ΧΡΗΜΑ www.banks.com.gr 86η ΔΙΕΘΝΗΣ ΕΚΘΕΣΗ Οι ευκαιρίες και οι φετινή διοργάνωση ΠρόεδροςEFAGROUP ΠρόεδροςΕλληνικήςΈνωσηςΕπιχειρηματιών(Ε.ΕΝ.Ε.) Κρίστιαν Χατζημηνάς «Θέλω να δω την ελληνική αμυντική βιομηχανία και αεροδιαστημική ως διεθνές brand name. Όχι μόνο με τον δικό μας όμιλο, αλλά με το σύνολο της βιομηχανίας». Το ενεργειακό κόστος «πιέζει» λιανεμπόριο ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ&ΕΠΕΝΔΥΤΙΚΟ /07-08.2022/τ.459/ € 6,00Αντιμέτωπη με σημαντικές προκλήσεις η ακτοπλοΐα-Οι νέοι «παίκτες» «Η εξωστρέφεια και η διαρκής εκπαίδευση είναι συστατικά επιτυχίας»
2 Ιούλιος - Αύγουστος 2022 εν αρχή... Θ α μπορούσε να θεωρηθεί παράδοξο (Greek Paradox) αν δεν διαδραματιζόταν στην ελληνική οικονομία και, συνακόλουθα, την κοινωνία, εν μέσω «θυελλωδών ανέμων» (και) στα νομισματικά. Ο λόγος για την παράλληλη αύξηση πληθωρισμού-ρυθμού ανά πτυξης, φαινόμενο που έχει την εξήγησή του και, υπό προϋποθέ σεις, θα μπορούσε να διευκολύνει την προσπάθεια του οικονομικού επιτελείου να περιορίσει το δημόσιο χρέος (για το ιδιωτικό δεν το συζητάμε, τριψήφιο). Σε διψήφια ποσοστά κινείται ο πληθωρισμός, κατά πως φαίνεται, για τρίτο συνεχόμενο μήνα, αρκετά πάνω από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο. Με πιεστικότατες, ασφυκτικές για σημαντικό μέρος της κοινω νίας και της μικροεπιχειρηματικότητας συνέπειες. Ωστόσο, αρκετά μεγαλύτερος είναι ο ρυθμός ανάπτυξης της ελλη νικής οικονομίας σε σχέση πάλι με τον μέσο όρο χωρών της ευρω ζώνης. Αν μάλιστα επιβεβαιωθούν εκτιμήσεις παραγόντων όπως λ.χ. του ΣΕΤΕ (όσον αφορά στην πορεία του τουρισμού), ας μην εκπλαγούμε βλέποντας το τεσσάρι μπροστά. Έχουν την εξήγησή τους αμφότερα, τόσο ο πληθωρισμός όσο και η ανάπτυξη: αυξημένες καταθέσεις (κυρίως στη διάρκεια της πανδη μίας λόγω Covid-19), ικανοποιητική ρευστότητα (και λόγω της επι δοματικής πολιτικής), ενίσχυση εισαγωγών (αλλά και εξαγωγών) και νέα ζεστά κεφάλαια. Από τουρισμό, εφοπλιστικά, επενδύσεις. Θα σταθώ στο τελευταίο, παραθέτοντας τρία μεγέθη: άμεσες ξένες επενδύσεις στο διάστημα Ιανουαρίου-Απριλίου, περισσό τερες των 3 δισ., εισροές από το NGEu ύψους 3,6 δισ., συν 1,7 δισ. (επίσης από το Ταμείο Ανάπτυξης και Ανασυγκρότησης) μέχρι το τέλος του έτους. Αρκούν; Προφανώς και όχι, αλλά είναι ένα σεβαστό ποσό που, με σωστή διαχείριση, μπορεί να «μοχλεύ σει» άλλο τόσο, διευρύνοντας το ΑΕΠ. Όσον αφορά στο κλάσμα (ΑΕΠ), ο υψηλός πληθωρισμός «καίει» δημόσιο χρέος –έγκυρες πηγές δεν αποκλείουν να μειωθεί χαμη λότερα και του 190%–, με ό,τι μπορεί αυτό να σημαίνει. Αν μάλιστα σε όλο αυτό συνεκτιμήσουμε τα διαθέσιμα που έχει στο «μαξιλάρι» ο Χρήστος Σταϊκούρας, την άψογη συνεργασία/σχέση του ΟΔΔΗΧ με τις πανίσχυρες αγορές συν τις πρωτοβουλίες της ΕΚΤ (μετά και τη συνεδρίαση της 21ης Ιουλίου), τότε το άθροισμα βελτιώνεται ακόμη περισσότερο. Όλα αυτά συγκριτικά πάντα, έχοντας πλήρη συνείδηση των ιστορι κών καταστάσεων σε όλα τα «ανοιχτά μέτωπα» του πλανήτη. Αρκεί να πληρωθούν στοιχειώδεις, αυτονόητες παράμετροι. Και η στα θερότητα στο πολιτικό μέτωπο είναι μία από τις βασικότερες. • • • Ιούλιος - Αύγουστος 2022 “ItΠληθωρισμός-ανάπτυξη:takestwototango” Κ.Μ. Γελαντάλις
Οικονοµική και επιχειρηµατική ενηµέρωση για απαιτητικούς αναγνώστες. αλλά∆ιεισδυτική,ψύχραιµηµατιάσταγεγονόταΟυσιαστική και αξιόπιστη πληροφορία Έµπειρη ανάλυση και αναζήτηση µέσα στην είδηση banks.com.gr nplconfidential.com www.ethosmedia.eu info@ethosmedia.eu
4 Ιούλιος - Αύγουστος 2022 ΧΡΗΜΑΤΙΣΤΗΡΙΟ Φρενήρηςμάχημεταξύ«ταύρων»και«αρκούδων» ΤΡΑΠΕΖΕΣ Οιτράπεζεςστηναφετηρίαγιατην«επόμενημέρα» Η 86η ΔΙΕΘΝΗΣ ΕΚΘΕΣΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ Οιευκαιρίεςκαιοιπροσδοκίεςαπότηφετινήδιοργάνωση 24106 10 24 6
Κυρέλα petrou.k@ethosmedia.eu
Στεφανία Σούκη stefaniasouki@gmail.com
Κωνσταντίνος Ουζούνης CEO, ethosGROUP ouzounis.k@ethosmedia.eu ΔιευθυντήςΚώνσταςΣύνταξης konstas.c@ethosmedia.eu
Δέσποινα Ροπόδη Advertising Executive ropodi.d@ethosmedia.eu Νίκος Αθανασίου Database Marketing athanasiou.n@ethosmedia.eu Βούλα ΥπεύθυνηΒασιλικούΣυνδρομών vassilikou.p@ethosmedia.eu Γιούλη ΔιοικητικήΜουτεβελήΥποστήριξη mouteveli.g@ethosmedia.eu Νατάσσα ΥπεύθυνηΛαζαράκουΛογιστηρίου lazarakou.n@ethosmedia.eu Φωτογραφία Θοδωρής ShutterstockΑναγνωστόπουλος Έλενα ΔημιουργικόΧαραλάμπους zoegraph@gmx.net Αμαλία ΕπιμέλειαΛούβαρη-Διόρθωση louvari.a@ethosmedia.eu PressiousΣυσκευασία-ΈνθεσηΕκτύπωση-Βιβλιοδεσία-ΑρβανιτίδηςΑ.Β.Ε.Ε.
ΑρχισυντάκτριαΠέτρου
Κώστας Παπαγρηγόρης kostasp76@gmail.com
Ράντω Μανώλογλου Key Account Manager manologlou.r@ethosmedia.eu
ΧΡΗΜΑ 5 32 ~ ΛΙΑΝΕΜΠΟΡΙΟ Τοενεργειακόκόστος«πιέζει»λιανεμπόριοκαιπρομηθευτές 38 ~ ΘΕΣΜΙΚΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ Ηαναγκαιότητατηςεπαγγελματικήςδιαχείρισης 52 ~ΑΚΤΟΠΛΟΪΑ Αντιμέτωπημεσημαντικέςπροκλήσειςηακτοπλοΐα 58 ~ ΑΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ 5th AUTO FORUM «ΕίναιηΑττικήβιώσιμηπεριφέρεια;» ΚρίστιανΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗΧατζημηνάςΠρόεδροςEFAGROUPΠρόεδροςΕλληνικήςΈνωσηςΕπιχειρηματιών(Ε.ΕΝ.Ε.) «Ηεξωστρέφειακαιηδιαρκήςεκπαίδευσηείναισυστατικάεπιτυχίας» ΧΡΗΜΑ www.banks.com.gr 86η ΔΙΕΘΝΗΣ ΕΚΘΕΣΗ Οι ευκαιρίες και οι φετινή διοργάνωση ΠρόεδροςEFAGROUP ΠρόεδροςΕλληνικήςΈνωσηςΕπιχειρηματιών(Ε.ΕΝ.Ε.) Κρίστιαν Χατζημηνάς «Θέλω να δω την ελληνική αμυντική βιομηχανία και αεροδιαστημική ως διεθνές brand name. Όχι μόνο με τον δικό μας όμιλο, αλλά με το σύνολο της βιομηχανίας». Το ενεργειακό κόστος «πιέζει» λιανεμπόριο ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΕΠΕΝΔΥΤΙΚΟ 07-08.2022τ.4596,00Αντιμέτωπη με σημαντικές προκλήσεις η ακτοπλοΐα-Οι νέοι «παίκτες» ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕ ΤΟ ΚΙ ΕΣΥ! «Όταν έχεις μάθει να έχεις δίπλα σου τον άνθρωπό σου, το ίδιο αναζητάς και για την επιχείρησή σου.» Ρούλα και Νικόλαος Δούμτσης, ιδιοκτήτες AB Shop & Go. Τούμπα, Θεσσαλονίκη. Μάθε πώς μπορείς να αποκτήσεις τη δική σου επιχείρηση με ους πιο ευ οϊ ούς όρους αι τη τήριξη της ΑΒ στο b g / anchise «Η εξωστρέφεια και η διαρκής εκπαίδευση είναι συστατικά επιτυχίας» τ.459/7-8.2022περιεχόμενα ΘΕΜΑ ΕΞΩΦΥΛΛΟY όμιλο,βιομηχανία«Θέλωναδωτηνελληνικήαμυντικήκαιαεροδιαστημικήωςδιεθνέςbrandname.Όχιμόνομετονδικόμαςαλλάμετοσύνολοτηςβιομηχανίας». 02 ~ ΕΝ ΑΡΧΗ: Πληθωρισμός-ανάπτυξη:“Ittakestwototango” 78 ~ ΑΝΑΛΥΣΗ VRS: Shopify 80 ~ ΔΙΑ ΤΑΥΤΑ: «Γιαποιουςχτυπούνοικαμπάνες»; Intelligence, not just news.ΧΡΗΜΑ18 τεύχος Ιουλίου - Αυγούστου 2022 ISSN 1105-0470 www.ethosmedia.eu | www.ethosevents.eu | www.banks.com.gr | www.insuranceworld.gr | www.virus.com.gr Απαγορεύεται αυστηρά η αναδημοσίευση φωτογραφιών και ύλης ή μέρους αυτής, και η καθ’ οιονδήποτε τρόπο εκμετάλλευσή τους, χωρίς την έγγραφη άδεια του εκδότη. ιδιοκτησία Λυσικράτους 64, Καλλιθέα, Τ.Κ. 17674 T: 210 998 4950 E: banks-press@ethosmedia.eu
Συντάκτες Κ.Μ. Γελαντάλις banks-press@ethosmedia.eu
Χρήστος
Γιάννης Λεοντάρης john.leondaris@gmail.com
Ή ταν αρχές του 2007 όταν ο ιδρυτής της Scion Asset Management και επενδυτής, Μάικλ Μπάρι, διέβλεπε κατάρρευση του αμερικανικού real estate, στη συνέχεια των τραπεζικών κολοσσών και αργότερα των... πάντων. Θα έκανε, τότε, ένα ιστορι κό σορτάρισμα, ποντάροντας, ουσιαστικά, στην κατάρρευση αυτή καθεαυτήν. Το 2008 θα σόκαρε και τον ίδιο ακόμη, αφού θα τον επιβεβαίωνε, χαρίζοντάς του ένα δισεκατομμύριο δολάρια ενώ όλα γύρω του Όταν«καίγονταν».ένακαράβιβάζει νερά και βρίσκεται σε μη αναστρέψιμη κατάσταση, η ύστατη ελπίδα του καπετάνιου είναι μία: να το οδηγήσει σε ένα σημείο όπου θα «πιάσει πάτο» με ασφάλεια. Θα το προσαράξει, δηλαδή, αποτρέποντας την περαιτέρω Αυτήβύθιση.ακριβώς είναι η ελπίδα των αγορών σε αυτούς τους ταραγμένους καιρούς που διανύουμε. Ότι, δηλαδή, οι αγορές έχουν δει, ή θα δουν, το κατώτατο σημείο τους. Αυτή θα ήταν μια ελπιδοφόρα προσέγγι ση του τι συμβαίνει σήμερα στη Wall Street, την «αγορά των αγορών», αν δεν βρισκό ταν σε εξέλιξη μια φρενήρης μάχη μεταξύ «ταύρων» και «αρκούδων». Η επικεφαλής του ΔΝΤ, Κρισταλίνα Γκεοργκίεβα, σχολι άζοντας ότι «είμαστε σε ταραγμένα νερά» και προειδοποιώντας ότι «θα είναι σκληρό το 2022, αλλά ίσως σκληρότερο το 2023», δεν μπορεί να αποκλείσει το ενδεχόμενο της ύφεσης. «Οι κίνδυνοι ύφεσης αυξάνονται το 2023» λέει. Η Nomura είναι αρκετά πιο ξεκάθαρη, καθώς σε έκθεσή της επισημαίνει ότι αναμένει ύφεση στις ΗΠΑ, την ευρωζώνη, το Ηνωμένο Βασίλειο, την Ιαπωνία, τη Νότια Κορέα, την Αυστραλία και τον Καναδά την επόμενη χρονιά. Ο επικεφαλής ερευνών παγκοσμίων αγορών της Nomura, Ρομπ Σουμπαραμάν, λέει ότι «αυτήν τη στιγμή, πολλές κεντρικές τράπεζες έχουν στραφεί ουσιαστικά σε μια ενιαία στάση, για να μειώσουν τον πληθω ρισμό. Η αξιοπιστία της νομισματικής πολιτι κής είναι ένα πολύτιμο πλεονέκτημα για να χαθεί. Επομένως, θα είναι πολύ επιθετικές». Με τον φόβο της ύφεσης, οι αγορές δεν μοιά ζουν πλέον τόσο με rollercoaster με σπασμέ να τα φρένα όσο με μια Plaza de Toros. Με μια «αρένα ταυρομαχιών», στην οποία μάχο νται οι «ταύροι» με τις «αρκούδες». Ναι, οι κεντρικοί τραπεζίτες επιχειρούν να ελέγξουν την κατάσταση, όπως και οι κυβερ νήσεις, όμως με τον ανεξέλεγκτο πληθωρι σμό και την «τέλεια καταιγίδα» του πολέμου και της ενεργειακής κρίσης, μπορούν να τα καταφέρουν; Η ελληνική «αρένα» Μικρό μέρος αυτής της τεράστιας αρένας των αγορών είναι το Χρηματιστήριο Αθηνών, όπου «ταύροι» και «αρκούδες» μονομαχούν, με τις δεύτερες να κερδίζουν 11,88% στο τρίμηνο και συνολικά 12,78% από την αρχή του έτους. Στα αντίστοιχα διαστήματα, στη Νέα Υόρκη, ο S&P 500 διορθώνει 14,59% και 19,69%, στη δε Φραγκφούρτη ο DAX 10,68% και 20,42%, πάντα στις ίδιες χρονι κές Έχονταςπεριόδους.χάσει το μεγαλύτερο μέρος της μεταξύμάχηΦρενήρης 6 Ιούλιος - Αύγουστος 2022 χρηματιστήριο του Κ.Μ. Γελαντάλι «ταύρων» «αρκούδων»και Τι συμβαίνει στην ελληνική «αρένα»
ΧΡΗΜΑ 7 δωδεκαετούς bull market, οι επενδυτές στο ελληνικό χρηματιστήριο ξεκίνησαν από χα μηλότερο σημείο/φθηνότερες αποτιμήσεις, μην κατορθώνοντας να φθάσουν ούτε καν το 50% ως προς το ΑΕΠ, ακόμη και στα τε λευταία «τοπικά υψηλά» στα μέσα Φεβρου αρίου, λίγες ημέρες πριν την εισβολή της Σήμερα,Ρωσίας. με την αποτίμηση των εισηγμένων εταιρειών να ξεπερνά μόλις τα 60 δισ., η σχέση ως προς το ΑΕΠ διαμορφώνεται σε διψήφιο discount έναντι του ευρωπαϊκού μέσου όρου. Φθηνό με όρους αγοράς το ΧΑ, πολύ πιθανόν να γίνει φθηνότερο, πλην όμως το λεγόμενο “downside risk” (δυνητι κό περιθώριο διόρθωσης) είναι μικρότερο συγκριτικά με αγορές που υποχωρούν από ιστορικά και πολυετή υψηλά. Συγκριτικά πλεονεκτήματα που οδήγησαν την HSBC στο να εμφανιστεί «ταύρος» για την ανάπτυξη της χώρας, με πυλώνες τον τουρισμό και τις κατασκευές. Με τον εύ γλωττο τίτλο «Επιβράδυνση; Όχι εδώ...» απαντά ο αγγλικός οίκος στις εκτιμήσεις για τον ρυθμό αύξησης του ΑΕΠ, που με το χειρότερο σενάριο είναι μεγαλύτερος του ευρωπαϊκού μέσου όρου. Η HSBC εστιάζεται στην ενίσχυση κατά 3,7% των επενδύσεων στο πρώτο τρίμηνο (περίπου 30% πάνω από τα προ πανδημίας Covid-19 επίπεδα). Προφανώς, το αυξανόμενο κόστος ενέργει ας και ο υψηλός πληθωρισμός (χαμηλότερη ζήτηση) θα επηρεάσουν τα αποτελέσματα των εταιρειών κατά το δεύτερο εξάμηνο. Ωστόσο μέρος θα καλυφθεί μέσω της μό χλευσης επιδοτήσεων/δανείων από το NGEu, τις χορηγήσεις της EBRD κ.λπ. Με τον φόβο της ύφεσης, οι αγορές δεν μοιάζουν πλέον τόσο με rollercoaster με σπασμένα τα φρένα όσο με μια Plaza de Toros. ΠΟΙΟΙ ΕΙΝΑΙ “BULLISH” ΚΑΙ ΓΙΑΤΙ καθώς η συνεχής προώθηση επενδυτικών σχεδίων μέσω των κοινοτικών κονδυλίων μπορεί να στηρίξει την οικονομία σε αυτήν τη δύσκολη συγκυρία. Άλλωστε, η ελλη νική επιχειρηματικότητα απέδειξε πως μέσα από την υπερδεκαετή μνημονιακή κρίση είχε την ευελιξία και τις δυνάμεις για να ενισχυθεί και να κερδίσει πόντους στις διεθνείς αγορές.
αύξησης του ΑΕΠ στο πρώτο τρίμηνο ήταν 2,5%, πάνω από τα προ πανδημίας επίπεδα και τριπλάσιος του ευρωπαϊκού μέσου όρου, αποτελεί μια καλή «μαγιά» για το τρίτο και το τέταρτο τρίμηνο. Τι «βλέπουν» για την Ελλάδα οι οίκοι Στον σημαντικό ρόλο του Ταμείου Ανάκαμ ψης –δυνητικού μοχλού ανάπτυξης– εστιά ζεται και η JP Morgan, που «βλέπει» ρυθμό αύξησης
Εντελώςfunds. contrarian στην κρατούσα τάση διεθνώς είναι η JPMC: δεν «βλέπει» ύφεση, αλλά διακρίνει μια βελτίωση της σχέσης κινδύνου-απόδοσης, καθώς οι κραδασμοί απορροφώνται στις συχνές διορθώσεις, οι αποτιμήσεις εξορθολογίζονται και το χρήμα δεν παύει να αναζητεί επενδυτικές ευκαιρίες. Παράλληλα με το «κάψιμο» της ρευστότη τας/χάρτινου χρήματος (cryptos, μετοχές, ομόλογα) μειώνεται το δημόσιο χρέος, δι ανοίγοντας έτσι σημεία εισόδου από τιμές 20%-25% χαμηλότερα από τα ιστορικά/ πολυετή Περισσότερουψηλά.“bullish” παρά “bearish” είναι η Morgan Stanley για την ελληνική αγορά,
Όμιλοι όπως Viohalco, Mytilineos, Motor Oil, ΓΕΚ ΤΕΡΝΑ, ΟΤΕ, ΟΠΑΠ, αλλά και mid cap εισηγμένες από κλάδους πληροφορι κής, υποδομών και μεταποίησης, βγήκαν ενισχυμένοι από το 2018 και μετά. Με αρκετά «αντισώματα», στην πλειονότητά τους, αντεπεξέρχονται στις επάλληλες κρίσεις, μέχρι τώρα, χαμηλώνοντας μεν το guidance για το σύνολο του 2022, διατη ρώντας όμως ισχύ ικανή να αποφέρει μια μερισματική απόδοση 2,8% για το 2022. Ικανοποιητική αν αναλογιστεί κάποιος πως για το 2021 οι διανομές εσόδων ξε πέρασαν τα 2 Αδιαμφισβήτητα,δισεκατομμύρια.οτεράστιος πληθω ρισμός «ροκανίζει» το ΑΕΠ της χώρας, «μετρά» η BNP Paribas, όμως ο κίνδυ νος ύφεσης ξένων κεφαλαίων σε ελληνικά assets (μετοχές, ομόλογα, ΑΞΕ, εξαγορές κ.λπ.). Για την BNP Paribas το γεγονός πως ο ρυθμός του ΑΕΠ 3,5% το 2022 και 3,4% το 2023. Για την πανίσχυρη επενδυτική τράπεζα οι δείκτες MSCI για Ιταλία, Αυστρία και Ελλάδα έχουν τα πιο ελκυστικά περιθώρια για να
MSCI Greece, η JPMC υπολογίζει δείκτη τιμής/κέρδη (p/e) στις 9,3 φορές, με ΟΤΕ, ΟΠΑΠ, Jumbo, ΔΕΗ, Eurobank, Alpha Bank, Εθνική και Mytilineos να απαρτίζουν το «ελληνικό καλάθι» για τα
Ειδικότεραμεγεθυνθούν.γιατον
είναι μικρότερος από άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Τι σημαίνει αυτό για τον γαλλικό οίκο; Μεγαλύτερο περι θώριο για εισροές
8 Ιούλιος - Αύγουστος 2022 ΘΕΤΕΙ ΜΙΑ ΜΟΝΑΔΑ ΧΑΜΗΛΟΤΕΡΑ ΤΟΝ ΠΗΧΗ ΤΟ ΙΔΡΥΜΑ Με τη «ματιά» του ΙΟΒΕ Στο 3,5% με 4%, δηλαδή μία μονάδα χαμη λότερα από τις προηγούμενες προβλέψεις, θέτει τον πήχη το Ίδρυμα Οικονομικών και Βιομηχανικών Ερευνών. Έχοντας ευρύτερη συλλογική, αλλά και εξατομικευμένη και ενδελεχή, εικόνα της εγχώριας επιχειρηματικότητας, ο ΙΟΒΕ και η Τράπεζα της Ελλάδος αποτελούν ίσως το πιο αξιόπιστο δίδυμο «μετρήσεων» για την ελληνική οικονομία. Έτσι, και το 3,5% του ΙΟΒΕ και το 3,2% της ΤτΕ δίνουν ένα μέτρο σύγκρισης έναντι του ευρωπαϊκού μέσου όρου διακριτά καλύτερο. Αρκετά ανθεκτική στις διεθνείς πιέσεις βρίσκει την ελληνική οικονομία το ίδρυμα, με τον διευθυντή του, καθηγητή Νίκο Βέττα, να υπογραμμίζει ότι «(...) έχει σφυγμό και το ερώτημα είναι αν θα εκτραπεί ή αν έχει αλλάξει αρκετά, ώστε να καταφέρει να πετύχει...». Σύμφωνα με τον Νίκο Βέττα, ο ρυθμός ανάπτυξης θα φρενάρει σταδιακά και όχι απότομα, συνακόλουθα, σε ενδεχό μενο soft landing, ανάλογη θα είναι η αντί δραση των αγορών μετοχών, κρατικών-εται ρικών ομολόγων, καταθέσεων, επενδύσεων. Σημαντικό είναι το γεγονός ότι ικανό κομμάτι της μεταποίησης δείχνει ιδιαίτερη εξωστρέ φεια, με αύξηση των εξαγωγών, την ώρα που μέρος του τουρισμού στρέφεται ποιο τικότερα (άρα με μεγαλύτερη δαπάνη ανά Ανασταλτικάεπισκέπτη). λειτουργούν ήδη ο πληθωρι σμός (ενεργειακό κόστος) και, σε μικρότερο βαθμό (για το 2022), η δεδομένη αύξηση των επιτοκίων/επιβάρυνση κόστους χρή ματος, καθώς οι 8 στις 10 εισηγμένες της μεγάλης κεφαλαιοποιήσεις έχουν αναχρη ματοδοτήσει υποχρεώσεις/δάνεια με επιτό κια 2021, οι δε λήξεις εταιρικών ομολόγων για το 2022 δεν ξεπερνούν τα 350 εκατομ
των επιχειρήσεων. Πάντως, μια τελευταία και πιο επικαιροποιημένη εικόνα για το πώς βλέπουν οι ξένοι οίκοι το «παρόν», κυρίως όμως την προοπτική (outlook) της ελληνικής οικονομίας, θα έχει η αγορά με την αξιολόγηση της Fitch. χρηματιστήριο Αδιαμφισβήτητα, ο τεράστιος πληθωρισμός «ροκανίζει» το ΑΕΠ της χώρας, «μετρά» η BNP Paribas, όμως ο κίνδυνος ύφεσης είναι μικρότερος από άλλες ευρωπαϊκές χώρες.Περισσότερο “bullish” παρά “bearish” είναι η Morgan Stanley για την ελληνική αγορά, καθώς η συνεχής συγκυρία.σεστηρίξεικονδυλίωνμέσωεπενδυτικώνπροώθησησχεδίωντωνκοινοτικώνμπορείνατηνοικονομίααυτήντηδύσκολη
Ωςμύρια.προς τη νομισματική πολιτική, το πρό βλημα για τον επικεφαλής του ΙΟΒΕ είναι μεν η αύξηση των επιτοκίων, που έχουν ανέβει πανευρωπαϊκά, αλλά το αδύναμο σημείο εντοπίζεται στο διαφορικό κόστος χρηματοδότησης, δηλαδή στο spread. Η άνοδος της απόδοσης του δεκαετούς από το 0,528% έως το 4,743% και στη συνέχεια στο 3,284% επηρεάζει ήδη το κόστος χρη ματοδότησης
από τον Σεπτέμβριο του 2021. Η πτώση του χρυσού για έβδομη διαδοχική συνεδρίαση σηματοδοτεί επίσης το μεγαλύτερο πτωτικό σερί από τις 5 Μαρτίου του 2019, σύμφωνα με τα στοιχεία της Dow Jones Market Data. Αυτή η κατρακύλα του χρυσού προκαλεί επιπλέον πιέσεις στο ασήμι και εντείνει το sell-off στα βιομηχανικά μέταλλα, ως απόρ ροια της επιδείνωσης των παγκόσμιων οικο νομικών προοπτικών. Το ασήμι, παράδοσης Ιουλίου, κινήθηκε ελαφρώς υψηλότερα μετά από πέντε πτωτικές συνεδριάσεις, που το οδήγησαν στο χαμηλότερο επίπεδο από τον Ιούλιο του 2020 και έκλεισε, τελικά, στα 19,159 δολ. ανά ουγγιά, με άνοδο 4 σεντς ή 0,2%.
Ο δείκτης αναφοράς είχε υποχωρήσει περισ σότερο από 20% μόνο το πρώτο εξάμηνο του 1998, όταν η ασιατική χρηματοπιστωτι κή κρίση αναστάτωνε τις αγορές και λίγους μήνες αργότερα χρεοκόπησε η Ρωσία.
Ο δείκτης MSCI Emerging Markets έχει υπο χωρήσει τα τελευταία τέσσερα τρίμηνα στο μεγαλύτερο σερί απωλειών από το 2008 και «φλερτάρει» με τη χαμηλότερη αποτίμη σή του από την έναρξη της πανδημίας, τον Μάρτιο του 2020. Υπάρχουν φόβοι ότι οι επιθετικές αυξήσεις επιτοκίων από την Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ, με στόχο τον περιορισμό του πληθωρισμού, μπορεί να οδηγήσουν τη με
Το χειρότερο πρώτο εξάμηνο των τελευ ταίων 24 ετών κατέγραψαν οι μετοχές στις αναδυόμενες αγορές, όσο οι επενδυτές ανη συχούν για τον πληθωρισμό. Ο δείκτης MSCI Emerging Markets είχε υποχωρήσει κατά 17% φέτος, καταγράφοντας τη δεύτερη πιο απότομη πτώση για την περίοδο από την έναρξη της καταγραφής δεδομένων το 1993.
γαλύτερη οικονομία του κόσμου σε ύφεση, ρίχνοντας βαριά σκιά και στις αναδυόμενες αγορές, την ίδια ώρα που εξανεμίστηκαν 13 τρισ. δολ. από τις χρηματιστηριακές αξίες στον πλανήτη το πρώτο εξάμηνο, γράφει το Bloomberg. • • • ΧΡΗΜΑ 9
ενεργό συμβόλαιο του πολύτιμου μετάλλου
Εφιάλτης «αλά 1998» και στις αναδυόμενες
ΤΟ 24ΤΕΛΕΥΤΑΙΩΝΕΞΑΜΗΝΟΧΕΙΡΟΤΕΡΟΤΩΝΕΤΩΝ
Σε bear market το πετρέλαιο και ο χρυσός Τα άστρα έχουν ευθυγραμμιστεί. Οι εκτιμή σεις για την ύφεση που έρχεται οδηγούν σε «άγριο» sell-off και το πετρέλαιο, καθώς οι αγορές φοβούνται ότι η ύφεση θα «εξα ϋλώσει» τη ζήτηση για ενεργειακά προϊόντα. Έτσι, το αμερικανικό WTI παράδοσης Αυγού στου σημείωσε απώλειες που ξεπέρασαν το 8% και, την επόμενη μέρα, μετά από μια προσπάθεια αντίδρασης, έκλεισε με επιπλέ ον απώλειες 1% ή 97 σεντς, με την τιμή του στα 98,54 δολ. το βαρέλι. Έτσι, απέχοντας, πλέον, παραπάνω από 20% από το τοπικό υψηλό των 123,7 δολ., στις 8 Μαρτίου εισήλθε τεχνικά σε περιοχή bear market. Ίδια πορεία ακολούθησε ο παγκόσμιος δείκτης αναφοράς του Brent, του οποίου 1.736,50 δολ. ανά ουγγιά, που είναι το χαμηλότερο επίπεδο για το πιο
Ο χαλκός παράδοσης Σεπτεμβρίου, ενδοσυνε δριακά, την ίδια μέρα, υποχώρησε σε χαμηλό 20 μηνών εν μέσω των φόβων για την παγκό σμια οικονομία, και έκλεισε τελικά με μικρή πτώση 0,2%, στα 3,408 δολ. ανά λίβρα.
το συμβόλαιο παράδοσης Σεπτεμβρίου έκλεισε με απώλειες 2% ή 2,08 δολ., με την τιμή του να διαμορφώνεται στα 100,69 δολ. το βαρέλι. Αξίζει να σημειωθεί ότι στη διάρκεια εκείνης της ημέρας έφτασε να υποχωρεί έως και τα 98,5 δολ. το βαρέλι, χάνοντας τα 100 δολ. για πρώτη φορά από τον Απρίλιο. Και τα μέταλλα, όμως, δεν έχουν διαφορετι κή πορεία. Το πολυτιμότερο όλων, ο χρυσός, κατέγραψε απώλειες για έβδομη διαδοχική συνεδρίαση, με τη νέα άνοδο του δολαρίου να ωθεί την τιμή του πολύτιμου μετάλλου ΛΟΓΩ ΤΩΝ ΦΟΒΩΝ ΟΤΙ ΘΑ ΚΑΤΑΡΡΕΥΣΕΙ Η ΖΗΤΗΣΗ στο χαμηλότερο επίπεδο 21 μηνών. Με το δολάριο να σκαρφαλώνει σε υψηλά εικοσα ετίας έναντι των άλλων πιο δημοφιλών νο μισμάτων του κόσμου, η σημερινή τιμή του χρυσού αγγίζει τα χαμηλά που κατέγραψε στα τέλη του περασμένου έτους, με τη δυνα μική να δείχνει ισχυρά πτωτική. Το συμβόλαιο Αυγούστου για τον χρυσό υποχώρησε κατά 27,40 δολ. ή σχεδόν 1,6% και έκλεισε στα
10 Ιούλιος - Αύγουστος 2022 [φάκελος]τράπεζες του Κώστα Παπαγρηγόρη
κονδυλίων εμπροσθοβαρώς. Κι αυτό γιατί, όπως εξηγούν, στις μεγάλες επιχειρήσεις, Σ χεδόν σίγουρες ότι τα
«Έχουμε πολύ μεγάλη ζήτηση για επενδύσεις. Ήδη, για τα δάνεια του Ταμείου Ανάκαμψης έχουμε φτάσει 2,6 δισ. δάνεια που έχουν εγκριθεί για 55 Συγκεκριμένα,έργα». η καθαρή πιστωτική επέκτα ση (νέα δάνεια μείον αποπληρωμές, τιτλο ποιήσεις κ.λπ.), το 2021, ανήλθε σε 5,1 δισ. ευρώ, ενώ το ποσό αυτό φέτος θα ανέβει, σύμφωνα με τον σχεδιασμό των τραπεζών, στα 7,5 δισ. ευρώ. Τα επικαιροποιημένα τριετή επιχειρησιακά πλάνα των τραπεζών προβλέπουν αύξηση της χρηματοδότησης των επιχειρήσεων και των νοικοκυριών, ενώ θα γίνει ακόμη πιο εμφανής η τραπεζική στήριξη προς τους ελεύθερους επαγγελμα τίες και την αγροτική παραγωγή. Οι τράπεζες στην αφετηρία για την «επόμενη μέρα» Σε «πορτοκαλί» συναγερμό για πληθωρισμό και νέα NPLs Τρέχουν οι διαδικασίες για διανομή μερίσματος στους μετόχους και μπόνους στα στελέχη
«Ατμομηχανή» της πιστωτικής επέκτασης για το πρώτο εξάμηνο αποτελούν τα επιχει ρηματικά δάνεια, καθώς, μέσω των ανοι χτών, αλληλόχρεων λογαριασμών, οι επι χειρήσεις σπεύδουν να εξαντλήσουν τα όρια στις γραμμές χρηματοδότησης που έχουν με τις Όπωςτράπεζες.εξηγούν τραπεζικές πηγές, οι επιχει ρήσεις, προκειμένου να αντιμετωπίσουν τις παρενέργειες που προκαλεί στην οικονομία ο πόλεμος στην Ουκρανία, σπεύδουν να θω ρακιστούν με υπερεπάρκεια ρευστότητας, εξαντλώντας το όριο πίστωσης που έχουν με την τράπεζά τους. Προσθέτουν μάλιστα ότι «τα επιχειρησιακά σχέδια που τέθηκαν στην αρχή της χρονιάς –και πριν τον πόλεμο στην Ουκρανία–, αναφορικά με την πολιτική και το ύψος χρηματοδότησης της πραγματικής οικονομίας, παραμένουν ακόμη σε ισχύ, έστω κι αν, τελικά, υπάρξει μια μικρή ανα προσαρμογή σε ό,τι αφορά το τελικό ποσό των νέων δανείων. Την ίδια στιγμή, με μικρές αυξομειώσεις συνεχίζεται η ζήτηση για στεγαστικά και καταναλωτικά δάνεια. Σύμφωνα με τις δι ευθύνσεις λιανικής πίστης των τεσσάρων συστημικών τραπεζών, οι νέες εκταμιεύσεις στεγαστικών δανείων προσέγγισαν το 1 δισ. ευρώ το 2021, έναντι ετήσιου στόχου 800-850 εκατ. ευρώ, ξεπερνώντας την πρόβλεψη για ετήσιο ρυθμό αύξησης 30%40%. Μάλιστα, σύμφωνα με τα μέχρι σήμερα
Στο ερώτημα σε ποιους κλάδους της οικονο μίας θα κατευθυνθεί η μερίδα του λέοντος από τις νέες εκταμιεύσεις, ο σχεδιασμός των τραπεζών έχει τοποθετήσει πρώτους στη σχετική λίστα τους κλάδους του τουρισμού, της ενέργειας, των μεταφορών, του εμπορίου και της μεταποίησης.
φάκελος τράπεζεςΧΡΗΜΑ 11
διαθέσιμα στοιχεία, ο στόχος για συνολικές εκταμιεύσεις στη στεγαστική πίστη για το 2022, ύψους 1,2-1,25 δισ. ευρώ, παραμένει απόλυτα εφικτός.
Ένα σημαντικό ωστόσο ποσοστό των νέων εκταμιεύσεων θα αφορά επαγγελματίες και κλάδους που θα επηρεαστούν από τον ανοδικό κύκλο και τις επενδύσεις, αλλά και από την ενεργειακή κρίση (π.χ. κατασκευές, διαχείριση ακίνητης περιουσίας, αγροτική παραγωγή κ.ά.). Επίσης, περίπου το 20% της καθαρής πιστωτικής επέκτασης θα αφορά σε νοικοκυριά, κυρίως για στεγαστικά δάνεια. Σε ό,τι αφορά τη διοχέτευση των νέων δανείων προς την πραγματική οικονομία, τραπεζικά στελέχη ξεκαθαρίζουν ότι, για παράδειγμα, τα 3,6 δισ. ευρώ του Ταμείου Ανάκαμψης θα κατευθυνθούν, κατά κύριο λόγο, στις μεγάλες επιχειρήσεις, ώστε να επι ταχυνθεί η απορρόφηση και αξιοποίηση των επιχειρησια κά σχέδια που έχουν εκπονηθεί για φέτος σε ό,τι αφορά τη χρηματο δότηση επιχειρήσεων και νοικοκυριών θα υλοποιηθούν εμφανίζονται οι διοικήσεις των συστημικών τραπεζών, παρά τα προβλήματα που δημιουργεί η εισβολή της Ρωσίας στην ΜεΟυκρανία.τοπρώτο εξάμηνο να έχει σχεδόν ολο κληρωθεί, όλα τα στοιχεία, από πλευράς τόσο ζήτησης όσο και νέων εκταμιεύσεων, δείχνουν ότι οι στόχοι που έχει θέσει κάθε τράπεζα παραμένουν επιτεύξιμοι. Την ίδια στιγμή, ο αναπληρωτής υπουργός Οικονομικών, Θ. Σκυλακάκης, τόνισε πριν από λίγες ημέρες χαρακτηριστικά:
Οι κλάδοι
12 Ιούλιος - Αύγουστος 2022
ευρώ το έτος. Η χρηματοδότηση αφορά όλη την οικονομία, ενώ σημαντική είναι η ζήτηση από νοικοκυριά, στα οποία αντι στοιχεί περίπου το 25% των δανείων στο 2021. Σημειώνεται ότι η Εθνική μαζί με τη Eurobank πραγματοποίησαν την υψηλότερη καθαρή πιστωτική επέκταση το 2021 (1,4 δισ. ευρώ η μία). Σε «πορτοκαλί» συναγερμό για πληθωρισμό και νέα NPLs Την ίδια στιγμή, οι διοικήσεις των τραπεζών βρίσκονται σε αυξημένη επιφυλακή, ενόψει της εξέλιξης των πληθωριστικών πιέσεων στο δεύτερο εξάμηνο του έτους και των επι πτώσεών τους στα χαρτοφυλάκια δανείων. H καθαρή πιστωτι κή επέκταση το 2021 ανήλθε σε 5,1 δισ. ευρώ, ενώ το ποσό αυτό φέτος προβλέπεται να ανέβει στα 7,5 δισ. ευρώ. φάκελος - τράπεζες
επέκτασης
και κυρίως σε κλάδους όπως η ενέργεια, ο τουρισμός, οι υποδομές, η βιομηχανία κ.λπ., υπάρχουν ήδη έτοιμα επιχειρηματικά σχέδια. Τα υπόλοιπα περίπου 6,5 δισ. ευρώ θα διοχε τευθούν σε επιχειρήσεις και νοικοκυριά στα οποία οι ανάγκες και η ζήτηση για χρηματο δότηση αναμένονται αυξημένες, λόγω της επικείμενης ανάπτυξης της ελληνικής οικο νομίας. Από αυτά σχεδόν το 60% θα αφορά στη λιανική τραπεζική και το υπόλοιπο στις επιχειρήσεις. Οι νέες εκταμιεύσεις ανά τράπεζα Τον διπλασιασμό της καθαρής πιστωτικής σε σχέση με το 2021 έχει θέσει ως στόχο για το 2022 ο διευθύνων σύμβου λος της Alpha Bank, με το συνολικό πλη κρίσης, διατηρώντας πολύ περιο ρισμένες τις εισροές νέων κόκκινων δανείων. Ωστόσο, η εξέλιξη του πληθωρισμού με την έναρξη του δεύτερου εξαμήνου του έτους, αυξάνει τους κινδύνους για επιδείνωση του ενεργητικού των τραπεζών και τις θέτει σε «πορτοκαλί» συναγερμό. Τα προσωρινά στοιχεία της Eurostat για την πορεία του εναρμονισμένου δείκτη τιμών τον Ιούνιο, που δημοσιεύτηκαν πρόσφατα, έδειξαν άνοδο τιμών κατά 12% στην Ελλάδα έναντι μέσου όρου 8,6% από εκείνη του 2021. Σε ό,τι αφορά τους κλάδους, η Πειραιώς εστιάζεται κυρίως σε εκείνους που έχουν την καλύτερη αναλογία κέρδους σε σχέση με το ρίσκο, όπως είναι οι κλάδοι της ενέργειας, του τουρισμού και της μεταποίησης. Επίσης, έμφαση θα δοθεί και στα δάνεια λιανικής. Νέα δάνεια περίπου 5 δισ. ευρώ σχεδιάζει να διαθέσει για φέτος η Εθνική Τράπεζα, ποσό που αντιστοιχεί σε καθαρή πιστωτική επέκταση εξυπηρετούμενων δανείων 1,5-2 δισ.
στην ευρωζώνη. Ο πληθω ρισμός παραμένει, όπως και όλους τους προη γούμενους μήνες, σε υψηλό από το 1997, όταν άρχισαν οι κοινές μετρήσεις τιμών για τα κράτη μέλη της ΕΕ με εναρμονισμένη στάθμιση. ανάκαμψης για το 2021. Συνολικά, έχει θέσει στόχο καθαρή πιστωτική επέκταση ύψους 2,3 δισ. ευρώ το 2022 και συνολικά 7,4 δισ. ευρώ τα έτη 2021-2024 (νέα δάνεια μείον αποπλη ρωμές). Συνολικά, στην Ελλάδα, η πιστωτική επέκταση θα ανέλθει σε 1,4 δισ., ενώ στη ΝΑ Ευρώπη σε 0,9 δισ. ευρώ (συνολικά 2,3 δισ.). Η Τράπεζα Πειραιώς, στο νέο επιχειρησιακό σχέδιο για την περίοδο 2022-2025, το οποίο παρουσίασε στις 6 Απριλίου, προβλέπει καθαρή πιστωτική επέκταση 1,3 δισ. ευρώ, δηλαδή κατά περίπου 30% υψηλότερη
θωριστικής
ύψους να προβλέπεται στα 2,2 δισ. ευρώ το 2022 (από 1,3 δισ. το 2021). Μάλιστα, όπως ενη μέρωσε πρόσφατα τη διεθνή επενδυτική κοινότητα η διοίκηση της τράπεζας, ήδη το 1 δισ. ευρώ νέων δανείων έχει κατευθυν θεί μέσα στο πρώτο τρίμηνο της τρέχουσας χρήσης, ενώ άλλο 1 δισ. βρίσκεται κοντά σε Επίσης,συμβασιοποιήσεις.τοπρώτο τρίμηνο δείχνει μεγάλη ζήτηση για δάνεια και από τη λιανική τρα πεζική. Σημειώνεται ότι τα νέα δάνεια το 2021 ξεπέρασαν τα 5 δισ. ευρώ. Η διοίκη ση της Eurobank θα ρίξει το βάρος της στο εμπόριο, τις μεταφορές, τον τουρισμό και τη βιομηχανία, κλάδους που θεωρεί πυλώνες Στις ανακοινώσεις αποτελεσμάτων δευτέρου τριμήνου από τις τράπεζες, που αναμένονται στα τέλη του μήνα, θα αποτυπωθούν οι αντι στάσεις που δείχνουν μέχρι στιγμής τα δάνεια στην επέλαση της νέας ενεργειακής και
www.nplconfidential.commarket
Ignore it, at your peril! subscription portal, the ultimate resource for news, analysis, opinions, data and exclusive behind-the-scenes content regarding the Greek NPLs and NPEs
the insider’s guide
confidential
an
τραπεζών για το πρώτο εξάμηνο), με πλη θωρισμό 5,5% τον Ιανουάριο, 6,3% τον Φε βρουάριο, 8% τον Μάρτιο, 9,1% τον Απρίλιο και 10,5% τον Μάιο και, πλέον, μπαίνουν σε «διακεκαυμένη ζώνη» αν ο πληθωρισμός συνεχίσει να καλπάζει.
και διαχείρισης των ΜΕΔ, αναμένεται να επιτευ χθεί μονοψήφιο ποσοστό για το σύνολο του τραπεζικού τομέα μέχρι το τέλος του 2022, με δύο συστημικές τράπεζες (Eurobank, Εθνική) να έχουν ήδη επιτύχει τον επιχειρη σιακό στόχο μονοψήφιου ποσοστού ΜΕΔ. Στην Έκθεση Νομισματικής Πολιτικής της ΤτΕ χαρτογραφείται και η διάρθρωση των ΜΕΔ. Περίπου τα τρία τέταρτα αυτών αφορούν επιχειρηματικά δάνεια, το ένα πέμπτο στεγα στικά και το υπόλοιπο καταναλωτικά. Επίσης, περίπου ισόποση είναι η κατανομή μεταξύ δανειακών συμβάσεων που έχουν ήδη κα ταγγελθεί από τις τράπεζες, δανείων
Όπως επισημαίνει η ΤτΕ στην Έκθεση Νομι σματικής Πολιτικής, η ενεργειακή συνιστώ σα του πληθωρισμού βρίσκεται σε συνεχή ανοδική πορεία από τον Μάρτιο του 2021, ενώ κατά το πρώτο πεντάμηνο του 2022 καταγράφει, κατά μέσο όρο, αύξηση 50,8% σε ετήσια βάση. Όπως προσθέτει, ο πληθω ρισμός φαίνεται να αποκτά πιο επίμονα χα ρακτηριστικά, καθώς οι αυξημένες τιμές της ενέργειας και των ειδών διατροφής διαχέο νται πλέον και στις συνιστώσες (3,8%) που είχε δημοσιευθεί στην Έκθεση Διοικητή τον Απρίλιο του 2022. Το 2023, ο ρυθμός ανάπτυξης αναμένεται να επιταχυνθεί στο 4,1%, ενώ και για το 2024 εκτιμάται σχετικά υψηλός, στο 3,6%, υπό την προϋπόθεση ότι η γεωπολιτική κρίση θα αποκλιμακωθεί μέχρι το τέλος του 2022 και
του πυρήνα του πληθωρισμού, δηλαδή στις υπηρεσίες και στα μη ενεργειακά βιομηχανικά αγαθά. Παράλληλα, η ΤτΕ σημειώνει τον κίνδυνο μεγαλύτερης επιβράδυνσης του ρυθμού μεγέθυνσης της ελληνικής οικονομίας σε περίπτωση: α) περαιτέρω κλιμάκωσης του πολέμου στην Ουκρανία, καθώς αυτό θα οδηγήσει σε περαιτέρω αύξηση της αβε βαιότητας, σε ισχυρότερες και πιο επίμονες πληθωριστικές πιέσεις, β) νέου κύματος της πανδημίας ή γ) χαμηλού ποσοστού απορρό φησης κονδυλίων της ΕΕ στο πλαίσιο του Μηχανισμού Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας. Δεδομένης της αυξημένης αβεβαιότητας, οι υπηρεσίες της Τραπέζης της Ελλάδος έχουν επεξεργαστεί δύο σενάρια για τη μελλοντική πορεία της οικονομίας, ένα βασικό και ένα δυσμενές. Σύμφωνα με τις προβλέψεις του βασικού σεναρίου, ο ρυθμός ανάπτυξης της ελληνικής οικονομίας το 2022 αναμένεται να διαμορφωθεί σε 3,2%, αναθεωρημένος προς τα κάτω σε σχέση με την πρόβλεψη
Στο δυσμενές σενάριο, ο ρυθμός ανάπτυξης της ελληνικής οικονομίας εκτιμάται ότι θα είναι 1,8% το 2022, 0,3% το 2023 και 4,9%
το 2024. Αυτές οι εκτιμήσεις βασίζονται σε υποθέσεις δυσμενών εξελίξεων σχετικά
ότι οι τιμές της ενέργειας θα μειωθούν.
φάκελος - τράπεζες
14 Ιούλιος - Αύγουστος 2022 Σημειώνεται ότι ο εγχώριος δείκτης, που έχει άλλη στάθμιση και λαμβάνει ως βάση τα ελληνικά δεδομένα κατανάλωσης, εμφανί ζει τον πληθωρισμό ακόμη υψηλότερο. Τον Μάιο, στην Ελλάδα, ο γενικός δείκτης αυξή θηκε κατά 11,3%, έναντι 10,5% του εναρμο νισμένου, γεγονός που, με τα νέα δεδομένα για τον εναρμονισμένο πληθωρισμό Ιουνίου, προδιαγράφει ακόμη υψηλότερο ελληνικό Ηπληθωρισμό.συνεχής,διψήφια, πλέον, άνοδος του πλη θωρισμού αυξάνει τις πιέσεις στο διαθέσιμο εισόδημα και επομένως τις πιθανότητες αθέ τησης πληρωμών. Ήδη τα δανειακά χαρτοφυ λάκια των τραπεζών έχουν «στρεσαριστεί» (επιτυχώς όπως θα δείξουν τα στοιχεία των
του
με τον πόλεμο στην Ουκρανία. Ειδικότερα, αυτό το σενάριο υποθέτει τη συνέχιση των πολεμικών συγκρούσεων έως και το 2023, την πλήρη διακοπή των εισαγωγών φυσικού αερίου και πετρελαίου από τη Ρωσία και την αδυναμία άμεσης υποκατάστασης αυτών των πηγών ενέργειας από άλλους προμηθευτές. Η μέχρι στιγμής εικόνα Σημειώνεται ότι στο τέλος Μαρτίου 2022 η ποιότητα του χαρτοφυλακίου δανείων σε ατομική βάση βελτιώθηκε, καθώς τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια (ΜΕΔ) ανήλθαν σε 17,7 δισ. ευρώ, μειωμένα κατά 0,7 δισ. ευρώ συγκριτικά με το τέλος του Δεκεμβρίου 2021 και κατά περίπου 91 δισ. ευρώ έναντι του Μαρτίου του 2016, όταν είχε καταγραφεί και το υψηλότερο επίπεδο ΜΕΔ. Ο λόγος των ΜΕΔ προς το σύνολο των δανείων αποκλιμακώθηκε περαιτέρω το πρώτο τρίμηνο του 2022 (Μάρτιος 2022: 12,1%, Δεκέμβριος 2021: 12,8%), αλλά πα ρέμεινε υψηλός, καθώς, σύμφωνα με στοι χεία της Ευρωπαϊκής Αρχής Τραπεζών, στο τέλος Δεκεμβρίου του 2021, ο δείκτης ΜΕΔ σε επίπεδο ΕΕ ανήλθε σε 2,0%. Με βάση τις δρομολογηθείσες ενέργειες εξυγίανσης αβέβαι ης είσπραξης (“unlikely to pay”) και δανείων σε καθυστέρηση μεγαλύτερη των 90 ημερών τα οποία δεν έχουν ακόμη καταγγελθεί. Μείωση του δείκτη ΜΕΔ παρατηρήθηκε στις περισσότερες κατηγορίες χαρτοφυλακίων, ωστόσο αύξηση καταγράφηκε στις μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις και στα καταναλωτικά Στοδάνεια.τέλος του Μαρτίου 2022, περίπου το 38% του συνόλου των ΜΕΔ συνδεόταν με ρυθμίσεις, αλλά, όπως επισημαίνει η ΤτΕ, υψηλό ποσοστό των δανείων που τίθενται υπό καθεστώς ρύθμισης εμφανίζουν πάλι καθυστέρηση σε σχετικά σύντομο χρονικό διάστημα μετά τη συνομολόγηση της ρύθμι σης. Από την άλλη πλευρά, υποχώρηση εμ φανίζει το ποσοστό των δανείων που έχουν υπαχθεί σε καθεστώς νομικής προστασίας.
την επίτευξη μονοψήφιου δείκτη μη εξυπη
τος των ισολογισμών τους από τα κόκκινα δάνεια, και αναμένεται να αξιοποιηθεί και από τις τέσσερις τράπεζες, ενόψει της
θεσής τους να ανοίξουν, σε συνεννόηση με
ζες που έχουν συσσωρεύσει μεγάλες ζημιές, στο πλαίσιο της προσπάθειας ξεκαθαρίσμα πρό
Η διάταξη έχει εφαρμογή ειδικά στις τράπε
πετύχει ήδη δύο από τις τέσσερις συστημικές τράπεζες, η Eurobank 13,8 δισ. ευρώ, με ποσά υπέρ το άρτιο και τους λογαριασμούς αποθεματι κών εταιρικού νόμου, συμψηφισμός που, όπως αναφέρθηκε στην πρόσκληση της ΓΣ, «δεν επηρεάζει τα ίδια και εποπτικά κεφά λαια της εταιρείας συμμετοχών». Η ετήσια τακτική γενική συνέλευση της Alpha Bank έγινε στις 22 Ιουλίου. Η τράπεζα κλήθηκε, μεταξύ άλλων, να εγκρίνει τον συμψηφισμό του λογαριασμού «αποτε λέσματα εις νέον» κατά το ποσό των 6,2 δισ. ευρώ με λογαριασμούς αποθεματικών. Όπως ανέφερε η τράπεζα στην πρόσκληση των μετόχων, η κίνηση «διευκολύνει την πιθανή μελλοντική διανομή μερίσματος σύμφωνα με το πιο πρόσφατο στρατηγικό της σχέδιο». Την ίδια μέρα, δηλαδή στις 22 Ιουλίου, πραγματοποιήθηκε η γενική συνέλευση και της Τράπεζας Πειραιώς, η οποία, με τη σειρά της, κλήθηκε να εγκρίνει τον συμ ψηφισμό ποσού ύψους 14,5 δισ. από τον λογαριασμό «υπέρ το άρτιο» με ισόποση διαγραφή ζημιών από τον πρωτοβάθμιο λογαριασμό «υπόλοιπο ζημιών χρήσεων εις νέο», ο οποίος περιλαμβάνει συσσω ρευμένες ζημιές παρελθουσών χρήσεων ύψους 14,9 δισ. ευρώ. Την αυλαία των γενικών συνελεύσεων έκλεισε η Εθνική Τράπεζα, στις 28 Ιουλίου, προτείνοντας τον συμψηφισμό συσσωρευ
και η Εθνική, μετά και το κλείσιμο της τιτλοποίησης Frontier II, ενώ η Alpha Bank και η Τράπεζα Πειραιώς αναμέ νεται να έχουν επιτύχει ανάλογη μείωση του δείκτη NPE έως τα τέλη του 2022. Συγκε κριμένα, ο στόχος είναι ο δείκτης μη εξυπηρετούμενων δανείων να έχει μειωθεί: στο 7% από 45% το 2019 για την Alpha Bank στο 6,5% από 31% το 2019 για την Εθνική στοΤράπεζα5,8% από 33,5% το 2019 για τη στοEurobank9%από 49% το 2019 για την Τράπεζα Πειραιώς Στο πλαίσιο της τεχνικής προετοιμασίας, η Eurobank, κατά την ετήσια τακτική γενική συνέλευση που έγινε στις 21 Ιουλίου, δρομολόγησε τον συμψηφισμό συσσωρευ μένων ζημιών προηγούμενων χρήσεων ύψους
μένων ζημιών 15,3 δισ. ευρώ με το ειδικό αποθεματικό 5 δισ. ευρώ και του λογαρια σμού από έκδοση μετοχών υπέρ το άρτιο ποσού 10,3 δισ. ευρώ. Ανοίγει ο δρόμος για τη χορήγηση μπόνους Την κατάργηση μιας σειράς ειδικών δικαι ωμάτων του Ταμείου Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας (ΤΧΣ), μεταξύ των οποίων και του δικαιώματος του βέτο σε θέματα πολιτικής αποδοχών, εφόσον μια τράπεζα έχει δείκτη μη εξυπηρετούμενων δανείων κάτω του 10%, προβλέπει το νομοσχέδιο του Υπουργείου Οικονομικών που κατατέ θηκε προς ψήφιση πρόσφατα στη Βουλή. φάκελος τράπεζες-
ΧΡΗΜΑ 15 Τρέχουν οι διαδικασίες για τη διανομή μερίσματος Ζημιές ύψους 50 δισ. ευρώ περίπου από παρελθούσες χρήσεις, που συσσωρεύτηκαν στους ισολογισμούς τους λόγω της εξυγί ανσης από τα κόκκινα δάνεια, προώθησαν προς διαγραφή οι τράπεζες, στο πλαίσιο των ετήσιων γενικών συνελεύσεων που έγιναν στα τέλη ΠρόκειταιΙουλίου.γιαμια τεχνική αλλά ουσιώδη διαδικασία, που προετοιμάζει το έδαφος για τη διανομή μερίσματος στη βάση των ανακοινώσεων που έχουν κάνει οι τέσσερις συστημικές τράπεζες, αρχής γενομένης με τη Eurobank και την Εθνική, που δρομολογούν τη διανομή μερίσματος το 2023 για την τρέ χουσα οικονομική χρήση, ενώ η Alpha Bank και η Τράπεζα Πειραιώς δρομολογούν αντί στοιχες κινήσεις για την οικονομική χρήση του επόμενου έτους. Η δυνατότητα για τον συμψηφισμό ζημιών παρελθουσών χρήσεων με τη διαφορά που προκύπτει από την έκδοση μετοχών υπέρ το άρτιο προβλέφθηκε με διάταξη του Υπουρ γείου Οικονομικών στα τέλη του περασμένου Μαρτίου και αφορά όλες τις εταιρείες, διευ κολύνοντας τη διανομή μερίσματος, αφού τις απαλλάσσει από την υποχρέωση πρώτα να κεφαλαιοποιήσουν τα σχετικά ποσά, καταβάλ λοντας φόρο συγκέντρωσης ύψους 5%, και εν συνεχεία να τα συμψηφίσουν με ζημιές.
ρετούμενων ανοιγμάτων (Non Performing Exposures-NPEs), στόχο τον οποίο έχουν
τον SSM, τη διανομή μερίσματος για πρώτη φορά από το 2008.
Η προοπτική διανομής μερίσματος προϋπο
θέτει την επιστροφή στην κερδοφορία και
16 Ιούλιος - Αύγουστος 2022 Το νομοσχέδιο παρατείνει τη διάρκεια ζωής του Ταμείου έως το 2025, περίοδο κατά την οποία θα πρέπει να έχει ολοκληρωθεί η απο επένδυσή του από τις τράπεζες. Σε ό,τι αφορά τα θέματα αποδοχών των τραπεζών, το δικαίωμα του βέτο που έχει το ΤΧΣ επεκτείνεται για την οικονομική χρήση του 2022. Η πρόβλεψη αυτή έγινε έπειτα από κυβερνητική απόφαση και μετά την αποκάλυψη του οικονομικού συμβούλου του πρωθυπουργού, Αλέξη Πατέλη, ότι ορι σμένες τράπεζες επιχείρησαν να εγκρίνουν αναδρομικά την παροχή μπόνους στα μέλη των διοικητικών συμβουλίων. Με βάση τη διάταξη του νομοσχεδίου, «για όσο διάστημα ο δείκτης των μη εξυπηρετού Τέλος στους περιορισμούς για τα ΔΣ των τραπεζών Εκτός από την αποσαφήνιση του πότε και υπό ποιες προϋποθέσεις το ΤΧΣ μπορεί να ασκήσει βέτο σε θέματα παροχών των στε λεχών, ουσιαστική αλλαγή στον νέο νόμο που διέπει τη λειτουργία του ταμείου και τη σχέση του με τις τράπεζες στις οποίες δι ατηρεί ποσοστό αποτελούν τα θέματα της εταιρικής διακυβέρνησης, για τα οποία η παρέμβαση του ΤΧΣ καταργείται. Ειδικότερα, το νομοσχέδιο προβλέπει ότι καταργείται η αξιολόγηση του πλαισίου εταιρικής διακυβέρνησης των τραπεζών με τις οποίες το ταμείο έχει υπογράψει συμφω νία πλαισίου συνεργασίας. Η αξιολόγηση αφορούσε το μέγεθος, τη δομή και την κα τανομή των αρμοδιοτήτων του ΔΣ, καθώς και των επιτροπών του. Τέλος, ο νέος νόμος καταργεί, μεταξύ άλλων, το δικαίωμα του εκπροσώπου του ΤΧΣ στα διοικητικά συμβούλια των τραπε ζών να ζητούν τη σύγκληση της γενικής συνέλευσης των μετόχων και το δικαίωμα να εγκρίνει τον οικονομικό διευθυντή. Ο νέος νόμος για το ΤΧΣ απλοποιεί επίσης τα κριτήρια βάσει των οποίων επιλέγονται τα μέλη των διοικητικών συμβουλίων των τραπεζών. Στο πλαίσιο αυτό, καταργείται η σχετική διάταξη που προέβλεπε ότι το ΔΣ πρέπει να περιλαμβάνει τουλάχιστον τρεις εμπειρογνώμονες ως ανεξάρτητα μη εκτελε στικά μέλη με διεθνή εμπειρία τουλάχιστον 15 ετών σε αντίστοιχα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα, εκ των οποίων τρία χρόνια ως μέλη διεθνούς τραπεζικού ομίλου που δεν δραστηριοποιείται στην ελληνική αγορά. Στην ίδια λογική, καταργείται επίσης η διάταξη που προέβλεπε ότι αναφορικά με την αξιολόγηση των μελών του διοικητι κού συμβουλίου και των επιτροπών του, πρέπει να πληρούται για καθένα από αυτά τουλάχιστον το κριτήριο του να διαθέτει οπωσδήποτε δέκα χρόνια εμπειρίας σε ανώτερες διευθυντικές θέσεις στους τομείς της τραπεζικής, της ελεγκτικής, της διαχεί ρισης κινδύνων ή των επισφαλών περιου σιακών στοιχείων, εκ των οποίων, ειδικά για τα μη εκτελεστικά μέλη, τουλάχιστον τρία χρόνια ως μέλος διοικητικού συμβουλίου σε πιστωτικό ίδρυμα ή επιχείρηση του χρη ματοπιστωτικού τομέα ή σε διεθνές χρημα τοπιστωτικό ίδρυμα. • • • μενων δανείων προς το σύνολο των δανείων υπερβαίνει το 10%, ή για τις οικονομικές χρήσεις αναφοράς μέχρι και του 2022, οι σταθερές αποδοχές του προέδρου, του διευ θύνοντος συμβούλου και των λοιπών μελών του διοικητικού συμβουλίου, καθώς και όσων έχουν τη θέση ή εκτελούν καθήκοντα γενικού διευθυντή, καθώς και των αναπλη ρωτών τους, δεν μπορούν να υπερβαίνουν το σύνολο των αντίστοιχων αποδοχών του διοικητή της ΤτΕ». Επίσης, το νομοσχέδιο προβλέπει ότι «οι πάσης φύσεως μεταβλητές απολαβές (bonus) των ιδίων προσώπων καταργούνται έως την ολοκλήρωση του σχεδίου αναδιάρθρωσης που έχει υποβληθεί στην ΕΕ, στο πλαίσιο της διαδικασίας έγκρισης του προγράμματος κε φαλαιακής ενίσχυσης ή για όσο διάστημα ο δείκτης των μη εξυπηρετούμενων δανείων υπερβαίνει το 10%, ή για τις οικονομικές χρήσεις αναφοράς μέχρι και του 2022». Να σημειωθεί ότι ο δείκτης μη εξυπηρετού μενων δανείων, δηλαδή ο δείκτης NPL (Non Performing Loans), που ορίζεται ως κριτήριο για την κατάργηση του βέτο από την πλευρά του Ταμείου, αποτελεί μια ειδοποιό διαφορά σε σχέση με τον δείκτη μη εξυπηρετού μενων ανοιγμάτων (NPE Non Performing Exposures), βάσει του οποίου ελέγχονται οι τράπεζες από τον SSM. O πρώτος αναφέρε ται στα δάνεια που έχουν καθυστέρηση πάνω από 90 ημέρες και ο δεύτερος στα κόκκινα δάνεια που έχουν ρυθμιστεί και εξυπηρε τούνται, αλλά, λόγω των κανόνων του SSM, παραμένουν ακόμη στην πορτοκαλί περιοχή, για πιθανή αθέτηση στο μέλλον. Έτσι, το νομοσχέδιο ορίζει έναν πιο ελαστικό κανόνα για την κατάργηση του βέτο από την πλευρά του ΤΧΣ, με βάση τον δείκτη NPL, τον οποίο όλες οι τράπεζες έχουν ήδη επιτύχει. Με βάση τα στοιχεία του πρώτου τριμήνου, η Alpha Bank έχει δείκτη NPL 6,6% και NPE 12,2%, η Εθνική 3,9% και 6,7%, αντίστοιχα, η Eurobank 4,4% και 6,7% και η Τράπεζα Πειραιώς 8,8% και 12,6%, αντίστοιχα. Διευκρινίζεται ότι υλοποιούνται κανονικά τα προγράμματα μπόνους που οι τράπεζες έχουν εγκρίνει και τα οποία δεν αφορούν τα μέλη της διοίκησης, αλλά το προσωπι κό τους, και προβλέπουν την παροχή stock options αναδρομικά για τη χρήση του 2021 και τη χρήση του 2020. Δεδομένης της αυξη μένης αβεβαιότητας, οι υπηρεσίες της Τραπέζης της Ελλάδος έχουν επε ξεργαστεί δύο σενάρια για τη πορείαμελλοντικήτηςοικονομίας. φάκελος - τράπεζες
ΧΡΗΜΑ 17
Τώρα όμως που, εκτός από τη δική σας επιχειρηματική δράση, έχετε επιπλέον αναλάβει την ευθύνη της προεδρίας της Ε.ΕΝ.Ε., τώρα μπορεί τε να μετουσιώσετε τις ιδέες σας σε πρακτική των επιχειρήσεων… Η Ελληνική Ένωση Επιχειρη ματιών E.EN.E. ιδρύθηκε στην Αθήνα το μακρινό 1987 από μια μικρή τότε ομάδα
δυναμικών Ελλήνων επιχειρηματιών που δραστηριοποιούνται στην ελληνική και διεθνή αγορά σε ένα ευρύ φάσμα κλάδων. Φέτος το φθινόπωρο, η Ε.ΕΝ.Ε. θα γιορ τάσει τα 35α γενέθλιά της αλλά και δέκα χρόνια μιας άκρως επιτυχημένης θητείας υπό τη διοίκηση του Βασίλη Αποστολόπου λου. Όπως είπατε, τώρα ξεκινά η μεγάλη δική μου ευθύνη και των υπόλοιπων μελών στην Ε.ΕΝ.Ε. Έχουμε ήδη συζητήσει με τους συναδέλφους μου επιχειρηματίες τα σχέδιά μας για να ενισχυθεί η παρεμβα τικότητα του φορέα.
ευκαιρία
μηχανοποίηση.
κλασική
Συνοψίζοντας, σας απαντώ: Η απάντηση της χώρας μας στη σημερινή παγκόσμια δύσκολη γεωπολιτική και οικονομική συ γκυρία είναι:
Τα πράγματα έχουν αλλάξει πολύ από την τελευταία μας συνομιλία. Τα «σύννεφα» στον διεθνή ορίζοντα έχουν πυκνώσει όχι μόνο στη γεωπολι τική σκηνή, αλλά και στην παγκόσμια οικονομία… Έχετε δίκιο, οι καταστάσεις είναι περίπλοκες. Έχω την εντύπωση ότι βιώ νουμε μια μεγάλη παγκόσμια διόρθωση, μια προσαρμογή προς ρεαλιστικότερες αποτιμήσεις. Ταυτόχρονα όμως σπεύδω να υπογραμμίσω ότι τέτοιες συνθήκες ευνοούν μικρότερες και λιγότερο αναπτυγ μένες οικονομίες, όπως η ελληνική, να κα λύψουν το χαμένο έδαφος, να προφτάσουν τις εξελίξεις. Για την Ελλάδα δημιουργείται μια μεγάλη να προχωρήσει στην επαναβιο Αυτό δεν αφορά μόνο την βιομηχανία, αλλά δημιουργούνται μεγάλες ευκαιρίες για νέες που θα προσφέρουν software και hardware, ακόμη και στα ναυπηγεία.
18 Ιούλιος - Αύγουστος 2022 Στονσυνέντευξη Χρήστο Ν. Κώνστα Σ υναντηθήκαμε αρκετές φορές. Κυρίως στο γήπεδο, όταν παρακο λουθούσε τους αγώνες του αγαπη μένου του ΣυζητήσαμεΠαναθηναϊκού.πολύκατάτη διάρκεια του πρό σφατου Οικονομικού Φόρουμ του Νταβός, αλλά και αργότερα, όταν πια ολοκληρώθηκε και η διαδικασία εκλογής του στην προεδρία της Ελληνικής Ένωσης Επιχειρηματιών. Ο Κρίστιαν Χατζημηνάς είναι ένας φύσει ευγε νικός άνθρωπος και αεικίνητος επιχειρηματί ας. Επιμένει στα «πιστεύω» του και διεκδικεί τους επιχειρηματικούς του στόχους μέχρι να εξαντλήσει κάθε περιθώριο επιτυχίας. Ο πρόεδρος του EFA GROUP, του μεγαλύτερου ελληνικού ομίλου αμυντικής βιομηχανίας, πα ρακολουθεί με επιμέλεια τις διεθνείς εξελίξεις και προσπαθεί να μεταφέρει τα επιτυχημένα παραδείγματα του εξωτερικού στην Ελλάδα. Στην τελευταία μας συνάντηση, ήταν αρκετά χαρούμενος, αφού ο όμιλος EFA είχε μόλις υπογράψει τη μοναδική αμυντική συμφωνία της Ελλάδας με τη σαουδαραβική κυβέρνηση, στο πλαίσιο της σημαντικής επίσκεψης του δι αδόχου του θρόνου, Mohammed bin Salman Abdulaziz Al Saud, στην Αθήνα. Κι αυτή δεν ήταν η μοναδική σημαντική δι εθνούς επιπέδου αμυντική συμφωνία στην οποία συμμετείχε ο Κρίστιαν Χατζημηνάς. Αντιθέτως. Ο όμιλος που διευθύνει στηρίζεται στην ικανότητά του να παράγει εισόδημα στο εξωτερικό και να το επαναφέρει με νέες επεν δύσεις στην Ελλάδα. Στην αποκαλυπτική συνέντευξή του στο ΧΡΗΜΑ, ο Κρίστιαν Χατζημηνάς μιλά όχι μόνο για τα προσωπικά επιχειρηματικά του σχέδια, αλλά και για τον νέο ρόλο που φιλοδοξεί να διαδραματίσει η Ελληνική Ένωση Επιχειρημα τιών ως σύμβουλος της Πολιτείας και καταλύ της εξελίξεων στην οικονομία.
Αυτό μας δείχνει την κατεύθυνση προς την οποία πρέπει να κινητοποιηθεί το ανθρώ πινο δυναμικό της χώρας. Έχουμε πολλά παραδείγματα τέτοιας επι τυχημένης επανεκκίνησης. Η Εσθονία είναι ένα από αυτά. «Η συστατικάεκπαίδευσηκαιεξωστρέφειαηδιαρκήςείναιεπιτυχίας»
• Επαναβιομηχανοποίηση
και τον τουρι σμό, ακόμη και τη ναυτιλία. Το ελληνικό shipping, για παράδειγμα, πρέπει να βιομηχανοποιηθεί και στη στεριά:
• Αναβάθμιση του ανθρώπινου δυναμικού (re-skilling)/ψηφιοποίηση
• Εξωστρέφεια
εταιρείες
Γιατί να γίνετε συνδροµητής στο στο email: hrima-subscriptions@ethosmedia.eu ή στο τηλέφωνο: 210 998 4908 (κα Βούλα Βασιλικού) Περισσότερες πληροφορίες στο Τµήµα Συνδροµών καιhttps://ethos-group.eu/hrima-mag/επιλέξτε FULL PACK ή DIGI PACK ΣυνεχίστεΖούµεεδώ:(µε) την αγορά εδώ και 34 χρόνια. Ενηµερώνουµε ουσιαστικά και αξιόπιστα. Αναδεικνύουµε επιχειρηµατικές ευκαιρίες. ;
