MVO jaarverslag Essent 2008

Duurzaam duurt het langst

mvo Verslag 2008

Pagina 30 —

Visie — De groene draad in het verhaal van Essent Het verhaal van Essent bestrijkt een periode van tien jaar. Een even lange periode van duurzaamheid loopt er als een groene draad doorheen. Van een voorzichtig begin naar het veelomvattende mvo-beleid van dit moment.

18—

Tien jaar duurzaamheid — Focus op windenergie

24—

Tien jaar duurzaamheid — Brandstofcellen in HRe-ketels

30—

Visie — De groene draad in het verhaal van Essent

33—

De dialoog: als marktspeler

4—

mvo — Een tweede natuur

Pagina 4 —

Pagina 45 —

mvo — Een tweede natuur Meer dan tien jaar zijn wij nu al intensief bezig met de verduurzaming van de energievoorziening.

Zo lang doen wij dus ook al aan maatschappelijk verantwoord ondernemen.

Essent als werkgever De missie van ons hse-beleid luidt: ‘Iedere medewerker komt ’s avonds gezond en veilig thuis’. In het realiseren van die opdracht steken wij veel energie en leggen we onszelf van jaar tot jaar zwaardere doelstellingen op.

40—

Duurzaam duurt het langst

Pagina 33 —

22—

De dialoog: als marktspeler Als je als energiebedrijf kiest voor mvo, kies je ook bewust voor een positie als opvallende marktspeler.

Tien jaar duurzaamheid — Focus op innovatie

45—

Essent als werkgever — Nog een tandje erbij op hse-gebied

2 — Inhoudsopgave Essent — mvo Verslag 2008

26—

2008, de terugblik — Carbon Management Plan

35—

Pagina 15 —

Tien jaar duurzaamheid — Focus op biomassa Verreweg de meeste Groene Stroom wekt Essent op met biomassa.

Sinds 2002 vervangen wij een aanzienlijk deel van de kolen als brandstof door schone biomassa.

15—

De dialoog: als marktspeler — Kolenconsumptie en herkomst

Tien jaar duurzaamheid — Focus op biomassa

54—

csr Report 2008

48—

Essent als werkgever — Streven naar meer vrouwen binnen Essent

38—

De dialoog: als bedrijfsburger

Inhoudsopgave

Hoofdstuk 3 — Pagina 32 Dialoog met de stakeholders

Voorwoord — Pagina 4 mvo — Een tweede natuur

Hoofdstuk 4 — Pagina 33 De dialoog: als marktspeler

Essent in 2008 — Pagina 6 Profiel

Hoofdstuk 5 — Pagina 38 De dialoog: als bedrijfsburger

Hoofdstuk 1 — Pagina 10 Tien jaar duurzaamheid — Focus op biomassa — Focus op windenergie — Focus op innovatie

Hoofdstuk 6 — Pagina 42 Essent als bedrijfsvoerder en werkgever

Hoofdstuk 2 — Pagina 25 2008, de terugblik

Assurance Report — Pagina 52

Visie — Pagina 30 De groene draad in het verhaal van Essent

Hoofdstuk 7 — Pagina 50 Voortgang en verantwoording

CSR Report 2008 — Pagina 54 English summary Colofon — Pagina 59

4 — mvo — Een tweede natuur Essent — mvo Verslag 2008

mvo — Een tweede natuur Meer dan tien jaar zijn wij nu al intensief bezig met de verduurzaming van de energievoorziening. Zo lang doen wij dus ook al aan maatschappelijk verantwoord ondernemen.

Al zijn wij het pas vier jaar geleden mvo gaan noemen. Niet omdat we daar het beleid mee dachten op te poetsen, maar omdat wij tot de ontdekking kwamen dat je verduurzaming niet aan goede wil, toeval of incidentele aandacht mag overlaten. Dan bereik je simpelweg te weinig. Maatschappelijk verantwoord ondernemen moet een integraal onderdeel vormen van je beleid. Sterker nog, het moet verankerd zijn in je missie, je visie en je kernwaarden. En je moet elkaar er op aanspreken. Alleen op die manier wordt mvo voor de organisatie een gewoonte, een vanzelfsprekend onderdeel van alle processen. Een tweede natuur.

Ik constateer dat wij dat binnen Essent nu gestalte zien krijgen. Van belang is om dat beleid naar buiten toe ook te formaliseren. Je vaste voornemens bezegelen met een handtekening, waar de samenleving je op mag aanspreken. Dat deden wij door het United Nations Global Compact te onderschrijven.

Essent ondersteunt daarmee de tien beginselen op het gebied van mensenrechten, arbeidsomstandigheden, milieu en de bestrijding van corruptie van de un Global Compact, een internationaal verbond van de Verenigde Naties, het bedrijfsleven, arbeidsorganisaties en maatschappelijke instellingen.

Essent is actief binnen het Dutch Chapter van Global Compact, dat zich richt op het bereiken van de acht millennium ontwikkelingsdoelen. Twee van deze doelen hebben onze bijzondere aandacht: het uitbannen van honger en armoede en het ontwikkelen van een duurzaam leefmilieu. Wij geven er invulling aan door de inkoop van reguliere goederen en diensten en zeer in het bijzonder de inkoop van biomassabrandstoffen te onderwerpen aan strikte voorwaarden op sociaal gebied en op het terrein van natuur en milieu.

Zoals ik al opmerkte, mag je het verduurzamen van de samenleving niet overlaten aan goede wil, toeval of incidentele aandacht. Ook

de overheid, voor ons eigenlijk de logische part- en in 2009 zullen er tientallen elektrische – en ner in duurzaamheid, zou zich dat moeten aan- dus uitstootvrije – bedrijfsauto’s van Essent rondtrekken. Voor de overheid moet het eveneens rijden. Goed voorbeeld doet hopelijk goed volgen. een tweede natuur worden. Waardoor er ook Want juist hier is veel klimaatwinst te boeken. langjarig gerekend mag worden op een voorHet duurzaamheidsbeleid is stevig verantrekkersrol van de overheid en daarmee op het kerd binnen Essent. Het kan een stootje hebben. stimuleren van ontwikkelingen met middelen Het zal ons niet meer eenvoudig uit handen glipdie niet elk jaar met Prinsjesdag weer van aard pen. Ook niet als wij straks onderdeel uitmaken en omvang wijzigen. van het energieconcern rwe.

Met onze duurzame investeringen dragen Toen wij op 12 januari 2009 de voorgenomen wij bij aan het overheidsbeleid. Maar wij weten aansluiting bij rwe bekend maakten, deden wij ook dat alle eerste stappen voorwaarts meestal de dat in de prettige wetenschap dat juist de kennis, duurste zijn. Om tot echte doorbraken te komen de ervaring en de reputatie van Essent op het gekunnen wij vaak niet zonder de ondersteuning bied van verduurzaming voor rwe een belangrijk van de overheid. Dat geldt in het bijzonder voor overnameargument was. Ik ben er dan ook van de ontwikkelingsfase van nieuwe technologieën overtuigd dat onze beoogde nieuwe eigenaar en complexe innovatieve concepten. Dat zijn koste wat kost die waarden in de markt op peil dure en tijdrovende processen. Daar moet je zal proberen te houden. Als je een parel opduikt, jaren voor durven uittrekken. En het werkt zeer wil je hem immers niet inwisselen voor een steen.

Ik ben mij er natuurlijk van bewust dat de stimulerend als je al die tijd op de steun van je reputatie van rwe op het gebied van verduurlogische partner mag rekenen.

Wellicht biedt juist de economische reces- zaming op dit moment nog niet zo stevig staat sie nu wel de goede basis om extra te investeren als die van Essent. Maar ik weet ook dat een in duurzaamheid. Want dat levert bedrijvigheid reputatie altijd achterloopt bij de werkelijkheid.

De investeringen die rwe in duurzaamheid op die zich ook in de toekomst uitbetaalt.

Dat wij met ons beleid op het goede spoor doet en gaat doen, overstijgen het investerings­ zitten mag blijken uit het transparantieonder- niveau van de Nederlandse energiebedrijven zoek dat het ministerie van Economische Zaken samen. Daarmee stap ik niet lichtvaardig heen jaarlijks houdt onder de circa 150 grootste be- over de bruinkoolkwestie. Maar bruinkool is drijven van Nederland. Ik ben er trots op dat wij voor de Duitse energiebedrijven een historisch met onze manier van rapporteren over duur- gegeven. En rwe investeert niet meer in de zaamheid opvallen. Met het mvo Verslag 2007 verouderde techniek. Het steekt juist veel geld in kwam Essent op de vierde plaats (in 2006 ne- technologie die duurzaamheid en CO2-reductie gende) en was de beste van de energiebedrijven. bevordert. In 2008 startte rwe een omvangrijk duurzaamheidsprogramma met een jaarlijkse Dat geeft de (bedrijfs)burger moed.

Moed die ons ook over tegenslag heen helpt. investering van minimaal 1 miljard euro. Waar Want ons veiligheidsbeleid verliep niet helemaal Essent in het Duitse deel van de Noordzee op zoals wij hadden gehoopt. De dart-doelstelling termijn één windpark denkt te gaan bouwen van hebben wij deze keer net niet gehaald. Teveel ruim 200 megawatt, daar overweegt rwe in het onnodige incidenten. Weliswaar vooral bij onze Nederlandse deel van de Noordzee twee grote aannemers, maar ook dat is een verantwoorde- projecten en heeft inmiddels aanvragen gedaan lijkheid die wij ons aantrekken. Aan hen stellen voor zo’n 300 megawatt. Waarvan acte!

Natuurlijk betreur ik dat het Wereld Natuur wij immers even hoge eisen als aan onszelf.

Fonds de samenwerking met Wel weer bemoedigend Essent wil stoppen als de overdaarentegen was de uitslag name door rwe een feit is. Maar van het jaarlijkse medewerik respecteer dat besluit ook. kersonderzoek. Ondanks de Je mag het laat zien dat de lat hoog turbulentie in 2008 steeg de verduurzamen van Het ligt. Het laat eveneens zien dat betrokkenheid van de medeje niet alleen zuinig moet zijn werkers; 75% nam aan het on- de samenleving je werkelijkheid, maar ook derzoek deel. Ook hun visie op niet overlaten aan op op je reputatie. het imago van Essent was hartNiettemin ben ik ervan verwarmend positief. Alleen op goede wil, toeval overtuigd dat wij straks volop het gebied van loopbaanontof incident. zullen kunnen bewijzen dat de wikkeling bleven de medeweraansluiting bij rwe niet minkers enigszins aarzelen over het der, maar veel meer duurzaambeleid. Uiteraard gaan wij daar heid brengt. Samen kunnen wij in 2009 bijzondere aandacht straks bergen verzetten. aan schenken.

Natuurlijk gaan wij ook in Arnhem, 4 maart 2009 — volle vaart door met het stimuleren van elektrisch rijden. In M.A.M. Boersma, 2008 lanceerden wij het project voorzitter Raad van Bestuur

“ ”

5 — mvo — Een tweede natuur Essent — mvo Verslag 2008

Essent in 2008 — Profiel Essent is het grootste energiebedrijf in Nederland.

2,6 miljoen huishoudelijke en zakelijke klanten nemen gas, elektriciteit, warmte en energiediensten af.

Essent (en haar rechtsvoorgangers) beschikt over meer dan 90 jaar ervaring in productie, handel, transport en levering van elektriciteit. Als gasleverancier zijn we zelfs al 150 jaar actief. Als producent van duurzame energie is Essent koploper in Nederland.

Nederland is onze thuismarkt. Daarnaast groeien we in Duitsland en België en nemen onze handelsactiviteiten in en vanuit Zwitserland, Scandinavië, Spanje, Italië, Oost-Europa, ZuidAmerika en Azië toe.

Essent zoekt naar de optimale manier om de beschikbare energie te benutten. Betaalbaar, betrouwbaar en duurzaam.

En Essent blijft zoeken naar betere oplossingen voor mens, milieu en maatschappij.

Op weg naar een duurzame energietoekomst.

6 — Essent in 2008 Essent — mvo Verslag 2008

2,6

miljoen klanten

medewerkers (fte’s)

27% 23% van alle duurzame energieproductie in Nederland

van de totale energieproductie in Nederland

Totale capaciteit van centrales en windparken Essent —

6.000

mw

Marktleider in compostering en productie van biobrandstoffen Productie in Nederland, België en Duitsland Koploper met groene energie in de Benelux

Resultaat toe te rekenen aan de aandeelhouders van Essent n.v. 2008 —

€887

mln

Omzet 2008 —

€9,0

Organogram Essent n.v.

Energiewaardeketen: — Business Development — Projects — Productie — Trading — Service & Verkoop — Toegevoegde Waarde Diensten — New Energy

— — — —

swb ag Essent Milieu Essent Netwerk Deutsche Essent

Stafdiensten / Essent Support Groep Hoofdkantoor

mrd

2008

8 — Essent in 2008 Essent — mvo Verslag 2008 2007 2006

Eliminatie: - 824,2

swb AG: 1.055,6

Milieu: 380,2

Energiedistributie: 1.241,6

Energiewaardeketen: 4.588,4

Totaal: 6.441,6

Eliminatie: - 890,7

swb AG: 1.001,6

Milieu: 378,0

Energiedistributie: 1.216,8

Energiewaardeketen: 5.671,8

Totaal: 7.377,5

Eliminatie: - 339,7

swb AG: 1.136,5

Milieu: 366,5

Energiedistributie: 1.342,0

Energiewaardeketen: 6.532,2

Totaal: 9.037,5

Netto omzet per segment — doorlopende activiteiten

In miljoenen euro’s

Netto-omzet aan derden per land — doorlopende activiteiten

2008

2007

Overig: 160,1

Zwitserland: —

Duitsland: 1.316,5

Nederland: 4.954,8

Totaal: 6.431,4

Overig: 255,6

Zwitserland: 100,1

Duitsland: 1.190,5

Nederland: 5.826,5

Totaal: 7.372,7

Overig: 382,9

Zwitserland: 752,6

Duitsland: 1.619,8

Totaal: 9.037,5

Nederland: 6.282,2

In miljoenen euro’s

2006

People, Planet, Profit, Power 2008

2007

2006

10.324

10.223

9.832 27

People Aantal medewerkers 1 % vrouwen

25

27

% vrouwen in leidinggevende functies

17

14

14

% ziekteverzuim

3,9

4,3

4,2

0,82

0,97

1,09

2

DART-score

Planet Aantal ondertekende leverancierscodes

88

15

300.000

300.000

9.038

7.378

6.442

887

2.594

762

Totaal eigen vermogen

5.253

5.175

3.414

Totaal rentedragende verplichtingen

1.186

724

1.620

Geïnvesteerd vermogen

7.830

8.204

6.559

1.098

1.042

1.065

Donaties (in euro’s, circa)

NVT 3 380.000

Profit (bedragen in miljoenen euro’s) Netto-omzet Resultaat toe te rekenen aan aandeelhouders

Power Totale duurzame productiecapaciteit (megawatt) % duurzame energie in totale productie

12,0

10,0

15,2

916.000

927.000

936.000

Aantal Groen voor Gas klanten in Nederland

35.000

25.000

15.300

CO2-uitstoot (Kton) 4

14.322

14.625

14.496

68

48

33

Aantal Groene Stroom + Groen Zakelijk klanten in Nederland

% vaste biomassa met Green Gold Standard Label 1 — Aantallen eigen medewerkers in FTe 2 — Eigen personeel, exclusief swb ag 3 — In 2008 is de Supplier Code of Conduct onderdeel geworden van de reguliere inkoopvoorwaarden van Essent en wordt ondertekening

niet meer apart bijgehouden.

4 — Emissies voortkomende uit de productie van elektriciteit en warmte naar rato Essent-aandeel, exclusief emissies afkomstig van Essent Milieu en Essent Netwerk.

9 — Essent in 2008 Essent — mvo Verslag 2008

1 — Tien jaar duurzaamheid Met een zekere vrijmoedigheid zou je het duurzaamheidsbeleid van Essent een kerstpakket kunnen noemen. Het is namelijk samengesteld rond de kerstdagen van 1998.

In het diepste geheim zaten de raden van bestuur van de toenmalige energiebedrijven edon en pnem/ mega op een afgelegen plaats bijeen om een fusie te smeden. Omdat beide ondernemingen duurzame energie hoog in het vaandel hadden, was het vanaf het begin van de besprekingen duidelijk dat de fusiemaatschappij er serieus werk van ging maken. Het zat de partners immers in de genen. pnem/mega was de uitvinder van Groene Stroom en edon de Nederlandse kampioen windenergie. Beide bedrijven waren bovendien buitengewoon actief met energiebesparing, warmtekrachtkoppeling en het vindingrijk benutten van alle restjes aan gas, en warmte. Adeldom verplicht!

“

Bij de start van Essent stond het einddoel al vast: verduurzaming van de energiehuishouding.

Voor Essent is duurzame energie nooit een bijproduct geweest.

”

Klantenoverzicht — Groene Stroom, Groen Zakelijk & Groen voor Gas Groene Stroom

90.000

900.000

72.000

720.000

54.000

540.000

36.000

360.000

18.000

180.000

0

0

Groen Zakelijk

Groen voor Gas

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

Aldus kwam het beste van beide partners in het kerstpakket, aangevuld met verrassende nieuwe initiatieven. En daarmee werd duurzame energie één van de pijlers waarop Essent is gebouwd. Geen wonder dat Essent – toen het in maart 1999 aan de openbaarheid werd gepresenteerd – meteen maar meldde dat het koploper in duurzame energie wilde zijn en blijven.

te maken. Integendeel. Bij de start van Essent stond het einddoel al vast: verduurzaming van de energiehuishouding. Want alles wat kwetsbaar is vraagt erom: het klimaat, de natuur, de schaarse grondstoffen en de mens.

Maar destijds wisten wij ook al zeker dat er dan nog vele technologische en commerciële hobbels moesten worden genomen. Constante vernieuwing was aan de orde. Zonder structurele innovatie zou het niet gaan lukken. En wat Verduurzaming moet zeker zo belangrijk was: de geesten in ons land moesten er rijp voor gemaakt worden. Klanten, mainstream worden overheden, toeleveranciers, sectorgenoten. Dat Koploper als producent en leverancier van betekende ook innovatief omgaan met de beduurzame energie, maar ook in innovatie. Voor levingswaarde van de duurzame producten.

Essent is duurzame energie nooit een bijproduct Weg uit de geitenwollensokkensfeer. Op naar geweest. Geen zoethoudertje om mooie sier mee het midden van de markt.

2008

2007

2006

Windenergie

843

753

696

Waterkracht

30

34

33

Zonne-energie

—

0,01

0,05

Stortgas en biogas

42

48

50

164

158

162

1.512

1.135

2.476

in GWh

Duurzame energieproductie Essent Groep

Standalone schone biomassa Fossiel vervanging door schone biomassa Waarvan: Vaste biomassa

1.149

1.069

946

Vloeibare biomassa

363

66

1.530

Overige biomassa (o.a. afvalverbranding)

465

386

341

3.055

2.514

3.757

Totaal

nb — Deelnemingen naar rato Essent-aandeel

10 — Tien jaar duurzaamheid Essent — mvo Verslag 2008

11 — Tien jaar duurzaamheid Essent — mvo Verslag 2008

Duurzame energie opwekking — wind, zon & water

Succes met Groene Stroom Dat dit beleid niet zonder succes was, moge wel blijken uit het feit dat Groene Stroom van Essent nu door ruim 900.000 klanten wordt afgenomen, waarmee wij ruimschoots de grootste van Nederland zijn. Wij realiseren dit met een aandeel groen in onze brandstofmix van 34% van de door Essent n.v. in 2008 geleverde elektriciteit.

Een andere succesindicator is de nuchtere constatering dat Groene Stroom, soms onder een andere naam, wordt aangeboden door anderen.

Hoe je het ook noemt, het blijft Groene Stroom, een vinding van Essent. Eigenlijk is dat wel opmerkelijk. Want met Groene Stroom mogen we dan elektriciteit bedoelen die wordt opgewekt met natuurlijke bronnen als wind, water en schone biomassa, voor de klant blijft het toch een ingewikkeld product. Het scharrelei naast je ontbijtbord is simpelweg gelegd door een scharrelkip. Punt! Maar de stroom uit het stopcontact komt van het landelijke koppelnet dat gevoed wordt

12 — Tien jaar duurzaamheid Essent — mvo Verslag 2008

Schone biomassa, CO2-opname tijdens groei

Verbranding schone biomassa, CO2-uitstoot is gelijk aan CO2-opname tijdens groei

Conventionele energie opwekking — kolen, olie, gas, nucleair

Transportnet / Landelijk koppelnet

Onafhankelijke controle Balans opwekking / afname

Groene Stroom klant

Grijze stroom klant

door allerlei soorten centrales, maar bijvoorbeeld ook door windparken en door import.

Grijze stroom en Groene Stroom door elkaar heen.

Wij kennen immers geen apart Groene Stroom net. Dat zou ook veel te duur worden.

Op de keper beschouwd is Groene Stroom dus een belofte. De belofte dat Essent tenminste evenveel Groene Stroom opwekt en inkoopt en in het elektriciteitsnet stopt als er door haar Groene Stroom klanten wordt afgenomen.

Daarmee is Groene Stroom in de eerste plaats een kwestie

van vertrouwen. Maar het gezegde luidt niet voor niets: ‘vertrouwen is goed, controle is beter’. Daarom heeft Essent al die jaren objectief laten vaststellen of het zich aan de belofte houdt. Aanvankelijk zag het Wereld Natuur Fonds (wnf) er op toe. Inmiddels heeft de overheid de controle overgenomen. Zo weten wij dat de circa 80% Groene Stroom plus Groen Zakelijk die Essent zelf opwekt en in Nederland inkoopt en de 20% die wij uit het buitenland halen (bijvoorbeeld waterkracht) ook echt duurzaam is.

13 — Tien jaar duurzaamheid Essent — mvo Verslag 2008

En Groen voor Gas Een zelfde verhaal kunnen wij vertellen over Groen voor Gas, dat wij samen met het wnf, onze langjarige partner in verduurzaming, hebben ontwikkeld. Weer een belofte. Aan de Groen voor Gas klant belooft Essent de CO2uitstoot van diens gasverbruik volledig te compenseren. Bijvoorbeeld door deel te nemen in projecten voor duurzame energieopwekking.

Vanaf 2009 kiezen wij daarvoor uitsluitend compensatieprojecten die vallen onder de zogenaamde Gold Standard Certificaten, een onafhankelijk keurmerk dat op initiatief van onder andere het wnf tot stand kwam.

Een relatief nieuw groen product van Essent is Groen Gas. Gas dat afkomstig is van vuilstortplaatsen, waterzuiveringsinstallaties en industriële en agrarische vergisters. Met een paar aansprekende afnemers zoals Rabobank, de provincie Utrecht en de importeur van Volks­ wagen heeft Groen Gas een flinke duw in de rug gekregen.

Dankzij de pioniers Dat duurzame energie groot kon worden, danken wij aan de pioniers in de beginjaren.

Daar betrekken wij ook nadrukkelijk onze klanten bij. Als er niet in de jaren tachtig en negentig een aanzienlijke groep klanten was geweest die geld over had voor milieuzorg, dan waren wij niet gekomen waar we nu zijn. Geruggesteund door hun geld en hun enthousiasme konden wij initiatieven nemen en verder investeren.

Dat windenergie belangrijk werd gevonden in de samenleving, bleek duidelijk toen wij eind jaren tachtig in Noord-Nederland begonnen met het project Molens voor Milieu. Geïnteresseerde particulieren konden via een obligatielening geld steken in windmolens. Een enorm succes.

Er meldden zich meer geldschieters dan we op dat moment aankonden.

Zo ging het ook in het zuiden van ons land toen daar begin jaren negentig Groene Stroom werd ontwikkeld. Duurzame energie was duurder dan grijze stroom. Maar de milieubewuste klanten bleken bereid er extra voor te betalen.

Aanvankelijk kenden wij een meerprijs per kilowattuur van – omgerekend naar heden – een paar eurocenten. Die inkomsten werden in een apart fonds gestopt om bijvoorbeeld nieuwe windmolens mee te bouwen. Toen Groene Stroom een succes bleek en de klanten bleven toestromen, stelde de regering de duurzaam opgewekte energie vrij van energiebelasting.

Op die manier werd het prijsverschil kleiner en kwamen er nog meer klanten voor Groene Stroom. In 2001 nam Essent het besluit dat de prijs van Groene Stroom gelijk werd aan die van grijze, conventioneel opgewekte, stroom.

Dit zal in ieder geval tot 2010 gelden.

14 — Tien jaar duurzaamheid Essent — mvo Verslag 2008

Doorontwikkeling in grootschaligheid Eén van de belangrijke voorwaarden voor een succesvolle doorontwikkeling van duurzame energie is grootschaligheid. Grootschaligheid vergroot de beschikbaarheid, het verlaagt de kosten en het verbetert de zichtbaarheid. Essent heeft hier steeds op ingezet. Met een speciale biomassacentrale. Met grootschalige bijstook van biomassa in de bestaande centrales. En met grootschalige windparken op land. En straks ook in zee. Daar moeten wij het van hebben.

Onvermoeibaar zijn wij er mee bezig. Op vele fronten. Ook om de voorwaarden te verbeteren.

Want goede wil en bemoedigende woorden helpen niet voldoende.

Zo riepen wij samen met het wnf, Rabo­ bank, ns, Econcern en Eneco, onder de naam Initiatiefgroep Wind op Zee, het kabinet op te komen tot betere uitgangspunten voor windenergie op zee in de Nederlandse wateren. Belangrijk zijn duidelijke locatiekeuze, snelle procedures, goede coördinatie en een geschikte infrastructuur. Dan kunnen we uit de voeten.

Succes ondanks de turbulentie Het succes van Groene Stroom en het realiseren van de andere duurzame doorbraken in de afgelopen tien jaar was overigens geen sinecure. Eigenlijk is het een wonder dat er zoveel bereikt is, want wij hadden genoeg andere zaken aan het hoofd. Het was immers ook precies de periode waarin de Nederlandse energiesector in ongekend woelig water terecht kwam. Na meer dan een eeuw nutsvoorziening vanuit een duidelijke monopoliepositie, moest de ommezwaai gemaakt worden naar de vrije markt. De energiebedrijven begonnen te schudden op hun grondvesten. Een compleet andere klantbenadering. Met vallen en opstaan kregen wij het onder de knie. En reken maar niet dat het daarna rustig werd. Meteen kwam de volgende aardbeving. De afsplitsing van de netwerken. Wat anderhalve eeuw een eenheid was, werd in een mum van tijd uit elkaar gehaald.

Ondanks dit alles bleven wij echter ook vasthoudend doorwerken aan onze belangrijkste opgave: zorgen voor de energie van morgen.

ook erg mooi. Maar op onze lauweren rusten is er niet bij. Wij hoeven onze duurzame prestatie niet af te doen met een verwijzing naar ‘het land der blinden’, maar we mogen ook zeker niet denken dat wij klaar zijn.

Ja maar, wat wil rwe?

Temeer nu Essent, met het voornemen zich aan te sluiten bij het grote Duitse energieconcern rwe, ook wantrouwen ontmoet. Essents reputatie in duurzaamheid is meer gevestigd dan die van rwe. Al wijzen de feiten uit dat rwe zich grote inspanningen getroost op het gebied van duurzame energie, in de beeldvorming is er nog het nodige op te bouwen.

De stap van Essent om zich met een sterke partner te verzekeren van een blijvende rol als duurzame voortrekker op de internationale energiemarkt, wordt niet door iedereen toegejuicht. Voor onze partner Wereld Natuur Fonds was het aanleiding de samenwerking met Essent op te zeggen als de overgang naar rwe definitief wordt. Wij betreuren dat, maar wij weten ook heel zeker dat wij het wnf en anderen met onze daden ervan zullen weten te overtuigen dat de combinatie rwe/Essent geen rem zet op duurzaamheidsontwikkeling, maar juist tot een versnelling leidt.

Duurzame energie vraagt om focus

Tien jaar duurzaamheid heeft al veel opgeleverd, maar wij zijn er nog lang niet. Zoals gezegd, is het doel van Essent te komen tot een Niet achterover leunen vergaande verduurzaming van de energieproDat Essent de grootste in groen is geworden ductie. Geen doel dat morgen bereikt zal zijn. als gevolg van al die inspanningen is prachtig! Een weerbarstig doel. Ook niet een doel dat wij Dat een kritische organisatie als Greenpeace ons in ons eentje kunnen realiseren. Wij zoeken het op één na groenste energiebedrijf noemt, is de samenwerking met klanten, marktpartijen, kennisinstituten en milieuorganisaties. Wij rekenen op de steun van de overheid met een consistent lange termijn beleid.

Ons is duidelijk dat wij – om flinke stappen voorwaarts te kunnen zetten – focus moeten aanbrengen. Onze klimaatstrategie is gericht op energiebesparing, energie-efficiency en reductie van emissies. Om daar invulling aan te geven hebben wij drie aandachtsgebieden centraal gezet: biomassa, windenergie en innovatie. Voor Essent zijn dat belangrijke gebieden waarop de komende jaren veel inspanningen worden gericht.

Biomassa ingezet voor energieproductie in Essent-centrales in Nederland in 2008

835.358 ton waarvan 573.992 ton (68%) voldoet aan het Green Gold Standard Label

* Betreft nog in opslagtanks aanwezige voorraad palmolie.

Vanwege het niet beschikbaar zijn van 100% gecertificeerde duurzame palmolie is geen palmolie ingekocht in 2008.

Vloeibare biomassa — bio-olie: 89.986*

Vaste biomassa — koffieboonschillen: 3.187

Vaste biomassa — cacaoboondoppen: 6.516

Vaste biomassa — hout overig: 51.012

Vaste biomassa — hout snippers: 209.491

Vaste biomassa — hout pellets: 565.151

Totaal volume: 925.343

In tonnen

Focus op biomassa Verreweg de meeste Groene Stroom wekt Essent op met biomassa. Bijvoorbeeld in de speciale bio-energiecentrale in Cuijk (25 megawatt). In Cuijk produceert Essent met vaste biomassa (schoon plantaardig materiaal) voor zo’n 46.000 huishoudens Groene Stroom.

Maar de grootste opwekkingseenheid op het gebied van biomassa is de Amercentrale in Geertruidenberg met een vermogen van 1.245 megawatt. Sinds 2002 vervangen wij daar een aanzienlijk deel van de kolen als brandstof door schone biomassa. Daarmee bedoelen wij natuurlijk materiaal zoals snoeiafval, resthout, schoon hout uit het bos en uit zagerijen. Maar ook nieuwe brandstofvormen, zoals koffieschillen.

Verder is er geëxperimenteerd met palmpitten en cacao­ schilfers, maar die bleken technisch gezien minder goed te verwerken. Aldus heeft Essent in de loop der jaren een grote expertise opgebouwd over de toepassing van biomassa als (bijstook) brandstof in centrales. Wij weten wat kan en wat niet kan. En op basis van die kennis bouwen wij de capaciteit verder uit.

Certificering is nodig Van belang daarbij is ook de herkomst van de biomassa.

Want schone brandstof moet een schone herkomst hebben.

Wij schieten er immers weinig mee op als er elders op de wereld kaalslag van bos plaatsvindt om onze centrales te stoken. En uitbuiting van mensen of het onttrekken van biomassa aan de voedselketen moet uitgesloten zijn.

15 — Tien jaar duurzaamheid Essent — mvo Verslag 2008

De genoemde koffieschillen voldoen ruim aan deze duurzaamheidsvoorwaarden.

Ze zijn erg geschikt als brandstof, er hoeven geen bomen voor gekapt te worden, ze zijn niet eetbaar en wij nemen ze tegen een eerlijke prijs af van Braziliaanse koffieboeren, die er anders als onbruikbaar afval mee blijven zitten. Om zeker te weten dat wij het goed aanpakken, worden wij hierin bijgestaan door ontwikkelingsorganisatie Solidaridad.

Jammer genoeg ligt het lang niet voor alle biomassastromen zo helder. Er is in de wereld nog geen sluitend certificeringsysteem. Daarom werkt Essent daar zelf aan.

Met het Green Gold Standard Label hebben wij een bevredigende vorm van track & trace en kwaliteitscontrole ingevoerd. Een bevredigende

16 — Tien jaar duurzaamheid Essent — mvo Verslag 2008

vorm! Meer niet. Het zou een uitstekende vorm genoemd mogen worden, als het op afstand van Essent stond onder onafhankelijke controle.

Daar werken wij aan.

In 2006 legden wij vast toe te willen werken naar 75% gecertificeerde biomassa volgens het Green Gold Standard Label. In dat streven liggen wij goed op koers met 33% in 2006, 48% in 2007 en 68% in 2008.

Voor de palmolie die wij bijstookten in de Clauscentrale in Maasbracht spraken wij af, nadat de commissie Blok vorig jaar vaststelde dat certificering van palmolie mogelijk is, alleen nog gecertificeerde import te gebruiken. Omdat er onvoldoende gecertificeerde palmolie werd aangeboden, hebben wij in 2008 niets ingekocht. De aanwezige voorraad is wel verstookt.

Niet op de koffie gekomen Om de stroomproductie met biomassa verder te vergroten en daarbij het duurzaamheidsgehalte op het afgesproken hoge niveau te houden, moet er naarstig worden gezocht naar nieuwe vormen. Daarom kijkt Essent steeds nieuwsgierig rond.

In de hele wereld. Want alleen op die manier loop je tegen mogelijkheden aan als koffieschillen. In 2007 ontwikkelden wij het plan samen met Solidaridad. En in februari 2008 loste het eerste schip, onder het toeziend oog van minister Maria van der Hoeven, een lading koffieschillen van 3.200 ton in Geertruidenberg. In zeven jaar tijd kan dit doorgroeien naar 250.000 ton op jaarbasis.

Genoeg om jaarlijks alle huishoudens in een stad ter grootte van Eindhoven van stroom te voorzien.

Een opvallend project, dat met de nodige subsidie gestalte kon krijgen. De scaa, de grootste koffiehandelsorganisatie ter wereld, bekroonde het met een bijzondere duurzaamheidsprijs.

daarbij is dat de Nederlandse overheid deze zoektocht ondersteunt en een consistent beleid voert in het beschikbaar stellen van middelen voor duurzame energie. Het ontwikkelen van nieuwe rendabele biomassastromen is een kwestie van lange adem. Als subsidies van het ene op het andere moment wegvallen, krijgen deze – zeer gewenste – ontwikkelingen geen kans op levensvatbaarheid.

Essent gaat in 2009 in ieder geval enige nieuwe agrarische restproducten testen op geschiktheid als biomassa. Wij denken bijvoorbeeld aan rijstkaf, waarvoor dezelfde voordelen gelden als voor koffieschillen.

Een andere mogelijkheid is bagasse, een restproduct van suikerriet. Het blijft over als vezelachtige stof nadat het sap uit de rietstengels is geperst.

…en behoudt het goede Als de testen in onze centrales van deze nieuwe mogelijke biomassasoorten goed uitpakken, zijn wij er nog niet. Om het succesvol te kunnen inzetten als volwaardig alternatief voor fossiele Onderzoekt alle dingen… brandstoffen, moet de prijs Het is te verwachten dat er ervan concurrerend zijn. Dat meer agrarische restproducten kan vooralsnog alleen als de zijn die geschikt zijn als overheid bereid is tot een stabiel biomassa en voldoen aan de meerjarig subsidiebeleid. certificeringseisen. Het is de kunst ze te vinden en er in samenwerking met betrokken organisaties een hanteerbaar proces voor te ontwikkelen.

17 — Tien jaar duurzaamheid Essent — mvo Verslag 2008 Van het grootste belang

Focus op windenergie

18 — Tien jaar duurzaamheid Essent — mvo Verslag 2008

Toen men in de jaren ’80 van de vorige eeuw begon met windenergie, zag het er allemaal tamelijk kleinschalig uit. Maar het enthousiasme was meteen al groot. Trots werd de burgemeester uitgenodigd een solitaire windmolen van 60 kilowatt in gebruik te stellen. Vergelijk dat maar eens met de huidige turbines van 3 megawatt: 50 keer zoveel vermogen. Toch heeft die kleinschalige start de basis gelegd onder het huidige kennis- en ambitieniveau.

Zo leerden wij het vak. Zo leerden wij ook omgaan met tegenwind. Niet iedereen was immers blij met de aanblik van her en der in het landschap verrijzende windmolens.

En de route van trekvogels was een belangrijk aandachtspunt. Maar vooral ook de vraag naar de windopbrengst. Want op de vele windstille dagen moest er natuurlijk wel stroom worden geleverd.

Maar je kon toch niet eeuwig een gewone centrale achter de hand houden?

Daarom wisten wij al snel twee dingen zeker. Het moet grootschalig en zo dicht mogelijk bij de kust waar de meeste windzekerheid is.

Dat betekende clustering van grotere windturbines in grote windparken op plekken die daar na nauwkeurig onderzoek geschikt voor bleken.

Windparken zijn onze core business Zo ontstonden in de afgelopen jaren bijvoorbeeld het windpark Eemshaven (40 molens met een totaal vermogen van 10 megawatt), het windpark Westermeerdijk (50 molens met een totaal vermogen van 15 megawatt) en windpark Eemsmond (94 molens met een totaal vermogen van 34 megawatt).

Ten tijde van de opening was windpark Eemsmond het grootste van Europa.

Wij bouwden in 2008 – ter vervanging – op diezelfde locatie het windpark Westereems.

Inmiddels staat het er.

Met 52 windturbines van ieder 3 megawatt en een totaal vermogen van 156 megawatt is dat meteen het grootste van Nederland.

En vooral ook imposant. De windturbines hebben een ashoogte van zo’n honderd meter en een rotordiameter van circa tachtig meter. Het park gaat straks genoeg stroom leveren om de helft van alle huishoudens in de provincie Groningen van Groene Stroom te voorzien.

Zo snel gaan de ontwikkelingen. Met onverhoopte vergunningsissues zullen wij prudent omgaan.

20 — Tien jaar duurzaamheid Essent — mvo Verslag 2008

Een belangrijke stap naar verdere schaalvergroting was destijds (2002) ook de overname van de Duitse windparkontwikkelaar Winkra.

Daarmee werd Essent één van de grootste exploitanten en ontwikkelaars van windenergie in NoordwestEuropa. In de afgelopen jaren konden wij die positie verder uitbouwen. Dat moge blijken uit de cijfers. Essent heeft in totaal 484 windturbines met een gezamenlijk vermogen van 564 megawatt.

Naast onshore ook offshore Naast de ontwikkeling van nieuwe windparklocaties in Nederland en vooral Duitsland, is Essent zich ook gaan richten op offshore.

Echte grootschaligheid kan immers alleen buitengaats.

Daar is ruimte en daar is vrijwel altijd veel wind.

In voorbereiding is nu het plan windpark Nordsee-Ost, nabij Helgoland. Wij onderzoeken daar de mogelijkheid om met 80 turbines een vermogen van ongeveer 288 megawatt te gaan realiseren.

Deze stap naar offshore laat zien dat ook op deze grootschalige manier windparken zijn te realiseren die qua vermogen niet meer al te schril afsteken tegen de grote energiecentrales op de vaste wal. En dat moet ook, wil windenergie een belangrijke, betrouwbare en volwaardige bijdrage leveren aan het verduurzamen van de energiehuishouding.

Wie het kleine niet eert Is daarmee de kleinschaligheid dan volledig geschiedenis geworden? Welnee.

Waar dat gevraagd wordt zet Essent haar expertise in.

Zoals toen ‘zeehondenmoeder’ Lenie ’t Hart in Pieterburen vroeg of haar kleine molentje van 80 kilowatt bij de zeehondencrèche kon worden vervangen door een iets grotere en modernere.

Binnen alle planologische beperkingen – bijvoorbeeld maximaal 30 meter hoog – bleek een nieuwe molen van 100 kilowatt haalbaar. Voor zo’n klusje voelen wij ons zeker niet te groot.

21 — Tien jaar duurzaamheid Essent — mvo Verslag 2008

Focus op innovatie Innovatie is van levensbelang.

Zeker op duurzaamheidsgebied. Allereerst het maatschappelijk belang.

De vraagstukken zijn groot.

De oplossingen liggen niet zomaar voor het oprapen.

Er is veel inventiviteit en naarstig speurwerk voor nodig. Evenals een goed gevoel voor het scheiden van kaf en koren. En een wendbare geest als dat gevoel je even in de steek heeft gelaten.

Maar ook vanuit een economisch perspectief is innovatie belangrijk voor Essent. Als je investeert in innovatie weet je niet zeker of het rendement oplevert.

Maar als je niet investeert in innovatie weet je wel zeker dat je achterblijft, dat je rendement gaat dalen.

En dat je reputatie achteruit gaat. Klanten, werknemers, investeerders, zij zullen je minder aantrekkelijk vinden.

Daarom steken wij veel tijd en geld in innovatie.

Geen Willie Wortel Innovatie wordt soms gezien als ‘uitvindertje spelen’.

Dat is niet de insteek van Essent. Uiteraard zullen wij een goede eigen inval niet klakkeloos terzijde schuiven.

En medewerkers worden ook gestimuleerd mee te denken hoe de bedrijfsprocessen continu verbeterd kunnen worden. Maar onze doelstelling op het gebied van innovatie is vooral ‘mogelijk maken’.

Goed in de gaten houden wat kenniscentra bezig houdt. Nauwlettend volgen welke energiegerelateerde vernieuwingen er in ontwikkeling zijn. Vragen stellen aan de echte uitvinders. Initiëren en stimuleren van onderzoek. Durven kiezen. En het opzetten van of deelnemen in mogelijk kansrijke proefprojecten.

Innoveren is nooit klaar Essent ziet innoveren ook als een voortgaande beweging naar de toekomst. Het gaat er niet om met veel aplomb één grote stap voorwaarts te maken. Die grote stap kan immers onmiddellijk na realisatie al weer achterhaald

22 — Tien jaar duurzaamheid Essent — mvo Verslag 2008

blijken. Het gaat er om in een afwisseling van grote en kleine stappen onverstoorbaar naar de toekomst te blijven lopen.

Innoveren houdt nooit op.

Daarom werkt Essent er hard aan het gevoel voor innovatie diep te laten wortelen in de breedte van de onderneming.

Het begint met betrokkenheid.

Daar heb je wel een aanjager voor nodig en een coördinator.

Daarom hebben wij alle activiteiten op het gebied van duurzame energie samengebracht in een speciaal daarvoor opgerichte business unit: New Energy. En binnen New Energy in een aparte afdeling Innovatie.

Alle wezenlijke onderwerpen in de bedrijfsvoering van Essent worden daarbij onder de loep genomen, zoals brandstoffen, opwekking en grootschalige energieopslag, transport en distributie, energie in de gebouwde omgeving en mobiliteit. En om nu maar eens met het laatste te beginnen: in de afgelopen periode hebben wij stevig nagedacht over mobiliteit.

Tanken bij het stopcontact In 2008 is Essent naar buiten getreden met het rijden op elektriciteit. Aandacht vragen voor de mogelijkheden. En stimuleren van de toepassing. Essent gelooft in het elektrisch autorijden, omdat het vele voordelen biedt.

Elektrische auto’s produceren bijvoorbeeld geen uitlaatgassen en fijnstof.

En ze zijn vrijwel geruisloos.

Dat verbetert het leefmilieu in woonwijken en langs

drukbereden wegen aanzienlijk.

Elektrische auto’s leveren een grote bijdrage aan de CO2– reductie. Natuurlijk stoot de centrale die de elektriciteit opwekt – als deze met fossiele brandstoffen wordt gestookt – CO2 uit. Maar dat is slechts een fractie van de uitstoot die benzine- of dieselauto’s produceren. En als je je auto laat rijden op Groene Stroom heb je helemaal geen uitstoot.

Elektrische auto’s lossen ook een opslagprobleem op. Omdat er geen vorm van grootschalige elektriciteitsopslag bestaat, moet wind- en zonne-energie worden gebruikt op het moment dat het wordt opgewekt. En dat is helaas niet altijd het moment dat wij het ook echt nodig hebben.

Maar als wij massaal overstappen op elektrische auto’s, hebben we een enorme opslagcapaciteit in de vorm van hun accu’s.

Een derde voordeel is dat elektrische auto’s aanzienlijk goedkoper zijn in het gebruik.

Elektrisch rijden is zelfs 3,5 keer goedkoper dan de zuinigste dieselauto. Je kunt ze gewoon opladen aan het stopcontact thuis of langs de weg. En met de nieuwste generatie accu’s heb je met een ‘volle tank’ een actieradius van zo’n 350 tot 500 kilometer. Natuurlijk afhankelijk van je rijgedrag. Net als met een ‘gewone’ auto. Dat dan weer wel.

Goede voorbeeld geven met Essent-wagenpark Essent gaat het nodige doen om het elektrisch rijden te stimuleren. Allereerst is er de voorbeeldfunctie. Essent gaat enkele tientallen elektrische bedrijfs- en personenauto’s in gebruik nemen. Om te laten zien dat het kan. Dat het werkt.

Dat het plezierig rijdt. Dat de omgeving er voordeel van heeft.

Maar die auto’s gaan wij ook meteen gebruiken in een proeffase met het zogenaamde Mobile Smart Grid, dat wij samen met partners hebben ontwikkeld. Het gaat hier om een voorziening waarmee je de auto op een slimme manier

kunt laden met Groene Stroom.

De automobilist voert in hoeveel energie hij wil hebben, wanneer en tegen welk tarief.

Het Mobile Smart Grid zorgt ervoor dat het ook zo wordt uitgevoerd en dat er een duidelijke rekening komt die thuis wordt bezorgd ongeacht de plek waar het opladen gebeurde. Een verder voordeel is dat met het Mobile Smart Grid de opgewekte wind- en zonne-energie maximaal kan worden ingezet.

Algen op het vuur Een ander onderwerp waar we de nodige aandacht aan schenken is het zoeken naar nieuwe biobrandstoffen. Niet alleen willen we meer Groene Stroom produceren. Als wij het aandeel biomassa in de opwekking van Groene Stroom flink willen vergroten, zullen we immers ook aanvullende brandstoffen moeten hebben.

EĂŠn van de mogelijkheden is wellicht om algen te gebruiken als biobrandstof.

Samen met AkzoNobel, de algenproducent Ingrepro en de universiteit van Wageningen is Essent daarom deelnemer in een consortium dat in Delfzijl proeven gaat doen om uit algen duurzame grondstoffen te ontwikkelen. In Delfzijl beheert Essent in een joint venture met AkzoNobel een warmtekrachtcentrale. Een deel van de rookgassen uit deze wkc wordt door een vijver met een algenpopulatie geleid. De algen nemen de CO2 op en zetten dit om in zuurstof. Hierdoor vermeerderen de algen zich, waarna ze worden gewonnen en gedroogd. De gemeenschappelijke interesse van Essent en AkzoNobel is gericht op de vraag of uit deze algen een goede biobrandstof gewonnen kan worden. Essent is daarnaast ook geĂŻnteresseerd in het hergebruik van CO2 uit rookgassen van centrales. De proef heeft een looptijd van vier jaar.

Onderzoek naar CO2-arme hybride centrale Een zekere relatie met het bovenstaande heeft het onderzoek dat wij samen met Shell zijn gestart naar de grootschalige vergassing van kolen en biomassa in combinatie met de afvang en opslag van CO2. Dit onderzoek naar een CO2-arme hybride centrale wordt nader omschreven in hoofdstuk 6.

Brandstofcellen in HRe-ketels Samen met GasTerra onderzoeken wij de toepasbaarheid in HRe-ketels van brandstofcellen. Met HRe-ketels – ook wel thuiscentrales of microwkk’s genoemd – wek je zowel warmte op als elektriciteit.

Met de brandstofceltechnologie kan vooral het elektrisch rendement van de HRe-ketel naar verwachting nog flink verbeterd worden. Mocht deze richting inderdaad succesvol blijken, dan is de HRe-ketel, uitgerust met brandstofceltechnologie, zeer geschikt voor nieuwbouwwoningen met een lage warmtevraag. Met andere woorden: voor uitermate goed geïsoleerde woningen.

Energieproductie aan huis Essent levert ook bij de kleinschalige duurzaamheidsprojecten graag een innovatieve oplossing. Zo is er samen met de woningcorporatie Zaya in de wijk Maaspoort van

24 — Tien jaar duurzaamheid Essent — mvo Verslag 2008

’s Hertogenbosch een bijzonder proefproject van start gegaan. Het gaat om de toepassing van innovatieve kleinschalige technologieën in bestaande woningen waarmee de bewoner thuis zelf energie kan opwekken.

Voorbeelden zijn zonnepanelen, zonne-collectoren, warmtepompen, aardwarmte, HRe-ketels en microwindturbines. Deze mogelijkheden worden uitgewerkt in combinatie met bijvoorbeeld isolatiemaatregelen en groene financieringsmogelijkheden. Gedurende twee stook-seizoenen zullen wij alle effecten nauwlettend volgen om te bezien welke (combinatie van) voorzieningen kansrijk zijn voor een structurele toepassing in bestaande woningen.

In dezelfde innovatieve lijn ligt een project in Zevenaar.

In de nieuwbouw wijk Groot Holthuizen worden in de toekomst 1.500 woningen

verwarmd met een biomassainstallatie, gestookt met houtpellets (samengeperste houtsnippers). In plaats van iedere woning uit te rusten met een eigen cv-ketel, wordt er één biomassa-installatie geplaatst. Daarmee vermindert de CO2-uitstoot met tenminste 25%. Jaarlijks zijn er zo’n 45 vrachtwagens vol houtpellets nodig om de wijk te verwarmen.

De verbeelding aan de macht Als je er even bij stil staat, zit vrijwel overal energie in.

Na Groene Stroom, Groen voor Gas en Groen Gas kent Essent inmiddels ook Groene Warmte. Dat is warmte opgewekt met biogas dat gewonnen wordt uit koeienmest. In Zeewolde worden op die manier straks 3.000 woningen verwarmd.

Het biogas wordt aangeleverd door een melkveehouderij in de omgeving.

Resultaat van tien jaar duurzame energie Tien jaar duurzaamheid heeft veel opgeleverd. Vooral de conclusie dat het meeste werk nog voor ons ligt. Maar tevens de bemoedigende vaststelling dat al het duwen trekwerk ontwikkelingen mogelijk heeft gemaakt waar wij tien jaar geleden nog niet eens over nadachten.

Net als de eveneens bemoedigende vaststelling dat het ook nog prachtig werk was.

Al met al pleit dat sterk voor doorgaan. In volle vaart verder met de verduurzaming van onze energiehuishouding. Want dat is en blijft het doel.

2 — 2008, de terugblik Een schepje er bovenop Wat dreef ons in 2008?

Het antwoord is simpel: de sprong naar de kopgroep!

Op het gebied van maatschappelijk verantwoord ondernemen willen wij immers een leidend energiebedrijf zijn.

En dan nog is er werk aan de winkel. Dat weten we. Al was het maar omdat wij dagelijks tegen dilemma’s aanlopen die niet zomaar even op te lossen zijn. Bijvoorbeeld de brandstofdiscussie: wat doen wij met kolen? Of de vraag naar onze maatschappelijke rol: Wat mag de samenleving van ons verwachten? In de hoofdstukken 3, 4 en 5 gaan wij dieper op deze kwesties in.

Dat er nog wel iets te doen is, bleek ook uit de benchmark die we in 2007 lieten uitvoeren.

De duurzaamheid van Essent werd langs de objectieve meetlat gelegd van de gerenommeerde Dow Jones Sustainability Index (djsi). In het mvo Verslag van 2007 stonden we uitvoerig stil bij de uitkomsten. Samengevat kwam het er op neer dat Essent in vergelijking met zeven andere Noordwest-Europese energiebedrijven nog net iets onder het gemiddelde zat. In het onderzoek werd gekeken naar drie beleidsgebieden: economisch beleid, sociaal beleid en milieubeleid. Op de eerste twee onderdelen scoorden we gemiddeld, maar op het milieubeleid bleven we duidelijk achter. Conclusie: de handen uit de mouwen in 2008.

Op alle drie de beleidsgebieden. Want gemiddeld zijn is niet de ambitie van Essent, laat staan achterblijven. Zo bleef het te lage percentage vrouwen op verantwoordelijke functies binnen Essent de aandacht vragen. En er was ook nog genoeg te doen op het gebied van het personeelsbeleid en de maatschappelijke sponsoring. Maar de grootste uitdaging lag natuurlijk bij het milieubeleid. Uit de benchmark bleek dat Essent nog onvoldoende concrete doelen had gesteld op het gebied van klimaatstrategie en emissiereductie.

Nieuwe klimaatstrategie Alle reden om tot een aangescherpte klimaatstrategie te komen. Deze kreeg gestalte na een reeks van discussies binnen de onderneming. De centrale pijlers onder het beleid blijven People, Planet, Profit en de door Essent toegevoegde vierde p van Power. Zij bepalen de economische en maatschappelijke randvoorwaarden van de duurzaamheidsdoelstellingen en dus van de klimaatstrategie. Want het heeft alleen zin plannen te ontwikkelen die met draagvlak van de samenleving een structurele plaats in het energiebeleid kunnen innemen.

In de klimaatstrategie van Essent staat de energiebron centraal. Hoe minder we hoeven te putten uit schaarse voorraden, hoe beter. Dat betekent gestaag afbouwen van fossiele brandstoffen en vervangen door duurzame bronnen.

Het verduurzamen van de energiehuishouding is onze eerste drijfveer. CO2-reductie is daarvan het belangrijke gevolg. Met een intensief programma voor windenergie (op land en op zee) en voor schone biomassa streven wij naar meer dan een verdrievoudiging van de huidige duurzame energieopwekking in het jaar 2020.

Actuele voorbeelden in ons windenergie-

“

In de klimaatstrategie van Essent staat de energiebron centraal.

Hoe minder we hoeven te putten uit schaarse voorraden, hoe beter.

Energiebesparing, ook in eigen huis heeft onze blijvende aandacht.

Want hier geldt immers, ‘practise what you preach’.

”

programma zijn de bouw van het Windpark Westereems in Noord-Groningen met een vermogen van 156 megawatt en de voorgenomen realisatie van het Windpark Nordsee-Ost, nabij Helgoland met een verwacht vermogen van 288 megawatt. Daarnaast ontwikkelen wij verdere uitbreidingsplannen voor windenergie in Nederland en Duitsland. Ons biomassaprogramma is er op gericht steeds meer kolen als brandstof voor centrales te vervangen door schone biomassa. Daarnaast willen we de energie-efficiency sterk verbeteren met hoogrenderende installaties voor de opwekking van elektriciteit en warmte. Dat krijgt bijvoorbeeld gestalte in de bouw van hoogrendement warmtekrachtcentrales in Maasbracht, Moerdijk en het Belgische Genk.

Ook gaan wij actief de mogelijkheden van CO2-afvang en -opslag onderzoeken in combinatie met de vergassing van kolen en biomassa.

CO2-opslag kan in een overgangsperiode naar algehele verduurzaming alvast tot een flinke vermindering van de CO2-uitstoot leiden.

Hetzelfde geldt voor kernenergie. Als klimaatmaatregel biedt dit wellicht tijdelijk een oplossing. Maar wij beraden ons nog op de vraag of het ook echt nodig is. Zwaar weegt daarbij voor ons het maatschappelijk draagvlak. Het gaat dan om de afweging. Aan de ene kant de vraagstukken over veiligheid en radioactief afval. Aan de andere kant het feit dat kernenergie geen CO2-uitstoot tot gevolg heeft. Energiebesparing, ook in eigen huis, heeft onze blijvende aandacht. Want hier geldt immers ‘practice what you preach’.

Innovatie staat hoog in ons vaandel, want om de vraagstukken rondom de klimaatverandering daadwerkelijk op te lossen, zal er nog veel vernieuwing moeten plaatsvinden. In technologie, in economische toepassing en in mentaliteit. De focus van ons innovatiebeleid ligt bij het ontwikkelen van duurzame brandstoffen en oplossingen voor de uitstoot van het autoverkeer. Om die reden gaan wij het elektrisch rijden stimuleren. Overigens komen al deze activiteiten in de volgende hoofdstukken uitvoeriger aan de orde.

Essent BespaarPlan In 2007 startten wij met het Essent BespaarPlan, een project dat tot doel heeft samen met onze aandeelhouders tot aanzienlijke energiebesparing te komen bij onze huishoudelijke en zakelijke klanten. In het mvo Verslag 2007 is het project uitvoerig omschreven. Inmiddels doen 82 gemeenten (in 2007 waren het er nog 56) en onze 6 aandeelhoudende provincies mee aan het bespaarplan. Er zijn vele plannen in ontwikkeling, variërend van het BespaarPlan Limburgse Energie Subsidies (gericht op isolatie, zonnepanelen, zonneboilers e.d.), via energiezuinige straatverlichting in Oost-Groningen tot een intensieve voorlichtingscampagne gericht op sociale minima in Tilburg.

Een aansprekend onderdeel van het Essent BespaarPlan wordt ook gevormd door het lespakket ‘Spaar je energie’ dat is ontwikkeld in samenwerking met het Wereld Natuur Fonds en dat kosteloos wordt aangeboden aan basisscholen.

Meer dan 800 lespakketten zijn er al afgeno-

25 — 2008, de terugblik Essent — mvo Verslag 2008

men en uit een onderzoek bleek dat de gebruikers het pakket waarderen met een 7,9.

De kinderen leren – binnen hun eigen leef- en belangstellingssfeer – een koppeling te maken tussen energieverbruik en de gevolgen voor het klimaat.

mvo-ambassadeurs Begin 2007 benoemde Essent mvo-ambassadeurs. Zo’n zeventig vrijwilligers, voortkomend uit alle geledingen van het bedrijf vormen de voorhoede van mvo binnen Essent. Ze zijn aanspreekpunt binnen de organisatie en hebben tot taak te signaleren, te inspireren en uit te voeren.

Om ze zo slagvaardig mogelijk te laten optreden zijn ze halverwege 2008 verdeeld in vier p-groepen, met elk hun eigen mvo-p: People, Planet, Profit of Power. Elke groep heeft daarmee zijn eigen mvo-speerpunt en kan zo de deskundigheid ontwikkelen om tot concrete en haalbare projecten te komen. Medio 2009 wordt dit proces geëvalueerd.

De mvo-ambassadeurs zijn ook praktisch actief. Bijvoorbeeld als organisator en gespreksleider bij mvo-bijeenkomsten. Of ter ondersteuning bij mvo-acties.

Voor het uitdragen van het mvo-beleid is het een groot voordeel dat er in vrijwel elke Essent-vestiging een ambassadeur aanwezig is.

Binnengoed Het mvo-project ‘Binnengoed’, gericht op de verdere verduurzaming van onze kantoorhuishouding, ging in 2007 van start. Tenslotte kun je duurzaamheid alleen met goed fatsoen aanbevelen, als je er zelf intern ook echt de schouders onder zet.

Na drie themamaanden – keurmerken, hergebruik en vitaliteit – in het laatste halfjaar van 2007, ging het project in 2008 de tweede fase in met een uitwerking van thema’s in diverse acties die hierna worden beschreven.

Carbon Management Plan In 2007 introduceerde Essent het voornemen tot een CO2-neutrale huisvesting en een CO2-neutraal wagenpark. Het Carbon Management Plan is de uitwerking van dit voornemen.

Wij streven er in dit plan naar in een periode van 5 jaar elk jaar de CO2-emissie met 5% te verminderen. Dat is ambitieus. Want daarmee zouden wij sneller gaan dan de meeste andere bedrijven. Op naar de kopgroep dus.

Om vast te stellen waar de winst valt te halen, moeten wij eerst weten hoe de CO2emissie van onze huisvesting en ons wagenpark er nu uitziet. Daarom zijn we in 2008 begonnen met een monitoringprogramma: de nulmeting.

In dat kader zijn bijvoorbeeld inmiddels alle bedrijfsgebouwen (exclusief kantoorgebouwen op productielocaties) voorzien van een energielabel en wordt het verbruik nauwkeurig bijgehouden. Overigens is er in de afgelopen jaren al het nodige gedaan aan het energieverbruik van onze gebouwen en de it-voorzieningen. Dit zal leiden tot een CO2-reductie van 2% per jaar in

26 — 2008, de terugblik Essent — mvo Verslag 2008

2010 ten opzicht van het referentiejaar 2007.

En ons nieuwe locatie- en e-work-beleid (de mogelijkheid voor medewerkers om met itmiddelen en –ondersteuning thuis en op andere locaties te werken) zal daar nog het nodige aan toevoegen.

Ook voor het wagenpark geldt dat er in de afgelopen jaren al heel wat losse initiatieven genomen zijn om tot CO2-reductie te komen. Denk bijvoorbeeld aan de actie ‘Band op spanning’ en het promoten van tele- en videoconferencing en de ns Business Card. Het wordt nu echter tijd voor een integrale aanpak. Dan kunnen wij beter sturen op het ontwikkelen van concrete doelen en een tastbaar resultaat.

Inmiddels zijn we de voorbereidingen voorbij. In de resultaatafspraken voor 2009 is een duidelijke doelstelling opgenomen voor heel Essent. En gaat een projectteam afgeleide doelstellingen voor de diverse business units formuleren. Hierdoor is het een gezamenlijke doelstelling van bestuur, management en medewerkers.

“

Op naar CO2-neutrale huisvesting en wagenpark. Wij streven er in dit plan naar in een periode van 5 jaar elk jaar de CO2-emissies met 5% te verminderen.

Dat is ambitieus.

In de resultaatafspraken voor 2009 is een duidelijke doelstelling opgenomen voor heel Essent.

”

Groene it Essent lijkt wel aan elkaar te hangen van computersystemen en it. Onze datacenters zijn dan ook grootverbruikers op het gebied van energie. Niet alleen voor het draaiend houden van de computers en andere apparatuur maar ook voor koeling. Immers it-apparatuur produceert een grote hoeveelheid warmte. In een regulier datacenter is bijna net zoveel energie nodig voor koeling en ondersteunende apparatuur als dat nodig is om de it-apparatuur te voeden. Onze afdeling it-Supply hecht groot belang aan het milieu en werkt dan ook aan de vergroening van onze it-voorziening. Door bijvoorbeeld nieuwe koeltechnieken en inzet van energiezuinige apparatuur. Zo kunnen we tot 15% energie besparen in datacenters. En van de energie die gebruikt wordt, compenseren we de CO2-emissies.

Om zeker te zijn dat geen aandachtsgebied 1. CO2-compensatie vakantiekilometers binnen it ontsnapt aan het vergroeningsbeleid Essent-medewerkers: Wat betekent reiis een ‘Green benchmark’ uitgevoerd door onzen met je auto, de bus, het vliegtuig voor derzoeksbureau Gartner. En hoewel we op de de CO2-uitstoot en hoe kun je dat comgoede weg zijn, moeten we kijken of we ons penseren? groene it-streven beter kunnen laten aansluiten 2. Fietsverlichting: Om het (veilig) fietsen op wat we als geheel Essent doen. En natuurlijk te stimuleren organiseerde Essent een kijken hoe wij ons energieverbruik nog verder actieweek waarin medewerkers hun fietskunnen verlagen door slim met de inkoop en verlichting gratis konden laten controleren het gebruik van apparatuur om te gaan. en zonodig repareren.

3. Warme truien actie: Ludieke promotie van de trui als energiebespaarder.

Close the Gap 4. Pieterpad-acties: Uit de PieterpadwandeIn het kader van het armoedebestrijdingslingen – mvo-georiënteerde bezinningsproject ‘Close the Gap’ doneerde Essent in 2008 wandelingen van een dag, waaraan mederuim 1.800 gebruikte computers aan scholen werkers vrijwillig deelnemen – komen reen instituten in Afrika. Daarnaast werden wij gelmatig acties voort waarin groepen Golden Partner van Close the Gap en doneerden medewerkers de handen uit de mouwen geld om de kosten rondom het gebruik van deze steken voor het goede doel. computers te dekken, inclusief het opleiden 5. Vrijwilligerswerk: Medewerkers van van docenten. Onderdeel van het project is ook Essentleveren individueel, maar ook in dat de computers, wanneer ze helemaal zijn groepsverband als vrijwilliger een bijafgeschreven, niet naar de vuilnisbelt gaan, drage aan goede doelen. Zo verfraaiden maar op een ecologisch verantwoorde manier zo’n honderd medewerkers van Asset worden gerecycled.

Management samen de speelplaats van Dit project sluit aan bij de verderop besproeen opvangcentrum voor kinderen met ken ‘Energievoorziening Ontwikkelingslanden’ een verstandelijke beperking in Brummen.

En leden van Impulse!, de vereniging van Young Professionals van Essent, Schoonmaken van de kantoren organiseerden een spelmiddag in Villa Voor het eerst stellen wij nu ook mvo-eisen Pardoes, een vakantieverblijf voor kinaan het schoonmaken van de kantoren. Bij het deren met een levensbedreigende ziekte. afsluiten van de lopende schoonmaakcontracDe organisatie Robin Good helpt Essent ten – vijf jaar geleden – had Essent nog geen te bezien hoe vrijwilligerswerk een vaste uitgesproken mvo-beleid. Maar bij de actuele waarde kan worden binnen het bedrijf. aanbesteding van de nieuwe schoonmaakBijvoorbeeld bij afdelingsuitstapjes en contracten is mvo een belangrijk onderdeel teambuildingsdagen. geworden. De eisen die wij stellen hebben be- 6. Bewustwording: Essent heeft een intratrekking op milieuzaken zoals het soort schoonnetcursus ontwikkeld over mvo. maakmiddelen en het al dan niet gebruiken van Deze e-learningmodule, waaraan alle wegwerphanddoekjes.

Essentmedewerkers mee kunnen doen, Maar ook op sociaal gebied willen wij goede geeft inzicht in de keuzes die iedereen van afspraken maken. Bijvoorbeeld over het persokeer tot keer moet maken op mvo-gebied. neelsbeleid van het schoonmaakbedrijf.

Voor alle medewerkers die de cursus doorlopen doet Essent een euro in haar personeelsfonds ‘Samen voor Anderen’.

Biologisch lunchen 7. Schrijfouders: Het fonds ‘Samen voor Sinds het voorjaar van 2008 zijn de lunAnderen’, zoekt in samenwerking met Plan ches die geserveerd worden bij vergaderingen Nederland onder de Essentmedewerkers standaard biologisch. Op deze manier wil schrijfouders voor door het fonds geadopEssent bijdragen aan de duurzame productie teerde kinderen in ontwikkelingslanden. van voedsel.

8. Leren in het weekeinde: Projecten in Tilburg, Groningen en Enschede, waarin jongeren tussen de tien en veertien jaar uit sociaal-economische achterstandProgramma ‘How on Earth’ situaties, in het weekeinde onderwijs In het mvo Verslag van 2007 kondigden volgen. Essent is een belangrijke sponwij het medewerkersprogramma ‘How on sor van deze projecten en vele EssentEarth’ aan. ‘How on Earth’ is de praktische specialisten geven er als vrijwilliger ook les. vertaling van diverse activiteiten binnen Essent In Tilburg en Groningen organiseert imc waarin mvo naar voren komt. Onder de vlag Weekendschool de lessen. Het project in van ‘How on Earth’ werd een achttal projecten Enschede heet Toppers op Zondag. georganiseerd:

27 — 2008, de terugblik Essent — mvo Verslag 2008

Cradle to Cradle Essent onderzoekt of het concept Cradle to Cradle (c2c), dat begin deze eeuw is ontwikkeld, een belangrijke rol kan gaan spelen in het bedrijfsbeleid. c2c streeft naar een fundamentele verandering in het denken over gebruik en hergebruik van grondstoffen. Kort gezegd: weg met de wegwerpmaatschappij.

Waar nu aan het eind van de levensduur van een product vaak een grote berg afval en vervuiling ontstaat, daar bepleit c2c producten zo te ontwerpen dat ze na gebruik geheel kunnen worden opgenomen in de biologische of de technische kringlopen. c2c is een concept dat door steeds meer opinieleiders en topmensen uit het bedrijfsleven wordt omarmd en waar veel van wordt verwacht in de toekomst.

Voor Essent is het interessant te bezien of en hoe het c2c-concept ook op energie toegepast kan worden. Daarnaast onderzoekt Essent uiteraard ook de mogelijkheden binnen de eigen onderneming om in toenemende mate c2cgoederen in te kopen.

Energievoorziening in ontwikkelingslanden In de afgelopen jaren is Essent op verschillende manieren betrokken geraakt bij de energievoorziening in ontwikkelingslanden. Niet zozeer als gevolg van directe investeringen, maar door een bonte schakering aan oorzaken en aanleidingen. Soms omdat wij in het betreffende land grondstoffen kopen, zoals kolen en biomassa, waaronder koffieschillen.

Soms omdat men ons om advies vroeg. En soms omdat medewerkers van Essent als vrijwilliger betrokken waren of zijn bij duurzaamheids- of energieprojecten in ontwikkelingslanden. In 2009 willen wij deze activiteiten meer bundelen en met beleid structureel uitbouwen. Ter illustratie een drietal projecten

“

Voor Essent is het interessant te bezien of en hoe het c2c-concept ook op energie toegepast kan worden

Kort gezegd: weg met de wegwerpmaatschappij.

”

28 — 2008, de terugblik Essent — mvo Verslag 2008

Stichting Duurzame Ontwikkeling Suriname.

Niet alleen thuis, maar ook aan de andere zijde van de Atlantische Oceaan is de expertise van Essent in trek. Wij kregen namelijk het verzoek mee te denken over de toekomst van de energievoorziening in Suriname en stelden vast dat daar grote kansen liggen voor kleinschalige decentrale opwekking. En dat is weer uitermate geschikt voor duurzame toepassingen, zoals biomassa van rijstkaf.

Nabuur.com Leden van Impulse!, de vereniging van Young Professionals van Essent, werken online mee aan enkele Afrikaanse projecten van Nabuur.com, een organisatie die zich richt op het opbouwen van een wereldwijd netwerk van online vrijwilligers.

Energy4All De stichting Energy4All stimuleert de duurzame energievoorziening in ontwikkelingslanden. Dit als motor voor communicatiediensten, toegang tot onderwijs en medische zorg, schoon water etc. De eerste activiteiten betreffen het opzetten van nice centers (Next Door Internet, Communication and Education), een energie-efficiënt internettrainingscentrum op basis van zonne-energie.

Het concept steunt op lokaal ondernemerschap en niet zozeer op filantropie, daardoor is continuïteit gewaarborgd en draagt het mede bij aan economische ontwikkeling ter plekke. De stichting speelt een belangrijke rol als schakel tussen bedrijfsmatig opgezette activiteiten en sponsors uit het bedrijfsleven, ngo's en de overheid.

Inmiddels zijn de twee proef nice centers in Gambia gerealiseerd en zijn de kinderziektes eruit. Dit jaar zullen de volgende vier centers opgezet gaan worden. Plannen voor activiteiten in een ander Afrikaans land zijn in voorbereiding. Daarnaast heeft Energy4All plannen voor activiteiten in andere werelddelen. Zij heeft bijvoorbeeld een pilot voor een bio-diesel project op basis van jatropha in Zambia gefinancierd en zoekt nu mogelijkheden tot verdere ondersteuning voor dit project.

De stichting zelf zal zich verder gaan professionaliseren en daarmee gaan voldoen aan het cbf keumerk voor goede doelen. Essent heeft financiële ondersteuning beschikbaar gesteld voor doorgroei van de activiteiten in Gambia en maakt ook deel uit van het bestuur.

Binnen de stichting zijn vrijwilligers actief uit onder andere Essent gelederen.

29 — 2008, de terugblik Essent — mvo Verslag 2008

30 — Visie Essent — mvo Verslag 2008

Visie — De groene draad in het verhaal van Essent Het verhaal van Essent bestrijkt een periode van tien jaar. Een even lange periode van duurzaamheid loopt er als een groene draad doorheen.

Van een voorzichtig begin naar het veelomvattende mvo-beleid van dit moment.

In een drietal opzichten sluiten wij die periode nu af. Een drietal opmerkelijke opzichten.

Om te beginnen is er natuurlijk de afsplitsing van ons netwerkbedrijf. Wat honderdvijftig jaar een vanzelfsprekende eenheid was, wordt nu rigoureus gescheiden.

Wat jarenlang dierbare collega’s waren bij de koffieautomaat, in de vergaderzalen of tijdens de Pieterpadwandelingen, worden nu medewerkers van een extern bedrijf. Zij gaan nu zelf verder met mvo.

Voor de blijvers is er dit jaar de aansluiting bij rwe. Wij voelen ons ‘Herzlich Willkommen’ in het grote Duitse concern en zien onze kansen er door toenemen om nog veel meer werk te maken van duurzaamheid. Velen zullen het mogelijk ook ervaren als ‘zwei Seelen in einer Brust’. Niet omdat de stap niet de juiste is, maar omdat elke grote verandering nu eenmaal ook een beschouwelijk moment van omzien met zich meebrengt. Wat mij betreft levert dat een gevoel van voldoening op. Tien jaar duurzaamheid, waarvan drie jaar echt mvo-beleid, hebben ons flinke stappen voorwaarts gebracht. Vanaf het begin in 1999 was Essent een nieuwsgierig bedrijf. Wat verwacht de samenleving van ons?

Hoe kunnen wij dat invullen? En waarmee kunnen wij ze nog meer verrassen?

Die vragen blijven wij ook stellen als de overname door rwe straks een feit is. Die nieuwsgierigheid zit ons in de genen.

Het derde aspect is de economische crisis.

Die de vraag oproept hoe het nu verder zal gaan met de verduurzaming. Was maatschappelijk verantwoord ondernemen in de afgelopen vette jaren een luxe product? Een soort Grand Dessert dat iets mocht kosten? En moeten wij straks terug naar fantasieloze en harde soberheid?

Ik geloof er niets van. Maatschappelijk verantwoord ondernemen heeft intussen bewezen het rendement van bedrijven te verhogen. Het laten versloffen van de duurzaamheid zou de problemen alleen maar vergroten. Wij moeten juist denken aan een stapje extra. Investeren

“

Maatschappelijk verantwoord ondernemen heeft intussen bewezen het rendement van bedrijven te verhogen.

Investeren in duurzaamheid geeft nieuwe impulsen aan de economie en leidt tot een blijvend resultaat.

Waarom de gelegenheid niet gebruiken om extra te investeren in windenergie, in biomassa, in energie-efficiency?

”

zijn van rwe. Vraagstukken over het gebruik van kolen. Of de opslag van CO2. Of de eventuele inzet van kernenergie om in de overgangsfase naar een duurzame samenleving de voorzieningszekerheid te kunnen combineren met aanzienlijke emissiereductie.

Waar wij ons ook van bewust zijn is de waarde van voorbeeldgedrag. Binnen Essent moeten leidinggevenden het tonen aan medewerkers. En Essent zelf moet het laten zien aan de samenleving.

Daarbij hoef je niet meteen compleet te zijn. Niet alles is direct op te lossen. Maak er echter wel gedegen werk van.

Pak het structureel aan in beleidsplannen. Wij zijn daar druk mee bezig in het Carbon Management Plan, waarmee wij de Essent-huishouding willen verduurzamen. Alle aspecten van huisvesting en vervoer komen erbij aan de orde.

Van belang is ook om open te staan voor nieuwe ontwikkelingen. Zo onderzoeken wij geïnteresseerd en zorgvuldig de mogelijkheden van het concept Cradle to Cradle. Alleen grondstoffen en materialen toepassen die na het einde van de gebruiksperiode herbruikbaar zijn of terugkunnen in de biologische of technische kringloop. Langzaam maar zeker de vuilnisbelt overbodig maken. Die kant willen wij immers op.

Ook willen wij weten wat de effecten zijn van onze bedrijfsvoering in landen waar wij grondstoffen kopen. Vaak ontwikkelingslanden.

Hoe staat het er voor met de mensenrechten?

Met de sociale omstandigheden? Met het respect voor de aarde? Wij kunnen er niet met de rug naar toe gaan staan. Als je er grondstoffen koopt, draag je ketenverantwoordelijkheid.

Om die reden hebben wij ons ook aangesloten bij de un Global Compact, een verbond onder de vlag van de Verenigde Naties met strikte duurzaamheidsdoelstellingen. In het verlengde daarvan kijken wij als energieexpert naar ontwikkelingslanden. Hoe kunnen wij onze expertise inzetten om daar een bijdrage te leveren aan de energievoorziening?

Zo blijven wij naarstig de groene draad weven door het verhaal van Essent. En zo zullen wij daar ook steeds zo transparant mogelijk verslag van doen. Omdat niet alles op papier kan, maken wij de detailinformatie vanaf medio 2009 toegankelijk op de speciale mvo-pagina’s van onze website www.essent.eu. Ik hoop dat onze stakeholders kind aan huis worden op deze site.

in duurzaamheid geeft nieuwe impulsen aan de economie en leidt tot een blijvend resultaat.

Waarom bijvoorbeeld de gelegenheid niet gebruiken om de omslag te maken naar elektrisch rijden? Het kan, het is stukken beter voor het klimaat en goedkoper in het gebruik.

Waarom de gelegenheid niet gebruiken om extra te investeren in windenergie, in biomassa, in energie-efficiency? Waarom niet voortvarend aan de gang om in de overgangsfase naar volledig duurzaam de CO2-uitstoot alvast aanzienlijk te beperken met CO2-afvang en -opslag.

Daar schieten volgende generaties immers ook nog iets mee op.Wij proberen die uitdaging in elk geval op te pakken. Essent heeft in Nederland inmiddels een duidelijk mvo-profiel en onze verslaglegging erover wordt als transparant ervaren, getuige de vierde plek die wij scoorden in het onderzoek dat het ministerie van Economische Zaken hield onder de circa honderdvijftig grootste Nederlandse bedrijven.

Dat is mooi, maar ook alle reden om er gedegen aan verder te werken. Niet achterover leunen. De uitdagingen zijn groot. De klanten, de medewerkers, de aandeelhouders, de samenleving, de politiek, ieder verwacht het nodige van ons. En velen tonen daar ook een directe betrokkenheid bij. Daarom zullen wij de dialoog met onze stakeholders intensief voortzetten.

Luisteren naar hun verhaal. En vertellen wat onze gedachten en ideeën zijn. Met als inzet om tot elkaar te komen. Dat geldt voor een flink aantal onderwerpen. Bijvoorbeeld de argwaan Arnhem, 4 maart 2009 — bij sommigen over het behoud van ons duur- Marga Edens, zaamheidsprofiel als wij straks een onderdeel manager mvo

31 — Visie Essent — mvo Verslag 2008

3 — Dialoog met de stakeholders Maatschappelijk verantwoord ondernemen; de naam geeft al aan waar het eigenlijk om draait. Aan de maatschappij verantwoording durven afleggen over je ondernemingsbeleid. En dat niet één keer per jaar, maar van dag tot dag. Open staan voor de samenleving. De wensen en behoeften van de samenleving betrekken bij je bedrijfsbeleid.

Laten zien dat het je menens is met je goede voornemens.

public affairs inspanningen en wij ontvangen hen graag als spreker op symposia.

Met de belangenorganisaties, meestal ngo’s die zich met onderwerpen op onze werkterreinen bezighouden, spreken wij regelmatig.

In voortgangsgesprekken of tijdens bijeenkomsten over speciale onderwerpen. Maar eveneens als men actie voert tegen een aspect van het Essent-beleid. Ook dan willen wij het gesprek op gang houden. En het brede publiek is eveneens een gesprekspartner. De mensen spreken ons immers steevast aan – rechtstreeks of via de media – op ons beleid en gedrag zodra er een Essent-gerelateerd onderwerp opduikt in de openbaarheid dat hen bezig houdt. Beter is het zo’n onderwerp – waar mogelijk – zelf al ter discussie voor te leggen.

Al die ontmoetingen en gesprekken met elkaar leveren ons de onontbeerlijke ingre– diënten voor een evenwichtig mvo-beleid. Het is onmogelijk er in dit verslag een compleet beeld van te geven. Maar op het speciale mvo-deel van de corporate website, dat medio 2009 online gaat, geven wij uitgebreide informatie over beleid, achtergronden, voortgang, projecten en dialogen. Ook het laatste mvo-nieuws krijgt er een belangrijke plek.

Hieronder volgen ter illustratie een paar bijzondere voorbeelden. En in de volgende twee hoofdstukken schetsen wij vervolgens de dialoog met de samenleving, bezien vanuit Essents positie als marktspeler en als bedrijfsburger. In het daarop volgende hoofdstuk gaan we nog even kort in op de dilemma’s die wij in 2007 belichten vanuit onze positie als bedrijfsvoerder en werkgever.

mvo betekent een constante dialoog met de samenleving. Of om dat praktisch te houden, met de belangrijkste stakeholders. Voor Essent zijn dat de klanten, de medewerkers, de aandeelhouders, de overheden, de leveranciers en de belangenorganisaties die actief zijn in onze aandachtsgebieden. Maar ook met het algemene publiek en, in specifieke gevallen, met lokale gemeenschappen moeten we regelmatig van gedachten wisselen.

Geen loze praatjes over de heg over het mooie weer, maar indringende gesprekken. Niet alleen bedoeld om onze kant van de zaak uit te leggen, maar meer nog om te luisteren. Horen wat de ander van ons verwacht. En bovendien om af te spreken op welke wijze wij ons daar iets van aantrekken. En dat van keer tot keer.

Als je serieus werk wilt maken van mvo, Energie voor morgen moet je ook een paar dingen niet doen. Niet in Onder de titel ‘Energie voor morgen’ orje schulp kruipen als men meer van je vraagt, dan je op dat moment aan kunt. En niet gemak- ganiseerde Essent een tweetal mvo-congreszuchtig achterover leunen als men zich tevreden sen. Eentje in Zwolle en eentje in Maastricht.

Bedoeld om stakeholders een beeld te geven toont met enkele aspecten van je beleid. van de Essent-visie op de energievoorziening van morgen en om van diezelfde stakeholders te vernemen wat hun toekomstvisie is, welke Dialoog aangaan stappen zij nu zetten, straks denken te zetten In 2007 zijn wij begonnen met de dialoog en wat ze daarbij van Essent verwachten.

De bijdrage van Essent belichtte in beide over de dilemma’s waar wij tegenaan lopen in ons mvo-beleid. Een dialoog met uiteenlopende gevallen de toekomstvisie van het bedrijf vanuit groepen. In 2008 hebben wij die gesprekken vier perspectieven: marktspeler, bedrijfsburger, voortgezet en waar nodig geïntensiveerd. bedrijfsvoerder en werkgever. En de daaraan Met onze klanten zijn wij in gesprek via gekoppelde dilemma’s. Op beide congressen email, internet en klantenbalies. En wij doen was er ook een bijdrage van de samenwerkingsbreed periodiek onderzoek naar de klanttevre- partner van Essent, het Wereld Natuur Fonds. denheid. Ook worden er regelmatig klantenfora En natuurlijk van het provinciebestuur in wier georganiseerd. Met de medewerkers spreken provincie wij te gast waren. De vierde invalshoek we natuurlijk tijdens de normale overlegsitua- werd geleverd door het bedrijfsleven. In Zwolle ties, maar we raadplegen ze ook via wekelijkse gaf Wavin een beeld van haar beleid en behoefstellingen op het intranet en het jaarlijks mede- ten op mvo-terrein en in Maastricht vervulde werkersonderzoek, we wisselen van gedachten de Gulpener Bierbrouwerij deze rol.

De winst van beide congressen was dat op workshops en in het bijzonder tijdens de Pieterpadwandelingen die helemaal gericht zijn de deelnemers de dilemma’s rondom ‘de enerop mvo-beleid. Onze aandeelhouders treffen wij gie voor morgen’ met elkaar konden delen. En uiteraard in de aandeelhoudersvergaderingen en dan kan het niet anders of er ontstaat ook meer de bijeenkomsten met de aandeelhouderscom- begrip voor elkaar. Voor de complexiteit van missie, maar ook tijdens speciale conferenties elkaars vraagstukken over energie en duuren bij de projecten die we gezamenlijk opzetten, zaamheid. Maar zeker ook voor het belang er zoals het Essent BespaarPlan. Met overheden – toch steeds weer de schouders onder te zetten. lokaal, regionaal, landelijk en Europees – Samengevat: Durf je dilemma’s te delen, dan onderhouden we een levendige relatie via onze houd je zicht op een duurzame toekomst.

32 — Dialoog met de stakeholders Essent — mvo Verslag 2008

Pieterpadwandelingen Al snel na het ontstaan van de onderneming in het jaar 1999, begon Essent met de Pieterpadwandelingen voor medewerkers.

Het Pieterpad verbindt immers het oorspronkelijke Essent-gebied van Noord naar Zuid.

Bovendien maakt wandelen de geest vrij en de tongen los en is daarom uitermate geschikt om met elkaar tijdens een dagetappe belangrijke thema’s te bespreken. Vanaf 2007 stonden de Pieterpadwandelingen in het teken van mvo. In 2008 is die verbondenheid voortgezet. Tijdens 19 wandelingen kwamen vele mvo-thema’s ter sprake. Bij sommige wandelingen werd ook een deel van dag ingeruimd om vrijwilligerswerk te doen. Zoals het ruimen van ongewenst opschot (jonge boompjes) op heidevelden in Drenthe.

Soms vloeiden er ook complete vrijwilligersprojecten voort uit de Pieterpadwandelingen. In het Noorden bracht een groep in 2007 tijdens een wandeling een bezoek aan het arboretum in Eenrum en zegde ter plekke spontaan toe er een zonnepaneel te komen plaatsen. Na enig gereken en de nodige projectvoorbereiding kon de belofte in 2008 op twee vrije zaterdagen worden ingelost. Iets soortgelijks gebeurde in het Gelderse Vierakker, dat uit bezuinigingsoverwegingen niet meer door de bibliobus werd aangedaan. De wandelende Essenters besloten ter plekke een boeken-inzamelingsproject op te zetten en zo konden in november 2008 meer dan duizend boeken worden afgegeven voor het eigen bibliotheekje in het dorpshuis.

mvo-lunches In het voorjaar van 2008 organiseerde Essent een viertal mvo-lunches voor medewerkers, in Den Bosch, Arnhem, Zwolle en Groningen. De bijeenkomsten waren bedoeld om – ter gelegenheid van het uitkomen van het mvo-verslag 2007 – medewerkers in de gelegenheid te stellen nader in te gaan op het mvo-beleid van Essent en er bij aan te geven hoe het nog beter zou kunnen. De uitkomsten van deze lunches zijn vervolgens weer betrokken bij de projecten onder ‘Binnengoed’ en ‘How on Earth’.

Workshops Positionering Essent In 2008 startte Essent met de ‘De kracht van Essent’, een positioneringscampagne bedoeld om zowel intern als extern duidelijk te maken dat er reden genoeg is om trots te zijn op Essent als duurzame energieleverancier.

Extern werd daarvoor in mei de reclamecampagne ‘De grootste in Groen’ gelanceerd, daarna ‘Toonaangevend in gas’, vervolgens ‘De verbruiksmanager’ en tot slot in het najaar de dialoogcampagne over rijden op elektriciteit.

Het wezen van de dialoogcampagne is dat Essent in gesprek wil met Nederland over de ‘energie van morgen’. Wij zijn immers voortdurend op zoek naar oplossingen om de betaalbaarheid, de beschikbaarheid en de duurzaamheid van energie ook in de

toekomst te garanderen. Dat willen en kunnen wij niet zonder impulsen, zonder inspiratie uit de samenleving. Rijden op elektriciteit, het eerste onderwerp dat wij in de campagne aan de orde stelden, is een mooi verhaal. Maar om er werkelijkheid van te maken, is een hoofdstuk apart. Dat lukt ons alleen als wij er in slagen Nederland achter ons te krijgen. Dan moeten we om te beginnen weten hoe Nederland er tegenaan kijkt. Wat de voorwaarden zijn die de Nederlanders er aan koppelen. Wat de bedenkingen zijn, de vooroordelen, de nadelen die men ziet. Waar zitten de blinde vlekken en de dooie hoeken? Wat brengt Nederland op het puntje van de stoel? En zijn onze antwoorden dan nog steeds valide? Om dat boven water te halen, zoeken wij de dialoog. Op een soortgelijke wijze gingen wij in gesprek met de medewerkers. Juist met het oog op de zoektocht die wij het afgelopen jaar ondernamen naar een grote strategische partner, hebben wij een programma ontwikkeld dat medewerkers weer meer bij Essent betrekt. Hernieuwd laat kennis maken ook met de kracht van Essent. Essent is succesvol. Wat zijn de dragers onder dat succes? En hoe kunnen medewerkers vanuit hun eigen kracht een bijdrage leveren aan de bestendiging van dat succes? Want een sterk bedrijf heeft ieders respect. Ook dat van een grote strategische partner.

Met ‘De kracht van Essent’ als vertrekpunt gingen wij intern intensief aan de slag met de aanscherping van onze kernwaarden.

Met elkaar kwamen wij uit op: proactief, verantwoordelijkheid nemen en samen waarmaken.

In belevingsworkshops hebben wij deze nieuwe kernwaarden uitvoerig besproken en getest.

Op realiteitsgehalte, op gevoelswaarde en op intrinsieke eigenschappen.

4 — De dialoog: als marktspeler Als je als energiebedrijf kiest voor mvo, kies je ook bewust voor een positie als opvallende marktspeler. Je staat continu in de schijnwerpers. Of je wilt of niet.

“

Als je serieus werk wilt maken van mvo, moet je ook een paar dingen niet doen.

mvo betekent een constante dialoog met de samenleving.

”

Essent wil het. Want mvo betekent de bereidheid hebben verantwoordelijkheid te nemen. En te tonen. Want echte duurzaamheid is een delicate kwestie. Het begrip ‘groen’ is door sommigen in de afgelopen jaren wel eens wat erg opportunistisch gebruikt. Als voortrekker van een duurzame energiehuishouding is Essent zich ervan bewust dat de weg er naar toe vele hobbels en kuilen kent. Een traject dat je niet zonder oponthoud aflegt. Soms is er een omweg nodig. Soms moet je even op je schreden terugkeren en een nieuwe aanloop nemen.

Belangrijk is elke stap in de openbaarheid te zetten. Een bocht afsnijden mag. Je een eindje laten duwen ook. Maar nooit stiekem. Maak de samenleving getuige van je tocht, de daarbij opdoemende obstakels en je vallen en opstaan.

Sta de samenleving toe er commentaar op te leveren en laat dat commentaar zwaar wegen bij je besluiten.

Vol goede moed op weg Volgens dat principe is Essent onderweg in duurzaamheidsland. Naar het nemen en tonen van ketenverantwoordelijkheid. Niet alleen een glanzend eindproduct afleveren, maar ook verantwoordelijkheid nemen voor alle grondstoffen en processen die nodig zijn om het maken.

Wordt er voor biomassa uniek bos gekapt? Is er sprake van uitbuiting bij de steenkoolwinning?

Op dat soort vraagstukken en nog veel meer, moeten wij antwoorden hebben. En geven.

De beste manier om dat te doen is gebruik te maken van objectief vastgestelde en gecontroleerde gedragsregels. Zo past Essent bij de inkoop van bedrijfsmiddelen – of het om auto’s gaat of kantoormeubilair, om advies of een gebouw – de zogenaamde Supplier Code of Conduct toe. Leveranciers van Essent onderschrijven daarmee dat ze dezelfde maatschappelijk verantwoorde standaarden aanhouden als Essent.

Bij de inkoop van vaste biomassa (hout, koffieschillen e.d.) hanteren we de Green Gold Standard om te waarborgen dat de herkomst altijd door de beugel kan. Voor vloeibare biomassa, zoals palmolie, hebben wij in 2007 zelf het initiatief genomen om te komen tot certificering. En vervolgens namen wij ook het besluit alleen nog 100% gecertificeerde palmolie in te kopen. Maar daarmee zijn nog niet alle vraagstukken opgelost.

33 — De dialoog: als marktspeler Essent — mvo Verslag 2008

34 — Hoofdstuk titel Essent — MVO Verslag 2008

De hobbels Essent heeft kolencentrales en in 2007 kondigden wij de mogelijke bouw aan van een hybride centrale: een elektriciteitscentrale die gestookt wordt op kolen en biomassa. Onze uitdaging voor de energie van morgen is immers het vinden van een balans tussen beschikbaarheid, betaalbaarheid en duurzaamheid. De hybride centrale leek daarop een mogelijk antwoord.

Mede omdat ook andere energiebedrijven in die tijd plannen voor nieuwe kolencentrales bekend maakten, ontstond er maatschappelijke discussie. Vooral de milieuorganisaties zetten hun vraagtekens bij het gebruik van kolen.

Zo stuurde Greenpeace een brief naar Essent waarin – naast de milieugevolgen van kolengebruik – werd gewezen op de dubieuze praktijken die in sommige landen plaatsvinden bij de winning.

In ons antwoord op deze brief hebben wij gewezen op de zorgvuldigheid die wij in acht nemen bij kolenleveranties en op het feit dat wij voornamelijk zaken doen met grote internationale kolenleveranciers die transparant rapporteren over hun activiteiten.

Op Kamervragen over hetzelfde onderwerp antwoordden de ministers van vrom en ez dat ze van de energiebedrijven verwachten transparant te zijn over het koleninkoopbeleid en toe te werken naar certificering.

Essent staat voor haar inkoopbeleid en maakt geen geheim van de herkomst van de kolen die in de Amercentrale worden gebruikt als brandstof bij de opwekking van energie. Maar ook hiermee zijn niet alle vragen beantwoord.

Kolenconsumptie en herkomst

Verenigde Staten: 1%

Indonesië: 20%

Colombia: 35%

Zuid Afrika: 44%

Totale kolenconsumptie Amercentrale1,7 miljoen ton kolen voor elektriciteitsproductie Essent klanten in 2008.

2008

35 — De dialoog: als marktspeler Essent — mvo Verslag 2008

36 — De dialoog: als marktspeler Essent — mvo Verslag 2008

Oil had veel meer effect dan het zoeken naar eigen standaarden. Daarom is het ook bij de Weliswaar nam Essent in het voorjaar van ketenverantwoordelijkheid voor het gebruik van 2008 het besluit de bouw van de hybride cen- kolen beter als sector gezamenlijk te opereren trale op te schorten. Een centrale bouw je im- en van daaruit tot initiatieven te komen. mers voor 40 jaar, dus totdat je definitief besluit, blijf je kijken naar de beste mogelijkheid. De onzekere ontwikkelingen op de brandstofmarkt, Ronde Tafel het uitblijven van zekerheid ten aanzien van langjarige subsidies voor grootschalige bioEssent heeft daartoe het voortouw genomassa-inzet, de mogelijkheid om met andere men. In december 2008 vond in de vorm van technieken (waaronder CO2-afvang) tot emis- een Ronde Tafel Conferentie een eerste ontsiereductie te komen en de achterblijvende eco- moeting plaats met de branchegenoten Nuon, nomische prestaties lagen aan die beslissing Electrabel, Delta en e.on. rwe, dat deze keer ten grondslag. En dus kijk je of je het goede was verhinderd, gaf aan graag bij een vervolg niet moet verruilen voor het betere. betrokken te worden.

Maar kolen als brandstof is daarmee geen De bijeenkomst werd georganiseerd en gesloten boek voor Essent. Wij stoken het im- voorgezeten door Good Company, een geremers in onze bestaande kolencentrales. En nommeerd adviesbureau op het terrein van wij hebben de opdracht zorg te dragen voor de maatschappelijk verantwoord ondernemen. energie van morgen. De economische realiteit Zo kon Essent ook onafhankelijk deelnemen is weerbarstig en duurzame energieopwekking aan de bijeenkomst. kan – ook met veel subsidie – nog lang niet alUit het geanimeerde gesprek bleek dat alle tijd concurreren met de conventionele vormen. bedrijven het belang onderkenden van een vorm Bovendien zijn de beschikbare duurzame alter- van ketenverantwoordelijkheid. Van belang is natieven nog schaars. daarbij te bezien aan welke normen de mijnDe vraag of en hoe kolen als basisbrand- bouwindustrie en de echte grote spelers op de stof een bijdrage kunnen blijven leveren aan de wereldsteenkoolmarkt zich conformeren en toekomstige energievoorziening vraagt daarom welke mogelijkheden er zijn daar invloed op uit om een zorgvuldige beantwoording. Dat doen te oefenen. Dan rijst de vraag waar je verantwoordelijkheid begint als afnemer. En hoeveel wij op twee manieren.

Langs de weg van innovatie en door de invloed je kunt uitoefenen. dialoog aan te gaan met partijen die zich bij dit onderwerp betrokken voelen.

De kuilen

Met technologie oplossingen zoeken

De krachten bundelen

De gesprekspartners meenden dat het individueel stellen van eisen aan kolenhandelaren geen gewicht in de schaal zou leggen. Allen De weg van innovatie volgen wij in geza- zagen de wenselijkheid verder te verkennen of menlijk onderzoek met Shell naar nieuwe kolen- een sectorstandpunt in Nederland tot de motechnologie: de combinatie van vergassing en gelijkheden behoort. vroegtijdige onttrekking plus opslag van CO2.

Essent zal daartoe in 2009 het initiatief nemen. Een bemoedigend oriëntatiepunt bij de vervolggesprekken is het mvo-statement van de Britse Association of uk Coal Importers. Daarin Gedeelde smart zijn al enige, zij het zeer voorzichtige, stappen Op de weg van de dialoog zijn wij van start voorwaarts gezet. gegaan met een uitnodiging aan onze collega’s, de ‘probleemdelers’. Dat zijn alle in Nederland actieve energiebedrijven die een kolencentrale (mede)bezitten of van plan zijn er eentje te bouwen.

Brandstoffen zoals kolen – maar ook biomassa – hebben een grote commerciële impact Kolen als brandstof op de bedrijfsvoering van Essent. Als inkoper is geen gesloten boek is Essent echter een kleintje. Eenzijdige stappen van Essent maken niet veel indruk op de voor Essent. wereldmarkt, maar plaatsen ons bedrijf wel op Met innovatie en het aangaan commerciële achterstand. van de dialoog kijken wij De ervaringen met biomassa en in het hoe kolen een bijdrage bijzonder palmolie leerden Essent dat je – als kunnen leveren aan de kleine speler op wereldschaal – in je eentje niet energievoorziening. veel begint. De aansluiting die wij bijvoorbeeld zochten bij de Round Table on Sustainable Palm

“ ”

37 — De dialoog: als marktspeler Essent — mvo Verslag 2008

5 — De dialoog: als bedrijfsburger Niet veel bedrijfstakken in Nederland zijn zo verweven met de samenleving als de energiebedrijven die, zoals Essent, voortkomen uit de oude nutssector. Meer dan een eeuw kind aan huis bij elke burger met gas en elektriciteit. Meer dan een eeuw eigendom van diezelfde burgers via de gemeenten en de provincies. Meer dan een eeuw direct of indirect werkgever van vele burgers in het werkgebied.

Die verwevenheid schept een bijzondere verplichting. Een verplichting die verder gaat dan het zorgen voor een betaalbare en duurzame energielevering aan de burgers. Verder dan het zorgen voor waardevermeerdering van het eigendom van de burgers. Ook verder dan een goed werkgever te zijn van de betreffende burgers.

Want dat zijn de gewone verplichtingen.

Bijzondere verplichting Het is een verplichting die vraagt om goed burgerschap! Goed bedrijfsburgerschap!

De vraag is natuurlijk wat je daaronder moet verstaan. Eigenlijk is het niet zo moeilijk.

Naast je specifieke rol help je naar vermogen mee de wereld iets mooier te maken. Zeker in een samenleving die steeds individueler wordt, waarin de sociale samenhang afneemt, ligt er een maatschappelijke verantwoordelijkheid voor bedrijven die nauw verweven zijn met die samenleving.

Kunnen wij iets voor u betekenen?

Als goed bedrijfsburger moet Essent zich steeds afvragen wat het voor de samenleving kan doen. Niet defensief omdat Essent niet achter kan blijven, maar vanuit een goed verankerde motivatie. Hoe kunnen wij helpen de kwaliteit van die samenleving op peil te houden en waar mogelijk te verbeteren? Het antwoord luidt: — helpen naar vermogen; — met betrokkenheid, enthousiasme, expertise en geld; — dat is wat Essent sinds jaar en dag probeert.

Niet per se belangeloos. Het mag best een voordeel aan beide kanten opleveren. Als een bijdrage de samenleving verrijkt, mag het ook de reputatie van Essent verrijken. Maar wel in die volgorde.

38 — De dialoog: als bedrijfsburger Essent — mvo Verslag 2008

Vrije Universiteit Amsterdam en Nabuur.com.

Van Essent-zijde namen leden van de Centrale Of het nu gaat om Essent-medewerkers Onder­nemingsraad en medewerkers van hr en die als vrijwilliger een natuurgebied opschonen mvo deel. of op hun vrije zondag les staan te geven in de Weekendschool. Of wij nu samen met onze aandeelhouders doeltreffende energiebesparings- De belangrijkste uitkomsten plannen maken voor burgers met een kleine van het ronde tafel gesprek portemonnee of een museum wat meer armslag geven. Of wij nu vakantiehuizen voor ernstig Men was het er over eens dat de huidige tazieke kinderen ondersteunen of waardevolle melijk vluchtige samenleving, waarin de samencongressen mogelijk maken. Of het nu gaat om bindende rol van kerken en verenigingsleven een nieuw vaandel voor de muziekvereniging steeds meer wegvalt, een nieuwe maatschappeof om een aangepast bankje in het park van het lijke verantwoordelijkheid vraagt van bedrijven. verzorgingshuis. Of wij nu samen optrekken Burgers verwachten dat ook. Sterker nog, men met een mondiale natuurorganisatie of boeken rekent op een authentieke betrokkenheid. Geen verzamelen voor een dorpsbibliotheek. Of het inzet tegen wil en dank, maar actief zijn omdat nu gaat om het internationale schaatsen of om het bedrijf het voelt als noodzakelijk en er eneen plaatselijk cultureel zomerfestival. In alle thousiast voor is. In de geseculariseerde samengevallen helpt bedrijfsburger Essent iets mo- leving wordt steeds meer waarde gehecht aan gelijk te maken waar de samenleving waarde nieuwe vormen van zingeving en spiritualiteit. aan hecht. De wereld is er een beetje mooier De huidige generatie werknemers laat zich bij de van geworden. keuze voor een werkgever meer en meer leiden Maar dat betekent niet jaar in, jaar uit het- door de waarden die een organisatie nastreeft.

En dat geldt in toenemende mate ook zelfde doen. Er zijn immers vele muziekverenigingen, vele dorpshuizen, vele festivals. Met voor klanten. Participatie in maatschappelijke vele wensen. En soms is het goed na een zekere projecten brengt de buitenwereld op positieve periode een sponsorrelatie netjes af te sluiten en wijze in aanraking met een bedrijf. Waar in de een nieuwe keuze te maken. Om weer anderen te nutsperiode de klanten een energiebedrijf de laten profiteren van onze inzet naar vermogen. beschikbare middelen het liefst in lage tarieven zagen steken, daar verwacht men nu ook een bijdrage aan maatschappelijke doelen.

Wetenschappelijk onderzoek onderMoet het anders? steunt de conclusies voor de bedrijfscultuur.

Ook moet Essent zich zo nu en dan de Ondernemingen die maatschappelijk actief vraag stellen of het wel de goede dingen doet. zijn, versterken de trots van werknemers. Dat Sluit het nog aan op de behoeften in de samen- verbetert de prestaties, vermindert het persoleving? Past het nog binnen het huidige beleid? neelsverloop en laat het ziekteverzuim afnemen.

Schept maatschappelijk verantwoord onder- Van groot belang daarbij is het draagvlak van nemen niet ook de noodzaak de bijdragen aan de activiteiten bij de Raad van Bestuur van een de samenleving vooral in de maatschappelijke bedrijf. De leden van de Raad van Bestuur versfeer te laten plaatsvinden? Maar wat bedoelen vullen een voorbeeldfunctie. we dan met maatschappelijk? Mag het onder Cruciaal bij het kiezen van activiteiten is geen beding ook een commercieel doel dienen? vaststellen waar de kracht van het bedrijf zit, Of wel een klein beetje? Of juist een heleboel waar de inspanningen daadwerkelijk nodig zijn als het goede doel maar boven iedere twijfel en waar echte maatschappelijke meerwaarde is verheven? Wordt het tijd onze strategie als kan worden geleverd. bedrijfsburger te herzien of aan te scherpen?

Allemaal vragen die opkomen. In zo’n geval is het goed daarover met de samenleving eens Wat is de conclusie fundamenteel van gedachten te gaan wisselen. van Essent?

Dat betekent de dialoog aangaan.

Het gesprek met de deelnemers aan de Ronde Tafel Conferentie leverde gezichtspunten op die ons inspireren bij de vormgeving van Om tafel onze inspanningen op het gebied van maatIn 2008 heeft Essent daar een start mee schappelijke investeringen. Naast de bestaande gemaakt. Om te beginnen kozen wij ervoor met activiteiten op het gebied van sponsoring en een divers gezelschap aan interne en externe donaties, zal Essent daarom in 2009 met ervaringsdeskundigen om tafel te gaan. Wat kun- nieuwe initiatieven komen op het gebied van nen we van elkaar leren? Georganiseerd door maatschappelijke ondersteuning, in lijn met de en onder voorzitterschap van Good Company bovengenoemde uitgangspunten. Het uitgangswerd over die vraag in november 2008 een Ronde punt daarbij is versterken in plaats van versnipTafel Conferentie gehouden. Deelnemers waren peren. Om daaraan optimaal invulling te geven experts van Fortis, Deloitte, ing, de Stichting zullen we doelgericht gesprekken aangaan met Wijkalliantie, het ministerie van vrom, de stakeholders in ons werkgebied.

De wereld iets mooier

“

Goed bedrijfsburgerschap.

Cruciaal bij het kiezen van activiteiten is vaststellen waar de kracht van het bedrijf zit.

Als goed bedrijfsburger moet Essent zich steeds afvragen wat het voor de samenleving kan doen.

”

39 — De dialoog: als bedrijfsburger Essent — mvo Verslag 2008

‘ Duurzaam duurt het langst’ Wij zetten ons in voor duurzaamheid op vele vlakken Als Bedrijfsvoerder zoeken wij naar mogelijkheden om conventionele energieopwekking schoner te maken en om ons aandeel duurzame energieproductie te vergroten.

Als Marktspeler zetten wij ons in voor duurzame inkoop, streven wij naar een gepaste ketenverantwoordelijkheid en zijn wij een leverancier met zo'n 2,6 miljoen klanten.

Onze meest duurzame bron zijn onze medewerkers.

Als Werkgever willen hier goed mee omgaan door veiligheid, ontwikkelingsmogelijkheden en diversiteit te vergroten.

En als Bedrijfsburger kijken wij hoe we een steentje kunnen bijdragen door te onderzoeken wat wij, naast de levering van elektriciteit, gas en warmte, nog meer kunnen doen voor de samenleving. Dat alles is voor ons duurzaamheid.

Duurzaamheid kun je niet alleen doen. Daarom moet de overheid een betrouwbare en langjarige partner zijn.

Betrokkenheid van medewerkers, dat is iets waarin wij investeren.

Van aandacht voor de werk-privé balans tot meer vrouwen in topfuncties, om zo een nog beter bedrijf te worden. Dat werkt.

40 Essent — mvo Verslag 2008

Kolen. Wij zijn in gesprek over transparantie in de kolenketen. En onderzoeken manieren om vrijkomende CO2-emissies veilig op te slaan.

Wij zetten ons blijvend in voor een veilige werkomgeving voor ons eigen personeel en personeel dat in onze opdracht werkt.

Veilig werken doen we samen.

Verankering in de samenleving.

In de eerste plaats daar waar je wortels liggen. Maar ook steeds verder weg.

Omdat er ook over de horizon kansen en verantwoordelijkheden liggen.

Met windpark Westereems versterken wij onze Groene Stroom productie in Nederland.

Om de Groene Stroom productie met biomassa verder te vergroten moet er naarstig worden gezocht naar nieuwe vormen van biomassa.

6 — Essent als bedrijfsvoerder en werkgever In de mvo Verslagen van 2006 en 2007 hebben wij de vier rollen benoemd waarmee Essent zich manifesteert op gebied van maatschappelijk verantwoord ondernemen: marktspeler, bedrijfsburger, werkgever en bedrijfsvoerder. In 2008 kozen wij ervoor de focus te richten op de eerste twee rollen. Dat om de aandacht voor de beoogde dialoog met stakeholders niet al te zeer te versnipperen. Toch hebben wij in onze rollen als bedrijfsvoerder en werkgever natuurlijk niet stilgezeten. En daarom willen wij hier in kort bestek een beeld geven van de voortgang op deze twee gebieden.

Bedrijfsvoerder Als bedrijfsvoerder kondigden wij vorig jaar de bouw van een hybride centrale aan, waarin met een mix van kolen en biomassa energie wordt opgewekt. In 2008 hebben wij echter besloten onze bijdrage aan de energie van morgen op een andere wijze gestalte te geven. Om de CO2-uitstoot substantieel te kunnen verlagen, leggen wij meer nadruk op hoogrenderend aardgas als brandstof en op het vergroten van ons vermogen aan windenergie. Naast verlaging van de CO2-uitstoot, is

afvang en opslag van CO2 ook een optie om in een overgangsperiode naar volledig duurzaam de belasting van het klimaat te verminderen.

Samen met Shell doen wij onderzoek naar de mogelijkheden. Op de genoemde aspecten gaan wij in dit hoofdstuk verder in.

Bedrijfsvoerder i — De grootschalige energieproductie van morgen

Om verder inhoud te geven aan een betrouwbare, betaalbare en duurzame energievoorziening, gaat Essent volop investeren in Werkgever nieuwe productiecapaciteit. Om te beginnen Dat Essent als technologisch georiënteerde in nieuwe centrales. In de nabije toekomst kan onderneming met een traditie van anderhalve Nederland niet zonder een uitbreiding van de eeuw ‘mannenwerk’, nog de nodige stappen opwekkingscapaciteit en Essent wil een rol moet zetten om meer vrouwen in dienst te van belang blijven spelen in de toekomstige krijgen is duidelijk. Daarom zijn wij in 2008 energieproductie. Daarbij kiezen wij voor diversiteitsbeleid gaan ontwikkelen, gericht nieuwe gasgestookte centrales. Want in onze op ons eigen personeel in Nederland om bin- ogen is aardgas vooralsnog de beste brandstof nen Essent tot een betere afspiegeling van de voor de combinatie van CO2-vermindering en samenleving te komen. Het benoemen van een een goed economisch rendement. Duurzaam diversity officer was in dat kader een belang- en betaalbaar. rijke stap.

In meer algemene zin deed Essent het Verdubbeling centrale Moerdijk als werkgever in 2008 zeer naar behoren. In diverse onderzoeken (van derden) scoorde het Om die reden bouwen wij in Moerdijk bedrijf een hoge waardering. Zo mag Essent een nieuwe gasgestookte centrale van 400 zich Topwerkgever en Top ict Werkgever noe- megawatt (Moerdijk ii). Het gaat om een ulmen. En jonge professionals zijn uitgespro- tramoderne Combined Cycle Gas Turbine, ofwel ken positief over Essent, getuige het feit dat ccgt-centrale (zie www.essent.eu voor uitvoerige ons Management Traineeship is uitgeroepen informatie). De eenheid heeft een veel beter tot het beste van Nederland in 2008. In een rendement dan de traditionele centrales, want onderzoek van het weekblad Intermediair met de warmte die vrijkomt bij de elektricinaar de beste werkgevers in Nederland op teitsproductie wordt nog een keer elektriciteit het gebied van arbeidsvoorwaarden kwam opgewekt in een stoomturbine.

Essent op de 15e plek.

Met deze uitbreiding komt de totale proDat de tevredenheid van de medewerkers ductiecapaciteit in Moerdijk op 800 megawatt. echter nog nadere aandacht behoeft bleek uit het jaarlijkse medewerkersonderzoek (emo).

Uitbreiding Clauscentrale Weliswaar stijgt de betrokkenheid, maar Essenters vinden de loopbaanmogelijkheden De gasgestookte Clauscentrale in Maasbinnen het bedrijf niet optimaal. Uiteraard bracht gaan wij moderniseren en flink uitstaan wij bij al deze aspecten in dit hoofdstuk breiden. In Maasbracht wordt de oude Claus B-eenheid gesloopt, maar alle bruikbare onnog uitvoeriger stil. derdelen, die een hoger rendement niet in de weg staan, zullen wij – na revisie – hergebruiken in de nieuwe Claus C-eenheid. Dat scheelt een stuk in de kosten en hergebruik is beter voor het milieu.

De totale capaciteit van de Clauscentrale groeit van 1.280 mw naar 1.840 mw, terwijl het rendement verbetert van nu zo’n 39% naar ongeveer 58% en de CO2-emissie met bijna de helft afneemt.

Betrokken bij lng-terminals Uitbreiding van de gasgestookte centrales vraagt om een sterke positie als gasinkoper.

Daarbij richten wij ons ook op vloeibaar aardgas (lng) dat met schepen kan worden aangevoerd.

Zo investeren wij in de lng-terminal op de Maasvlakte en werken mee aan de ontwikkeling van de lng-terminal in de Eemshaven.

CO2-arme elektriciteitscentrale

Energie- Hoog rendement centrale vergassingsinstallatie

Synthesegas

Kolen en vaste biomassa

CO2-opslag in leeg gasveld

Afsluitende laag

Gasbehandeling & afvang CO2

Turbines

Elektriciteit

Klanten

Industrie

Stoomlevering

Kolen nog niet afgeschreven Als gevolg van de focus op aardgas als brandstof voor de grote centrales hebben wij, zoals eerder vermeld, de voorgenomen bouw van de hybride centrale in Geertruidenberg opgeschort. De brandstoffen in deze centrale zouden kolen en biomassa zijn. De inkoopmarkten voor beide brandstoffen zijn de komende tijd echter onzeker en op het gebied van CO2-emissie liggen er bij kolen als brandstof nog grote vraagstukken.

Toch kan Essent kolen niet helemaal afschrijven. De aardgasvoorraad is eindig en er zal – in de overgangsfase naar volledig duurzaam – wel een betrouwbare en betaalbare voorziening moeten zijn. Daarom is Essent samen met Shell een onderzoek gestart naar de haalbaarheid van een CO2-arme hybride centrale

waarin kolen en vaste biomassa als brandstof worden gebruikt. Wij kijken daarbij naar een combinatie van hoogrendement vergassing, stroomopwekking en afvang en opslag van CO2.

Als je steenkool en vaste biomassa vergast, ontstaat via synthesegas waterstof dat vervolgens de turbines aandrijft waarmee elektriciteit wordt gemaakt. Met vergassingstechnologie is het eenvoudiger en goedkoper om CO2 af te vangen dan bij gewone kolen- en biomassaverbranding. Wij onderzoeken de mogelijkheden van een 1.000 mw centrale en hopen met het resultaat een bijdrage te kunnen leveren aan de duurzaamheids- en klimaatdoelstellingen.

43 — Essent als bedrijfsvoerder en werkgever Essent — mvo Verslag 2008

Emissies bestaande installaties

CO2-reductie in België

Wat betreft de CO2-emissies van onze bestaande installaties laat het overzicht zien dat deze in 2008 vrijwel gelijk zijn gebleven aan de uitstoot in 2007. De in vorige verslagen aangekondigde DeNOx-installatie bij de Amercentrale in Geertruidenberg is in 2008 gereed gekomen en eind november in gebruik genomen. Met deze hoogwaardige voorziening halen wij zo’n 85% van de schadelijke stikstofoxiden (NOx) uit de rookgassen en voldoen daarmee aan de regel dat de best mogelijke techniek moet worden ingezet om het milieu te beschermen. En met een slimme eigen vinding werd de NOx-uitstoot van de – met een vermogen van 121 megawatt relatief kleine – oude gasgestookte Dongecentrale in Geertruidenberg onder de norm gebracht. Alle beetjes helpen immers.

Ook in België investeert Essent flink in aardgasgestookt productievermogen met een hoog rendement en een lage CO2-emissie. Bij Antwerpen is een warmtekrachtcentrale gebouwd van 135 megawatt en in Genk is het plan in ontwikkeling om een ccgt-centrale (overeenkomstig Moerdijk ii) te bouwen van 400 megawatt.

CO2-emissies energieproductie

Bedrijfsvoerder ii — Uitbreiding windenergie Op weg naar een verdere verduurzaming van de energiehuishouding bouwt Essent natuurlijk niet alleen nieuwe hoogwaardige centrales, maar breidt ook haar vermogen aan windenergie aanzienlijk uit. Want windenergie is in onze streken de meest natuurlijke vorm van klimaatvriendelijke energieopwekking.

Eemshaven, het energiepark van Nederland Zo ontstaat in de Eemshaven het Windpark Westereems. Dit windpark vervangt twee oude windparken. De 52 nieuwe en bijna 100 meter hoge windturbines vormen met een vermogen van 156 megawatt het grootste windpark op land in Nederland.

Wij hebben er heel bewust voor gekozen de Eemshaven als windlocatie te hergebruiken.

De Eemshaven ontwikkelt zich immers – nieuwe centrales, aanlanding lng – meer en meer tot het grootschalig energiepark van Nederland.

Ook buitengaats Ook werken we zeer intensief aan het grote offshore windpark Nordsee-Ost, dat in de buurt van Helgoland moet verrijzen. De bedoeling is dat er zo’n tachtig reuzenturbines worden

2008

2007

nb1 — Emissies voortkomende uit de productie van elektriciteit en warmte naar rato Essent-aandeel,

44 — Essent als bedrijfsvoerder en werkgever Essent — mvo Verslag 2008

2006

Moerdijk: 330

Maasbracht: 340

Geertruidenberg: 760

Moerdijk: 320

Maasbracht: 521

Geertruidenberg: 737

Moerdijk: 326

Maasbracht: 486

Geertruidenberg: 740

In kg/MWh

2007

Deelnemingen: 5.426

Overig Essent: 1.582

Moerdijk: 525

Maasbracht: 1.435

Geertruidenberg: 5.495

Totaal: 14.464

Deelnemingen: 5.576

gepubliceerde cijfers over 2007 en 2006, hebben er enkele beperkte wijzigingen plaatsgevonden.

CO2-trends belangrijkste Essent-centrales

2008

Overig Essent: 1.797

2006

exclusief emissies afkomstig van Essent Milieu en Essent Netwerk. nb2 — Ten aanzien van eerder

nb — 2007 en 2006 slechts beperkte mate van zekerheid. Voor 2008, zie Assurance Report, pagina 52.

Moerdijk: 590

Maasbracht: 1.715

Geertruidenberg: 5.320

Totaal: 14.999

Deelnemingen: 5.481

Overig Essent: 2.007

Moerdijk: 666

Maasbracht: 1.727

Geertruidenberg: 4.441

Totaal: 14.322

In kton

De ����-score Dodelijke ongevallen (Fatality)

0

Ongevallen met verzuim (Days Away case)

127

Ongevallen met aangepast werk (Restricted or Transferred case)

Ongevallen met medische behandeling (Medical Treatment case)

Eerste hulp bij ongevallen (Firts Aid case)

1

74

209

Ernstig incident (Serious Incident)

71

Incident

990

Risicovolle situatie (Unsafe situation)

4.362

Risicovol gedrag of handeling (Unsafe behavior)

2.091

geplaatst met een gezamenlijk vermogen van bijna 300 megawatt. Hoeveel vermogen het precies gaat worden hangt af van de voorstellen die producenten en bouwers ons voorleggen. Bij de keuze van de turbines speelt een optimale verhouding tussen opbrengst en onderhoudsgevoeligheid – gezien de plaatsing in zee – een belangrijke rol.

Alle kansen benutten Natuurlijk is het daarmee niet gedaan op het gebied van windenergie. Wij kijken bijvoorbeeld naar ons bestaand windpark Westermeerdijk aan de rand van het IJsselmeer om te bezien op welke termijn wij de bestaande turbines kunnen vervangen door grotere. En ook onderzoeken wij de mogelijkheden van windparken in de omringende landen. Want voor windenergie geldt: waar het waait daar moet je wezen.

Bedrijfsvoerder iii — Tweede kerncentrale niet uitsluiten Het oplossen van het klimaatprobleem is een immense uitdaging. Het zal nog vele decennia vergen om tot een duurzame samenleving te komen. Daarom kunnen wij op dit moment niet uitsluiten dat kernenergie een rol moet spelen in deze overgangsfase. Want kernenergie is CO2-neutraal.

In december 2008 heeft Essent hierover met de aandeelhouders van gedachten gewisseld. Afgesproken is dat Essent – mede-eigenaar van de kerncentrale in Borssele – serieus de mogelijkheid van een tweede kerncentrale gaat onderzoeken. Dit om in de toekomst een goede afweging te kunnen maken in de totale energiemix. Dat kan alleen als wij ons nu niet bij voorbaat afzijdig houden.

Daarbij is afgesproken dat er geen onomkeerbare stappen worden gezet of aanzienlijke verplichtingen worden aangegaan.

Samen met Delta

De dart-score uitgelegd dart-score = (aantal dart-gevallen : totaal aantal gewerkte uren) × 200.000.

Veiligheidsregistratie binnen Essent komt tot uitdrukking in de dart-score. dart is een afkorting van Days Away, Restricted or Transferred, dus het aantal ongevallen met als gevolg verzuim of aangepast werk per 200.000 gewerkte uren. Deze uren hebben betrekking op Essents eigen personeel en personeel dat werkt in onze opdracht, zoals aannemers. De definitie is opgesteld door de Amerikaanse Occupational Safety and Health Administration (osha). Voor ongevallenregistratie en veiligheidsmanagement is de internationaal meest geaccepteerde standaard osha 18001 als basis gekozen. Door deze methode te hanteren worden de veiligheidsprestaties van Essent vergeleken met die van andere bedrijven. Tevens worden op basis van de dart-score doelen geformuleerd voor de verantwoordelijke betuurders en operationeel verantwoordelijke directies binnen Essent. Naast de dart-score worden ook gegevens bijgehouden die inzicht geven in andere incidenten en ongevallen (zoals eerste hulp behandelingen zonder ernstige consequenties) en geconstateerde onveilige situaties en handelingen.

“

Kernenergie.

Als klimaatmaatregel biedt dit wellicht tijdelijk een oplossing.

Wij gaan het onderzoek samen uitvoeren met onze mede-aandeelhouder van Borssele, energiebedrijf Delta in Zeeland. We starten met Onomkeerbare een toetsing aan de Natuurbeschermingswet beslissingen worden en het vergunningsproces (Kernenergiewet). nog niet genomen.

Parallel kijken we naar de voor- en nadelen van de verschillende leveranciers. Dat proces zal naar verwachting vier tot zes jaar in beslag nemen. Onomkeerbare beslissingen worden dan nog niet genomen. Een finaal investeringsbesluit nemen wij pas als, na het succesvol doorlopen van het vergunningsproces, de balans van alle voor- en nadelen uitslaat ten gunste van een nieuwe kerncentrale. Mocht het zover komen, dan kan een nieuwe kerncentrale operationeel zijn in de periode 2018 – 2020. wij 0,97. Na de aanscherping in 2008 naar 0,8 bleken wij helaas niet in staat te zijn die score ook te realiseren. Wij bleven steken op 0,82.

Werkgever i — Nog een Dat is weliswaar een flinke verbetering ten optandje erbij op hse-gebied zichte van 2007, maar het blijft knagen dat de De missie van ons hse-beleid (Health, doelstelling niet is gehaald. Veel ongevallen bij Safety & Environment) luidt: ‘Iedere mede- aannemers weliswaar, maar dat doet er niets werker komt ’s avonds gezond en veilig thuis.’ aan af, want aan hen stellen wij dezelfde eisen In het realiseren van die opdracht steken wij als aan onze eigen medewerkers. veel energie en leggen we onszelf van jaar tot Vanaf 2009 verandert de ondernemingsjaar zwaardere doelstellingen op. Dit om de brede systematiek als gevolg van de wijzigingen resultaten nog verder aan te scherpen en de in de samenstelling van Essent. Het netwerkbedrijf, dat immers zelfstandig verder gaat, aandacht niet te laten verslappen. heeft een eigen doelstelling van 0,65. Essent Milieu, waarvoor inmiddels de verkoopprodart-doelstelling net niet gehaald cedure is gestart, richt zich op 0,70. De overVoor bedrijfsongevallen kennen wij de zo- blijvende Essent-organisatie gaat zich richten genaamde dart-doelstellingen. Onze dart- op de doelstelling van 0,30. Op het halen van doelstelling scherpen wij elk jaar met 20% aan. deze waarde zal de afdeling hse sturend beleid In 2007 was de doelstelling nog 1,0 en haalden ontwikkelen.

”

45 — Essent als bedrijfsvoerder en werkgever Essent — mvo Verslag 2008

Essent Milieu wint hse Award 2008 Jaarlijks reikt Essent de hse Award uit aan een bedrijfsonderdeel dat het uitzonderlijk goed heeft gedaan op hse-gebied. In 2008 ging deze onderscheiding naar Essent Milieu, dat met voorbeeldig werk bij de sloop en de sanering van de oude Maascentrale in Buggenum de grootste bijdrage leverde op het gebied van veiligheid, gezondheid en milieuzorg.

De in 2008 voor het eerst uitgereikte Contractor Safety Award, voor aannemers van Essent, ging naar Stork Industry Services voor hun revisie- en onderhoudsprojecten op onze productielocaties Amercentrale en Moerdijk.

Opmerkelijke hse-projecten Op initiatief van de stichting De Groene Garage deed Essent mee aan de actie ‘Band op spanning’. Veel mensen rijden met een te lage bandenspanning. Dat leidt tot extra brandstofgebruik, meer slijtage aan de banden, een mindere wegligging en een langere remweg.

Na een succesvol proefproject in 2007 werd in 2008 op de 24 parkeerterreinen van Essent de bandenspanning gemeten van de auto’s van medewerkers. Waar nodig werden de banden bijgevuld. Een kaartje achter de ruitenwisser bracht de medewerker op de hoogte van de bevindingen.

De feiten wijzen uit dat een goede bandenspanning naast het milieuvoordeel en een verbeterde veiligheid ook leidt tot een besparing die kan oplopen tot tientallen euro’s.

De actie ‘Band op spanning’ van De Groene Garage won in 2008 de duurzaamheidprijs ‘Het ei van Columbus’.

Verder startte de afdeling hse de actie ‘bellen in de auto’. Essent verbiedt het telefoneren onder het rijden niet helemaal, maar ontmoedigt het wel nadrukkelijk en wijst op de gevaren.

Daarnaast besteedt Essent veel aandacht aan het terugdringen van het aantal autokilometers door het promoten en faciliteren van teleen videoconferencing, reizen met het openbaar vervoer en thuiswerken.

46 — Essent als bedrijfsvoerder en werkgever Essent — mvo Verslag 2008

47 — Essent als bedrijfsvoerder en werkgever Essent — mvo Verslag 2008

Werkgever ii — Streven naar meer vrouwen binnen Essent

Daarom moest er iets gebeuren. Niet zozeer om er statistisch mooier voor te staan, maar vooral omdat Essent er beter van wordt.

In het mvo Verslag van 2007 hebben wij Onderzoek wijst het immers duidelijk uit: meer geconstateerd dat de diversiteit binnen Essent vrouwen in managementteams bekent een bete wensen over laat. Zowel in de breedte als tere sfeer, een betere besluitvorming en betere in de top van het bedrijf is het aantal vrouwen resultaten. En als geheel wordt een bedrijf er bepaald nog geen redelijke afspiegeling van een aantrekkelijker werkgever van. de samenleving. Eén op de vier medewerkers van Essent is vrouw, maar in de top – de twee Diversiteitsbeleid ontwikkeld managementlagen onder de raad van bestuur – is dat nog maar één op de zes en in de subtop In 2008 is er daarom veel aandacht geweest voor het ontwikkelen van diversiteitsbeleid. één op de zeven.

Ook in de uitkomst van de benchmark die Om het belang te onderstrepen, rechtstreeks wij vorig jaar hielden, bleek het percentage vrou- onder de hoede van de voorzitter van de Raad wen, gemeten naar de Dow Jones Sustainability van Bestuur. De eerste stap was het onderteIndex, nog een nadrukkelijke tekortkoming. kenen door Essent van het charter ‘Talent naar Het staat een positie van Essent bij de beste de Top’ waarin 47 bedrijven zich verbinden aan energiebedrijven van Europa op mvo-gebied de opdracht meer vrouwen in topfuncties te in de weg. benoemen. En de tweede – zeker zo belangrijke –

stap was het benoemen van een diversity officer. En de meest geschikte kandidaat bleek een vrouw. De diversity officer heeft als hoofdtaak het diversiteitsbeleid vorm te geven en voortdurend aan te jagen.

De eerste aandacht is gericht op ‘meer vrouwen in de top’. Want ook hier geldt ‘goed voorbeeld doet goed volgen’. Maar het beleid in de breedte krijgt eveneens ruim aandacht.

Essent heeft zich verplicht bij vacatures 44% vrouwen te benoemen. Dit is onderverdeeld in 30% voor de technische functies en 50% voor alle overige functies. En voor het doorstroombeleid streven wij naar dezelfde percentages.

Verder krijgt het interne vrouwennetwerk ‘Women’s Energy’ veel meer ondersteuning van Essent met mentorschap vanuit de top en meer aandacht binnen het bedrijf. Ook gaan wij bewustwordingssessies en trainingen organiseren voor het topmanagement.

Verdeling Mannen en Vrouwen per business unit, eigen personeel

2008

2007

48 — Essent als bedrijfsvoerder en werkgever Essent — mvo Verslag 2008

2008

2007

Mannen: 259 (87%)

Vrouwen: 40 (13%)

Mannen: 259 (87%)

Vrouwen: 40 (13%)

Mannen: 644 (86%)

In aantallen en procenten

Vrouwen: 102 (14%)

In aantallen en procenten

Mannen: 607 (83%)

Mannen en Vrouwen in topfuncties eigen personeel

Vrouwen: 121 (17%)

Mannen en Vrouwen in leidinggevende functies eigen personeel

“

Mannen — Deutsche Essent: 80%

Vrouwen — Deutsche Essent: 20%

Mannen — Essent Netwerk: 85%

Vrouwen — Essent Netwerk: 15%

Mannen — Essent Milieu: 83%

Vrouwen — Essent Milieu: 17%

Mannen — Toegevoegde Waarde Diensten: 87%

Vrouwen — Toegevoegde Waarde Diensten: 13%

Mannen — Service & Verkoop: 47%

Vrouwen — Service & Verkoop: 53%

Mannen — Productie: 96%

Vrouwen — Productie: 4%

Mannen — Projects: 88%

Vrouwen — Projects: 12%

Mannen — Essent Support Groep: 50%

Vrouwen — Essent Support Groep: 50%

Mannen — Hoofdkantoor: 69%

Vrouwen — Hoofdkantoor: 31%

Mannen — Business Development: 76%

Vrouwen — Business Development: 24%

Mannen — Trading: 74%

Vrouwen — Trading: 26%

Mannen — Totaal Essent (exclusief swb AG): 75%

Vrouwen — Totaal Essent (exclusief swb AG): 25%

In procenten

Meer vrouwen in de top; niet om er statistisch mooier voor te staan, maar omdat Essent er beter van wordt.

”

Werkgever iii — Hoe betrokken zijn de medewerkers?

Vraagtekens bij mogelijkheden loopbaanontwikkeling

Op de onderdelen ‘Klant- en resultaatgerichtheid’ en ‘Loopbaanontwikkeling’ scoren In het jaarlijkse Essent Medewerkers wij nog onder de Nederlandse Nationale Norm.

Onderzoek meten wij de tevredenheid van Vooral ‘Loopbaanontwikkeling’ blijft achter. onze medewerkers op een breed scala aan be- Ten opzichte van vorig jaar is er weliswaar een leidsonderwerpen. De uitslag van het in 2008 lichte verbetering te zien, maar het blijft onder gehouden onderzoek is op onderdelen zeker de norm. Daarom is er aanvullend beleid nodig. bemoedigend.

De mogelijkheden om binnen Essent door te stromen en je talenten en vaardigheden maximaal te ontplooien, moeten worden verbeterd Betrokkenheid is prima en verduidelijkt.

Op het onderdeel ‘Betrokkenheid’, dat in 2008 een Essent-breed kernthema was, zagen De kopgroep boekte meer winst wij een stijging van 73% in 2007 naar 75% in 2008. En dat terwijl 2008 toch een turbulent Essent wil zich niet alleen meten met de jaar was voor de medewerkers. Duidelijk werd Nederlandse Nationale Norm, maar ook met de immers dat de afsplitsing van het netwerkbe- Topbedrijven Norm. Deze norm wordt ontleend drijf door zou gaan en dat Essent op zoek ging aan bedrijven die op financieel gebied, op het naar een internationale partner. Niettemin terrein van klanttevredenheid en op vlak van voelden de meeste medewerkers zich kenne- betrokkenheid hoog scoren. lijk op hun gemak bij Essent. Het onderdeel Hoewel Essent zich op vrijwel alle gebieden ‘Betrokkenheid’ geeft namelijk de totaalscore verbeterde, bleek de afstand toch groter te zijn weer voor aspecten als bedrijfstrots, verbon- geworden. Want de Topbedrijven verbeterden denheid met de onderneming en haar doelstel- zich nog meer. Daarom blijft er voor Essent lingen, bereidheid om zich extra in te zetten en ruimschoots werk aan de winkel. de intentie om bij Essent te blijven.

De grootste stijger in het onderzoek was het onderdeel ‘Imago’. De medewerkers vinden dat het imago van Essent is verbeterd en nu langzaam maar zeker begint aan te sluiten bij het gewenste beeld. Ook het mvo-beleid bleek aan te slaan bij de medewerkers. Ten opzichte van vorig jaar steeg de waardering en kwam de score uit boven de Nederlandse Norm en de Global Energy Norm (energiebedrijven wereldwijd). Jammer genoeg haalden wij net niet de Nederlandse Nationale Topbedrijven Norm.

Dat is dan de volgende uitdaging.

7 — Voortgang en verantwoording Ontwikkeling in 3 jaar mvo-rapportage Met het mvo Verslag 2008 brengt Essent haar derde mvo Verslag uit.

Het eerste, in 2007 uitgegeven Verslag over de mvo-prestaties in 2006, was de formele entree van Essent als maatschappelijk ondernemer. Essent zette in dit Verslag haar visie en mvo-beleid uiteen en haar keuze voor de dialoog als middel tot interactie met de samenleving. Daarnaast beschreef dit Verslag wat Essent nu precies voor een bedrijf is.

Wij zijn Bedrijfsvoerder als het gaat over de duurzame en conventionele energieproductie en alles wat daarbij komt kijken; van techniek tot emissies. Als Marktspeler kopen wij producten, diensten en brandstoffen in. En verkopen wij elektriciteit, gas en warmte aan onze klanten.

Voor ons personeel zijn we een Werkgever.

Verantwoordelijk voor goede arbeidsomstandigheden, medewerkerstevredenheid, veiligheid en diversiteit. Als Bedrijfsburger staan we midden in de samenleving en richten wij ons op niet-commerciële aspecten zoals donaties en regionale verankering.

Vanuit deze vier rollen voeren wij de dialoog met de samenleving; met onze klanten, met medewerkers, aandeelhouders en belangenorganisaties. Zo geven wij ons mvo-beleid vorm.

Ons ‘mvo-visitekaartje’ uit 2006 gebruikte de uitgangspunten van de Global Reporting Initiative (gri). In het gebruik van deze uitgangspunten en in de beschrijving van de ondernemening hebben wij in 2006 volledigheid betracht. Het resultaat was een gedetailleerde beschrijving van Essent, ons mvo-beleid en alle hierbij behorende getallen. Een dergelijke beschrijving verandert niet elk jaar en geeft ook onvoldoende de vraagstukken weer waarmee je geconfronteerd wordt. Cijfers alleen vertellen niet het volledige verhaal.

Voor het mvo Verslag 2007 kozen we er dan ook niet voor om ons te richten op een weer zo volledig mogelijk beschrijving, maar kozen we er voor om ons te focussen. Op wat nu echt belangrijk is voor een energiebedrijf, wat wij deden in 2007, wat voor ons relevante dilemma’s waren en het voeren van een gerichte stakeholderdialoog. Het niet opnemen van een uitgebreide beschrijving van Essent en alle bijbehorende cijfers was dus een bewuste keuze. Wel noemden we natuurlijk belang-

50 — Voortgang en verantwoording Essent — mvo Verslag 2008

rijke waarden waarop onze stakeholders het mvo-beleid van een energiebedrijf beoordelen: CO2-emissies, hoeveelheden geproduceerde duurzame energie, ontwikkelingen rondom medewerkers, veiligheid en een samenvatting van onze financiële prestaties.

Onze eerste, mvo-specifieke, stakeholder dialogen richtten zich op een viertal dilemma’s, elk behorend bij één van onze vier maatschappelijke rollen. Hoe gaan wij om met de energievoorziening van morgen (Bedrijfsvoerder)?

Hoe gaan wij om met ketenverantwoordelijkheid bij de inkoop van palmolie (Marktspeler)?

Wat kunnen wij doen om diversiteit binnen Essent verder te ontwikkelen (Werkgever)?

En hoe blijven wij zorgen voor een voldoende regionale verankering terwijl Essent steeds internationaler wordt (Bedrijfsburger)? Deze vragen bespraken wij met deskundigen, onze aandeelhouders, medewerkers, ngo’s en opinieleiders. En met de nieuwe inzichten zijn wij aan de slag gegaan in 2008.

Voor het mvo Verslag 2008 kiezen wij er voor de in 2007 ingeslagen weg te blijven volgen. Ons Verslag is een weergave van wat Essent op mvo-gebied in 2008 gedaan heeft. Met een nadruk op twee door ons georganiseerde stakeholderdialogen over dilemma’s rondom verantwoordelijkheid in de kolenwaardeketen en de invulling van goed bedrijfsburgerschap. Verder is het, nu Essent in 2009 10 jaar bestaat en wij voornemens zijn samen te gaan met rwe, een goed moment om terug te blikken op wat met 10 jaar duurzaamheid bereikt is. Ten aanzien van de in 2007 gestarte of aangekondigde activiteiten – de bouw van een hybride centrale en de ontwikkeling van een diversiteitsbeleid – geven wij de actuele stand van zaken weer. Idem voor de in 2006 geformuleerde ambities, zoals onze dart-doelstelling voor veiligheid en het aandeel Green Gold Standard Label-gecertificeerde vaste biomassa in de opwekking van Groene Stroom.

De CO2-emissies van onze belangrijkste centrales, onze duurzame energieproductie, financiële en personeels kerncijfers zijn natuurlijk ook opgenomen.

Publicatie in 2009 Drie mvo-verslagen laten zien wat Essent de afgelopen jaren bereikt heeft. Maar elk verslag is steeds een momentopname en een terugblik op een heel voorgaand jaar. En mvo is iets wat je dagelijks doet. Om gedurende het jaar belanghebbenden beter te kunnen informeren zal Essent in 2009 naast een gedrukt mvo Verslag ook op internet verslag doen van haar mvo-inspanningen. In het mvo Verslag 2007 kondigden wij aan om een wezenlijk deel van ons mvo Verslag, mvo-beleid, achtergrondinformatie over Essent, beschrijvingen van installaties en het merendeel van de door

gri voorgeschreven indicatoren, te gaan publiceren op internet. Medio 2009 zal Essent, als onderdeel van haar website www.essent.eu, deze belofte inlossen. Het gedrukte mvo Verslag 2008 is dan ook vooral een kwalitatieve terugblik op de belangrijkste mvo-ontwikkelingen binnen Essent in 2008 en een beschrijving van hoe wij met dilemma’s en dialoog omgaan. De publicatie op internet zal zich richten op actuele informatie over Essent en mvo en dieper ingaan op meer kwantitatieve elementen. Hierbij moet gedacht worden aan een vollediger overzicht van onze emissies, gebruik van grondstoffen, indicatoren zoals voorgeschreven door gri en de voortgang van doelstellingen gedurende het jaar. Internet kun je immers elke dag aanpassen en een gedrukt verslag niet.

Verantwoording en validatie Het mvo Verslag 2008 gebruikt de algemene uitgangspunten van de gri en de g3rapportagerichtlijn. Voor het vaststellen van de reikwijdte van dit verslag is het gri Boundary Protocol onze referentie geweest. Via internet zal Essent een vollediger beschrijving geven van de toepassing van de gri Application Levels en de eigen verklaring van Essent hierover, de voor Essent meest relevante gri-indicatoren en (na finale publicatie door gri) de indicatoren uit de gri Utility Sector Supplement. Daar waar dit mogelijk is, zal Essent ernaar streven om bij de indicatoren een meerjarenoverzicht te publiceren met een toelichting op trends en actuele ontwikkelingen. Bij indicatoren die niet gebruikt worden, zal aangegeven waarom deze afweging is gemaakt of waarom geen informatie beschikbaar is. De uiteindelijke doestelling hierbij blijft om de voor een energiebedrijf meest relevante informatie beschikbaar te stellen.

Bij de uiteindelijke keuzes met betrekking tot opname in het verslag is ten aanzien van ontwikkelingen in 2008, vaststelling van dilemma’s, hierover gevoerde stakeholderdialogen en beschrijving van eerder gestarte ontwikkelingen, gekeken naar relevantie, actualiteit en continuïteit in de verslaglegging. Dit laatste zodat een aansluiting gemaakt kan worden bij de eerder gepubliceerde mvo Verslagen.

Essent hecht belang aan het volledig en transparant rapporteren over haar mvo-inspanningen, duurzame energieproductie en bijbehorende emissies. Daarom hebben wij Ernst & Young Accountants verzocht om bij het mvo Verslag 2008 een Assurance Rapport op te stellen. Dit rapport is opgenomen in het Verslag als hoofdstuk 8. Essent streeft ernaar om (delen van) de cijfers over mvo op internet eveneens van een accountantsrapport te voorzien.

Reikwijdte 2008 Ons Verslag richt zich primair op Essent als energiebedrijf, actief in Nederland. Gegevens over Essent Milieu, met als hoofdactiviteit de verwerking van afval, zijn om deze reden maar beperkt opgenomen. Ook gegevens over onze 51% Duitse deelneming swb ag zijn maar beperkt opgenomen. Gegevens over onze minderheidsdeelnemingen (kleiner dan of gelijk aan 50%) zijn in principe niet opgenomen daar Essent hier geen of een maar beperkte zeggenschap heeft in het reilen en zeilen van de deelneming.

Maar er zijn uitzonderingen. Als energiebedrijf rapporteer je over je duurzame energieproductie en over je belangrijkste emissie; de uitstoot van CO2 voortkomende uit elektriciteitsproductie. Hier zijn onze deelnemingen, pro rata het eigendomsbelang van Essent, juist wel opgenomen. Ook de duurzame energieproductie van onze windparken in Duitsland en de emissies van swb ag zijn opgenomen.

Emissies voortkomende uit de afvalverbranding door Essent Milieu of bij Essent Netwerk, door bijvoorbeeld netverliezen bij het transport van elektriciteit en gas, zijn buiten beschouwing gelaten. En omdat onze 50% deelneming in epz n.v. met de kerncentrale Borssele zo’n bijzondere is, gaan wij ook in op wat onze visie op kernenergie is.

Ook bij ons personeels- en hse-beleid zijn er uitzonderingen. Veiligheid voorop. Daarom rapporteren wij de ontwikkeling van de dart-

score ook voor swb ag, Essent Milieu en Essent Netwerk. Inclusief de door ons gecontracteerde derden. In de (overige) deelnemingen hebben wij het niet alleen voor het zeggen. Om die reden zijn gegevens over personeels aantallen en veiligheid niet opgenomen. En in het totale aantal eigen medewerkers (uitgedrukt in FTe) nemen wij ook alle delen van Essent n.v. mee.

Ons diversiteitsbeleid richt zich alleen op onze eigen medewerkers in Nederland. In het Verslag opgenomen analyses ten aanzien van man/ vrouw-verhoudingen, de posities die vrouwen hebben binnen de onderneming en hieraan gekoppelde doelstellingen hebben dan ook alleen betrekking op deze groep.

Voor de financiële prestaties van Essent n.v. in 2008 is het financieel Jaarverslag de beste bron. Hierin staan ook de exacte consolidatiegrondslagen beschreven. Uitgangspunt is dat de financiële gegevens betrekking hebben op geheel Essent n.v., inclusief deelnemingen en alle landen waar wij actief zijn. De in het mvo Verslag 2008 opgenomen financiële gegevens zijn rechtstreeks onttrokken aan het Jaarverslag.

stakeholderdialogen zijn geïnitieerd door ons zelf. Maar de thema’s werden ons soms ook een aangereikt vanuit de samenleving. Bijvoorbeeld door een belangenorganisatie met een kritische houding ten aanzien van kolen en ketenverantwoordelijkheid. En dat bespraken we met energiebedrijven, actief in Nederland, met een vergelijkbare positie als Essent. Of in een open dialoog met externe deskundigen over de invulling van goed Bedrijfsburgerschap. Ook onze medewerkers spreken zich uit over Essent.

In het jaarlijkse medewerkersonderzoek, via stellingen op ons intranet of gewoon door een gesprek tijdens één van de Pieterpadwandelingen. Voor het mvo-beleid spraken wij met de Raad van Bestuur, business unit directeuren en vele binnen Essent werkzame specialisten op het gebied van energieproductie, innovatie, duurzaamheid, emissies en personeelsbeleid.

Ook onze aandeelhouder zijn over diverse thema’s geconsulteerd.

Maar niet alle gegevens komen uit een gesprek. De bijbehorende cijfers, trends en feiten komen uit onze reguliere managementinformatiesystemen. Soms zijn hiervoor nieuwe systemen en werkwijzen voor het verzamelen en analyseren van gegevens opgezet; de data voor ons Carbon Management Plan bijvoorbeeld Gegevensverzameling dienden wij eerst goed in kaart te brengen en Hoe kom je nu aan al die informatie? In te monitoren. Voor de diverse mvo-specifieke overleg. Dat als eerste. Immers, door de dialoog acties en initiatieven zijn geen aparte systemen aan te gaan, weet je wat anderen vinden van gebruikt. Gewoon goed vastleggen en bijhouden jouw beleid en kun je meningen delen. Onze wat je doet. Zo simpel kan het soms ook zijn.

Keuze opname gegevens per business unit Financiële waarden

Business Development Projects Productie Trading Service & Verkoop Toegevoegde Waarde Diensten New Energy 7 swb AG Essent Milieu Essent Netwerk 9 Deutsche Essent

1 — Veiligheidsgegevens hebben betrekking op Essent-personeel en gecontracteerde derden.

2 — Energieproductie Essent Groep, CO2-emissies exclusief emissies Essent Netwerk en Essent Milieu. Deelneming naar rato Essent-belang.

3 — Totaal aantal eigen personeel uitgedrukt in FTe. Analyses en cijfers met betrekking tot diversiteit hebben alleen betrekking op eigen personeel, actief in Nederland.

4 — Maatschappelijke activiteiten

Health and safetygegevens 1

+ + + + + + + + + + + zijn maar beperkt toe te schrijven aan afzonderlijke business units.

Activiteiten swb ag zijn niet opgenomen.

5 — Betreft de CO2 -emissies uit energieproductie van deelnemingen waar de business unit Business Development, namens Essent, de belangen behartigt.

6 — Inclusief de activiteiten van Energie:Direct. Betreft de producten Groene Stroom, Groen Zakelijk en Groen voor Gas. 7 — Business unit medio 2008 ontstaan en omvat de innovatie-activiteiten voorheen opgenomen onder de business

+ + + + + + + + + + +

Productieen emissiegegevens 2

+ 5 + + + + + + +

Klant-, producten markt­ gegevens

Personeelsgegevens 3

— — —

+ + 6 + + —

—

—

—

—

+

—

unit Business Development en de windactiviteiten voorheen opgenomen onder Deutsche Essent.

8 — Personeelsgegevens alleen opgenomen in totaal aantal eigen medewerkers uitgedrukt in FTe. 9 — Essent Netwerk zal na de splitsing in 2009 operationeel geen deel meer uitmaken van Essent n.v. en verder gaan onder de naam Enexis. De activiteiten van Enexis vallen na 1/1/2009 buiten de reikwijdte van de mvo-rapportage of dit mvo Verslag.

+ + + + + + + + 8 + + + 8

Maatschappelijk relevante activiteiten 4

+ + + + + + + —

+ + +

51 — Voortgang en verantwoording Essent — mvo Verslag 2008

Aan: Management van Essent n.v.

van een mvo-verslag dat geen onjuistheden van materieel belang bevat, het kiezen en toepassen van aanvaardbare grondslagen voor het meten en presenteren van mvo-prestaties en het maken van schattingen die onder de gegeven omstandigheden redelijk zijn. De door het Opdracht bestuur gemaakte keuzes, de reikwijdte van Wij hebben een assurance-opdracht uit- het Verslag en de verslaggevingsgrondslagen, gevoerd naar het mvo Verslag 2008 van Essent inclusief de inherente specifieke beperkingen n.v. te Arnhem (hierna: Essent). Het doel van die de betrouwbaarheid van de in het Verslag onze opdracht is: opgenomen informatie kunnen beïnvloeden, — Het verkrijgen van een redelijke mate zijn uiteengezet in hoofdstuk 7 ‘Voortgang en van zekerheid dat hoofdstuk 2 ‘2008, De verantwoording’. terugblik’, hoofdstuk 3 ‘Dialoog met de stakeholders’, hoofdstuk 4 ‘De dialoog: als Verantwoordelijkheid van de accountant marktspeler’, hoofdstuk 5 ‘De dialoog: als bedrijfsburger’, de tabel over CO2-trends Wij hebben onze werkzaamheden vervan de belangrijkste Essent-centrales op richt in overeenstemming met Nederlands pagina 44 en de paragrafen ‘Essent als recht waaronder Standaard 3410 ‘Assurance werkgever i, ii en iii’ in hoofdstuk 6 in alle standaard inzake maatschappelijke verslagen’. van materieel belang zijnde opzichten een Hierin staan onder meer eisen voor de onafjuiste en toereikende weergave zijn van het hankelijkheid van de assurance-teamleden. beleid, de bedrijfsvoering de gebeurtenis- Als toetsingscriteria hebben we gehanteerd sen en prestaties ten aanzien van de in deze de ‘Sustainability Reporting Guidelines’ (g3) hoofdstukken opgenomen aspecten van van Global Reporting Initiative, de handreiking maatschappelijk verantwoord ondernemen maatschappelijke verslaggeving van de Raad gedurende 2008; voor de Jaarverslaggeving en het verslaggevings— Het verkrijgen van een beperkte mate van beleid van Essent. Wij zijn van mening dat deze zekerheid dat de overige in het Verslag criteria toereikend zijn voor het doel van onze opgenomen informatie en alle van mate- assurance-opdracht. rieel belang zijnde opzichten een juiste en toereikende weergave is van het beleid, Wij hebben de door ons noodzakelijk de bedrijfsvoering, de gebeurtenissen en geachte werkzaamheden verricht om een prestaties gedurende 2008. deugdelijke grondslag voor onze conclusie te verkrijgen.

De werkzaamheden die worden verricht Onze belangrijkste werkzaamheden voor bij het verkrijgen van een beperkte mate van de informatie gericht op het verkrijgen van een zekerheid zijn gericht op het vaststellen van de beperkte mate van zekerheid waren: plausibiliteit van informatie en zijn geringer in — Het beoordelen van de aanvaardbaarheid diepgang dan die bij een assurance-opdracht van de gehanteerde grondslagen voor vergericht op het verkrijgen van een redelijke mate slaggeving en de consistente toepassing van zekerheid. ervan, alsmede van belangrijke schattingen en berekeningen, die bij het opmaken van het mvo Verslag 2008 zijn toegepast; Beperking in de opdracht — Het verkrijgen van inzicht in de branche, De volgende onderdelen van het mvo de organisatie en haar meest relevante Verslag vormen geen onderdeel van onze asmaatschappelijke issues; surance opdracht en derhalve hebben wij voor — Het verkrijgen van inzicht in de opzet en deze onderdelen geen werkzaamheden verricht: het bestaan van de gebruikte systemen en gehanteerde methoden voor het verzame— De milieu- en hr-informatie over swb ag, Deutsche Essent en minderheidsdeelnelen en verwerken van de gerapporteerde inmingen (kleiner of gelijk aan 50%, waarbij formatie, inclusief het consolidatieproces; Essent geen zeggen­schap heeft over de — Het beoordelen van de plausibiliteit van bedrijfsvoering); de informatie in het mvo Verslag van Essent door middel van het uitvoeren van — De tabel ‘kolenconsumptie en herkomst’ op pagina 35. werkzaamheden met betrekking tot de onderbouwing van de informatie in het verslag voornamelijk door een combinaVerantwoordelijkheid van het bestuur tie van cijferanalyses en het inwinnen van Het bestuur van Essent is verantwoordelijk inlichtingen. Daarbij zijn onder meer invoor het opstellen van het mvo Verslag 2008 terviews gehouden met verantwoordelijke dat een juist en toereikend beeld geeft van het functionarissen en zijn relevante bedrijfsbeleid, de maatregelen en prestaties op het documenten opgevraagd en externe brongebied van mvo van Essent. Deze verantwoornen geraadpleegd. Deze werkzaamheden delijkheid omvat onder meer het ontwerpen, hebben wij via deelwaarnemingen, zowel invoeren en in stand houden van een intern op groepsniveau als op locaties, in Nederbeheersingssysteem relevant voor het opmaken land uitgevoerd;

Assurance Report

52 — Assurance Report Essent — mvo Verslag 2008

— Het beoordelen van het algehele beeld van het mvo Verslag 2008 aan de hand van bovengenoemde criteria.

Voor het verkrijgen van een redelijke mate van zekerheid over de informatie in hoofdstuk 2 ‘2008, De terugblik’, hoofdstuk 3 ‘Dialoog met de stakeholders’, hoofdstuk 4 ‘De dialoog: als marktspeler’, hoofdstuk 5 ‘De dialoog: als bedrijfsburger’, de tabel over CO2-trends van de belangrijkste Essent-centrales op pagina 44 en de paragrafen ‘Essent als werkgever i, ii en ii’ in hoofdstuk 6 hebben wij de volgende werkzaamheden eveneens uitgevoerd: — Het identificeren van inherente risico’s in de betrouwbaarheid van de in deze hoofdstukken opgenomen informatie en het beoordelen in hoeverre deze risico’s worden afgedekt door interne beheersingsmaatregelen; — Het door middel van systeemgerichte werkzaamheden beoordelen van de effectieve werking van de interne beheersmaatregelen gericht op de betrouwbaarheid en toereikendheid van deze informatie; — Het door middel van deelwaarnemingen volgen van de audittrail tussen de informatie in het mvo Verslag 2008 en de brongegevens; — Het door middel van deelwaarnemingen uitvoeren van detailcontroles gericht op de betrouwbaarheid van de primaire informatie.

Conclusie Op grond van onze werkzaamheden komen wij tot de conclusie dat: — Hoofdstuk 2 ‘2008, De terugblik’, hoofd­stuk 3 ‘Dialoog met stakeholders’, hoofdstuk 4 ‘De dialoog: als marktspeler’, hoofdstuk 5 ‘De dialoog: als bedrijfsburger’, de tabel over CO2-trends van de belangrijkste Essent-centrales op pagina 44 en de paragrafen ‘Essent als werkgever i, ii en ii’ in hoofdstuk 6 in alle van materieel belang zijnde opzichten, een juiste en toereikende weergave zijn van het beleid, de bedrijfsvoering de gebeurtenissen en prestaties ten aanzien van de in deze hoofdstukken opgenomen aspecten van maatschappelijk verantwoord ondernemen.

— Ons niets gebleken is op basis waarvan wij zouden moeten concluderen dat de overige informatie in het mvo Verslag 2008 van Essent niet in alle van materieel belang zijnde opzichten, een juiste en toereikende weergave is van het beleid, de bedrijfsvoering, de prestaties en gebeurtenissen gedurende 2008, in overeenstemming met de richtlijnen van Global Reporting Initiative, de handreiking voor maatschappelijke verslaggeving van de Raad voor de Jaarverslaggeving en het beschreven verslaggevingsbeleid van Essent.

Rotterdam, 4 maart 2009 — Ernst & Young Accountants llp w.g. D.A. de Waard ra ma

Gebruikte afkortingen w watt, eenheid van vermogen Wh wattuur, geleverde eenheid van 1 watt gedurende 1 uur k kilo = 1.000 (kV = kilovolt, kWh = kilowattuur, kW = kilowatt) m mega = 1.000 kilo g

giga = 1.000 mega

FTe fulltime equivalents, aantal medewerkers omgerekend naar een volledige werkweek

53 — Gebruikte afkortingen Essent — mvo Verslag 2008

54 — English summary Essent — mvo Verslag 2008

Essent — csr Report 2008 Summary

English summary

Ten years of sustainability

Focus on wind energy

The energy companies that joined forces in 1999 to establish Essent were already actively involved in the issue of sustainability. Building on this basis, Essent has spent the past ten years making intensive, structural efforts towards the development of policies to improve the sustainability of its energy production.

The most striking case in point has been the success of Green Electricity. Despite being a mainly trust-based product, Green Electricity has already reached more than 900,000 customers. This was achieved by a green component of 34% in the fuel mix of the electricity supplied

by Essent n.v. in 2008.

As a follow-up to Green Electricity, the past few years have also seen the development of Green for Gas (an initiative to offset the carbon dioxide emissions from consumer gas usage) and Green Gas (biogas, landfill gas).

In order to make significant progress, our policy has shifted from a relatively small-scale approach, to the development of sustainable energy on a major scale. Because of our focus on wind energy and biomass, this means largescale wind farms and extensive use of biomass.

And of course, Essent also fully acknowledges the importance of innovation.

Despite relatively small-scale beginnings in the 1980s, Essent is now one of the largest wind energy developers and operators in North West Europe. With 484 turbines, Essent currently operates a total installed wind capacity of 564 megawatts.

Essent is currently building the Westereems wind farm, with 52 turbines and a combined capacity of 156 megawatts. Efforts are also underway to develop the Nordsee-Ost (offshore) wind farm near Helgoland, with a projected capacity of around 288 megawatts. In addition, plans are being developed for wind farms in various (onshore) locations in the Netherlands and Germany.

Focus on innovation

In view of the importance of sustainability issues and the economic benefits of leading the field, Essent regards innovation as a key activity to which it devotes a great deal of time and resources.

Rather than acting as an ‘inventor’, Essent focuses on its role as a ‘facilitator’. Responsibility for our innovation policy has been allocated to the newly established New Energy business unit.

Example projects resulting from Essent’s innovation policy include: Focus on biomass — driving on electricity; The overwhelming majority of Essent’s — algae as a bio fuel; Green Electricity is generated by means of bio- — fuel cells in high-yield boilers to generate mass. This process is conducted in a dedicated, electricity (next to heat) in the home. stand-alone, biomass plant located in Cuijk and with solid and liquid biomass co-firing (partially substituting hard coal or natural gas) in the 2008 in review Amer power station in Geertruidenberg and Claus power station in Maasbracht. Essent is aiming 2008 saw Essent further bolster its sustainato further develop this potential. However, this bility activities through various measures, incluwill require a great deal of prudence in terms ding the development of a new climate strategy. of ensuring that the used biomass originates A 2007 benchmarking effort, conducted on the from sustainable sources. For example, Essent is basis of the Dow Jones Sustainability Index, had committed to preventing deforestation and the shown Essent to be somewhat lagging in this exploitation of indigenous people in the source area. The new climate strategy focuses on the countries. To this end, the company is currently energy source. The less we need to make use working hard to develop independent auditing by of scarce resources, the better. This will require means of the Green Gold Standard Label. phasing out fossil fuels and replacing them with Naturally, Essent is also experimenting with sustainable energy sources. Through an intensive new biofuels. 2008 saw the start of a trial to programme for wind energy and clean biomass, use coffee husks as a new source of biomass. Essent is striving to triple the amount of sustainaWe are also conducting studies to assess the bly generated energy by 2020. Efforts are also unpotential for using rice husks and bagasse in derway to improve energy efficiency through the the near future. use of high-yield combined cycle gas turbines.

In order to facilitate the success of such Essent will also be actively assessing the relatively costly developments, the government potential for carbon dioxide capture and storage will have to implement stable, long-term sub- in combination with the gasification of coal sidising policies. and biomass.

56 — English summary Essent — csr Report 2008

The issue of energy saving will also remain an important area of focus. The Essent BespaarPlan (Essent SavingsPlan) is one example of an initiative developed in collaboration with our shareholders, aimed at achieving significant energy savings in households and businesses.

Eighty-two shareholding municipalities and all six shareholding provinces have now committed themselves to the BespaarPlan.

In addition to a broad range of practical plans, we have also developed the ‘Save your energy’ educational programme for primary schools.

In 2008, the csr ambassadors – Essent employees who on a voluntary basis form the vanguard of csr within Essent – appointed in 2007, designated several target areas on the basis of Essent’s four csr ‘p’s: People, Planet, Profit and Power. Formulating these target areas will allow them to develop expertise in order to initiate concrete, feasible projects. The csr ambassadors also acted as organisers and discussion leaders at csr meetings.

As a part of the ‘Binnengoed’ project, aimed at further improving sustainability in Essent’s offices, 2008 saw the development of the Carbon Management Plan.

Over a period of five years, Essent strives to reduce its carbon dioxide emissions by 5% a year. The project focuses mainly on our own buildings and company fleet. The ‘Binnengoed’ project also focused on the reuse of old computers in African schools (Close the Gap), the introduction of csr requirements for the cleaning of Essent offices and the introduction of organic lunches.

We are also striving to improve the sustainability of our it systems by saving energy through energy-efficient equipment and more efficient cooling technology in our data centres.

In an effort to take stock of our current performance, we commissioned the Gartner research agency to conduct a ‘Green benchmark’.

The ‘How on Earth’ employee programme focused on the practical application of various csr-related activities within Essent. Activities ranged from carbon dioxide offsetting of holiday travel kilometres, the improvement of bicycle lighting, the Pieterpad walks, volunteer work during office outings, a csr intranet course and teaching at schools for disadvantaged children during the weekend.

Essent is currently assessing the Cradle to Cradle concept to establish its usefulness as a tool in corporate policy. Cradle to Cradle involves designing products in such a way that they can be fully incorporated into biological or technological cycles at the end of their lifespan. Essent will assess whether the Cradle to Cradle concept can also be applied to energy.

Essent is pursuing various strategies to apply its expertise in developing countries. The possibilities for further harmonisation of these activities are currently under assessment.

Dialogue with the stakeholders

management. Essent should take responsibility for all the raw materials and processes needed to create and market a product. This leads us to consider a great many issues, such as: will the production of biomass involve the felling of unique forests? Does the mining of coal involve the exploitation of workers?

Answering these questions effectively will require an objective and controlled system of rules of conduct. For example, Essent applies its Supplier Code of Conduct to its purchasing activities, as part of its standard purchasing conditions. The purchasing of solid biomass is subject to the Green Gold Standard.

However, no adequate certification system has been put in place for certain products and fuels, such as coal. Nevertheless, coal is a form of fuel that Essent will have to deal with for some time to come. The material is fired in Essent’s existing coal power plants, and may have to be used as a supplementary fuel during the transition to a fully sustainable form of energy supply. However, this will require the capture and storage of carbon dioxide in combination with the gasification of coal and biomass. Essent is currently assessing the potential for these solutions in collaboration with Shell.

Essent also aims to address the issue of coal through dialogue. The central question in this regard should be the practical implementation of responsibility for the supply chain. To this end, Essent invited all energy companies with activities in the Netherlands that operate a coal-fired plant or are planning to build one, to take part in a roundtable conference.

Over the course of the discussions, it became clear that all participants acknowledged the importance of some form of responsibility for the supply chain. However, the parties also recognised that the introduction of requirements on an individual scale would have little effect on the global market for coal. All participants agreed on the need to further examine the potential for developing a joint position for the entire sector.

Essent will take the first steps towards such an initiative in 2009.

Essent regards csr as a continuous dialogue with society and, more specifically, with its main stakeholders: customers, employees, shareholders, government agencies, suppliers and ngos.

In 2007 Essent intensified the dialoguing process, with a primary focus on the various dilemmas the company is faced with. This dialogue is conducted through many channels: both small and large groups, formal and informal discussions, via the mass media and on an individual basis.

For example, Essent organised csr conferences in Zwolle and Maastricht themed around the concept of ‘Energy for tomorrow’s world’. Based on its four csr roles – business operator, market player, employer and corporate citizen – Essent formulated its vision on tomorrow’s energy generation and supply. The stakeholders were represented by the World Wide Fund for Nature, the provincial authorities and renowned regional companies. The conclusion of both events can be summed up as follows: if we have the courage to share the dilemmas we are faced with, a sustainable future is within reach.

2008 saw a continuation of the Pieterpad walks. During each walk, participants discussed key csr themes and, in some cases, spent several hours doing volunteer work.

Over the course of the past year, Essent organised four csr lunches. These events offered employees the opportunity to examine the company’s csr policy in greater detail. The outcome of the lunches was incorporated into the ‘Binnengoed’ and ‘How on Earth’ projects.

In 2008 Essent launched its positioning campaign entitled ‘The power of Essent’, designed to communicate to both employees and the wider world that we have every reason to take pride in our position as the leading supplier of sustainable energy in the Netherlands.

Various external campaigns were also launched, including the ‘Leading in Green’ advertising campaign and the dialoguing campaign on driving on electricity.

An internal campaign saw employees dialogue on Essent’s strengths in relation to our Dialoguing as search for a strategic partner. Our core values a corporate citizen were also further honed down to: proactive, As an energy company with its roots in the taking responsibility and working together to deliver on our promises. These new core values old utilities sector and a century and a half of were then tested in terms of durability during history in the region, Essent is highly interwoven special experience workshops. with society. As a result, the company has an obligation to act as a good corporate citizen.

In addition to running its core business, Essent do its part to make this world a little better Dialoguing as a market player must to live in and take its social responsibility. Current Improving the sustainability of our society is efforts to this end include the company’s sponall about demonstrably taking responsibility for sorship policy and the voluntary deployment of the supply chain. This is all the more apt when it its employees to charitable causes. However, we comes to the development of sustainable energy must ask ourselves whether Essent is still on the

right track. Are our efforts still in step with the perceptions and needs of today’s society?

In order to find an answer to this question, Essent decided it was time to enter into a dialogue with society. As a first step, we organised a roundtable conference with a wide range of experts from other companies, government agencies, knowledge institutes and ngos.

The participants agreed that today’s transient society requires companies taking on a new social responsibility. Citizens expect this from their suppliers, and employees expect it from their employers. The expectation is one of authentic commitment, rather than actions taken under pressure.

In choosing appropriate activities, it is essential to determine a company’s strengths, and identify the areas in which efforts are truly required and will yield significant added value for society. These insights will help Essent further develop its activities in this area. The dialogue with society will be continued in a targeted manner.

Essent as a business operator and employer Despite the fact that in 2008 csr policies focused on Essent’s roles as a market player and corporate citizen, 2008 also saw the development of activities in the company’s other two roles.

Essent as a business operator In an effort to expand its large-scale generating capacity, Essent has opted for new gasfuelled power plants, which offer a combination of carbon dioxide reduction and optimum yields.

A high-yield combined cycle gas turbine (ccgt) plant will be built in both Moerdijk and the Belgian city of Genk, while the gas-fired Claus plant in Maasbracht will be modernised.

In order to strengthen its position as a gas buyer, Essent will participate in the lng terminals at the Maasvlakte and Eemshaven.

However, this does not mean Essent regards coal as a fuel of the past. Despite the fact that the scheduled construction of a hybrid coal and biomass power plant in Geertruidenberg has been postponed due to the unstable markets for both fuels, Essent is aware that it may have to depend on coal during the transition to fully sustainable energy production. However, this will require a special focus on the issue of carbon dioxide emissions. This is why Essent has collaborated with Shell in initiating an assessment of high-yield hybrid power plants with low carbon-dioxide emissions that gasify coal and biomass while capturing and storing carbon dioxide.

As a part of its efforts to improve energy supply sustainability, Essent is substantially expanding its capacity to generate wind energy. The Westereems wind farm currently under construc-

57 — English summary Essent — csr Report 2008

tion in Eemshaven will feature 52 new turbines with a height of almost 100 meters and a combined capacity of 156 megawatts, making it the largest onshore wind farm in the Netherlands.

Essent is also working hard to prepare a tender for the large-scale Nordsee-Ost offshore wind farm, set to be constructed in the vicinity of Helgoland. The wind farm will feature 80 turbines with a combined capacity of approximately 288 megawatts.

Essent does not rule out the possibility that it may have to use nuclear energy during the transition to a more sustainable society. This is why Essent is working with joint shareholder Delta of the existing nuclear power plant in Borssele to assess whether a second nuclear plant would be necessary and viable. No irreversible actions will be taken during this assessment phase, and no investment decisions will be made until the required permits have been obtained. If the nuclear plant is built, it could be operational between 2018 and 2020.

Essent as an employer 2008 saw a great deal of effort towards further improvements in the field of safety. In order to keep track of our progress, we apply the dart rate (an indicator measuring the number of accidents against the number of hours worked).

The dart rate for 2008 was considerably better than in 2007. Despite this significant improvement, the target for 2008 was not met.

In view of the unbundling of the network company and planned sale of Essent Milieu, the company will be applying differentiated dart rates over 2009.

In 2008 the hse Award, Essent’s annual award, went to Essent’s business unit Milieu in recognition of its exemplary performance during the demolition and cleanup of the old Maas power plant in Buggenum. The 2008 Contractor Safety Award went to Stork Industry Services. hse activities also included the ‘Tyre pressure’ project, designed to stimulate employees to inflate their cars’ tyres to the correct pressure level. This will help save on fuel, reduce wear on tyres, shorten braking distances and improve road handling. Special teams measured employees’ cars tyre pressure in parking lots at 24 Essent locations. Tyres were inflated to the correct pressure level where necessary.

2008 saw a promising start to efforts to improve the diversity of Essent’s employee base. At all organisation levels – including senior management – women are currently underrepresented.

The first step along the way to achieve this goal was the signing of the ‘Talent to the Top’ charter, whereby 47 companies committed to appointing more women to senior positions.

The second – equally important – step was the appointment of a diversity officer, charged with developing and stimulating the enforcement of

58 — English summary Essent — csr Report 2008

a diversity policy. Essent aims to appoint women to 44% of all positions, divided over 30% for technical positions and 50% for all other positions.

Efforts to support the internal women’s network, ‘Women’s Energy’, will be significantly expanded.

The annual Essent Employee Survey showed that Essent had improved its performance in nearly every area, but had lost ground to the Top Companies due to their even higher rate of improvement. Essent’s performance was somewhat lacking in the area of career development, which remained below the Dutch National Standard.

Essent will develop supplementary policies to address this issue.

In a more encouraging development, the commitment of our employees was further improved despite the turbulent year that was 2008.

Employee commitment includes aspects such as company pride, a sense of loyalty to Essent, willingness to make an extra effort and the intention to stay with Essent.

The greatest gains were made in the area of Image. csr policies also proved popular amongst employees.

Essent n.v.

Nieuwe Stationsstraat 20 6811 ks Arnhem Postbus 268 6800 ag Arnhem Telefoon — 088 8511000 Fax — 026 8511389 www.essent.eu

Redactie en Coördinatie Essent n.v.

Eduard Wijnoldij Daniëls Chris Arthers Marga Edens Joke ten Hove

Dit mvo Verslag wordt alleen uitgegeven in het Nederlands.

Publicatie vindt plaats door middel van een gedrukte versie en een versie welke beschikbaar zal worden gesteld via de internetsite van Essent, www.essent.eu De gedrukte uitgave is leidend.

Realisatie

Papier

Verslagteksten Jan Veenstra, Linde

FSC — Mixed sources.

Productgroep uit goed beheerde bossen, gecontroleerde bronnen en gerecycled materiaal. www.fsc.org

Vertaling Ernst & Young Language and Translation Services Concept, design & realisatie Mattmo concept | design, www.mattmo.nl Fotografie Erik Hijweege Merlijn Doomernik Taco Anema jbf Multi Media Eric Los Rene Radix Henk Rop Bart Willemsen Ton van der Vorst Druk Thieme Amsterdam b.v.

Bindwerk Binderij Hexspoor b.v.

Verschijningsdatum 11 – 03 – 2009

59 — Colofon Essent — mvo Verslag 2008