράφει η ιστορία να κυνηγούν τις πανικόβλητες ορδές του Αλή στις 20 Ιουλίου 1792, υπό την ηγεσία της Μόσχως Λάμπρου Τζαβέλλα.

ΣΟΥΛΙΏΤΙΚΟ ΠΆΝΘΕΟ Τις είδε η ιστορία να ρίχνονται στα βράχια του Ζαλόγγου και του Σέλτσου. Είδε τη Δέσπω Μπότση να ανατινάζεται με τις κόρες της, τις νύφες και τα εγγόνια της στον Πύργο του Δημουλά, στη Ρηνιάσσα, για να μην πέσουν στα χέρια των Τούρκων. Είδε την Ελένη Μπότσαρη να παρασύρει στους καταρράκτες του ποταμού τον Αλβανό διώκτη της. Κορυφαία όμως μεταξύ αυτών, ισάξια και συμπολεμίστρια της Μόσχως Τζαβέλλα, ήταν η πολυτραγουδισμένη Χάιδω Γιαννάκη Σέχου, στην οποία θα αναφερθούμε παρακάτω. Οι Σουλιώτισσες έγιναν μούσες των δημοτικών τραγουδιών. Στολίδια του σουλιώτικου πανθέου. Η Δέσπω Κουτσονίκα, ηρωίδα του πολέμου του 1760. Η Αναστασία Κίτσου Μπότσαρη, η Μαρία Φώτου Τζαβέλλα, αγωνίστρια του 1820-22. Ατελείωτη σειρά γυναικών, γνωστών και άγνωστων, λειτούργησαν ως Ιφιγένειες στον βωμό της πατρίδας μας. Αξιοθαύμαστους πολεμικούς άθλους μάς χάρισαν όμως οι Σουλιώτισσες και στη μεγάλη Εθνεγερσία. Στον Αγώνα του 1822, όταν έδωσαν μάχες με τα στίφη του Χουρσίτ πασά και του Ομέρ Βρυώνη.

ΜΕ ΛΟΣΤΆΡΙΑ ΚΑΙ ΞΙΝΆΡΙΑ Γύρω στα τέλη Μαΐου εκείνης της χρονιάς ομηρικές μάχες διεξάγονταν μεταξύ των Σουλιωτών και των ορδών των Τουρκαλβανών στην Κιάφα. Εκεί όπου ήταν συγκεντρωμένα τα γυναικόπαιδα, τα κοπάδια και η κύρια δύναμη των Σουλιωτών. Επίσης στον Αβαρίκο και στα Χώνια, εκεί όπου ο εχθρός απειλούσε τις πηγές ύδρευσης του Σουλίου. Πολυάριθμο στράτευμα υπό τον σαλιχτάρη Μπότα πίεζε την Κιάφα για να υποχρεώσει τους αγωνιστές που μάχονταν υπό τον Νότη Μπότσαρη να εγκαταλείψουν τη θέση τους και να επιστρέψουν στο φρούριο που βρισκόταν υπό απειλή. Τριακόσιοι Σουλιώτες, κάτω από τις διαταγές του Ζυγούρη Τζαβέλλα και του Θανάση Κουτσονίκα, κρατούσαν τα περάσματα. Μυρμηγκιές εχθρών σκαρφάλωναν στα μονοπάτια του βουνού. Η κατάσταση ήταν πλέον κρίσιμη γιατί ήταν πολλοί οι επιτιθέμενοι. Τότε εμφανίστηκε ένα τσούρμο από γυναίκες. Έβλεπαν μέσα από το φρούριο τη δεινή θέση στην οποία είχαν περιέλθει οι υπερασπιστές. Άρπαξαν λοιπόν λοστάρια, ξινάρια και ό,τι αιχμηρό βρήκαν μπροστά τους και ξεχύθηκαν για να φτάσουν στα χείλη των βράχων που επέστεφαν κάθετοι την πλευρά που βρισκόταν υπό πολιορκία. Άρχισαν να αποσπούν ογκόλιθους και να τους ρίχνουν κάτω, μετατρέποντάς τους σε βροχή από πέτρες πάνω στα κεφάλια. Τους ανάγκασαν να φύγουν για να σωθούν, ενώ άλλη ομάδα γυναικών, με όπλα ή με ραβδιά, επιτέθηκε με λύσσα στα Χώνια, εκεί όπου ήταν οι πηγές του νερού. Με τρόμο εγκατέλειψαν τις θέσεις τους οι Τουρκαλβανοί πετώντας καταγής τις φλοκάτες, τα όπλα τους και ό,τι πολύτιμο είχαν. Έτσι, αυτές οι γυναίκες, οι Σουλιώτισσες, έκαναν την Ιστορία να υποκλίνεται στα πόδια τους.

«Οι Σουλιώτισσες». Ελαιογραφία Ary Scheffer (1827)

176

1821

2021

177

1821

2021

Η ΧΆΙΔΩ ΓΙΑΝΝΆΚΗ ΣΈΧΟΥ

Η ΧΆΙΔΩ ΣΈΧΟΥ ΉΤΑΝ ΜΙΑ ΑΤΡΌΜΗΤΗ ΠΟΛΕΜΊΣΤΡΙΑ ΚΑΙ ΜΑΧΌΤΑΝ ΣΤΟ ΑΠΟΚΑΛΟΎΜΕΝΟ ΓΥΝΑΙΚΕΊΟ ΤΆΓΜΑ ΤΟΥ ΣΟΥΛΊΟΥ. ΉΤΑΝ ΣΤΟ ΠΛΕΥΡΌ ΤΗΣ ΑΡΧΗΓΟΎ ΚΑΙ ΜΗΤΈΡΑΣ ΤΟΥ ΑΓΑΠΗΜΈΝΟΥ ΤΗΣ, ΜΌΣΧΩΣ ΤΖΑΒΈΛΛΑ

Το Σούλι και τα γύρω βουνά. Χάρτης 1836

178

Ο περιηγητής και φιλέλληνας ιστορικός Φρανσουά Πουκεβίλ (François Pouqueville, 17701838) την παρομοίασε με τη μυθική Πενθεσίλεια. Ο εβραϊκής καταγωγής μισέλληνας Πρώσος διπλωμάτης Γιάκομπ Σάλομον Μπαρτόλντι (Jakob Ludwig Salomon Bartholdy, 1779-1825), ο οποίος τη συνάντησε στην Κέρκυρα και συνομίλησε μαζί της, έγραψε πως καμιά άλλη δεν διακρίθηκε στον πόλεμο περισσότερο από τη Χάιδω. Συμπλήρωσε πως συχνά μαχόταν στο πλευρό των ανδρών και πολλές φορές προπορευόταν στις επιθέσεις. Πως ήταν εύστοχη στο βόλι και στα δάχτυλά της φορούσε τρία δαχτυλίδια Τούρκων που είχε σκοτώσει. Ήταν μικρόσωμη, αδύνατη, είχε πολύ όμορφα μάτια, ευχάριστα χαρακτηριστικά προσώπου και ευχέρεια στις κινήσεις της.

ΤΡΥΦΕΡΌ ΑΊΣΘΗΜΑ Αυτά έγραφε ο άνθρωπος που είχε συναντήσει την αγωνίστρια, η οποία είχε πρωτοεμφανιστεί στη μάχη της 20ής Ιουλίου 1782. Από τότε η ζωή της πέρασε στα πεδία των μαχών. Την πολεμική περίοδο 1800-1803, στους καρτερικούς αγώνες του Σουλίου, η Χάιδω πρωταγωνιστούσε. Ήταν το τρυφερό αίσθημα του Φώτου Τζαβέλλα, με τον οποίο διατηρούσε φλογερό ειδύλλιο. Η ερωτική τους δραστηριότητα εκδηλωνόταν στην πολεμοχαρή άμιλλα την περίοδο των σκληρών και αδυσώπητων αγώνων εναντίον του Αλή πασά.

ΑΤΡΌΜΗΤΗ Όταν ο Φώτος κρατιόταν όμηρος στα Γιάννενα, έγραφε επιστολή προς τη μητέρα του: «Μάνα, πολλά σε προσκυνώ και σου φιλώ τα χέρια. Στη Χάιδω χαιρετίσματα και της φιλώ τα μάτια». Η Χάιδω Σέχου ήταν μια ατρόμητη πολεμίστρια και μαχόταν στο αποκαλούμενο γυναικείο τάγμα του Σουλίου. Ήταν στο πλευρό της αρχηγού και μητέρας του αγαπημένου της, Μόσχως Τζαβέλλα. Στις νικηφόρες μάχες του Ιουνίου 1800, όταν ο Φώτος χτύπησε το εχθρικό στρατόπεδο στην Κουρίλα και τραυματίστηκε βαριά, η Χάιδω πολεμούσε πλάι του.

1821

2021

179

1821

2021

ΑΓΚΑΛΙΆ…

ΤΟΝ ΠΉΡΕ ΛΑΒΩΜΈΝΟ ΣΤΗΝ ΑΓΚΑΛΙΆ ΤΗΣ ΚΑΙ ΤΟΝ ΜΕΤΈΦΕΡΕ ΜΕ ΤΗ ΒΟΉΘΕΙΑ ΤΩΝ ΣΥΜΠΟΛΕΜΙΣΤΏΝ ΤΗΣ, ΤΟΥ ΠΡΌΣΦΕΡΕ ΠΕΡΊΘΑΛΨΗ ΚΑΙ ΕΝΤΈΛΕΙ ΤΟΝ ΔΙΈΣΩΣΕ. ΩΣΤΌΣΟ, ΤΟ ΕΙΔΎΛΛΙΌ ΤΟΥΣ ΔΕΝ ΈΜΕΛΛΕ ΝΑ ΣΤΕΦΘΕΊ ΜΕ ΛΑΜΠΡΌ ΤΈΛΟΣ

Σουλιώτες πολεμιστές σε χαλκογραφία του 19ου αιώνα

180

Τον πήρε λαβωμένο στην αγκαλιά της και τον μετέφερε με τη βοήθεια των συμπολεμιστών της, του πρόσφερε περίθαλψη και εντέλει τον διέσωσε. Στις μάχες του Δεκεμβρίου 1803, οι οποίες προηγήθηκαν από την τραγική συνθηκολόγηση, η Χάιδω και ο Φώτος μάχονταν και πάλι δίπλα-δίπλα και ηρωικά. Ωστόσο, το ειδύλλιό τους δεν έμελλε να στεφθεί με λαμπρό τέλος. Ο Φώτος νυμφεύτηκε άλλη και η Χάιδω αφοσιώθηκε στις πολεμικές δραστηριότητές της. Όταν έπεσε το Σούλι, εντάχθηκε στο σώμα που οργάνωσε ο Άγγλος συνταγματάρχης Τσωρτς (Richard Church, 1784-1873) για να ενισχύσει τον βασιλιά της Νεάπολης.

ΑΣ ΈΛΘΟΥΝ… Όσοι ασχολήθηκαν με τη ζωή και την προσφορά της αναφέρουν μάλιστα πως τιμήθηκε με τον βαθμό του ταγματάρχη. Ο Νώντας Γ. Ηλιόπουλος της «Εστίας», γνωστός με το ψευδώνυμο «Μνήμων», αναφέρει πως δεν είναι γνωστό το τέλος της. Αλλά η δημώδης ποίηση εξασφάλισε την αθανασία της με το περίφημο: «…Ας έλθουν πόλεμο να ιδούν και Σουλιωτών τουφέκια […] / τ’ άρματα των Σουλιωτισσών, της ξακουσμένης Χάιδως». Για τα κατορθώματά της έγραψαν αρκετοί συγγραφείς, ενώ ο Λουίτζι Τσιαμπολίνι (Luigi Ciampolini, 1786-1846) στο βιβλίο του για τον πόλεμο των Σουλιωτών εναντίον του Αλή πασά, που εκδόθηκε το 1827 στη Φλωρεντία, υπολόγιζε πως είχε γεννηθεί γύρω στα 1770.

ΔΗΜΉΤΡΙΟΣ ΣΈΧΟΣ Ο πατέρας της Χάιδως, ο Γιαννάκης Σέχος, από την Πάργα πέρασε στην Κέρκυρα μετά τη συνθηκολόγηση του Δεκεμβρίου 1803. Εκεί κατέλαβε ανώτερη θέση στην Επαναστατική Πολιτεία. Στην οικογένειά του διασώθηκε και το σχετικό δίπλωμα που του απένειμε «Το Σενάτον της Επτανήσου Πολιτείας». Ένα από τα παιδιά του, ο Δημήτριος Σέχος, γεννήθηκε τον Δεκέμβριο 1803, κατά τη φυγή, κάτω από μια αχλαδιά. Η μητέρα του πήρε το βρέφος αμέσως μετά τον τοκετό και συνέχισε τον δρόμο της σωτηρίας. Το παιδί αυτό νυμφεύτηκε συγγενή του πρωθυπουργού Δημητρίου Ράλλη και κόρη του ήταν η Αγγελική (Σέχου) Κόλλα. Ένας άλλος γιος του Γιαννάκη Σέχου, ο Γεώργιος, γεννήθηκε το 1796 και το 1828 υπηρετούσε ως πεντηκόνταρχος. Το 1835 ονομάστηκε λοχαγός του 2ου Ελαφρού Τάγματος Πεζικού και το 1865 προήχθη σε αντισυνταγματάρχη.

1821

2021

1821

2021

ΠΆΣΧΑ ΣΤΟ ΚΆΣΤΡΟ ΤΩΝ ΑΘΗΝΏΝ ΠΏΣ ΈΖΗΣΑΝ ΤΗ ΜΕΓΆΛΗ ΕΒΔΟΜΆΔΑ ΟΙ ΠΟΛΙΟΡΚΗΜΈΝΟΙ ΑΠΌ ΤΟΝ ΚΙΟΥΤΑΧΉ

τ 182

Το Κάστρο της Ακρόπολης των Αθηνών συνδέθηκε με τις αθηναϊκές Πασχαλιές των ηρωικών χρόνων με παραδόσεις. Κάθε τείχισμα, κάθε ιερός βράχος και κάθε πύλη αποτελούν τα σιωπηλά απομνημονεύματα και διηγούνται τα έπη που γράφτηκαν στο απροσπέλαστο αθηναϊκό προπύργιο, το οποίο οι Τούρκοι αποκαλούσαν «Ατίνα Καλεσί». Η Ακρόπολη ήταν το καταφύγιο των Αθηναίων στη διάρκεια του απελευθερωτικού αγώνα. Μεταξύ εκείνων που κατέγραψαν τις πασχαλιάτικες περιπέτειές του ήταν ο Δημήτριος Γατόπουλος στην εφημερίδα «Εστία».

1821

2021

«Μάχη πρώτη των Αθηνών». Ι. Μακρυγιάννης – Π. Ζωγράφος

183

1821

2021

Περιηγητές, κιτρινισμένα έγγραφα, διεσπαρμένα απομνημονεύματα και πληροφορίες μάς επιτρέπουν να γυρίσουμε περίπου δύο αιώνες πίσω, στη Μεγάλη Εβδομάδα του 1827, όταν πολιορκητικός πόλεμος εξελισσόταν στην Ακρόπολη. Ανάμεσα στα πρωινά συμβάντα της Κυριακής των Βαΐων εκείνης της χρονιάς αναφέρεται και η έφοδος των στρατευμάτων του Κερατσινίου πίσω από τα «χαμηλά βουνά που τελειώνουν προς την πεδιάδα». Την έφοδο αυτή απέκρουσαν οι Τούρκοι που ξεκίνησαν από τα Πατήσια. Το Κάστρο όμως υπέφερε από την έλλειψη νερού. Οι πολιορκημένοι αναγκάζονταν να υδρεύονται από το πηγάδι του Καρασούι, όπως αποκαλούσαν τους ανατολικούς βραχώδεις πρόποδες του Αρείου Πάγου. Τις πρωινές ώρες της Μεγάλης Δευτέρας οι στρατιώτες που ασχολούνταν με την ύδρευση του Κάστρου άρχισαν να βάλλονται από τα στρατεύματα του Κιουταχή. Ένας Αθηναίος στρατιώτης, ο οποίος εκτέθηκε απρόσεκτα, χτυπήθηκε από σφαίρα στο κεφάλι. Δέκα βόμβες έπεσαν όλη την ημέρα μέσα στο Κάστρο. Την επομένη, όμως, το απόγευμα της Μεγάλης Τρίτης, το αίμα του αθώου Αθηναίου πολεμιστή πληρώθηκε με τη διάβαση του ίδιου του Κιουταχή από το Σέντζο (Φιλοπάππου). Το Κάστρο υπεράσπιζε τους στρατιώτες που έπαιρναν νερό από τα χαλάσματα των σπιτιών του Λεονταρίου, δηλαδή την αριστερή πλευρά της σημερινής κύριας εισόδου της Ακροπόλης. Ένα βλήμα σκότωσε έναν από τους «δορυφόρους» του Τουρκοαιγύπτιου στρατάρχη. Ο Αθηναίος δημογέροντας Νικόλαος Καρόρης με το ημερολόγιό του και ο νεότερος ιστορικός των Αθηνών Δημήτριος Γέροντας με ένα δίτομο έργο μάς παραδίδουν λεπτομερώς όσα συνέβησαν τις υπόλοιπες μέρες της Μεγάλης Εβδομάδος του 1827. Ήταν Μεγάλη Τετάρτη πλέον και η έλλειψη νερού εξακολουθούσε. Οι αγωνιστές και οι

ΤΙΣ ΠΡΩΙΝΈΣ ΏΡΕΣ ΤΗΣ ΜΕΓΆΛΗΣ ΔΕΥΤΈΡΑΣ ΟΙ ΣΤΡΑΤΙΏΤΕΣ ΠΟΥ ΑΣΧΟΛΟΎΝΤΑΝ ΜΕ ΤΗΝ ΎΔΡΕΥΣΗ ΤΟΥ ΚΆΣΤΡΟΥ ΆΡΧΙΣΑΝ ΝΑ ΒΆΛΛΟΝΤΑΙ ΑΠΌ ΤΑ ΣΤΡΑΤΕΎΜΑΤΑ ΤΟΥ ΚΙΟΥΤΑΧΉ

184

1821

Αριστερή σελίδα: Δυτική πλευρά του Παρθενώνα. Εdward Dodwell (1821). Δεξιά σελίδα: Ευρωπαίοι περιηγητές στο Μνημείο του Φιλοπάππου στην Αθήνα. Louis-François Cassas (1821)

2021

οικογένειές τους υπέφεραν. Μαζεύτηκαν για ν’ αποφασίσουν τι θα κάνουν. Επικράτησε η γνώμη να συνεννοηθούν με όσους ήταν έξω από το Κάστρο και να πραγματοποιήσουν έξοδο προς την Πλάκα και το Μπούρτζι της Αγίας Παρασκευής. Εκείνη την ημέρα είχε εμφανιστεί ο Κιουταχής, ο οποίος μάλιστα προσπαθούσε χρησιμοποιώντας δόλια μέσα να πείσει τους Έλληνες να παραδοθούν. Έστειλε σαν κήρυκες δύο Έλληνες αιχμαλώτους για να πείσουν όσους ήταν στην Aκρόπολη να παραδοθούν. Τους έλεγε πως σκοτώθηκαν πολλοί καπεταναίοι αλλά και το αρχοντόπουλο, δηλαδή ο Ιωάννης Νοταράς. Οι πολιορκούμενοι ανταποκρίθηκαν γραπτά και η απάντησή τους είναι μνημείο ανδρείας και ψυχικής δύναμης. «Ἄς μάθῃ ὁ καθένας, ὅτι ἐν ὅσῳ σκοτώνονται Ἕλληνες, τόσον ἐμψυχώνονται οἱ ζωντανοί καί πολεμοῦν διά νά ἐκδικηθοῦν τό αἷμα τῶν ἀδελφῶν των. Ὁ πόλεμος ἔχει καί χαλασμόν ἔχει καί νίκην. Καί ἄν χθές ἐχαλάσθησαν οἱ εἰδικοί μας, αὔριον ἐλπίζομεν νά νικήσουν καί νά πάρουν διπλοῦν τό αἷμα τῶν ἀδελφῶν»! Το παράδειγμα του Μεσολογγίου τροφοδοτούσε τις ψυχές των αγωνιζόμενων Ελλήνων που αποφάσιζαν να συνεχίσουν την αντίστασή τους μέχρις εσχάτων. Ανάμεσά τους και ο ατρόμητος φιλέλληνας Φαβιέρος, το ίδιο ή ακόμη περισσότερο μαχητικός και ανυποχώρητος. Όσα συνέβησαν εκείνη τη Μεγάλη Εβδομάδα στην Ακρόπολη των Αθηνών αποτελούν ιερά παρακαταθήκη αλλά και οδηγό για τους νεότερους. Στην υπόθεση ενεπλάκησαν και Γάλλοι ανώτατοι αξιωματικοί φρεγάτας που ναυλοχούσε στο Φάληρο. Προσπαθούσαν να διασώσουν τους αγωνιστές και τους συμπατριώτες τους φιλέλληνες. Αλλά ο Κιουταχής επέμενε γραπτά να αποκαλεί τους Έλληνες υπηκόους του σουλτάνου. Και εκείνοι απαντούσαν γραπτά μέσα από την Ακρόπολη: «Ὑπήκοοι τοῦ Σουλτάνου… ἐδῶ δέν ὑπάρχουν. Εἴμεθα Ἕλληνες ἀποφασισμένοι ἤ ν΄ ἀποθάνωμεν ἤ νά ζήσωμεν ἐλεύθεροι. Ὁ Κιουταχῆς ἄν θέλει τ’ ἅρματά μας, ἄς ἔλθῃ νά τά πάρῃ. Ἔχομεν τήν τιμήν νά σᾶς χαιρετήσωμεν […]». Τη Μεγάλη Πέμπτη

185

1821

2021

έφτανε μήνυμα του Καραϊσκάκη να κάνουν υπομονή οι πολιορκούμενοι και τη Μεγάλη Παρασκευή ο θάνατος ενός από τους Γάλλους φιλέλληνες βύθιζε στο πένθος τους συναγωνιστές του. Φαντάζει απίστευτο το κέφι που διέθεταν οι κλεισμένοι στην Ακρόπολη μαχητές. Ενδιαφέρουσα είναι η λεπτομέρεια την οποία διασώζει στο ημερολόγιό του ο Ν. Καρόρης, πως κάποιος έγραφε στους απ’ έξω ότι υπήρχαν άφθονα, όλα τα καλά και αναγκαία, ρακιά, ρύζια μέχρι και παστουρμάδες! Έτσι προσπαθούσαν να κάμψουν το ηθικό των Τούρκων. Πάντως οι περιγραφές εκείνου του Πάσχα είναι μοναδικές. Ο εορτασμός άνοιξε με το ειδύλλιο της ανοιξιάτικης Αττικής και έκλεισε με τον θάνατο ενός παλικαριού. Η ακολουθία της Ανάστασης διαβάστηκε τα ξημερώματα. Οι πολιορκημένοι ανεβοκατέβασαν στο θαμπό φως της αυγής μερικά κεράκια ψάλλοντας το «Χριστός Ανέστη». Ύστερα έγινε η λειτουργία στο Προσκυνητάρι του Κάστρου, ο ιερέας έψελνε τα Αναστάσιμα στα φυλάκια και το χαρμόσυνο άγγελμα δόθηκε με τρεις κανονιές. Από το ύψος του αθηναϊκού προπυργίου έφευγε το μήνυμα πως ο Θεάνθρωπος «ου τέθνηκε». Απάντησαν με κανονιές τα ελληνικά στρατόπεδα από τον Πειραιά και το Κερατσίνι. Όσο για το πασχαλινό γεύμα, περιγράφεται σε δύο παραστατικές γραμμές: «Τέσσαρα ἀλογομούλαρα ἐσφάχθησαν καί ἐπωλήθησαν αὐτήν τήν ἡμέραν, πρός πέντε γρόσια τήν ὀκά καί ἔφαγον οἱ περισσότεροι…». Ανήμερα του Πάσχα τα κανόνια έβαλαν κατά του κάστρου. Αλλά μέσα σ’ αυτό είχε στηθεί χορός όταν μια εχθρική μπάλα χτύπησε τον Πύργο. Τα κομμάτια που αποκολλήθηκαν, μαζί με τις πέτρες, έπεσαν στη μέση του χορού και σκότωσαν τον καλύτερο χορευτή. Τον καταγόμενο από την Κέρκυρα Σταμούλη, υπασπιστή του Α΄ Τάγματος του Τακτικού Στρατού. Επίσης, έτσι σκοτώθηκε και ο Αθηναίος Σταμάτης Τυρόπουλος. Τότε μόνο σταμάτησε ο χορός. Ο εορτασμός του Πάσχα στο Κάστρο διακόπηκε από τα δάκρυα και τις νεκρικές ψαλμωδίες για να συνεχιστεί και πάλι έξι χρόνια αργότερα. Το πρωί του Μεγάλου Σαββάτου του 1833 με την ελληνική σημαία που ύψωσε ο βαυαρικής καταγωγής λοχαγός της φρουράς, Χριστόφορος Νέζερ. Εκείνη η σημαία έδινε το χαρμόσυνο μήνυμα της ανάστασης της νέας ελληνικής πρωτεύουσας. Μερικοί κανονιοβολισμοί ανήγγειλαν στα πέρατα του κόσμου ότι επαναλαμβάνεται ο εορτασμός του αθηναϊκού Κάστρου, ο οποίος διακόπηκε την τελευταία χρονιά της πολιορκίας του!

ΑΝΉΜΕΡΑ ΤΟΥ ΠΆΣΧΑ ΤΑ ΚΑΝΌΝΙΑ ΈΒΑΛΑΝ ΚΑΤΆ ΤΟΥ ΚΆΣΤΡΟΥ. ΑΛΛΆ ΜΈΣΑ Σ’ ΑΥΤΌ ΕΊΧΕ ΣΤΗΘΕΊ ΧΟΡΌΣ ΌΤΑΝ ΜΙΑ ΕΧΘΡΙΚΉ ΜΠΆΛΑ ΧΤΎΠΗΣΕ ΤΟΝ ΠΎΡΓΟ

Αριστερά: Ο Μεχμέτ Ρεσίτ πασάς (ο επονομαζόμενος Κιουταχής, 1780-1839). Σχέδιο Giovanni Boggi. Δεξιά: Αθήνα – Άποψη του Παρθενώνα με τέμενος. William Pars (1765)

186

1821

2021

ΤΑ ΕΓΚΑΊΝΙΑ ΤΟΥ ΝΈΟΥ ΣΥΣΤΉΜΑΤΟΣ ΎΔΡΕΥΣΗΣ

ΑΠΌ ΤΗ ΣΎΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΝΈΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΎ ΚΡΆΤΟΥΣ «Οι πίδακες νερού εκσφενδονίζονταν με διάφορους συνδυασμούς και το βράδυ φωτίζονταν με λαμπερά χρώματα» (1931). Διαφημιστική παρουσία της Εταιρείας Υδάτων με τους Πίδακες στους Στύλους του Ολυμπίου Διός. Πηγή φωτογραφίας: Ιστορικό Αρχείο ΕΥΔΑΠ

χρόνος κυλάει όπως το νερό, συλλέγοντας αναμνήσεις και ιστορίες στην πορεία του. Αυτές οι ιστορίες είναι κομμάτια μνήμης που συνθέτουν μια ολόκληρη παράδοση για το νερό στην Αττική. Από τα πηγάδια και τους νερουλάδες, μέχρι και το εξελιγμένο σύγχρονο δίκτυο και την τηλεμέτρηση, συλλέγονται μνήμες που αποτυπώνουν το ιστορικό, πολιτικό, κοινωνικό και πολιτισμικό πλαίσιο της εκάστοτε εποχής, τη διαμόρφωση των γεωγραφικών ορίων της Αθήνας και την ανάπτυξη της πόλης της Αττικής και των κατοίκων της. Η ΕΥΔΑΠ, θεματοφύλακας της ιστορίας του νερού και των ανθρώπων της, επιδιώκει να διατηρήσει και να διαφυλάξει αυτή την κληρονομιά με το «Ιστορικό Αρχείο ΕΥΔΑΠ». Ειδικότερα, μέσω της δημιουργίας και οργάνωσης του Ιστορικού της Αρχείου επιχειρεί να «ανακατασκευάσει» την αφήγηση των αναμνήσεων και των ιστοριών που αναπτύσσονται μεταξύ του νερού, της κοινωνίας και της πολιτείας. Τα ιστορικά τεκμήρια που συλλέγονται και καταγράφονται δημιουργούν το Δίκτυο Πολιτισμού της ΕΥΔΑΠ. Μέσα από μια διαδικασία συγκέντρωσης, μελέτης, τεκμηρίωσης και χαρτογράφησης, επιδιώκεται η «αναπαράσταση» της ιστορίας του νερού και της συνολικής πορείας της Εταιρείας, συμβάλλοντας στη μορφοποίηση της πολιτιστικής της ταυτότητας. Παρακάτω παρατίθεται απόσπασμα από το Λεύκωμα «Υδάτινη Ιστοριογραφία: Χρονικό της διαχείρισης του νερού στην αττική γη», του συγγραφέα Ευάγγελου Χεκίμογλου, το οποίο εκδόθηκε από το Δίκτυο Πολιτισμού ΕΥΔΑΠ το έτος 2014 και βρίσκεται αναρτημένο στην ιστοσελίδα της ΕΥΔΑΠ, www.eydap.gr.

«ΤΑ ΕΓΚΑΊΝΙΑ ΤΗΣ ΝΈΑΣ ΎΔΡΕΥΣΗΣ» Τα εγκαίνια του νέου συστήματος ύδρευσης έγιναν την Παρασκευή 3 Ιουνίου 1931 στον υπαίθριο χώρο δίπλα στους Στύλους του Ολυμπίου Διός (βλ. Ακρόπολις, 4.6.1931, σ. 2. Εστία, 3.6.1931, σσ. 2, 6. Σημαία, 3.6.1931, σ. 4). Πιθανότατα όσοι επέλεξαν τον τόπο δεν γνώριζαν ότι εκεί κάπου

συγκεντρώνονταν οι Αθηναίοι της οθωμανικής περιόδου και προσεύχονταν να σταματήσει η λειψυδρία. Σε μικρή απόσταση από τους Στύλους κατασκευάστηκε κυκλική δεξαμενή από μπετόν αρμέ και στη μέση της ένας μεγάλος πίδακας, κυκλωμένος από μικρότερους. Ήταν δώρο της Ulen στο λαό της Αθήνας. Οι πίδακες του νερού εκσφενδονίζονταν με διάφορους συνδυασμούς και το βράδυ φωτίζονταν με λαμπερά χρώματα. Επειδή οι περισσότεροι Αθηναίοι είχαν δει σιντριβάνι μόνον σε εικόνες, η Ulen εκτιμούσε ότι οι πίδακες στους Στύλους του Ολυμπίου Διός θα έκαναν ιδιαίτερη εντύπωση. Η τελετή άρχισε στις 11 π.μ. Παρέστησαν ο πρωθυπουργός Ελ. Βενιζέλος, οι υπουργοί Συγκοινωνίας Δ. Δίγκας, Πρόνοιας Λ. Ιασωνίδης, Δικαιοσύνης και πρώην υφυπουργός Συγκοινωνίας Ν. Αβραάμ, Εθνικής Οικονομίας Π. Βουρλούμης και ο υφυπουργός παρά τω πρωθυπουργώ Αχ. Παπαδάτος∙ παρόντες επίσης ο πρεσβευτής των Η.Π.Α. Robert Skinner, το διπλωματικό σώμα, οι δήμαρχοι της Αθήνας και του Πειραιά και πλήθος κόσμου. […] Έπειτα ο πρωθυπουργός γύρισε τη βαλβίδα, και ο κεντρικός πίδακας εξαπέλυσε νερό σε ύψος 40 μέτρων, ανώτερο των Στύλων του Ολυμπίου Διός. «Ὁ Ὀλύμπιος Ζεὺς θὰ διατελῇ ἐν ἀφθόνῳ ὀργῇ ἐξ ἀφορμῆς τῆς ταπεινώσεως ταύτης», σημείωσε ένας αρθρογράφος (βλ. Ημερήσιος Τύπος, 4.6.1931, σ.1). Ήταν ίσως η πρώτη φορά, από την εποχή του Πίου Αντωνίνου, ο οποίος ολοκλήρωσε το Αδριάνειο, που σπαταλήθηκε νερό χωρίς να διψάσει η Αθήνα. «Ἡ σημερινὴ ἡμέρα θὰ μείνει ἱστορική, διότι ἀπὸ τοῦ Ἀδριανοῦ μόλις σήμερον λύεται τὸ πρόβλημα τῆς ὑδρεύσεως τῶν δύο πόλεων», δήλωσε ο πρωθυπουργός∙ επισήμανε την αντιστοιχία Αδριανείου και Μαραθώνα, όχι όμως και τη σύμπτωση των χρονολογιών, 131 π.Χ. και 1931, αντίστοιχα. Έχει ενδιαφέρον το πώς έβλεπαν οι διψασμένοι την έλευση του νερού: «Αἱ συνοικιακαὶ κρῆναι θ’ ἀρχίσουν νὰ τρέχουν ἀφθόνως, καὶ οὐχὶ ἐπὶ ὡρισμένας ὥρας μόνον, ὡς μέχρι σήμερον συνέβαινε. Καὶ κατὰ συνέπειαν, αἱ κατ’ ἐξοχὴν φαιδραὶ γυναικο-ἔριδες θὰ σταματήσουν ἄπαξ διὰ παντός. Οὐδεὶς γκαζοντενεκὲς θὰ πέσῃ μετὰ πατάγου ἐπάνω εἰς τὴν κεφαλὴν μιᾶς σεμνοτύφου νοικοκυρᾶς καὶ οὐδείς κῶτσος θὰ ὑποστῇ πανωλεθρίαν ἀπὸ τὴν ὀργῖλον χεῖρα μιᾶς ὀργιλωτέρας γειτονίσσης» (βλ. Αυτόθι)».

1821

2021

«Η πυρπόληση της τουρκικής ναυαρχίδας από τον Κανάρη». Ελαιογραφία Νικηφόρου Λύτρα (περ. 1866-1870). Από τις συλλογές της Πινακοθήκης Αβέρωφ – Μέτσοβο

Η ΤΕΧΝΙΚΉ ΤΩΝ ΜΠΟΥΡΛΟΤΙΈΡΗΔΩΝ ΚΑΙ Ο ΠΕΡΊΦΗΜΟΣ ΔΑΥΛΌΣ ΤΟΥ ΚΑΝΆΡΗ ΤΑ «ΜΥΣΤΙΚΆ» ΤΩΝ ΚΑΤΑΔΡΟΜΙΚΏΝ ΕΠΙΧΕΙΡΉΣΕΩΝ ΠΟΥ ΠΡΟΚΑΛΟΎΣΑΝ ΠΟΝΟΚΈΦΑΛΟ ΣΤΟΥΣ ΤΟΎΡΚΟΥΣ

ο 188

Οι ανάγκες για εύληπτες εικόνες με θρυλικές διαστάσεις κυριάρχησαν και στις απεικονίσεις των ηρωικών πράξεων του 1821. Συνηθίσαμε να βλέπουμε εικόνες των μπουρλοτιέρηδων, κυρίως του Κανάρη, να κρατά στο υψωμένο χέρι έναν αναμμένο δαυλό, φωτίζοντας όλη την περιοχή. Μετά, λένε, χαμήλωνε το σώμα του, έσκυβε και έβαζε το μπουρλότο. Αλλά η πραγματικότητα είναι διαφορετική. Εάν συνέβαινε κάτι τέτοιο κανένας μπουρλοτιέρης δεν θα πετύχαινε τον σκοπό του. Ούτε θα μπορούσε ο Κανάρης με τον δαυλό στο χέρι να πλησιάσει, τη νύχτα εκείνη του Ραμαζανιού στο μπογάζι της Χίου, την υπερήφανη «Μπουρλότα Σαϊμάζι» (:Καταφρονήτρια των πυρπολικών) του Καραλή. Οι μπουρλοτιέρηδες δεν χρησιμοποιούσαν δαυλό για να βάλουν φωτιά. Ένα μικρό μαγκάλι είχαν με μισοχωνεμένα κάρβουνα. Το έκρυβαν προσεκτικά στο ταμπούκο του καραβιού για να μην τον φυσήξει ο αέρας και πετάξει σπίθες. Ελλόχευε ο κίνδυνος να πάρει φωτιά το υλικό πρόσκαιρα. Εξάλλου, με τις φωτιές και τη λάμψη ήταν εμφανής ο κίνδυνος να προδοθεί η παρουσία τους

1821

2021

189

1821

2021

Κωνσταντίνος Κανάρης. Φωτογραφία Π. Μωραΐτη

ΜΌΛΙΣ Ο ΚΑΠΕΤΆΝΙΟΣ ΔΙΑΠΊΣΤΩΝΕ ΠΩΣ ΤΟ ΜΠΟΥΡΛΌΤΟ ΕΊΧΕ ΚΟΛΛΉΣΕΙ ΓΕΡΆ ΠΆΝΩ ΣΤΟΝ ΣΤΌΧΟ, ΈΚΑΝΕ ΤΟ ΣΤΑΥΡΌ ΤΟΥ ΚΑΙ ΠΡΟΧΩΡΟΎΣΕ 190

από απόσταση. Για να δράσει αποτελεσματικά το μπουρλότο, δηλαδή το πυρπολικό πλοιάριο, έπρεπε να πλησιάσει τον στόχο και η πράξη να γίνει εξ επαφής. Έπρεπε να κολλήσει επάνω και να δεθεί γερά στο εχθρικό πολεμικό. Γι’ αυτό και διάλεγαν τη νύχτα για να πραγματοποιούν τις επιχειρήσεις τους. Κινούνταν με ιδιαίτερη προσοχή, παρακολουθώντας τα πλοία του στόλου. Έπλεαν με προσοχή προς τον στόχο, κρυφά και προσποιούμενα τα αθώα εμπορικά. Ή ακόμη εμφανίζονταν ως μικρά πολεμικά, πάντως όχι ως τα φοβερά μπουρλότα. Αν τους ανακάλυπταν πριν κολλήσουν στον στόχο, τα έκαιγαν μεσοπέλαγα για να μην πέσουν στα χέρια του εχθρού ή τα κανονιοβολούσαν και τα έκαιγαν άσκοπα οι Τούρκοι. Υπήρχαν όμως και περιπτώσεις που τα αντιλαμβάνονταν τελευταία στιγμή και τα απομάκρυναν χρησιμοποιώντας ειδικά μακριά κοντάρια για να μην κολλήσουν και μεταδώσουν φωτιά στο πολεμικό. Είναι λοιπόν ευνόητο είναι ότι δεν μπορούσε ο μπουρλοτιέρης να κρατά δαυλό που θα σηματοδοτούσε την καταστροφή του μπουρλότου του αλλά και τον αφανισμό όσων επέβαιναν σ’ αυτό. Έπειτα, η προσοχή του όλη ήταν στραμμένη στο τιμόνι, αφού έπρεπε να πλησιάσει έντεχνα τον στόχο και με ταχύτητα όσο το δυνατόν μεγαλύτερη και ανάλογα με τον άνεμο. Προσπαθούσε να χώσει το μπομπρέσο, το μπαστούνι του φλόκου, σε κάποια μπουκαπόρτα ή σε κάποιο φιλιστρίνι. Μετά αμέσως ορμούσαν τα παλικάρια και, με γάντζους, σχοινιά και ορισμένες φορές με άγκυρες, κολλούσαν πάνω στο πλοίο. Ο αιφνιδιασμός ήταν το κυρίαρχο στοιχείο, αφού σε αντίθετη περίπτωση οι Τούρκοι έβρισκαν την ευκαιρία να αρχίσουν τις μπαταριές. Μόλις ο καπετάνιος διαπίστωνε πως το μπουρλότο είχε κολλήσει γερά πάνω στον στόχο, έκανε τον σταυρό του και προχωρούσε. Με μια κουτάλα έπαιρνε κάρβουνα από τη φουφού ή το μαγκαλάκι και τα άδειαζε στην άκρη της «μίνας της μπαρούτης». Μια σειρά μπαρούτι, ξερό ή μουσκεμένο, που το έλεγαν και αβιζό, ξεκινούσε από την πρύμνη και έφτανε μέχρι τα υλικά. Και αυτό, για να μεσολαβεί λίγο διάστημα μέχρι να πάρει φωτιά το μπουρλότο και να δοθεί ο απαραίτητος χρόνος στο πλήρωμα να περάσει στη σκαμπαβία, δηλαδή τη μικρή βάρκα που έσερνε πίσω του το μπουρλότο. Με αυτή σώνονταν και απομακρύνονταν με κουπιά ή μικρό πανί, προστατευμένοι από το σκοτάδι και κάτω από τα πυρά των πολεμικών. Αυτή ήταν εν ολίγοις η διαδικασία που ακολουθούσαν οι ηρωικοί και έμπειροι μπουρλοτιέρηδες, επιφέροντας μεγάλες ζημιές στους Τούρκους και συνεισφέροντας τα μέγιστα στην Επανάσταση. Αλλά πώς να τους παρουσίαζαν, με μία κουτάλα στο χέρι και δίπλα τη φουφού; Ο δαυλός προσφερόταν…

CMY

1821

2021

1821

2021

Ο ΦΛΟΓΕΡΌΣ ΑΠΌ ΑΡΔΑΜΕΡΊΟΥ ΙΓΝΆΤΙΟΣ ΣΤΗΝ ΕΘΝΕΓΕΡΣΊΑ: Ο ΙΕΡΆΡΧΗΣ ΈΦΥΓΕ ΑΠΌ ΤΗ ΖΩΉ ΜΕ ΠΕΡΙΟΥΣΊΑ 32,30 ΔΡΑΧΜΈΣ!

Αφιλοχρήματος, ασκανδάλιστος, λόγιος, εμψυχωτής, φλογερός πατριώτης, ανέστιος και πένης που δεν επιδίωκε λιβανωτούς και τίτλους, αλλά διέθεσε τη ζωή και την περιουσία του στην υπηρεσία του Γένους. Αυτός ήταν ο γεννημένος στα Αμπελάκια της Θεσσαλίας πρώην επίσκοπος Αρδαμερίου Ιγνάτιος (1769-1839), ο οποίος έφυγε από τη ζωή ως επίσκοπος Γορτύνης, και οι χαρακτηρισμοί ανήκουν στον μελετητή της ζωής και του έργου του, Νικόλαο Β. Τωμαδάκη. Ο βίος του ιερωμένου αυτού θα έπρεπε να αποτελεί φωτεινό παράδειγμα για τις νέες γενιές.

ΠΡΟΣ ΤΗ ΔΌΞΑ Είναι ο ταπεινός και μορφωμένος ρασοφόρος πατριώτης, ο οποίος μετακινείται από την πατρίδα του στη Θεσσαλονίκη, χειροτονείται επίσκοπος Αρδαμερίου και αγωνίζεται να μορφώσει τα παιδιά. Πήρε τις πρώτες διδαχές στην πατρίδα του, τα Αμπελάκια, και στη συνέχεια στη Θεσσαλονίκη. Ίσως η παραμονή του στη Θεσσαλονίκη, η κλίση του στη μάθηση και ύστερα στη διδασκαλία να συνηγόρησαν στην εκλογή του ως επισκόπου Αδραμερίου. Οι σοβαροί μελετητές έχουν εντοπίσει στοιχεία που αποδεικνύουν πως το 1804-1805, σε ηλικία περίπου 35 ετών, ήταν ήδη επίσκοπος. Κύριος στόχος του ήταν η δημιουργία σχολείων, ενώ ο ίδιος δίδασκε ελληνικά στους φτωχούς μαθητές. Δίδαξε ακόμη και τον αδελφό του, τον οποίο στη συνέχεια διόρισε διδάσκαλο στο σχολείο που είχε ιδρύσει. Μυείται στη Φιλική Εταιρεία και από τότε αρχίζει η δαφνοστεφανωμένη διαδρομή του προς τη δόξα. Το 1820 ήταν ακόμη στην έδρα του. Αλληλογραφούσε με τον Αλέξανδρο Υψηλάντη και στις 23 Απριλίου 1821 απευθύνεται από τη Θεσσαλονίκη με προκήρυξή του στους ορθόδοξους χριστιανούς. Τους προσκαλεί στον ξεσηκωμό και πρώτος μπαίνει στη φωτιά.

«ΕΝ ΌΡΕΣΙ ΚΑΙ ΣΠΗΛΑΊΟΙΣ» Σε μια ανέκδοτη και σπάνια επιστολή του, ίσως το μόνο έγγραφο στο οποίο περιγράφει την πορεία του στον Αγώνα, αναφέρει πως επέστρεψε στην έδρα της επισκοπής του, η οποία κάηκε αυθημερόν (3 Ιουνίου 1821). Αναγκάστηκε να ακολουθήσει τα ένοπλα σώματα «ἐν ὄρεσι καὶ σπηλαίοις». Τέθηκε υπό τις διαταγές του Εμμανουήλ Παππά έως τον Δεκέμβριο 1821, όταν οι Τούρκοι μπήκαν στο Άγιο Όρος. Περνά στη Σκόπελο, όπου κάνει αυτό που γνωρίζει. Διδάσκει τα παιδιά, μέχρι τον Ιούνιο 1822, οπότε και φεύγει στη Μονεμβασιά για να συνεχίσει εκεί ως δάσκαλος να προφέρει τις υπηρεσίες του έως το 1826. Σεβάσμιος, ενάρετος, σώφρων και ικανός είναι μερικοί από τους χαρακτηρισμούς που χρησιμοποιούσαν οι δημογέροντες της Μονεμβασίας όταν απευθύνονταν στον «υπουργόν Λατρείας» ζητώντας να παραμείνει στη μητρόπολή τους ο Ιγνάτιος.

ΕΛΛΗΝΟΔΙΔΆΣΚΑΛΟΣ Πράγματι παρέμεινε, διορθώνοντας εκκλησίες και στεγάζοντας μέσα τους μαθητές του. Διδάσκει,

192

1821

2021

Πάνω: Γεώργιος Γλαράκης (1789-1855). Από τις συλλογές του Εθνικού Ιστορικού Μουσείου. Κάτω: Η υπογραφή του πρώην επισκόπου Αρδαμερίου Ιγνάτιου από έγγραφο της εποχής

ιεροπρακτεί και ξεσηκώνει τους κατοίκους εναντίον των Τούρκων. Το 1826 περνά για λίγο από τις Σπέτσες και από εκεί καλείται στη Γραμπούσα της ξεσηκωμένης Κρήτης. Ο ίδιος εξομολογείται: «Με είκοσι χιλιάδες γροσίων τουρκικών επήγα εις την Κρήτην και ανεχώρησα εκείθεν ολόγυμνος»! Εγκαινίασε τον ναό του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου που ανεγέρθηκε στο Φρούριο, εκφωνώντας μνημειώδη λόγο που εξυμνούσε την αρετή όσων χριστιανών είχαν πέσει υπέρ πίστεως και πατρίδος. Έμεινε στην Κρήτη έως το 1830, όταν πλέον ο αγώνας για την ένωση της μεγαλονήσου με την Ελλάδα είχε αποτύχει. Με πρόσκληση του Ι. Καποδίστρια γυρνά και πάλι στη Μονεμβασία για να συνεχίσει το λειτούργημα του «Ελληνοδιδασκάλου». Εκεί μένει τρία χρόνια, διαθέτοντας τον γλίσχρο μισθό στα παιδιά, και γράφει με υπερηφάνεια «εἰς ποίαν μεγάλην γνῶσιν μαθημάτων ἔφθασαν οἱ ἐκεῖ παρ’ ἐμοί διδασκόμενοι». Μόνη του έγνοια να εξασφαλιστούν βιβλία για τα παιδιά. Η σωζόμενη αλληλογραφία με τις Αρχές, συμπεριλαμβανομένου του «Επί των Εκκλησιαστικών και της Δημοσίας Εκπαιδεύσεως Γραμματέως της Επικρατείας», δηλαδή του υπουργού Παιδείας Σπυρίδωνα Τρικούπη.

ΕΠΊΣΚΟΠΟΣ ΓΟΡΤΎΝΗΣ Με διάταγμα του Όθωνα, συμμετέχει στην επιτροπή για την εξακρίβωση της εκκλησιαστικής κατάστασης στην οποία βρισκόταν η Ελλάδα. Στα τέλη του 1833, όταν σχηματίζονται οι επισκοπές του αρτισύστατου ελληνικού βασιλείου, διορίζεται επίσκοπος Ερυμανθίας. Στα μέσα του επόμενου έτους ενώνεται η επισκοπή Ερυμανθίας με την επισκοπή Γορτύνης και τη διεύθυνση της νέας επισκοπής αναλαμβάνει ο Ιγνάτιος. Συνεχίζει να διαθέτει τον μισθό του για τη μόρφωση απόρων νέων. Αισθάνεται υπερήφανος και υπογράφει ως «Ελληνοδιδάσκαλος». Με διάταγμα που εκδόθηκε τον Ιούλιο 1839, διορίστηκε μέλος της Ιεράς Συνόδου ως επίσκοπος Γορτύνης, αλλά περίπου δύο μήνες αργότερα, έπειτα από ολιγοήμερη ασθένεια, ο αρχιερέας απεβίωσε

193

1821

2021

στην Αθήνα (17 Σεπτεμβρίου 1839). Τάφηκε στη Μονή Ασωμάτων Πετράκη με ιδιαίτερες τιμές. Από τη Μακεδονία μέχρι την Κρήτη, όλοι όσοι είχαν γνωρίσει τον ταπεινό αγωνιστή άναψαν ένα κερί στη μνήμη του, ενώ συγκινητικές ήταν οι εκδηλώσεις των συναγωνιστών του.

32,30 ΔΡΑΧΜΈΣ… Την τελευταία σελίδα της ζωής του έγραφε ο καθ’ ύλην αρμόδιος υπουργός «επί των Εκκλησιαστικών και της Δημοσίας Εκπαιδεύσεως» Γεώργιος Γλαράκης, ο οποίος είχε το υπηρεσιακό καθήκον να φροντίσει για την κηδεία του επισκόπου Γορτύνης αλλά και μέλους της Ιεράς Συνόδου της Εκκλησίας της Ελλάδος. Πληροφορήθηκε ότι ο Ιγνάτιος δεν είχε δικό του σπίτι στην Αθήνα και έδωσε εντολή στη διοικητική αρχή και τον ειρηνοδίκη να σπεύσουν να καταγράψουν την περιουσία του στο σπίτι που ενοικίαζε. «Ὅλη του ἡ περιουσία συνίστατο εἰς μόνας δρχ (:δραχμάς) 19 ἀργυράς καί δραχμάς 13,30 εἰς χαλκοῦν νόμισμα, τό ὅλον δρχ (:δραχμάς) 32,30 ποσότητα μή ἀρκοῦσαν νά αντιγυρίσῃ οὐδέ μέ τό πολλοστημόριον τῶν ὀφειλομένων εἰς ἐνοίκιον ἑνός περίπου μηνός καί τῶν ἄλλων ἐξόδων τά ὁποία συνέβησαν εἰς τό διάστημα τῆς ἀσθενείας του, πολλῷ δ’ ὀλιγώτερον νά ἀρκέσῃ εἰς τά ἔξοδα τῆς ταφῆς του». 45 δραχμές το νοίκι, 6,89 δραχμές τα φάρμακα, κάτι τα πλυστικά, κάτι τα κεριά και τα λιβάνια, χρωστούσε 96,34 δραχμές.

«ΜΕ ΤΑΣ ΑΝΗΚΟΎΣΑΣ ΤΙΜΆΣ»

Πάνω: Κατάλογος των οφειλών του Επισκόπου υπογεγραμμένος από τον μαθητή του Α. Μικόνιο (1839). Κάτω: Λιθογραφία της Μονής Πετράκη τέλη 19ου αιώνα

194

Αυτά έγραφε ο υπουργός Παιδείας στον βασιλιά για τον ιεράρχη του Αγώνα που δεν είχε ούτε τα έξοδα της κηδείας του, παρά το γεγονός ότι ως σύμβουλος της Ιεράς Συνόδου, σύμφωνα με τα κρατούντα εκείνη την εποχή, έφερε τον βαθμό συμβούλου της Επικρατείας. «Ἡ διάσημος θέσις τήν ὁποίαν ὁ μακαριστός οὗτος Ἱεράρχης κατεῖχε μέ ἐκίνησεν εἰς τό νά καταβάλω πᾶσαν τήν δυνατήν προσπάθειαν καί φροντίδα ὥστε νά τελεσθῶσι πάντα τά τῆς ἐκφορᾶς τοῦ λειψάνου μέ ὅλην τήν παράταξιν καί τάς τιμάς τάς ἀνηκούσας εἰς τήν θέσιν του», συμπλήρωνε ο Γ. Γλαράκης, που εξασφάλισε πράγματι μια αξιοπρεπή κηδεία στον αγωνιστή ιεράρχη. Ακόμη λαλίστερη υπήρξε η καταγραφή της περιουσίας του εκ μέρους του ειρηνοδίκη Αθηνών, Δημήτριου Καλόπουλου, και του αστυνόμου του δήμου Αθηναίων, Α. Γέροντα. Εκτός από τις 32,30 δραχμές, το πιο ακριβό αντικείμενο που διέθετε ήταν ο Χρυσούς Σταυρός του Σωτήρος, με τον οποίο τον είχε τιμήσει η Πολιτεία. Ένα ντιβανάκι, τρία χτένια, μερικές χρεωστικές ομολογίες λίγων εκατοντάδων γροσιών, το κομπολόι, το τσιμπούκι και μία οκά ταμπάκο, το καλυμμαύχι του, το μπρίκι για τον καφέ του και λίγα ρούχα μεταχειρισμένα. Μ’ αυτά βρέθηκε στην Αθήνα ο από Αδραμερίου Ιγνάτιος, επίσκοπος Γορτύνης, ενώ τα ίδια ίσχυαν και για την… περιουσία που άφησε πίσω του, στην επισκοπή του. Τη μοναδική περιουσία του, τη βιβλιοθήκη του, είχε φροντίσει να την παραδώσει στη Δημητσάνα. Έτσι έφυγε ήσυχος και γεμάτη με πλούτη την πατριωτική του ψυχή ο επίσκοπος Ιγνάτιος.

1821

2021

ΙΣΧΥΡΉ ΑΝΆΠΤΥΞΗ ΓΙΑ ΤΟΝ

ΌΜΙΛΟ GRECOTEL Ολοκληρώθηκε η εξαγορά 5 ξενοδοχείων από τον Όμιλο Grecotel. Ο Τουρισμός, πρωτοπόρος και ισχυρός για την ανάπτυξη της χώρας

έντε ξενοδοχειακές μονάδες Resort εξαγόρασε ο Όμιλος Νίκου Δασκαλαντωνάκη – Grecotel στην Ελλάδα, σε Μύκονο και Κέρκυρα, συνολικής δυναμικότητας 1.800 κλινών, επενδύοντας 61 εκατ. ευρώ. Οι συμφωνίες εξαγοράς, που ολοκληρώθηκαν έπειτα από πολύμηνες διαπραγματεύσεις, περιλαμβάνουν τρεις ξεχωριστές συναλλαγές. Για την επέκταση των ξενοδοχείων και του real estate θα διατεθούν επιπλέον 43 εκατ. ευρώ. «Η επιχειρηματική αυτή κίνηση αντανακλά την εμπιστοσύνη μας στο επενδυτικό περιβάλλον της χώρας μας και στις πραγματικές δυνατότητες του Τουρισμού ως ρεαλιστικού μοχλού ανάπτυξης της Ελληνικής Περιφέρειας» δήλωσε ο κ. Νίκος Δασκαλαντωνάκης, πρόεδρος και ιδρυτής του Ομίλου. «Η πανδημία θα περάσει. Ο Τουρισμός είναι ανθρώπινη εμπειρία, δεν αντικαθίσταται με το “Zoom”. Αταλάντευτη βούλησή μας αποτελεί η ανάπτυξη και η αύξηση της απασχόλησης του ντόπιου εργατικού δυναμικού, γεγονός που προσφέρει στα ξενοδοχεία μας προστιθέμενη αξία. Πάντα πίστευα ότι οι άνθρωποι που αγαπούν τον τόπο τους θέλουν και την προκοπή του». Τα ξενοδοχεία που εξαγοράστηκαν είναι τα: Mykonos Star και Mykonos Thea στον Άγιο Σώστη Μυκόνου και Nostos, Vassilia, Gelina και το Aqua Park Υδρόπολις στην Κέρκυρα. Οι ξενοδοχειακές μονάδες είναι σε λειτουργούσα κατάσταση και η προσθήκη τους αναμένεται να δημιουργήσει 1.000 νέες θέσεις εργασίας. Οι εξαγορές έγιναν στο πλαίσιο του επενδυτικού προγράμματος του Ομίλου, που επιπρόσθετα περιλαμβάνει σημαντικές ανακατασκευές και νέα ξενοδοχειακά προϊόντα Lifestyle και Luxury Resorts σε Κρήτη, Κω και Κέρκυρα. Το πρόγραμμα είναι σε εξέλιξη από τον Οκτώβριο του 2020. Στην Κέρκυρα τα νέα ξενοδοχεία θα αποτελέσουν μέρος ενός μεγαλύτερου παραθαλάσσιου Resort έκτασης 350.000 τ.μ. με την ονομασία Grecotel Costa Botanica. Πρωταγωνιστής θα είναι το νοσταλγικό τοπίο και η εμπειρία στη φύση, όπως στις αρχές του 20ού αιώνα. Πρόκειται για στρατηγική απόφαση διεύρυνσης της παρουσίας του Ομίλου στην Κέρκυρα, όχι μόνο με την προσθήκη ενός μοναδικού θερέτρου, αλλά επιπλέον με την αναγέννησή του σε παγκόσμιο πολυτελή τουριστικό προορισμό σύμφωνα με τις τάσεις του σύγχρονου lifestyle. Τo Costa Botanica βρίσκεται στην Αχαράβη, σε απόσταση 25 χλμ. από το διεθνές αεροδρόμιο. Είναι χτισμένο σε έκταση 350 στρεμμάτων υπέροχης ελληνικής φύσης, με παρθένα αμμουδιά μήκους 1.000 μέτρων. Η λιμνοθάλασσα Αντινιώτη βρίσκεται σε πολύ κοντινή απόσταση και αποτελεί ένα από τα πιο εντυπωσιακά τοπία στην Κέρκυρα, με πολυποίκιλο οικοσύστημα που φιλοξενεί πάνω από 90 είδη αποδημητικών πουλιών, σπάνιες χελώνες, τις μοναδικές κερκυραϊκές βίδρες, αμμοθίνες με κρινάκια, άγριες ορχιδέες, ελαιώνες και συγκλονιστική βλάστηση. Στη Μύκονο η επιλογή του Άγιου Σώστη ενισχύει σημαντικά την παρουσία της Grecotel στα Boutique Ultra Luxury Resorts σε μοναδικές τοποθεσίες με αυθεντικότητα και χαρακτήρα. Ο Όμιλος Grecotel περιλαμβάνει portfolio 40 ξενοδοχείων 4 και 5 αστέρων σε δημοφιλείς προορισμούς και συγκεκριμένα στα νησιά: Κρήτη, Κέρκυρα, Μύκονο, Ρόδο, Κω, και στα ωραιότερα μέρη της ενδοχώρας και της ακριτικής Ελλάδας: Αθήνα και Σούνιο, Πελοπόννησο, Χαλκιδική, Λάρισα και Αλεξανδρούπολη. Έχει δυναμικότητα 17.000 κλινών και βρίσκεται σταθερά στην πρώτη θέση μεταξύ των ξενοδοχειακών ομίλων της χώρας. H Grecotel το καλοκαίρι του 2020 ήταν η πρώτη αλυσίδα στην Ελλάδα και μία από τις τρεις στην Ευρώπη που ανακοίνωσε το άνοιγμα των ξενοδοχείων της, λειτούργησε 15 ξενοδοχειακές μονάδες, φιλοξένησε 50.000 επισκέπτες και τήρησε αυστηρά τα μέτρα προφύλαξης για τη διασπορά της λοίμωξης Covid-19 με απόλυτη επιτυχία.

195

1821

2021

Ο ΙΕΡΆΡΧΗΣ ΑΓΩΝΙΣΤΉΣ ΤΗΣ ΕΠΑΝΆΣΤΑΣΗΣ

ΙΕΡΌΘΕΟΣ ΑΡΙΣΤΆΡΧΟΥ «ΑΠΈΘΑΝΕΝ ΕΠΊ ΨΆΘΗΣ»

H υπογραφή του από έγγραφο της εποχής

«Ὁ Μητροπολίτης καί Ἀρχιεπίσκοπος Αἰτωλίας καί Ἀκαρνανίας, ἀγωνισθείς προσωπικῶς καί θυσιάσας καί τόν τελευταῖον αὐτοῦ ὀβολόν ὑπέρ πίστεως καί πατρίδος, εἰς τοῦ ὁποίου τήν οἰκίαν εὕρισκεν ἀείποτε ἄσυλον καί ἄρτον καί ὁ πένης καί ὁ ὀρφανός, ἀπέθανεν ἐπί ψάθης»! Έτσι απλά αναγγέλθηκε το καλοκαίρι 1851 η εκδημία ενός από τους σημαντικότερους ιεράρχες και αγωνιστές της Ελληνικής Επανάστασης, του Ιερόθεου Αρίσταρχου. Εντυπωσιάζει δε το γεγονός ότι δεν ιστορήθηκε ακόμη η ζωή του, ενώ τα ψήγματα αναφορών που ανιχνεύονται –ακόμη και σε εκκλησιαστικές πηγές– βρίθουν ανακριβειών.

ΙΕΡΩΜΈΝΟΣ ΚΑΙ ΕΠΑΝΑΣΤΆΤΗΣ Ο Ιερόθεος γεννήθηκε και μεγάλωσε στη Ζαγορά Πηλίου και ο πατέρας του ήταν ευκατάστατος έμπορος. Ο ίδιος επέλεξε το ιερατικό στάδιο και από μικρός εντάχθηκε στους κόλπους της Εκκλησίας. Χειροτονήθηκε επίσκοπος Βονδίτσης, υπαγόμενος στη Μητρόπολη Ιωαννίνων. Το 1820 προήχθη σε μητροπολίτη Παροναξίας από τον εθνομάρτυρα πατριάρχη Γρηγόριο τον Ε′, ο οποίος τον χαρακτήρισε «πρᾶο, σώφρονα, ἱεροπρεπῆ, κόσμιον καί τῆς καθ’ ἡμᾶς ἱερᾶς παιδείας καί τῆς θύραθεν ἀποχρώντως μεμυημένον». Φτάνοντας στις Κυκλάδες, ο Ιερόθεος αγκάλιασε το ποίμνιό του και γρήγορα εγκλιματίστηκε και έγινε αγαπητός στους αγαθούς νησιώτες. Μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία και υπήρξε από τους πρωτεργάτες της Επανάστασης. Εξήγειρε τους Ναξίους κατά των Τούρκων και στις 6 Μαΐου 1821 ύψωσε τη σημαία της Επανάστασης στον Μητροπολιτικό Ναό Νάξου, μπροστά σε δύο χιλιάδες κατοίκους του νησιού. Στη συνέχεια, δεν δίστασε να συγκροτήσει με δικά του έξοδα στρατιωτικό σώμα, στο οποίο τέθηκε επικεφαλής ο ίδιος. Έκπληκτοι οι Αθηναίοι τον αντίκρισαν να συμμετέχει στις μάχες της Ακρόπολης φορώντας στρατιωτική σχολή και μπαίνοντας στην πρώτη γραμμή.

ΊΝΔΑΛΜΑ ΤΟΥ ΑΓΏΝΑ

Όπως έγραψε η εφημερίδα «Η Ελπίς», ο Ιερόθεος «ἦτο ἐκ τῶν ὀλίγων ἀρχιερέων, οἵτινες καθ’ ὅλον τό διάστημα τοῦ ἱεροῦ ἀγῶνος καθωδήγουν τούς ἀθανάτους ἐκείνους ἥρωας οἵτινες ἐδόξασαν τό Ἑλληνικόν ὄνομα. Ὅσοι εὑρέθησαν ἐν Ἑλλάδι ἀπό τοῦ 1821 ἔτους ἔλαβον πολλάκις ἀφορμήν νά θαυμάσωσι καί τήν ἀνδρείαν καί τόν ἐν τοῖς κινδύνοις ἀτάραχον νοῦν του καί τήν προθυμίαν μεθ’ ἧς προσέφερε καί τόν τελευταῖον ὀβολόν του· οὐδέποτε πτωχός ἔκρουσε τήν θύραν του καί ἔφυγε δυσηρεστημένος».

196

1821

2021

Ιερόθεος Β΄ ο Αριστάρχου, αρχιερεύς Αιτωλίας και Ακαρνανίας, πρώην Παροναξίας. Σχέδιο Benjamin Mary. Συλλογή Ιδρύματος Σύλβιας Ιωάννου (B.2380)

197

1821

ΑΝΥΠΟΧΏΡΗΤΟΣ ΣΤΙΣ ΑΡΧΈΣ ΤΟΥ ΚΑΙ ΣΥΝΕΠΉΣ ΣΤΙΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΈΣ ΠΑΡΑΔΌΣΕΙΣ, ΔΕΝ ΔΊΣΤΑΣΕ ΝΑ ΣΥΓΚΡΟΥΣΤΕΊ ΑΚΌΜΗ ΚΑΙ ΜΕ ΤΟΝ ΠΑΝΤΟΔΎΝΑΜΟ ΙΩΆΝΝΗ ΚΩΛΈΤΤΗ, ΕΝΌΣΩ Ο ΤΕΛΕΥΤΑΊΟΣ ΉΤΑΝ ΠΡΩΘΥΠΟΥΡΓΌΣ

2021

Χαρακτηριστική της υπόληψης που έτρεφαν για τον Ιερόθεο όσοι αγωνίστηκαν και έδωσαν την περιουσία τους για την Ελληνική Επανάσταση είναι επιστολή του μέλους της Φιλικής Εταιρείας, δικαστή και δραματικού ποιητή Ιωάννη Ζαμπέλιου (1787-1856). Αφού ομολογεί ότι έχει τοποθετήσει την εικόνα του «πλησίον ἐκείνων τοῦ Κολοκοτρώνου, τοῦ Νικηταρᾶ καί τῶν ἄλλων ἀνδρείων τῆς Ἐπαναστάσεως», ζητεί από τον Ιερόθεο την ευλογία του για τον ίδιο και τον μονογενή γιο του, δηλαδή τον γνωστό λόγιο Σπυρίδωνα Ζαμπέλιο (1815-1881). Ονειρευόταν δε ότι τα εγγόνια του, ανοίγοντας τα μάτια τους, θα έβλεπαν την εικόνα του, που αρκούσε για να εκπροσωπήσει την πατρίδα και τη θρησκεία.

Η «ΤΙΜΩΡΊΑ» Εντωμεταξύ, παρέμεινε μητροπολίτης Παροναξίας έως το 1833, οπότε και μετατίθεται στην έδρα της Επιδαύρου Λιμηράς. Οκτώ χρόνια αργότερα, το 1841, αναλαμβάνει την «Αρχιεπισκοπή Αιτωλίας και Ακαρνανίας», όπου έμελλε να ποιμάνει επί μία εξαετία, μέχρι το 1847. Διαπρέπει για το ήθος και την ανοιχτή ψυχή του. Τίθεται πάντα στο πλευρό των φτωχών και των αδικημένων συναγωνιστών του, οι οποίοι μετά την Επανάσταση λιμοκτονούσαν στους δρόμους της πρωτεύουσας. Ανυποχώρητος στις αρχές του και συνεπής στις εκκλησιαστικές παραδόσεις, δεν δίστασε να συγκρουστεί ακόμη και με τον παντοδύναμο Ιωάννη Κωλέττη, ενόσω ο τελευταίος ήταν πρωθυπουργός. Εξάλλου, από την εποχή του Αγώνα ακόμη, είχε αποδοκιμάσει τις μεθόδους που ακολουθούσε στην πολιτική του πορεία. Όταν λοιπόν ο Κωλέττης ανέλαβε την εξουσία, μετατράπηκε σε απηνή διώκτη του ιεράρχη, ο οποίος αναγκάστηκε να εγκαταλείψει τη μητρόπολή του και να καταφύγει στη Ζάκυνθο, όπου ζούσαν πολλοί συναγωνιστές και αδελφοί του. Σημειωτέον ότι τα Επτάνησα δεν είχαν ακόμη ενσωματωθεί στην ελληνική επικράτεια. Εκεί παρέμεινε περίπου επί μία τετραετία, απολαμβάνοντας φιλοξενία και ιδιαίτερες τιμές.

ΩΣ ΑΠΛΌΣ ΜΟΝΑΧΌΣ Εντωμεταξύ, το 1850, ύστερα από αίτημα της Εκκλησίας της Ελλάδος προς το Πατριαρχείο, αναγνωρίζεται το Αυτοκέφαλο με τον αποκαλούμενο «Πατριαρχικό Τόμο». Τότε, ο δημοτικός σύμβουλος Αθηναίων Νικόλαος Δραγούμης, ο οποίος είχε γνωρίσει τον ιεράρχη στη Νάξο – όταν εκεί κατέφυγε η οικογένειά του κυνηγημένη από τους Τούρκους–, τον κάλεσε να έρθει στην Αθήνα. Πράγματι, ο Ιερόθεος εγκαθίσταται –αρχές 1851– σε ένα φτωχικό καλύβι στην Αθήνα. Προσπαθεί να επιβιώσει πουλώντας τα ενδύματα και τις πέτρες της αρχιερατικής μήτρας. Ευελπιστεί σε αποκατάστασή του από την Ιερά Σύνοδο. Κοντά του, ο Ν. Δραγούμης και ένας συναγωνιστής του στη μάχη της Ακρόπολης, ο ιερέας Θεόδωρος Κτενάς. Το Σάββατο 30 Ιουνίου 1851 η Ιερά Σύνοδος αποφασίζει την αποκατάσταση του Ιεράρχη, ο οποίος θα κοιμηθεί λίγες ώρες αργότερα, τις πρώτες ώρες της Κυριακής 1ης Ιουλίου 1851. Το απόγευμα της ίδιας ημέρας οδηγήθηκε στην τελευταία του κατοικία, συνοδευόμενος από τον Ν. Δραγούμη, τον πατέρα Θ. Κτενά και μερικούς επιζώντες αγωνιστές της Επανάστασης. Έτσι έφυγε από τη ζωή ο έξοχος Έλληνας ιεράρχης Ιερόθεος Αριστάρχου, ο οποίος κηδεύτηκε ως απλός μοναχός, παρά την απόφαση της Ιεράς Συνόδου να του απονεμηθούν τιμές αρχιερέα.

Νάξος (1845). Ελαιογραφία Carl Rottmann (1797-1850)

198

1821

2021

ΠΟΥ

ΕΙΜΑΣΤΕ

1821

2021

ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΌ ΕΝΔΙΑΦΈΡΟΝ ΓΙΑ ΤΙΣ ΑΡΧΑΙΌΤΗΤΕΣ ΠΡΙΝ ΚΑΙ ΚΑΤΆ ΤΗ ΔΙΆΡΚΕΙΑ ΤΗΣ ΜΕΓΆΛΗΣ ΕΘΝΕΓΕΡΣΊΑΣ

Η υπογραφή του Νικόλαου Φλογαΐτη από έγγραφο της εποχής

200

Λίγο έως πολύ, η ιστορία των αρχαιοκάπηλων Γκαμπριέλ Ογκύστ ντε Σουαζέλ-Γκουφιέ (Marie Gabriel Florent Auguste de Choiseul-Gouffier, 1752-1817) και Τόμας Μπρους Έλγιν (Thomas Bruce Elgin, 1766-1841) είναι γνωστή. Ευτυχής πρέπει να θεωρείται η συγκυρία πως το παράδειγμά τους δεν έδωσε το γενικό σύνθημα της αποψίλωσης των Αθηνών. Όπως εύστοχα έχει επισημάνει ο Εμμ. Γ. Πρωτοψάλτης, δεν συνέβη στην Αθήνα ό,τι συνέβη σε πλήθος άλλων τόπων (Βοιωτία, Φωκίδα, Δωρίδα, Λοκρίδα, Θεσσαλία, Εύβοια, Ακαρνανία, Αιτωλία, Ήπειρο, Αίγινα και Αρκαδία), όπου δεν έμεινε ούτε ένα μνημείο αρχιτεκτονικό, ούτε ένας κίονας άθικτος.

Η ΣΤΆΣΗ ΤΩΝ ΤΟΎΡΚΩΝ Όσο και αν φαίνεται εντυπωσιακό, τα αθηναϊκά μνημεία την εποχή της ύστερης Τουρκοκρατίας προστάτευσαν βεβαίως οι υπόδουλοι Έλληνες αλλά και εν μέρει οι Τούρκοι! Για λόγους δεισιδαιμονίας ή για διαφορετικούς λόγους σε κάθε περίσταση σέβονταν τις αρχαιότητες και αγαπούσαν την αττική γη. Είναι γνωστό εξάλλου ότι στην πρώτη πολιορκία της Ακρόπολης οι Τούρκοι που ήταν μέσα φώναζαν από τις επάλξεις του Κάστρου προς τους πολιορκητές: Μην δεν είμεθα και ημείς Έλληνες;

1821

2021 Κυριάκος Πιττάκης (1798-1863)

201

1821

ΟΙ ΤΟΎΡΚΟΙ ΔΕΝ ΚΑΤΕΡΕΊΠΩΣΑΝ ΚΤΊΡΙΑ ΠΟΥ ΠΑΡΈΜΕΝΑΝ ΌΡΘΙΑ, ΑΛΛΆ ΜΌΝΟ ΣΕ ΕΠΕΊΓΟΥΣΑ ΑΝΆΓΚΗ, ΌΠΩΣ ΣΤΗΝ ΠΕΡΊΠΤΩΣΗ ΕΠΙΣΚΕΥΉΣ ΚΆΠΟΙΟΥ ΦΡΟΥΡΊΟΥ. ΆΛΛΩΣΤΕ, ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΟΎΣΑΝ ΩΣ ΚΑΤΟΙΚΊΑ ΤΗΝ ΑΚΡΌΠΟΛΗ ΑΛΛΆ ΚΑΙ ΤΟΝ ΝΑΌ ΤΟΥ ΟΛΥΜΠΊΟΥ ΔΙΌΣ, ΌΠΟΥ ΔΙΈΜΕΝΕ Ο ΤΟΎΡΚΟΣ ΚΥΒΕΡΝΉΤΗΣ ΤΗΣ ΠΌΛΗΣ

2021

Επίσης, υπήρχε και ειδικός τουρκικός νόμος που προστάτευε τους αρχαίους τόπους, απαγορεύοντας την ιδιοκτησία σε έκταση που δεν μπορούσε να περάσει άροτρο. Όπως αναφέρει ο έγκυρος περιηγητής Έντουαρντ Ντόντουελ (Edward Dodwell, 1767-1832), οι Τούρκοι δεν κατερείπωσαν κτίρια που παρέμεναν όρθια, αλλά μόνο σε επείγουσα ανάγκη, όπως στην περίπτωση επισκευής κάποιου φρουρίου. Άλλωστε, χρησιμοποιούσαν ως κατοικία την Ακρόπολη αλλά και τον ναό του Ολυμπίου Διός, όπου διέμενε ο Τούρκος κυβερνήτης της πόλης.

ΠΥΡΟΒΟΛΟΎΣΕ ΤΗΝ ΠΑΝΑΓΊΑ… Βεβαίως όλα αυτά δεν σημαίνουν πως οι Τούρκοι έδειχναν ευλάβεια στα αρχαία μνημεία. Είτε δωροδοκούμενοι, είτε από άγνοια προκαλούσαν καταστροφές. Ο Ζακ Πωλ Μπαμπέν (Jacques Paul Babin, 1634-1699) αναφέρει πως κάποιος Τούρκος στρατιώτης γυμναζόταν σκοπεύοντας την εικόνα της Παναγίας που ήταν στον Παρθενώνα. Είναι επίσης γνωστό ότι, για να κατασκευάσουν ασβέστη, οι Τούρκοι εργάτες προτιμούσαν περισσότερο τα γλυπτά από τα άμορφα μάρμαρα. Όταν επρόκειτο να ανεγείρουν τεμένη, τότε δεν δίσταζαν και προτιμούσαν τα αρχαία μάρμαρα. Η διάσωση και διατήρηση των μνημείων της αρχαιότητας απασχόλησε τις επίσημες ελληνικές Αρχές κατά τη διάρκεια της Επανάστασης, ακόμη δε περισσότερο την εποχή του κυβερνήτη και ύστερα. Ο Παπαφλέσσας ως υπουργός Εσωτερικών έδωσε οδηγίες οι δάσκαλοι να συγκεντρώνουν και να προστατεύουν τις αρχαιότητες. Για να μπορεί το έθνος να τεκμηριώσει την ιστορία του και να αποσπάσει την αποδοχή των ευρωπαϊκών εθνών «διά τήν ὑπόληψιν τήν ὁποίαν ἔχουσιν εἰς τά τοιαῦτα»!

ΝΙΚΌΛΑΟΣ ΦΛΟΓΑΐΤΗΣ

Τον Ιανουάριο 1826, το Εκτελεστικό Σώμα με διάταγμα συνέστησε στην Αθήνα επιτροπή απαρτιζόμενη από εξέχοντες άνδρες, οι οποίοι «θέλουν ἐμποδίζει τήν ἐκποίησιν τῶν οἰκοδομῶν ἐκείνων, αἵτινες συμφέρει νά μένωσιν ὑπό τήν ἐξουσίαν τοῦ Ἔθνους». Ο γνωστός λόγιος, αγωνιστής και δικαστικός Νικόλαος Φλογαΐτης (1799-1867), ενοχλημένος από την αποδημία αρχαιολογικών θησαυρών από την Ελλάδα προς το εξωτερικό, υπέβαλε αναφορά στον κυβερνήτη. Με ημερομηνία 31 Μαρτίου 1828 κατήγγειλε τις ανθελληνικές πράξεις ορισμένων περιηγητών, προτείνοντας την ίδρυση «Δημοσίου Αρχαιολογίας Μουσείου». Ως γνωστόν, το μουσείο αυτό ιδρύθηκε στην Αίγινα. Από τότε δημιουργήθηκε ζωηρή κίνηση υπέρ των αρχαιοτήτων. Επικεφαλής τέθηκαν στο Αιγαίο οι έκτακτοι επίτροποι των νήσων Κ. Μεταξάς και Μιχ. Σούτσος. Πολλές αναφορές τους, εξαιρετικά σημαντικές για την ιστορία των αρχαιολογικών μας συλλογών, σώζονται στο Καποδιστριακό Αρχείο της Γενικής Γραμματείας.

ΚΥΡΙΑΚΌΣ ΠΙΤΤΆΚΗΣ Και για να τεθεί τέρμα στους βανδαλισμούς μνημείων εκ μέρους Οθωμανών και Ευρωπαίων, το υπουργείο Παιδείας (:Επί των Εκκλησιαστικών και της Δημοσίας Εκπαιδεύσεως Γραμματεία) πρότεινε στη Διοικητική Επιτροπή (Σεπτέμβριος 1832) «νά διορισθῇ ἀνήρ ἱκανός καί δραστήριος εἰς τήν ἐπιστασίαν τῆς διατηρήσεως τῶν ἐν Ἀθήναις Ἀρχαιοτήτων». Ως τέτοιον η αρχή διόρισε τον Αθηναίο Κυριακό Πιττάκη (1798-1863), «ἐπιστάτην τῶν ἐν Ἀθήναις ἀρχαιοτήτων». Μια νέα λαμπρή σελίδα γραφόταν στην ιστορία του ελληνικού πολιτισμού. Ο Κ. Πιττάκης, όπως και ο ελληνικός λαός, θεωρούσαν εθνικό το ζήτημα των αρχαιοτήτων, ενώ ιδιαίτερη ήταν η σχέση τους στην Αθήνα. Οι περιηγητές είχαν άμεση επαφή με τον λαό και ήταν σε θέση να αφουγκραστούν τα αισθήματα, τις ανησυχίες και τους μύχιους πόθους τους. Όπως ήδη αναφέρθηκε, την κατάσταση που επικρατούσε και πλούσιες πληροφορίες μάς παρέδωσε ο Εμμ. Γ. Πρωτοψάλτης, σημειώνοντας ότι οι περιηγητές κατέγραφαν στα απομνημονεύματά τους πολύτιμες πληροφορίες, ιδιαίτερα για την περίοδο της τουρκοκρατίας και της Επανάστασης. Εξίσου πολύτιμες πληροφορίες μάς παραδίδουν οι φιλέλληνες που κατέβηκαν στην Ελλάδα για τις ανάγκες του Αγώνα και άφησαν γραπτές αναμνήσεις.

ΛΥΠΗΡΌ ΓΕΓΟΝΌΣ Δεν λησμόνησαν, παρά τον πόλεμο και τη φωτιά, να υπερασπίσουν την ιστορία της πατρίδας μας, τα αρχαία μνημεία και τους σύγχρονους Έλληνες. Οφείλουμε να καταγράψουμε ορισμένους, αποδίδοντάς τους και τις δέουσες τιμές. Όπως τον Γερμανοαμερικανό Φράνσις Λίμπερ (Francis ή Franz Lieber 17981872), που μας παρέδωσε το πολύτιμο ημερολόγιό του το 1823. Ή τον Γερμανό Φρίντριχ Τίερς, γνωστό

202

1821

2021

Ερέχθειο και Καρυάτιδες. Simone Pomardi (περ. 1805)

203

1821

2021

ως Ειρηναίο Θείρσιο (Friedrich Wilhelm Thiersch, 1784-1860), που απέκρυψε την πολιτική του αποστολή. Ισχυριζόταν ότι κατέβηκε στην Ελλάδα για δήθεν αρχαιολογικές μελέτες. Είναι όμως λυπηρό το γεγονός ότι και μεταξύ των υπέρμαχων των ελληνικών ελευθεριών ορισμένοι, διακεκριμένοι μάλιστα, μόλυναν τα χέρια τους αρπάζοντας ελληνικές αρχαιότητες. Όπως ο περιώνυμος Φίνλεϊ, ο στρατιωτικός, περιηγητής και συγγραφέας Ουίλιαμ Μάρτιν Ληκ (William Martin Leake, 1777-1860), ο στρατηγός Τόμας Γκόρντον (Thomas Gordon, 1788-1841) και άλλοι που δεν αμέλησαν να αποκομίσουν ως αναμνηστικά αρχαία μάρμαρα.

ΟΙ ΠΡΌΞΕΝΟΙ Πέραν των επιστημόνων, των καλλιτεχνών, των φιλελλήνων και των εμπόρων, πρέπει να εξετάσουμε και την περίπτωση των προξένων. Εκείνων που έζησαν πολλά χρόνια με τον ελληνικό λαό, γνώρισαν την ψυχολογία του, τα ήθη και τους πόθους του. Οι περισσότεροι εκπροσωπούσαν οικονομικά συμφέροντα στην Ανατολή. Συμφέροντα τα οποία ήταν βεβαίως συνυφασμένα με τα δικά τους συμφέροντα. Πρόξενοι στα ελληνικά λιμάνια διορίζονταν άτομα που είχαν γεννηθεί στην Ανατολή. Άνθρωποι που συνδέονταν στενά με Φράγκους εμπόρους, οι οποίοι τους επηρέαζαν και καθόριζαν τη στάση τους στις εξελίξεις. Σε πλείστες όσες περιπτώσεις συνηγόρησαν ή βοήθησαν στην απομάκρυνση αρχαιοτήτων από τους ελληνικούς χώρους και τη φυγάδευσή τους στο εξωτερικό. Εξάλλου, οι περισσότεροι δεν ευνόησαν την ελληνική υπόθεση ούτε πριν από τον Αγώνα ούτε μετά από αυτόν.

Πάνω: Νικόλαος Φλογαΐτης. Δεξιά: Αφαίρεση μαρμάρων από τον Παρθενώνα, 1801. Ακουαρέλα Edward Dodwell

204

1821

2021

ΝΈΟ ΑΕΡΟΔΡΌΜΙΟ ΜΥΚΌΝΟΥ

κατόν πέντε τετραγωνικά χιλιόμετρα γης που βρέχονται απ’ άκρη σ’ άκρη από τη θάλασσα των Κυκλάδων. Ένας άγονος, στείρος βράχος, ανθεκτικός, αυτόφωτος και ετερόφωτος ταυτόχρονα. Όσο οξύμωρο και αν ακούγεται αυτό το σχήμα, τόσο αληθινό είναι αν φέρει κανείς στον νου του τη Μύκονο. Από τη μια πλευρά, η μοναδική χρωματική παλέτα με τη γαλανόλευκη αρχιτεκτονική κουλτούρα, που αναμειγνύεται ιδανικά με τις μενεξεδί αποχρώσεις του ηλιοβασιλέματος και την ώχρα της γης, τα καταγάλανα νερά στις παραλίες με τις χρυσές αμμουδιές και οι σαγηνευτικοί βράχοι, σμιλευμένοι από τη γλύπτρια φύση, ένας τόπος λουσμένος από φως, αυτόφωτος. Από την άλλη πλευρά, ο διάλογος του τόπου με τους ανθρώπους, που κάνει τη Μύκονο μοναδική. Η ενέργεια από το ανθρώπινο πέρασμα στα σοκάκια, στα μαγαζιά, τα γέλια, η διασκέδαση, η ξεγνοιασιά, η κουλτούρα. Η Μύκονος είναι και ετερόφωτη, γιατί φωτίζεται από τους ντόπιους και τους επισκέπτες,

Στόχος ήταν να δοθεί ένας ενιαίος χαρακτήρας στις όψεις του κτιρίου, ο οποίος θα έχει αναφορά στις ιδιαίτερες μορφολογικές αρχές της μυκονιάτικης αρχιτεκτονικής, αλλά ταυτόχρονα θα ανταποκρίνεται στις προδιαγραφές ενός μοντέρνου αεροδρομίου. Εμπνευσμένη από τους περιστερώνες του Αιγαίου, τα χαρακτηριστικά αυτά κτίσματα λαϊκής αιγαιοπελαγίτικης αρχιτεκτονικής, η σχεδιαστική προσέγγιση «παντρεύει» την παράδοση της Μυκόνου με τη σύγχρονη πλευρά της. Έτσι, η αναβαθμισμένη πλέον αεροδρομική υποδομή αποτελεί συνέχεια της αισθητικής και της αρχιτεκτονικής του τοπίου, προσκαλώντας τους ταξιδιώτες και χρήστες του να ανακαλύψουν το νησί και μέσα από το αεροδρόμιό του. Τα έργα που υλοποιήθηκαν στο αεροδρόμιο, μεταξύ άλλων, είναι τα εξής: • Επέκταση στη βόρεια πλευρά του υφιστάμενου κτιρίου συνολικής επιφάνειας 2.000τ.μ., η οποία θα στεγάσει το νέο τμήμα αφίξεων του αεροδρομίου

ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΉ ΚΥΚΛΑΔΊΤΙΚΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΉ ΣΕ ΈΝΑ ΣΎΓΧΡΟΝΟ ΑΕΡΟΔΡΟΜΙΚΌ ΠΕΡΙΒΆΛΛΟΝ και έχει υμνηθεί από ποιητές και λογοτέχνες, με τη φήμη της να φτάνει στα πέρατα του κόσμου. Η Μύκονος, το νησί των ανέμων, το κοσμοπολίτικο νησί των Κυκλάδων, ο νούμερο ένα προορισμός για κοσμικές αλλά και πιο ήρεμες διακοπές, ήδη από τη δεκαετία του ’60 κατέγραφε τουριστική άνθηση. Οι Μυκονιάτισσες και οι Μυκονιάτες βρίσκονται στο πηδάλιο της τουριστικής διαχείρισης, διαγράφοντας μια πορεία προς την ισορροπημένη ανάπτυξη. Η νέα γενιά μεγαλώνει με ανοιχτούς ορίζοντες και αλλιώτικη δυναμική πάνω στο τι ακριβώς σημαίνει γιορτή ζωής, βοηθώντας το νησί να απογειωθεί αγκαλιάζοντας την καινοτομία. Μία από τις επενδύσεις που έτυχε θερμής υποδοχής είναι και αυτή στο αεροδρόμιο του νησιού. Ο σχεδιασμός του στηρίζεται στη φιλοσοφία ότι η νέα όψη του αεροδρομίου Μυκόνου θα πρέπει να συνδυάζει τη σύγχρονη αρχιτεκτονική με τον παραδοσιακό χαρακτήρα των Κυκλάδων. Η πρόκληση για τις ομάδες εργασίας των αρχιτεκτονικών γραφείων που ανέλαβαν το έργο ήταν μεγάλη, καθώς κλήθηκαν να δώσουν μια ενιαία μορφή σε ένα κτίριο που –από το 1971, οπότε και θεμελιώθηκε– αποτέλεσε αντικείμενο συνεχών επεκτάσεων και αναδιαρρυθμίσεων.

• Επέκταση κατά 500τ.μ. του υφιστάμενου κτιρίου για τη δημιουργία περισσοτέρων πυλών αναχώρησης • Πλήρης αναδιαμόρφωση-ανακαίνιση των εσωτερικών χώρων • Δημιουργία νέων εμπορικών καταστημάτων και εστίασης στον χώρο των αναχωρήσεων • Πλήρης ανακαίνιση των υφιστάμενων χώρων υγιεινής • Δημιουργία δύο νέων χώρων διακεκριμένων επιβατών • Τοποθέτηση μοντέρνου συστήματος διαχείρισης αποσκευών και ανίχνευσης εκρηκτικών • Επανασχεδιασμός ολόκληρης της περιοχής κυκλοφορίας οχημάτων στην είσοδο του αεροσταθμού Το νέο αεροδρόμιο αντανακλά το όραμα της τοπικής κοινωνίας, καθώς το τελικό αποτέλεσμα αναφορικά με το αρχιτεκτονικό του σχέδιο προτάθηκε από τη διαχειρίστρια εταιρεία ύστερα από συζητήσεις και ανοιχτό διάλογο μαζί τους. Η συνολική επένδυση ανήλθε σε 25 εκατ. ευρώ, έτσι ώστε να μπορούμε σήμερα να μιλάμε για ένα σύγχρονο αεροδρόμιο με αναβαθμισμένες υπηρεσίες και περισσότερες επιλογές. Μια πύλη τουρισμού εφάμιλλη του πανέμορφου αυτού τόπου.

205

1821

206

2021

1821

2021

ΠΡΟΛΉΨΕΙΣ ΚΑΙ ΔΕΙΣΙΔΑΙΜΟΝΊΕΣ ΣΤΑ ΧΡΌΝΙΑ ΤΗΣ ΕΘΝΕΓΕΡΣΊΑΣ: ΠΏΣ ΕΠΗΡΈΑΖΑΝ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΑΤΡΌΜΗΤΟΥΣ ΜΠΟΥΡΛΟΤΙΈΡΗΔΕΣ

σ «Η Παναγία του Θύαμη». Λιθογραφία Louis Dupré

Στα μεγάλα γεγονότα, όπως ήταν η Ελληνική Επανάσταση, εμφανίζονταν πάντα δύο δυνάμεις, η δεισιδαιμονία και η πρόληψη. Όπως έγραψε κάποτε ο Γ. Ασπρέας, η πίστη και τα θρησκευτικά αισθήματα στον Μοριά, στη Ρούμελη και στα νησιά ήταν συνυφασμένα με γεγονότα τα οποία πίστευαν αδιάσειστα ότι συνδέονταν με ενδείξεις ή αποδείξεις υπερκόσμιων δυνάμεων. Περισσότερο απ’ όλους, δεισιδαίμονες εμφανίζονταν –τα παλαιότερα χρόνια αλλά σε πολλές περιπτώσεις παραμένουν και στις μέρες μας– οι ορεσίβιοι και οι θαλασσινοί. Οι τελευταίοι, παλεύοντας με τις ζοφερές τρικυμίες, πίστευαν αδιάσειστα στην πρόληψη του καλού και του κακού και ήταν έτοιμοι να ορκιστούν στην ύπαρξη καλών και κακών δυνάμεων, όπως τα τελώνια, οι γοργόνες και οι κυράδες.

ΒΡΙΚΌΛΑΚΕΣ ΚΑΙ ΌΡΝΙΑ Οι στεριανοί, ιδιαίτερα οι βουνίσιοι, επηρεάζονταν από τις φυσικές συνθήκες και το περιβάλλον τους, τα φαράγγια, τις σπηλιές και τις κλεισώρειες, αλλά και από φυσικά φαινόμενα όπως οι θύελλες. Ήταν λοιπόν πάντα έτοιμοι να αφηγηθούν ιστορίες για βρικόλακες, κρωγμούς ορνέων, καλές και κακές νεράιδες. Είναι γνωστές οι δεισιδαιμονίες και οι προλήψεις των αρματολών και κλεφτών, καθώς και οι επιρροές που ασκούσαν σε Μανιάτες, Γορτύνιους και Αγραφιώτες. Σε συνδυασμό με το βαθύ θρησκευτικό αίσθημα έδιναν στη Θεοτόκο τις πλέον παράδοξες και χαρακτηριστικές ιδιότητες. Τα ερημοκλήσια στα επικίνδυνα φαράγγια αφιερώνονταν συνήθως στην Παναγία την Οδηγήτρια, ενώ στις κρίσιμες συρράξεις και νίκες στηνόταν εικόνισμα χτιστό στην Παναγία Σωτήρα. Περίφημοι αρματολοί και κλέφτες αφιέρωναν πολύτιμα αναθήματα στην Παναγία την Κλεφτρίνα, προσκυνούσαν την Παναγία τη Γιάτρισσα και έτρεμαν μπροστά στην Παναγία την Κλαψού.

207

1821

2021

Η ΕΚΜΕΤΆΛΛΕΥΣΗ

Η ΣΥΝΉΘΕΙΑ ΝΑ ΤΡΊΒΟΥΝ ΆΓΙΑ ΛΕΊΨΑΝΑ ΠΆΝΩ ΣΤΑ ΌΠΛΑ ΉΤΑΝ ΣΟΥΛΙΏΤΙΚΗ. ΠΊΣΤΕΥΑΝ ΠΩΣ ΈΤΣΙ ΤΑ ΌΠΛΑ ΓΊΝΟΝΤΑΝ ΑΛΆΝΘΑΣΤΑ ΚΑΙ ΈΠΑΙΡΝΑΝ ΥΠΕΡΚΌΣΜΙΑ ΔΎΝΑΜΗ

Κοντά στις περιοχές των νεκροταφείων ή όπου είχαν πέσει μαχόμενοι εχθροί έστηναν ερημοκλήσια ή εικόνισμα του Αγίου Ιωάννη του «Βρικολακιάρη» και δεν παρέλειπαν να εξετάσουν με προσοχή τα σφάγια και τα χρεμετίσματα των αλόγων. Επίσης, τα ουρλιάσματα των σκύλων, τους κρωγμούς της κουκουβάγιας, τα κακαρίσματα από τις κότες, το λάλημα των πετεινών, την κλίση φυτών και λουλουδιών προς την Ανατολή ή τη Δύση και την κατεύθυνση που πετούσαν τα κοράκια. Οι νησιώτες, πριν από κάθε μάχη στη θάλασσα, έδιναν μεγάλη σημασία στο σχήμα, την εμφάνιση, την κατεύθυνση και την απόχρωση που είχαν τα σύννεφα. Τα αλλόκοτα και τερατώδη σχήματά τους ασκούσαν σπουδαία επίδραση στην ψυχολογία τους. Πολλοί σπουδαίοι αρχηγοί φρόντιζαν να εκμεταλλεύονται τις δεισιδαιμονίες και τις προλήψεις των μαχητών στις κρίσιμες περιστάσεις.

ΜΑΚΆΒΡΙΑ ΧΡΉΣΗ Ο Κολοκοτρώνης, ο Νικηταράς και ο Παπαφλέσσας στον Μοριά καθώς και ο Ανδρούτσος στη Ρούμελη ήταν μεταξύ αυτών που εκμεταλλεύονταν τέτοιες περιπτώσεις. Ο Ανδρούτσος πριν από κάθε κρίσιμη περίσταση και μάχη φρόντιζε να φανατίζει τα παλικάρια του επικαλούμενος τις ψυχές και τις σκιές των πιο γνωστών και τιμημένων αρματολών. Πριν από τη μάχη στο Χάνι της Γραβιάς έτριψε πάνω στα όπλα του άγια λείψανα, κρατώντας μυστική την προέλευσή τους, και προέτρεψε να κάνουν το ίδιο και τα παλικάρια του. Δήλωνε πως αποστρεφόταν τους ιερείς, αλλά οι θρησκευτικές πεποιθήσεις του παρέμεναν ακλόνητες. Η συνήθεια να τρίβουν άγια λείψανα πάνω στα όπλα ήταν σουλιώτικη. Πίστευαν πως έτσι τα όπλα γίνονταν αλάνθαστα και έπαιρναν υπερκόσμια δύναμη. Εξάλλου, είναι γνωστό το περιστατικό της τυμβωρυχίας στα λείψανα του Σκενδέρμπεη, που οφειλόταν στον πόθο διαρπαγής των οστών του. Πολλοί τον πίστευαν ως άγιο και τον θεωρούσαν αήττητο και άτρωτο. Εκατόν πενήντα χρόνια μετά τον θάνατό του άρπαξαν τα οστά του και έτριψαν με αυτά τα όπλα τους, μεταβάλλοντάς τα σε φυλαχτά.

ΣΜΉΝΟΣ ΚΟΡΑΚΙΏΝ Οι δεισιδαιμονίες και οι προλήψεις, λοιπόν, ενταγμένες στην καθημερινή ζωή των Ελλήνων, επηρέαζαν την ψυχολογία τους, δημιουργούσαν δεδομένα και συχνά αποτελούσαν το μέσο για τη διαχείριση του λαού. Πάντως, στα χρόνια της Επανάστασης υπήρξαν και περιπτώσεις στις οποίες καπεταναίοι, όπως ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, εκμεταλλεύονταν τις περιστάσεις για να εμψυχώσουν τους άνδρες τους. Στο Βαλτέτσι εκμεταλλεύτηκε την πτήση ενός μικρού σμήνους κορακιών που πέταξε προς την πλευρά των Τούρκων. Η φωνή του Γέρου του Μοριά ακούστηκε στεντόρεια: «Χαθήκαν οι Τούρκοι… Τους τριγυρίζουν τα κοράκια… Μυρίστηκαν τα λέσια…» Και πράγματι ο κάμπος στρώθηκε με «λέσια», όπως ονόμαζαν τα άταφα πτώματα.

Η ΠΑΝΑΓΙΆ Σύμφωνα με τον ιστορικό Γεώργιο Ασπρέα, χωρίς την εκμετάλλευση των δεισιδαιμονιών και των προλήψεων του λαού δεν θα επιτυγχανόταν ο συναγερμός που αποδείχθηκε ολέθριος για τον Δράμαλη. Η Παναγιά η Οδηγήτρια, η Φόνισσα και η Κλαψού, όλοι οι τοπικοί άγιοι και πολιούχοι, τα κοράκια και τα όρνια, τα λαλήματα των πετεινών συνδέθηκαν από τον αεικίνητο Κολοκοτρώνη με τον πλούτο πολύτιμων λαφύρων και συνήγειραν τον Μοριά, ρίχνοντάς τον κατά του φοβερού εχθρού. «Πού πάτε μωρέ, πού φεύγετε; Δε τηράτε τα κοράκια πούθε πάνε, δε μάθατε της Παναγιάς τα κλάματα, δεν ξέρετε μπρε τι βιός σέρνει πίσω του ο Τούρκος; Όλα είναι δικά μας, όλο το χρυσάφι, τα’ ασήμι, τα’ άρματα, τα στέλνει η Παναγιά στα χέρια μας και ε λόγους σας παίρνετε τα βουνά;» Έτσι φανάτιζε τους άνδρες του που έβλεπαν την αργολική πεδιάδα γεμάτη από πτώματα και λάφυρα. Στα ερημοκλήσια που έκαιγαν λιβάνι, ο αέρας, σταλμένος από τον Θεό, φύσαγε τον καπνό και τον έριχνε στη διεύθυνση που κατέβαινε ο Δράμαλης.

ΕΘΕΛΟΝΤΉΣ ΤΟΥ ΘΑΝΆΤΟΥ Ο αγώνας του λαού που είχε στρατευτεί αυθόρμητα είχε ανάγκη από ψυχικές δυνάμεις και ηθική τόνωση. Ο πυρπολητής Κανάρης, ο «εθελοντής του θανάτου», όπως τον αποκαλούσε ο Ασπρέας, τη νύχτα του μακάβριου πλου προς το στενό της Χίου, αντιμετώπιζε τη δεισιδαιμονία μέρους του πληρώματος του πυρπολικού του. Ο Καλημέρης πίστευε πως τα σχήματα των νεφών, τα οποία ο άνεμος έσπρωχνε προς το μέρος τους, ήταν δυσοίωνα. Πτοήθηκε, πρότεινε να αναβάλουν το εγχείρημα και το πλήρωμα είχε αρχίσει να επηρεάζεται. Ο Καλημέρης ήταν τιμονιέρης και γενναίος άνδρας. Ο Κανάρης όμως τον διέψευσε εξηγώντας τα σύννεφα ευνοϊκά. Τον επιτίμησε και ύψωσε το μαχαίρι του αποφασισμένος να το μπήξει στο στήθος εκείνου που θα παραβίαζε τον όρκο του!

208

1821

2021

Θεόδωρος Κολοκοτρώνης. Λιθογραφία Karl Krazeisen (1794-1878)

209

1821

2021

«Η μάχη στα στενά των Δερβενακίων». Ελαιογραφία Θεόδωρου Βρυζάκη. Από τις συλλογές της Εθνικής Πινακοθήκης

Ο ΘΕΌΣ ΉΤΑΝ ΜΑΖΊ ΤΟΥΣ Στην πυρπόληση της Ερεσού συνέβη μάλιστα και ένα περιστατικό με τα νέφη που καταγράφεται ως θαύμα. Οι οιωνοί ήταν δυσάρεστοι, αλλά το εγχείρημα πραγματοποιήθηκε. Όπως γράφει στο ημερολόγιό του ο Γιωργάκης Χατζηανδρέου, ο Θεός μετέτρεψε τη λύπη σε χαρά. Έφερε ένα σύννεφο με λίγο αέρα από την ξηρά και πήγε πίσω το μπουρλότο στο «εἰς τό δειλίνι, ὅπου εἶχεν ἀλαργέψει κάμποσον, καί ἤναψε καί κατεκάη»! Αλλά και στην κρίσιμη ναυμαχία του Γέροντα είχαν εξαιρετική επιρροή οι δεισιδαιμονίες για τα νέφη και οι προλήψεις. Οι πλέον ψύχραιμοι των ναυμάχων, όπως ήταν οι Μιαούλης, Κριεζής και Κανάρης, τις κρίσιμες ώρες του διχασμού του στόλου και του κινδύνου, προβλέποντας άπνοια, αισθάνθηκαν την επίδραση της δεισιδαιμονίας από το σχήμα που είχαν τα συννεφάκια στο βάθος του κόλπου, όπου εμφανίζονταν αλλόκοτα και με τερατώδη σχήματα. «Ἀλλ’ ὁ Θεός δέν μᾶς ἐγκατέλειψεν», έγραφε ο Κριεζής, «τά νεφίδια ἤλλαξαν σχήματα, τά πληρώματα ἠλάλαζον καί τό ἠθικόν ἀνεζωπυρώθη μέγα». Ο Θεός ήταν μαζί τους και ο αγώνας τους στέφθηκε με επιτυχία!

210

1821

2021

1821

2021

«Χωριάτικο σπίτι στα Αμπελάκια Σαλαμίνας» (1827). Υδατογραφία Karl Krazeisen (1794-1878). Από τις συλλογές της Εθνικής Πινακοθήκης

ΤΟ ΣΧΟΛΕΊΟ ΠΟΥ ΛΕΙΤΟΎΡΓΗΣΕ ΣΤΑ ΑΜΠΕΛΆΚΙΑ ΤΗΣ ΚΟΎΛΟΥΡΗΣ ΟΙ ΠΡΌΣΦΥΓΕΣ, ΓΈΡΟΝΤΕΣ ΚΑΙ ΓΥΝΑΙΚΌΠΑΙΔΑ ΚΑΙ ΟΙ ΔΆΣΚΑΛΟΊ ΤΟΥ ΣΤΗΝ ΕΠΑΝΆΣΤΑΣΗ

τ 212

Τα Αμπελάκια της Κούλουρης συνδέονται και με την ιστορία των ελληνικών σχολείων που ιδρύθηκαν στις αρχές του πολέμου της Ανεξαρτησίας. Μπορεί να μην είχε κριθεί ακόμη η τύχη του αγωνιζόμενου για την ελευθερία λαού, αλλά ήταν έμφυτη η αγάπη του για τα γράμματα. Είναι πολλές οι σελίδες που γράφτηκαν κατά τη διάρκεια της Επανάστασης και μας αποκαλύπτουν το μάλλον πρωτόγνωρο φαινόμενο για έναν λαό που έζησε τόσο μακρά δουλεία. Οι κληρικοί πρώτοι και οι διδάσκαλοι στη συνέχεια ήταν εκείνοι που παρακινήθηκαν για να ιδρύσουν σχολεία στην ελεύθερη Ελλάδα. Φυσικά, προτιμούνταν τόποι οι οποίοι ήταν μακράν των πολεμικών επιχειρήσεων. Ιδιαίτερα τα νησιά, στα οποία είχαν καταφύγει για μεγαλύτερη ασφάλεια οι γέροντες και τα γυναικόπαιδα.

1821

2021

213

1821

Η ΜΟΝΉ ΕΊΧΕ ΕΠΙΛΕΓΕΊ ΑΠΌ ΤΟΝ ΜΗΤΡΟΠΟΛΊΤΗ ΑΘΗΝΏΝ ΔΙΟΝΎΣΙΟ ΚΑΙ ΩΣ ΤΌΠΟΣ ΑΣΦΑΛΉΣ ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΑΦΎΛΑΞΗ ΌΣΩΝ ΚΕΙΜΗΛΊΩΝ ΔΙΑΣΏΘΗΚΑΝ ΑΠΌ ΤΗ ΜΗΤΡΌΠΟΛΗ ΤΩΝ ΑΘΗΝΏΝ

«Τρεις χωρικές από τα Αμπελάκια Σαλαμίνας» (1827). Υδατογραφία Karl Krazeisen (1794-1878). Από τις συλλογές της Εθνικής Πινακοθήκης

214

2021

Μεταξύ αυτών των νησιών ήταν και η Σαλαμίνα, η πολυδιήγητη Κούλουρη, όπως έγραφε κάποτε ο Δ. Γατόπουλος, ο οποίος ασχολήθηκε με το θέμα. Πάμπολλοι ήταν οι πρόσφυγες που είχαν καταφύγει εκεί από την Αθήνα και άλλες κατοικημένες περιοχές της Αττικής. Εκεί βρήκαν καταφύγιο ζωής καθ’ όλη τη διάρκεια του Αγώνα. Μεγάλος αριθμός άμαχου πληθυσμού είχε καταφύγει στη Μονή της Φανερωμένης, όπως επίσης πολλές ήταν οι οικογένειες που εγκαταστάθηκαν στα Αμπελάκια, έναν από τους μεγαλύτερους συνοικισμούς του νησιού. Εκεί έφτασαν και πολλά παιδιά προσφύγων αθηναϊκών οικογενειών, αλλά και ο Μακεδόνας Φιλικός επίσκοπος Αδραμερίου Ιγνάτιος (1769-1839), τον οποίο έχουμε ήδη παρουσιάσει. Ο αγωνιστής αρχιερέας θεωρείται σχεδόν ο ιδρυτής και οργανωτής της πρώτης σχολής στα Αμπελάκια, σύμφωνα με τον Δ. Γατόπουλο. Το σχολείο συντηρούνταν από τα εισοδήματα της Μονής Φανερωμένης, η οποία θεωρούνταν πλούσια εκείνη την εποχή. Εξάλλου, η μονή είχε επιλεγεί από τον μητροπολίτη Αθηνών Διονύσιο και ως τόπος ασφαλής για τη διαφύλαξη όσων κειμηλίων διασώθηκαν από τη Μητρόπολη των Αθηνών. Η λωρίδα της θάλασσας μεταξύ της Σαλαμίνας και της Μεγαρικής παραλίας θεωρούνταν από τους Οθωμανούς πολέμαρχους της εποχής ως «ατρύγετος πόντος». Γι’ αυτό, ίσως, η λαϊκή μούσα τοποθετούσε στο στόμα του περιβόητου επιδρομέα της Αττικής Κιουταχή και ιδιαίτερους στίχους: «Χωριά και Κάστρα και βουνά / κι’ όλα τα Μοναστήρια / τα διάβηκα, τα πάτησα / και τάκαμα όλα στάχτη. /Μα η Παναγιά της Κούλουρης / το μέγα Μοναστήρι / στέκεται και με πολεμά… / δεκάξη φόρμους έκαμα / κι’ εικοσιεννιά γιουρούσια / μα η φωτιά της μ’ έκαψε!... / …φεύγω και την αφήνω!» Ο Ιγνάτιος παρέμεινε μόνο δύο χρόνια ως διευθυντής του σχολείου στα Αμπελάκια. Τον διαδέχθηκε ο Μακεδόνας και γεννημένος στη Γαλάτιστα το 1793 ιερομόναχος, αγωνιστής και δάσκαλος Τιμόθεος Ζωγράφος. Πρόκειται περί σπουδαίας φυσιογνωμίας αλλά και οικογενείας, η οποία θυσίασε στον Αγώνα το καλύτερο έμψυχο υλικό της. Διετέλεσε άμισθος γραμματέας στην Εφορεία του Αρείου Πάγου, μαχητής, γραμματέας του οπλαρχηγού Καρατάση κ.ά. Το 1824 ένα από τα αδέλφια του έπεσε ηρωικά στην υπεράσπιση των Ψαρών, ενώ το 1827 άφησε την τελευταία του πνοή στην Ακρόπολη και ο αδελφός του Βασίλειος. Διετέλεσε επίσης δάσκαλος στη Σκύρο και στη Σκιάθο, έχοντας υπό την προστασία του και την οικογένεια του αδελφού του που είχε σκοτωθεί. Σπάνια περίπτωση ανθρώπου και δασκάλου υπήρξε ο δεύτερος κατά σειρά διάδοχος του Ιγνατίου, ο «πεπαιδευμένος, τίμιος και ειδήμων της αλληλοδιδακτικής μεθόδου» Λουκάς Θεοχαρίδης. Ο Ανδρέας Μουστοξύδης (1785-1860) ήταν εκείνος που τον πρότεινε στη συνέχεια ως τον πλέον κατάλληλο για το αλληλοδιδακτικό σχολείο της Αίγινας. Μετά τον Αγώνα διετέλεσε δάσκαλος ο Κωνσταντίνος Μάτζας, συμπολίτης του Νικόλαου Χρυσόγελου, υπουργού Παιδείας επί Καποδίστρια. Τότε η σχολή είχε μόνο Κουλουριώτες μαθητές και ελάχιστους από τη Μεγαρίδα και τα γύρω νησιά. Αυτοί δεν λησμόνησαν την αυστηρότητα και τη βέργα του Μάτζα. Επί πολλά χρόνια μνημόνευαν το παρατσούκλι της βέργας του παλαιού δάσκαλου: «Θ’ αρπάξω κανένα Μάτζα και τότε τα λέμε!»

1821

Ο οίκος ZOLOTAS τιμά την επέτειο των διακοσίων χρόνων από την κήρυξη της Ελληνικής Επανάστασης με την έκδοση της συλλεκτικής σειράς δαχτυλιδιών «Σφραγίδες Ελευθερίας».

2021

ΟΊΚΟΣ ZOLOTAS

ΣΦΡΑΓΙΔΕΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ

ρόκειται για το μοναδικό αποτέλεσμα της συνεργασίας του καλλιτεχνικού διευθυντή Γιώργου Παπαλέξη με τον εικονογράφο και γλύπτη Άγι Λέρτα, προϊόν μιας μακρόχρονης μελέτης πάνω στην ιστορία, τον μύθο και τις τεχνοτροπίες του ελληνικού συμβολιστικού πλούτου. Η συλλογή των «Σφραγίδων Ελευθερίας» αποτελείται από 21 διαφορετικά πρωτότυπα δαχτυλίδια, αναφορά στο έτος-σταθμό της Επανάστασης, που κυκλοφορούν σε 21 αριθμημένα αντίτυπα το καθένα. Θα χαραχθούν δε, αυστηρά για μία και μόνη φορά, αποκλειστικά για τους εορτασμούς του επετειακού έτους 2021. Το χαρακτικό θέμα του κάθε δαχτυλιδιού έχει χρήση σφραγίδας, είτε αυτό είναι από χρυσό 18Κ ή ασήμι 925 είτε από πραγματικό σφραγιδόλιθο, με την παράσταση σμιλευμένη πάνω σε ημιπολύτιμο λίθο. Οι συμβολισμοί και οι τεχνικές της κάθε Σφραγίδας έχουν τους δικούς τους ξεχωριστούς κώδικες, βγαλμένους τόσο από την εποποιία της Επανάστασης όσο και από τη μακραίωνη ελληνική εικονογραφία. Οι «Σφραγίδες Ελευθερίας» του οίκου ZOLOTAS είναι μια επιλογή και ανθολόγηση των πιο χαρακτηριστικών συμβόλων της επαναστατικής περιόδου, αλλά όχι μόνο. Τα εκπληκτικά σχέδια, με τη βαθιά μελέτη των συμβολισμών και την προσεκτική επιλογή του κάθε σχήματος, του πολύτιμου μετάλλου και του λίθου, αποτελούν ένα ολοκληρωμένο σύνολο από διαχρονικές δημιουργίες. Τα δαχτυλίδια αυτά είναι αντικείμενα του χθες και του σήμερα ταυτόχρονα. Η χρήση τους ως προσωπικής σφραγίδας, είτε για μελάνι είτε για βουλοκέρι, μας ταξιδεύει στους περασμένους αιώνες του ελληνισμού, μα το ίδιο το δαχτυλίδι είναι ένα μοναδικό χειροποίητο κόσμημα που μας συνδέει άρρηκτα με το 2021. Εκτός από την επιλογή των συμβόλων (της Φλόγας, της Μάχαιρας, του Στόλου, της Νίκης...), σημαντικό ρόλο στις «Σφραγίδες Ελευθερίας» παίζει και αυτή της πέτρας. Ο αχάτης, ο μαλαχίτης, το λάπις λάζουλι και το ηλιοτρόπιο –ο «αιματόλιθος», με τις πορφυρές κηλίδες αίματος του Χριστού– είναι όλα ημιπολύτιμοι λίθοι που συνδέονταν ανέκαθεν με την ελληνική τέχνη και παράδοση. Η ύλη έρχεται να συναντήσει το σύμβολο και να το φυλάξει για πάντα μέσα στο αρχαίο μυστικό της. Παρότι η σφραγίδα υπήρξε διαχρονικά προνόμιο των ανδρών, η συλλογή των «Σφραγίδων Ελευθερίας» αποτελεί έναν φόρο τιμής στο σύνολο του σώματος του Γένους, στους ήρωες και τις ηρωίδες της Επανάστασης που αγωνίστηκαν και θυσιάστηκαν για την απελευθέρωσή του. Τα 21 κομμάτια της συλλογής που παρουσιάζονται εδώ είναι σχεδιασμένα για γυναίκες και άνδρες. Τα διακόσια χρόνια της Ελληνικής Επανάστασης βρίσκουν τον οίκο ZOLOTAS πιστό στην πρωταρχική αποστολή του, που παραμένει ακριβώς η ίδια από την ίδρυσή του, το 1895. Η διαφύλαξη και η μεταλαμπάδευση της πολιτισμικής μας κληρονομιάς μέσα από την υψηλή τέχνη της κοσμηματοποιίας αποκτά το 2021 έναν χαρακτήρα κομβικό. Οι «Σφραγίδες Ελευθερίας» είναι ένα ζωντανό κομμάτι της ιστορίας του ελληνικού Έθνους. Σφυρηλατημένες πάνω στο μεγάλο αμόνι του χρόνου, συνδέουν περίτεχνα τις αρχαίες μας εικόνες με τη φλόγα της Επανάστασης και με τις δυναμικές προβολές των Ελλήνων για ένα φωτεινό και ελεύθερο μέλλον.

215

1821

2021

ΌΤΑΝ Ο ΠΑΡΘΕΝΏΝΑΣ ΜΕΤΑΤΡΆΠΗΚΕ ΣΕ ΣΧΟΛΕΊΟ Ο ΔΙΔΆΣΚΑΛΟΣ ΝΕΌΦΥΤΟΣ ΝΙΚΗΤΌΠΟΥΛΟΣ

Η υπογραφή του Ν. Νικητόπουλου ή Νικητόπλου

α 216

Αναμφίβολα το γεγονός ότι ο Παρθενώνας της Ακρόπολης των Αθηνών λειτούργησε επί μία τριετία (1824-1826) ως σχολείο για τα παιδιά των αγωνιστών της Επανάστασης έχει καταγραφεί και συζητηθεί, εντυπωσιάζοντας όσους ασχολήθηκαν με το θέμα. Ακόμη περισσότερο οι λεπτομέρειες για τον τρόπο λειτουργίας του «Σχολείου του Παρθενώνος» αναδεικνύουν τις ψυχικές αρετές των ανθρώπων της εποχής και τον φλογερό τους πόθο για την εκπαίδευση. Ήταν η εποχή που η Ακρόπολη είχε καταληφθεί από τους Έλληνες και για μία τετραετία περίπου η σημαία των επαναστατών κυμάτιζε αγέρωχη στον Ιερό Βράχο. Το 1826, πριν από 195 χρόνια, επικρατούσε «ένοπλη ηρεμία», όπως αποκάλεσε τις συνθήκες που επικρατούσαν ο αθηναιογράφος Δημήτριος Γέροντας. Εκείνη τη χρονιά συντάχθηκαν τα «Πρακτικά των Διδασκάλων» του σχολείου που λειτουργούσε από το 1824 μέσα στον Παρθενώνα, με φροντίδα της περίφημης Φιλομούσου Εταιρείας. Ο αριθμός των μαθητών αυξανόταν μέρα με τη μέρα και από τα πρακτικά προκύπτουν ενδιαφέρουσες λεπτομέρειες για τη λειτουργία του σχολείου. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι την εποπτεία ασκούσαν οι ίδιοι οι μαθητές, καθώς και ο αριθμός των μαθητριών. Η ευσυνειδησία των σεμνών εκπαιδευτικών της εποχής αγγίζει τα όρια του απίθανου, ιδιαίτερα δε του καταγόμενου από τη Δημητσάνα ιεροδιάκονου και διδασκάλου Νεόφυτου Νικητόπουλου

1821

2021

Παρθενώνας. Ελαιογραφία Petrus Josephus Witdoeck, 1825

217

1821

O Παρθενώνας από τα Προπύλαια (Εd. Dodwell, 1821)

218

2021

ή Νικητόπλου (1795-1846). Ανέλαβε το 1825 διευθυντής του «Αλληλοδιδακτικού Σχολείου του Παρθενώνος», όπως ήταν η επίσημη ονομασία του, και έναν χρόνο αργότερα συνέτασσε την αναφορά του. Επισήμαινε πως είχε αποφασιστεί να σπουδάζουν μόνο τα κορίτσια και να γίνονται δεκτά και μικρά αγόρια μέχρι να συμπληρωθεί ο αριθμός. Τα μεγαλύτερα αγόρια φοιτούσαν σε ξεχωριστό σχολείο, στο «Αλληλοδιδακτικόν Σχολείον Αρρένων». Αλλά πόσα ήταν τα παιδιά που φοιτούσαν στον Παρθενώνα; Ο Ν. Νικητόπουλος μας δίνει την απάντηση γράφοντας ότι «αἱ παρθένοι, αἵτινες ἤδη σπουδάζουσιν εἶναι 52 καί ἄλλα τόσα μικρά ἀρσενικά». Άρα περίπου εκατό παιδιά παρακολουθούσαν μαθήματα στον Παρθενώνα. Όσο για τα μαθήματα, ήταν η καλλιτεχνική γραφή και η ανάγνωση, η γραμματική, ο συλλαβισμός και η διδαχή της Αγίας Γραφής, δηλαδή τα Θρησκευτικά. Και όλα «εἰς τήν ὁμιλουμένην γλῶσσαν μας». Το μεσημέρι τα παιδιά έπαιρναν το φαγητό τους και συνέχιζαν τα μαθήματα γράφοντας σε πλάκες και ακούγοντας μαθήματα γεωγραφίας, αριθμητικής και γεωμετρίας. Είναι επίσης η επισήμανση του διδασκάλου ότι το σχολείο ήταν οργανωμένο με τέτοιον τρόπο ώστε οι μαθητές να συνηθίζουν «μικρόθεν νά διοικοῦν καί νά διοικοῦνται κατά τούς νόμους». Όπως κάθε έθνος έχει νόμους για να πορεύονται οι άνθρωποι, έτσι και το σχολείο έπρεπε να έχει τους δικούς του νόμους και κανονισμούς για να πορεύονται οι μαθητές. Γι’ αυτό, μετά από πρόταση του Νικητόπουλου, εκλέχθηκαν από τους μαθητές εννέα παιδιά, που αποκαλούνταν «νομοθέτες», και ως δέκατος λειτουργούσε ο ίδιος. Η δεκαμελής αυτή ομάδα συνέταξε ιδιαίτερο κανονισμό για τη λειτουργία του σχολείου, ο οποίος κοινοποιήθηκε και ίσχυσε. Το σύστημα ήταν πολύπλοκο και αποσκοπούσε στη μετάδοση του αισθήματος της αυτοδιοίκησης. Να ενστερνιστούν τα παιδιά την ιδέα του καθήκοντος απέναντι στους εαυτούς τους και στους συμμαθητές τους. Δηλαδή το σχολείο εκείνο που λειτούργησε στον Παρθενώνα ακολουθούσε το σύστημα διοίκησης της κοινότητας και μετατράπηκε σε μια μικρή πολιτεία. Στη διοίκησή του διορίστηκαν μαθήτριες, προφανώς από τις πλέον επιμελείς. Αναφέρεται παραδειγματικά πως η Ευφροσύνη Αναστασίου Λοιδωρίκη ορίστηκε «Γενική Παιδονόμος». Χρησιμοποιούσε σφυρίχτρα για να καλεί τους συμμαθητές της, έλεγε την προσευχή κ.ά. Η Αικατερίνη Χωματιανού εκλέχθηκε «Γενικός διερμηνευτής», ενώ ακολουθούσε μακρά σειρά τίτλων και αρμοδιοτήτων. Οι Έλληνες οργανώνονταν για να αντικρίσουν τον πολυπόθητο ελεύθερο εθνικό ορίζοντα και τους προετοίμαζαν διδάσκαλοι όπως ο Ν. Νικητόπουλος.

1821

2021

1821

2021

ΒΆΡΔΟΙ ΚΑΙ ΛΑΪΚΟΊ ΠΟΙΗΤΈΣ ΣΤΑ ΧΡΌΝΙΑ ΤΗΣ ΕΘΝΕΓΕΡΣΊΑΣ:

Ο ΣΤΈΦΑΝΟΣ ΚΑΝΈΛΛΟΣ ΚΑΙ Ο ΔΎΣΜΟΡΦΟΣ ΤΣΟΠΑΝΆΚΟΣ

Σπουδαίοι τύποι που έγραψαν ιστορία υπήρχαν βεβαίως και στα χρόνια της μεγάλης Εθνεγερσίας του 1821. Ας ασχοληθούμε με δύο εξ αυτών, που άφησαν έντονα τα ίχνη τους στα χρόνια του πολέμου. Ποιος έγραψε τους στίχους του ποιήματος «Παιδιά Ἑλλήνων τί καρτερεῖτε, / τ’ ἅρματα πιάστε, ἦρθε καιρός»; Τον θούριο με την ιδιαίτερη σημασία, τους καλοδουλεμένους στίχους και το εντυπωσιακό περιεχόμενο; Υπήρξε μια μερίδα φωτισμένων Ελλήνων οι οποίοι, συνταγμένοι στην κατεύθυνση του Ρήγα Φεραίου, προπαγάνδιζαν την ιδέα ότι η σκλαβωμένη πατρίδα θα ελευθερωθεί με τις δικές της δυνάμεις και όχι με την υποστήριξη των ευρωπαϊκών δυνάμεων.

ΔΙΆΣΗΜΟΣ ΦΙΛΌΛΟΓΟΣ Σε αυτούς ανήκε και ο πατριώτης γεννήτορας του ποιήματος αυτού, Στέφανος Κανέλλος (17921823), για τον οποίο έγραψε ο Χάρης Σταματίου. «Ἡ νίκη εἶναι στή θέλησή μας, / θέ νά συντρίψουμε τόν ζυγόν, / ἄν βάλουμ’ ὅλοι τήν δύναμή μας / καί τήν ὁμόνοιαν ὡς ὁδηγόν», έγραφε ο Στ. Κανέλλος. Ο ξεχασμένος σήμερα πατριώτης και ποιητής γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη. Οι γονείς του ήταν εύποροι και τον έστειλαν για σπουδές στη Δύση. Σπούδασε φυσικομαθηματικά και ιατρική στη Βιέννη, διαβάζοντας παράλληλα και λογοτεχνία. Είχε το χάρισμα να γράφει στίχους και εξελίχθηκε σε διάσημο φιλόλογο.

ΣΤΗ ΦΙΛΙΚΉ ΕΤΑΙΡΕΊΑ Τα προεπαναστατικά χρόνια συνεργάστηκε με τον «Λόγιο Ερμή», ενώ δημοσίευσε αξιόλογες μελέτες για τη νεοελληνική φιλολογία στη «Λευκοθέα» του Γερμανού φιλέλληνα Κάρολου Ιάκωβου Ίκεν (Carl Jakob Iken, 1789-1841). Όταν ήταν ακόμη 19 ετών, συμμετείχε σε έκδοση του Αθανάσιου Χριστόπουλου. Άφησε όμως τη σιγουριά και τη λαμπρή σταδιοδρομία που του προσφερόταν στο εξωτερικό. Επέστρεψε στην Κωνσταντινούπολη, μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία και προπαγάνδισε την Επανάσταση. Επηρεασμένος προφανώς από τον Θούριο του Ρήγα, εγκατέλειψε το επάγγελμα του γιατρού και ασχολήθηκε με την εκπαιδευτική κίνηση των ελληνικών παροικιών της βορείου Βαλκανικής και της Αυστρίας.

ΒΆΡΔΟΣ ΕΛΕΥΘΕΡΊΑΣ Εμπνεόταν από τις προτροπές του Αδαμάντιου Κοραή και τις προσπάθειες του Άνθιμου Γαζή και στράφηκε στη μόρφωση του ελληνικού γένους. Το 1820 αποδέχθηκε πρόσκληση του Κωνσταντίνου Βαρδαλάχου να διδάξει μαθηματικά στο Λύκειο Βουκουρεστίου. Στιχουργούσε πατριωτικά άσματα, τα οποία διακρίνονταν για την πατριωτική τους φλόγα. Λειτούργησε ως βάρδος της Επανάστασης. Σύμφωνα με τον Νικόλαο Δραγούμη, ο ίδιος μελοποίησε το ποίημά του «Τι καρτερείτε;», το οποίο τραγουδιόταν με ενθουσιασμό επί πολλά χρόνια, ακόμη και από τα στόματα των νηπίων.

220

1821

2021

Από τις συλλογές του Μουσείου Διακοσμητικών Τεχνών στο Παρίσι

221

1821

2021

Ο ΠΟΙΗΤΗΣ ΣΤΈΦΑΝΟΣ ΚΑΝΈΛΛΟΣ ΣΤΙΧΟΥΡΓΟΎΣΕ ΠΑΤΡΙΩΤΙΚΆ ΆΣΜΑΤΑ, ΤΑ ΟΠΟΊΑ ΔΙΑΚΡΊΝΟΝΤΑΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΑΤΡΙΩΤΙΚΉ ΤΟΥΣ ΦΛΌΓΑ. ΛΕΙΤΟΎΡΓΗΣΕ ΩΣ ΒΆΡΔΟΣ ΤΗΣ ΕΠΑΝΆΣΤΑΣΗΣ

Κατήχηση των Φιλικών. Χειρόγραφο εγκόλπιο κατηχητή, προστατευμένο με δερμάτινο κάλυμμα

Καταδικάζοντας την πολιτική της Ρωσίας, η οποία φαινόταν να αδιαφορεί, έγραφε: «Γραικοί γενναῖοι τά βλέμματά σας, / τί τά γυρνᾶτε πρός τόν Βορρᾶ, / εἰς τήν ὁμόπιστη γειτονιά σας / κοιμᾶται ὁ Θρόνος πολλά βαρειά!». Ο Ν. Δραγούμης διέσωσε και περιστατικό που μας δίνει μια εικόνα ότι η παραγωγή θουρίων επηρέαζε την επαναστατική έξαψη και διαμόρφωνε τη συλλογική ιδεολογία. Τρεις από τους μαθητές του, μεταξύ των οποίων και ο Γεώργιος Τισαμενός, απευθύνθηκαν προς τον δάσκαλό τους Στ. Κανέλλο για να τους συμβουλεύσει τι να κάνουν όταν ξέσπασε ο πόλεμος.

«ΤΑ ΠΑΛΛΗΚΆΡΙΑ ΤΑ ΚΑΛΆ…» «Να πάτε και να χύσετε το αίμα σας υπέρ πατρίδος», τους είπε ο Στ. Κανέλλος, «και σύντομα θα σας ακολουθήσω». «Και μέχρι να έρθεις ποιος θα μας οδηγεί;» ρώτησαν οι μαθητές. «Η ευχή της πατρίδας, η φρόνηση και η φιλοπατρία», τους απάντησε εκείνος και τους προμήθευσε με τον θούριο «Τά παλληκάρια τά καλά / ὡσάν ἀδέλφια ζοῦνε». Ο Στ. Κανέλλος έπιασε τ’ άρματα και κατέβηκε στην Ελλάδα ακολουθώντας τον Υψηλάντη. Ύστερα στάλθηκε ως σύμβουλος με τον Εμ. Τομπάζη στην Κρήτη. Εκεί συνέταξε και τους «Ὀργανισμούς τῆς Κρήτης». Η περιοχή θα πληγεί από επιδημία πανούκλας και ο Κανέλλος, ως γιατρός αυτήν τη φορά, θα βρεθεί στην πρώτη γραμμή. Προσβλήθηκε όμως

222

1821

Αριστερά: Το εξώφυλλο της έκδοσης «Άσματα Πολεμιστήρια» Δεξιά: Στέφανος Κανέλλος

2021

και ο ίδιος, με αποτέλεσμα να αφήσει την τελευταία του πνοή τον Ιούλιο 1823 και σε ηλικία μόλις 31 ετών. Αν επιζούσε, θα πρόσφερε ανεκτίμητες υπηρεσίες στη χώρα όταν είχε ανάγκη από σημαντικές πνευματικές φυσιογνωμίες. Ας μεταφερθούμε τώρα στην άλλη πλευρά, για να συναντήσουμε έναν λαϊκό ποιητή.

Ο ΤΣΟΠΑΝΆΚΟΣ Ήταν και ο περίφημος Τσοπανάκος, του οποίου το πραγματικό όνομα ήταν Παναγιώτης Κάλας, όπως μας βεβαιώνει ο Δημήτριος Γρ. Καμπούρογλου. Καταρχάς, ξεχώριζε λόγω της εμφάνισής του. Πολύ κοντός, με κεφάλι φαλακρού άνδρα χωμένο στους ώμους και χέρια μακριά, που έφταναν μέχρι τα ιδιαίτερα μικρά πόδια του. Δεν γνωρίζουμε αν το παρατσούκλι του οφειλόταν στην ποιμενική περιβολή, τη φυσιογνωμία ή τη φωνή του ή και στα τρία. Είχε γεννηθεί το 1789 στη Δημητσάνα, όπου και έμαθε κάμποσα γράμματα. Θα μάθαινε δε περισσότερα αν δεν καταγινόταν κυρίως στο να σατιρίζει τους συμμαθητές του, τους δασκάλους του, τους συμπολίτες του αλλά και τον εαυτό του. Κάποτε εμφανίστηκε στην αγορά φορώντας έναν κορμό θάμνου (λέπενο) και τραγουδώντας: «Για δέτε αυτό το λέπενο / πόσο μου φέρνει έπαινο»! Ένας Τριπολιτσιώτης τυπογράφος, ο Ν. Παπαδόπουλος, φρόντισε να παραδώσει στην αιωνιότητα τον Τσοπανάκο.

223

1821

Ο ΤΣΟΠΑΝΆΚΟΣ ΜΕΤΑΒΆΛΛΕΤΑΙ ΣΕ ΠΟΛΕΜΙΚΌ ΠΟΙΗΤΉ ΥΜΝΏΝΤΑΣ ΉΡΩΕΣ ΚΑΙ ΚΑΤΟΡΘΏΜΑΤΑ. Ο ΒΙΟΓΡΆΦΟΣ ΤΟΥ ΜΑΣ ΒΕΒΑΙΏΝΕΙ ΠΩΣ ΉΤΑΝ ΕΥΦΥΉΣ, ΠΟΙΗΤΙΚΌ ΠΝΕΎΜΑ, ΑΣΤΕΊΟΣ ΚΑΙ ΚΑΛΌΦΩΝΟΣ

2021

ΠΟΛΕΜΙΚΌΣ ΠΟΙΗΤΉΣ

Εξέδωσε το 1838 τα «Ἄσματα Πολεμιστήρια τοῦ ὑπέρ τῆς Ἀνεξαρτησίας τῆς Ἑλλάδος Ἀγῶνος», τα οποία ο ίδιος του είχε παραδώσει σε άτακτα χειρόγραφα. Ο ίδιος τον περιέγραψε γράφοντας πως «τό ἀνάστημά του ἦταν ὡς δωδεκαετοῦς νέου, ὁ δέ χαρακτήρ τοῦ προσώπου του ἀνδρικός». Δεν ήταν Τυρταίος για να παράγει καλόσχημους παιάνες και στρατιωτικές ελεγείες, αλλά δεν ήταν και όπως ο κακόσχημος μυθικός Θερσίτης, αφού ήταν μεν αθυρόστομος αλλά αγαθός. Το 1821 τον βρίσκει να διάγει το 32ο έτος της ηλικίας του και μέσα στο στρατόπεδο του Νικηταρά να ψάλλει τα εθνικά ποιήματά του. Ο Τσοπανάκος μεταβάλλεται σε πολεμικό ποιητή υμνώντας ήρωες και κατορθώματα. Ο βιογράφος του μας βεβαιώνει πως ήταν ευφυής, ποιητικό πνεύμα, αστείος και καλόφωνος. Μόλις μάθαινε τα κατορθώματα των Ελλήνων έσπευδε να τα εξυμνήσει εμμέτρως και βρεθεί στην Τριπολιτσά και στο Ναύπλιο για να τα απαγγείλει περιστοιχισμένος από πλήθος Ελλήνων.

ΔΏΡΟ ΝΙΚΗΤΑΡΆ Μπορεί τα ποιήματα του Τσοπανάκου οπωσδήποτε να μη διακρίνονται για την ποιότητά τους, αλλά το γεγονός ότι υπήρξε πολύλογος στιχουργός που κατέγραφε την επικαιρότητα τους αποδίδει κάποια πρόσθετη αξία, πέραν εκείνης του ενθουσιασμού. Μπορούν να χρησιμεύσουν ως πηγή πληροφοριών, ακόμη περισσότερο διότι απαγγέλλονταν και τραγουδιούνταν από τον ίδιο τον ποιητή τους σε πραγματικό χρόνο, οπότε έχουν το πρόσθετο γνώρισμα της αληθινής βάσης. Όσο κι αν ήταν ανήμπορος, έτρεχε εκεί όπου διεξάγονταν σφοδρές μάχες για να διασκεδάσει τους πολεμιστές με τον δικό του τρόπο. Είναι πασίγνωστο το περιστατικό με τον Νικηταρά, του οποίου προστατευόμενος υπήρξε κατά κάποιον τρόπο ο Τσοπανάκος. Του έστειλε ο Νικηταράς ένα κολοβό άλογο για να εξυπηρετείται. Αλλά ο Τσοπανάκος δεν είχε τρόπο να το ταΐζει. Του έγραψε λοιπόν εμμέτρως: «Το δώρον σου Νικηταρά / άλογο χωρίς ουρά. / Ή μου στέλνεις και κριθάρι / ή σου στέλνω το τομάρι»! Βεβαίως ο Νικηταράς του έστειλε και την απαραίτητη τροφή.

Η ΑΠΏΛΕΙΑ Δεν έζησε πολύ και ο Τσοπανάκος. «Δυστυχής μεν κατά το σώμα, ευτυχής όμως κατά το πνεύμα», πέθανε το 1825 σε ηλικία μόλις 36 ετών. Επιστρέφοντας από κάποιο στρατόπεδο στάθηκε κάτω από κάποιο δέντρο για ξεκούραση. Για την ατυχία του το δένδρο είχε άγουρους καρπούς, αλλά εκείνος πεινούσε. Έφαγε και μάλιστα παράφαγε, σε βαθμό που αρρώστησε κι έχασε τη ζωή του. Η απώλειά του προκάλεσε μεγάλη λύπη, ιδιαίτερα στους πολεμιστές, στους οποίους μετέδιδε πάντα ευθυμία, ενθουσιασμό αλλά και πληροφορίες γενικού ή ειδικού ενδιαφέροντος, πηγαίνοντας από πόλη σε πόλη και από στρατόπεδο σε στρατόπεδο.

Χορός παλικαριών. Σκίτσο Eugène Peytier

224

1821

2021

Τσοπανάκος

225

1821

2021

Ο ΠΑΤΡΙΔΟΛΆΤΡΗΣ ΤΗΣ ΜΑΔΟΥΡΉΣ

& Ο ΚΩΝΣΤΑΝΤΊΝΟΣ ΚΑΝΆΡΗΣ

Στη μακρά ιστορία του Τύπου κάθε έντυπο, κάθε τίτλος, καταλαμβάνει τη θέση του στην ψυχή του αναγνώστη, στη βιβλιοθήκη και στη διαρκή ή όχι χρησιμότητά του. Χρησιμότητα η οποία εντέλει κρίνεται από την ποιότητα των πληροφοριών που περιέχει και εκείνους που άφησαν στις σελίδες του τον πνευματικό τους κάματο. Επαίρεται η «Εστία», διότι είχε την τιμή να περιλαμβάνει στους στυλοβάτες των πρώτων ετών ίδρυσής της τον Αριστοτέλη Βαλαωρίτη (1824-1879). Εάν είχε διασωθεί και το αρχείο με την αλληλογραφία της «Εστίας», ο θησαυρός της θα ήταν ακόμη περισσότερο ανεκτίμητος.

«ΠΟΛΎΤΙΜΟΣ ΑΠΟΘΉΚΗ…» Θα σωζόταν η αλληλογραφία του Αριστοτέλη Βαλαωρίτη με τον ιδρυτή και εκδότη της «Εστίας», με τον οποίο αντάλλασσαν επιστολές που ξεχείλιζαν από πατριωτικά αισθήματα και αδελφική φιλία. «Φίλτατε Παῦλε, δέν λησμονῶ τήν Ἑστίαν, ὀλίγον κατ’ ὀλίγον δέ ἐλπίζω εἰς τόν Θεόν νά τήν καταστήσω πολύτιμον ἀποθήκην ἀγνώστου ἱστορικῆς ὕλης» έγραφε ο Αριστοτέλης Βαλαωρίτης στον Παύλο Διομήδη. Από φιλοπατρία διέσωζαν, σχολίαζαν και πρόβαλλαν μοναδικά ιστορικά τεκμήρια, μετατρέποντας το έντυπο σε εθνικό πνευματικό θησαυροφυλάκιο. Αρκετά εξ αυτών θα αποθησαυρίσουμε και θα τα προσφέρουμε στους αναγνώστες μας με την ευκαιρία του εορτασμού των 200 ετών από την Εθνεγερσία. Στις σελίδες της εβδομαδιαίας τότε εκδόσεως της «Εστίας», λοιπόν, ο Αρ. Βαλαωρίτης δημοσίευσε και μερικούς από τους ποιητικούς του θησαυρούς.

Ο ΠΑΤΡΙΔΟΛΆΤΡΗΣ Ένας εξ αυτών των θησαυρών, διαμάντι εθνικό και λογοτεχνικό, είναι το ποίημα του Αρ. Βαλαωρίτη με τον τίτλο «Κανάρης», το οποίο δημοσιεύθηκε την 9η Οκτωβρίου 1877, περίπου έναν μήνα μετά τον θάνατο της σπουδαίας αυτής μορφής του ναυτικού αγώνα των Ελλήνων. Δεν έστειλε όμως μόνο το ποίημα ο Αρ. Βαλαωρίτης στον Π. Διομήδη. Το συνόδευσε και από μακροσκελέστατη επιστολή, μεγάλο τμήμα της οποίας φρόντισε ο διευθυντής της «Εστίας» να δημοσιεύσει συνοδεύοντας το ποίημα. Στην επιστολή αυτή, ο επικός ποιητής του αρματολισμού, ο πατριδολάτρης της Μαδουρής, αποκαλύπτει πως την προηγούμενη χρονιά είχε επισκεφθεί τον γέροντα Κανάρη στο σπίτι του στην Κυψέλη. Αναδημοσιεύουμε το ποίημα και ακολούθως τα αποσπάσματα της επιστολής που δημοσιεύθηκαν στην «Εστία» και έχουν ως εξής:

Η ΕΠΙΣΤΟΛΉ

«Εἶναι βαρύ τό ὄνομα τοῦ Κανάρη, εἶναι πολύ βαρύ καί φοβοῦμαι μή ὑπό τόν πελώριον ὄγκον κύψῃ τόν αὐχένα ἡ ποίησίς μου. Ἀλλά πῶς νά μή ρίψω κ’ ἐγώ μακρόθεν ἐπί τοῦ τάφου του ἀειμνήστου ἥρωος ὀλίγα νεκρολούλουδα ἀφοῦ δέν ηὐτύχησα ν’ ἀσπασθῶ τήν στιβαράν χεῖρα του, ἐγώ ὅστις τόν ἠγάπων μέχρι λατρείας; »Πέρυσι τὸν ἐπισκέφθην πολλάκις εἰς Κυψέλην καὶ ἠκροώμην αὐτοῦ διηγουμένου μετὰ παιδικῆς ἀφελείας τ᾿ ἀκατανόητα ἄθλα του... Ὅλα, παιδί μου, ὅλα τὰ κατορθώνει ἡ πρὸς τὴν πατρίδα ἀγάπη, στερεοτύπως ἀπήντα εἰς ἐμὲ γέρων πυρπολητής ὁσάκις συγκεκινημένος τῷ ἐξέφραζᾳ τὸν θαυμασμόν μου. »Ὅτε προσεκόλλησεν ἐπὶ τῆς ναυαρχίδος τοῦ αἱμοσταγοῦς Καραλῆ τὸ τρισένδοξον πυρπολικόν του, κατέβη δὲ εἰς τὴν μικρὰν λέμβον, ἔνθα ἐν ἀγωνίᾳ θανάτου τὸν ἐπρόσμενον οἱ γενναῖοι σύντροφοί του καὶ ἥτις εἶχε δεθῃ διὰ σιδηρὰς ἁλυσίδας ἐπὶ τῆς κλίμακος τοῦ τρικρότoυ, ὁ Κανάρης διέταξε τὴν ἀπoμάκρυνσιν φοβούμενoς μὴ

226

1821

2021

Κωνσταντίνος Κανάρης. Επιζωγραφισμένη λιθογραφία Α. Friedel (1827)

227

1821

Πρωτοσέλιδο της «ΕΣΤΙΑΣ» με σκίτσο του Αριστοτέλη Βαλαωρίτη από τον Σπ. Προσαλέντη (1880)

228

2021

1821

2021

αἱ αὐταὶ φλόγες συγκαταφάγουν Ὀθωμανοὺς καὶ Ἕλληνας. Ἀλλ᾿ ἡ λέμβος ὡς ἐὰν ἐκρατεῖτο ὑπὸ μυστηριώδους ἀφανοῦς δαίμονος, ἔμενεν ἀκίνητος μὴ ὑπακούουσα εἰς τὴν πυρετώδη βίαν τῶν κωπηλατῶν. Τότε τῶν θαλασσῶν ὁ ἀπτόητος δεσπότης ἐνόησεν ὅτι ὁ δεσμὸς τῆς ἁλυσίδoς δὲν εἶχεν ἐντελῶς λυθῇ καὶ λαβὼν ἀταράχως τὸν πέλεκυν ἔκοψεν αὐτὸν καὶ ἀπεσπάσθη ὡς ἐκ θαύματος ἐκ τοῦ σημείου ἔνθα ἐπέπρωτο μετ᾿ ὀλίγον νὰ τελεσθῇ μία τῶν φρικαλεωτέρων καὶ ἐνδοξοτέρων σκηνῶν τοῦ μεγάλου ἐθνικοῦ δράματος. »“Τὰ ὀλίγα δευτερόλεπτα τὰ ὁποῖα ἐδαπανήθησαν ἐν τῷ ἀπρoσδοκήτῳ ἐκείνῳ συμβάντι ἦσαν ἀρκετὰ νὰ ἐπιφέρουν τὴν καταστροφήν μας”, μετ᾿ ἀπεριγράπτου μειδιάματος μοὶ ἔλεγεν ὁ Κανάρης. “Οἱ Τοῦρκοι ἦσαν τόσοι ὥστε ἐὰν ἔπτυoν ἐπάνω μας θὰ μᾶς ἔπνιγον ἀναμφιβόλως. Ἀλλ᾿ ὁ μεγαλοδύναμος Θεὸς δὲν τὸ ἐπέτρεψε καὶ μᾶς ἔσωσε διότι ἐγνώρισε τὴν ψυχὴν τῶν δούλων του”. »Ὁ θάνατος τοῦ Κανάρη ἐν ταῖς σημεριναῖς τοῦ Ἔθνους περιστάσεσιν εἶναι συμφορὰ ἀνεπανόρθωτος. Βεβαίως δὲν ἦτο δυνατὸν κατ᾿ ἐξαίρεσιν νὰ μείνῃ ἀθάνατος, οὔτε γέρων ἐνενηκοντούτης ἤθελεν ἐπιχειρήσει ὅ,τι ἄλλοτε παίζων ἐξετέλει. Ἀλλ᾿ ἐν τῷ προσώπῳ τοῦ Κανάρη ἤστραπτεν ἀκόμη ζῶσα ἡ λάμψις τοῦ Ἱεροῦ Ἀγῶνος, διότι, παραδόξως, ὅλοι οἱ μεγάλοι της Δύσεως ποιηταὶ ἐκ τῶν ἄθλων αὐτοῦ ἐνεπνεύσθησαν περισσότερον παρὰ ἐκ τῶν λοιπῶν ἠρωϊκῶν κατορθωμάτων τῆς ἐπαναστάσεως. Ἐπεβάλλετο λοιπὸν ἀκόμη εἰς τὴν κοινὴν τοῦ κόσμου γνώμην ὁ θαλάσσιος ἥρως καὶ ἵστατο ἐν μέσῳ ἡμῶν ὡς μνημόσυνον αἰώνιον ἀρχαίων ἡμερῶν ἐνδόξων καὶ ὡς παράδειγμα ἀξιομίμητον εἰς τὰς παρούσας γενεάς. »Ἀλλὰ διατὶ ἡ ἔκτακτος αὕτη τῶν ποιητῶν συμπάθεια ὑπὲρ τοῦ Κανάρη; ... Οὔτ᾿ ἐγὼ δὲν τὸ καταλαμβάνω. Ἴσως εἰς τὴν προτίμησιν ταύτην συνέτεινεν ὄχι ὀλίγον καὶ ἡ ἁρμονία τοῦ ὀνόματός του... Μὴ γελᾷς, φίλε, διότι εἶναι βέβαιον ὅτι ἡ ποίησις ἔχει πολλὰς τοιαύτας ἰδιοτροπίας καὶ μὴ ἀμφιβάλλῃς ὅτι ὅσον καὶ ἂν δοξασθῶσι πολλὰ ὀνόματα δὲν θὰ εὕρoυν εὔσχημον τοποθέτησιν ἐν τῷ στίχῳ. Αὕτη εἶναι ἡ ταπεινή μου γνώμη».

ΚΑΝΑΡΗΣ

Πανομοιότυπο της υπογραφής του Κ. Κανάρη από τις σελίδες της «ΕΣΤΙΑΣ»

Τὴ νύχτα ποὺ παράδερνες μ᾿ ἕνα δαυλὶ στὸ χέρι Κ᾿ ἐσπιθοβόλεις κεραυνοὺς κ᾿ ἔφεγγες σὰν ἀστέρι, Ὅταν φτωχός, ἀγνώριστος, μικρός, χωρὶς πατρίδα Τὴ ματωμένη ἐπλεύρωσες, Κανάρη, ναυαρχίδα, Ἂν ὅταν ἀνεπήδησες μὲ τὴν ὁρμὴ τοῦ στύλου Μέσα στὴ μαύρη τὴ σπηλιὰ τοῦ Καραλῆ τοῦ σκύλου, Κανένας μάντης σὤλεγεν ὅτι θὰ νἄλθῃ ὥρα Νὰ ἰδῇς, Κανάρη, ἐλεύθερη τὴ δύστυχη τὴ χώρα, Πὤρευ᾿ ἑτοιμοθάνατη, - ὅτ᾿ ἤθελες φωτίσει Μ᾿ αὐτὸ τ᾿ ἀστροπελέκι σου Ἀνατολὴ καὶ Δύση, Ὅτι θὰ γένῃς ζωντανὴ τοῦ Γένους σου σημαία, Ὅτι θὰ πᾶς μακρὰ μακρὰ νὰ φέρῃς βασιλέα, Καὶ χίλια δαφνοστέφανα ὁ κόσμος θὰ νὰ βάλῃ, Κανάρη, στ᾿ ἀπροσκύνητο καθάριο σου κεφάλι, Ὅτι πρὶν πέσῃς καταγῆς θὰ σοῦ δοθῇ κ᾿ ἡ χάρη Νὰ ἰδῇς νὰ λάμψῃ ἀνέλπιστο, παρήγορο δοξάρι Ὅπου ἐβασίλευε παληό, κατάπυκνο σκοτάδι, Ἄν ἕνα γένος σύψυχο τοῦ λάκκου σου τὸν ᾅδη Θὰ ἐδρόσιζε μὲ κλάμματα ὁποὺ θὰ ν᾿ ἀναβράνε Μέσ᾿ ἀπ᾿ τὰ φυλλοκάρδια του κι᾿ ἀθάνατα θὰ νἆναι, Ὅτι θὰ σκύψῃ ξέσκεπος ἐμπρὸς στὰ λείψανά σου, Νὰ σὲ φιλήσῃ ἐγκαρδιακά, Κανάρη, ὁ Βασιλιάς σου, Ἄν ἕνας μάντης τἄλεγε ποιος ἤθε τὸν πιστέψει;… Μόνος ἐσύ ποὺ γνώριζες ὅτ᾿ εἴχανε φυτέψει Βαθειά, βαθειὰ στὰ σπλάγχνα σου τὰ χέρια τοῦ Θεοῦ σου Βοτάνι παντοδύναμο, τροφὴ τοῦ κεραυνοῦ σου, Τὴν πίστη τὴν ἀκλόνητη στοῦ ἔθνους του τὴν τύχη... Αὐτή, Κανάρη, σὤβαψε τὸ σιδερένιον πῆχυ Κ᾿ ἔδωσε στὸ καράβι σου χίλια φτερὰ νὰ τρέχῃ… Σήμερα ποιὸς τὴν ἔχει;... Ἄχ! δὲν τὸ πίστευα ποτέ!... Πέρυσι σ᾿ εἶδ᾿ ἀκόμα Συγνεφιασμένον, κάτασπρον στὸ φτωχικό σου στρῶμα,

Σὰν κοιμισμένη θάλασσα σὲ ταπεινὸ ἀκρογιάλι Ὅπ᾿ ὀνειρεύεται κρυφὰ καμμιὰν ἀνεμοζάλη Γιὰ νὰ μουγκρίσῃ φοβερά... Καὶ σήμερα κουφάρι!... Ἔγηρα τότ’ ἐφίλησα τ᾿ ἀνδρεῖα σου, Κανάρη, Τὰ λιοκαμμένα δάχτυλα κ᾿ ἔνοιωσα κάθε ρόγα, Πὤβραζε μέσα κ᾿ ἔλαμπε μὲ τὴν παληά σου φλόγα. Ἔτρεμα ἐμπρός σου, ἐδάκρυζα, μὤδωκες τὴν εὐχή σου Μοῦ τίμησες τὸ μέτωπο μ᾿ ἕνα θερμὸ φιλί σου Καὶ μοὖπες, λιονταρόκαρδε – «Μὴν κλαῖς, δὲ θὰ πεθάνω, Πρὶν ξανανηώσω μιὰ φορὰ καὶ πρὶν νὰ ξεθυμάνω». Κι᾿ ἀπέθανες! Κ᾿ ἐσβύστηκες!... Τὰ ριζιμιά κ’ οἱ βράχοι Δὲ σκιάζονται γεράματα καὶ στοῦ βουνοῦ τὴ ράχη Ὁλόρθο μένει ἀκλόνητο, χιλιόχρονο πρινάρι Καὶ μάχεται μὲ τὰ στοιχειά... Καὶ σὺ, καὶ σύ, Κανάρη, Ποὖλθες στὴ γῆ θεόχτιστος κι᾿ ὀπ᾿ ὅταν ἐθεωροῦσε Τὸ χιόνι στὸ κεφάλι σου κανεὶς π᾿ ἀσπροβολοῦσε Ἐπίστευεν ὅτ᾿ ἔβλεπε τὸν Ὄλυμπο ἐμπροστά του Μὲ τὴν ἀθανασία του, μὲ τὴν παλληκαριά του, Ἐσὺ σωριάζεσαι μὲ μιᾶς;... Μέσα στὰ χώματά σου Θὰ καταπιάσῃ ἡφαίστειο ἢ θὰ σβηστῇ ἡ φωτιά σου;... Κατάρ᾿ ἀκατανόητη, ἄσπλαχνη, μαύρη μοίρα Νἆν᾿ οἱ νεκροί μας ἄφθαρτοι, νἆν᾿ ἡ ζωή μας στείρα. Μαδουρή.

229

1821

2021

Ιωάννης Καποδίστριας. Από τις συλλογές του Εθνικού Ιστορικού Μουσείου

Ο ΚΑΠΟΔΊΣΤΡΙΑΣ ΑΡΝΉΘΗΚΕ

ΝΑ ΠΆΡΕΙ ΑΚΌΜΗ ΚΑΙ ΈΝΑΝ ΟΒΟΛΌ ΑΠΌ ΤΟ ΔΗΜΌΣΙΟ ΤΑΜΕΊΟ!

σ 230

Στην Δ΄ Εθνική Συνέλευση των Ελλήνων που συνήλθε στο Άργος το 1829 λήφθηκε και μία απόφαση που έδωσε την ευκαιρία στον Ιωάννη Καποδίστρια να αποκαλύψει την ηγεμονική και πατρική έκφρασή του. Το αξιακό του σύστημα, τις πεποιθήσεις και τη διάθεσή του να προσφέρει τα πάντα στην πατρίδα του και να αποτελέσει το παράδειγμα για το μέλλον. Γνώριζε ότι κλήθηκε να κυβερνήσει έναν λαό ταλαιπωρημένο και καθημαγμένο από τη μακρόχρονη δουλεία και τον πόλεμο. Έναν λαό που είχε στερηθεί τα πάντα και με ποτάμια αίματος αναζητούσε την Ελευθερία του και καλύτερες συνθήκες ζωής. Έναν λαό που καρτερούσε να απολαύσει τα αγαθά της Ελευθερίας. Δεν είχε όμως τη δυνατότητα να κατανοήσει πως όσο πλησίαζε το πέρας του πολέμου, τόσο περισσότερο θα καλούνταν να εισφέρει για την οργανωμένη ζωή και την ευδαιμονία.

1821

2021

231

1821

2021

Νικόλαος Σπηλιάδης

ΤΟ ΨΉΦΙΣΜΑ Η Δ΄ Συνέλευση, λοιπόν, με το Θ΄ Ψήφισμα της 1ης Αυγούστου 1829, έθετε στη διάθεση του Ι. Καποδίστρια για τα έξοδά του 180.000 φοίνικες από το Εθνικό Ταμείο. Και όπως ανέφερε η συνέλευση στο ψήφισμά της, έκανε τη χορηγία αυτή διότι «ὁ Κυβερνήτης ἀφιέρωσεν εἰς τάς ἀνάγκας τῆς Πατρίδος, καί πρό τῆς ἐλεύσεώς του, καί μετά τήν ἔλευσίν του, τά λείψανα τῆς ἰδίας περιουσίας, συμποσούμενα ὑπέρ τό μιλλιόνιον γροσίων τουρκικῶν». Επίσης, επειδή θεωρούσε ότι «ὑπεχώρησεν εἰς τήν ἔνδειαν τοῦ ἔθνους καί τά ὁποῖα τό Πανελλήνιον ἐπρόσφερεν εἰς τήν Ἐξοχότητά του δίστηλα δώδεκα χιλιάδας, ὡς ἐτήσια ἔξοδα, προμηθεύσας καί ταῦτα ἐξ ἰδίων». Τέλος ομολογώντας «τήν ἀνάγκην του νά προμηθεύσῃ εἰς τήν Α.(Αυτού) Ε.(Εξοχότητα) τά ἀναπόφευκτα μέσα τοῦ νά συντηρήσῃ τήν ἀξιοπρέπειαν τοῦ κυβερνητικοῦ χαρακτῆρος πρός τό ἐξωτερικόν καί νά εξαρκέσῃ εἰς τάς ἀνάγκας τῆς οἰκιακῆς καί ἰδιαιτέρας ὑπηρεσίας». Αυτοί ήταν οι λόγοι που αποφάσιζαν τα μέλη της εθνοσυνέλευσης να διαθέσουν το ποσό του 1.800.000 φοινίκων στον κυβερνήτη Ι. Καποδίστρια, ο οποίος δεν είχε δεχτεί να πάρει και κάλυψε εξ ιδίων το ποσό των 12.000 δίστηλων που του είχαν προσφερθεί. Οι πληρεξούσιοι εξέφραζαν την επιθυμία τους να εξασφαλίσουν στον κυβερνήτη αξιοπρεπή διαβίωση και ποιότητα ζωής που θα του επέτρεπε να εκπροσωπεί αναλόγως την πατρίδα. Το κείμενο του ψηφίσματος ανακοινώθηκε στον Καποδίστρια την επομένη της έκδοσής του.

232

1821

2021

ΕΠΙΣΤΟΛΉ ΚΑΠΟΔΊΣΤΡΙΑ

Η ΑΠΆΝΤΗΣΉ ΤΟΥ Ι. ΚΑΠΟΔΊΣΤΡΙΑ ΘΑ ΈΠΡΕΠΕ ΝΑ ΑΠΟΤΕΛΕΊ ΈΝΑ ΑΠΌ ΤΑ ΜΝΗΜΕΙΏΔΗ ΚΕΊΜΕΝΑ ΤΗΣ ΝΕΌΤΕΡΗΣ ΕΛΛΆΔΑΣ ΚΑΙ ΝΑ ΠΕΡΙΛΑΜΒΆΝΕΤΑΙ ΣΤΑ ΣΧΟΛΙΚΆ ΒΙΒΛΊΑ

Τη μεθεπομένη, δηλαδή την 4η Αυγούστου 1829, ο Ιωάννης Καποδίστριας απευθύνθηκε προς την Δ΄ Εθνική Συνέλευση με επιστολή του. Η απάντησή του αυτή θα έπρεπε να αποτελεί ένα από τα μνημειώδη κείμενα της νεότερης Ελλάδας και να περιλαμβάνεται στα σχολικά βιβλία. Το έγγραφό του πρωτοκόλλησε και προσυπέγραψε ως «Γραμματεύς της Επικρατείας» ο γνωστός Φιλικός, πρωτεργάτης και αγωνιστής του 1821 Νικόλαος Σπηλιάδης (1785-1862). «[…] Τό ὀλίγον ἐκεῖνο, τό ὁποῖον ἠδυνήθημεν νά πράξωμεν […] διά νά ἀποδείξωμεν, ὅτι οἱ Ἕλληνες μόνον μέ τάς θυσίας των, καί ὄχι διά προσωπικῶν πλεονεκτημάτων, δύναται νά φθάσουν εἰς τόν βαθμόν, τόν ὁποῖον ὑπόσχονται πρός αὐτούς ἡ ἐθνική ἀνεξαρτησία καί ἡ ἐλευθερία. Εὐτυχεῖς διότι ἠδυνήθημεν νά προσφέρωμεν δι’ αὐτό τό τόσον θεάρεστον ἔργον τά λείψανα τῆς μετρίας καταστάσεώς μας εἰς τό θυσιαστήριον τῆς Πατρίδος!» Αυτά έγραφε ο ευγενής διπλωμάτης που είχε διατελέσει υπουργός της Ρωσικής Αυτοκρατορίας και είχε καταθέσει την περιουσία του στον κοινό σκοπό. Γνώριζε σε ποιους απευθυνόταν και γιατί ήταν ιδιαίτερα σημαντικό να δώσει το παράδειγμα. Γι’ αυτό εξέφραζε την πεποίθηση πως κάποτε το έθνος θα αναγνώριζε την προσφορά και θα απέδιδε τα δέοντα, αλλά μέχρι τότε «θέλομεν νά ἀποφύγωμεν, ὅσον τό δυνατόν, τό νά καταβαρύνωμεν ἔτι μᾶλλον τήν χρηματικήν του στάσιν, ἀπαιτοῦντες τήν ἀπόδοσιν τῶν ὅσων προκατεβάλομεν».

ΤΟ ΜΉΝΥΜΑ Έδινε το σύνθημα και έστελνε το μήνυμα προς κάθε κατεύθυνση ο κυβερνήτης πως δεν έπρεπε κανείς να περιμένει οφέλη και ανταμοιβές. Έσπευδε δε να αποκηρύξει και τα χρήματα που προσδιορίζονταν για τα έξοδά του ως αρχηγού του κράτους. Έγραφε συγκεκριμένα: «Διά τόν αὐτόν τοῦτον λόγον, θέλομεν ἀποφύγει καί ἤδη νά δεχθῶμεν τήν προσδιοριζομένην ποσότητα διά τά ἔξοδα τοῦ Ἀρχηγοῦ τῆς Ἐπικρατείας, ἀπεχόμενοι, ἐν ὅσῳ τά ἰδιαίτερά μας χρηματικά μέσα μᾶς ἐξαρκοῦν, ἀπό τοῦ νά ἐγγίσωμεν μέχρι καί ὀβολοῦ τά δημόσια χρήματα πρός ἰδίαν ἡμῶν χρῆσιν». Ήταν αποφασισμένος να μην αγγίξει ούτε οβολό από το δημόσιο ταμείο. Όπως έγραφε παρακάτω, μόνο εφόσον προέκυπτε ανάγκη και αφού θα είχαν εξαντληθεί εντελώς οι δικοί του πόροι και οι πόροι της οικογένειάς του, θα αναγκαζόταν να λάβει αποκλειστικά και μόνο τα έξοδα που απαιτούσε η εκτέλεση των καθηκόντων του. Πάντα όμως με αυστηρή οικονομία, διότι αποστρεφόταν και το δήλωνε «τοῦ νά προμηθεύσωμεν ἡμᾶς αὐτούς τάς ἀναπαύσεις τοῦ βίου». Γιατί; Διότι, όπως έγραφε, βρισκόταν εν μέσω ερειπίων και περικυκλωμένος «ἀπό πληθύν ὁλόκληρον ἀνθρώπων, βεβυθισμένων εἰς τήν ἐσχάτην ἀμηχανίαν». Ήξερε τις συνθήκες υπό τις οποίες ζούσαν οι Έλληνες. Γνώριζε την πραγματικότητα και συνέπασχε μαζί τους, αφουγκραζόταν τα προβλήματά τους και έδινε αγώνες αλληλογραφώντας με τις σημαντικότερες δυνάμεις της Ευρώπης για να βοηθήσει την ανάπτυξη του τόπου του. Απευθυνόταν στους πληρεξουσίους γράφοντάς τους πως και εκείνοι έδειχναν τα ίδια συναισθήματα, αφού εκτελούσαν αμισθί τα καθήκοντά τους. Έδινε κουράγιο σε όλους και επιθυμούσε το μήνυμα να φτάσει παντού.

ΣΎΝΘΗΜΑ ΘΥΣΊΑΣ ΚΑΙ ΑΥΤΑΠΆΡΝΗΣΗΣ

«Δ΄ Εθνική των Ελλήνων Συνέλευσις 1829», σφραγίδα από έγγραφο του ίδιου έτους

Προετοίμαζε το έδαφος για τη συνέχεια. Εξέφραζε την ελπίδα ότι όσοι θα συμμετείχαν στις κυβερνήσεις και στην προσωρινή διοίκηση θα κατανοούσαν τις περιστάσεις και πως δεν ήταν δυνατόν να λαμβάνουν μισθούς ανάλογους με το υψηλό καθήκον που καλούνταν να υπηρετήσουν. Οπότε έγραφε πως «οἱ μισθοί θά πρέπει νά ἀναλογοῦν ἀκριβῶς μέ τά χρηματικά μέσα, τά ὁποῖα ἔχει ἡ Κυβέρνησις εἰς την ἐξουσίαν της»! Κάθε λέξη της επιστολής που απηύθυνε ο κυβερνήτης στην Εθνική Συνέλευση ήταν και ένα διαμάντι που φιλοτεχνούσε το ηγεμονικό του στέμμα, όπως έγραψε κάποτε ευφυώς η «Εστία». Έδινε το παράδειγμα αλλά και το σύνθημα της θυσίας και της αυταπάρνησης.

233

1821

2021

Ο ΠΑΛΑΊΦΑΤΟΣ ΣΎΛΛΟΓΟΣ ΤΩΝ ΑΘΗΝΑΊΩΝ ΕΓΚΑΙΝΙΆΖΕΙ

ΤΟ «ΑΘΗΝΑΪΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΜΌΝΙΜΗ ΣΥΛΛΟΓΉ ΣΚΟΥΖΈ - ΠΕΤΡΊΔΗ» Αθηναίοι αγωνιστές, χειρόγραφα της Επανάστασης, τιμημένα όπλα

Πάνω: Πορτρέτο του Παναγή Σκουζέ. Κάτω: Το όπλο των Σκουζέδων. Από τα εκθέματα του Αθηναϊκού Μουσείου

234

Αθήνα 2021. Ένας κόσμος από το παρελθόν ξετυλίγεται: Ένα νταλιάνι που άστραψε και βρόντηξε το 1821 στην Ακρόπολη. Το πορτρέτο και το μπαούλο του αγωνιστή Παναγή Σκουζέ, συγγραφέα του περίφημου «Χρονικού της Αθήνας». Τα χειρόγραφα του Γεωργίου Τερτσέτη, που παρουσίασε πρώτος το έργο αυτό. Το καριοφύλλι του Αθηναίου αγωνιστή Προκόπιου Κατσαντώνη. Η προτομή του Νέζερ, του πρώτου χριστιανού φρούραρχου που παρέλαβε την Ακρόπολη από τους Τούρκους. Συμβόλαια των τελευταίων ετών της τουρκοκρατίας και των χρόνων της Εθνεγερσίας. Το σαλόνι και το πορτρέτο της θερμής φιλελληνίδας Δούκισσας της Πλακεντίας. Αυτά είναι ελάχιστα από τα εκθέματα που περιλαμβάνονται στο Μουσείο το οποίο ετοιμάστηκε και θα εγκαινιαστεί στην Πλάκα, εκεί όπου κατοικούσε η οικογένεια του Φιλικού, αγωνιστή και δημάρχου Αθηναίων Νικολάου Ζαχαρίτσα! Δηλαδή στις εγκαταστάσεις του Συλλόγου των Αθηναίων (Κέκροπος 10), που αναμορφώθηκαν εκ βάθρων για να στεγάσουν το νέο Μουσείο. Ένας χώρος ο οποίος αφηγείται την ιστορία των Αθηνών από τους χρόνους του Χατζή Αλή Χασεκή μέχρι και τον 20ό αιώνα. Τύχη αγαθή και εντυπωσιακές συγκυρίες συνέτειναν ώστε να πραγματοποιηθεί το όνειρο που είχαν οι γηγενείς Αθηναίοι επί έναν περίπου αιώνα. Οι προσπάθειες ξεκίνησαν τη δεκαετία 1920 από Αθηναίους απογόνους αγωνιστών του 1821, με πρωτεργάτη τον Δημήτριο Σκουζέ. Εκείνος οραματίστηκε τη δημιουργία ενός Αθηναϊκού Μουσείου. Η πρώτη έκθεση πραγματοποιήθηκε το 1937 και συλλέχθηκαν τεκμήρια, έργα τέχνης, αντικείμενα, έπιπλα κ.λπ. Ο πόλεμος που ακολούθησε, οι οικονομικές δυσκολίες και ανυπέρβλητα εμπόδια εμπόδισαν τη δημιουργία του Μουσείου, όχι όμως και τη συγκέντρωση σπουδαίων εκθεμάτων προερχόμενων από αθηναϊκές οικογένειες. Έμελλε δε ο σκοπός να επιτευχθεί εφέτος, που εορτάζονται τα 200 χρόνια από τη μεγάλη Εθνεγερσία. Χάρη στη γενναιοδωρία του ευπατρίδη μαθηματικού και επιχειρηματία Κωνσταντίνου Πετρίδη, γόνου κραταιάς οικογένειας καπνεμπόρων και επί θυγατρί γαμβρού του αείμνηστου προέδρου του Συλλόγου των Αθηναίων Δημητρίου Σκουζέ. Προσφέροντας το σύνολο των τεκμηρίων της οικογένειας Σκουζέ και μία γενναία χορηγία φρόντισε να γίνει το όνειρο πραγματικότητα. Μια πραγματικότητα που συμπληρώνεται από τεκμήρια των σημαντικότερων αθηναϊκών οικογενειών (Γέροντα, Καλλιφρονά, Καμπούρογλου, Μουστάκα, Γαλανού, Χαλκοκονδύλη, Νέζερ κ.ά.), τα οποία συγκεντρώνονται και φυλάσσονται με επιμέλεια, περισσότερο από έναν αιώνα, στο απέραντο θησαυροφυλάκιο μνήμης του Συλλόγου των Αθηναίων. Το πενταετές πρόγραμμα του νέου Μουσείου θα καλύψει το σύνολο των πτυχών της ζωής στην προεπαναστατική, επαναστατική και μετεπαναστατική Αθήνα.

1821 1821

2021

Η ΕπαναστασΗ των ΕλλΗνων Θανοσ ΒΕρΕμΗσ – αντωνΗσ ΚλαψΗσ (Ε πιμΕλΕια )

Ένα πανόραμα των εξελίξεων της Ελληνικής Επανάστασης. Μια πολυτελής έκδοση με πλούσιο και πρωτότυπο εικονογραφικό υλικό. Ένα εμβληματικό έργο με την υπογραφή δεκαέξι σπουδαίων ιστορικών.

www.ellinika-grammata.gr

1821

2021

ΌΜΙΛΟΣ ΙΑΤΡΙΚΟΎ ΑΘΗΝΏΝ

άντα ένα βήμα μπροστά, ακόμη και στα δύσκολα, παραμένει εδώ και 36 χρόνια ο Όμιλος Ιατρικού Αθηνών. Τα κατάφερε και εξακολουθεί να τα καταφέρνει παρά την πρωτόγνωρη κατάσταση που προκάλεσε ο ιός της νόσου Covid-19, στη χώρα μας αλλά και σε ολόκληρο τον πλανήτη. Τα «όπλα» του Ομίλου Ιατρικού Αθηνών για την καταπολέμηση του φόβου και της αβεβαιότητας για το μέλλον ήταν και παραμένουν η ευθύνη του να συνεισφέρει, να προσφέρει στον καθένα που χρήζει ιατρικής προστασίας και φροντίδας, να σταθεί στο προσκεφάλι του εάν χρειαστεί και να συμβάλει στην πρόληψη. Οι προκλήσεις της νέας, για τα παγκόσμια δεδομένα, απειλής έπρεπε να αντιμετωπιστούν άμεσα και χωρίς περιθώρια παραμικρού λάθους. Με γνώμονα αυτή την επιταγή, διοίκηση και προσωπικό του Ομίλου Ιατρικού Αθηνών ανασυντάχθηκαν και πρώτοι από όλους στάθηκαν στο ύψος των περιστάσεων, θέτοντας σε εφαρμογή ένα στρατηγικό πλάνο ασφαλείας με αποδέκτες ασθενείς, συνοδούς, νοσηλευτικό και ιατρικό προσωπικό. Ο μεγάλος στόχος ήταν να κρατηθεί ο ιός μακριά από τις κλινικές του, ανεξαρτήτως κόστους. Για την επίτευξη του στόχου, η διοίκηση του Ομίλου όπως και οι ποικίλων ειδικοτήτων επιστήμονές του, σχεδίασαν και υλοποίησαν τη δική τους γραμμή άμυνας απέναντι στην απειλή, έχοντας ως σύμμαχο τη γνώση, τη διεθνή βιβλιογραφία, αλλά και case studies επιτυχημένων εφαρμογών αντίστοιχων σχεδίων από μεγάλα νοσοκομειακά ιδρύματα του εξωτερικού. Αποτέλεσμα αυτού, η υιοθέτηση αυστηρότερων πρωτοκόλλων ασφαλείας, η κατάρτιση δικών τους, νέων πρωτοκόλλων, και η δημιουργία ειδικών χώρων και κατασκευών, εσωτερικά και εξωτερικά των κλινικών. Η υλοποίηση αυτής της στρατηγικής έχει μέχρι σήμερα οδηγήσει τον Όμιλο στην απρόσκοπτη και covid free λειτουργία των κλινικών του. Οι ανωτέρω δράσεις ήταν απαραίτητες για την ομαλή λειτουργία

236

των κλινικών του Ομίλου, όχι όμως και οι μόνες που ανέλαβε. Με υψηλό αίσθημα ευθύνης απέναντι στην κρισιμότητα των περιστάσεων και των δύσκολων ωρών για τη χώρα, από την πρώτη στιγμή, στάθηκε δίπλα στους συνανθρώπους και στο επιβαρυμένο Εθνικό Σύστημα Υγείας, με όποιο μέσο μπορούσε να διαθέσει. Προσφέροντας κορυφαίες και καινοτόμες υπηρεσίες πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας φροντίδας υγείας, υλοποίησε μία σειρά από ενέργειες και δράσεις που είχαν σκοπό να συνδράμουν στο δύσκολο έργο της πολιτείας και των συνανθρώπων μας. Παραμένοντας πιστός στη διαρκή δέσμευσή του να βρίσκεται «πάντα ένα βήμα μπροστά», ο Όμιλος Ιατρικού Αθηνών ήταν ο πρώτος, στον κλάδο των ιδιωτικών παρόχων υγείας, που στήριξε ενεργά το Εθνικό Σύστημα Υγείας, από το πρώτο κιόλας κύμα της πανδημίας· πρωτοπόρησε και παραχώρησε δωρεάν, στο Υπουργείο Υγείας, μία λειτουργούσα και πλήρως εξοπλισμένη και επανδρωμένη κλινική του, το Ιατρικό Περιστερίου, για τη νοσηλεία non Covid-19 περιστατικών. Η κλινική προσφέρθηκε σε πλήρη λειτουργία, στελέχωση και ετοιμότητα, με το ύψος της προσφοράς, να κοστολογείται στα 3 εκατομμύρια ευρώ και να αποτελεί κοινωνική προσφορά του Ομίλου. Τα αντανακλαστικά του Ομίλου λειτούργησαν τάχιστα και στο δεύτερο κύμα της πανδημίας. Αυτή τη φορά, λόγω της αυξημένης κρισιμότητας της κατάστασης στη Βόρεια Ελλάδα, έθεσε άμεσα στη διάθεση του Υπουργείου Υγείας μία πτέρυγα δυναμικότητας 50 νοσηλευτικών κλινών και 10 κλινών Μονάδας Εντατικής Θεραπείας του Ιατρικού Διαβαλκανικού Θεσσαλονίκης, προς χρήση από το Εθνικό Σύστημα Υγείας για non Covid-19 περιστατικά. Επιπλέον, προχώρησε και στην επικουρική κάλυψη των εφημεριών του ΕΣΥ για non Covid-19 περιστατικά, ενώ δημιούργησε και απέστειλε μία Διεπιστημονική Ομάδα εξειδικευμένων ιατρών, η οποία τέθηκε στη διάθεση

1821

2021

Παραμένει πρωτοπόρος στις προκλήσεις της εποχής, αφουγκράζεται τις ανάγκες της πολιτείας και των συνανθρώπων

του Υπουργείου Υγείας, προκειμένου να καλυφθούν ανάγκες των Νοσοκομείων του ΕΣΥ στη Βόρεια Ελλάδα. Σε αμφότερες περιπτώσεις διάθεσης κλινών για τη νοσηλεία των ασθενών, η κλινική Περιστερίου και το Ιατρικό Διαβαλκανικό Θεσσαλονίκης διέθεσαν τις υπερσύγχρονες υποδομές τους, το έμπειρο νοσηλευτικό προσωπικό τους και τους κορυφαίους ιατρούς τους. Παράλληλα, καθώς η πίεση του συστήματος υγείας στην Αττική συνεχίζεται, εξαιτίας της πανδημίας, ο Όμιλος Ιατρικού Αθηνών, πάντοτε αρωγός στα καλέσματα της κοινωνίας και της πολιτείας, αποφάσισε την παραχώρηση της κλινικής του Ιατρικού Περιστερίου στη διάθεση του ΕΣΥ, για τη νοσηλεία Covid-19 περιστατικών, με το σύνολο του ιατροτεχνολογικού εξοπλισμού και του προσωπικού της. Η συνολική προσφορά του Ομίλου Ιατρικού Αθηνών σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη ανέρχεται στις 200 κλίνες και συγκεκριμένα: 60 κλίνες Covid, 115 κλίνες Non-Covid, 25 κλίνες ΜΕΘ (20 Non-Covid 5, Covid). Ο Όμιλος δεν στέκεται μόνο στην αντιμετώπιση των ασθενειών, δίδει την ίδια βαρύτητα και στην πρόληψη. Πόσο μάλλον στις συνθήκες που βιώνουμε παγκοσμίως λόγω της πανδημίας, με την πρόληψη να αποτελεί την πιο ουσιαστική ασπίδα απέναντι στη νόσο. Έχοντας ως προτεραιότητα τον περιορισμό του ιού της νόσου Covid-19 στη χώρα μας αλλά και την περαιτέρω ασφάλεια των μετακινήσεων, συνέπραξε δύο στρατηγικές συνεργασίες –με την Fraport Greece και την Aegean Airlines– παρέχοντας τη δυνατότητα στους ταξιδιώτες να προγραμματίσουν τεστ διαγνωστικού ελέγχου, είτε στους ειδικά διαμορφωμένους χώρους που δημιούργησαν στον Διεθνή Αερολιμένα Αθηνών «Ελευθέριος Βενιζέλος» και στο Αεροδρόμιο Θεσσαλονίκης «Μακεδονία», είτε σε ένα από τα νοσοκομεία του δικτύου, σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη.

Αναμφίβολα, η χρονιά που πέρασε ήταν δύσκολη για όλους, με άμεσο αντίκτυπο στην υγεία, στην οικονομία και σε ολόκληρη την κοινωνία. Ενίοτε οι δυσκολίες κάνουν έκαστο πιο δυνατό, το στοίχημα είναι εν μέσω των δυσκολιών να μην σταματήσει η προσπάθεια για το καλύτερο, η εξέλιξη. Ο Όμιλος Ιατρικού Αθηνών δεν αποποιήθηκε του καθήκοντός του να συνεχίσει να εξελίσσεται. Εν μέσω πανδημίας συνέχισε να αξιοποιεί επιτεύγματα της ιατρικής, να επενδύει στη γνώση, στην επιστήμη και στην τεχνολογία, προσφέροντας στους ασθενείς του αναβαθμισμένες υπηρεσίες υγείας, με κύρια χαρακτηριστικά την εξατομίκευση, την άνεση, την ταχύτητα και την αμεσότητα. Μέσα από στρατηγικές συνέργειες με κορυφαίες εταιρείες στους κλάδους τους, όπως τη Vodafone για το πρόγραμμα της τηλεϊατρικής σε περισσότερες από 100 απομακρυσμένες περιοχές της χώρας, ευρισκόμενοι δίπλα στους ανθρώπους που «φυλάνε Θερμοπύλες», την General Electric και τη δημιουργία του μοναδικού στην Ελλάδα, πιστοποιημένου Ρομποτικού Υβριδικού Χειρουργείου, καθιστώντας το Ιατρικό Κέντρο Αθηνών σημείο αναφοράς για πολύπλοκες αορτικές και άλλες χειρουργικές παθήσεις, σε πανευρωπαϊκό επίπεδο, τη Fujifilm με το πρώτο σύστημα Τεχνητής Νοημοσύνης Cad Eye καθώς κ.ά. Κατάφερε να σταθεί «βράχος» σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης και να συνδράμει στο έργο της πολιτείας, και εγγυάται ότι και την επόμενη ημέρα της πανδημίας θα βρίσκεται «πάντα ένα βήμα μπροστά», ως καταλύτης των εξελίξεων στον χώρο της υγείας. Το «αύριο» συνίσταται από «έξυπνες» τεχνολογίες και ενισχυμένες διαγνωστικές και επεμβατικές ικανότητες, στην ανάπτυξη νέων μεθόδων θεραπείας και βελτίωση των υφιστάμενων, στην πρόληψη και ίαση της ασθένειας πριν ακόμη εξελιχθεί. Στόχος του Ομίλου, να ανεβάσει την Ελλάδα στο υψηλότερο σκαλοπάτι του Ευρωπαϊκού Υγειονομικού Πολιτισμού, υπηρετώντας τον άνθρωπο.

237

1821

2021

Η ΣΥΜΒΟΛΉ ΤΩΝ ΔΥΤΙΚΟΜΑΚΕΔΌΝΩΝ

ΣΤΟΝ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΤΙΚΌ ΑΓΏΝΑ

Η Γιώργος Κασαπίδης Περιφερειάρχης Δυτικής Μακεδονίας

Πουταχίδου Όλγα Αντιπεριφερειάρχης Παιδείας και Πολιτισμού Περιφέρειας Δυτικής Μακεδονίας

238

μεγάλη Ελληνική Επανάσταση του 1821, μετά από πολυετή αγώνα και θυσίες, οδήγησε στην απελευθέρωση και στην ίδρυση του πρώτου ανεξάρτητου κράτους στη Βαλκανική. Ο ρόλος των Μακεδόνων και δη των Δυτικομακεδόνων υπήρξε καθοριστικός στην εθνεγερσία του ’21. Τους δύο πρώτους αιώνες της Τουρκοκρατίας, παρατηρείται μια οικονομική και πνευματική ακμή της Δυτικής Μακεδονίας. Έμποροι από την Κοζάνη, τη Σιάτιστα, την Καστοριά, τα Σέρβια, τη Σαμαρίνα, την Εράτυρα, το Βογατσικό, τη Βλάστη, την Κλεισούρα, το Νυμφαίο και άλλα δυτικομακεδονικά κέντρα δραστηριοποιούνταν στις παραδουνάβιες ηγεμονίες, την Κωνσταντινούπολη και τη Ρωσία, καθιστώντας ειδικά την πόλη της Κοζάνης «πνευματική κολυμβήθρα του Βορρά». Πολλοί ήταν οι Δυτικομακεδόνες που μυήθηκαν στα επαναστατικά σχέδια του Ρήγα Φεραίου. Ο Κοζανίτης ιατροφιλόσοφος Γεώργιος Σακελλάριος, ο λόγιος Κ. Δούκας από τη Σιάτιστα, οι αδερφοί Εμμανουήλ και ο Γ. Θεοχάρης από την Καστοριά αλλά και ο Κοζανίτης Ν. Τακιατζής δέχθηκαν με ενθουσιασμό το ελευθέριο σάλπισμα και ενίσχυσαν οικονομικά το έργο του Ρήγα, συμβάλλοντας στην οργάνωση επαναστατικού κινήματος. Απόδημοι Δυτικομακεδόνες μυήθηκαν επίσης στη Φιλική Εταιρεία, μεταξύ αυτών ο Ι. Φαρμάκης από τη Βλάστη υπήρξε στα 12 κορυφαία μέλη της εταιρείας. Ο Κοζανίτης Γ. Λασσάνης, ο συντοπίτης του Ν. Κασομούλης και ο ιερέας Χ. Μεγδάνης, o Μ. Δραγούμης από το Βογατσικό, ο μητροπολίτης Κοζάνης Βενιαμίν καθώς και οι μητροπολίτες Γρεβενών και Σιατίστης εργάστηκαν με πάθος. Οι Δυτικομακεδόνες υποδέχθηκαν με θέρμη το μεγάλο μυστικό της Επανάστασης και συνέβαλαν τα μέγιστα για την οργάνωσή της. Όταν ξέσπασε η επανάσταση, οι Δυτικομακεδόνες αγωνιστές ήταν στην πρώτη γραμμή, o Αλέξανδρος Υψηλάντης με μία ομάδα πατριωτών, εκ των οποίων και οι Γεώργιος Λασσάνης και Ιωάννης Φαρμάκης, ύψωσαν από το Ιάσιο το λάβαρο της Επανάστασης. Η συμβολή των προγόνων μας στην Επανάσταση του ’21 υπήρξε μεγάλη και πολύπλευρη. Αν αναλογιστούμε ότι οι ιστορικές πηγές είναι φτωχές για την Επανάσταση του 1821 στη Μακεδονία, αντιλαμβανόμαστε ότι η συνεισφορά τους υπήρξε εξαιρετικά σημαντική στη λευτεριά του έθνους. Για τους Μακεδόνες, ο αγώνας δεν σταμάτησε το 1821, καθώς αγωνίστηκαν για έναν σχεδόν αιώνα για την ελευθερία.

Η Ελληνική Επανάσταση του 1821 έχει έναν βαθύ και διαχρονικό συμβολισμό για τους απανταχού Έλληνες και Ελληνίδες. Αποτελεί παρακαταθήκη αθάνατων ελληνικών αξιών για όλες τις γενεές. Είναι συνώνυμη των ιδανικών της ελευθερίας και της δικαιοσύνης, της αγάπης για την πατρίδα, του αγώνα για την επιβίωση του έθνους. Είναι αυτά τα ιδανικά που συνοδεύουν κι εμψυχώνουν τους Έλληνες στις δύσκολες στιγμές, στις μεγάλες αποφάσεις, είναι αυτά που τους ενώνουν, που τους κάνουν Ήρωες. Έχουμε χρέος όλοι οι Έλληνες, ενωμένοι και με ομοψυχία, να δικαιώσουμε τις θυσίες των προγόνων μας. Ας εμπνευστούμε από το μεγαλειώδες παράδειγμά τους και ας υπερασπιστούμε αυτή την ιστορική κληρονομιά με τις υπέρτατες ελληνικές αξίες.

1821

2021

Η ΚΟΡΥΦΑΊΑ ΣΤΙΓΜΉ ΤΗΣ ΝΕΌΤΕΡΗΣ ΙΣΤΟΡΊΑΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΎ ΈΘΝΟΥΣ

ΜΆΣ ΔΥΝΑΜΏΝΕΙ, ΜΑΣ ΕΜΠΝΈΕΙ ΚΑΙ ΜΑΣ ΟΔΗΓΕΊ

συμπλήρωση 200 ετών από την Επανάσταση του 1821 αποτελεί αφορμή όχι μόνο αναστοχασμού, αλλά και ανάδειξης ιστορικών γεγονότων και ηρωϊκών πράξεων που εκτυλίχθηκαν σε όλες τις περιοχές όπου ο Ελληνισμός ήταν διψασμένος για Ελευθερία. Αποτελεί –και πρέπει να αποτελεί– ευκαιρία για μια ουσιαστική αναδρομή. Παραμένει η κορυφαία στιγμή της νεότερης ιστορίας του ελληνικού έθνους, μας δυναμώνει, μας εμπνέει και μας οδηγεί. Φέτος, η πανδημία δεν μας επιτρέπει να τιμήσουμε έτσι όπως της αρμόζει την εθνική μας επέτειο. Παρ’ όλα αυτά, γιορτάζουμε και τιμούμε την ιστορία μας και τα διδάγματά της. Τιμούμε τον ηρωισμό των αγωνιστών και τη θυσία τους, αλλά και τις αξίες και τα ιδανικά τους. Νιώθουμε περήφανοι για όσα κληρονομήσαμε, αναγνωρίζοντας ότι ενωμένες οι δυνάμεις ενός λαού μπορούν να επιτύχουν τους στόχους τους. Μόνον έτσι θα φανούμε αντάξιοι και θα δικαιώσουμε τη θυσία των ηρώων μας. Ο Δήμος Κατερίνης, η Πιερία, η Μακεδονία γενικότερα, διαδραμάτισαν σημαίνοντα ρόλο στην Επανάσταση, προσφέροντας στην υπηρεσία της πατρίδας ήρωες, καθώς και διατηρώντας μέσα από τους αγώνες τους άσβεστη τη σπίθα της πολυπόθητης Ελευθερίας, που ήρθε για την περιοχή μας 91 χρόνια αργότερα. Η ιστορία υπήρξε «φειδωλή» έναντι του Γεωργάκη Ολύμπιου και της οικογένειας των Λαζαίων της Μηλιάς Πιερίας, με 200 θύματα στον αγώνα της απελευθέρωσης. Φειδωλή υπήρξε η ιστορία και έναντι της Μάχης της Μηλιάς στις 2 Απριλίου 1822, η οποία «πνίγηκε» στο αίμα. Η πρωτοβουλία σας για την έκδοση «1821-2021: Ελλήνων Ιερά» μπορεί να αποτελέσει ευκαιρία ανάδειξης και αποκατάστασης όλων εκείνων των άγνωστων στο ευρύ κοινό ηρώων της πατρίδας μας. Έχει σημασία να αναδειχθεί το πάνδημο της επιθυμίας των Ελλήνων για Ελευθερία, διότι τούτο αποτέλεσε την πεμπτουσία του επιτυχούς εν τέλει εγχειρήματος που ξεκίνησαν οι Φιλικοί.

Κώστας Κουκοδήμος Δήμαρχος Κατερίνης

Ο Δήμος Κατερίνης, συμβάλλοντας στην ανάδειξη ιστορικών γεγονότων της περιοχής μας, με ομόφωνη απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου καθιέρωσε τη 2α Απριλίου ως ημέρα τοπικής αργίας ιστορικού χαρακτήρα, στην Κοινότητα Μηλιάς, και θα συνεχίσει να επικροτεί και να στηρίζει προσπάθειες, όπως στην προκειμένη περίπτωση η έκδοσή σας, «1821-2021: Ελλήνων Ιερά».

239

1821

2021

Ο ΔΉΜΟΣ ΘΈΡΜΗΣ ΤΙΜΆ ΤΗΝ ΕΠΈΤΕΙΟ ΤΩΝ 200 ΧΡΌΝΩΝ ΑΠΌ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΉ ΕΠΑΝΆΣΤΑΣΗ ΜΕ ΕΠΊΚΕΝΤΡΟ ΤΑ ΒΑΣΙΛΙΚΆ

Μ Θεόδωρος Παπαδόπουλος Δήμαρχος Θέρμης

ε δεκάδες εκδηλώσεις και δράσεις, οι οποίες ξεκινούν τον Ιούνιο και ολοκληρώνονται τον Οκτώβριο, τιμά ο Δήμος Θέρμης την επέτειο των διακοσίων χρόνων από την Ελληνική Επανάσταση. Τις εκδηλώσεις επιμελήθηκε η ειδική Οργανωτική Επιτροπή την οποία συγκρότησε η διοίκηση του δήμου ειδικά γι’ αυτόν τον σκοπό. Όπως εξηγεί ο δήμαρχος Θέρμης Θεόδωρος Παπαδόπουλος, «επίκεντρο των εορτασμών είναι η περιοχή των Βασιλικών, η οποία πρωταγωνίστησε στον απελευθερωτικό αγώνα, με κορυφαίο γεγονός τη Μάχη και το Ολοκαύτωμα των Βασιλικών και τη θυσία των παλικαριών του καπετάν Χάψα, τον Ιούνιο του 1821». Σύμφωνα με τον κ. Παπαδόπουλο, ο Δήμος Θέρμης προετοιμάζεται εδώ και μήνες γι’ αυτή την επέτειο. «Καταλήξαμε σε μία πρόταση την οποία υποβάλαμε προς χρηματοδότηση στο Υπουργείο Εσωτερικών, προκειμένου να ενταχθεί στο πρόγραμμα “Αντώνης Τρίτσης”». Η πρόταση έχει ως στόχους: 1. Να αναδείξει το μέγεθος του ιστορικού γεγονότος της μάχης των Βασιλικών στο ευρύ κοινό. 2. Να τιμήσει τα Βασιλικά ως πρωταγωνιστή του αγώνα κατά των Τούρκων το 1821. 3. Να συμβάλει, μέσα από μία σειρά δράσεων, ώστε να μάθουν οι νέοι την ιστορία του τόπου τους, προκειμένου να γίνουν αντάξιοι συνεχιστές της πολιτιστικής κληρονομιάς τους. Ειδικότερα, η πρόταση την οποία υπέβαλε ο Δήμος Θέρμης στο πρόγραμμα «Αντώνης Τρίτσης» περιλαμβάνει μεταξύ άλλων την ανάπλαση και διαμόρφωση της κεντρικής πλατείας των Βασιλικών, την εγκατάσταση μνημείου, στη μνήμη των αγωνιστών της περιοχής το 1821, την εγκατάσταση μόνιμου πληροφοριακού περιπτέρου (Infokiosk), το οποίο θα λειτουργήσει ως μόνιμη έκθεση ανοικτή προς το κοινό και θα προβάλει ψηφιακά όλα τα ιστορικά γεγονότα σχετικά με τη μάχη των Βασιλικών και τη συμβολή της στην Επανάσταση του 1821, την αποτύπωση των ιστορικών γεγονότων σε έντυπη και ηλεκτρονική μορφή, υπό τη μορφή εκπαιδευτικής πλατφόρμας κ.ά.

ΟΙ ΕΚΔΗΛΏΣΕΙΣ Τις ημέρες αυτές η Οργανωτική Επιτροπή ολοκληρώνει τον σχεδιασμό της για τις εκδηλώσεις που θα γίνουν στο πλαίσιο της επετείου. Μεταξύ άλλων περιλαμβάνονται: Εναρκτήρια εκδήλωση με δοξολογία, έπαρση σημαίας και κατάθεση στεφάνων στο μνημείο της μάχης, στην κεντρική πλατεία των Βασιλικών. Η εκδήλωση θα γίνει την Κυριακή 13 Ιουνίου, πλησίον της επετείου της Μάχης των Βασιλικών στις 10 Ιουνίου 1821. Την ίδια μέρα θα γίνει Πορεία Μνήμης στη διαδρομή των μαχητών από την πλατεία των Βασιλικών μέχρι το πεδίο της μάχης. Μουσικοχορευτική εκδήλωση του δικτύου χωριών, τα οποία συμμετείχαν στον αγώνα κατά των Τούρκων. Θεατρική παράσταση της Θεατρικής Ομάδας Βασιλικών με δραματοποιημένη παρουσίαση περιστατικών της μάχης, βασισμένη σε αφηγήσεις και μνήμες. Ημερίδα ιστορικού περιεχομένου με θέμα τη μάχη των Βασιλικών. Εκδήλωση οικονομικού περιεχομένου με θέμα «Από την επανάσταση στην ανάπτυξη». Προβολή δύο ντοκιμαντέρ, του ΚΔΑΠ ΜΕΑ και του Συμβουλίου Νεολαίας του Δήμου Θέρμης καθώς και άλλου οπτικοακουστικού υλικού με θέμα τη μάχη και το ολοκαύτωμα των Βασιλικών. Έκθεση ζωγραφικής μαθητών των νηπιαγωγείων με κεντρικό θεματικό πεδίο τη μάχη των Βασιλικών και τον αγώνα για την ελευθερία. Για παιδαγωγικούς λόγους η δράση αυτή δεν θα έχει διαγωνιστικό χαρακτήρα. Όλα τα έργα θα εκτεθούν και θα είναι προσβάσιμα στους επισκέπτες σε εκθεσιακό χώρο στα Βασιλικά, ενώ θα αναρτηθούν και στην ιστοσελίδα που θα δημιουργηθεί για τη μάχη και το ολοκαύτωμα των Βασιλικών. Τρεις διαγωνισμοί δημιουργικής γραφής, ένας για κάθε εκπαιδευτική βαθμίδα (Δημοτικό, Γυμνάσιο και Λύκειο). Σκοπός είναι να εξοικειωθούν οι μαθητές με την επιστημονική και ιστορική έρευνα, να γίνουν οι ίδιοι/ίδιες ερευνητές/τριες του παρελθόντος μέσα από την αναδίφηση και μελέτη ιστορικών πηγών και να γνωρίσουν σε βάθος αυτό το σημαντικό γεγονός για την περιοχή αλλά και για την Επανάσταση του 1821.

240

1821

2021

Η ΑΥΤΟΔΙΟΊΚΗΣΗ ΣΤΑ ΧΝΆΡΙΑ

ΤΗΣ ΝΈΑΣ ΜΕΓΆΛΗΣ ΙΔΈΑΣ Από τον Ιγνάτιο Καϊτεζίδη

Δήμαρχος Πυλαίας – Χορτιάτη Πρόεδρος ΠΕΔ Κεντρικής Μακεδονίας

έσα στο πολύχρωμο μωσαϊκό των μικρών και των μεγάλων στιγμών της Ιστορίας, αν υπάρχει ένα γεγονός που σηματοδοτεί, καθορίζει και ορίζει με τον πλέον σαφή, πιστό και απόλυτο τρόπο την ταυτότητα της Νεότερης Ελλάδας, δεν είναι άλλο από την Επανάσταση του 1821. Για ολόκληρο τον Ελληνισμό μέσα στο πλήθος των επικών στιγμών της ιστορίας του, αποτελεί αναμφίβολα το σπουδαιότερο γεγονός, το κορυφαίο ορόσημο, που ενσαρκώνει όλο το μεγαλείο, όλα τα ιδανικά, τις αξίες και τα χαρίσματα, αλλά και τα ελαττώματα της φυλής μας, του έθνους μας. Η Επανάσταση του 1821 είναι η ταυτότητά μας, η μοίρα μας! Είναι ο χάρτης της ενότητας και του μεγαλείου μας, αλλά ταυτόχρονα ο λαβύρινθος της διχόνοιας και ενίοτε της ματαιοδοξίας μας. Εκεί συμπυκνώνεται το τεράστιο ψυχικό απόθεμα στο πνευματικό DNA του λαού μας, οι πανάρχαιες αρετές, αλλά και οι αδυναμίες της φυλής μας. Ενός λαού που με το σύνθημα «Ελευθερία ή Θάνατος» αγωνίστηκε με πείσμα και πάθος σε στεριά και θάλασσα απέναντι στην Οθωμανική Αυτοκρατορία και πέτυχε το ακατόρθωτο. Του ίδιου λαού που διχάστηκε ταυτόχρονα από τον σπόρο της διχόνοιας, των ξένων επιρροών, των εγωισμών και των μικροσυμφερόντων, εξαιτίας των οποίων κινδύνεψε να χάσει όσα με πολλές θυσίες και αιματηρούς αγώνες κατάφερε. Ενός αδάμαστου λαού που με την ηρωική Επανάστασή του προκάλεσε τη συγκρότηση ενός κατ’ εξοχήν νεωτερικού θεσμού, του έθνους-κράτους, που έγινε έμπνευση για άλλους λαούς, που άλλαξε την Ιστορία του κόσμου. Ενός ιδιόρρυθμου, προικισμένου εντέλει λαού που, όπως είπε ο μεγάλος μας Νίκος Καζαντζάκης, είναι «ικανός για το καλύτερο, όταν τα πράγματα έχουν φτάσει στο χειρότερο». Το 2021 είναι για όλους μας μια χρονιά συμβολική αλλά ταυτόχρονα και ουσιαστική, γιατί η πατρίδα μας συναντά την επόμενη μέρα της, 200 χρόνια μετά την Ελληνική Επανάσταση. Είναι μια ευκαιρία, πέραν του εορτασμού και του αναστοχασμού, να προβληματιστούμε και να συζητήσουμε για την πορεία του ελληνισμού τα επόμενα 200 χρόνια. Έχει έρθει η ώρα να θέσουμε έναν κοινό στόχο, να εμπνευστούμε από το όραμα ενός μεγάλου σχεδίου, μιας νέας Μεγάλης Ιδέας για την προβολή και την προώθηση της δυναμικής παρουσίας της Ελλάδας στον σύγχρονο κόσμο. Μια διαδικασία στην οποία όλοι έχουμε ευθύνη να διαδραματίσουμε ενεργό ρόλο, με πλήρη συνείδηση, ενότητα και αγαστή συνεργασία. Με την τοπική αυτοδιοίκηση πρωταγωνίστρια, ως ένας σημαντικός πυλώνας κοινωνικής συνοχής και το πιο άμεσο καταφύγιο του πολίτη. Το παράθυρο για το μέλλον είναι μπροστά μας ανοικτό. Η Ελλάδα διαθέτει τους ανθρώπους και τα εφόδια, έχει την προοπτική για να κάνει το μεγάλο άλμα και να αντιμετωπίσει τις ευκαιρίες και τις προκλήσεις του μέλλοντος! Για να γράψουμε ιστορία και τα επόμενα 200 χρόνια!

241

1821

2021

ΔΗΜΟΣ ΚΑΛΑΜΑΡΙΑΣ

ΜΕ ΥΠΕΡΗΦΆΝΕΙΑ ΣΥΜΜΕΤΈΧΕΙ ΣΤΟΥΣ ΕΠΊΣΗΜΟΥΣ ΕΟΡΤΑΣΜΟΎΣ ΓΙΑ ΤΑ 200 ΧΡΌΝΙΑ ΑΠΌ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΉ ΕΠΑΝΆΣΤΑΣΗ ΜΕ ΈΝΑ ΜΝΗΜΕΙΏΔΕΣ ΈΡΓΟ

Δήμος Καλαμαριάς δεν θα μπορούσε να απουσιάσει από τα δρώμενα, στα πλαίσια του εορτασμού για τη συμπλήρωση των 200 ετών από τη μεγάλη Εθνεγερσία. Από την αρχή έως το τέλος του 2021 έχει οργανώσει μια σειρά εκδηλώσεων.

Το «Hellenic Mosaic» αποτελεί καινοτόμο πρόταση δημιουργίας ενός εθνικού ψηφιακού αποθετηρίου και φωτοθήκης, με τη συμμετοχή των απανταχού Ελλήνων εντός και εκτός Ελλάδας! Η πρόταση κατατέθηκε για τον Δήμο Καλαμαριάς με την έμπνευση και τον σχεδιασμό του Μουσείου Φωτογραφίας «Χρήστος Καλεμκερής» του Δήμου Καλαμαριάς, έλαβε άριστες κριτικές από την Επιτροπή «Ελλάδα 2021» και αναμένεται η οριστική έγκριση χρηματοδότησής του, μέσω του προγράμματος «Αντώνης Τρίτσης», με τίτλο «Ελλάδα 1821 – Ελλάδα 2021». Ένα διαδραστικό έργο που ξεκινάει από την Καλαμαριά των «χαμένων πατρίδων» και της προσφυγιάς, διάρκειας 18 μηνών, και ολοκληρώνεται με εντυπωσιακές συναυλίες και προβολές κτιρίων. Χρησιμοποιώντας ένα ακόμη δυνατό χαρτί που διαθέτει, το Ανοιχτό Πανεπιστήμιο, καθιέρωσε για όλο το 2021 διαλέξεις από πανεπιστημιακούς, ιστορικούς και στρατιωτικούς. Οι παρουσιάσεις αφορούν τόσο στην παιδεία κατά το έτος 1821, όσο και τη στρατιωτική και πολιτική δραστηριότητα εκείνης της περιόδου. Ταυτόχρονα δραστηριοποιήθηκε όλο το πολιτιστικό κομμάτι του Δήμου Καλαμαριάς. Εβδομήντα τρεις φιλαρμονικές ορχήστρες από Ελλάδα και Κύπρο έδωσαν δυναμικό παρόν στον εορτασμό των 200 χρόνων ανεξαρτησίας της πατρίδας μας, συμπράττοντας διαδικτυακά στην εκτέλεση του εμβατηρίου «25η Μαρτίου». Επιπλέον, το Εργαστήρι Θεατρικής Δημιουργίας και Χορού παρουσιάζει, μεταξύ άλλων, ένα αφιέρωμα σε τρεις ήρωες του 1821 –Αθανάσιο Διάκο, Ανδρέα Μιαούλη και Κωνσταντίνο Κανάρη–, αλλά και σε τρεις μεγάλους ποιητές που αναφέρθηκαν σε αυτούς – Κώστα Καρυωτάκη, Γεώργιο Στρατήγη και Αριστοτέλη Βαλαωρίτη. Δράση έχουν αναλάβει και οι βιβλιοθήκες, που πέρα από τη φιλαναγνωσία και τις κατασκευές καλούν τους πολίτες να φωτογραφηθούν σε οδούς που σχετίζονται με την επανάσταση και να βρουν πληροφορίες γι’ αυτές. Μέσα από τη μουσική, το θέατρο, την ποίηση, τη ζωγραφική, την αφήγηση και σπάνια αρχεία, ο Δήμος Καλαμαριάς αναδεικνύει στιγμές της αναγέννησης του ελληνικού έθνους.

Ιωάννης Δαρδαμανέλης Δήμαρχος Καλαμαριάς

242

Τιμούμε τους προγόνους μας, τους ήρωες του 1821, αυτούς που θυσιάζοντας τη ζωή τους τόσο απλόχερα μας χάρισαν την ελευθερία. Η τιμή όμως ενσωματώνει και τη βαθιά ευθύνη που έχουμε, ώστε να φανούμε αντάξιοι αυτής της θυσίας. Να εργαστούμε σκληρά, με αγάπη για την πατρίδα μας, αφήνοντας πίσω το «εγώ» και ισχυροποιώντας το «εμείς». Μόνο έτσι θα γνωρίσουμε την πρόοδο και την ευημερία.

1821

2021

Ο ΔΉΜΟΣ ΑΜΠΕΛΟΚΉΠΩΝ-ΜΕΝΕΜΈΝΗΣ ΤΙΜΆ ΈΜΠΡΑΚΤΑ ΤΟΥΣ ΜΑΚΕΔΌΝΕΣ ΑΓΩΝΙΣΤΈΣ ΤΟΥ 1821

Δήμος Αμπελοκήπων-Μενεμένης, πιστός στην Ιστορία, στον Πολιτισμό και στις Παραδόσεις του Τόπου μας, τιμά την Εθνεγερσία και ήδη πραγματοποίησε σειρά επετειακών και πολιτιστικών εκδηλώσεων, με σκοπό την ανάδειξη του 1821 ως φωτεινής σελίδας της νεότερης Ιστορίας μας.

Με τη συμπλήρωση 200 ετών από την Επανάσταση του 1821, από τα χείλη μας ας ακουστεί το τραγούδι του Γένους μας, ο Ύμνος εις την Ελευθερίαν του Διονυσίου Σολωμού. «Απ’ τα κόκαλα βγαλμένη των Ελλήνων τα ιερά και σαν πρώτα ανδρειωμένη χαίρε, ω χαίρε Λευτεριά!» Ο νους μας είναι εκεί. Στο 1821! Στην Επανάσταση του Γένους των Ελλήνων. Σ’ αυτούς που με τους αγώνες και το αίμα τους μας χάρισαν τη Λευτεριά. Δεν λησμονούμε τον παιάνα του Απελευθερωτικού Αγώνα, τον Ύμνο εις την Ελευθερίαν, του Διονυσίου Σολωμού, τον οποίο παρουσιάσαμε ανήμερα της 25ης Μαρτίου 2021 σε μια θεατρική-μουσικοαφηγηματική παράσταση με τη συμμετοχή 20 περίπου καλλιτεχνών. Ένα στεφάνι, όμως, αφήνουμε και στην προτομή του αρχιστράτηγου της Επανάστασης στη Μακεδονία, Εμμανουήλ Παππά, στην πλατεία που βρίσκεται στη συμβολή των οδών Ελευθερίας και 28ης Οκτωβρίου στους Αμπελοκήπους, την οποία και μετονομάσαμε προς τιμήν του σε πλατεία «Εμμανουήλ Παππά». Δεν λησμονούμε, επίσης, τους Μακεδόνες «αρχαγγέλους» της Επανάστασης του 1821. Τον Καρατάσιο, τον Ζαφειράκη Λογοθέτη, τον Χάψα, τον Διαμαντή Νικολάου, τον Ζιάκα, τον Τόλιο Λάζο, την Αραπίτσα, το Ολοκαύτωμα της Κασσάνδρας. Αυτούς τους ήρωες, μάρτυρες, αγωνιστές τιμάμε, όπως όλους τους Συνέλληνες, επώνυμους κι ανώνυμους, οι οποίοι θυσιάστηκαν. Κι αν θέλουμε αληθινά να τους τιμάμε, τότε ας ενστερνιστούμε, ας πιστεύουμε κι ας κάνουμε πράξη τις αρχές και τις αξίες για τις οποίες θυσιάστηκαν. Ας γίνει αντιληπτό από όλους πόσο μεγάλη, ισότιμη, ισόκυρη και εξίσου ένδοξη, ηρωική και θυσιαστική υπήρξε η προσφορά των Ελλήνων Μακεδόνων Αγωνιστών στην υπόθεση της παλιγγενεσίας, όπως και των άλλων Συνελλήνων. Αλλά ταυτόχρονα και πόσο ιστορικά «αδικημένη».

Τη μεγάλη ανδρεία των Μακεδόνων την ύμνησε, την προανήγγειλε, την τραγούδησε ο Ρήγας Φεραίος ή Βελεστινλής και την απέδειξαν οι Μακεδόνες, λαός και οπλαρχηγοί. Τα έργα του Ρήγα τύπωσαν στη Βιέννη οι αδελφοί Μαρκίδες Πούλιου από τη Σιάτιστα. Μαζί του εκτελέστηκαν τα αδέλφια Ιωάννης και Παναγιώτης Εμμανουήλ από την Καστοριά και ο Θεοχάρης Τουρούντζιας από τη Σιάτιστα. Σιατιστιανοί ήταν ο Γεώργιος Παπαζώλης, οι Μανούσηδες, ο λόγιος Γεώργιος Ζαβίρας, οι διδάσκαλοι Δημήτρης Καρακάσης, Μιχαήλ Παπαγεωργίου, Μιχαήλ Δούκας και Δημήτριος Αργυριάδης, οι πρόκριτοι Γεώργιος Νιόπλιος και Νικόλαος Κασομούλης, που πρωτοστάτησαν στην κήρυξη της Επανάστασης στη Μακεδονία. Μακεδόνες ήταν, επίσης, οι Γεωργάκης Ολύμπιος, Ιωάννης Φαρμάκης και Χριστόφορος Περραιβός, εκπρόσωπος του Αλέξανδρου Υψηλάντη, αρχηγού της Φιλικής Εταιρείας και επίσης αρχηγού της Επανάστασης του Γένους. Μακεδόνες ήταν οι πρόκριτοι της Θεσσαλονίκης (κρεμάσθηκαν) Μαλάκης, Μπαλάνος, Σπανδωνής, Χρήστος Μενεξές, ο ιερέας του Αγίου Μηνά από τη Θεσσαλονίκη, ο Βασιλικός από τη Χαλκιδική, ο Τζαμτζάκος από τα Μαντεμοχώρια και ο ιερέας Ανανίας Μαρκόπουλος. Στο Καπάνι, ο αγριεμένος όχλος των Τούρκων λιντσάρισε τον επίσκοπο Κίτρους Μελέτιο. Ο μητροπολίτης Θεσσαλονίκης βρισκόταν στην Κωνσταντινούπολη και απαγχονίσθηκε μαζί με τον Πατριάρχη Γρηγόριο τον Ε′. Εξάλλου, ο δήμος μας, τιμώντας έμπρακτα τους Μακεδόνες Αγωνιστές του 1821, έχει προγραμματίσει ειδική εκδήλωση, βασισμένη στο έργο «Άγιοι και Όσιοι του 1821» του Γιώργη Έξαρχου, με τη συμμετοχή αναγνωρισμένων καλλιτεχνών σε μια θεατρική-μουσικοαφηγηματική παράσταση. Τέλος, προκηρύξαμε γραπτό Δημοτικό Μαθητικό Διαγωνισμό για τις τρεις τάξεις των Λυκείων του δήμου μας, με θέματα εργασίας ορμώμενα από την Εθνική Παλιγγενεσία και ξεχωριστά για κάθε τάξη. Οι τρεις καλύτερες εργασίες από κάθε τάξη θα βραβευτούν με σχετικό έπαινο αλλά και με το οικονομικό έπαθλο 1.000 ευρώ η πρώτη καλύτερη, 800 ευρώ η δεύτερη καλύτερη και 500 ευρώ η τρίτη καλύτερη. Ας είναι άσβεστη η Μνήμη των Ηρώων μας και ας αποτελούν φωτεινό παράδειγμα για τις παρούσες και τις μέλλουσες γενεές.

243

1821

2021

ΟΙ ΜΑΘΗΤΈΣ ΤΟΥ ΔΉΜΟΥ ΘΕΡΜΑΪΚΟΎ ΠΉΡΑΝ ΆΡΙΣΤΑ!

ι μαθητές του Δήμου Θερμαϊκού έδωσαν το στίγμα, με τις ζωγραφιές τους, με την ευκαιρία της επετείου των 200 χρόνων από την Ελληνική Επανάσταση του 1821, αφού το ΔΗ.Π.Π.Α.Κ.Υ.Θ., το ΝΠΔΔ του Δήμου Θερμαϊκού, σε συνεργασία με την Αντιδημαρχία Παιδείας, διοργάνωσε για τα παιδιά και τους εφήβους διαδικτυακή δράση ζωγραφικής. Το εικαστικό project « Ήρωες 21 σε Δράση» πραγματοποιήθηκε έως τον Μάρτιο του 2021 και την 25η Μαρτίου παρουσιάσθηκαν τα έργα των μαθητών, που κλήθηκαν να ζωγραφίσουν έναν ήρωα της Επανάστασης του 1821 ή έναν σύγχρονο ήρωα, στο πρόγραμμα « Ήρωες 21 σε Δράση». Το θέμα ήταν πως ο ήρωας θα πρέπει να βρίσκεται σε κίνηση, πράττοντας ενέργειες που θα βοηθήσουν την Επανάσταση του Έθνους. Οι ήρωες του 1821, εκτός από την παρουσία τους στις μάχες, έπρεπε να αποχωριστούν τις οικογένειές τους, τον τόπο τους, να προσευχηθούν, να διδάξουν και να ενθαρρύνουν τον λαό! Οι μαθητές απεικονίζουν με τη φαντασία τους τις μεγάλες εκείνες ώρες της Ελληνικής Επανάστασης! Οι μαθητές μπορούσαν επίσης να διαλέξουν τον δικό τους «ήρωα», ο οποίος με τις πράξεις του ανέδειξε το μεγαλείο της Ελλάδας, σε μια μεταγενέστερη εποχή από την επανάσταση του 1821: υπάρχουν Έλληνες, επώνυμοι ή και ανώνυμοι, οι οποίοι με τις πράξεις τους έχουν στηρίξει και αναδείξει την πατρίδα τους, είτε με τις χορηγίες τους είτε με τα επιτεύγματά τους, σε διάφορους τομείς, της επιστήμης, του πνεύματος, του αθλητισμού, της τέχνης, αλλά ακόμη και με την καλοσύνη τους και τη μεγαλοσύνη της ψυχής τους. Αυτόν τον συγκεκριμένο Έλληνα, που θαύμασαν και τους έκανε να αισθανθούν υπερήφανους, αυτόν τον Έλληνα μπορούσαν να τον αποτυπώσουν με τη ζωγραφική. Στόχος της εικαστικής έκφρασης « Ήρωες 21 σε Δράση» ήταν να δοθεί η ευκαιρία σε μαθητές και μαθήτριες να εκφράσουν δημιουργικά τι σημαίνει για αυτούς «πατρίδα», τι σημαίνει… Ελλάδα! Η δράση του Ήρωα πρέπει να είναι αδιαμφισβήτητη για τη συμβολή του στην ανάδειξη και προβολή της Ελλάδας. Οι μαθητές, με τα έργα που παρουσίασαν, πήραν ΑΡΙΣΤΑ και φυσικά ικανοποίησαν πλήρως, τόσο τον δήμαρχο Γιώργο Τσαμασλή, όσο και όλο το δημοτικό συμβούλιο Θερμαϊκού.

Γιώργος Τσαμασλής Δήμαρχος Θερμαϊκού

244

«O Δήμος Θερμαϊκού τιμά την Επέτειο της Ελληνικής Επανάστασης. Κανονικά, θα γιορτάζαμε με τη δέουσα μεγαλοπρέπεια την 25η Μαρτίου μαζί με την Επέτειο από τα 200 χρόνια της Εθνικής Παλιγγενεσίας. Δεδομένων, όμως, των αυστηρών περιορισμών, που επιβάλλει η πανδημία του κορωνοϊού, ο Δήμος Θερμαϊκού βρήκε τον δικό του ιδιαίτερο τρόπο να τιμήσει και να συμμετάσχει στους εορτασμούς για το επετειακό έτος 2021. Το ιερό σύμβολο του Έθνους, η Γαλανόλευκη, είναι χαραγμένη στην καρδιά μας και κυματίζει ψηλά στα μπαλκόνια μας, χαλυβδώνοντας το φρόνημά μας. Εορτασμός σημαίνει πράξεις ουσίας. Η πραγματική απόδοση τιμής είναι η διατήρηση της ιστορικής μας μνήμης».

1821

2021

ΔΉΜΟΣ ΛΑΓΚΑΔΆ

ΈΝΑΣ ΤΌΠΟΣ ΜΕ ΤΟΝ ΕΛΛΗΝΙΣΜΌ ΚΥΡΙΟΛΕΚΤΙΚΆ ΣΠΑΡΜΈΝΟ ΣΤΑ ΧΏΜΑΤΆ ΤΟΥ

ευρύτερη περιοχή του Λαγκαδά διαχρονικά υπήρξε ένας τόπος στον οποίο χτυπούσε δυνατά η καρδιά του Ελληνισμού. Η αρχαία Μυγδονία αποτελούσε σημαντικότατο κέντρο του μακεδονικού κράτους, πράγμα που μαρτυρούν αρχαιολογικά ευρήματα στον τόπο μας, τα οποία κοσμούν μουσεία της Ελλάδας και του εξωτερικού. Η βυζαντινή κληρονομιά του δήμου μας είναι επίσης αξιοζήλευτη, με αρκετά κάστρα και βυζαντινές εκκλησίες να κοσμούν πολλά σημεία της περιοχής μας.

Ιωάννης Ταχματζίδης Δήμαρχος Λαγκαδά

Ένας τόπος, λοιπόν, με τον Ελληνισμό κυριολεκτικά σπαρμένο στα χώματά του δεν θα μπορούσε να λείψει από τον Αγώνα της Λευτεριάς. Πριν από αυτόν όμως, κατά τους μελανούς αιώνες της τουρκοκρατίας, οι περήφανοι κάτοικοι του Λαγκαδά και της γύρω περιοχής διατήρησαν με αγώνες την εθνική και θρησκευτική τους συνείδηση. Μεγάλος αρωγός και στήριγμα αυτής της πάλης υπήρξε η Εκκλησία. Ανεκτίμητη ήταν η προσφορά της στη διατήρηση της ελληνικής γλώσσας, αφού η έλλειψη οργανωμένης παιδείας σε πολλές περιοχές του σκλαβωμένου Ελληνισμού αναπληρώθηκε από την ταπεινή φροντίδα των κληρικών στους νάρθηκες των ναών και στα μοναστήρια. Στην περιοχή μας διατηρήθηκε άσβεστη η φλόγα της εθνικής συνείδησης στο κρυφό σχολειό της Αγ. Παρασκευής, αλλά και σε άλλα «κάστρα της Λευτεριάς», όπως χαρακτηριστικά περιγράφει τα σχολεία της Εκκλησίας ο Μακρυγιάννης. Δεν ήταν, όμως, μόνο η Παιδεία. Κατά τα 500 χρόνια που η μακεδονική γη στέναζε υπό τον οθωμανικό ζυγό οι πρόγονοί μας την πότισαν με το αίμα τους για να παραμείνει ελληνική και ορθόδοξη. Οι δύο μεγάλες Αγίες μας, η Αγ. Κυράνα από την Όσσα και η Αγ. Ακυλίνα από το Ζαγκλιβέρι, με το μαρτύριό τους έδωσαν το παράδειγμα της θυσίας στους Ρωμιούς της επαρχίας Λαγκαδά. Όταν, λοιπόν, ξέσπασε ο Ξεσηκωμός του 1821 στη Μακεδονία, οι Λαγκαδιανοί δεν θα μπορούσαν να μη συμμετάσχουν. Η Επανάσταση στον τόπο μας ήταν σχεδόν καθολική. Όταν ο αρχιστράτηγος της Μακεδονίας, Εμμανουήλ Παππάς, βάδιζε το 1821 προς το Εγρί Μπουτζάκ (τη σημερινή Ν. Απολλωνία) και τη Ρεντίνα, όλα τα χωριά της περιοχής Λαγκαδά είχαν επαναστατήσει, όπως προκύπτει από επιστολή της 7ης Ιουλίου 1821 προς τον Μπαϊράμ πασά της Θεσσαλονίκης. Άλλα αυτοκρατορικά φιρμάνια αναφέρουν ιδιαίτερα εκτεταμένο ξεσηκωμό και σφοδρές συγκρούσεις «εντός του πέριξ του σαντζακίου Θεσσαλονίκης κειμένου χασίου Λαγκαδά». Η Επανάσταση στην επαρχία μας, ωστόσο, πνίγηκε στο αίμα, με πολλά χωριά να καταστρέφονται και τον πληθυσμό να σφαγιάζεται ή να πωλείται στα σκλαβοπάζαρα της Βεγγάζης. Ως εκ τούτου, οι παλιοί συνήθιζαν να αναφέρονται στα γεγονότα της Επανάστασης του 1821 με τον όρο «ο Χαλασμός». Οι αγριότητες των Οθωμανών, ωστόσο, δεν πτόησαν τους Λαγκαδιανούς. Η πάλη για τη Λευτεριά συνεχίστηκε καθ’ όλη τη διάρκεια του 19ου αιώνα και κορυφώθηκε κατά τον Μακεδονικό Αγώνα. Οι κάτοικοι όλων των χωριών του Λαγκαδά προσέφεραν στον Αγώνα με ένοπλα τμήματα, με τη «Φιλανθρωπική Οργάνωση “Αναγέννησις”», που κάλυπτε τη διακίνηση όπλων για τους Μακεδονομάχους, αλλά και με την προσωπική προσφορά των ντόπιων αγροτών, οι οποίοι μετέφεραν κρυφά τα εφόδια με τα κάρα τους. Η Λευτεριά ήρθε επιτέλους το 1912, για να τη διαδεχθεί η προσφυγιά το 1922. Οι Πόντιοι, οι Θρακιώτες και οι Μικρασιάτες πλούτισαν το πολιτισμικό μωσαϊκό του δήμου και σύσσωμος ο πληθυσμός έχτισε από την αρχή τη ζωή του. Ο Λαγκαδάς πρόκοψε, μεγάλωσε και καμαρώνει, παρ’ όλες τις δύσκολες συγκυρίες, τον εορτασμό των 200 ετών από την έναρξη της Επανάστασης. Η εορτή αυτή μάς θυμίζει πολλά και μας εμπνέει για το μέλλον. Όπως τόνισε ο δήμαρχός μας, Ιωάννης Ταχματζίδης: «Είναι ώρα να αναγεννηθούμε ως Έθνος, είναι ώρα να αγαπήσουμε την Πατρίδα μας, να θυμηθούμε την Ιστορία μας και αυτούς που την έγραψαν με ηρωικές πράξεις, να τη μεταλαμπαδεύσουμε στις νέες γενιές».

245

1821

2021

ΕΊΜΑΣΤΕ ΠΕΡΉΦΑΝΟΙ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΆΛΜΩΠΕΣ ΉΡΩΕΣ

ΠΟΥ ΕΊΧΑΝ ΣΗΜΑΝΤΙΚΉ ΠΑΡΟΥΣΊΑ ΣΤΟΝ ΑΓΏΝΑ

200

χρόνια από την ημέρα που οι Έλληνες ύψωσαν τη σημαία της Ελευθερίας και πήραν όρκο στο σπαθί τους να δώσουν τέλος στη σκλαβιά αιώνων. Αυτός ο αγώνας δεν τελείωσε σε μία ημέρα, συνεχίστηκε για σχεδόν 120 χρόνια, μέχρι αυτά τα άγια χώματα να ξαναγίνουν ελληνικά! Αν για κάτι είμαστε περήφανοι ως Άλμωπες, είναι ο τόπος μας και οι άνθρωποί του. Η Αλμωπία συνεχίζει, ενάντια στις διάφορες προκλήσεις, να παραμένει ένας κρυμμένος παράδεισος στην άκρη της Ελλάδας. Καλούμε όλους τους φίλους που θέλουν να γνωρίσουν την ιστορία, τον φυσικό πλούτο και την παράδοσή μας να επισκεφτούν τη γη των προγόνων μας. Αν και η Αλμωπία, ο ευλογημένος τόπος που ζούμε μετράει μόλις 109 χρόνια από την Απελευθέρωσή της, είχε σημαντική παρουσία στον Αγώνα, με δύο (δυστυχώς άγνωστους στην πλειοψηφία των Ελλήνων) ήρωες, τον Αγγελή Γάτσο και τον Κωνσταντίνο Μπίνο, οι οποίοι έδρασαν σε Νάουσα, Πελοπόννησο, Στερεά Ελλάδα και Εύβοια και αργότερα τιμήθηκαν από το ελληνικό κράτος για την προσφορά τους στον Αγώνα. Θα μπορούσα να αναλύσω παραπάνω τη δράση των οπλαρχηγών και των αγωνιστών με καταγωγή από την Αλμωπία, αλλά οι πράξεις τους δεν χωράνε σε κανένα βιβλίο, σε καμία ομιλία, σε κανέναν σκληρό δίσκο. Δεν πρέπει να ξεχνάμε τι έχουν τραβήξει οι πρόγονοί μας, τι έχουν υποστεί, πόσο πόνο, πόση θλίψη τόσα χρόνια, και όμως ο πόθος για την ελευθερία παρέμεινε για αιώνες ο βασικός στόχος για την καθεμία Ελληνίδα και τον καθέναν Έλληνα. Ξέρουμε όλοι τι κράτησε ζωντανό αυτό το πάθος για την Ελευθερία για σχεδόν 500 χρόνια, εδώ στη Μακεδονία. Ξέρουμε όλοι ότι οφείλουμε πολλά στους προγόνους μας. Ξέρουμε όλοι ότι η φλόγα του ελληνισμού δεν πρέπει να σβήσει σε καμία περίπτωση, ξέρουμε ότι ο ελληνισμός δεν χάθηκε γιατί υπήρχε παιδεία και πίστη. Ας αναρωτηθούμε λοιπόν σήμερα όλοι μας: Τι πρέπει να κάνουμε εμείς οι γονείς; Τι πρέπει να κάνουμε όλοι οι πολιτικοί; Τι παιδεία δίνεται σήμερα σε όλους τους μαθητές; Πόσο προσπαθούν κάποιοι να κλονίσουν την πίστη μας; Αυτά είναι μερικά από τα πολύ σημαντικά ερωτήματα που πρέπει να προβληματίζουν τους Έλληνες και τις Ελληνίδες. Είναι θέμα ύψιστης εθνικής σημασίας να μεταφέρουμε στα παιδιά μας τη μνήμη, για να μην ξεχαστούν οι άνθρωποι της Αλμωπίας αλλά και κάθε γωνιάς της πατρίδας μας, οι οποίοι έδωσαν όλη την αγάπη τους γι’ αυτά τα χώματα και θυσιάστηκαν. Για να πάμε στα 300 χρόνια Ελευθερίας, χρειάζεται πρώτα απ’ όλα η μνήμη και φυσικά η ενότητα. Γιατί εμείς οι Έλληνες ενωμένοι έχουμε πετύχει πολλά! Χρήστος Μπάτσης Δήμαρχος Αλμωπίας

Προτομή Άγγελου Γάτσου

246

Λουτρά Πόζαρ

Αγγελής Γάτσος

1821

Καταρράκτης Κάρανος

2021

Βυζαντινή γέφυρα

Η ΠΌΛΗ ΤΩΝ ΝΕΡΏΝ, Η ΈΔΕΣΣΑ, ΓΙΟΡΤΆΖΕΙ ΜΑΖΊ ΜΕ ΌΛΗ ΤΗΝ ΕΛΛΆΔΑ ΤΗΝ ΕΘΝΕΓΕΡΣΊΑ ΤΟΥ 1821! Γράφει ο δήμαρχος Έδεσσας Δημήτρης Γιάννου

Ο Δημήτρης Γιάννου

Δήμος Έδεσσας γιορτάζει με όμορφες εκδηλώσεις και πρωτότυπους τρόπους τα 200 χρόνια από την Ελληνική Επανάσταση! Συναυλίες με θεματικό περιεχόμενο, παρουσίαση βιβλίου για τη συμβολή της Έδεσσας στην Επανάσταση, σχολικοί θεατρικοί διαγωνισμοί, εικαστικά και πολλές εκδηλώσεις θα γεμίσουν με ήχους και χρώματα την πόλη των νερών. Σας περιμένουμε για να γιορτάσουμε όλοι μαζί!

Η Έδεσσα έχει την ιδιαιτερότητα ότι ο ποταμός Εδεσσαίος διακλαδίζεται σε ποταμοβραχίονες που διατρέχουν όλη την πόλη και δημιουργούν πολλές και πανέμορφες παραποτάμιες διαδρομές, οι οποίες καταλήγουν στους περίφημους καταρράκτες της. Σήμερα υπάρχουν δώδεκα καταρράκτες στην Έδεσσα, με μεγαλύτερο και εντυπωσιακότερο τον καταρράκτη Κάρανο, που με 70 μέτρα μήκος κόβει την ανάσα, ενώ επίσης εντυπωσιακός είναι και ο διπλανός Διπλός καταρράκτης. Οι καταρράκτες της Έδεσσας είναι οι μοναδικοί στην Ευρώπη εντός αστικού χώρου και ο Κάρανος είναι ο μεγαλύτερος καταρράκτης των Βαλκανίων! Σε απόσταση λίγων μέτρων από τους καταρράκτες βρίσκεται η περιοχή των Μύλων, που μας ξεναγούν στην προβιομηχανική πολιτιστική κληρονομιά της πόλης. Είναι ένα μοναδικό για τα ελληνικά δεδομένα σύμπλεγμα οκτώ παλιών νερόμυλων, που έχουν μετατραπεί σε πολύ ενδιαφέροντες επισκέψιμους χώρους. Ο Μύλος της Γεύσης, το Ερπετάριο – Ενυδρείο, ο Μύλος του Νερού και η Έκθεση Ορυκτών παρουσιάζουν τις ομορφιές του τόπου και τα προϊόντα του. Παράλληλα, ο Θερινός Κινηματογράφος, ο Βοτανικός Κήπος, το Ηλιακό Ρολόι, η Μεγάλη Ρόδα και η Στοά των Καλλιτεχνών αποτελούν ενδιαφέροντα σημεία δραστηριοτήτων και ψυχαγωγίας. Το Βαρόσι, η παραδοσιακή συνοικία της Έδεσσας, είναι ένας χώρος για περίπατο και γνωριμία με την αρχιτεκτονική κληρονομιά, την ιστορία και τον λαϊκό πολιτισμό της πόλης. Εδώ στεγάζεται το Λαογραφικό Μουσείο και διαμορφώνεται χώρος προβολής της αρχιτεκτονικής μας κληρονομιάς. Μετά τον περίπατο στην πανέμορφη φύση, την ιστορία και τον πολιτισμό της πόλης, η σύγχρονη Έδεσσα περιμένει τον επισκέπτη με σύγχρονη αγορά και όμορφες γωνιές για ψώνια, χαλάρωση, καφέ και φαγητό. Ο κεντρικός πεζόδρομος, οι Μικροί Καταρράκτες στο κέντρο της πόλης, το παλιό Ρολόι και η Βυζαντινή γέφυρα είναι κάποια από τα σημεία που θα κεντρίσουν το ενδιαφέρον σας. Πολύ κοντά στην Έδεσσα, δύο υπέροχες λίμνες, με εικόνες κύκνων και πελεκάνων που μαγεύουν τον επισκέπτη, ο παραδοσιακός οικισμός του Παλιού Αγίου Αθανασίου και τα υπόλοιπα χωριά του ορεινού μας όγκου, καθώς και το χιονοδρομικό κέντρο του Καϊμάκτσαλάν δημιουργούν ένα ποικιλόμορφο και ιδιαίτερα αξιόλογο τοπίο.

247

1821

2021

ΈΜΠΝΕΥΣΗ ΑΝΑΤΡΟΠΉΣ ΚΆΘΕ ΝΟΟΤΡΟΠΊΑΣ ΠΟΥ ΜΑΣ ΚΡΑΤΆΕΙ ΠΊΣΩ

Ι Μιχάλης Γεράνης Πρόεδρος ΦΟΔΣΑ Κεντρικής Μακεδονίας Πρόεδρος Δ.Σ. Δήμου Πυλαίας Χορτιάτη

248

σως το δυσκολότερο πράγμα να αλλάξει σε έναν άνθρωπο είναι η νοοτροπία, η συνήθεια. Πόσο μάλλον όταν αυτή έχει απλώσει ανεμπόδιστα τις ρίζες της στην καθημερινότητά μας για δεκαετίες, μπορεί και αιώνες. Όταν, όμως, συμβεί η αλλαγή, συνήθως γράφεται Ιστορία. Μέσα από τη μελέτη των κειμένων της εποποιίας της Εθνικής μας Παλιγγενεσίας, ένα από τα βασικότερα συμπεράσματα στα οποία καταλήγει ο προσεκτικός αναγνώστης είναι πως για τις χιλιάδες των προγόνων μας εκείνης της εποχής η Επανάσταση του 1821 δεν ήταν μόνο μια ηρωική απόφαση να διεκδικηθεί με τα όπλα η ελευθερία. Ήταν και κάτι πολύ βαθύτερο, συγκλονιστικότερο. Ήταν μια απόφαση εσωτερικής ρήξης με έναν πολύ συγκεκριμένο τρόπο ζωής, μια νοοτροπία, μια συνήθεια που σφυρηλατήθηκε με το πέρασμα αιώνων και είχε καταστήσει την οθωμανική παρουσία και ηγεμονία αναπόσπαστο στοιχείο της τότε «κανονικότητας». Είναι το ίδιο μέταλλο ψυχής που κίνησε τους τροχούς της Ιστορίας της ανθρωπότητας παγκοσμίως, βάζοντας τέλος στον διαχρονικό θεσμό της δουλείας ή αναγνωρίζοντας αναφαίρετα –πλην όμως ανύπαρκτα για αιώνες, χιλιετίες– δικαιώματα στη γυναίκα. Η χρησιμότερη, λοιπόν, έμπνευση που μπορούμε να αποκομίσουμε αναλογιζόμενοι την επέτειο των 200 ετών από την έναρξη της Επανάστασης είναι πως όλα είναι εφικτά, όλα είναι δυνατά, ακόμα και η ανατροπή κατεστημένων νοοτροπιών αιώνων, αρκεί να φωλιάσει δυνατά μέσα μας η επιθυμία να παραδώσουμε στα παιδιά μας τον τόπο μας, τον κόσμο μας, δικαιότερο και ασφαλέστερο. Χρειαζόμαστε όσο τίποτα άλλο αυτή την έμπνευση τώρα. Οι προκλήσεις του σήμερα μπορεί να είναι διαφορετικές από εκείνες του χθες, η ανάγκη όμως για χωρίς προηγούμενο ρήξεις με ό,τι συνηθίσαμε –κακώς– από το παρελθόν είναι πιο επιτακτική από ποτέ. Πουθενά δεν είναι πιο αληθές αυτό από το ζήτημα αντιμετώπισης της κλιματικής αλλαγής, η κρισιμότερη σύγχρονη πρόκληση για το σύνολο της ανθρωπότητας. Καμία και κανείς δεν μπορεί να μείνει αμέτοχος, τίποτα δεν θα μείνει ανεπηρέαστο. Η ανάγκη να δούμε τα πράγματα «αλλιώς» είναι άμεση, είναι τώρα – σε όλα τα επίπεδα: ξεκινώντας από εμάς τους ίδιους σε ατομικό επίπεδο, στο τοπικό επίπεδο, το εθνικό, το παγκόσμιο. Παντού χρειάζεται μια επανάσταση ενάντια σε όλα όσα καταστρέφουν τον πλανήτη, με τη σημαντικότερη όλων να είναι το ξερίζωμα κάθε νοοτροπίας που δεν σέβεται το περιβάλλον. Γίνεται; Και βέβαια γίνεται. Για παράδειγμα, στην Ελλάδα μέχρι πρότινος θεωρούσαμε αδύνατο να υπάρξει ορθή και ολοκληρωμένη διαχείριση των απορριμμάτων. Οι χωματερές θεωρούνταν ως η αναπόδραστη πραγματικότητα. Η δε προσδοκία βελτίωσης της συμπεριφοράς μας απέναντι στο περιβάλλον, ουτοπία. Στην Κεντρική Μακεδονία αποδείξαμε ότι τίποτα δεν είναι ανέφικτο. Με τη λειτουργία του Φορέα Διαχείρισης Στερεών Αποβλήτων καταφέραμε να κάνουμε πράξη την ολοκληρωμένη διαχείριση απορριμμάτων και ο ΦΟΔΣΑ είναι σε θέση πια να εγγυηθεί ότι η διαχείριση στερεών αποβλήτων δεν θα αποτελεί ακόμα ένα πρόβλημα, αλλά μία ευκαιρία ευρύτερης ανάπτυξης. Στόχος είναι η ενίσχυση της κυκλικής οικονομίας που έρχεται ως απάντηση στη φιλοδοξία για αειφόρο ανάπτυξη, λαμβάνοντας υπόψη την αυξανόμενη ανησυχία για την εξάντληση των φυσικών πόρων και την υποβάθμιση του περιβάλλοντος. Δεν σταματάμε όμως εδώ. Κάθε επίτευγμα είναι απλά το σκαλί για το επόμενο βήμα. Όραμά μας, να μεταλαμπαδεύσουμε τη σωστή διαχείριση απορριμμάτων που ξεκινήσαμε στην καρδιά της Μακεδονίας σε όλη τη Βόρεια Ελλάδα με την Εγνατία Διαχείρισης Απορριμμάτων. Ενώνοντας πέντε περιφέρειες της χώρας και με στόχο να μειώσουμε την ταφή από το 80% που είμαστε σήμερα σε κάτω από 10%, αξιοποιώντας ταυτόχρονα τα υπολείμματα. Η Εγνατία Διαχείρισης Απορριμμάτων, ως κοινή προσπάθεια της Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης, της Κεντρικής Μακεδονίας, της Δυτικής Μακεδονίας, της Ηπείρου και της Θεσσαλίας, είναι η αναπτυξιακή πρόταση για την αντιμετώπιση μια για πάντα του θέματος της διαχείρισης των αποβλήτων. Που σημαίνει στην πράξη πως, από όλες τις περιοχές, τα υπολείμματα (τα υπολείμματα που δεν έχουν άλλα ανακυκλώσιμα υλικά και αναγκαστικά θα οδηγηθούν προς ταφή) που προκύπτουν από τη διαχείρισή τους θα οδηγούνται (μέσω της σύγχρονης πλέον Εγνατίας Οδού ή/και μέσω της σιδηροδρομικής υποδομής) σε ένα κεντρικό σημείο, ένα εργοστάσιο, για την ενεργειακή τους αξιοποίηση. Μια μικρή επανάσταση στην ποιότητα ζωής που θέλουμε να φτάσει από την Κεντρική Μακεδονία σε κάθε γωνιά της χώρας.

1821

2021

ΛΙΠΑΣΜΑ

Μαζέψτε τα οργανικά απόβλητα, τοποθετήστε τα στον καφέ κάδο. Θα περάσει να τα παραλάβει το αντίστοιχο όχηµα, θα κοµποστοποιηθούν και θα γίνουν λίπασµα για να επιστρέψουν στη γη. Από εκεί θα φυτρώσουν τρόφιµα και κλαδιά τα οποία θα καταλήξουν ξανά στο κάδο! Πλέον ξέρεις και τι είναι η κυκλική οικονοµία.

1821

2021

ΤΟ ΤΖΙΜΗΛΆΡΕΙΟΝ ΚΟΣΜΕΊ

ΤΗ ΦΙΆΛΗ ΤΟΥ «VOLVI ESTATE»

Η Αθηνά και Βιβή Μαρκομιχελάκη

Ένας από τους παλαιότερους λαδόμυλους της Μεσογείου υπενθυμίζει τα οφέλη της αγριελιάς για το «χτίσιμο» ενός υγιούς οργανισμού

καραντίνα... τέχνας κατεργάζεται. Η παράφραση αυτή ταιριάζει «γάντι» στο νέο εγχείρημα της ιδιοκτήτριας του δασοκτήματος αγριελιάς στη Βόλβη και παραγωγού βιολογικού αγριελαίου και προϊόντων αγριελιάς, Βιβής Μαρκομιχελάκη, και της κόρης της, Αθηνάς. Εν μέσω κοινωνικής απομόνωσης, συνέλαβαν την ιδέα του νέου σχεδίου που κοσμεί τη φιάλη του εξαιρετικού παρθένου βιολογικού ελαιολάδου από αγριελιές με την επωνυμία «Vοvi Estate». Πρόκειται για φωτογραφία τμήματος του Τζιμηλαρείου (1324), ενός από τους παλαιότερους λαδόμυλους της Μεσογείου και μοναδικού δείγματος βυζαντινής κατασκευής, το οποίο βρίσκεται εντός του κτήματος. Το κτήμα βρίσκεται δίπλα στη λίμνη Βόλβη και αποτελεί το μεγαλύτερο δάσος αγριελιάς στη Μεσόγειο· καταλαμβάνει έκταση 4.000 στρεμμάτων και αριθμεί περίπου 65.000 αυτοφυείς αγριελιές. Η σπάνιας ομορφιάς έκταση βρίσκεται εντός προστατευμένης περιοχής Natura, για αυτό και το λάδι που παράγεται είναι βιολογικό. Τη νέα φιάλη θα λάβουν στα χέρια τους όσοι επιθυμούν να προμηθευτούν το πολύτιμο για τον ανθρώπινο οργανισμό αγριέλαιο. Οι πέτρες από τις οποίες είναι χτισμένος ο λαδόμυλος και διακρίνονται στη φιάλη θα μπορούσαν να παραλληλιστούν με τη σχέση εμπιστοσύνης που έχει χτιστεί μεταξύ της κ. Μαρκομιχελάκη και των καταναλωτών των προϊόντων του δασοκτήματος. Η σχέση αυτή μετρά ήδη έξι χρόνια στα εγχώρια σύνορα, ενώ εδώ και δύο χρόνια ξεκίνησαν οι πρώτες εξαγωγές στη Γαλλία. Στο ερώτημα γιατί το αγριέλαιο καθίσταται πολύτιμο για τον οργανισμό μας οι επιστήμονες απαντούν ομόφωνα ότι αποτελεί ένα δώρο της φύσης, που κατατάσσεται στις πέντε πιο ευεργετικές τροφές, τα λεγόμενα superfoods, που είναι σχεδόν φάρμακα. Πόσο μάλλον το «Volvi Estate», που από το 2016 βραβεύεται κάθε χρόνο από το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών λόγω της υψηλής περιεκτικότητάς του σε φαινόλες. Πρόκειται για ουσίες με ισχυρές αντιοξειδωτικές και αντιφλεγμονώδεις δράσεις, που προστατεύουν τον οργανισμό και συμβάλλουν στην προστασία του καρδιαγγειακού συστήματος. Οι δράσεις των θρεπτικών συστατικών του αγριελαίου βοηθούν επίσης στη μείωση της συγκέντρωσης των γαστρικών υγρών, στην καλή λειτουργία του παχέος εντέρου, μειώνουν τον κίνδυνο εμφάνισης διαβήτη τύπου 2, προστατεύουν από την ηλιακή ακτινοβολία μέσω της βιταμίνης Ε, βοηθούν στην πρόληψη του καρκίνου του δέρματος, ενώ πρόσφατες μελέτες ερευνούν τα οφέλη του προϊόντος στην πρόληψη της νόσου Αλτσχάιμερ. Βάσει αυτών, προκύπτει ότι το αγριέλαιο είναι ό,τι πιο αγνό μπορεί να υπάρξει. Αντίστοιχα αγνή είναι και η συγκέντρωση των μικρών καρπών της αγριελιάς, με το χέρι ή ειδικά χτένια, προς αποφυγή τυχόν τραυματισμού του καρπού με τη χρήση ελαιοραβδιστικών. Η ελαιοποίηση πραγματοποιείται σε μικρό χρονικό διάστημα από τη συγκομιδή, σε πιστοποιημένο βιολογικό ελαιοτριβείο, και το προϊόν που παράγεται συσκευάζεται σε φιάλες των 250ml. Προσφέρεται με φροντίδα και αγάπη στους καταναλωτές, συμβάλλοντας στην καλύτερη υγεία τους.

250

1821

2021

ΜΆΝΗ, ΤΟ ΣΎΜΒΟΛΟ ΤΟΥ ΑΔΟΎΛΩΤΟΥ ΠΝΕΎΜΑΤΟΣ

Ο ΤΌΠΟΣ ΠΟΥ Η ΦΙΛΙΚΉ ΕΤΑΙΡΕΊΑ ΕΠΈΛΕΞΕ ΩΣ ΑΦΕΤΗΡΊΑ ΤΟΥ ΞΕΣΗΚΩΜΟΎ ΤΟΥ 1821

ιακόσια χρόνια πριν, στις 17 Μαρτίου του 1821, οι Μανιάτες οπλαρχηγοί, υπό τον αρχιστράτηγο Πέτρο Μαυρομιχάλη (Πετρόμπεη), ορκίστηκαν επί του Ευαγγελίου, στον Ιερό Ναό Παμμεγίστων Ταξιαρχών Αρεόπολης, «Νίκη ή Θάνατο»! Άναψαν έτσι πρώτοι τη φλόγα της Επανάστασης, δίνοντας το έναυσμα για τον Επαναστατικό Αγώνα που οδήγησε στη δημιουργία του νεοελληνικού κράτους. Η νίκη, άλλωστε, ήταν η μόνη επιλογή για τους μεγάλους αγωνιστές του τόπου μας, που όλη την περίοδο της Τουρκοκρατίας παρέμεινε στην πραγματικότητα ελεύθερος, παρά τις επανειλημμένες απόπειρες των Τούρκων για την υποδούλωσή του, αποτελώντας έτσι το καταφύγιο για όλους τους κατατρεγμένους της οθωμανικής τυραννίας.

Πέτρος Ν. Ανδρεάκος Δήμαρχος Ανατολικής Μάνης

Ο δήμος μας, στο πλαίσιο των φετινών εορτασμών για τα 200 χρόνια από την Ελληνική Επανάσταση, έχει προετοιμάσει σειρά δράσεων και εκδηλώσεων. Η δύσκολη συγκυρία της πανδημίας που βιώνει η χώρα μετέβαλε σημαντικά το αρχικό πρόγραμμα, ωστόσο η έναρξη των εκδηλώσεων έγινε με τις άκρως επιτυχημένες Επετειακές Εκδηλώσεις της 17ης Μαρτίου στην Αρεόπολη και την έκδοση του επετειακού ημερολογίου «Μάνη και 1821». Η ανάγλυφη αναπαράσταση με θέμα «Η Ορκωμοσία των Μανιατών Αγωνιστών της 17ης Μαρτίου 1821» θα κοσμεί ανά τους αιώνες την ιστορική πλατεία της Αρεόπολης. Το ντοκιμαντέρ που δημιουργήθηκε καλύπτει μια χρονική περίοδο 368 χρόνων, όπου, μέσα από αγώνες, εξεγέρσεις, ήττες, απέλπιδες προσπάθειες, φρούδες ελπίδες για ξένη βοήθεια, διαμορφώθηκε η νεοελληνική εθνική μας συνείδηση, η οποία μας οδήγησε στην αποτίναξη του οθωμανικού ζυγού. Χωρίζεται σε δύο μέρη και αναφέρεται στην άγνωστη στους πολλούς ιστορία μας από το 1453 έως και τον αγώνα της Εθνεγερσίας και μέχρι το 1826. Για το επόμενο διάστημα έχει προγραμματιστεί μια σειρά δράσεων με έμφαση στην προβολή της τοπικής ιστορίας και των γεγονότων που έλαβαν χώρα στην περιοχή. Σκοπός μας είναι η ανάδειξη της τεράστιας συνεισφοράς της Μάνης στη συγκρότηση εθνικής συνείδησης, στην καθοριστική συμβολή των Μανιατών στον νικηφόρο Αγώνα για τη δημιουργία ελεύθερου κράτους και τη διαμόρφωση και εξέλιξη της σημερινής μας ταυτότητας. Στις δράσεις συμπεριλαμβάνονται η δημιουργία ψηφιακού μουσείου στην Αρεόπολη, η συνεργασία με το Ίδρυμα Καπετάν Βασίλη και Κάρμεν Κωνσταντακόπουλου στο «Πρόγραμμα 2021 – Προορισμός Πελοπόννησος», η ψηφιακή σύνδεση των Πύργων της Μάνης με την οικονομική, επαγγελματική και πολιτιστική ζωή του τόπου, ο λαμπρός εορτασμός των ένδοξων μαχών σε Διρό και Πολυάραβο, καθώς και πλούσιο πολιτιστικό και επιστημονικό πρόγραμμα.

251

Ο ΔΉΜΟΣ ΑΧΑΡΝΏΝ ΤΙΜΆ ΤΗ ΜΝΉΜΗ ΤΩΝ ΜΕΝΙΔΙΑΤΏΝ ΑΓΩΝΙΣΤΏΝ ΜΕ ΜΙΑ ΑΝΑΘΗΜΑΤΙΚΉ ΠΛΆΚΑ

φετινή επέτειος των 200 χρόνων της Ελληνικής Επανάστασης συμπίπτει με μια δυσμενή συγκυρία. Συμπίπτει με την πανδημία που εδώ και πάνω από έναν χρόνο μαστίζει τη χώρα μας αλλά και ολόκληρη την υφήλιο. Κάθε Έλληνας περίμενε φέτος να γιορτάσει με τις τιμές που αξίζουν σε μια τέτοια ιστορική επέτειο τα 200 χρόνια. Τα 200 χρόνια από τη στιγμή της αφύπνισης των Ελλήνων. Τα 200 χρόνια από τη συνειδητοποίηση της ανάγκης για αυτοδιάθεση. Τα 200 χρόνια από την έναρξη της προσπάθειας για δημιουργία του ελληνικού κράτους. Τα 200 χρόνια από τη μέρα που τα αιτήματα για ελευθερία και αδελφοσύνη μετατράπηκαν σε πνευματικά όπλα για έναν μεγάλο αγώνα.

Σπύρος I. Βρεττός Δήμαρχος Αχαρνών

Η παρούσα κατάσταση δεν μας επέτρεψε να αποτίσουμε φόρο τιμής στη μεγάλη θυσία και να γιορτάσουμε με τους απανταχού Έλληνες τους αγώνες που έδωσε το έθνος μας σε αυτούς τους δύο αιώνες. Αγώνες απέναντι σε κάθε είδους εχθρό που επιβουλεύτηκε τα όσια και τα ιερά μας. Αγώνες που δώσαμε ξανά και ξανά απέναντι σε κάθε δυσκολία. Αγώνες που κερδήθηκαν με τα ίδια ιδανικά, τις ίδιες αξίες και τις ίδιες ιδέες. Ο Δήμος Αχαρνών σε αυτές τις συνθήκες προσπάθησε να τιμήσει τη μνήμη των Μενιδιατών αγωνιστών με μια αναθηματική πλάκα. Εκείνους που δεν έλειψαν από τον αγώνα, σήκωσαν ψηλά το λάβαρο με τους δικούς τους συμβολισμούς και έδωσαν τη ζωή τους για την πατρίδα που γεννήθηκε. Το Μενίδι αποτέλεσε επαναστατικό κέντρο και ορμητήριο για τους σκλαβωμένους Έλληνες. Από εδώ ξεκίνησαν για την πρώτη απελευθέρωση της Αθήνας, με ελάχιστα όπλα, αλλά με πίστη στον Θεό και αγάπη για την πατρίδα· ξεκίνησαν για να φέρουν ξανά το φως και να διώξουν το σκοτάδι. Όλη η χρονιά φέτος θα είναι αφιερωμένη σε αυτή την ιστορική επέτειο. Επιτρεπουσών των συνθηκών, ο δήμος μας θα διοργανώσει μια σειρά εκδηλώσεων σε συνεργασία με φορείς της πόλης μας. Είναι καθήκον μας να θυμόμαστε, να μεταδώσουμε στις νέες γενιές όχι μόνο τα ιστορικά γεγονότα, αλλά κυρίως τις αξίες και τα ιδανικά των προγόνων μας. Στη φετινή επέτειο αποδίδεται παγκόσμια σημασία, κι αυτό είναι ένα ακόμη γεγονός που υπογραμμίζει την αξία της. Δεν ήταν η επανάσταση τοπικού χαρακτήρα μιας σκλαβωμένης επαρχίας, αλλά η απαρχή για τη νέα εποχή που ερχόταν για την Ευρώπη. Ο Ελληνισμός από τότε ωρίμασε, έμαθε, απέκτησε αυτοπεποίθηση, μεγάλωσε εδαφικά και οικονομικά. Έμαθε να αντιμετωπίζει τις δυσκολίες και να ξεπερνάει τις προκλήσεις. Και μετά από κάθε αγώνα βρίσκει τον δρόμο του για να συνεχίσει να μεγαλουργεί, κοιτάζοντας μπροστά, με όραμα και ελπίδα.

252

1821

2021

ΝΑ ΔΙΑΦΥΛΆΞΟΥΜΕ ΤΗ ΔΙΚΙΆ ΜΑΣ ΓΗ, ΤΗ ΔΙΚΙΆ ΜΑΣ ΠΑΤΡΊΔΑ

Νικόλαος Ι. Μελετίου Δήμαρχος Ασπροπύργου, Μέλος Δ.Σ. της Κ.Ε.Δ.Ε.

αρότι η 25η Μαρτίου εξέπνευσε και εορτάστηκε δεόντως από την Πολιτεία, ανεξαρτήτως των όποιων περιορισμών ένεκεν της πανδημίας, εμείς θα εξακολουθήσουμε να γιορτάζουμε την εθνική μας απελευθέρωση και να μνημονεύουμε ανάλογα ιστορικά γεγονότα, όπως και έννοιες και ιδέες αλληλένδετες με το συγκλονιστικό αυτό φαινόμενο της Εθνικής Επαναστάσεως του 1821. Διακόσια χρόνια είναι πολλά, είναι πέραν του δέοντος αρκετά για να μιλάμε για μια εκ των πραγμάτων ελεύθερη, αυτάρκη και αυτοδίκαιη δημοκρατία, που το μόνο μέλλον που ατενίζει μπροστά της είναι αυτό της εθνικής κυριαρχίας και της διεθνούς αναγνώρισής της ως αυτόνομης κρατικής οντότητας. Το 1821 η Ελλάδα επαναστάτησε απέναντι στον Τούρκο κατακτητή, με μηδενικά μέσα, με πόνο, αυταπάρνηση και αίμα. Ήταν ένας απελευθερωτικός αγώνας του Γένους, ένας θρησκευτικός αγώνας, ένας χριστιανικός αγώνας. Ο Κολοκοτρώνης φώναζε «Χριστιανοί» και όχι Έλληνες! Η πυρπόληση της τουρκικής ναυαρχίδας στη Χίο και η Μάχη των Δερβενακίων με τον αποδεκατισμό του στρατού του Δράμαλη, το καλοκαίρι του 1822, έδειξαν πως τίποτα δεν είναι ακατόρθωτο: ο Δαυίδ μπορεί να κερδίσει τον Γολιάθ! Η πτώση του Μεσολογγίου το 1826 έστρεψε το διεθνές βλέμμα επάνω μας και όλες οι Μεγάλες Δυνάμεις τότε συνειδητοποίησαν πως αυτοί οι Έλληνες ήταν αποφασισμένοι να τα παίξουν όλα για όλα για να κερδίσουν τον δίκαιο αγώνα τους. Ακόμα και όταν χάναμε σε αίμα, κερδίζαμε σε διεθνή υποστήριξη. Εξαιτίας κάποιων μεγάλων ηγετών, λοιπόν, όπως ο Κολοκοτρώνης, ο Ανδρούτσος, η Μπουμπουλίνα, ο Κανάρης, ο Μιαούλης, ο Καραϊσκάκης, οι αδελφοί Υψηλάντη, μα και ηρώων τοπικής εμβέλειας, όπως

ο καπετάν Μελέτης Βασιλείου, που απελευθέρωσε την Αθήνα, ο ελληνικός λαός από υπόδουλος μετατράπηκε σε μαχόμενο και η Ελλάδα διεκδίκησε επιτυχώς τη θέση της ως ανεξάρτητου, κυρίαρχου κράτους. Εξαιτίας κάποιων λογίων, όπως ο Ρήγας Φεραίος, ο Αδαμάντιος Κοραής και ο Ιωάννης Καποδίστριας, αποδείχτηκε πως οι πόλεμοι δεν κερδίζονται μόνο με το ξίφος, αλλά και με την πένα. Ο Καποδίστριας φυσικά δεν ήταν μόνο λόγιος, αλλά και διοικητική μεγαλοφυΐα. Η Ελλάδα σύσσωμη, λοιπόν, συνενώνοντας όλους τους πόρους και τα κεφάλαιά της, τους στρατηγιστές, τους λογίους, τους ήρωες, τους πιστούς, τους βουνίσιους, τους νησιώτες, τους φτωχούς, τους πλουσίους, όλους, σε μία γροθιά, πέτυχε το ακατόρθωτο. Η ενότητα αυτή, η ομοψυχία και η παλικαριά έφεραν τα πρώτα νικηφόρα αποτελέσματα και την απελευθέρωση της Πελοποννήσου και της Στερεάς Ελλάδας. Ο αέρας της νίκης όμως πήρε ορμή και έτσι οι εδαφικές απελευθερώσεις προχώρησαν στις επόμενες δεκαετίες, στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα, όπου και ενσωματώθηκε στον εθνικό κορμό και η Θεσσαλία. Η Εθνική Επανάσταση του 1821 δεν ήταν ένα απομονωμένο γεγονός: ήταν η αρχή μιας σειράς επαναστάσεων που συνεχίστηκε ως την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης το 1912, μέχρι την απελευθέρωση των Δωδεκανήσων το 1947! Και σήμερα στόχος μας είναι να διαφυλάξουμε τα κεκτημένα, την ελληνική επικράτεια, όπου εντός της πάντοτε ζούσαν, ανέπνεαν, αγαπούσαν, αναπτύσσονταν και πέθαιναν οι Έλληνες. Τη δικιά μας γη, τη δικιά μας πατρίδα. Όμως, η κατάρα του Έθνους, η διχόνοια, που διαχρονικά έχει κοστίσει στο γένος μας καταστροφές, κόντεψε να μας γυρίσει ουκ ολίγες φορές και πάλι στη σκλαβιά, εκμηδενίζοντας τους αγώνες μας. Σε αυτό το πλαίσιο θα πρέπει να εντάξουμε και τη δράση –και την τραγική μοίρα– του προγόνου μου, καπετάν Μελέτη Βασιλείου. Ο καπετάν Μελέτης ήταν ηγέτης των Δερβενοχωριτών της Χασιάς. Εκτελώντας ένα εντεταλμένο σχέδιο του Κολοκοτρώνη, επιθεωρημένο και εγκεκριμένο από την ίδια την ελίτ των Φιλικών, ξεγέλασε τους Τούρκους, οργανώνοντας στρατιά 1.000 ατόμων προς υπεράσπιση της Ακρόπολης. Όμως την τελευταία στιγμή και με οργανωμένο τρόπο επιτέθηκε στους Τούρκους και κατέλαβε δίχως αντίσταση την Αθήνα! Ταπεινής και αγροτικής καταγωγής, μα με ιδιαίτερες οργανωτικές ικανότητες και τόλμη, κατάφερε να εξελιχθεί σε αδιαφιλονίκητο φυσικό

ηγέτη του σώματος. Οι πρόκριτοι των Αθηνών όμως δεν μπόρεσαν να δεχτούν έναν «ξωτάρη», έναν χωρικό για ηγέτη τους. Αρχίζοντας λοιπόν έναν μαραθώνιο πολιτικής δολιοφθοράς, κατέληξαν… να τον δολοφονήσουν μια μέρα, καθώς έκλεβε λίγο ύπνο κάτω από ένα δέντρο. Ο καπετάν Μελέτης ήταν ο κλασικός Έλληνας. Ξεκινώντας από τα χαμηλά, έφτασε στην κορυφή της επιτυχίας. Όχι για προσωπικό συμφέρον, αλλά όπως συνήθιζε να λέει στα παιδιά του: «Για τις Εκκλησιές μας, ορέ πολεμάμε! Αλλά και για τον Παρθενώνα, για τους Δελφούς, για τις Μυκήνες, για τη Δωδώνη, για τη Θήβα!» Προς Δόξαν του Ορθόδοξου Ελληνισμού! Δυστυχώς, όμως, το φως του έσβησε από αδελφικό χέρι, στον ύπνο του, εις βάρος της πατρίδας, του αγώνα και της ασφαλείας των Αθηνών. Σήμερα, 200 χρόνια μετά, η Ελλάδα αποτελεί μια ακλόνητη δημοκρατία, ενταγμένη στη μεγάλη οικογένεια της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η Εθνική Επανάσταση η ίδια έθεσε τα σημερινά ευρωπαϊκά γεωγραφικά όρια: η Δύση αρχίζει από την Ελλάδα και τελειώνει στην Ελλάδα. Σήμερα, ως σύγχρονο κράτος, γιορτάζουμε στη χώρα μας το κράτος δικαίου, τις πολιτικές ελευθερίες, τα πολιτικά δικαιώματα, την κοινωνική πρόνοια. Την αντιπολίτευση εντός αστικών πλαισίων διαφωνίας. Με ισχυρές ένοπλες δυνάμεις στην ξηρά, στη θάλασσα και στον αέρα, με υψηλό φρόνημα αλλά κυρίως με ενότητα και ομοψυχία θα διαφυλάξουμε την πατρίδα μας από κάθε κίνδυνο και κυρίως τον προαιώνιο εχθρό μας εξ ανατολών. Με διάθεση ειρήνης και συνεργασίας, με σεβασμό προς το διεθνές δίκαιο, αναπτυξιακές φιλοδοξίες αλλά και μια ισχυρή συνταγματική δημοκρατία, υποστηριζόμενη από μια συμπαγή αποτρεπτική ικανότητα, υποδεχτήκαμε με χαρά τα 200 χρόνια ελευθερίας μας και ανεξαρτησίας μας, και ανανεώνουμε το ραντεβού μας με την Ιστορία για την επόμενη εκατονταετία. Όπου θα ατενίζουμε και πάλι το μέλλον μας με αισιοδοξία, χαρά, αυτοπεποίθηση και δυναμισμό! Η Ελλάδα έχει ιστορία 5.000 χρόνων. Ήταν η πρώτη χώρα που αναπτύχθηκε στον πλανήτη, ένεκεν ευνοϊκών γεωκλιματικών προδιαγραφών. Η Ελλάδα ποτέ δεν πεθαίνει, όπως τραγούδησε ο Λέων Ρηγίδης. Και η Ελλάδα θα είναι πάντα ελεύθερη, μέχρι ο Ήλιος να σβήσει, και τούτο εδώ το μάταιο Σύμπαν τελειώσει. ΧΡΟΝΙΑ ΠΟΛΛΑ ΣΕ ΟΛΕΣ ΚΑΙ ΟΛΟΥΣ! ΠΑΝΤΑ ΕΛΕΥΘΕΡΟΙ!

253

1821

2021

ΔΉΜΟΣ ΝΙΚΟΛΆΟΥ ΣΚΟΥΦΆ

ΤΌΠΟΣ ΜΕ ΈΝΔΟΞΗ ΙΣΤΟΡΊΑ

Ο Για την ένδοξη και παράλληλα μαρτυρική ιστορία του Δήμου Νικολάου Σκουφά μάς μιλάει η δήμαρχος Ροζίνα Βαβέτση, οδηγώντας μας στα ηρωικά μονοπάτια των Αγωνιστών του 1821.

254

Δήμος Νικολάου Σκουφά αποτελεί έναν από τους πιο ιστορικούς δήμους της Ελλάδας, με προσωπικότητες που πρωτοστάτησαν στην προσπάθεια απελευθέρωσης της χώρας μας από τον οθωμανικό ζυγό. Ταυτόχρονα, στην περιοχή μας σημειώθηκαν γεγονότα που έμειναν για πάντα χαραγμένα στην ιστορία. Στο Κομπότι γεννήθηκε ο Νικόλαος Σκουφάς, ιδρυτής της Φιλικής Εταιρείας και πρωτεργάτης της Ελληνικής Επανάστασης. Ήταν ένας από τους ανθρώπους που έδωσαν τα πάντα για την Ελλάδα. Μετέφερε στον κόσμο με όλο του το είναι την ανάγκη της πατρίδας μας για ελευθερία και κατάφερε να συστρατευθούν Έλληνες και ξένοι για αυτόν τον ιερό σκοπό. Φιλέλληνες ανά τον κόσμο ανταποκρίθηκαν στο κάλεσμά του, διέδωσαν τις ιδέες του, πρόσφεραν χρήματα, ακόμη και τη ζωή τους, και μπήκαν εντέλει οι σταθερές βάσεις για τον ξεσηκωμό, που οδήγησε στην πολυπόθητη λευτεριά του έθνους μας από τον οθωμανικό ζυγό. Μέλος της Φιλικής Εταιρείας ήταν επίσης άλλη μια μεγάλη και άκρως σημαντική μορφή του τόπου μας. Με καταγωγή επίσης από το Κομπότι, ο μεγάλος ευεργέτης Κωνσταντίνος Γεροστάθης συμμετείχε ενεργά στις προσπάθειες των «Φιλικών» αφιερώνοντας τη ζωή του στην οργάνωση της Ελληνικής Επανάστασης. Στους ήρωες της ελληνικής ιστορίας έχει περάσει και η οικογένεια Μόστρα από το Πέτα. Ο Αναγνώστης Μόστρας, με δικές του δαπάνες, δημιούργησε ολόκληρο εκστρατευτικό σώμα κι έλαβε μέρος στον απελευθερωτικό αγώνα –με σημαντικότερη στιγμή την υπεράσπιση του Μεσολογγίου και την ηρωική έξοδο που πραγματοποιήθηκε από τους πολιορκημένους– ως υποστράτηγος δίπλα στον Άγγλο αρχιστράτηγο Τσουρτς. Ο Αναγνώστης Μόστρας ήταν επίσης το πέμπτο μέλος της επιτροπής που συνέταξε το πρώτο Σύνταγμα του ελληνικού κράτους επί της βασιλείας του Όθωνα. Ο Δημήτρης Μόστρας, αδελφός του Αναγνώστη, ήταν συνεργάτης, το δεξί χέρι του Ιγνάτιου, μητροπολίτη της Ουγγροβλαχίας, και στενός φίλος του Καποδίστρια. Με δικές του ενέργειες τροφοδότησε τον ελληνικό ένοπλο αγώνα με όπλα και πυρομαχικά, ενώ ταυτόχρονα, ως άνθρωπος των γραμμάτων, φρόντισε να δημιουργήσει μια τεράστια βιβλιοθήκη, στη συλλογή της οποίας συγκεντρώθηκαν 12 χιλιάδες τόμοι βιβλίων, πολύτιμες εικόνες και νομίσματα. Έδρα του δήμου μας είναι το ιστορικό Πέτα. Εδώ έλαβε χώρα η μάχη του Πέτα, η οποία άφησε ανεξίτηλο σημάδι στον αγώνα της Ελλάδας για την εθνική της ανεξαρτησία. Σε μια εποχή που οι ορίζοντες της Ευρώπης ήταν βαρείς και σκοτεινοί και η διπλωματία του Μέτερνιχ δέσποζε στην Ευρώπη, κάθε επαναστατικό κίνημα ήταν καταδικασμένο. Κι όμως, μέσα σε αυτές τις συνθήκες, ο αγώνας της μικρής Ελλάδας, που «σήκωσε το κεφάλι» απέναντι σε μια καταπιεστική αυτοκρατορία, βρήκε ανταπόκριση σε όλο τον κόσμο. Το τόλμημα των υποδουλωμένων, σχεδόν άοπλων Ελλήνων, να ορθώσουν την αδάμαστη ψυχή τους κατά της σκοτεινής βαρβαρότητας των κατακτητών, δεν μπορούσε πια να μείνει απαρατήρητο. Ο κόσμος έστρεψε το βλέμμα του προς την πατρίδα μας με θαυμασμό και αποφάσισε να συνδράμει στον μεγάλο μας αγώνα. Πλέον, πέρασαν δύο αιώνες από τη μάχη του Πέτα. Οι μνήμες από εκείνο το γεγονός όμως δεν ξεθώριασαν ποτέ. Παραμένουν αναλλοίωτες στον χρόνο. Όχι γιατί η έκβαση της μάχης ήταν νικηφόρα – αντίθετα, επρόκειτο για μια σημαντική ήττα. Αλλά γιατί αυτή η μάχη-ορόσημο έγινε συνώνυμο της θυσίας και του φιλελληνισμού.

1821

2021

4 ΙΟΥΛΊΟΥ 1822 ΌΤΑΝ ΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΌ ΠΈΤΑ ΜΕΤΑΤΡΆΠΗΚΕ ΣΕ ΘΥΣΙΑΣΤΉΡΙΟ Το ημερολόγιο έδειχνε 4 Ιουλίου του 1822 όταν το Πέτα τοποθετήθηκε δίπλα στα μεγάλα θυσιαστήρια της Ελλάδας. Στους λόφους του χάθηκε ο ανθός του φιλελληνικού κινήματος. Η θυσία των Φιλελλήνων σημάδεψε όσο ελάχιστα γεγονότα εκείνη την εποχή. Κι αυτό διότι οι ήρωες του Πέτα, τότε που το αγωνιζόμενο ελληνικό έθνος έδινε τον υπέρ πάντων αγώνα της «λευτεριάς ή του θανάτου», οδηγούμενοι από το αθάνατο ελληνικό πνεύμα, έκαναν πράξη και ανανέωσαν τις πανανθρώπινες αξίες που μας ορίζουν. Αυτές της ελευθερίας και της δικαιοσύνης. Οι Φιλέλληνες του Πέτα, οι ευγενείς ιππότες και οι φλογεροί ιδεολόγοι, οι Ευρωπαίοι βετεράνοι πολέμων, οι μεγάλοι πολέμαρχοι και οι σπουδαίοι στρατηγοί, οι γενναίοι που ήρθαν στον τόπο μας, εδώ, στα καταφρονεμένα χώματα της σκλαβωμένης Ελλάδας, όλοι τους αποτέλεσαν την τιμητική προφυλακή των ιερών ιδανικών που προασπίζουμε ως έθνος μέχρι και σήμερα.

255