Pharma and Health Business #65, Ιανουάριος - Φεβρουάριος 2021

ISSN: 2241-0961

ISSN: 2241-0961

035

# ΙΑΝ-ΦΕΒ 2 0 1 6

// ##065 035 //Ιανουάριος-Φεβρουάριος Ιανουάριος-Φεβρουάριος2021 2016

/ #035 / Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2016

0 36 5

## ΙΙ ΑΑΝΝ--ΦΦΕΕΒΒ 22 00 12 61

ΠΡΟΦΙΛ ΡΕΠΟΡΤΑΖ

Ο πιο καλός ο διοικητής Ευρωπαϊκό σχέδιο για την καταπολέμηση του καρκίνου

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΠΡΟΦΙΛ

Πασχάλης Αποστολίδης Ο πιο καλός ο διοικητής ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ Γιώργος Καπετανάκης

ΡΕΠΟΡΤΑΖ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ 4ο Clinical

Πασχάλης Αποστολίδης ΡΕΠΟΡΤΑΖ Research Conference

ΗΡΕΠΟΡΤΑΖ επανάσταση των Think Tank για κλινικές «ζωντανών φαρμάκων» 4ο Clinical µελέτες Research Conference ΜΕΛΕΤΗ w Tank w w .για v iκλινικές rus.com.gr Think Βιοδείκτες I S S N : στην 2 2 4Ευρώπη 1-0961 µελέτες

www.virus.com.gr ISSN: 2241-0961

Αφιέρωµα

Εµβόλια Εµβόλια Αφιέρωµα

Αφιέρωμα

Καρκίνος

Η Gilead Sciences είναι μια πρωτοπόρος εταιρεία

Μαζί,

πετυχαίνουμε το ακατόρθωτο. Από την έρευνα έως τη θεραπεία, δημιουργώντας έναν καλύτερο, υγιέστερο κόσμο.

βιοτεχνολογίας που ερευνά και αναπτύσσει καινοτόμες θεραπείες σε τομείς που υπάρχουν σημαντικά θεραπευτικά κενά. Ο πρωταρχικός σκοπός μας είναι να βοηθήσουμε τους ανθρώπους που πάσχουν από νόσους απειλητικές για τη ζωή. Το χαρτοφυλάκιο των προϊόντων μας περιλαμβάνει σειρά φαρμάκων πρώτης γραμμής, όπως ολοκληρωμένα σχήματα ενός δισκίου για την αντιμετώπιση του ιού HIV και της χρόνιας Ηπατίτιδας C, καθώς και την πρώτη CAR-Τ κυτταρική θεραπεία για την αντιμετώπιση προχωρημένης νόσου για δύο τύπους επιθετικού Non-Hodgkin λεμφώματος, σε ενήλικες ασθενείς. Χάρη στις καινοτόμες θεραπείες που έχει αναπτύξει η Gilead Sciences, εκατομμύρια άνθρωποι σε όλο τον κόσμο

GR-GIL-2020-03-0001

ζουν, έχοντας καλύτερη υγεία και ποιότητα ζωής.

Με την έρευνα για την ανάπτυξη καινοτόµων θεραπειών και εµβολίων: • επενδύουµε $8 δισ. ετησίως στον τοµέα Ερευνας & Ανάπτυξης • διαθέτουµε στην Ελλάδα φαρµακευτικά προϊόντα ή/και εµβόλια στους τοµείς της ογκολογίας, των λοιµώξεων, των καρδιαγγειακών και µεταβολικών παθήσεων, των σπανίων και αυτοάνοσων νοσηµάτων

Στηρίζοντας την Ελληνική Κοινωνία: • δωρεές συνολικής αξίας άνω των €2 εκατ.* για την ενίσχυση ευάλωτων κοινωνικών οµάδων • δωρεές προς το Εθνικό Σύστηµα Υγείας και Συλλόγους Ασθενών για την αντιµετώπιση της υγειονοµικής κρίσης λόγω COVID-19

Συµβάλλοντας στην Εθνική Οικονοµία και Απασχόληση: • η ετήσια άµεση συµβολή της εταιρείας ανέρχεται σε €184,6 εκατ.** • 300 εργαζόµενοι σε ένα βραβευµένο εργασιακό περιβάλλον • 200 νέες θέσεις εργασίας θα δηµιουργηθούν απο την ίδρυση του Κέντρου Ψηφιακής Τεχνολογίας στη Θεσσαλονίκη

1

ΠΕΡ

ΟΜΕΝΑ

08

6 Ρεπορτάζ Boehringer Στις επιταγές της περιβαλλοντικής προστασίας 7 Αφιέρωμα Καρκίνος 8 Ρεπορτάζ Ευρωπαϊκό σχέδιο για την καταπολέμηση του καρκίνου

14

14 Συνέντευξη Γιώργος Καπετανάκης Γενικός Γραμματέας ΕΛΛΟΚ Έρχεται «τσουνάμι» καρκίνων μετά την πανδημία 22 Ρεπορτάζ Ελπιδοφόρες εξελίξεις στην ανοσοθεραπεία

27

24 Ρεπορτάζ Νέα θεραπεία για τον καρκίνο της ουροδόχου κύστης 25 Ρεπορτάζ Συνδυασμός ανοσοθεραπειών και χημειοθεραπείας για τον καρκίνο του πνεύμονα 26 Ρεπορτάζ Νέες εγκρίσεις για το Lynparza 27 Ρεπορτάζ Η πρώτη ανοσοθεραπεία

για τον γαστρεντερικό καρκίνο

065

# ΙΑΝ-ΦΕΒ 2021 τιμή τεύχους 10€

2

ΓΕΝΙΚΟΣ ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ: Κωνσταντίνος Ουζούνης ouzounis.k@ethosmedia.eu

KEY ACCOUNT MANAGER: Χρήστος Χαραλαμπάκης charalampakis.c@ethosmedia.eu

ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ: Νατάσσα Λαζαράκου lazarakou.n@ethosmedia.eu

ΥΠΟΔΟΧΗ ΔΙΑΦΗΜΙΣΗΣ: Δέσποινα Ροπόδη ropodi.d@ethosmedia.eu

ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ ΣΥΝΤΑΞΗΣ: Αιμίλιος Νεγκής negis.e@ethosmedia.eu

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ - ΔΙΟΡΘΩΣΗ: Αμαλία Λούβαρη louvari.a@ethosmedia.eu

ΣΥΝΤΑΚΤΡΙΑ: Μαρία Αλιμπέρτη alimperti.m@ethosmedia.eu

/ Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2021

30

28 Ρεπορτάζ Η επανάσταση των «ζωντανών φαρμάκων»

36

30 Συνέντευξη Νίκος Χατζηνικολάου Επικεφαλής του ογκολογικού τμήματος της Pfizer Επενδύουμε 8 δισ. δολ. στην έρευνα 36 Μελέτη Βιοδείκτες στην Ευρώπη 50 Συνέντευξη Γιώργος Πισσάκας Αντιπρόεδρος της ΕΕΑΟ «Στο σκοτάδι» η ακτινοθεραπεία 54 Ρεπορτάζ Προσωπικός Βοηθός Καρκινοπαθή 56 Έρευνα Νέα έρευνα για το κάπνισμα

στην Ευρώπη 66 Ρεπορτάζ Η Ευρώπη να ακολουθήσει

τις ΗΠΑ 68 Άρθρο Δημήτρης Ν. Πατσάκης Σύμβουλος Επιχειρήσεων Η αγορά του φαρμάκου στην κρίση

68 ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΉ ΥΠΟΣΤΉΡΙΞΗ: Γιούλη Μουτεβελή mouteveli.g@ethosmedia.eu

ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟ: Πόπη Καλογιάννη popikalogianni@gmail.com

ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΣΥΝΔΡΟΜΩΝ: Λωρέττα Μπούρα boura.l@ethosmedia.eu

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ: Θεόδωρος Αναγνωστόπουλος Shutterstock

ΛΟΓΙΣΤΗΡΙΟ: Μαρία Ανδριώτη andrioti.m@ethosmedia.eu

ΕΚΤΎΠΩΣΗ - ΒΙΒΛΙΟΔΕΣΙΑ: Pressious Αρβανιτίδης Α.Β.Ε.Ε.

74 Άρθρο «Εμβόλιο» έναντι των fake news

ιδιοκτησία

Λυσικράτους 64, 176 74 Καλλιθέα T: 210 9984950, E: info@virus.com.gr • www.virus.com.gr • www.phb.com.gr • www.ethosmedia.eu • www.ethosevents.eu • www.banks.com.gr • www.insuranceworld.gr ISSN: 2241-0961

Απαγορεύεται αυστηρά η αναδημοσίευση φωτογραφιών και ύλης, ή μέρος αυτής, και η καθ’ οιονδήποτε τρόπο εκμετάλλευσή τους, χωρίς την έγγραφη άδεια του εκδότη

3

EDITΟRIAL

αήλ

ό το Ισρ π α ς τό ω φ α δ τί χ Α

ε η πρώτη αχτίδα γραμμές, ξεπρόβαλ οι τές αυ ου οι ν τα ον ίας. Στο Ισραήλ –π Την ώρα που γράφ κρίση της πανδημ ν τη δομένα, ό δε απ α ο ώτ οδ πρ έξ ν ά– εξάγονται τα φωτός προς τη ζικ μα ι κα α τερ ρί ησαν νω ι οι θάνατοι. εμβολιασμοί ξεκίν νται οι νοσηλείες κα νο ιώ με ι ό, δεν ότ ν ου ίχν που δε , σε μεγάλο βαθμ ουν ότι τα εμβόλια ίχν δε , αλλά το να να μέ θά δο το δε ι α Επίσης, νεότερ , τη νοσηλεία κα ση ση νό ά ρι βα τη από προστατεύουν μόνο τάδοση. με τη ι λιασμών κα ν ου εμποδίζ πρόγραμμα εμβο μικρές ατέλειες– το τις θα ά ι ότ αρ –π νε ς λέ ς μα νε οι Έλλη Και στη χώρα όλο και περισσότερ σει όλα α, λιά ιστ βο άλ εμ Μ ει ά. έχ αλ θα ομ ιο προχωρά ι έως τον Ιούν ότ ά τιμ εκ η ς. ησ ία ρν οσ βέ χος αν εμβολιαστούν. Η κυ ς ένα σημαντικό τεί 60 ετών, υψώνοντα ν τω ω άν α ικό διάστημα ομ άτ τα ες: Για πόσο χρον ητ ότ αι εβ αβ η ; Θα όμ υν ακ με τις μεταλλάξεις Ωστόσο, παραμένο βόλια; Τι θα γίνει εμ τα ά ό τικ απ ακ ία πρ οσ υπάρξουν θα διατηρηθεί η αν κανονικότητα; Θα η εν ύμ γο οη πρ ην επιστρέψουμε στ δεν εμβολιαστούν; η παράμετρος: Η εμπόδια σε όσους ι, επίσης, μία ακόμ ετα νύ ο εικ αδ αν ς ν νοσημάτων, όπως Στο σημερινό τεύχο βαρών και χρόνιω ί σο ικο ση ειδ πι οι ετώ ι τιμ κα η αν η διάγνωσ διαχείριση και ε καθυστερήσεις στ θα ερ οία έφ οπ ία τα ημ ν, νδ ικώ πα ατ καρκίνος. Η νάμι» νέων περιστ ι αναμένεται «τσου προειδοποιούν ότ ένη κατάσταση. λογα έχει ρίξει είναι σε προχωρημ προετοιμαστεί. Εύ ει έχ ν δε εία λιτ Πο ι ότι η να αντιμετωπίσει Δυστυχώς, φοβάμα Υ δεν είναι σε θέση ΕΣ το ι κα ία ι». Η ημ νδ ην πα αρχίσει να «σβήνε τις δυνάμεις της στ ται ότι το 2021 θα ίνε φα ία ημ νδ πα τις προκλήσεις. Η για πολύ ακόμη… όμως θα σιγοκαίει φωτιά που άναψε

Η πανδημία έφερε καθυστερήσεις στη διάγνωση και οι ειδικοί προειδοποιούν ότι αναμένεται «τσουνάμι» νέων περιστατικών, τα οποία θα είναι σε προχωρημένη κατάσταση

4

Αιμίλιος Νεγκής

editorial

/ Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2021

5

ΡΕΠΟΡΤΑΖ

Boehringer Ingelheim: Καινοτόμος στα φάρμακα και στη βιώσιμη ανάπτυξη

Στις επιταγές της περιβαλλοντικής προστασίας Προώθηση της χρήσης επαναχρησιμοποιούμενων συσκευών

Σ

τη διαφύλαξη ενός υγιούς περιβάλλοντος συμβάλλει η Boehringer Ingelheim προωθώντας τη χρήση επαναχρησιμοποιούμενων συσκευών και με την υλοποίηση πολλών σημαντικών προγραμμάτων κινείται προς την κατεύθυνση της διασφάλισης ενός βιώσιμου μέλλοντος για τον πλανήτη μας. Ευαισθητοποίηση επιδεικνύει ιδιαίτερα η Boehringer Ingelheim έναντι της κλιματικής αλλαγής, ενός κινδύνου για τον οποίο έχει προειδοποιήσει το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ και τον έχει χαρακτηρίσει μία από τις μεγαλύτερες απειλές της παγκόσμιας οικονομίας και των κοινωνιών μας γενικά. Ορατά είναι τα αποτελέσματα της κλιματικής αλλαγής κατά τις πρόσφατες δεκαετίες, καθώς πλέον γίναμε μάρτυρες της αύξησης ακραίων καιρικών φαινομένων. Ενδεικτικό είναι το ότι διαφορετικά σημεία της γης πλήττονται από καταστροφικούς τυφώνες, πλημμύρες, παλίρροιες, λιώσιμο των πάγων στους πόλους της γης και μακροχρόνιες ξηρασίες. Μεταξύ των πολλών πληγών που προκαλεί η αλλαγή του κλίματος, αναμφίβολα, επιφέρει τεράστιες αλλαγές στην υγεία των ανθρώπων, μια που η υγεία μας ως ατόμων και η υγεία του πλανήτη μας είναι άρρηκτα συνδεδεμένες. Αυτό είναι περισσότερο εμφανές από οπουδήποτε αλλού στην ίδια την πεμπτουσία της ζωής: στον αέρα που αναπνέουμε.

6

/ Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2021

Ως γνωστόν, η Boehringer Ingelheim είναι μία από τις ηγετικές εταιρείες στον χώρο της έρευνας για την ανακάλυψη καινοτόμων φαρμάκων. Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι πρόσφατα χαρακτηρίστηκε μία από τις 100 πιο καινοτόμες εταιρείες στον κόσμο. Στο πνεύμα αυτό, η Boehringer Ingelheim πρωτοστατεί και στον τομέα της βιώσιμης επιχειρηματικότητας μέσω της πράσινης ανάπτυξης. Για περισσότερο από μία δεκαετία, η Boehringer Ingelheim έθεσε σε εφαρμογή πολλά σημαντικά προγράμματα για τη βιώσιμη ανάπτυξή της, με αποτέλεσμα να καταστεί ηγέτιδα εταιρεία όσον αφορά τις αρχές της πράσινης επιχειρηματικότητας. Άξιο λόγου είναι το ότι από το 2010 έχει μειώσει τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα ανά μονάδα σε ποσοστό 33%, προσαρμοσμένο ως προς τις πωλήσεις της, που ερμηνεύεται σε συνολική μείωση του CO2 της τάξης του 15%, παρά την αύξηση της επιχειρηματικής δραστηριότητας. Ανάμεσα στις διάφορες προσπάθειές της για μείωση του αποτυπώματος άνθρακα, ιδιαίτερης μνείας χρήζουν τα αυστηρά μέτρα αποτροπής της μόλυνσης του νερού και του αέρα, τα μειωμένα απόβλητα μέσω νέων λειτουργικών διαδικασιών καθώς και τα πιστοποιημένα συστήματα διαχείρισης ενέργειας. Στο φάσμα της ευαισθητοποίησης περιλαμβάνονται η υιοθέτηση συστημάτων συμπαραγωγής και ανάκτησης θερμότητας, οι ενδιαφέρουσες εκστρατείες που ενθαρρύνουν την κοινωνία και τους ασθενείς να ζουν με τρόπο πιο υγιεινό και με καλύτερη φυσική κατάσταση. Ως εκ τούτου, η εταιρεία αντιμετωπίζει τα θέματα του περιβάλλοντος με τρόπο ρεαλιστικό και ουσιώδη. Στην κατεύθυνση αυτή η Boehringer Ingelheim εξέλιξε την κοινωνική της ευθύνη στα θέματα του περιβάλλοντος, επεκτείνοντας τις φιλικές προς το περιβάλλον λύσεις στον σχεδιασμό φαρμακευτικών προϊόντων. Το πιο πρόσφατο επίτευγμά της στον αγώνα για έναν πιο πράσινο και πιο καθαρό πλανήτη αποτελεί η χρήση από την εταιρεία νέων επαναχρησιμοποιούμενων συσκευών εισπνοής.•••

αφιέρωμα

Καρκίνος 08

Ρεπορτάζ Ευρωπαϊκό σχέδιο για την καταπολέμηση του καρκίνου

36

Μελέτη Βιοδείκτες στην Ευρώπη

56

Έρευνα Νέα έρευνα για το κάπνισμα στην Ευρώπη

ΡΕΠΟΡΤΑΖ Περιλαμβάνει 10 πρωτοβουλίες για βελτίωση της κατάστασης

Ευρωπαϊκό σχέδιο για την καταπολέμηση του καρκίνου Αν δεν ληφθούν μέτρα, έως το 2035 τα κρούσματα του καρκίνου θα αυξηθούν κατά περίπου 25%!

Σ

τις 3 Φεβρουαρίου, την παραμονή της Παγκόσμιας Ημέρας κατά του Καρκίνου, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσίασε το ευρωπαϊκό σχέδιο για την καταπολέμηση της νόσου. Με αφετηρία τις νέες τεχνολογίες, την έρευνα και την καινοτομία, το σχέδιο για τον καρκίνο χαράσσει μια νέα προσέγγιση της ΕΕ όσον αφορά την πρόληψη, τη θεραπεία και την περίθαλψη. Το 2020 στην ΕΕ διαγιγνώστηκαν με καρκίνο 2,7 εκατ. άτομα, ενώ 1,3 εκατ. έχασαν τη μάχη κατά της νόσου. Αν δεν αναληφθεί αποφασιστική δράση, εκτιμάται ότι έως το 2035 τα κρούσματα του καρκίνου θα αυξηθούν κατά περίπου 25%, με αποτέλεσμα ο καρκίνος να καταστεί η κύρια αιτία θανάτου στην ΕΕ. Πέρα από τις σοβαρές επιπτώσεις στη ζωή των καρκινοπαθών και των οικείων τους, ο καρκίνος έχει τεράστιο αντίκτυπο στα συστήματα περίθαλψης υγείας, στην οικονομία μας και στην κοινωνία γενικό-

8

τερα. Σύμφωνα με εκτιμήσεις, ο συνολικός οικονομικός αντίκτυπος του καρκίνου στην Ευρώπη υπερβαίνει τα 100 δισ. ευρώ ετησίως. Η ΕΕ μάχεται κατά του καρκίνου εδώ και δεκαετίες. Οι δράσεις της, ιδίως για τον έλεγχο του καπνίσματος και την προστασία από επικίνδυνες ουσίες, έχουν σώσει και παρατείνει τη ζωή πολλών συνανθρώπων μας. Ωστόσο, το τελευταίο συνολικό ευρωπαϊκό σχέδιο δράσης κατά του καρκίνου χρονολογείται από την αρχή της δεκαετίας του ’90. Από τότε έχουν επιτελεστεί τεράστια βήματα προόδου στη θεραπεία του καρκίνου. Επιπλέον, η πανδημία της Covid-19 έφερε σοβαρές επιπτώσεις στην περίθαλψη των καρκινοπαθών, καθώς διαταράχθηκε η παροχή θεραπείας, καθυστέρησαν η διάγνωση και ο εμβολιασμός και περιορίστηκε η πρόσβαση στην παροχή φαρμάκων. Το ευρωπαϊκό σχέδιο για την καταπολέμηση του καρκίνου αποτελεί κύριο πυλώνα

/ Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2021

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α ΚΑΡΚΙΝΟΣ

9

ΡΕΠΟΡΤΑΖ

της Ευρωπαϊκής Ένωσης Υγείας, που παρουσίασε η κ. Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, τον Νοέμβριο του 2020, απευθύνοντας έκκληση για μια ασφαλέστερη, ανθεκτικότερη και καλύτερα προετοιμασμένη Ευρωπαϊκή Ένωση. Το σχέδιο υιοθετεί μια ολιστική αντιμετώπιση της νόσου, από την πρόληψη έως την ποιότητα ζωής των καρκινοπαθών και των επιζώντων από καρκίνο. Στηρίζεται σε διατομεακές δράσεις πολιτικής, από την απασχόληση, την εκπαίδευση, την κοινωνική πολιτική και την ισότητα έως τις μεταφορές, την πολιτική συνοχής και τη φορολογία, μέσω της προώθησης πωλήσεων, της γεωργίας, της ενέργειας, του περιβάλλοντος και του κλίματος.

Το σχέδιο υιοθετεί μια ολιστική αντιμετώπιση της νόσου, από την πρόληψη έως την ποιότητα ζωής των καρκινοπαθών και των επιζώντων από καρκίνο

10

/ Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2021

Οι στόχοι Το ενδιαφέρον είναι ότι για πρώτη φορά τίθενται γενικοί και επιμέρους στόχοι για τη βελτίωση της κατάστασης. Τέτοιοι στόχοι είναι, για παράδειγμα: Κ αρκίνος τραχήλου της μήτρας: Εδώ στόχος του σχεδίου είναι έως το 2030 να έχει εμβολιαστεί το 90% του πληθυσμού-στόχος των κοριτσιών έναντι του ιού HPV και να αυξηθεί σημαντικά ο εμβολιασμός των αγοριών. Κ άπνισμα: Λαμβάνοντας υπόψη ότι το κάπνισμα ευθύνεται για μια σειρά από μορφές καρκίνου (και όχι μόνο), ο στόχος είναι έως το 2040 να καπνίζει λιγότερο από το 5% του πληθυσμού της ΕΕ. Πρόκειται για πολύ φιλόδοξο στόχο, αφού σήμερα ο μέσος όρος είναι γύρω στο 25%.  Δευτερογενής πρόληψη: Στόχος είναι το 90% του πληθυσμού της ΕΕ που πληροί τις προϋποθέσεις για προσυμπτωματικό έλεγχο για καρκίνο του μαστού, του τραχήλου της μήτρας και του παχέος εντέρου, να υποβάλλεται στον έλεγχο αυτό. Επίσης πολύ φιλόδοξος στόχος, λαμβάνοντας υπόψη ότι λίγες χώρες έχουν τέτοια προγράμματα ελέγχου και υπάρχουν χαώδεις ανισότητες κυρίως μεταξύ Βορρά και Νότου. Για παράδειγμα, η Ελλάδα δεν διαθέτει οργανωμένο πρόγραμμα πληθυσμιακού ελέγχου, αν και ένα τέτοιο πρόγραμμα περιλαμβάνεται στο σχέδιο «Σπύρος Δοξιάδης», που έχει εξαγγείλει η σημερινή κυβέρνηση.

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α ΚΑΡΚΙΝΟΣ 4 Βασικοί τομείς δράσης Το σχέδιο για τον καρκίνο διαρθρώνεται γύρω από 4 κύριους τομείς δράσης με 10 εμβληματικές πρωτοβουλίες και πολλαπλές υποστηρικτικές δράσεις. Για την υλοποίησή του θα κινητοποιηθεί το συνολικό «οπλοστάσιο» των χρηματοδοτικών μέσων της Επιτροπής, και για τις δράσεις με σκοπό την καταπολέμηση του καρκίνου θα δεσμευτούν κονδύλια συνολικού ύψους 4 δισ. ευρώ, μεταξύ άλλων από το πρόγραμμα EU4Health, “Horizon Europe” και το πρόγραμμα «Ψηφιακή Ευρώπη».  Πρόληψη μέσω δράσεων για την αντιμετώπιση των κύριων παραγόντων κινδύνου, όπως το κάπνισμα (έτσι ώστε να εξασφαλιστεί ότι έως το 2040 λιγότερο από το 5% του πληθυσμού θα καταναλώνει προϊόντα καπνού), η επιβλαβής κατανάλωση οινοπνευματωδών, η περιβαλλοντική ρύπανση και οι επικίνδυνες ουσίες. Επιπλέον, η εκστρατεία «Υγιεινός Τρόπος Ζωής για Όλους» (HealthyLifestyle4All) θα προωθήσει την υγιεινή διατροφή και τη φυσική άσκηση. Για να προληφθούν οι καρκίνοι που προκαλούνται από λοιμώξεις, στόχος του σχεδίου για τον καρκίνο είναι έως το 2030 να έχει εμβολιαστεί το 90% του πληθυσμού-στόχος των κοριτσιών και να αυξηθεί σημαντικά ο εμβολιασμός των αγοριών.  Έγκαιρη διάγνωση του καρκίνου μέσω της βελτίωσης της πρόσβασης και της ποιότητας της διάγνωσης, καθώς και μέσω της στήριξης των κρατών μελών, ώστε το 90% του πληθυσμού της ΕΕ που πληροί τις προϋποθέσεις για προσυμπτωματικό έλεγχο για καρκίνο του μαστού, του τραχήλου της μήτρας και του παχέος εντέρου, να υποβάλλεται στον έλεγχο αυτό. Για να μπορέσει να επιτευχθεί ο στόχος αυτός, θα προταθεί ένα νέο πρόγραμμα προσυμπτωματικού ελέγχου του καρκίνου με τη στήριξη της ΕΕ. Δ ιάγνωση και θεραπεία μέσω της ανάληψης δράσεων για την καλύτερη ολοκληρωμένη και συνολική περίθαλψη των καρκινοπαθών, καθώς και της αντιμετώπισης της άνισης πρόσβασης σε ποιοτική περίθαλψη και παροχή φαρμάκων. Έως το 2030 το 90% των επιλέξιμων ασθενών θα πρέπει να διαθέτουν πρόσβαση σε εθνικά κέντρα ολιστικής αντιμετώπισης του καρκίνου που θα συνδέονται μεταξύ τους σε ένα δίκτυο της ΕΕ. Επιπλέον, έως τα τέλη του 2021 θα δρομολογηθεί

Έως το 2030 το 90% των επιλέξιμων ασθενών θα πρέπει να διαθέτουν πρόσβαση σε εθνικά κέντρα ολιστικής αντιμετώπισης του καρκίνου που θα συνδέονται μεταξύ τους σε ένα δίκτυο της ΕΕ

μια νέα πρωτοβουλία με τίτλο «Διάγνωση και θεραπεία του καρκίνου για όλους» που θα συμβάλει στη βελτίωση της πρόσβασης σε καινοτόμους διαγνωστικές μεθόδους και θεραπείες του καρκίνου. Επίσης, μια ευρωπαϊκή πρωτοβουλία για την κατανόηση του καρκίνου (UNCAN. eu) θα συμβάλει στον εντοπισμό ατόμων που διατρέχουν υψηλό κίνδυνο από κοινούς τύπους καρκίνου.  Βελτίωση της ποιότητας της ζωής των καρκινοπαθών και των επιζώντων, ιδίως όσον αφορά την αποκατάσταση, τη δυνητική υποτροπή όγκου, τη μεταστατική νεοπλασία και τη λήψη μέτρων για τη στήριξη της κοινωνικής ένταξης και της επανένταξης στον χώρο εργασίας. Θα δρομολογηθεί η πρωτοβουλία «Μια καλύτερη ζωή για τους καρκινοπαθείς», με έμφαση στην περίθαλψη παρακολούθησης. Επιπλέον, για να στηριχθούν οι νέες τεχνολογίες, η έρευνα και η καινοτομία, θα δημιουργηθεί ένα νέο κέντρο γνώσης για τον καρκίνο, έτσι ώστε να συντονιστούν οι επιστημονικές και τεχνικές πρωτοβουλίες για την καταπολέμηση του καρκίνου στο επίπεδο της ΕΕ. Θα αναληφθεί μια ευρωπαϊκή πρωτοβουλία για την απεικόνιση του καρκίνου, που θα στηρίξει την ανάπτυξη νέων ψηφιακών εργαλείων, με σκοπό να βελτιωθεί η παροχή εξατομικευμένης θεραπείας και η εξεύρεση καινοτόμων λύσεων. Ιδιαίτερη έμφαση θα δοθεί στα παιδιά μέσω της ανάληψης της πρωτοβουλίας «Βοήθεια στα παιδιά με καρκίνο», ώστε να εξασφαλιστεί ότι διαθέτουν πρόσβαση σε ταχεία και βέλτιστη διάγνωση, θεραπεία και περίθαλψη. Τέλος, το 2021 θα δημιουργηθεί ένα μητρώο ανισότητας όσον αφορά τον καρκίνο, ώστε να εντοπίζονται τάσεις, διαφορές και ανισότητες που παρατηρούνται μεταξύ κρατών μελών και περιοχών.

11

ΡΕΠΟΡΤΑΖ

10 Πρωτοβουλίες κατά του καρκίνου Δράσεις Χρονοδιάγραμμα ΜΙΑ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΓΙΑ ΤΟΝ ΚΑΡΚΙΝΟ: ΝΕΕΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΕΣ, ΕΡΕΥΝΑ ΚΑΙ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑ 1. Κέντρο γνώσης για τον καρκίνο: καλύτερος συντονισμός επιστημονικών και τεχνικών σχετικών πρωτοβουλιών σε επίπεδο ΕΕ.

2. Ευρωπαϊκή πρωτοβουλία απεικόνισης καρκίνου: καινοτόμες λύσεις για μεγαλύτερη ακρίβεια και αξιοπιστία στη διαγνωστική απεικόνιση.

2021-2022

2022

ΣΩΖΟΝΤΑΣ ΖΩΕΣ ΜΕΣΩ ΒΙΩΣΙΜΗΣ ΠΡΟΛΗΨΗΣ ΤΟΥ ΚΑΡΚΙΝΟΥ 3. Εμβολιασμός τουλάχιστον 90% των κοριτσιών και 2021-2030 σημαντική αύξηση των αγοριών κατά των ανθρώπινων ιών θηλώματος έως το 2030 με υποστήριξη από τα κονδύλια της ΕΕ και επενδύσεις σε υποδομές. ΒΕΛΤΙΩΣΗ ΤΗΣ ΠΡΩΙΜΗΣ ΑΝΙΧΝΕΥΣΗΣ ΤΟΥ ΚΑΡΚΙΝΟΥ 4. Πρόγραμμα ανίχνευσης καρκίνου της ΕΕ: συμπεριλαμβανομένης της ενημέρωσης συστάσεων για τον προσυμπτωματικό έλεγχο και των νέων κατευθυντήριων γραμμών και συστημάτων διασφάλισης ποιότητας. ΔΙΑΣΦΑΛΙΣΗ ΠΡΟΣΒΑΣΗΣ ΣΕ ΥΨΗΛΑ ΠΡΟΤΥΠΑ ΣΤΗ ΔΙΑΓΝΩΣΗ ΚΑΙ ΤΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΤΟΥ ΚΑΡΚΙΝΟΥ 5. Δίκτυο ΕΕ που συνδέει αναγνωρισμένα εθνικά κέντρα πλήρους καρκίνου σε όλα τα κράτη μέλη έως το 2025.

12

2022-2025

2021-2025

6. Διαγνωστική και θεραπεία για τον καρκίνο, πρωτοβουλία: πρόσβαση σε καινοτόμες διαγνώσεις και θεραπείες για τον καρκίνο.

2021-2025

7. Ευρωπαϊκή πρωτοβουλία για την κατανόηση του καρκίνου (UNCAN.eu): σχεδιάστηκε στο πλαίσιο της προβλεπόμενης αποστολής για τον καρκίνο, για να βοηθήσει στον εντοπισμό ατόμων που διατρέχουν υψηλό κίνδυνο από κοινούς καρκίνους.

2021-2025

ΒΕΛΤΙΩΣΗ ΤΗΣ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΤΗΣ ΖΩΗΣ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΑΣΘΕΝΕΙΣ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΕΠΙΖΩΝΤΕΣ 8. Πρωτοβουλία για μια καλύτερη ζωή για τους ασθενείς με καρκίνο: «έξυπνη» κάρτα καρκίνου του Survivor και ευρωπαϊκό ψηφιακό κέντρο ασθενών με καρκίνο.

2021-2023

ΜΕΙΩΣΗ ΤΩΝ ΑΝΙΣΟΤΗΤΩΝ ΤΟΥ ΚΑΡΚΙΝΟΥ ΣΤΗΝ ΕΕ 9. Μητρώο ανισοτήτων καρκίνου: μείωση των ανισοτήτων μεταξύ κρατών μελών και περιφερειών.

2021-2022

ΕΜΦΑΣΗ ΣΤΟΝ ΠΑΙΔΙΚΟ ΚΑΡΚΙΝΟ 10. Βοηθώντας τα παιδιά με την πρωτοβουλία για τον καρκίνο, συμπεριλαμβανομένου του δικτύου ΕΕ των νέων επιζώντων.

2021-2023

/ Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2021

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α ΚΑΡΚΙΝΟΣ

Υπέρ και κατά του σχεδίου

Α

ναμφίβολα, είναι θετικό το γεγονός ότι, έπειτα από ενάμιση χρόνο διαβουλεύσεων, η ΕΕ αποκτά επιτέλους ένα σχέδιο για την καταπολέμηση του καρκίνου. Ωστόσο, δεν είναι όλα ρόδινα. Πολλοί αναλυτές επισημαίνουν ότι αφενός θέτει πολύ φιλόδοξους στόχους και αφενός στερείται τόλμης και φαντασίας. Ας ξεκινήσουμε όμως από τα θετικά. Παρά την πανδημία, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προχώρησε το ζήτημα και οργανώθηκαν δημόσιες διαβουλεύσεις, όπου Ευρωπαίοι πολίτες, ειδικοί επιστήμονες και μέλη του ευρωκοινοβουλίου συμμετείχαν ενεργά, καταθέτοντας τις απόψεις τους για το θέμα. Θετικό είναι επίσης το ότι το σχέδιο επιχειρεί να παρέμβει ολιστικά από την πρόληψη (πρωτογενή και δευτερογενή), προχωρά στη διάγνωση και καταλήγει στην αντιμετώπιση του καρκίνου. Και, ακόμη περισσότερο, θέτει μετρήσιμους στόχους για τα επόμενα χρόνια. Όμως, ορισμένοι στόχοι είναι εξαιρετικά φιλόδοξοι. Για παράδειγμα, ένας από τους βασικούς στόχους είναι να μειωθεί κατακόρυφα το κάπνισμα, από 25% (μέσος όρος), που είναι σήμερα, στο 5% έως το 2040. Ενώ σε ορισμένες χώρες της Ανατολικής Ευρώπης, τα ποσοστά αγγίζουν το 40% με αυξητικές τάσεις! Μάλιστα, όσον αφορά το κάπνισμα, που αποτελεί την υπ’ αριθμόν ένα αποτρέψιμη αιτία του καρκίνου, δεν φαίνεται το θέμα να αντιμετωπίζεται με τη δέουσα τόλμη. Δεν λαμβάνονται υπόψη οι επιστημονικές απόψεις για τη μείωση της βλάβης, ενώ επίσης αγνοήθηκαν όλες οι σχετικές επισημάνσεις επιστημόνων και οι τοποθετήσεις ευρωβουλευτών από πολλές χώρες κατά τη διάρκεια της δημόσιας διαβούλευσης. Ειδικότερα, πολύ διακεκριμένοι Ευρωπαίοι επιστήμονες εκφράζουν την έντονη δυσαρέσκειά τους για το γεγονός ότι οι απόψεις τους γύρω από τη μείωση της βλάβης όχι μόνο δεν εισακούστηκαν, αλλά δεν καταγράφηκαν καν. Αντιθέτως, μεμονωμένες χώρες, όπως το Ηνωμένο Βασίλειο, κινούνται σε διαφορετική κατεύθυνση. Οι Βρετανοί θα έχουν έναν ακόμη λόγο να λένε ότι έκαναν καλά που έφυγαν από την ΕΕ… Ακόμη, ενώ για το κάπνισμα το σχέδιο διατηρεί μια παγιωμένα σκληρή στάση, έχει διαφορετική αντιμετώπιση για το αλκοόλ. Για παράδειγμα, η αναγραφή πληροφοριών για τις θερμίδες στις ετικέτες των προϊόντων, ενώ είχαν συμπεριληφθεί σε

προηγούμενη έκδοση του Σχεδίου Δράσης, τελικά δεν συμπεριλήφθηκαν στην τελική έκδοση, κάνοντας μάλλον χαρούμενη την “spiritsEUROPE”. Διαφορετικός βαθμός αυστηρότητας εντοπίζεται και σε θέματα χρήσης προϊόντων καπνού και αλκοόλ από νέους, ένα θέμα εξαιρετικά κρίσιμο. Για το μεν κάπνισμα, το σχέδιο δράσης προβλέπει (ορθά) την αυστηρή επιβολή της νομοθεσίας για πωλήσεις καπνικών σε νέους και καμπάνιες διακοπής καπνίσματος, ενώ στο αλκοόλ παρατηρείται μια πιο «χαλαρή» μεταχείριση, αφού περιορίζεται σε μια γενική αναφορά συνεργασίας με τα κράτη στον τομέα της διαφήμισης σε οπτικοακουστικά μέσα, η οποία φυσικά ακόμη επιτρέπεται. Κλείνω τον σχολιασμό με ένα ζωτικής σημασίας ζήτημα, που αφορά εκατομμύρια Ευρωπαίους που έχουν νικήσει τον καρκίνο. Τι γίνεται με το δικαίωμα των καρκινοπαθών να μην καταγράφεται το ιστορικό τους από φορείς όπως τράπεζες, ασφαλιστικές εταιρείες ή άλλες επιχειρήσεις; Το αίτημα αυτό, γνωστό και ως «δικαίωμα στη λήθη», των επιζώντων του καρκίνου δεν φαίνεται να αντιμετωπίζεται δραστικά από το σχέδιο, παρά το γεγονός ότι αποτελεί πάγιο αίτημα των συλλόγων ασθενών. Το θέμα έχει «στριμωχτεί» μόνο σε μια επεξηγηματική υποσημείωση του κειμένου. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι το σχέδιο δράσης για τον καρκίνο ξεκίνησε ως μια φιλόδοξη ευρωπαϊκή προσπάθεια. Ωστόσο, το τελικό κείμενο που παρουσιάστηκε κάθε άλλο παρά εμπνευσμένο και προοδευτικό σε ιδέες και πρωτοβουλίες μοιάζει. Ας ελπίσουμε ότι η Επιτροπή θα κάνει έγκαιρα τις αναγκαίες παρεμβάσεις ώστε το σχέδιο να μη γίνει μια χαμένη ευκαιρία να νικήσει η Ευρώπη τον καρκίνο.•••

του Αιμίλιου Νεγκή

13

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ Τι αποκαλύπτει ο Γιώργος Καπετανάκης, γενικός γραμματέας της ΕΛΛΟΚ

Έρχεται «τσουνάμι» καρκίνων μετά την πανδημία Οι νέες διαγνώσεις καρκίνου μειώθηκαν κατά 50% το 2020

Γιώργος Καπετανάκης

Γενικός Γραμματέας ΕΛΛΟΚ

Ό

λοι βλέπουμε καθημερινά τις άμεσες επιπτώσεις της πανδημίας στην υγεία. Πόσοι ασθενείς εισάγονται στο νοσοκομείο, πόσοι διασωληνώνονται και πόσοι χάνουν τη μάχη. Υπάρχουν όμως και οι αθέατες συνέπειες στην υγεία ανθρώπων που ήδη νοσούν από σοβαρά νοσήματα, όπως ο καρκίνος. Έρευνα της Ελληνικής Ομοσπονδίας Καρκίνου (ΕΛΛΟΚ) έδειξε ότι το 40% των ασθενών με καρκίνο είχαν δυσκολία πρόσβασης και ένα στα τρία χειρουργεία αναβλήθηκαν, όπως μας αποκαλύπτει ο γενικός γραμματέας της ομοσπονδίας, κ. Γιώργος Καπετανάκης. Ακόμη, αποκαλύπτει καταγγελίες ασθενών ότι γίνονται υποχρεωτικές μετακινήσεις γιατρών που παρακολουθούν ασθενείς με κακοήθειες για εφημερία σε μονάδες Covid! Όπως μας λέει, οι νέες διαγνώσεις καρκίνου μειώθηκαν κατά 50% το 2020. «Ξέρετε τι σημαίνει αυτό; Ότι μια “βραδυφλεγής βόμβα” ετοιμάζεται να εκραγεί το επόμενο διάστημα, με έξαρση περιστατικών σε προχωρημένο στάδιο» τονίζει με νόημα. Αναγνωρίζει ως θετική εξέλιξη την άυλη

14

/ Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2021

συνταγογράφηση και σημειώνει ότι πρέπει να επεκταθεί και για τις προγραμματισμένες βάσει πρωτοκόλλων εξετάσεις και να αποστέλλονται ηλεκτρονικά τα αποτελέσματα στους εξεταζόμενους. Όσον αφορά το Ευρωπαϊκό Σχέδιο κατά του Καρκίνου, που παρουσίασε πρόσφατα η ΕΕ, θέση της ΕΛΛΟΚ είναι ότι το «κλειδί» για την επιτυχία του είναι η αντιμετώπιση των ανισοτήτων που εμφανίζονται στην Ευρώπη μεταξύ των χωρών αλλά και μεταξύ περιοχών εντός των ίδιων των χωρών. ΕΡ_Πρόσφατα, σε συνεργασία με την IQVIA, κάνατε μελέτη για την επίπτωση της πανδημίας σε ασθενείς με καρκίνο και όσους έχουν επιβιώσει από τη νόσο. Ποια είναι τα βασικά ευρήματα; Ποια είναι η κατάσταση που έχει διαμορφωθεί σήμερα στη φροντίδα των ασθενών με καρκίνο λόγω της πανδημίας; ΑΠ_Το πρώτο στάδιο της έρευνας στην οποία αναφέρεστε αφορούσε την αρχική φάση της πανδημίας και είχε κάποια πολύ σημαντικά ευρήματα. Μεταξύ αυτών, αναφέρω ότι το 40% των ασθενών με καρκίνο

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α ΚΑΡΚΙΝΟΣ

Το 40% των ασθενών με καρκίνο είχαν δυσκολία πρόσβασης και ένα στα τρία χειρουργεία αναβλήθηκαν

ανέφερε δυσκολία ή αδυναμία πρόσβασης σε κάποια δομή υγείας. Περίπου 45% αυτών που είχαν προγραμματισμένο ραντεβού δήλωσαν ότι αυτό αναβλήθηκε ή ακυρώθηκε, ενώ το ένα στα τρία χειρουργεία αναβλήθηκε και τα υπόλοιπα πραγματοποιήθηκαν με μειωμένη συχνότητα. Ανάλογες συνθήκες επικρατούσαν και στην ακτινοθεραπεία. Οι προσυμπτωματικοί έλεγχοι στην πράξη διακόπηκαν, καθώς η αναμονή ξεπέρασε τους 5 μήνες και ένα επιπλέον 10% δήλωσε ότι ανήκε στις ευπαθείς ομάδες του πληθυσμού, όμως δεν καλυπτόταν νομικά, αναφέροντας εργασιακά προβλήματα. Η κατάσταση, αν και βελτιώθηκε προσωρινά, επιδεινώθηκε και πάλι με το δεύτερο κύμα της πανδημίας. Η αναστολή λειτουργίας των εξωτερικών ιατρείων σε αρκετά «Covid νοσοκομεία» είχε ως αποτέλεσμα να υπάρχουν μεγάλες αναμονές, άνω των 5-6 μηνών, για χειρουργεία. Αντιλαμβανόμαστε τις καλές προθέσεις του Υπουργείου Υγείας για κατ’ εξαίρεση συνέχιση των επειγόντων χειρουργείων ογκολογικών περιστατικών, αλλά πρέπει να γίνει αντιληπτό ότι η έννοια του επεί-

γοντος με τη λογική «των πρώτων βοηθειών» δεν ισχύει για τον καρκίνο. Ο καρκίνος συχνά δεν φωνάζει ότι είναι επείγων. Πρέπει ο γιατρός να εξετάσει τον ασθενή και να εκτιμήσει σειρά διαγνωστικών δεδομένων. Αυτό όμως πώς θα γίνει όταν δεν λειτουργούν τα εξωτερικά ιατρεία και δεν μπορεί να συναντήσει ο ασθενής τον γιατρό; Επιπλέον, υποχρεωτικές μετακινήσεις ιατρών που παρακολουθούν ασθενείς με κακοήθειες για εφημερία σε μονάδες Covid είναι κάτι πολύ σοβαρό, καθώς θέτει σε μεγάλο κίνδυνο τη ζωή των ογκολογικών ασθενών και πρέπει να σταματήσει άμεσα. Ακόμη και σήμερα, έχουμε καταγγελίες για τέτοιες πρακτικές. Δεν είναι δυνατόν να εφημερεύουν γιατροί εναλλάξ σε μονάδες μεταμόσχευσης και μονάδες Covid. ΕΡ_Η μελέτη ανέδειξε ότι υπάρχουν δυσκολίες στην πρόσβαση ασθενών με καρκίνο λόγω της Covid-19. Τι προτείνετε ώστε να αντιμετωπιστούν; ΑΠ_Αντιλαμβανόμαστε όλοι την έννοια της έκτακτης ανάγκης λόγω πανδημίας. Ωστό-

15

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ

Σύμφωνα με έρευνες, κατά περίπου 50% έχουν μειωθεί το 2020 οι νέες διαγνώσεις καρκίνου

σο, σήμερα, σε περιοχές που δεν έχουν μεγάλο φορτίο, παραμένουν δεσμευμένες κλίνες και προσωπικό, σε αναμονή για πιθανή νέα έξαρση της πανδημίας. Αυτό το γεγονός παρακωλύει την επιστροφή στην ομαλότητα για πολλά νοσοκομεία, κυρίως στη Βόρειο Ελλάδα. Επιβάλλεται να υπάρξει ευελιξία και να παρθούν γρήγορα αποφάσεις για μερική αποδέσμευση κλινών και προσωπικού, για την εξυπηρέτηση και των άλλων ασθενών. Σύμφωνα με έρευνες, κατά περίπου 50% έχουν μειωθεί το 2020 οι νέες διαγνώσεις καρκίνου. Ξέρετε τι σημαίνει αυτό; Ότι μια «βραδυφλεγής βόμβα» ετοιμάζεται να εκραγεί το επόμενο διάστημα, με έξαρση περιστατικών σε προχωρημένο στάδιο. Οι προληπτικοί έλεγχοι δεν γίνονται. Τα προγραμματισμένα follow-up, που προβλέπονται από τα πρωτόκολλα, δεν πραγματοποιούνται, γιατί οι ασθενείς δεν μπορούν να κλείσουν ραντεβού! Η Ελληνική Ομοσπονδία Καρκίνου, από τις αρχές Φεβρουαρίου, με την καμπάνια «οι συνήθειες άλλαξαν ο καρκίνος όχι», που θα συνεχιστεί μέχρι και τον Μάιο, προσπαθεί να ευαισθητοποιήσει και να παρακινήσει τους πολίτες να επικοινωνήσουν με τον γιατρό τους, φροντίζοντας τον εαυτό τους, και επιδιώκει να αναδείξει το μέγεθος του προβλήματος ώστε η Πολιτεία να αναλάβει άμεσα δράση. Παράλληλα, και σε τοπικό επίπεδο, προσπαθούμε, σε συνεργασία με τις διοικήσεις των δομών υγείας, να δώσουμε λύσεις. ΕΡ_Τα άτομα με καρκίνο έχουν προτεραιοποιηθεί στον εμβολιασμό έναντι της

16

/ Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2021

Covid-19, ανεξαρτήτως ηλικίας, αμέσως μετά τον εμβολιασμό των ατόμων άνω των 75 ετών. Όμως, οι εμβολιασμοί αργούν ακόμη. Πιστεύετε ότι υπήρξε ορθός ο σχεδιασμός του Υπουργείου Υγείας;

ΑΠ_Ως Ελληνική Ομοσπονδία Καρκίνου, απευθυνθήκαμε έγκαιρα στην Εθνική Επιτροπή Εμβολιασμών και χαιρόμαστε που έγινε δεκτό το αίτημά μας για προτεραιοποίηση στον εμβολιασμό των ασθενών με καρκίνο. Επίσης, έχουμε καταθέσει προτάσεις για τη δημιουργία ενός παράλληλου συστήματος υποβολής αιτημάτων εμβολιασμού από τους ίδιους τους ασθενείς, γιατί, δυστυχώς, λόγω έλλειψης Εθνικού Μητρώου Νεοπλασιών, πιστεύουμε ότι θα υπάρξει πρόβλημα στον εντοπισμό και την πρόσκλησή τους από τις υπηρεσίες εμβολιασμού. Παρόλο που με τον ΑΜΚΑ όλα τα απαιτούμενα στοιχεία υπάρχουν καταχωρημένα ηλεκτρονικά, η έλλειψη διαλειτουργικότητας και διασύνδεσης των προγραμμάτων τα καθιστά μη αξιοποιήσιμα. Ωστόσο, το Υπουργείο Υγείας, μαζί με το Υπουργείο Ψηφιακής Διακυβέρνησης, την ΗΔΙΚΑ και τον ΕΟΔΥ, μπορούν να προχωρήσουν άμεσα στη δημιουργία μιας πλατφόρμας που, με χρήση των δεδομένων του ΕΟΠΥΥ, θα δώσει άμεσα τη λύση στο πρόβλημα και θα επιταχύνει τις διαδικασίες. ΕΡ_Θεωρείτε ότι υπάρχει κενό ενημέρωσης των ασθενών με καρκίνο για τον εμβολιασμό; ΑΠ_Οι ασθενείς αυτό που ζητούν είναι

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α ΚΑΡΚΙΝΟΣ

περισσότερη ενημέρωση σχετικά με τα εμβόλια και σαφείς οδηγίες προκειμένου να προχωρήσουν στον εμβολιασμό. Η ΕΛΛΟΚ στο site covid19.ellok.org, που έχει δημιουργήσει για να παρέχει έγκαιρη ενημέρωση στους ασθενείς με καρκίνο και τις οικογένειές τους, συμπεριλαμβάνει όλες τις επίσημες οδηγίες των επιστημονικών εταιρειών στην Ελλάδα και το εξωτερικό για τον εμβολιασμό των ασθενών με καρκίνο. Καλούμε όποιον επιθυμεί να έχει επιπλέον ενημέρωση να το επισκεφθεί και φυσικά να επικοινωνήσει με τον γιατρό του πριν από κάθε ενέργεια. ΕΡ_Η πορεία των εμβολιασμών δείχνει πως ένα μεγάλο μέρος γιατρών και νοσηλευτών αρνήθηκε να εμβολιαστεί. Πώς σχολιάζετε την άρνησή τους; Σας φοβίζει το φαινόμενο; ΑΠ_Η αναγκαία επίσπευση των διαδικασιών που ακολουθήθηκαν στην παραγωγή και την έγκριση των εμβολίων πιστεύω ότι μπορεί να είναι ο λόγος που κάποιοι υγειονομικοί είναι ακόμη επιφυλακτικοί. Νομίζω ότι ο αριθμός αυτός δεν είναι μεγάλος. Επιπλέον, να ληφθεί υπόψη ότι πολλοί υγειονομικοί που έχουν ήδη νοσήσει από τον ιό ίσως να επιλέξουν να εμβολιαστούν σε επόμενο χρόνο. Πιστεύω ότι εμβολιασμός με το ζόρι δεν μπορεί να γίνει και ο καθένας έχει το δικαίωμα να αποφασίζει για τον εαυτό του. Ωστόσο, η προκειμένη περίπτωση δεν είναι τόσο απλή, καθώς οι συνέπειες της απόφασης δεν περιορίζονται σε αυτόν που τη λαμβάνει, αλλά δυνητικά επηρεάζουν και τους ασθενείς του, οι οποί-

οι βρίσκονται σε αδυναμία να προστατεύσουν τον εαυτό τους. Το θέμα είναι πολύ λεπτό και πρέπει να το προσεγγίσουμε από την οπτική της βιοηθικής περισσότερο και λιγότερο με άλλες λογικές. ΕΡ_Λόγω της πανδημίας, είχαμε εφαρμογή της λεγόμενης άυλης συνταγογράφησης, που έχει διευκολύνει χιλιάδες ασθενείς. Αποδείχθηκε έμπρακτα πως η ψηφιακή υγεία μπορεί να συμβάλει στη βελτίωση της εξυπηρέτησης των ασθενών. Υπάρχουν άλλες τέτοιες λύσεις που μπορούν να καλυτερεύσουν την καθημερινότητα;

Πολλοί υγειονομικοί που έχουν ήδη νοσήσει από τον ιό ίσως να επιλέξουν να εμβολιαστούν σε επόμενο χρόνο

ΑΠ_Η καθιέρωση της άυλης συνταγογράφησης ήταν μια πραγματικά ευχάριστη εξέλιξη, που πιστεύουμε ότι μπορεί να ανοίξει δρόμους που θα μειώσουν την ταλαιπωρία των ασθενών και θα παρακάμψουν γραφειοκρατικά εμπόδια. Οι ασθενείς την υποδέχθηκαν με ενθουσιασμό και ήδη επεσήμαναν την ανάγκη επέκτασης και για τις προγραμματισμένες βάσει πρωτοκόλλων εξετάσεις, αλλά και άλλες διαγνωστικές που κρίνονται αναγκαίες προκειμένου να αποσυμφορηθούν οι κλινικές από τις αναγκαστικές συχνές επισκέψεις τους και να γλιτώσουν οι ίδιοι την απίστευτη καταπόνηση που βιώνουν. Ακόμη πολύ χρήσιμη θα είναι και η δυνατότητα ηλεκτρονικής αποστολής των αποτελεσμάτων των εξετάσεων στους ασθενείς. ΕΡ_Εκτός από την πανδημία, ποια είναι τα βασικά εμπόδια και οι ελλείψεις που αντιμετωπίζουν οι ασθενείς με καρκίνο;

17

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΑΠ_Η πανδημία ήρθε να αναδείξει τα κενά και τα προβλήματα, που από την εποχή των μνημονίων έχουν βαλτώσει την ογκολογική περίθαλψη. Από την άλλη, θα πρέπει να αξιοποιηθεί η ταχύτητα με την οποία αντέδρασε η Πολιτεία στην αντιμετώπιση της πανδημίας και η συνεχής εστίαση στον τομέα της υγείας για την επίλυση των χρόνιων προβλημάτων για τους ασθενείς με καρκίνο. Οι καθυστερήσεις στη διάγνωση σε μεγάλο βαθμό οφείλονται στις ελλείψεις στελέχωσης των νοσοκομείων με παθολογοανατόμους, που δημιουργούν σε κάποιες περιπτώσεις μέχρι και 3-4 μήνες αναμονή για τη διάγνωση. Επίσης, επιτακτική είναι η ανάγκη στελέχωσης με ογκολόγους, καθώς μεγάλες καθυστερήσεις εντοπίζονται

επιπλέον 3.000.000 πολιτών ασθενών με καρκίνο στην ΕΕ μέχρι το 2030, εισάγοντας για πρώτη φορά μια ολιστική προσέγγιση στον έλεγχο του καρκίνου. Η προσέγγιση αυτή στηρίζεται σε τρεις άξονες, την πρόληψη, την πρόσβαση στις πλέον αποτελεσματικές θεραπείες και την επιβίωση, καθώς στοχεύει σε μεγαλύτερης διάρκειας και καλύτερη ποιότητα ζωής για τους ασθενείς. Παράλληλα, εισάγει την υγεία σε κάθε τομέα άσκησης πολιτικής των κρατών μελών ως βασικό συστατικό, προκειμένου να επενδύσουν οι χώρες σε καθαρή ενέργεια, καθαρό περιβάλλον, προώθηση του υγιεινού τρόπου διαβίωσης και γενικά να υιοθετήσουν στην πράξη τον Ευρωπαϊκό

στην έναρξη θεραπείας, ενώ πολλά ογκολογικά τμήματα και κλινικές λειτουργούν πάνω από τα όριά τους. Πιστεύουμε ότι θα πρέπει η Πολιτεία να αντιμετωπίσει στρατηγικά και όχι πυροσβεστικά τον καρκίνο.

Κώδικα κατά του Καρκίνου. Ταυτόχρονα, με το Cancer Mission η ΕΕ είναι αποφασισμένη να στηρίξει όλες τις πρωτοβουλίες των κρατών μελών και άλλων φορέων, όπως περιγράφονται στο πρόγραμμα κατακτώντας τον καρκίνο, που θα προωθήσουν το Ευρωπαϊκό Σχέδιο Δράσης, και επίσης να χρηματοδοτήσει τα επόμενα 7 χρόνια σχετικές δράσεις με γενναία ποσά. Είναι κρίσιμο για τη χώρα μας να συμμετάσχει και να εκμεταλλευθεί στο μέγιστο βαθμό τα οφέλη που θα προκύψουν από τη συγκυρία αυτή. Θεωρώ ότι έχουμε ήδη αργήσει στην προετοιμασία. Η δημιουργία Διεύθυνσης Νεοπλασιών στο Υπουργείο Υγείας είναι απαραίτητη, κατά την άποψή μου, προκειμένου να αναλάβει τον συντονισμό και την υποστήριξη της συμμετοχής στο πρόγραμμα, εξασφαλίζοντας ότι θα αποκομίσει η χώρα μας τα μέγιστα δυνατά ο-

ΕΡ_Πρόσφατα, παρουσιάστηκε το πολυαναμενόμενο Ευρωπαϊκό Σχέδιο Δράσης για τον Καρκίνο. Όλοι αναγνωρίζουν ως θετικό το γεγονός ότι πλέον υπάρχει σχέδιο σε επίπεδο ΕΕ για τον καρκίνο. Πώς βλέπετε το σχέδιο; Τι μπορεί να σημαίνει για την Ελλάδα; ΑΠ_Η ΕΛΛΟΚ συμμετείχε στη διαβούλευση του Ευρωπαϊκού Σχεδίου Δράσης για τον καρκίνο με κατάθεση προτάσεων τον Σεπτέμβριο του 2020. Μια νέα εποχή ανοίγει για την Ευρώπη και για τη χώρα μας, η οποία όμως θα πρέπει να μην αφήσει την ευκαιρία να πάει χαμένη. Το νέο σχέδιο έχει ως στόχο την επιβίωση

18

/ Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2021

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α ΚΑΡΚΙΝΟΣ φέλη. Είμαστε εδώ και θα συνδράμουμε όπου μας ζητηθεί. ΕΡ_Είναι κοινό μυστικό ότι, σήμερα, στην Υγεία, και ειδικότερα στην αντιμετώπιση του καρκίνου, υπάρχουν μεγάλες ανισότητες τόσο μεταξύ των χωρών-μελών της ΕΕ όσο και εντός της Ελλάδας. Με ποιον τρόπο μπορούν να αμβλυνθούν; ΑΠ_«Κλειδί» για την επιτυχία του Ευρωπαϊκού Σχεδίου Δράσης, όπως αναφέρεται ρητά, από την Ευρωπαία Επίτροπο κυρία Στέλλα Κυριακίδου, αποτελεί η αντιμετώπιση των ανισοτήτων που εμφανίζονται στην Ευρώπη μεταξύ των χωρών, αλλά και μεταξύ περιοχών εντός των ίδιων των χωρών. Ήδη από το 2015, οι Ευρωπαίοι ασθενείς με καρκίνο, με το κείμενο θέσεων Η Ευρώπη των Ανισοτήτων στον Καρκίνο, το οποίο παρουσιάστηκε στο Ευρωπαϊκό Συνέδριο για τον Καρκίνο στη Βιέννη, εντόπισαν τις ανισότητες και πρότειναν τρόπους αντιμετώπισης του προβλήματος. Πρόκειται για ένα πολύ σοβαρό ζήτημα, με πολλές διαστάσεις, μία από τις οποίες αφορά την έγκαιρη πρόσβαση όλων των ασθενών στις νέες, καινοτόμες θεραπείες. Η πρόταση για τη δημιουργία ενός Ευρωπαϊκού Οργανισμού HTA από την EUNETHTA, που έχει υποστηριχθεί και από τη χώρα μας, αλλά όχι από τον πυρήνα της ΕΕ, μπορεί να δώσει την απάντηση σε αυτό το ζήτημα. Σήμερα, με έναν μεγάλο αριθμό Οργανισμών ΗΤΑ σε όλη την Ευρώπη, με διαφορετικά κριτήρια και προσεγγίσεις, είναι σίγουρο ότι δεν εξυπηρετούνται τα συμφέροντα του συνόλου των Ευρωπαίων ασθενών με καρκίνο, αλλά μάλλον έχουν προτεραιότητα διάφορες σκοπιμότητες. Μέχρι να φθάσουμε όμως στο επιθυμητό ως ΕΕ, θα πρέπει και η χώρα μας να αποκτήσει ένα ανεξάρτητο Οργανισμό ΗΤΑ, στη θέση της επιτροπής που δημιούργησε η προηγούμενη κυβέρνηση, και να ξεμπλοκάρει επιτέλους την κυκλοφορία νέων θεραπειών στη χώρα μας. Επιπλέον, ένας τρόπος που μπορεί να αμβλύνει τις ανισότητες είναι η ενδυνάμωση και οργάνωση της διασυνοριακής περίθαλψης, η οποία μπορεί να προσφέρει λύσεις και να βοηθήσει στην εφαρμογή καλών πρακτικών και αποτελεσματικών συστημάτων διαχείρισης, μειώνοντας τις ανισότητες στην πρόσβαση. ΕΡ_Σημείο-«κλειδί» για τον εντοπισμό

των ασθενών με το μεγαλύτερο όφελος από συγκεκριμένες θεραπείες είναι οι λεγόμενοι βιοδείκτες. Υπάρχουν εμπόδια στην πρόσβαση ασθενών στους βιοδείκτες;

ΑΠ_Γνωρίζουμε ότι η εξατομικευμένη ιατρική είναι το μέλλον στην αντιμετώπιση του καρκίνου, καθώς η νέα μοριακή προσέγγιση έχει αποδείξει ότι, σε πολλές περιπτώσεις, μπορεί να προσφέρει θεραπεία ή και μακρόχρονη επιβίωση εκεί που οι συμβατικές θεραπείες δεν είχαν καλή πρόγνωση. Είναι τελείως εκτός λογικής να αποζημιώνονται οι αντίστοιχες ακριβές θεραπείες και να μην αποζημιώνονται οι βιοδείκτες τους. Η δικαιολογία εύρεσης πόρων στερείται σοβαρότητας, καθώς υπάρχουν πολλές προτάσεις οι οποίες όμως δεν εξετάζονται. Δυστυχώς, παρατηρείται ένας απίστευτος στρουθοκαμηλισμός από εκείνους που αρνούνται να δουν αυτές τις προοπτικές, χωρίς να δίνουν απαντήσεις και χωρίς καμία δικαιολογία. Είναι απαράδεκτο να μην αξιοποιούνται οι δυνατότητες, η τεχνογνωσία και οι υποδομές που παρέχει το Ιατρικό Δίκτυο Ακριβείας στην Ογκολογία, μια εμβληματική δράση που έχει φέρει τη χώρα μας ανάμεσα στις πρωτοπόρες της ΕΕ στον τομέα αυτό. Είναι απαράδεκτο να αναγκάζονται οι ασθενείς να επιβαρύνονται το κόστος κάποιων συγκεκριμένων εξετάσεων προκειμένου να εξακριβωθεί αν μπορούν να λάβουν μια θεραπεία. ΕΡ_Τα τελευταία χρόνια, έχουν εμφανιστεί νέες ανοσοθεραπείες και «εξατομικευμένες θεραπείες». Έχουν οι Έλληνες ασθενείς πρόσβαση σε αυτές; ΑΠ_Θα μπορούσαμε να πούμε ότι γενικά υπάρχει πρόσβαση των Ελλήνων ασθενών στις νέες καινοτόμες θεραπείες. Ωστόσο, υπάρχει σοβαρό πρόβλημα στην έγκαιρη πρόσβαση των ασθενών σε νέες καινοτόμες θεραπείες, με τις φραγές που θέτει το ΣΗΠ (Σύστημα Ηλεκτρονικής Προέγκρισης), το οποίο αποτελεί ένα κατάλοιπο των μνημονιακών δεσμεύσεων, που είχε προσωρινό χαρακτήρα, χωρίς καμία αξία για κανέναν. Ουσιαστικά, είναι ένα τιμωρητικό για τους ασθενείς σύστημα, που βάζει γραφειοκρατικά εμπόδια στην έγκαιρη πρόσβασή τους σε νέες θεραπείες, επικαλούμενο δήθεν διαφάνεια, χωρίς να έχει κανένα πρακτικό όφελος για την Πολιτεία, δεδο-

Επιτακτική είναι η ανάγκη στελέχωσης με ογκολόγους, καθώς μεγάλες καθυστερήσεις εντοπίζονται στην έναρξη της θεραπείας

19

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ

Δυστυχώς, κάποιοι ιδιώτες εκμεταλλεύονται την ανάγκη και την άγνοια των ασθενών και προχωρούν σε επιπλέον χρεώσεις

μένου ότι οι κλειστοί προϋπολογισμοί και η εφαρμογή του clawback, από μόνα τους, περιορίζουν τη δαπάνη και τελικά δεν επιβαρύνεται το Δημόσιο. Ένα ακόμη θέμα που θέτει εμπόδια στους ασθενείς αφορά η περιορισμένη διενέργεια κλινικών μελετών στη χώρα μας σε σύγκριση με άλλες ίδιου μεγέθους και επιπέδου. Παρά τις περί του αντιθέτου εξαγγελίες, ακόμη δεν είδαμε κάποια ουσιαστική πρόοδο στον τομέα αυτό. Η Πολιτεία οφείλει το ταχύτερο δυνατό να υιοθετήσει ένα φιλικό προς τις κλινικές μελέτες ρυθμιστικό πλαίσιο, προκειμένου να έχουν οι Έλληνες ασθενείς πρόσβαση σε αυτές και ταυτόχρονα να ωφεληθεί η οικονομία και να δημιουργηθούν θέσεις εργασίας. Οι κλινικές μελέτες προσφέρουν, υπό προϋποθέσεις, δυνατότητα πρόσβασης σε νέες θεραπείες ασθενών οι οποίοι δεν έχουν συνήθως άλλες επιλογές, χωρίς καμία επιβάρυνση του συστήματος υγείας. Την περίοδο της πανδημίας, υπήρξαν ασθενείς που, λόγω των περιορισμών μετακίνησης, δεν είχαν ποτέ τη δυνατότητα να συμμετάσχουν σε κλινικές μελέτες που διεξάγονται σε άλλες χώρες. Αν γινόταν στη χώρα μας, θα μπορούσαν να λάβουν μέρος, θα είχαν μια ευκαιρία… ΕΡ_Υπάρχουν αρκετές αναφορές ότι ασθενείς που έχουν ανάγκη από ακτινοθεραπεία αναγκάζονται να βάλουν το χέρι στην τσέπη. Τι ακριβώς συμβαίνει και πώς μπορεί να αντιμετωπιστεί το φαινόμενο; Υπάρχουν καθυστερήσεις και λίστες αναμονής; ΑΠ_Ο κανονισμός του ΕΟΠΥΥ είναι σα-

20

/ Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2021

φής και καλύπτει τη δαπάνη ακτινοθεραπειών στον ιδιωτικό τομέα, εκτός κάποιων περιπτώσεων που ορίζει συμμετοχή του ασθενούς. Δυστυχώς, όμως, κάποιοι ιδιώτες εκμεταλλεύονται την ανάγκη και την άγνοια των ασθενών και προχωρούν σε επιπλέον χρεώσεις με διάφορες προφάσεις, που κινούνται εκτός ηθικής και ιατρικής δεοντολογίας, ενώ θα μπορούσε κάποιος να μιλήσει καθαρά και για τη μη τήρηση της νομιμότητας. Η ΕΛΛΟΚ έχει επανειλημμένως εκφράσει την αγανάκτηση και τη δυσαρέσκεια προς τον ΕΟΠΥΥ και τον έχει καλέσει να λάβει μέτρα για την προστασία των ασθενών, όπως αυστηρές συστάσεις, υποχρέωση ανάρτησης τιμοκαταλόγων και ενημέρωσης στα διαγνωστικά κέντρα και παρακολούθηση των παραπτωμάτων με point system και κυρώσεις για τους παραβάτες. Παράλληλα, πρέπει να αξιοποιηθούν στο έπακρο τα σύγχρονα ακτινοθεραπευτικά μηχανήματα που υπάρχουν στα δημόσια νοσοκομεία, τα οποία, μετά την καθοριστική συνδρομή της δωρεάς από το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος, μπορούν να εξυπηρετήσουν πολύ μεγαλύτερο αριθμό ασθενών. Αυτό απαιτεί διεύρυνση του ωραρίου λειτουργίας τους και επιπλέον στελέχωση με το ειδικό προσωπικό. Το τελευταίο διάστημα είναι πολύ θετικό το ότι το Υπουργείο Υγείας έχει αποδεχτεί το αίτημά μας και έχει προχωρήσει σε σταδιακή διεύρυνση του ωραρίου, γεγονός που πιστεύουμε ότι θα ομαλοποιήσει την κατάσταση και θα μειώσει τις αναμονές, οι οποίες είναι υπεύθυνες και για την αυξημένη ζήτηση για υπηρεσίες στον ιδιωτικό τομέα, με τα επακόλουθα που αναφέραμε νωρίτερα. •••

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α ΚΑΡΚΙΝΟΣ

Η ελληνική αγορά υγείας

με ένα κλικ!

visit us ethosmedia.eu Email: info@ethosmedia.eu T: 210 9984950

21

ΡΕΠΟΡΤΑΖ Έξαρση περιστατικών αναμένουν οι ειδικοί μετά τον έλεγχο της πανδημίας

Ελπιδοφόρες εξελίξεις στην ανοσοθεραπεία Οι νέες ανοσοθεραπείες αποτελούν πλέον τον βασικό πυλώνα θεραπείας των ασθενών με καρκίνο

22

A

λματώδης πρόοδος έχει συντελεστεί την τελευταία δεκαετία στην επιβίωση ασθενών με καρκίνο, χάρη στις νέες ανοσοθεραπείες. Ωστόσο, οι ειδικοί προειδοποιούν ότι με την πανδημία υπήρξε μεγάλη καθυστέρηση στη διάγνωση του καρκίνου και πως μετά τον έλεγχο της πανδημίας, αναμένεται έξαρση νέων περιστατικών σε προχωρημένο στάδιο. Αυτό αναφέρθηκε, μεταξύ άλλων, σε ειδική εκδήλωση με θέμα «Η ανοσο-ογκολογία στη μετά Covid εποχή». Ομιλητές ήταν οι καθηγητές Παθολογίας-Ογκολογίας κ.κ. Ελ. Γκόγκα, Κ. Συρίγος και Αρ. Μπάμιας, και ο αναπληρωτής καθηγητής Ι. Σουγκλάκος, ενώ τον συντονισμό είχε ο κ. Ι. Μπουκοβίνας, πρόεδρος της Εταιρείας Ογκολόγων Παθολόγων Ελλάδος (ΕΟΠΕ). Χορηγός της εκδήλωσης ήταν η φαρμα-

/ Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2021

κευτική εταιρεία Bristol Myers Squibb. Σύσσωμοι οι ομιλητές σημείωσαν ότι δεν υπήρξε σημαντική καθυστέρηση στη θεραπεία ασθενών με καρκίνο λόγω της πανδημίας. Όμως, υπήρξε δραματική καθυστέρηση στη διάγνωση της νόσου. Ο κ. Μπουκοβίνας ανέφερε ότι κατά τη διάρκεια της πανδημίας η καταγραφή νέων κρουσμάτων καρκίνου έχει μειωθεί κατά 40%! Όπως τόνισε ο κ. Μπάμιας, δεν μιλάμε μόνο για καθυστέρηση στην αρχική διάγνωση του καρκίνου, αλλά και στη διάγνωση των υποτροπών, γεγονός που έχει αρνητική επίπτωση στην εξέλιξη της υγείας των ασθενών. Ο κ. Συρίγος υπογράμμισε ότι η Πολιτεία πρέπει να προετοιμάζεται για μεγάλη ζήτηση υπηρεσιών από ασθενείς με καρκίνο μετά την πανδημία και δυστυχώς πολλοί ασθενείς θα βρίσκονται πλέον σε πιο προχωρημένο στάδιο, με χειρότερη πρόγνωση. Είπε πως εύλογα η ηγεσία του Υπουργείου Υγείας έχει ρίξει το βάρος στη διαχείριση της πανδημίας, αλλά σημείωσε πως η χώρα μας πρέπει να οργανώσει το εθνικό σχέδιο δράσης κατά του καρκίνου. Ο κ. Μπουκοβίνας επεσήμανε ότι το νέο ευρωπαϊκό σχέδιο δράσης έναντι του καρκίνου 2021-2026 μπορεί να αποτελέσει ευκαιρία για την κατάρτιση ενός εθνικού σχεδίου δράσης για τον καρκίνο. Όσον αφορά τον εμβολιασμό των ασθενών με καρκίνο έναντι της Covid, o κ. Μπάμιας υπογράμμισε ότι η σύστασή μας προς τους ασθενείς με καρκίνο είναι να κάνουν τον εμβολιασμό μόλις αυτό γίνει εφικτό.

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α ΚΑΡΚΙΝΟΣ Εξελίξεις Στην εκδήλωση παρουσιάστηκαν όλα τα δεδομένα από τη χρήση των νέων ανοσοθεραπειών που έχουν φέρει επανάσταση στη μάχη κατά του καρκίνου: Μελάνωμα: Αποτελεί την πιο θανατηφόρο μορφή της νόσου και είναι ιάσιμο όταν αντιμετωπιστεί στα πρώιμα στάδια. Όμως, ασθενείς με προχωρημένο μελάνωμα σταδίου IV, ιστορικά, έχουν χαμηλά ποσοστά επιβίωσης. Όπως ανέφερε η κ. Γκόγκα, πριν την έλευση της ανοσοθεραπείας, οι εκβάσεις επιβίωσης για τους ασθενείς με προχωρημένο μελάνωμα ήταν κακές, καθώς λιγότερο από το 10% αυτών παρέμεναν εν ζωή 5 χρόνια μετά τη χορήγηση θεραπείας. Όμως με την πρώτη έγκριση ανοσοθεραπευτικού φαρμάκου για το μεταστατικό μελάνωμα, 10 χρόνια πριν, η κατάσταση άρχισε να αλλάζει. Έκτοτε, έχουν εγκριθεί αρκετά ακόμη τέτοια φάρμακα για τη θεραπεία του συγκεκριμένου τύπου καρκίνου, είτε ως μονοθεραπεία, είτε σε συνδυασμό με άλλες ανοσοθεραπείες, είτε συνδυασμός ανοσοθεραπείας με στοχευμένες θεραπείες. Έτσι, σήμερα, περισσότεροι από 4 στους 10 ασθενείς βρίσκονται στη ζωή 5 χρόνια μετά τη λήψη θεραπείας, η διάμεση επιβίωση χωρίς υποτροπή της νόσου είναι 11 μήνες, ενώ η διάμεση επιβίωση αγγίζει τα 3 χρόνια. Η κ. Γκόγκα παρουσίασε, στη συνέχεια, πρόσφατα δημοσιευμένα στοιχεία διαφορετικών μελετών που δείχνουν αύξηση της συνολικής επιβίωσης, της επιβίωσης χωρίς υποτροπή της νόσου και της ανταπόκρισης των ασθενών οι οποίοι έλαβαν ανοσοθεραπεία σε σχέση με τους ασθενείς που έλαβαν εικονικό φάρμακο. Επισημάνθηκε, επίσης, ότι έχουν ήδη εγκριθεί 2 στοχευμένες θεραπείες και 3 ανοσοθεραπείες για την επικουρική θεραπεία του μελανώματος. Καρκίνος πνεύμονα: Σύμφωνα με τον κ. Συρίγο, αποτελεί την πρώτη αιτία θανάτου από καρκίνο παγκοσμίως και είναι υπεύθυνος για περισσότερους θανάτους από ό,τι ο καρκίνος του μαστού, του παγκρέατος και του προστάτη συνολικά. Δυστυχώς, μεγάλο ποσοστό των ασθενών διαγιγνώσκονται σε προχωρημένο στάδιο της νόσου, αφού η νόσος δεν δίνει, συνήθως, πρώιμα συμπτώματα. Στο σημείο αυτό θα μπορούσε να αποδειχθεί σωτήρια η εφαρμογή προσυμπτωματικού ελέγχου

του πληθυσμού με αξονική τομογραφία χαμηλής δόσης. Ανέφερε ότι η ανοσοθεραπεία αποτελεί πλέον τον βασικό πυλώνα θεραπείας των ασθενών με καρκίνο του πνεύμονα, είτε ως μονοθεραπεία είτε σε συνδυασμό με μόνο δύο κύκλους χημειοθεραπείας. Το νέο στοιχείο για το 2020 στη θεραπεία του καρκίνου του πνεύμονα είναι η προσθήκη στις υπάρχουσες ανοσοθεραπείες μιας άλλης ανοσοθεραπείας, που μέχρι σήμερα χρησιμοποιούνταν κατά του μελανώματος. Καρκίνος νεφρού: Μέχρι το 2016 δεν είχε αναπτυχθεί καμία νέα θεραπεία για 40 ολόκληρα χρόνια. Ο κ. Μπάμιας έκανε επισκόπηση της εξέλιξης των θεραπευτικών επιλογών των τελευταίων χρόνων, επισημαίνοντας ότι σήμερα η ανοσοθεραπεία είναι η συνιστώμενη θεραπεία πρώτης γραμμής για το ουροθηλιακό καρκίνωμα. Παρουσιάζοντας, στη συνέχεια, τον μηχανισμό δράσης των ανοσοθεραπευτικών φαρμάκων, καθώς και στοιχεία πρόσφατων μελετών σχετικά με τη χρήση τους ως μονοθεραπεία ή συνδυαστική θεραπεία, ανέδειξε τη σημαντική κλινική αξία αυτών των θεραπειών στην αύξηση της επιβίωσης των ασθενών. Όπως ανέφερε ο κ. Μπάμιας, σήμερα, χάρη στις ανοσοθεραπείες, έχουμε:  Διπλασιασμό στη μέση επιβίωση ασθενών με καρκίνο του νεφρού, λόγω των νέων θεραπειών.  Ένα μεγάλο ποσοστό ασθενών με μεταστατικό καρκίνο νεφρού ζουν πάνω από 3 χρόνια! Γαστρεντερικός καρκίνος: Ο κ. Σουγκλάκος ανέφερε ότι δεδομένου ότι μέχρι σήμερα η θεραπεία των ασθενών με προχωρημένο ή μεταστατικό καρκίνο του οισοφάγου στηριζόταν στη χημειοθεραπεία, η εισαγωγή της ανοσοθεραπείας ως νέα θεραπευτική επιλογή, πραγματικά, αλλάζει τα δεδομένα στην πρόγνωση της νόσου. Σύμφωνα με πρόσφατα δεδομένα κλινικής μελέτης, η οποία συνέκρινε τη χρήση ανοσοθεραπείας έναντι χημειοθεραπείας για την αντιμετώπιση του προχωρημένου ή μεταστατικού καρκίνου του οισοφάγου, η ανοσοθεραπεία οδήγησε σε αύξηση της επιβίωσης, ουσιαστική βελτίωση της ποιότητας ζωής και λιγότερες ανεπιθύμητες ενέργειες σε σχέση με τη χημειοθεραπεία.•••

Ένα μεγάλο ποσοστό ασθενών με μεταστατικό καρκίνο νεφρού ζουν πάνω από 3 χρόνια!

23

ΡΕΠΟΡΤΑΖ

Νέα θεραπεία για τον καρκίνο της ουροδόχου κύστης

Ο καρκίνος του ουροθηλίου αποτελεί την ένατη συχνότερη μορφή καρκίνου διεθνώς

24

H

Ευρωπαϊκή Επιτροπή ενέκρινε το φάρμακο Bavencio (Avelumab) ως πρώτης γραμμής θεραπεία συντήρησης ασθενών με τοπικά προχωρημένο ή μεταστατικό καρκίνο του ουροθηλίου. Οι μελέτες έχουν δείξει ότι αυξάνει σημαντικά τη μέση συνολική επιβίωση των ασθενών και η νέα θεραπεία είναι η πρώτη και μοναδική ανοσοθεραπεία που έχει αποδειχθεί ότι προσφέρει σημαντικό συνολικό όφελος επιβίωσης. Ο καρκίνος του ουροθηλίου αποτελεί την ένατη συχνότερη μορφή καρκίνου διεθνώς. Οι άνδρες έχουν τρεις φορές περισσότερες πιθανότητες να εμφανίσουν τη νόσο σε σύγκριση με τις γυναίκες. Οι γυναίκες, ωστόσο, έχουν υψηλότερη πιθανότητα από τους άνδρες να διαγνωσθούν εξαρχής με διηθητική νόσο (85% έναντι 51%) και επιπλέον σε αυτές καθυστερεί περισσότερο η διάγνωση του όγκου. Οι περισσότερες περιπτώσεις καρκίνου της νόσου εντοπίζονται σε πρώιμο στάδιο, αλλά η νόσος χαρακτηρίζεται από υψηλά ποσοστά υποτροπής. Ο μεταστατικός καρκίνος του ουροθηλίου μάλιστα συνδέεται με κακή πρόγνωση και μέχρι πρότινος υπήρχαν εξαιρετικά περιορισμένες θεραπευτικές επιλογές για τους ασθενείς. Η έγκρισή του από την ΕΕ βασίστηκε στα αποτελέσματα της κλινικής μελέτης JAVELIN Bladder 100 trial, που έδειξε ότι οι ασθενείς που έλαβαν τη νέα θεραπεία είχαν σημαντικά οφέλη στη συνολική

/ Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2021

επιβίωση (21,4 μήνες έναντι 14,3 μηνών) σε σχέση με την καθιερωμένη θεραπεία. «Το Avelumab είναι η μόνη ανοσοθεραπεία που καταδεικνύει σημαντική βελτίωση στη συνολική επιβίωση σε μια μελέτη Φάσης III σε προχωρημένο ή μεταστατικό καρκίνο της ουροδόχου κύστης. Με αυτήν την έγκριση από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, μπορούμε τώρα να προσφέρουμε στους ασθενείς ένα πιθανό νέο πρότυπο φροντίδας πρώτης γραμμής, που μπορεί να τους βοηθήσει να ζήσουν περισσότερο» δήλωσε ο καθηγητής Thomas Powles, διευθυντής του Barts Cancer Center του Λονδίνου. Η δραστική ουσία που περιέχεται στο Bavencio, το Avelumab, είναι μονοκλωνικό αντίσωμα, δηλαδή ένας τύπος πρωτεΐνης που έχει σχεδιαστεί έτσι ώστε να αναγνωρίζει και να προσδένεται σε μια πρωτεΐνη που ονομάζεται «συνδέτης του υποδοχέα προγραμματισμένου κυτταρικού θανάτου -1» (PD-L1), η οποία βρίσκεται στην επιφάνεια πολλών καρκινικών κυττάρων. Η πρωτεΐνη PD-L1 συνήθως προσκολλάται στα κύτταρα του ανοσοποιητικού συστήματος που ονομάζονται Τ-κύτταρα, εμποδίζοντάς τα να επιτεθούν στα καρκινικά κύτταρα. Με την πρόσδεση στον PD-L1 το Bavencio εμποδίζει τα καρκινικά κύτταρα να διακόψουν τη δράση των Τ-κυττάρων, ενισχύοντας με αυτόν τον τρόπο την ικανότητα των Τ-κυττάρων να εξοντώνουν τα καρκινικά κύτταρα.

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α ΚΑΡΚΙΝΟΣ

Συνδυασμός ανοσοθεραπειών και χημειοθεραπείας για τον καρκίνο του πνεύμονα

Σ

τα τέλη Νοεμβρίου, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ενέκρινε τη θεραπεία με τις φαρμακευτικές ουσίες nivolumab με ipilimumab σε συνδυασμό με δύο κύκλους χημειοθεραπείας ως πρώτης γραμμής θεραπεία του μεταστατικού μη μικροκυτταρικού καρκίνου του πνεύμονα σε ενήλικες των οποίων οι όγκοι δεν φέρουν μετάλλαξη ευαισθητοποίησης του EGFR ή μετάθεση ALK. Η απόφαση σηματοδοτεί την πρώτη φορά που εγκρίνεται μια διπλή ανοσοθεραπεία σε συνδυασμό με περιορισμένης διάρκειας χημειοθεραπεία για ασθενείς με μη μικροκυτταρικό καρκίνο του πνεύμονα στην ΕΕ. Να θυμίσουμε ότι ο συνδυασμός των δύο φαρμάκων έχει ήδη εγκριθεί για άλλες δύο μορφές καρκίνου: το μελάνωμα και το νεφροκυτταρικό καρκίνωμα. Η νέα έγκριση βασίστηκε στα αποτελέσματα της μελέτης CheckMate-9LA, που έδειξαν υπεροχή της συνολικής επιβίωσης σε ασθενείς με μεταστατικό μη μικροκυτταρικό καρκίνο του πνεύμονα, ανεξαρτήτως έκφρασης του PD-L1 και ιστολογικής κατάστασης. Μια ενδιάμεση ανάλυση με ελάχιστη παρακολούθηση 8,1 μηνών για τη συνολική επιβίωση (OS) έδειξε ότι:  Η θεραπεία nivolumab με ipilimumab σε συνδυασμό με δύο κύκλους χημειοθεραπείας μείωσε τον κίνδυνο θανάτου κατά 31% σε σύγκριση με χημειοθεραπεία μόνο.  Η διάμεση επιβίωση χωρίς εξέλιξη της νόσου (PFS) με τη συνδυαστική θεραπεία ήταν 6,8 μήνες σε σύγκριση με 5,0 μήνες με χημειοθεραπεία μόνο.  Το ποσοστό συνολικής ανταπόκρισης (ORR) ήταν σημαντικά υψηλότερο για τη συνδυαστική θεραπεία nivolumab και ipilimumab με δύο κύκλους χημειοθεραπείας έναντι της χημειοθεραπείας μόνο: 38% έναντι 25%.

κνησμός (18%), μειωμένη όρεξη (16%), υποθυρεοειδισμός (15%) και έμετος (13%). Ο καρκίνος του πνεύμονα είναι η κύρια αιτία θανάτου από καρκίνο παγκοσμίως. Οι δύο κύριοι τύποι καρκίνου του πνεύμονα είναι ο μη μικροκυτταρικός και ο μικροκυτταρικός. Ο μη μικροκυτταρικός καρκίνος του πνεύμονα (NSCLC) είναι ένας από τους πιο συχνούς τύπους καρκίνου του πνεύμονα και αντιπροσωπεύει έως και το 84% των διαγνώσεων. Δεν είναι μια νοσολογική οντότητα, αλλά περιγράφει μια ομάδα καρκίνων του πνεύμονα. Αυτοί ονομάζονται «μη μικροκυτταρικοί», επειδή τα κύτταρα που βρίσκονται στον όγκο δεν φαίνονται μικρά κάτω από το μικροσκόπιο, σε αντίθεση με έναν άλλο, λιγότερο κοινό, τύπο καρκίνου του πνεύμονα, που ονομάζεται μικροκυτταρικός καρκίνος του πνεύμονα (ΜΚΠ), ο οποίος χαρακτηρίζεται από το μικρό μέγεθος των κυττάρων από τα οποία αποτελείται. Περίπου το 90% των καρκίνων του πνεύμονα στους άνδρες και το 80% μεταξύ των γυναικών σχετίζονται με το κάπνισμα. Τα ποσοστά επιβίωσης ποικίλλουν, ανάλογα με το στάδιο και τον τύπο του καρκίνου κατά τη χρονική στιγμή της διάγνωσης. Παρά την πρόοδο της επιστήμης, στους ασθενείς με διάγνωση μεταστατικού καρκίνου του πνεύμονα, το ποσοστό πενταετούς επιβίωσης είναι πολύ χαμηλό.

Η θεραπεία nivolumab με ipilimumab σε συνδυασμό με δύο κύκλους χημειοθεραπείας μείωσε τον κίνδυνο θανάτου κατά 31%

Η πλειονότητα των επιλεγμένων ανεπιθύμητων ενεργειών ήταν ήπιας έως μέτριας βαρύτητας. Οι πιο συχνές ανεπιθύμητες ενέργειες ήταν κόπωση (36%), ναυτία (26%), εξάνθημα (25%), διάρροια (20%),

25

ΡΕΠΟΡΤΑΖ

Νέες εγκρίσεις για το Lynparza

H

στοχευμένη θεραπεία Lynparza (olaparib) έλαβε δύο νέες εγκρίσεις στην Ευρωπαϊκή Ένωση τον Νοέμβριο. Η πρώτη αφορά τη θεραπεία συντήρησης πρώτης γραμμής, παράλληλα με το bevacizumab, σε ασθενείς με προχωρημένο καρκίνο των ωοθηκών και η δεύτερη αφορά ασθενείς με μεταστατικό καρκίνο του προστάτη. Η ολαπαρίμπη (olaparib) ανήκει σε μια νέα κατηγορία φαρμάκων που ονομάζονται αναστολείς PARP (αναστέλλουν το ανθρώπινο ένζυμο της πολυμεράσης της πολυ-άδενο διφωσφορικής ριβόζης). Έχει αποδειχθεί ότι αναστέλλει in vitro την ανάπτυξη επιλεγμένων σειρών καρκινικών κυττάρων και την ανάπτυξη του όγκου in vivo είτε ως μονοθεραπεία είτε σε συνδυασμό με συμβατικά χημειοθεραπευτικά σχήματα. Τα καρκινικά κύτταρα που φέρουν μεταλλάξεις, όπως μεταλλάξεις στα γονίδια BRCA1 ή BRCA2, βασίζονται σε μεγαλύτερο βαθμό στην PARP για την αποκατάσταση του DNA τους και τη συνέχιση της διαίρεσης. Ως εκ τούτου, όταν αναστέλλεται η δράση του PARP, το DNA που έχει υποστεί βλάβη στα καρκινικά κύτταρα δεν μπορεί να αποκατασταθεί και, συνεπώς, τα καρκινικά κύτταρα νεκρώνονται. Η πρώτη έγκριση βασίστηκε στα αποτελέσματα της δοκιμής φάσης III με την ονο-

μασία PAOLA-1, στην οποία το Lynparza βελτίωσε σημαντικά το μέσο χρονικό διάστημα, που οι ασθενείς ζούσαν χωρίς εξέλιξη της νόσου, κατά περισσότερο από 3 χρόνια σε σύγκριση με το bevacizumab μόνο. «Για γυναίκες με προχωρημένο καρκίνο των ωοθηκών ο στόχος της θεραπείας πρώτης γραμμής είναι να καθυστερήσει την εξέλιξη της νόσου για όσο το δυνατόν περισσότερο, με την πρόθεση να επιτευχθεί μακροχρόνια ύφεση. Δυστυχώς, μόλις υποστεί υποτροπή, τότε η νόσος είναι ανίατη» δήλωσε η ογκολόγος Isabelle Ray-Coquard, κύρια ερευνήτρια της μελέτης και πρόεδρος της ομάδας GINECO στη Γαλλία. «Το Lynparza μαζί με το bevacizumab έχει δείξει ένα εντυπωσιακό μέσο όρο επιβίωσης χωρίς πρόοδο της νόσου για περισσότερα από 3 χρόνια και είναι έτοιμο να γίνει το επίπεδο φροντίδας για επιλέξιμους ασθενείς με θετικούς σε HRD όγκους στην ΕΕ» πρόσθεσε. Ο καρκίνος των ωοθηκών είναι ο έβδομος πιο συχνός καρκίνος και η έβδομη αιτία θανάτου από καρκίνο στις γυναίκες στον κόσμο. Περίπου οι μισές γυναίκες που διαγιγνώσκονται με καρκίνο της ωοθήκης είναι 60 ετών και άνω και δυστυχώς στο 60%-70% των περιπτώσεων η διάγνωση βρίσκεται σε προχωρημένο στάδιο ΙΙI και

Ο καρκίνος των ωοθηκών είναι ο έβδομος πιο συχνός καρκίνος και η έβδομη αιτία θανάτου από καρκίνο στις γυναίκες στον κόσμο

26

/ Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2021

ΙV. Στην Ελλάδα εκτιμάται ότι εμφανίζονται 900 περιστατικά τον χρόνο. Η δεύτερη έγκριση βασίστηκε στα αποτελέσματα της μελέτης PROfound, στην οποία το Lynparza βελτίωσε το χρονικό διάστημα επιβίωσης χωρίς πρόοδο της νόσου έναντι της ενζουλουταμίδης ή της αβιρατερόνης και μείωσε τον κίνδυνο εξέλιξης της νόσου ή θανάτου κατά 78%. Η μέση συνολική επιβίωση ήταν 20,1 μήνες έναντι 14,4 μηνών για ασθενείς με μεταστατικό ευνουχοάντοχο καρκίνο προστάτη (mCRPC) με μεταλλάξεις BRCA 1/2. Ο καρκίνος προστάτη αποτελεί τη συχνότερη μορφή καρκίνου στους άνδρες στην Ευρώπη. Παρά τις σημαντικές εξελίξεις ως προς την κατανόηση των γενετικών παραγόντων, των παραγόντων κινδύνου και των παθοφυσιολογικών μεταβολών που οδηγούν στην ανάπτυξή του καθώς και την ανάπτυξη νέων θεραπευτικών μεθόδων, η θνητότητά του παραμένει υψηλή. Ο χειρουργικός και ο φαρμακευτικός ευνουχισμός οδήγησαν σε σημαντική παράταση της επιβίωσης των ασθενών με προχωρημένο καρκίνο του προστάτη. Ωστόσο, παρά τα αρχικά εντυπωσιακά αποτελέσματα, το σύνολο σχεδόν των ασθενών θα αναπτύξουν κάποιου βαθμού αντοχή στη θεραπεία μετά από δύο έως τρία χρόνια, που συνεπάγεται σημαντική μείωση του προσδόκιμου επιβίωσης.

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α ΚΑΡΚΙΝΟΣ

Η πρώτη ανοσοθεραπεία για τον γαστρεντερικό καρκίνο

Τ

ο nivolumab έγινε πρόσφατα η πρώτη ανοσοθεραπεία που λαμβάνει έγκριση στην ΕΕ για κάποια μορφή καρκίνου του ανώτερου γαστρεντερικού συστήματος. Η έγκριση αφορά, ως δεύτερης γραμμής θεραπεία, σε ενήλικες ασθενείς με ανεγχείρητο προχωρημένο, υποτροπιάζον ή μεταστατικό καρκίνωμα του οισοφάγου εκ πλακωδών κυττάρων (ESCC) μετά από προηγούμενη συνδυαστική χημειοθεραπεία με βάση τη φθοριοπυριμιδίνη και την πλατίνα. Οι δύο πιο συχνές μορφές καρκίνου του οισοφάγου είναι το αδενοκαρκίνωμα και το καρκίνωμα εκ πλακωδών κυττάρων, με το δεύτερο να αντιστοιχεί περίπου στο 60% του συνόλου των περιστατικών καρκίνου του οισοφάγου που διαγιγνώσκονται στην Ευρώπη. Ο καρκίνος του οισοφάγου είναι η έβδομη πιο συχνή μορφή καρκίνου και η έκτη πιο κοινή αιτία θανάτου λόγω καρκίνου, παγκοσμίως. Κάθε χρόνο, διαγιγνώσκονται 53.000 νέα περιστατικά καρκίνου του οισοφάγου στην Ευρώπη. Η διάγνωση της πλειονότητας των περιστατικών πραγματοποιείται σε προχωρημένο στάδιο και επηρεάζει την καθημερινή ζωή του ασθενή, περιλαμβανομένης και της ικανότητάς του να καταναλώνει στερεά τροφή και υγρά. Το ποσοστό πενταετούς σχετικής επιβίωσης ανέρχεται σε 10% ή λιγότερο για τους ασθενείς που διαγιγνώ-

σκονται με μεταστατική νόσο. Η έγκριση βασίστηκε στα αποτελέσματα της μελέτης Φάσης ΙΙΙ ATTRACTION-3, τα οποία κατέδειξαν στατιστικά σημαντική και κλινικά ουσιαστική βελτίωση της συνολικής επιβίωσης (OS) σε ασθενείς οι οποίοι έλαβαν nivolumab έναντι χημειοθεραπείας, καθώς και ένα ευνοϊκό προφίλ ασφάλειας. Στη μελέτη πήραν μέρος ενήλικες ασθενείς οι οποίοι εμφάνιζαν ανθεκτικότητα ή δυσανεξία σε τουλάχιστον ένα συνδυαστικό σχήμα χημειοθεραπείας με βάση τη φθοριοπυριμιδίνη και την πλατίνα, ανεξαρτήτως επιπέδων έκφρασης του PDL1. Οι ασθενείς έλαβαν θεραπεία έως την εμφάνιση εξέλιξης της νόσου ή μη αποδεκτής τοξικότητας. Οι ασθενείς στο σκέλος θεραπείας με nivolumab εμφάνισαν ποσοστό συνολικής επιβίωσης στους 12 και 18 μήνες, 47% αντίστοιχα, έναντι 34% και 21% στους ασθενείς στο σκέλος της χημειοθεραπείας. Το όφελος επιβίωσης με nivolumab παρατηρήθηκε ανεξαρτήτως των επιπέδων έκφρασης του PD-L1 στον όγκο. Ακόμη, παρατηρήθηκαν λιγότερες ανεπιθύμητες ενέργειες. Το ποσοστό των σχετιζόμενων με τη θεραπεία ανεπιθύμητων ενεργειών οποιουδήποτε βαθμού ήταν 66% για τους ασθενείς που έλαβαν nivolumab σε σύγκριση με 95% για τους ασθενείς που έλαβαν χημειοθεραπεία.•••

Κάθε χρόνο, διαγιγνώσκονται 53.000 νέα περιστατικά καρκίνου του οισοφάγου στην Ευρώπη

27

ΡΕΠΟΡΤΑΖ Τι πρέπει να γνωρίζετε για τις κυτταρικές θεραπείες

Η επανάσταση των «ζωντανών φαρμάκων» Θεαματικά αποτελέσματα σε σπάνια λεμφώματα και λευχαιμία

Το NHL αποτελεί περίπου το 4% όλων των τύπων καρκίνου και βρίσκεται μεταξύ των δέκα πιο συχνά διαγνωσμένων κακοηθειών στην Ευρώπη

Γράφημα

Δ

εν είναι μόνο οι ανοσοθεραπείες που έχουν αλλάξει το τοπίο στη θεραπεία του καρκίνου. Ελπίδες για τη θεραπεία αιματολογικών κακοηθειών φέρουν και οι λεγόμενες κυτταρικές ή CAR-T θεραπείες. Η ονομασία τους προέρχεται από το γεγονός ότι χρησιμοποιούν έναν χιμαιρικό υποδοχέα αντιγόνου (Chimeric Antigen Receptor, CAR T-cells). Ειδικότερα, Τ-λεμφοκύτταρα του ασθενή συλλέγονται και του επαναχορηγούνται, αφού έχουν προηγουμένως υποστεί επεξεργασία, ώστε να εκφράζουν στην κυτταρική τους μεμβράνη συγκεκριμένο χιμαιρικό υποδοχέα αντιγόνου. Ο υποδοχέας αυτός αποτελείται από έναν εξωτερικό τόπο σχεδιασμένο να συνδέεται με συγκεκριμένο αντιγόνο του καρκινικού κυττάρου (target-binding domain, π.χ.

CD19 στα Β-λεμφοκύτταρα) και ένα εσωτερικό, το οποίο ενεργοποιεί το Τ-λεμφοκύτταρο, που στη συνέχεια καταστρέφει τα καρκινικά κύτταρα. Με απλά λόγια, λοιπόν, οι κυτταρικές θεραπείες περιλαμβάνουν τη λήψη κυττάρων

Τα 6 στάδια της θεραπείας CAR-T

28

/ Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2021

του ανοσοποιητικού συστήματος του ασθενή, την κατάλληλη τροποποίησή τους γενετικά και την επανατοποθέτησή τους στον ασθενή, ώστε να καταπολεμήσουν τα καρκινικά κύτταρα! Ιδιαίτερα σημαντικό είναι το γεγονός ότι, ακόμη και μετά τη θεραπεία, τα CAR Τ-cells παραμένουν στον οργανισμό και μπορούν να ενεργοποιηθούν ξανά αν η νόσος υποτροπιάσει. Πρόκειται, δηλαδή, για ένα «ζωντανό φάρμακο».

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α ΚΑΡΚΙΝΟΣ

Το 2018, εγκρίθηκαν δύο θεραπείες CAR-T:  Το Yescarta (axicabtagene ciloleucel) της Gilead Sciences. Αφορά τη θεραπεία δύο τύπων καρκίνου του αίματος:

1. του διάχυτου λεμφώματος από μεγάλα Β-κύτταρα (DLBCL) και του 2. πρωτοπαθούς λεμφώματος μεσοθωρακίου από μεγάλα Β-κύτταρα (DLBCL). Ενδείκνυται για ενήλικες ασθενείς των οποίων ο καρκίνος του αίματος έχει υποτροπιάσει ή έχει παύσει να αποκρίνεται σε προηγούμενη θεραπεία. Το Διάχυτο Λέμφωμα από Μεγάλα Β-κύτταρα είναι ο πιο συχνός τύπος μεταξύ των επιθετικών λεμφωμάτων και συνιστά περίπου το 30%-40% όλων των Non-Hodgkin λεμφωμάτων (NHL). Το λέμφωμα NHL είναι καρκίνος του λεμφικού συστήματος, ο οποίος αναπτύσσεται σε μια κατηγορία λευκών κυττάρων του αίματος, τα λεμφοκύτταρα. Το NHL αποτελεί περίπου το 4% όλων των τύπων καρκίνου και βρίσκεται μεταξύ των δέκα πιο συχνά διαγνωσμένων κακοηθειών στην Ευρώπη. Για τους ασθενείς οι οποίοι δεν ανταποκρίνονται εξαρχής στη θεραπεία (ανθεκτική νόσος) ή χάνουν την ανταπόκριση που έχουν πετύχει (υποτροπιάζουσα νόσος), υπάρχουν περιορισμένες (ή καθόλου) θεραπευτικές επιλογές. Η πρόγνωση για αυτούς τους ασθενείς είναι φτωχή, με ένα μέσο προσδόκιμο επιβίωσης περίπου 6 μηνών.  To Kymriah (tisagenlecleucel) της Novartis. Αφορά τη θεραπεία δύο τύπων καρκίνου του αίματος:

1. της Β-οξείας λεμφοβλαστικής λευχαιμίας (Β-ΟΛΛ), σε παιδιά και νεαρούς ενήλικες ηλικίας έως 25 ετών των οποίων ο καρκίνος δεν αποκρίθηκε σε προ-

ηγούμενη θεραπεία, έχουν υποτροπιάσει δύο ή περισσότερες φορές ή έχουν υποτροπιάσει μετά από μεταμόσχευση αρχέγονων κυττάρων, 2. του διάχυτου λεμφώματος από μεγάλα Β-κύτταρα (DLBCL) σε ενήλικες των οποίων ο καρκίνος έχει υποτροπιάσει ή δεν ανταποκρίθηκε μετά από δύο ή περισσότερες προηγούμενες θεραπείες. Η οξεία λεμφοβλαστική λευχαιμία είναι μια οξεία μορφή καρκίνου των λευκών κυττάρων του αίματος, που χαρακτηρίζεται από την υπερπαραγωγή καρκινικών, ανώριμων λευκοκυττάρων του αίματος γνωστών ως λεμφοβλάστες. Σε άτομα με τη νόσο, οι λεμφοβλάστες υπερπαράγονται στον μυελό των οστών και συνεχώς πολλαπλασιάζονται, προκαλώντας αναστολή της παραγωγής των φυσιολογικών κυττάρων, όπως των ερυθρών, των λευκών αιμοσφαιρίων και των αιμοπεταλίων στον μυελό των οστών, και διασπορά σε άλλα όργανα.

Θεαματικά αποτελέσματα Μέχρι πρότινος, ασθενείς με Β-λέμφωμα ανθεκτικό στη χημειοθεραπεία είχαν μέση επιβίωση μόλις 6,3 μήνες. Μετά από θεραπεία με CAR T-cells, περισσότεροι από 50% βρίσκονται σε πλήρη ύφεση και είναι ζωντανοί 18 μήνες μετά την έγχυση. Όσον αφορά τη Β-οξεία λεμφοβλαστική λευχαιμία, μέχρι πρότινος, οι ενήλικες που υποτροπίαζαν μετά από αλλογενή μεταμόσχευση είχαν μέση επιβίωση μόνο 7 μήνες. Τώρα, με τη νέα θεραπεία, πάνω από το 80% των ασθενών με υποτροπιάζουσα ή ανθεκτική λευχαιμία επιτυγχάνουν πλήρη ύφεση και 50%-86% είναι ζωντανοί έναν χρόνο μετά από θεραπεία με CAR T-cells. Από την άλλη, υπάρχουν σοβαρές ανεπιθύμητες ενέργειες που συμβαίνουν στους περισσότερους ασθενείς. Οι συχνότερες

σοβαρές ανεπιθύμητες ενέργειες είναι το σύνδρομο απελευθέρωσης κυτοκινών, η εγκεφαλοπάθεια και οι λοιμώξεις.

Νέα θεραπεία Πρόσφατα, η ΕΕ ενέκρινε μια νέα κυτταρική θεραπεία τύπου CAR-T της εταιρείας Gilead Sciences. Ονομάζεται Tecartus και αφορά άτομα που πάσχουν από λέμφωμα μανδύα, μια μορφή καρκίνου που προσβάλλει τα Β-κύτταρα, έναν τύπο λευκών αιμοσφαιρίων. Αποτελεί έναν σχετικά σπάνιο υπότυπο Β Μη-Hodgkin λεμφώματος, που συνδυάζει τα δυσμενή χαρακτηριστικά τόσο των χαμηλής όσο και των υψηλής κακοήθειας λεμφωμάτων. Συχνά, εμφανίζει επιθετική κλινική συμπεριφορά, αλλά, σε αντίθεση με τα υψηλής κακοήθειας λεμφώματα, είναι ανίατο και χαρακτηρίζεται από συνεχείς υποτροπές. Η νέα θεραπεία θα μπορεί να χορηγηθεί σε ασθενείς οι οποίοι έχουν ήδη λάβει άλλες θεραπείες (χημειοθεραπεία, αναστολείς BTK), χωρίς όμως να υπάρξει βελτίωση. Οι ασθενείς αυτοί, σήμερα, δεν έχουν άλλη θεραπευτική επιλογή και η πρόγνωση είναι πολύ κακή. Οι δοκιμές του Tecartus σε κλινικές δοκιμές φάσης ΙΙ είχαν δείξει ότι το φάρμακο πέτυχε να εξαλείψει πλήρως τον καρκίνο στο 67% των ασθενών, οι περισσότεροι από τους οποίους είχαν λάβει ισχυρές άλλες θεραπείες χωρίς αποτέλεσμα. Ακόμη, περισσότεροι από τους μισούς ασθενείς συνέχιζαν να έχουν οφέλη από τη θεραπεία για μέσο όρο 12,3 μήνες παρακολούθησης. Μάλιστα, το 43% των ασθενών παρέμεναν σε ύφεση της νόσου, χωρίς πρόσθετη θεραπεία. Σε εξέλιξη βρίσκονται πολυάριθμες κλινικές δοκιμές για χρήση των CAR T-cells σε διάφορα κακοήθη νοσήματα (λέμφωμα, μυέλωμα, συμπαγείς όγκοι), με πολλά υποσχόμενα αποτελέσματα.•••

29

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ Μιλά στο PhB o Νίκος Χατζηνικολάου, επικεφαλής του ογκολογικού τμήματος της Pfizer

Επενδύουμε 8 δισ. δολ. στην έρευνα Η τεχνολογία του mRNA μελετάται και στον καρκίνο

Η επιστήμη έχει καταφέρει σήμερα η πενταετής επιβίωση στον καρκίνο του πνεύμονα να αυξηθεί στο 23,5%

30

H

Pfizer επενδύει περισσότερα από 8 δισ. δολ. σε ετήσια βάση για την έρευνα και ανάπτυξη νέων πρωτοποριακών θεραπειών, με ιδιαίτερη έμφαση και προσανατολισμό στις ανεκπλήρωτες ανάγκες στην Ογκολογία. Αυτό επισημαίνει ο κ. Νίκος Χατζηνικολάου, επικεφαλής του Τμήματος Ογκολογίας της Pfizer Ελλάδος. Επίσης, η εταιρεία έχει εγκαινιάσει ένα πρόγραμμα συνεργασίας και στήριξης ελπιδοφόρων ερευνητικών προγραμμάτων από μικρές βιοτεχνολογικές εταιρείες, ύψους 500 εκατ. δολ., με την Ογκολογία να έχει πάλι κυρίαρχο ρόλο. Μας αποκαλύπτει πολύ ενδιαφέροντα στοιχεία για το παρόν και κυρίως για το μέλλον στη μάχη κατά του καρκίνου. Μάλιστα λέει ότι η μάχη αυτή –και ιδιαίτερα της προχωρημένης νόσου– μοιάζει περισσότερο με σκυταλοδρομία. Κάθε γραμμή θεραπείας συμβάλλει στο αποτέλεσμα. Έτσι, η επιστήμη έχει καταφέρει σήμερα η πενταετής επιβίωση στον καρκίνο του πνεύμονα να αυξηθεί στο 23,5%. Το επίτευγμα οφείλεται στις λεγόμενες «στοχευμένες θεραπείες», που έχουν κυριολεκτικά μεταμορφώσει το τοπίο. Πλέον, η θεραπεία δεν αφορά το όργανο στο οποίο βρίσκεται ο όγκος, αλλά τα ιδιαίτερα μοριακά και γενετικά χαρακτηριστικά του. Το μέλλον κρύβει πολλές εκπλήξεις: Για παράδειγμα, η τεχνολογία του mRNA, που έχει χρησιμοποιηθεί στο εμβόλιο της Pfizer κατά του SARS-CoV-2, μελετάται και στον καρκίνο. Παράλληλα, βρίσκονται σε στάδιο ανάπτυξης πολλοί ανοσο-ογκολογικοί παράγοντες, ανάμεσά τους κάποια μονοκλωνικά αντισώματα, αλλά και αντισώματα διπλής εξειδίκευσης, τα ο-

/ Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2021

ποία έχουν διπλή στόχευση και μπορούν να στοχεύουν παράλληλα τον όγκο, αλλά και τα κύτταρα του ανοσοποιητικού συστήματος, ενισχύοντας την ανοσοανταπόκριση. ΕΡ_Η πανδημία έφερε τα πάνω κάτω στη ζωή όλων μας. Υπήρξαν προβλήματα στην πρόσβαση ασθενών με καρκίνο σε θεραπείες της Pfizer λόγω της πανδημίας; Ποια μέτρα λάβατε; Ποια είναι η κατάσταση σήμερα; ΑΠ_Η πρωτοφανής αυτή υγειονομική κρίση είχε ως αιτία να παρουσιαστούν καθυστερήσεις σε ογκολογικές θεραπείες, ακτινοθεραπείες, χειρουργεία, στους ογκολογικούς ασθενείς σε όλο τον κόσμο. Θεραπείες δεν έγιναν στην ώρα τους, καθυστέρησαν ή αναβλήθηκαν. Ογκολογικοί ασθενείς, φοβούμενοι μην κολλήσουν τη νόσο Covid-19, δεν έκαναν εγκαίρως τις εξετάσεις τους, με αποτέλεσμα να καθυστερήσουν διαγνώσεις υποτροπών. Στην Ελλάδα, τα πήγαμε σχετικά καλύτερα στον τομέα αυτό. Είναι πολύ λίγες οι θεραπείες εκείνες που χάθηκαν ή αναβλήθηκαν για μερικές μέρες λόγω Covid-19 και αυτό έγινε κυρίως κατά τη διάρκεια του πρώτου lockdown. Κάτι άλλο που έχει επίσης καταγραφεί στη Βρετανία και στις ΗΠΑ, για παράδειγμα, είναι η μεγάλη μείωση των προσυμπτωματικών ελέγχων (π.χ. μαστογραφίες, κολονοσκοπήσεις), η οποία οδήγησε σε λιγότερες νέες διαγνώσεις καρκίνου, ειδικά το πρώτο μισό του 2020. Στην Ελλάδα, δεν έχουμε ένα οργανωμένο πρόγραμμα προσυμπτωματικών ελέγχων, οπότε κάτι τέτοιο δεν είναι εύκολο να καταγραφεί, παρ’ όλα αυτά γνωρίζουμε

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α ΚΑΡΚΙΝΟΣ

Νίκος Χατζηνικολάου Επικεφαλής του Τμήματος Ογκολογίας της Pfizer Ελλάδος

ότι θα αντιμετωπίσουμε αντίστοιχα προβλήματα με τις μη έγκαιρες νέες διαγνώσεις καρκίνου. Σε σχέση με τα φάρμακα, νομίζω ότι μπορούμε να πούμε ότι ο Έλληνας ογκολογικός ασθενής δεν στερήθηκε εγκεκριμένες ογκολογικές θεραπείες λόγω ή εξαιτίας της πανδημίας. Τόσο εδώ όσο και στον υπόλοιπο κόσμο καταγράφηκαν προβλήματα όμως στην απρόσκοπτη συνέχιση και στην έναρξη νέων ογκολογικών κλινικών μελετών, κάτι εξαιρετικά σημαντικό, καθώς μέσα από αυτές θα προκύψουν νέες αποτελεσματικές θεραπείες στο άμεσο μέλλον για τους ασθενείς με καρκίνο. Αυτό είναι στο χέρι όλων μας να ξεπεραστεί άμεσα, ώστε ο αντίκτυπος να είναι όσο το δυνατόν πιο περιορισμένος. ΕΡ_Είστε από το 2006 επικεφαλής του ογκολογικού τμήματος της Pfizer. Γνωρίζετε από πρώτο χέρι τις εξελίξεις στη μάχη της Ιατρικής κατά του καρκίνου. Τα τελευταία χρόνια, έχουν εμφανιστεί οι λεγόμενες «εξατομικευμένες θεραπείες». Τι ξεχωριστό έχουν; Ποια είναι η διαφορά τους σε σχέση με τις παλαιότερες; ΑΠ_Ουσιαστικά, πρόκειται για μια προσέγγιση όπου η λήψη θεραπευτικής απόφασης γίνεται βάσει των ατομικών χαρακτηριστικών του ασθενή, συνήθως αναφερόμαστε στα μοριακά ή γενετικά χαρακτηριστικά. Διαφέρει σημαντικά από προηγούμενες προσεγγίσεις, όπου δίναμε σε όλους τους ασθενείς την ίδια θεραπεία βασιζόμενοι στην ιστολογική ταυτοποίηση, π.χ. καρκίνος του μαστού ή καρκίνος του πνεύμονα.

Γνωρίζουμε, πλέον, ότι ο καρκίνος είναι μια ιδιαίτερα ετερογενής νόσος και τα δεδομένα μάς δείχνουν ότι οι ασθενείς επωφελούνται περισσότερο από την αγωγή τους όταν δίνεται με βάση τα γενετικά και μοριακά τους χαρακτηριστικά. Το όφελος αυτό μπορεί να αφορά βελτίωση στις εκβάσεις αποτελεσματικότητας, αλλά μπορεί να αφορά και τη διατήρηση ή και ακόμη τη βελτίωση της ποιότητας ζωής. Η έννοια της εξατομικευμένης ιατρικής στην Ογκολογία είναι σχεδόν ταυτόσημη με τη χρήση μοριακών βιοδεικτών, δηλαδή πληροφορίας από τα γενετικά και μοριακά χαρακτηριστικά των καρκινικών κυττάρων, με σκοπό την επιλογή της βέλτιστης θεραπείας. Σήμερα, για να μιλάμε για «εξατομικευμένη ιατρική», βασιζόμαστε σε δύο σημαντικές εξελίξεις: Πρώτον, στην πρόοδο στον τομέα της μοριακής έρευνας, όπου γνωρίζουμε όλο και περισσότερα για τους βιολογικούς παράγοντες που εμπλέκονται στα μονοπάτια της ογκογένεσης, δηλαδή τους πιθανούς φαρμακευτικούς «στόχους» μας. Δεύτερον, στη σημαντική πρόοδο στις διαγνωστικές τεχνικές υψηλής απόδοσης, ειδικά στο Next Generation Sequencing (NGS), επιτρέποντας ταυτόχρονη ανάλυση πολλών βιοδεικτών από ένα δείγμα ιστού ή αίματος από τον ασθενή. Ως αποτέλεσμα των εξελίξεων αυτών, είμαστε πλέον σε θέση να μιλάμε για διευρυμένη χρήση της εξατομικευμένης ιατρικής, θα φέρω ένα παράδειγμα: πλέον, σχεδόν το 50% των ασθενών με καρκίνο του πνεύμονα οι οποίοι λαμβάνουν συστηματική θεραπεία, δυνητικά, θα μπορούσαν να επωφεληθούν από εξατομικευμένες προσεγγίσεις.

Πλέον, σχεδόν το 50% των ασθενών με καρκίνο του πνεύμονα, δυνητικά, θα μπορούσαν να επωφεληθούν από εξατομικευμένες προσεγγίσεις

31

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ

Σχεδόν 20 νέοι παράγοντεςστοχεύουσες θεραπείες έχουν κυριολεκτικά μεταμορφώσει το τοπίο της θεραπείας

ΕΡ_Παρά την πρόοδο όμως της έρευνας και ανάπτυξης νέων φαρμάκων κατά του καρκίνου, δεν έχουμε σημαντική βελτίωση στον καρκίνο του πνεύμονα, που είναι η πρώτη αιτία θανάτου από καρκίνο παγκοσμίως. Πού οφείλεται αυτό και τι αναμένουμε στον τομέα αυτό μελλοντικά; ΑΠ_Ο καρκίνος του πνεύμονα αποτελεί μια πολυσύνθετη και πολυπαραγοντική νόσο. Για βλάβες που έχουν χαρακτηριστεί και ενοχοποιηθεί για συγκεκριμένους τύπους καρκίνου πνεύμονα έχουν αναπτυχθεί εξατομικευμένες και, επιτρέψτε μου να πω, ιδιαίτερα αποτελεσματικές θεραπείες. Μάλιστα, κατά την τελευταία δεκαετία, έχει επιτευχθεί εκπληκτική πρόοδος στη θεραπεία του καρκίνου του πνεύμονα. Μετά από δεκαετίες αποτυχημένων κλινι-

κών δοκιμών, η δεκαετία του 2010 έδωσε νέα ζωή στον τομέα της έρευνας του καρκίνου του πνεύμονα. Η πρόοδος των θεραπειών απέκτησε δυναμική και τελικά έφτασε σε ένα σημείο ανατροπής στα μέσα της δεκαετίας του 2010, με τον αριθμό των εξελίξεων τα τελευταία 5 χρόνια να ξεπερνούν την πρόοδο που είχε σημειωθεί αθροιστικά τις τελευταίες 5 δεκαετίες. Το 2010, μόνο ένα περίπου 20% των ασθενών με καρκίνο του πνεύμονα αναμενόταν να ζήσουν 5 χρόνια μετά την αρχική τους διάγνωση, κυρίως λόγω της προχωρημένης νόσου κατά τη διάγνωση. Επιπλέον, ως τότε, ήταν διαθέσιμες μόνο δύο στοχεύουσες θεραπείες για ασθενείς των οποίων η νόσος οφειλόταν σε μια συγκεκριμένη μετάλλαξη. Έως το 2020, σχεδόν 20 νέοι παράγοντες-

32

/ Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2021

στοχεύουσες θεραπείες έχουν κυριολεκτικά μεταμορφώσει το τοπίο της θεραπείας, με συνέπεια την αύξηση των ποσοστών επιβίωσης. Το 2016, η πενταετής επιβίωση ασθενών με διάγνωση καρκίνου του πνεύμονα έφτασε το 23,5%, ποσοστό που αναμένεται να συνεχίσει να αυξάνεται, καθώς ένας σημαντικός αριθμός ασθενών έφτασε αυτό το ορόσημο της πενταετίας από την αρχική εισαγωγή των νέων θεραπειών. Ολοκληρώνοντας, θα μου επιτρέψετε να πω ότι το «κλειδί» στη θεραπεία του καρκίνου του πνεύμονα παραμένει η πρόληψη. Είναι σημαντικό ο γενικός πληθυσμός να ακολουθεί τα πρωτόκολλα προληπτικού ελέγχου με βάση την ηλικία, να μην αμελεί την επίσκεψη στον γιατρό, ειδικά στις περιπτώσεις κληρονομούμενων μορφών καρκίνου στην οικογένεια, καθώς ε-

πίσης και την υιοθέτηση ενός υγιεινού τρόπου ζωής, με αποφυγή του καπνίσματος, ισορροπημένη διατροφή και άσκηση, καθώς πλέον γνωρίζουμε πως συγκεκριμένες μορφές καρκίνου του πνεύμονα σχετίζονται με βλάβες που εμφανίζονται ως συνέπεια των επιλογών μας (π.χ. κάπνισμα, έκθεση σε ακτινοβολίες). ΕΡ_Ποιες θεραπείες κατά του καρκίνου βρίσκονται σε ανάπτυξη στην Pfizer; Ποιες μορφές καρκίνου αφορούν; Ποια είναι τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους; ΑΠ_Η ανάπτυξη ανοσο-ογκολογικών παραγόντων αποτελεί ίσως την πιο σημαντική εξέλιξη των τελευταίων ετών στην Ογκολογία, ουσιαστικά πρόκειται για την ενίσχυση του ανοσοποιητικού συστήματος

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α ΚΑΡΚΙΝΟΣ του ασθενή με σκοπό την καταπολέμηση της νόσου του. Επακόλουθο είναι να βρίσκονται σε στάδιο ανάπτυξης πολλοί ανοσο-ογκολογικοί παράγοντες, ανάμεσά τους κάποια μονοκλωνικά αντισώματα, αλλά και αντισώματα διπλής εξειδίκευσης, τα οποία έχουν διπλή στόχευση και μπορούν να στοχεύουν παράλληλα τον όγκο, αλλά και τα κύτταρα του ανοσοποιητικού συστήματος, ενισχύοντας την ανοσοανταπόκριση. Υπάρχει αρκετή ερευνητική δραστηριότητα γύρω από τα συζεύγματα αντισώματος-φαρμάκου, τα οποία δρουν απελευθερώνοντας κυτταροτοξικές δραστικές ουσίες απευθείας εντός των καρκινικών κυττάρων-στόχων, αυξάνοντας τη δυνατότητα επιλεκτικής στόχευσης ενώ παράλληλα μειώνουν την επίδραση στον φυσιολογικό ιστό.

αναπτύσσονται είναι φάρμακα για ορφανές νόσους, που απευθύνονται σε ένα πολύ μικρό πληθυσμό ασθενών, οι οποίοι ωστόσο έχουν μεγάλη ανάγκη για κατάλληλη θεραπεία. Η Pfizer επενδύει περισσότερα από 8 δισ. δολ. σε ετήσια βάση για την έρευνα και ανάπτυξη νέων πρωτοποριακών θεραπειών, με ιδιαίτερη έμφαση και προσανατολισμό στις ανεκπλήρωτες ανάγκες στην Ογκολογία. Ταυτόχρονα, η Pfizer έχει εγκαινιάσει και ένα πρόγραμμα συνεργασίας και στήριξης ελπιδοφόρων ερευνητικών προγραμμάτων από μικρές βιοτεχνολογικές εταιρείες, αξίας 500 εκατ. δολ., με την Ογκολογία να έχει πάλι κυρίαρχο ρόλο.

Κλείνοντας, υπάρχουν και πολλά μικρά μόρια σε στάδιο ανάπτυξης, τα οποία συνήθως εμπίπτουν στην κατηγορία των στοχευουσών θεραπειών, τα οποία στοχεύουν παράγοντες στο εσωτερικό των καρκινικών κυττάρων. Τώρα, όσον αφορά τις μορφές καρκίνου, σίγουρα χρειάζεται εστιασμένη ερευνητική στρατηγική, αν και πλέον, στα πλαίσια της εξατομικευμένης ιατρικής, μιλάμε όλο και περισσότερο για «καρκίνους άγνωστης ένδειξης», που αποτελούν μια καινούργια θεραπευτική προσέγγιση. Πρόκειται για όγκους με κοινά μοριακά χαρακτηριστικά, ανεξαρτήτως του οργάνου προέλευσης. Αν και υπάρχει έντονη ερευνητική δραστηριότητα στις κακοήθειες με τη μεγαλύτερη επίπτωση, είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι ένα μεγάλο ποσοστό φαρμάκων που

θυστερεί η πρόσβαση των ασθενών σε αυτές. Πού οφείλεται το πρόβλημα και τι προτείνετε για να αντιμετωπιστεί;

ΕΡ_Τα τελευταία χρόνια, έχουμε σημαντική καθυστέρηση στην είσοδο νέων θεραπειών στην Ελλάδα. Έτσι, κα-

ΑΠ_Η καθυστέρηση στην είσοδο νέων φαρμάκων οφείλεται στους δημοσιονομικούς περιορισμούς για τη δαπάνη υγείας στην Ελλάδα, αλλά και στις εν γένει στρεβλώσεις του συστήματος υγείας της Ελλάδας. Από το 2009 παρατηρείται σημαντική μείωση της συνολικής δαπάνης για την υγεία αλλά και της δημόσιας δαπάνης για την υγεία, οι οποίες έχουν μειωθεί κατά περίπου 36% και κατά περίπου 43%, αντίστοιχα (από το 2009 έως το 2017, SFEE Facts and Figures 2018). Αναλογικά, η μεγαλύτερη μείωση παρατηρήθηκε στη δημόσια φαρμακευτική δαπάνη. Ωστόσο, η εξέλιξη της φαρμακευτικής δαπά-

33

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ

Το σύστημα υγείας στην Ελλάδα παρουσιάζει κάποιες δυσλειτουργίες, με αποτέλεσμα κάποιες φορές να μην μπορούν να καταγραφούν οι πραγματικές ανάγκες

34

νης διαχρονικά στην Ελλάδα καταδεικνύει ότι η ανάγκη για φαρμακευτική περίθαλψη βαίνει αυξανόμενη, και ως εκ τούτου προκειμένου να διασφαλιστεί η απρόσκοπτη και έγκαιρη πρόσβαση των ασθενών στις καινοτόμες θεραπείες, η φαρμακευτική βιομηχανία επιμερίζεται ένα σημαντικό μέρος του κόστους των θεραπειών, ειδικότερα για φάρμακα υψηλής αξίας, στα οποία ο ασθενής δεν έχει συμμετοχή. Σημαντικό είναι να τονιστεί ότι η ανάγκη για αύξηση της φαρμακευτικής δαπάνης προκύπτει από την αύξηση της ανάγκης για νέες καινοτόμες θεραπείες, που να μπορούν να αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά χρόνιες αλλά και απειλητικές για τη ζωή ασθένειες, όπως είναι τα αυτοάνοσα νοσήματα και οι νεοπλασίες. Ωστόσο, καθώς αλλάζει η κλινική πρακτική και η επιδημιολογία, και γίνεται στροφή προς αυτές τις θεραπείες, το συνολικό φαρμακευτικό κόστος αυξάνεται. Το σύστημα υγείας στην Ελλάδα παρουσιάζει κάποιες δυσλειτουργίες, με αποτέλεσμα κάποιες φορές να μην μπορούν να καταγραφούν οι πραγματικές ανάγκες (μη ψηφιοποίηση, έλλειψη μητρώων, δεν υφίσταται επιδημιολογική παρακολούθηση του πληθυσμού, συνεπώς, ουσιαστικά, δεν δύναται να ασκηθεί πολιτική υγείας με κέντρο τον ασθενή και τις ανάγκες του, αφού πραγματικά δεν γνωρίζουμε τις ανάγκες του). Επιδιώκει, λοιπόν, το κράτος, σταδιακά, να εξορθολογίσει τον τρόπο που λειτουργεί μέχρι σήμερα το σύστημα υγείας, ώστε να μπορεί να ανταποκριθεί σε αυτή τη νέα πρόκληση. Εντούτοις, αυτό είναι κάτι αρκετά χρονοβόρο, καθώς θέλει σωστό

/ Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2021

σχεδιασμό και προετοιμασία, κάτι που ωστόσο οδηγεί σε καθυστερήσεις, οι οποίες επηρεάζουν άμεσα τον ασθενή και την πρόσβασή του σε νέες θεραπείες. Τι πρέπει να γίνει: Π αρακολούθηση και αποτύπωση των πραγματικών αναγκών των ασθενών στην Ελλάδα (καταγραφή επιδημιολογικών δεδομένων, θεραπειών και αποτελεσματικότητας μέσω registries και πρωτοκόλλων).  Καθιέρωση ενός συστήματος horizon scanning, το οποίο θα παρακολουθεί, θα αξιολογεί και θα ιεραρχεί, με βάση τις ανάγκες της Ελλάδας και του πληθυσμού, τις αναδυόμενες θεραπείες. Μ ε βάση τις ανάγκες του πληθυσμού, εξορθολογισμό και αύξηση της δαπάνης για την υγεία και το φάρμακο. Ε ξορθολογισμός του συστήματος αξιολόγησης και αποζημίωσης φαρμάκων στην Ελλάδα (η ύπαρξη εξωτερικών και εσωτερικών κριτηρίων για την αξιολόγηση δεν ωφελεί στη διαδικασία και οδηγεί μονάχα σε καθυστερήσεις).

ΕΡ_Ορισμένοι ασκούν κριτική στη φαρμακευτική βιομηχανία για το υψηλό κόστος των νέων φαρμάκων. Άλλοι πάλι λένε ότι τα αντικαρκινικά φάρμακα κοστίζουν πολύ ακριβά, ενώ προσφέρουν λίγους μήνες επιβίωσης. Πώς τα σχολιάζετε εσείς όλα αυτά; ΑΠ_Η πολιτική τιμολόγησης φαρμάκων είναι εξαιρετικά σημαντική, όμως πρόκειται για ένα ιδιαίτερα πολύπλοκο ζήτημα.

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α ΚΑΡΚΙΝΟΣ Ο στόχος θα πρέπει να είναι κοινός, να εξασφαλιστεί η άμεση πρόσβαση ασθενών σε καινοτόμες θεραπείες, διατηρώντας παράλληλα τη μακροχρόνια βιωσιμότητα του συστήματος υγείας. Δεν πρόκειται απαραίτητα για αντικρουόμενες έννοιες. Είναι θέμα πολιτικής και τεχνογνωσίας και πολλές χώρες το έχουν πετύχει. Θα σας παραθέσω κάποιες σκέψεις μου όσον αφορά το θέμα αυτό. Καταρχάς, οι φαρμακευτικές εταιρείες επενδύουν αδιάκοπα μεγάλα κεφάλαια στην έρευνα και ανάπτυξη, με στόχο να ανακαλύψουν νέες θεραπείες οι οποίες να μπορούν να αντιμετωπίσουν σοβαρά και απειλητικά για τη ζωή νοσήματα. Ειδικά το πεδίο της Ογκολογίας αποτελεί ένα από τα πιο δραστήρια από άποψη έρευνας και ανάπτυξης, λόγω της σοβαρότητας και επιθετικότητας της νόσου και της μεγάλης ανεκπλήρωτης ιατρικής ανάγκης τόσο σε θεραπείες που καθυστερούν την πρόοδο νόσου όσο και σε θεραπείες που βελτιώνουν την ποιότητα ζωής. Ωστόσο, μόνο ένα μικρό ποσοστό από τις μελέτες, υπό έρευνα φαρμάκων, καταλήγουν να φέρουν θετικό αποτέλεσμα, ενώ οι δαπάνες έχουν ήδη πραγματοποιηθεί. Επιπλέον, η διαδικασία από την επιστημονική ανακάλυψη μιας νέας δραστικής ουσίας μέχρι την ανάπτυξη και διάθεση του τελικού φαρμάκου είναι πάρα πολύ αργή και εκτιμάται ότι διαρκεί περίπου 14 χρόνια. Είναι, λοιπόν, ξεκάθαρο πως η διαδικασία ανάπτυξης φαρμάκων είναι χρονοβόρα και το ρίσκο αλλά και το κόστος ανάπτυξης είναι πολύ σημαντικά. Λόγω της προαναφερόμενης ετερογένειας και πολυπλοκότητας της νόσου, συχνά παρατηρούμε ανάπτυξη αντίστασης στη θεραπεία, όμως έστω αυτοί οι λίγοι επιπλέον μήνες στους οποίους αναφέρεστε είναι πολύτιμοι. Πρώτον, διότι ως κοινωνία δεχόμαστε ότι ο κερδισμένος χρόνος, ειδικά όταν συνοδεύεται με καλή ποιότητα ζωής, είναι εξαιρετικά σημαντικός. Δεύτερον, διότι πρόκειται για διάμεση τιμή, το όφελος αυτό σε κάποιους ασθενείς μπορεί να είναι σημαντικά μεγαλύτερο από λίγους μήνες. Τέλος, διότι αυτοί οι μήνες μπορούν να λειτουργήσουν ως γέφυρα για πρόσβαση σε επόμενη θεραπεία. Η μάχη κατά του καρκίνου –και ιδιαίτερα της προχωρημένης νόσου– μοιάζει περισσότερο με σκυταλοδρομία, κάθε γραμμή θεραπείας συμβάλλει στο αποτέλεσμα. Θα πρέπει να λάβουμε υπόψη, επίσης, ότι οι νέες θεραπείες μπορούν να οδηγήσουν σε μείωση του συνολικού κόστους

διαχείρισης του ασθενή, καθώς μπορούν να μειώσουν τα κόστη νοσηλείας και διαχείρισης ανεπιθύμητων ενεργειών. Έχοντας, λοιπόν, ως επίκεντρο τον ασθενή, ας μην εστιαζόμαστε στενά στους μήνες επιβίωσης που προσφέρει ένα φάρμακο, αλλά ας δούμε όλη την εικόνα και την αξία που φέρνει το φάρμακο στον ίδιο τον ασθενή, στην ποιότητα ζωής του και στο κοινωνικό σύνολο. ΕΡ_Πώς πιστεύετε ότι θα είναι η αντικαρκινική θεραπεία μετά από 5-10 χρόνια; Σε ποιους τομείς πρέπει να αναμένουμε σημαντική πρόοδο; ΑΠ_Νομίζω το μέλλον βρίσκεται στις εξατομικευμένες, στοχεύουσες θεραπείες που θα προκύψουν μετά από εκτεταμένες μοριακές αναλύσεις των όγκων των ασθενών, στις ανοσοθεραπείες, στις CAR T-cell θεραπείες, στη μεγαλύτερη, ταχύτερη και ορθότερη χρήση της ιατροβιοτεχνολογίας, ώστε να επιτύχουμε θαύματα αντίστοιχα με την ανακάλυψη του εμβολίου εναντίον του SARS-CoV-2. Η τεχνολογία του mRNA, που έχει για παράδειγμα χρησιμοποιηθεί σε κάποια από αυτά τα εμβόλια, μελετάται και στον καρκίνο, και στο μέλλον περιμένουμε να φέρει αντίστοιχες θεαματικές λύσεις. Πέρα όμως από τις καινοτόμες θεραπείες που αναμένουμε, η πρόκληση βρίσκεται στον συνδυασμό και την αλληλούχηση των θεραπειών αυτών, στα πλαίσια της εξατομικευμένης ιατρικής, ώστε ο κάθε ασθενής να λάβει τον βέλτιστο θεραπευτικό αλγόριθμο. Κλείνοντας, θέλω να υπογραμμίσω το εξής: Οι παγκόσμιες συνεργασίες χωρίς αποκλεισμούς μεταξύ κυβερνήσεων, επιστημόνων φορέων, ακαδημαϊκών ιδρυμάτων και φαρμακευτικών εταιρειών –κάτι αντίστοιχο με αυτό που έγινε κατά τη διάρκεια της πανδημίας– μας δείχνουν πώς πρέπει να κινηθούμε και σε σχέση με τη θεραπεία του καρκίνου. Η πανδημία είναι μια επώδυνη πρόκληση για όλους μας, γίνεται όμως ακόμα πιο δύσκολη για τους ευάλωτους πληθυσμούς, όπως είναι οι καρκινοπαθείς. Αυτοί οι ασθενείς είναι για εμάς η έμπνευση ώστε να δίνουμε κάθε μέρα στη δουλειά μας τον καλύτερό μας εαυτό. Και θα παραμείνουν η κορυφαία μας προτεραιότητα και στα χρόνια που έρχονται, υπηρετώντας με συνέπεια τον εταιρικό μας σκοπό: να προσφέρουμε στους ασθενείς καινοτόμες λύσεις που αλλάζουν τη ζωή τους. •••

Η πρόκληση βρίσκεται στον συνδυασμό και την αλληλούχηση των θεραπειών αυτών στα πλαίσια της εξατομικευμένης ιατρικής

35

ΜΕΛΕΤΗ Σημαντικά εμπόδια στην ανάπτυξη της Ιατρικής Ακριβείας

Μελέτη για τους βιοδείκτες στην Ευρώπη Μεγάλες ανισότητες στην πρόσβαση των ασθενών και στην αποζημίωση

36

Ο

ι εξελίξεις στους βιοδείκτες έχουν μεγάλο αντίκτυπο στη φροντίδα του καρκίνου, αλλά η Ευρώπη θα πρέπει να ξεπεράσει σημαντικά εμπόδια στην ισότιμη πρόσβαση και την ποιότητα αυτών των εξετάσεων για να αξιοποιήσει το πλήρες δυναμικό τους. Στο συμπέρασμα αυτό καταλήγει μεγάλη μελέτη που πραγματοποίησαν ο Ευρωπαϊκός Συνασπισμός Ασθενών με Καρκίνο (ECPC), η Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία Ενώσεων Φαρμακευτικών Βιομηχανιών (EFPIA) και η IQN Path. Η IQN Path είναι μια διεθνής ομάδα εμπειρογνωμόνων, που επικεντρώνεται στη βελτίωση της ποιότητας των εξετάσεων βιοδεικτών. Το έργο χρηματοδοτήθηκε από τους IQN Path, ECPC και EFPIA, μαζί με μια κοινοπραξία βιομηχανικών και ακαδημαϊκών εταίρων, και υποστηρίχθηκε από έρευνα και ανάλυση που διεξήχθη από τη LEK Consulting. Η παρουσίαση της μελέτης έγινε σε ειδική διαδικτυακή εκδήλωση, που πραγματοποιήθηκε στις 23 Φεβρουαρίου 2021. Στην εκδήλωση πήραν μέρος ο Nicola Normanno, πρόεδρος του IQN Path και κύριος ερευνητής της μελέτης, η Καίτη Αποστολίδου, μέλος του ΔΣ του ECPC, και η Nathalie Moll, γενική διευθύντρια της EFPIA. Η μελέτη παρουσιάζει τα αποτελέσματα της έρευνας, που διεξήχθη το 2020, με αντικείμενο την αξιολόγηση της διαθεσιμότητας, της ποιότητας και της αποζημίωσης των βιοδεικτών στην ΕΕ-27 και στο Ηνωμένο Βασίλειο. Εντοπίζει ελλείψεις για συγκεκριμένες χώρες και καταλήγει σε συστάσεις

/ Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2021

πολιτικής για τη βελτίωση της ισότιμης πρόσβασης των ασθενών και της ποιότητας των βιοδεικτών σε όλη την Ευρώπη.

Αυξάνεται ο καρκίνος Το βάρος του καρκίνου συνεχίζει να αυξάνεται παγκοσμίως, δημιουργώντας σημαντική πίεση στους ασθενείς, τις οικογένειές τους, τις κοινότητες και τα συστήματα υγειονομικής περίθαλψης. Ο καρκίνος αντιπροσωπεύει τη δεύτερη αιτία θανάτου και νοσηρότητας στην Ευρώπη, με περισσότερα από 3,7 εκατ. νέες περιπτώσεις και 1,9 εκατ. θανάτους κάθε χρόνο. Ωστόσο, νέες θεραπευτικές προσεγγίσεις μας φέρνουν κοντά σε ένα μέλλον στο οποίο ο καρκίνος μετατρέπεται σε μια θεραπεύσιμη ασθένεια. Η γνώση για τον καρκίνο έχει βελτιωθεί σημαντικά τις τελευταίες δύο δεκαετίες, αποκαλύπτοντας την τεράστια μεταβλητότητα όχι μόνο μεταξύ τύπων καρκίνου, αλλά και μεταξύ ασθενών του ίδιου τύπου καρκίνου, και τονίζοντας την ανάγκη προσαρμογής της φροντίδας του καρκίνου στα μεμονωμένα χαρακτηριστικά του ασθενή. Με τη γνώση αυτή η θεραπεία του καρκίνου στρέφεται όλο και περισσότερο προς τη λεγόμενη Ιατρική Ακριβείας, μια προσέγγιση υγειονομικής περίθαλψης που χρησιμοποιεί συστηματικά τα δεδομένα των ασθενών για την ενημέρωση των εξατομικευμένων επιλογών θεραπείας. Η Ιατρική Ακριβείας έχει τη δυνατότητα να μετασχηματίσει την υγεία σε τρεις βασικούς τομείς:

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α ΚΑΡΚΙΝΟΣ

 Πρώτον, οδηγεί σε βελτιωμένα αποτελέσματα των ασθενών. Το φάρμακο ακριβείας έχει στενότερες ενδείξεις, με στόχο να περιοριστεί η χρήση του μόνο σε εκείνες τις ομάδες ασθενών που είναι πιο πιθανό να ανταποκριθούν καλά στη θεραπεία. Η χορήγηση φαρμάκων μόνο σε ασθενείς που εμφανίζουν συγκεκριμένους βιοδείκτες σημαίνει ότι παρέχεται η βέλτιστη θεραπεία σε κάθε ομάδα, βελτιώνοντας τα ποσοστά απόκρισης και μειώνοντας τον κίνδυνο ανεπιθύμητων ενεργειών. Η μετα-ανάλυση των δοκιμών φάσης II που εξετάζουν την ανταπόκριση, την επιβίωση χωρίς εξέλιξη και τα συνολικά ποσοστά επιβίωσης έδειξε ότι οι ασθενείς που έλαβαν φάρμακο ακριβείας είχαν υψηλότερα ποσοστά απόκρισης και ανέφεραν χαμηλότερες περιπτώσεις ανεπιθύμητων ενεργειών. Μια ανάλυση της θνησιμότητας από καρκίνο του πνεύμονα στις ΗΠΑ έδειξε ότι η θνησιμότητα με βάση την επίπτωση από μη-μικροκυτταρικό καρκίνο του πνεύμονα (NSCLC) μεταξύ των ανδρών μειώθηκε κατά 6,3% ετησίως, μεταξύ του 2013 και του 2016, σε σύγκριση με 3,1% ετησίως μείωση της συχνότητας εμφάνισης NSCLC από το 2008 έως το 2016. Η αντίστοιχη επιβίωση για τον καρκίνο του πνεύμονα βελτιώθηκε από 26% στους άνδρες που διαγνώστηκαν το 2001 σε 35% στους άνδρες που διαγνώστηκαν το 2014. Παρόμοια μοτίβα βρέθηκαν στις γυναίκες. Αυτή η σημαντική βελτίωση της επιβίωσης αποδόθηκε εν μέρει στην έγκριση και χρήση φαρμάκων που στοχεύουν το EGFR [32].

 Δεύτερον, η Ιατρική Ακριβείας, λόγω της στοχευμένης προσέγγισής της, μπορεί να προσφέρει κοινωνικοοικονομικά οφέλη, μειώνοντας τα ποσοστά νοσηλείας, επιβραδύνοντας την εξέλιξη της νόσου και περιορίζοντας τον αντίκτυπο της νόσου σχετικά με την παραγωγικότητα των ασθενών, επιτρέποντας τελικά μια πιο αποδοτική χρήση των πόρων. Για παράδειγμα, στις Κάτω Χώρες, η αυξημένη χρήση φαρμάκων ακριβείας οδήγησε σε μείωση της διάρκειας νοσοκομειακής παραμονής για ασθενείς με καρκίνο, με μέση παραμονή 3-4 ημερών για ασθενείς με φάρμακα ακριβείας έναντι 7 ημερών για ασθενείς που έλαβαν χημειοθεραπεία.

Τα τεστ βιοδεικτών είναι απαραίτητα εργαλεία για τη διάγνωση και τη θεραπεία του καρκίνου

 Και τρίτον, η αυξημένη χρήση φαρμάκων ακριβείας μπορεί να μειώσει τον αντίκτυπο της θεραπείας του καρκίνου στους προϋπολογισμούς υγειονομικής περίθαλψης. Ενώ το κόστος της αρχικής διάγνωσης και των εξετάσεων για την επιλογή της θεραπείας είναι υψηλότερο, οι εξετάσεις βιοδεικτών μπορούν να βοηθήσουν στον εντοπισμό ασθενών που είναι πιο πιθανό να ανταποκριθούν σε μια δεδομένη θεραπεία, μειώνοντας τις περιττές δαπάνες για θεραπείες για ασθενείς που δεν θα ωφεληθούν. Μια μελέτη από το Γαλλικό Ινστιτούτο Καρκίνου έδειξε ότι η επένδυση 1,7 εκατ. ευρώ σε εξετάσεις για τη μετάλλαξη EGFR οδήγησε σε εξοικονόμηση κόστους 70 εκατ. ευρώ, περιλαμβάνοντας μόνο ασθενείς με NSCLC που θα ανταποκρίνονταν στη θεραπεία με gefitinib.

37

ΜΕΛΕΤΗ

Η αξία των βιοδεικτών Η στροφή προς την Ιατρική Ακριβείας υποστηρίζεται από σημαντικές εξελίξεις στις εξετάσεις βιοδεικτών, όπως η Αλληλούχηση του DNA Επόμενης Γενιάς (NGS, Next Generation Sequencing). Αυτή επιτρέπει την ανίχνευση γονιδιωματικών αλλαγών που οδηγούν στην ανάπτυξη όγκων και παρέχει κρίσιμες πληροφορίες για την πιθανή ανταπόκριση του ασθενή στη θεραπεία και την εξέλιξη της νόσου. Με απλά λόγια, τα τεστ βιοδεικτών είναι απαραίτητα εργαλεία για τη διάγνωση και τη θεραπεία του καρκίνου. Μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την παροχή ακριβών διαγνώσεων και τον εντοπισμό ασθενών που είναι πιο πιθανό να ανταποκριθούν σε κάποια συγκεκριμένη θεραπεία,

38

/ Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2021

συμβάλλοντας καθοριστικά στην επιλογή μιας εξατομικευμένης θεραπείας. Μπορούν, επίσης, να βοηθήσουν στην πρόβλεψη και την παρακολούθηση της εξέλιξης της νόσου και στον εντοπισμό ασθενών με αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης μιας δεδομένης πάθησης. Με αυτόν τον τρόπο, ο εντοπισμός βιοδεικτών και η ανάπτυξη αντίστοιχων τεστ βιοδεικτών έχουν γίνει όλο και πιο σημαντικοί στην ανάπτυξη νέων θεραπειών. Οι βιοδείκτες και τα τεστ βιοδεικτών αποτελούν σημαντικό πυλώνα της Ιατρικής Ακριβείας, η οποία χρησιμοποιεί δεδομένα των ασθενών, με στόχο τη λήψη εξατομικευμένων αποφάσεων για τη θεραπεία τους. Έχει σημειωθεί σημαντική πρόοδος στον εντοπισμό των βιοδεικτών και στην ανά-

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α ΚΑΡΚΙΝΟΣ

πτυξη θεραπειών που συνδέονται με βιοδείκτες, ιδιαίτερα στην Ογκολογία, με περίπου το 55% όλων των ογκολογικών κλινικών δοκιμών το 2018 που αφορούσαν τη χρήση βιοδεικτών, σε σύγκριση με περίπου 15% το 2000. Η ολοένα αυξανόμενη γνώση των βιοδεικτών οδηγεί στη χρήση ευρύτερων εξετάσεων εκατοντάδων γενετικών παραλλαγών, επιτρέποντας ακριβείς αποφάσεις θεραπείας και παρακολούθηση. Στο μέλλον, η χρήση ολοκληρωμένων εξετάσεων βιοδεικτών αναμένεται να υποστηρίξει τη μετάβαση από τα παραδοσιακά μοντέλα θεραπείας με βάση το «όργανο προέλευσης» ενός όγκου, προς την αυξημένη χρήση θεραπειών, με βάση τις μοριακές «υπογραφές» του όγκου των ασθενών.

Η μελέτη Η μελέτη έλαβε υπόψη της 4 παραμέτρους για την πρόσβαση (πρόσβαση σε εργαστήρια, διαθεσιμότητα, αποζημίωση, σειρά παραγγελίας) και 3 μετρήσεις για την ποιότητα (πιστοποίηση εργαστηρίου, μηχανισμός ποιότητας), προκειμένου να αξιολογήσει την κατάσταση που έχει διαμορφωθεί σε κάθε χώρα. Διαπιστώθηκε ότι η πρόσβαση σε υψηλού επιπέδου τεστ βιοδεικτών στην Ογκολογία είναι ανομοιόμορφη σε ολόκληρη την Ευρώπη και συμβάλλει στις ανισότητες στην υγεία τόσο εντός όσο και μεταξύ των χωρών. Οι χώρες της Βόρειας και Δυτικής Ευρώπης αποδίδουν γενικά καλά στις εξετάσεις βιοδεικτών, αντικατοπτρίζοντας τις υψηλότερες επενδύσεις τους στην υγειονομι-

39

ΜΕΛΕΤΗ

Η μελέτη εντοπίζει 6 εμπόδια πρέπει να ξεπεραστούν επειγόντως για να επιτρέψουν στους ασθενείς, τους γιατρούς και τα συστήματα υγειονομικής περίθαλψης σε ολόκληρη την ΕΕ των 27 και το Ηνωμένο Βασίλειο να συνειδητοποιήσουν τα οφέλη των βιοδεικτών και να προσφέρουν ισότιμη υγεία σε ολόκληρη την Ευρώπη:

βιοδείκτες: Η αποζημίωση για πρόσβαση σε φάρμακα ακριβείας είναι απαραίτητη προϋπόθεση για τα τεστ βιοδεικτών, καθώς τα τεστ διατάσσονται συνήθως μόνο όταν συνδέονται με την επιλογή θεραπείας. Οι καθυστερήσεις μεταξύ της έγκρισης ενός φαρμάκου από τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Φαρμάκων (EMA) και της ένταξης σε καθεστώς αποζημίωσης σε εθνικό ή περιφερειακό επίπεδο μπορεί να είναι σημαντικές. Σχετικά στοιχεία της EFPIA δείχνουν ότι ο μέσος χρόνος πρόσβασης στη θεραπεία των ασθενών σε ολόκληρη την ΕΕ και τον Ευρωπαϊκό Οικονομικό Χώρο είναι 504 ημέρες, αλλά κυμαίνεται από 127 ημέρες στη Γερμανία έως πάνω από 823 ημέρες στην Πολωνία. Επιπλέον, η δημόσια χρηματοδότηση για την Ιατρική Ακριβείας είναι ανεπαρκής σε ορισμένες χώρες.

1. Περιορισμένη διαθεσιμότητα φαρμάκων ακριβείας που συνδέονται με

2. Οι ασαφείς προσεγγίσεις στην αξιολόγηση της αξίας των διαγνωστικών τεστ

κή περίθαλψη. Οι χώρες της Νότιας και Κεντρικής Ευρώπης, καθώς και οι χώρες της Βαλτικής, τείνουν να έχουν μεγαλύτερη μεταβλητότητα στην πρόσβαση σε υποδομές και χρηματοδότηση. Τέλος, οι χώρες της Ανατολικής Ευρώπης απαιτούν πιο σημαντικές διαρθρωτικές αλλαγές για να επιτύχουν δίκαιη πρόσβαση σε ποιοτικές εξετάσεις βιοδεικτών.

Έξι εμπόδια

40

/ Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2021

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α ΚΑΡΚΙΝΟΣ

οδηγούν σε καθυστερήσεις στην ενσωμάτωση των τεστ στην κλινική πρακτική σε πολλές χώρες. Οι βασικές προκλήσεις περιλαμβάνουν:  Κωδικούς αποζημίωσης βάσει κόστους ή τεχνολογίας, χωρίς να υπάρχει αξιολόγηση της αξίας κάθε εξέτασης βιοδείκτη, γεγονός που οδηγεί σε ανεπαρκή τιμή αποζημίωσης. Ο ι προϋπολογισμοί, συχνά, δεν προσαρμόζονται για να καλύψουν νέες εξετάσεις.  Η έγκριση αποζημίωσης των τεστ βιοδεικτών τυπικά δεν συνδέεται με την αποζημίωσης του ανάλογου φαρμάκου.

3. Πολύ διαφορετικές εργαστηριακές υποδομές, δυνατότητες και διαδικασίες παραπομπής μπορούν να οδηγήσουν σε αργή ενσωμάτωση νέων δοκιμών βιοδεικτών στο επίπεδο φροντίδας. Οι προκλήσεις περιλαμβάνουν περιφερειακές διαφοροποι-

ήσεις στην εργαστηριακή διαγνωστική κάλυψη, με ορισμένες χώρες να μη διαθέτουν επαρκή υποδομή ή διαδικασίες παραπομπής για να υποστηρίξουν την ισότιμη πρόσβαση για όλους τους ασθενείς και διακυμάνσεις μεταξύ εργαστηρίων όσον αφορά τη διαθεσιμότητα τεχνολογιών ή την ικανότητα εκτέλεσης συγκεκριμένων βιοδεικτών.

4. Η περιορισμένη διαθεσιμότητα δημόσιας χρηματοδότησης για την υποστήριξη των βιοδεικτών λειτουργεί ως φράγμα τόσο στην ανάπτυξη εργαστηριακής τεχνογνωσίας και υποδομής όσο και στην προώθηση της εκτεταμένης υιοθέτησης και της συνεχούς χρήσης των εξετάσεων βιοδεικτών.

5. Περιορισμένη ευαισθητοποίηση και εκπαίδευση των ενδιαφερομένων: Η χαμηλή ευαισθητοποίηση των γιατρών σχετικά με τις διαθέσιμες εξετάσεις βιοδεικτών και τα οφέλη τους, καθώς και

41

ΜΕΛΕΤΗ

η περιορισμένη γνώση των διαδικασιών παραπομπής μπορούν να εμποδίσουν την εφαρμογή των τεστ. Η περιορισμένη ευαισθητοποίηση μπορεί να εμποδίσει τους ασθενείς να απαιτήσουν την προληπτική χρήση των εξετάσεων. Σε ορισμένες χώρες, οι ελλείψεις εκπαιδευμένου εργαστηριακού προσωπικού ενδέχεται να περιορίζουν την ικανότητα διεξαγωγής εξετάσεων βιοδεικτών.

6. Ανεπαρκής συμμετοχή εργαστηρίων σε προγράμματα διασφάλισης ποιότητας: Ακόμη και με καλή πρόσβαση στις δοκιμές, η ποιότητα των δοκιμών ποικίλλει και μπορεί να περιορίσει τη χρησιμότητα των αποτελεσμάτων των δοκιμών. Οι βασικές προκλήσεις περιλαμβάνουν ποικίλα επίπεδα συμμετοχής σε προγράμματα

42

/ Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2021

EQA6 (εξωτερική αξιολόγηση ποιότητας, συχνά λόγω δημοσιονομικών περιορισμών), περιορισμένη πιστοποίηση ISO7, καθώς και χρόνους ανακύκλωσης δοκιμών, που εκτείνονται πέρα από κλινικά ενεργά παράθυρα, εν μέρει λόγω των υψηλών ποσοστών αποστολής. Η μελέτη επισημαίνει ότι για να αντιμετωπιστούν αυτά τα εμπόδια, απαιτούνται πολυτομεακές και συντονισμένες δράσεις. Παράλληλα, καταλήγει σε 8 βραχυπρόθεσμες και 4 μακροπρόθεσμες συστάσεις πολιτικής για την αντιμετώπιση των ελλείψεων στην πρόσβαση και την ποιότητα των βιοδεικτών.

Οκτώ βραχυπρόθεσμες προτάσεις 1. Παράλληλη έγκριση του φαρμάκου

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α ΚΑΡΚΙΝΟΣ

και των σχετικών βιοδεικτών: Ανάπτυξη διαδικασίας για την παράλληλη έγκριση του φαρμάκου και των συναφών δοκιμών (τόσο για την έγκριση άδειας κυκλοφορίας όσο και για την αποζημίωση): Ο ι διαδικασίες πρέπει να συντονίζονται και να συγχρονίζονται με τέτοιο τρόπο ώστε η σχετική εξέταση βιοδείκτη να είναι διαθέσιμη (έγκριση και αποζημίωση) τη στιγμή που το φάρμακο είναι διαθέσιμο σε κάθε χώρα.  Οι απαιτήσεις έγκρισης της εξέτασης βιοδείκτη πρέπει να είναι αρκετά ευέλικτες ώστε να επιτρέπουν τη συνέχιση της καινοτομίας και της εξέλιξης των τεστ (π.χ. νέοι βιοδείκτες που προστίθενται στα πάνελ NGS).

2. Υιοθέτηση ενός εθνικού συστήματος αξιολόγησης της αξίας των βιοδεικτών: Ανάπτυξη μιας αποτελεσματικής διαδικασίας αξιολόγησης της αξίας για νέες εξετάσεις βιοδεικτών, που καθορίζει σαφή κριτήρια για τον προσδιορισμό της αξίας, λαμβάνει υπόψη τα ευρύτερα οφέλη του συστήματος υγείας από κάθε εξέταση βιοδείκτη και επιτρέπει την ενσωμάτωση νέων δεδομένων (είτε από κλινικές δοκιμές είτε σε πραγματικές συνθήκες).

3. Ειδικοί προϋπολογισμοί εξετάσεων βιοδεικτών: Εισαγωγή αποκλειστικών διαγνωστικών προϋπολογισμών για την υποστήριξη της αποζημίωσης όλων των εξετάσεων βιοδεικτών, εξαλείφοντας την περιφερειακή διαφοροποίηση και τις ανισότητες στην πρόσβαση.

43

ΜΕΛΕΤΗ

Ο ι διαγνωστικοί προϋπολογισμοί πρέπει να είναι επαρκείς για να καλύψουν τις αυξανόμενες ανάγκες για τις εξετάσεις και τη μελλοντική αύξηση τόσο στον όγκο και όσο και την πολυπλοκότητα των εξετάσεων.

4. Υποχρεωτική πιστοποίηση κατά ISO και συμμετοχή σε πρόγραμμα διασφάλισης ποιότητας (EQA).

5. Περιφερειακά εργαστηριακά κέντρα: Ενθάρρυνση της δημιουργίας περιφερειακών εργαστηριακών κέντρων για τη διενέργεια εξετάσεων εντός των χωρών, με στόχο την αποδοτικότητα, την ανάπτυξη τεχνικής εμπειρογνωμοσύνης και επενδύσεων σε νέες τεχνολογίες.

44

/ Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2021

Ο ι περιφερειακές εργαστηριακές υποδομές επιδιώκονται μόνο αν επιτυγχάνουν σαφή απόδοση και μείωση του κόστους (π.χ. οι δοκιμές μεμονωμένου βιοδείκτη με επαρκώς γρήγορους χρόνους σε τοπικές εγκαταστάσεις δεν χρειάζεται να συγκεντρωθούν).  Ο εργαστηριακός έλεγχος των βιοδεικτών πρέπει να παρέχεται σε περιφερειακά, εξειδικευμένα κέντρα, αλλά η θεραπεία πρέπει να βρίσκεται κοντά στο σπίτι του ασθενή.

6. Εκπαίδευση των εμπλεκόμενων μερών: Εξασφαλίστε την εκπαίδευση όλων των εμπλεκόμενων μερών (δηλαδή γιατρών, πληρωτών, συλλόγων ασθενών και

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α ΚΑΡΚΙΝΟΣ

υπεύθυνων χάραξης πολιτικής) σχετικά με τη χρησιμότητα των εξετάσεων βιοδεικτών, των διαδικασιών και των πηγών χρηματοδότησης, με απώτερο στόχο τη βελτίωση των αποτελεσμάτων των ασθενών. Αυτό περιλαμβάνει την ενεργή προώθηση των κατευθυντήριων γραμμών του ESMO (European Society for Medical Oncology) για τον καρκίνο και τις ιατρικές εταιρείες των κρατών μελών.  Η εκπαίδευση και η κατάρτιση πρέπει να διασφαλίζουν ότι οι γιατροί και οι παθολόγοι-ογκολόγοι είναι εξοπλισμένοι για να λειτουργούν στο εξελισσόμενο και όλο και πιο περίπλοκο περιβάλλον της Ιατρικής Ακριβείας.

7. Κεντρικοποιημένη συλλογή δεδομένων: Δημιουργία ενός κεντρικού εθνικού κέντρου συλλογής δεδομένων για την αξι-

οποίηση κλινικο-γονιδιωματικών δεδομένων, που συγκεντρώνονται κατά τη διάρκεια των εξετάσεων και, συνεπώς, προώθηση της κατανόησης των γονιδιωματικών αλλαγών και του ρόλου τους στη δημιουργία του καρκίνου.

8. Σάρωση ορίζοντα (Horizon scanning): Καθιέρωση διαδικασιών για σάρωση ορίζοντα για μελλοντικές ανάγκες εξετάσεων καθώς και αναδυόμενες εξετάσεις, προκειμένου να προβλέπονται καλύτερα οι μελλοντικές απαιτήσεις ζήτησης και χρηματοδότησης.

Τέσσερις μακροπρόθεσμες συστάσεις 1. Εναρμονισμένες προσεγγίσεις στην ανάπτυξη των τεστ βιοδεικτών, περιλαμβανομένης και της καθοδήγησης σχετικά με τη χρήση βιοδεικτών κατά τη διάρκεια κλι-

45

ΜΕΛΕΤΗ

νικών δοκιμών και αξιολόγησης των τεστ: Δημιουργία εναρμονισμένων προσεγγίσεων σε ολόκληρη την ΕΕ και το Ηνωμένο Βασίλειο για τη δυνατότητα χρήσης τεστ βιοδεικτών σε κλινικές δοκιμές και για την αξιολόγηση της αξίας των βιοδεικτών, ώστε να ενημερώνονται οι αποφάσεις αποζημίωσης και να οδηγηθούμε στην ισότιμη πρόσβαση στην Ιατρική Ακριβείας σε ολόκληρη την ΕΕ και το Ηνωμένο Βασίλειο.

2. Κεντρική υποδομή για τη διενέργεια εξετάσεων: Προώθηση της ανάπτυξης δικτύων εξειδικευμένων εργαστηρίων/κέντρων σε εθνικό επίπεδο που πραγματοποιούν εξετάσεις γονιδιωματικών/σύνθετων βιοδεικτών, ερμηνεία των αποτελεσμάτων για τη διασφάλιση ισότιμης πρόσβασης σε κάθε χώρα και ανάπτυξη κοινής βάσης δεδομένων για τα αποτελέσματα των ασθενών. Ε νθάρρυνση του συντονισμού των υπαρ-

46

/ Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2021

χόντων πόρων και υποστήριξη της αναβάθμισης της χωρητικότητας (σε αντίθεση με την ίδρυση νέων κέντρων), συμπεριλαμβανομένου μεγαλύτερου συντονισμού με ιδιωτικούς φορείς. Ό ταν υπάρχει έλλειψη υφιστάμενης υποδομής, ο συγκεντρωτισμός των όγκων δοκιμών θα συμβάλει στη μείωση των εμποδίων που θέτει η υψηλή επένδυση που απαιτείται σε γονιδιωματικές/σύνθετες μεθόδους εξετάσεων.

3. Κοινή χρήση και αξιοποίηση δεδομένων: Ενθάρρυνση της κοινής χρήσης δεδομένων από τις εξετάσεις βιοδεικτών και της συνεργασίας μεταξύ βασικών ενδιαφερόμενων φορέων σε όλη την Ευρώπη (ιδίως γιατρών και εργαστηρίων) για να διασφαλιστεί ότι οι κλινικές πληροφορίες δημιουργούνται συνδέοντας γονιδιωματικά δεδομένα που συλλέχθηκαν κατά τη

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α ΚΑΡΚΙΝΟΣ

διάρκεια εξετάσεων βιοδεικτών με κλινικά δεδομένα πραγματικού κόσμου (realworld clinical data).

χρήσης διεξοδικών εξετάσεων σε διάφορα στάδια της πορείας της νόσου και την εφαρμογή μεθόδων βέλτιστης πρακτικής.

Α ξιοποίηση της τεχνητής νοημοσύνης για ανάλυση των δεδομένων (π.χ. σε γονιδιωματικά προφίλ που δεν ανταποκρίνονται καλά σε θεραπείες και νέους επικυρωμένους βιοδείκτες) που βοηθούν στην ενημέρωση των επιλογών θεραπείας.  Χρήση συγκεντρωμένων πληροφοριών για την τροποποίηση των οδηγιών θεραπείας, όπου χρειάζεται.

Τέλος, η μελέτη συστήνει τη δημιουργία ειδικών ομάδων Ιατρικής Ακριβείας σε επίπεδο χώρας που συγκεντρώνουν όλα τα εμπλεκόμενα μέρη που συμμετέχουν στην έγκριση αποζημίωσης φαρμάκων και εξετάσεων, καθώς και στην οργάνωση εξετάσεων. Αυτές οι ειδικές ομάδες θα πρέπει να είναι υπεύθυνες για την εποπτεία των εθνικών πρωτοβουλιών:

4. Κατευθυντήριες γραμμές για διεξοδικά τεστ: Συνεργασία με το ESMO για την ανάπτυξη κατευθυντήριων γραμμών σε επίπεδο ΕΕ/ΗΒ για την προώθηση της

Κ αθιέρωση ολοκληρωμένης αποζημίωσης των εξετάσεων, η οποία να διευκολύνεται από ένα σαφές πλαίσιο αξιολόγησης της αξίας των εξετάσεων βιοδεικτών

47

ΜΕΛΕΤΗ

 Δημιουργία περιφερειακών κέντρων δοκιμών Ε πένδυση στη συλλογή δεδομένων Ε κπαίδευση ενδιαφερομένων  Υποχρέωση της συμμετοχής σε συστήματα διασφάλισης ποιότητας

Επιπλέον, θα απαιτηθεί συντονισμένη δράση για την προώθηση της εφαρμογής των εξετάσεων βιοδεικτών σε ολόκληρη την Ευρώπη. Επομένως, η μελέτη προτείνει τη δημιουργία μιας κεντρικής ομάδας εργασίας σε ευρωπαϊκό επίπεδο για: 1) την παρακολούθηση και την καθοδήγηση εθνικών πρωτοβουλιών (με μεμονωμένες χώρες υπεύθυνες για την εκτέλεση και υποβολή εκθέσεων) και 2) τον συντονισμό πανευρωπαϊκών πρω-

48

/ Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2021

τοβουλιών, όπως η ανάπτυξη ενός τυποποιημένου πλαισίου για τις εκτιμήσεις της τιμής των εξετάσεων, η προώθηση της πανευρωπαϊκής ανταλλαγής δεδομένων και η θέσπιση πανευρωπαϊκών κατευθυντήριων γραμμών για ολοκληρωμένες εξετάσεις βιοδεικτών. Η μελέτη καταλήγει στο ότι η άμεση δράση είναι υψίστης σημασίας: η ανάπτυξη φαρμάκων στην Ογκολογία εξελίσσεται ταχύτατα και διευκολύνεται από την πολύ βελτιωμένη κατανόηση του καρκίνου ως γενετικής ασθένειας. Είναι επομένως επείγον να παρέχουμε τις υποδομές και τις διαδικασίες εξετάσεων βιοδεικτών που απαιτούνται για να προσφέρουμε τα οφέλη αυτών των θεραπευτικών εξελίξεων στους ασθενείς και να διασφαλίσουμε ότι ο ρυθμός εξέλιξης της καινοτομίας μπορεί να διατηρηθεί.•••

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α ΚΑΡΚΙΝΟΣ

49

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ Τι αποκαλύπτει ο αντιπρόεδρος της ΕΕΑΟ, κ. Γιώργος Πισσάκας

«Στο σκοτάδι» η ακτινοθεραπεία Ο ΕΟΠΥΥ αρνείται να παρέχει στοιχεία για τις θεραπείες των ασθενών

Με βάση τον πληθυσμό μας, θα έπρεπε να έχουμε 70 μηχανήματα, ενώ σήμερα διαθέτουμε μόνο 50 σε δημόσιο και ιδιωτικό τομέα

50

Π

αρά τη δωρεά του ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος, παραμένουν σοβαρά προβλήματα στην ακτινοθεραπεία στην Ελλάδα, όπως αποκαλύπτει σε συνέντευξή του ο αντιπρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Ακτινοθεραπευτικής Ογκολογίας, κ. Γιώργος Πισσάκας. Μετά το πρώτο κύμα της πανδημίας, η εξυπηρέτηση των ασθενών έχει επανέλθει στην «κανονικότητα», αλλά παραμένει χρόνος αναμονής έως τρεις μήνες στα δημόσια νοσοκομεία. Αιτία είναι το γεγονός πως ο αριθμός των γραμμικών επιταχυντών εξακολουθεί και υπολείπεται των αναγκών της χώρας. Με βάση τον πληθυσμό μας, θα έπρεπε να έχουμε 70 μηχανήματα, ενώ σήμερα διαθέτουμε μόνο 50 σε δημόσιο και ιδιωτικό τομέα. Δυστυχώς, ακριβή δεδομένα δεν διαθέτουμε, καθώς ο ΕΟΠΥΥ αρνείται πεισματικά να δημοσιοποιήσει στοιχεία που αφορούν τις ακτινοθεραπείες. Ο κ. Πισσάκας θεωρεί πως οριστική λύση στο πρόβλημα μπορεί να δώσει μόνο η δημιουργία ενός μεγάλου ακτινοθεραπευτικού κέντρου στην Αττική. Σχετική μελέτη είχε καταθέσει από το 2008, αλλά το θέμα κόλλησε στην έλλειψη πολιτικής βούλησης. Επισημαίνει ότι ο ΕΟΠΥΥ έχει φτιάξει ένα πλήρες πλαίσιο για την ακτινοθεραπεία, αλλά, όπως συμβαίνει με τους νόμους στην Ελλάδα, αυτό δεν εφαρμόζεται. Έτσι, παρατηρείται το απαράδεκτο φαινόμενο πολλοί ασθενείς που αναγκάζονται να προσφύγουν σε ιδιωτικά κέντρα να υποχρεώνονται να πληρώσουν από την τσέπη τους, ενώ οι συμβάσεις τους με τον

/ Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2021

ΕΟΠΥΥ προβλέπουν πλήρη αποζημίωση από τον Οργανισμό. ΕΡ_Πώς και πόσο έχει επηρεάσει η πανδημία τον τομέα σας, την ακτινοθεραπεία, στη χώρα μας; Πόσος είναι σήμερα ο χρόνος αναμονής στα δημόσια ακτινοθεραπευτικά κέντρα; ΑΠ_Είναι αλήθεια ότι στην πρώτη φάση της πανδημίας, όταν ακόμη πολλά πράγματα ήταν πρωτόγνωρα, φροντίσαμε να τροποποιήσουμε τα προγράμματα των ενάρξεων των ακτινοθεραπειών, ούτως ώστε να μη συνωστίζεται πολύς κόσμος στα τμήματα. Είναι απόλυτα ξεκάθαρο ότι όσοι ασθενείς είχαν ήδη ξεκινήσει την ακτινοθεραπεία τους συνέχισαν κανονικά. Αυτό που μπορέσαμε τότε να κάνουμε ήταν να καθυστερήσουμε την έναρξη θεραπειών μόνο για τις περιπτώσεις που αυτό δεν θα είχε καμιά συνέπεια για τον ασθενή, όπως π.χ. για ασθενείς που έπασχαν από καρκίνο του προστάτη και έπαιρναν ήδη ορμονοθεραπεία. Αυτή ήταν και η επίσημη απόφαση του υπουργείου που είχε κοινοποιηθεί στα νοσοκομεία. Σήμερα, τα δημόσια ακτινοθεραπευτικά τμήματα επανήλθαν στην «κανονικότητά» τους και οι αναμονές στην Αθήνα, που έχει πραγματικά το μεγαλύτερο πρόβλημα, ξαναγύρισαν στους δύο με τρεις μήνες για τις ριζικές θεραπείες. ΕΡ_Είστε χρόνια νοσοκομειακός γιατρός στο ΕΣΥ. Το τελευταίο διάστημα,

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α ΚΑΡΚΙΝΟΣ αναδείχθηκε ως θέμα η άρνηση ορισμένων συναδέλφων σας, καθώς και νοσηλευτών, να κάνουν το εμβόλιο έναντι της Covid-19. Αρκετοί λένε ότι ο εμβολιασμός πρέπει να γίνει υποχρεωτικός για γιατρούς και νοσηλευτές. Τι λέτε εσείς;

ΑΠ_Προσωπικά, θεωρώ τον εμβολιασμό αυτονόητο, ως πράξη ευθύνης κάθε ανθρώπου προς τον συνάνθρωπό του και πολύ περισσότερο κάθε υγειονομικού προς τον ασθενή. Θα πρέπει να καταλάβουμε όλοι ότι ο εμβολιασμός, ειδικά σε αυτήν την τόσο δύσκολη συγκυρία, είναι μέρος της λύσης, αν όχι η ίδια η λύση του προβλήματος. Ειλικρινά, μπορώ να καταλάβω τις επιφυλάξεις για το εμβόλιο. Αλλά πώς είναι δυνατόν να εστιάζουμε και να έχουμε «γνώση» των δεινών που θα φέρει το εμβόλιο και να αγνοούμε το τι μπορεί να προκαλέσει ο ιός αργότερα σε όσους έχουν νοσήσει; Θα πρέπει εδώ να θυμίσω ότι κάθε φορά που έχουμε ένα καινούργιο εμβόλιο έχουμε και τις ίδιες αντιρρήσεις. Ένα σχετικά πρόσφατο παράδειγμα είναι οι αρχικές αντιδράσεις για το εμβόλιο για τον HPV. Τα κράτη που το εφάρμοσαν όμως σοβαρά έχουν σχεδόν εξαφανίσει τον καρκίνο του τραχήλου της μήτρας. Κάθε φορά που έρχεται στο ιατρείο μια γυναίκα με προχωρημένο καρκίνο του τραχήλου με θλίψη, σκέπτομαι ότι αν είχε κάνει το εμβόλιο για τον HPV, θα μπορούσε να μην ήταν σε αυτήν τη θέση. Τώρα, όσον αφορά στην παραφιλολογία των «κακών» φαρμακευτικών εταιρειών, που μόνο το κέρδος σκέπτονται, θα ήθελα να υπενθυμίσω ότι πάρα πολλά ογκολογικά φάρμακα που έχουν αλλάξει τα δεδομένα της επιβίωσης των ανθρώπων που πάσχουν από καρκίνο παράγονται από τις ίδιες εταιρείες που παράγουν το εμβόλιο. Να γίνει ο εμβολιασμός υποχρεωτικός; Όταν μιλάμε για τον Covid-19, εκτός από τον εαυτό μας και τον στενό μας κύκλο, δεν θα πρέπει να ξεχνάμε και όλες τις κοινωνικές, οικονομικές και ψυχολογικές συνέπειες που συνεπάγεται η παράταση των εγκλεισμών σε ολόκληρη την κοινωνία.

Χρειαζόμαστε άραγε πλαίσιο υποχρεωτικότητας για να δείξουμε έμπρακτα την αγάπη και την ευθύνη προς τον συνάνθρωπό μας; ΕΡ_Δώστε μας μια εικόνα της ακτινοθεραπείας στην Ελλάδα: Περίπου πόσοι ασθενείς έχουν ανάγκη ακτινοθεραπείας σε ετήσια βάση; Η υπάρχουσα υποδομή μπορεί να καλύψει τις ανάγκες μας; ΑΠ_Με βάση τον πληθυσμό της Ελλάδας, υπολογίζουμε γύρω στις 30-32 χιλιάδες ασθενείς κάθε χρόνο. Και, πολύ λογικά, θα με ρωτήσετε: πόσοι όμως στην πραγματικότητα υποβάλλονται σε ακτινοθεραπεία ετησίως; Και, καθόλου λογικά, θα σας απαντήσω ότι ακριβώς δεν ξέρουμε, γιατί ο ΕΟΠΥΥ που έχει όλη την καταγραφή αρνείται πεισματικά να δώσει αυτά τα στοιχεία! Εδώ και πέντε χρόνια, ζητάμε, ως Ελληνική Εταιρεία Ακτινοθεραπευτικής Ογκολογίας, τον αριθμό των συνεδριών που γίνονται κάθε χρόνο και τις τεχνικές που έχουν χρησιμοποιηθεί και ο ΕΟΠΥΥ απαξιοί ακόμη και να απαντήσει! Η ακτινοθεραπεία είναι απόλυτα ψηφιοποιημένη και όλα τα στοιχεία συλλέγονται στον ΕΟΠΥΥ, γιατί είναι ο ασφαλιστικός φορέας που πληρώνει. Τώρα, γιατί αυτή η άρνηση παροχής των στοιχείων προς την επιστημονική εταιρεία που πρέπει να κάνει συγκεκριμένες προτάσεις για τη βελτίωση της ακτινοθεραπείας στην πατρίδα μας, το αφήνω στην κρίση σας. Όσον αφορά στην ερώτηση αν η υπάρχουσα υποδομή μπορεί να καλύψει τις ανάγκες μας θα πρέπει να σας πω ότι, με βάση τον πληθυσμό της Ελλάδας, θα πρέπει να έχουμε τουλάχιστον 70 μηχανήματα, όμως εμείς διαθέτουμε 50 στον δημόσιο και στον ιδιωτικό τομέα. Για να καλυφτούμε, λοιπόν, και να φτάσουμε τα επίπεδα των προηγμένων κρατών θα πρέπει να αυξήσουμε κατά 40% τον εξοπλισμό μας. ΕΡ_Η πανδημία, εκτός των άλλων, ανέδειξε την αξία του δημόσιου συστήματος υγείας. Τα τελευταία χρόνια, έχουν γίνει άλματα στην ακτινοθεραπεία

Γιώργος Πισσάκας Αντιπρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Ακτινοθεραπευτικής Ογκολογίας (ΕΕΑΟ) 51

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ

στο ΕΣΥ, χάρη, κυρίως, στη δωρεά 12 ακτινοθεραπευτικών μηχανημάτων του ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος, στην οποία είχατε καθοριστικό ρόλο. Σε ποια νοσοκομεία έχουν εγκατασταθεί; Τα μηχανήματα αυτά λειτουργούν όλα; Αποδίδουν στο μέγιστο των δυνατοτήτων τους;

Πολιτική βούληση χρειάζεται για να δημιουργηθεί ένα μεγάλο κέντρο ακτινοθεραπείας, που να διαθέτει πολλούς γραμμικούς επιταχυντές

52

ΑΠ_Είναι αλήθεια ότι τα τελευταία χρόνια έγινε μια επανάσταση όσον αφορά στην ποιότητα της παρεχόμενης ακτινοθεραπείας στον δημόσιο τομέα. Και είναι αλήθεια ότι ο ιδιωτικός τομέας είχε προηγηθεί. Όμως, τώρα, πλέον, από άποψη εξοπλισμού, η Ελλάδα βρίσκεται σε εξαιρετικά υψηλό επίπεδο. Όλα αυτά επιτεύχθηκαν κυρίως χάρη στη δωρεά του ΙΣΝ, που κάλυψε όλη την Ελλάδα. Μηχανήματα τελευταίας τεχνολογίας εγκαταστάθηκαν στην Αλεξανδρούπολη, στη Θεσσαλονίκη (2), στη Λάρισα, στην Αθήνα (5), στην Πάτρα και στην Κρήτη (2). Όλα λειτούργησαν πάρα πολύ γρήγορα. Τα περισσότερα, πλέον, λειτουργούν στα πλαίσια της ολοήμερης λειτουργίας και αυτό χάρη στην απόφαση του υπουργείου για δίκαιη κάλυψη γιατρών, ακτινοφυσικών και τεχνολόγων. Ξέρετε ότι αν σε μια ομάδα δεν υπάρχει δικαιοσύνη και κάλυψη ανάλογα με το τι προσφέρει ο καθένας, τίποτα δεν μπορεί να λειτουργήσει σωστά. Μπορεί να μην είμαστε ακόμη στο μέγιστο της αξιοποίησης των μηχανημάτων, αλλά σίγουρα έχει γίνει ένα βήμα μπροστά και αυτό με το ήδη υπάρχον προσωπικό. ΕΡ_Παρά τη δωρεά του ΙΣΝ, υπάρχουν κενά, ελλείψεις και λίστες αναμονής. Τι προτείνετε για να καλυφθούν; ΑΠ_Είναι αλήθεια ότι με τη δωρεά του ΙΣΝ και τα ΕΣΠΑ τα δεδομένα άλλαξαν κυρίως ποιοτικά και όχι ποσοτικά, αφού ο μεγαλύτερος αριθμός αυτών των μηχανημάτων αντικατέστησε παλαιά μηχανήμα-

/ Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2021

τα που δεν μπορούσαν να εφαρμόσουν τις πιο σύγχρονες τεχνικές. Για τον λόγο αυτό από την αρχή ήταν δεδομένο ότι οι δωρεές αυτές δεν θα μπορούσαν να δώσουν ολοκληρωτική λύση στην τόση ταλαιπωρία που υφίστανται οι ασθενείς. Έτσι, οι λίστες αναμονής συνεχίζουν, όπως είπα προηγουμένως, να φτάνουν τους δύο με τρεις μήνες στην Αθήνα όσον αφορά στις ριζικές θεραπείες. Αυτό οφείλεται στην ποσοτική υστέρηση, αφού στην Αθήνα λειτουργούν αυτή τη στιγμή 14 μηχανήματα στον δημόσιο τομέα και 20 στον ιδιωτικό! Αυτήν την ανάγκη αναγνώρισε όταν ξεκίνησε ο ΕΟΠΥΥ και δημιούργησε ένα εξαιρετικό πλαίσιο για την ακτινοθεραπεία. Αυτό σημαίνει ότι όλα γίνονται ηλεκτρονικά και όλα (ποια θεραπεία και πώς εφαρμόστηκε) μπορούν να ελεγχθούν οποιαδήποτε στιγμή. Αυτό δημιουργεί ένα πλαίσιο μεγαλύτερης ασφάλειας για κάθε ασθενή που υποβάλλεται σε ακτινοθεραπεία. Και επειδή αναγνώρισε και την αδυναμία του Δημοσίου να καλύψει τις ανάγκες των ασθενών, λόγω του μικρού αριθμού των μηχανημάτων, έδωσε τη δυνατότητα πρόσβασης στα ιδιωτικά κέντρα με μικρό ή μηδενικό κόστος. Αν βέβαια πρέπει να δώσουμε μια ειλικρινή απάντηση στην ερώτηση αν αυτό εφαρμόζεται στην πράξη, η απάντηση είναι «όχι», γιατί στην Ελλάδα το να έχεις νόμους δεν φαίνεται να σημαίνει ότι είσαι υποχρεωμένος και να τους εφαρμόζεις. ΕΡ_Πριν από αρκετά χρόνια, είχατε προτείνει να δημιουργηθεί ένα μεγάλο κέντρο ακτινοθεραπείας, που να διαθέτει πολλούς γραμμικούς επιταχυντές. Η λύση αυτή έχει εφαρμοστεί με επιτυχία σε άλλες χώρες. Τι χρειάζεται για να εφαρμοστεί και στην Ελλάδα; ΑΠ_Πολιτική βούληση. Θα μπορούσα να σας πω ότι η συγκυρία είναι εξαιρετική,

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α ΚΑΡΚΙΝΟΣ

αφού η προμελέτη που έκανα το 2008 έγινε γιατί ο τότε Υπεάρχης, ο κύριος Σταύρος Πεντέας, αγκάλιασε αυτό το όραμα. Στη συνέχεια, με μεγάλο ενδιαφέρον το προσπάθησε ο κύριος Κοντοζαμάνης, και ως Υπεάρχης και ως γενικός γραμματέας του υπουργείου, και με τη συνεχή επιμονή της κυρίας Γκάγκα, διευθύντριας της Ιατρικής Υπηρεσίας του «Σωτηρία» τότε και τώρα προέδρου του ΚΕΣΥ. Αν βάλουμε και το γεγονός ότι ο διοικητής σήμερα του «Σωτηρία», ο κύριος Μητσιάδης, είναι ακτινοθεραπευτής ογκολόγος και από την πρώτη στιγμή έδειξε ότι τον ενδιαφέρει πάρα πολύ η υλοποίηση αυτού του τόσο σημαντικού εγχειρήματος, μπορείτε να καταλάβατε γιατί σας απάντησα με δύο λέξεις: Πολιτική βούληση. ΕΡ_Έχετε καταγγείλει δημοσίως ότι οι ασθενείς που προσφεύγουν στον ιδιωτικό τομέα υποχρεώνονται να βάλουν το χέρι στην τσέπη ενώ από τον ΕΟΠΥΥ προβλέπεται πλήρης αποζημίωση. Πώς ακριβώς έχει το θέμα;

ΑΠ_Αυτή τη φορά, δεν θα σας απαντήσω εγώ, αλλά θα αφήσω να απαντήσει η Ελληνική Ομοσπονδία Καρκίνου που εκπροσωπεί όλους τους συλλόγους των καρκινοπαθών. Σε πρόσφατη ανακοίνωση για το θέμα αναφέρει: «(…) ενημερώνουμε επίσημα όλους τους πολίτες ότι με βάση τα μέχρι σήμερα ισχύοντα είναι μηδενική η συμμετοχή των ασθενών στην πραγματοποίηση ακτινοθεραπειών σε συμβεβλημένα με τον ΕΟΠΥΥ ιατρικά διαγνωστικά κέντρα, εξαιρουμένης της ιατρικής αμοιβής, η οποία θα πρέπει να συνοδεύεται από απόδειξη, όπου θα αναφέρεται και το όνομα του ιατρού, ενώ σε συγκεκριμένες περιπτώσεις καλύπτεται και η αμοιβή όπως περιγράφεται από τη διευκρινιστική εγκύκλιο του ΕΟΠΥΥ…». Προσυπογράφω και τα ερωτήματα της Ομοσπονδίας: «Γιατί δεν εφαρμόζεται ο νόμος; Γιατί δεν εφαρμόζονται οι προβλεπόμενες κυρώσεις για τους παραβάτες και γιατί δεν αυστηροποιείται το θεσμικό πλαίσιο με επιπλέον ποινές για όσους εμφανίζουν υποτροπή; Δεν μπορούμε ή δεν θέλουμε;». Πιστεύω ότι από τη στιγμή που η επιλογή του ιδιωτικού είναι ανάγκη και όχι πολυτέλεια, διότι ο κρατικός τομέας με τον μικρό αριθμό μηχανημάτων που διαθέτει δεν μπορεί να καλύψει όλους τους ασθενείς, η Πολιτεία οφείλει να εξασφαλίζει κάθε ασθενή που δίνει τη μάχη του με τον καρκίνο.•••

53

ΡΕΠΟΡΤΑΖ Ειδική εφαρμογή για smartphones και tablets

Προσωπικός Βοηθός Καρκινοπαθή Πρωτοβουλία του συλλόγου Καρκινοπαθών Εθελοντών Φίλων Ιατρών (ΚΕΦΙ)

Ο

σύλλογος Καρκινοπαθών Εθελοντών Φίλων Ιατρών (ΚΕΦΙ) παρουσίασε τον Προσωπικό Βοηθό Υγείας του ογκολογικού ασθενή. Πρόκειται για μια δωρεάν ηλεκτρονική εφαρμογή με την ονομασία Kapa 3 (K3), που στόχο έχει να βελτιωθεί η πρόσβαση των ασθενών με καρκίνο στις πληροφορίες και υπηρεσίες που έχει ανάγκη. Ειδικότερα, ο ασθενής μπορεί να κατεβάσει την εφαρμογή σε smartphone και tablet και να:  ενημερώνεται για ό,τι τον αφορά έγκυρα και έγκαιρα,  εντοπίζει δεδομένα που χρειάζεται (νοσοκομεία, κλινικές, συλλόγους, ΕΦΚΑ, ΚΕΠΑ) με το πάτημα ενός κουμπιού και  ν α επικοινωνεί με τους ειδικούς, κερδίζοντας χρόνο και ξεπερνώντας πολλές δυσκολίες. Ο χρήστης μπορεί να κατεβάσει την εφαρμογή τόσο σε Android (https://play.google. com/store/apps/details?id=gr.bsmapps.

kapa3) όσο και σε IOS (https://apps.apple. com/gr/app/kapa3/id1534174257). Το Κ3 βοηθά τον ασθενή να συλλέξει και να διαχειριστεί τα προσωπικά του αρχεία. Τον βοηθά να έχει τον έλεγχο της υγείας του όταν πραγματικά τον χρειάζεται. Η δράση υλοποιείται σε συνεργασία με το Κέντρο Καθοδήγησης Καρκινοπαθών (https://www.kapa3.gr) και την υποστήριξη του ΤΙΜΑ Foundation. Στόχος της δράσης είναι η υποστήριξη της δυνατότητας πρόσβασης των ασθενών στις υπηρεσίες υγείας και κοινωνικής πρόνοιας που δικαιούνται και της ισότιμης ένταξής τους στην κοινωνία. Η σχετιζόμενη δράση αφορά όλη την επικράτεια και αποσκοπεί στο να αντιμετωπίσει τα εμπόδια που δημιουργούν κοινωνικό αποκλεισμό και οικονομική ανέχεια τόσο στην ομάδα-στόχο όσο και στο ευρύτερο οικογενειακό περιβάλλον. Όπως τονίζει ο σύλλογος, σήμερα, υπάρχουν πολλές δυσκολίες και εμπόδια στον ογκολογικό ασθενή: Ο ψηφιακός αναλφαβητισμός των ατόμων άνω των 55 (ηλικία με τα μεγαλύτερα ποσοστά καρκίνου).  Η έλλειψη διευκόλυνσης των νοσούντων ή των φροντιστών τους (άδειες φροντίδας ασθενή, ευελιξία ωραρίου, επανένταξη στον εργασιακό βίο κ.ά.). Τ ο γεγονός ότι μόνο το 4% των ασθενών γνωρίζουν τα δικαιώματά τους και ένα ποσοστό πάνω από 80% αιμορραγούν οικονομικά στην προσπάθειά τους να αντεπεξέλθουν. Ο σύλλογος ΚΕΦΙ αναπτύσσει μια σειρά ψηφιακών εφαρμογών, όπου τα πάντα βρίσκονται στα χέρια του ασθενή, συγκε-

54

/ Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2021

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α ΚΑΡΚΙΝΟΣ ντρώνοντας κάθε χρήσιμη πληροφορία στο ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΜΟΥ https://dikaiomamou. gr, αλλά και στο www.kapa3.gr. Δημιουργεί με τη σύμπραξη των δύο φορέων μια διεπιστημονική ομάδα επαγγελματιών υγείας, η οποία, με γνώση, υπομονή, επιμονή, μα πάνω από όλα με σεβασμό και ηθική στάση, χτίζει το κατάλληλο πλαίσιο ενημέρωσης, αξιολόγησης, αλλά και διεκπεραίωσης, χρησιμοποιώντας σύγχρονες τεχνολογίες πληροφορικής και επικοινωνίας (ΤΠΕ). «Ζώντας σε μια εποχή όπου τα μέτρα λιτότητας και η πανδημία υποστηρίζουν μόνο με 6% της συνολικής δαπάνης για την υγεία την ασθένεια του καρκίνου, συνδιαμορφώνονται συνθήκες παραβίασης του δικαιώματος για την απόλαυση του υψηλότερου δυνατού επιπέδου ποιότητας ζωής των ανθρώπων που νοσούν. Από την άλλη πλευρά, η ίδια περίοδος μας έφερε σημαντικότατα τεχνολογικά άλματα, αλλά

και πολλά νέα “όπλα” στη μάχη απέναντι στον καρκίνο –κλινικές μελέτες, προηγμένες διαγνωστικές τεχνικές, καλύτερα χημειοθεραπευτικά φάρμακα–, δίνοντάς μας καλύτερα αποτελέσματα στις προσπάθειες όλων για έγκαιρη διάγνωση, ιδεατή θεραπευτική αντιμετώπιση, αλλά και εξατομικευμένη στρατηγική αντιμετώπιση της ασθένειας για κάθε ασθενή χωριστά» υπογραμμίζει ο σύλλογος. •••

Επιδίωξη του ΚΕΦΙ είναι η συναισθηματική, ψυχολογική και κοινωνική υποστήριξη στους ογκολογικούς ασθενείς και τα μέλη των οικογενειών τους

Τι είναι το ΚΕΦΙ Ο Σύλλογος ΚΕΦΙ ιδρύθηκε την άνοιξη του 2004 στην Αθήνα, με στόχο να προσφέρει συναισθηματική, ψυχολογική και κοινωνική υποστήριξη στους ογκολογικούς ασθενείς και τα μέλη των οικογενειών τους, καθώς και την ενημέρωση και ευαισθητοποίηση της κοινωνίας σχετικά με τον καρκίνο. Στο πλαίσιο αυτό, έχει αναπτύξει προγράμματα όπως:  Πρόγραμμα βασικής εκπαίδευσης νέων εθελοντών, διάρκειας 1 έτους, με τη συνεργασία και υποστήριξη του Κέντρου Ψυχοθεραπείας και Συμβουλευτικής «Βίλχελμ Ράιχ».  Ομάδες ψυχολογικής υποστήριξης, συζήτησης και μοιράσματος εμπειριών, για ασθενείς και φροντιστές, καθώς και πρόγραμμα ατομικής ψυχολογικής υποστήριξης.  Ομάδες διαιτολογικής υποστήριξης, στοματικής υγιεινής, αισθητικής & κοσμετολογίας, δημιουργικής απασχόλησης, Χάθα γιόγκα κ.λπ.

Παρέχει κοινωνική και προνοιακή φροντίδα των ογκολογικών ασθενών και των μελών των οικογενειών τους στο νοσοκομείο, με εκπαιδευμένους εθελοντές, στους χώρους του συλλόγου, αλλά και στο σπίτι (υπό προϋποθέσεις που έχουν να κάνουν με τη βαρύτητα του περιστατικού, την οικονομική κατάσταση του ασθενή, την προσβασιμότητα στον χώρο του και τη χορηγική υποστήριξη). Το ΚΕΦΙ έχει αναλάβει να ενημερώνει για τις ειδικές κοινωνικές παροχές υπέρ των ογκολογικών ασθενών, τα ασφαλιστικά δικαιώματα που παρέχουν οι ασφαλιστικοί φορείς και για θέματα που αφορούν τη σχέση της κοινωνίας με τον καρκίνο (πρόληψη, κοινωνικές προκαταλήψεις κ.λπ.).

Επίσης, διαθέτει ομάδα Συνηγορίας και Συμβουλής για θέματα νομικής φύσης. Παράλληλα, διοργανώνει εκδηλώσεις ενημέρωσης και εκπαίδευσης για το κοινό, όπως ομιλίες, ημερίδες για την πρόληψη και την ενημέρωση σχετικά με τις επιστημονικές εξελίξεις για την αντιμετώπιση του καρκίνου από εξειδικευμένους γιατρούς και επιστήμονες, καθώς και εκπαιδευτικά σεμινάρια για εθελοντές προνοιακού και κοινωνικού έργου. Οι παραπάνω δράσεις, στην πλειοψηφία τους, αναπτύσσονται από εθελοντές και παρέχονται δωρεάν. Για περισσότερες πληροφορίες, επισκεφθείτε την ιστοσελίδα του συλλόγου: www.anticancerath.gr

Επικοινωνία με το ΚΕΦΙ: Γραφεία: Φαραντάτων 34, 115 27, Αθήνα, τηλ.: 210 64 68 222 & 210 32 44 390 Email: info@anticancerath.gr Facebook: https://www.facebook.com/skkephi/ LinkedIn: https://www.linkedin.com/company/kefi/ Twitter: https://twitter.com/KEFI_ATHENS YouTube: https://www.youtube.com/channel/UCZ8YEU_V1Q9XaR6I1ZSz3fg

55

ΕΡΕΥΝΑ Το ποσοστό των νέων καπνιστών έχει μειωθεί σημαντικά από το 2017

Νέα έρευνα για το κάπνισμα στην Ευρώπη Παραμένουν οι αρνητικές πρωτιές για την Ελλάδα

Η κατανάλωση καπνού ευθύνεται για 700.000 θανάτους κάθε χρόνο

56

Η

κατανάλωση καπνού παραμένει ο μεγαλύτερος κίνδυνος για την υγεία που μπορεί να αποφευχθεί στην Ευρωπαϊκή Ένωση και ευθύνεται για 700.000 θανάτους κάθε χρόνο. Περίπου το 50% των καπνιστών πεθαίνουν πρόωρα, με αποτέλεσμα την απώλεια κατά μέσο όρο 14 ετών ζωής ανά καπνιστή. Η κατανάλωση καπνού είναι η κύρια αιτία καρκίνου που μπορεί να προληφθεί, με το 27% όλων των καρκίνων να αποδίδονται στη χρήση καπνού. Επιπλέον, οι καπνιστές είναι επίσης πιο πιθανό να υποφέρουν από μια σειρά ασθενειών λόγω της χρήσης καπνού, περιλαμβανομένων καρδιαγγειακών και αναπνευστικών νόσων. Η Ευρωπαϊκή Ένωση και τα κράτη μέλη της εργάζονται για τη μείωση της χρήσης καπνού και συναφών προϊόντων μέσω μιας σειράς μέτρων όπως η νομοθετική ρύθμιση του καπνού και των συναφών προϊόντων, ο περιορισμός της διαφήμισης του καπνού και συναφών προϊόντων, η απαγόρευση του καπνού σε δημόσιους, κλειστούς χώρους και η διενέργεια εκστρατειών κατά του καπνίσματος. Ορισμένες από τις τελευταίες πρωτοβουλίες περιλαμβάνουν την αναθεωρημένη Οδηγία για τα προϊόντα καπνού, η οποία τέθηκε σε ισχύ στα κράτη μέλη στις 20 Μαΐου 2016. Η οδηγία επιβάλλει μια σειρά μέτρων όπως εικονογραφημένες προειδοποιήσεις για την υγεία στα πακέτα τσιγάρων και τον καπνό κ.λπ., καθώς και απαιτήσεις ασφάλειας και ποιότητας, κανόνες συσκευασίας και επισήμανσης για τα ηλεκτρονικά τσιγάρα.

/ Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2021

Ο στόχος της Οδηγίας για τα προϊόντα καπνού είναι να διευκολύνει τη λειτουργία της εσωτερικής αγοράς, προστατεύοντας παράλληλα τη δημόσια υγεία και, ιδίως, να προστατεύσει το κοινό, με έμφαση στους νέους, από τις βλαβερές συνέπειες της κατανάλωσης καπνού, καθώς και να αποθαρρύνει τους ανθρώπους, ειδικά τους νέους, από την έναρξη χρήσης προϊόντων καπνού. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή διεξάγει από το 2003, τακτικά, δημοσκοπήσεις για την παρακολούθηση της στάσης των Ευρωπαίων σε μια σειρά θεμάτων που σχετίζονται με τον καπνό. Αυτή η έρευνα πραγματοποιήθηκε την περίοδο Αυγούστου-Σεπτεμβρίου 2020, ενώ η προηγούμενη είχε γίνει το 2017. Συνολικά, στη δημοσκόπηση πήραν μέρος περίπου 28.000 άτομα από τις 27 χώρες και το Ηνωμένο Βασίλειο. Στην Ελλάδα, συμμετείχαν 1.016 άτομα και η έρευνα υλοποιήθηκε από την εταιρεία Taylor Nelson Sofres Market Research.

Κύρια ευρήματα Σε όλη την ΕΕ και το Ηνωμένο Βασίλειο, λιγότερο από το ένα τέταρτο των ερωτηθέντων είναι καπνιστές, ποσοστό που παρουσιάζει ελαφρά μείωση σε σύγκριση με την προηγούμενη έρευνα το 2017, συνεχίζοντας έτσι την πτωτική τάση που χαρακτηρίζει την κατανάλωση παραδοσιακών προϊόντων καπνού από τους Ευρωπαίους εδώ και αρκετά χρόνια. Μάλιστα, σε σχέση με το 2006 οι έρευνες της ΕΕ έχουν δείξει ότι τα ποσοστά των ατόμων που δηλώνουν ότι καπνίζουν έχουν

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α ΚΑΡΚΙΝΟΣ

μειωθεί κατά 9 ποσοστιαίες μονάδες. Από το 2006, το ποσοστό των καπνιστών έχει μειωθεί σε 25 χώρες, κυρίως στο Ηνωμένο Βασίλειο, τις Κάτω Χώρες, τη Δανία και την Εσθονία. Ειδικότερα, η έρευνα του 2020 δείχνει ότι:  Το ποσοστό αυτών που δήλωσαν ότι καπνίζουν έχει μειωθεί κατά τρεις εκατοστι-

αίες μονάδες σε σύγκριση με το 2017. Λ ιγότερο από το ένα τέταρτο (23%) των ερωτηθέντων δηλώνουν ότι καπνίζουν τσιγάρα, πούρα κ.λπ.  Περισσότεροι από ένας στους πέντε (22%) ανέφεραν ότι κάπνιζαν, αλλά έχουν σταματήσει.  Η πλειονότητα των ερωτηθέντων (55%) δήλωσαν ότι δεν έχουν καπνίσει ποτέ!

57

ΕΡΕΥΝΑ Από την άλλη, το αρνητικό για τη χώρα μας είναι ότι, παρά την όποια πρόοδο έχει γίνει, παραμένουμε «πρωταθλητές». Στη δημοσκόπηση, το 42% των ερωτηθέντων Ελλήνων δήλωσαν ότι καπνίζουν. Ακολουθούν η Βουλγαρία και η Ουγγαρία. «Πρωταθλητές» είμαστε, επίσης, στον αριθμό των τσιγάρων την ημέρα (18,7 τσιγάρα), αλλά και στο γεγονός ότι έχουμε το μεγαλύτερο ποσοστό σε εκείνους που δήλωσαν ότι κάνουν χρήση καθημερινά (98%).

Στον αντίποδα, τα πιο χαμηλά ποσοστά καταγράφονται στον Βορρά: Σουηδία (μόλις 7%!), Ολλανδία, Ηνωμένο Βασίλειο και Φινλανδία. Βέβαια, το 18% των ερωτηθέντων στη Σουηδία χρησιμοποιούν καπνό από του στόματος (SNUS) μηνιαίως.

58

/ Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2021

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α ΚΑΡΚΙΝΟΣ Σύμφωνα και με προηγούμενες έρευνες του Ευρωβαρόμετρου, εξακολουθούν να υπάρχουν και σημαντικές κοινωνικοδημογραφικές διαφορές. Οι ερωτηθέντες στις χώρες της Νότιας και Ανατολικής Ευρώπης είναι γενικά πιο πιθανό να είναι καπνιστές, όπως και οι άνδρες εκείνοι που ανήκουν στις ηλικιακές ομάδες (25-54 ετών), οι άνεργοι και όσοι κάνουν χειρωνακτική εργασία και εκείνοι που έχουν οικονομικές δυσκολίες. Από την άλλη, το πιο θετικό εύρημα είναι ότι το ποσοστό των νέων καπνιστών έχει μειωθεί σημαντικά από το 2017. Γεγονός που αποδεικνύει ότι τα εφαρμοζόμενα μέτρα κατά του καπνίσματος φαίνεται ότι αποδίδουν. Ωστόσο, δεν είναι όλα ρόδινα:  Συνολικά, σχεδόν 9 στους 10 από αυτούς που καταναλώνουν καπνό ή σχετικό προϊόν το κάνουν καθημερινά.  Τα τσιγάρα σε κουτί παραμένουν η πιο δημοφιλής επιλογή μεταξύ των καπνιστών, καταναλώνονται από σχεδόν 8 στους 10 καπνιστές μηνιαίως και σχεδόν 7 στους 10 καπνιστές καθημερινά, ενώ ένα σταθερό ποσοστό καπνιστών καπνίζουν τσιγάρα.  Όσον αφορά την κατανάλωση άλλων προϊόντων, σχεδόν 1 στους 5 έχει δοκιμάσει πίπα με νερό και λιγότεροι από 1 στους 10 λένε για καπνό από το στόμα, το μάσημα καπνού και χρήση από τη μύτη.  Περίπου 1 στους 16 έχει χρησιμοποιήσει προϊόντα που περιέχουν κάνναβη τους τελευταίους 12 μήνες, με αυτό το μερίδιο να αυξάνεται στο 15% μεταξύ των νεότερων ερωτηθέντων.  Τέλος, 1 στους 7 χρησιμοποιεί ηλεκτρονικά τσιγάρα, ποσοστό που παρέμεινε σταθερό από το 2017 και περίπου 1 στους 16 χρησιμοποιεί προϊόντα θερμαινόμενου καπνού, με την πλειοψηφία των χρηστών να καταναλώνουν αυτά τα προϊόντα καθημερινά. Μεταξύ εκείνων που καπνίζουν τσιγάρα, η μέση κατανάλωση υπερβαίνει τα 14 τσιγάρα την ημέρα (παρ’ όλο που αυτός ο αριθμός ποικίλλει σημαντικά μεταξύ των χωρών) και η μέση ηλικία έναρξης του καπνίσματος είναι σήμερα κάτω των 18 ετών. Η πλειονότητα των καπνιστών σε κάποιο σημείο προσπάθησαν να σταματήσουν το κάπνισμα και τα τρία τέταρτα των καπνιστών και πρώην καπνιστών το έκαναν χωρίς να ζητήσουν βοήθεια.

Ηλικία έναρξης καπνίσματος Όσοι είπαν ότι καπνίζουν ή κάπνιζαν ρωτήθηκαν σε ποια ηλικία ξεκίνησαν να καπνίζουν. Κατά μέσο όρο, οι ερωτηθέντες που είναι νυν ή πρώην καπνιστές δήλωσαν πως άρχισαν να καπνίζουν τακτικά σε ηλικία κάτω των 18 ετών (17,8). Πάνω από τους μισούς (54%) όμως είπαν ότι ξεκίνησαν νωρίτερα. Από αυτούς, σχεδόν 4 στους 10 (39%) άρχισαν το κάπνισμα σε ηλικία μεταξύ 15 και 17 ετών, και ένα άλλο 15% ξεκίνησαν όταν ήταν κάτω των 15 ετών! Αυτά τα στοιχεία παρέμειναν σε γενικές γραμμές σταθερά σε σύγκριση με την προηγούμενη έρευνα το 2017.

59

ΕΡΕΥΝΑ Η μέση ηλικία κατά την οποία άρχισαν να καπνίζουν οι ερωτηθέντες είναι παρόμοια σε όλες τις χώρες, καθώς η διαφορά μεταξύ των χαμηλότερων και υψηλότερων αριθμών είναι μόνο περίπου τρία χρόνια. Η μέση ηλικία για την έναρξη του καπνίσματος είναι η χαμηλότερη στη Δανία (16,5), τη Μάλτα (16,9) και το Ηνωμένο Βασίλειο (17,1). Στο άλλο άκρο, η μέση ηλικία έναρξης είναι άνω των 19 ετών στη Λιθουανία (19,5), την Κύπρο (19,4) και την Πολωνία (19,3). Στις περισσότερες περιπτώσεις, υπήρξε μικρή αλλαγή στη μέση ηλικία, κατά την οποία οι ερωτηθέντες άρχισαν να καπνίζουν από την τελευταία έρευνα. Η κύρια εξαίρεση είναι η Ιταλία, όπου ο μέσος όρος ηλικίας έχει αυξηθεί κατά 1,1 χρόνια. Άλλες αξιοσημείωτες αυξήσεις παρατηρούνται στην Ουγγαρία (+0,8) και στη Σουηδία (+0,7). Στο άλλο άκρο της κλίμακας, η μέση ηλικία έναρξης μειώθηκε κατά 0,7 έτη στη Γερμανία και τη Λετονία και κατά 0,6 έτη στη Δανία και το Λουξεμβούργο.

Περισσότεροι από τους μισούς (53%) εκείνων που καπνίζουν αυτήν τη στιγμή δήλωσαν ότι προσπάθησαν να διακόψουν Διακοπή καπνίσματος Νυν καπνιστές ρωτήθηκαν αν έχουν προσπαθήσει ποτέ να σταματήσουν το κάπνισμα. Περισσότεροι από τους μισούς (53%) εκείνων που καπνίζουν αυτήν τη στιγμή δήλωσαν ότι προσπάθησαν να διακόψουν. Οι περισσότερες από αυτές τις προσπάθειες πραγματοποιήθηκαν πριν από περισσότερο από έναν χρόνο, με περισσότερο από το ένα τρίτο (38%) να απαντά σε αυτό. Λιγότερο από το ένα πέμπτο (15%) προσπάθησαν να σταματήσουν το κάπνισμα τους τελευταίους 12 μήνες. Αντίθετα, σχεδόν οι μισοί από τους τρέχοντες καπνιστές (49%) δεν προσπάθησαν ποτέ να σταματήσουν το κάπνισμα. Μετά από μείωση 6 ποσοστιαίων μονάδων μεταξύ 2014 και 2017, το ποσοστό των καπνιστών που λένε ότι κάποια στιγμή προσπάθησαν να σταματήσουν το κάπνισμα παρέμεινε σε μεγάλο βαθμό σταθερό από το 2017 (-1 ποσοστιαία μονάδα).

60

/ Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2021

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α ΚΑΡΚΙΝΟΣ Μεταξύ των διπλών χρηστών, δηλαδή εκείνων που χρησιμοποιούν τόσο τσιγάρα όσο και εναλλακτικά προϊόντα, περισσότεροι από 6 στους 10 (62% σε σύγκριση με το 53% για τους καπνιστές τσιγάρων) προσπάθησαν κάποια στιγμή να σταματήσουν. Οι περισσότερες από αυτές τις προσπάθειες πραγματοποιήθηκαν πριν από περισσότερο από έναν χρόνο. Αντίθετα, λιγότεροι από 4 στους 10 (39% σε σύγκριση με το 49%) δεν προσπάθησαν

ποτέ να σταματήσουν το κάπνισμα. Μεταξύ αυτών των διπλών χρηστών, εκείνοι που καπνίζουν τόσο τα παραδοσιακά προϊόντα καπνού όσο και τα ηλεκτρονικά τσιγάρα είναι οι ερωτηθέντες με το υψηλότερο επίπεδο απόπειρας να σταματήσουν το κάπνισμα: συνολικά, το 68% αυτών προσπάθησαν κάποια στιγμή να σταματήσουν, ένα τέταρτο (25%) τους τελευταίους 12 μήνες και 43% περισσότερο από ό,τι πριν από έναν χρόνο.

Πάνω από τα τρία τέταρτα (ποσοστό 76%) αυτών που έχουν διακόψει το κάπνισμα ή προσπάθησαν να το κόψουν δεν ζήτησαν βοήθεια. Πάνω από 1 στα 10 (13%) ανέφεραν ότι χρησιμοποίησαν προϊόντα υποκατάστασης νικοτίνης (αυτοκόλλητα ή τσίχλες νικοτίνης) ή άλλα φάρμακα και ηλεκτρονικά τσιγάρα ή παρόμοιες συσκευές (11%). Δεν υπάρχουν αξιοσημείωτες διαφορές στα αποτελέσματα αυτής της ερώτησης σε σύγκριση με την προηγούμενη έρευνα του 2017.

61

ΕΡΕΥΝΑ Ηλεκτρονικά τσιγάρα και θερμαινόμενα προϊόντα Ο πιο συχνά αναφερόμενος παράγοντας για τη χρήση ηλεκτρονικών τσιγάρων είναι μακράν η διακοπή ή η μείωση της κατανάλωσης καπνού. Περισσότεροι από τους μισούς χρήστες ηλεκτρονικών τσιγάρων (57%) δηλώνουν ότι άρχισαν να τα χρησιμοποιούν για αυτόν τον λόγο. Όμως, μόνο 3 στους 10 χρήστες ηλεκτρονικών τσιγάρων και προϊόντων καπνού δήλωσαν ότι αυτά τα προϊόντα τους βοήθησαν να σταματήσουν εντελώς το κάπνισμα.

 Περισσότερο από το ένα τρίτο (37%) δηλώνουν ότι ξεκίνησαν επειδή πίστευαν ότι ο ατμός ήταν λιγότερο επιβλαβής από τη χρήση καπνού, ενώ περίπου το ένα τέταρτο (23%) αναφέρει ως λόγο το γεγονός ότι ήταν φθηνότερα από τα τσιγάρα. Δ ύο στους δέκα αναφέρουν το γεγονός ότι τους άρεσαν οι γεύσεις των ηλεκτρονικών τσιγάρων (20%), ότι μπορούσαν να βγουν σε μέρη όπου δεν επιτρέπεται το κάπνισμα (17%) και ότι οι φίλοι τους χρησιμοποίησαν ηλεκτρονικά τσιγάρα (16%). Κατά τη σύγκριση αυτών των αποτελεσμάτων με αυτά της προηγούμενης έρευνας το 2017, οι πιο αξιοσημείωτες αλλαγές είναι η μείωση του ποσοστού των χρηστών που δήλωσαν ότι άρχισαν να χρησιμοποιούν ηλεκτρονικά τσιγάρα για να σταματήσουν ή να μειώσουν το κάπνισμα (-4 ποσοστιαίες μονάδες).

62

/ Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2021

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α ΚΑΡΚΙΝΟΣ  Ηλεκτρονικά τσιγάρα: Περισσότεροι από 7 στους 10 ερωτηθέντες σε όλες τις χώρες δεν έχουν χρησιμοποιήσει ποτέ ηλεκτρονικά τσιγάρα. Ωστόσο, σε 7 χώρες, τουλάχιστον 2 στους 10 έχουν δοκιμάσει ηλεκτρονικά τσιγάρα μία ή δύο φορές: Ιρλανδία (29%), Εσθονία (25%), Γαλλία και Ηνωμένο Βασίλειο (και οι δύο 22%), Λουξεμβούργο και Λετονία (και οι δύο 21%) και Βέλγιο (20%). Στο άλλο άκρο του φάσματος, λιγότεροι από 1 στους 10 λένε αυτό στην Πολωνία (6%), τη Μάλτα, την Πορτογαλία και τη Ρουμανία (και στις δύο το 7%) και την Ουγγαρία (9%). Σε όλες τις χώρες εκτός της Μάλτας, η χρήση ηλεκτρονικών τσιγάρων είναι συνήθως περιστασιακή (μόνο μία ή δύο φορές). Σε όλες τις χώρες, λιγότεροι από 1 στους 20 είναι οι τρέχοντες χρήστες ηλεκτρονικών τσιγάρων, με τις μόνες εξαιρέσεις της Ιρλανδίας (7%)

και της Γαλλίας (6%), όπου το ποσοστό αυτό παραμένει μικρό.  Θερμαινόμενα προϊόντα: Περισσότεροι από 8 στους 10 ερωτηθέντες σε όλες τις χώρες δεν έχουν χρησιμοποιήσει ποτέ θερμαινόμενα προϊόντα καπνού. Ωστόσο, σε 8 χώρες, τουλάχιστον 1 στους 10 έχει δοκιμάσει τουλάχιστον μία ή δύο φορές, με τα υψηλότερα μερίδια να καταγράφονται στην Τσεχία (15%), τη Λετονία (14%) και την Αυστρία, τη Βουλγαρία και την Ιρλανδία (και το 12%). Στο άλλο άκρο, λιγότεροι από 1 στους 20 στη Γαλλία (3%), όσο και στην Πολωνία, τη Μάλτα και τις Κάτω Χώρες (και στους δύο 4%). Όπως και με τα ηλεκτρονικά τσιγάρα, στις περισσότερες χώρες, η χρήση θερμαινόμενων προϊόντων καπνού είναι συνήθως περιστασιακή (μόνο μία ή δύο φορές), με πολύ μικρές αναλογίες σε όλες τις χώρες να είναι τρέχοντες χρήστες.

Όσο νεότεροι είναι οι ερωτηθέντες τόσο πιθανότερο είναι να έχουν δοκιμάσει τουλάχιστον ηλεκτρονικά τσιγάρα ή θερμαινόμενα προϊόντα καπνού. Για παράδειγμα, το ένα τέταρτο των νέων (ηλικίας 15-24 ετών) έχουν δοκιμάσει τουλάχιστον ηλεκτρονικά τσιγάρα, σε σύγκριση με το 8% των μεγαλύτερων σε ηλικία ερωτηθέντων (ηλικίας 55 ετών και άνω). Δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι οι καπνιστές είναι πολύ πιο πιθανό από εκεί-

νους που δεν έχουν καπνίσει ποτέ ή που έχουν σταματήσει να έχουν δοκιμάσει ηλεκτρονικά τσιγάρα (36% των καπνιστών, σε σύγκριση με το 8% των μη καπνιστών) ή θερμαινόμενα προϊόντα καπνού (16% σε σύγκριση με 4%). Σχεδόν οι μισοί από τους ερωτηθέντες που προσπάθησαν να σταματήσουν το κάπνισμα έχουν δοκιμάσει επίσης ηλεκτρονικά τσιγάρα (47%), σε σύγκριση με το 30% εκείνων που δεν έχουν προσπαθήσει να εγκαταλείψουν αυτήν τη συνήθεια.

Όσο νεότεροι είναι οι ερωτηθέντες τόσο πιθανότερο είναι να έχουν δοκιμάσει τουλάχιστον ηλεκτρονικά τσιγάρα ή θερμαινόμενα προϊόντα καπνού

63

ΕΡΕΥΝΑ

Αντιλήψεις για τα εναλλακτικά προϊόντα

7 στους 10 προτιμούν την απαγόρευση της χρήσης αυτών των προϊόντων σε μέρη όπου απαγορεύεται το κάπνισμα

64

Μεγάλο μέρος εκείνων που δεν έχουν καθόλου ή λίγη εμπειρία με τα ηλεκτρονικά τσιγάρα πιστεύουν ότι τα ηλεκτρονικά τσιγάρα ή τα θερμαινόμενα προϊόντα καπνού δεν βοηθούν τους καπνιστές να διακόψουν το κάπνισμα. Ωστόσο, η διακοπή ή η μείωση της κατανάλωσης καπνού είναι ο πρώτος πιο συχνά αναφερόμενος λόγος από τους χρήστες για τη χρήση ηλεκτρονικών τσιγάρων και ο δεύτερος για την έναρξη χρήσης θερμαινόμενων προϊόντων καπνού (ο πρώτος είναι η πεποίθηση ότι είναι λιγότερο επιβλαβή από το κάπνισμα καπνού). Τρεις στους 10 καπνιστές ή πρώην καπνιστές που χρησιμοποιούν ή έχουν χρησιμοποιήσει ηλεκτρονικά τσιγάρα ή θερμαινόμενα προϊόντα καπνού λένε ότι αυτά τα προϊόντα τους βοήθησαν να σταματήσουν εντελώς το κάπνισμα και περισσότερο από το ένα τέταρτο λένε ότι μείωσαν την κατανάλωση, αλλά δεν σταμάτησαν. Η έρευνα δείχνει ότι οι περισσότεροι χρήστες ηλεκτρονικών τσιγάρων και προϊόντων θερμού καπνού είναι «διπλοί χρήστες», δηλαδή η χρήση αυτών των προϊόντων γίνεται

/ Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2021

παράλληλα με την κατανάλωση παραδοσιακών προϊόντων καπνού. Ένα σταθερό μέρος (ποσοστό 27%) των χρηστών ηλεκτρονικών τσιγάρων ή θερμαινόμενων προϊόντων καπνού προσπάθησαν να σταματήσουν τη χρήση και οι περισσότεροι το επιχείρησαν χωρίς να ζητήσουν βοήθεια. Σχεδόν τα δύο τρίτα των ερωτηθέντων πιστεύουν ότι τόσο τα ηλεκτρονικά τσιγάρα όσο και τα θερμαινόμενα προϊόντα καπνού είναι επιβλαβή για την υγεία όσων τα χρησιμοποιούν, γεγονός που αντιπροσωπεύει αύξηση κατά 10 ποσοστιαίες μονάδες σε σχέση με το 2017 στην περίπτωση των ηλεκτρονικών τσιγάρων. Μάλιστα, περίπου οι 7 στους 10 από αυτούς που δεν έχουν χρησιμοποιήσει ή έχουν δοκιμάσει μόνο αυτά τα προϊόντα είναι υπέρ της ρύθμισής τους τόσο αυστηρά όσο τα τσιγάρα. Επιπλέον, η μεγάλη πλειονότητα αυτών που δεν έχουν καθόλου ή λίγη εμπειρία με τον καπνό, τα θερμαινόμενα προϊόντα καπνού και τα ηλεκτρονικά τσιγάρα, τάσσονται υπέρ της απαγόρευσης προβολής των ηλεκτρονικών τσιγάρων και των θερμαινόμενων προϊόντων καπνού στα καταστήματα. Ομοίως, 7 στους 10 προτιμούν την απα-

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α ΚΑΡΚΙΝΟΣ γόρευση της χρήσης αυτών των προϊόντων σε μέρη όπου απαγορεύεται το κάπνισμα. Ακόμη, η σχετική πλειοψηφία των ερωτηθέντων τάσσονται υπέρ των άλλων δύο πολιτικών ελέγχου που δοκιμάστηκαν στην έρευνα: 1. Απαγόρευση των γεύσεων στα ηλεκτρονικά τσιγάρα 2. Εισαγωγή της «απλής συσκευασίας» για τσιγάρα, δηλαδή τυποποιημένων συσκευασιών με σταθερό χρώμα και σχέδιο και την κατάργηση όλων των επωνυμιών (όπως εικόνες και εταιρικά λογότυπα).

Κάπνισμα σε κλειστούς χώρους Η έρευνα αποδεικνύει ότι σε ορισμένες χώρες, όπως η Κροατία, η Κύπρος και η Σλοβακία, εξακολουθούν να έχουν πρόβλημα με το κάπνισμα σε δημόσιους, κλειστούς χώρους. Από την άλλη, η δημοσκόπηση δείχνει ότι το φαινόμενο έχει μειωθεί σε άλλες χώρες, όπως στην Ελλάδα, την Τσεχία και την Αυστρία, ενώ έχει αυξηθεί σε μερικές χώρες, ειδικά στην Ισπανία. Παρ’ όλα αυτά, μεγάλο μέρος των ερωτηθέντων δήλωσαν ότι έχουν δει πρόσφατα ανθρώπους να ατμίζουν ή να χρησιμοποιούν θερμαινόμενα προϊόντα καπνού σε εσωτερικούς χώρους:

κη αν εξετάσει κανείς και τη χρήση των νέων, εναλλακτικών προϊόντων καπνού. Τ α ηλεκτρονικά τσιγάρα και τα θερμαινόμενα προϊόντα καπνού είναι πιο διαδεδομένα μεταξύ των νέων και των χωρών όπου ο επιπολασμός των παραδοσιακών προϊόντων καπνού είναι υψηλός.  Από το 2017 δεν υπήρξαν σημαντικές αλλαγές όσον αφορά τις συνήθειες των καπνιστών, με την πλειοψηφία να χρησιμοποιεί αυτά τα προϊόντα καθημερινά, η μέση ηλικία έναρξης είναι ακόμα κάτω των 18 ετών και ο μέσος αριθμός καπνιστών τσιγάρων ανά ημέρα ακόμα περίπου στα 14. σον αφορά νέα προϊόντα, όπως ηλεΌ κτρονικά τσιγάρα και προϊόντα θερμαινόμενου καπνού, χρησιμοποιούνται από λιγότερους, αλλά συνεπείς χρήστες. Αν και ορισμένοι χρήστες φαίνεται να έχουν αντικαταστήσει τα παραδοσιακά προϊόντα καπνού με ηλεκτρονικά τσιγάρα/ θερμαινόμενο καπνό, πολλοί χρήστες εξακολουθούν να χρησιμοποιούν αυτά τα προϊόντα μαζί με τη χρήση παραδοσιακών προϊόντων καπνού. Τ έλος, υπάρχει μια ευρεία αντίληψη στο κοινό για τις επιβλαβείς συνέπειές τους στην υγεία, καθώς και για την έγκριση αυστηρότερων κανονισμών και πολιτικών ελέγχου. •••

Σ χεδόν 3 στους 10 δηλώνουν ότι αυτό συνέβη σε μπαρ οντά στο ένα πέμπτο σε εστιατόρια Κ Τ ο ένα τέταρτο σε άλλους δημόσιους χώρους όπου οι άνθρωποι συνήθως δεν καπνίζουν (π.χ. εμπορικά κέντρα, αεροδρόμια, αίθουσες συναυλιών) Ανησυχητικό είναι επιπλέον το γεγονός ότι περίπου 3 στους 10 λένε πως την τελευταία φορά που επισκέφτηκαν υπαίθριους χώρους που προορίζονταν για χρήση από παιδιά ή εφήβους τους τελευταίους έξι μήνες, είδαν ανθρώπους να καπνίζουν προϊόντα καπνού. Συμπερασματικά, τα ευρήματα αυτής της έρευνας δείχνουν ότι: Ο επιπολασμός του καπνίσματος συνεχίζει την πτωτική του τάση, ιδίως μεταξύ των νέων. αραμένουν υψηλά τα επίπεδα σε οριΠ σμένες γεωγραφικές περιοχές και κοινωνικοδημογραφικές ομάδες.  Ωστόσο, η τάση καθίσταται πιο περίπλο-

65

ΡΕΠΟΡΤΑΖ Το παράδειγμα της Αμερικής στη ρύθμιση των νέων καπνικών προϊόντων

Η Ευρώπη να ακολουθήσει τις ΗΠΑ Τι υποστηρίζει ο καρδιολόγος δρ Δημήτρης Ρίχτερ στο περιοδικό της Ευρωπαϊκής Εταιρείας Καρδιολογίας

Σ

το σημαντικό δίλημμα που έχει η επιστημονική κοινότητα απέναντι στα εναλλακτικά προϊόντα καπνίσματος αλλά και στον τρόπο που αυτά πρέπει να ρυθμίζονται αναφέρεται ο καρδιολόγος δρ Δημήτρης Ρίχτερ στο άρθρο του «Νέοι κανονισμοί για τα καπνικά προϊόντα στην εποχή της μειωμένης βλάβης. Θα πρέπει η Ευρώπη να ακολουθήσει το παράδειγμα του FDA;», το οποίο δημοσιεύθηκε πρόσφατα στο περιοδικό της Ευρωπαϊκής Εταιρείας Καρδιολογίας. Οι εκτιμήσεις του WHO αναφέρουν πως η χρήση καπνού ευθύνεται για το 16% του συνόλου των θανάτων σε ενήλικες άνω των 30 ετών στην περιοχή της Ευρώπης, με πολλούς εξ αυτών των θανάτων να είναι πρόωροι. Παρά το γεγονός ότι στην πλειονότητά τους οι καπνιστές γνωρίζουν πως το κάπνισμα θα μειώσει κατά μέσο όρο το προσδόκιμο ζωής τους κατά 10 έτη, εξακολουθούν να δυσκολεύονται να διακόψουν το κάπνισμα:

 73% των καπνιστών εύχονται να μπορούσαν να το διακόψουν  22% το προσπαθούν  Λιγότερο από 5% το επιτυγχάνουν χωρίς βοήθεια. Η δομημένη υποστήριξη των καπνιστών στη διακοπή του καπνίσματος βελτιώνει τις πιθανότητες επιτυχίας των προσπαθειών για διακοπή. Αναρωτιέται ο δρ Ρίχτερ, στο κείμενό του, για το εξής: «Πρέπει να προτείνουμε στους καπνιστές που αποτυγχάνουν συστηματικά στην προσπάθειά τους να κόψουν το κά-

66

/ Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2021

πνισμα, αλλά των οποίων η κατάσταση υγείας καθιστά τη μείωση της βλάβης από το κάπνισμα υποχρεωτική, εναλλακτικά προϊόντα καπνού, που προσφέρουν μειωμένη αλλά όχι μηδενική έκθεση σε επιβλαβείς χημικές ουσίες; Το δίλημμά μας έγκειται στο εάν θα πρέπει να προτείνουμε ένα λιγότερο επιβλαβές προϊόν για μια θανατηφόρο συνήθεια ή εάν θα πρέπει να επιμένουμε αποκλειστικά στη διακοπή του καπνίσματος, αφήνοντας τους καπνιστές να αποφασίζουν οι ίδιοι. Πώς μπορεί ο μέσος κλινικός ιατρός να κρίνει πόσο λιγότερο επιβλαβές είναι ένα προϊόν; Ποια ρυθμιστική αρχή θα λαμβάνει αποφάσεις σχετικά με το καίριας σημασίας αυτό ζήτημα»; Φαίνεται ότι οι ΗΠΑ έχουν τοποθετηθεί ήδη σε αυτό το θέμα και ο δρ Ρίχτερ εξηγεί στο άρθρο του με ποιον τρόπο η Υπηρεσία Τροφίμων και Φαρμάκων (FDA), βάσει των νόμων που υπάρχουν στη χώρα, διαθέτει ένα ισχυρό εργαλείο για τη βελτίωση της δημόσιας υγείας, διασφαλίζοντας πως τα νέα προϊόντα καπνού θα εξετάζονται ενδελεχώς πριν εισαχθούν στην αγορά και ότι τα καπνικά προϊόντα που θα προωθούνται με ισχυρισμούς μειωμένης έκθεσης, βλάβης ή κινδύνου σχετιζόμενης με το κάπνισμα νόσου μειώνουν πραγματικά την έκθεση ή τη βλάβη ή μπορούν να μειώσουν τον κίνδυνο νόσου. Τα νέα ή Διαφοροποιημένου Κινδύνου Προϊόντα Καπνού (Modified Risk Tobacco Product-MRTPs) πρέπει να παρέχουν όφελος όχι μόνο για τους ίδιους τους καπνιστές, αλλά και για την υγεία του πλη-

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α ΚΑΡΚΙΝΟΣ

θυσμού συνολικά. Όπως αναφέρεται στο άρθρο, οι διαδικασίες αυτές για την έκδοση MRTP απαιτούν μεγάλο εύρος επιστημονικών δεδομένων και ο FDA συνιστά στις εταιρείες να παρέχουν πληροφορίες από ένα πλήθος μελετών διαφορετικών τύπων, προκειμένου να αποφασίσει αν μπορεί ή όχι να εκδώσει άδεια για το MRTP. Οι μελέτες αυτές περιλαμβάνουν αναλύσεις προϊόντος, μη κλινικές μελέτες, μελέτες σε ενηλίκους ανθρώπους, καθώς και αναλύσεις δευτερογενών δεδομένων και μοντελοποίηση. Ο δρ Ρίχτερ αναφέρει τα MRTP παραδείγματα του προϊόντος θέρμανσης καπνού της Philip Morris International, με την εμπορική ονομασία IQOS, που έλαβε την αδειοδότηση το 2020 και του snus, ενός προϊόντος υγρού λεπτοκομμένου μη καιόμενου καπνού, που τοποθετείται μέσα από το χείλος, μεταξύ χείλους και ούλων, το οποίο ήταν το πρώτο προϊόν καπνού που έλαβε έγκριση από τον FDA ως MRTP το 2019. Ο Mitch Zeller, JD, διευθυντής του Κέντρου για τα Προϊόντα Καπνού του FDA, ανέφερε σχετικά με την απόφαση αδειοδότησης του IQOS ως MRTP: «Μέσω της διαδικασίας αίτησης για MRTP, ο FDA έχει ως στόχο να διασφαλίσει ότι οι πληροφορίες που απευθύνονται στους καταναλωτές σχετικά με μειωμένο κίνδυνο ή μειωμένη έκθεση από τη χρήση ενός προϊόντος καπνού υποστηρίζονται από επιστημονικά στοιχεία. Τα δεδομένα που υποβλήθηκαν από την εταιρεία δείχνουν πως η εμπορική προώθηση των συγκε-

κριμένων προϊόντων με τις εγκεκριμένες αυτές πληροφορίες θα μπορούσε να συμβάλει στην απεξάρτηση εξαρτημένων ενηλίκων καπνιστών από τα συμβατικά καιόμενα τσιγάρα και να μειώσει την έκθεσή τους σε επιβλαβείς χημικές ουσίες, αλλά αυτό μόνο σε περίπτωση που αλλάξουν ολοκληρωτικά προϊόν καπνού. Ο FDA θα παρακολουθεί στενά με ποιον τρόπο χρησιμοποιείται το προϊόν από τους καταναλωτές, ώστε να προσδιορίσει εάν τα προϊόντα αυτά πληρούν τα υποσχόμενα αποτελέσματά τους και δεν οδηγούν σε αυξημένη χρήση στα νεαρής ηλικίας άτομα. Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι τα προϊόντα αυτά δεν είναι ασφαλή, επομένως τα άτομα, ειδικά νεαρής ηλικίας, που δεν χρησιμοποιούν σήμερα καπνικά προϊόντα δεν θα πρέπει να αρχίσουν να χρησιμοποιούν είτε αυτά είτε οποιοδήποτε άλλο καπνικό προϊόν».

O δρ Ρίχτερ κλείνει το άρθρο του αναφέροντας χαρακτηριστικά: «Είναι αυτός ο ιδανικός τρόπος να προχωρήσουμε; Δύσκολο να απαντήσουμε. Εν τούτοις, η ύπαρξη ενός ρυθμιστικού μηχανισμού αξιολόγησης για τα νέα καπνικά προϊόντα και η επιστημονική αξιολόγηση των MRTP από θεσμικά όργανα φαίνεται να αποτελούν τον σωστό δρόμο. Η Ευρώπη θα πρέπει, κατά πάσα πιθανότητα, να ακολουθήσει, και μάλιστα όσο το δυνατόν συντομότερα. Εξάλλου, όπως έχει αναφέρει και ο Mark Twain: “Το να κόψεις το κάπνισμα είναι το πιο εύκολο πράγμα στον κόσμο. Το γνωρίζω γιατί το έχω κάνει χιλιάδες φορές”…».•••

«Πρέπει να προτείνουμε στους καπνιστές που αποτυγχάνουν συστηματικά στην προσπάθειά τους να κόψουν το κάπνισμα, αλλά των οποίων η κατάσταση υγείας καθιστά τη μείωση της βλάβης από το κάπνισμα υποχρεωτική, εναλλακτικά προϊόντα καπνού που προσφέρουν μειωμένη αλλά όχι μηδενική έκθεση σε επιβλαβείς χημικές ουσίες»;

67

ΑΡΘΡΟ

Τι Νέες κρύβει εξελίξεις η εξέλιξη στην της πανδημία φαρμακευτικής δαπάνης στην Ελλάδα

Η αγορά του φαρμάκου στην κρίση Ποια είναι τα αίτια για την έκρηξη των δαπανών για φάρμακα Γράφει ο Δημήτρης Ν. Πατσάκης, Σύμβουλος Επιχειρήσεων

Η Τα εκατοντάδες εκατομμύρια συσκευασιών είχαν συμβολή και επίπτωση στο Δημόσιο Ταμείο, αλλά και στην «τσέπη» όσων είχαν ανάγκη

68

φαρμακευτική δαπάνη υπήρξε ένα από τα μείζονα προβλήματα της δημιουργίας και της επίλυσης –ως έναν βαθμό– της δημοσιονομικής κρίσης που εμφανίστηκε «ξαφνικά» ως ένα εκ των αιτίων της βίαιης προσαρμογής (aka «Μνημόνιο») ως προϋπόθεσης της έμπρακτης έκφρασης της «καλοσύνης των ξένων». Στην πορεία της δημόσιας αλλά και της ιδιωτικής δαπάνης υγείας, τα φαρμακευτικά σκευάσματα κατέχουν έναν από τους «πρωταγωνιστικούς» ρόλους, όπως θα καταδείξουμε στη συνέχεια. Είτε ως απαραίτητο συστατικό της άμεσης (νοσοκομειακής) αλλά και της συμβατικής θεραπείας/αντιμετώπισης των νοσημάτων, τα εκατοντάδες εκατομμύρια συσκευασιών («εμβαλλαγίων» για τους χειριστές τους) είχαν συμβολή και επίπτωση στο Δημόσιο Ταμείο αλλά και στην «τσέπη» όσων είχαν ανάγκη, ιδιαίτερα στα χαμηλότερα εισοδηματικά στρώματα του πληθυσμού. Αρκετοί υπουργοί συγκρούστηκαν με κα-

/ Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2021

τεστημένα συμφέροντα, παγιωμένες «παθογένειες» και άνομες εμπλοκές, πολλές φορές καθυβριζόμενοι έως και με απειλή ή έμπρακτη άσκηση βίας. Στην περίοδο 2009-2019, όπου υπάρχουν διαθέσιμα λεπτομερή δεδομένα (EOΦESYNet-ΒiForms), η έξωθεν άσκηση πολιτικής τιμών και ελέγχου δαπάνης είχε ποικίλα αποτελέσματα, όπως αποδεικνύεται από τα στοιχεία που θα παρουσιάσουμε. Δεν είναι στη σκέψη του συντάκτη η «πολιτικοποίηση» των υποπεριόδων. Παρ’ όλα αυτά, είναι «διαφωτιστική» η μετάπτωση των «κατηγόρων» σε «διαχειριστές», ανεξαρτήτως του αν οι τελευταίοι έχουν σιωπήσει (αιδημόνως;) μέχρι στιγμής.

1. Υποπερίοδος 2009-14 Η αδράνεια (;) που σημειώθηκε επί σειρά προηγούμενων ετών (αρχής γενομένης από το 2000) είχε χαρακτηριστεί “Big Party” και όχι μόνο από τους άμεσα ωφελουμένους. Στο διάστημα αυτό, οι πωλήσεις φαρμάκων είχαν την ακόλουθη πορεία:

Πωλήσεις (σε εκ/ρια)

2000

2001

2002

2003

2004

2000-4

Νοσοκομεία (ΝΤ) (1) 442 520 622 793 839 89,82% Φαρμακαποθήκες/Φαρμακεία (ΛΤ) 2.154 2.607 3.125 3.550 4.152 92,76%

2005 2006 2007 2008 2009 2004-9

Νοσοκομεία Φαρμακαποθήκες/Φαρμακεία

921 1.014 1.514 1.467 1.467 74,85% 4.627 5.155 6.364 6.568 6.995 68,47% Πηγή: ΕΟΦ

Ενώ, λοιπόν, όλα αυτά ήταν εμφανέστατα, για τους πολιτικούς, υπηρεσιακούς και φυσικούς παράγοντες, “Βusiness as usual”, όπως τουλάχιστον κατέληξε η ολιγωρία. Παράλληλα, ο μη γνώστης πολίτης (ασθενής/φορολογούμενος etc), καταβάλλοντας εκών-άκων το 25% της τιμής των συνταγογραφούμενων και αποζημιούμενων φαρμάκων, χωρίς πρόβλεψη άμεσης επίπτωσης στο διαθέσιμο εισόδημά του, «χρεώθηκε» στο τέλος τον «λογαριασμό» του προαναφερθέντος “party”. Δεν είναι της στιγμής να καταλογισθούν ευθύνες ή να διερευνηθούν τυχόν συμφέροντα από π.χ. την κατάργηση της «λίστας» φαρμάκων, εκτός κι αν ενδεχόμενα συναισθήματα ενοχής προκαλέσουν την έκφραση «συγγνώμης» (λέμε τώρα…). Υπενθυμίζω πως, στα τέλη του 2010, με συγκεκριμένα επιχειρήματα, είχα προτείνει την αλλαγή του ισχύοντος μέχρι σήμερα καθεστώτος συμμετοχής στην τιμή των φαρμάκων, λαμβάνοντας υπόψη την επίπτωση της συμβολής της στο διαθέσιμο εισόδημα, αναλόγως του ύψους της και των οικογενειακών, αλλά και άλλων βαρών («Κλιμάκωση συμμετοχής…»), με δημοσίευση στο ημερήσιο έντυπο Βήμα (Νοέμβριος 2010), χωρίς ωστόσο να υπάρξει αντίθεση. Στη

Αξία (εκ/ρια)

συνέχεια, τόσο η «Επιτροπή Σοφών» (προεδρεύοντος του τότε προέδρου του ΕΟΦ, καθ. Ι. Τούντα) είχε προτείνει ακριβώς τα ίδια πράγματα (Ιαν. ’11). Ο ΣΥΡΙΖΑ είχε συμπεριλάβει την πρόταση στο προεκλογικό του πρόγραμμα για την Υγεία (αλλά δεν πρόκαμε…). Ο υπογράφων είχε προτείνει αρχικό ποσοστό συμμετοχής 50% για τα «φθηνά» συνταγογραφούμενα φάρμακα (μέχρι 10 ευρώ) και «επιστροφή» ανά τρίμηνο, είτε μέσω της σύνταξης είτε μέσω της ετήσιας εκκαθάρισης φόρου εισοδήματος, στην περίπτωση αθροιστικής υπέρβασης ποσοστού επί του εισοδήματος. Στη σημερινή δε ευνοϊκή συγκυρία της ψηφιακής επιτάχυνσης του κράτους, κάτι τέτοιο είναι “piece of cake”. Η «λεπτομέρεια» που είναι καταφανής στους πίνακες που παρατίθενται αφορά αφενός την «ανάκρουση πρύμνας» της πτωτικής πορείας των τιμών των φαρμάκων που πωλούνται στα νοσοκομεία (συμπ. κλινικές άνω των 60 κλινών) και στον ΕΟΠΥΥ για διάθεση από τα κατά τόπους φαρμακεία του, αφετέρου τη συνεχιζόμενη πτώση των τελικών (λιανικών) τιμών των φαρμάκων που κυκλοφορούν μέσω των φαρμακείων στο σύνολο της χώρας (βλ. πίνακες).

2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2008-14

Νοσοκομεία (ΝΤ) (1) 1.467 1.466 1.312 1.200 1.361 1.428 1.404 -4,29% Φαρμακαποθήκες/Φαρμακεία (ΛΤ) 6.568 6.995 6.029 5.557 4.606 4.267 4.234 -35,54%

2015 2016 2017 2018 2019

Νοσοκομεία 1.484 1.769 1.802 2.093 2.290 Φαρμακαποθήκες/Φαρμακεία 4.119 4.051 3.977 4.114 4.393

2014-15 2015-16 2016-17 2017-18 2018-19 2014-19 Νοσοκομεία Φαρμακαποθήκες/Φαρμακεία

5,70% 19,20% 1,87% 16,15% 9,41% 63,11% -2,72% -1,65% -1,83% 3,44% 6,78% 3,76%

69

ΑΡΘΡΟ

Όγκος (εκ/ρια emp.)

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014 2008-14

Νοσοκομεία 97 97 87 88 55 80 80 -17,46% Φαρμακαποθήκες/Φαρμακεία 469 466 434 424 395 405 418 -10,94% Σύνολο 566 563 512 512 449 485 498 -12,01%

2015 2016 2017 2018 2019

Νοσοκομεία 78 94 96 97 95 Φαρμακαποθήκες/Φαρμακεία 424 453 466 471 478 Σύνολο 502 547 562 568 573

2014-15 2015-16 2016-17 2017-18 2018-19 2014-19

Νοσοκομεία 20,67% 1,73% 1,20% -1,84% 18,74% 18,74% Φαρμακαποθήκες/Φαρμακεία 6,79% 2,93% 0,96% 1,57% 14,51% 14,51% Σύνολο 8,96% 2,74% 1,07% 0,88% 15,06% 15,06%

Οι συνολικές πωλήσεις (emp.) μετά το 2014 σημειώνουν ανοδική πορεία, αγγίζοντας το ύψος του 2008. Εκ του αποτελέσματος, η «ηλεκτρονική συνταγογράφηση» μάλλον «κρέμασε». Ήδη στα τέλη του 2019, ο υπουργός Υγείας είχε εκφράσει την ανησυχία του για το γεγονός.

2. Η «επαναστατική» περίοδος 2015-19

Δεδομένων των πιεστικών αναγκών διαχείρισης, λόγω Covid-19, η κατάσταση απαιτεί άμεση λήψη μέτρων

ΜΤ

Ατυχώς, τόσο για το Δημόσιο «Ταμείο» (άρα και για το σύνολο των συμπολιτών) και τους έχοντες ανάγκη φαρμακευτικής περίθαλψης, η εμπλοκή των «Φίλων του Λαού» επί της αμέσως προηγουμένης κυβερνήσεως μπορεί να χαρακτηρισθεί –εν πλήρη νηφαλιότητι– «πομφόλυξ». Και εξηγούμαι: Πώς μπορεί να αξιολογήσει κανείς, στη διάρκεια συνεχών μειώσεων των τιμών στο φάρμακο, την ιλιγγιώδη άνοδο της νοσοκομειακής φαρμακευτικής δαπάνης και μάλιστα με αναγωγή στην αποδεκτή διεθνώς σχέση αξιολόγησης «ανά ΗΝ»; Mε ποια –πρωτοφανή– κριτήρια μπορεί να δεχθεί κάποιος την έως και 100% αύξηση σε συγκεκριμένα νοσοκομεία, όταν κλινικά τους αντίστοιχα είχαν λογικότερες

υπερβάσεις; (βλ. πίνακα). Παράλληλα, το αποτέλεσμα της «Πολιτικής Φαρμάκου», ως προς τη μείωση της κατανάλωσης (τμχ./πληθυσμό/ετησίως), παρά τους «κόφτες» και τον περιορισμό συνταγογράφησης ΔΟ από άσχετες με το νόσημα ειδικότητες, μπορεί να αποκληθεί «φιάσκο». Ανεξάρτητα από το αν στο μείγμα συμπεριλαμβάνονται και ΜΗΣΥΦΑ, το εκ του αποτελέσματος πόρισμα παραμένει ως έχει (βλ. πίνακα). Όπως και να έχουν τα πράγματα, δεδομένων των πιεστικών αναγκών διαχείρισης λόγω Covid-19, η κατάσταση απαιτεί άμεση λήψη μέτρων. Τα συμπεράσματα δικά σας… Χωρίς αμφιβολία, οι μόνοι ζημιωμένοι από τις συνεχείς μειώσεις είναι οι φαρμακοποιοί/ιδιοκτήτες φαρμακείων, υφιστάμενοι, εκτός των μειώσεων στις τιμές, και τις επιστροφές/εκπτώσεις μέσω των εκκαθαριζομένων συνταγών στον ΕΟΠΥΥ. Από την άλλη, αντισταθμίζουν –μερικώς– τη «χασούρα» με τα ΜΗΣΥΦΑ, τα “lifestyle” και τα διαιτητικά/καλλυντικά σκευάσματα. Άλλωστε, η εικόνα με τις ανακαινίσεις και τα νέα φαρμακεία αυτό ενδεχομένως δείχνει…

2008 2009 2010 2.011 2012 2013 2014 2008-14

Νοσοκομεία 15,04 15,15 15,10 13,62 16,10 17,82 17,54 16,62% Φαρμακαποθήκες/Φαρμακεία 14,01 15,02 13,88 13,10 11,67 10,53 10,14 -27,62%

2015 2016 2017 2018 2019

Νοσοκομεία 19,04 18,81 18,84 21,62 24,09 Φαρμακαποθήκες/Φαρμακεία 9,71 8,94 8,53 8,74 9,19

2014-15 2015-16 2016-17 2017-18 2018-19 2014-19

Νοσοκομεία 8,55% -1,21% 0,16% 14,76% 11,42% 37,34% Φαρμακαποθήκες/Φαρμακεία -4,24% -7,93% -4,59% 2,46% 5,15% -9,37%

70

/ Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2021

3. Οι «ενδείξεις» της αποτυχίας Ίσως, η πλέον αποκαλυπτική εικόνα της ανάθεσης των οικονομικών της Δημόσιας Υγείας να εμφανίζεται από την ενδεικτική πορεία της δαπάνης φαρμάκου στα νοσοκομεία του ΕΣΥ. Με τη βοήθεια των επίσημων στοιχείων που αναρτώνται στην «πλατφόρμα» του BiForms (ex ESYnet), στο διάστημα της δεκαετίας 2009-19, η κατηγοριοποίηση (για πρακτικούς αλλά και αντικειμενικούς λόγους) των μονάδων, είναι η ακόλουθη: Επί «Μενουευρώπηδων», πάντοτε με βάση τα επίσημα στοιχεία, η νοσοκομειακή δαπάνη φαρμάκου υποχώρησε, ενώ η νοσηλευτική κίνηση (ΗΝ) αυξήθηκε, με αποτέλεσμα την εξαιρετική «εκλογίκευση» της –μέσης– δαπάνης ανά ΗΝ της αμέσως προηγούμενης περιόδου. Αντιθέτως, η «προοδευτική» διαχείριση της «δωρεάν» Υγείας επέτρεψε (;) σε συνθήκες έκδοσης ΔΤΦ με μειούμενες τιμές, ιδίως σε ΔΟ κυρίως ενδονοσοκομειακής χορήγησης (Πίνακες Ν. 3816), την «επιστροφή»

των συνολικά καταγεγραμμένων δαπανών στα επίπεδα έως και προ της υπαγωγής στις υποχρεώσεις των «θεσμών» που συζητούνταν σε πολυτελή ξενοδοχεία αντί του «μεγάρου» της Αριστοτέλους.

ΔΑΠΆΝΗ ΦΑΡΜΆΚΟΥ ΑΝΆ ΤΆΞΗ ΚΛΙΝΙΚΉΣ ΔΥΝΑΜΙΚΌΤΗΤΑΣ: Νοσοκομείο Δαπάνη Φαρμάκου (Εκτός Ψ/Κ) ΗΝ (Εκτός Ψ/Κ) Ανά ΗΝ (Εκτός Ψ/Κ) Δαπάνη (400+ κλινών) ΗΝ (400+ κλινών) Ανά ΗΝ Δαπάνη (251-400 κλινών) ΗΝ (251-400 κλινών) Ανά ΗΝ Δαπάνη (101-250 κλινών) ΗΝ (101-250 κλινών) Ανά ΗΝ Δαπάνη (έως 100 κλινών) ΗΝ (έως κλινών) Ανά ΗΝ Δαπάνη (Ψυχιατρικά) ΗΝ (Ψυχιατρικά) Ανά ΗΝ

2009 2010 2011 2012 2013 2014 2009-12 2012-14 1.330 1.088 831 758 642 543 -43,01% -28,36% 1.232 1.078 824 753 638 540 -38,88% -28,29% 8.146 8.762 8.979 8.958 8.784 9.533 9,97% 6,42% 7.193 7.770 7.924 8.058 7.882 8.707 12,03% 8,05% 163 124 93 85 73 57 -47,85% -32,94% 171 139 104 93 81 62 -45,61% -33,33% 796 695 549 499 424 366 -37,31% -26,65% 4.107 4.451 4.547 4.608 4.502 4.472 12,20% -2,95% 194 156 121 108 94 82 -44,13% -24,42% 268 231 170 152 124 100 -43,28% -34,21% 1.718 1.782 1.818 1.805 1.776 2.739 5,06% 51,75% 156 129 93 84 70 58 -46,15% -30,95% 135 125 90 86 76 62 -36,17% -27,60% 1.084 1.189 1.197 1.298 1.300 1.204 19,74% -7,24% 124 105 75 66 59 52 -46,77% -21,21% 33 27 16 16 14 11 -50,69% -31,19% 285 348 362 347 304 262 21,75% -24,50% 116 77 44 47 45 43 -59,50% -8,87% 98 10 7 5 4 4 -94,97% -22,11% 953 991 1.054 900 902 826 -5,56% -8,22% 14,98* 11,89* 7,97* 5,74* 4,62 4,65 -61,68% -19,01%

*Αφορά μονάδες με πλήρη δεδομένα (Δαπάνη-ΗΝ) (Ψ.Ν. Αττικής, Θεσσαλονίκης & «Δρομοκαΐτειο»)

71

ΑΡΘΡΟ

Με βάση τα «επίσημα», λοιπόν, στοιχεία, η δαπάνη φαρμάκου ανά ΗΝ εμφανίζεται σχεδόν 100% ανώτερη στο διάστημα 201419. Το τελευταίο δεν σημαίνει πάντοτε ότι οι εν λόγω δαπάνες εξοφλούνται στο σύνολό τους, δεδομένου του ισχύοντος clawback. Από την άλλη όμως, τα στοιχεία του ΕΟΦ εμφανίζουν υστέρηση ως προς τις «μέσες»

τιμές. Η διαφοροποίηση αυτή πρέπει να διευκρινισθεί. Ενδεχομένως, να υπάρχει «προτίμηση» σε off-patent σκευάσματα και όχι στα ισοδύναμα φθηνότερα «γενόσημά» τους. Η εντύπωση που υπάρχει –και όχι μόνο στον υπογράφοντα– είναι πως οι «Επιτροπές Φαρμάκου» στα νοσοκομεία υπολειτουργούν ή «λειτουργούν» διακοσμητικά.

ΔΑΠΆΝΗ ΦΑΡΜΆΚΟΥ ΑΝΆ ΤΆΞΗ ΚΛΙΝΙΚΉΣ ΔΥΝΑΜΙΚΌΤΗΤΑΣ: Νοσοκομείο

2014 2015 2016 2017 2018 2019 2014-16 2014-19

Δαπάνη Φαρμάκου (Εκτός Ψ/Κ) ΗΝ (Εκτός Ψ/Κ) Ανά ΗΝ (Εκτός Ψ/Κ) Δαπάνη (400+ κλινών) ΗΝ Ανά ΗΝ Δαπάνη (251-400 κλινών) ΗΝ Ανά ΗΝ Δαπάνη (101-250 κλινών) ΗΝ Ανά ΗΝ Δαπάνη (έως 100 κλινών) ΗΝ Ανά ΗΝ Δαπάνη (Ψ/Κ) ΗΝ Ανά ΗΝ

543 483 681 763 782 922 25,41% 69,80% 540 480 678 761 779 920 25,56% 70,37% 8533 8403 8349 8334 8438 8346 -2,16% -2,19% 7707 7566 7513 7474 7586 7511 -2,52% -2,54% 64 58 82 92 93 111 28,13% 73,44% 70 63 90 102 103 123 28,57% 75,71% 366 327 462 523 568 645 26,23% 76,23% 4472 4427 4361 4217 4311 4269 -2,48% -4,54% 82 74 106 124 132 151 29,52% 84,50% 100 88 130 150 121 179 30,00% 79,00% 1739 1673 1693 1709 1726 1723 -2,65% -0,92% 58 53 77 88 93 104 32,76% 79,31% 62 58 73 74 78 84 17,74% 35,48% 1204 1193 1196 1267 1273 1276 -0,66% 5,98% 52 49 61 59 61 67 17,31% 28,85% 11 10 12 13 12 12 9,09% 9,09% 292 273 263 280 275 272 -9,93% -6,85% 38 37 46 46 44 44 21,12% 17,11% 4 4 4 2 2 2 0,00% -50,00% 826 837 837 860 852 835 -1,33% 1,09% 4,84 4,78 4,78 2,33 2,35 2,40 -1,29% -50,44%

Η εντύπωση που υπάρχει είναι πως οι «Επιτροπές Φαρμάκου» στα νοσοκομεία υπολειτουργούν ή «λειτουργούν» διακοσμητικά

72

/ Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2021

4. Οι «πρωταθλητές» Τα επίσημα λειτουργικά και οικονομικά δεδομένα του ΕΣΥ (BiForms) εμφανίζουν, grosso modo, τη διαχειριστική ικανότητα των «διοικούντων» ως προς την επίτευξη άριστου κλινικού, σε συνδυασμό με την αποτελεσματικότητα ανάλωσης των διαθέσιμων πόρων (aka «παραγωγικότητα», «αποδοτικότητα», «αποτελεσματικότητα» και άλλους όρους που δεν είναι ευδιάκριτο το αν και πόσο είναι επιθυμητοί). Για να δώσουμε μια –ευρύτερη– εικόνα, ας σκεφθούμε εντελώς απλά. Θα εμπιστευόσασταν π.χ. για διαχείριση αποθήκης κάποιον που, εκ του αποτελέσματος,

είναι ανίκανος; Aν δεν ήταν ανίκανος, όπως τουλάχιστον ισχύει για αρκετούς, θα ήταν «λίγος», «φοβικός» ή ενεχόμενος σε σκοτεινές εμπλοκές. Σε κάθε περίπτωση, η παράθεση των «αγώνων» και η επίκληση της «εντιμότητας» δεν σημαίνει απαραίτητα και ικανότητα διοίκησης… Στον πίνακα που παρατίθεται εμφανίζεται η πορεία της δαπάνης για φάρμακα σε επιλεγμένες περιπτώσεις μεγάλης αύξησης, στο διάστημα 2014-19, σε σύγκριση με τον μ.ό. του συνόλου. Τα 11 νοσοκομεία του αντιπροσωπεύουν το 30%-40% της συνολικής φαρμακευτικής δαπάνης διαχρονικά (2009-19).

Τα 11 νοσοκομεία αντιπροσωπεύουν το 30%-40% της συνολικής φαρμακευτικής δαπάνης διαχρονικά (2009-19)

ΔΑΠΆΝΗ ΦΑΡΜΆΚΟΥ (ΑΝΆ ΗΝ) 2009-19 Νοσοκομείο

2009 2012 2014 2019 2009-12 2012-14 2014-19

Αντικαρκινικό Ν. Θεσ/κης «Θεαγένειο» Γ. Αντ/κό Ν. «Άγιος Σάββας» Γ. Αντ/κό Ν. Πειραιώς «Μεταξά» Γ. Ογκ/κό Ν. «Οι Άγιοι Ανάργυροι» Παν/κό Γ. Ν. «Αττικόν» Παν/κό Αλεξανδρούπολης Παν/κό Ηρακλείου Παν/κό Λαρίσης Παν/κό Ιωαννίνων Παν/κό Πατρών Παν/κό «ΑΧΕΠΑ» ΜΟ

453 285 187 489 -37,09% -34,39% 161,50% 291 173 127 332 -40,55% -26,59% 161,42% 295 193 166 334 -34,58% -13,99% 101,20% 1.151 200 148 242 -82,62% -26,00% 63,51% 189 97 80 206 -48,68% -17,53% 157,50% 243 161 81 191 -33,74% -49,69% 135,80% 204 165 86 200 -19,12% -47,88% 132,56% 207 128 81 166 -38,16% -36,72% 104,94% 184 101 71 139 -45,11% -29,70% 95,77% ο/δ 127 83 160

-34,65% 92,77% 148 90 89 158 -39,19% -1,11% 77,53% 163 85 57 111 -47,85% -32,94% 94,74%

Είναι λογικό να υπάρχει μια εξήγηση για ποιους ακριβώς λόγους το «κόστος» της θεραπείας υπερέβη, σε διάστημα ενός έτους, το 150% (και όχι μόνο στα επιλεγ-

μένα νοσοκομεία). Σε κάθε περίπτωση, η δέσμευση για ενημέρωση είναι δεδομένη από μέρους του υπογράφοντος. •••

73

ΑΡΘΡΟ

Η Νέες ψυχολογική εξελίξεις στην διαχείριση πανδημία της παραπληροφόρησης για τα εμβόλια

«Εμβόλιο» έναντι των fake news Πώς θα προφυλαχθούμε από τη διάδοση ψευδών ειδήσεων

της Ιωάννας Θεοδωρακοπούλου, PsyD, MSc, Συμβουλευτικής ψυχολόγουψυχοθεραπεύτριας

Ο

όγκος των ερωτημάτων που δεχόμαστε από τους θεραπευόμενους σχετικά με τα εμβόλια για τον κορωνοϊό είναι μεγάλος: «Πώς έχουμε τόσο γρήγορα εμβόλια;», «Πώς ξέρουμε ότι είναι ασφαλή;», «Ποιο θα κάνουμε;». Δίνουμε χρόνο συζητώντας τέτοια θέματα για να νιώσουν ασφαλείς. Είναι προφανές ότι υπάρχει σημαντικό ποσοστό ανθρώπων που εμφανίζονται διστακτικοί έως και σε άρνηση μπροστά στον εμβολιασμό. Και ήταν αναμενόμενο. Τα εμβόλια για τον κορωνοϊό βγήκαν και συνεχίζουν να βγαίνουν πολύ γρήγορα, άρα είναι αναμενόμενη η αμφισβήτηση της ασφάλειας χρήσης τους. Δεν μπορούμε όμως να μην αναγνωρίσουμε τη δράση των «κινημάτων» παραπληροφόρησης. Η έγνοια μας είναι ότι όπως και πριν ξεκινήσει ο εμβολιασμός, όπως και τώρα που τρέχουν κανονικά, ο όγκος των αναρτήσε-

74

ων σε κοινωνικά δίκτυα σχετικά με ψευδή δημοσιεύματα και μη δηλωμένους θανάτους, κρυμμένα μικροτσίπ ή κάποια άλλη θεωρία συνωμοσίας, αυξάνει. Έχει μεγάλο ενδιαφέρον να παρατηρήσετε πώς μια ψευδής πληροφορία σχετικά με τον κορωνοϊό ανακυκλώνεται διαδικτυακά και την ακριβώς επόμενη ημέρα ένας θεραπευόμενος θα τη φέρει στη συνεδρία. Όλο και περισσότεροι άνθρωποι ενημερώνονται από το Διαδίκτυο και δυστυχώς το μέγεθος της παραπληροφόρησης διαδικτυακά είναι τεράστιο. O Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (WHO) εξέφρασε ανησυχία σχετικά με την παγκόσμια παραπληροφόρηση τον Φεβρουάριο του 2020, αναγνωρίζοντας ότι η πανδημία Covid-19 καταπολεμάται τόσο στην πραγματική ζωή όσο και στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Κι αυτό γιατί ένα αποτελεσματικό πρόγραμμα εμβολιασμού θα βασιστεί σε με-

/ Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2021

γάλη πίστη στο εμβόλιο και η παραπληροφόρηση που εξαπλώνεται με ρυθμούς viral μπορεί να επηρεάσει δυσμενώς αυτήν την πίστη, κάτι που αυξάνει την άρνηση για εμβολιασμό. Όλα τα είδη παραπληροφόρησης χρησιμοποιούν τη γνωστή γκάμα τακτικών. Έχει συμβεί και στο παρελθόν με μεγάλη καπνοβιομηχανία που χρησιμοποίησε αυτήν τη στρατηγική, πείθοντας εκατομμύρια ανθρώπους για δεκαετίες ότι τα τσιγάρα δεν προκαλούν καρκίνο. Μέθοδοι όπως απαξίωση των ανταγωνιστών ή χρήση ψεύτικων ειδικών για να προωθούν το κάπνισμα. Έκτοτε έχουν χρησιμοποιηθεί και από κεκτημένα συμφέροντα που προσπαθούν να πείσουν το κοινό ότι η επιστήμη δεν είναι επικεντρωμένη στην αλλαγή του κλίματος. Τώρα τα βλέπουμε με τους αντιεμβολιαστές. Η παραπληροφόρηση για την πανδημία στηρίζεται κυρίως σε συγκεκριμένα εργαλεία επιχειρηματολόγησης: στην πρόκληση φόβου, σε ψεύτικους ειδικούς και σε θεωρίες συνωμοσίας. Η κύρια θεωρία της συνομωσιολογικής λογικής είναι ότι στερούν τα δικαιώματα των ανθρώπων ή κάτι κρύβεται από πίσω. Αυτά αποτελούν την πρώτη και κεντρική γραμμή στα μηνύματα περί πανδημίας. Υπάρχουν γκάλοπ που εστιάζουν στον υποχρεωτικό εμβολιασμό –κάτι που δεν ισχύει. Δεδομένου του ότι οι αρχές θέλουν να στερήσουν από τους ανθρώπους τα δικαιώματά τους, προβλέπουν ότι δεν θα επιτρέψουν στους ανθρώπους να επιλέξουν αν θα κάνουν το εμβόλιο ή όχι. Άλλο ένα σύνηθες κομμάτι της παραπληροφόρησης από τους αντιεμβολιαστές είναι οι ψευδείς αναφορές σε περιστατικά που εμφάνισαν επιπλοκές μετά από τον εμβολιασμό. Η παραπληροφόρηση συνδυάζει την πρόκληση φόβου με μια θεωρία συνωμοσίας, ότι κάτι πολύ σημαντικό καλύπτεται από τον κόσμο. Αναφέρονται συμπτώματα που είναι τα θετικά του εμβολιασμού ως σοβαρές επιπλοκές, αλλά μέχρι να βγει κάποιος πραγματικός ειδικός και να εξηγήσει ότι κάποια συμπτώματα είναι καλό να υπάρχουν αφού εμβολιαστεί ο άνθρωπος, είναι πολύ αργά, καθώς καμία υπηρεσία αποσύνδεσης και ελέγχου ψευδών αναρτήσεων δεν πρόλαβε να μειώσει την έκταση της θεωρίας συνωμοσίας ότι είναι επιπλοκές. Οι συνήθεις τακτικές είναι η πόλωση (ενίσχυση παραπόνων και εντάσεων μεταξύ διαφορετικών ομάδων), η επίκληση συναισθήματος (όπως φόβος, θυμός ή ενσυναίσθηση), η διάδοση θεωριών συνωμοσίας (δημιουργία ή ενίσχυση εναλλακτικών ε-

75

ΑΡΘΡΟ

Ο ψυχολογικός «εμβολιασμός» είναι παρόμοιος με τα ιατρικά εμβόλια. Μπορεί να μας προφυλάξει από τις ψευδείς ειδήσεις.

ξηγήσεων για ειδησεογραφικά γεγονότα, υποδεικνύοντας ότι όλα ελέγχονται από μια μικρή, συνήθως κακόβουλη, μυστική ελίτ-ομάδα ανθρώπων), η παρακολούθηση άλλων στο Διαδίκτυο (υποκινώντας εσκεμμένα μια αντίδραση από ένα κοινό-στόχο χρησιμοποιώντας «δόλωμα»), η υποτίμηση άλλων (εκτροπή της ευθύνης και των κατηγοριών προκατάληψης) και η πλαστοπροσωπία πιο αξιόπιστων πηγών (όπως η δημιουργία ψεύτικου λογαριασμού Twitter). Τέτοιες τακτικές ήταν αναμενόμενες. Θα ήταν, λοιπόν, μια καλή λύση να κατασκευάζονται σκοπίμως ιστορίες όπως αυτές που προανέφερα, οι οποίες θα «εμβολιάσουν» τον κόσμο ενάντια σε μελλοντικές ιστορίες. Οι εταιρείες κοινωνικών δικτύων έχουν αποδείξει την ανεπάρκειά τους στον έλεγχο της διάδοσης της λανθασμένης πληροφορίας στις πλατφόρμες τους, ενώ πολλές μελέτες δείχνουν ότι οι υπηρεσίες αποσύνδεσης της ψευδούς πληροφορίας από την πραγματικότητα και ελέγχου στοιχείων, συχνά, δεν διαβάζονται τόσο ευρέως όσο η ίδια η παραπληροφόρηση. Οι φήμες ταξιδεύουν γρηγορότερα και βαθύτερα διαδικτυακά από ό,τι η αλήθεια. Η συνεχής αναφορά στην παραπληροφόρηση, όσο και να έχει σκοπό την αποσύνδεσή της από την αλήθεια, μπορεί ακόμη και να επιδεινώσει το πρόβλημα. Αν θεωρήσουμε ότι η παραπληροφόρηση είναι μια μολυσματική ασθένεια, οι προσπάθειες τόσο διακοπής της εξάπλωσης όσο και αντιμετώπισης των συμπτωμάτων δεν έχουν αποδειχθεί αρκετά αποτελεσματικές. Ο ψυχολογικός «εμβολιασμός» είναι παρόμοιος με τα ιατρικά εμβόλια. Η έκθεση κάποιου σε σημαντικά αποδυναμωμένη δόση του ιού (σε αυτήν την περίπτωση

76

/ Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2021

παραπληροφόρηση) προκαλεί την παραγωγή ψυχικών αντισωμάτων, άρα παρέχει ψυχολογική ανθεκτικότητα ενάντια σε μελλοντικές και ανεπιθύμητες προσπάθειες πειθούς. Όμως αντί μόνο να «εμβολιάζουμε» τους ανθρώπους ενάντια σε ατομικά παραδείγματα παραπληροφόρησης, αντίθετα εστιάζουμε σε πιο γενικούς τρόπους με τους οποίους οι άνθρωποι παραπλανώνται-τεχνικές χειρισμού όπως η χρήση ακραίας συναισθηματικής γλώσσας, η κατασκευή θεωριών συνωμοσίας και η ψευδής μαρτυρία ανυπόστατων ειδικών. Οι έρευνες έχουν δείξει ότι ένας δυναμικός τρόπος να επιτευχθεί ανθεκτικότητα στην πειθώ είναι η επίγνωση των προσωπικών αδυναμιών. Πρώτη φορά προτάθηκε στα 1960 η θεωρία (inoculation theory) η οποία κέρδισε αρκετή προβολή (από καθαρή σύμπτωση) κατά τη διάρκεια της πανδημίας και την έναρξη του εμβολιασμού. Μια σειρά δοκιμών την τελευταία δεκαετία έχει δείξει ότι η έκθεση ανθρώπων εκ των προτέρων στις τακτικές της παραπληροφόρησης (ισοδύναμο του να τους δίνεις μια εξασθενημένη εκδοχή του ιού) τους κάνει καλύτερους στην αναγνώριση της παραπληροφόρησης. Οι έρευνες επίσης δείχνουν ότι ο «εμβολιασμός ενάντια στην παραπληροφόρηση» είναι πιο αποτελεσματικός στην πρόληψη της παραπληροφόρησης από ό,τι στην αποσύνδεση ή στην προσπάθεια να αλλάξεις τη γνώμη των ανθρώπων. Επί της ουσίας, η πρόληψη είναι καλύτερη από τη θεραπεία. Αν οι άνθρωποι δεχτούν τις συνωμοσίες, είναι πολύ δύσκολο να ξεφύγουν από αυτήν τη λογική. Γι’ αυτό και θεωρείται πιο

αποτελεσματικό να εμβολιαστούν πριν γίνει μέρος της συνείδησής τους. Μόλις δεις ότι χρησιμοποιείται κάποια μέθοδος, θα μπορείς να σκεφτείς «να το, αυτό προσπαθούν να κάνουν» και οι πιθανότητες να αποτελέσεις αντικείμενο χειρισμού ελαχιστοποιούνται. Η έρευνα έχει ήδη προχωρήσει στη δημιουργία μιας σειράς online παιχνιδιών στα οποία οι παίκτες μαθαίνουν τους εσωτερικούς μηχανισμούς λειτουργίας της παραπληροφόρησης, ενθαρρύνοντάς τους να δημιουργήσουν τις δικές τους ψευδείς ειδήσεις: τέτοια είναι το “Bad News” (για τη γενικότερη παραπληροφόρηση), το “Harmony Square “(για πολιτική παραπληροφόρηση) και το “Go Viral!” συγκεκριμένα για την παραπληροφόρηση σχετικά με τον Covid-19. Σε αυτά τα παιχνίδια, οι συμμετέχοντες ενημερώνονται για τους κινδύνους που εγκυμονούν οι ψευδείς ειδήσεις και ενθαρρύνονται να αποκτήσουν ενεργά τα δικά τους «αντισώματα», μέσω της σταδιακής έκθεσης σε παραδείγματα λανθασμένης πληροφόρησης σε ένα προσομοιωμένο περιβάλλον μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Μέσω αυτών των παιχνιδιών παρατηρήθηκε ότι μειώνεται η αίσθηση αξιοπιστίας της παραπληροφόρησης (ακόμα κι αν οι συμμετέχοντες δεν είχαν δει ποτέ τη συγκεκριμένη ψευδή είδηση), αυξάνεται η πίστη των ανθρώπων στην ικανότητά τους να αναγνωρίζουν την αξιοπιστία της ψευδούς είδησης στα κοινωνικά δίκτυα και μειώνεται η προσωπική θέληση να μοιραστούν μια ψευδή είδηση με άλλους. Εξετάζοντας την ικανότητα 15.000 συμμετεχόντων εντοπισμού ψευδών ειδήσεων πριν και μετά τη συμμετοχή τους, είδαν βελτίωση στην ικανότητα αναγνώρισης των ψευδών ειδήσεων, χαρακτηρίζοντάς τες λιγότερο αξιόπιστες, λιγότερο ακριβείς και πιο χειριστικές. Συν το ότι απέκτησαν μεγαλύτερη πίστη στην ικανότητά τους να διακρίνουν μεταξύ του αξιόπιστου και του αναξιόπιστου περιεχόμενου. Όσον αφορά τη διάρκεια του αποτελέσματος, οι συμμετέχοντες παρέμειναν σημαντικά καλύτεροι στον εντοπισμό τεχνικών χειρισμού στο περιεχόμενο κοινωνικών δικτύων για τουλάχιστον μία εβδομάδα αφού έπαιξαν το παιχνίδι. Αυτή η ανοσοποίηση, με τακτική –εβδομαδιαία– αξιολόγηση, διήρκεσε μέχρι τρεις μήνες. Επειδή όμως δεν δείχνουν όλοι το ίδιο ενδιαφέρον για τα online παιχνίδια, οι ερευνητές ήδη δουλεύουν σε συνεργασία με την Google για την ανάπτυξη και τη

δοκιμή μιας σειράς, μικρής διάρκειας, κινουμένων βίντεο εμβολιασμού. Όπως τα παιχνίδια, είναι κι αυτά σχεδιασμένα για την προετοιμασία στον εντοπισμό παρόμοιων τεχνικών παραπληροφόρησης στο Διαδίκτυο. Και φυσικά θα μελετηθεί και η αποτελεσματικότητά τους αργότερα, τον ίδιο χρόνο που θα προβληθούν. Καθώς η πανδημία καλά κρατεί παγκοσμίως, τα προγράμματα εμβολιασμού ήδη έχουν μπει σε γοργή εφαρμογή. Η πρόληψη της εξάπλωσης της παραπληροφόρησης για τον ιό και τα εμβόλια που έχουν εγκριθεί είναι καθοριστικός παράγοντας στην απόδοση αυτής της προσπάθειας. Σαφώς και δεν είναι πιθανό να «εμβολιαστεί» ο καθένας μας ενάντια στην παραπληροφόρηση σε μόνιμη βάση, αλλά αν αρκετοί έχουν αποκτήσει ένα ικανό επίπεδο ψυχολογικής ανοσίας στην παραπληροφόρηση, οι ψευδείς ειδήσεις δεν θα μπορούν να μεταδοθούν με την ίδια ταχύτητα και όσο ευρέως γίνεται αυτήν τη στιγμή. Πρόσφατες μελέτες υποδεικνύουν ότι η μεγάλη προσήλωση στην παραπληροφόρηση σχετικά με τον ιό συνδέεται με μειωμένη πρόθεση για εμβολιασμό. Η διάδοση ψευδών πληροφοριών για τον ιό αποτελεί σημαντικό ρίσκο όχι μόνο στην επιτυχία των προγραμμάτων εμβολιασμού, αλλά εν γένει στη δημόσια υγεία. Παρ’ όλο που εξαπλώνεται κυρίως διαδικτυακά, οι συνέπειες εντοπίζονται ήδη στις ιατρικές πρακτικές και στα εμβολιαστικά κέντρα, όπου το υγειονομικό προσωπικό έρχεται αντιμέτωπο με τα ερωτήματα των ανθρώπων. Οι προσεγγίσεις καταπολέμησης της παραπληροφόρησης μετά την έκθεση σε αυτήν αποδεικνύονται αναποτελεσματικές, λόγω του φαινομένου της συνεχούς επίδρασης μιας ψευδούς είδησης. Και φθάνουμε στο συμπέρασμα ότι η πρόληψη ενάντια στην παραπληροφόρηση είναι η λύση, αποκτώντας «αντισώματα», σύμφωνα με τη γνωστή θεωρία της κοινωνικής ψυχολογίας. Αυτό θα βοηθήσει στη διακοπή της ανησυχητικής αύξησης της αντιεμβολιαστικής τάσης στο Διαδίκτυο. Συγχρόνως, η καλύτερη στρατηγική είναι να τεθεί ένα καλό παράδειγμα και να εστιάσουμε στα οφέλη των εμβολίων: το γεγονός ότι μπορούν να περιορίσουν την εξάπλωση, να φέρουν την πανδημία σε ένα τέλος. Και όταν αρκετοί θεραπευόμενοι με ρωτούν αν θα κάνω το εμβόλιο, τους απαντώ: «Φυσικά και θα το κάνω. Αν μπορώ να κάνω κάτι για να μειώσω τον κίνδυνο της μόλυνσης, γιατί να μην το κάνω;». •••

Η καλύτερη στρατηγική είναι να τεθεί ένα καλό παράδειγμα και να εστιάσουμε στα οφέλη των εμβολίων: το γεγονός ότι μπορούν να περιορίσουν την εξάπλωση, να φέρουν την πανδημία σε ένα τέλος

77

ΜΕΛΕΤEΣ

Μας εμπιστεύονται γιατί...

No1 σε αυθημερόν διακινήσεις Άμεση επιστροφή αντικαταβολών και εισπράξεων Ειδικές εξυπηρετήσεις ανάλογα με τις ανάγκες κάθε πελάτη Μεταφορές ευπαθών αποστολών (βλαστοκύτταρα, ξηρός πάγος, εμβόλια, κ.λπ.)

ΤΑΧΥΔΕΜΑ ΕΛΛΑΣ ΚΕΝΤΡΙΚΑ ΓΡΑΦΕΙΑ: ΚΟΥΡΤΙΔΟΥ 181, 11143 ΑΘΗΝΑ • Τηλ.: 2102512000 • www.tachydema.gr 78

/ Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2021

Μας εμπιστεύονται τα μεγαλύτερα ονόματα της Ελληνικής οικονομίας!

ΓΕΝΙΚΗ ΑΔΕΙΑ ΤΑΧΥΔΡΟΜΙΚΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ: Ε.Ε.Τ.Τ. Α.Μ.: 16-063 79

ΓΊΝΕΤΕ ΣΥΝΔΡΟΜΗΤΕΣ! ΓΊΝΕΤΕ ΣΥΝΔΡΟΜΗΤΈΣ!

Αλλάξτετην τηνελληνική ελληνικήαγορά αγοράΥγείας! Υγείας! Αλλάξτε Εγγραφείτε τώρα τώρα στο στο Ph.B Ph.B (Pharma (Pharma&&Health HealthBusiness) Business) Εγγραφείτε !! ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΣΥΝΔΡΟΜΗΤΗ ΣΥΝΔΡΟΜΗΤΗ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ

ΕΠΑΓΓΕΛΜΑ - ΘΕΣΗ ΣΤΗΝ ΕΤΑΙΡΙΑ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑ - ΘΕΣΗ ΣΤΗΝ ΕΤΑΙΡΙΑ

ΕΤΑΙΡΙΑ ΕΤΑΙΡΙΑ

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ* ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ*

ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΕΓΚΡΙΣΗΣ ΣΥΝΔΡΟΜΗΣ* ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΕΓΚΡΙΣΗΣ ΣΥΝΔΡΟΜΗΣ* ΟΔΟΣ ΟΔΟΣ

Τ.Κ. Τ.Κ.

ΠΕΡΙΟΧΗ ΠΕΡΙΟΧΗ

ΠΟΛΗ ΠΟΛΗ

ΧΩΡΑ ΧΩΡΑ

ΤΗΛ. ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΤΗΛ. ΕΡΓΑΣΙΑΣ

E-MAIL E-MAIL

ΤΗΛ. ΟΙΚΙΑΣ ΤΗΛ. ΟΙΚΙΑΣ

ΚΙΝΗΤΟ ΚΙΝΗΤΟ

FAX ΑΦΜ*

ΑΦΜ* ΔΟΥ*

ΔΟΥ*

*ΣΥΜΠΛΗΡΩΣΤΕ ΣΕ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΕΤΑΙΡΙΚΗΣ ΣΥΝΔΡΟΜΗΣ *ΣΥΜΠΛΗΡΩΣΤΕ ΣΕ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΕΤΑΙΡΙΚΗΣ ΣΥΝΔΡΟΜΗΣ

ΑΞΙΑ ΣΥΝΔΡΟΜΩΝ ΣΥΝΔΡΟΜΩΝ (Σε (Σε έντυπη έντυπη και και ψηφιακή ψηφιακή μορφή) μορφή) ΑΞΙΑ ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ ΙΔΙΩΤΩΝ ΙΔΙΩΤΩΝ & & ΝΟΜΙΚΩΝ ΝΟΜΙΚΩΝ ΠΡΟΣΩΠΩΝ ΠΡΟΣΩΠΩΝ ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ ΕΤΗΣΙΑ: 50€ 50€ ΕΤΗΣΙΑ ΦΟΙΤΗΤΙΚΗ: ΦΟΙΤΗΤΙΚΗ: 30€ 30€ ΕΤΗΣΙΑ: ΕΤΗΣΙΑ ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΥ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΥ ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ ΚΥΠΡΟΣ: 70€ ΚΥΠΡΟΣ: 0€

ΥΠΟΛΟΙΠΕΣ ΧΩΡΕΣ ΧΩΡΕΣ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΥ: ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΥ: 90€ 90€ ΥΠΟΛΟΙΠΕΣ

ΑΞΙΑ ΣΥΝΔΡΟΜΩΝ ΣΥΝΔΡΟΜΩΝ (Αποκλειστικά (Αποκλειστικά σε σε ψηφιακή ψηφιακή μορφή) μορφή) ΑΞΙΑ ΕΤΗΣΙΑ: 10€ 10€ ΕΤΗΣΙΑ: (Σε όλες τις συνδρομές συμπεριλαμβάνεται Φ.Π.Α) (Σε όλες τις συνδρομές συμπεριλαμβάνεται Φ.Π.Α)

Το Ph.B καινοτομεί τεχνολογικά, κυκλοφορεί και ψηφιακά, με e-mail! Ο συνδρομητής μπορεί να ξεφυλλίσει και να διαβάσει το περιοδικό από την οθόνη του υπολογιστή του, με τρόπο παρόμοιο του εντύπου. Η τεχνολογία e-book προσφέρει δυνατότητες αναζήτησης με λέξεις κλειδιά, rich media (video, ήχος, flash animations), hyperlinks, ψηφιακές σημειώσεις, κι όλα αυτά...οικολογικά!

ΤΡΟΠΟΙ ΕΞΟΦΛΗΣΗΣ ΣΥΝΔΡΟΜΩΝ ΤΡΟΠΟΙ ΕΞΟΦΛΗΣΗΣ ΣΥΝΔΡΟΜΩΝ ΚΑΤΑΘΕΣΗ ΣΤΟΝ ΛΟΓΑΡΙΑΣΜΟ: ΕΘΝΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ (089/470271-92 / IBAN GR46 0110 0890 0000 0894 7027 192) ΚΑΤΑΘΕΣΗ ΣΤΟΝ ΛΟΓΑΡΙΑΣΜΟ: ΕΘΝΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ (089/470271-92 / IBAN GR46 0110 0890 0000 0894 7027 192) Βεβαιώνεστε πάντα ότι ο λογαριασμός στον οποίο καταθέτετε είναι της εταιρίας ETHOS MEDIA Α.Ε. Σημειώνετε πάντα το όνομα σας στο καταθετήριο. Παρακαλούμεπάντα όπωςότι αποστείλετε το καταθετήριο fax στο 210 998 4953, υπόψιν κ. Κωνσταντίνου Σαλβαρλή. Βεβαιώνεστε ο λογαριασμός στον οποίομεκαταθέτετε είναι της εταιρίας ethosMEDIA Α.Ε. Σημειώνετε πάντα το όνομά σας στο καταθετήριο. Παρακαλούμε όπως αποστείλετε το καταθετήριο στο e-mail boura.l@ethosmedia.eu, υπόψη κ. Λωρέττας Μπούρα.

ΕΠΙΤΑΓΗ ΕΠΙΤΑΓΗ

ΤΑΧΥΔΡΟΜΙΚΗ ΕΠΙΤΑΓΗ Τ ΟΜΙΚΗ ΕΠΙΤΑΓΗ

Υπεύθυνη συνδρομών: Λωρέττα Μπούρα, 210 998 4902, 694-5749854, boura.l@ethosmedia.eu Υπεύθυνος συνδρομών: Κωνσταντίνος Σαλβαρλής, 210 998 4909, salvarlis.k@ethosmedia.eu Διεύθυνση αποστολής επιταγών: ethosMEDA S.A., Λυσικράτους 64, 176 74 Καλλιθέα Διεύθυνση αποστολής επιταγών: ETHOS MEDIA S.A., Θεσσαλίας 29, 174 56 Άλιμος, Fax: 210 998 4953 Αποδέχομαι

πως τα προσωπικά μου στοιχεία θα τηρηθούν από την ethosMEDIA Εκδοτική-Συνεδριακή AE για τις ανάγκες αποστολής του περιοδικού Pharma & Health Business, στο οποίο είμαι συνδρομητής. Η αποστολή του περιοδικού γίνεται μέσω εταιρείας διανομής ή ηλεκτρονικού ταχυδρομείου (e-mail). Για οποιαδήποτε απορία σχετικά με τα προσωπικά σας στοιχεία, μπορείτε να επικοινωνήσετε με την κ. Λαζαράκου Αναστασία, Σύμβουλο Διοίκησης, στο e-mail: lazarakou.n@ethosmedia.eu/ Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2016

80 80 80.indd 80

/ Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2021 26/2/2016 3:12:11 μμ

Η Gilead Sciences είναι μια πρωτοπόρος εταιρεία

Μαζί,

πετυχαίνουμε το ακατόρθωτο. Από την έρευνα έως τη θεραπεία, δημιουργώντας έναν καλύτερο, υγιέστερο κόσμο.

βιοτεχνολογίας που ερευνά και αναπτύσσει καινοτόμες θεραπείες σε τομείς που υπάρχουν σημαντικά θεραπευτικά κενά. Ο πρωταρχικός σκοπός μας είναι να βοηθήσουμε τους ανθρώπους που πάσχουν από νόσους απειλητικές για τη ζωή. Το χαρτοφυλάκιο των προϊόντων μας περιλαμβάνει σειρά φαρμάκων πρώτης γραμμής, όπως ολοκληρωμένα σχήματα ενός δισκίου για την αντιμετώπιση του ιού HIV και της χρόνιας Ηπατίτιδας C, καθώς και την πρώτη CAR-Τ κυτταρική θεραπεία για την αντιμετώπιση προχωρημένης νόσου για δύο τύπους επιθετικού Non-Hodgkin λεμφώματος, σε ενήλικες ασθενείς. Χάρη στις καινοτόμες θεραπείες που έχει αναπτύξει η Gilead Sciences, εκατομμύρια άνθρωποι σε όλο τον κόσμο

GR-GIL-2020-03-0001

ζουν, έχοντας καλύτερη υγεία και ποιότητα ζωής.

Με την έρευνα για την ανάπτυξη καινοτόµων θεραπειών και εµβολίων: • επενδύουµε $8 δισ. ετησίως στον τοµέα Ερευνας & Ανάπτυξης • διαθέτουµε στην Ελλάδα φαρµακευτικά προϊόντα ή/και εµβόλια στους τοµείς της ογκολογίας, των λοιµώξεων, των καρδιαγγειακών και µεταβολικών παθήσεων, των σπανίων και αυτοάνοσων νοσηµάτων

Στηρίζοντας την Ελληνική Κοινωνία: • δωρεές συνολικής αξίας άνω των €2 εκατ.* για την ενίσχυση ευάλωτων κοινωνικών οµάδων • δωρεές προς το Εθνικό Σύστηµα Υγείας και Συλλόγους Ασθενών για την αντιµετώπιση της υγειονοµικής κρίσης λόγω COVID-19

Συµβάλλοντας στην Εθνική Οικονοµία και Απασχόληση: • η ετήσια άµεση συµβολή της εταιρείας ανέρχεται σε €184,6 εκατ.** • 300 εργαζόµενοι σε ένα βραβευµένο εργασιακό περιβάλλον • 200 νέες θέσεις εργασίας θα δηµιουργηθούν απο την ίδρυση του Κέντρου Ψηφιακής Τεχνολογίας στη Θεσσαλονίκη

ISSN: 2241-0961

ISSN: 2241-0961

035

# ΙΑΝ-ΦΕΒ 2 0 1 6

// ##065 035 //Ιανουάριος-Φεβρουάριος Ιανουάριος-Φεβρουάριος2021 2016

/ #035 / Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2016

0 36 5

## ΙΙ ΑΑΝΝ--ΦΦΕΕΒΒ 22 00 12 61

ΠΡΟΦΙΛ ΡΕΠΟΡΤΑΖ

Ο πιο καλός ο διοικητής Ευρωπαϊκό σχέδιο για την καταπολέμηση του καρκίνου

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΠΡΟΦΙΛ

Πασχάλης Αποστολίδης Ο πιο καλός ο διοικητής ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ Γιώργος Καπετανάκης

ΡΕΠΟΡΤΑΖ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ 4ο Clinical

Πασχάλης Αποστολίδης ΡΕΠΟΡΤΑΖ Research Conference

ΗΡΕΠΟΡΤΑΖ επανάσταση των Think Tank για κλινικές «ζωντανών φαρμάκων» 4ο Clinical µελέτες Research Conference ΜΕΛΕΤΗ w Tank w w .για v iκλινικές rus.com.gr Think Βιοδείκτες I S S N : στην 2 2 4Ευρώπη 1-0961 µελέτες

www.virus.com.gr ISSN: 2241-0961

Αφιέρωµα

Εµβόλια Εµβόλια Αφιέρωµα

Αφιέρωμα

Καρκίνος