Pharma and Health Business #67, Μάιος - Αύγουστος 2021 by ethosMEDIA

ISSN: 2241-0961

035

# ΙΑΝ-ΦΕΒ 2 0 1 6

ΠΡΟΦΙΛ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ

Ο πιοΠαππάς καλός ο διοικητής Γιώργος Παθολόγος με εξειδίκευση ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΠΡΟΦΙΛ στις λοιμώξεις Πασχάλης Αποστολίδης Ο πιο καλός ο διοικητής

ΑΝΑΛΥΣΗ ΡΕΠΟΡΤΑΖ

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ

Ποια η οικονομική επίδραση 4ο Clinical Πασχάλης Αποστολίδης του εμβολίου έναντι της Research Conference Covid-19 στις φαρμακευτικές ΡΕΠΟΡΤΑΖ Think Tank για κλινικές εταιρείες 4ο Clinical µελέτες Research Conference ΜΕΛΕΤΗ w Tank w w .για v iκλινικές rus.com.gr Think Αξιολόγηση I S S N : 2των 2 4 1ΤΟΜΥ -0961 µελέτες

// ##067 035 //Μάιος-Αύγουστος Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2021 2016

/ #035 / Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2016

0 36 57

## ΙΜ ΑΑ Ν Ϊ- -ΦΑΕΥΒΓ 22 00 12 61

www.virus.com.gr ISSN: 2241-0961

Αφιέρωµα

Εµβόλια Εµβόλια Αφιέρωµα

Αφιέρωμα

Τι θέλουμε από τον νέο υπουργό Αφιέρωμα

Εξατομικευμένη Ιατρική

Η ελληνική αγορά υγείας

με ένα κλικ!

visit us ethosmedia.eu Email: info@ethosmedia.eu T: 210 9984950

ΠΕΡ

ΟΜΕΝΑ

6 Ρεπορτάζ 12th Pharma & Health Conference Σχέδιο Ανάκαμψης: Τελευταία ευκαιρία για εκσυγχρονισμό του ΕΣΥ 15 Αφιέρωμα Τι θέλουμε από τον νέο υπουργό 16 Ένωση Ασθενών Ελλάδας Το μήνυμα της Ένωσης Ασθενών Ελλάδας

17 Ελληνική Ομοσπονδία Καρκίνου (ΕΛΛΟΚ) «Να αντιμετωπιστεί στρατηγικά ο καρκίνος» 18 ΣΦΕΕ Πρέπει να επιταχύνουμε στην κατεύθυνση δομικών μεταρρυθμίσεων 19 Πανελλήνια Ένωση Φαρμακοβιομηχανίας Παραμένει ζητούμενο ο εξορθολογισμός του clawback

20 PhRMA Innovation Forum Τι ζητούν οι ξένες φαρμακευτικές 21 ΕΝΙ ΕΟΠΥΥ Μείωση γραφειοκρατίας και ψηφιοποίηση του ΕΟΠΥΥ

22 ΠΕΦΝΙ Τι ζητούν οι νοσοκομειακοί φαρμακοποιοί 24 Ανάλυση Ποια η οικονομική επίδραση του εμβολίου έναντι της Covid-19 στις φαρμακευτικές εταιρείες

48 Κωνσταντίνος Ουζούνης CEO, ethosGROUP ouzounis.k@ethosmedia.eu

Χρήστος Χαραλαμπάκης KEY ACCOUNT MANAGER charalampakis.c@ethosmedia.eu

Νατάσσα Λαζαράκου ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ lazarakou.n@ethosmedia.eu

Δέσποινα Ροπόδη ΥΠΟΔΟΧΗ ΔΙΑΦΗΜΙΣΗΣ ropodi.d@ethosmedia.eu

Αιμίλιος Νεγκής ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ ΣΥΝΤΑΞΗΣ negis.e@ethosmedia.eu

Αμαλία Λούβαρη ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ - ΔΙΟΡΘΩΣΗ louvari.a@ethosmedia.eu

Μαρία Αλιμπέρτη ΣΥΝΤΑΚΤΡΙΑ alimperti.m@ethosmedia.eu

067

# ΜΑΪ-ΑΥΓ 2021

/ Μάιος-Αύγουστος 2021

26 Μελέτη Αξιολόγηση των ΤΟΜΥ 40 Συνέντευξη Γιώργος Παππάς Παθολόγος με εξειδίκευση στις λοιμώξεις 47 Αφιέρωμα Εξατομικευμένη Ιατρική 48 Ρεπορτάζ Το μέλλον είναι ήδη εδώ 58 Άρθρο Τα γενετικά τεστ που προβλέπουν ασθένειες πολύ πριν την εμφάνισή τους

60 Ρεπορτάζ Η αγορά της εξατομικευμένης ιατρικής 62 Ρεπορτάζ Ευρωπαϊκή Συμμαχία για την Εξατομικευμένη Ιατρική 66 Συνέντευξη Γιώργος Μαρολαχάκης, MAP, GPA & Compliance Officer, Merck Σπύρος Δευτεραίος, Ιατρικός Διευθυντής Merck Ελλάδος και Κύπρου 68 Άρθρο Διαβάστηκε το σύνολο του γονιδιώματος του ανθρώπου

Γιούλη Μουτεβελή ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΉ ΥΠΟΣΤΉΡΙΞΗ mouteveli.g@ethosmedia.eu

Πόπη Καλογιάννη ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟ popikalogianni@gmail.com

Λωρέττα Μπούρα ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΣΥΝΔΡΟΜΩΝ boura.l@ethosmedia.eu

Θεόδωρος Αναγνωστόπουλος Shutterstock ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ

Μαρία Ανδριώτη ΛΟΓΙΣΤΗΡΙΟ andrioti.m@ethosmedia.eu

Pressious Αρβανιτίδης Α.Β.Ε.Ε. ΕΚΤΎΠΩΣΗ - ΒΙΒΛΙΟΔΕΣΙΑ

74 Συνέντευξη Χρήστος Δάκας Γενικός Διευθυντής της Novartis Gene Therapies

ιδιοκτησία

Λυσικράτους 64, 176 74 Καλλιθέα T: +30 210 998 4950, E: info@virus.com.gr • www.virus.com.gr • www.phb.com.gr • www.ethosmedia.eu • www.ethosevents.eu • www.banks.com.gr • www.insuranceworld.gr ISSN: 2241-0961

Απαγορεύεται αυστηρά η αναδημοσίευση φωτογραφιών και ύλης, ή μέρος αυτής, και η καθ’ οιονδήποτε τρόπο εκμετάλλευσή τους, χωρίς την έγγραφη άδεια του εκδότη

EDITΟRIAL

χρόνο Χάσαμε πολύτιμο ό… για τον εμβολιασμ

Πολλοί ειδικοί επισημαίνουν ότι με την παραλλαγή Δέλτα το επόμενο κύμα της πανδημίας μπορεί να είναι και το τελευταίο. Σχεδόν όλοι μας θα αποκτήσουμε ανοσία, είτε γιατί θα κολλήσουμε είτε γιατί θα εμβολιαστούμε.

θηκαν. Παρά στυχώς, επιβεβαιώ δυ , ών τικ νο ακ υλ ιφ επ α καλά οργανωμέ Οι φόβοι των πιο φερε να φτιάξει έν τά κα ς ην στ μα λά ρα κα χώ πήγε το γεγονός ότι η ς Covid-19, δεν τα λιασμού έναντι τη πρόγραμμα εμβο ινού. ενημέρωση του κο Zeneca, λίγο η το εμβόλιο της Astra με ληνα ν χώ αρ ν τω έμφυτη τάση του Έλ Λίγο οι παλινωδίες ιστημόνων, λίγο η επ λις ν μό λω εί άλ στ ι κα λια βο ών ρα να έχει εμ πολυφωνία γιατρ να ος, φθάσαμε σήμε ν άτ κρ ετώ το 60 ι ν ετα τω εύ ω στ να μην εμπι στους τέσσερις άν ν και σχεδόν ένας το 65% των ενηλίκω λίαστος. του παραμένει ανεμβο οβάλουν τα οφέλη ς απέτυχαν να πρ χέ αρ . ές ών μικ στ νο ια ολ ειο αντιεμβ Κυβέρνηση και υγ τα fake news των να αντιπαλέψουν καθυστέρησε ών μικ νο ειο εμβολιασμού και υγ ν ς βολιασμού τω εμ υ το τα τη επεκταθεί και στου ικό να ωτ αι Η υποχρε αρκεί. Χρειάζετ ν δε ι ότ ν ου ίχν δε α δραματικά και όλ και στην εστίαση. υς ένστολους, αλλά το , ύς κο υτι ώ τα ιδε πα εκ ία στους γονείς, εν είων γεννά ανησυχ ολ σχ . Είναι ν λά τω μη μα χα οιγ ν παραμένουν Εύλογα το άν ετώ 7 -1 12 ς ου ήβ ά και εφ ς θα οδηγήσει σε ποσοστά σε παιδι ς σχολικής χρονιά τη ξη αρ έν η ι ότ ιο ν ώρα που έχουν μαθηματικά βέβα τική κοινότητα, τη θη μα η στ ν εω νσ έξαρση των μολύ υτικών. το 70% των εκπαιδε όμενο εμβολιαστεί μόλις λλαγή Δέλτα το επ υν ότι με την παρα ίνο οι μας θα μα όλ ιση όν επ εδ ί Σχ ικο Πολλοί ειδ και το τελευταίο. αι είν με. να εί ορ μπ ς τί θα εμβολιαστού κύμα της πανδημία κολλήσουμε είτε για θα τί για ε είτ , ία ς να αποκτήσουμε ανοσ τε και τους γύρω σα παθήστε να πείσε οσ πρ ι κα , όν ιπ λο Εμβολιαστείτε, γά… . Πριν να είναι αρ κάνουν το εμβόλιο

Αιμίλιος Νεγκής

editorial

/ Μάιος-Αύγουστος 2021

CMY

Νέοι δρόμοι στη φροντίδα υγείας;

Εμείς γνωρίζουμε τον τρόπο Η Viatris συνδυάζει κορυφαία τεχνογνωσία στον τομέα της παραγωγής με ένα ανεπτυγμένο εμπορικό δίκτυο, προσφέροντας υψηλής ποιότητας φάρμακα στους ασθενείς, σε κάθε στάδιο της ζωής τους. Διευρύνοντας την πρόσβαση, βελτιώνουμε την υγεία των ασθενών σε όλο τον κόσμο. Για να μάθετε περισσότερα, επισκεφθείτε το viatris.com NON-2021-1342 ©2020 Viatris Inc. Με επιφύλαξη κάθε νόμιμου δικαιώματος. Η επωνυμία Viatris, το λογότυπο Viatris και το μήνυμα EVERYWHERE HEALTH MATTERS αποτελούν εμπορικά σήματα της Mylan Inc, μίας εταιρείας της Viatris. Όμιλος VIATRIS – παρών στην Ελλάδα με τις εταιρείες BGP Φαρμακευτικά Προϊόντα ΜΕΠΕ, Generics Pharma Hellas Ltd, Meda Pharmaceuticals SA και Upjohn Hellas E.Π.Ε

ΡΕΠΟΡΤΑΖ

12th Pharma & Health Conference

Σχέδιο Ανάκαμψης: Τελευταία ευκαιρία για εκσυγχρονισμό του ΕΣΥ Πώς μπορούμε να διασφαλίσουμε την αναπτυξιακή έκρηξη της φαρμακευτικής βιομηχανίας

ο Σχέδιο Ανάκαμψης «Ελλάδα 2.0» στην Υγεία αποτελεί την τελευταία ευκαιρία για εκσυγχρονισμό του ΕΣΥ, όπως αναδείχθηκε στο 12th Pharma & Health Conference. Οι αναπτυξιακές δυνατότητες και τα εργαλεία αναλύθηκαν από έγκριτους ομιλητές από όλο το φάσμα της Υγείας και του Φαρμάκου, οι οποίοι δεν έμειναν μόνο στα κακώς κείμενα του υπάρχοντος συστήματος, αλλά πρότειναν και λύσεις. Οι ελλείψεις και τα κενά έχουν πλέον εντοπιστεί και αναμένονται παρεμβάσεις που θα βοηθήσουν στην εφαρμογή του σχεδίου, ώστε να επέλθει η μεταρρύθμιση του ΕΣΥ. Είναι ανάγκη η αρχή να γίνει από την πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας, όπως προέκυψε και κατά την περίοδο της πανδημίας. Από την πλευρά των συνέδρων, αναδείχθηκαν τα ζητήματα των επενδύσεων, με έμφαση στην καινοτομία και την πρόσβαση των ασθενών σε νέες θεραπείες, και του δυσβάσταχτου βάρους του clawback για τον φαρμακευτικό κλάδο. Προϋποθέσεις για να προαχθεί η μεταρρύθμιση θεωρούνται ο σχεδιασμός και η αξιοποίηση των πόρων, αλλά και η δημιουργία δεδομένων, για να μπορεί να αξιολογηθεί και να βελτιωθεί το παραγόμενο έργο στις δομές υγείας. Για παράδειγμα, πόροι για το ΕΣΥ θα μπορούσαν να εξευρεθούν εφόσον δοθεί έμφαση σε επενδύσεις σε κλινικές μελέτες στη χώρα μας, πλησιάζοντας τον ευρωπαϊκό μέσο όρο. Ωστόσο, προϋπόθεση αποτελεί η μείωση της γραφειοκρατίας, η εκπαίδευση των εργαζομένων, η παροχή κινήτρων κ.ά. Λύση μπορεί να προσφέρει ακόμη – όπως αποδείχθηκε από τα πεπραγμένα κατά την περίοδο της πανδημίας– η συ-

/ Μάιος-Αύγουστος 2021

νεργασία με τον ιδιωτικό τομέα. Τη βάση για την αναδιοργάνωση του συστήματος υγείας πρέπει να αποτελέσει η αλλαγή κουλτούρας σχετικά με τη διοίκηση του ΕΣΥ, τη γραφειοκρατική και δημοσιοϋπαλληλική νοοτροπία και τις κομματικές εξαρτήσεις. Για την ευόδωσή της χρειάζεται η πολιτική συναίνεση από όλες τις κομματικές παρατάξεις, αφήνοντας πίσω τις αγκιστρώσεις του παρελθόντος. Η αρχή μπορεί να γίνει από τον τομέα της πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας, στον οποίο φαίνεται ότι υπάρχει ένα κοινό πεδίο πολιτικής συμφωνίας. Στην προσπάθεια αυτή είναι επιτακτική ανάγκη να δοθεί προβάδισμα στην αναμόρφωση των δομών μετά από δέκα χρόνια κρίσης. Επίσης, σημαντική κρίνεται η δημιουργία δικτύου που θα παρακολουθεί την πορεία του ασθενούς μέσα στο σύστημα υγείας, από τις πρωτοβάθμιες έως τις δευτεροβάθμιες δομές. Η τεχνογνωσία που αποκτήθηκε την περίοδο της υγειονομικής κρίσης θα βοηθήσει στη μεταρρύθμιση της πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας. Η πορεία του προγράμματος «Ελευθερία» και η συμμετοχή των Κέντρων Υγείας σε αυτό εκτιμάται ότι απέδειξαν τις δυνατότητες των πρωτοβάθμιων δομών. Ωστόσο οι σύνεδροι τόνισαν ότι για τη συγκρότηση ισχυρής ΠΦΥ χρειάζεται να προχωρήσει η θέσπιση του οικογενειακού γιατρού, που θα συμβάλει σημαντικά στην καλύτερη διαχείριση και των χρόνιων νοσημάτων από το ΕΣΥ. Το συνέδριο διεξήχθη διαδικτυακά και διοργανώθηκε από την ethosEVENTS, σε συνεργασία με τον ενημερωτικό ιστότοπο υγείας www.virus.com.gr και το περιοδικό πολιτικής της υγείας Pharma & Health Business Magazine.

Clare Hague PHD, THERAPY AREA MARKET ACCESS LEADER FOR HEMATOLOGY, JANSSEN EMEA REGION

κ. Hague επεσήμανε ότι ο χρόνος πρόσβασης των ασθενών σε νέα φάρμακα για τον καρκίνο ποικίλλει σημαντικά σε ολόκληρη την Ευρώπη, όπως αποδεικνύεται από τις διαφορές στον μέσο χρόνο μεταξύ της άδειας κυκλοφορίας και της πρόσβασης των ασθενών σε διάφορες χώρες. Επίσης, ο ρυθμός με τον οποίο εξελίσσεται η καινοτομία στις νέες θεραπείες για τον καρκίνο μπορεί να προκαλέσει ανησυχία για τον δημοσιονομικό αντίκτυπο. Σχολίασε ακόμη ότι απαιτείται εξέλιξη των μεθόδων HTA για την πρόσβαση σε καινοτόμες θεραπείες για τον καρκίνο. Δεδομένου του ότι η καινοτομία ωφελεί μια σειρά ενδιαφερομένων, από τους ασθενείς, τα συστήματα υγείας έως και το σύνολο της κοινωνίας, στην κατεύθυνση της διασφάλισής της απαιτείται να τεθούν στόχοι πρόσβασης και υιοθέτησης. Επιδίωξη είναι η επίτευξη των επιθυμητών αποτελεσμάτων δημόσιας υγείας και η βιωσιμότητα των συστημάτων υγείας. Γι’ αυτό απαιτούνται οι σωστές επενδύσεις. Σκοπός ακόμη είναι να σημειώσουμε πρό-

οδο στην επίτευξη του κοινού μας στόχου, που δεν είναι άλλος από τη δυνατότητα κάθε ασθενή να λαμβάνει τη σωστή θεραπεία την κατάλληλη στιγμή και με βιώσιμο τρόπο. Συνεπώς, πρέπει να εξευρεθούν τρόποι για τη χρηματοδότηση λύσεων που επιτυγχάνουν στόχους υγείας και τα αποτελέσματα βάσει αξίας.

ΣΤΡΟΓΓΥΛΟ ΤΡΑΠΕΖΙ Ι

Σχέδιο Ανάκαμψης «Ελλάδα 2.0» στην Υγεία

το πλαίσιο της συζήτησης του πρώτου Στρογγυλού Τραπεζιού για το Σχέδιο Ανάκαμψης «Ελλάδα 2.0» στην Υγεία, ο πρώην αναπληρωτής υπουργός Υγείας, Βασίλης Κοντοζαμάνης, χαρακτήρισε το Σχέδιο «φιλόδοξο». Παρά το γεγονός ότι οι επενδύσεις θα φθάσουν το 1,5 δισ. ευρώ, προβλέπεται ότι θα προστεθούν κι άλλες οριζόντιες δράσεις. Σε αυτόν τον σχεδιασμό περιλαμβάνονται έργα όπως είναι οι ενεργειακές αναβαθμίσεις των νοσοκομείων, το κτήριο Γονιδιακών και Κυτταρικών Θεραπειών στη Θεσσαλονίκη, αλλά και ένα μεγάλο Ογκολογικό Κέντρο στο Νοσοκομείο «Σωτηρία». Εντός του σχεδίου βρίσκεται και η μεταρρύθμιση για την Ψυχική Υγεία. Σχετικά με τον προγραμματισμό, επεσήμανε ο κ.

Κοντοζαμάνης, πως είναι σφικτά τα χρονοδιαγράμματα και υπογράμμισε πως το ΕΣΥ χρειάζεται αλλαγή παραδείγματος. Στο πλαίσιο αυτό, θα ενταχθεί το εργαλείο των συμπράξεων με τον ιδιωτικό τομέα και συνολικά από τις μοχλεύσεις θα εξασφαλιστούν περισσότεροι πόροι. Σχετικά με τη μεταρρύθμιση του συστήματος clawback, δεσμεύτηκε ότι θα γίνει προσπάθεια να ελαχιστοποιηθεί, ενώ προωθείται ο μηχανισμός risk sharing. Επίσης, ο κ. Κοντοζαμάνης ανακοίνωσε ότι ετοιμάζεται νομοθετική πρωτοβουλία που ρυθμίζει ζητήματα μη παρεμβατικών μελετών. Από την πλευρά του, ο κ. Θεόδωρος Ε. Τρύφων, συνδιευθύνων σύμβουλος του Ομίλου ΕΛΠΕΝ, πρόεδρος της Πανελ-

ΡΕΠΟΡΤΑΖ

λήνιας Ένωσης Φαρμακοβιομηχανίας (ΠΕΦ) και μέλος του ΔΣ του Συνδέσμου Επιχειρήσεων & Βιομηχανιών (ΣΕΒ), υπενθύμισε ότι ερχόμαστε μετά από μια δεκαετία υποχρηματοδότησης δαπανών υγείας και φαρμακευτικής δαπάνης, γεγονός που σημαίνει υπερφορολόγηση του κλάδου. «Έχουμε μείνει πίσω σε επενδύσεις», διαπίστωσε ο κ. Τρύφων, αλλά εξήγησε πως το κλίμα άρχισε να αναστρέφεται με τον συμψηφισμό με τις επενδύσεις. «Αυτό απέδειξε με έργα τη δυναμική των επιχειρήσεων όταν έχουμε σταθερό πλαίσιο και μπορεί να αποτελέσει σημαντική “πυξίδα” για το μέλλον» ανέφερε χαρακτηριστικά. Με αλλαγές όπως είναι η μείωση της γραφειοκρατίας θα μπορούσαμε να έχουμε «έκρηξη» της φαρμακευτικής βιομηχανίας, σύμφωνα με τον πρόεδρο της ΠΕΦ. Στο ίδιο μήκος κύματος, ο κ. Κυριάκος Σουλιώτης, καθηγητής Πολιτικής Υγείας του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου, συμφώνησε ότι το σχέδιο «είναι η τελευταία ευκαιρία που έχουμε για να λύσου-

Β. Κοντοζαμάνης: Το Σχέδιο Ανάκαμψης «Ελλάδα 2.0» στην Υγεία είναι φιλόδοξο.

/ Μάιος-Αύγουστος 2021

με χρόνια προβλήματα», τα οποία έγιναν πιο έντονα κατά την κρίση. Κατά τη στρεβλή ανάπτυξη των προηγούμενων χρόνων, όπως σημείωσε ο καθηγητής, η διόρθωση ήταν επώδυνη με τα μέτρα του συστήματος επιστροφών. Δεδομένου του ότι το σχέδιο δίνει έμφαση στις δύο κατηγορίες για δαπάνες στην Υγεία και την πρόληψη, καθώς και τα φάρμακα, εκτιμάται ότι θα εξασφαλιστούν αναπτυξιακές προοπτικές. Τις προϋποθέσεις ανέδειξε ο κ. Παντελής Αγγελίδης, ιδρυτής της Vidavo, τ. πρόεδρος του Συνδέσμου Εταιρειών Καινοτόμων Εφαρμογών Ελλάδας (ΣΕΚΕΕ), σημειώνοντας ότι «τα χρήματα είναι απαραίτητα, αλλά όχι αρκετά. Έχει δείξει η εμπειρία από προηγούμενες χρηματοδοτικές περιόδους πως αρκετά χρήματα μπήκαν στο κομμάτι της ψηφιοποίησης». Σύμφωνα με τον κ. Αγγελίδη, θα πρέπει να έχουμε υπόψη μας ότι «ο ψηφιακός μετασχηματισμός δεν θα πετύχει αν δεν συνοδεύεται με κανονιστικό πλαίσιο». Θετικό σημείο θεωρεί ο κ. Πασχάλης Αποστολίδης, διευθύνων σύμβουλος της AbbVie Φαρμακευτική ΑΕ, το γεγονός ότι αναγνωρίζεται η υποχρηματοδότηση του ΕΣΥ. Tο σχέδιο ανάκαμψης δίνει προτεραιότητα στην Υγεία και το Φάρμακο και οι πόροι του 1,5 δισ. ευρώ θα διατεθούν στη σωστή κατεύθυνση. Ο ίδιος χαρακτήρισε το clawback «δυσβάσταχτο άχθος». «Ωστόσο, υπάρχουν προϋποθέσεις να δούμε καλύτερη ημέρα στο εξής». Στη συνάντηση με υπουργό διαπιστώθηκε ότι «για πρώτη φορά το clawback σταθεροποιήθηκε στα επίπεδα του 2019, άρα είναι προς τη σωστή κατεύθυνση» ανέφερε χαρακτηριστικά. Με την τακτική αυτή του clawback, όπως εξήγησε, ουσιαστικά η φαρμακοβιομηχανία δίνει ένα στα δύο φάρμακα δωρεάν στα ενδονοσοκομειακά περιβάλλοντα και ένα στα τρία στα εξωνοσοκομειακά. Με έμφαση στη βούληση, ο κ. Νίκος Κωστάρας, γενικός διευθυντής της IQVIA Ελλάδας, τόνισε ότι για την ευόδωση του σχεδίου «αν κατευθυνθούμε στους σωστούς στόχους, τότε θα έχουν πολύ καλά αποτελέσματα». Προαπαιτούμενο, σύμφωνα με τον κ. Κωστάρα, είναι ο σχεδιασμός και πρόσθεσε πως «στην Ελλάδα υπάρχουν διάφορες δυσκαμψίες, χάνεται χρόνος, γιατί δεν υπάρχουν οι κατάλληλοι ανθρώπινοι πόροι».

Αγγελίνα Μαυράκη ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΤΟΥ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΚΛΙΝΙΚΩΝ ΜΕΛΕΤΩΝ ΤΗΣ SANOFI

τη δεύτερη ενότητα του συνεδρίου, η κ. Μαυράκη υποστήριξε ότι η κλινική έρευνα αποτελεί μια αποδοτική επένδυση, κάτι που έχει ήδη αναγνωριστεί και από την Πολιτεία με την ένταξη στο Εθνικό Σχέδιο Ανάκαμψης «Ελλάδα 2.0». Ο αριθμός των κλινικών μελετών που πραγματοποιούνται στη χώρα μας βαίνει συνεχώς αυξανόμενος. Ωστόσο, η επένδυση σε κλινικές μελέτες στην Ευρώπη είναι πάνω από 36 δισ. ευρώ, ενώ η Ελλάδα απορροφά μόλις 51 εκατ. ευρώ, όταν χώρες αντίστοιχου μεγέθους με την Ελλάδα, όπως για παράδειγμα η Ουγγαρία ή το Βέλγιο, απορροφούν 5 και 70 φορές, αντίστοιχα, περισσότερο. «Το περιθώριο βελτίωσης της θέσης μας στην επένδυση για κλινική έρευνα είναι πολύ σημαντικό. Θα πρέπει όμως να ακολουθήσουμε ένα συγκεκριμένο πλάνο προτεινόμενων δράσεων, οι οποίες θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν από το ΕΣΥ προς αυτήν την κατεύθυνση με πολλαπλά οφέλη» ανέφερε χαρακτηριστικά. Η κ. Μαυράκη προτείνει συνοπτικά: Α πλοποίηση διαδικασιών-Μείωση της

γραφειοκρατίας-Εφαρμογή του υφιστάμενου θεσμικού πλαισίου Δ ημιουργία Επιτελικής Δομής στο υπουργείο, αλλά και σε όλα τα μεγάλα νοσοκομεία της χώρας (γραφεία ΚΜ) Ο ργανωμένη ενημέρωση ασθενών  Εκπαίδευση προσωπικού εμπλεκόμενων φορέων (νοσοκομεία, ΥΠΕ, ΕΛΚΕ κ.λπ.) Π αροχή κινήτρων για Ε&Α στις εταιρείες/φορείς που διεξάγουν ΚΜ  Παροχή κινήτρων στις διοικήσεις των νοσοκομείων Ψ ηφιοποίηση/Ηλεκτρονικό φάκελο ασθενών.

Παντελής Μεσσαρόπουλος ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΤΟΥ ΔΣ ΤΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗΣ ΚΑΙ ΚΟΣΤΟΛΟΓΗΣΗΣ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΑΚΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ

τις καινοτόμες αλλαγές που μπορεί να επιφέρει στα ελληνικά νοσοκομεία το Ινστιτούτο DRG αναφέρθηκε ο κ. Μεσσαρόπουλος. Εντυπωσιακή ήταν η συμμετοχή των υγειονομικών στις εκπαιδευτικές δράσεις, ακόμη και εν μέσω πανδημίας. Πλέον, έχουν εκπαιδευτεί 100 γιατροί από 21 κλινικές, έχουν κωδικοποιηθεί 2.536 περιστατικά και έχουν εξαχθεί 294 διαφορετικά DRGs. Ο κ. Μεσσαρόπουλος υπογράμμισε στα λεγόμενά του τις καινοτόμες αλλαγές που μπορεί να διασφαλίσει για τα ελληνικά νοσοκομεία το Ινστιτούτο DRG, χάρη στις λύσεις που παρέχει, αλλά και την αμεσότητα και ταχύτητα στην πραγμάτωση των εν λόγω λύσεων –αμεσότητα που αποδει-

ΡΕΠΟΡΤΑΖ

κνύεται σημαντικότατη στην παρούσα χρονική στιγμή. Στο εγχείρημα συμμετέχουν ήδη 26 δημόσια και ιδιωτικά νοσοκομεία στην Ελλάδα μέχρι σήμερα, το ΚΕΤΕΚΝΥ προχώρησε στην πλήρη εφαρμογή και αξιοποίηση των συστημάτων τεκμηριωμένης διαχείρισης που πρεσβεύει, με πρώτο επιτυχημένο πιλοτικό εγχείρημα το ΠΑΓΝΗ και την Περιφέρεια Κρήτης.

Κατά την ομιλία του, ο κ. Μεσσαρόπουλος εξήγησε για ποιον λόγο τα DRGs μπορούν να βελτιώσουν τη λειτουργία των νοσοκομειακών μονάδων και της ενδονοσοκομειακής περίθαλψης: ανεβάζουν την αποδοτικότητά τους, επομένως αποτελούν τη βάση για χρηματοδότηση και κατάρτιση προϋπολογισμών, ενισχύουν τη διαφάνεια, καταμετρούν τη νοσοκομειακή δραστηριότητα και βελτιώνουν την αποδοτικότητά τους.

ΣΤΡΟΓΓΥΛΟ ΤΡΑΠΕΖΙ ΙΙ

Χρηματοδότηση συστήματος υγείας: Ο μεγάλος ασθενής

ατά το δεύτερο Στρογγυλό Τραπέζι, με θέμα «Χρηματοδότηση συστήματος υγείας: Ο μεγάλος ασθενής», ο κ. Ιωάννης Κωτσιόπουλος, γενικός γραμματέας Υπηρεσιών Υγείας, σε μια αποτίμηση της εμπειρίας της πανδημίας για το ΕΣΥ, τόνισε τη δυνατότητα συνεργασίας του δημόσιου με τον ιδιωτικό τομέα, αλλά και την ανάγκη άμεσης ενίσχυσής του μετά από δέκα χρόνια υποχρηματοδότησης. Σε απολογισμό της ενδυνάμωσης του ΕΣΥ, ο ΓΓ υπογράμμισε ότι το τελευταίο κατάφερε να σταθεί στο ύψος των περιστάσεων. Χαρακτήρισε δε τη συνεργασία με τον ιδιωτικό τομέα «παρακαταθήκη για το μέλλον». Συγκεκριμένα, ανέφερε πως «σκοπός τώρα είναι να στραφούμε στην ποιοτική αξιολόγηση». Έκανε επίσης λόγο για έναν άναρχο υγειονομικό

/ Μάιος-Αύγουστος 2021

χάρτη, με υπηρεσίες υποστελεχωμένες και κάποιες που λείπουν. Το νέο μοντέλο που μελετά η κυβέρνηση τσεκαρίστηκε στην πανδημία, υποστήριξε ο κ. Κωτσιόπουλος, όταν τα μεγάλα νοσοκομεία διασυνδέθηκαν με τα μικρά και τα βοήθησαν στη διαχείριση της κρίσης. Οι μικρές, αλλά δομικές, αλλαγές θα αποτελέσουν μια καλή αφετηρία και για αλλαγές στη χρηματοδότηση του ΕΣΥ. Υπέρ των αλλαγών τάχθηκε και ο κ. Θανάσης Παπαμίχος, πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Διοίκησης Υπηρεσιών Υγείας. Ο κ. Παπαμίχος περιέγραψε ως κοστοβόρο το υπάρχον σύστημα, με προσωπικό μη κατανεμημένο κατάλληλα. Στα λεγόμενά του ο κ. Παπαμίχος υπογράμμισε την ανάγκη για νέο χάρτη υγείας, με συγχωνεύσεις δομών, οι οποίες προαναγγέλλονται, αλλά ποτέ δεν γίνονται πράξη. Επίσης, εκτίμησε ότι με την εφαρμογή των συστημάτων DRG, θα επιχειρηθεί ο εξορθολογισμός των αδυναμιών των συστημάτων των νοσοκομείων. «Με τον έλεγχο της ποιότητας κλινικής πράξης θα καταφέρουμε ένα ποιοτικότερο σύστημα υγείας, με πόρους να κατευθύνονται εκεί που υπάρχουν ανάγκες» ανέφερε χαρακτηριστικά. Μάλιστα, καθησύχασε τους υγειονομικούς στην Περιφέρεια ότι με τα DRGs δεν απειλείται ο ρόλος ενός περιφερειακού νοσοκομείου, σημειώνοντας πως «δεν είναι ένα εργαλείο για να κλείσουμε ένα νοσοκομείο». Αντίθετα, για τα επαρχιακά νοσοκομεία θα είναι μια βοήθεια, όπως σχολίασε ο ίδιος, «γιατί θα αναδειχθεί η παραγωγι-

κότητα και θα ξέρουμε ποιους πόρους θα πρέπει να διαθέσουμε εκεί για να παρέχονται οι υπηρεσίες». Σχετικά με την εφαρμογή των DRGs, ο κ. Παντελής Μεσσαρόπουλος, πρόεδρος του Διοικητικού Συμβουλίου του ΚΕΤΕΚΝΥ, διέβλεψε ότι κονδύλια του ταμείου ανάκαμψης θα εξυπηρετήσουν την ενσωμάτωση τέτοιων εργαλείων. Σε έναν απολογισμό του έργου, ο κ. Μεσσαρόπουλος ανέφερε: «Τα αναγκαία εργαλεία τα πήραμε τον Δεκέμβριο του 2019, μεσολάβησε η πανδημία, αλλά δεν αποτέλεσε τροχοπέδη για το ΚΕΤΕΚΝΥ». Υποστήριξε ακόμη ότι υπήρξε καλό κλίμα συνεργασίας με τις διοικήσεις των νοσοκομείων. Το εγχείρημα ευνόησε ένας κύκλος νομοθετικών ρυθμίσεων και η αρχή έγινε με το ΠΑΓΝΗ. Η διαδικασία του ηλεκτρονικού φακέλου προχωρά πλέον σε 14 νοσοκομεία. Από την πλευρά των νοσηλευτικών ιδρυμάτων υπάρχει ζήτηση για συγκεκριμένα εργαλεία. Εφικτός κρίνεται ο στόχος στο τέλος του χρόνου να έχουν ενταχθεί 5 με 7 ακόμη νοσοκομεία στο σύστημα. Η καθολική εφαρμογή των DRGs θα είναι μια λύση προς μια κατεύθυνση δημόσιου και ιδιωτικού ενιαίου συστήμα-

τος αποζημίωσης, ώστε να είναι εφικτή η σύγκριση, υποστήριξε ο δρ Βασίλης Γ. Αποστολόπουλος, διευθύνων σύμβουλος του Ομίλου Ιατρικού Αθηνών, πρόεδρος της Ελληνικής Ένωσης Επιχειρηματιών (ΕΕΝΕ) και πρόεδρος του Ελληνικού Συλλόγου Αποφοίτων του London School of Economics (LSE). Με τον τρόπο αυτό θα είναι δυνατό να ελεγχθεί πόσο κοστίζει η δημόσια υγεία, όπως ανέφερε, σχολιάζοντας ότι έτσι θα «έχουμε μια σαφή εικόνα τι πληρώνουμε και γιατί το πληρώνουμε». Με μια αυτοκριτική διάθεση για τον κλάδο του, ο κ. Αποστολόπουλος τόνισε τη στρέβλωση στη χρηματοδότηση και το καθεστώς αθέμιτου ανταγωνισμού, ο οποίος εντάθηκε με τα rebate και τα clawback. Στηλίτευσε επίσης φαινόμενα παραβατικότητας στον κλάδο του, που ευνοούνται από την έλλειψη ελεγκτικών μηχανισμών. Κατήγγειλε ακόμη το γεγονός ότι υπήρξαν φαινόμενα κατά τα οποία «μεγάλοι πάροχοι είχαν εκδώσει στα 250 εκατ. ευρώ τιμολόγια και βρέθηκε παραβατικότητα 50 εκατ. ευρώ. Υπήρξαν κλινικές που το νούμερο της απόκλισης έφθασε και σε 80%, αλλά δεν κόπηκε η συνεργασία, ούτε υπήρξαν ποινικές κυρώσεις».

Θ. Παπαμίχος: Τα DRGs θα συμβάλουν στον εξορθολογισμό των αδυναμιών των συστημάτων των νοσοκομείων.

Βασίλης Μπαλάνης MSC, MBA, MIHMEP, ΔΙΕΥΘΥΝΩΝ ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ ΤΟΥ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΥ ΔΙΑΣΦΑΛΙΣΗΣ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΥΓΕΙΑΣ (ΟΔΙΠΥ ΑΕ)

την τρίτη ενότητα του συνεδρίου, με θέμα «Το έργο του ΟΔΙΠΥ στην πράξη», τοποθετήθηκε ο κ. Μπαλάνης. Ο χάρτης υγείας έχει χρηματοδοτηθεί πολλές φορές, σύμφωνα με τον κ. Μπαλάνη, αλλά ποτέ δεν έχει υλοποιηθεί. Πλέον, έχει αναλάβει να το φέρει εις πέρας ο νέος Οργανισμός. Στόχος είναι η κατάκτηση της εικόνας με τα επιδημιολογικά στοιχεία σε κάθε γεωγραφική περιοχή της χώρας καθώς και των υπηρεσιών από τον δημόσιο και τον ιδιωτικό τομέα. Συνεπώς, θα είναι δυνατόν να υπάρχει ενημέρωση ανά περιοχή για τις ανάγκες και τις υπηρεσίες, διευκολύνοντας τις στρατηγικές αποφάσεις για την ανακατανομή των πόρων. Ο ρόλος του ΟΔΙΠΥ αφορά στη βελτίωση της ποιότητας των υπηρεσιών υγείας,

αλλά και στον στρατηγικό σχεδιασμό των υπηρεσιών υγείας, δημιουργώντας δεδομένα

ΡΕΠΟΡΤΑΖ

ώστε η ηγεσία να είναι σε θέση να λάβει στρατηγικές αποφάσεις για την αποδοτική διανομή των πόρων σε νοσοκομεία αλλά και στην πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας. Στα πρότυπα χωρών του εξωτερικού, ο ΟΔΙΠΥ θα επιχειρήσει να δημιουργήσει τις συνθήκες ώστε να γίνει πρώτη φορά αξιολόγηση υπηρεσιών υγείας, καθώς και για να διασφαλίσει ένα μίνιμουμ στά-

νταρ ποιότητας προς ανάπτυξη. Η χώρα μας υστερεί στην ανάπτυξη εθνικής στρατηγικής στον τομέα της ποιότητας υγείας, που θα επιτρέψει τη βελτίωση της ασφάλειας των ασθενών και ακόμη θα ευνοήσει την αξιοποίηση ψηφιακών συστημάτων και εν γένει των πόρων του συστήματος υγείας, περιλαμβανομένων και των ανθρώπινων.

ΣΤΡΟΓΓΥΛΟ ΤΡΑΠΕΖΙ ΙΙΙ

Αναδιοργάνωση συστήματος υγείας

ατά το τρίτο Στρογγυλό Τραπέζι, με θέμα «Αναδιοργάνωση συστήματος υγείας», ο κ. Γιάννης Τούντας, ομότιμος καθηγητής Ιατρικής ΕΚΠΑ, διευθυντής του Ινστιτούτου Κοινωνικής και Προληπτικής Ιατρικής, χαρακτήρισε παρωχημένο το ΕΣΥ και υποστήριξε ότι πρέπει να απαγκιστρωθεί από τον κρατισμό, από τη δημοσιοϋπαλληλική λογική και την κομματοκρατία. «Πρέπει να γίνει τομή με το παρελθόν», που να αφορά θέματα οργάνωσης, διοίκησης, εργασιακών σχέσεων, όπως διευκρίνισε ο καθηγητής. Με αφετηρία τη δημιουργία ενός αυτόνομου Οργανισμού που θα διοικεί το ΕΣΥ και δεν θα εξαρτάται από το γραφείο του υπουργού. «Η κεντρική διοίκηση πρέπει να είναι εκεί που υλοποιείται. Εκεί να μεταφερθούν οι αρμοδιότητες και να δοθούν διαχειριστικές δυνατότητες. Οι ΥΠΕ να συνεχίσουν τον εποπτικό ρόλο» εξήγησε ο καθηγητής.

/ Μάιος-Αύγουστος 2021

Κατά το μοντέλο της Αγγλίας, ο κ. Τούντας τάχθηκε υπέρ ενός γενικού αυτόνομου διοικητή, που θα έχει την ίδια λογική με το ΕΣΥ, «πάντα σαν νομικό πρόσωπο δημοσίου δικαίου». Σε αυτήν τη λογική, τα νοσοκομεία θα μπορούσαν να λειτουργούν ως θυγατρικά του, ώστε να αντιμετωπίζουν την καθημερινότητα με περισσότερη αποτελεσματικότητα. Ωστόσο, ένα τέτοιο μοντέλο προϋποθέτει ωριμότητα από πλευράς κομμάτων, όπως τόνισε ο κ. Τούντας, αφήνοντας αιχμές για την προσκόλληση των κομμάτων της αντιπολίτευσης σε συνδικαλιστικές θέσεις, αλλά και το να έχει το «κουράγιο» η κυβέρνηση «να σπάσει τα αυγά». Στο ίδιο μήκος κύματος με τον καθηγητή, ο κ. Κωνσταντίνος Μπαργιώτας, ορθοπαιδικός χειρουργός, πρώην βουλευτής Λάρισας και υπεύθυνος του Τομέα Υγείας στο Κίνημα Αλλαγής, συμφώνησε με τον καθηγητή πως το ριζικό πρόβλημα του ΕΣΥ διαχρονικά είναι η κακοδιοίκηση, η πελατοκρατία και η εξάρτηση νοσοκομείων από κομματικούς μηχανισμούς. Τα προαναφερόμενα έχουν «δημιουργήσει την κακοδιοίκηση και τρομακτική γραφειοκρατία» ανέφερε χαρακτηριστικά. Σε ό,τι αφορά τις προοπτικές αλλαγών, ο κ. Μπαργιώτας υπογράμμισε στα λεγόμενά του πως «το σύστημα θα πρέπει να έχει δημόσιο χαρακτήρα. Με την πανδημία αναδείχθηκε η αξία ενός συστήματος που έχει κεντρικό καθοδηγητή και συντονισμό, καθώς και στοίχιση κάτω από κοινό στόχο, άρα να είναι υπό δημόσιο έλεγχο». Υπό τη σκέψη αυτή, προβάδισμα πρέπει να δοθεί σε μια διοικητική μεταρρύθμιση που θα περιλαμβάνει τον νομικό χαρακτήρα

των νοσοκομείων, ενώ αναγκαία είναι η αναδιοργάνωση των δομών μετά από δέκα χρόνια κρίσης. Ωστόσο, ανάχωμα στέκεται, κατά τον κ. Μπαργιώτα, το γεγονός ότι το πολιτικό σύστημα δεν έχει διάθεση να διερευνήσει την προοπτική μιας μεταρρύθμισης κοινής αποδοχής. Με τα χρόνια όμως, υπάρχει μια συμφωνία για τη μεταρρύθμιση της ΠΦΥ, για ένα δίκτυο δομών. «Προίκα» απέκτησε το ΕΣΥ με την αύξηση των κλινών και τις προσλήψεις προσωπικού, μετά το “crash test” της πανδημίας, όπως υποστήριξε ο κ. Φώτης Σερέτης, DDS MSC, διοικητής 5ης  Υγειονομικής Περιφέρειας Θεσσαλίας και Στερεάς Ελλάδας. Στα θετικά των πεπραγμένων της περιόδου της πανδημίας ο κ. Σερέτης περιέλαβε τη συνεργασία με τον ιδιωτικό τομέα. Πλέον, ισχυρίστηκε, «πάμε για μια μεταρρύθμιση εν πτήσει», ένα εγχείρημα που έχει μεγάλη δυσκολία, γι’ αυτό χρειάζεται συναίνεση και διάλογος. Κατά την άποψή του, θα πρέπει να δοθούν στις ΔΥΠΕ περισσότερες αρμοδιότητες, για να έχουν καλύτερο εποπτικό ρόλο. Σε μια αναγκαία, πλέον, κουλτούρα αναδιοργάνωσης αναφέρθηκε και ο κ. Γεώργιος Βασιλόπουλος, γενικός διευθυ-

ντής της Galenica AE και εντεταλμένος σύμβουλος της ΠΕΦ, για να δημιουργηθεί χώρος για την καινοτομία σε ένα ανθεκτικό μοντέλο συστήματος υγείας, που θα επιτρέπει τη μείωση της απόστασης προς τον πολίτη. Σε μια προσπάθεια νοικοκυρέματος, ο κ. Μπαλάνης εξήγησε ότι στάλθηκαν κλιμάκια του ΟΔΙΠΥ σε όλη την ελληνική επικράτεια και διαπιστώθηκε το έλλειμμα των αναγκαίων δεδομένων ώστε να διασφαλιστεί η ορθή διοίκηση. Επιτακτική είναι η ανάγκη για τακτοποίηση, καθώς είναι ενδεικτικό το ότι, μέχρι σήμερα, η Ελλάδα είναι «η μοναδική χώρα που δεν κάνει report στον ΟΟΣΑ για τις λοιμώξεις» ανέφερε χαρακτηριστικά ο κ. Μπαλάνης. Στο ίδιο πνεύμα και ο δρ Αθανάσιος Ν. Χαλαζωνίτης, συντονιστής διευθυντής του Ακτινολογικού Εργαστηρίου και διευθυντής Ιατρικής Υπηρεσίας του Νοσοκομείου «Αλεξάνδρα», κατέταξε στα ελλείμματα τη μη συστηματική χαρτογράφηση επιδημιολογικών και κλινικών δεδομένων σχετικά με τα μηχανήματα των νοσοκομείων. Αναφορικά με τον χάρτη υγείας, ο κ. Χαλαζωνίτης επεσήμανε τις γερασμένες υποδομές αλλά και το γερασμένο προσωπικό του ΕΣΥ.

Γ. Τούντας: Το ΕΣΥ πρέπει να απαγκιστρωθεί από τον κρατισμό, από τη δημοσιοϋπαλληλική λογική.

ΣΤΡΟΓΓΥΛΟ ΤΡΑΠΕΖΙ IV

Δίκτυα Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας

το τέταρτο Στρογγυλό Τραπέζι, με θέμα «Δίκτυα Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας: Προοπτικές-προκλήσεις», ο κ. Μάριος Θεμιστοκλέους, γενικός γραμματέας Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας, εξήρε την προσφορά των δημόσιων δομών της ΠΦΥ, που σηκώνουν το βάρος από την αρχή του προγράμματος «Ελευθερία». Στη συμβολή των γιατρών έδωσε έμφαση ο κ. Θεμιστοκλέους και τόνισε πως έχει γίνει κάλεσμα στους ιδιώτες γιατρούς για τους κατ’ οίκον εμβολιασμούς. Σε ένα ακόμη επίπεδο είναι αξιοσημείωτη η συμβολή τους: σε αυτό της πληροφόρησης και της δημιουργίας κλίματος εμπιστοσύνης στον εμβολιασμό, γιατί «οι γιατροί είναι η πρώ-

ΡΕΠΟΡΤΑΖ

τη πηγή ενημέρωσης των πολιτών», όπως εξήγησε ο γενικός γραμματέας. Σύμφωνα με τον κ. Θεμιστοκλέους, έχει εντοπιστεί το έλλειμμα στη συνέχεια της φροντίδας από τη διάγνωση στην παρακολούθηση. Στις ελλείψεις αυτές θα εστιαστεί η μεταρρύθμιση της ΠΦΥ, όπως διαβεβαίωσε ο γενικός γραμματέας. «Δεν υπάρχει οργανωμένο δίκτυο, η συνέχεια στο μονοπάτι του ασθενούς. Στις ελλείψεις αυτές θα εστιάσουμε και με τη μεταρρύθμιση» διαβεβαίωσε ο γενικός γραμματέας. Η εμπειρία της πανδημίας μπορεί να αποτελέσει «φάρο» για τη χάραξη της επόμενης στρατηγικής, καθώς «κανείς δεν περίμενε ότι αυτές οι δομές της ΠΦΥ θα σήκωναν το βάρος των 50-60 χιλιάδων εμβολιασμών την ημέρα με τέτοια ποιότητα παροχής υπηρεσιών». Ο δρόμος που χαράκτηκε με τους εμβολιασμούς, υποστήριξε ο κ. Χρήστος Λιονής, καθηγητής Γενικής Ιατρικής και Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας, στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Κρήτης και στο Institute of Medicine and Health, Medical Faculty, University of Linkoping στη Σουηδία, μπορεί να ακολουθηθεί σε μια προσέγγιση σχεδιασμού και εφαρμογής για την ολοκληρωμένη φροντίδα των ασθενών στην ΠΦΥ όχι μόνο για τα οξέα λοιμώδη νοσήματα αλλά και για τα χρόνια. Η παρούσα υ-

γειονομική κρίση μπορεί να αποτελέσει την αφορμή να εξετάσουμε τους επιμέρους ρόλους της ΠΦΥ. Σύμφωνα με όσα ανέλυσε ο κ. Λιονής, κεντρικό στόχο, κατά τον ΠΟΥ, έχει η ΠΦΥ σε άτομα και σε οικογένειες, με σημείο αναφοράς τις ευάλωτες ομάδες με υποκείμενα νοσήματα. Έναν τέτοιο ρόλο καλείται να υπηρετήσει η ΠΦΥ, όχι μόνο να επιτηρήσει τις οξείες λοιμώξεις, όπως στην περίπτωση της Covid-19, αλλά και να εγκύψει στα χρόνια νοσήματα. Σε μια τέτοια προοπτική, ο κ. Ανάργυρος Δ. Μαριόλης, γενικός/οικογενειακός ιατρός, διευθυντής του Κέντρου Υγείας Αρεόπολης Μάνης και υπεύθυνος της Ομάδας Πρωτοβουλίας για την Ανασυγκρότηση της Γενικής/Οικογενειακής Ιατρικής και της Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας, πρόσθεσε ότι ο οικογενειακός γιατρός μπορεί να αποτελέσει τον σηματοδότη στο σύστημα υγείας. «Ο θεσμός του οικογενειακού γιατρού παραμένει στα χαρτιά, παρά την αποδεδειγμένη προσφορά του» υποστήριξε χαρακτηριστικά ο κ. Μαργιόλης. Η εθνική πολιτική πρέπει να εστιαστεί στην αναβάθμιση της ΠΦΥ, δίνοντας υψηλή προτεραιότητα και εφαρμόζοντας μεταρρυθμιστική ατζέντα. Αυτή θα πρέπει να περιλαμβάνει την αναγκαία μεταφορά των οικονομικών πόρων και του προσω-

/ Μάιος-Αύγουστος 2021

πικού, αλλά και να έχει τον ανθρωποκεντρικό προσανατολισμό που χαρακτηρίζει την ΠΦΥ. Η αξία της ΠΦΥ καταδείχθηκε με την προσφορά του οικογενειακού γιατρού στη διαχείριση της πανδημίας, σύμφωνα με τον κ. Ευάγγελο Φραγκούλη, γενικό/ οικογενειακό ιατρό, αν. αρχίατρο του ΕΔΟΕΑΠ και μέλος της Ομάδας Πρωτοβουλίας για την Ανασυγκρότηση της Γενικής/Οικογενειακής Ιατρικής και της ΠΦΥ. Η μεγάλη πίεση της πανδημίας φανέρωσε τι μπορεί να συμβεί όταν δεν υπάρχουν γιατροί της πρώτης γραμμής. Οι γιατροί της ΠΦΥ με τη διαχείριση περιστατικών στο σπίτι λειτούργησαν ως κυματοθραύστης για τα νοσοκομεία. Επίσης, στην επιτυχία του εμβολιασμού συνέβαλαν οι μακροχρόνιες σχέσεις εμπιστοσύνης των ασθενών με τον γιατρό τους. Όμως, παρά το γεγονός ότι δόθηκαν ποσά στο ΕΣΥ κατά την πανδημία, αυτά που κατευθύνθηκαν στην ΠΦΥ ήταν πολύ λίγα. Σύμφωνα με τον κ. Φραγκούλη, εκτιμάται πως τα ποσά για τα self tests θα κάλυπταν σε επίπεδο ΠΦΥ 3,5 εκατομμύρια πολίτες. Ακόμη και τώρα, η αποζημίωση του ιδιώτη γιατρού για τους κατ’ οίκον εμβολιασμούς είναι 3 ευρώ στη χώρα μας, ενώ στις ΗΠΑ ο εμβολιασμός έφθασε να αποζημιώνεται με 40 ευρώ και στη Μ. Βρετανία με 12,5 λίρες.•••

αφιέρωμα

Τι θέλουμε από τον νέο υπουργό Ποια είναι τα κύρια αιτήματα 8 ιατρικών φορέων Επί του πιεστηρίου, είχαμε αλλαγή κατά τα δύο τρίτα στην ηγεσία του Υπουργείου Υγείας. Ο νομικός Θάνος Πλεύρης ανέλαβε τα ηνία στην οδό Αριστοτέλους, με αναπληρώτριά του την πνευμονολόγο Μίνα Γκάγκα. Ζητήσαμε, λοιπόν, από 8 ιατρικούς φορείς να μας πουν «τι θα ήθελαν από τον νέο υπουργό»: Ένωση Ελλήνων Ασθενών, ΕΛΛΟΚ, ΣΦΕΕ, ΠΕΦ, PIF, ΕΝΙ-ΕΟΠΥΥ και ΠΕΦΝΙ. Όλοι τους αναγνωρίζουν ότι η νέα ηγεσία αναλαμβάνει καθήκοντα σε μια δύσκολη συγκυρία, με την πανδημία να εξακολουθεί να μας απειλεί. Προφανώς, η διαχείριση της πανδημίας και η προώθηση του εμβολιασμού είναι σε πρώτο πλάνο στις προτεραιότητες όλων. Κοινή συνισταμένη των θέσεων, απόψεων και αιτημάτων τους είναι ότι απαιτείται συνέχιση των μεταρρυθμίσεων, με στόχο την ενίσχυση του ΕΣΥ.

Ένωση Ασθενών Ελλάδας

λληνική Ομοσπονδία Ε Καρκίνου (ΕΛΛΟΚ)

ΣΦΕΕ

ανελλήνια Ένωση Π Φαρμακοβιομηχανίας

PhRMA Innovation Forum

ΕΝΙ ΕΟΠΥΥ

ΠΕΦΝΙ

Απαιτούνται θαρραλέες αποφάσεις και γενναίοι χειρισμοί

Το μήνυμα της Ένωσης Ασθενών Ελλάδας Θεσμική κατοχύρωση των ασθενών στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων

Ε Γράφει η Κατερίνα Κουτσογιάννη, πρόεδρος της Ένωσης Ασθενών Ελλάδας

Η Ένωση Ασθενών Ελλάδας μπορεί και πρέπει να αποτελέσει έναν θεσμικό και ισότιμο συνομιλητή στον δημόσιο διάλογο για την υγεία.

ίκοσι μήνες μετά το ξέσπασμα της πανδημίας Covid-19 και τα εθνικά συστήματα υγείας συνεχίζουν να δίνουν τη μάχη τους. Οι μεταλλάξεις του ιού μεταθέτουν διαρκώς το «τέρμα» και η «κούρσα» που «τρέχουν» υγειονομικοί, επιστήμονες, αλλά και όλοι οι πολίτες, φαίνεται πως ακόμη δεν τελειώνει. Η πρωτόγνωρη κατάσταση της πανδημίας, των αυξημένων περιοριστικών μέτρων και μέτρων προστασίας επηρέασε σε πολύ μεγάλο βαθμό τις ζωές όλων των ανθρώπων, μα ιδίως των χρόνιων ασθενών. Η διαρκής απειλή της βαριάς νόσησης οδήγησε πολλούς σε αιφνιδιαστική διακοπή της τακτικής παρακολούθησης της υγείας τους και των θεραπειών τους, αφού η πρόσβαση στα νοσοκομεία ήταν απαγορευτική, λόγω του φόβου μετάδοσης του ιού. Ήδη, διεθνείς μελέτες αναδεικνύουν τη στατιστικά σημαντική συσχέτιση της εξάπλωσης της νόσου με την επιδείνωση της πρόσβασης των ασθενών στην παρακολούθηση, τη θεραπεία και την αποκατάστασή τους. Ταυτόχρονα, η ψυχολογική επιβάρυνση των ασθενών αποτελεί καθοριστικό παράγοντα στην εξέλιξη της υγείας τους, ακόμη και μετά την έναρξη του εμβολιαστικού προγράμματος, καθώς ο κίνδυνος που διατρέχουν τα άτομα με υποκείμενα νοσήματα είναι σημαντικός. Γεγονός είναι ότι η πανδημία έχει θέσει σε δοκιμασία την ανταποκρισιμότητα και την ανθεκτικότητα των συστημάτων υγείας, με συνέπεια την ανάδυση προκλήσεων ως προς τη διαχείριση των χρόνιων νοσημάτων και την πρόσβαση στον συστηματικό προσυμπτωματικό έλεγχο. Το θέμα αυτό έχει ήδη αποτελέσει μέρος της σειράς προτεραιοτήτων για την «επόμενη ημέρα» της πανδημίας, και στη χώρα μας συνοδεύεται από μια σειρά ευ-

/ Mάιος-Αύγουστος 2021

καιριών στο πλαίσιο του Εθνικού Σχεδίου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας «Ελλάδα 2.0» (μεταρρύθμιση της πρωτοβάθμιας υγειονομικής περίθαλψης, υλοποίηση του Εθνικού Προγράμματος «Σπύρος Δοξιάδης», ψηφιακός μετασχηματισμός του ΕΣΥ, εκσυγχρονισμός των νοσηλευτικών μονάδων κ.λπ.). Στο πλαίσιο αυτό, και υπό αυτά τα δεδομένα, ο νέος υπουργός Υγείας καλείται να αναλάβει ένα εξαιρετικά σημαντικό έργο: να ανταποκριθεί στις ανάγκες και να εξυπηρετήσει τους σκοπούς του υπουργείου ταυτόχρονα με τη διαχείριση της πανδημίας. Οι προκλήσεις της ανασυγκρότησης του Εθνικού Συστήματος Υγείας και ο επανασχεδιασμός της πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας, η εκμετάλλευση όλων των διαθέσιμων πόρων για έργα κυρίως προσανατολισμένα στον ψηφιακό μετασχηματισμό της υγείας, η κάλυψη των αναγκών και των ιδιαιτεροτήτων κάθε υγειονομικής περιφέρειας, ειδικά των νησιών, μια εθνική στρατηγική αναφορικά με τη διαχείριση των χρόνιων νοσημάτων και τον προσυμπτωματικό έλεγχο, απαιτούν θαρραλέες αποφάσεις και γενναίους χειρισμούς. Η Ένωση Ασθενών Ελλάδας μπορεί και πρέπει να αποτελέσει έναν θεσμικό και ισότιμο συνομιλητή στον δημόσιο διάλογο για την υγεία. O νέος υπουργός Υγείας καλείται να επιδείξει το θάρρος και να προχωρήσει στη θεσμική κατοχύρωση των ασθενών στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων, στο πλαίσιο λειτουργίας ενός υγιούς συστήματος, που μπορεί και αποφασίζει με όρους συμμετοχικότητας, διαφάνειας, αλλά και αποτελεσματικότητας, δείγμα ωρίμανσης της σύγχρονης και συμπεριληπτικής Δημοκρατίας, όπως συμβαίνει άλλωστε και στην πλειονότητα των ευρωπαϊκών κρατών. •••

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α ΤΙ ΘΕΛΟΥΜΕ ΑΠΟ ΤΟΝ ΝΕΟ ΥΠΟΥΡΓΟ Θέσεις και προτάσεις της Ελληνικής Ομοσπονδίας Καρκίνου (ΕΛΛΟΚ)

«Να αντιμετωπιστεί στρατηγικά ο καρκίνος» Πολιτική βούληση για ουσιαστικές παρεμβάσεις και όχι απλή διαχείριση της υφιστάμενης κατάστασης

ους τελευταίους 18 μήνες, η ανάγκη αντιμετώπισης της πανδημίας είχε ως αποτέλεσμα να περάσει σε δεύτερη μοίρα η υλοποίηση δεσμεύσεων και προγραμματικών δηλώσεων της κυβέρνησης και της ηγεσίας του Υπουργείου Υγείας αναφορικά με την αναδιάρθρωση της ογκολογικής περίθαλψης και φροντίδας. Παράλληλα, οι ασθενείς με καρκίνο αντιμετώπισαν σοβαρά εμπόδια κατά την πρόσβαση στις δημόσιες δομές υγείας, είτε για την πραγματοποίηση των θεραπειών και εξετάσεών τους είτε για τα follow-up που προβλέπονται από τα σχετικά πρωτόκολλα αντιμετώπισης της νόσου, αλλά και γιατί σε πολλές ογκολογικές κλινικές το ιατρονοσηλευτικό προσωπικό μετακινήθηκε σε μονάδες Covid-19. Επιπλέον αυτών, ο φόβος των πολιτών, σε συνδυασμό με τη διακοπή λειτουργίας των εξωτερικών ιατρείων και των χειρουργείων των νοσοκομείων, είχε ως αποτέλεσμα οι νέες διαγνώσεις καρκίνου μέσα στο 2020 να μειωθούν μέχρι και 50%, γεγονός που υποδηλώνει ότι το ερχόμενο διάστημα αναμένεται να υπάρξει μεγάλη αύξηση νέων διαγνώσεων καρκίνων σε προχωρημένο στάδιο. Δυστυχώς, ακόμη και σήμερα, οι πρόσφατες αυτόματες αναστολές εργασίας υγειονομικών χωρίς να έχει ληφθεί η σχετική μέριμνα έχουν επιδεινώσει τη λειτουργία των ογκολογικών κλινικών, ενώ και πάλι διαπιστώνεται η μη εύρυθμη λειτουργία χειρουργείων σε πολλά νοσοκομεία σε όλη τη χώρα. Με δεδομένο το ότι η αξία του χρόνου για τους ασθενείς με καρκίνο είναι ανεκτίμητη, είναι αδήριτη ανάγκη η νέα ηγεσία του Υπουργείου Υγείας να αναλάβει άμεση δράση προκειμένου: 1. ν α διατεθούν οι αναγκαίοι πόροι και να αναληφθούν οι απαιτούμενες πρωτοβουλίες προκειμένου να αποκατασταθεί η εύρυθμη λειτουργία των ογκολογικών

νοσοκομείων και κλινικών το ταχύτερο δυνατό, σε συνθήκες ασφάλειας και επαρκούς στελέχωσης, 2. ν α αναγνωριστεί η υποστηρικτική και ανακουφιστική φροντίδα των ασθενών με καρκίνο ως αναπόσπαστος τομέας της παρεχόμενης ογκολογικής περίθαλψης και φροντίδας, με παροχή οργανωμένων κατ’ οίκον υπηρεσιών υγείας και δημιουργία δομών φιλοξενίας ασθενών τελικού σταδίου, 3. να δοθεί έμφαση στον σχεδιασμό και την εφαρμογή νέων προγραμμάτων πρόληψης και προσυμπτωματικού ελέγχου του καρκίνου, περιλαμβανομένου και ενός στοχευμένου εμβολιαστικού προγράμματος για τον ιό HPV, που είναι υπεύθυνος για τον καρκίνο του τραχήλου της μήτρας και άλλων μορφών καρκίνου. Μόνο αν αντιμετωπιστεί στρατηγικά ο καρκίνος μπορούμε να ελπίζουμε σε ουσιαστική βελτίωση των εκβάσεων για τους ασθενείς. Αυτό απαιτεί πολιτική βούληση για ουσιαστικές παρεμβάσεις και όχι απλή διαχείριση της υφιστάμενης κατάστασης. Προτάσεις και δεσμεύσεις των προηγουμένων ηγεσιών του Υπουργείου Υγείας, αλλά και διαχρονικές απαιτήσεις της ΕΛΛΟΚ και των ασθενών με καρκίνο, επιγραμματικά, είναι οι εξής: 1. Δημιουργία Εθνικού Μητρώου Νεοπλασιών 2. Δημιουργία Εθνικού Σχεδίου Δράσης για τον έλεγχο του καρκίνου 3. Στελέχωση και έναρξη λειτουργίας του Εθνικού Ινστιτούτου Νεοπλασιών-ΕΙΝΕ, το οποίο έχει ήδη θεσμοθετηθεί από το 2019. 4. Δημιουργία Διεύθυνσης Νεοπλασιών στο Υπουργείο Υγείας, η οποία μεταξύ άλλων θα αναλάβει και τον συντονισμό, την εκπροσώπηση και τον σχεδιασμό των δράσεων σε εθνικό επίπεδο,

Μόνο αν αντιμετωπιστεί στρατηγικά ο καρκίνος μπορούμε να ελπίζουμε σε ουσιαστική βελτίωση των εκβάσεων για τους ασθενείς. Αυτό απαιτεί πολιτική βούληση για ουσιαστικές παρεμβάσεις και όχι απλή διαχείριση της υφιστάμενης κατάστασης.

στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Σχεδίου Δράσης κατά του καρκίνου, τη συνεργασία με τη Γενική Γραμματεία Έρευνας και Τεχνολογίας για το πρόγραμμα έρευνας και τεχνολογίας «Αποστολή για την καταπολέμηση του καρκίνου» του Ηοrizon Europe και άλλων σχετικών ευρωπαϊκών προγραμμάτων. Η Ελληνική Ομοσπονδία Καρκίνου, ως το επίσημο όργανο των συλλόγων ασθενών με καρκίνο στη χώρα μας, εύχεται στον νέο υπουργό και τη νέα αναπληρώτρια υπουργό καλή επιτυχία στο δύσκολο έργο που αναλαμβάνουν και βρίσκεται στη διάθεσή τους επιθυμώντας να συνδράμει θετικά στις προσπάθειες και τις πρωτοβουλίες του υπουργείου.•••

Οι θέσεις του Συνδέσμου Φαρμακευτικών Επιχειρήσεων Ελλάδος (ΣΦΕΕ)

Πρέπει να επιταχύνουμε στην κατεύθυνση δομικών μεταρρυθμίσεων Οι προτάσεις του κλάδου για αλλαγές στο ΕΣΥ και την αγορά φαρμάκου

του Ολύμπιου Παπαδημητρίου, προέδρου του ΣΦΕΕ

Η εποχή και οι προκλήσεις πλέον απαιτούν άλματα, ειλικρίνεια και αποφασιστικότητα για ουσιαστικές μεταρρυθμίσεις.

πανδημία της Covid-19 ανέδειξε χρόνιες παθογένειες των συστημάτων υγείας, δίνοντας το σήμα σε όλες τις χώρες της Ευρώπης για αναπροσαρμογή των πολιτικών υγείας και αναθεώρηση του προϋπολογισμού της δημόσιας υγείας, βάσει των νέων προτεραιοτήτων που αναδείχθηκαν. Οι δυσκολίες είναι πολλές –όπως και οι ευθύνες– και για τη νέα πολιτική ηγεσία του Υπουργείου Υγείας, καθώς ο πήχης των προσδοκιών παραμένει ψηλά. Θα κληθεί να αλλάξει και να υλοποιήσει στο ΕΣΥ, και γενικότερα στο υγειονομικό σύστημα, ό,τι δεν επέτρεψαν να γίνει μέχρι σήμερα η αιφνιδιαστική έλευση της πανδημίας και, πριν από αυτήν, η πτώχευση της χώρας. Η νέα πολιτική ηγεσία θα κληθεί αφενός να συνεχίσει την αναδιοργάνωση στις υπηρεσίες υγείας, με πρωταρχική εκείνη στην Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας, και αφετέρου να ελέγξει την πανδημία. Θα πρέπει να ολοκληρωθούν οι μεταρρυθμίσεις στον τομέα της πρόληψης, στη χρηματοδότηση του συστήματος υγείας, ώστε να καταστεί βιώσιμο και να διασφαλίζεται η ορθολογική κατανομή και χρήση των πόρων, στην ψηφιοποίηση του συστήματος υγείας, ώστε να καταστεί πιο αποτελεσματικό προς όφελος των ασθενών, στην αξιολόγηση της ποιότητας των υπηρεσιών της υγείας, στη βελτίωση της περίθαλψης, στην προώθηση των συνεργειών με τον ιδιωτικό τομέα, στη διασφάλιση της πρόσβασης σε καινοτόμες θεραπείες, καθώς και στη λήψη ουσιαστικών διαρθρωτικών μέτρων, ώστε να συγκρατηθούν και να ελαχιστοποιηθούν οι επιπτώσεις των μηχανισμών επιστροφών της αγοράς (rebate & clawback). Την τελευταία διετία, η αλήθεια είναι πως έγιναν βήματα προς τη σωστή κατεύθυνση, όπως η εξαίρεση των εμβολίων από τη φαρμακευτική δαπάνη, η σημαντική βελτίωση στις διαδικασίες αξιολόγησης και δια-

/ Mάιος-Αύγουστος 2021

πραγμάτευσης φαρμακευτικών προϊόντων, η θέσπιση επενδυτικών κινήτρων, όπως η δυνατότητα συμψηφισμού των επενδύσεων με το clawback, καθώς και ο τριπλασιασμός του συντελεστή υπερέκπτωσης για επενδύσεις σε Έρευνα & Ανάπτυξη. Έχουμε όμως πολύ δρόμο μπροστά μας και πρέπει να επιταχύνουμε προς την κατεύθυνση δομικών μεταρρυθμίσεων. Η εποχή και οι προκλήσεις πλέον απαιτούν άλματα, ειλικρίνεια και αποφασιστικότητα για ουσιαστικές μεταρρυθμίσεις. O ΣΦΕΕ, ως υπεύθυνος κοινωνικός εταίρος, στέκεται αρωγός δίπλα στο Υπουργείο Υγείας, έχει μελετήσει ενδελεχώς (μελέτη Deloitte 2020) και καταθέσει από πέρσι στην κυβέρνηση ένα εθνικό στρατηγικό σχέδιο με 7 κεντρικούς πυλώνες δράσεων: 1ος Ε παναπροσδιορισμός της δημόσιας φαρμακευτικής δαπάνης και ιδιαίτερα της νοσοκομειακής 2ος Αύξηση αποτελεσματικότητας 3ος Αναθεώρηση του μηχανισμού επιστροφών (clawback & rebate) 4ος Ενίσχυση της πρόσβασης των ασθενών σε καινοτόμες θεραπείες 5ος Προώθηση επενδύσεων 6ος Ενίσχυση εποπτείας συστήματος και αξιοποίηση ψηφιακών δυνατοτήτων 7ος Προώθηση κοινωνικής και ηθικής ευθύνης Κλείνοντας, για να προχωρήσουν όλα τα παραπάνω απαραίτη είναι μια συχνή και εποικοδομητική συνεργασία των φορέων του υπουργείου με τους φορείς της βιομηχανίας. Η φαρμακοβιομηχανία σε αυτήν την προσπάθεια συνεργασίας δηλώνει εμφατικά «ναι», με όλες τις δυνάμεις της, ώστε να αξιοποιηθεί η δυναμική του κλάδου του φαρμάκου και για τη δημόσια υγεία και για την οικονομική ανάπτυξη και να συνδυαστεί η υγιής ανάπτυξη του κλάδου με το μεγαλύτερο όφελος για την κοινωνία. •••

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α ΤΙ ΘΕΛΟΥΜΕ ΑΠΟ ΤΟΝ ΝΕΟ ΥΠΟΥΡΓΟ Οι θέσεις της Πανελλήνιας Ένωσης Φαρμακοβιομηχανίας

Παραμένει ζητούμενο ο εξορθολογισμός του clawback

πειτα από μια παρατεταμένη υφεσιακή περίοδο, και με την πανδημία του Covid να επιμένει, η ελληνική οικονομία βρίσκεται αντιμέτωπη με την πρόκληση της γρήγορης επιστροφής σε θετικούς ρυθμούς ανάπτυξης. Το «κλειδί» για την επίτευξη του στόχου αυτού βρίσκεται στην ολοκλήρωση των δομικών μεταρρυθμίσεων, στην ενίσχυση των βιομηχανικών κλάδων που δραστηριοποιούνται στην παραγωγή διεθνώς εμπορεύσιμων προϊόντων και στην προσέλκυση επενδύσεων με ισχυρό πολλαπλασιαστικό αποτέλεσμα σε όρους προστιθέμενης αξίας. Η ελληνική φαρμακοβιομηχανία αποτελεί έναν κατεξοχήν τέτοιο κλάδο. Πράγματι, παρά το δυσμενές κλίμα, οι ελληνικές φαρμακοβιομηχανίες επιμένουν να επενδύουν στην ποιότητα σε όλα τα στάδια της ανάπτυξης και της παραγωγής. Επιχειρούμε με εξωστρέφεια, αξιοποιώντας το υψηλής κατάρτισης επιστημονικό δυναμικό και τη συσσωρευμένη τεχνογνωσία στην ανάπτυξη όχι μόνο γενόσημων, αλλά και καινοτόμων φαρμάκων προστιθέμενης αξίας, με εξαιρετικά χαρακτηριστικά ασφάλειας και αποτελεσματικότητας. Στόχος της «επομένης ημέρας» για την εγχώρια φαρμακοβιομηχανία είναι η αξιοποίηση των αναπτυξιακών ευκαιριών και η κάλυψη του επενδυτικού κενού που προκάλεσαν οι υπέρμετρες επιβαρύνσεις των υποχρεωτικών εκπτώσεων, και κυρίως του clawback, που –μαζί με τη φορολογία– φθάνουν πλέον έως και το 70% του κύκλου εργασιών των φαρμακευτικών επιχειρήσεων. Αυτό όχι μόνο υπονομεύει την ανάπτυξή τους, αλλά φθάνει και να απειλεί τη βιωσιμότητα των επιχειρήσεων και της αγοράς. Στο πλαίσιο αυτό, ο εξορθολογισμός του clawback προβάλλει ως βασικός στόχος της φαρμακευτικής πολιτικής για τα επόμενα χρόνια. Είναι χαρακτηριστικό το ότι η πρόσφατη ρύθμιση για τη δυνατότητα συμψηφισμού ενός έστω μικρού μέρους του clawback με επενδύσεις οδήγησε στην κατάθεση επενδυτικών προτάσεων ύψους περίπου 280 εκατ. ευρώ από ελληνικές και ξένες φαρμακοβιομηχανίες στην περίοδο 2019-2020.

Παράλληλα, η πρόσφατη ενσωμάτωση του μέτρου στο πρόγραμμα «Ελλάδα 2.0» σήμανε τη δρομολόγηση επενδυτικών προγραμμάτων ύψους 1,2 δισ. ευρώ από τις ελληνικές φαρμακοβιομηχανίες μέσα στην επόμενη τετραετία, με στόχο την αναβάθμιση των παραγωγικών και ερευνητικών υποδομών και δυνατοτήτων τους. Είναι δεδομένο ότι το μέτρο των συμψηφισμών καταγράφει μεγάλη επιτυχία και θα πρέπει να ενισχυθεί σε βάθος χρόνου και με μεγαλύτερα ποσά, κινητοποιώντας ακόμη περισσότερες επενδύσεις. Ο περιορισμός του clawback απαιτεί ταυτόχρονα την επιτάχυνση των διαρθρωτικών μέτρων για την παρακολούθηση και τον έλεγχο της δαπάνης, με μέτρα όπως το κλείδωμα των θεραπευτικών πρωτοκόλλων, η εισαγωγή φίλτρων και οδηγιών συνταγογράφησης, η διαμόρφωση κινήτρων για τη χρήση οικονομικών φαρμάκων, η εστίαση στις συμφωνίες αποζημίωσης ειδικά για τις νέες, κοστοβόρες θεραπείες. Η συγκυρία είναι ευνοϊκή, καθώς το πρόγραμμα «Ελλάδα 2.0» προβλέπει, μεταξύ άλλων, την πλήρη ψηφιοποίηση του περιβάλλοντος της υγείας και του φαρμάκου, τη διασύνδεση των διάσπαρτων σήμερα βάσεων δεδομένων και κυρίως την πλήρη ανάπτυξη του ατομικού ηλεκτρονικού φακέλου υγείας, δράσεις που αναμένεται να οδηγήσουν στην αναβάθμιση των μηχανισμών παρακολούθησης και ελέγχου όχι μόνο στον χώρο του φαρμάκου, αλλά και στο σύνολο του υγειονομικού τομέα. Η ελληνική φαρμακοβιομηχανία –το έχει αποδείξει– αποτελεί έναν σημαντικό αναπτυξιακό κλάδο, με πολλαπλασιαστική αξία για την οικονομία, την απασχόληση και τις εξαγωγές. Είμαστε έτοιμοι και μπορούμε να συμβάλουμε αποφασιστικά στο εθνικό σχέδιο για την ανάκαμψη της εθνικής οικονομίας, διεκδικώντας με αξιώσεις μερίδιο στην αλυσίδα αξίας της παγκόσμιας φαρμακευτικής αγοράς, με στόχο μας την ανάδειξη της χώρας μας σε περιφερειακό ερευνητικό και παραγωγικό κόμβο για το φάρμακο στην ευρύτερη περιοχή της ΝΑ Ευρώπης. •••

Οι ελληνικές φαρμακοβιομηχανίες προωθούν επενδύσεις ύψους 1,2 δισ. ευρώ μέσα στην επόμενη τετραετία

Παρά το δυσμενές κλίμα, οι ελληνικές φαρμακοβιομηχανίες επιμένουν να επενδύουν στην ποιότητα σε όλα τα στάδια της ανάπτυξης και της παραγωγής.

Το Pharma Innovation Forum (PIF) εκπροσωπεί 25 διεθνείς επιχειρήσεις

Τι ζητούν οι ξένες φαρμακευτικές Να ξεκινήσει εποικοδομητικός θεσμικός διάλογος για την αναδιοργάνωση της φαρμακευτικής φροντίδας

αλλαγή στην ηγεσία του Υπουργείου Υγείας έρχεται σε μια εξαιρετικά κρίσιμη στιγμή τόσο για την αντιμετώπιση της πανδημίας όσο και για τη συνολική βιωσιμότητα του συστήματος υγείας. Η επίτευξη ουσιαστικής συνεργασίας μεταξύ όλων των εμπλεκόμενων φορέων, με στόχο την καλύτερη δυνατή αντιμετώπιση των δύο αυτών μεγάλων θεμάτων, πρέπει ίσως να αποτελέσει τη μεγαλύτερη προτεραιότητα του νέου υπουργού. Το PhRMA Innovation Forum Ελλάδας, εκπροσωπώντας 25 κορυφαίες φαρμακευτικές εταιρείες διεθνούς βεληνεκούς, έχει ως πρωταρχικό του στόχο την ταχύτερη και ευρύτερη πρόσβαση των ασθενών σε καινοτόμες θεραπείες, στο πλαίσιο ενός βιώσιμου συστήματος υγείας. Προς την κατεύθυνση αυτή απαιτούνται σημαντικές δομικές παρεμβάσεις, ορισμένες από τις οποίες είχαν ήδη ξεκινήσει και χρειάζεται να επιταχυνθούν σε ένα πλαίσιο αμοιβαίας κατανόησης και συνεργασίας. Το PIF έχει καταθέσει από την προηγούμενη χρονιά σε όλους τους εμπλεκομένους στον χώρο της υγείας –ασθενείς, επιστημονική κοινότητα και Πολιτεία– έναν αναλυτικό Οδικό Χάρτη για μια βιώσιμη και απο-

Το PIF έχει καταθέσει από την προηγούμενη χρονιά σε όλους τους εμπλεκομένους στον χώρο της υγείας –ασθενείς, επιστημονική κοινότητα και Πολιτεία– έναν αναλυτικό Οδικό Χάρτη για μια βιώσιμη και αποτελεσματική φαρμακευτική φροντίδα στην Ελλάδα τα επόμενα χρόνια.

/ Mάιος-Αύγουστος 2021

τελεσματική φαρμακευτική φροντίδα στην Ελλάδα τα επόμενα χρόνια. Η αξιοποίηση των κονδυλίων από το Ταμείο Ανάκαμψης που προορίζονται για το σύστημα υγείας αποτελούν μια μοναδική ευκαιρία για την πραγματοποίηση δομικών αλλαγών. Η ψηφιοποίηση του συστήματος υγείας, η αναβάθμιση των υποδομών, η ανασυγκρότηση της ΠΦΥ, η ανάπτυξη προγραμμάτων πρόληψης μπορούν να συμβάλουν σημαντικά στον εξορθολογισμό των δαπανών και προς την κατεύθυνση αυτή είμαστε διατεθειμένοι να συμβάλουμε με οποιοδήποτε μέσο.

Τι θέλουμε, λοιπόν, από τον νέο υπουργό Υγείας; Από τη νέα διοίκηση του υπουργείου περιμένουμε να ξεκινήσει άμεσα έναν εποικοδομητικό θεσμικό διάλογο για την αναδιοργάνωση της φαρμακευτικής φροντίδας στην Ελλάδα, προς όφελος των Ελλήνων ασθενών. Τον Ιούνιο της τρέχουσας χρονιάς, εγκρίθηκε από την κυβέρνηση, αλλά και από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, το πλάνο ανάκαμψης της χώρας μας για τα επόμενα χρόνια (RRF), το επονομαζόμενο “Greece 2.0”. Στο πλαίσιο του πλάνου αυτού, αναλήφθηκαν πολύ συγκεκριμένες υποχρεώσεις της ελληνικής Πολιτείας ως προς την αναδιοργάνωση της φαρμακευτικής πολιτικής αλλά και τον εξορθολογισμό της φαρμακευτικής δαπάνης, με παράλληλη απομείωση των υποχρεωτικών επιστροφών της βιομηχανίας, του ονομαζόμενου “clawback”. Για την επίτευξη αυτών των πολύ φιλόδοξων στόχων απαιτείται η ουσιαστική συνεργασία όλων μας. Τα μέλη του PIF είμαστε διατεθειμένοι να συνεισφέρουμε με την εξειδίκευση και την τεχνογνωσία μας στο εγχείρημα αυτό. Οι ασθενείς στην Ελλάδα αξίζουν την καλύτερη δυνατή υγειονομική περίθαλψη, αλλά και την πρόσβαση στα πρωτοποριακά φάρμακα που χρειάζονται τη στιγμή ακριβώς που τα χρειάζονται. •••

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α ΤΙ ΘΕΛΟΥΜΕ ΑΠΟ ΤΟΝ ΝΕΟ ΥΠΟΥΡΓΟ Οι θέσεις της Ένωσης Ιατρών ΕΟΠΥΥ

Μείωση γραφειοκρατίας και ψηφιοποίηση του ΕΟΠΥΥ

μεγάλη διάρκεια της πανδημίας Covid-19 έχει δημιουργήσει έντονους τριγμούς στο υγειονομικό σύστημα της χώρας. Περιμένουμε από τη νέα ηγεσία του Υπουργείου Υγείας να θέσει σωστές προτεραιότητες στα προβλήματα και να αναγνωρίσει έμπρακτα την προσφορά του ιατρικού κόσμου κατά τη διάρκεια της πανδημίας.  Η πρώτη προτεραιότητα είναι η άμεση διευθέτηση των κενών στα νοσοκομεία από τους ανεμβολίαστους υγειονομικούς. Ταυτόχρονα, θα πρέπει να θεμελιωθεί ο στρατηγικός σχεδιασμός του ΕΣΥ ενόψει της πίεσης από τη νόσο Covid-19, που θα ενταθεί κατά το φθινόπωρο-χειμώνα. Θα πρέπει να προβλεφθούν οι πιθανές εφεδρείες του ΕΣΥ και ο σχεδιασμός της πρόσβασης των περιστατικών non Covid σε νοσηλευτικά ιδρύματα, καθώς τα νοσοκομεία θα απασχοληθούν σε μεγάλο βαθμό με τα περιστατικά Covid, για άλλη μία φορά. Το κόστος των υπηρεσιών υγείας που θα προκύψουν από τη μετακίνηση του πληθυσμού από τον δημόσιο στον ιδιωτικό τομέα για υπηρεσίες ΠΦΥ και νοσηλείας θα πρέπει να καλυφθεί από το πακέτο στήριξης. Η ενδυνάμωση των δύο πυλώνων (δημόσιο-ιδιωτικό) της ΠΦΥ είναι πολύχρονο καθολικό αίτημα του ιατρικού κόσμου, που δεν εισακούστηκε κατά τη διάρκεια της πανδημίας, αφήνοντας ένα μεγάλο κενό. Δυστυχώς, το βάρος έπεσε για άλλη μία φορά στα νοσοκομεία, τα οποία λειτουργούν σε εξαιρετικά οριακές συνθήκες. Η ΠΦΥ θα πρέπει να ενισχυθεί με ανθρώπινο δυναμικό, πόρους και ενισχυμένο ρόλο. Ο ανασχεδιασμός και η αναβάθμιση του ΕΣΥ θα πρέπει να υλοποιηθεί μέσα από την αποδέσμευσή του από υπηρεσίες ΠΦΥ

και θέσπιση διακριτότητας ρόλων για κάθε οικοσύστημα.  Η αναβάθμιση του εκπαιδευτικού προγράμματος σε προπτυχιακό και μεταπτυχιακό επίπεδο είναι εξαιρετικά σημαντικό εργαλείο για την αναβάθμιση των υπηρεσιών υγείας της χώρας. Κατά τη διάρκεια της πανδημίας, χάθηκαν εργατοώρες εκπαίδευσης, και οι απρόσμενες αλλαγές στο εξεταστικό σύστημα έφεραν μεγάλη αναστάτωση στους εξεταζόμενους.

Ενίσχυση της πρωτοβάθμιας με ανθρώπινο δυναμικό, πόρους και ενισχυμένο ρόλο.

Τ ο ιατρικό μισθολόγιο θα πρέπει να αναβαθμιστεί, καθώς η πανδημία έφερε υπερεργασία του ιατρικού κόσμου και μεγάλη κόπωση στους λειτουργούς του συστήματος. Σε πολλά τμήματα και κλινικές, τα όρια της ανθρώπινης αντοχής έχουν ξεπεράσει κάθε προηγούμενο. Επίσης, είναι άκρως απαραίτητη η νομική προστασία του ιατρικού κόσμου από ακραίες συμπεριφορές πολιτών.  Στον ΕΟΠΥΥ θα πρέπει να υπάρξει μείωση της γραφειοκρατίας και online ψηφιοποίηση όλων των ιατρικών πράξεων, διαγνωστικών εξετάσεων, θεραπειών, αναλώσιμων υλικών, ώστε να υπάρχει real-time συστηματικός έλεγχος των δαπανών με πλήρη εφαρμογή διαγνωστικών και θεραπευτικών πρωτοκόλλων. Ο φάκελος υγείας του πολίτη πρέπει να είναι ένα βασικό εργαλείο πληροφόρησης, σχεδιασμού προληπτικών προγραμμάτων και κανόνων δημόσιας υγείας. Εν μέσω πανδημίας και λόγω αυξημένων αναγκών, όλα τα ευνομούμενα κράτη έχουν αυξήσει τους προϋπολογισμούς για την υγεία και είναι αδιανόητη η μεταφόρτωση του κόστους της διάγνωσης ή του φαρμάκου στους γιατρούς ή στις επιχειρήσεις μέσω του μηχανισμού του clawback.•••

Το κόστος των υπηρεσιών υγείας που θα προκύψουν από τη μετακίνηση του πληθυσμού από τον δημόσιο στον ιδιωτικό τομέα για υπηρεσίες ΠΦΥ και νοσηλείας θα πρέπει να καλυφθεί από το πακέτο στήριξης.

Ποιες προτάσεις έχει καταθέσει η ΠΕΦΝΙ

Τι ζητούν οι νοσοκομειακοί φαρμακοποιοί Υφίσταται σοβαρό πρόβλημα υποστελέχωσης του κλάδου

Από τα τέλη του 2014 κανένα νομοθέτημα που αφορά τους νοσοκομειακούς φαρμακοποιούς δεν έχει εκδοθεί, παρά τις προσπάθειες της ΠΕΦΝΙ.

 Υφίσταται σοβαρό πρόβλημα υποστελέχωσης φαρμακοποιών (αντιστοιχία, κατά μέσο όρο, ενός φαρμακοποιού ανά 150-180 κλίνες), αλλά και λοιπού προσωπικού στα νοσοκομειακά φαρμακεία. Δεν υπηρετούν φαρμακοποιοί σε ΚΥ, ΜΗΝ και λοιπές δομές του συστήματος υγείας (με ό,τι αυτό συνεπάγεται). Ε κκρεμεί η υπουργική απόφαση για την καθιέρωση της ειδικότητας της Νοσοκομειακής Φαρμακευτικής από τον Δεκέμβριο του 2017, οπότε και εγκρίθηκε από την Ολομέλεια του ΚΕΣΥ. Είμαστε ο ουραγός της Ευρώπης. Δεν υπάρχει μέριμνα σχετική με τη διά βίου μάθηση και εκπαίδευση των νοσοκομειακών φαρμακοποιών [μοριοδότηση]. Α ποτελεί επιτακτική ανάγκη η πλήρης επικαιροποίηση του οργανογράμματος λειτουργίας του νοσοκομειακού φαρμακείου και των περιγραμμάτων θέσεων καθώς και η ψηφιοποίηση διαδικασιών, με ανάλογη τροποποίηση του παρωχημένου ΠΔ 108/1993, σύμφωνα με τα ευρωπαϊκά πρότυπα [EAHP Statements] και το σχετικό σύστημα αξιολόγησης SAP [Self Assessment Tool].  Εκκρεμεί η ρύθμιση –στα πρότυπα ιατρών και οδοντιάτρων– θεμάτων σχετικών με τη χορήγηση του ανθυγιεινού επιδόματος, τις διαδικασίες πρόσληψης και εξέλιξης, το βαθμολόγιο και μισθολόγιο, το διευθυντικό επίδομα. Δ εν υφίσταται εκπροσώπηση των νοσοκομειακών φαρμακοποιών στο ΚΕΣΥ και άλλα θεσμικά όργανα του ΥΥ, ΕΟΦ κ.λπ. Η σύσταση τμήματος Νοσοκομειακής Φαρμακευτικής στο Υπουργείο Υγείας θα συμβάλει στην επίλυση προβλημάτων και στην ομαδοποίηση διαδικασιών.

Νοσοκομεία Π ροϋπολογισμοί: Αναγκαία η λήψη μέριμνας για την ορθολογική τροποποίηση των προϋπολογισμών, ώστε να ανταποκρίνονται στις πραγματικές ανάγκες των νοσοκομείων και να εξασφαλίζουν τη βιωσιμότητα και την ασφαλή λειτουργία όλων των δραστηριοτήτων και των καινοτομιών.

/ Mάιος-Αύγουστος 2021

 Διαπραγματεύσεις τιμών φαρμάκων: Οι προσπάθειες των νοσοκομειακών φαρμακοποιών, ιδιαίτερα κατά την περίοδο της κρίσης, οδήγησαν στην εξοικονόμηση σημαντικών πόρων μέσω διαπραγματεύσεων σε τοπικό επίπεδο νοσοκομείων. Θεωρούμε ότι οι κεντρικές διαδικασίες, εφόσον είναι γρήγορες, ευέλικτες και λαμβάνουν υπόψη τις πραγματικές ανάγκες των νοσοκομείων και όχι αμφίβολα στατιστικά στοιχεία καταναλώσεων παρελθουσών χρήσεων, είναι δυνατόν να εξασφαλίσουν την επάρκεια των αναγκαίων φαρμάκων για τους νοσοκομειακούς ασθενείς. Η συμμετοχή μας στην Επιτροπή Διαπραγμάτευσης πρέπει να είναι θεσμική, αντικειμενική και να αντανακλά τις συνολικές ανάγκες των νοσοκομειακών φαρμακείων. Π ληροφοριακά συστήματα/Ηλεκτρονικός φάκελος: Η διαλειτουργικότητα των πληροφοριακών συστημάτων στα νοσοκομεία αποτελεί θέμα συζήτησης την τελευταία δεκαπενταετία, χωρίς ουσιαστικό αποτέλεσμα. Επί της ουσίας, δεν έχει εφαρμοστεί ηλεκτρονική συνταγογράφηση στα νοσοκομεία, υπάρχει μόνο δυνατότητα ηλεκτρονικής καταχώρισης φάρμακων και υλικών. Δεν υπάρχει ηλεκτρονικός ιατρικός φάκελος και ηλεκτρονική νοσηλευτική καρτέλα. Σε αυτές τις συνθήκες, η ιχνηλασιμότητα του φαρμάκου μέσα στο νοσοκομείο και των FMDs (ψευδεπίγραφων φαρμάκων) δεν είναι εφικτή. Η παρακολούθηση της φαρμακευτικής αγωγής του ασθενή χωρίς την πλήρη διασύνδεση της ηλεκτρονικής συνταγογράφησης-ΗΔΙΚΑ με τα συστήματα των νοσοκομείων είναι αδύνατη και δεν υπάρχει έλεγχος αν το φάρμακο που προοριζόταν για συγκεκριμένο ασθενή χορηγήθηκε πραγματικά σε αυτόν. Δεν μπορεί να υπάρξει ενιαίο πληροφοριακό σύστημα βασισμένο σε υποκειμενικές θέσεις και προτάσεις.  Λειτουργία Κεντρικών Μονάδων Διάλυσης Κυτταροστατικών και Βιολογικών Φαρμάκων (ΚΜΔΚΒΦ).  Συμμετοχή σε Επιτροπές [Φαρμάκων, Φαρμακοεπαγρύπνησης, ΕΟΚΟΧΑ κ.λπ.].•••

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α ΤΙ ΘΕΛΟΥΜΕ ΑΠΟ ΤΟΝ ΝΕΟ ΥΠΟΥΡΓΟ

ΑΝΑΛΥΣΗ

Τι μαρτυρά η εξέλιξη της τιμής της μετοχής τους

Ποια η οικονομική επίδραση του εμβολίου έναντι της Covid-19 στις φαρμακευτικές εταιρείες Ποιες εταιρείες επωφελήθηκαν και ποιες δεν επηρεάστηκαν Ανάλυση από την CapitalPanda

Η CapitalPanda είναι καταχωρημένη επωνυμία της BCM Begin Capital Markets CY Ltd, μιας Κυπριακής Εταιρείας Επενδύσεων (CIF) που εποπτεύεται και ρυθμίζεται από την Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς Κύπρου (CySEC) με την άδεια CIF αριθ. 274/15 και εγγεγραμμένη διεύθυνση Αγίας Φυλαξίας 182, Επιχειρηματικό Κέντρο Κοφτερό, Γραφείο 103, 3083 Λεμεσός, Κύπρος.

ι εταιρείες που επωφελήθηκαν περισσότερο από την κρίση του κορωνοϊού, κυρίως λόγω της πρώτης θέσης που κατείχαν στη δημιουργία/ανάπτυξη του εμβολίου, είναι, σύμφωνα με τη ραγδαία αύξηση των τιμών τους, η BioNΤech (+ 531,48%) και η Moderna (+ 1018,11%). Στην αντίθετη πλευρά βρίσκονται η AstraZeneca (12,60%) και η Pfizer (+ 5,33%), όπου η αγορά έλαβε υπόψη τις επιπτώσεις της πανδημίας μόνο ελάχιστα στην αποτίμη-

σή της*, όπως εξηγεί στην ανάλυσή της η CapitalPanda. Οι εταιρείες που εξακολουθούν να προμηθεύουν το μεγαλύτερο μέρος του κόσμου με το εμβόλιο κατά του κορωνοϊού, που έχουν αναπτύξει, έχουν λάβει κίνητρα από τις κυβερνήσεις και έχουν υπογράψει συμβάσεις για μεγάλο όγκο μελλοντικών προμηθειών. Το παρακάτω διάγραμμα δείχνει την εξέλιξη της τιμής της μετοχής τους από την έκρηξη της πανδημίας, στις αρχές του 2020.*

Πηγή: Tradingview.com Information on the development of the value of BioNtech shares can be found at: https://www.tradingview.com/chart/?symbol=NASDAQ%3ABNTX Information on the development of the value of Pfizer shares can be found at: https://www.tradingview.com/chart/?symbol=NYSE%3APFE Information on the development of the value of Moderna shares can be found at: https://www.tradingview.com/chart/?symbol=NASDAQ%3AMRNA Information on the development of the value of AstraZeneca shares can be found at: https://www.tradingview.com/chart/?symbol=NASDAQ%3AAZN

/ Μάιος-Αύγουστος 2021

Company name

Market Price to Return on capitalization sales ratio equity (%) (billion USD)

Pfizer 219,15 Moderna 82,74 BioNTech 56,34 AstraZeneca 147,32

Year-on-year sales growth (%)

4,97 16,67 21,23 30,21 21,83 24112,5 19,86 80,65 7992,11 7,69 29,68 9,25

Net margin (%) 24,00 21,88 47,81 14,42

Πηγή: Own processing

Οι πωλήσεις των Moderna και BioNTech έχουν αυξηθεί ραγδαία στο πρώτο τρίμηνο του έτους, όμως ενδέχεται να υπάρξει έντονη μείωση τα επόμενα ένα ή δύο έτη, καθώς η ζήτηση για το εμβόλιο της Covid-19 μειώνεται. Η κεφαλαιοποίηση της αγοράς των εταιρειών προμηνύει εν μέρει ότι μετά την αντιμετώπιση του κορωνοϊού, οι εταιρείες θα αξιοποιήσουν και άλλα φάρμακα στο χαρτοφυλάκιό τους. Περιέργως, ενώ για την αγορά η Pfizer θεωρείται βασική εταιρεία για την παραγωγή του εμβολίου κατά της Covid με τη μέθοδο mRNA, τελικά αυτό είχε σχεδόν μηδενική επίδραση στην τιμή της μετοχής της. Αν επρόκειτο για ένα φάρμακο κατά του καρκίνου της Pfizer/BioNTech, θα υπήρχε σημαντική αύξηση στην τιμή της μετοχής της Pfizer. [3]

Η αποτελεσματικότητα του εμβολίου Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) έχει εγκρίνει τα εμβόλια των Moderna, Pfizer/BioNΤech και της κοινοπραξίας AstraZeneca/Oxford University για χρήση έκτακτης ανάγκης και είναι ασφαλή και αποτελεσματικά με βάση τα δεδομένα από εκτεταμένες κλινικές δοκιμές. Μετά από εκτεταμένες κλινικές δοκιμές, σύμφωνα με τον ΠΟΥ, η υψηλότερη αποτελεσματικότητα έχει καταγραφεί για το εμβόλιο της Pfizer/BioNΤech με ποσοστό 95%, της Moderna με 94,1% και, τέλος, σημαντικά χαμηλότερο ποσοστό αποτελεσματικότητας (63%) έχει το ευρωπαϊκό εμβόλιο της AstraZeneca. Από την άλλη, ο ΠΟΥ δήλωσε ότι ο μεγάλης κλίμακας εμβολιασμός με αποτελεσματικότητα τουλάχιστον 50% θα ήταν αρκετός για τη διαχείριση της πανδημίας Covid-19. Πολλές από τις ασθένειες που στοχεύουν στα εργαστήριά τους τα mRNAs είναι πιθανό να χρειαστεί να υποβληθούν σε πολύ μεγαλύτερη διαδικασία επεξεργασίας στο μέλλον για να μπορέσουν να εγκριθούν.

Ως εκ τούτου, με εξαίρεση την Pfizer, όλες οι εταιρείες εμβολίων mRNA θα μπορούσαν να θεωρηθούν κερδοσκοπικές. Αν και ορισμένες ευεργετικές πτυχές της τεχνολογίας mRNA έχουν αποδειχθεί με την Covid-19, δεν είναι απαραίτητο ότι πολλές άλλες πτυχές της τεχνολογίας mRNA έχουν αποδειχθεί επιτυχημένες σε πιο περίπλoκες ασθένειες, όπως ο HIV ή ο καρκίνος.

Αποποίηση ευθυνών: Το περιεχόμενο αυτού του υλικού αποτελεί επικοινωνία μάρκετινγκ και δεν πρέπει να θεωρείται ως οποιουδήποτε είδους επενδυτική συμβουλή ή/και επενδυτική έρευνα ή/και πρόσκληση για οποιεσδήποτε συναλλαγές. Αυτό το υλικό προετοιμάστηκε για ενημερωτικούς/εκπαιδευτικούς σκοπούς μόνο και δεν συνεπάγεται υποχρέωση εκτέλεσης επενδυτικών συναλλαγών ούτε εγγυάται ή προβλέπει μελλοντική απόδοση. Η BCM Begin Capital Markets Cy Ltd και τα σχετικά πρόσωπά της, συμπεριλαμβανομένων θυγατρικών, αντιπροσώπων, διευθυντών ή υπαλλήλων, δεν εγγυώνται την ακρίβεια, την εγκυρότητα, την επικαιρότητα ή την πληρότητα οποιωνδήποτε πληροφοριών/δεδομένων που παρέχονται από τρίτα μέρη και δεν αναλαμβάνουν καμία ευθύνη για οποιαδήποτε απώλεια προκύψει από επένδυση που πραγματοποιείται βάσει των εν λόγω πληροφοριών/δεδομένων. Οι προηγούμενες αποδόσεις δεν διασφαλίζουν τις μελλοντικές. Προειδοποίηση κινδύνου: Τα CFD είναι πολύπλοκα μέσα και διατρέχουν υψηλό κίνδυνο γρήγορης απώλειας χρημάτων λόγω μόχλευσης. Το 76,69% των λογαριασμών επενδυτών λιανικής χάνουν χρήματα όταν ανταλλάσσουν CFD με αυτόν τον πάροχο. Θα πρέπει να σκεφτείτε αν καταλαβαίνετε πώς λειτουργούν τα CFD και αν μπορείτε να αναλάβετε τον υψηλό κίνδυνο απώλειας των χρημάτων σας.•••

* Οι προηγούμενες αποδόσεις δεν διασφαλίζουν τις μελλοντικές. [1] https://www.investors.com/news/ technology/mrna-stock-buy-now/ [2] https://health.economictimes.indiatimes. com/news/pharma/pharmaceutical-industryexpected-to-see-positive-growth-this-yearcharu-sehgal-deloitte-india/75639652 [3] Οι μελλοντικές δηλώσεις βασίζονται σε παραδοχές και τρέχουσες προσδοκίες που μπορεί να είναι ανακριβείς ή στο τρέχον οικονομικό περιβάλλον, οι οποίες ενδέχεται να αλλάξουν. Οι δηλώσεις αυτές δεν εγγυώνται τη μελλοντική αποτελεσματικότητα. Περιλαμβάνουν ρίσκα και άλλες αβεβαιότητες που είναι δύσκολο να προβλεφθούν. Τα αποτελέσματα ενδέχεται να διαφέρουν ουσιωδώς από εκείνα που εκφράζονται ή υπονοούνται σε οποιεσδήποτε μελλοντικές δηλώσεις.

ΜΕΛΕΤΗ

Τι δείχνει έκθεση για λογαριασμό της Επιτελικής Δομής ΕΣΠΑ

Αξιολόγηση των ΤΟΜΥ Ποια προβλήματα και κενά εντοπίζονται στη λειτουργία τους

κπονήθηκε πρόσφατα έκθεση αξιολόγησης των Τοπικών Ομάδων Υγείας (ΤΟΜΥ), ενός αμφιλεγόμενου έργου που προώθησε η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ και πρακτικά έχει αφήσει στη μοίρα του η ΝΔ. Η έκθεση αναδεικνύει σημαντικά κενά και ελλείψεις, καταλήγοντας σε προτάσεις για τη λειτουργική αναδιάρθρωση της Πρωτοβάθμιας Φροντίδας. Η έκθεση διενεργήθηκε από την εταιρεία CMT Προοπτική για λογαριασμό της Επιτελικής Δομής του ΕΣΠΑ. Πρόκειται για υποέργο του όλου έργου, που είναι συγχρηματοδοτούμενο από το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο, μέσω του ΕΣΠΑ, και υλοποιείται στο πλαίσιο της Μεταρρύθμισης της ΠΦΥ της περιόδου 2016-17. Το θεσμικό πλαίσιο της λειτουργίας των ΤΟΜΥ καλύπτεται κυρίως από τους Ν. 4461/17 (άρθρο 106 Τοπικές Ομάδες Υγείας) και Ν. 4486/17 (Μεταρρύθμιση της Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας ). Κεντρικοί πυλώνες της Μεταρρύθμισης είναι:

α) Οι Τομείς Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας (ΤοΠΦΥ) β) Ο θεσμός του Οικογενειακού Ιατρού γ) Οι Τοπικές Μονάδες Υγείας (οι οποίες δεν

/ Μάιος-Αύγουστος 2021

ταυτίζονται με τις τοπικές Ομάδες Υγείας) και οι Τοπικές Ομάδες Υγείας δ) Ο Ατομικός Ηλεκτρονικός Φάκελος Υγείας (ΑΗΦΥ) Η εν λόγω αξιολόγηση επικεντρώνεται συνεπώς στη λειτουργία και στην πορεία υλοποίησης του έργου των Τοπικών Ομάδων Υγείας, στο πλαίσιο της ΠΦΥ. Καθώς η λειτουργία τους εντάσσεται στο πλαίσιο της Μεταρρύθμισης, η πορεία υλοποίησής τους είναι αλληλένδετη σε έναν βαθμό με την πορεία εξέλιξης και των υπόλοιπων κεντρικών πυλώνων. Σε αυτήν τη λογική διερευνάται και ο βαθμός εξέλιξής τους, χωρίς να επεκτείνεται το έργο σε καμία περίπτωση στη συνολική αξιολόγηση του συστήματος της ΠΦΥ. Σύμφωνα με τις αποφάσεις ένταξης και το νομοθετικό πλαίσιο, στο οποίο ορίζεται η σύσταση και λειτουργία των ΤΟΜΥ, το έργο στοχεύει στην επίτευξη των στόχων της ΠΦΥ, κυρίως αναφορικά με την παροχή δωρεάν και καθολικής υγειονομικής κάλυψης του πληθυσμού. Ως στρατηγικοί στόχοι ορίζονται, μεταξύ άλλων, η βελτίωση της υγείας του πληθυσμού και η αντικατάσταση του νοσοκεντρικού συστήματος από ένα αμιγώς ανθρωποκεντρικό.

Πίνακας

Βασικά ευρήματα της αξιολόγησης Αποτελεσματικότητα των ΤΟΜΥ

Κάλυψη από Οικογενειακό Ιατρό (ΟΙ)

πό τις 239 ΤΟΜΥ που προβλέπονταν, έχουν Α συσταθεί και λειτουργούν 127 (53,1% του αρχικού στόχου) Ο στόχος καλυπτόμενου πληθυσμού από ΤΟΜΥ (δείκτης ΤΟΜΥ ΜΔΤ) ήταν 1.613.250 πολίτες από 239 ΤΟΜΥ, η ανάπτυξη 127 ΤΟΜΥ συνεπάγεται καλυπτόμενο πληθυσμό 857.250 πολιτών (53.1% του αρχικού στόχου) υνολικά, στη χώρα, στα τέλη του 2019, Σ υπήρχουν 1.063 ΟΙ, από τους οποίους 746 (70%) είναι συμβεβλημένοι με τον ΕΟΠΥΥ και μόνο 317 (30%) εργάζονται στις ΤΟΜΥ. Μόνο περίπου το 21% του πληθυσμού καλύπτεται από υπηρεσίες ΟΙ Οι Οικογενειακοί Ιατροί (ΟΙ) των ΤΟΜΥ καλύπτουν μόνο το 8% του αστικού πληθυσμού

Κάλυψη θέσεων προσωπικού έως 26,5% κάλυψη των θέσεων ΟΙ 31/12/2019 ως προς τις 33% των θέσεων Επισκεπτών Υγείας και προκηρυχθείσες θέσεις για 239 ΤΟΜΥ Κοινωνικών Λειτουργών Αξιοποίηση και εφαρμογή των 89% Γ. Ιατρών και Συντονιστών κατά δήλωσή τους σύγχρονων πολιτικών υγείας αξιοποιούν τις 13 Κατευθυντήριες Οδηγίες και εργαλείων του ΕΣΥ Γενικής Ιατρικής 77% από τους εγγεγραμμένους στις ΤΟΜΥ έχουν ενεργοποιημένο ΑΗΦΥ 54% των Γ. Ιατρών δηλώνουν πως χρησιμοποιούν πάντα τον ΑΗΦΥ κατά την πρώτη επίσκεψη Λειτουργία των ΤΟΜΥ

υνταγογραφήσεις (σύμφωνα με ΗΔΙΚΑ): Σ 542.552 το 2018 και 1.321.312 το 2019 Παραπεμπτικά παρακλινικών εξετάσεων: 155.337 το 2018 και 342.960 το 2019

Ιστορικό Η ανάπτυξη των ΤΟΜΥ ξεκίνησε τον Δεκέμβριο του 2017. Υλοποιείται αρχικά μέσω 5 συγχρηματοδοτούμενων από το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα του ΕΣΠΑ «Μεταρρύθμιση του Δημοσίου Τομέα» Πράξεων των Διοικητικών Περιφερειών πράξεων με γενικό τίτλο «Λειτουργία Τοπικών Ομάδων Υγείας για την αναδιάρθρωση της Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας», όπου προβλέπεται η συγκρότηση 239 ΤΟΜΥ ανά τη χώρα. Από τον Νοέμβριο του 2018, έχει ξεκινήσει η σταδιακή μετάβαση της συγχρηματοδότησης της λειτουργίας τους στα ΕΠ 13 Περιφερειών. Σε αρχικό και πιλοτικό στάδιο, η λειτουργία των ΤΟΜΥ συγχρηματοδοτήθηκε από το ΕΠ ΜΔΤ για περίοδο έως 11 μήνες. Η συγχρηματοδότηση της λειτουργίας των ΤΟΜΥ συνεχίζεται στα ΕΠ των Περιφερειών για 36 ή έως 48 μήνες, περίπου έως το 2023. Για την αξιολόγηση των ΤΟΜΥ χρησιμοποιήθηκαν: α) έρευνες γραφείου, β) gap

analysis θεσμικού πλαισίου, γ) μήτρα συνάφειας πολιτικών υγείας, δ) ανάλυση δευτερογενών δεδομένων από πληροφοριακά συστήματα (ΗΔΙΚΑ ΑΕ, BI Υπουργείου Υγείας, ΕΟΠΥΥ, ΕΔΕΥΠΥ), ε) πρωτογενή δεδομένα από ποσοτικές και ποιοτικές έρευνες, τα οποία αναλύθηκαν και κατηγοριοποιήθηκαν, λαμβάνοντας υπόψη τους περιορισμούς που προέκυψαν εξαιτίας του είδους των δεδομένων. Όπως προέκυψε από τις ποσοτικές και ποιοτικές έρευνες και κυρίως από το focus group, υπάρχουν ελλείψεις, που δημιουργούν εμπόδια στην ανάπτυξη συνεργατικής δράσης μεταξύ των ΤΟΜΥ και των υπόλοιπων λειτουργών και δομών της ΠΦΥ σε τοπικό επίπεδο. Οι διεπιστημονικές ομάδες των ΤΟΜΥ φαίνεται να επιχειρούν να αντισταθμίσουν τις ελλείψεις αυτές με την ανάληψη πρωτοβουλιών σε επίπεδο ατομικής φροντίδας και ανάπτυξης δράσεων στην κοινότητα. Για να το επιτύχουν αυτό φαίνεται να α-

Η αξιολόγηση διενεργήθηκε από την εταιρεία CMT Προοπτική για λογαριασμό της Επιτελικής Δομής του ΕΣΠΑ.

ΜΕΛΕΤΗ

Η συγχρηματοδότηση της λειτουργίας των ΤΟΜΥ έχει εξασφαλιστεί περίπου έως το 2023.

ξιοποιούν τη δυναμική της ομάδας, την κουλτούρα εξωστρέφειας και ολιστικής προσέγγισης που προωθεί το μοντέλο και τον βαθμό αυτονομίας για την ανταπόκριση στις ανάγκες του πληθυσμού ευθύνης τους, που σύμφωνα με τους ίδιους τους εργαζομένους προκύπτει και από την απουσία ενός αυστηρά τυποποιημένου πλαισίου. Παράλληλα, εξαιτίας αδυναμιών και κενών αναφορικά με τη μεθοδολογία της καταγραφής και παρακολούθησης των αναγκών του τοπικού πληθυσμού μέσω και της αξιοποίησης των ψηφιακών συστημάτων και εργαλείων, αλλά και της απουσίας ανάλογης στοχοθεσίας, δεν ενισχύεται η πλήρης εκμετάλλευση της δυναμικότητας της παρέμβασης για την ολιστική κάλυψη των αναγκών για πρόληψη και συνεχή και συντονισμένη φροντίδα του πολίτη και την ανάπτυξη πιο στοχευμένων δράσεων στην κοινότητα. Από ποιοτικά επίσης στοιχεία (συνεντεύξεις και focus group) προκύπτει ότι η εισαγωγή των ΤΟΜΥ στο τοπικό δίκτυο υπηρεσιών υλοποιήθηκε με ταχείς ρυθμούς και σε μεγάλο εύρος της επικράτειας χωρίς την απαραίτητη προετοιμασία και συμμετοχή των δομών του υφιστάμενου συστήματος. Ένα κλίμα ανταγωνισμού διαφαίνεται μεταξύ των ΤΟΜΥ και των Κέντρων Υγείας αναφοράς. Από αναλύσεις ποιοτικών ερευνών αποδίδεται κυρίως σε ζητήματα άνισης (σύμφωνα κυρίως με τη γνώμη εκπροσώπων ΚΥ) κατανομής ανθρώπινου δυναμικού και λειτουργικής κουλτούρας μεταξύ των δύο υπηρεσιών. Αντίθετες απόψεις διατυπώνονται και αναφορικά με το ενδεχόμενο συστέγασης των ΤΟΜΥ με τα ΚΥ. Κυρίως από την πλευρά των εργαζομένων σε ΤΟΜΥ (και εκπροσώπων ΔΥΠΕ), εκφράστηκε ως ανησυχία για την ενδεχόμενη απώλεια της σχετικής αυτονομίας και δυνατότητας για πιο δημιουργική εξωστρέφεια των ΤΟΜΥ. Σε αντιδιαστολή, μεγάλο ποσοστό Επιστημονικά Υπευθύνων ΚΥ υποστηρίζει ότι αυτό θα οδηγούσε σε πιο αποτελεσματική λειτουργία των Ομάδων, με κάποιες απόψεις να υποστηρίζουν την ανάγκη ενσωμάτωσής τους στο δυναμικό των ΚΥ.

Θεσμικό πλαίσιο Από την επεξεργασία των στοιχείων της ποιοτικής έρευνας διαπιστώνεται ότι, παρά τη φιλοδοξία του νομοθέτη και την ενσωμάτωση πολλών αρχών του ΠΟΥ στη φιλοσοφία του, υπολείπεται ακόμα σε αρκετά σημεία:

/ Μάιος-Αύγουστος 2021

(α) στην αλλαγή του προσανατολισμού του συστήματος προς την πρόληψη, την προαγωγή και αγωγή της υγείας, (β) στην ενδυνάμωση του ρόλου του Οικογενειακού Ιατρού και (γ) στην πλήρη αξιοποίηση των ΤΟΜΥ ως διεπιστημονικών ομάδων οικογενειακής ιατρικής που παρέχουν δράσεις εξωστρέφειας. Σύμφωνα με τα ευρήματα, οι Τοπικές Ομάδες Υγείας προσδίδουν αξία στη δυνατότητα ανάπτυξης πρωτοβουλιών βάσει και των ικανοτήτων των μελών τους και κυρίως λόγω του διαφορετικού μοντέλου εσωτερικού συντονισμού τους. Απουσιάζει όμως η πλήρης οριοθέτηση ενός Τοπικού Δικτύου ΠΦΥ και του διαδικαστικού μοντέλου συνεργασίας τους με αυτό, που να ενισχύει τη συνέχεια στη φροντίδα του πολίτη καθώς και τη δυνατότητα διενέργειας στοχευμένων δράσεων προαγωγής και πρόληψης στην κοινότητα. Η πιλοτική τους λειτουργία για περιορισμένο χρονικό διάστημα, σε συνδυασμό με την προκήρυξη θέσεων εργασίας με συμβάσεις ιδιωτικού δικαίου ορισμένου χρόνου, προσέδωσε στην παρέμβαση χαρακτήρα προσωρινότητας, σύμφωνα και με τις αναλύσεις ποιοτικών ερευνών.

Διοίκηση Σε επίπεδο κεντρικής διοίκησης, οι αρμοδιότητες για τη λειτουργία των ΤΟΜΥ μοιράζονται μεταξύ του Υπουργείου Υγείας, της Επιτελικής Διεύθυνσης ΠΦΥ και της Επιτελικής Δομής του ΕΣΠΑ ενώ υπεύθυνες για την υλοποίηση και τη λειτουργία των ΤΟΜΥ είναι οι ΥΠΕ. Από τις ποσοτικές έρευνες και τις συνεντεύξεις προκύπτουν αδυναμίες στον συντονισμό των Υπηρεσιών, με κυρίαρχο στοιχείο την επικυριαρχία των διαδικασιών του ΕΣΠΑ επί του συνόλου της υλοποίησης του έργου. Επιπλέον, η Επιτροπή Σχεδιασμού και Συντονισμού της ΠΦΥ, ενώ αρχικά παρουσίασε αξιόλογη δυναμική, σταδιακά περιορίστηκε και συνέβαλε μερικώς στη συντονισμένη ανάπτυξη κατευθυντηρίων οδηγιών και κατευθύνσεων για την οργάνωση του συστήματος ΠΦΥ και την ένταξη των ΤΟΜΥ σε αυτό. Προκύπτει, συνεπώς, απουσία ενός κεντρικού συντονιστικού οργάνου παρακολούθησης και ενίσχυσης της λειτουργίας των ΤΟΜΥ σε ενιαίο επίπεδο, που μεταξύ άλλων να αξιοποιεί συστηματικά και την εμπειρία λειτουργίας των ομάδων και από τα ίδια τα στελέχη, τα οποία πλέον είναι

σε θέση με την εμπειρία τους να υποδείξουν τα δυνατά και αδύναμα σημεία του εγχειρήματος στην πράξη. Στη νομοθεσία επαναπροσδιορίζεται ο όρος του Τομέα Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας (ΤοΠΦΥ), που προβλέπεται να περιλαμβάνει όλες τις μονάδες παροχής υπηρεσιών ΠΦΥ. Όμως ο πλήρης καθορισμός των τομέων αυτών, στη βάση της δυναμικότητας του αποδιδόμενου έργου, της περιοχής γεωγραφικής κάλυψης, της πληθυσμιακής κάλυψης, των διαδικασιών συνέργειας των εμπλεκομένων και του τρόπου συλλειτουργίας των δομών και των λειτουργών τους, δεν ολοκληρώθηκε. Οι βασικές αρχές του συντονισμού των υπηρεσιών εντός του Τομέα αποδίδονται σε ένα πολυπαραμετρικό επίπεδο (Συντονιστικές Επιτροπές, Περιφερειακοί Συντονιστές ΤΟΠΦΥ, Συντονιστές ΤΟΜΥ, Συντονιστής Οδοντίατρος, Συντονίστρια Μαία κ.τ.λ.), απουσιάζουν όμως οι μηχανισμοί και τα μέσα επίτευξης του συντονισμού. Από τις έρευνες προκύπτει ότι η ανάπτυξη των συντονιστικών οργάνων και ρόλων σε επίπεδο ΤοΠΦΥ είναι αποσπασματική, με συνέπεια να μην αναπτυχθούν πλήρως και οι κατάλληλες συνεργατικές σχέσεις ενός ολοκληρωμένου Δικτύου ΠΦΥ. Σύμφωνα με εκπροσώπους ΔΥΠΕ, Περιφερειακοί Συντονιστές ΤοΠΦΥ έχουν οριστεί σε δύο από τις επτά ΥΠΕ, ενώ οι μισές ΤΟΜΥ, σύμφωνα με τους Συντονιστές, υπάγονται σε επιτροπή ΤοΠΦΥ, με την οποία συνεδριάζουν στην πλειοψηφία τους δύο φορές τον χρόνο. Επίσης, σημαντικό θέμα αποτελεί η απόδοση των συντονιστικών ρόλων σε στελέχη της ΠΦΥ, που καλούνται να το υποστηρί-

ξουν, στη βάση παράλληλων καθηκόντων και χωρίς αντίστοιχο κίνητρο σε επίπεδο απολαβών. Αναδεικνύονται, λοιπόν, ελλείψεις στην εφαρμογή του οργανωτικού συστήματος συντονισμού των τοπικών υπηρεσιών ΠΦΥ. Επίσης, φαίνεται να μην έχει ολοκληρωθεί το θεσμικό πλαίσιο που θα ορίζει τη συλλειτουργία (λειτουργική και οργανωτική διασύνδεση) των ΤΟΜΥ με το ΚΥ αναφοράς. Όπως προκύπτει από ποσοτικές και ποιοτικές έρευνες, η οργανωτική τους διασύνδεση περιορίζεται σε κάποιες διοικητικές παραμέτρους της λειτουργίας των ΤΟΜΥ. Δεν επεκτείνεται όμως σε συντονισμό των παρεχόμενων υπηρεσιών και στην παροχή κατευθυντηρίων οδηγιών, για την αντιμετώπιση των αναγκών του πληθυσμού. Σε συνδυασμό με την απουσία μέσων μέτρησης, παρακολούθησης και στοχοθεσίας, συντίθεται ένα πλαίσιο που δεν ενισχύει ενεργά την ανάπτυξη και ένταξη των ΤΟΜΥ και των νέων υπηρεσιών σε ένα τοπικό Δίκτυο ΠΦΥ, με επιπτώσεις στη συνέχεια του «ταξιδιού» του πολίτη/ασθενή εντός του συστήματος υγείας.

Στοχοθεσία Η στοχοθεσία, σύμφωνα με απόψεις μεγάλης μερίδας των συμμετεχόντων στις έρευνες, είναι πολύ περιορισμένη. Δεν περιλαμβάνει εκ των προτέρων μετρήσιμους και κοινά αποδεκτούς στόχους, αλλά ούτε και τα απαραίτητα ψηφιακά μέσα παρακολούθησης, εκτίμησης και απόδοσής τους. Οι δείκτες παρακολούθησης του παραγόμενου έργου περιορίζονται στους δείκτες του ΕΣΠΑ και δεν συνδέονται με ευρύτερους στόχους μιας εθνικής και περιφερει-

ΜΕΛΕΤΗ

Σήμερα, λειτουργούν 127 ΤΟΜΥ, ενώ στόχος ήταν οι 239 μονάδες σε όλη τη χώρα.

ακής πολιτικής υγείας. Ως εκ τούτου, η αξιολόγηση και η αποτίμηση της συμβολής των ΤΟΜΥ στην ΠΦΥ δεν μπορεί να αποτυπωθεί εύκολα, άμεσα, ενιαία και με ακρίβεια μέσα από άμεσα παραγόμενα και επεξεργάσιμα στοιχεία. Στην ίδια κατεύθυνση σημαντική είναι η απουσία διάθεσης επιδημιολογικών στοιχείων και δεδομένων μέσω των εθνικών ψηφιακών εφαρμογών (Σύστημα Ηλεκτρονικής Συνταγογράφησης και ΑΗΦΥ) για τη διευκόλυνση των αρμοδίων σε επίπεδο ΥΠΕ και ΠΦΥ (και ιδίως των ΤΟΜΥ) στην ανάπτυξη δράσεων εξωστρέφειας και τοπικών πολιτικών υγείας. Η κυρίαρχη εκτίμηση των αναγκών του πληθυσμού βασίζεται μέχρι σήμερα στη γενική διαπίστωση της «αύξησης των ανικανοποίητων αναγκών, στην υγειονομική φτώχια μετά από αρκετά έτη δημοσιονομικής προσαρμογής και στην αδυναμία ισότιμης πρόσβασης των πολιτών στις υπηρεσίες υγείας». Αυτοί οι παράγοντες μπορεί να εμφανίζονται ισχυροί σε επίπεδο επικράτειας, δεν εμφανίζονται όμως επαρκείς σε επίπεδο ιδιαίτερης γεωγραφικής διάκρισης και κατανομής των παρεμβάσεων για την καθολική ενίσχυση της ΠΦΥ. Επιπροσθέτως, απουσιάζει μια ολοκληρωμένη μεθοδολογία επιδημιολογικής καταγραφής και αξιοποίησης του προφίλ υγείας του τοπικού πληθυσμού με παράλληλη χαρτογράφηση και αξιοποίηση των διαθέσιμων πόρων παροχής υγειονομικής φροντίδας σε επίπεδο τομέα αναφοράς. Η επαναπροσέγγιση της στοχοθεσίας, σύμφωνα με απόψεις που κατατέθηκαν στο focus group και τις αναλύσεις ποιο-

/ Μάιος-Αύγουστος 2021

τικών ερευνών, οφείλει να λάβει υπόψη: α) τις ανάγκες του πληθυσμού, β) τους υφιστάμενους πόρους στην κοινότητα και γ) το εύρος του προβλεπόμενου έργου από το σύνολο της διεπιστημονικής ομάδας. Επιπλέον, η ανάπτυξη δεικτών οφείλει να υποστηρίζεται από συμφωνηθείσες μεθοδολογίες και κεντρικά συστήματα καταγραφής και παρακολούθησης.

Πληθυσμιακή κάλυψη Σύμφωνα με την απόφαση υλοποίησης, η αρχική λειτουργία των ΤΟΜΥ φιλοδοξεί να καλύψει το 20%-25% του πληθυσμού στη χώρα (ΑΔΑ: ΨΦΜ7465ΦΥΟ-Φ2Γ/09-01-2018), καθώς ο αρχικός σχεδιασμός του Επιχειρησιακού Προγράμματος προσέβλεπε στη δημιουργία 239 ΤΟΜΥ σε όλη την Ελλάδα. Ο στόχος λειτουργίας των ΤΟΜΥ δεν κατέστη δυνατόν να επιτευχθεί. Σήμερα λειτουργούν 127 ΤΟΜΥ, δηλαδή το 53,14% του αρχικού στόχου. Οι Περιφέρειες Θεσσαλίας και Ηπείρου παρουσιάζουν τα υψηλότερα ποσοστά επίτευξης των συγκεκριμένων στόχων. Σε αντιδιαστολή, τα χαμηλότερα ποσοστά επίτευξης εμφανίζονται στις νησιωτικές περιοχές, με εξαίρεση την Περιφέρεια Κρήτης, και πιο συγκεκριμένα στις Περιφέρειες Νοτίου Αιγαίου και Βορείου Αιγαίου, όμως η στοχοθεσία για τις περιοχές αυτές ήταν εξαρχής πιο περιορισμένη, υπολογίζοντας τη συγκέντρωση του αστικού και ημιαστικού πληθυσμού στην ηπειρωτική χώρα. Ο πληθυσμός της χώρας που έχει πρόσβαση σε υπηρεσίες ΠΦΥ μέσω των ΤΟΜΥ υπολογίζεται σε 1.270.000-1.524.000 (14%18%), σύμφωνα με τον μέγιστο πληθυσμό

ευθύνης μιιας ΤΟΜΥ (10-12.000 πολίτες), σύμφωνα με τον Ν. 4461/2017. Σύμφωνα με τη στοχοθεσία του έργου της λειτουργίας των ΤΟΜΥ, ο καλυπτόμενος πληθυσμός από τις υπηρεσίες των 127 ομάδων που λειτουργούν ανέρχεται σε 857.250 πολίτες αστικών και ημιαστικών περιοχών βάσει μέσου όρου πληθυσμού ευθύνης. Επιτυγχάνεται συνεπώς το 53,1% του στόχου του 1.613.250 πολιτών. Ταυτόχρονα όμως η δυνατότητα παροχής υπηρεσιών οικογενειακής ιατρικής από τις ΤΟΜΥ είναι άμεσα συνυφασμένη με τα επίπεδα στελέχωσής της, ειδικότερα από Οικογενειακούς Ιατρούς. Υπολογίζοντας τον πληθυσμό ευθύνης των Οικογενειακών Ιατρών που εργάζονται στις 127 ΤΟΜΥ στο τέλος του 2019 (σύμφωνα με την ειδικότητά τους), οι ΤΟΜΥ παρέχουν δυνατότητα παροχής υπηρεσιών οικογενειακής ιατρικής με βάση τη στελέχωση 31/12/2019 σε 650.250 πολίτες, δηλαδή το 48,8% του στόχου για κάλυψη του πληθυσμού με βάση την πλήρη στελέχωσή τους. Το πλήθος των εγγεγραμμένων πολιτών σε Οικογενειακό Ιατρό ΤΟΜΥ ανέρχεται σε πάνω από 400.000 πολίτες στο τέλος του 2019. Σύμφωνα με τον δείκτη συγχρηματοδότησης, ο στόχος των ατόμων που ωφελούνται από τις ΤΟΜΥ έχει επιτευχθεί κατά το ήμισυ (50%) και εμφανίζει σταθερά αυξητική πορεία, αναδεικνύοντας μια θετική ανταπόκριση των πολιτών στον θεσμό. Αξίζει να σημειωθεί η μη συστηματική καταγραφή και αποτίμηση των υπηρεσιών εντός ΤΟΜΥ και στην κοινότητα από τα υπόλοιπα μέλη της ομάδας, πέραν των ιατρών. Σε έναν βαθμό υποβαθμίζεται η προστιθέμενη αξία της κάλυψης των αναγκών του πληθυσμού από τη διεπιστημονική ομάδα.

Πολιτική και κοινωνική συναίνεση Η επιχειρούμενη μεταρρύθμιση δεν κατάφερε να εξασφαλίσει την απαιτούμενη πολιτική συναίνεση, τη στήριξη των κοινωνικών εταίρων και των επαγγελματιών υγείας, παραγόντων καθοριστικών για την επιτυχή διαχείριση της αλλαγής. Η πολιτική αντιπαράθεση για το μέλλον των ΤΟΜΥ, η σύγχυση μεταξύ Ομάδων και Μονάδων Υγείας, συνοδευόμενη από τον προσωρινό χαρακτήρα της χρηματοδότησης του ΕΣΠΑ, προσέδωσαν στις ΤΟΜΥ χαρακτήρα προσωρινότητας, αποθαρρύνοντας ουσιαστικά την προσέλκυση των επαγγελματιών. Ενώ η συνεχιζόμενη αβεβαιότητα ενέτεινε τη στελεχιακή διαρροή (κυρίως των

γιατρών) προς τον ιδιωτικό τομέα ή προς μόνιμες θέσεις εργασίας. Οι έντονες αντιδράσεις από τον ιατρικό κόσμο κινήθηκαν κυρίως στη βάση των χαμηλών ανταποδοτικών κινήτρων για τους ιδιώτες συμβεβλημένους γιατρούς και του μεγάλου αριθμού των υποστηριζόμενων πολιτών στη λογική της επίτευξης του άνω ορίου των απολαβών, σύμφωνα με απόψεις που διατυπώθηκαν και από το focus group. Σημαντικός παράγοντας της απουσίας συναίνεσης υπήρξε και η περιορισμένη επικοινωνιακά διαχείριση της επιχειρούμενης προσπάθειας, η οποία περιόρισε τη δυναμική υποστήριξη από τους ίδιους τους πολίτες.

Παρεχόμενες υπηρεσίες Όπως προκύπτει από την ανάλυση των πρωτογενών ερευνών, οι ΤΟΜΥ φαίνεται να καλύπτουν υπηρεσίες που αφορούν κατά προτεραιότητα την προγραμματισμένη φροντίδα πολιτών και δευτερευόντως την πρόληψη και αγωγή υγείας στον τοπικό πληθυσμό. Η συνταγογράφηση χρόνιων αγωγών αποτελεί τον πρωταρχικό λόγο επίσκεψης πολιτών σε ΤΟΜΥ, τουλάχιστον σύμφωνα με τις διαθέσιμες έρευνες. Η τάση αυτή είναι κατανοητή στο πλαίσιο της ελλιπούς ενημέρωσης του πληθυσμού για τον ρόλο των ΤΟΜΥ και του ΟΙ, καθώς και την απουσία διαμόρφωσης ενιαίων διαδικασιών επαφής των πολιτών με την ΠΦΥ, όπως και διαδικασιών συνεργασίας μεταξύ των ΟΙ και των λοιπών ειδικοτήτων. Σύμφωνα με τους εργαζομένους, καθώς οι πολίτες κατανοούν καλύτερα τον ρόλο των μελών της ομάδας και τις διαθέσιμες υπηρεσίες, αναπτύσσουν σχέσεις εμπιστοσύνης και επωφελούνται όλο και περισσότερο από το εύρος της διεπιστημονικής ομάδας. Θα πρέπει να επισημάνουμε τη σημαντική αύξηση των συνταγογραφήσεων (542.552 το 2018 και 1.321.312 το 2019) και των παραπομπών παρακλινικών εξετάσεων (155.337 το 2018 και 342.960 το 2019), τάση που πρέπει να μελετηθεί διαχρονικά (σημειώνουμε ότι το 2018 ήταν έτος έναρξης λειτουργίας και το 2019 πρώτο έτος πλήρους λειτουργίας των περισσότερων από τις 127 ΤΟΜΥ). Όσον αφορά τις παρεμβάσεις στην κοινότητα, στον βαθμό που το επιτρέπει η στελέχωσή τους, οι ΤΟΜΥ εμφανίζονται να αξιοποιούν τον ενθουσιασμό του ανθρώπιινου δυναμικού τους και τη σχετική αυτονομία τους για την προαγωγή υγείας στην τοπική

Κλίμα ανταγωνισμού διαφαίνεται μεταξύ των ΤΟΜΥ και των Κέντρων Υγείας αναφοράς.

ΜΕΛΕΤΗ

Διαπιστώνεται απουσία ενός κεντρικού συντονιστικού οργάνου παρακολούθησης και ενίσχυσης της λειτουργίας των ΤΟΜΥ.

κοινότητα μέσω δράσεων εξωστρέφειας. Όλες οι ΤΟΜΥ παρέχουν σε έναν βαθμό δράσεις στην κοινότητα, οι οποίες στην πλειοψηφία τους αποσκοπούν στην πρόληψη και την προαγωγή της υγείας, μέσω της αγωγής υγείας ή των εμβολιασμών. Μία στις πέντε όμως στοχεύει σε ευάλωτες και ευπαθείς ομάδες του πληθυσμού (κυρίως άτομα με πολιτισμικές ιδιαιτερότητες, όπως οι Ρομά και τα άτομα με αναπηρία). Όπως δηλώνουν οι ίδιοι οι εργαζόμενοι, η απουσία κατευθυντηρίων οδηγιών, συστηματικής μεθόδου αποτύπωσης του υγειονομικού προφίλ του πληθυσμού ευθύνης τους και επαρκών πόρων φαίνεται να συμβάλλουν στην περιορισμένη εκπόνηση πιο στοχευμένων δράσεων. Όπως προκύπτει από την έρευνα, έχουν εκδοθεί ορισμένες εγκύκλιοι που παρέχουν σχετικές κατευθύνσεις, που αφορούν στην οργάνωση δράσεων αγωγής υγείας στα σχολεία και στην οργάνωση προσυμπτωματικών ιατρικών εξετάσεων στην κοινότητα, που ωστόσο δεν παρέχουν ολική θεσμική κάλυψη και συγκεκριμένες κατευθύνσεις για την υλοποίηση στοχευμένων δράσεων στην κοινότητα. Συνεπώς, η συστηματοποίηση των δράσεων και η παρακολούθηση των αποτελεσμάτων τους περιορίζονται σημαντικά. Σύμφωνα με τις έρευνες σε εργαζομένους στις ΤΟΜΥ, όλα τα μέλη της ομάδας παρέχουν εξατομικευμένες συμβουλές για έναν υγιεινό τρόπο ζωής κατά τις επαφές τους με πολίτες, γεγονός που επαληθεύεται και από τις δηλώσεις των ίδιων των ληπτών υπηρεσιών. Επιπλέον, οι Οικογενειακοί Ιατροί δηλώνουν πως στις ΤΟΜΥ προωθούνται με μεγάλη συχνότητα βασικοί προσυμπτωματικοί έλεγχοι, όπως η μαστογραφία, εμβολιασμοί, συμμόρφωση με τη φαρμακοθεραπεία και συστάσεις για διακοπή καπνίσματος, σύμφωνα με τις οδηγίες που παρέχονται από το εγχειρίδιο λειτουργίας των ΤΟΜΥ. Τα παραπεμπτικά προσυμπτωματικών εξετάσεων (για τεστ ΠΑΠ και Mayer), όπως και οι εμβολιασμοί (κυρίως παιδιών) που συνταγογραφούνται από τους Οικογενειακούς Ιατρούς στις ΤΟΜΥ, αποτελούν μικρό ποσοστό του συνόλου της επικράτειας. Τα επίπεδα όμως είναι ανάλογα των χαμηλών επιπέδων πληθυσμιακής κάλυψης από ΟΙ των ΤΟΜΥ. Το συνολικό μερίδιο των εμβολιασμών από τις ΤΟΜΥ σε σύγκριση με την επικράτεια είναι μικρό, αλλά εμφανίζεται μια τάση να επικεντρώνεται στην κάλυψη των αναγκών του ενήλικου πληθυσμού.

/ Μάιος-Αύγουστος 2021

Κενά και ελλείψεις Από τις έρευνες σε ΤΟΜΥ, Κέντρα Υγείας και ΥΠΕ, προκύπτει η ανάγκη ύπαρξης επιπλέον υπηρεσιών και δράσεων στην κοινότητα για την κάλυψη των αναγκών του τοπικού πληθυσμού. Συμπληρωματικά των υπηρεσιών που δεν παρέχονται λόγω ελλιπούς στελέχωσης των ΤΟΜΥ, προκύπτει και η ανάγκη για προσθήκη υπηρεσιών από άλλες επιστημονικές ομάδες, όπως είναι οι μαίες, οι ψυχολόγοι και οι φυσικοθεραπευτές. Επίσης, εντοπίζεται μια δεύτερη κατηγορία υπηρεσιών που απουσιάζουν ή δεν παρέχονται συστηματικά λόγω ελλείψεων επαρκούς θεσμικού, οργανωτικού πλαισίου ή κατευθυντηρίων οδηγιών, όπως: α) η παροχή κατ’ οίκον φροντίδας υγείας, β) η παροχή ολοκληρωμένης και συνεχούς φροντίδας σε ασθενείς με χρόνια νοσήματα, γ) η μετανοσοκομειακή φροντίδα και αποκατάσταση, δ) η παροχή πιο συντονισμένων υπηρεσιών σε πολίτες που αντιμετωπίζουν σύνθετα ζητήματα ψυχοκοινωνικής φύσης, όπως οι εξαρτήσεις και, τέλος, ε) οι στοχευμένες προς ευπαθείς και ευάλωτες ομάδες δράσεις στην κοινότητα. Η κατ’ οίκον φροντίδα εμφανίζεται ως ένα από τα πιο έντονα κενά στους προβλεπόμενους άξονες παρεχόμενων υπηρεσιών από τις ΤΟΜΥ. Σύμφωνα με τις ποιοτικές έρευνες, η απουσία εγκεκριμένου και σωστά οργανωμένου θεσμικού πλαισίου, που θα λειτουργούσε ως ένα «προστατευτικό κάλυμμα», αποτελεί το κύριο αίτιο που η υπηρεσία δεν παρέχεται σχεδόν από το σύνολο των ΤΟΜΥ. Η ενίσχυση της κατ’ οίκον φροντίδας και περίθαλψης και της προσφοράς υπηρεσιών οικογενειακής ιατρικής μπορεί να επιτευχθεί και μέσω της οριζόντιας διασύνδεσης με εξειδικευμένες μονάδες της ΠΦΥ και της κοινωνικής πρόνοιας στην κοινότητας. Οι ελλείψεις στη φροντίδα ασθενών με χρόνια και σύνθετα νοσήματα και η μετανοσοκομειακή φροντίδα χρήζουν περαιτέρω ανάπτυξης στο πλαίσιο ενός ολοκληρωμένου συστήματος ΠΦΥ. Σε αυτό το πλαίσιο απαιτείται, σύμφωνα με το focus group, να αντιμετωπιστούν και οι ελλείψεις στην εκπαίδευση και εξειδίκευση της ομάδας, αλλά και στην αποδοχή και προώθησή της ως δομικού στοιχείου του συστήματος. Αντίστοιχα, η μερική κάλυψη των αναγκών

Οι Οικογενειακοί Ιατροί των ΤΟΜΥ καλύπτουν μόνο το 8% του αστικού πληθυσμού.

αποκατάστασης και διαχείρισης εξαρτήσεων συνδέεται και με την ανεπαρκή παροχή των υπηρεσιών σε όλα τα συστήματα ΠΦΥ. Άλλα σημαντικά στοιχεία που επηρεάζουν την ενιαία λειτουργία των ΤΟΜΥ είναι η απουσία ενός σαφούς πλαισίου προκαθορισμένου ιατροτεχνολογικού εξοπλισμού και ενός καθορισμένου ψηφιακού εξοπλισμού και εξοπλισμού υποδομών.

Ανάπτυξη του Οικογενειακού Ιατρού Στον Νόμο 4486/2017 δίνεται έμφαση στον θεσμό του Οικογενειακού Ιατρού (βλ. άρθ.6), που παρέχει ολοκληρωμένη και συνεχή φροντίδα στο άτομο, στο πλαίσιο της οικογένειας και της κοινότητας, με σκοπό την πρόληψη των ασθενειών και την προαγωγή της υγείας. Ο νομοθέτης καθιστά υποχρεωτική την εγγραφή στον Οικογενειακό Ιατρό μέσω του Ατομικού Ηλεκτρονικού Φακέλου, καθιερώνοντας ένα σύστημα παραπομπών (βλ. άρθ. 19), η εφαρμογή του οποίου αντιμετώπισε σημαντικά κωλύματα. Σχετικά με την ανάπτυξη του θεσμού του ΟΙ, δεν προκύπτει από την έρευνα κάποιο στοιχείο στρατηγικού σχεδιασμού για τη γεωγραφική του ανάπτυξη. Σε συνεργασία με τις ΥΠΕ, σύμφωνα με ποιοτικά στοιχεία αλλά όχι επίσημο πλάνο, επιλέχθηκαν Δήμοι με αυξημένες κοινωνικοοικονομικές ανάγκες για την πιλοτική λειτουργία ΤΟΜΥ. Αντίστοιχα, η πρόσκληση για εκδήλωση ενδιαφέροντος για τον ρόλο του ΟΙ από τον ΕΟΠΥΥ αφορά στο σύνολο της επικράτειας. Επομένως, η γεωγραφική ανάπτυξη του δυναμικού των ΟΙ είναι συνέπεια της ανταπόκρισης των γιατρών. Σύμφωνα με τα διαθέσιμα δεδομένα των πληροφοριακών συστημάτων, το πλήθος

των ΟΙ που εργάζονται σε ΤΟΜΥ ή έχουν ενεργή σύμβαση με τον ΕΟΠΥΥ στο τέλος του 2019 ανέρχεται σε σχεδόν 1.100 γιατρούς. Το 70% είναι ΟΙ του ΕΟΠΥΥ και συνολικά προσφέρουν κάλυψη στο 21% του πληθυσμού της χώρας. Οι ΟΙ των ΤΟΜΥ καλύπτουν το 8% του αστικού πληθυσμού (ομάδα στόχου της παρέμβασης των Τοπικών Ομάδων Υγείας), ο οποίος έχει πρόσβαση και στις υπηρεσίες του υπόλοιπου προσωπικού που συνθέτει την ομάδα υγείας. Εμφανίζεται ένας σχετικός βαθμός συμπληρωματικότητας, καθώς οι ΟΙ των ΤΟΜΥ καταγράφονται σε μεγαλύτερα ποσοστά στην Περιφέρεια (και ιδιαίτερα στις Περιφέρειες Ηπείρου και Κρήτης), ενώ οι ΟΙ του ΕΟΠΥΥ συγκεντρώνονται γύρω από τα μεγάλα αστικά κέντρα της Αττικής και της Θεσσαλονίκης και της Θεσσαλίας. Για την καθολική κάλυψη του πληθυσμού, ενδεικτικά, στην Αττική, που είναι και η μεγαλύτερη συγκέντρωση πληθυσμού 3.828.434 κατοίκων, θα απαιτούνταν πάνω από 1.500 οικογενειακοί ιατροί ενηλίκων και 200 παιδίατροι. Στο σύνολο της χώρας, σύμφωνα με την ΕΛΣΤΑΤ, ο πληθυσμός ηλικίας άνω των 14 ετών είναι 9.766.447 και συνεπώς θα απαιτούνται περισσότεροι από 4.000 οικογενειακοί ιατροί και 600 παιδίατροι. Ο θεσμός του Οικογενειακού Ιατρού κατάφερε να κερδίσει έδαφος, παρά τους περιοριστικούς παράγοντες και τις αδυναμίες της μεταρρύθμισης ως προς την οργάνωση και παροχή συνέχειας της φροντίδας για τους πολίτες. Η σημασία του ΟΙ χαίρει της γενικής αποδοχής των εμπλεκομένων στη λειτουργία και την οργάνωση της ΠΦΥ, σύμφωνα με την πλειοψηφία των στοιχείων από τις ποιοτικές έρευνες,

ΜΕΛΕΤΗ

Το πλήθος των εγγεγραμμένων πολιτών σε Οικογενειακό Ιατρό ΤΟΜΥ ανέρχεται σε πάνω από 400.000 πολίτες στο τέλος του 2019.

ενώ παράλληλα συνάδει και με τις κατευθυντήριες οδηγίες του ΠΟΥ. Η παράμετρος όμως του ρόλου του ΟΙ ως “gatekeeper”, όπως και η υποχρεωτική εγγραφή για την πρόσβαση σε υπηρεσίες ΠΦΥ δεν έχει εφαρμοστεί συστηματικά, όπως προκύπτει από τον αριθμό των εγγεγραμμένων πολιτών. Το “gatekeeping” αποτελεί μιια διάσταση του θεσμού του ΟΙ που φαίνεται, σύμφωνα με ποιοτικά στοιχεία, να έρχεται σε έντονη αντιδιαστολή με την καθιερωμένη δομή του συστήματος της ΠΦΥ, που παρέχει ελεύθερη πρόσβαση σε εξειδικευμένες υπηρεσίες και την αντίστοιχα καλλιεργημένη κουλτούρα των πολιτών και λειτουργεί ως πιθανό εμπόδιο στη δυνατότητα πλήρους καθιέρωσης του θεσμού στη χώρα.

Αξιοποίηση των ψηφιακών υπηρεσιών και εργαλείων Ο ρόλος της ψηφιακής τεχνολογίας είναι πλέον καθοριστικός στη λειτουργία ενός σύγχρονου, ολοκληρωμένου και ορθά συντονισμένου συστήματος Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας, σύμφωνα και με τη διακήρυξη της Άλμα Άτα του ΠΟΥ (1978). Οι σύγχρονες εξελίξεις παρέχουν εργαλεία που ενισχύουν τη συνέχεια στη φροντίδα του ασθενή/πολίτη, την καταγραφή των παρεχόμενων υπηρεσιών, καθώς και την παρακολούθηση της πρόσβασης και μετακίνησης ανάμεσα στις υπηρεσίες υγείας και κοινωνικής πρόνοιας. Στο Εθνικό Σύστημα Υγείας και στη μεταρρύθμιση της ΠΦΥ καθοριστικός παράγοντας είναι η απαίτηση χρήσης πολλών ψηφιακών εργαλείων, με σκοπό την παρακολούθηση και τον έλεγχο της ζήτησης υπηρεσιών υγείας και του σχετικού δημοσιονομικού

/ Μάιος-Αύγουστος 2021

κόστους, καθώς και την καταγραφή των «επαφών» των πολιτών με το σύστημα της ΠΦΥ. Τα εργαλεία αυτά είναι: Ο λοκληρωμένο Πληροφοριακό Σύστημα Υποστήριξης της ΠΦΥ (στο νέο μοντέλο λειτουργίας των ΤΟΜΥ) από την ΗΔΙΚΑ ΑΕ  Υπηρεσία Ηλεκτρονικών Ραντεβού της ΗΔΙΚΑ ΑΕ Σ ύστημα Ηλεκτρονικής Συνταγογράφησης της ΗΔΙΚΑ ΑΕ  Υ πηρεσία Μητρώου Χρηστών ΠΦΥ και ΤΟΜΥ από την ΗΔΙΚΑ ΑΕ Σ ύστημα Ηλεκτρονικής Συνταγογράφησης ΕΚΠΥ του ΕΟΠΥΥ  Υ πηρεσίες Μητρώων Χρόνιων Νοσημάτων της ΗΔΙΚΑ ΑΕ και του ΕΟΠΥΥ  Υπηρεσίες Θεραπευτικών Πρωτοκόλλων Συνταγογράφησης της ΗΔΙΚΑ ΑΕ  Υπηρεσία υποβολής μηνιαίων λειτουργικών στοιχείων της ΠΦΥ (και των ΤΟΜΥ) BI-Forms του Υπουργείου Υγείας  Υπηρεσία Ατομικού Ηλεκτρονικού Φακέλου Υγείας πολίτη της ΗΔΙΚΑ ΑΕ

Προϋπόθεση σαφώς για την επιτυχία της ζητούμενης διασύνδεσης των δομών πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας ή τριτοβάθμιας φροντίδας υγείας στη βάση καταγραφής και παρακολούθησης των επαφών των πολιτών με το σύστημα υπήρξε η ενισχυμένη χρήση της υπηρεσίας του ΑΗΦΥ. Κάτι τέτοιο δεν κατέστη όμως εφικτό, εξαιτίας της αρχικής προσέγγισης του Υπουργείου Υγείας στη βάση επιλογής της αποκλειστικής χρήσης του ΑΗΦΥ μόνο από τους ΟΙ των ΤΟΜΥ και εν συνεχεία των συμβεβλημένων ΟΙ με τον ΕΟΠΥΥ. Ανασταλτικός παράγοντας, επίσης, ήταν η μη έκδοση της απαραίτητης κανονιστικής

πράξης Υπουργικής Απόφασης σχετικά με τον καθορισμό των επιπέδων χρήσης και το καθορισμένο περιεχόμενο πληροφορίας του ΑΗΦΥ. Η απαίτηση αυτή καθορίστηκε από τον Νόμο 4600/2019 (άρθρο 84), ο οποίος κάλυψε πλήρως τις έννοιες της συμμόρφωσης της υπηρεσίας με τον Γενικό Κανονισμό Προσωπικών Δεδομένων (ΓΚΠΔ), της απόδοσης νομιμοποιητικής βάσης στο πλαίσιο της παροχής υπηρεσιών υγείας, τον καθορισμό του υπευθύνου προστασίας (Υπουργείου Υγείας) και τον καθορισμό του εκτελούντος την επεξεργασία (ΗΔΙΚΑ ΑΕ). Ο νόμος έθεσε τις περιοριστικές διατάξεις χρήσης του ΑΗΦΥ στη βάση άλλων επεξεργασιών και τις διοικητικές ή αστικές ποινές σε τέτοιες περιπτώσεις. Ο νόμος αυτός επέκτεινε τη δυνατότητα ενεργοποίησης και χρήσης του ΑΗΦΥ από όλους τους γιατρούς ειδικοτήτων Γενικού Ιατρού, Παθολόγου και Παιδιάτρου, ξεπερνώντας το πρόβλημα της περιορισμένης δυνατότητας ενεργοποίησης μόνο από τους ΟΙ. Ως προς την υπηρεσία Ηλεκτρονικών Ραντεβού, ο αρχικός σχεδιασμός του Υπουργείου προέβλεπε την ένταξή της στο σύνολο των παρεχόμενων εκ του Ολοκληρωμένου Πληροφοριακού Συστήματος ΠΦΥ υπηρεσίες. Η απαίτηση αυτή συνδυαζόταν με την έκδοση των κατάλληλων αποφάσεων και εγκυκλίων για τον καθορισμό του μηχανισμού παραπομπών από ΟΙ προς τις λοιπές ειδικότητες για την απόδοση εξειδικευμένων υπηρεσιών ΠΦΥ. Κάτι τέτοιο, και παρά την έκδοση της σχετικής απόφασης, δεν κατέστη δυνατό, εξαιτίας της απουσίας καθολικής κάλυψης του πληθυσμού από ΟΙ. Σχετικά με τις λοιπές υπηρεσίες, οι υπηρεσίες Ηλεκτρονικής Συνταγογράφησης και χρήσης Θεραπευτικών Πρωτοκόλλων, όπως και οι υπηρεσίες συνταγογράφησης ΕΚΠΥ, είναι ευρέως διαδεδομένες ως προς τη χρήση τους σε επίπεδο ιατρικής κοινότητας και σαφώς χρησιμοποιούνται από τους ΟΙ των ΤΟΜΥ. Σε σχέση με τη χρήση σύγχρονου ιατροτεχνολογικού εξοπλισμού, ο σχεδιασμός προέβλεπε την κάλυψη των αναγκών του ιατρονοσηλευτικού προσωπικού των ΤΟΜΥ από τις οικείες ΔΥΠΕ. Εντοπίζεται όμως η απουσία ενός σαφώς οριοθετημένου και ενιαίου συνόλου ιατροτεχνολογικού εξοπλισμού, που θα μπορούσε να υιοθετηθεί από όλες τις ΤΟΜΥ (και στη βάση καθορισμού των ελαχίστων και μεγίστων υπηρεσιών) και να υποστηριχθεί χωρίς διαφοροποιήσεις από τις ΔΥΠΕ.

Ομοίως, το ίδιο θέμα εντοπίζεται σε σχέση με τις απαραίτητες ψηφιακές υποδομές των ΤΟΜΥ, σε σχέση με τις ανάγκες σε δικτυακό ενσύρματο και ασύρματο εξοπλισμό, σταθερούς και κινητούς υπολογιστές, κινητές συσκευές, τηλεφωνικά κέντρα, εκτυπωτικές συσκευές κ.ά. Βάσει των αναλύσεων που πραγματοποιήθηκαν στο πλαίσιο του παρόντος έργου, εντοπίζονται τα ακόλουθα ευρήματα σε σχέση με τις ψηφιακές υπηρεσίες και τα μέσα που καλούνται να κάνουν χρήση τα μέλη των Ομάδων των ΤΟΜΥ. Εντός των ΤΟΜΥ, και σύμφωνα με τις έρευνες στο προσωπικό, διαπιστώνεται πως δεν γίνεται καθολική συστηματική χρήση των διαθέσιμων ψηφιακών εργαλείων του ΕΣΥ και ειδικότερα της υπηρεσίας Ηλεκτρονικών Ραντεβού και του ΑΗΦΥ. Σε σχέση με τη μη ευρεία χρήση των υπηρεσιών Ηλεκτρονικών Ραντεβού, οι εργαζόμενοι στις ΤΟΜΥ αναφέρουν πως οι πολίτες προτιμούν την προσωπική επαφή έναντι των ψηφιακών υπηρεσιών για το κλείσιμο των ραντεβού τους με τις ΤΟΜΥ και αυτός είναι ένας από τους λόγους που οι ΤΟΜΥ επιλέγουν να μη χρησιμοποιούν την υπηρεσία στο σύνολό της. Επίσης, τα μέλη των ΤΟΜΥ θέτουν ορθά την αδυναμία κλεισίματος ραντεβού των πολιτών για άλλες υπηρεσίες πέραν της επαφής με τον ΟΙ. Θέτουν επίσης ως περιοριστικό παράγοντα χρήσης της υπηρεσίας την πολυπλοκότητα της χρήσης της και εμφανίζονται σύμφωνα με τους Συντονιστές των ΤΟΜΥ αρκετές εξ αυτών να χρησιμοποιούν δικά τους ψηφιακά εργαλεία υποστήριξης των διαδικασιών διαχείρισης των ραντεβού των πολιτών. Αποτέλεσμα αυτής της πρακτικής είναι η αδυναμία παρακολούθησης του συνόλου των επαφών των πολιτών με τις ΤΟΜΥ (κρατήσεις, ακυρώσεις, εκτελέσεις) σε εθνικό επίπεδο, που θα μπορούσε να αποτελέσει στοιχείο ελέγχου της αποδοτικότητας των ΤΟΜΥ. Ομοίως, στην περίπτωση του ΑΗΦΥ, οι ΟΙ των ΤΟΜΥ θέτουν θέμα πολυπλοκότητας χρήσης και αποσπασματικής διαχείρισης της πληροφορίας, αφού η υπηρεσία δεν χρησιμοποιείται από τους υπόλοιπους γιατρούς δημόσιου και ιδιωτικού τομέα της ΠΦΥ και των νοσοκομείων, και συνεπώς περιορισμένης καταγραφής των επαφών των πολιτών με το σύστημα (απουσία διαγνώσεων από γιατρούς άλλης ειδικότητας, εισιτήρια και εξιτήρια και λόγοι νοσηλείας, φαρμακευτική αγωγή στο νοσοκομειακό περιβάλλον κ.τ.λ.).

Απουσιάζει ένα σαφώς οριοθετημένο και ενιαίο σύνολο ιατροτεχνολογικού εξοπλισμού που θα μπορούσε να υιοθετηθεί από όλες τις ΤΟΜΥ.

ΜΕΛΕΤΗ

Έτσι, οι ΟΙ των ΤΟΜΥ δηλώνουν πως αναγκάζονται να σπαταλούν σημαντικό εργασιακό χρόνο για την ενημέρωση του ΑΗΦΥ. Επίσης, τίθεται το θέμα χρήσης της υπηρεσίας του ΑΗΦΥ στην αρχή της αναλογικότητας και από άλλες ειδικότητες εντός των ΤΟΜΥ και ελεγχόμενης πρόσβασης σε πληροφορίες που θα μπορούσαν να τους βοηθήσουν στο έργο τους. Η επιπλέον αυτή πρόσβαση θα επέτρεπε την καταχώριση επιπλέον πληροφορίας στους ηλεκτρονικούς φακέλους των πολιτών από τα υπόλοιπα μέλη της διεπιστημονικής ομάδας των ΤΟΜΥ. Ως προς τη νέα υπηρεσία υποβολής στοιχείων από τις ΤΟΜΥ προς το σύστημα BIForms, διαπιστώνεται επίσης η μη τακτική υποβολή δεδομένων από τις ΤΟΜΥ, αφού προφανώς δεν έχει επικοινωνηθεί αυτή η διαδικασία συστηματικά από τις ΥΠΕ (πηγή BI-Forms Υπουργείου Υγείας). Σχετικά με όλες τις διαθέσιμες ψηφιακές υπηρεσίες, οι εργαζόμενοι στις ΤΟΜΥ θέτουν θέμα απαίτησης συνεχούς εκπαίδευσης ως προς τις υπάρχουσες και νέες ψηφιακές λειτουργίες, ως απαραίτητη προϋπόθεση της χρήσης τους. Επιπλέον, οι εργαζόμενοι στις ΤΟΜΥ διαπιστώνουν πως οι ψηφιακές αυτές υπηρεσίες δεν υπηρετούν την ανάγκη διάθεσης ανοικτών σε αυτούς στατιστικών καταγραφών και δεδομένων που θα τους επέτρεπαν τον εντοπισμό ευάλωτων, ευπαθών και ειδικών ομάδων, για τη διενέργεια πιο στοχευμένων δράσεων στην κοινότητα. Γενικά, διαπιστώνεται η ανάγκη ενίσχυσης της χρήσης ψηφιακών υπηρεσιών αλλά και της εξέλιξής τους ως προς την απόδοση των κατάλληλων λειτουργικοτήτων για την ενίσχυση του έργου των ΤΟΜΥ και της ΠΦΥ.

/ Μάιος-Αύγουστος 2021

Χρηματοδότηση Ο προϋπολογισμός της πιλοτικής λειτουργίας των ΤΟΜΥ στο ΕΠ ΜΔΤ είναι 67.044.237,46 ευρώ. Πρόκειται για δημόσια δαπάνη που προέρχεται από ευρωπαϊκούς και εθνικούς πόρους (ΑΔΑ:ΨΦΜ7465ΦΥΟΦ2Γ/09-01-2018, σσ.9,22). Μετά την πιλοτική περίοδο λειτουργίας του έργου και τη χρηματοδότηση από το ΕΣΠΑ, οι δομές χρηματοδοτούνται από πόρους των Περιφερειακών Επιχειρησιακών Προγραμμάτων του ΕΣΠΑ με συνολική δημόσια δαπάνη ύψους 192.058.524,34 ευρώ για χρηματοδότηση έως 48 μήνες. Αξίζει όμως να σημειωθεί ότι το ποσοστό συγχρηματοδότησης στα ΠΕΠ είναι σημαντικά χαμηλότερο από αυτό στο ΜΔΤ (35,7% έναντι 80%). Τα ποσοστά απορρόφησης των διαθέσιμων πόρων είναι χαμηλά στο ΕΠ ΜΔΤ, όπως και έως τώρα στα ΠΕΠ. Αυτό οφείλεται κυρίως στο ότι λειτούργησαν 127 από τις 239 προβλεπόμενες ΤΟΜΥ, η πλειοψηφία των οποίων δεν είναι πλήρως στελεχωμένες. Η χρηματοδότηση καλύπτει κυρίως το κόστος της μισθοδοσίας του προσωπικού των ΤΟΜΥ. Καλύπτεται επίσης και μέρος των λειτουργικών δαπανών. Οι εργαζόμενοι των ΤΟΜΥ εξέφρασαν τη δυσαρέσκειά τους ως προς την απουσία διαθέσιμων πόρων για την πραγματοποίηση δράσεων στην κοινότητα, υλικών και τεχνολογικών υποδομών, ενώ προκύπτει επάρκεια πόρων από πλευράς χρηματοδότησης. Παρατηρείται, λοιπόν, η ελλιπής αξιοποίησή τους, η οποία θα μπορούσε να αντιμετωπιστεί με την οργανωμένη διαχείριση και την καλύτερη και πληρέστερη σχετική ενημέρωση των ΤΟΜΥ σε αυτήν την κατεύθυνση. Η αποδοτικότητα των ΤΟΜΥ κυμαίνεται σε υψηλά επίπεδα (0,61) τόσο στο ΕΠ ΜΔΤ όσο και στα ΠΕΠ, ωστόσο αποδεικνύεται ότι το κόστος της λειτουργίας των ΤΟΜΥ είναι αναλογικό με το επίπεδο στελέχωσής τους, ιδιαίτερα από ιατρικό προσωπικό. Ο τρόπος με τον οποίο το κόστος λειτουργίας των ΤΟΜΥ θα καλυφθεί από τον κρατικό προϋπολογισμό μετά τη λήξη της συγχρηματοδότησης δεν έχει οριστικοποιηθεί και δύναται να εμφανισθεί ένα σημαντικό κενό στην πορεία βιώσιμης ένταξής τους στο σύστημα της Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας. Σχετική πρόβλεψη δεν υπάρχει στον Ν. 4486/2017, ενώ στο άρθρο 106 του Ν. 4461/2017 αναφέρεται πως τα λειτουργικά έξοδα και η μισθοδοσία των ΤΟΜΥ καλύπτονται από ευρωπαϊκούς πόρους από το συγχρηματοδοτούμενο τετραετές πρόγραμμα από το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο (Ν. 4461/2017-ΦΕΚ 38/Α/28-03-2017).

5 Προτάσεις για την ΠΦΥ ζει τις σταδιακά εξελισσόμενες και αυξανόμενες κλινικές και ψυχοκοινωνικές ανάγκες των ασθενών. Οι ομάδες αυτές πρέπει να διατηρούν δυναμικούς και διασφαλισμένους δεσμούς συνεργασίας με τους μηχανισμούς και τους λειτουργούς της δευτεροβάθμιας και της τριτοβάθμιας περίθαλψης και αντιστοίχως με τις υπηρεσίες υποστήριξης της δημόσιας και της ψυχικής υγείας, καθώς και με τις όμορες κοινωνικές υπηρεσίες. Σημαντική επίσης κρίνεται η απόδοση κινήτρων για την αναβάθμιση της ΠΦΥ και την ενίσχυση του έργου των λειτουργών της.

1. Ανάπτυξη ενός ολοκληρωμένου συστήματος της ΠΦΥ: Αφορά στην οργάνωση και διασύνδεση των υπηρεσιών υγείας και κοινωνικής πρόνοιας προς την κατεύθυνση ενός ολοκληρωμένου και αποδοτικού συστήματος παροχής υπηρεσιών. Ο στόχος των σύγχρονων συστημάτων υγείας, σύμφωνα και με τις κατευθύνσεις του ΠΟΥ, είναι η κάλυψη των αναγκών υγείας στην πρόληψη της ασθένειας, στην καταπολέμησή της και στη βελτίωση της ποιότητας ζωής σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο. Για τον λόγο αυτό, οι πόροι του συστήματος διοχετεύονται με τέτοιο τρόπο ώστε οι διαδικασίες που αναπτύσσονται να διευκολύνουν τη λειτουργία του συστήματος και στην ενδυνάμωση των πολιτών. Αυτό σημαίνει ότι συμμετέχουν οι πολίτες στη διαδικασία λήψης αποφάσεων σε ένα κλίμα αμοιβαίας εμπιστοσύνης μεταξύ παρόχου και χρήστη, με σεβασμό στις ιδιαιτερότητες και τις ανάγκες τους, διαμορφώνοντας ένα ανθρωποκεντρικό σύστημα. Σε επίπεδο αναγνώρισης της υγείας ως ανθρώπινου δικαιώματος, το σύστημα αποβλέπει στη βελτίωση και στην προστασία της υγείας και της ευημερίας των πολιτών, με κύρια προτεραιότητα την παροχή ποιοτικών υπηρεσιών, που οδηγούν σε καλύτερα υγειονομικά αποτελέσματα και στη γενικότερη ευημερία του τοπικού πληθυσμού. Η ανάπτυξη και η αποτελεσματική λειτουργία ενός ολοκληρωμένου δικτύου Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας ενισχύει επίσης

τη δυνατότητα άμεσης και ουσιαστικής ανταπόκρισης του Εθνικού Συστήματος Υγείας για την αντιμετώπιση έκτακτων επιδημικών καταστάσεων, όπως στην περίπτωση της πανδημίας Covid-19, αξιοποιώντας τις υπηρεσίες της ΠΦΥ ως πρώτο σημείο επαφής για τους πολίτες και διαχείρισης της φροντίδας στην κοινότητα. Για την επίτευξη της ποιότητας είναι απαραίτητη η ύπαρξη ενός αξιόπιστου συστήματος δεικτών ποιότητας, που θα αποτελούν τη βάση αξιολόγησης της απόδοσης του συστήματος. Για τον λόγο αυτό πρέπει να υποστηριχθούν περαιτέρω οι μηχανισμοί καταγραφής και αξιοποίησης πληροφοριών και στατιστικής επεξεργασίας αποτελεσμάτων, με στόχο τη μέτρηση της αποδοτικότητας των επιμέρους τμημάτων. 2. Επένδυση στο ανθρώπινο δυναμικό: Κεντρικό ρόλο διαδραματίζει η επένδυση στο ανθρώπινο δυναμικό, που διέπεται από την κουλτούρα της σύγχρονης λειτουργίας της ΠΦΥ. Στο ίδιο πλαίσιο, εντάσσεται και η ανάπτυξη μηχανισμών διεπιστημονικής φροντίδας από επιστημονικούς κλάδους συναφείς με την ΠΦΥ που δύνανται να συνθέσουν συνεργατικές και διεπιστημονικές ομάδες για την παροχή ολοκληρωμένης φροντίδας. Η λειτουργία των ομάδων αυτών οφείλει και πρέπει να είναι δυναμική, προσαρμόσιμη στη μεταβαλλόμενη κατάσταση των ασθενών στην πάροδο του χρόνου, ώστε να αντιμετωπί-

3. Καθορισμός και εφαρμογή σύγχρονων διαδικασιών: Σημαντική είναι η ανάγκη καθορισμού ενιαίων και διαφανών διαδικασιών τόσο για τον ωφελούμενο πληθυσμό όσο και για τους λειτουργούς της ΠΦΥ. Στόχος είναι η τυποποιημένη προσέγγιση στη φροντίδα, στη βάση της συστηματικής χρήσης κλινικών οδηγιών και πρωτοκόλλων φροντίδας, διαχείρισης και αντιμετώπισης, για την απαλλαγή των ασθενών από τη δυσκολία της επαφής με το σύστημα παροχής υπηρεσιών φροντίδας υγείας. Η ενίσχυση των μηχανισμών αξιολόγησης του έργου και των ομάδων υγείας καθώς και της ποιότητας του παραγόμενου έργου τους απέναντι στον τοπικό πληθυσμό αποτελεί επίσης σημαντικό στόχο. Σε αυτήν την κατεύθυνση απαιτείται η ανάπτυξη μηχανισμών και εργαλείων μεθοδολογικής εκτίμησης των αναγκών του πληθυσμού. 4. Ενίσχυση της χρήσης των σύγχρονων ψηφιακών εργαλείων και υποστηρικτικών σύγχρονων μέσων: Καίρια προϋπόθεση ανάπτυξης είναι επίσης η ενσωμάτωση των σύγχρονων ψηφιακών εργαλείων και υπηρεσιών καθώς και η αξιόπιστη δυνατότητα χρήσης τους. Τα εργαλεία αυτά θα πρέπει να αξιοποιηθούν στη συλλογή και αξιοποίηση της ιατρικής πληροφορίας καθώς και στη διαδικασία λήψης αποφάσεων. Επίσης μπορούν να διευκολύνουν την επικοινωνία των υγειονομικών λειτουργών μεταξύ τους, ενισχύοντας τους μηχανισμούς επικοινωνίας και επαφής των ΟΙ με το υπόλοιπο σύστημα. Παράλληλα, τα ψηφιακά εργαλεία μπορούν να συμβάλλουν στην προσπάθεια απλοποίησης της επαφής των πολιτών, με

ΜΕΛΕΤΗ

τους γιατρούς και άλλους επαγγελματίες υγείας, να ενημερώνονται άμεσα και να συμβάλλουν στη χάραξη πολιτικών εξωστρέφειας και δράσεων των ομάδων σε τοπικό επίπεδο. Συνδυαστικά με τα συστήματα ποιότητας μπορούν να συμβάλλουν στην ταχύτερη επεξεργασία δεικτών και στη δημιουργία χαρτών τοπικών αναγκών υγείας, ανάλογα με τις ομάδες του πληθυσμού διευκολύνοντας τις πολιτικές κατανομής υπηρεσιών. 5. Χρηματοδότηση: Η επένδυση στην Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας οδηγεί

SWOT Analysis ανάπτυξης των ΤΟΜΥ Αδυναμίες-Μειονεκτήματα (Weaknesses)

Δυνατά Σημεία-Πλεονεκτήματα (Strengths)  Καθολική Πρόσβαση πολιτών στην ΠΦΥ μέσω και των ΤΟΜΥ  Συμβατότητα με αρχές Alma Ata, Astana  Επάρκεια σε μεγάλο βαθμό του νομοθετικού πλαισίου Υ ψηλά επίπεδα ικανοποίησης των ληπτών υπηρεσιών Υ ψηλά επίπεδα ικανοποίησης και ενθουσιασμού του προσωπικού των ΤΟΜΥ Α υξανόμενη εγγραφή σε Οικογενειακούς Ιατρούς & Ομάδες Υγείας  Θεσμικός προσανατολισμός προς την πρόληψη και την ανθρωποκεντρική προσέγγιση Π ρόθεση για διατομεακή προσέγγιση Κ αινοτομία, εφαρμογή διεπιστημονικής ομάδας Δ ράσεις εξωστρέφειας από τις ΤΟΜΥ Κ αθιέρωση του Ατομικού Ηλεκτρονικού Φακέλου Υγείας (ΑΗΦΥ) Η λεκτρονική συνταγογράφηση Κ ατευθυντήριες οδηγίες για την Οικογενειακή Ιατρική Ευκαιρίες (Opportunities)  Η οργάνωση της Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας στην επικαιρότητα της πολιτικής συζήτησης  Οι ΤΟΜΥ ανάμεσα στις δεσμεύσεις προς την ΕΕ για την ανάπτυξη της ΠΦΥ  Επιδίωξη για τον έλεγχο ροής ασθενών (gatekeeping) προς νοσοκομεία  Δυνατότητες βελτίωσης πρόσβασηςχρόνου-κόστους υπηρεσιών υγείας  Πλήρης δωρεάν πρωτοβάθμια υγειονομική κάλυψη της χώρας  Ανάπτυξη υπηρεσιών ψηφιακής διακυβέρνησης, e-health, δυνατότητες διαλειτουργικότητας, πλήρης δια-συνδετική Θ εσμικές δυνατότητες αποκέντρωσης αρμοδιοτήτων

 Μέτρια ικανότητα χάραξης πολιτικής σε τοπικό επίπεδο  Πολυκερματισμός υπηρεσιών ΠΦΥ  Περιορισμένη και αποσπασματική πληθυσμιακή κάλυψη από ΤΟΜΥ  Ελλείψεις προσωπικού, ιδιαίτερα ιατρικού για τη στελέχωση ΤΟΜΥ  Μη ολοκληρωμένη εφαρμογή των διοικητικών διαδικασιών ορισμού και συντονισμού των ΤοΠΦΥ  Μη διοικητική και οικονομική αυτοτέλεια των φορέων της ΠΦΥ  Μη εφαρμογή κατ’ οίκον φροντίδας  Περιορισμένη συνεργασία με ΟΤΑ για τη διασφάλιση κατάλληλης στέγασης για τις ΤΟΜΥ  Ελλιπής στοχοθεσία, σύστημα παρακολούθησης  Ελλιπής καταγραφή πληθυσμιακών αναγκών και προφίλ υγείας σε τοπικό επίπεδο  Έλλειψη διαλειτουργικότητας, περιορισμένη διασυνδετική, δεν επικοινωνούν αυτόματα ο ΑΗΦΥ με άλλα λειτουργικά συστήματα Μ η εφαρμογή κεντρικού ηλεκτρονικού συστήματος παραπομπών και διασύνδεσης, κάθετα με νοσοκομεία και οριζόντια εντός ΠΦΥ και με υπηρεσίες κοινωνικής πρόνοιας Κίνδυνοι (Threats)  Αντιδράσεις γιατρών  Κεντρικός συντονισμός εμπλεκόμενων υπηρεσιών και φορέων  Ανταγωνιστικό κλίμα με τα Κέντρα ΥγείαςΛειτουργικές ελλείψεις των Κέντρων Υγείας  Διαφωνίες για την πορεία εξέλιξης του θεσμού των ΤΟΜΥ  Υπάρχει ανάγκη για υποστήριξη Οικογενειακών Ιατρών με κατάρτιση σε θέματα ψηφιακών εργαλείων, κλινικών οδηγιών και πρωτοκόλλων  Ερωτήματα σχετικά με τη χρηματοδοτική συνέχεια.

/ Μάιος-Αύγουστος 2021

σε μείωση του συνολικού κόστους για τη φροντίδα υγείας του πληθυσμού, στη βάση της βελτίωσης της υγείας του. Βραχυπρόθεσμα όμως, η χρηματοδότηση τόσο των επενδύσεων όσο και των λειτουργικών αναγκών ενός σύγχρονου δικτύου ΠΦΥ δημιουργεί σημαντικές ανάγκες χρηματοδότησης, οι οποίες θα πρέπει να καλυφθούν από διακριτές εθνικές και ευρωπαϊκές πηγές χρηματοδότησης. Η αναφορά στους υπάρχοντες πόρους του ΕΣΠΑ είναι προσωρινή και ανεπαρκής, αφού μπορεί να καλύψει κυρίως ανάγκες ΤΟΜΥ/ΚΟΜΥ και κάποιες παρεμβάσεις στα ΚΥ, όχι όμως το σύνολο μιας στρατηγικά εξελισσόμενης ανάπτυξης της ΠΦΥ. Ενδεικτικά, αναφέρουμε τις κατηγορίες κόστους που θα κληθεί να αντιμετωπίσει οποιαδήποτε έκφανση επιπρόσθετης και περισσότερο ολοκληρωμένης παρέμβασης:  Βελτίωση και εκσυγχρονισμός κτηριακών υποδομών και εξοπλισμού των δομών ΠΦΥ και ιδίως των ΚΥ (αστικών και αγροτικών)  Κάλυψη αναγκών σε διεπιστημονικό προσωπικό Δ ράσεις/επενδύσεις οργάνωσης διαδικασιών, εκσυγχρονισμού και βελτίωσης της ποιότητας Ψ ηφιακά μέσα και εργαλεία καθώς και ψηφιακές και πληροφοριακές υποδομές  Ενίσχυση της εκπαίδευσης των Ομάδων και ενίσχυση δράσεων έρευνας και περαιτέρω ανάπτυξης Α νάπτυξη σύγχρονων μηχανισμών αξιολόγησης έργου και διασφάλισης της ποιότητας των παρεχόμενων υπηρεσιών

Όσον αφορά στην κάλυψη των σταθερών και μεταβλητών λειτουργικών εξόδων των παρεχόμενων υπηρεσιών, είναι αναγκαία η επανεξέταση του σημερινού μοντέλου χρηματοδότησης. Οι πόροι από τον τακτικό κρατικό προϋπολογισμό και τις εισφορές υπέρ υγείας των ασφαλισμένων είναι αναγκαίο να αποδοθούν στη λειτουργία της ΠΦΥ, στη βάση ενός ενιαίου προϋπολογισμού, που θα μπορεί να κατανέμεται μέσω των ΥΠΕ, βάσει συγκεκριμένων επιδημιολογικών κριτήριων πληθυσμιακής αναφοράς, αναγκών σε προσωπικό και παρόχους υγείας. Η διεθνής εμπειρία και η ελληνική επιστημονική κοινότητα έχει παρουσιάσει μελέτες και μοντέλα τα οποία μπορούν να αξιοποιηθούν προς αυτήν την κατεύθυνση. •••

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ

Μιλά ο κ. Γιώργος Παππάς, παθολόγος με εξειδίκευση στις λοιμώξεις

«Ναι» στην επέκταση της υποχρεωτικότητας Εκτός από τους υγειονομικούς, να επεκταθεί σε εκπαιδευτικούς, ένστολους και κληρικούς

πανδημία ήταν η αφορμή ώστε το ευρύ κοινό να μάθει ορισμένους επιστήμονες με αστείρευτο πάθος για τη δουλειά τους. Ανάμεσά τους εμείς ξεχωρίζουμε τον παθολόγο κ. Γιώργο Παππά, ο οποίος, μεθοδικά και συστηματικά, επιχείρησε μέσω των μέσων κοινωνικής δικτύωσης να ενημερώσει σε βάθος, αλλά με απλό και κατανοητό τρόπο. Στην εφ’ όλης της ύλης συνέντευξή του στο PhB δεν κρύβει τα λόγια του: Για παράδειγμα, επιρρίπτει ευθύνες στην Πολιτεία, λέγοντας ότι, πέρα από ένα επιτυχημένο σποτ με το δίδυμο Κοντού-Κωνσταντίνου, δεν υπάρχει κάτι να θυμόμαστε από την εκστρατεία εμβολιασμού. Για το τι πρέπει να γίνει τονίζει ότι, έστω και τώρα, πρέπει να γίνει μια σαφής, πειστική ενημέρωση του κόσμου, να τεθούν προ των ηθικών ή ποινικών ευθυνών τους οι διασπείροντες ψευδείς ειδήσεις, να αναδειχθεί η υστεροβουλία ορισμένων, να κοινοποιηθεί ένα σαφές και ουσιαστικό μελλοντικό πλάνο (που δεν υπήρξε ποτέ). Όσον αφορά την τρίτη δόση, λέει ότι άμεσο νόημα θα είχε για ευάλωτους ανθρώπους (υπερήλικες, με πολλές συννοσηρότητες) και πιθανώς τους υγειονομικούς, επειδή δεν θέλεις απουσίες από τη δουλειά. Όμως, πέραν αυτών, το να συζητάμε για τρίτη δόση ενώ σε μεγάλο μέρος των αναπτυσσόμενων χωρών δεν έχει εμβολιασθεί με πρώτη δόση

/ Μάιος-Αύγουστος 2021

ούτε το 10% είναι επικίνδυνο και ανήθικο. Ο κ. Παππάς επιχειρεί τεκμηριωμένα να διαλύσει ορισμένους από τους μύθους που κυκλοφορούν. Παραδείγματος χάριν, για το ιικό φορτίο εμβολιασμένων και ανεμβολίαστων, υπογραμμίζει ότι αν κολλήσει ένας εμβολιασμένος, μπορεί να έχει υψηλά φορτία και μεταδοτικότητα. Αν κολλήσει όμως… Και η πιθανότητα αυτή είναι πολύ μικρότερη, ειδικά για άτομα που εμβολιάστηκαν πρόσφατα. Επιπροσθέτως, ακόμη κι αν κολλήσει, έχει καταδειχθεί ότι τα ιικά φορτία ελαττώνονται πολύ νωρίτερα σε σχέση με ανεμβολίαστους. Για το τέλος της πανδημίας δεν εξωραΐζει τα πράγματα. Ο κορωνοϊός, λέει, δεν είναι σαν τον ιό της γρίπης. Η άμυνα δεν αποδίδει. Θέλει επιθετικές τακτικές περιορισμού, με πράγματα που δεν κάναμε επαρκώς: διάγνωση στοχευμένη, ιχνηλάτηση, έλεγχο για εφαρμογή μέτρων, υποστήριξη του αναπτυσσόμενου κόσμου. EΡ_Ήταν επιβεβλημένη η υποχρεωτικότητα εμβολιασμού των υγειονομικών; Θεωρείτε ότι το μέτρο πρέπει να επεκταθεί και σε άλλους τομείς, όπως στους εκπαιδευτικούς, τους αστυνομικούς και τους εργαζομένους στην εστίαση;

ΑΠ_Είναι μια ερώτηση που πρέπει να αντιστραφεί: οι ανεμβολίαστοι υγειονομικοί

Γιώργος Παππάς

είναι που πρέπει να απαντήσουν για το αν θεωρούν συμβατή την ενασχόλησή τους στον χώρο με την απόρριψη του εμβολιασμού. Γιατί περί απόρριψης πρόκειται: η δικαιολογία της επιθυμίας «περισσότερης ενημέρωσης» δεν μπορεί να στέκει όταν τους τελευταίους μήνες υπάρχουν αλλεπάλληλα στοιχεία της αποτελεσματικότητας των εμβολίων και της ασφάλειάς τους, με τους όποιους αστερίσκους, τους οποίους άλλωστε η επιστημονική κοινότητα δεν απέκρυψε. Όταν εργάζεσαι στον χώρο της υγείας, υπηρετείς μια συγκεκριμένη προσέγγιση πρόληψης, διάγνωσης και θεραπείας. Τα εμβόλια και η ανάπτυξη αυτών αποτελούν ακρογωνιαίο λίθο της βελτίωσης του επιπέδου και του προσδόκιμου ζωής και συνετέλεσαν ήδη αποφασιστικά στο να ελαττωθούν οι θάνατοι της πανδημίας. Η

απόρριψή τους δεν συνάδει με το να υπηρετείς την υγεία, άλλο εργασιακό χώρο θα πρέπει να αναζητήσουν. Όσον αφορά την επέκταση της υποχρεωτικότητας: άτομα που έρχονται σε επαφή με πολύ και διαφορετικό κόσμο, υπηρετώντας σε σημαντικούς τομείς του Δημοσίου, οφείλουν να σκεφτούν αντίστοιχα: ειδικά οι διδάσκοντες σε σχολεία και ακαδημαϊκά ιδρύματα πρέπει να προάγουν τη γνώση, την απόδειξη και την επιστήμη. Και τα εμβόλια και ο εμβολιασμός κάνουν αυτό ακριβώς. Αλλά μεγάλη επαφή με κόσμο και μεγάλη επιδραστικότητα έχουν και οι ιερείς –κι εκεί οφείλει να ισχύει το ίδιο. Η υποχρεωτικότητα για ένστολους έχει άλλη έννοια: την εξασφάλιση της ομαλής λειτουργίας τους. Δεν είδα ποτέ να συζητάμε τι εμβόλια γίνονται στον στρατό, για παράδειγμα...

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ

Οι ανεμβολίαστοι υγειονομικοί είναι που πρέπει να απαντήσουν για το αν θεωρούν συμβατή την ενασχόλησή τους στον χώρο με την απόρριψη του εμβολιασμού.

Τέλος, όσον αφορά άλλους τομείς: σαφώς και η εύρυθμη λειτουργία της εστίασης θα απαιτούσε εμβολιασμό των εργαζομένων, άλλωστε οι εργαζόμενοι παίρνουν ένα πιστοποιητικό για άλλα νοσήματα πριν ξεκινήσουν. Όμως, η εστίαση δεν είναι ένα κομμάτι της Πολιτείας, το εστιατόριο που θα πας είναι δική σου επιλογή. Αν επιλέξεις να πας σε χώρο που δεν έχει πλήρως εμβολιασμένους εργαζόμενους ή σε χώρο που δεν σέβεται τις συνθήκες αερισμού, γνωρίζεις πού πας. Στον τομέα αυτό ο εμβολιασμός είναι επιλογή ευσυνειδησίας, πρέπει να επιβραβεύεται από το κοινό, αλλά παραμένει επιλογή. EΡ_Όλα δείχνουν ότι μέχρι τα τέλη Σεπτεμβρίου, στην καλύτερη περίπτωση, θα έχει εμβολιαστεί περίπου το 70% των ενηλίκων. Είναι επαρκές αυτό το τείχος ανοσίας; Πώς βλέπετε να διαμορφώνονται οι εξελίξεις με την παραλλαγή Δέλτα;

ΑΠ_Είναι δεδομένο ότι η μεταδοτικότητα του στελέχους Δέλτα ανεβάζει το επιθυμητό επίπεδο ανοσίας πάνω από το 80%. Επιπρόσθετα, η έννοια του τείχους ανοσίας δεν περιλαμβάνει την επίδραση που θα έχει στην κοινωνία αυτή η αυξημένη μεταδοτικότητα: θα υπάρχουν ακόμη κρύπτες ανεμβολίαστων, που θα ταλαιπωρούν εαυτούς και σύστημα υγείας. Επιπρόσθετα, το τείχος ανοσίας χτίζεται μόνο σε μια

/ Μάιος-Αύγουστος 2021

κλειστή κοινότητα. Οπότε ή επιτυγχάνουμε εμβολιαστική κάλυψη 80% σε όλο τον κόσμο ή επιτρέπουμε σε αναπόφευκτες νέες παραλλαγές του ιού, δυνητικά ανθεκτικότερες, να επανατροφοδοτούν το πανδημικό κύμα. EΡ_Θα ήθελα να σταθούμε στην παραλλαγή Δέλτα. Ενώ είναι ξεκάθαρο ότι είναι πιο μεταδοτική, υπάρχει ακόμη σύγχυση στο ευρύ κοινό για το πόσο επικίνδυνη είναι. Εγκυμονεί μεγαλύτερο κίνδυνο σε σχέση με τα αρχικά στελέχη του ιού;

ΑΠ_Υπάρχει μια πρόσφατη βρετανική μελέτη που καταδεικνύει αυξημένη πιθανότητα νοσηλείας από το στέλεχος Δέλτα σε σχέση με το στέλεχος Άλφα, σχεδόν διπλάσια. Επιπρόσθετα στοιχεία από τη Δανία, δημοσιευμένα επίσης στο Lancet, επιβεβαιώνουν αυτόν τον αυξημένο κίνδυνο, εστιάζοντάς τον μάλιστα σε άτομα που έχουν ανεπαρκή εμβολιαστική κάλυψη. Δεν ξέρουμε αν το στέλεχος Δέλτα επάγει και αυξημένη θνητότητα. Δεν μπορούμε όμως να θεωρούμε ότι επάγει ελαττωμένη θνητότητα χρησιμοποιώντας πρόχειρα τα τρέχοντα στατιστικά: οι λιγότεροι θάνατοι σε σχέση με τους προηγούμενους μήνες αποδίδονται στον εμβολιασμό και την προστασία του από σοβαρή νόσο. Κατά τα άλλα, ο κύριος κίνδυνος του στελέχους Δέλτα παραμένει η υψηλότατη μεταδοτικότητά του.

EΡ_Οσονούπω ανοίγουν τα σχολεία. Τα ποσοστά εμβολιασμού στις ηλικίες 1217 ετών είναι πολύ χαμηλά. Πώς κρίνετε τα πρωτόκολλα για την πανδημία που ανακοινώθηκαν πρόσφατα; Τι πρέπει να προσέξουν οι αρχές;

ΑΠ_Αυτή ακριβώς η υψηλή μεταδοτικότητα του στελέχους Δέλτα είναι που μεταβάλλει και το σχολικό τοπίο, ειδικά εφόσον δεν υπάρχει πιθανότητα να φτάσουμε σε υψηλά ποσοστά εμβολιασμού των μαθητών της δευτεροβάθμιας. Δεν έχουμε επενδύσει καθόλου στον καθαρό αέρα (που βρίσκει εφαρμογή όχι μόνο στις σχολικές αίθουσες, αλλά και σε πλείστους εργασιακούς χώρους), βασιζόμενοι ακόμη στα ανοιχτά παράθυρα. Όμως ο φυσικός αερισμός είναι δέσμιος πολλών περιορισμών, ανομοιογενής και συχνότατα ανεπαρκής. Καμία φροντίδα δεν υπήρξε έως τώρα για την εκτίμηση του αερισμού της κάθε αίθουσας και την τυχόν ανάγκη προσθήκης τεχνητού καθαρισμού του αέρα. Όσον αφορά τα ανακοινωθέντα πρωτόκολλα περί εντατικών τεστ σε περίπτωση κρούσματος, υπάρχουν όντως ερευνητικά μοντέλα που το υποστηρίζουν έναντι του να κλείσεις προληπτικά όλο το τμήμα. Όμως θα πρέπει να αναρωτηθούμε αν θα υπάρξει η δυνατότητα να γίνονται μαζικότατα rapid test όταν, αναπόφευκτα, θα προκύψουν πολλαπλά κρούσματα σε σχολεία, και αν μπορούμε να εκτιμήσουμε την αξιοπιστία των self test: Είμαστε σίγουροι ότι διενεργούνται; Είμαστε σίγουροι ότι ένα αρνητικό self test είναι αληθώς αρνητικό; EΡ_Σε αντίθεση με άλλες χώρες της Δυτικής Ευρώπης, τα ποσοστά εμβολιασμού σε άτομα άνω των 60 ετών είναι αρκετά χαμηλότερα. Τι πήγε λάθος; Τι μπορούμε να κάνουμε ώστε να πειστούν τα άτομα αυτά;

ΑΠ_Θα υπάρξει μια αργή βελτίωση ειδικά αν, έστω και αργά, υπάρξει μέριμνα απέναντι στη διασπορά της παραπληροφόρησης. Το κενό ενημέρωσης που δημιούργησε η ίδια η Πολιτεία μετά τον Μάιο του 2020, η ασυντόνιστη παραφωνία και η φλυαρία ορισμένων εκπροσώπων της Πολιτείας στη συνέχεια, οι ίδιες οι επιλογές των μέσων μαζικής ενημέρωσης (με την επαναλαμβανόμενη προβολή «αντιρρησιών» επιστημόνων, που διαψεύδονται καθημερινά, αλλά συνεχίζουν το

τροπάριό τους, βρίσκοντας δυστυχώς βήμα), όλα αυτά δημιούργησαν πρόσφορο έδαφος για συνωμοσίες, κραυγές ή έστω απλή αμφιβολία. Απέναντι όμως στους υποκινητές της παραπληροφόρησης, η Πολιτεία, οι ακαδημαϊκές αρχές, οι επιστημονικοί σύλλογοι, εξακολουθούν να στέκονται διστακτικά. Πρέπει, λοιπόν, έστω και τώρα, να γίνει μια σαφής, πειστική ενημέρωση του κόσμου, να τεθούν προ των ηθικών ή ποινικών ευθυνών τους οι διασπείροντες ψευδείς ειδήσεις, να αναδειχθεί η υστεροβουλία ορισμένων, να κοινοποιηθεί ένα σαφές και ουσιαστικό μελλοντικό πλάνο (που δεν υπήρξε ποτέ). EΡ_Εδώ και αρκετές εβδομάδες, παρατηρείται μια στασιμότητα στους εμβολιασμούς, καθώς καθημερινά πραγματοποιούνται μόλις 30.000-35.000 εμβολιασμοί. Ποιες κινήσεις μπορούν να γίνουν, έστω και τώρα, για να αυξηθούν οι εμβολιασμοί;

ΑΠ_Η κατάδειξη των δεδομένων: του πόσο συντριπτικά περισσότερο ευάλωτοι είναι οι ανεμβολίαστοι στο να νοσήσουν σοβαρά ή να πεθάνουν. Σαφώς και μπορεί να παίξει ρόλο η προσπάθεια που θα κάνει ο κάθε πολίτης να πείσει τον διπλανό του. Ακόμη περισσότερο ο επαγγελματίας υγείας της κοινότητας –και το κάνουν οι περισσότεροι. Όμως, αυτό είναι, πρώτα απ’ όλα, δουλειά της Πολιτείας. Που, πέρα από ένα επιτυχημένο σποτ με το δίδυμο Κοντού-Κωνσταντίνου, δεν άφησε κάτι να θυμόμαστε στην εκστρατεία εμβολιασμού. Πόσες φορές, αναρωτηθείτε, είδαμε στην τηλεόραση τα μέλη της Επιτροπής Εμβολιασμού να κοινωνούν τη σημασία της προσπάθειας; EΡ_Σε αρκετές χώρες, προχωρούν ή πρόκειται να προχωρήσουν σε αναμνηστική δόση. Στη χώρα μας έχει γίνει λόγος για ανοσοκατεσταλμένα άτομα και άτομα άνω των 60 ετών. Θα χρειαστεί και στους υγειονομικούς που εμβολιάστηκαν στις αρχές του χρόνου; Τελικά, οδηγούμαστε σε αναμνηστική δόση σε όλους;

ΑΠ_Άλλο πράγμα η τρίτη δόση σε ανοσοκατασταλμένους και άλλο η γενική τρίτη δόση. Στους ανοσοκατασταλμένους (ανθρώπους με νεοπλασίες, μεταμοσχεύσεις, συγκεκριμένους ρευματολογικούς ασθενείς, ασθενείς με ανοσοανεπάρκειες), η

Δεν έχουμε επενδύσει καθόλου στον καθαρό αέρα, που βρίσκει εφαρμογή όχι μόνο στις σχολικές αίθουσες, αλλά και σε πλείστους εργασιακούς χώρους.

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ

Το να συζητάμε για τρίτη δόση ενώ σε μεγάλο μέρος των αναπτυσσόμενων χωρών δεν έχει εμβολιασθεί με πρώτη δόση ούτε το 10% είναι επικίνδυνο και ανήθικο.

τρίτη δόση είναι κομμάτι του πλήρους εμβολιασμού: αυτοί οι άνθρωποι, λόγω του υποβάθρου τους, συχνά δεν απαντούν στον αρχικό διπλό εμβολιασμό, ένα σημαντικό μέρος αυτών όμως απαντά στην τρίτη δόση. Άρα, γι’ αυτούς είναι η ολοκλήρωση του εμβολιασμού. Σε όλους τους υπόλοιπους, η τρίτη δόση είναι booster, ενισχυτική. Χρειάζεται; Όντως παρατηρείται ελαττωμένη αποτελεσματικότητα με την πάροδο του χρόνου στο να «κολλήσεις τον ιό». Όμως, και τα πλέον πρόσφατα στοιχεία από το Ισραήλ μιλούσαν για διατήρηση της υψηλότατης αποτελεσματικότητας απέναντι στη βαριά νόσο. Οπότε άμεσο νόημα μια τέτοια τρίτη δόση θα είχε για ευάλωτους ανθρώπους (υπερήλικες, με πολλές συννοσηρότητες), που μπορεί και με το να κολλήσουν απλά να αποδιοργανωθούν σε άλλα υποκείμενα νοσήματα, και πιθανώς τους υγειονομικούς, επειδή δεν θέλεις απουσίες από τη δουλειά. Το να συζητάμε για τρίτη δόση ενώ σε μεγάλο μέρος των αναπτυσσόμενων χωρών δεν έχει εμβολιασθεί με πρώτη δόση ούτε το 10% είναι επικίνδυνο και ανήθικο. EΡ_Έχει γίνει αρκετός λόγος για μια μελέτη που έδειξε πως εμβολιασμένοι και ανεμβολίαστοι έχουν το ίδιο ιικό φορτίο. Είναι έτσι τα πράγματα; Αυτό σημαίνει ότι και οι εμβολιασμένοι μεταδίδουν εξίσου τον ιό;

ΑΠ_Όχι. Γνωρίζουμε ότι το στέλεχος Δέλτα επάγει υψηλότατα ιικά φορτία. Οπότε, ναι, αν κολλήσει ένας εμβολιασμένος, μπορεί να έχει υψηλά φορτία και μεταδοτικότητα. Αν κολλήσει όμως, και η πιθανότητα

/ Μάιος-Αύγουστος 2021

είναι πολύ μικρότερη, ειδικά για άτομα που εμβολιάστηκαν πρόσφατα. Επιπρόσθετα, ακόμη κι αν κολλήσει, έχει καταδειχθεί ότι τα ιικά φορτία ελαττώνονται πολύ νωρίτερα σε σχέση με ανεμβολίαστους, ενώ ταυτόχρονα αυτά τα ιικά φορτία δεν αποτελούνται καθ’ ολοκληρίαν από «ενεργό» ιό. Οπότε, ως μολυσματική μονάδα ο εμβολιασμένος αν κολλήσει, θα μεταδώσει λιγότερο, για λιγότερο διάστημα, ακόμη περισσότερο αν έχει απέναντί του άλλον εμβολιασμένο. EΡ_Το τελευταίο διάστημα, γίναμε μάρτυρες δηλώσεων γιατρών και φαρμακοποιών που έδειξαν ξεκάθαρα ότι υπάρχει θέμα επιμόρφωσης και εκπαίδευσης. Μήπως ήρθε η ώρα να συζητήσουμε σοβαρά για την περιοδική αξιολόγηση των επαγγελματιών υγείας;

ΑΠ_Μα προφανώς. Ένας επαγγελματίας υγείας που αποφοίτησε πριν πολλά χρόνια ενδέχεται να έχει χάσει σημαντικότατες εξελίξεις στον χώρο της επιστήμης του. Ήμουν φοιτητής και λέγαμε «ηπατίτιδα non-A, non-B», δεν ξέραμε την ηπατίτιδα C –και δεν με έχουν πάρει και τα χρόνια. Η πρόληψη αλλάζει, η διαγνωστική προσέγγιση αλλάζει, η θεραπεία και τα πρωτόκολλα αλλάζουν. Δεν μπορείς να βασίζεσαι στην πρωτοβουλία του υγειονομικού να ενημερώνεται και μόνο, εφόσον η επικαιροποίηση της γνώσης του έχει σημασία για τη δημόσια υγεία. Άρα, περιοδικές εξετάσεις ικανότητας, συστηματική συνεχιζόμενη ιατρική (και γενικά υγειονομική) εκπαίδευση (αλλά ουσιαστική) και εν τέλει αναπροσαρμογή των προγραμμάτων σπουδών των επιστημών υγείας.

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ

EΡ_Πού βρισκόμαστε σε ό,τι αφορά τη φαρμακευτική αντιμετώπιση της Covid-19 και των επιπλοκών της; Πολλοί αναρωτιούνται: Πώς είναι δυνατόν η επιστήμη να βρήκε τόσο γρήγορα εμβόλια αλλά όχι φάρμακα;

ΑΠ_Πολλές μικρές και λάθος σχεδιασμένες μελέτες ήταν το κύριο σφάλμα. Εκεί που έγιναν σωστές μελέτες αναδείχθηκαν χρήσιμα δεδομένα: για παράδειγμα, το υποδειγματικό τρέξιμο της βρετανικής Recovery, της μελέτης που μας έδειξε την αξία της δεξαμεθαζόνης σε συγκεκριμένους νοσηλευόμενους ασθενείς. Δεν καταφέραμε να κάνουμε μελέτες αντίστοιχης σημασίας στην πρώιμη φάση της νόσου, πιθανώς λόγω και εγγενούς δυσχέρειας στο να διαγνώσεις και να στρατολογήσεις έγκαιρα κάποιον εντός 24-48 ωρών. Πέραν της δεξαμεθαζόνης, τεκμηριωμένη είναι πλέον η χρησιμότητα ανοσοτροποποιητικών, όπως tocilizumab και anakinra, στην εξισορρόπηση ασθενών που κινδυνεύουν με ανοσοαπορρύθμιση – ειδικά για το anakinra είναι εκτεταμένη η ελληνική εμπειρία. Αποδεδειγμένη πρέπει να θεωρείται η χρησιμότητα των μονοκλωνικών σε συγκεκριμένες υποκατηγορίες ασθενών. Το πρόβλημα με τα μονοκλωνικά παραμένει η διαθεσιμότητά τους, η πρακτικότητα στη χορήγησή τους και ο κίνδυνος να ξεπεραστούν από τυχόν μελλοντικές μεταλλάξεις. Άλλα φάρμακα συνεχίζουν να δοκιμάζονται. Στις ΗΠΑ έχει πάρει το “ΟΚ” και η baricitinib σε σοβαρή νόσο, ενώ καθημερινά δοκιμάζονται διάφορα άλλα: φανταστείτε όμως ότι τώρα βλέπουμε πρόδρομες μελέτες για φάρμακα που

αρχίσαμε να συζητάμε πριν 16 μήνες, όπως η φλουβοξαμίνη. Είπαμε, ανεπάρκεια σχεδιασμού. Να αναφέρουμε και την κολχικίνη, που εξακολουθεί να προτείνεται σε συγκεκριμένους ασθενείς με ήπια/μέτρια νόσο και παράγοντες κινδύνου, με βάση το ελληνικό θεραπευτικό πρωτόκολλο. EΡ_Με βάση όσα γνωρίζουμε σήμερα, ποιο διαβλέπετε ότι θα είναι το τέλος της πανδημίας; Μπορεί να εκριζωθεί; Μπορεί να γίνει ενδημική, όπως η γρίπη; Και πότε;

ΑΠ_Κανείς δεν μπορεί να προβλέψει τι στέλεχος ενδέχεται να κυκλοφορεί ήδη σε αναπτυσσόμενες χώρες, στέλεχος που μπορεί να διαφεύγει π.χ. των εμβολίων και θα μας ξαναφέρει στο σημείο-μηδέν, αλλά με μεγαλύτερη μεταδοτικότητα. Φοβάμαι ότι, αγνοώντας αυτήν την πραγματικότητα του αναπτυσσόμενου κόσμου, δεν μπορούμε να συζητήσουμε για εκρίζωση. Αν και πρέπει να συνεχίσουμε να προσπαθούμε (απλά με μακρόπνοο σχέδιο) προς αυτήν την κατεύθυνση. Η προσέγγιση της συνύπαρξης με έναν «ενδημικό» ιό δεν λαμβάνει υπόψη τον ίδιο τον ιό: τέτοιες φρούδες ελπίδες έχουμε κάθε καλοκαίρι, και διαψεύδονται. Δεν είναι γρίπη ο τρέχων ιός, είναι πολύ μεταδοτικότερος και είναι πολύ συστηματικότερες οι επιδράσεις του. Άρα η άμυνα απέναντί του δεν θα κερδίσει το παιχνίδι. Θέλει επιθετικές τακτικές περιορισμού, με πράγματα που δεν κάναμε επαρκώς: διάγνωση στοχευμένη, ιχνηλάτηση, έλεγχο για εφαρμογή μέτρων, υποστήριξη του αναπτυσσόμενου κόσμου. •••

/ Μάιος-Αύγουστος 2021

Ακόμη κι αν κολλήσει ένας εμβολιασμένος, έχει καταδειχθεί ότι τα ιικά φορτία ελαττώνονται πολύ νωρίτερα σε σχέση με ανεμβολίαστους.

αφιέρωμα

εξατομικευμένη ιατρική 48

ο μέλλον είναι Τ ήδη εδώ

α γενετικά τεστ Τ που προβλέπουν ασθένειες πολύ πριν την εμφάνισή τους

αγορά της Η εξατομικευμένης ιατρικής

υρωπαϊκή Ε Συμμαχία για την Εξατομικευμένη Ιατρική

ΡΕΠΟΡΤΑΖ Ποιες είναι οι προοπτικές για την εξατομικευμένη ιατρική

Το μέλλον είναι ήδη εδώ Το 2020, το 39% των νέων φαρμάκων αφορούσαν εξατομικευμένες θεραπείες!

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Τα τελευταία χρόνια, η ιατρική αλλάζει ραγδαία. Κύριο χαρακτηριστικό των αλλαγών είναι ότι αναπτύσσονται νέα διαγνωστικά εργαλεία και θεραπευτικές μέθοδοι, που είναι σχεδιασμένα με βάση το γενετικό υλικό και τις εξατομικευμένες ανάγκες κάθε ασθενή. Κυρίες και κύριοι, καλώς ήρθατε στην εποχή της εξατομικευμένης ιατρικής. Δεν πρόκειται για επιστημονική φαντασία. Ήδη υπάρχουν διαθέσιμες γονιδιακές θεραπείες για σπάνια νοσήματα και πανάκριβες κυτταρικές θεραπείες, οι οποίες αφορούν επίσης σπάνιες και ανίατες μορφές καρκίνου. Και η πρόοδος δεν σταματά εδώ. Χάρη στην Τεχνητή Νοημοσύνη και την Ψηφιακή Υγεία, ανοίγονται

νέοι δρόμοι στην έρευνα και ανάπτυξη νέων διαγνωστικών τεστ και θεραπειών. Το 2020 θα μείνει στην ιστορία όχι μόνο λόγω της πανδημίας. Η αμερικανική υπηρεσία τροφίμων και φαρμάκων ενέκρινε 19 νέες εξατομικευμένες θεραπείες, αριθμός που αντιπροσωπεύει το 39% του συνόλου. Τα τελευταία 6 χρόνια, το 25% των νέων εγκρίσεων αφορούν εξατομικευμένα φάρμακα! Παράλληλα, η FDA διεύρυνε τις ενδείξεις για αρκετές υπάρχουσες εξατομικευμένες θεραπείες. Μεταξύ άλλων, ενέκρινε μια νέα κυτταρική ανοσοθεραπεία για την αντιμετώπιση ενός δύσκολα θεραπεύσιμου καρκίνου και ενέκρινε την πρώτη υγρή βιοψία, που βασίζεται σε αλληλούχιση του DNA επόμενης γενιάς στην Ογκολογία.

/ Mάιος-Αύγουστος 2021

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α ΕΞΑΤΟΜΙΚΕΥΜΈΝΗ ΙΑΤΡΙΚΉ

Η Personalized Medicine Coalition (PMC) αναφέρει ότι, συνολικά, είναι διαθέσιμα σήμερα 286 εξατομικευμένα φάρμακα, δηλαδή φάρμακα που σχετίζονται με συγκεκριμένους βιοδείκτες. Οι αναλυτές καθορίζουν την αξία πωλήσεων των φαρμάκων αυτών σε πάνω από 25 δισ. δολ. στην αγορά των ΗΠΑ. Οι αριθμοί αυτοί είναι μόνο η αρχή. Μια έρευνα του 2015, που ανατέθηκε από την PMC και διεξήχθη από το Tufts Center for the Study of Drug Development, έδειξε

ότι το 42% των φαρμάκων που βρίσκονται σε στάδιο ανάπτυξης συνδέονταν με συγκεκριμένο βιοδείκτη. Από την ίδια έρευνα είχε φανεί ότι οι βιοφαρμακευτικές επιχειρήσεις σχεδίαζαν να αυξήσουν τις επενδύσεις κατά 33% τα επόμενα 5 χρόνια. Νεότερη ανάλυση της LEK Consulting έδειξε ότι το 61% των κλινικών δοκιμών για θεραπείες κατά του καρκίνου που πραγματοποιήθηκαν το 2019 αφορούσαν τη χρήση βιοδεικτών, έναντι μόλις 18% το 2000.

ΡΕΠΟΡΤΑΖ Στοχευμένες θεραπείες, ανοσοθεραπείες, γονιδιακές και κυτταρικές θεραπείες και τεχνικές γονιδιακής επεξεργασίας είναι όλες οι αναδυόμενες μέθοδοι θεραπείας που μπορούν να αποφέρουν πρωτόγνωρα οφέλη στους ασθενείς και στα συστήματα υγείας με βάση τις αρχές της εξατομικευμένης ιατρικής.

φορά ασθενείς που ζουν με HIV που δεν μπορούν να διαχειριστούν τη νόσο με τα διαθέσιμα αντιρετροϊκά φάρμακα και άλλες παρέχουν νέες επιλογές για ασθενείς με καρκίνο.

Νέες θεραπείες

1. Ayvakit (avapritinib) Ενδείκνυται ως μονοθεραπεία για τη θεραπεία ενήλικων ασθενών με μη εξαιρέσιμους ή μεταστατικούς γαστρεντερικούς στρωματικούς όγκους (GIST) που φέρουν τη μετάλλαξη του υποδοχέα άλφα του αυξητικού παράγοντα των αιμοπεταλίων (PDGFRA) D842V.

Ειδικότερα, το 2020, το Center for Drug Evaluation and Research (CDER) της FDA ενέκρινε 53 νέες μοριακές οντότητες (NMEs). Όλες εκτός από τέσσερις είναι θεραπευτικά προϊόντα (τα άλλα ήταν διαγνωστικοί παράγοντες). Από τις 49 θεραπευτικές οντότητες, τα 19 από αυτά (39%) είναι εξατομικευμένα φάρμακα, όπως ταξινομούνται από τον φορέα Personalized Medicine Coalition. Επιπλέον, το Center for Biologics Evaluation and Research (CBER) της FDA ενέκρινε μια νέα κυτταρική θεραπεία το 2020. Αυτή η έγκριση αντιπροσωπεύει μια σημαντική πρόοδο για αυτήν την κατηγορία εξατομικευμένων θεραπειών, οι οποίες περιλαμβάνουν μεταμόσχευση φυσιολογικών γονιδίων σε κύτταρα του ίδιου του ασθενή για να τροποποιήσουν συγκεκριμένες κυτταρικές λειτουργίες. Μέχρι σήμερα, η FDA έχει εγκρίνει 6 κυτταρικές ή γονιδιακές θεραπείες. Επτά από τις εξατομικευμένες θεραπείες που εγκρίθηκαν το 2020 αντιμετωπίζουν τις βασικές αιτίες καταστροφικών σπάνιων ασθενειών. Μια νέα θεραπεία α-

Ειδικότερα, οι 19 νέες εξατομικευμένες θεραπείες είναι:

2. Nexletol (bempedoic acid) Ενδείκνυται για χρήση σε ασθενείς με πρωτοπαθή υπερχοληστερολαιμία (ετερόζυγη οικογενή και μη οικογενή) ή με μικτή δυσλιπιδαιμία, σε συνδυασμό με μια στατίνη ή στατίνη και άλλες υπολιπιδαιμικές αγωγές σε ασθενείς που αδυνατούν να επιτύχουν τους στόχους για την LDL-C με τη μέγιστη ανεκτή δόση μιας στατίνης. Επίσης, ως μονοθεραπεία ή σε συνδυασμό με άλλες υπολιπιδαιμικές αγωγές σε ασθενείς που έχουν δυσανεξία στις στατίνες ή για τους οποίους οι στατίνες αντενδείκνυνται. Η χρήση αυτού του προϊόντος μπορεί να ενημερωθεί από την κατάσταση του βιοδείκτη FH (LOLR, APOB, PCSK9) σε ασθενείς. 3. Tukysa (tucatinib) Ενδείκνυται σε συνδυασμό με τραστουζουμάμπη και καπεσιταβίνη για τη θεραπεία ενήλικων ασθενών με HER2-θετικό, τοπικά προχωρημένο ή μεταστατικό καρκίνο του μαστού, οι οποίοι έχουν λάβει τουλάχιστον 2 προηγούμενες αντι-HER2 θεραπευτικές αγωγές. Η απόφαση για τη χρήση αυτού του προϊόντος ενημερώνεται από την κατάσταση του βιοδείκτη HER2 στους όγκους των ασθενών. 4. Pemazyre (pemigatinib) Ενδείκνυται για τη θεραπεία του χολαγγειοκαρκινώματος (καρκίνωμα των χοληφόρων). Οι περισσότεροι ασθενείς διαγιγνώσκονται αφού ο καρκίνος έχει ήδη εξαπλωθεί και δεν μπορούν να αντιμετωπιστούν με χειρουργική επέμβαση. Το ποσοστό επιβίωσης χωρίς εξέλιξη για ασθενείς που λαμβάνουν τυπικές χημειοθεραπείες είναι επομένως πολύ χαμηλό. Η απόφαση χρήσης αυτού του προϊόντος ενημερώνεται

/ Mάιος-Αύγουστος 2021

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α ΕΞΑΤΟΜΙΚΕΥΜΈΝΗ ΙΑΤΡΙΚΉ από την κατάσταση του βιοδείκτη FGFR2 στους όγκους των ασθενών. 5. Trodelvy (sacituzumab govitecan-hziy) Χρησιμοποιείται για τη θεραπεία ασθενών με μεταστατικό τριπλό αρνητικό καρκίνο του μαστού (mTNBC) που έχουν λάβει τουλάχιστον δύο προηγούμενες θεραπείες για μεταστατική νόσο και για ασθενείς με τοπικά προχωρημένο ή μεταστατικό ουροθηλιακό καρκίνο. Η απόφαση για τη χρήση αυτού του προϊόντος ενημερώνεται από τους υποδοχείς οιστρογόνων (ER), υποδοχείς προγεστερόνης (PR) και βιοδείκτες ανθρώπινου επιδερμικού αυξητικού παράγοντα υποδοχέα 2 (HER2) στους όγκους των ασθενών. 6. Tabrecta (capmatinib) Αφορά τη θεραπεία ενηλίκων με μη μικροκυτταρικό καρκίνο του πνεύμονα (NSCLC) με μετάλλαξη που οδηγεί σε παράλειψη του MET exon 14 (METex14). Η απόφαση για τη χρήση αυτού του προϊόντος ενημερώνεται από την κατάσταση του βιοδείκτη MET exon 14 στους όγκους των ασθενών. 7. Retevmo (selpercatinib) Ως μονοθεραπεία ενδείκνυται για τη θεραπεία ενηλίκων με:  προχωρημένο, θετικό για σύντηξη του γονιδίου RET μη μικροκυτταρικό καρκίνο του πνεύμονα (NSCLC) που απαιτεί συστηματική θεραπεία μετά από προηγούμενη θεραπεία με ανοσοθεραπεία ή/και χημειοθεραπεία με βάση την πλατίνα,  προχωρημένο, θετικό για σύντηξη του γονιδίου RET καρκίνο του θυρεοειδούς που απαιτεί συστηματική θεραπεία μετά από προηγούμενη θεραπεία με σοραφενίμπη ή/και λενβατινίμπη. Ακόμη, ενδείκνυται για τη θεραπεία ενηλίκων και εφήβων ηλικίας 12 ετών και άνω με προχωρημένο, θετικό για μετάλλαξη του γονιδίου RET, μυελοειδές καρκίνωμα του θυρεοειδούς (MTC) που απαιτεί συστηματική θεραπεία μετά από προηγούμενη θεραπεία με καμποζαντινίβη ή/και βανδετανίμπη.

8. Uplizna (inebilizumab-cdon) Χρησιμοποιείται για τη θεραπεία ενηλίκων με διαταραχή του φάσματος της νευρομυελίτιδας (NMOSD) που είναι θετικά αντισώματα κατά της aquaporin-4 (AQP4). Πρόκειται για μια σπάνια, διά βίου και ε-

Το 2020 θα μείνει στην ιστορία όχι μόνο λόγω της πανδημίας. Στις ΗΠΑ εγκρίθηκαν 19 νέες εξατομικευμένες θεραπείες, αριθμός που αντιπροσωπεύει το 39% του συνόλου!

ξουθενωτική αυτοάνοση διαταραχή του κεντρικού νευρικού συστήματος, που βλάπτει κυρίως τα οπτικά νεύρα και τον νωτιαίο μυελό, προκαλώντας τύφλωση, μυϊκή αδυναμία και παράλυση. Η απόφαση για τη χρήση αυτού του προϊόντος ενημερώνεται από την κατάσταση των βιοδεικτών AQP4 σε ασθενείς. 9. Rukobia (fostemsavir) Σε συνδυασμό με άλλα αντιρετροϊικά φάρμακα, ενδείκνυται για την αντιμετώπιση πολυανθεκτικής λοίμωξης από τον HIV-1 σε ενήλικες, για τους οποίους δεν είναι δυνατόν να δημιουργηθεί ιική καταστολή με ένα άλλο σχήμα. Η χρήση αυτού του προϊόντος μπορεί να ενημερωθεί από τα επίπεδα έκφρασης του HIV-1 σε ασθενείς. 10. Evrysdi (risdiplam) Ενδείκνυται για τη θεραπεία της 5q νωτιαίας μυϊκής ατροφίας (SMA) σε ασθενείς ηλικίας 2 μηνών και άνω, με κλινική διάγνωση SMA Τύπου 1, Τύπου 2 ή Τύπου 3 ή με ένα έως τέσσερα αντίγραφα του SMN2. Αυτό το προϊόν στοχεύει επιλεκτικά τον βιοδείκτη SMN2 σε ασθενείς. 11. Olinvyk (oliceridine) Αφορά τη διαχείριση ενηλίκων με οξύ πόνο αρκετά σοβαρό, ώστε να απαιτείται ενδοφλέβιο (IV) οπιοειδές αναλγητικό και για τους οποίους οι εναλλακτικές θεραπείες είναι ανεπαρκείς. Η χρήση αυτού του προϊόντος μπορεί να ενημερωθεί από την κατάσταση του βιοδείκτη CYP2D6 σε ασθενείς. 12. Viltepso (viltolarsen) Αφορά τη θεραπεία ατόμων με Μυϊκή Δυστροφία Duchenne που η μετάλλαξή τους επιδέχεται αγωγή για exon skipping 53, που αντιπροσωπεύει το 8% των ασθενών με τη νόσο. Αυτό το προϊόν στοχεύει επιλεκτικά και η χρήση του ενημερώνεται από τον βιοδείκτη του γονιδίου DMD exon 53.

ΡΕΠΟΡΤΑΖ 13. Enspryng (satralizumab-mwge) Ενδείκνυται ως μονοθεραπεία ή σε συνδυασμό με ανοσοκατασταλτική αγωγή (IST) για τη θεραπεία των διαταραχών του φάσματος της οπτικής νευρομυελίτιδας (NMOSD) σε ενήλικες και εφήβους ασθενείς ηλικίας από 12 ετών οι οποίοι είναι οροθετικοί στην ανοσοσφαιρίνη G έναντι της ακουαπορίνης 4 (AQP4-IgG). Η απόφαση για τη χρήση αυτού του προϊόντος ενημερώνεται από την κατάσταση των βιοδεικτών AQP4 σε ασθενείς. 14. Gavreto (pralsetinib) Μέσα στο 2020, έλαβε έγκριση για δύο ενδείξεις:  γ ια ενήλικες και παιδιατρικούς ασθενείς ηλικίας 12 ετών και άνω με προχωρημένο ή μεταστατικό καρκίνο του μυελού του θυρεοειδούς μετάλλαξης RET (MTC)

που απαιτούν συστηματική θεραπεία ή θετικό σε σύντηξη RET καρκίνο του θυρεοειδούς που απαιτούν συστηματική θεραπεία και που είναι ανθεκτικοί στο ραδιενεργό ιώδιο (αν το ραδιενεργό ιώδιο είναι κατάλληλο),  ε νήλικες ασθενείς με μεταστατικό θετικό για σύντηξη RET μη μικροκυτταρικό καρκίνο του πνεύμονα (NSCLC). Η απόφαση για χρήση αυτού του προϊόντος ενημερώνεται από την κατάσταση των βιοδεικτών σύντηξης RET στους όγκους των ασθενών. 15. Zokinvy (lonafarnib) Είναι το πρώτο φάρμακο που αφορά σπάνιο σύνδρομο πρόωρης γήρανσης (σύνδρομο Hagerinson-Gilford Progeria). Η απόφαση χρήσης αυτού του προϊόντος ενημερώνεται από τις καταστάσεις βιοδείκτη LMN4 ή/και ZMPSTE24 σε ασθενείς. 16. Oxlumo (lumasiran) Ενδείκνυται για τη θεραπεία της πρωτοπαθούς υπεροξαλουρίας 1 (PH1) σε όλες τις ηλικιακές ομάδες. Αυτό το προϊόν στοχεύει επιλεκτικά τον βιοδείκτη υδροξυοξειδάσης 1 (HAO1) σε ασθενείς. 17. Imcivree (setmelanotide) Είναι η πρώτη θεραπεία που εγκρίνεται για τη διαχείριση του βάρους σε άτομα με παχυσαρκία, που οφείλεται σε συγκεκριμένες σπάνιες διαταραχές σε 3 γονίδια POMC, PCSK1 ή LEPR. Η απόφαση για τη χρήση αυτού του προϊόντος ενημερώνεται από τις καταστάσεις των βιοδεικτών POMC, PCSK1 ή LEPR σε ασθενείς. 18. Orladeyo (berotralstat) Ενδείκνυται για την πρόληψη ρουτίνας υποτροπιαζόντων επεισοδίων κληρονομικού αγγειοοιδήματος (HAE) σε ενήλικες και έφηβους ασθενείς ηλικίας 12 ετών και άνω. Η χρήση αυτού του προϊόντος μπορεί να ενημερωθεί από την κατάσταση του βιοδείκτη C1-INH σε ασθενείς. 19. Margenza (margetuximab-cmkb) Χρησιμοποιείται σε συνδυασμό με χημειοθεραπεία για τη θεραπεία ενηλίκων με μεταστατικό her2-θετικό καρκίνο του μαστού μετά από τουλάχιστον δύο προηγούμενους γύρους θεραπείας.

Νέα κυτταρική θεραπεία με βάση τα κύτταρα: Tecartus (brexucabtagene autoleucel): Αφορά τη θεραπεία ενήλικων ασθενών με

/ Mάιος-Αύγουστος 2021

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α ΕΞΑΤΟΜΙΚΕΥΜΈΝΗ ΙΑΤΡΙΚΉ υποτροπιάζον ή ανθεκτικό λέμφωμα κυττάρων (MCL). Είναι η πρώτη και μόνη εγκεκριμένη θεραπεία κυττάρων Τ χιμαιρικού αντιγόνου (CAR) για τη θεραπεία υποτροπιάζουσας ή ανθεκτικής MCL. Το MCL είναι μια σπάνια μορφή λεμφώματος μη-Hodgkin (NHL), που προκύπτει από κύτταρα που προέρχονται από τη ζώνη μανδύα του λεμφαδένα και επηρεάζει κυρίως τους άνδρες από την ηλικία των 60 ετών και άνω.

Επέκταση ενδείξεων Εκτός από τα 19 εξατομικευμένα νέα φάρμακα και τη νέα κυτταρική θεραπεία, η FDA ενέκρινε πολλές σημαντικές νέες εξατομικευμένες ενδείξεις φαρμάκων για υπάρχοντα φάρμακα και συνδυασμούς φαρμάκων. Αυτές οι εγκρίσεις επαναπροσδιορίζουν τους πληθυσμούς για τους οποίους προορίζονται τα φάρμακα αυτά και συχνά παρέχουν στους ασθενείς πιο αποτελεσματικές εξατομικευμένες επιλογές θεραπείας. Συνεπώς, ο κατάλογος των νέων εξατομικευμένων φαρμάκων το 2020 θα πρέπει να συμπληρωθεί με αναφορά σε πρόσφατα εγκεκριμένες ενδείξεις για τα εξής σκευάσματα: Opdivo (nivolumab), Yervoy (ipilimumab), Imfinzi (durvalumab), Nerlynx (neratinib), Cyramza (ramucirumab), Braftovi (encorafenib), Zejula (niraparib), Lynparza (olaparib), Rubraca (rucaparib), Alunbrig (brigatinib), Bavencio (avelumab), Tecentriq (atezolizumab), Keytruda (pembrolizumab), Darzalex (daratumumab), Kesimumima (Tagatrisum) (cetuximab), Avastin (bevacizumab), Tarceva (erlotinib), Mylotarg (gemtuzumab ozogamicin) και Tazverik (tazemetostat). Ανάμεσα στις επεκτάσεις ενδείξεων, εγκρίθηκε μια δεύτερη ένδειξη για το σκεύασμα Keytruda, αυτή τη φορά για χρήση σε όλους τους προχωρημένους καρκινοπαθείς με συμπαγείς όγκους που έχουν υψηλό μεταλλικό φορτίο όγκου (TMB-H).

Θεραπείες siRNA Η έγκριση του Oxlumo (lumasiran) σηματοδοτεί την τρίτη έγκριση της FDA για μια νέα κατηγορία εξατομικευμένων φαρμάκων που ονομάζονται θεραπείες μικρού παρεμβατικού ριβονουκλεϊκού οξέος (siRNA), οι οποίες λειτουργούν επιλεκτικά, στοχεύοντας και αποσιωπώντας ένα μέρος του RNA που εμπλέκεται στην πρόκληση ασθένειας. Το Oxlumo μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τη θεραπεία της σπάνιας γενετικής διαταραχής πρωτοπαθούς υπεροξαλουρίας τύπου 1.

ΡΕΠΟΡΤΑΖ

Νέα διαγνωστικά εργαλεία ακριβείας

Συστατικό στοιχείο της εξατομικευμένης ιατρικής είναι η χρήση διαγνωστικών γενετικών εξετάσεων (βιοδείκτες) που καθοδηγούν τη χρήση νέων εξατομικευμένων θεραπειών.

να σημαντικό στοιχείο για την εξατομικευμένη ιατρική είναι η χρήση διαγνωστικών γενετικών εξετάσεων (βιοδείκτες) που καθοδηγούν τη χρήση νέων εξατομικευμένων θεραπειών. Το 2020, το Center for Devices and Radiological Health (CDRH) ενέκρινε/διεύρυνε τις ενδείξεις 8 διαγνωστικών δοκιμών in vitro, που στηρίζουν εξατομικευμένες θεραπείες. Νέες εγκρίσεις και διευρυμένες ενδείξεις που σχετίζονται με τις 5 δοκιμές που αναφέρονται παρακάτω θα βοηθήσουν στην ενημέρωση στοχευμένων αποφάσεων θεραπείας για τη βελτίωση της ασφάλειας και της αποτελεσματικότητας των φαρμάκων. 1. Oncomine Dx Target Test Η ένδειξη επεκτάθηκε για να συμπεριλάβει γενετικές μεταλλάξεις θετικές για σύντηξη RET, για να καθοδηγήσει την απόφαση χρήσης του φαρμάκου pralsetinib για ασθενείς με μη μικροκυτταρικό καρκίνο του πνεύμονα. 2. FoundationOne CDx Εγκρίθηκαν 3 σημαντικές επεκτάσεις ενδείξεων ως εξής: Η ένδειξη επεκτάθηκε για τη χρήση του τεστ F1CDx, ώστε να περιλαμβάνει ορισμένες γονιδιωματικές υπογραφές που υποδεικνύουν TMB-H, για να καθοδηγήσει την απόφαση χρήσης του pembrolizumab σε ασθενείς με συμπαγείς όγκους όλων των τύπων. Η ένδειξη επεκτάθηκε για τη χρήση του τεστ F1CDx για να συμπεριλάβει ορισμένες γενετικές μεταλλάξεις στο γονίδιο NTRK1/2/3, για να καθοδηγήσει την απόφαση χρήσης larotrectinib για ασθενείς με συμπαγείς όγκους όλων των τύπων. Δ ιευρύνθηκε η ένδειξη για τη χρήση του τεστ F1CDx, για να συμπεριλάβει ορισμένες γενετικές μεταλλάξεις στο γονίδιο FGFR2, για να καθοδηγήσει την απόφαση χρήσης pemigatinib για ασθενείς με χολαγγειοκαρκίνωμα. 3. FoundationOne Liquid CDx Εγκρίθηκε για τον εντοπισμό ορισμένων γενετικών μεταλλάξεων και γονιδιωματικών υπογραφών από υγρές βιοψίες, για να βοηθήσει στην ενημέρωση των αποφάσεων θεραπείας για όλους τους συμπαγείς όγκους.

/ Mάιος-Αύγουστος 2021

4. Guardant360 CDx Ε γκρίθηκε για την ανίχνευση ορισμένων γενετικών μεταλλάξεων και γονιδιωματικών υπογραφών από υγρές βιοψίες για να βοηθήσουν στην ενημέρωση των θεραπευτικών αποφάσεων για όλους τους στερεούς όγκους. Δ ιευρύνθηκε η ένδειξη για να συμπεριλάβει ορισμένες γενετικές μεταλλάξεις στο γονίδιο EGFR, για να καθοδηγήσει την απόφαση χρήσης osimertinib για ασθενείς με μη μικροκυτταρικό καρκίνο του πνεύμονα. 5. Δοκιμή μετάλλαξης Cobas EZH2 Εγκρίθηκε για την ανίχνευση γενετικών μεταλλάξεων στο γονίδιο EZH2, για να καθοδηγήσει την απόφαση χρήσης tazemetostat για προχωρημένο ωοθυλακικό λέμφωμα (FL).

Η σημασία της υγρής βιοψίας Σε ορισμένες περιπτώσεις που αφορούν την εξατομικευμένη φροντίδα για τον καρκίνο, οι ασθενείς δεν μπορούν να λάβουν προηγμένες διαγνωστικές εξετάσεις, επειδή δεν μπορούν να υπομείνουν μια βιοψία ιστού ή δεν μπορούν να δώσουν επαρκές δείγμα. Αυτοί οι ασθενείς θα επωφεληθούν από τη διαθεσιμότητα μιας υγρής βιοψίας, η οποία είναι μια διαγνωστική εξέταση που πραγματοποιείται σε δείγμα αίματος που περιέχει κυκλοφορούντα καρκινικά κύτταρα ή θραύσματα DNA από κύτταρα όγκου. Το 2020, ο FDA ενέκρινε το FoundationOne Liquid CDx και το Guardant360 CDx ως διαγνωστικά εργαλεία με βάση υγρή βιοψία για τον εντοπισμό ορισμένων γενετικών μεταλλάξεων σε ασθενείς με συμπαγείς όγκους όλων των τύπων. Οι εξετάσεις αυτές παρέχουν νέες επιλογές για πολλούς ασθενείς με προχωρημένους καρκίνους. Αν και δεν έχει ακόμη εγκριθεί για μη προχωρημένα περιστατικά καρκίνου, η τεχνολογία αυτή μπορεί επίσης να επηρεάσει την έγκαιρη ανίχνευση, όταν ο καρκίνος είναι γενικά πιο θεραπεύσιμος, αν εφαρμοστεί σε ασθενείς σε πρώιμα στάδια εξέλιξης του καρκίνου και/ή σε άτομα υψηλού κινδύνου που μπορεί να είναι ασυμπτωματικοί.

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α ΕΞΑΤΟΜΙΚΕΥΜΈΝΗ ΙΑΤΡΙΚΉ

Έξι κρίσιμοι σταθμοί 1. Το 2020, εγκρίθηκαν 19 εξατομικευμένα φάρμακα, που αντιπροσωπεύουν περίπου το 39% όλων των νέων εγκρίσεων από τον FDA. Τα εξατομικευμένα φάρμακα αντιπροσωπεύουν, τώρα, περισσότερο από το ένα τρίτο των νέων εγκρίσεων φαρμάκων για 3 από τα τελευταία 4 χρόνια. 2. Έγκριση της πρώτης (CAR-Τ) θεραπείας για ασθενείς με λέμφωμα μανδύα, στους οποίους οι προηγούμενες θεραπείες είτε δεν απέδωσαν είτε σταμάτησαν να λειτουργούν. Αυτή η έγκριση διευρύνει τις προοπτικές των θεραπειών CAR-T, που είναι πολλά υποσχόμενες για τη βελτίωση της φροντίδας του καρκίνου. 3. Εκδόθηκαν 7 έγγραφα καθοδήγησης σχετικά με την παραγωγή και την κλινική ανάπτυξη γονιδιακών και κυτταρικών θεραπευτικών προϊόντων. Αυτά τα έγγραφα καθοδήγησης θα βοηθήσουν στον εξορθολογισμό της ανάπτυξης δυνητικά θεραπευτικών προϊόντων. 4. Έγκριση 8 σημαντικών νέων ενδείξεων διαγνωστικών δοκιμών in vitro που μπορούν να ενημερώσουν στοχευμένες θεραπευτικές αποφάσεις, συμπε-

ριλαμβανομένης της έγκρισης των δύο πρώτων ενδείξεων για συμπαγείς όγκους όλων των τύπων, που έχουν γονιδιακές συντήξεις NTRK ή υψηλό φορτίο μετάλλαξης όγκου (TMB-H). 5. Έγκριση νέας μικρής παρέμβασης βασισμένης σε RNA θεραπεία για ασθενείς με πρωτοπαθή υπεροξαλουρία τύπου 1 (PH1), μια σπάνια γενετική μεταβολική διαταραχή, που προκαλεί κυρίως προοδευτική νεφρική ανεπάρκεια και μπορεί να οδηγήσει σε βλάβη άλλων οργάνων, συμπεριλαμβανομένων της καρδιάς, των οστών και των ματιών. Πρόκειται για την πρώτη θεραπεία για την αντιμετώπιση της βασικής αιτίας της νόσου αυτής. 6. Έγκριση της πρώτης ολοκληρωμένης δοκιμής αλληλουχίας νέας γενιάς υγρής βιοψίας για όλους τους όγκους ως συνοδευτικής διαγνωστικής συσκευής για πολλούς βιοδείκτες, που ανιχνεύονται σε DNA χωρίς κύτταρα, απομονωμένο από δείγματα πλάσματος. Αυτή η εξέταση επιτρέπει στους γιατρούς να ανιχνεύσουν ενεργούς βιοδείκτες στο αίμα των ασθενών, μετριάζοντας την ανάγκη για πιο επεμβατικές βιοψίες ιστών σε ορισμένους πληθυσμούς ασθενών.

ΡΕΠΟΡΤΑΖ

Οι 3 μεγάλες προκλήσεις

Κανονιστική Πολιτική

Οι πάροχοι υγειονομικής περίθαλψης, οι πληρωτές, οι εργοδότες και οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής, καθώς και οι ασθενείς και οι οικογένειές τους, πρέπει να έχουν καλύτερη κατανόηση των εννοιών της εξατομικευμένης ιατρικής και των νέων τεχνολογιών.

Η επιστημονική πρόοδος οδηγεί σε αύξηση του αριθμού των εξατομικευμένων φαρμάκων και υπηρεσιών που υπόκεινται σε κανονιστικό έλεγχο. Στην πραγματικότητα, περισσότερα από ένα από τα τέσσερα φάρμακα που ενέκρινε ο FDA κατά το διάστημα 2014-2019 ήταν εξατομικευμένα φάρμακα και τα εξατομικευμένα φάρμακα αντιπροσώπευαν το 42% των νέων εγκρίσεων φαρμάκων το 2018. Η αύξηση είναι απότομη από το 2005, όταν τα εξατομικευμένα φάρμακα αντιπροσώπευαν μόλις το 5% των νέων εγκρίσεων φαρμάκων. Πράγματι, η FDA έχει αναγνωρίσει τη δυνατότητα για στρατηγικές που βασίζονται σε βιοδείκτες και στοχεύουν σε μοριακά υποσύνολα ασθενειών, που αντιπροσωπεύουν μια ανεκπλήρωτη ιατρική ανάγκη και έχει εφαρμόσει πιο γρήγορες ρυθμιστικές αναθεωρήσεις για διευρυμένες ενδείξεις. Ορισμένοι παρατηρητές πιστεύουν ότι αυτά τα βήματα είναι προπομπός μιας εποχής κατά την οποία ο Οργανισμός θα εγκρίνει γρηγορότερα όλα τα εξατομικευμένα φάρμακα με βάση την αυξημένη πιθανότητα ότι ένα μοριακά στοχευμένο φάρμακο μπορεί να αποδείξει ασφάλεια και αποτελεσματικότητα. Ο Οργανισμός εξακολουθεί να ανταποκρίνεται στην αυξανόμενη ζήτηση για ρυθμιστική σαφήνεια, εκδίδοντας σχετικά έγγραφα καθοδήγησης. Για παράδειγμα, στις αρχές του 2020, η FDA οριστικοποίησε 6 έγγραφα καθοδήγησης σχετικά με την ανάπτυξη γονιδιακών και κυτταρικών θεραπειών και εξέδωσε ένα νέο σχέδιο οδηγίας για την ερμηνεία της ομοιότητας των γονιδιακών θε-

/ Mάιος-Αύγουστος 2021

ραπειών σύμφωνα με τους ισχύοντες κανονισμούς για τα ορφανά φάρμακα. Αυτά τα έγγραφα υπόσχονται να ενθαρρύνουν την ανάπτυξη εξατομικευμένων θεραπειών. Ο νόμος 21st Century Cures Act, που εγκρίθηκε από το Κογκρέσο το 2016, ενθαρρύνει τον Οργανισμό να εκσυγχρονίσει το πρότυπό του για την εξέταση πραγματικών δεδομένων υγείας (Real World EvidenceRWE), τον ασθενή με επίκεντρο την προσοχή και τις μοριακές οδούς που σχετίζονται με τον σχεδιασμό κλινικών δοκιμών και τις ρυθμιστικές πολιτικές που προχωρούν. Η έκτη έκδοση του νόμου Prescription Drug User Fee Act (2017), η οποία αναθεωρείται κάθε 5 χρόνια, περιλάμβανε διάφορες διατάξεις που προσφέρουν σαφήνεια σε τομείς όπως η πιστοποίηση βιοδεικτών, η ανάπτυξη φαρμάκων με επίκεντρο τον ασθενή και η χρήση καινοτόμων σχεδίων κλινικών δοκιμών. Αλλά το τοπίο για τη ρύθμιση της εξατομικευμένης ιατρικής εξακολουθεί να είναι υπό διαμόρφωση και η έλλειψη σαφών ρυθμιστικών οδών εποπτείας για ορισμένα εξατομικευμένα διαγνωστικά ιατρικής συνεχίζει να αποθαρρύνει τις επενδύσεις στον τομέα αυτό. Εκτός από τα θέματα που αναφέρονται παραπάνω, η FDA συνεχίζει να συζητά κανονιστικές πολιτικές που σχετίζονται με εργαστηριακές δοκιμές (LDTs), τεχνολογίες NGS και γενετικές δοκιμές που διατίθενται απευθείας στους καταναλωτές. Αντίθετα, η καλά ανεπτυγμένη θέση του Οργανισμού σχετικά με τη συνανάπτυξη εξατομικευμένων φαρμακευτικών προϊόντων έχει αφαιρέσει ένα εμπόδιο στην πρόοδο του τομέα.

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α ΕΞΑΤΟΜΙΚΕΥΜΈΝΗ ΙΑΤΡΙΚΉ Αποζημίωση-Κόστος

Κλινική αποδοχή

Οι πολιτικές αποζημίωσης και πληρωμών –τόσο στον δημόσιο όσο και στον ιδιωτικό τομέα– παίζουν επίσης σημαντικό ρόλο στη διασφάλιση της πρόσβασης των ασθενών και στην ενθάρρυνση συνέχισης της καινοτομίας. Οι πολιτικοί δέχονται και συμφωνούν ότι «για να τονωθεί η ανάπτυξη εξατομικευμένων θεραπειών και να αξιοποιηθούν τα οφέλη της εξατομικευμένης ιατρικής στην παροχή φροντίδας με επίκεντρο τον ασθενή, οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής πρέπει να δημιουργήσουν ένα περιβάλλον που ενθαρρύνει την αύξηση των επενδύσεων στη διάγνωση, επιτρέπει νέες προόδους στη φροντίδα των ασθενών, που είναι ασφαλής, ακριβής και αξιόπιστη και δημιουργεί ένα βιώσιμο μονοπάτι για την πρόσβαση των ασθενών». Ωστόσο, υπό την πίεση για την αντιμετώπιση του αυξανόμενου κόστους υγειονομικής περίθαλψης, στην πραγματικότητα οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής και οι πληρωτές ενίοτε εξετάζουν πολιτικές που ακυρώνουν την καθολική κάλυψη και προχωρούν σε περικοπές πληρωμών. Εκτός από τον περιορισμό της πρόσβασης των ασθενών, αυτές οι αποφάσεις ενδέχεται να αποθαρρύνουν ακούσια τη συνέχιση της έρευνας και ανάπτυξης στην εξατομικευμένη ιατρική. Η πρόσβαση των ασθενών σε εξατομικευμένα φάρμακα θα εξαρτηθεί από τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής, που θα εκτιμήσουν την αξία των φαρμάκων αυτών, λαμβάνοντας υπόψη την αξιολόγηση της τεχνολογίας της υγείας και μοντέλα πληρωμών με βάση την αξία.

Παρά την ταχεία επιστημονική και τεχνολογική πρόοδο, το σύστημα υγειονομικής περίθαλψης καθυστέρησε σχετικά να ενσωματώσει την εξατομικευμένη ιατρική στην κλινική πράξη. Για παράδειγμα, στις ΗΠΑ, πρόσφατη έρευνα αξιολόγησε σε μια κλίμακα με άριστα το 10 ότι τα περισσότερα νοσοκομεία βρίσκονται στο επίπεδο 2 ή 3. Τα στοιχεία της έρευνας αποκαλύπτουν ότι μόνο το 11% των Αμερικανών ασθενών λένε ότι ο γιατρός τους έχει συζητήσει μαζί τους ή τους έχει συστήσει εξατομικευμένες επιλογές θεραπείας με φάρμακα. Πίσω από αυτήν την καθυστέρηση βρίσκονται νέες προκλήσεις που αντιμετωπίζουν τα συστήματα παροχής υγειονομικής περίθαλψης καθώς προσαρμόζονται στις νέες απαιτήσεις, πρακτικές και πρότυπα. Η επιτάχυνση απαιτεί:  αύξηση της ευαισθητοποίησης και κατανόησης των εξατομικευμένων ιατρικών εννοιών από το ευρύ κοινό και τους επαγγελματίες υγείας, δ ημιουργία νέων διαδικασιών υποδομής και διαχείρισης πληροφοριών, α ναδιαμόρφωση της παροχής υγειονομικής περίθαλψης, συμπεριλαμβανομένης της ανάπτυξης ενημερωμένων οδηγιών κλινικής πρακτικής, που συμβάλλουν στη διασφάλιση της πρόσβασης σε τεχνολογίες και υπηρεσίες εξατομικευμένης ιατρικής.•••

AΡΘΡΟ Γονιδιωματική Ιατρική και εξατομικευμένη πρόληψη

Τα γενετικά τεστ που προβλέπουν ασθένειες πολύ πριν την εμφάνισή τους της Ασημίνας Χιωνά, Διδάκτορος Βιοχημείας/Μοριακής Βιολογίας, Business Development Manager στο Κέντρο Προληπτικής Ιατρικής και Μακροβιότητας του Ομίλου ΒΙΟIΑΤΡΙΚΗ

Το πιο ισχυρό προγνωστικό εργαλείο σύνθετων ασθενειών

διαφορετικότητα και η εξαιρετική ποικιλομορφία είναι κύρια χαρακτηριστικά του ανθρώπινου είδους. Διαφέρουμε όχι μόνο ως προς τα εξωτερικά μας χαρακτηριστικά, αλλά και ως προς την αποδοτικότητα των βιολογικών μας λειτουργιών και τις προδιαθέσεις μας για χρόνιες ασθένειες. Με άλλα λόγια, ο καθένας από εμάς έχει μια «αχίλλειο πτέρνα». Διανύουμε, πλέον, την εποχή της Γονιδιωματικής Ιατρικής και της εξατομικευμένης προσέγγισης στην αντιμετώπιση των ασθενειών. Η ανίχνευση των γενετικών ιδιαιτεροτήτων, δηλαδή των γενετικών παραγόντων κινδύνου του κάθε ανθρώπου που ενδέχεται να τον καθιστούν πιο ευάλωτο, αυξάνοντας σημαντικά τον κίνδυνό του για διάφορες ασθένειες, είναι πλέον εφικτή. Όλοι οι άνθρωποι έχουν σχεδόν πανομοιότυπες αλληλουχίες DNA στον εκτιμώμενο

κώδικα των 6 δισεκατομμυρίων βάσεων στο γονιδίωμά τους. Μικρές διαφορές όμως στον κώδικα παρατηρούνται μεταξύ των ατόμων, καθιστώντας τον καθένα μας μοναδικό. Αυτές οι διαφορές ονομάζονται γονιδιακές παραλλαγές ή πολυμορφισμοί και εμφανίζονται σε συγκεκριμένες θέσεις καθ’ όλη την έκταση του DNA. Ο καθένας μας διαφέρει από τον άλλο κατά περίπου 10.000.000 πολυμορφισμούς. Σύμφωνα με την επιστημονική βιβλιογραφία, η ύπαρξη συγκεκριμένων παραλλαγών στο DNA μας αυξάνει σημαντικά τον κίνδυνο νόσησης, καθιστώντας μας πιο ευάλωτους σε χρόνιες ασθένειες. Στο πλαίσιο της Γονιδιωματικής Ιατρικής, ο Πολυγονιδιακός Δείκτης ΚινδύνουPRS (Polygenic Risk Score) αποτελεί την επιτομή της γενετικής έρευνας παγκοσμίως και περνά, πλέον, από το στάδιο της έρευνας στην κλινική πρακτική.

/ Mάιος-Αύγουστος 2021

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α ΕΞΑΤΟΜΙΚΕΥΜΈΝΗ ΙΑΤΡΙΚΉ Τα τεστ PRS επιτρέπουν την εκτεταμένη διερεύνηση του ανθρώπινου DNA, εστιάζοντας στη συμβολή των γενετικών πολυμορφισμών στην προδιάθεση και ανάπτυξη των χρόνιων ασθενειών στον ανθρώπινο οργανισμό. Τα προληπτικά γενετικά τεστ PRS είναι μοριακά τεστ στο αίμα ή τη σίελο που χρησιμοποιούν τεχνολογία αιχμής (SNP array) για να ελέγξουν την ύπαρξη εκατοντάδων έως και εκατομμυρίων πολυμορφισμών στο DNA μας, οι οποίοι αθροιστικά αυξάνουν σημαντικά τον κίνδυνο για διάφορες χρόνιες ασθένειες, όπως η στεφανιαία νόσος, ο διαβήτης, ο καρκίνος κτλ. Στα τεστ PRS υπολογίζεται, μέσω βιοπληροφορικής ανάλυσης, με τη χρήση ειδικών αλγορίθμων, ένας πολυγονιδιακός δείκτης κινδύνου (υπό τη μορφή σκορ) για την κάθε ασθένεια υπό διερεύνηση και το σκορ αυτό συγκρίνεται με τον μέσο κίνδυνο, ούτως ώστε να γνωρίζει ο εξεταζόμενος πόσο μεγαλύτερο κίνδυνο διατρέχει για να αναπτύξει τη συγκεκριμένη ασθένεια σε σχέση με τον μέσο όρο του πληθυσμού. Ένα υψηλό σκορ κινδύνου ενημερώνει τον εξεταζόμενο για την αυξημένη προδιάθεση στη συγκεκριμένη ασθένεια πολύ πριν εμφανιστούν τα συμπτώματα εκείνα που υποδηλώνουν βλάβη. Κάθε PRS σκορ μπορεί να τοποθετηθεί σε καμπύλη κανονικής κατανομής. Οι περισσότεροι άνθρωποι θα βρουν το σκορ τους περίπου στη μέση της καμπύλης, αναδεικνύοντας τον μέσο κίνδυνο εμφάνισης μιας ασθένειας. Άλλοι μπορεί να βρεθούν στα άκρα της κατανομής, γεγονός που τους θέτει είτε σε χαμηλό είτε σε υψηλό κίνδυνο. Άτομα με βαθμολογίες στο άκρο υψηλού κινδύνου του φάσματος μπορούν να επωφεληθούν από συμβουλευτική, σχετικά με αυτόν τον κίνδυνο, με τον γιατρό τους για περαιτέρω στοχευμένη αξιολόγηση της υγείας τους. Η χρησιμότητα, λοιπόν, έγκειται στην έγκαιρη διαπίστωση και άρα έγκαιρη αντιμετώπιση των παραγόντων κινδύνου της υγείας, οι οποίοι μπορούν να αντισταθμιστούν με τις σωστές παρεμβάσεις, με σκοπό τη μείωση ή ακόμη και την εξάλειψη του αυξημένου κινδύνου. Ιδίως σε οικογένειες με υψηλή προδι-

Για πρώτη φορά στην Ελλάδα παρέχεται η δυνατότητα διενέργειας του PRS για 7 χρόνιες ασθένειες.

άθεση σε μια συγκεκριμένη ασθένεια, π.χ. σε καρκίνο του μαστού ή στεφανιαία νόσο, ένα τέτοιο τεστ είναι ιδιαίτερα χρήσιμο να εφαρμοστεί σε νεαρότερη ηλικία, ούτως ώστε ο ενδιαφερόμενος να απευθυνθεί από νωρίς στους κατάλληλους ειδικούς για στρατηγικές απάλειψης του κινδύνου. Η δυνατότητα πρόβλεψης, σε βάθος χρόνου, του μελλοντικού κινδύνου για ασθένεια που παρέχουν τα PRS αποτελεί την πεμπτουσία της πρόληψης. Η εξέταση γίνεται με απλή αιμοληψία. Ο εξεταζόμενος συμπληρώνει ένα σύντομο ερωτηματολόγιο πριν τη λήψη αίματος. Σε διάστημα 3-4 εβδομάδων, λαμβάνει λεπτομερή αναφορά με τα αποτελέσματα του γενετικού του ελέγχου. Το Κέντρο Προληπτικής Ιατρικής & Μακροβιότητας του Ομίλου ΒΙΟIΑΤΡΙΚΗ, διαθέτοντας την τεχνολογία Gene Titan, την ίδια τεχνολογία αιχμής που χρησιμοποιήθηκε για τη δημιουργία μίας εκ των μεγαλύτερων βάσεων γενετικών δεδομένων, της βρετανικής βάσης UK Biobank, παρέχει για πρώτη φορά στην Ελλάδα τη δυνατότητα διενέργειας του Πολυγονιδιακού Δείκτη Κινδύνου-PRS (Polygenic Risk Score) για 7 χρόνιες ασθένειες: Σ τεφανιαία Νόσο Δ ιαβήτη Τύπου ΙΙ Κ αρκίνο του μαστού Κ αρκίνο του προστάτη Κ αρκίνο του παχέος εντέρου Φ λεγμονώδεις νόσους του εντέρου Ν όσο Alzheimer.•••

Kέντρο Προληπτικής Ιατρικής & Μακροβιότητας Λ. Κηφισίας 132 & Παπαδά (Βιοιατρική Αμπελοκήπων, 5ος Όροφος) Τ: 210 69 66 111 (Δευτέρα-Παρασκευή 09:00-17:00) - biolongevity@bioiatriki.gr

ΡΕΠΟΡΤΑΖ Τι δείχνει έκθεση της Grand View Research

Η αγορά της εξατομικευμένης ιατρικής Αναμένεται να φτάσει τα 796,8 δισ. δολ. μέχρι το 2028!

Η Βόρεια Αμερική κυριαρχεί στην παγκόσμια αγορά, αντιπροσωπεύοντας το 48,6% των εσόδων το 2020.

παγκόσμια αγορά εξατομικευμένης ιατρικής αναμένεται να φτάσει τα 796,8 δισ. δολ. μέχρι το 2028, σύμφωνα με μια νέα έκθεση της Grand View Research. Η αγορά αναμένεται να επεκταθεί σε όρους CAGR (Compound Annual Growth Rate) κατά 6,2% από το 2021 έως το 2028. Η ανάπτυξη της αγοράς μπορεί να αποδοθεί σε διάφορους παράγοντες, όπως: την υψηλή υιοθέτηση προηγμένων εργαλείων προσδιορισμού αλληλουχίας γονιδιώματος, την εισαγωγή στην αγορά των συνοδευτικών διαγνωστικών και την αυξανόμενη συχνότητα εμφάνισης καρκίνου και άλλων γενετικών διαταραχών. Επιπλέον, ο αυξανόμενος αριθμός ιδιωτικών κλινικών ενισχύει περαιτέρω την ανάπτυξη της αγοράς. Υπάρχει υψηλό ποσοστό υιοθέτησης λύσεων τηλεϊατρικής, που παρατηρείται σε ιδιωτικές κλινικές. Με την ενσωμάτωση αυτών των λύσεων, οι κλινικές παρέχουν λύσεις προγραμματισμού μέσω Διαδικτύου στους ασθενείς, μαζί με τρόπους ανέπαφου check-in και πληρωμής. Ως εκ τούτου, τέτοιες προηγμένες λύσεις, που βασίζονται στην τηλεϊατρική, συμβάλλουν στην ανάπτυξη της αγοράς. Επιπλέον, η ισχυρή χρηματοδότηση για την υποστήριξη της έρευνας για την εξατομικευμένη ιατρική και την κυτταρική θεραπεία θα συμβάλει στην περαιτέρω ανάπτυξη της αγοράς. Για παράδειγμα, τον Μάιο του 2020, το Ίδρυμα Minderoo και η Ομοσπονδιακή Κυβέρνηση χορήγησαν περίπου 67 εκατ. δολ. ΗΠΑ για το πρόγραμμα μηδενικού παιδικού καρκίνου (ZERO). Η χρηματοδότηση διευκόλυνε την ανάπτυξη μιας ολοκληρωμένης τράπεζας γονιδιωμάτων για τα καρκινικά και τα υγιή κύτταρα κάθε ασθενούς, διευκολύνοντας την καλύτερη κατανόηση του παιδικού καρκίνου.

/ Mάιος-Αύγουστος 2021

Η διευρυνόμενη παρουσία καθιερωμένων «παικτών» σε διακριτούς τομείς της εξατομικευμένης ιατρικής θα προωθήσει επίσης την ανάπτυξη της αγοράς. Αυτό περιλαμβάνει εταιρείες όπως η Google και η IBM, μεταξύ άλλων. Τον Νοέμβριο του 2020, η DeepMind, μια εταιρεία της Google, ανακοίνωσε ότι έχει κάνει ένα τεράστιο άλμα στην τρισδιάστατη ανάλυση των πρωτεϊνών από την αλληλουχία αμινοξέων τους. Αυτό αναμένεται να είναι μια επαναστατική εξέλιξη στον τομέα των διαγνωστικών της εξατομικευμένης ιατρικής. Επιπλέον, η εξατομικευμένη ιατρική φέρνει αλλαγές και στην τρέχουσα πανδημία Covid-19. Με την εφαρμογή νέων τεχνικών, οι ερευνητές μπορούν να εντοπίσουν τις καλύτερες στρατηγικές διαχείρισης για ακριβή διάγνωση. Αυτό, με τη σειρά του, θα διευκολύνει τον σχεδιασμό των θεραπευτικών προσεγγίσεων. Ωστόσο, αυτά τα φάρμακα είναι πιο κατάλληλα για κληρονομικές ασθένειες και καταστάσεις, όπως ο καρκίνος, που αναπτύσσονται λόγω γενετικών μεταλλάξεων και όχι μολυσματικών ασθενειών.

Το 2020 Το μέγεθος της παγκόσμιας εξατομικευμένης αγοράς φαρμάκων αποτιμήθηκε σε 493,1 δισ. δολ. το 2020. Η ανάπτυξη της αγοράς οφείλεται κυρίως στον εντοπισμό και την παρακολούθηση διαφόρων βιοδεικτών, που μπορούν αργότερα να χρησιμοποιηθούν για την ανάπτυξη αποτελεσματικών θεραπειών εξατομικευμένης ιατρικής και φαρμακογονιδιωματικής. Για παράδειγμα, με βάση μια πρόσφατη μελέτη που δημοσιεύθηκε τον Ιούλιο του 2020, οι ερευνητές αναπτύσσουν μια δοκιμαστική ταινία πολλαπλής ανάλυσης, που χρησιμοποιείται για την παρακολούθηση

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α ΕΞΑΤΟΜΙΚΕΥΜΈΝΗ ΙΑΤΡΙΚΉ ακόμη και των παραμικρών αποκλίσεων στο προφίλ των βιοδεικτών. Η τεχνολογία αυτή θα συνδυάσει την ανάλυση μεγάλων δεδομένων μαζί με προηγμένες τεχνολογίες, όπως φορητές συσκευές, για να εξασφαλίσει συνεχή ακριβή λήψη δεδομένων. Ως εκ τούτου, τέτοιες εξελίξεις στην ανάλυση βιοδεικτών θα προωθήσουν την ανάπτυξη εξατομικευμένων φαρμάκων.

Βιοδείκτες Επιπλέον, ο αυξανόμενος αριθμός συνοδευτικών διαγνωστικών μπορεί να αποδοθεί περαιτέρω στην ανάπτυξη της αγοράς. Τα συνοδευτικά διαγνωστικά τεστ (CDx) έχουν σχεδιαστεί για να καθορίσουν αν ένας ασθενής είναι βιώσιμος υποψήφιος για συγκεκριμένη θεραπεία και/ή ανταποκρίνεται στη θεραπεία. Τα φάρμακα ακριβείας είναι συγκεκριμένες θεραπείες που βασίζονται στη μοναδική βιολογική σύνθεση του ασθενούς και τον τρόπο ζωής, επομένως τα συνοδευτικά διαγνωστικά παίζουν ουσιαστικό ρόλο στην ανάπτυξη επιτυχούς ιατρικής ακριβείας. Οι εταιρείες επικεντρώνονται στην κυκλοφορία νέων συνοδευτικών διαγνωστικών για διαφορετικούς καρκίνους. Για παράδειγμα, τον Οκτώβριο του 2020, η Roche έλαβε άδεια από τον FDA των ΗΠΑ για την εξέταση cobas EGFR Mutation Test v2 ως (CDx) για τη θεραπεία του μη μικροκυτταρικού καρκίνου του πνεύμονα (NSCLC). Η έγκριση μιας τέτοιας νέας και καινοτόμου προσέγγισης μπορεί να ανοίξει τον δρόμο για τον εντοπισμό ασθενών για εξατομικευμένη ιατρική. Επιπλέον, η συνεχιζόμενη κατάσταση της πανδημίας Covid-19 έχει ωθήσει τη ζήτηση για προσεγγίσεις εξατομικευμένης ιατρικής (PM). Αυτές οι προσεγγίσεις είναι χρήσιμες για την κατανόηση των διαφορών στην ευαισθησία και την ανοσολογική αντίδραση ενός ατόμου έναντι του Covid-19. Για παράδειγμα, με βάση μια μελέτη που διεξήχθη το 2020 έδειξε ότι οι λοιμώξεις Covid-19 συνδέονται με παραλλαγές γονιδίων στο χρωμόσωμα 9 (9q34.2), γονότυπο 1 ApoE e4, 2, χρωμόσωμα 3 (3p21.31) και απώλεια παραλλαγών υπάρχει στο Χ-χρωμοσωμικό TLR7.3. Η εφαρμογή εξατομικευμένων λύσεων έχει το πεδίο εφαρμογής της στην ανάπτυξη συγκεκριμένων θεραπευτικών λύσεων για διαφορετικούς ασθενείς με βάση τον ειδικό ανοσοφαινότυπο του ασθενούς. Ως εκ τούτου, οι προσεγγίσεις της εξατομικευμένης ιατρικής έχουν μια πολλά υποσχόμενη λύση για τον εντοπισμό γενε-

τικών, βιολογικών και περιβαλλοντικών μεταβλητών, που θα μπορούσαν να επηρεάσουν την απόκριση του εμβολίου και επίσης προτείνουν την εναλλακτική δοσολογία, που απαιτείται από μια συγκεκριμένη ομάδα πληθυσμού.

Διατροφή και ευεξία Ο τομέας εξατομικευμένης διατροφής και ευεξίας κυριάρχησε στην αγορά και αντιπροσώπευε το μεγαλύτερο μερίδιο εσόδων, περίπου 60,8% το 2020. Το γεγονός ότι τα προϊόντα αυτά πωλούνται χωρίς ιατρική συνταγή εξηγεί τα υψηλά ποσοστά χρήσης και τη διείσδυση στην αγορά, κάνοντάς τα σχετικά πιο εύκολα προσβάσιμα στον καταναλωτή. Επιπλέον, οι εταιρείες λανσάρουν συνεχώς νέα εξατομικευμένα προϊόντα διατροφής, οδηγώντας έτσι στην ανάπτυξη του τομέα. Για παράδειγμα, τον Απρίλιο του 2020, η Nestlé κυκλοφόρησε το nesQino, ένα εξατομικευμένο υγιεινό ρόφημα υπερτροφής, κατασκευασμένο από φυσικά συστατικά. Το νέο προϊόν είναι ένα προσαρμόσιμο ποτό φτιαγμένο από συστατικά όπως λαχανικά, φρούτα, ξηρούς καρπούς, μικροφύκη και σπόρους.

Κυρίαρχη η Βόρεια Αμερική Η Βόρεια Αμερική κυριαρχεί στην παγκόσμια αγορά, αντιπροσωπεύοντας το 48,6% των εσόδων το 2020. Η περιοχή αναμένεται να συνεχίσει την κυριαρχία της έως το 2028. Γενικός που μπορεί να αποδοθεί στο υψηλό ποσοστό υιοθέτησης συστημάτων πληροφορικής υγείας και τεχνολογιών αλληλουχίας επόμενης γενιάς, που βοηθούν στη δημιουργία εξατομικευμένων και φαρμακογονιδιωματικών δεδομένων εύκολα και αποτελεσματικά. Επιπλέον, η Αμερικανική Υπηρεσία Τροφίμων και Φαρμάκων προωθεί συστηματικά την ταχύτατη έγκριση νέων εξατομικευμένων θεραπειών. Το 2020, τα εξατομικευμένα φάρμακα αντιπροσώπευαν περίπου το 39% των συνολικών νέων φαρμάκων που εγκρίθηκαν από την FDA. Για παράδειγμα, τον Ιανουάριο του 2020, ο Αμερικανικός Οργανισμός Τροφίμων και Φαρμάκων (FDA) ενέκρινε το avapritinib για τη θεραπεία ασθενών με μη εξαιρέσιμους ή μεταστατικούς γαστρεντερικούς στρωματικούς όγκους (GIST), που φέρουν τη μετάλλαξη του υποδοχέα άλφα του αυξητικού παράγοντα των αιμοπεταλίων (PDGFRA) D842V. Είναι η πρώτη θεραπεία που εγκρίνεται για αυτούς τους ασθενείς.•••

ΡΕΠΟΡΤΑΖ Κομβικός o ρόλος του International Consortium for Personalized Medicine

Ευρωπαϊκή Συμμαχία για την εξατομικευμένη ιατρική Τέσσερις πυλώνες για την ανάπτυξη της εξατομικευμένης ιατρικής έως το 2030

ατά τους ειδικούς, η εξέλιξη της εξατομικευμένης ιατρικής έως το 2030 θα βασιστεί σε 4 πυλώνες: δεδομένα και τεχνολογία, διατομεακές συνέργειες, μεταρρυθμίσεις στο σύστημα υγειονομικής περίθαλψης και εκπαίδευση και παιδεία. Στο πλαίσιο της ΕΕ, κομβικό ρόλο στην προώθηση της εξατομικευμένης ιατρικής διαδραματίζει το International Consortium for Personalized Medicine (ICPerMed), που δημιουργήθηκε το 2016. Συμμετέχουν πάνω από 30 ευρωπαϊκά και διεθνή μέλη, που εκπροσωπούν χρηματοδότες έρευνας και Οργανισμούς χάραξης πολιτικής, μαζί με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Σκοπός του ICPerMed είναι: Η καθιέρωση της Ευρώπης ως παγκόσμιου ηγέτη στην εξατομικευμένη ιατρική έρευνα Η υποστήριξη της επιστημονικής βάσης της εξατομικευμένης ιατρικής μέσω μιας συντονισμένης προσέγγισης στην έρευνα  Η παροχή στοιχείων που να αποδεικνύουν το όφελος της εξατομικευμένης ιατρικής στους πολίτες και στα συστήματα υγειονομικής περίθαλψης  Να ανοίξει τον δρόμο για εξατομικευμένες

προσεγγίσεις ιατρικής για τους πολίτες Η ICPerMed έχει διαμορφώσει ένα κοινό Σχέδιο Δράσης με κεντρικές δραστηριότητες έρευνας και υποστήριξης της έρευνας σε όλους τους τομείς που σχετίζονται με την εξατομικευμένη ιατρική. Στις 31 Μαΐου 2021, η ICPerMed οργάνωσε μια ψηφιακή εκδήλωση με στόχο τη δημιουργία μιας Ευρωπαϊκής Συμμαχίας για το θέμα: European Partnership for Personalised Medicine (EP PerMed). Συνολικά, συμμετείχαν περισσότεροι από 200 εκπρόσωποι φορέων από 22 χώρες και συζητήθηκαν οι προοπτικές και προκλήσεις για τη δημιουργία της Συμμαχίας. Η EP PerMed εντάσσεται στο 9ο Πρόγραμμα Πλαίσιο για την Έρευνα και την Καινοτομία, γνωστό ως Horizon Europe. Η εξατομικευμένη ιατρική αποτελεί ένα από τα 49 θέματα για τα οποία έχει προταθεί η δημιουργία Συμμαχίας. Πρόκειται για πρωτοβουλίες νέας γενιάς, που έρχονται να αντικαταστήσουν παλαιότερες αντίστοιχες δράσεις, όπως ERA-Nets ή JPIs. Η ICPerMed, σε συνεργασία με την ERA PerMed, δημοσίευσε ένα κείμενο εργασίας που αφορά τη δημιουργία της Συμμαχίας, αποτυπώνοντας τα επόμενα βήματα για την προώθηση της εξατομικευμένης ιατρικής στην ΕΕ. Όπως αναφέρεται, η ε-

/ Mάιος-Αύγουστος 2021

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α ΕΞΑΤΟΜΙΚΕΥΜΈΝΗ ΙΑΤΡΙΚΉ ξέλιξη της εξατομικευμένης ιατρικής έως το 2030 θα βασιστεί σε 4 πυλώνες: δεδομένα και τεχνολογία, διατομεακές συνέργειες, μεταρρυθμίσεις στο σύστημα υγειονομικής περίθαλψης και εκπαίδευση και παιδεία.

1. Δεδομένα και Τεχνολογία Μέχρι το 2030 η ψηφιακή τεχνολογία θα είναι ένας κρίσιμος παράγοντας για όλες τις πτυχές της κοινωνίας, συμπεριλαμβανομένης της υγείας και της ευημερίας των πολιτών. Η παραγωγή δεδομένων θα είναι συνεχής και θα εξελίσσεται γρήγορα, απαιτώντας νέες προσεγγίσεις σε τομείς όπως η ικανότητα αποθήκευσης δεδομένων, η διαχείριση, η πρόσβαση, η προστασία και η ασφάλεια, η εναρμόνιση, ο ποιοτικός έλεγχος και η κοινή χρήση. Τα προσωπικά δεδομένα υγείας που διατίθενται μέσω Ηλεκτρονικού Φακέλου Υγείας θα είναι πολύ πιο ολοκληρωμένα και εκτεταμένα το 2030. Η εκθετική αύξηση της χρήσης φορητών συσκευών (wearables) και εφαρμογών θα επιτρέψει τη συνεχή παρακολούθηση των παραμέτρων υγείας και των σχετικών συμπεριφορών, δημιουργώντας “Big Data” θεμελιώδη για την ενημέρωση της πρόληψης των ασθενειών, για την ακρίβεια στη διάγνωση και στις θεραπευτικές στρατηγικές. Ταυτόχρονα, οι στάσεις απέναντι στην ψηφιακή τεχνολογία και η ανταλλαγή προσωπικών δεδομένων θα αλλάξουν, καθώς μια νέα γενιά ενηλικιώνεται, για την οποία η ψηφιακή τεχνολογία είναι ενσωματωμένη στην καθημερινή ζωή. Οι πληροφορίες από τους Ηλεκτρονικούς Φακέλους Υγείας θα συμπληρωθούν από σημαντικές εξελίξεις στην τεχνολογία παραγωγής βιοδεικτών. Οι παγκόσμιες προσπάθειες για τη δημιουργία γνώσεων γονιδιωματικών παραλλαγών σε εκατομμύρια άτομα θα επιτρέψουν μια πολύ βαθύτερη κατανόηση της γενετικής παραλλαγής στον πληθυσμό, οδηγώντας στον ορισμό των μεμονωμένων προφίλ γονιδιωματικού κινδύνου, που σχετίζονται με κοινές πολυγονιδιακές διαταραχές και μεγαλύτερη έμφαση στην πρόληψη. Άλλα επίπεδα βιολογικών πληροφοριών, συμπεριλαμβανομένων των επι-γονιδιωματικών, των πρωτεομικών και των μεταβολικών, θα συμπληρώσουν τις εκτιμήσεις γονιδιωματικού κινδύνου και θα παρέχουν εργαλεία παρακολούθησης για άτομα που κινδυνεύουν από ασθένειες. Οι προσεγγίσεις μοντελοποίησης

ΡΕΠΟΡΤΑΖ

Η πρόκληση έως το 2030 θα είναι η ανάπτυξη καινοτόμων και ευέλικτων λύσεων τεχνολογιών πληροφορικής για την αντιμετώπιση των αναγκών των μοντέλων εξατομικευμένης ιατρικής.

και συστημικής ιατρικής θα αναπτυχθούν περαιτέρω για να ερμηνεύσουν αυτά τα δεδομένα, ειδικά καθώς οι τύποι δεδομένων θα είναι ετερογενείς. Η πρόκληση έως το 2030 θα είναι η ανάπτυξη καινοτόμων και ευέλικτων λύσεων τεχνολογιών πληροφορικής για την αντιμετώπιση των αναγκών των μοντέλων εξατομικευμένης ιατρικής. Θα απαιτηθούν σημαντικές επενδύσεις σε μεθόδους τεχνητής νοημοσύνης για την ενσωμάτωση και την ερμηνεία πολυεπίπεδων δεδομένων, που προέρχονται από πολλαπλές πηγές. Αυτό θα απαιτήσει να ενσωματωθούν έννοιες διαλειτουργικότητας και εναρμόνισης στα συστήματα υγειονομικής περίθαλψης και έρευνας μέσω πιο ομοιογενών εργαλείων συλλογής δεδομένων. Επιπλέον, δημιουργικές και αξιόπιστες λύσεις πληροφορικής θα είναι διαθέσιμες για την υποστήριξη κλινικών αποφάσεων από παρόχους υγειονομικής περίθαλψης.

2. Διατομεακές Συνέργειες Το 2030, ισχυρές συνέργειες μεταξύ υγειονομικής περίθαλψης και έρευνας θα είναι απαραίτητες για την εφαρμογή των προσεγγίσεων της εξατομικευμένης ιατρικής. Μεγάλος όγκος συνηθισμένων δεδομένων υγειονομικής περίθαλψης θα παρέχει μια πλούσια πηγή υλικού για έρευνα, επιτρέποντας τη διαστρωμάτωση των ασθενών, τον καθορισμό των προφίλ και την υποστήριξη των κλινικών δοκιμών. Αντιστρόφως, η ευθυγράμμιση μεταξύ των παρόχων υγειονομικής περίθαλψης και της έρευνας θα

/ Mάιος-Αύγουστος 2021

διευκολύνει την πολύ ταχύτερη εξαγωγή των αποτελεσμάτων της έρευνας για κλινική εφαρμογή. Ο τρόπος ζωής και οι συμπεριφορές, η κοινωνικοοικονομική κατάσταση, η απασχόληση και η έκθεση στο περιβάλλον είναι όλα σχετικά με τα αποτελέσματα της υγείας. Η ενσωμάτωση αυτών των σχετικών παραμέτρων με δεδομένα προσωπικής υγείας και βιοδεικτών θα προσδιορίσει τον αντίκτυπο των πολιτικών σε άλλους τομείς και θα επιτρέψει την πολύτιμη συνεργασία. Οι διατομεακές συνέργειες θα είναι ιδιαίτερα σημαντικές για την προαγωγή της υγείας και την πρόληψη ασθενειών. Οι συνέργειες με τον ιδιωτικό τομέα θα οδηγηθούν από την ανάγκη για ταχεία τεχνολογική πρόοδο, ευθυγραμμισμένη με οφέλη για τους πολίτες, δημιουργώντας σημαντικές επιχειρηματικές ευκαιρίες. Η εξατομικευμένη ιατρική θα οδηγήσει την καινοτομία, ιδιαίτερα σε τομείς όπως η ψηφιακή τεχνολογία, η ανίχνευση βιοδεικτών και η ανάπτυξη φαρμάκων με μοριακή στόχευση κατάλληλων για μικρότερες ομάδες ασθενών με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά. Έως το 2030 θα δημιουργηθούν νέα επιχειρηματικά μοντέλα, που θα συνδέουν την υγειονομική περίθαλψη και τη βιομηχανία, για να αξιοποιήσουν την ταχεία παραγωγή προσωπικών δεδομένων και στρατηγικών για τον καθορισμό του κινδύνου και την εξατομικευμένη πρόληψη και παρέμβαση. Αυτές οι εξελίξεις θα καθοδηγηθούν από την ψηφιακή τεχνολογία και τη φαρμακευτική, τη βιοτεχνολογία και άλλες βιομηχανίες.

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α ΕΞΑΤΟΜΙΚΕΥΜΈΝΗ ΙΑΤΡΙΚΉ 3. Μεταρρυθμίσεις στο σύστημα υγειονομικής περίθαλψης Σημαντικές μεταρρυθμίσεις των συστημάτων υγειονομικής περίθαλψης θα έχουν πραγματοποιηθεί έως το 2030, για να φιλοξενήσουν μοντέλα εξατομικευμένης ιατρικής. Οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής θα έχουν εμπιστοσύνη στα μοντέλα αυτά όσον αφορά τη βελτιστοποίηση της θεραπείας των ασθενών, την έγκαιρη διάγνωση, τη βελτίωση της πρόληψης και της υγείας για τους πολίτες, την ελαχιστοποίηση των κινδύνων για την υγεία, την οικονομική βιωσιμότητα και τα κοινωνικά οφέλη. Μέχρι το 2030 η εστίαση θα μετατοπιστεί από τη θεραπεία στον καθορισμό του κινδύνου, τη διαστρωμάτωση των ασθενών και τις εξατομικευμένες στρατηγικές προαγωγής της υγείας και πρόληψης ασθενειών. Αυτή η αλλαγή παραδείγματος θα αντικατοπτριστεί στην οργάνωση των συστημάτων υγειονομικής περίθαλψης και είναι ιδιαίτερα σημαντική σε μια γηράσκουσα κοινωνία. Ένας αυξανόμενος γηράσκων πληθυσμός θα χρειαστεί συστήματα υγειονομικής περίθαλψης για να ενσωματώσει και τα δύο σκέλη, δηλαδή την προαγωγή και πρόληψη της υγείας, καθώς και τη θεραπεία. Η τεχνολογική μεταρρύθμιση και η καινοτομία θα προωθήσουν σημαντικές επενδύσεις σε κεντρικές υποδομές δεδομένων και ψηφιακές πλατφόρμες για τη στήριξη της διαχείρισης δεδομένων, της διαλειτουργικότητας και της πρόσβασης και της ανταλλαγής δεδομένων μεταξύ πολιτών, επαγγελματιών υγείας και ερευνητών. Επιπλέον, οι τεχνολογικές εξελίξεις θα δημιουργήσουν την ανάγκη για νέες δεξιότητες. Επαγγελματίες υγείας εκπαιδευμένοι σε τεχνολογίες που σχετίζονται με ψηφιακές πλατφόρμες, εξέταση βιοδεικτών και ανάλυση δεδομένων θα χρειαστούν ως μέρος διεπιστημονικών ομάδων, που λαμβάνουν κοινές κλινικές αποφάσεις. Είναι σημαντικό ότι τα συστήματα υγειονομικής περίθαλψης θα έχουν αναπτύξει πιο ευέλικτα μοντέλα εργασίας για να ικανοποιήσουν τις ατομικές ανάγκες πρόληψης ή παρέμβασης και θα μπορούν επίσης να συνοδεύσουν τον γρήγορο κύκλο εργασιών τεχνολογικών και επιστημονικών καινοτομιών που απορρέουν από προσεγγίσεις και ανάγκες εξατομικευμένης ιατρικής. Σε αυτό το νέο πλαίσιο, θα αναπτυχθούν νέα οικονομικά πρότυπα και επιχειρηματικά μοντέλα, τα οποία θα ενσωματώνουν μια ευρύτερη κοινωνική προοπτική, η οποία θα υποστηρίζεται από κοινές ηθικές αξίες και θα εγγυάται ισότητα πρόσβασης.

4. Εκπαίδευση και Παιδεία Μέχρι το 2030 θα υπάρξει μια αλλαγή παραδείγματος στην εκπαίδευση και την παιδεία στην υγεία για τους πολίτες, ιδίως για τους ασθενείς, τους παρόχους υγειονομικής περίθαλψης, τους διαχειριστές υγειονομικής περίθαλψης και τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής. Σημαντικές αλλαγές στα προγράμματα σπουδών ιατρικών και άλλων παρόχων υγειονομικής περίθαλψης (π.χ. φαρμακοποιοί, νοσηλευτές και θεραπευτές) θα οδηγήσουν σε μια νέα γενιά ενημερωμένων, αφοσιωμένων και υπεύθυνων παρόχων υγειονομικής περίθαλψης. Θα δοθεί μεγάλη έμφαση στον ψηφιακό εγγραμματισμό και στις δεξιότητες που απαιτούνται για την ερμηνεία βιολογικών και μοριακών πληροφοριών. Η αξία της διεπιστημονικότητας στις αποφάσεις κλινικής και υγειονομικής περίθαλψης θα γίνει κατανοητή και θα ενσωματωθεί στην πράξη. Δεδομένου του γρήγορου κύκλου των τεχνολογιών και των πιθανών επιπτώσεών τους στην υγειονομική περίθαλψη, η διά βίου εκπαίδευση και κατάρτιση θα είναι ουσιαστική για τους παρόχους υγειονομικής περίθαλψης. Από την άλλη πλευρά, οι επαγγελματίες με ψηφιακό υπόβαθρο θα έχουν καλύτερη κατανόηση της υγειονομικής περίθαλψης και των κλινικών θεμάτων, διευκολύνοντας τις αλληλεπιδράσεις μεταξύ κλινικών ομάδων, που περιλαμβάνουν επαγγελματίες με διαφορετικό υπόβαθρο. Τέλος, η εκπαίδευση σε προσεγγίσεις εξατομικευμένης ιατρικής θα επεκταθεί στους διαχειριστές υγειονομικής περίθαλψης και στους υπεύθυνους για την πολιτική, έτσι ώστε τα πιθανά οφέλη να γίνουν γρήγορα και πλήρως κατανοητά. Για τον πολίτη και τον ασθενή οι πληροφορίες είναι εξίσου ενισχυτικές. Μέχρι το 2030 η εκπαίδευση δεδομένων υγείας και ο εγγραμματισμός σχετικά με ηθικά ζητήματα, κανονισμούς και ελέγχους δεδομένων, που θα αυξηθούν από την εξατομικευμένη ιατρική, θα παρέχονται μέσω σχολείων και συγκεκριμένων προγραμμάτων ενημέρωσης. Οι πολιτικοί και οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής θα απαιτούν πρόσβαση σε στοιχεία που αποδεικνύουν ότι η εξατομικευμένη ιατρική μπορεί να προσφέρει όφελος στους πολίτες και τους ασθενείς και οικονομικά οφέλη στα συστήματα υγειονομικής περίθαλψης. Αυτό, με τη σειρά του, θα επιτρέψει τη θέσπιση θεσμικού πλαισίου για την αξιολόγηση της αποτελεσματικότητας, της ισότητας και των ηθικών θεμάτων.•••

Οι συνέργειες με τον ιδιωτικό τομέα θα οδηγηθούν από την ανάγκη για ταχεία τεχνολογική πρόοδο, ευθυγραμμισμένη με οφέλη για τους πολίτες, δημιουργώντας σημαντικές επιχειρηματικές ευκαιρίες.

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ

Αναγκαία τα διαρθρωτικά μέτρα για τη βιωσιμότητα

Γιώργος Μαρολαχάκης MAP, GPA & Compliance Officer, Merck SA

Μεγάλες καθυστερήσεις«ανάχωμα» στην εισαγωγή της καινοτομίας «Φρένο» να μπει στη συνεχή εναλλαγή της νομοθεσίας

POLICY/ACCESS EΡ_Έχει παρατηρηθεί αλλαγή στην εισαγωγή καινοτόμων θεραπειών και φαρμάκων και στην πρόσβαση των ασθενών σε αυτές τον τελευταίο χρόνο, μετά από προβλήματα πολλών ετών. Είναι όμως επαρκής η διαδικασία ή χρήζει βελτιώσεων; ΑΠ_Σίγουρα πρόκειται για μια θετική εξέλιξη, που προσέθεσε «όπλα» στη θερα-

πευτική φαρέτρα των γιατρών. Ωστόσο, παρά τις φιλότιμες προσπάθειες των δύο επιτροπών και την εξαιρετική δουλειά του τμήματος τιμολόγησης του ΕΟΦ, οι δυσκολίες παραμένουν, καθώς παρατηρήθηκαν και παρατηρούνται μεγάλες καθυστερήσεις, ακόμα και μετά από τις διαδικασίες αξιολόγησης και διαπραγμάτευσης. Θα πρέπει να ακολουθηθεί κατά γράμμα ό,τι προβλέπει η νομοθεσία και η όλη διαδικασία να ολοκληρώνεται μέσα σε 6 μήνες. EΡ_Οι όροι υπό τους οποίους είναι δυνατή η εισαγωγή καινοτόμων φαρμάκων στην Ελλάδα είναι υλοποιήσιμοι για τις φαρμακευτικές επιχειρήσεις; ΑΠ_Εδώ έχουμε δύο διαστάσεις που πρέπει να αξιολογηθούν. Πρώτα είναι η κλινική αξιολόγηση, που πρέπει να γίνει πιο ευέλικτη. Σήμερα, πριν ξεκινήσει η διαδικασία, πρέπει να προϋπάρχει αποζημίωση του φαρμάκου σε 5 από 11 προεπιλεγμένες χώρες με θετική αξιολόγηση από επιτροπή Health Technologies Assessment/ HTA. Αυτό το στάδιο θα μπορούσε να παραλείπεται και με την έγκριση του EMA να κατατίθεται ο φάκελος, ούτως ώστε να μπορεί να προχωρήσει η αποζημίωση του φαρμάκου είτε με την ολοκλήρωση της εθνικής θετικής αξιολόγησής του είτε με την ισχύ του κανόνα «11-5» (όποιο επιτευχθεί πρώτο) και όχι με τη σωρευτική πλήρωση των δύο προϋποθέσεων. Ως προς την οικονομική αξιολόγηση, θα πρέπει να γίνει σαφές ότι με δεδομένα το clawback και το rebate, δεν υπάρχουν περιθώρια για περαιτέρω έκπτωση. Ένα παράδειγμα βοηθάει να γίνει αντιληπτό τι εννοούμε: Ας υποθέσουμε ότι ένα φάρμακο εισάγεται στο ελληνικό σύστημα με τιμή 100 ευρώ (de facto χαμηλή, αφού προκύπτει από τον μέσο όρο των δύο χαμηλότερων τιμών της ευρωζώνης). Απευθείας η τιμή πώλησής του προς τα νοσοκομεία και φαρμακεία ΕΟΠΥΥ υπόκειται σε μια υποχρεωτική μείωση 13,3% και η τιμή πέφτει στα 86,7 ευρώ. Με την επίπτωση του clawback και του rebate (περίπου 50%), η τιμή θα διαμορφωθεί στα 43,35 ευρώ. Αντιλαμβάνεστε ότι όχι μόνο δεν υπάρχουν περιθώρια περαιτέρω έκπτωσης, αλλά ήδη μακροπρόθεσμα κινδυνεύουμε με αυτήν τη λογική να αποτρέψουμε την είσοδο της καινοτομίας στην Ελλάδα. EΡ_Το σύστημα υποχρεωτικών επιστρο-

/ Μάιος-Αύγουστος 2021

φών, που πρόσφατα ανακοινώθηκε από τον πρωθυπουργό ότι θα ισχύσει μέχρι το 2024, μπορεί να λειτουργήσει με τα ισχύοντα δεδομένα; ΑΠ_Και σε αυτήν την περίπτωση, οι αριθμοί δεν αφήνουν περιθώρια παρερμηνείας. Για το 2020 η συνολική φαρμακευτική δαπάνη έφτασε σχεδόν στα 4,5 δισ. ευρώ, υπερβαίνοντας δηλαδή κατά 1,9 δισ. ευρώ τον προϋπολογισμό. Το σύνολο του ποσού της υπέρβασης καλύπτεται αποκλειστικά από τις φαρμακευτικές εταιρείες, γεγονός που καθιστά μη βιώσιμο τον ισχύοντα προϋπολογισμό. Με δεδομένο ότι το ποσό της υπέρβασης είναι σταθερά υψηλό, μπορεί να ισχύουν δύο περιπτώσεις: είτε ο προϋπολογισμός δεν ανταποκρίνεται στην αντικειμενική ανάγκη των Ελλήνων για φάρμακα είτε οι πραγματικές ανάγκες είναι μικρότερες και έχουμε υπερκατανάλωση φαρμάκων. Αν ίσχυε το δεύτερο, θα ήταν αντιληπτό από τις συνέπειες στον πληθυσμό. Άρα θα πρέπει να ληφθούν διαρθρωτικά μέτρα που θα περιλαμβάνουν και την αύξηση του προϋπολογισμού, ώστε το σύστημα να γίνει βιώσιμο. EΡ_Τι έχουν να προτείνουν εταιρείες όπως η Merck για την επίτευξη ισορροπίας ανάμεσα στην εισαγωγή καινοτομίας και ένα βιώσιμο υγειονομικό σύστημα; ΑΠ_Όπως ήδη αναφέρθηκε, την υπέρβαση του προϋπολογισμού σήμερα (1,9 δισ. ευρώ για το 2020) την απορροφούν εξολοκλήρου οι φαρμακευτικές εταιρείες. Αυτό θα πρέπει να αλλάξει. Μια λύση θα ήταν να μπει ένα όριο (cap), που ούτως ή άλλως οι εταιρείες το καλύπτουν όλα αυτά τα χρόνια, και το υπόλοιπο ποσό να καλύπτεται από τον κρατικό προϋπολογισμό. Επίσης θα πρέπει να σταματήσει η συνεχής εναλλαγή της νομοθεσίας (πολλές φορές με αναδρομική ισχύ), που καθιστά απρόβλεπτο το επιχειρησιακό περιβάλλον, τα θεραπευτικά πρωτόκολλα πρέπει να εφαρμόζονται αυστηρά, για να αποφευχθεί η υποκατάσταση φαρμάκων, ώστε να προστατευθούν τα φθηνότερα και να απαλειφθεί η οποιαδήποτε προστασία σε τιμολόγηση και κατανομή των επιστροφών. Διαφορετικά, τίθεται σε κίνδυνο η βιωσιμότητα των εταιρειών, οι θέσεις εργασίας, αλλά, το κυριότερο, η πρόσβαση των ασθενών σε νέα, καινοτόμα φάρμακα.

Με την πανδημία δεν άλλαξε η στρατηγική στόχευση, αλλά η τακτική

Σπύρος Δευτεραίος Ιατρικός Διευθυντής Ελλάδος και Κύπρου, Merck SA

Έμφαση της έρευνας της Merck στη Νευρολογία και την Ογκολογία Καρκίνος: Στόχευση στη διαδικασία επιδιόρθωσης του DNA με την ανάπτυξη μορίων MEDICAL EΡ_Τα νέα επιστημονικά δεδομένα σχετικά με την αβελουμάμπη και τα δισκία κλαδριβίνης ποιες θεραπευτικές ανάγκες έρχονται να καλύψουν; ΑΠ_Η κλαδριβίνη έχει ένδειξη για τη θεραπεία της υποτροπιάζουσας πολλαπλής σκλήρυνσης με υψηλή ενεργότητα και έρχεται να καλύψει σημαντικά θεραπευτικά κενά. Πρόκειται για από του στόματος χορηγούμενη θεραπεία με πολύ ευνοϊκό δοσολογικό σχήμα. Πρακτικά, με δύο πενθήμερα θεραπείας το έτος για τα δύο πρώτα χρόνια, η πλειοψηφία των ασθενών δεν χρειάζεται να υ-

ποβληθούν σε άλλη θεραπεία μέχρι και το τέταρτο έτος. Αυτό οφείλεται στον καινοτόμο μηχανισμό δράσης της θεραπείας, που συνίσταται σε επανασύσταση του ανοσοποιητικού. Καταλαβαίνετε ότι τα πλεονεκτήματα είναι πολλαπλά. Η ανάγκη παρακολούθησης μειώνεται αισθητά (πρακτικά απαιτούνται δύο γενικές εξετάσεις αίματος κάθε χρόνο, για τα δύο πρώτα χρόνια) μαζί και η «ταλαιπωρία» των συχνών επισκέψεων στο νοσοκομείο, ο τρόπος χορήγησης επιτρέπει τον οικογενειακό προγραμματισμό, καθώς μετά τους 18 μήνες θεραπείας από την έναρξη της θεραπείας επιτρέπεται η εγκυμοσύνη, ενώ η θεραπευτική δράση του φαρμάκου διαρκεί για 4 χρόνια. Επιπλέον, από πολύ πρόσφατα δημοσιευμένα δεδομένα φαίνεται ότι οι ασθενείς αναπτύσσουν ικανή ανοσολογική απόκριση στα εμβόλια mRNA έναντι του SARS-CoV-2. Συνολικά, έχει παρατηρηθεί ότι σχεδόν 1 στους 2 ασθενείς που υποβάλλεται σε θεραπεία με κλαδριβίνη δεν παρουσιάζει καμιά δραστηριότητα της νόσου στην τετραετία, ενώ στο 80% των περιπτώσεων δεν έχει χρειαστεί να πάρουν άλλη θεραπεία για μια τετραετία. Η αβελουμάμπη, από την άλλη πλευρά, είναι ανοσοθεραπεία και έχει δώσει νέα προοπτική στην αντιμετώπιση του καρκινώματος Merkel, προσφέροντας μεγάλη παράταση επιβίωσης, με διάρκεια ανταπόκρισης ώς και 40 μήνες. Στο ουροθηλιακό καρκίνωμα, η αβελουμάμπη έχει εισαγάγει ένα καινούργιο θεραπευτικό πρότυπο στη θεραπεία συντήρησης μετά τη χημειοθεραπεία, με σημαντική παράταση της διάμεσης συνολικής επιβίωσης κατά 7,1 μήνες. EΡ_Πόσο αλλάζει η πανδημία τη στρατηγική και τη στόχευση των φαρμακευτικών εταιρειών από πλευράς ιατρικών προτεραιοτήτων; ΑΠ_Η θεμελιώδης στρατηγική στόχευση, δηλαδή η δημιουργία καινοτόμων θεραπειών για την κάλυψη θεραπευτικών κενών, δεν έχει αλλάξει κι αυτό αφορά σε όλες τις θεραπευτικές κατηγορίες στις οποίες δραστηριοποιείται η Merck. Αλλάζουν όμως οι τακτικές. Απαιτείται προσαρμογή στους νέους περιορισμούς παραγωγής και μεταφοράς των φαρμάκων και των πρώτων υλών ενώ αλλάζουν και τα δεδομένα που πρέπει πλέον να έχουμε στα χέρια μας. Πρέπει, παραδείγματος χάριν, να γνωρίζουμε πώς θα ανταποκριθεί στον

εμβολιασμό έναντι του SARS-CoV-2 αυτός που παίρνει μια θεραπεία. EΡ_Πώς πιστεύετε ότι επηρεάζει τον κλάδο της υγείας και τις σχέσεις με τους stakeholders o ψηφιακός μετασχηματισμός, που ολοένα απλώνεται σε περισσότερους τομείς της κοινωνικής ζωής; ΑΠ_Κεντρική στρατηγική παραμένει η υποστήριξη της ανάγκης των επαγγελματιών υγείας για πληροφόρηση, καθώς και η επαφή μαζί τους. Οι ψηφιακές λύσεις, κατά κανόνα, βοηθούν προς αυτήν την κατεύθυνση, τίποτα όμως δεν μπορεί να αντικαταστήσει αυτό που προσφέρει η επαφή πρόσωπο με πρόσωπο. Η πανδημία επέβαλε, κατά κάποιον τρόπο, μια μονοδιάστατη προσέγγιση, με το βάρος να πέφτει αποκλειστικά στο ψηφιακό κομμάτι. Σταδιακά, στο μέλλον, πιστεύω πως θα βρεθεί μια ισορροπία, καθώς η ψηφιακή επαφή είναι λιγότερο ευέλικτη στην επικοινωνία και θα χρειάζεται πάντοτε και η φυσική αλληλεπίδραση. EΡ_Ποιες ακάλυπτες ανάγκες των ασθενών αποτελούν προτεραιότητα για τη Merck από εδώ και στο εξής; ΑΠ_Υπάρχει μεγάλη έμφαση στην Έρευνα και Ανάπτυξη (R&D) σε όλους τους κλάδους και κυρίως στη Νευρολογία και την Ογκολογία. Για την Πολλαπλή Σκλήρυνση υπάρχουν μόρια σε προχωρημένο στάδιο ανάπτυξης, που στοχεύουν σε διαφορετικούς μηχανισμούς δράσης και εξετάζεται η αποτελεσματικότητά τους σε διαφορετικές ανάγκες της νόσου. Και στην Ογκολογία ωστόσο υπάρχουν μόρια υπό ανάπτυξη που στοχεύουν σε δύσκολους καρκίνους, όπως ο μικροκυτταρικός καρκίνος του πνεύμονα. Επίσης, υπάρχουν ανεπτυγμένα ή υπό ανάπτυξη φάρμακα σε δυσίατους καρκίνους, όπως είναι λ.χ. η τεποτινίμπη. Επιπλέον, ένα ιδιαίτερα σημαντικό κομμάτι είναι η ανάπτυξη μορίων τα οποία στοχεύουν στη διαδικασία επιδιόρθωσης του DNA (DNA Damage Response), που είναι καθοριστική για την επιβίωση των καρκινικών κυττάρων, και αναμένουμε σημαντικές εξελίξεις στο μέλλον σε αυτό το κομμάτι, διευκρινίζοντας ωστόσο ότι δεν παρέχεται καμία εγγύηση ούτε δέσμευση για τα αποτελέσματα των κλινικών δοκιμών και αν αυτά θα οδηγήσουν στην έγκριση νέων φαρμακευτικών προϊόντων για ανθρώπινη χρήση. •••

ΑΡΘΡΟ

/ Μάιος-Αύγουστος 2021

Ο Νέες Άτλας εξελίξεις του DNA στηντου πανδημία ανθρώπου είχε κάποια απροσδιόριστα κενά ή ακόμη και λάθη

Διαβάστηκε το σύνολο του γονιδιώματος του ανθρώπου Προστέθηκαν 200 εκατομμύρια ζεύγη βάσεων DNA και 115 γονίδια

E του Κωνσταντίνου Τριανταφυλλίδη, Καθηγητή Γενετικής στο ΑΠΘ

ρευνητές, επιτέλους, αλληλούχησαν το πλήρες ανθρώπινο γονιδίωμα, γεμίζοντας το 8% των κενών που υπήρχαν στο πρώτο (του 2013) και ιστορικό σχέδιο του Προγράμματος Ανθρώπινου Γονιδιώματος. Οι αλληλουχίες αυτές θα μπορούσαν να χρησιμεύσουν ως ακριβέστερος οδηγός αναφοράς για τη μελλοντική γονιδιωματική έρευνα, δίνοντας στους επιστήμονες έναν τρόπο να μελετήσουν το 0,1% του γονιδιώματος, που ποικίλλει ανάμεσα σε μέλη του είδους μας. Η ολοκλήρωση της αλληλούχησης του DNA του ανθρώπου αλλάζει τα πάντα, από τη βιολογία, τη βιοτεχνολογία, την ανάπτυξη φαρμάκων, την υγεία, μέχρι ακόμη και την κοινωνία.

Τι είναι το ανθρώπινο γονιδίωμα Ένα γονιδίωμα είναι σαν ένα γενετικό εγχειρίδιο οδηγιών –περιέχει όλες τις πληροφορίες που χρειάζεται ένας οργανισμός για να αναπτυχθεί και να λειτουργήσει. Όταν μιλάμε για «αλληλούχηση» του γονιδιώματος, εννοούμε το να προσδιορίσουμε τη σειρά με την οποία εμφανίζονται τα γράμματα/ βάσεις DNA (C=Κυτοσίνη, G=Γουανίνη, T=Θυμίνη και A=Αδενίνη) στα μόρια DNA των 46 χρωμοσωμάτων του ανθρώπου.

Αυτή η ακολουθία των γραμμάτων/βάσεων/νουκλεοτιδών μπορεί στη συνέχεια να χρησιμεύσει ως οδηγός αναφοράς για την έρευνα στην ανθρώπινη βιολογία, την εξέλιξη, τις ασθένειες και πολλά άλλα.

Τι γνωρίζαμε για το ανθρώπινο γονιδίωμα Το ανθρώπινο γονιδίωμα (human genome) είναι το σύνολο των αλληλουχιών των νουκλεϊνικών οξέων στους ανθρώπους, κωδικοποιημένο ως DNA σε 22 ζεύγη αυτοσωματικών χρωμοσωμάτων ΧΧ στις γυναίκες και ΧΥ στους άνδρες στον κυτταρικό πυρήνα και σε ένα μικρό μόριο DNA που βρίσκεται στα μιτοχόνδρια (κληρονομούνται μόνο από τη μητέρα στα παιδιά). Αυτά συνήθως εξετάζονται ξεχωριστά ως το πυρηνικό και το μιτοχονδριακό γονιδίωμα. Οι πρώτες αλληλουχίες ανθρώπινου γονιδιώματος δημοσιεύθηκαν σε πλήρως πρόχειρη μορφή τον Φεβρουάριο του 2001 στα περιοδικά Nature και Science, ανεξάρτητα από το κρατικά χρηματοδοτούμενο Πρόγραμμα Ανθρώπινου Γονιδιώματος (Human Genome Project) και την ιδιωτική εταιρεία Celera Corporation. Το 2003 ολοκληρώθηκε και δημοσιεύθηκε το έργο της αλληλούχησης του ανθρώπινου γονιδιώματος από τη συνεργασία του κρατικά χρηματοδοτούμενου Προγράμμα-

ΑΡΘΡΟ

Το 2003, έδειξε ότι το DNA σε κάθε πυρήνα ανθρώπινου κυττάρου αποτελείται από 3 περίπου δισεκατομμύρια ζευγάρια νουκλεοτιδίων.

τος Ανθρώπινου Γονιδιώματος με την ιδιωτική εταιρεία Celera Corporation. Λόγω μεθοδολογικών περιορισμών είχε ολοκληρωθεί κυρίως η αλληλούχηση των ευχρωματικών περιοχών (χαλαρά συσπειρωμένη μορφή DNA) των χρωμοσωμάτων και λιγότερο των ετεροχρωματινικών (έντονα συσπειρωμένη μορφή DNA). Ως εκ τούτου, ο Άτλας του DNA του ανθρώπου είχε κάποια απροσδιόριστα κενά ή ακόμη και λάθη. Το ανθρώπινο γονιδίωμα περιέχει αλληλουχίες που κωδικοποιούν πρωτεΐνη (περίπου 1,5%), καθώς και πολυάριθμες τάξεις που δεν κωδικοποιούν RNA (π.χ. tRNA και rRNA), ψευδογονίδια, εσώνια, αμετάφραστες περιοχές του mRNA, ρυθμιστικές αλληλουχίες DNA, επαναλαμβανόμενες αλληλουχίες DNA και αλληλουχίες σχετικές με μεταθετά γενετικά στοιχεία. Οι επαναλαμβανόμενες αλληλουχίες DNA αποτελούν περίπου το 50% του ανθρώπινου γονιδιώματος. Περίπου το 8% του ανθρώπινου γονιδιώματος αποτελείται από διαδοχικές σε σειρά συστοιχίες DNA ή διαδοχικές επαναλήψεις, αλληλουχίες επανάληψης χαμηλής πολυπλοκότητας, που έχουν πολλαπλά γειτονικά αντίγραφα (π.χ. “CAGCAGCAG...”). Οι διαδο-

/ Μάιος-Αύγουστος 2021

χικές αλληλουχίες μπορεί να είναι μεταβλητών μηκών, από δύο νουκλεοτίδια μέχρι δεκάδες νουκλεοτίδια. Πιστεύαμε ότι επαναλαμβανόμενες αλληλουχίες δεν κωδικοποιούν πρωτεΐνες και για αυτό είχαν ονομαστεί άχρηστο DNA (junk DNA). Η άποψη περί άχρηστου DNA άρχισε να χάνει έδαφος όταν αποκαλύφθηκε ο καθαρός όγκος αυτού του DNA στα κύτταρά μας. Όταν, λοιπόν, το 2001 ολοκληρώθηκε η αλληλούχηση του γονιδιώματος του ανθρώπου, μία από τις μεγαλύτερες εκπλήξεις ήταν η ανακάλυψη ότι το «άχρηστο», το μη κωδικό DNA, καταλαμβάνει το 98% του κυτταρικού DNA του ανθρώπου.

Μεταθετά γενετικά στοιχεία Τα μεταθετά γενετικά στοιχεία, που είναι αλληλουχίες DNA που μπορούν να αναδιπλασιαστούν και να εισαγάγουν αντίγραφα του εαυτού τους σε άλλες θέσεις στο γονιδίωμα, είναι άφθονα στο ανθρώπινο γονιδίωμα. Το πιο πλούσιο προγονικό μεταθετόνιο, Alu, έχει περίπου 50.000 ενεργά αντίγραφα και μπορεί να εισαχθεί σε ενδογονιδιακές και διαγονιδιακές περιοχές. Μια άλλη οικογένεια, η LINE-1, έχει 100 περίπου ενεργά αντίγραφα ανά γονιδίωμα. Μαζί με μη λειτουργικά απομει-

νάρια των παλιών μεταθετονίων, συναντώνται σε πάνω από το μισό ανθρώπινο DNA. Τα μεταθετόνια έχουν παίξει βασικό ρόλο στη γλυπτική του ανθρώπινου γονιδιώματος και μερικές φορές ονομάζονται “jumping genes” («γονίδια που πηδούν»). Μερικές από αυτές τις αλληλουχίες αντιπροσωπεύουν ενδογενείς ρετροϊούς, αντίγραφα DNA των ιογενών αλληλουχιών που έχουν ενσωματωθεί μόνιμα στο γονιδίωμα και έχουν μεταβιβαστεί σε διαδοχικές γενιές. Τα μεταθετά γενετικά στοιχεία στο ανθρώπινο γονιδίωμα μπορούν να ταξινομηθούν σε ρετρομεταθετόνια LTR (μακριάς τελικής επανάληψης, 8,3% του συνολικού γονιδιώματος), σε βραχέα διάσπαρτα πυρηνικά στοιχεία (SINEs, 13,1% του συνολικού γονιδιώματος), περιλαμβανομένων και στοιχείων Alu, μακρά διάσπαρτα πυρηνικά στοιχεία (LINEs, 20,4% του συνολικού γονιδιώματος) και μεταθετόνια DNA τάξης II (2,9% του συνολικού γονιδιώματος).

Πόσο διαφέρει το DNA ανάμεσα σε δύο ανθρώπους; Η ολοκλήρωση της ανάλυσης του γονιδιώματος (DNA) του ανθρώπου, το 2003, έδειξε ότι το DNA σε κάθε πυρήνα ανθρώπινου κυττάρου αποτελείται από 3 περίπου δισεκατομμύρια ζευγάρια νουκλεοτιδίων. Ακόμα και δύο τελείως ξένα μεταξύ τους άτομα έχουν ίδιες αλληλουχίες DNA σε ποσοστό περίπου 99,9%. Αν θεωρήσουμε ότι οι μέσες διαφορές ανάμεσα στο DNA δύο ξένων μεταξύ τους ανθρώπων είναι 0,1% του DNA τους, τότε οι συνολικές διαφορές μεταξύ τους είναι περίπου 3.200.000 νουκλεοτίδια ανά γονιδίωμα, δηλαδή υπάρχει μια διαφορά στο DΝΑ δύο οποιωνδήποτε ατόμων σε κάθε 100 ζεύγη βάσεων.

Τι νέα στοιχεία παρέχει η νέα εργασία για το ανθρώπινο γονιδίωμα Ερευνητές στην κοινοπραξία Telomereto-Telomere (T2T), μια διεθνής συνεργασία που περιλαμβάνει περίπου 30 ιδρύματα, έχουν συμπληρώσει αυτά τα κενά (8%). Στη διεθνή ερευνητική ομάδα συμμετείχε ο διεθνούς φήμης καθηγητής Στυλιανός Αντωναράκης της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου της Γενεύης. Η διεθνής ομάδα επιστημόνων ανακοίνωσε ότι διάβασε/αλληλούχησε το σύνολο του γονιδιώματος (DNA) του ανθρώπου, περιλαμβάνοντας πια και το μέρος εκείνο (γύρω στο 8% του συνόλου) που

έλειπε εδώ και 20 χρόνια. Οι ερευνητές πρόσθεσαν 200 εκατομμύρια ζεύγη βάσεων DNA (σύνολο 3,055) και 115 γονίδια (σύνολο 19.969) που κωδικοποιούν πρωτεΐνες. Το επίτευγμα αυτό θα έχει πληθώρα πρακτικών συνεπειών, π.χ. στη μοριακή διάγνωση ασθενειών, στη στοχευμένη φαρμακευτική αγωγή, στην εξατομικευμένη ιατρική ανάλογα με το DNA ενός ατόμου, στην αναγεννητική ιατρική κ.λπ. Τα πολυάριθμα κενά (8% του γονιδιώματος) αφορούσαν ετεροχρωματικά τμήματα*, π.χ. τους κοντούς βραχίονες και των πέντε ακροκεντρικών χρωμοσωμάτων, τα κεντρομέρη (το κεντρομέρος είναι το σημείο συνένωσης των δύο χρωματίδων που συνιστούν ένα χρωμόσωμα). Το κεντρομέρος συνδέεται με τις ίνες της ατράκτου και συμμετέχει στη φυσιολογική κίνηση του χρωμοσώματος κατά τη διάρκεια της μίτωσης και μείωσης. Κάθε χρωμόσωμα έχει ένα κεντρομέρος. Το κεντρομέρος δεν περιέχει γονίδια. Διακρίνεται ως μια πολύ συμπυκνωμένη και συσφιγμένη περιοχή του χρωμοσώματος, πάνω στην οποία ακουμπούν οι ίνες της ατράκτου κατά τη μίτωση και τα τελομερή (βρίσκονται στο τέλος του χρωμοσώματος και προστατεύουν τη χρήσιμη γενετική πληροφορία από τη φθορά) του γονιδιώματος, που είναι πολύ πιο δύσκολα στην αλληλούχηση του DNA τους, λόγω των πολυάριθμων επαναλαμβανόμενων DNA και άλλων δυσεπίλυτων χαρακτηριστικών ακολουθιών. Οι περιοχές αυτές είναι θεμελιώδεις για τον τρόπο λειτουργίας του κυττάρου και φυσικά για τη ζωή μας. Σε νέο δημοσίευμα (27/5/2021)**, που βρίσκεται υπό αξιολόγηση, προκειμένου να δημοσιευθεί σε επιστημονικό περιοδικό, τα κενά αυτά πλέον καλύφθηκαν χάρη σε νέες, ισχυρότερες τεχνικές αλληλούχησης του DNA, οι οποίες αναπτύχθηκαν από τις ιδιωτικές εταιρείες: Pacific Biosciences (PacBio) των ΗΠΑ και Oxford Nanopore, που εδρεύει στη Βρετανία. Οι τεχνολογίες τους για την αλληλούχηση του DNA έχουν πολύ συγκεκριμένα πλεονεκτήματα σε σχέση με τα καινοτόμα εργαλεία και τις μεθοδολογίες που χρησιμοποιούνταν από τους ερευνητές. Η μία αφορά σε ένα σύστημα απεικόνισης που μπορεί να διαβάσει ταυτοχρόνως εκατοντάδες χιλιάδες αλληλουχιών DNA. Η δεύτερη τεχνολογία διεισδύει ανάμεσα στις αλληλουχίες του DNA μέσω πρωτεϊνικών πόρων ή νανοπόρων, διαβάζοντας από δεκάδες έως εκατοντάδες χιλιάδες βάσεων μέσω της μέτρησης των ανεπαίσθητων αλλαγών του ηλεκτρικού

Το επίτευγμα αυτό θα έχει πληθώρα πρακτικών συνεπειών, π.χ. στη μοριακή διάγνωση ασθενειών, στη στοχευμένη φαρμακευτική αγωγή, στην εξατομικευμένη ιατρική κ.ά.

ΑΡΘΡΟ

Ίσως να είμαστε καλύτερα εξοπλισμένοι για να μελετήσουμε και να αντιμετωπίσουμε ζητήματα υγείας, από την αμυοτροφική πλευρική σκλήρυνση έως τον καρκίνο.

ρεύματος που συμβαίνει όταν διέρχονται νουκλεοτίδια. Με απλά λόγια, αναλύουν έως 20.000 βάσεις, ενώ οι συμβατικές μερικές εκατοντάδες βάσεις. Το γονιδίωμα αυτό ονομάστηκε T2T-CHM13. Το τρέχον γονιδίωμα αναφοράς GRCh38. p13 περιέχει άγνωστες ακολουθίες σε ολόκληρο το γονιδίωμα (χρωμοσώματα), περιλαμβανομένων και νέων γονιδίων, περικεντρομερικών και υποτελομερικών περιοχών, τμηματικές επαναλαμβανόμενες αλληλουχίες, συστοιχίες ριβοσωματικού DNA (rDNA), διορθώσεις στις αλληλουχίες των τελομερών κ.λπ. Μερικά από τα μεγαλύτερα κενά αναφοράς συμπεριέλαβε ολόκληρους τους βραχείς βραχίονες και των πέντε ακροκεντρικών χρωμοσωμάτων (13, 14, 15, 21 και 22) και μεγάλες δορυφορικές συστοιχίες (π.χ. στα χρωμοσώματα 1, 9 και 16). Στην περίπτωση των ακροκεντρικών, κάποια ακολουθία που περιλαμβάνεται στον κοντό βραχίονα του χρωμοσώματος 21 εμφανίζεται εντοπισμένη εσφαλμένα, με αποτέλεσμα ψευδείς διπλασιασμούς γονιδίων.

Σημαντικό ερώτημα

Βιβλιογραφία *Graham F. 1/6/2021. Daily briefing: ‘Complete’ human genome sequence unveiled. Nature, https://www.nature.com/articles/d41586021-01488-9 **Nuck S. The complete sequence of a human genome. https://www.biorxiv.org/content/10.1 101/2021.05.26.445798v1

Πόσο σημαντικά είναι αυτά τα κομμάτια που λείπουν από το ανθρώπινο γονιδίωμα; Η κοινοπραξία αύξησε από 2,92 δισ. σε 3,055 δισ. τον αριθμό των βάσεων DNA (αύξηση 4,5%), ενώ ο αριθμός των γονιδίων που κωδικοποιούν πρωτεΐνες αυξήθηκε κατά 115 σε 19.969 (αύξηση μόνο 0,4%). Αυτό δεν σημαίνει, τόνισαν οι ερευνητές, ότι το έργο δεν θα μπορούσε επίσης να οδηγήσει σε άλλες νέες πληροφορίες, περιλαμβανομένων και εκείνων που σχετίζονται με τον τρόπο ρύθμισης και έκφρασης των γονιδίων. Επιπροσθέτως, πιστεύαμε αυτές τις περιοχές ως μη λειτουργικές. Αλλά αυτό δεν ισχύει πλέον. Περιοχές με επαναλαμβανόμενες βάσεις DNA –όπως αυτές που λείπουν από το γονιδίωμα του 2013– έκτοτε συνδέονται με πολλά ζητήματα υγείας: από τη αμυοτροφική πλευρική σκλήρυνση, ALS ή νόσο Λου Γκέριγκ (η νόσος ALS πλήττει τα νεύρα του εγκεφάλου, του εγκεφαλικού στελέχους και του νωτιαίου μυελού που ελέγχουν εκούσιες κινήσεις και ουσιαστικά χάνεται η δυνατότητα μετάδοσης νευρικών σημάτων από τα παραπάνω όργανα στους μύες, διαπιστώθηκαν επεκτάσεις επαναλαμβανόμενων αλληλουχιών DNA), την ασθένεια Huntington (νευροεκφυλιστική ασθένεια του εγκεφάλου, στην οποία γονίδιο φέρει επαναλήψεις της τριπλέτας Κυτοσίνης-Α-

/ Μάιος-Αύγουστος 2021

δενίνης-Γουανίνης), έως τον καρκίνο (ορισμένες σύντομες, επαναλαμβανόμενες αλληλουχίες του DNA ή «άχρηστου DNA» διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη καρκίνου των οστών). Με την αλληλουχία τους ίσως να είμαστε καλύτερα εξοπλισμένοι για να μελετήσουμε και να αντιμετωπίσουμε αυτές τις καταστάσεις. Γ ιατί χρειάστηκαν 20 χρόνια για να προσδιοριστεί αυτό το τελευταίο 8% του γονιδιώματος, ακόμη κι όταν το κόστος της αλληλούχησης του υπόλοιπου γονιδιώματος μειώθηκε από 300 εκατ. δολ. σε μόλις 300 δολ.: Οι τρέχουσες DNA μεθοδολογίες αλληλούχησης λαμβάνουν μικρά κομμάτια DNA, αποκωδικοποιούν και επανασυναρμολογούν το προκύπτον παζλ. Αυτό λειτουργεί καλά για το μεγαλύτερο μέρος του γονιδιώματος, αλλά όχι σε περιοχές όπου οι αλληλουχίες DNA είναι το αποτέλεσμα μακρών επαναλαμβανόμενων μοτίβων. Αυτό ήταν το 8% του γονιδιώματος που έλειπε. Αντίθετα, οι νέες τεχνικές επιτρέπουν την ταυτόχρονη αλληλούχηση μέχρι 20.000 ζευγαριών βάσεων.  Κυτταρική γραμμή που χρησιμοποιήθηκε: Αυτή τη φορά, αντί να πάρουν DNA από ένα ζωντανό κύτταρο, οι ερευνητές χρησιμοποίησαν μια κυτταρική σειρά που προέρχεται από έναν τύπο ιστού που σχηματίζεται όταν ένα σπέρμα γονιμοποιεί ένα ωάριο χωρίς πυρήνα. Το προκύπτον κύτταρο περιέχει χρωμοσώματα μόνο από τον πατέρα, οπότε οι ερευνητές δεν χρειάζεται να κάνουν διάκριση μεταξύ δύο ομάδων χρωμοσωμάτων από διαφορετικά άτομα. Κ ενά: Περίπου το 0,3% του γονιδιώματος ίσως περιέχει λάθη, ενώ δεν έχει ολοκληρωθεί η αλληλούχηση του DNA του χρωμοσώματος Υ, που πυροδοτεί την ανάπτυξη του ανδρικού φύλου. Μ ελλοντικοί στόχοι: Η ερευνητική ομάδα T2T εργάζεται ήδη, σε συνεργασία με την Κοινοπραξία Αναφοράς του Ανθρώπινου Πανγονιδιώματος (Human Pangenome), με στόχο να μελετήσει 350 ακολουθίες ανθρώπινου γονιδιώματος –καθεμία από τις οποίες αντιπροσωπεύει ανθρώπους από διαφορετικό προγονικό υπόβαθρο–, καθώς και να ολοκληρώσει την αλληλούχηση του χρωμοσώματος Υ. •••

η ζωντανή σας σύνδεση με την ασφαλιστική αγορά της Ελλάδας! Ο

Α Σ Φ Α Λ Ι Σ Τ Ι Κ Ο Σ

Κ Ο Σ Μ Ο Σ

τεύχος 83|σεπτέμβριος-οκτώβριος/2018

16 αφιέρωμα ΣΥΝΤΑΞΕΙΣΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΑ ΤΑΜΕΙΑ Αλλάζει άρδην το σκηνικό των συντάξεων

52 αφιέρωμα ΑΣΦΑΛΙΣΤΙΚΕΣΙΔΙΩΤΙΚΕΣ ΚΛΙΝΙΚΕΣ Νέες ισορροπίες στις δύο αγορές υγείας

48 θέμα CYBER INSURANCE

Ο ασφαλιστικός κλάδος ενώπιος ενωπίω με την πρόκληση του cyber κινδύνου

αφιέρωμα

ΝΟΜΙΚΗ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ Κρίση και τεχνολογία αύξησαν τη ζήτηση για νέα προγράμματα και καλύψεις

Αλέξανδρος Σαρρηγεωργίου Πρόεδρος & CEO Eurolife ERB, Πρόεδρος ΕΑΕΕ

Η ιδιωτική ασφάλιση αρωγός του κράτους

www.insuranceworld.gr

visit us ethosmedia.eu Email: info@ethosmedia.eu T: 210 9984950

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ

Μιλά o γενικός διευθυντής της Novartis Gene Therapies, κ. Χρήστος Δάκας

«Η γονιδιακή θεραπεία μπορεί να σώσει ζωές» Μέχρι σήμερα, έχει χορηγηθεί σε 14 ασθενείς με νωτιαία μυϊκή ατροφία στην Ελλάδα και την Κύπρο

ολύ ενθαρρυντικά είναι τα αποτελέσματα από τη χορήγηση μιας νέας γονιδιακής θεραπείας για τη Νωτιαία Μυϊκή Ατροφία (SMA), που έχει αναπτυχθεί από τη Novartis Gene Therapies. Μέχρι στιγμής, περισσότεροι από 1.400 ασθενείς έχουν υποβληθεί σε θεραπεία διεθνώς, από τους οποίους οι 14 είναι από την Ελλάδα και την Κύπρο. Αυτό επισημαίνει στο PhB o γενικός διευθυντής της εταιρείας, κ. Χρήστος Δάκας, αποκαλύπτοντας: «(…) η πορεία των ασθενών εξελίσσεται βάσει των προσδοκιών, και ενίοτε πέραν αυτών, γεγονός που μας καθιστά υπερήφανους που έχουμε συμβάλει στη βελτίωση της ποιότητας ζωής των ιδίων και των οικογενειών τους». Τονίζει ότι όσο πιο άμεσα χορηγηθεί η θεραπεία τόσο μικρότερη αναμένεται να είναι η ζημιά στους κινητικούς νευρώνες των ασθενών και, επομένως, τόσο υψηλότερες οι προσδοκίες. Συνεπώς, στην Ελλάδα έχουμε ανάγκη ενός γενικευμένου προγράμματος διαγνωστικού ελέγχου όλων των νεογνών για SMA, προκειμένου να προλαμβάνεται η νόσος εν τη γενέσει της και, όπου κρίνεται αναγκαίο από τους θεράποντες ιατρούς, να χορηγείται η κατάλληλη θεραπεία δίχως να χάνεται πολύτιμος χρόνος για τους ασθενείς. Η θεραπεία για την SMA είναι μόνο η αρ-

/ Μάιος-Αύγουστος 2021

χή για τη Novartis Gene Therapies. Οι ερευνητές της εργάζονται στο να αναπτύξουν περαιτέρω τη συγκεκριμένη γονιδιακή θεραπεία, καθώς και νέες για άλλα σπάνια νοσήματα. Μάλιστα, αυτή τη στιγμή, βρίσκεται στο στάδιο της ανάπτυξης γονιδιακών θεραπειών για σπάνιες γενετικές νευρολογικές ασθένειες, όπως το σύνδρομο Rett και η Αταξία του Friedreich. EΡ_Όλοι σχεδόν γνωρίζουν τη Novartis. Λίγοι όμως τη Novartis Gene Therapies. Ποια είναι, λοιπόν, η εταιρεία σας και με τι ασχολείται; ΑΠ_Η Novartis Gene Therapies επικεντρώνεται στην ανάπτυξη και διάθεση γονιδιακών θεραπειών σε ασθενείς και οικογένειες που έχουν πληγεί από σπάνιες και απειλητικές για τη ζωή νευρολογικές γενετικές ασθένειες. Ξεκινήσαμε πριν από περίπου 8 χρόνια ως AveXis και γρήγορα αναδειχθήκαμε σε μία από τις κορυφαίες εταιρείες παγκοσμίως στον τομέα της γονιδιακής θεραπείας. Το 2018 η εταιρεία έγινε μέλος του Ομίλου Novartis και το 2020 μετονομάστηκε σε Novartis Gene Therapies. Χρησιμοποιώντας τεχνολογία αιχμής, αναπτύξαμε μια γονιδιακή θεραπεία για

Χρήστος Δάκας*

*Γενικός Διευθυντής, Novartis Gene Therapies

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ

Έχουμε ανάγκη ενός γενικευμένου προγράμματος διαγνωστικού ελέγχου όλων των νεογνών για SMA, προκειμένου να προλαμβάνεται η νόσος εν τη γενέσει της.

τη Νωτιαία Μυϊκή Ατροφία (SMA, Spinal Muscular Atrophy), που έφερε νέα δεδομένα στην αντιμετώπιση αυτής της σπάνιας και ολέθριας νευρολογικής νόσου. Η θεραπεία για την SMA έχει εγκριθεί στις ΗΠΑ, την Ευρωπαϊκή Ένωση, την Ιαπωνία κι άλλες χώρες, με τον αριθμό αυτών να αυξάνεται συνεχώς. EΡ_Τι σηματοδοτεί η δημιουργία της Novartis Gene Therapies για τον όμιλο της Novartis; ΑΠ_Το βασικό όραμα του Ομίλου Novartis είναι ο επαναπροσδιορισμός της ιατρικής θεραπευτικής προσέγγισης και της έννοιας του φαρμάκου. Η γονιδιακή θεραπεία αποτελεί βασικό μέσο για την πραγμάτωση αυτού του οράματος, καθώς φέρνει νέα δεδομένα στη θεραπευτική αντιμετώπιση ασθενειών έναντι των οποίων μέχρι πρότινος η επιστήμη είχε ένα αρκετά περιορισμένο «οπλοστάσιο». Σε αυτό το πλαίσιο, η Novartis Gene Therapies κατέχει περίοπτη θέση στη στρατηγική ανάπτυξης του ομίλου. EΡ_Η εταιρεία σας έχει αναπτύξει μια πρωτοποριακή θεραπεία για τη νωτιαία μυϊκή ατροφία. Ποιους ασθενείς αφορά; Πόσο αποτελεσματική είναι; ΑΠ_Η SMA είναι μια σπάνια γενετική νευρομυϊκή ασθένεια που οφείλεται στην απουσία ή δυσλειτουργία ενός γονιδίου (του SMN1) που είναι υπεύθυνο για την παραγωγή μιας πρωτεΐνης η οποία παίζει καταλυτικό ρόλο στην επιβίωση των κινητικών νευρώνων. Η νόσος ταξινομείται σε διάφορους τύπους, εκ των οποίων, ο σοβαρότερος, Τύπος 1, μπορεί να οδηγήσει και στον θάνατο πριν την ηλικία των 2 ετών εάν δεν γίνει έγκαιρη διάγνωση και θεραπευτική παρέμβαση. Η γονιδιακή θεραπεία που έχουμε αναπτύξει για την SMA και έχει ήδη εγκριθεί στην Ευρώπη παρέχει ένα καινούργιο λειτουργικό γονίδιο SMN1, το οποίο δύναται να αποκαταστήσει την παραγωγή της απαιτούμενης πρωτεΐνης και να σταματήσει την εξέλιξη της νόσου. Η γονιδιακή θεραπεία έχει εγκριθεί για βρέφη και μικρά παιδιά με διαλληλική μετάλλαξη στο γονίδιο SMN1 και κλινική διάγνωση SMA Τύπου 1 ή για ασθενείς με SMA με διαλληλική μετάλλαξη στο γονίδιο SMN1 και έως τρία αντίγραφα του γονιδίου SMN2. Μέχρι στιγμής, περισσότεροι από 1.400 α-

/ Μάιος-Αύγουστος 2021

σθενείς έχουν υποβληθεί σε θεραπεία διεθνώς και τα αποτελέσματα είναι εξαιρετικά ενθαρρυντικά. Στις περιπτώσεις που η γονιδιακή θεραπεία χορηγήθηκε πριν από την εμφάνιση των συμπτωμάτων, η πλειοψηφία των ασθενών πέτυχαν αναπτυξιακά ορόσημα που αναλογούν στην ηλικία τους, όπως το να κάθονται, να στέκονται και να περπατούν, τα οποία δεν έχουν παρατηρηθεί ξανά στο φυσικό ιστορικό της νόσου. EΡ_Ποια είναι η σημασία της έγκαιρης διάγνωσης και της έγκαιρης έναρξης της θεραπευτικής αγωγής; ΑΠ_Η SMA οδηγεί στην καταστροφή των κινητικών νευρώνων των βρεφών που πάσχουν από αυτήν την ολέθρια νόσο. Η ζημιά είναι μη αναστρέψιμη και η θεραπεία δύναται να σταματήσει την πρόοδο της νόσου, αλλά όχι να αποκαταστήσει τους ήδη κατεστραμμένους νευρώνες. Συνεπώς, όσο πιο άμεσα χορηγηθεί η θεραπεία τόσο μικρότερη αναμένεται να είναι η ζημιά στους κινητικούς νευρώνες των ασθενών κι, επομένως, τόσο υψηλότερες οι προσδοκίες. Σε αυτό το πλαίσιο, η έγκαιρη διάγνωση παίζει θεμελιώδη ρόλο, καθώς όσο πιο σύντομα γίνει τόσο πιο άμεσα μπορεί να χορηγηθεί η κατάλληλη θεραπεία για το βρέφος. Ο μόνος τρόπος για να διασφαλιστεί αυτό είναι ένα γενικευμένο πρόγραμμα διαγνωστικού ελέγχου όλων των νεογνών για SMA (NBS, Newborn Screening). Γι’ αυτό, ολοένα και περισσότεροι ειδικοί στον χώρο της υγείας και των σπάνιων νοσημάτων συντάσσονται υπέρ ενός τέτοιου προγράμματος. EΡ_Πρόσφατα, ξεκίνησε η χορήγηση της θεραπείας και στα ελληνικά νοσοκομεία. Πόσοι ασθενείς την έχουν λάβει και πώς εξελίσσεται το πρόγραμμα; ΑΠ_Μέχρι σήμερα, η γονιδιακή θεραπεία έχει χορηγηθεί σε 14 ασθενείς στην Ελλάδα και την Κύπρο. Σύμφωνα με την πληροφόρηση που λαμβάνουμε από τους θεράποντες ιατρούς, η πορεία των ασθενών εξελίσσεται βάσει των προσδοκιών, και ενίοτε πέραν αυτών, γεγονός που μας καθιστά υπερήφανους που έχουμε συμβάλει στη βελτίωση της ποιότητας ζωής των ιδίων και των οικογενειών τους. EΡ_Η νωτιαία μυϊκή ατροφία είναι μια

πολύ σπάνια νόσος. Δυνητικά πόσοι Έλληνες ασθενείς θα μπορούσαν να επωφεληθούν από τη νέα θεραπεία;

ας σας βρίσκονται σε στάδιο ανάπτυξης και ποια νοσήματα αφορούν; Πότε αναμένεται να γίνουν διαθέσιμες;

ΑΠ_Η SMA είναι όντως μια ιδιαίτερα σπάνια ασθένεια, με συχνότητα εμφάνισης 1 σε κάθε 10.000 γεννήσεις περίπου, σύμφωνα με τα διεθνή επιδημιολογικά δεδομένα της νόσου. Αναλογικά, στην Ευρώπη υπολογίζεται ότι κάθε χρόνο γεννιούνται περίπου 550-600 βρέφη με SMA, ενώ στην Ελλάδα οκτώ (8). Λιγότερο σπάνια, κάτι που δεν είναι ευρέως γνωστό, είναι η γενετική διαταραχή που προκαλεί τη νόσο. Σύμφωνα με εκτιμήσεις, περίπου 1 στα 54 άτομα φέρουν το γενετικό ελάττωμα που είναι υπεύθυνο για την SMA. Όταν αμφότεροι οι γονείς είναι φορείς του γενετικού αυτού ελαττώματος, τότε σε κάθε κύηση υπάρχει 25% πιθανότητα εμφάνισης της SMA.

ΑΠ_Για εμάς η γονιδιακή θεραπεία για την SMA είναι μόνο η αρχή. Μετά το πρώτο μας βήμα, είμαστε αποφασισμένοι κι αταλάντευτα προσανατολισμένοι στο να αναπτύξουμε περαιτέρω τη συγκεκριμένη γονιδιακή θεραπεία καθώς και νέες γονιδιακές θεραπείες για άλλα σπάνια νοσήματα. Αυτή τη στιγμή, η Novartis Gene Therapies βρίσκεται στο στάδιο ανάπτυξης γονιδιακών θεραπειών για σπάνιες γενετικές νευρολογικές ασθένειες, όπως το σύνδρομο Rett και η Αταξία του Friedreich. Ευελπιστούμε ότι σχετικά σύντομα, μέσα στα επόμενα χρόνια, θα είμαστε σε θέση να κάνουμε επίσημες ανακοινώσεις.

EΡ_Ποιο είναι το κόστος της θεραπείας; Υπάρχει πρόβλημα στην κάλυψη του κόστους στη χώρα μας; ΑΠ_Η θεραπεία καλύπτεται πλήρως από τα ασφαλιστικά ταμεία στην Ελλάδα και είναι διαθέσιμη για όλους τους Έλληνες. Το κόστος της θεραπείας αντανακλά την αξία που προσφέρει, καθώς και το γεγονός ότι χορηγείται εφάπαξ, δηλαδή μόνο μία φορά στη ζωή του ασθενούς, και δεν απαιτεί χρόνια επιβάρυνση του ιδίου αλλά και του συστήματος υγείας. EΡ_Ως στέλεχος της φαρμακευτικής αγοράς, έχετε μακρά εμπειρία στη χορήγηση θεραπειών για σπάνιες παθήσεις. Το υφιστάμενο πλαίσιο στην Ελλάδα επαρκεί για την αντιμετώπιση των παθήσεων αυτών; Ποιες αλλαγές έχετε να προτείνετε; ΑΠ_Θα πρέπει να επισημανθεί ότι η Ελλάδα διαθέτει το θεσμικό πλαίσιο για την αντιμετώπιση σπάνιων ασθενειών. Δεν θα ήθελα να προτείνω κάποια αλλαγή, παρά μόνο την ένταξη σε αυτό ενός γενικευμένου προγράμματος διαγνωστικού ελέγχου όλων των νεογνών για SMA, προκειμένου να προλαμβάνεται η νόσος εν τη γενέσει της και, όπου κρίνεται αναγκαίο από τους θεράποντες ιατρούς, να χορηγείται η κατάλληλη θεραπεία δίχως να χάνεται πολύτιμος χρόνος για τους ασθενείς. EΡ_Ποιες άλλες θεραπείες της εταιρεί-

EΡ_Υπήρξαν επιπτώσεις από την πανδημία στη χορήγηση των θεραπειών της εταιρείας σας; ΑΠ_Η πανδημία αποτέλεσε και συνεχίζει να αποτελεί μια δοκιμασία για όλους μας, τόσο σε προσωπικό επίπεδο όσο και σε επίπεδο κοινωνίας, οικονομίας και επιχειρηματικότητας. Οι προκλήσεις που κληθήκαμε να αντιμετωπίσουμε ήταν μεγάλες, όμως κατορθώσαμε να προσφέρουμε δίχως καθυστερήσεις τη γονιδιακή θεραπεία στους ασθενείς μας σε όλο τον κόσμο. Προσωπικά εγώ και η ομάδα μου αγωνιστήκαμε προκειμένου να μην υπάρξει επίπτωση σε κανέναν ασθενή στην Ελλάδα και την Κύπρο από την πανδημία και είμαι ιδιαίτερα υπερήφανος για το τελικό αποτέλεσμα. EΡ_Πρόσφατα, η Novartis Gene Therapies και η γονιδιακή θεραπεία για την SMA απέσπασε το βραβείο «Καλύτερο προϊόν για σπάνιες παθήσεις» στα Prix Galien Greece 2021. Τι σημαίνει για εσάς αυτή η διάκριση; ΑΠ_Είναι μια ιδιαίτερα τιμητική διάκριση, που για μας αποτελεί αναγνώριση τόσο της καινοτομίας που φέρνει στην Ιατρική η γονιδιακή θεραπεία όσο και των προσπαθειών μας η νέα αυτή θεραπεία και η προοπτική της να γίνει κατανοητή από τους εμπλεκόμενους φορείς, την ιατρική κοινότητα και την κοινωνία, καθιστώντας τη διαθέσιμη χωρίς καθυστερήσεις και προσφέροντας όφελος σε όλους όσους την έχουν ανάγκη. •••

Μέχρι σήμερα, η γονιδιακή θεραπεία έχει χορηγηθεί σε 14 ασθενείς στην Ελλάδα και την Κύπρο.

Μας εμπιστεύονται γιατί... No1 σε αυθημερόν διακινήσεις Άμεση επιστροφή αντικαταβολών και εισπράξεων Ειδικές εξυπηρετήσεις ανάλογα με τις ανάγκες κάθε πελάτη Μεταφορές ευπαθών αποστολών (βλαστοκύτταρα, ξηρός πάγος, εμβόλια, κ.λπ.)

ΤΑΧΥΔΕΜΑ ΕΛΛΑΣ ΚΕΝΤΡΙΚΑ ΓΡΑΦΕΙΑ: ΚΟΥΡΤΙΔΟΥ 181, 11143 ΑΘΗΝΑ • Τηλ.: 2102512000 • www.tachydema.gr

Μας εμπιστεύονται τα μεγαλύτερα ονόματα της Ελληνικής οικονομίας!

ΓΕΝΙΚΗ ΑΔΕΙΑ ΤΑΧΥΔΡΟΜΙΚΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ: Ε.Ε.Τ.Τ. Α.Μ.: 16-063

ΓΊΝΕΤΕ ΣΥΝΔΡΟΜΗΤΈΣ!

Αλλάξτε την ελληνική αγορά Υγείας! Εγγραφείτε τώρα στο Ph.B (Pharma & Health Business)! ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΣΥΝΔΡΟΜΗΤΗ ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ

E-MAIL

ΤΗΛΕΦΩΝΟ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ

ΕΠΑΓΓΕΛΜΑ/ΘΕΣΗ ΣΤΗΝ ΕΤΑΙΡΕΙΑ

ΝΟΜΙΚΗ ΜΟΡΦΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ*

ΕΠΩΝΥΜΙΑ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ*

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ*

ΥΠΕΥΘ. ΕΓΚΡΙΣΗΣ ΣΥΝΔΡΟΜΗΣ*

ΑΦΜ

ΔΟΥ

E-MAIL ΑΠΟΣΤΟΛΗΣ ΤΙΜΟΛΟΓΙΟΥ*

ΤΚ

ΧΩΡΑ

ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ (ΟΔΟΣ, ΑΡΙΘΜΟΣ) ΠΟΛΗ/ΠΕΡΙΟΧΗ

ΑΞΙΑ ΣΥΝΔΡΟΜΩΝ (Σε έντυπη και ψηφιακή μορφή)

*ΣΥΜΠΛΗΡΩΣΤΕ ΣΕ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΕΤΑΙΡΙΚΗΣ ΣΥΝΔΡΟΜΗΣ

ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ ΙΔΙΩΤΩΝ & ΝΟΜΙΚΩΝ ΠΡΟΣΩΠΩΝ

ΕΤΗΣΙΑ: 50€

ΕΤΗΣΙΑ ΦΟΙΤΗΤΙΚΗ: 30€

ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΥ

ΚΥΠΡΟΣ: 0€

ΥΠΟΛΟΙΠΕΣ ΧΩΡΕΣ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΥ: 90€

ΑΞΙΑ ΣΥΝΔΡΟΜΩΝ (Αποκλειστικά σε ψηφιακή μορφή)

ΕΤΗΣΙΑ: 10€

(Σε όλες τις συνδρομές συμπεριλαμβάνεται Φ.Π.Α)

Το Ph.B καινοτομεί τεχνολογικά, κυκλοφορεί και ψηφιακά, με e-mail! Ο συνδρομητής μπορεί να ξεφυλλίσει και να διαβάσει το περιοδικό από την οθόνη του υπολογιστή του, με τρόπο παρόμοιο του εντύπου. Η τεχνολογία e-book προσφέρει δυνατότητες αναζήτησης με λέξεις κλειδιά, rich media (video, ήχος, flash animations), hyperlinks, ψηφιακές σημειώσεις, κι όλα αυτά...οικολογικά! ΤΡΟΠΟΙ ΠΛΗΡΩΜΗΣ

ΜE TΡΑΠΕΖΙΚΗ ΚΑΤΑΘΕΣΗ ΕΘΝΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ: Αρ. Λογαριασμού 089/470271-92 / ΙΒΑΝ: GR46 0110 0890 0000 0894 7027 192 ΤΡΑΠΕΖΑ ΠΕΙΡΑΙΩΣ: Αρ. Λογαριασμού 5028-041137-461/ ΙΒΑΝ: GR51 0172 0280 0050 2804 1137 461

Βεβαιώνεστε πάντα ότι ο λογαριασμός στον οποίο καταθέτετε είναι της εταιρείας ETHOS MEDIA Α.Ε. Σημειώνετε πάντα το ονοματεπώνυμό σας στο καταθετήριο ή την επωνυμία της εταιρείας σε περίπτωση εταιρικής συνδρομής. Για την κατοχύρωση της συνδρομής σας, παρακαλείσθε όπως αποστείλετε το αποδεικτικό κατάθεσης στο e-mail: boura.l@ethosmedia.eu.

ΕΠΙΤΑΓΗ

Υπεύθυνη συνδρομών: Λωρέττα Μπούρα, 210 998 4902, 694-5749854, boura.l@ethosmedia.eu Διεύθυνση αποστολής επιταγών: ETHOS MEDIA Α.Ε., Λυσικράτους 64, 176 74 Καλλιθέα Αποδέχομαι πως τα προσωπικά μου στοιχεία θα τηρηθούν από την ethosMEDIA μόνο για τις ανάγκες αποστολής του περιοδικού Ph.B, στο οποίο είμαι συνδρομητής. Η έντυπη έκδοση αποστέλλεται μέσω συνεργαζόμενης εταιρείας διανομής Τύπου. Η ψηφιακή έκδοση του περιοδικού, σε μορφή e-book, αποστέλλεται στο e-mail που ορίστηκε στη φόρμα συνδρομής. Σε περίπτωση που έχετε ερωτήσεις σχετικά με την προστασία των δεδομένων σας και τα δικαιώματά σας, μπορείτε να επικοινωνήσετε με την κ. Γαλάτεια Μπασέα, στο τηλ. 210 998 4919, στο e-mail: bassea.g@ethosmedia.eu ή εγγράφως στην ταχυδρομική διεύθυνση: Λυσικράτους 64, 176 74 Καλλιθέα.

/ Μάιος-Aύγουστος 2021

Η ελληνική αγορά υγείας

με ένα κλικ!

visit us ethosmedia.eu Email: info@ethosmedia.eu T: 210 9984950

ISSN: 2241-0961

035

# ΙΑΝ-ΦΕΒ 2 0 1 6

ΠΡΟΦΙΛ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ

ΑΝΑΛΥΣΗ ΡΕΠΟΡΤΑΖ

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ

// ##067 035 //Μάιος-Αύγουστος Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2021 2016

/ #035 / Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2016

0 36 57

## ΙΜ ΑΑ Ν Ϊ- -ΦΑΕΥΒΓ 22 00 12 61

www.virus.com.gr ISSN: 2241-0961

Αφιέρωµα

Εµβόλια Εµβόλια Αφιέρωµα

Αφιέρωμα

Τι θέλουμε από τον νέο υπουργό Αφιέρωμα

Εξατομικευμένη Ιατρική