Κριτική στην Αρχιτεκτονική

Ένα κτήριο μπορεί να έχει την ιδιότητα ατομικής ιδιοκτησίας. Από τη στιγμή όμως που εντάσσεται ως έργο αρχιτεκτονικής στο γενικό δομημένο περιβάλλον και αποτελεί αναπόσπαστο μέρος του πολεοδομικού ιστού λαμβάνει μια ευρύτερη δημόσια διάσταση που αφορά και επηρεάζει όλους μας. Αναμένεται δε να αποτελεί αντικείμενο κριτικής από το παρατηρητικό και προβληματιζόμενο άτομο, καθότι στην παρουσία ενός κτηρίου ανεξάρτητα κλίμακας συμμετέχουμε αναπόφευκτα με διάφορες ιδιότητες. Εκείνη του ιδιοκτήτη, του ένοικου, του χρήστη ή του απλού θεατή.

Η αξιολόγηση του ολοκληρωμένου αρχιτεκτονικού έργου είτε ως αυτοτελές οικοδόμημα είτε ως οικιστικό σύνολο θα πρέπει να εντάσσεται στην όλη πολύπλευρη διαδικασία της οικοδομικής δημιουργίας παρόλο που το θέμα «κριτική» έχει περιθωριοποιηθεί και δεν φαίνεται να κατέχει την αρμόζουσα θέση στην όλη πορεία γένεσης ενός κτηρίου. Η άσκηση κριτικής στην αρχιτεκτονική θα μπορούσε να είναι μια αυθόρμητη ενέργεια που εκδηλώνεται από την παρατήρηση και το βίωμα του δομημένου περιβάλλοντος. Μια έκφραση προβληματισμού, σκέψης θετικής ή αρνητικής που μπορεί να γίνει από τον καθένα, ειδικό ή μη σε αρχιτεκτονικά θέματα. Την κριτική θα πρέπει να τη δεχθούμε ως μια θεμελιωμένη, αντικειμενική και αμερόληπτη αξιολόγηση που δεν θα προκαλεί αλλά θα προβληματίζει. Ένα εργαλείο που η επαγγελματική ωριμότητα ‒που θα πρέπει να διακρίνει τους αρχιτέκτονες– θα αξιοποιηθεί σωστά με σκοπό την παραγωγή καλύτερου έργου. Πολλές φορές η αυθαίρετη και ατεκμηρίωτη κριτική περιορίζεται στο να επαινεί ή να κατακρίνει με επιφανειακά κριτήρια τις αισθητικές εμπειρίες που προκαλεί η θέαση και η χρήση ενός κτηρίου.

Στο πλαίσιο μιας αρχιτεκτονικής κριτικής με νόημα και σκοπό θα μπορούσαν να σχολιασθούν θέματα αισθητικής, μορφολογίας, κλίμακας και ένταξης που συντελούν στη διαμόρφωση του δομημένου περιβάλλοντος. Οπωσδήποτε δεν είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε την όλη διαδικασία σχεδιασμού, τον προϋπολογισμό, τις θέσεις και τις αντιπαραθέσεις μεταξύ των εμπλεκομένων μερών, τους πολεοδομικούς περιορισμούς. Να μην ξεχνάμε ότι για να υπάρξει έργο αρχιτεκτονικής πρέπει να υπάρχει εργοδότης. Η απόλυτη ελευθερία της καλλιτεχνικής δημιουργίας που χαίρεται ο ζωγράφος ή ο μουσικός δεν υφίσταται στην περίπτωση της αρχιτεκτονικής. Χωρίς ανάθεση δεν μπορεί να παραχθεί έργο.

Η κριτική θα επιτρέψει με την αντικειμενική κρίση και ενημέρωση, τη δημιουργία κοινής γνώμης γύρω από τα τρέχοντα προβλήματα της αρχιτεκτονικής ως τέχνης και επιστήμης που διαδραματίζει πρωτεύοντα ρόλο στην ποιότητα ζωής των κατοίκων μιας πόλης, συνοικίας, κοινότητας. Θα αποτελέσει το έναυσμα για κρίσεις, δημόσια σχόλια και γενικό προβληματισμό. Δεν αναμένουμε να έχει την επιλεκτική αυστηρότητα και ολοκληρωμένη εξέταση που απαιτεί ένας αρχιτεκτονικός διαγωνισμός ούτε όμως τη θεωρητική –ακαδημαϊκή– προσέγγιση. Ευελπιστούμε στην καλόπιστη εκείνη κριτική που υπαγορεύει η πείρα, η σπουδή, η θεωρητική και ευρεία πρακτική γνώση.

Διερωτώμαι εάν όλα αυτά αντηχούν καθαρά θεωρητικά ή ανέφικτα. Είμαστε σε θέση εμείς οι αρχιτέκτονες να δεχθούμε ή να ασκήσουμε κριτική χωρίς να τεθεί θέμα αντιδεοντολογικής συμπεριφοράς με όλα τα συνεπακόλουθα; Μήπως η έννοια της κριτικής καταλήξει σε απλή παράθεση σχολίων προς αποφυγή συναδελφικών επαγγελματικών ερίδων; Μήπως ο θεσμός αυτός είναι καταδικασμένος σε αποτυχία προτού καν εδραιωθεί; Εάν υιοθετήσουμε την άποψη ότι ένα κτήριο χρειάζεται κάποια χρονικά περιθώρια για να ενταχθεί στον δομημένο χώρο και να καταστεί αποδεκτό από τη σύγχρονη κοινωνία, τότε όπως και κάθε έργο τέχνης θα αφεθεί στο πέρασμα του χρόνου – του πιο αυστηρού, αμερόληπτου και ανεπηρέαστου κριτή.

Άλκης Κούλλης

Αρχιτέκτονας

Το άρθρο πρωτοδημοσιεύθηκε στην εφημερίδα «Ο Φιλελεύθερος», στο Ένθετο «Ακίνητα», την Τρίτη 13 Ιουλίου 1999.