Η ηθική της αγοράς και η αγορά της ηθικής

 

Τακτικά έρχεται στη σκέψη μου ο στίχος του ποιήματος του Διονύσιου Σολωμού «Εις Φραγκίσκα Φράιζερ», «Όμορφος κόσμος ηθικός αγγελικά πλασμένος», όχι βέβαια για τα μάτια μιας κορασιάς ούτε γιατί ρομαντικά έχω το όραμα για μια κοινωνία αγγελικά πλασμένη, αλλά ως μέτρο σύγκρισης των συμπεριφορών στην κοινωνία. Πώς είναι και πώς θα θέλαμε τον κόσμο;

Δυστυχώς ζούμε σε ένα κόσμο που πολύ συχνά, όχι μόνο στην Κύπρο, ακούμε για διαφθορά, ανηθικότητα, απρεπείς συμπεριφορές. Ακούμε και νιώθουμε αδύναμοι να κρίνουμε τις συνέπειες ή να αντιδράσουμε. Διερωτόμαστε αν μια κοινωνική διαμαρτυρία μπορεί να βελτιώσει ή να επιφέρει την ηθική διάσταση στις πράξεις μας και πώς εκφράζεται η αντίδραση αυτή.

Τέτοιες μέρες, στις 9 Δεκεμβρίου 2003, η Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ υιοθέτησε τη Συνθήκη κατά της Διαφθοράς, και έτσι η μέρα αυτή καθιερώθηκε ως παγκόσμια μέρα κατά της διαφθοράς. Αλήθεια, τι σημαίνει η μέρα αυτή; Είναι μέρα γιορτής; Είναι μέρα θλίψης; Καθιερώσαμε μια μέρα να γιορτάζουμε επειδή καταφέραμε να νικήσουμε τη διαφθορά ή καθιερώσαμε μια μέρα να θυμόμαστε ότι πρέπει να παραμένουμε αδιάφθοροι, ότι πρέπει να είμαστε ηθικοί; Μάλλον το δεύτερο. Κατά την άποψή μου αυτό είναι κατάντια. Για πόσες μέρες αντέχει αυτή η θύμηση; Σε ποιους απευθύνεται; Ποιος θα μας το θυμίζει τις υπόλοιπες μέρες; Έχει κάποια θετική επίδραση η θύμηση αυτή;

Ο κόσμος των Μηχανικών αποτελεί μια σημαντική ομάδα στην κοινωνία. Οι ηθικές αξίες των μελών του ΕΤΕΚ μπορούν να αποτελέσουν ανάσχεση στη διάβρωση της ηθικής στην κοινωνία. Με τη δική τους συμπεριφορά, οι Μηχανικοί μπορούν να δώσουν το παράδειγμα για έναν κόσμο πιο ηθικό και πιο δίκαιο. Από τη δική μας πλευρά λοιπόν, εμείς, ως μέλη του ΕΤΕΚ, οφείλουμε να προβληματιστούμε αν συμπεριφερόμαστε σωστά. Αν αντιδράσαμε σε κακώς κείμενες συμπεριφορές ή αν δίνουμε άφεση ερμηνεύοντας την κατάσταση ως «λογικό» απότοκο γενικευμένης διαφθοράς και επαναπαυόμαστε. Μήπως έχουμε κατά κάποιο τρόπο αποδεχθεί ότι τα όρια ανοχής μιας ανήθικης συμπεριφοράς στην κοινωνία που ζούμε είναι πολύ ελαστικά και επιτρέπουμε ή ανεχόμαστε τη μετατροπή της ηθικής σε εμπόρευμα; Ή έχουμε φοβηθεί ότι μια διαμαρτυρία θα μας χαλάσει την «ησυχία» και θα έχουμε να τρέχουμε σε δικαστήρια και Πειθαρχικά Συμβούλια, να λογοδοτούμε και να «χάνουμε τον χρόνο μας»;

Ο νόμος της αγοράς επιτρέπει να ορίζεις την αμοιβή σου, όχι μη οφειλόμενα οφέλη, στα πλαίσια υγιούς ανταγωνισμού, ανάλογα με τη ζήτηση και το περιβάλλον της αγοράς. Σε μια δημοκρατική κοινωνία, πέραν της αγοράς, υπάρχει και η ηθική που ορίζεται από κανόνες οργανωμένων σωμάτων, σε μια προσπάθεια να συγκρατήσει την ασυδοσία και συμπεριφορές εις βάρος μελών της κοινωνίας. Για τα μέλη του ΕΤΕΚ, αυτή η συμπεριφορά καθορίζεται από τους κανονισμούς δεοντολογίας τους οποίους οφείλουμε να γνωρίζουμε και να σεβόμαστε. Σε ευαισθητοποιημένα άτομα η ηθική ορίζεται και από τη θέλησή τους να ενεργούν με αρχές ηθικής, όπως τις έχουν αναπτύξει από την οικογένειά τους ή βάσει της δικής τους ιδιοσυγκρασίας ή προσωπικότητας.

Η πλειοψηφία των Μηχανικών επιλέγουν να ενεργούν στα πλαίσια που ορίζει η ηθική, κρατώντας την αξία του επαγγέλματος σε υψηλά επίπεδα. Δυστυχώς, είχαμε και παραδείγματα όπου κάποιοι συνάδελφοι μεταξύ ίδιου οφέλους ή ανιδιοτέλειας επέλεξαν το πρώτο. Επιλέγοντας να ενεργούν προς ίδιο όφελος ή ακόμα και προς όφελος τρίτων, ίσως υποκύπτουν σε αδυναμίες και επιθυμίες είτε για αθέμιτο πλουτισμό, είτε για απόκτηση «δύναμης», ψεύτικη προβολή της εικόνας τους ή για ικανοποίηση άλλων αδυναμιών τους ή ακόμα και γιατί νιώθουν ότι χρωστούν χάρη ή ότι η πράξη τους δεν θα ζημιώσει κανέναν. Ως μέλη του ΕΤΕΚ αλλά και μέλη της κοινωνίας, οφείλουμε να αντιστεκόμαστε σε πιέσεις και προτροπές να κλείσουμε τα μάτια για να δεχθούμε έργα εκτός προδιαγραφών, να στρεβλώσουμε δεδομένα ή να εγκρίνουμε αστήρικτες απαιτήσεις. Τα μέλη οφείλουμε να επιδεικνύουμε τον δέοντα σεβασμό προς τους πολίτες, άλλους συναδέλφους και τους αναδόχους έργων και να εκφέρουμε ανεξάρτητη επαγγελματική θέση. Οι Μηχανικοί οφείλουμε να απορρίπτουμε την αγορά της ηθικής και να θέτουμε την ηθική και την υπόληψή μας ως μέλη της κοινωνίας και του Τεχνικού κόσμου πάνω και από την οικογένεια, γνωρίζοντας ότι, σε περίπτωση άρνησης να υποκύψουμε, ενδεχομένως να αντιμετωπίσουμε δυσμένεια, απόρριψη προαγωγής, απόλυση, αποκλεισμό σε μελλοντικές αναθέσεις έργων, μη πρόσκληση σε διαγωνισμούς κ.ά.

Είναι λοιπόν δύσκολη η επιλογή της αρετής, αλλά είναι και ο αποτελεσματικός τρόπος να μην υπονομεύσουμε το μέλλον των παιδιών μας. Ας τους δώσουμε την ευκαιρία να ζήσουν σε έναν δίκαιο κόσμο. Γιατί, αν κανένας δεν υποκύψει σε πιέσεις, αν υπάρχει αμοιβαιότητα συμπεριφορών, ο ηθικός αυτουργός δεν θα μπορεί να ποδηγετήσει. Οι ηθικές αξίες έχουν μνημονευθεί από την αρχαιότητα και δεν παρερμηνεύονται με πρόσκαιρες προσεγγίσεις της μόδας του τύπου έτσι κάνουν όλοι. Ας θέσουμε ως οδηγό στη συμπεριφορά μας το γνωμικό του αρχαίου φιλόσοφου Δημόκριτου «Ο χρημάτων παντελών ήσσων ουκ αν ποτέ είη δίκαιος» (Ο υποταγμένος σε υλικά αγαθά δεν μπορεί να είναι ποτέ δίκαιος).

Γιώργος Δημητρίου, Πολιτικός Μηχανικός