Natuurlijk vermogen: de bio-based economy van Essent

Natuurlijk Vermogen De biobased economy van Essent

2

Natuurlijk Vermogen De biobased economy van Essent

Voorwoord Het verhaal dat voor u ligt gaat over Natuurlijk Vermogen en de visie van Essent op de biobased economy, een economie die draait op groene grondstof. Wij zijn al overgestapt op het toepassen van biomassa in onze core business: het opwekken van energie. Maar wij zijn ervan overtuigd dat het gebruik van biomassa geoptimaliseerd kan worden.

Dat vraagt om een andere manier van werken, om innovatie en samenwerking op het gebied

Ik ben hier ongelofelijk trots op, maar ik weet ook dat we er nog lang niet zijn.

van duurzaamheid. Essent maakt zich hier hard

Essent is ervan overtuigd dat een optimaal

voor, want vooroplopen in het ontwikkelen van

gebruik van biomassa een centrale factor zal zijn

duurzame vormen van energie zit in het DNA

in een duurzaam en economisch sterk Nederland.

van ons bedrijf !

Om die visie te verwezenlijken liggen er nog belangrijke uitdagingen voor ons! Zo zal bijvoor-

Essent is al twintig jaar marktleider in

beeld biomassa als bron voor grond- en

­Nederland, door de productie en levering van

brandstoffen zelf verduurzaamd moeten worden.

groene stroom in 1995 en groen gas in 2005.

Een belangrijke stap in die richting is biomassa,

Maar onze invloed gaat over de lands­grenzen

die ook als voedsel kan dienen (first generation

heen. In Europa zijn we koploper als het gaat om

biomass), niet meer in te zetten voor het opwek-

het gebruik van biomassa. En wereldwijd zijn wij

ken van energie. Maar de lijst met op te lossen

zelfs de grootste handelaar in houtpellets.

knelpunten is nog lang. En ook op economisch

­Daarbij is Essent de eerste en de enige partij met

vlak liggen er belangrijke opgaven. Het opwek-

een eigen certificeringsmethode voor duurzame

ken van duurzame energie is – met de huidige

biomassa en hebben wij, als onderdeel van

stand van de techniek – nog niet rendabel.

RWE, een eigen plantage en ­pelletizer voor

Het wordt daarom door de overheid gesubsidieerd

duurzaam hout in Georgia (VS). ­

en dat kost de samenleving geld. Wij geloven dat

2

het op de lange termijn anders kan. Dat het

worden gebruikt. Die principes zien wij als basis

optimaal benutten van ­biomassa ook financieel

voor de biobased economy. Met als duurzaam

interessant kan zijn. Productie en toepassing van

aspect dat biomassa als hernieuwbare energie-

biomassa moet daarom duurzamer en econo­

bron volledig wordt benut en fossiele bronnen

mischer worden. Dat is waar Essent voor staat!

worden gespaard. En als economisch aspect dat de kosten voor productie en toepassing van bio-

Hoe zouden we dat kunnen doen? Door alle

massa door meerdere sectoren worden gedragen.

componenten van biomassa te benutten. Ik zal u een voorbeeld geven. In de zomer wordt het gras,

Dat samenwerking de sleutel is voor het tot

dat in de bermen langs de snelwegen staat, weg-

stand brengen van de biobased economy, hoef ik

gemaaid. Dit maaisel kan gebruikt worden voor

u na dit betoog, waarschijnlijk niet meer uit te

het opwekken van elektriciteit in één van onze

leggen. Samenwerking tussen sectoren onderling

centrales. Feit is echter dat slechts een deel

is van levensbelang. Maar ook samenwerking

ervan daadwerkelijk wordt omgezet in energie.

tussen overheid, wetenschap en industrie.

Voor het overige bestaat bermgras uit com­

Ik nodig u uit om ons verhaal te lezen en samen

ponenten die nauwelijks energie leveren, maar

met Essent te werken aan een economie, die

wel als grondstoffen kunnen dienen voor andere

draait op groene grondstof. Ons natuurlijk

industrieën. Dat potentieel komt pas vrij na

­vermogen is oneindig; laten we dat met elkaar

­raffinage. Optimale benutting van die biomassa

optimaal benutten!

als groene grondstof is alleen mogelijk wanneer de toepassing met de hoogste toegevoegde waarde als eerste aan de orde is, gevolgd door in rangorde aflopende toepassingen. Een voorwaarde is dat ook overblijvende resten nuttig

Peter Terium, CEO Essent

“ Biobased economy.

Basis en voedingsbodem voor een duurzame economie en duurzame energievoorziening.”

3

Groene grondstof als motor van onze economie Nederland werkt aan een biobased economy, een economie waarin biomassa gebruikt wordt voor de productie van chemicaliĂŤn, materialen, producten, biobrandstoffen en energie. In heel het land borrelt het reeds van initiatieven om biomassa efficiĂŤnt te benutten: er komen steeds meer mestvergisters voor de productie van groen gas, torrefactiefabrieken staan in de steigers en bestanddelen van algen worden toegepast in chemicaliĂŤn en brandstoffen.

Een groene omslag is nodig om de afhankelijkheid van op termijn steeds schaarsere fossiele brandstoffen, maar ook de druk op het milieu te reduceren.

4

Essent en de biobased economy

Een biobased economy draait op groene

Bijvoorbeeld rest- en afvalstromen, speciaal voor

grondstoffen. Zover is het nog niet. Nu leven we

biobrandstof of bio-energie geteelde gewassen

nog volop in het fossiele tijdperk. Fossiele brand-

(denk aan hout en grassen), of innovatief gepro-

stoffen beheersen de energievoorziening, de

duceerde algen. Biomassa is een ideaal

transportsector en een groot deel van de chemi-

alternatief voor fossiele brandstoffen, omdat

sche industrie. Olie, aardgas en kolen zijn echter

­biomassa onder juiste teel- en gebruikscondities

eindig en het gebruik ervan draagt bij aan de

niet bijdraagt aan de concentratie van broeikas-

concentratie van broeikasgassen in de atmosfeer.

gassen in de atmosfeer. Door de korte kringloop

Eén ding is zeker: er komt een tijd dat duurzame

van de biomassa in vergelijking met fossiele

alternatieven hun plaats innemen. Toen in 2008

brandstoffen, wordt de CO2-uitstoot meteen weer

de olieprijs tot ongekende hoogte steeg, besefte

opgenomen, waardoor het gebruik van b ­ iomassa

de industrie dat een omschakeling onontkoom-

klimaatneutraal is. Wereldwijd is de potentie van

baar is. De biobased economy is bovendien dé

biomassa uit reststromen van industrie, bos-

manier om de economie te verduurzamen.

bouw en landbouw enorm.

Bedrijven en overheden bepalen momenteel hun

Met hoogwaardige technologie kan Nederland

positie en zoeken naar kansen. Ook Essent heeft

deze immense biomassastromen beter benutten

zich beraden op haar toekomst. Het energie­

dan nu het geval is.

bedrijf wil een belangrijke rol spelen in de ontwikkeling van een biobased economy en die rol wil ze ook actief invullen.

Biobased economy in de steigers Het fundament voor de biobased economy ligt er. Het gebruik van biomassa is immers van alle

Biomassa ligt voor de hand Met biomassa bedoelen we alle producten

tijden. Denk aan bestaande toepassingen voor voeding, maar ook voor papier en textiel. In het

van levende organismen, die gebruikt kunnen

vinden van nieuwe en betere toepassingen neemt

worden als grondstof of brandstof.

Nederland van oudsher een voortrekkersrol in.

5

Groene grondstof als motor van onze economie

Het fundament voor de biobased economy ligt er. Het gebruik van biomassa is immers van alle tijden.

Opslag groen gas in lege gasvelden Groningen 2020 – De Nederlandse productie van groen gas stijgt dit jaar wederom tot recordhoogte. De duizenden vergisters die ons land rijk is, maken zoveel groen gas, dat besloten is het groen gas tijdelijk op te slaan in lege aardgasvelden.

6

Essent en de biobased economy

Ons land beschikt over een hoogontwikkelde

bio-ethanol en biobrandstoffen. Sommige tanks

agrarische sector met (landbouw)universiteiten

zijn omgebouwd tot vergistingsinstallatie: het

van wereldfaam, naast een sterke agro-industrie

groene doek over de tanks staat bol van biogas

met voedingsmiddelenbedrijven, veevoerpro­

dat vrijkomt. De reststroom, het digestaat, dient

ducenten, suikerfabrieken en zetmeelproducenten.

weer als grondstof voor andere producten.

Van eigen bodem komen beduidende hoeveel­

In onze visie heeft de Rotterdamse haven

heden organische afvalstromen vrij, zoals mest,

­binnen enkele generaties het omslagpunt naar

bermgras, snoei- en afvalhout en reststromen uit

een biomainport duidelijk achter de rug.

de landbouw en industriële processen.

De biobased economy – visie Wie over een paar decennia met een vliegtuig (op biokerosine!) over de Rotterdamse haven vliegt, ziet onder zich volop nieuwe bedrijvigheid.

Van eigen bodem komen beduidende hoeveelheden organische afvalstromen vrij

Hopelijk staat de tweede Maasvlakte dan vol met bioraffinaderijen en -technologiebedrijven en ligt

Grootschalige bioraffinaderijen werken de bio-

de derde Maasvlakte braak om verder benut te

massastromen om tot bijvoorbeeld biomethanol,

worden. Op zee komen grote bulkschepen aan­

biodiesel, bio-ethyleen en bio-olefinen, die als

varen, gevuld met (voorbewerkte) houtachtige

grondstof dienen voor tal van producten.

biomassa, algen of reststromen uit landbouw en

Het uitgestrekte havengebied oogt van grote

industrie. Vroeger waren zulke schepen gevuld

hoogte als een grondstoffenrotonde, waar

met olie of producten op basis van olie, nu met

­biomassastromen via een oprit de rotonde

biomassa of daarop gebaseerde producten.

op­komen. Na verwerking van die stromen

Van de tientallen witte stippen op de grond, de tanks in de Botlek, zit het merendeel vol met

­verlaten de grondstoffen de rotonde en gaan op weg naar de gebruikers. Over de spoorlijn

7

Groene grondstof als motor van onze economie

In onze visie heeft de Rotterdamse haven binnen enkele generaties het omslagpunt naar een biomainport duidelijk achter de rug.

Koningin Amalia opent Bio-Maasvlakte III Rotterdam 2050 – Koningin Amalia gaf op zee het startschot voor het opspuiten van een derde Maasvlakte. Zij doopte de locatie Bio-Maasvlakte III, genoemd naar de stroom die op het terrein een hoofdrol zal spelen. De tweede Maasvlakte barst binnenkort uit haar voegen.

Door de grote aantrekkingskracht van de Rotterdamse haven als biomainport van Europa is Maasvlakte II inmiddels volgebouwd met bioraffinaderijen en bio-overslagstations.

Dagelijks arriveren er scheepsladingen vol met biomassa. Het succes van de biobased ­economy maakt een derde Maasvlakte nodig.

8

Essent en de biobased economy

­richting Duitsland rijden goederentreinen - op

Steeds meer chemische bouwstenen komen

duurzame stroom - af en aan. Via internationale

van biobased-grondstoffen en niet meer van olie.

pijpleidingen stroomt bio-ethyleen en groen gas

Biologische bouwstenen vinden ook toepassing

naar het achterland Vanuit de lucht wordt

in bioplastics, lichtgewicht materialen voor

­duidelijk dat de haven van Rotterdam zich heeft ontwikkeld tot een zogenoemde ‘biomass hub’: hét knooppunt binnen de biobased economy.

Voor de Nederlandse economie is de ontwikkeling van de biobased economy een belangrijke bron van groei en innovatie. De agrarische sector is minder afhankelijk van subsidies, omdat land-

­Afvalbedrijven bestaan feitelijk niet meer; het zijn nu leveranciers van grondstoffen.

bouwproducten in waarde gestegen zijn; ze worden nu volledig gebruikt, ook de resten die

auto’s en zelfherstellende materialen voor de

niet geschikt zijn voor voeding. Met vergisters

bouwsector. Architecten en (industrieel) ont­

die mest omzetten in biogas is een bijdrage

werpers gebruiken biomaterialen in gebouwen,

­geleverd aan de oplossing van de Nederlandse

kleding en producten. Ook de voedingsmiddelen­

mest- en mineralenproblematiek en is onze

industrie, papierfabrieken en veevoederbedrijven

energievoorziening vergroend. Speciale gewassen

varen wel bij de biobased economy. De kringloop

worden geteeld voor meervoudig gebruik in de

lijkt rond in de haven van Rotterdam.

vervaardiging van voeding, biobased-producten

­Afvalbedrijven bestaan feitelijk niet meer;

en voor het opwekken van energie. Mede dankzij

het zijn nu leveranciers van grondstoffen.

biomassa draait de hele Nederlandse economie en industrie in steeds grotere mate op duurzame energie.

9

Biomassa volledig benutten is waardedenken Veel huidige initiatieven rond biomassa richten zich op groene stroom, groen gas en biobrandstoffen. Maar biomassa kan veel meer betekenen. Nu al wordt er voeding, veevoer en papier van gemaakt, maar ook zou het kunnen dienen als grondstof voor hoogwaardige medicijnen, bouwmaterialen en bioplastics.

De uitdaging is om biomassa optimaal en volledig te benutten.

10

Essent en de biobased economy

11

Biomassa volledig benutten is waardedenken

CASCADERING

12

Essent en de biobased economy

Biomassa zit vol hoogwaardige componenten,

Of tussen medicijnen of bulkchemicaliën.

zoals suiker, zetmeel, oliën en vetten. Biomassa

Het is niet of …, of …, maar en … en ….

bevat eiwitten, aminozuren en vezels naast

­Cascadering gaat uit van meervoudig gebruik,

­organische verbindingen en zouten, die allemaal

van co-productie. Biomassa kan dus op meer-

te verwerken zijn in waardevolle producten.

dere lagen van de cascade worden ingezet,

De resterende delen kunnen als bron voor duurzame energie worden ingezet.

Cascadering belangrijk?

De kunst is om biomassa optimaal te ­benutten, opdat zo min mogelijk verloren gaat.

Dat kan door cascadering, namelijk zoveel ­mogelijk waardevolle stoffen onttrekken en overblijvende delen nuttig gebruiken. De hoogste trede op de cascade is de toepassing met de

Bij gebruik van biomassa is het geen kwestie van kiezen tussen voedsel of brandstof.

Of tussen medicijnen of bulkchemicaliën.

hoogste toegevoegde waarde, zoals in de ­farmaceutische industrie voor de fabricage van

waardoor toepassing van biomassa als grondstof

medicijnen. Daaronder staan respectievelijk de

of brandstof niet ten koste hoeft te gaan van de

toepassingen voor voedsel en voeding, chemi­

voedselketen. Neem als voorbeeld gras, dat vrij-

caliën, papier en textiel, transportbrandstof.

komt bij het maaien van wegbermen. Na de

En tenslotte de toepassing als energiebron.

juiste bewerking gaan de eiwitten uit het gras naar de veevoederindustrie, waar ze als alter­

Meervoudig gebruik van biomassa Bij gebruik van biomassa is het geen kwestie van kiezen tussen voedsel of brandstof.

natief dienen voor soja. De vetten kunnen worden ingezet als grondstof voor cosmetische producten, of voor de geneesmiddelenindustrie.

13

Biomassa volledig benutten is waardedenken

“ De ontwikkeling van de biobased economy vraagt om onconventionele oplossingen, die over sectorgrenzen heen gaan.

Hierbij moet optimaal gebruik worden gemaakt van de biomassa: zowel van de hoogwaardige componenten als van de laagwaardige, die alleen te benutten zijn voor hun energieinhoud. Al deze toepassingen samen dragen de logistieke kosten en de kosten van de primaire bioraffinage.

Grote volumes kunnen worden geïmporteerd. Grondstoffen met lignocellulose (houtachtig materiaal) bevatten vaak nog andere componenten, zoals aminozuren die kunnen worden toegepast in veevoeder, maar ook in de chemie. De mineralen zijn geschikt voor kunstmest. Met de vezels kan papier en transportbrandstof gemaakt worden. De natte reststromen kunnen we gebruiken om groen gas van te maken. En de resterende lignine kan ingezet worden voor het opwekken van elektriciteit en warmte, die vervolgens weer nuttig kunnen worden toegepast in industriële processen.”

Johan Sanders, Wageningen University and Research Centre

14

Essent en de biobased economy

De vezels gaan naar textiel- of papierfabrieken,

producten van maken. Eventuele resten die na

die er onder andere boeken van maken.

verwerking overblijven, worden verderop in de

­Organische zuren en suikers gaan naar de fijn-

cascade ook nuttig gebruikt . Bij deze keten zijn

chemie of de bulkchemie. Al die toepassingen

vele partijen betrokken. Van leveranciers van

zijn mogelijk door grasstengels, een - op het

biomassa tot eindverwerkers, van bioraffinade-

­eerste gezicht - eenvoudige grondstof.

rijen tot gebruikers. Een goede aanpak vereist goede afstemming. Betrokken partijen moeten

Cascadering en bioraffinage vereisen

immers mét elkaar de cascade optuigen, en

een goed gefundeerde samenwerking

gezamenlijk het proces van inkopen, vervoeren,

Cascadering vraagt om bioraffinage: voordat

splitsen en verdelen vormgeven. De energie­

biomassa wordt verwerkt moet het namelijk

sector, en met name een grootverbruiker van

eerst worden gesplitst in deelcomponenten,

biomassa zoals Essent, is hierin een belangrijke

ofwel gefractioneerd. De componenten gaan

speler om de volumes op gang te brengen,

­vervolgens naar verschillende fabrieken, die er

waarop de cascade kan worden gebouwd.

De kunst is om biomassa optimaal te benutten, opdat zo min mogelijk verloren gaat.

Dat kan door cascadering.

15

Kansen voor Nederland De biobased economy biedt voor Nederland enorme kansen. Met Rotterdam als logistiek zwaartepunt, een sterke chemische industrie en landbouwsector ĂŠn uitmuntende kennisinstellingen, heeft ons land veel troeven in handen om een spilfunctie te vervullen.

Nederland is gebaat bij een groene revolutie.

Het bedrijfsleven, de kenniseconomie, de werk­gelegen­ heid varen er wel bij en het helpt de klimaatdoelen te realiseren.

16

Essent en de biobased economy

“ Nodig is een innovatieagenda die moet leiden tot steeds betere en vernieuwende toepassingen van biomassa en reststromen.�

Sociaal-Economische Raad (SER), Meer chemie tussen groen en groei, 17 december 2010

17

Kansen voor Nederland

“ Met betrekking tot biomassagrondstoffen, benodigd in de biobased economy, is aandacht voor een aantal onderwerpen essentieel: • Er is nog potentieel om de beschikbaarheid en het gebruik van afval en reststromen in Nederland te optimaliseren.

• Import van biomassa zal nodig zijn voor een ambitieuze ontwikkeling van de biobased economy. Hiervoor zal op regionale schaal goed gekeken moeten worden naar de mogelijkheden. In regio’s als Zuid-Amerika of Afrika, zullen bijvoorbeeld eerst de mogelijkheden onderzocht moeten worden voor het opzetten van een toevoerlijn met reeds beschikbare, goedkope reststromen. Vervolgens kan gewerkt worden aan efficiëntieverhoging in de landbouwproductie, kan de productie in omvang toenemen en kunnen ook duurdere biomassastromen hun weg vinden naar de internationale markt.

• Daarnaast bestaat de mogelijkheid om energiegewassen te verbouwen op verlaten gedegradeerde landbouwgronden en op gronden die niet geschikt zijn voor de productie van voedsel.

• Dit alles is alleen haalbaar en aanvaardbaar als het gebeurt op een duurzame manier.

Onderwerpen die te maken hebben met indirect landgebruik, bodemeffecten en sociaal-economische effecten zullen steeds belangrijker worden.

• Deze ontwikkeling - binnen duurzaamheidseisen - kan alleen plaatsvinden als biobased-toepassingen concurrerender worden. Hiervoor moeten onder andere internationale markten ontwikkeld worden, moet ervaring worden opgedaan in de toeleveringsketen, en moet de schaal toenemen.”

André Faaij, Copernicus Instituut (Universiteit Utrecht)

18

Essent en de biobased economy

Nederland heeft een ideale uitgangspositie om uit te groeien tot biomassa-hub. Als bio-

Bioraffinage in Nederland Voor het vervullen van een spilfunctie is het

massa-hub weet ons land grootschalig

van belang dat de bioraffinage in ons land plaats-

(voorbewerkte) biomassa te importeren, waarde

vindt. Gebeurt dat niet, dan dient Nederland

toe te voegen door de biomassa te converteren

als doorvoerland en plukken we alleen de

naar tal van toepassingen en vervolgens te

­‘logistieke’ vruchten van de biobased economy.

exporteren naar landen binnen Europa. Voor olie

Met bioraffinage wordt de deur geopend naar de

neemt Nederland al een centrale positie in, voor

ontwikkeling van een Nederlandse kennis­

gas wordt gewerkt aan het optuigen van een

economie. Bioraffinage als technologisch proces

­gasrotonde en voor biomassa ligt een vergelijk-

past bij ons land. Bedrijfsleven en kennis­

bare biorotonde in het verschiet. Onze gunstige

instellingen blinken immers uit in het

geografische ligging en onze mainports, zoals de

ontwikkelen en toepassen van hoogwaardige

Rotterdamse haven en de Eemshaven, maken

technologieën. Nederland is daarmee een ideale

Nederland uitermate geschikt voor aanlanding

proeftuin voor groene grondstoffen.

van elders geproduceerde (en voorbewerkte)

Impuls voor de kenniseconomie

­biomassa.

Biomassa naar Nederland halen om hier te

In deze tijd is innovatie belangrijker dan ooit.

ontleden en te verwerken, is een logistieke uit­

Kennis bepaalt de concurrentiepositie van ons

daging. Omdat biomassa een lagere dichtheid

land en stimuleert de economie en de werk­

heeft dan bijvoorbeeld olie of kolen, gaat het

gelegenheid. Een focus op biomassa, logistiek en

vaak om transport van grote volumes.

raffinage zal gepaard gaan met technologische

Het is zaak om de biomassa(rest)stromen te

ontwikkelingen op meerdere terreinen. Tal van

bundelen en op een efficiënte wijze te vervoeren.

technologieën duiden op een grootscheepse ­biodoorbraak, zoals pyrolyse en torrefactie, waarbij biomassa wordt voorbewerkt door

“ Nederland heeft een aantal economisch sterke punten, die met de biobased economy kunnen worden versterkt.”

Regeringsnota, De keten sluiten, oktober 2007

19

Kansen voor Nederland

Nu al levert biomassa een belangrijke bijdrage aan het realiseren van klimaat- en energiedoelen. Dertig procent van de opwekking van duurzame energie vindt plaats met biomassa.

Energietransitie halverwege Den Haag 2020 – In 2050 zal de wereld bijna volledig op duurzame energie kunnen draaien. Dit doel, dat vorige eeuw bijna ondenkbaar werd geacht, ligt inmiddels binnen handbereik. Vooral de biobased economy heeft een enorme vlucht genomen.

Experts verwachten dat de energievoorziening in de wereld mede door het efficiuĂŤnt inzetten van biomassastromen binnen een aantal decennia volledig duurzaam is.

20

Essent en de biobased economy

­middel van verhitting met weinig of geen zuur-

Dertig procent van de opwekking van duurzame

stof. Bij pyrolyse ontstaat een olieachtig product;

energie vindt plaats met biomassa. Met het

bij torrefactie gaat de vezelstructuur kapot en

grootschalig meestoken van biomassa in bijvoor-

kan de biomassa gemakkelijker worden vermalen.

beeld de Amercentrale draagt Essent hier fors

Maar ook grootschalige vergassing van biomassa

aan bij. Wij streven ernaar om in 2015 een

en biochemische fractioneringsmethoden staan

­biomassa-meestookpercentage van 50 procent

op punt van doorbreken. Op laboratoriumschaal

in onze Amercentrale te halen.

zijn deze technieken al bewezen. De volgende stap is het starten van demonstratieprojecten,

Overheid onderschrijft het belang

om ze vervolgens op te schalen.

van biobased economy

De biobased economy zal de Nederlandse

Het belang van een biobased economy wordt

kenniseconomie een impuls geven. Het is zaak

alom erkend. De overheid ziet er de noodzaak

er snel bij te zijn, nu ook in andere landen

van in. In de nota De keten sluiten uit 2007

­vergelijkbare initiatieven worden ontplooid.

stelde het toenmalige kabinet dat Nederland moet uitgroeien tot een biobased economy.

Realiseren van klimaat- en energiedoelen Om de voor 2020 gestelde Europese en

Ook de Sociaal-Economische Raad (SER) riep op om stevig in te zetten op een op biomassa

Nederlandse klimaatdoelstellingen te halen is de

­gebaseerde economie. Het SER-advies van eind

inzet van biomassa - naast het benutten van

2010 Meer chemie tussen groen en groei

wind en zon als duurzame energiebronnen -

­concludeert dat er veel kansen liggen voor

noodzakelijk. Biomassa kan de CO2-uitstoot

­economische groei en verduurzaming als

snel, grootschalig en kosteneffectief terugdringen.

Nederland nu investeert in de biobased

Nu al levert biomassa een belangrijke bijdrage

­economy.

aan het realiseren van klimaat- en energiedoelen.

21

Samen op weg naar een duurzame biobased economy Het pad naar een biobased economy kent nog veel hobbels en uitdagingen. Niet alle vereiste technologieĂŤn zijn voorhanden en duurzaamheid is niet altijd vanzelfsprekend. Essent ziet duurzaamheid als een noodzakelijke voorwaarde voor een biobased economy.

22

Essent en de biobased economy

De overgang naar een biobased economy

volop van de grond. Tal van innoverende partijen

gebeurt niet van vandaag op morgen. Een econo-

weten elkaar te vinden. Zo verrijst in Delft een

mie die draait op fossiele brand- en grondstoffen

proeffaciliteit waar kennisinstellingen en bedrijven

kan niet met één knop worden omgeschakeld,

hun ideeën over de omzetting van biomassa in

omdat biomassa anders is: het heeft andere

nuttige projecten testen. De proeffaciliteit is een

eigenschappen. Ook is duurzaamheid niet

initiatief van het BE-Basic-consortium van

­vanzelfsprekend. Deze omslag kost tijd en

­universiteiten, onderzoeksinstellingen en

­creativiteit. In de tussentijd blijven fossiele

­industrie, dat grootschalige toepassingen van

brand- en grondstoffen een rol van betekenis

schone energie uit biomassa onderzoekt.

spelen. Hoe de biobased economy er precies uit

In Wageningen is de proefinstallatie AlgaeParc

zal zien, staat niet vast. Niet alle antwoorden,

gerealiseerd voor de grootschalige teelt en

oplossingen en technologieën zijn op dit

­raffinage van microalgen. Daarnaast wordt in

moment bekend.

Wageningen, in nauwe samenwerking met industrie en regionale overheid, een kennis­

Technologische innovatie is essentieel

centrum opgezet voor optimale benutting van

Kennisontwikkeling - onder meer over bio­

biomassa voor zowel voeding als voor overige

raffinage - is één van de terreinen waar

toepassingen.

samenwerking vereist is. Bioraffinage staat nog in de kinderschoenen. Het vergt nieuwe kennis en nieuwe technologieën. Briljante uitvindingen worden vaak binnen universiteiten gedaan.

Fundamenteel onderzoek is veelal de sleutel

Samenwerking over sectorgrenzen heen Technologie is niet de enige uitdaging. ­Cascadering vereist ‘cross-sectorale’ samen­ werking. Het vormgeven van de cascade kan

naar hoogwaardige toepassingen. Academici,

alleen als betrokken partijen, die van oudsher niet

industrie en overheid werken de ideeën ver­

in eenzelfde keten zitten, de handen ineen slaan.

volgens verder uit. Kennisontwikkeling komt al

Partijen die momenteel nauwelijks iets met

23

Samen op weg naar een duurzame biobased economy

“ Technologische ontwikkeling is cruciaal, maar de ontwikkeling van de biobased economy is bovenal een transformatie van het gehele systeem; bio-renewable oplossingen moeten worden opgenomen in onze economie en productieprocessen.”

Luuk van der Wielen, Technische Universiteit Delft

Mijlpaal in duurzame zuilvelketen: 1000ste Friese biogasinstallatie Amersfoort 2020 – Dankzij de vruchtbare samenwerking tussen Essent en FrieslandCampina draait sinds kort in Friesland de duizendste biogasinstallatie.

De installatie vergist mest tot biogas, dat wordt gebruikt voor kleinschalige ­elektriciteit- en warmteproductie, wordt opgewaardeerd tot aardgaskwaliteit, of wordt gebruikt als transportbrandstof.

24

Essent en de biobased economy

elkaar te maken hebben, moeten mét elkaar aan

goede stromen. Die scheiding wordt bepaald

de slag. Het is zaak om over ketens heen te kijken

door een veelvoud aan criteria, waarin factoren

en op zoek te gaan naar partners. En hierin te

als broeikasgasemissies, biodiversiteit, impact

volharden.

De ingeslagen weg die moet leiden naar een biobased economy vereist een langdurige en onherroepelijke betrokkenheid van alle partijen.

Ook van de overheid, die moet zorgen voor een stabiele regelgeving en een gelijkwaardig Europees speelveld.

Duurzaamheid is voorwaarde

Duurzaamheid is niet vanzelfsprekend in een biobased economy.

Biomassa is namelijk niet per definitie duurzaam.

Duurzaamheid is niet vanzelfsprekend in een biobased economy. Biomassa is namelijk niet per

op de bodem, watergebruik en sociale effecten

definitie duurzaam. Aan de productie van bio-

een rol spelen. Belangrijk is dat de hele keten

massa kleven potentiële nadelen, zoals

bekeken wordt: van pre-harvesting (teelt en

ontbossing, uitbuiting, aantasting van natuur­

­logistiek), post-harvesting (bewerking) tot en met

gebieden, onbalans in de mineralenhuishouding,

de omzetting in eindproducten.

milieuvervuiling en concurrentie met de voedsel-

Gelukkig brengt cascadering ook hier uit-

voorziening. Alleen wanneer een biobased

komst. Innovatieve technieken maken het

economy niet gepaard gaat met negatieve

mogelijk om niet het voedsel (bijvoorbeeld maïs),

­invloeden op mens, natuur en omgeving kan er

maar de reststromen die niet voor voedsel

sprake zijn van een daadwerkelijk groene revo­

geschikt zijn (bijvoorbeeld maïsloof), als grond-

lutie. Duidelijke kaders en certificering maken

stof en/of brandstof in te zetten.

het mogelijk om foute biomassa te scheiden van

Het gewas wordt dan én voedsel én grondstof.

25

Samen op weg naar een duurzame biobased economy

“ Zelfs in conservatieve schattingen is het potentieel van wereldwijde biomassaproductie groot: technische beschikbaarheid van biomassa zal geen struikelblok zijn voor de biobased economy.

Het succes zal afhankelijk zijn van duurzaamheid. Bedrijven, overheden en kennisinstellingen zullen dit samen moeten realiseren door afspraken te maken over criteria, meet- en certificerings­methoden. Hier is een intrinsieke motivatie voor, want duurzaamheid zal in toenemende mate: • een license to operate zijn, • vertaald worden in marktwaarde en omzet (zie bijvoorbeeld Dow Jones Sustainability Index), • voordelen bieden voor early movers die criteria en certificering mede vormgeven, • noodzakelijk zijn voor acceptatie door samenleving en klanten.”

Luuk van der Wielen, Technische Universiteit Delft

26

Essent en de biobased economy

Essent ziet duurzaamheid als een noodzake-

belang is”, stelt het rapport van de Commissie

lijke voorwaarde voor een biobased economy.

Corbey. Inmiddels is door de zogenaamde

Ook de overheid erkent het belang van duur-

­Cramer–criteria een belangrijke bijdrage geleverd

zaamheid in een bio-economie. In januari 2011

aan het formuleren van duurzaamheidseisen in

verscheen het rapport Duurzaamheid en

Europese wet- en regelgeving.

­Daadkracht van de Commissie Duurzaamheids-

De overheid kan de transitie naar een bio­

vraagstukken Biomassa (Commissie Corbey).

based economy faciliteren met de juiste

De commissie stelt dat harde voorwaarden voor

beleidskaders en -instrumenten, die barrières in

duurzaamheid nodig zijn, gezien de risico’s van

de invoering wegnemen en een eerlijk speelveld

grootschalige inzet van biomassa. Overheid en

ondersteunen. Het gaat onder andere om

bedrijfsleven geven samen vorm aan deze voor-

­financiële ondersteuning, garantieregelingen

waarden, waarna wet- en regelgeving volgt.

en flankerend beleid ter ondersteuning van

Essent werkt hier aan mee en streeft naar een

in­vesteringen in technologische innovaties,

eenduidig, internationaal en duurzaam

­bijvoorbeeld met vergunningsprocedures voor

­certificeringssysteem.

experimentele bioraffinagefaciliteiten. ­Verschillen in wet- en regelgeving en in

Internationale criteria en eerlijke

­stimuleringsmaatregelen zorgen voor oneerlijke

beleidskaders zijn nodig

concurrentie. Als voorloper in de biobased

Internationale, eenduidige criteria zijn nodig

­economy en omwille van het belang voor de

om de biobased economy te vrijwaren van

Nederlandse economie, bepleit Essent dat de

nieuwe sociale en milieuproblemen. Ons land

Nederlandse overheid in de Europese politiek

loopt voorop met het opstellen van duurzaam-

een voorvechter moet zijn om binnen Europa een

heidscriteria. “Nederland was een van de eerste

eerlijk speelveld te realiseren voor partijen die

landen die erkende dat duurzaamheid bij de

actief zijn in de biobased economy.

inzet van biomassa in de energiesector van groot

“ Duurzaamheid moet niet geadresseerd worden op de manier zoals dat vandaag de dag gebeurt: één issue per jaar en keer op keer reagerend op de publieke opinie. Men moet alle issues begrijpen (met name ook de impact op de vruchtbaarheid van de bodem) en robuuste oplossingen bedenken.”

Johan Sanders, Wageningen University and Research Centre

27

Essent als logische partner Essent gaat zelf, maar juist ook in samenwerking met industriĂŤle partners, kennisinstellingen en maatschappelijke organisaties, aan de slag om de biobased economy vorm te geven. Als grootste duurzame energieproducent van Nederland en een voorloper in de toepassing van biomassa is Essent een logische partner. Essent maakt zich al langer sterk voor kennisontwikkeling, transparantie en certificering, importeert grote hoeveelheden biomassa en draagt fors bij aan de realisatie van Nederlandse energie- en klimaatdoelen.

28

Essent en de biobased economy

27

Essent als logische partner

“ Om de transitie naar een biobased economy te bespoedigen dient zoveel mogelijk gebruik te worden gemaakt van bestaande industriële infrastructuren en in samenwerking met stakeholders die reeds actief zijn op het gebied van biomassalevering en –benutting. Parallel daaraan kunnen nieuwe hoogefficiënte raffinageconcepten worden ontwikkeld voor implementatie op de (middel)lange termijn.”

René van Ree, Wageningen University and Research Centre

Primeur: Essent vergroent kolencentrale voor meer dan 50% Geertruidenberg 2015 – De Amerecentrale van Essent in Geertruidenberg draait sinds kort continu op meer dan 50% meestook van biomassa.

Essent heeft hiermee een wereldwijde primeur. Eerder liep het energiebedrijf al internationaal voorop met een meestook van 33%.

30

Essent en de biobased economy

Essent loopt voor op het gebied van biomassa.

een relatief lage temperatuur. Zo ontstaat

Al meer dan twintig jaar zet ons energiebedrijf

­zogenaamde getorrificeerde biomassa, ook wel

biomassa in en is het intussen de grootste

biokolen genoemd. Deze biokolen hebben een

­producent van groene stroom. De Amercentrale in

hogere energie-inhoud, maar een lager volume,

Geertruidenberg draait de laatste jaren voor een

wat de transportkosten verlaagt.

groot deel op biomassa. Sinds begin deze eeuw worden er houtpellets verstookt. Op het terrein staat ook een houtvergasser die gestookt wordt op zogenoemd B-hout (sloop- of afvalhout uit de bouw en de houtverwerkende industrie).

Intussen is meer dan vier miljoen ton biomassa ingezet om groene stroom te produceren. Met een meestook van 33 procent biomassa op massa­ basis loopt Essent internationaal voorop.

Essent loopt voor op het gebied van biomassa.

Al meer dan twintig jaar zet het energiebedrijf biomassa in.

Recent zijn belangrijke stappen gezet in het opschroeven van de meestook naar minimaal 50 procent op massabasis.

Daarnaast kunnen biokolen in de buitenlucht worden opgeslagen en kunnen ze via de reguliere transportbanden en molens in de ketel worden

Essent betrokken bij tal van bioprojecten De opschaling van meestook in de Amer­

ingevoerd. Essent gaat aanzienlijke hoeveelheden biokolen meeverbranden in haar centrales.

centrale is één van de vele projecten van Essent

Het bedrijf heeft hiervoor contracten getekend

in het kader van een bio-economie. We zijn ook

met Topell Energy B.V. en Stramproy Green

betrokken bij de ontwikkeling van torrefactie.

Coal B.V., die in Nederland moderne fabrieken

Bij torrefactie wordt biomassa broos gemaakt bij

aan het bouwen zijn om biokolen te produceren.

“ Door - qua infrastructuur, scheiding en verwerking om te kunnen gaan met organische reststromen van een variërende samenstelling, kan Essent veel waarde toevoegen aan de biobased economy.”

André Faaij, Copernicus Instituut (Universiteit van Utrecht)

31

Essent als logische partner

“ Essent stuwende kracht achter biobased economy” Den Bosch, 2020 - De biobased economy is bijna een feit.

Nederland staat wereldwijd te boek als biomassa-hub.

Miljoenen tonnen komen binnen via de havens, alles met een certificaat dat de duurzaamheid garandeert en waarbij ook indirecte effecten op milieu en maatschappij proactief geanalyseerd en getoetst zijn. De biomassa wordt verwerkt bij één van de vele bioraffinaderijen die Nederland rijk is.

Het afgelopen decennium is Essent een belangrijke stuwende kracht geweest achter tal van bio-initiatieven. Essent wekt al tientallen jaren op veel locaties duurzame energie op waarbij ook vrijkomende restwarmte nuttig wordt ingezet. Dat gebeurt bij grootschalige installaties als de Amercentrale, maar ook bij tal van (petro)chemische clusters, papierfabrieken en metaalbedrijven. Sommige van deze elektriciteitscentrales draaien op onder meer lignine, een restproduct uit de bioraffinage. Andere centrales gebruiken syngas, verkregen door het vergassen van diverse soorten (rest-)biomassa en van brandbaar restafval. Ook bio-olie en gas worden ingezet voor de elektriciteitsproductie, nadat de nuttige componenten voor diverse andere industriële producten er uitgehaald zijn.

Peter Terium blikt terug op Essent in de BBE in de jaren ‘10 van de 21e eeuw.

32

Essent en de biobased economy

Een andere ontwikkeling in de biobased

Union gecontroleerd wordt. De methode start bij

­economy is de productie van biogas (groen gas).

de oorsprong van de biomassa en beoordeelt de

Op meerdere locaties produceert en gebruikt

gehele keten vanaf die oorsprong tot het uit­

Essent biogas uit mest en andere biomassa.

eindelijke gebruik. Meer dan 85 procent van de

Eén van die projecten wordt gerealiseerd in

biomassa die Essent gebruikt is inmiddels

­Zeewolde, waar duizenden woningen en ­kantoren

­gecertificeerd. Essent beziet momenteel hoe

verwarmd zullen worden door zoge­heten

indirecte effecten, zoals bijvoorbeeld indirect

­Poldergas uit een biovergister. Een warmtekracht-

land-use change kunnen worden bepaald en hoe

koppeling zet het biogas om in duurzame

dit in het label op te nemen is.

elektriciteit en warmte. De warmte die vrijkomt wordt gebruikt voor het (warmte)distributienet van de Polderwijk. Als marktleider in groen gas is Essent voortdurend op zoek naar nieuwe mogelijkheden in deze markt.

Ervaring met duurzaamheids­ vraagstukken Essent heeft inmiddels ruime ervaring met

Als marktleider in groen gas is Essent voortdurend op zoek naar nieuwe mogelijkheden in deze markt.

duurzaamheidsvraagstukken. In 2001 richtte Essent het certificeringssysteem Green Gold

Daarnaast wordt getracht het label onaf­

Label op. Het label garandeert dat de biomassa

hankelijk te maken, zodat het breed ingezet kan

duurzaam wordt geproduceerd, wat door de

worden, niet alleen in de energiesector, maar ook

externe en onafhankelijke certificeerder Control

in andere sectoren.

33

Essent als logische partner

Essent heeft inmiddels ruime ervaring met duurzaamheidsvraagstukken.

In 2001 richtte Essent het certificeringssysteem Green Gold Label op.

34

Essent en de biobased economy

Innoverende samenwerkingsverbanden Essent onderschrijft het belang van inno足 verende samenwerkingsverbanden in de biomassaketen. Voor onze onderneming is

Enkele tientallen van hen hebben reeds belangstelling getoond voor de productie en levering van energie uit onder meer biomassa.

Deze succesvolle samenwerking maakt ons

samenwerking niet nieuw. Er lopen tal van

enthousiast om meer samenwerkingsverbanden

足gezamenlijke initiatieven. Zo bundelt Essent met

aan te gaan en zo de biobased economy tot een

FrieslandCampina de krachten om de productie

succes te maken.

en levering van groene energie door melkvee足 bedrijven te stimuleren. Melkveehouders van FrieslandCampina worden door Essent begeleid

Slotwoord Wij vertrouwen erop dat deze brochure u een

in het opzetten van lokale initiatieven.

duidelijk beeld heeft geschetst van onze visie op

Via Essent koopt FrieslandCampina zogenaamde

de biobased economy. Wij gaan graag met u in

groencertificaten van de eigen melkveehouders.

gesprek om de krachten te bundelen.

Samenwerking is voor Essent niet nieuw.

Op het ogenblik lopen tal van gezamenlijke initiatieven.

35

Colofon Deze brochure is tot stand gekomen met medewerking van: André Faaij

Teksten en structuur

André P.C. Faaij is hoogleraar Energy System Analysis

Roland Berger Strategy Consultants

aan het Copernicus Instituut voor Duurzame

i.s.m. Addo van der Eijk

­Ontwikkeling van de Universiteit Utrecht. Hij heeft een ­achtergrond in scheikunde en milieuweten­

Beeldmateriaal

schappen en is gepromoveerd op o ­ nder­­zoek naar

Castel Communicatie/Bart Willemsen

energie­productie uit biomassa en afval.

Ontwerp en realisatie René van Ree

Wit Creatives

René van Ree is Programma Manager Bioraffinage en Bioenergie aan het DLO-instituut Food Biobased

Communicatieadvies

Research van Wageningen University and Research

Barbara Vos

Centre. Daarnaast is hij de coördinator van IEA Bioenergy Task 42 op het gebied van de Bioraffinage

Grafiek

en co-chairman van het European Biofuels Technology

buro RuSt, Barbara Vos

Platform.

Publicatie Johan Sanders

© augustus 2011

Johan P.M. Sanders is hoogleraar Valorisatie van plantaardige productieketens aan de Wageningen

Contactgegevens

University and Research Centre, gericht op de ont­

Wilt u meer informatie over de innovatieactiviteiten

wikkeling van bulkchemicaliën en andere waardevolle

van Essent of de in deze brochure beschreven

producten uit grootschalige en kleinschalige bio­

ontwikkelingen, neem dan contact op met:

raffinage-processen. Eerder bekleedde hij verschillende researchfuncties bij AVEBE en Gist-brocades.

Essent New Energy

Luuk van der Wielen

073 853 13 12

Luuk A.M. van der Wielen is hoogleraar BioSeparation

innovatie@essent.nl

Technology aan de Technische Universiteit Delft

Postbus 689

(Faculteit Toegepaste Natuurwetenschappen).

5201 AR ’s-Hertogenbosch

Daarnaast is hij directeur van BE-Basic, gasthoog­

Willemsplein 4

leraar aan de Technische Universiteit van Maleisië

5211 AK ’s-Herthogenbosch

en heeft hij een breed scala van internationale, ­industriële en overheidsadviesfuncties.

36

www.essent.nl

31