Pharma and Health Business #68, Σεπτέμβριος - Οκτώβριος 2021 by ethosMEDIA

ISSN: 2241-0961

035

# ΙΑΝ-ΦΕΒ 2 0 1 6

// ##068 035 //Σεπτέμβριος-Οκτώβριος Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2016 2021

/ #035 / Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2016

0 36 58

## ΙΣΑΕΝΠ--ΦΟΕΚΒΤ 22 00 12 61

ΠΡΟΦΙΛ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ

Ο πιο καλός Στέφανος Ζερβόςο διοικητής

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΠΡΟΦΙΛ ΡΕΠΟΡΤΑΖ

Πασχάλης Αποστολίδης Ο πιο καλός ο διοικητής Μελέτη για το νοσοκομειακό φάρμακο

ΡΕΠΟΡΤΑΖ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ 4ο Clinical

Πασχάλης Αποστολίδης ΑΡΘΡΟ Research Conference

Sibilia Quilici ΡΕΠΟΡΤΑΖ Think Tank για κλινικές 4ο Clinical µελέτες ΡΕΠΟΡΤΑΖ Research Conference Ποιες έρχονται w αλλαγές w w .για v iκλινικές r u s . c oστο m.gr Think Tank σύστημα I S S Nπρομηθειών : 2 2 4 1 - 0 9 6του 1 ΕΣΥ µελέτες

www.virus.com.gr ISSN: 2241-0961

Αφιέρωµα

Εµβόλια Εµβόλια Αφιέρωµα

Αφιέρωμα

Εμβόλια

Η Gilead Sciences είναι μια πρωτοπόρος εταιρεία

Μαζί,

πετυχαίνουμε το ακατόρθωτο. Από την έρευνα έως τη θεραπεία, δημιουργώντας έναν καλύτερο, υγιέστερο κόσμο.

βιοτεχνολογίας που ερευνά και αναπτύσσει καινοτόμες θεραπείες σε τομείς που υπάρχουν σημαντικά θεραπευτικά κενά. Ο πρωταρχικός σκοπός μας είναι να βοηθήσουμε τους ανθρώπους που πάσχουν από νόσους απειλητικές για τη ζωή. Το χαρτοφυλάκιο των προϊόντων μας περιλαμβάνει σειρά φαρμάκων πρώτης γραμμής, όπως ολοκληρωμένα σχήματα ενός δισκίου για την αντιμετώπιση του ιού HIV και της χρόνιας Ηπατίτιδας C, καθώς και την πρώτη CAR-Τ κυτταρική θεραπεία για την αντιμετώπιση προχωρημένης νόσου για δύο τύπους επιθετικού Non-Hodgkin λεμφώματος, σε ενήλικες ασθενείς. Χάρη στις καινοτόμες θεραπείες που έχει αναπτύξει η Gilead Sciences, εκατομμύρια άνθρωποι σε όλο τον κόσμο

GR-GIL-2020-03-0001

ζουν, έχοντας καλύτερη υγεία και ποιότητα ζωής.

ΠΕΡ

ΟΜΕΝΑ

06 6 Συνέντευξη Στέφανος Ζερβός Η πανδημία έδωσε ώθηση στα προγράμματα υποστήριξης ασθενών

10 7th MedΤech Conference 2021 Ποιες αλλαγές έρχονται στο σύστημα προμηθειών του ΕΣΥ

23 ΑΦΙΈΡΩΜΑ ΕΜΒΟΛΙΑ

24 Ρεπορτάζ Οι εξελίξεις στα εμβόλια έναντι του Covid-19 32 Άρθρο Sibilia Quilici Χρειαζόμαστε έγκαιρη παρακολούθηση των ποσοστών εμβολιασμού

34 Ρεπορτάζ Ο εμβολιασμός HPV σε αγόρια 36 Ρεπορτάζ Ρεκόρ εξαγωγών εμβολίων ύψους 42,5 δισ. δολαρίων

Κωνσταντίνος Ουζούνης CEO, ethosGROUP ouzounis.k@ethosmedia.eu

Χρήστος Χαραλαμπάκης KEY ACCOUNT MANAGER charalampakis.c@ethosmedia.eu

Νατάσσα Λαζαράκου ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ lazarakou.n@ethosmedia.eu

Δέσποινα Ροπόδη ADVERTISING EXECUTIVE ropodi.d@ethosmedia.eu

Αιμίλιος Νεγκής ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ ΣΥΝΤΑΞΗΣ negis.e@ethosmedia.eu

Αμαλία Λούβαρη ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ - ΔΙΟΡΘΩΣΗ louvari.a@ethosmedia.eu

Μαρία Αλιμπέρτη ΣΥΝΤΑΚΤΡΙΑ alimperti.m@ethosmedia.eu

068

# ΣΕΠ-ΟΚΤ 2021

/ Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2021

70 46 Ρεπορτάζ Η αγορά φαρμάκων το 2020

52 Ρεπορτάζ Μελέτη για το νοσοκομειακό φάρμακο 58 Άρθρο Ευαγγελία Κοράκη Τα οφέλη της αύξησης των κλινικών μελετών στην Ελλάδα 62 Άρθρο Χριστόφορος Τζερμιάς Ανάγκη νομοθέτησης της τηλεϊατρικής στην Ελλάδα 66 Ρεπορτάζ Η πανδημία του καπνίσματος

70 Συνέντευξη Ανδρέας Γαλανόπουλος 40 χρόνια ΠΡΟΣΥΦΑΠΕ ήταν μόνο η αρχή

52 Γιούλη Μουτεβελή ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΉ ΥΠΟΣΤΉΡΙΞΗ mouteveli.g@ethosmedia.eu

Πόπη Καλογιάννη ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟ popikalogianni@gmail.com

Λωρέττα Μπούρα ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΣΥΝΔΡΟΜΩΝ boura.l@ethosmedia.eu

Θεόδωρος Αναγνωστόπουλος Shutterstock ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ

Μαρία Ανδριώτη ΛΟΓΙΣΤΗΡΙΟ andrioti.m@ethosmedia.eu

Pressious Αρβανιτίδης Α.Β.Ε.Ε. ΕΚΤΎΠΩΣΗ - ΒΙΒΛΙΟΔΕΣΙΑ

74 Ρεπορτάζ Το Διαδίκτυο οδηγός για εμβόλια και υγεία

ιδιοκτησία

Λυσικράτους 64, 176 74 Καλλιθέα T: +30 210 998 4950, E: info@virus.com.gr • www.virus.com.gr • www.phb.com.gr • www.ethosmedia.eu • www.ethosevents.eu • www.banks.com.gr • www.insuranceworld.gr ISSN: 2241-0961

Απαγορεύεται αυστηρά η αναδημοσίευση φωτογραφιών και ύλης, ή μέρος αυτής, και η καθ’ οιονδήποτε τρόπο εκμετάλλευσή τους, χωρίς την έγγραφη άδεια του εκδότη

EDITΟRIAL

τομείς ις ε τρ ε σ ς έ γ α λ λ Έρχονται α εύσεις και κινήσεις ρη μοίρα οι δεσμ ύτε δε σε ν σα ρα πέ ίας, αλλαγές σε τρεις Λόγω της πανδημ στημα, θα έχουμε διά ο εν όμ επ Το . Υ. του Θάνου Πλεύρη ή πολιτική και ΠΦ ΠΥΥ, φαρμακευτικ ό φορέα κατευθύνσεις: ΕΟ ιχθεί σε ασφαλιστικ ΕΟΠΥΥ θα μετεξελ ο γανισμού Ορ ιση υ θμ το ρύ εις ή έσ τικ Με νομοθε ι δείκτες στις σχ κα α ρι ιτή ινικό κρ με ικά ποιοτ ινικές θα έχου κλ και θα εισαχθούν α, στις ιδιωτικές κλ ιστ άλ Μ . υς χο ρό με τους ιδιώτες πα τικό χρόνο. υθυνότητα του έλεγχο σε πραγμα σπίστηκε η συνυπε θε , ική λιτ πο ή τικ ρμακευ τρα που έχουν Όσον αφορά τη φα ι προωθούνται μέ κα ς νη πά δα ς τη βαση νταγογράφησης, κράτους στην υπέρ όκολλα, έλεγχος συ ωτ πρ ση ως όπ , ια όν χρ ντικό: εντατικοποίη κολλήσει εδώ και ι, τέλος, το πιο σημα κα Α ΙΚ ΗΔ ν νω μέ . εις αξιοποίηση δεδο ακευτικές επιχειρήσ σεων με τις φαρμ ών να των διαπραγματεύ ενώπιον των Θεσμ μας έχει δεσμευτεί ρα ς φροντίδας, χώ μια η άθ Υ, οβ ΠΦ ωτ ην Τέλος, στ ό και τα δίκτυα πρ τρ ια ν με κό εια εν ισχ ογ ΤοΜΥ θα εν υθού προχωρήσει τον οικ μέα. Οι λεγόμενες το να ικό ει ωτ έν ιδι Μ ν . το 22 ι 20 αξιοποιώντας κα άλλες 50 εντός του να γηθούν τουλάχιστον λίες θα αρχίσουν γε αγ εξ οι ι στόχο να δημιουρ κα ια έδ σχ τα ο όπ τρ ποιον δούμε, βέβαια, με ι. τα ύν οιο υλοπ σουν τον χρόνο νδημία θα καθορί πα ν τη είναι με ις ίξε ελ σής τους. Διότι δεν Και, φυσικά, οι εξ τον ρυθμό υλοποίη ι κα ν σε ά γώ ωρ λα οχ αλ ν πρ εφαρμογής τω ι η κυβέρνηση να ι πίεση στο ΕΣΥ κα δυνατόν να ασκείτα ς στην Υγεία. ουσιώδεις αλλαγέ

Αιμίλιος Νεγκής

Το επόμενο διάστημα θα έχουμε αλλαγές σε τρεις κατευθύνσεις: ΕΟΠΥΥ, φαρμακευτική πολιτική και ΠΦΥ.

editorial

/ Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2021

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ

Μιλά στο PhB ο Στέφανος Ζερβός, Executive Director of Patient Support Programs της BIOAXIS Healthcare

Η πανδημία έδωσε ώθηση στα προγράμματα υποστήριξης ασθενών

Η BIOAXIS Healthcare δραστηριοποιείται στην Ελλάδα από το 2004 και τα τελευταία πέντε χρόνια έχει υποστηρίξει περισσότερους από 84.000 ασθενείς σε περισσότερα από 79 προγράμματα υποστήριξης.

υγειονομική κρίση του κορωνοϊού αποδείχθηκε μια πρώτης τάξης ευκαιρία για να ενεργοποιηθούν ακόμη περισσότερα Προγράμματα Υποστήριξης Ασθενών (Patient Support Programs) από τις φαρμακευτικές εταιρείες, με αποτέλεσμα περισσότεροι ασθενείς να λάβουν συμπληρωματικές υπηρεσίες και υποστήριξη στο πλαίσιο της φαρμακευτικής τους αγωγής και της διαχείρισης της ασθένειάς τους. Τα παραπάνω επισημαίνει σε συνέντευξή του στο PhB ο Στέφανος Ζερβός, Executive Director of Patient Support Programs της BIOAXIS Healthcare, η οποία αποτελεί ηγέτιδα εταιρεία στην Ελλάδα στην παροχή υπηρεσιών Προγραμμάτων Υποστήριξης Ασθενών και γενικότερα υπηρεσιών υγείας και φροντίδας κατ’ οίκον. Η BIOAXIS Healthcare δραστηριοποιείται στην Ελλάδα από το 2004 και μόνο την τελευταία πενταετία έχει υλοποιήσει, σε συνεργασία με περισσότερες από 30 φαρμακευτικές εταιρείες, περισσότερα από 79 Προγράμματα Υποστήριξης Ασθενών σε πολλαπλούς θεραπευτικούς τομείς, έχοντας υποστηρίξει περισσότερους από 84.000 ασθενείς. Η BIOAXIS Healthcare, εκτός από την επένδυσή της στον τομέα της Έρευνας και Ανάπτυξης για ψηφιακές υπηρεσίες Προγραμ-

/ Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2021

μάτων Υποστήριξης Ασθενών, ενδυνάμωσε τη θέση της στην ελληνική αγορά μέσω δύο σημαντικών εξαγορών. Το 2019 προχώρησε στην εξαγορά του EMRI και στο τέλος του 2020 στην εξαγορά της AidPlusCare. EΡ_Tι είναι τα Προγράμματα Υποστήριξης Ασθενών και ποιες είναι οι βασικές υπηρεσίες για τους ασθενείς; ΑΠ_Τα Προγράμματα Υποστήριξης Ασθενών είναι ένα γενικός όρος για να περιγραφούν οι πρωτοβουλίες των φαρμακευτικών εταιρειών για τη βελτίωση της πρόσβασης, της χρήσης και της συμμόρφωσης των ασθενών στις φαρμακευτικές αγωγές. Οι βασικές υπηρεσίες των Προγραμμάτων Υποστήριξης Ασθενών είναι η εκπαίδευση των ασθενών και των φροντιστών στη χορήγηση του φαρμάκου και τη διαχείριση της νόσου σύμφωνα με τις καθιερωμένες οδηγίες, η παροχή υλικών και υπηρεσιών συμμόρφωσης, όπως π.χ. φυλλάδια και υπενθυμίσεις για τη λήψη του φαρμάκου, η διευκόλυνση στην πρόσβαση του φαρμάκου μέσω της υπηρεσίας παράδοσης φαρμάκου διατηρώντας την ψυχρή αλυσίδα και η υποστήριξη των ασθενών για τη νόσο ή τη θεραπεία τους μέσω της χρήσης τηλεφωνικών κέντρων.

Στέφανος Ζερβός* *Executive Director of Patient Support Programs, BIOAXIS Healthcare 7

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ

EΡ_Πότε τα Προγράμματα Υποστήριξης Ασθενών είναι πιο αποτελεσματικά;

Το 2019, η BIOAXIS Healthcare προχώρησε στην εξαγορά του EMRI και στο τέλος του 2020 στην εξαγορά της AidPlusCare.

ΑΠ_Η εμπειρία μας στην BIOAXIS Healthcare αλλά και διάφορες μελέτες επιβεβαιώνουν ότι τα πιο αποτελεσματικά Προγράμματα Υποστήριξης Ασθενών είναι αυτά που λαμβάνουν υπόψη τις κινητήριες δυνάμεις για την αλλαγή της συμπεριφοράς των ασθενών και παρέχουν τις κατάλληλες υπηρεσίες και παρεμβάσεις την κατάλληλη στιγμή. Αυτά τα Προγράμματα Υποστήριξης Ασθενών πετυχαίνουν έως και πάνω από 90% συμμόρφωση των ασθενών μετά από 12 μήνες στη φαρμακευτική αγωγή και πάνω από 75% μετά από 24 μήνες στη φαρμακευτική αγωγή. EΡ_Πώς μπορεί να συμβάλει η BIOAXIS Healthcare στην ανάπτυξη και λειτουργία ενός επιτυχημένου Προγράμματος Υποστήριξης Ασθενών; ΑΠ_Η BIOAXIS Healthcare ακολουθεί έναν χρυσό κανόνα για τον σχεδιασμό, την ανάπτυξη και την παρακολούθηση της αποτελεσματικότητας των Προγραμμάτων Υποστήριξης Ασθενών, και αυτός είναι η επιτυχημένη αξιολόγηση του patient journey, το ταξίδι του ασθενούς από τη διάγνωση της νόσου, την έναρξη της φαρμακευτικής αγωγής και τη συνέχιση αυτής. Ολοκληρώνοντας αυτήν την αξιολόγηση, επιλέγονται οι κατάλληλες υπηρεσίες εκπαίδευσης και υποστήριξης όχι μόνο των ασθενών αλλά και των φροντιστών και γενικότερα όσων εμπλέκονται στο «ταξίδι» του ασθενούς. Τέ-

/ Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2021

λος, ορίζονται οι διάφοροι δείκτες απόδοσης, οι οποίοι παρακολουθούνται διαρκώς από την ομάδα υποστήριξης του Προγράμματος Υποστήριξης Ασθενών και, όταν απαιτείται, γίνονται οι κατάλληλες παρεμβάσεις στη σύνθεση των υπηρεσιών για την αύξηση της αποτελεσματικότητάς τους. Όλα αυτά βέβαια απαιτούν μια υποδομή βασισμένη σε ορθολογικές διαδικασίες και στην τεχνολογία, γεγονός το οποίο η BIOAXIS Healthcare αντιλήφθηκε αρκετά νωρίς και προχώρησε εξαρχής σε σημαντικές επενδύσεις στην Έρευνα και Ανάπτυξη για την ενεργοποίηση ψηφιακών υπηρεσιών και λύσεων τόσο για τους ασθενείς, τους φροντιστές, τους επαγγελματίες υγείας, όσο και για τη συνολική λειτουργία των Προγραμμάτων Υποστήριξης Ασθενών. EΡ_Μπορείτε να γίνετε πιο συγκεκριμένος; Πώς αξιοποιεί η BIOAXIS τις τεχνολογίες για τα Προγράμματα Υποστήριξης Ασθενών; ΑΠ_Για αρχή, η BIOAXIS Healthcare βασίζει όλα τα Προγράμματα Υποστήριξης Ασθενών σε μια τεχνολογική πλατφόρμα η οποία έχει αναπτυχθεί από την ίδια την εταιρεία και είναι πιστοποιημένη σύμφωνα με τις καλές πρακτικές της αγοράς. Ένα από τα βασικά πλεονεκτήματα αυτής της τεχνολογικής πλατφόρμας είναι ότι αξιοποιεί μοντέλα τεχνητής νοημοσύνης, τα οποία μας δίνουν τη δυνατότητα να παρέχουμε τις κατάλληλες υπηρεσίες, την κατάλληλη στιγμή, για κάθε ασθενή. Μια τυπική εφαρμογή αυτών των μοντέ-

λων είναι η επικοινωνία omni channel, όπου η πλατφόρμα αυτοματοποιημένα επιλέγει το κατάλληλο μέσο επικοινωνίας για τον κάθε ασθενή προσωπικά. Επίσης, η μηχανή κανόνων που είναι ενσωματωμένη στην πλατφόρμα της BIOAXIS μάς δίνει τη δυνατότητα να υποστηρίζουμε πολύπλοκα πρωτόκολλα ενεργειών και υποστήριξης ασθενών τα οποία μπορούν να είναι εξατομικευμένα για κάθε ασθενή που συμμετέχει σε ένα Πρόγραμμα Υποστήριξης Ασθενών. Επιπρόσθετα, ως BIOAXIS, έχουμε αναπτύξει mobile application τόσο για ασθενείς και φροντιστές όσο και για ιατρούς, το οποίο δίνει τη δυνατότητα καταγραφής και παρακολούθησης της συμμόρφωσης των ασθενών, την καταγραφή αποτελεσμάτων μετρήσεων και εξετάσεων, την παροχή στοχευμένου και προσωποποιημένου ψηφιακού εκπαιδευτικού υλικού και τη διασύνδεση με τρίτες συσκευές, όπως για παράδειγμα activity trackers, πιεσόμετρα και «έξυπνες» ζυγαριές. Τέλος, το νοσηλευτικό δίκτυο της BIOAXIS, το οποίο έρχεται σε επαφή με τους ασθενείς καθημερινά, διαθέτει ένα mobile application όπου καταγράφει τις απαραίτητες πληροφορίες της κάθε επίσκεψης, με αποτέλεσμα να υπάρχει άμεση ενημέρωση από το «πεδίο δράσης» στο τηλεφωνικό κέντρο εξυπηρέτησης των ασθενών.

μαντικό καθ’ όλη τη διαδικασία της ανάλυσης να προστατεύονται τα προσωπικά δεδομένα των ασθενών και των ιατρικών.

EΡ_Όπως αντιλαμβανόμαστε, στο πλαίσιο των Προγραμμάτων Υποστήριξης Ασθενών, συγκεντρώνονται σημαντικές πληροφορίες. Πώς μπορεί ο φαρμακευτικός κλάδος να τις αξιοποιήσει προς όφελος των ασθενών;

ΑΠ_Το μέλλον του φαρμάκου είναι να συνοδεύεται με υπηρεσίες που δίνουν επιπρόσθετη αξία στον ασθενή και το θεραπευτικό αποτέλεσμα. Πιστεύουμε ότι οι φαρμακευτικές εταιρείες θα συνεχίσουν να επενδύουν ακόμη πιο εντατικά στα Προγράμματα Υποστήριξης Ασθενών ως ένα αναπόσπαστο μέρος του εκάστοτε φαρμάκου. Τα Προγράμματα Υποστήριξης Ασθενών αναμένεται να είναι ακόμη πιο phygital, δηλαδή να υπάρχει ενοποίηση ψηφιακών και φυσικών υπηρεσιών, οι οποίες θα συνεργάζονται αρμονικά προς όφελος κυρίως των ασθενών. Η BIOAXIS Healthcare συνεχίζει να επενδύει στην Έρευνα και Ανάπτυξη νέων ψηφιακών και φυσικών υπηρεσιών και στο άμεσο μέλλον αναμένεται να λανσαριστούν νέες υπηρεσίες με επίκεντρο τον ασθενή τόσο μέσω των Προγραμμάτων Υποστήριξης Ασθενών όσο και μέσω της επανέναρξης της λειτουργίας του flagship καταστήματος BIOAXIS Homecare, που λειτουργεί ως κέντρο υπηρεσιών κατ’ οίκον νοσηλείας και φροντίδας για τον ιδιωτικό τομέα. •••

ΑΠ_Τα Προγράμματα Υποστήριξης Ασθενών είναι σημαντική πηγή παραγωγής Real World Evidence (RWE). Αναλύοντάς τα κατάλληλα η εκάστοτε φαρμακευτική μπορεί να αξιολογήσει κατά πόσο τα Προγράμματα Υποστήριξης Ασθενών μπορούν να επηρεάσουν τον επιπολασμό των ασθενειών, να κατανοήσουν πώς τα χαρακτηριστικά των ασθενών και η συμπεριφορά τους επηρεάζει το θεραπευτικό αποτέλεσμα και να αξιολογήσουν την πιθανότητα εμφάνισης ανεπιθύμητων ενεργειών. Γενικότερα, η ανάλυση των RWE μπορεί να διαδραματίσει έναν σημαντικό ρόλο και να προσθέσει αξία στη φαρμακευτική αλυσίδα, με αποτέλεσμα οι ασθενείς να έχουν πρόσβαση σε βελτιωμένες θεραπείες και καλύτερα θεραπευτικά αποτελέσματα. Να σημειώσουμε όμως ότι είναι πολύ ση-

EΡ_Πώς επηρέασε τα Προγράμματα Υποστήριξης Ασθενών η υγειονομική κρίση που προκάλεσε ο κορωνοϊός; ΑΠ_Η αλήθεια είναι ότι η πανδημία του κορωνοϊού είχε δύο όψεις για τα Προγράμματα Υποστήριξης Ασθενών. Από τη μία πλευρά, υπήρξε μείωση του ρυθμού συμμετοχής ασθενών σε Προγράμματα Υποστήριξης Ασθενών, κυρίως λόγω της μη επίσκεψης των μη διαγνωσμένων ασθενών σε ιδιωτικά ιατρεία και δημόσιες δομές υγείας. Από την άλλη όμως, η πανδημία του κορωνοϊού έδωσε την ώθηση στις φαρμακευτικές εταιρείες να ενεργοποιήσουν νέα Προγράμματα Υποστήριξης Ασθενών και να επιλέξουν κυρίως ψηφιακές αλλά και φυσικές υπηρεσίες, με στόχο να μειώσουν την πιθανότητα έκθεσης των ασθενών στον κορωνοϊό, όπως για παράδειγμα η τηλεκπαίδευση και η ασφαλής παράδοση φαρμάκου κατ’ οίκον.

Τα Προγράμματα Υποστήριξης Ασθενών είναι σημαντική πηγή παραγωγής Real World Evidence (RWE).

EΡ_Ποια είναι η πρόβλεψή σας για το μέλλον των Προγραμμάτων Υποστήριξης Ασθενών και τι να αναμένουμε από την BIOAXIS στο άμεσο μέλλον;

MedTech Conference 2021

Ποιες αλλαγές έρχονται στο σύστημα προμηθειών του ΕΣΥ

τις προκλήσεις για τη διαχείρι- οποία επιτρέπει στα συστήματα υγείας Προκλήσεις στη ση των ιατροτεχνολογικών προ- την εισαγωγή της καινοτομίας. Η χώρα διαχείριση των ϊόντων εστιάστηκε το MedTech μας μεταβαίνει σε ένα δυναμικό σύστημα Conference 2021, το οποίο διοργα- για την ηλεκτρονική διαγωνιστική διιατροτεχνολογικών νώθηκε από την ethosEVENTS σε συνερ- αδικασία, ενώ σημειώθηκαν η σημασία Απαραίτητο το «νοικοκύρεμα» στο σύστημα προμηθειών προϊόντων γασία με τον ενημερωτικό ιστότοπο υγείας της μείωσης της γραφειοκρατίας, της

των νοσοκομείων Επιμέλεια: Μαρία Αλιμπέρτη

Αλλαγή του τρόπου που γίνονται οι διαγωνισμοί, με ασφαλιστικές δικλίδες και επαναληπτικότητα.

virus.com.gr και το περιοδικό πολιτικής της υγείας Pharma & Health Business. Χρόνια ζητήματα καθυστερήσεων, αναχρονιστικής αξιολόγησης με βάση την τιμή και απώλειας ευκαιριών ένταξης νέων προϊόντων τέθηκαν στο τραπέζι του διαλόγου. Το clawback «πνίγει» τoν χώρο, ενώ δημιουργεί ζητήματα αποκλεισμού από την πρόσβαση νέων ασθενών σε νέες τεχνολογίες. Κατά τη διάρκεια του συνεδρίου, επισημάνθηκε η αύξηση της νοσοκομειακής δαπάνης, με μικρή συμμετοχή του ΕΟΠΥΥ και με τις φαρμακοβιομηχανίες να σηκώνουν το βάρος του clawback. Μάλιστα η μετακύλιση του βάρους γίνεται οριζόντια, χωρίς να προσμετρώνται άλλα κριτήρια, όπως οι ανάγκες των ασθενών και οι νοσοκομειακές δαπάνες. Συγκεκριμένα, στον ιατροτεχνολογικό χώρο επισημάνθηκε η αρνητική εξέλιξη της επέκτασης του clawback έως το 2025 και η απουσία «κόφτη», όπως προβλέπεται για το φάρμακο από το 2022. Αιχμές αφέθηκαν, καθώς ο κλάδος βρέθηκε πρόσφατα στη δυσάρεστη θέση της προείσπραξης του 70% της προβλεπόμενης υπέρβασης. Ο ΣΕΙΒ ζητά να υπάρξει νέο budget για τα καινούργια ιατροτεχνολογικά προϊόντα, καθώς ανακύπτουν ζητήματα με την εισαγωγή νέας τεχνολογίας, αφού δεν υπάρχει υποδομή για την αξιολόγηση και την υποδοχή της. Στο πλαίσιο των εργασιών του συνεδρίου, τονίστηκε η αναγκαιότητα της μετατόπισης των προμηθειών σε ένα μοντέλο με βάση την Αξία Υγείας (VBHC), η

/ Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2021

απλοποίησης και της ψηφιοποίησης. Ήδη ενισχύεται η ΕΚΑΠΥ με κατάλληλο προσωπικό και προωθείται η μετατροπή της σε νομικό πρόσωπο ιδιωτικού δικαίου. Επίσης, έχουν αρχίσει να κατασκευάζονται στο ΕΣΗΔΗΣ πλατφόρμες επικοινωνίας της ΕΚΑΠΥ για την παραγγελία αναλωσίμων από τα νοσοκομεία. Εκτιμάται ότι σε βάθος διετίας θα είναι δυνατή η πρόσβαση σε δεδομένα δαπανών των νοσοκομείων αλλά και ο έλεγχός τους. Ακόμη, προχωρά η αλλαγή του τρόπου διεξαγωγής των διαγωνισμών με την «κεντρικοποίησή» τους, αλλά με ασφαλιστικές δικλίδες και επαναληπτικότητα. Αυτοί θα διεξάγονται είτε μέσω της ΕΚΠΑΠΥ είτε μέσω των ΥΠΕ, αλλά όχι με έναν μειοδότη. Στο πνεύμα των αλλαγών, τα νοσοκομεία θα αγοράζουν αναλώσιμα από ηλεκτρονικούς καταλόγους που ετοιμάζουν μέσω μιας πλατφόρμας τα Υπουργεία Ψηφιακής Διακυβέρνησης και Ανάπτυξης. Από την πλευρά του ΣΕΙΒ, αίτημα αποτελεί η αλλαγή του τρόπου με τον οποίο ορίζονται οι προδιαγραφές στα ιατροτεχνολογικά προϊόντα, ώστε να γίνει αντικειμενικό το σύστημα, που σήμερα έχει άξονα την τιμή, συνυπολογίζοντας και ποιοτικά κριτήρια. Επίσης, στηλιτεύθηκε η σημερινή πραγματικότητα με τις καθυστερήσεις και τις μαζικές εγκρίσεις που ενέχουν τον κίνδυνο λάθους. Η διαπραγμάτευση εκτιμάται ότι βρίσκεται στη σωστή κατεύθυνση, αλλά αναμένονται διευκρινίσεις για την αξιολόγηση.

Νικόλαος Πολύζος ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΥΓΕΙΑΣ Την εμπειρία του ως επιστημονικός υπεύθυνος μελέτης του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης, που σκοπό είχε την αξιολόγηση και την κατάθεση προτάσεων για τον εξορθολογισμό των νοσοκομειακών δαπανών, μοιράστηκε ο καθηγητής Διοίκησης Υπηρεσιών Υγείας, Νικόλαος Πολύζος. Συγκεκριμένα, στη μελέτη παρατηρήθηκε η αύξηση της νοσοκομειακής δαπάνης από το 2016 έως το 2019, με μικρή συμμετοχή του ΕΟΠΥΥ και μεγαλύτερη συμμετοχή των φαρμακοβιομηχανιών, που υπερβαίνει την κρατική συμμετοχή. Το σύνολο των επιστροφών τα πέντε αυτά χρόνια των μελετώμενων 11 νοσοκομείων έφθασε κοντά στο 1 δισ. ευρώ. Υπολογίζοντας το clawback ανά Κάτοχο Αδείας Κυκλοφορίας (ΚΑΚ), με συγκεκριμένους κωδικούς, προέκυψε ότι επτά μόλις φαρμακευτικές εταιρείες έχουν επιβαρυνθεί με το 51,3% του συνολικού clawback της πενταετίας, ενώ μόλις 26

από τους 273 κατόχους άδειας κυκλοφορίας φαρμακευτικών σκευασμάτων έχουν επιβαρυνθεί με το 80,4% του συνολικού clawback της αντίστοιχης περιόδου. Ο καθηγητής σχολίασε ότι το clawback αποτελεί έναν «τεχνικό τρόπο» μετακύλισης του κόστους της φαρμακευτικής δαπάνης προς τις φαρμακευτικές εταιρείες: η μετακύλιση αυτή δεν γίνεται με «δίκαιο τρόπο», αλλά «οριζόντια», λαμβάνοντας υπόψη τη μεταβολή του μεριδίου αγοράς των φαρμακευτικών εταιρειών και τη μεταβολή της αύξησης των πωλήσεων των φαρμακευτικών εταιρειών με βάση συγκεκριμένη ποσόστωση (weights). Επίσης, δεν λαμβάνει υπόψη τις ανάγκες των ασθενών με βάση επιδημιολογικά κριτήρια. Ακόμη, δεν λαμβάνει υπόψη τα δεδομένα των νοσοκομείων, τα τεχνικά και ποιοτικά χαρακτηριστικά τους, δηλαδή το πού και πώς διαμορφώνεται η δαπάνη.

ΡΕΠΟΡΤΑΖ

Emanuela Mauro HEALTH ECONOMICS & MARKET ACCESS LEAD VALUE-BASED HEALTHCARE, STRATEGIC SOLUTIONS AND MID-SIZED MARKET EUROPE, MIDDLE EAST, AFRICA, JOHNSON & JOHNSON MEDICAL DEVICES

E. Mauro: Μια προσέγγιση με βάση την αξία προσφέρει στο σύστημα υγείας βιώσιμη καινοτομία για τους ασθενείς.

Η κ. Mauro τόνισε στο συνέδριο τη σημασία της μετατόπισης των προμηθειών βάσει τιμών σε αγορές αξίας. Μάλιστα,

η ίδια εξήγησε τι σημαίνει πραγματικά αγορά αξίας και ποια είναι τα βασικά στοιχεία για να καταστεί δυνατή μια τέτοια μετατόπιση σε πραγματικές συνθήκες. Μεταξύ άλλων, ανέφερε ότι τα δύο βασικά προβλήματα των σημερινών συστημάτων υγειονομικής περίθαλψης είναι η ετερογένεια στα αποτελέσματα των ασθενών και η συνεχής αύξηση του κόστους, προτείνοντας τη Βασισμένη Αξία Υγείας (VBHC) ως βασική λύση. Ωστόσο, έχουν γίνει μεγάλα άλματα στην Ευρώπη προς τη VBHC μετά την ευρωπαϊκή οδηγία για τις δημόσιες συμβάσεις. Λαμβάνοντας υπόψη ότι οι περισσότεροι ευρωπαϊκοί διαγωνισμοί και αρχές αγορών περιλαμβάνουν κριτήρια ποιότητας στις αποφάσεις αγοράς τους, υπάρχει ακόμη χώρος για κάλυψη. «Αν δεν μετράτε και δεν αξιολογείτε σωστά τα κριτήρια ποιότητας, με διαφοροποιητικό τρόπο, και βασίζετε την απόφαση μόνο σε δυαδικές προδιαγραφές (δηλαδή ναι/ όχι), επιστρέφετε σε μια προσέγγιση που βασίζεται στην τιμή» προειδοποίησε η κ. Mauro. Αντίθετα, μια προσέγγιση με βάση την αξία προσφέρει στο σύστημα υγείας βιώσιμη καινοτομία για τους ασθενείς, όχι μόνο βελτιώνοντας τη ζωή των ανθρώπων, αλλά και διασφαλίζοντας το καλύτερο δυνατό μέλλον για την υγειονομική περίθαλψη.

Δήμος Μπαρτσώκας

ΠΡΟΕΔΡΟΣ, ΕΘΝΙΚΗ ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΑΡΧΗ ΠΡΟΜΗΘΕΙΩΝ ΥΓΕΙΑΣ (ΕΚΑΠΥ) Λαμβάνοντας τον λόγο, ο κ. Μπαρτσώκας σχολίασε την τεράστια απόσταση που έχει η χώρα μας στη διαχείριση ιατροτεχνολογικών προϊόντων από τις άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Πρόβλημα υπάρχει σε ό,τι αφορά τη συλλογή των σωστών δεδομένων από τα νοσοκομεία, ενώ ακόμη παρατηρούνται παθογένειες.

/ Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2021

Στόχος είναι ένα να δημιουργηθεί ένα δυναμικό σύστημα για την ηλεκτρονική διαγωνιστική διαδικασία, που δεν θα σταματά λόγω ένστασης και τα νοσοκομεία δεν θα χρονοτριβούν. Οι εφέσεις θα εξετάζονται εκ των υστέρων νομικά. Όσο για τα βήματα που έχουν γίνει, ο κ. Μπαρτσώκας σημείωσε ότι «μετά από

πολλά χρόνια, η ΕΚΑΠΥ κάνει άνοιγμα, αναζητήσαμε συνεργασία και συζητήσεις με νοσοκομεία και ΥΠΕ». Με την εμπειρία της πανδημίας, η Ευρώπη αποφάσισε να κάνει εσωτερική αγορά για τις επόμενες κρίσεις, για να είναι ικανή να αυτοδιαχειρίζεται τις ανάγκες της. Αυτή τη στιγμή, μπορούμε ως χώρα να αγοράσουμε με πιο ανταγωνιστικές τιμές, αλλά εδώ θα πρέπει να σκεφτούμε εγχώρια αγορά. Από την πλευρά του υπουργείου, έχει γίνει άνοιγμα στο επιστημονικό κομμάτι, σύμφωνα με τον κ. Μπαρτσώκα. Ο τελευταίος δεσμεύτηκε για το μέλλον, καθώς υπάρχει πρόβλεψη για τα έτη 2022-2025 ο σχεδιασμός να γίνει μαζί με εταιρείες και επιστημονικές ενώσεις.

Δημήτρης Νίκας

ΠΡΟΕΔΡΟΣ, ΣΕΙΒ, ΠΡΟΕΔΡΟΣ & ΔΙΕΥΘΥΝΩΝ ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ, MEDTRONIC Στην τοποθέτησή του ο κ. Νίκας υποστήριξε ότι, κατά το χρονικό διάστημα της πανδημίας, οι εταιρείες του συνδέσμου ανταποκρίθηκαν επαρκώς στις ανάγκες. «Όλα έγιναν γρήγορα και αποτελεσματικά» ανέφερε ο κ. Νίκας, προσθέτοντας ότι υποστήριξη υπήρξε σε όλα τα νοσοκομεία. Σύμφωνα με τον ίδιο, ήρθε η ώρα να δούμε τι θα γίνει στο μέλλον, να εκμεταλλευτούμε αυτήν την κρίση ως ευκαιρία, για να γίνουν αλλαγές στο ΕΣΥ, ώστε ο ασθενής να έχει καλύτερες θεραπείες. Για το σύστημα προμηθειών νοσοκομείων του ΕΣΥ ο πρόεδρος του ΣΕΙΒ επικύρωσε τις πληροφορίες άλλων συνέδρων ότι υπάρχουν ελλιπή δεδομένα, ενώ τόνισε τις δυσκολίες που φέρνουν οι γραφειοκρατικές διαδικασίες. Ακόμη, ο κ. Νίκας ισχυρίστηκε πως το σύστημα παρακολούθησης δεν είναι αρκετά οργανωμένο και δεν γίνεται σε μια τακτική βάση. Για να ξεπεραστούν οι σκόπελοι θα πρέπει η χώρα να κινηθεί με ταχύτητα και βούληση, όπως συνέβη με το πρόγραμμα των εμβολιασμών. Ως χαρακτηριστικό της κωλυσιεργίας ανέφερε ο πρόεδρος του ΣΕΙΒ το ότι «ένα αίτημα προσφοράς σε νοσοκομείο

μέχρι να ολοκληρωθεί και να βγει το τιμολόγιο μεσολαβούν 12 βήματα και όλο αυτό αποβαίνει σε βάρος των εταιρειών και του συστήματος υγείας, γιατί υπάρχουν κρυμμένα κόστη. Αν όλη η διαδικασία απλοποιηθεί, θα εξασφαλίσει λιγότερο κόστος». Στο πλαίσιο του σχεδιασμού για την ανάκαμψη οικονομίας, θα μπορούσε να υιοθετηθεί η ψηφιοποίηση πολλών διαδικασιών.

ΡΕΠΟΡΤΑΖ

ΣΤΡΟΓΓΥΛΟ ΤΡΑΠΕΖΙ I

«Σύστημα προμηθειών στα νοσοκομεία του ΕΣΥ»

Δ. Νίκας: Για να ξεπεραστούν οι σκόπελοι θα πρέπει η χώρα να κινηθεί με ταχύτητα και βούληση, όπως συνέβη με το πρόγραμμα των εμβολιασμών.

ατά τη συζήτηση στο Στρογγυλό Τραπέζι I, με θέμα «Σύστημα προμηθειών στα νοσοκομεία του ΕΣΥ», ο κ. Μπαρτσώκας ανακοίνωσε τη στελέχωση της ΕΚΑΠΥ με κατάλληλο προσωπικό και τη μετατροπή της σε νομικό πρόσωπο ιδιωτικού δικαίου. Ήδη άλλωστε έχουν αρχίσει στο ΕΣΗΔΗΣ να κατασκευάζονται πλατφόρμες επικοινωνίας της ΕΚΑΠΥ για την παραγγελία αναλωσίμων από τα νοσοκομεία. Ο ίδιος εκτίμησε ότι μετά από ένα-δύο χρόνια θα διατίθενται τα δεδομένα για το τι έχουν αγοράσει και τι έχουν αναλώσει, καθώς με διαφορετικές συνθήκες για τη διασφάλιση δεδομένων υπάρχει αναμονή πέντε μηνών. Προανήγγειλε επίσης την αλλαγή του τρόπου με το οποίο γίνονται οι διαγωνισμοί, με ασφαλιστικές δικλίδες και επαναληπτικότητα. Με την επικαιροποίηση του ΕΣΗΔΗΣ και τη διασύνδεση των νοσοκομείων, τα γραφεία προμηθειών των νοσοκομείων θα μιλούν την ίδια γλώσσα και θα διαχειρίζονται τα ίδια στοιχεία. Η μορφή των κεντρικών διαγωνισμών, είτε αυτοί θα διεξάγονται μέσω της ΕΚΠΑΠΥ είτε μέσω των ΥΠΕ, δεν θα προβλέπει έναν μειοδότη για όλη την Ελλάδα, θέτοντας δικλίδες ασφαλείας για την προστασία των προμηθευτών.

/ Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2021

Από τη μεριά του, ο κ. Νίκας τόνισε ότι «η υπάρχουσα διαδικασία αποτελεί μια πληγή». Ενδεικτικό είναι το ότι οι Θεσμοί κυνηγούν το Υπουργείο Υγείας για να πληρωθούν στην ώρα τους οι προμηθευτές. Ο ΣΕΙΒ είναι υπέρ των ανοιχτών διαδικασιών, αλλά ζητά να αποσαφηνιστεί τι θα περιλαμβάνει η κεντρικοποίηση που προωθεί το υπουργείο. Θα πρέπει να ληφθούν υπόψη και οι δυνατότητες των τοπικών προμηθευτών, ώστε να μπορούν να εξασφαλίσουν τη βιωσιμότητά τους. Σχετικά με τις τεχνικές προδιαγραφές, πραγματοποιήθηκε διαβούλευση, αλλά, δεδομένου του ότι υπάρχουν εταιρείες και εκτός συνδέσμου, ο κ. Νίκας επεσήμανε την ανάγκη να είναι όσο το δυνατόν πιο αντικειμενικές. Αναγκαίο και εφικτό είναι να λαμβάνονται υπόψη οι γνωμοδοτήσεις επιστημονικών φορέων και ιατρικών εταιρειών. Ο ΣΕΙΒ επιθυμεί στο μέλλον να αλλάξει ο τρόπος με τον οποίο ορίζονται οι προδιαγραφές, ώστε να γίνει αντικειμενικό το σύστημα, συνυπολογίζοντας και ποιοτικά κριτήρια. Ο ίδιος καυτηρίασε το γεγονός ότι η αξιολόγηση της νέας τεχνολογίας γίνεται με παράδοξο τρόπο: «Μπορεί καθόλου ή και περιστασιακά. Νομίζω ότι οι νέες τεχνολογίες θα βοηθήσουν

να μειωθεί το κόστος και να έχουμε καλύτερα αποτελέσματα». Σχετικά με τη διαθεσιμότητα στις πλατφόρμες, ο Supply Chain and Procurement Expert, Ιωάννης Καραφύλλης, σχολίασε ότι είχε σχεδιαστεί στο ΕΣΗΔΗΣ, πριν δέκα χρόνια, η δυνατότητα πληρωμών μέσα από πλατφόρμα, αλλά χρησιμοποιήθηκαν λίγες δυνατότητες. Το ΕΣΗΔΗΣ, σήμερα, είναι διασυνδεμένο με το Γενικό Λογιστήριο του Κράτους και οι πιστώσεις μπορούν να πληρώνονται αυτόματα, δεν υπάρχει η σχέση με το Ελεγκτικό Συνέδριο, αποφεύγοντας τη χρονοτριβή και τον κύκλο πιθανής ροής των πόρων σε άλλες ανάγκες των νοσοκομείων. Όσο για την αυτοματοποίηση των διαδικασιών, τα νοσοκομεία θα αγοράζουν αναλώσιμα από ηλεκτρονικούς καταλόγους που ετοιμάζουν μέσω μιας πλατφόρμας τα Υπουργεία Ψηφιακής Διακυβέρνησης και Ανάπτυξης. Τα νοσοκομεία αγοράζουν συχνά γάζες και γάντια, οπότε για τέτοιες παραγγελίες μικρών ποσοτήτων οι ηλεκτρονικοί κατάλογοι θα λύσουν προβλήματα, όπως υποστήριξε ο κ. Καραφύλλης.

Σχετικά με το μητρώο ιατροτεχνολογικών προϊόντων, είχε προταθεί το 2015 η Ελλάδα να υιοθετήσει το μοντέλο του ιταλικού μητρώου, το οποίο αξιοποίησαν και οι Γερμανοί. «Θα μπορούσαμε να έχουμε ξεπεράσει τη συγκεκριμένη δυσκολία, γιατί το δικό μας δεν πέτυχε και μείναμε πίσω» ανέφερε χαρακτηριστικά ο κ. Καραφύλλης. «Νομίζω ότι υπάρχει η λύση και είναι έτοιμη από παλιά να την υιοθετήσουμε χωρίς παρεκκλίσεις, για να πάμε μπροστά» πρόσθεσε. Αναφορικά με τους κεντρικούς διαγωνισμούς, ο κ. Καραφύλλης συμφώνησε με τον κ. Νίκα ότι θα πρέπει να εξεταστούν και οι δυνατότητες των μικρομεσαίων επιχειρήσεων. Φέρνοντας το παράδειγμα της Ιταλίας, καθώς ισχύει η ίδια ευρωπαϊκή νομοθεσία, μπορεί να γίνει αγορά από την «τοπική γειτονιά», φτάνει να πάρει ακριβώς το ίδιο υλικό, αρκεί να είναι φθηνότερο από την τιμή που έχει επιτευχθεί στη σύμβαση. «Όλα τα προβλήματα είναι λυμένα, είναι θέμα καλής θέλησης και από την πλευρά του υπουργείου και από την πλευρά των προμηθευτών» ισχυρίστηκε.

Ορέστης Φοίβος Πιτσάβας

HEAD OF BUSINESS DEVELOPMENT, LIVEON Στο πλαίσιο του συνεδρίου, ο κ. Πιτσάβας παρουσίασε την πλήρη και ευέλικτη πλατφόρμα LiveOn, την οποία χαρακτήρισε «ένα μικρό τεχνολογικό θαύμα». Η εν λόγω πλατφόρμα επιτρέπει στις επιχειρήσεις να ηγηθούν της ψηφιακής επικοινωνίας τους, να λύσουν προβλήματα με την επικοινωνία και το μάρκετινγκ, «όλα αυτά που ξεκίνησαν με την πανδημία, αλλά εξελίχθηκαν ως ένα βασικό κριτήριο του πώς πλέον διαχειρίζεται τις ανάγκες του». «Εμείς την ονομάζουμε “την πρώτη only one πλατφόρμα για ψηφιακή επιχειρηματική επικοινωνία και events”. Ωστόσο, είναι πολύ περισσότερα» σχολίασε ο κ. Πιτσάβας. Εξήγησε ακόμη ότι είναι απαραίτητη για κάθε επιχείρηση, γιατί παρέχει εύρος λύσεων, από τον τομέα των events, τις εκθέσεις για να «χτίσουν» οι διοργανωτές «έναν ιδανικό εκθεσιακό

χώρο», μέχρι την κάλυψη των αναγκών στη «μετάβαση στην ψηφιακή εποχή». Επιγραμματικά, ανέφερε ότι πρόκειται

ΡΕΠΟΡΤΑΖ

Δέρκος Καλογρίδης

ΑΝΤΙΠΡΟΕΔΡΟΣ ΔΣ, ΣΕΙΒ

για μια πλήρη και ευέλικτη πλατφόρμα, απαραίτητη σε κάθε επιχείρηση σε αυτήν τη νέα εποχή, παρέχοντας ένα φάσμα λύσεων για απρόσκοπτη επιχειρηματική επικοινωνία. Μάλιστα, ο κ. Πιτσάβας διευκρίνισε ως προς τη διοργάνωση των events ότι είναι δυνατόν να διοργανωθούν σε virtual ή υβριδικό επίπεδο. Όσο για τις εκθέσεις παρέχεται η δυνα-

τότητα στους διοργανωτές να χτίσουν τον ιδανικό χώρο και «να τον ντύσουν με λειτουργίες αλλά και με 3D γραφικά». Ο δε business τομέας καλύπτει τις «ανάγκες 100% παρουσίας στον ψηφιακό χώρο», δηλαδή, εξήγησε ο κ. Πιτσάβας, «να μεταφέρετε την παρουσία σας από τον φυσικό χώρο στον ψηφιακό».

Κατά την ομιλία του με θέμα «Ιατροτεχνολογικά προϊόντα: χαρτογράφηση του περιβάλλοντος στον ΕΟΠΥΥ. Κοιτάζοντας την επόμενη ημέρα», ο κ. Καλογρίδης επεσήμανε ότι οι διαδικασίες για την ένταξη νέων προϊόντων καθυστερούν, δεν τηρούνται τα χρονοδιαγράμματα, ενώ χρονοτριβή υπάρχει και στο ΦΕΚ. Το αποτέλεσμα είναι να γίνονται στο τέλος μαζικές εγκρίσεις και αυτό ενέχει τον κίνδυνο λάθους.

Σχετικά με τα κριτήρια για τη διαπραγμάτευση των προϊόντων, «είναι προς τη σωστή κατεύθυνση, αλλά είναι γενικά» επεσήμανε ο αντιπρόεδρος του ΣΕΙΒ, σημειώνοντας ότι δεν έχει διευκρινιστεί το πώς θα γίνεται αξιολόγηση. Αναφέροντας τα κριτήρια, σχολίασε ότι «στην πράξη, αυτό που εξετάζεται είναι η δημοσιονομική επίπτωση», εξηγώντας ότι γίνεται μια σύγκριση τιμών ομοειδών προϊόντων ή προϊόντων κατηγορίας. Όσο για το clawback, αυτό έχει επεκταθεί έως το 2025. Όμως, για το φάρμακο, από το 2022 προβλέπεται «κόφτης». Υπενθύμισε επίσης ότι μέσα στο 2021 καθιερώθηκε η προείσπραξη του 70% της προβλεπόμενης υπέρβασης, το «οποίο γίνεται μονομερώς ως προς τους εισαγωγείς». Ο ΣΕΙΒ ζητά να υπάρξει νέο budget για τα καινούργια ιατροτεχνολογικά προϊόντα. «To clawback στον ιατροτεχνολογικό χώρο είναι σπασμένο σε κλειστούς προϋπολογισμούς, ανάλογα με την κατηγορία. Όταν φθάνει το 50%, είναι απαγορευτικό». Σε αυτές τις περιπτώσεις, θα μπορούσε να υπάρχει «κόφτης» και να γίνεται ένας καλύτερος προϋπολογισμός. Διαφορετικά, τίθεται θέμα προσβασιμότητας στα σύγχρονα προϊόντα νέων ασθενών.

Νικόλαος Τσούλος

MSC, MBA, ΒΙΟΧΗΜΙΚΟΣ, ΔΙΕΥΘΥΝΩΝ ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ, GENEKOR MEDICAL SA Τα αργά αντανακλαστικά του ελληνικού κράτους για την έγκριση βιοδεικτών που θα βοηθήσουν στον εντοπισμό καρκινικών προδιαθέσεων επεσήμανε ο κ.

/ Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2021

Τσούλος. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση της γενετικής εξέτασης Oncotype DX για τον καρκίνο του μαστού, που έχει μείνει στα χαρτιά και συγκεκριμένα έχει

εγκριθεί με ΦΕΚ του 2018, αλλά δεν έχει προχωρήσει η εφαρμογή της. Στόχος είναι οι εξετάσεις αυτές να βοηθήσουν γιατρούς και ασθενείς να επιλέξουν κατάλληλες θεραπείες: να γίνεται πρώιμη διάγνωση, να κρίνεται τι χρειάζεται για την καλύτερη χημειοθεραπεία και ποια είναι η κατάλληλη, που θα αποδώσει. Επίσης, στην Ελλάδα, παρατηρείται ότι γίνονται 25 χιλιάδες PET-CT, ενώ υπάρχει προϋπολογισμός στον ΕΟΠΥΥ για 21 χιλιάδες. Σε σχέση με τη Γερμανία, σε αναλογία ανά 100.000 του πληθυσμού, είμαστε πολύ υψηλότερα στη χρήση και μάλλον προκύπτει αυτό από κατάχρηση της εξέτασης. Όσο για την ανάγκη θεραπείας, «έχουν γίνει βήματα», ανέφερε ο κ. Τσούλος, σχετικά με τις χημειοθεραπείες. Στην Ελλάδα, και διεθνώς, υπάρχει τάση υπερθεραπείας σε βαθμό 73% στον καρκίνο του μαστού. Η υποθεραπεία όμως στοιχίζει στο ΕΣΥ, γιατί όταν κάποια ασθενής παίρνει ατυχώς ορμονοθεραπεία, τελικά μία στις δέκα θα επανέλθει για νέα θεραπεία, που

θα έχει κόστος άνω των 100 χιλ. ευρώ. Τα μοριακά τεστ, όπως τα Oncotype, έχουν δείξει σε διάφορες χώρες ότι μειώνουν τη χορήγηση της χημειοθεραπείας άνω του 50% και επιλέγουν ποια είναι η σωστή θεραπεία.

ΣΤΡΟΓΓΥΛΟ ΤΡΑΠΕΖΙ ΙI

«Διαχείριση ιατροτεχνολογικών προϊόντων από τον ΕΟΠΥΥ»

το πλαίσιο του δεύτερου Στρογγυλού Τραπεζιού, με θέμα «Διαχείριση ιατροτεχνολογικών προϊόντων από τον ΕΟΠΥΥ», ο Χρήστος Δαραμήλας, βιολόγος, MSc: «Κλινική και Βιομηχανική Φαρμακολογία και Τοξικολογία», «Φροντίδα στο Σακχαρώδη Διαβήτη» και πρόεδρος της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Σωματείων Συλλόγων Ατόμων με Σακχαρώδη Διαβήτη (ΠΟΣΣΑΣΔΙΑ), στηλίτευσε τη διετή καθυστέρηση της διαπραγμάτευσης του ΕΟΠΥΥ για τον καθορισμό της τιμής και των όρων αποζημίωσης των συστημάτων παρακολούθησης γλυκόζης (CGM και FGM). Τα τελευταία χρόνια, η «συμπίεση του προϋπολογισμού έχει τελικό αποδέκτη τον πάσχοντα, ο οποίος δεν μπορεί να υποστηρίζει την υγεία του» σημείωσε ο κ. Δαραμήλας.

Εξέφρασε επίσης την ανησυχία του πως αν δεν δοθεί αύξηση του προϋπολογισμού και δεν περιοριστεί το clawback, οι εταιρείες δηλώνουν ότι θα διαθέτουν προϊόντα μόνο σε αυτούς που λαμβάνουν ήδη και δεν θα δώσουν σε νέους ασθενείς. Όσο για τα νέα προϊόντα, δεν μπορούν να τα πάρουν στα χέρια όλοι οι ασθενείς, όπως τόνισε ο κ. Δαραμήλας, αλλά «λίγοι είναι αυτοί που μπορούν να τα πληρώσουν από την τσέπη τους». Μετά τη δημιουργία επιτροπής, τον προηγούμενο Νοέμβριο, η χημικός, προϊσταμένη του Τμήματος Σχεδιασμού Παροχών, Κοστολόγησης-Τιμολόγησης Ιατροτεχνολογικού, Υγειονομικού Υλικού και Σκευασμάτων Ειδικής Διατροφής της Διεύθυνσης Στρατηγικού Σχεδιασμού, ΚΥ ΕΟΠΥΥ, Μαρία Πανοσοπούλου, δια-

ΡΕΠΟΡΤΑΖ

Στην αξιολόγηση πρέπει να λαμβάνεται υπόψη ο πραγματικός αντίκτυπος του προϊόντος και όχι να γίνεται μόνο μια σύγκριση τιμών.

βεβαίωσε ότι αυτή ασχολήθηκε με το θέμα της γλυκόζης. Το ζήτημα κόλλησε λόγω της αίτησης εταιρειών για κατάθεση νέων προτάσεων. Η κ. Πανοσοπούλου εξήγησε ότι η διαδικασία είναι χρονοβόρα, γιατί άρχισε ταυτόχρονη διαπραγμάτευση υλικών, που αφορά 6 εταιρείες και 9 προϊόντα. Για την απλοποίηση των διαδικασιών θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί το Ανώτατο Υγειονομικό Συμβούλιο, παραδέχθηκε η κ. Πανοσοπούλου, αλλά πρόσθεσε ότι «δυστυχώς υπάρχουν εταιρείες που δεν θέλουν προσωρινή τιμή, θέλουν διαπραγμάτευση». Θα μπορούσε να αποτελέσει ένα «εργαλείο για να συντομεύσουμε τις διαδικασίες» παραδέχθηκε. «Είναι θέμα της ηγεσίας του υπουργείου να εκχωρήσει δικαιοδοσίες» σχολίασε η κ. Πανοσοπούλου. Σχετικά με την καθυστέρηση της ένταξης νέων τεχνολογιών, ο κ. Τσούλος καυτηρίασε το γεγονός ότι, στο εξωτερικό, οι εξετάσεις μοριακής βιολογίας προχωρούν ταυτόχρονα με τις κατευθυντήριες οδηγίες, αλλά στη χώρα μας αυτό δεν εφαρμόζεται. «Από τη στιγμή που έχει μπει στην κλινική εφαρμογή ένα φάρμακο, ένα σκεύασμα θα πρέπει με γρήγορες διαδικασίες να εντάσσεται και στις καλύψεις από τον ΕΟΠΥΥ» σημείωσε χαρακτηριστικά. Ακόμη και σε περιπτώσεις που επωφελείται ο Οργανισμός, η ίδια νοοτροπία υπάρχει, του κλειστού προϋπολογισμού. Δυστυχώς, η νοοτροπία αυτή επικρατεί και στο clawback, ενώ πρόσφατα προστέθηκε η προκαταβολή του και σε εξε-

/ Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2021

τάσεις κλειστού προϋπολογισμού, χωρίς να εμπίπτει η συγκεκριμένη κατηγορία. «Εκ των πραγμάτων, η διαδικασία είναι δομημένη με λίγο πιο αναχρονιστική σκέψη» τόνισε ο κ. Τσούλος. Με βάση το γεγονός ότι υπάρχουν δεδομένα για τους ασθενείς, θα έπρεπε να υπάρχει πνεύμα πρόληψης και να μη δρούμε αναδρομικά, σχολίασε. Ενδεικτικά, έφερε το παράδειγμα ότι για την εξέταση Oncotype DX, για το αν χρειάζεται χημειοθεραπεία ή όχι μια γυναίκα, κατατέθηκε ο φάκελος το 2008 και εκδόθηκε ΦΕΚ το 2018. Από την πλευρά του, ο κ. Καλογρίδης υπογράμμισε την ανάγκη για ένα σαφές πλαίσιο στο πώς θα γίνει η αξιολόγηση, γιατί σήμερα κυριαρχεί η γενίκευση. Σύμφωνα με τον ίδιο, πρέπει να λαμβάνεται υπόψη ο «πραγματικός αντίκτυπος του προϊόντος» (ποιότητα ζωής ασθενών) και όχι να γίνεται μόνο μια σύγκριση τιμών. Με τη διαβεβαίωση ότι οι άνθρωποι με διαβήτη στην Ελλάδα συνιστούν πράγματι μεγάλο πληθυσμό, ο κ. Καλογρίδης τόνισε ότι «αν λάβουμε υπόψη μας ότι οι επιπλοκές του διαβήτη έχουν πολλαπλό κόστος από τη θεραπεία, αν δεν πάρουμε σωστά μέτρα και δεν δώσουμε αυτά που χρειάζονται γιατροί και ασθενείς, τότε σε περίπτωση επιπλοκών, θα είναι πολλαπλάσιο το κόστος της θεραπείας για το σύστημα υγείας». Ακόμη, υπενθύμισε ότι «η μετφορμίνη κάνει 2 ευρώ και η ινσουλίνη κάνει 80-100 ευρώ τον μήνα, παρ’ όλα αυτά αποζημιώνεται, γιατί είναι γνωστό το όφελος».

Αναστάσιος Ρεντούμης

MANAGER ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΥΓΕΙΑΣ, INNOVATION MANAGER & ΠΡΟΕΔΡΟΣ, ΜΚΟ ΣΟΦ Στην ομιλία του ο κ. Ρεντούμης υπεραμύνθηκε της Value-Based Health Care αξιολόγησης. Παρουσίασε το έργο VΑLUECARE, στο πλαίσιο του Ορίζοντα 2020, με το οποίο αξιολογούνται οι υπηρεσίες ολιστικής φροντίδας σε ηλικιωμένους ασθενείς βάσει των αποτελεσμάτων που έχουν μεγαλύτερη αξία για αυτούς. O κ. Ρεντούμης υιοθέτησε τη θέση του καθηγητή Michael Porter: «(…) η επίτευξη υπηρεσιών προστιθέμενης αξίας για τους ασθενείς οφείλει να γίνει ο πρωταρχικός στόχος της παροχής υγειονομικής περίθαλψης, με την αξία να ορίζεται ως τα θεραπευτικά αποτελέσματα που επιτυγχάνονται ανά δολάριο που ξοδεύεται στην παροχή των υπηρεσιών. Η αξία της φροντίδας της υγείας εξαρτάται από τα αποτελέσματα, όχι από τις εισροές, η αξία στην υγειονομική περίθαλψη μετριέται από τα κλινικά αποτελέσματα που επιτεύχθηκαν, όχι από τον όγκο των παρεχόμενων υπηρεσιών...». Συνεπώς, εφαρμόζοντας το VΑLUECARE, επιτυγχάνεται τετραπλός στόχος: καλύτερα αποτελέσματα για τους ασθενείς, περισσότερη ικανοποίηση από τους επαγγελματίες υγείας και κοινωνικής αλ-

ληλεγγύης και τους άτυπους φροντιστές τους, μικρότερη επαγγελματική εξουθένωση για τους επαγγελματίες, βελτίωση στη βιωσιμότητα των συστημάτων υγείας και καλύτερη υγεία στον πληθυσμό. Στον ελληνικό πιλότο, το VALUECARE υλοποιείται από το Ιατρικό Αθηνών σε συνεργασία με τη Συμμαχία για Ολοκληρωμένη Φροντίδα και επικεντρώνεται σε ηλικιωμένους ασθενείς με σακχαρώδη διαβήτη και υπέρταση.

Πάνος Σταφυλάς

MD, MSC, PHD ΚΑΡΔΙΟΛΟΓΟΣ/ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΩΝ ΥΓΕΙΑΣ, ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΣ ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ, HEALTHINK Η καινοτομία αντιμετωπίζει πολλά προβλήματα στην είσοδο στην αγορά και οι ασθενείς μας ενδεχομένως δεν έχουν νέα προϊόντα στα χέρια τους, όπως επεσήμανε αρχικά ο κ. Σταφυλάς μιλώντας για την αξιολόγηση ιατροτεχνολογικών προϊόντων. Διευκρίνισε δε ότι πρόκειται για μια διεπιστημονική διαδικασία που χρησιμοποιεί ξεκάθαρες μεθόδους, προκειμένου να καθορίσουμε την αξία της τεχνολογίας σε διαφορετικά σημεία του κύκλου ανάπτυξής της. Μεταξύ άλλων, θα πρέπει να δούμε τις

συνέπειες από την αξιοποίησή της στο σύστημα υγείας και δεν πρέπει να ξεχνάμε τους ασθενείς και τους φροντιστές των ασθενών, σύμφωνα με τον κ. Σταφυλά. Σημαντικό είναι να λαμβάνεται υπόψη το στάδιο ανάπτυξης της τεχνολογίας. Επικαλέστηκε επίσης το ευρωπαϊκό δίκτυο για την αξιολόγηση τεχνολογιών υγείας, που έχει θέσει συγκεκριμένες παραμέτρους. Μεταξύ άλλων, ο κ. Σταφυλάς ανέφερε ότι το βάρος έχει πέσει στην αξιολόγηση φαρμάκων. Στην πραγματικότητα, η δια-

ΡΕΠΟΡΤΑΖ

φορά των ιατροτεχνολογικών προϊόντων έγκειται στο γεγονός ότι έχουν μικρότερη διάρκεια ζωής, συνεχές αναβαθμίσεις, εξαρτώνται από τη χρήση που κάνουν οι ίδιοι οι ασθενείς και εντάσσονται σε διαφορετικά συστήματα τιμολόγησης σε κάθε χώρα. Η αξιολόγησή τους θα πρέπει να επιταχυνθεί, γιατί σύντομα εκτοπίζονται από νέες τεχνολογίες. Ως επιτυχημένο παράδειγμα ανέφερε το πρόγραμμα Renewing Health, την εξ αποστάσεως παρακολούθηση συσκευών (βηματοδότες και απινιδωτές), το οποίο μείωσε κατά 50% τις επισκέψεις στα εξωτερικά ιατρεία των νοσοκομείων, εξασφαλίζοντας πόρους.

Δημήτριος Αυγερινός

MD, PHD, FACS, FACC ΚΑΡΔΙΟΧΕΙΡΟΥΡΓΟΣ-ΧΕΙΡΟΥΡΓΟΣ ΑΟΡΤΗΣ, ΩΝΑΣΕΙΟ ΚΑΡΔΙΟΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ, ΔΙΔΑΚΤΟΡΑΣ ΤΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗΣ ΑΘΗΝΩΝ Στη σημαντική πρόοδο που έχει σημειώσει σήμερα η χειρουργική της καρδιάς και των αγγείων χάρη στη σύγχρονη τεχνολογία έδωσε έμφαση ο κ. Αυγερινός. «Η σημερινή χειρουργική της καρδιάς και των αγγείων εκμεταλλεύεται στο έπακρο τη μοντέρνα τεχνολογία σε κάθε τομέα, όπως άλλωστε κάνει και ολόκληρη η ιατρική. Η σημερινή καρδιοχειρουργοί χρησιμο-

/ Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2021

ποιούν τις νέες τεχνολογίες προς όφελος των ασθενών τους, επιτυγχάνοντας απαράμιλλη ακρίβεια στη διάγνωση και θεραπεία των νοσημάτων της καρδιάς και των αγγείων». Οι καρδιοχειρουργοί χρησιμοποιούν τις νέες τεχνολογίες προς όφελος των ασθενών τους. Στη διάγνωση μέσα από τη χρησιμοποίηση μαγνητικών και αξονικών τομογραφιών τελευταίας τεχνολογίας με τη βοήθεια της τεχνητής νοημοσύνης και στη θεραπεία των καρδιακών βαλβίδων με διαδερμικές και ενδοσκοπικές τεχνικές, κατά τις οποίες αποφεύγεται το ανοιχτό χειρουργείο, όπως το έχουμε συνηθίσει μέχρι σήμερα. «Βρισκόμαστε πλέον στην ευχάριστη θέση να κάνουμε χειρουργείο αντικατάστασης καρδιακών βαλβίδων με πολύ μικρές τομές με τη χρήση κάμερας ή ακόμα και χωρίς τομές καθόλου, με ενδαγγειακές τεχνικές. Έτσι οι ασθενείς μας ωφελούνται από γρηγορότερη ανάρρωση, λιγότερο πόνο και μειωμένες επιπλοκές». Στη φαρέτρα των καρδιοχειρουργών βρίσκονται η τεχνητή νοημοσύνη, η εικονική και επαυξημένη πραγματικότητα, το 3D printing κ.ά.

ΣΤΡΟΓΓΥΛΟ ΤΡΑΠΕΖΙ ΙΙΙ

«Αξιολόγηση ιατρικής τεχνολογίαςΠροοπτικές-Προκλήσεις»

ατά το τρίτο Στρογγυλό Τραπέζι, το θέμα της συζήτησης ήταν: «Αξιολόγηση ιατρικής τεχνολογίας-Προοπτικές-Προκλήσεις». Η διαδικασία της αξιολόγησης για τα ιατροτεχνολογικά προϊόντα υστερεί σε σχέση με αυτήν του φαρμάκου, σύμφωνα με τη Senior HTA Consultant, IQVIA Hellas, Μαρία Καλογεροπούλου, η οποία επεσήμανε ότι βρισκόμαστε σε εμβρυακό στάδιο, παρά την έκδοση ΦΕΚ. Ήδη σημειώνονται καθυστερήσεις και δεν λαμβάνεται υπόψη ο κύκλος ζωής τους: «Δυστυχώς, η αξιολόγηση ιατρικών τεχνολογιών, μέχρι στιγμής, ενώ περιγράφεται στο ΦΕΚ, έχει μείνει μόνο στο ΦΕΚ» είπε και διευκρίνισε ότι δεν υπάρχουν σαφή στάδια που να τηρούνται στην πράξη, σε συνδυασμό και με τις καθυστερήσεις. Σχετικά με την εισαγωγή νέων προϊόντων, ο γενικός γραμματέας του ΔΣ του ΣΕΙΒ και γενικός διευθυντής της Νέα Διαγνωστική Διάσταση ΕΠΕ, Κώστας Μαριάκης, υποστήριξε ότι υπάρχουν πολλές δυσκολίες. Χαρακτηριστικά τόνισε ότι στα νοσοκομεία υπάρχει θέμα με το παρατηρητήριο τιμών, το οποίο είχε παγώσει τα περασμένα χρόνια. Επίσης, υπάρχει δυσκολία με το ζήτημα της τιμής, «το να φέρει μια εταιρεία ένα επαναστατικό προϊόν μόνο αυτή δημιουργεί θέμα-

τα πώς θα το υποδεχθεί ένα νοσοκομείο, πώς θα τιμολογήσει και θα αποζημιώσει το νοσοκομείο». Εκτίμησε δε ότι «είμαστε ένα κλικ πριν από την αρχή». Δεν αποτελεί καινοτομία το πλαίσιο της αξιολόγησης βάσει αποτελέσματος, υποστήριξε ο κ. Ρεντούμης, υπενθυμίζοντας ότι υλοποιείται στην ΕΕ, και εφόσον τα αποτελέσματα είναι πολυδιάστατα, είναι αξιοποιήσιμα. «Το μοντέλο εκβάσεων είναι ένα διεθνές μοντέλο και έχει εφαρμογή εσωτερικά στην Ολλανδία», ένα μοντέλο μέσω ασφαλιστικών φορέων ή οργανισμών. «Εκεί υπάρχει κίνητρο να αποζημιώνονται οι πράξεις και οι υπηρεσίες βάσει των αποτελεσμάτων που επιτυγχάνονται» εξήγησε ο κ. Ρεντούμης, αν δεν επιτευχθεί το αποτέλεσμα, το budget μειώνεται. Με αυτόν τον τρόπο δίνεται κίνητρο για να διασφαλιστεί η αποζημίωση σε όλο τον κύκλο της φροντίδας και σε περίπτωση επιτυχίας, αυτή επιβραβεύεται με επιπλέον budget την επόμενη χρονιά. Με αφορμή την πρόκληση του Ταμείου Ανάκαμψης σχετικά με τα υπάρχοντα πρότυπα, ο κ. Σταφυλάς ισχυρίστηκε ότι το μοντέλο μιας επιτροπής του ΕΟΠΥΥ «δεν είναι μοντέλο που δουλεύει». Η διαδικασία της αξιολόγησης πρέπει είναι ανεξάρτητη και να λύνει προβλήματα, για παράδειγμα, των προϋπολογισμών.

Δυστυχώς, η αξιολόγηση ιατρικών τεχνολογιών, μέχρι στιγμής, ενώ περιγράφεται στο ΦΕΚ, έχει μείνει μόνο στο ΦΕΚ.

ΡΕΠΟΡΤΑΖ

Θεωρεί δε ότι χρειαζόμαστε έναν Οργανισμό ανεξάρτητο και με «κεντρική διοίκηση, που να βλέπει τον κοινωνικό αντίκτυπο, τις συνολικές επιδράσεις μιας παρέμβασης». Ακόμη, εκτίμησε ότι τα επόμενα χρόνια θα έρθουν μια σειρά από τεχνολογίες με νέες τεχνικές και εργαλεία και λογισμικό που θα συνδέονται, οπότε θα είναι αναγκαίο ένα μοντέλο αυτοχρηματοδοτούνται οργανισμού, που θα στελεχώνεται με κατάλληλο προσωπικό. Ήδη στα ερευνητικά κέντρα διεθνώς αναπτύσσονται τεχνολογίες που αποζημιώνονται σε άλλες χώρες, αλλά όχι στην Ελλάδα, ενώ εδώ τους αναπτύσσουμε. Αναφέρθηκε επίσης στο πρόγραμμα e-trikala για την καρδιακή ανεπάρκεια, τον σακχαρώδη διαβήτη και τη ΧΑΠ, το οποίο δεν μπόρεσε να προχωρήσει στη χώρα μας λόγω αδυναμίας προσλήψεων προσωπικού. Ο πιλότος της καρδιακής ανεπάρκειας δεν δούλεψε στην Ελλάδα, ενώ η αντίστοιχη υπηρεσία στο Βένετο είναι πλέον σταθερή φροντίδα. Υπέρ της αξιοποίησης όλων των χρηματοδοτικών εργαλείων τάχθηκε ο DDS, MSc, Διοικητής της 5ης Υγειονομικής Περιφέρειας Θεσσαλίας & Στερεάς Ελλάδας, Φώτης Σερέτης. Ευοίωνο στοιχείο

/ Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2021

θεωρεί ο ίδιος τη λειτουργία του ΟΔΙΠΥ και την έναρξη της εκπαίδευσης των διοικητών των ΥΠΕ, οι οποίες χρησιμοποιούν χρηματοδοτικά εργαλεία για να υλοποιήσουν αιτήματα των νοσοκομείων, τα οποία φιλτράρονται. Για ηλικιωμένους ασθενείς με χρόνια νοσήματα ήδη υλοποιείται από την 5η ΥΠΕ πρόγραμμα «έξυπνων» τηλεφώνων και φορητών αισθητήρων. Στόχος είναι το ΕΣΥ να καταστεί «ελκυστικό και ανταγωνιστικό σε σχέση με τον ιδιωτικό τομέα», μέσα από την αναβάθμιση της ποιότητας υπηρεσιών, με νέα μηχανήματα και εξετάσεις σύγχρονες και με την αξιοποίηση όλου του δυναμικού. Για τη δημιουργία ενός ανεξάρτητου φορέα συμφώνησε η κ. Καλογεροπούλου, υπό τον όρο να στελεχωθεί με επαρκή και εξειδικευμένο προσωπικό. Ακόμα και σήμερα, τα μοντέλα που κατατίθενται δεν ξέρουμε σε τι σκοπεύουν, αφού στο τέλος στην Ελλάδα γίνεται η διαπραγμάτευση με βάση την τιμή. Δυσοίωνα είναι τα στοιχεία, καθώς τα δείγματα μαρτυρούν ότι «δεν είμαστε εύκολα προσαρμόσιμοι», γιατί στο κομμάτι του φαρμάκου δεν έχουμε ακόμη ΗΤΑ τρία χρόνια τώρα.•••

αφιέρωμα

Εμβόλια 24

Ρεπορτάζ Οι εξελίξεις στα εμβόλια έναντι του Covid-19

Άρθρο Sibilia Quilici Χρειαζόμαστε έγκαιρη παρακολούθηση των ποσοστών εμβολιασμού

Ρεπορτάζ Ο εμβολιασμός HPV σε αγόρια

Ρεπορτάζ Ρεκόρ εξαγωγών εμβολίων ύψους 42,5 δισ. δολαρίων

ΡΕΠΟΡΤΑΖ Παραμένουν οι προκλήσεις για τον εμβολιασμό των φτωχών χωρών

Οι εξελίξεις στα εμβόλια έναντι του Covid-19 Μέχρι σήμερα έχουν χορηγηθεί παγκοσμίως 7,3 δισ. δόσεις

φιέρωμα για τα εμβόλια χωρίς αναφορά σε εκείνα έναντι του Covid-19 δεν είναι δυνατόν να υπάρξει. Ας δούμε, λοιπόν, ποιες είναι οι τελευταίες εξελίξεις στον τομέα αυτό, οι προοπτικές και οι προκλήσεις. Τα εμβόλια απαιτούν συνήθως χρόνια έρευνας και δοκιμών πριν φτάσουν στη χρήση, αλλά το 2020 οι επιστήμονες ξεκίνησαν έναν «αγώνα δρόμου» για την παραγωγή ασφαλών και αποτελεσματικών εμβολί-

ων κατά του κορωνοϊού σε χρόνο-ρεκόρ. Σήμερα, οι ερευνητές εξακολουθούν να δοκιμάζουν 105 εμβόλια σε κλινικές δοκιμές σε ανθρώπους και 41 έχουν φτάσει στα τελικά στάδια των δοκιμών. Περισσότερα από 75 προκλινικά εμβόλια βρίσκονται υπό έρευνα σε ζώα. Σε όλο τον κόσμο έχουν λάβει άδεια χρήσης 15 εμβόλια σε διάφορες περιοχές του πλανήτη, ενώ έχουν αποτύχει οριστικά 10 σκευάσματα.

Ποια είναι τα πιο σημαντικά εμβόλια Pfizer-BioNTech mRNA Approved in U.S., other countries. Emergency use in E.U., other countries. Moderna mRNA

Approved in Switzerland. Emergency use in U.S., E.U., other countries.

Gamaleya

Emergency use in Russia, other countries.

Ad26, Ad5

Oxford-AstraZeneca ChAdOx1

Approved in Brazil. Emergency use in U.K., E.U., other countries.

CanSino Ad5

Approved in China. Emergency use in other countries.

Johnson & Johnson

Ad26

Emergency use in U.S., E.U., other countries.

Vector Institute

Protein

Approved in Turkmenistan. Early use in Russia.

Novavax

Protein

Emergency use in Indonesia.

Sinopharm Inactivated

Approved in China, U.A.E., Bahrain. Emergency use in other countries.

Sinovac Inactivated

Approved in China. Emergency use in other countries.

Sinopharm-Wuhan Inactivated

Approved in China. Limited use in U.A.E.

Bharat Biotech

Emergency use in India, other countries.

Inactivated

/ Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2021

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α ΕΜΒΟΛΙΑ

ΡΕΠΟΡΤΑΖ

Οι χώρες και οι περιφέρειες με τα υψηλότερα εισοδήματα εμβολιάζονται πάνω από 10 φορές γρηγορότερα από εκείνες με τα χαμηλότερα.

Χάρη σε αυτά τα εμβόλια, που αναπτύχθηκαν σε χρόνο-ρεκόρ, διανύουμε τη μεγαλύτερη εκστρατεία εμβολιασμού στην ιστορία. Περισσότερες από 7,3 δισ. δόσεις έχουν χορηγηθεί σε 184 χώρες, σύμφωνα με στοιχεία που συνέλεξε το Bloomberg. Στις ΗΠΑ, έχουν χορηγηθεί μέχρι στιγμής 432 εκατομμύρια δόσεις. Συνολικά, έχουν χορηγηθεί 95 δόσεις για κάθε 100 άτομα σε όλο τον κόσμο, αλλά η κατανομή είναι άνιση. Οι χώρες και οι περιφέρειες με τα υψηλότερα εισοδήματα εμβολιάζονται πάνω από 10 φορές γρηγορότερα από εκείνες με τα χαμηλότερα. Σε παγκόσμιο επίπεδο, ο ημερήσιος ρυθμός εμβολιασμού είναι 30.262.028 δόσεις, που περιλαμβάνει 8.942.281 άτομα που κάνουν τον πρώτο τους εμβολιασμό. Με αυτόν τον ρυθμό, θα χρειαστούν άλλοι 6 μήνες έως ότου το 75% του πληθυσμού λάβει τουλάχιστον μία δόση! Με τον τρέχοντα ρυθμό εμβολιασμού, ο στόχος της ανάσχεσης της πανδημίας δείχνει ακατόρθωτος. Η παραγωγική ικανότητα, ωστόσο, αυξάνεται παγκοσμίως, χάρη σε νέα εμβόλια και την πρόσθετη δυναμικότητα από άλλους κατασκευαστές φαρμάκων. Η παράδοση δισεκατομμυρίων δόσεων εμβολίων για να σταματήσει η εξάπλωση του Covid-19 παγκοσμίως είναι μία από τις μεγαλύτερες υλικοτεχνικές προκλήσεις που έχουν αναληφθεί ποτέ. Στις ΗΠΑ, ο ρυθμός εμβολιασμού είναι περίπου 1.434.537 δόσεις την ημέρα, το οποίο περιλαμβάνει 347.623 άτομα που κάνουν την πρώτη τους δόση. Με αυτόν

/ Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2021

τον ρυθμό, θα χρειαστούν άλλοι 2 μήνες μέχρι το 75% του πληθυσμού να λάβει τουλάχιστον μία δόση.

Πανδημία των ανεμβολίαστων Το Ισραήλ ήταν η πρώτη χώρα που έδειξε ότι τα εμβόλια μπορούν να αναχαιτίσουν την καμπύλη των λοιμώξεων από τον Covid. Η χώρα ηγήθηκε παγκοσμίως στους εμβολιασμούς και μέχρι τον Φεβρουάριο του 2021 περισσότερο από το 84% των ατόμων ηλικίας 70 ετών και άνω είχαν λάβει δύο δόσεις. Τα κρούσματα Covid μειώθηκαν γρήγορα και ακολούθησαν και άλλες χώρες, όπως το Ηνωμένο Βασίλειο, η Δανία, η Πορτογαλία κ.λπ. Όμως, ο ιός δεν είχε πει την τελευταία του λέξη. Νέα στελέχη, με πρώτη και καλύτερη την εξαιρετικά μεταδοτική παραλλαγή Δέλτα, προκάλεσαν αναζωπύρωση. Στο Ισραήλ είχαμε άλλη μία έκρηξη κρουσμάτων, που τέθηκε υπό έλεγχο με την ενισχυτική τρίτη δόση. Πιο ευάλωτοι είναι φυσικά οι ανεμβολίαστοι. Σε όλο τον κόσμο, τα μη εμβολιασμένα άτομα κινδυνεύουν περισσότερο από ποτέ, με αποτέλεσμα οι υγειονομικοί αξιωματούχοι των ΗΠΑ να το αποκαλούν «πανδημία των ανεβολίαστων». Πάντως, η παραλλαγή Δέλτα είναι επικίνδυνη και μεταξύ εκείνων που έχουν εμβολιαστεί. Μπορεί να οδηγήσει σε ήπια κρούσματα και όσοι νοσούν μπορούν να μεταδώσουν τη νόσο σε άλλους, σύμφωνα με τα τελευταία δεδομένα. Τα εμβόλια παραμένουν αποτελεσματικά στη

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α ΕΜΒΟΛΙΑ μείωση των νοσηλειών και των θανάτων. Τελευταίες μελέτες έχουν δείξει ότι το πιο αποτελεσματικό από τα εμβόλια που χρησιμοποιούνται στις ΗΠΑ και στην Ευρώπη είναι το mRNA της Moderna και ακολουθεί εκείνο της Pfizer, από κοντά της AstraZeneca και τέλος το μονοδοσικό της Johnson & Johnson. Πάντως, όλες οι μελέτες έχουν δείξει ότι τα υπάρχοντα εμβόλια εξακολουθούν και προσφέρουν υψηλή προστασία από βαριά νόσηση, νοσηλεία και θάνατο, παρά το γεγονός ότι έχει κυριαρχήσει η πιο επικίνδυνη παραλλαγή Δέλτα. Επίσης, η

αποτελεσματικότητα παραμένει υψηλή σε υγιή άτομα αρκετούς μήνες μετά τη δεύτερη δόση. Ωστόσο, σε άτομα μεγάλης ηλικίας και εκείνους που ανήκουν σε ομάδες υψηλού κινδύνου (ανοσοκατεσταλμένους, άτομα με διαβήτη, παχυσαρκία, άλλα χρόνια νοσήματα, καρκίνο κ.λπ.), η προστασία από το εμβόλιο είναι χαμηλή ή εξασθενεί σημαντικά μετά από 6 μήνες. Έτσι, έχει κριθεί αναγκαία η χορήγηση ενισχυτικής δόσης. Ας δούμε τις εξελίξεις ανά εμβόλιο:

Με τον τρέχοντα ρυθμό εμβολιασμού, ο στόχος της ανάσχεσης της πανδημίας δείχνει ακατόρθωτος.

Pfizer/BioNTech Το mRNA εμβόλιό τους είναι εκείνο που έχει χρησιμοποιηθεί περισσότερο στον Δυτικό Κόσμο. Σ τα μέσα Μαΐου, ο FDA χορήγησε άδεια χρήσης έκτακτης ανάγκης για χορήγηση σε παιδιά από 12 έως 15 ετών και αργότερα σε παιδιά ηλικίας 5 ετών. Τ α αποτελέσματα των δοκιμών σε παιδιά ηλικίας από 2 έως 5 ετών και για τα μικρότερα παιδιά (6 μηνών έως 2 ετών) αναμένονται αργότερα σε αυτό το έτος.  Τον Σεπτέμβριο, ο FDA ενέκρινε μια τρίτη δόση ως αναμνηστική για άτομα ηλικίας 65 ετών και άνω και άλλους

πληθυσμούς υψηλού κινδύνου. Σ τα τέλη Οκτωβρίου, οι αξιωματούχοι της Pfizer ανακοίνωσαν ότι η δοκιμή έδειξε ότι το εμβόλιό τους ήταν ασφαλές και αποτελεσματικό για παιδιά από 5 έως 11 ετών.  Τον Οκτώβριο δημοσιεύθηκαν τα πρώτα αποτελέσματα από την ενισχυτική δόση σε περισσότερους από 10.000 ανθρώπους ηλικίας άνω των 16 ετών. Η αποτελεσματικότητα βρέθηκε στο 95,6%.  Στις 2 Νοεμβρίου, η Pfizer προέβλεψε ότι θα παραγάγει περίπου 3 δισεκατομμύρια δόσεις το 2021.

ΡΕΠΟΡΤΑΖ

Moderna Το mRNA εμβόλιο της εταιρείας, που αναπτύχθηκε σε συνεργασία με τα National Institutes of Health, έχει χρησιμοποιηθεί κατά κύριο λόγο στις ΗΠΑ. Τ ον Μάιο του 2021, στελέχη της εταιρείας ανακοίνωσαν ότι το εμβόλιό τους αποδείχθηκε αποτελεσματικό σε κλινικές δοκιμές κατά του Covid-19 σε παιδιά ηλικίας από 12 έως 17 ετών. Σ τις αρχές Ιουνίου, οι αξιωματούχοι της Moderna ζήτησαν από τον FDA να τους χορηγήσει άδεια χρήσης έκτακτης ανάγκης για να χορηγήσουν το εμβόλιό τους σε παιδιά ηλικίας από 12 έως 17 ετών.  Τον Σεπτέμβριο, οι αξιωματούχοι της

Moderna δήλωσαν ότι αναπτύσσουν ένα συνδυαστικό ενισχυτικό εμβόλιο τόσο για τον Covid-19 όσο και για τη γρίπη. Αναμένονται κλινικές δοκιμές. Σ τα τέλη Σεπτεμβρίου, η εταιρεία δημοσίευσε επίσης τα αποτελέσματα μιας κλινικής δοκιμής Φάσης ΙΙΙ που έδειξε ότι το εμβόλιό της δεν έχασε καθόλου την αποτελεσματικότητά του 5 μήνες μετά τη χορήγηση μιας δεύτερης δόσης. Σ τα τέλη Οκτωβρίου, στελέχη της εταιρείας ανέφεραν ότι το εμβόλιό τους για τον Covid-19 ήταν ασφαλές και αποτελεσματικό για παιδιά από 5 έως 11 ετών. Η εταιρεία, αυτή τη στιγμή, δοκιμάζει το εμβόλιο σε μωρά και μικρά παιδιά.

Θα χρειαστούν άλλοι 6 μήνες έως ότου το 75% του πληθυσμού παγκοσμίως λάβει τουλάχιστον μία δόση!

AstraZeneca Το εμβόλιο με την ονομασία Vaxzexria ήταν το πρώτο φθηνό εμβόλιο που γέμισε ελπίδες ότι είναι δυνατόν να αναχαιτίσει τον ιό. Όμως, η εταιρεία δεν είχε εμπειρία σε εμβόλια και στην πορεία συνάντησε πολλά εμπόδια και προβλήματα σχεδιασμού των κλινικών δοκιμών και παραγωγής. Το εμβόλιο έχει λάβει έγκριση υπό όρους στην ΕΕ, έχει εγκριθεί στη Βραζιλία, αλλά όχι στις ΗΠΑ. Και στην ΕΕ δέχθηκε ισχυρό πλήγμα, όταν η Κομισιόν δεν ανανέωσε το συμβόλαιο, μετά την αδυναμία της εταιρείας να ανταποκριθεί εγκαίρως στις παραδόσεις της. Στις 26 Απριλίου 2021, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή κατέθεσε αγωγή κατά της εταιρείας για αθέτηση σύμβασης. Το δικαστήριο διέταξε την AstraZeneca στις 18 Ιουνίου να παραδώσει 50 εκατομμύρια επιπλέον δόσεις, σημαντικά λιγότερες από τα 90 εκατομμύρια που είχε ζητήσει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Η AstraZeneca ανταποκρίθηκε στις 26 Ιουλίου. Τον Σεπτέμβριο, η AstraZeneca και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή διευθέτησαν

/ Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2021

τη διαφορά τους, με συμφωνία για την εταιρεία να προμηθεύσει 200 εκατομμύρια δόσεις έως τον Μάρτιο του 2022. Στις ΗΠΑ, το εμβόλιο δεν διατίθεται ακόμη. Το καλοκαίρι του 2020, η AstraΖeneca υποσχέθηκε ότι θα το διανείμει τον Οκτώβριο του 2020. Αλλά μια ανησυχία για την υγεία ενός εθελοντή στην κλινική δοκιμή των ΗΠΑ καθυστέρησε τη μελέτη για 7 εβδομάδες. Η AstraZeneca δεν παρέδωσε τα αποτελέσματα της δοκιμής μέχρι τον Μάρτιο του 2021. Αυτά τα προβλήματα επιβράδυναν την εταιρεία, ενώ άλλα εμβόλια εγκρίθηκαν και κάλυπταν τη ζήτηση στις ΗΠΑ. Η εταιρεία λέει ότι θα ζητήσει πλήρη ρυθμιστική έγκριση έως τον Δεκέμβριο του 2021. Τ ον Σεπτέμβριο του 2021, το Imperial College του Λονδίνου ξεκίνησε δοκιμή μιας εισπνεόμενης μορφής του εμβολίου. Β ραζιλιάνοι ερευνητές κατέγραψαν μια δοκιμή Φάσης ΙΙ/ΙΙΙ στις 28 Σεπτεμβρίου για να αξιολογήσουν την αποτελεσματικότητα μισής δόσης του εμβολίου AstraZeneca σε σύγκριση με το κανονικό δοσολογικό σχήμα.

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α ΕΜΒΟΛΙΑ

Johnson & Johnson Είναι το μοναδικό μονοδοσικό εμβόλιο, το οποίο όμως πρόσφερε και τη χαμηλότερη προστασία. Οι μελέτες έχουν δείξει προστασία 76% έναντι της βαριάς νόσησης. Η εταιρεία έχει αντιμετωπίσει πρόβλημα παραγωγής του εμβολίου. Έτσι, ενώ η COVAX επιδίωκε να παραλάβει 500 εκατομμύρια δόσεις το 2021, πρόσφατα έκανε γνωστό ότι θα λάβει μόνο 180 εκατομμύρια. Η εταιρεία έχει έρθει σε συμφωνία με αφρικανικές χώρες για 400 εκατομμύρια δόσεις το 2022, αλλά είναι άγνωστο αν θα υλοποιηθεί.  Στα τέλη Φεβρουαρίου του 2021, η εταιρεία έλαβε άδεια χρήσης έκτακτης ανάγκης από τον FDA. Ξεκίνησε επίσης μια δοκιμή για έγκυες γυναίκες και τον Μάρτιο ανακοίνωσε ότι θα ξεκινήσει σύντομα δοκιμές σε παιδιά, αλλά δεν έχει ξεκινήσει ακόμη.

Σ τις αρχές Μαρτίου, ο Λευκός Οίκος ανακοίνωσε ότι η Merck θα βοηθήσει την Johnson & Johnson να παρασκευάσει το εμβόλιό της, ώστε η εταιρεία να μπορέσει να πετύχει στόχους παραγωγής.  Στα μέσα Σεπτεμβρίου, στελέχη της εταιρείας ανακοίνωσαν ότι μια αναμνηστική δόση του εμβολίου της για τον Covid-19 προκάλεσε ισχυρή ανοσολογική απόκριση σε συμμετέχοντες σε μια κλινική δοκιμή. Η ενισχυτική δόση χορηγήθηκε από 2 έως 6 μήνες μετά την αρχική δόση του εμβολίου. Σ τις 20 Οκτωβρίου, ο FDA ενέκρινε τη χορήγηση δεύτερης δόσης του εμβολίου Johnson & Johnson για όλους τους ενήλικες που έλαβαν την πρώτη δόση. Ν εότερες μελέτες έχουν δείξει ότι η δεύτερη δόση αυξάνει την προστασία στο 94% έναντι της βαριάς νόσησης.

Novavax Με τεράστια υποστήριξη από την κυβέρνηση των ΗΠΑ, η Novavax, με έδρα το Μέριλαντ, ανέπτυξε ένα εξαιρετικά αποτελεσματικό εμβόλιο με βάση τις πρωτεΐνες, και για πολλούς μήνες πολλοί έτρεφαν ελπίδες ότι η κυκλοφορία του θα καλύψει τα κενά από τα εμβόλια της AstraZeneca και της Johnson. Ωστόσο, τα κατασκευαστικά προβλήματα έχουν επιβραδύνει δραστικά την κυκλοφορία του. Πρόσφατα, η εταιρεία ανακοίνωσε ότι το εμβόλιό της είχε λάβει την πρώτη του άδεια έκτακτης ανάγκης στην Ινδονησία. Η εταιρεία σχεδιάζει να υποβάλει αίτηση στις Ηνωμένες Πολιτείες μέχρι το τέλος του 2021. Πριν από την πανδημία, η Novavax ανέπτυξε μια σειρά από εμβόλια για ασθένειες προσαρτώντας πρωτεΐνες του ιού σε μικροσκοπικά σωματίδια. Το 2019, το εμβόλιο της γρίπης τους ολοκλήρωσε τις κλινικές δοκιμές Φάσης ΙΙΙ, αλλά δεν έχουν ακόμη παραδώσει ούτε ένα εμβόλιο στην αγορά. Τ ον Μάιο του 2020, η εταιρεία ξεκίνησε δοκιμές για ένα εμβόλιο Covid-19 και η Coalition for Epidemic Preparedness Innovations επένδυσε 384 εκατ. δολ. για να υποστηρίξει την έρευνα. Τον Ιούλιο, η κυβέρνηση των ΗΠΑ χορήγησε στη Novavax άλλα 1,75 δισ. δολ. για να υποστηρίξει τις κλινικές δοκιμές και την κατασκευή του εμβολίου. Τ ο Σεπτέμβριο του 2020, η Novavax κατέ-

ληξε σε συμφωνία με τον Serum Institute of India, έναν σημαντικό κατασκευαστή εμβολίων, που θα μπορούσε να τους επιτρέψει να παράγουν έως και 2 δισεκατομμύρια δόσεις ετησίως. Έχει συμφωνία με άλλες χώρες, συμπεριλαμβανομένων του Ηνωμένου Βασιλείου, του Καναδά, της Αυστραλίας και της Νότιας Κορέας. Σ τις 18 Φεβρουαρίου 2021, η Novavax ανακοίνωσε ότι θα προμήθευε 1,1 δισ. δόσεις στην COVAX, μια κοινοπραξία που επιδιώκει να διανείμει εμβόλια σε όλες τις χώρες σε όλο τον κόσμο. Σ τις 11 Μαρτίου 2021, η Novavax ανέφερε ότι η δοκιμή στο Ηνωμένο Βασίλειο προσδιόρισε ποσοστό αποτελεσματικότητας 96% έναντι του αρχικού στελέχους του κορωνοϊού και αποτελεσματικότητα 86% έναντι της παραλλαγής Άλφα. Σε άλλη μελέτη με σχεδόν 30.000 εθελοντές στις Ηνωμένες Πολιτείες και στο Μεξικό, διαπίστωσαν ότι η αποτελεσματικότητα του εμβολίου ήταν 90,4%. Ωστόσο, η Novavax έχει υποστεί καθυστερήσεις στην παρασκευή των εμβολίων και έχει αγωνιστεί να αναπτύξει αξιόπιστες δοκιμές για την ποιότητα των εμβολίων της. Τον Αύγουστο του 2021, η ομοσπονδιακή κυβέρνηση δήλωσε ότι δεν θα χρηματοδοτήσει περαιτέρω παραγωγή του εμβολίου της Novavax έως ότου η εταιρεία επιλύσει τις ανησυχίες των ρυθμιστικών αρχών σχετικά με το έργο της.

Σήμερα, οι ερευνητές εξακολουθούν να δοκιμάζουν 105 εμβόλια σε κλινικές δοκιμές σε ανθρώπους και 41 έχουν φτάσει στα τελικά στάδια των δοκιμών.

ΡΕΠΟΡΤΑΖ

Νέα γενιά εμβολίων

αρά την επιτυχία των εμβολίων που είναι ήδη διαθέσιμα, έχουμε ανάγκη να βελτιώσουμε αυτά που έχουμε και από νέα και καλύτερα. Όσο προστίθενται νέα δεδομένα από τα δισεκατομμύρια εμβολιασμών θα δούμε νέα εμβολιαστικά σχήματα των ήδη υπαρχόντων εμβολίων με μικρότερη δόση ή μεγαλύτερο μεσοδιάστημα μεταξύ των δόσεων. Έτσι, θα έχουμε λιγότερες παρενέργειες και μεγαλύτερη διάρκεια της ανοσίας. Σημαντικό είναι επίσης να βρεθεί μετρήσιμος τρόπος για να αξιολογήσουμε την ανοσία ενός εμβολιασμένου ατόμου, ώστε να δούμε αν έχει ανάγκη ενισχυτική δόση. Αν και υπάρχουν πολλές ερευνητικές ομάδες που εργάζονται προς την κατεύθυνση αυτή, μέχρι στιγμής δεν έχουμε στέρεα συμπεράσματα. Τα εμβόλια δεύτερης γενιάς για τον Covid-19 πρέπει να μας προστατεύουν από οποιεσδήποτε τρέχουσες και μελλοντικές παραλλαγές, ανεξάρτητα από το πόσο μολυσματικές είναι. Θα πρέπει επίσης να συνεχίσουν να μειώνουν το ιικό φορτίο και να προκαλούν υψηλούς τίτλους εξουδετερωτικών αντισωμάτων. Και, ίσως το πιο σημαντικό, αν πρόκειται να διαδραματίσουν ρόλο στην αντιμετώπιση των ελλείψεων εμβολίων σε ολόκληρο τον κόσμο, τα εμβόλια δεύτερης γενιάς θα πρέπει να είναι φθηνά και βολικά για την παραγωγή και τη μαζική χορήγηση. Όπως είδαμε στην αρχή του θέματος, σήμερα υπάρχουν σε δοκιμές περισσότερα από 100 εμβόλια. Ορισμένα από αυτά θα βασίζονται στα ήδη υπάρχοντα και θα υπόσχονται μεγαλύτερη ευκολία στη χρήση

/ Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2021

τους. Για παράδειγμα, γίνονται δοκιμές για το εμβόλιο της AstraZeneca με τη μορφή ρινικού σπρέι. Ακόμη, μια εταιρεία, η Vaxxas, έχει αναπτύξει εμβόλιο που χορηγείται με διαδερμικό αυτοκόλλητο! Επίσης, ορισμένοι θεωρούν ότι είναι δυνατόν να έχουμε καλύτερα αποτελέσματα προσθέτοντας ανοσοενισχυτικό σε αδρανοποιημένα εμβόλια. Ένα τέτοιο εμβόλιο, που ονομάζεται Valneva, έχει πρώιμα αποτελέσματα, που υποδηλώνουν ότι η προσθήκη ενός ανοσοενισχυτικού βελτιώνει την ανοσία. Όπως έχει φανεί από τα εμβόλια που έχουμε χρησιμοποιήσει, το μεγάλο στοίχημα για τα νέας γενιάς εμβόλια θα είναι να έχουν ανοσία που να διαρκεί για μεγάλο χρονικό διάστημα. Τη λύση μπορούν να προσφέρουν τα λεγόμενα εμβόλια πρωτεϊνικής υπομονάδας (subunit protein), τα οποία χρησιμοποιούν ως στόχο καθαρισμένη πρωτεΐνη από την επιφάνεια του ιού. Ένα παράδειγμα είναι το εμβόλιο της Novavax, αλλά υπάρχει επίσης ένας μεγάλος αριθμός άλλων εμβολίων αυτής της τεχνολογίας που αναπτύσσονται και συχνά χρησιμοποιούν νέα ανοσοενισχυτικά. Αυτά τα νέα πρόσθετα θα μπορούσαν να υποστηρίξουν πιο ανθεκτική ανοσία, αλλά αυτό μένει να αποδειχθεί στις δοκιμές. Τέλος, ο απώτερος σκοπός είναι να αναπτυχθεί ένα εμβόλιο που θα μπορεί να μας προστατέψει από όλες τις παραλλαγές του ιού. Εδώ έχουμε ακόμη δρόμο, αλλά πρώιμα δεδομένα από δοκιμές σε ζώα έχουν αφήσει πολλές υποσχέσεις.•••

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α ΕΜΒΟΛΙΑ

ΑΡΘΡΟ Πώς μπορεί να αξιοποιηθεί το πρόγραμμα EU4Health για τους εμβολιασμούς

Χρειαζόμαστε έγκαιρη παρακολούθηση των ποσοστών εμβολιασμού

Λόγω Covid είχαμε μείωση στα ποσοστά Sibilia Quilici εμβολιασμού για άλλες Executive Director Vaccines Europe νόσους σε όλη την ΕΕ

πανδημία του Covid-19 έχει αμφισβητήσει την ανθεκτικότητα των συστημάτων υγείας μας με άνευ προηγουμένου τρόπο. Ο εμβολιασμός, βασικός πυλώνας των συστημάτων υγείας μας, δεν έμεινε ανεπηρέαστος: Ε ίχαμε πάνω από 5% μείωση στην κάλυψη εμβολιασμού στις χώρες της ΕΕ του ΠΟΥ.  Σε διάφορες χώρες της ΕΕ έχουμε μείωση στα ποσοστά κάλυψης για διάφορες ασθένειες κάτω από τον στόχο του 95%. Σ την Ελλάδα είχαμε πτώση 45% στον εμβολιασμό HPV στην ηλικιακή ομάδα 11-16 ετών.

Και η επερχόμενη περίοδος γρίπης αποτελεί πρόσθετη απειλή για τα εξασθενημένα συστήματα υγείας μας, τους εξαντλημένους επαγγελματίες υγείας και τον εφησυχασμένο πληθυσμό μας. Δεν μπορούμε να μειώσουμε την επιφυλακή μας. Οι πολιτικές εμβολιασμού στην Ευρώπη χρειάζονται ισχυρή πολιτική ηγεσία και έγκαιρη παρακολούθηση του εμβολια-

σμού. Η πανδημία έδειξε ότι, με αυτά τα θεμέλια, η επίτευξη ποσοστών κάλυψης 70% σε 9 μήνες στα περισσότερα κράτη μέλη της ΕΕ ήταν δυνατή. Ένας τέτοιος στόχος ήταν προηγουμένως άπιαστος, ακόμη και για τη γρίπη, η οποία προκαλεί έως και 70.000 θανάτους στην ΕΕ ετησίως. Με το ξέσπασμα ιλαράς πάντα στον ορίζοντα, τη σιωπηλή επιδημία καρκίνων που σχετίζονται με τον HPV, που συνεχίζει να μολύνει τους νέους μας, και τη γρίπη, που απειλεί να προκαλέσει την κατάρρευση των συστημάτων υγείας μας, χρειαζόμαστε έγκαιρη παρακολούθηση των ποσοστών εμβολιασμού.

Πώς μπορούμε, λοιπόν, να φτάσουμε εκεί; Τα κράτη μέλη της ΕΕ πρέπει να εξετάσουν τα αποδοτικά συστήματα ανοσοποίησης ως προτεραιότητα του EU4Health για τη δημιουργία ανθεκτικών συστημάτων υγείας. Αυτό δεν θα ήταν εφικτό χωρίς βιώσιμη χρηματοδότηση εμβολιασμού. Η ανεπαρκής επένδυση συνέβαλε σε κενά και καθυστερήσεις στην ανάπτυξη του εμβολιασμού (Covid-19) στον ενήλικο

/ Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2021

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α ΕΜΒΟΛΙΑ

πληθυσμό και στην αποτυχία διατήρησης των τακτικών υπηρεσιών εμβολιασμού κατά τη διάρκεια της πανδημίας. Σχεδόν το 80% των χωρών της ΕΕ δαπανούν λιγότερο από το 0,5% του προϋπολογισμού τους για την υγειονομική περίθαλψη στον εμβολιασμό, ενώ αποτελεσματικά προγράμματα εμβολιασμού ρουτίνας θα μπορούσαν να προστατεύσουν έως και 20 μολυσματικές ασθένειες και συναφείς καρκίνους σε όλη τη διάρκεια της ζωής. Υπάρχει σημαντική έλλειψη κατανόησης του τρόπου με τον οποίο χρηματοδοτούνται τα προγράμματα ανοσοποίησης, καθώς και έλλειψη στρατηγικής προοπτικής για τη συμβολή τους στη δημόσια υγεία, με το κόστος τους, μερικές φορές, να θεωρείται λανθασμένα ως «δαπάνες» και όχι ως «επενδύσεις». Στην πραγματικότητα, γνωρίζουμε ότι τα εμβόλια τουλάχιστον πληρώνουν για τον εαυτό τους. Τα κρούσματα γρίπης από μόνα τους οδηγούν σε απώλεια ΑΕΠ περίπου 0,5%-2%. Τον Σεπτέμβριο του 2021, συμμετείχα στο διαδικτυακό σεμινάριο EU4Health και παρουσίασα το πώς το πρόγραμμα EU4health θα μπορούσε να αποτελέσει σημείο καμπής για τη βιώσιμη χρηματοδότηση του εμβολιασμού σε όλη την Ευρώπη. Με βάση το πλαίσιο που θεσπίστηκε από την κοινή δράση για τον εμβολιασμό, το πρόγραμμα EU4Health θα μπορούσε να υποστηρίξει: 1. την ανάπτυξη συνολικής έκθεσης για τη χρηματοδότηση προγραμμάτων εμβολιασμού σε 27 κράτη μέλη της ΕΕ, 2. τη δημιουργία πλατφόρμας για την ανταλλαγή γνώσεων σχετικά με τη χρηματοδότηση και την απόδοση του προγράμματος εμβολιασμού, 3. την παροχή πρόσθετης χρηματοδότησης για την υλοποίηση προγραμμάτων εμβολιασμού σε περιοχές με χαμηλές επιδόσεις, με στόχο οι περιοχές αυτές να φτάσουν στην αυτονομία της χρηματοδότησης ανοσοποίησης. Πρέπει να κατανοήσουμε καλύτερα τις δομές και τις τάσεις που οδηγούν στη χρηματοδότηση του εμβολιασμού. Αυτό θα βοηθήσει στο να διατηρήσουμε την επιφυλακή μας αυξάνοντας τα ποσοστά κάλυψης και εισάγοντας καινοτόμα εμβόλια για αυξημένη προστασία του πληθυσμού.•••

ΡΕΠΟΡΤΑΖ Ποια είναι τα κλινικά και κοινωνικά οφέλη

Ο εμβολιασμός HPV σε αγόρια Υπάρχει ανάγκη ένταξης του HPV εμβολιασμού στα αγόρια στο Εθνικό Πρόγραμμα Εμβολιασμού

HPV ευθύνεται για το 5% όλων των καρκίνων παγκοσμίως, περιλαμβανομένων και των καρκίνων του τραχήλου της μήτρας, του κόλπου και του αιδοίου, της κεφαλής και του τραχήλου, του πέους, του πρωκτού και των γεννητικών κονδυλωμάτων, επηρεάζοντας σημαντικά και τα δύο φύλα. Το φορτίο της νόσου από τον HPV στους άνδρες είναι υψηλό και ευθύνεται για περίπου 10.000 περιστατικά ανδρικών καρκίνων και 390.000 περιπτώσεις πρωκτογεννητικών κονδυλωμάτων στην Ευρώπη. Τα αγόρια έχουν υψηλή πιθανότητα νόσησης, ανεξαρτήτως ηλικίας, ενώ έχουν και χαμηλότερη ανοσολογική απόκριση στη φυσική λοίμωξη από ό,τι τα κορίτσια. Τα αντισώματα που παράγουν οι άνδρες δεν είναι επαρκώς «ανθεκτικά» έναντι του HPV, γεγονός που τους καθιστά ιδιαίτερα ευαίσθητους σε επακόλουθες ασθένειες και λοιμώξεις από τον HPV. Θεωρώντας τον HPV έναν ιό που επηρεάζει κυρίως τις γυναίκες, υποεκτιμάται σημαντικά το βάρος της νόσου στους άνδρες. Συνεπώς, ο εμβολιασμός είναι το μοναδικό μέσο πρόληψης για τα αγόρια και αναμένεται, εκτός από την άμεση προστασία που θα τους παρέχει, να βοηθήσει «εμμέσως» και στην προφύλαξη των κοριτσιών. Παράλληλα, ο αποκλεισμός των αγοριών από τον εμβολιασμό έναντι του HPV πλήττει την ισότητα των δύο φύλων, δημιουργώντας διακρίσεις όσον αφορά την ευημερία και την υγεία των αγοριών έναντι των κοριτσιών.

Οικονομικά οφέλη Ο εμβολιασμός κατά του HPV είναι μια οικονομικά αποδοτική λύση για το σύστημα υγείας, με δεδομένα κόστους-αποτελεσματικότητας από διάφορες χώρες της Ευρώπης να επιβεβαιώνουν ότι η μετάβαση σε ένα εμβολιαστικό πρόγραμμα και για τα δύο φύλα είναι οικονομικά αποδοτική λύση σε σχέση με τον εμβολιασμό μόνο των κοριτσιών. Ο εμβολιασμός κατά του HPV μπορεί επίσης να θεωρηθεί επένδυση με σημαντική απόδοση στο σύστημα υγείας (Return of Investment/ROI). Μελέτη του Ινστιτούτου Office of Health Economics στο Ηνωμένο Βασίλειο έδειξε ότι η βρετανική κυβέρνηση με το υπάρχον πρόγραμμα εμβολιασμού των κοριτσιών ηλικίας 12 ετών σώζει 140 ζωές κοριτσιών, εξασφαλίζοντας υψηλή ανταποδοτικότητα έως 50%. Για καθεμία λίρα που δαπανά η κυβέρνηση παίρνει πίσω 1,5 λίρα.

Διεθνείς και ευρωπαϊκές στρατηγικές Η ανάγκη ένταξης των αγοριών στις συστάσεις εμβολιασμού έναντι του HPV στην Ελλάδα κινείται προς την κατεύθυνση του οράματος για την εξάλειψη του HPV, εναρμονιζόμενη με τις διεθνείς στρατηγικές για την εξάλειψη του HPV και του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας. Ο εμβολιασμός κατά του ΗPV αποτελεί μέρος της στρατηγικής τόσο του ΠΟΥ όσο και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την καταπολέμηση του καρκίνου. Πιο συγκεκριμένα: Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγεί-

/ Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2021

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α ΕΜΒΟΛΙΑ

ας (ΠΟΥ) ανακοίνωσε, στις 17 Νοεμβρίου του 2020, ότι ο καρκίνος του τραχήλου της μήτρας θα έχει εξαλειφθεί ως παγκόσμιο πρόβλημα δημόσιας υγείας όταν όλες οι χώρες καταφέρουν να έχουν λιγότερα από 4 περιστατικά ανά 100.000 γυναίκες ανά έτος, κάτι που είναι εφικτό εντός του αιώνα αν μέσω μιας Παγκόσμιας 9070-90 Στρατηγικής επιτευχθούν μέχρι το 2030 οι εξής τρεις στόχοι: 9 0% των κοριτσιών <15 ετών να εμβολιαστούν πλήρως κατά του ιού των ανθρωπίνων θηλωμάτων (HPV) 7 0% των γυναικών να εξεταστούν προληπτικά με ένα τεστ υψηλής ακρίβειας (HPV test) σε ηλικία 35 ετών και ξανά σε ηλικία 45 ετών  90% των γυναικών με (προ)καρκίνο τραχήλου μήτρας να τύχουν ενδεδειγμένης θεραπείας και υποστηρικτικής φροντίδας Το Φεβρουάριο του 2021, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ανακοίνωσε το Ευρωπαϊκό Σχέδιο για την καταπολέμηση κατά του καρκίνου, στο οποίο αναφέρονται μεταξύ των κύριων προληπτικών δράσεων (περιλαμβανομένου και του προσυμπτωματικού ελέγχου) ο HPV εμβολιασμός σε ποσοστό μεγαλύτερο από το 90% των κοριτσιών και η αύξηση του ποσοστού εμβολιασμού των αγοριών.

Η Ελλάδα Η Ελλάδα μπορεί να προχωρήσει σε μια στρατηγική για μια χώρα χωρίς καρκίνο του τραχήλου της μήτρας και άλλους καρκίνους που σχετίζονται με τον HPV. Αυτό μπορεί να συμβεί με στήριξη αποτελεσματικών μέτρων πολιτικής υγείας, όπως ο HPV εμβολιασμός και στα δυο φύλα. Σήμερα, 47 πλέον από τις 53 χώρες από την ευρωπαϊκή περιφέρεια του ΠΟΥ αποζημιώνουν τον εμβολιασμό για τον HPV στα κορίτσια, με 22 από αυτές να αποζημιώνουν και τον εμβολιασμό των αγοριών. Η Ελλάδα δυστυχώς δεν ανήκει σε αυτές. Στην Ελλάδα, σήμερα, αποζημιώνεται μόνο ο εμβολιασμός των κοριτσιών και ενηλίκων που ανήκουν σε ομάδες υψηλού κινδύνου (περιλαμβανομένων και ενηλίκων ανδρών, όπως οι MSM και οι ανοσοκατεσταλμένοι). Η Ελλάδα έχει πλέον τη δυνατότητα να προχωρήσει σε μια στρατηγική για μια χώρα χωρίς HPV και χωρίς καρκίνο του τραχήλου της μήτρας. Ήρθε η ώρα για άμεση δράση για την εξάλειψη των καρκίνων που σχετίζονται με τον HPV, εισάγοντας, μεταξύ άλλων μέτρων, τον εμβολιασμό των αγοριών στην Ελλάδα.•••

ΡΕΠΟΡΤΑΖ

Ρεκόρ εξαγωγών εμβολίων ύψους 42,5 δισ. δολαρίων

ύμφωνα με μια νέα έκθεση, που δημοσιεύθηκε από την IndexBox, το πρώτο εξάμηνο του 2021, οι παγκόσμιες εξαγωγές εμβολίων αποτιμήθηκαν στα 42,5 δισ. δολ., ποσό-ρεκόρ την τελευταία δεκαετία. Αυτό είναι 40% μεγαλύτερο από τα 30,5 δισ. δολ. που αφορούσαν ολόκληρο το 2020. Το παγκόσμιο πρόγραμμα εμβολιασμού κατά του Covid έχει οδηγήσει τις εξαγωγές εμβολίων –7,1 δισ. δόσεις έχουν πλέον χορηγηθεί παγκοσμίως και 28 εκατομμύρια χορηγούνται κάθε μέρα. Το Βέλγιο προηγείται στην κατάταξη των

γέας στον κόσμο και αυτό κατέστη δυνατό κυρίως λόγω της υπογραφής συμφωνίας της IDT Biologika με τη βρετανοσουηδική πολυεθνική AstraZeneca και τον αμερικανικό όμιλο Johnson & Johnson για επέκταση της παραγωγής εμβολίων. Οι φαρμακευτικές εταιρείες προβλέπουν περαιτέρω αύξηση της ζήτησης για εμβόλια κατά του Covid το 2022. Η Pfizer κέρδισε 11,3 δισ. δολ. σε έσοδα το πρώτο εξάμηνο του 2021 και προβλέπει ότι οι πωλήσεις για ολόκληρο το έτος θα φτάσουν τα 33,5 δισ. δολ., έναντι προηγούμενων εκτιμήσεων για 26 δισ. δολάρια. Αυτές οι εκτι-

χωρών με βάση την αξία των εξαγωγών φέτος, ακολουθούμενο από τη Γερμανία και τις ΗΠΑ. Αυτό οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην αύξηση της παραγωγής εμβολίου για τον Covid στις εγκαταστάσεις της Pfizer, στο Βέλγιο. Το 2021, η δυναμικότητα του εργοστασίου αυξήθηκε από 400 εκατομμύρια σε 1,3 δισ. δόσεις ετησίως. Η αυξανόμενη παγκόσμια ζήτηση έχει τονώσει την ταχεία επέκταση των εγκαταστάσεων παραγωγής εμβολίων Covid στην ΕΕ. Η έκθεση αποκαλύπτει ότι η Γερμανία είναι ο δεύτερος μεγαλύτερος εξαγω-

μήσεις βασίζονται στις 2,1 δισ. δόσεις του εμβολίου Pfizer/BioNTech που η εταιρεία αναμένει να κατασκευάσει και να παραδώσει μέχρι το τέλος του έτους. Η Moderna πούλησε εμβόλια για τον Covid-19 αξίας 5,9 δισ. δολ. το πρώτο εξάμηνο του έτους και αναμένει συνολικά για ολόκληρο το έτος να φτάσει τα 20 δισ. δολ. για 1 εκατομμύριο δόσεις. Η Pfizer και η Moderna σχεδιάζουν να επεκτείνουν την ικανότητα παραγωγής εμβολίων κατά του Covid σε δόσεις 4 δισ. και 8 δισ. ετησίως, αντίστοιχα.

Το Βέλγιο προηγείται στην κατάταξη των χωρών με βάση την αξία των εξαγωγών φέτος, ακολουθούμενο από τη Γερμανία και τις ΗΠΑ.

/ Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2021

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α ΕΜΒΟΛΙΑ

Προειδοποίηση του ΠΟΥ για την ιλαρά

νώ τα αναφερόμενα κρούσματα ιλαράς έχουν μειωθεί σε σύγκριση με τα προηγούμενα χρόνια, η πρόοδος προς την εξάλειψη της ιλαράς συνεχίζει να μειώνεται και ο κίνδυνος επιδημιών αυξάνεται, σύμφωνα με νέα έκθεση του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ) και των Κέντρων Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων των ΗΠΑ (CDC). Κατά τη διάρκεια του 2020, περισσότερα από 22 εκατομμύρια βρέφη έχασαν την πρώτη τους δόση του εμβολίου ιλαράς, 3 εκατομμύρια περισσότερα από το 2019, σημειώνοντας τη μεγαλύτερη αύξηση των τελευταίων δύο δεκαετιών και δημιουργώντας επικίνδυνες συνθήκες για την εμφάνιση επιδημιών. Σε σύγκριση με το προηγούμενο έτος τα αναφερόμενα κρούσματα ιλαράς μειώθηκαν κατά περισσότερο από 80% το 2020. Ωστόσο, μεγάλες επιδημικές εξάρσεις της ιλαράς εμφανίστηκαν σε 26 χώρες και αντιπροσώπευαν το 84% όλων των αναφερόμενων κρουσμάτων το 2020. Λόγω της πανδημίας Covid-19, η επιτήρηση της ιλαράς επιδεινώθηκε με τον χαμηλότερο αριθμό δειγμάτων που αποστέλλονται για εργαστηριακές εξετάσεις σε πάνω από μία δεκαετία. Η αδύναμη παρακολούθηση, ο έλεγχος και η αναφορά των κρουσμάτων θέτουν σε κίνδυνο την ικανότητα των χωρών να αποτρέψουν τα κρούσματα αυτής της εξαιρετικά μολυσματικής νόσου, τονίζει ο ΠΟΥ. «Ο μεγάλος αριθμός μη εμβολιασμένων παιδιών, οι επιδημικές εξάρσεις ιλαράς και τα διαγνωστικά που εκτρέπονται για να υποστηρίξουν τον Covid-19 είναι παράγοντες που αυξάνουν την πιθανότητα θανάτων που σχετίζονται με την ιλαρά και σοβαρών επιπλοκών στα παιδιά» δήλωσε ο Kevin Cain, διευθυντής του Τμήματος Εμβολιασμού του CDC. «Πρέπει να δράσουμε τώρα για να ενισχύσουμε τα συστήματα επιτήρησης ασθενειών και να κλείσουμε τα κενά ανοσίας, προτού επιστρέψουν τα ταξίδια και το εμπόριο στα προ της πανδημίας επίπεδα, για την πρόληψη θανατηφόρων εστιών ιλαράς και τον μετριασμό

του κινδύνου άλλων ασθενειών, που μπορούν να προληφθούν με εμβόλιο». Τα στοιχεία δείχνουν ότι έχουμε κενά ανοσίας παγκοσμίως, καθώς 24 εκστρατείες εμβολιασμού κατά της ιλαράς σε 23 χώρες, που είχαν αρχικά προγραμματιστεί για το 2020, αναβλήθηκαν λόγω της πανδημίας Covid-19, αφήνοντας περισσότερους από 93 εκατομμύρια ανθρώπους σε κίνδυνο για τη νόσο. Αυτές οι συμπληρωματικές εκστρατείες χρειάζονται όταν οι άνθρωποι έχουν χάσει τα εμβόλια κατά της ιλαράς μέσω προγραμμάτων εμβολιασμού ρουτίνας. «Ενώ τα αναφερόμενα κρούσματα ιλαράς μειώθηκαν το 2020, τα στοιχεία δείχνουν ότι είναι πιθανό να ζούμε την ηρεμία πριν από την καταιγίδα, καθώς ο κίνδυνος επιδημιών συνεχίζει να αυξάνεται σε όλο τον κόσμο» δήλωσε η δρ Κέιτ Ο’ Μπράιαν, διευθύντρια του Τμήματος Ανοσοποίησης, Εμβολίων και Βιολογικών του ΠΟΥ. «Είναι κρίσιμο οι χώρες να προχωρήσουν όσο το δυνατόν γρηγορότερα σε εμβολιασμούς κατά του Covid-19, αλλά αυτό απαιτεί νέους πόρους, ώστε να μην πληγεί το κόστος των βασικών προγραμμάτων εμβολιασμού. Η τακτική ανοσοποίηση πρέπει να προστατεύεται και να ενισχυθεί. Διαφορετικά, κινδυνεύουμε να ανταλλάξουμε μια θανατηφόρα ασθένεια με μια άλλη».

Κατά τη διάρκεια του 2020, περισσότερα από 22 εκατομμύρια βρέφη έχασαν την πρώτη τους δόση του εμβολίου ιλαράς!

ΡΕΠΟΡΤΑΖ

Ο ΠΟΥ συνιστά το εμβόλιο κατά της ελονοσίας για παιδιά που διατρέχουν κίνδυνο τελευταία χρόνια, ο ΠΟΥ και οι εταίροι του αναφέρουν στασιμότητα ενάντια στη θανατηφόρα ασθένεια. «Αυτή είναι μια ιστορική στιγμή. Το πολυαναμενόμενο εμβόλιο κατά της ελονοσίας για παιδιά είναι μια σημαντική ανακάλυψη για την επιστήμη, την υγεία των παιδιών και τον έλεγχο της ελονοσίας» δήλωσε ο γενικός διευθυντής του ΠΟΥ, δρ Tedros Adhanom Ghebreyesus. «Η χρήση αυτού του εμβολίου για την πρόληψη της ελονοσίας θα μπορούσε να σώσει δεκάδες χιλιάδες ζωές νέων κάθε χρόνο».  Ο ΠΟΥ συνιστά, στο πλαίσιο του ολοκληρωμένου ελέγχου της ελονοσίας, το εμβόλιο RTS,S να χρησιμοποιείται για την πρόληψη της ελονοσίας σε παιδιά που ζουν σε περιοχές με μέτρια έως υψηλή μετάδοση, όπως ορίζεται από τον ΠΟΥ.

Η ελονοσία παραμένει η κύρια αιτία παιδικών ασθενειών και θανάτου στην Υποσαχάρια Αφρική.

Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) συνιστά την ευρεία χρήση του εμβολίου κατά της ελονοσίας σε παιδιά στην Υποσαχάρια Αφρική και σε άλλες περιοχές με μέτρια έως υψηλή μετάδοση της ελονοσίας Plasmodium falciparum. Υπάρχουν περισσότεροι από 100 τύποι του παρασίτου της μαλάριας. Το εμβόλιο RTS,S στοχεύει εκείνον που είναι πιο θανατηφόρος και κοινός στην Αφρική: τον Plasmodium falciparum. Η σύσταση βασίζεται σε αποτελέσματα από ένα τρέχον πιλοτικό πρόγραμμα στην Γκάνα, την Κένυα και το Μαλάουι, το οποίο έχει προσεγγίσει περισσότερα από 800.000 παιδιά από το 2019. Μέχρι σήμερα, περισσότερες από 2,3 εκατ. δόσεις του εμβολίου έχουν χορηγηθεί σε 3 αφρικανικές χώρες –το εμβόλιο έχει ευνοϊκό προφίλ ασφάλειας. Η ελονοσία παραμένει η κύρια αιτία παιδικών ασθενειών και θανάτου στην Υποσαχάρια Αφρική. Περισσότερα από 260.000 παιδιά από την Αφρική κάτω των 5 ετών πεθαίνουν από ελονοσία κάθε χρόνο. Τα

/ Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2021

 Το εμβόλιο RTS,S κατά της ελονοσίας θα πρέπει να παρέχεται σε ένα πρόγραμμα τεσσάρων δόσεων σε παιδιά ηλικίας από 5 μηνών για τη μείωση της νόσου και της επιβάρυνσης της ελονοσίας.

Τα επόμενα βήματα για το εμβόλιο κατά της ελονοσίας που συνιστά ο ΠΟΥ θα περιλαμβάνουν αποφάσεις χρηματοδότησης από την παγκόσμια κοινότητα υγείας για ευρύτερη εφαρμογή και λήψη αποφάσεων ανά χώρα σχετικά με το αν θα υιοθετηθεί το εμβόλιο ως μέρος της εθνικής στρατηγικής ελέγχου της ελονοσίας. «Για αιώνες, η ελονοσία πλήττει την Υποσαχάρια Αφρική, προκαλώντας τεράστιο προσωπικό πόνο» δήλωσε ο δρ Matshidiso Moeti, περιφερειακός διευθυντής του ΠΟΥ για την Αφρική. «Ελπίζαμε, εδώ και καιρό, για ένα αποτελεσματικό εμβόλιο κατά της ελονοσίας και τώρα για πρώτη φορά έχουμε ένα τέτοιο εμβόλιο που συνιστάται για ευρεία χρήση. Η σημερινή σύσταση προσφέρει μια αχτίδα ελπίδας για την ήπειρο που επωμίζεται το μεγαλύτερο βάρος της νόσου και αναμένουμε πολύ περισσότερα παιδιά της Αφρικής να προστατευθούν από την ελονοσία και να εξελιχθούν σε υγιείς ενήλικες».

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α ΕΜΒΟΛΙΑ

Το εμβόλιο HPV μειώνει τον καρκίνο του τραχήλου της μήτρας κατά 87%

ρευνητές του King’s College του Λονδίνου αποκάλυψαν ότι το πρόγραμμα εμβολιασμού κατά του ιού HPV μειώνει τον καρκίνο του τραχήλου της μήτρας κατά 87%! Η ερευνητική εργασία, που δημοσιεύθηκε στο Lancet και χρηματοδοτήθηκε από την Cancer Research UK, εξέτασε όλους τους καρκίνους του τραχήλου της μήτρας που διαγνώστηκαν στην Αγγλία σε γυναίκες ηλικίας 20-64 ετών μεταξύ του Ιανουαρίου 2006 και του Ιουνίου 2019. Στην Αγγλία, το πρόγραμμα εμβολίων ξεκίνησε το 2008 και εκείνη τη στιγμή χρησιμοποιούσε το εμβόλιο (Cervarix), το οποίο προστατεύει τις γυναίκες από τους δύο πιο συνηθισμένους τύπους HPV. Από το 2012 χρησιμοποιείται το τετραδύναμο εμβόλιο Gardasil. Οι τρεις κοόρτες που σχημάτισαν τον εμβολιασμένο πληθυσμό στη μελέτη περιλάμβαναν γυναίκες που εμβολιάστηκαν με Cervarix μεταξύ 12-13, 14-16 και 16-18 ετών, αντίστοιχα. Οι ερευνητές κατέγραψαν περιστατικά καρκίνου του τραχήλου της μήτρας και μη διηθητικού καρκινώματος του τραχήλου της μήτρας (CIN3) στους 7 πληθυσμούς ξεχωριστά.

πραγματική ζωή μάς ανταμείβει» δήλωσε ο καθηγητής Peter Sasieni, επικεφαλής συγγραφέας από το King’s College. «Αν υποθέσουμε ότι οι περισσότεροι άνθρωποι συνεχίζουν να κάνουν το εμβόλιο για τον HPV και πηγαίνουν για προληπτικό έλεγχο, ο καρκίνος του τραχήλου της μήτρας θα γίνει μια σπάνια ασθένεια. Φέτος, έχουμε ήδη δει τη δύναμη των εμβολίων στον έλεγχο της πανδημίας Covid-19. Αυτά τα δεδομένα δείχνουν ότι ο εμβολιασμός λειτουργεί στην πρόληψη ορισμένων μορφών καρκίνου» πρόσθεσε. Πηγή: https://www.thelancet.com/journals/ lancet/article/PIIS0140-6736(21)02178-4/ fulltext

Αν υποθέσουμε ότι οι περισσότεροι άνθρωποι συνεχίζουν να κάνουν το εμβόλιο για τον HPV και πηγαίνουν για προληπτικό έλεγχο, ο καρκίνος του τραχήλου της μήτρας θα γίνει μια σπάνια ασθένεια.

 Διαπίστωσαν ότι τα ποσοστά καρκίνου του τραχήλου της μήτρας μειώθηκαν κατά 62% στις γυναίκες που εμβολιάστηκαν μεταξύ 14-16 ετών και κατά 34% σε γυναίκες ηλικίας 16-18 ετών όταν τους χορηγήθηκε το εμβόλιο. O εμβολιασμός απέτρεψε περίπου 450 καρκίνους του τραχήλου της μήτρας και 17.200 προκαρκινικούς καρκίνους μέχρι τα μέσα του 2019.

«Ήταν απίστευτο να δούμε τον αντίκτυπο του εμβολιασμού κατά του HPV και τώρα μπορούμε να αποδείξουμε ότι εμπόδισε εκατοντάδες γυναίκες να αναπτύξουν καρκίνο στην Αγγλία. Γνωρίζουμε, εδώ και πολλά χρόνια, ότι ο εμβολιασμός HPV είναι πολύ αποτελεσματικός στην πρόληψη συγκεκριμένων στελεχών του ιού, αλλά το να δούμε τον αντίκτυπο του εμβολίου στην

ΡΕΠΟΡΤΑΖ

Καλά νέα για το εμβόλιο για τον πνευμονιόκοκκο της MSD Οι δοκιμές του σε υγιή βρέφη ηλικίας μεταξύ 42 και 90 ημερών έδειξαν «στατιστικά ανώτερη» ανοσολογική απόκριση σε σύγκριση με το Prevnar 13 της Pfizer.

ετικά είναι τα αποτελέσματα από τη μελέτη PNEU-PED που αφορά το εμβόλιο πνευμονιόκοκκου Vaxneuvance της MSD. Οι δοκιμές του σε υγιή βρέφη ηλικίας μεταξύ 42 και 90 ημερών έδειξαν «στατιστικά ανώτερη» ανοσολογική απόκριση σε σύγκριση με το Prevnar 13 της Pfizer (PCV13). Στη δοκιμή, σε 1.720 βρέφη χορηγήθηκε ένα σχήμα τεσσάρων δόσεων είτε Vaxneuvance είτε Prevnar 13 σε ηλικία δύο, τεσσάρων, έξι και 12-15 μηνών. Τα κύρια καταληκτικά σημεία έδειξαν ότι τα δύο εμβόλια είχαν το ίδιο γενικό προφίλ ασφάλειας και στις 30 ημέρες μετά την τρίτη και την τέταρτη δόση, η προστασία του Vaxneuvance ήταν ίση με εκείνη του Prevnar 13 και στους 13 κοινόχρηστους ορότυπους με βάση τα ποσοστά ανταπόκρισης για τον ορότυπο. Τα δευτερεύοντα καταληκτικά σημεία έδειξαν ανώτερες ανοσολογικές αποκρίσεις για το Vaxneuvance σε σύγκριση με το Prevnar 13 για τον κοινό ορότυπο 3 και τους μοναδικούς ορότυπους 22F και 33F. «Από τη φύση της, η πνευμονιοκοκκική νόσος εξελίσσεται συνεχώς. Τα στελέχη της νόσου που σχετίζονται με τη διεισδυτική νόσο προκαλούν σημαντική επιβά-

/ Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2021

ρυνση ασθενειών στα παιδιά» δήλωσε ο Roy Baynes, ανώτερος αντιπρόεδρος και επικεφαλής παγκόσμιας κλινικής ανάπτυξης, επικεφαλής ιατρικός διευθυντής της Merck Research Laboratories. Η αμερικανική εταιρεία Merck φέρει την ονομασία MSD στην Ευρώπη. «Στη Merck, στόχος μας είναι να σχεδιάσουμε εμβόλια πνευμονιόκοκκου που στοχεύουν στελέχη που προκαλούν το μεγαλύτερο ποσοστό ασθενειών, διατηρώντας παράλληλα μια ισχυρή ανοσολογική απόκριση σε αυτούς τους ορότυπους. Με τη συμπερίληψη των οροτύπων 22F και 33F, το Vaxneuvance έχει τη δυνατότητα να παίξει σημαντικό ρόλο στην πρόληψη της διεισδυτικής πνευμονιοκοκκικής νόσου στα παιδιά» πρόσθεσε. Το Vaxneuvance εγκρίθηκε από τον Οργανισμό Τροφίμων και Φαρμάκων των ΗΠΑ (FDA) στις 16 Ιουλίου για ενήλικες και η MSD δήλωσε ότι σχεδιάζει να υποβάλει μια συμπληρωματική αίτηση ρυθμιστικής άδειας στον FDA για χρήση σε παιδιά πριν από το τέλος του έτους. Στην Ευρώπη, το εμβόλιο έλαβε θετική γνωμοδότηση από την CHMP στις 14 Οκτωβρίου για χρήση σε ενήλικες άνω των 18 ετών και αναμένεται να λάβει έγκριση σύντομα.

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α ΕΜΒΟΛΙΑ

Σημαντική εξαγορά για τη Sanofi στην τεχνολογία mRNA

γαλλική φαρμακοβιομηχανία Sanofi έχει συνάψει οριστική συμφωνία για την απόκτηση της εταιρείας Translate Bio, αποκτώντας τεχνολογία mRNA για χρήση σε εμβόλια και φάρμακα. Σύμφωνα με τους όρους της συμφωνίας, η Sanofi θα εξαγοράσει την Translate Bio έναντι περίπου 3,2 δισ. δολ. σε μετρητά. Οι δύο εταιρείες συνεργάζονται από τον Ιούνιο του 2018, όταν σύναψαν συμφωνία συνεργασίας και αποκλειστικής άδειας χρήσης για την ανάπτυξη εμβολίων που βασίζονται σε mRNA. Δύο χρόνια αργότερα, εν μέσω της πανδημίας, η Sanofi επέκτεινε αυτή τη συμφωνία για να αντιμετωπίσει ευρέως τις τρέχουσες και μελλοντικές μολυσματικές ασθένειες, περιλαμβανομένου και του Covid-19. Επί του παρόντος, η Sanofi και η Translate έχουν δύο κλινικές δοκιμές εμβολίου mRNA:  Mια μελέτη εμβολίου Φάσης Ι/ΙΙ για τον Covid-19 με αποτελέσματα που αναμένονται το τρίτο τρίμηνο του 2021. Έ να εμβόλιο mRNA Φάσης Ι για την εποχική γρίπη, το οποίο αναμένεται να δώσει αποτελέσματα στο τέταρτο τρίμηνο του 2021.

Με την εξαγορά η Sanofi αποκτά το χαρτοφυλάκιο φαρμάκων της Translate Bio,

το οποίο περιλαμβάνει μια σειρά πειραματικών ουσιών σε πρώιμο στάδιο για την κυστική ίνωση και άλλες σπάνιες πνευμονικές ασθένειες. Η Translate Bio ασχολείται με θεραπείες για ασθένειες που επηρεάζουν το ήπαρ, με την πλατφόρμα MRT της να έχει εφαρμογή σε διάφορες κατηγορίες θεραπείας, όπως θεραπευτικά αντισώματα ή εμβόλια στην Ογκολογία. Η εξαγορά ευθυγραμμίζεται με την προηγούμενη ανακοίνωση της Sanofi ότι θα επενδύει 400 εκατ. ευρώ ετησίως σε μια νέα εγκατάσταση που θα επικεντρώνεται αποκλειστικά στην ανάπτυξη και την παράδοση εμβολίων επόμενης γενιάς με βάση το mRNA. Θα δημιουργηθεί και «κέντρο αριστείας» mRNA, που θα απασχολεί περίπου 400 άτομα. «Η Translate Bio προσθέτει μια πλατφόρμα τεχνολογίας mRNA και ισχυρές δυνατότητες στην έρευνά μας, προάγοντας περαιτέρω την ικανότητά μας να διερευνήσουμε την υπόσχεση αυτής της τεχνολογίας για την ανάπτυξη τόσο των καλύτερων εμβολίων όσο και των θεραπευτικών ουσιών» δήλωσε ο Paul Hudson, διευθύνων σύμβουλος της Sanofi. «Στόχος μας είναι να ξεκλειδώσουμε τις δυνατότητες του mRNA σε άλλους στρατηγικούς τομείς, όπως η Ανοσολογία, η Ογκολογία και οι σπάνιες ασθένειες, εκτός από τα εμβόλια» πρόσθεσε.

Η Sanofi εξαγόρασε την εταιρεία Translate Bio, αποκτώντας τεχνολογία mRNA για χρήση σε εμβόλια και φάρμακα.

ΡΕΠΟΡΤΑΖ

mRNA εμβόλιο ελονοσίας αναπτύσσει η BioNTech

BioNTech ανακοίνωσε την έναρξη ενός νέου ερευνητικού προγράμματος με στόχο την ανάπτυξη ενός εμβολίου κατά της ελονοσίας με βάση την τεχνολογία mRNA, στην οποία βασίζεται το εμβόλιο κατά της Covid-19, το οποίο αναπτύχθηκε σε συνεργασία με την Pfizer. Τώρα, η BioNTech προσπαθεί να επεκτείνει αυτήν την επιτυχία στην ελονοσία, η οποία εκτιμάται ότι προκάλεσε 409.000 θανάτους μόνο το 2019. Όπως έκανε γνωστό, πρόκειται να αξιολογήσει πολλαπλά υποψήφια εμβόλια με γνωστούς στόχους για την ελονοσία, περιλαμβανομένης και της πρωτεΐνης circumsporozoite (CSP), καθώς και νέων αντιγόνων που ανακαλύφθηκαν στην προκλινική ερευνητική φάση.

Το πρώτο υποψήφιο εμβόλιο προγραμματίζεται για τα τέλη του 2022.

/ Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2021

Στη συνέχεια, η εταιρεία θα επιλέξει τα πιο υποσχόμενα για κλινική ανάπτυξη, με την έναρξη της κλινικής δοκιμής για το πρώτο υποψήφιο εμβόλιο να προγραμματίζεται για τα τέλη του 2022. Επίσης, ως μέρος του έργου, η BioNTech στοχεύει να επιδιώξει την ανάπτυξη βιώσιμων λύσεων παραγωγής και προμήθειας εμβολίων στην αφρικανική ήπειρο. «Η απάντηση στην πανδημία έδειξε ότι η επιστήμη και η καινοτομία μπορούν να μεταμορφώσουν τις ζωές των ανθρώπων όταν όλοι οι βασικοί ενδιαφερόμενοι συνεργάζονται για έναν κοινό στόχο. Δεσμευόμαστε να φέρουμε τις καινοτομίες μας σε όσους τις χρειάζονται περισσότερο» δήλωσε ο Ugur Sahin, διευθύνων σύμβουλος και συνιδρυτής της BioNTech. «Είμαστε περισσότερο από ευγνώμονες που συμμετέχουμε στις κοινές προσπάθειες του έργου Eradicate Malaria. Μαζί με τους εταίρους μας θα κάνουμε ό,τι χρειάζεται για να αναπτύξουμε ένα ασφαλές και αποτελεσματικό εμβόλιο κατά της ελονοσίας με βάση το mRNA, που θα αποτρέψει τη νόσο, θα μειώσει τη θνησιμότητα και θα εξασφαλίσει μια βιώσιμη λύση για την αφρικανική ήπειρο και άλλες περιοχές που πλήττονται από αυτήν την ασθένεια» πρόσθεσε.

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α ΕΜΒΟΛΙΑ

Εξελίξεις με το εμβόλιο πνευμονιόκοκκου της Astellas

ο πειραματικό εμβόλιο πνευμονιόκοκκου ASP3772 των Affinivax και Astellas έλαβε τον χαρακτηρισμό πρωτοποριακής θεραπείας από τον Οργανισμό Τροφίμων και Φαρμάκων των ΗΠΑ (FDA). Το εμβόλιο περιέχει 24 πολυσακχαρίτες πνευμονιόκοκκου καθώς και δύο πνευμονιοκοκκικές πρωτεΐνες. Ταυτόχρονα, οι δύο εταιρείες παρουσίασαν αποτελέσματα από τη δοκιμή Φάσης ΙΙ του ASP3772, στην οποία πρωταρχικός στόχος ήταν να αξιολογηθεί η ασφάλεια, η ανεκτικότητα και η αντιδραστικότητα του ASP3772 σε σύγκριση με το Prevnar13 της Pfizer. Ο δευτερεύων στόχος ήταν η αξιολόγηση της ανοσογονικότητας του ASP3772 σε σύγκριση με το Prevnar13 ή το Pneumovax. Στη δοκιμή, λοιπόν, το ASP3772 βρέθηκε καλά ανεκτό, με ήπια αντίδραση στο σημείο της ένεσης και συστηματικές αντιδράσεις παρόμοιες με αυτές που παρατηρήθηκαν στην ομάδα Prevnar13. Στα τρία επίπεδα δόσης που μελετήθηκαν, το ASP3772 παρουσίαζε απόκριση σε καθέναν από τους 24 πολυσακχαρίτες και στις πνευμονιοκοκκικές πρωτεΐνες. Σε σύγκριση με το Prevnar13 μόνο το ASP3772 έδειξε επίσης παρόμοια ή καλύτερη ανοσολογική απόκριση IgG και OPA στους 13 κοινούς ορότυπους. Συγκεκριμένα, το ASP3772 έδειξε στατιστικά υψηλότερη ανοσολογική απόκριση στον ορότυπο 3 σε όλα τα επίπεδα δόσης, καθώς και υψηλότερη ανοσοαπόκριση στους ο-

ρότυπους 5 και 19F στις υψηλότερες δόσεις που δοκιμάστηκαν. Επιπλέον, σε σύγκριση με το Prevnar13 συν Pneumovax23, το ASP3772 έδειξε παρόμοια ή καλύτερη ανοσολογική απόκριση IgG και OPA στους 13 κοινούς ορότυπους με το Prevnar13. Το ASP3772 έδειξε επίσης παρόμοια –και στις περισσότερες περιπτώσεις στατιστικά υψηλότερη– ανοσολογική απόκριση και για τους υπόλοιπους 11 ορότυπους. «Επεκτείνοντας την κάλυψη σε 24 στελέχη Streptococcus pneumoniae, πιστεύουμε ότι το ASP3772 έχει τη δυνατότητα να προσφέρει ευρύτερη προστασία από οποιοδήποτε εμβόλιο πνευμονιόκοκκου που κυκλοφορεί σήμερα στην αγορά ή δοκιμάζεται σε κλινικές δοκιμές σήμερα, και ανυπομονούμε να συνεχίσουμε να προωθούμε αυτό το σημαντικό υποψήφιο εμβόλιο μέσω κλινικών δοκιμών τόσο σε ενήλικες όσο και σε βρέφη» δήλωσε ο Steven B. Brugger, διευθύνων σύμβουλος της Affinivax.

Το ASP3772 έδειξε στατιστικά υψηλότερη ανοσολογική απόκριση στον ορότυπο 3 σε όλα τα επίπεδα δόσης.

ΡΕΠΟΡΤΑΖ

Takeda: Θετικά αποτελέσματα του εμβολίου για τον δάγκειο πυρετό Το υποψήφιο εμβόλιο του δάγκειου πυρετού συνέχισε να παρέχει προστασία για τρία χρόνια!

ιαπωνική φαρμακευτική εταιρεία Takeda ανακοίνωσε ότι το υποψήφιο εμβόλιο για τον δάγκειο πυρετό TAK-003 επέδειξε συνεχή προστασία για τρία χρόνια μετά τον εμβολιασμό, ανεξάρτητα από την προηγούμενη έκθεση στη νόσο. Η δοκιμή Φάσης III TIDES περιλάμβανε περισσότερα από 20.000 υγιή παιδιά και εφήβους ηλικίας 4 έως 16 ετών σε ενδημικές χώρες του δάγκειου πυρετού στη Λατινική Αμερική και την Ασία. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα ασφάλειας και αποτελεσματικότητας από την ανάλυση παρακολούθησης 36 μηνών του TIDES, διαπιστώθηκε ότι τρία χρόνια μετά τον εμβολιασμό το TAK-003 έδειξε:  συνολική αποτελεσματικότητα του εμβολίου 62% έναντι του ιολογικά επιβεβαιωμένου δάγκειου πυρετού (VCD), 8 3,6% αποτελεσματικότητα του εμβολίου (VE) κατά του δάγκειου πυρετού που νοσηλεύεται στο νοσοκομείο, με 86% VE σε οροθετικά άτομα και 77,1% VE σε οροαρνητικά άτομα.

«Το υποψήφιο εμβόλιο του δάγκειου πυρετού συνέχισε να παρέχει προστασία κατά του δάγκειου πυρετού για τρία χρόνια

/ Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2021

και ήταν ιδιαίτερα ισχυρό στην πρόληψη της νοσηλείας» δήλωσε ο Derek Wallace, αντιπρόεδρος, επικεφαλής του παγκόσμιου προγράμματος για τον δάγκειο πυρετό στην Takeda. «Αυτά τα αποτελέσματα ενισχύουν την πεποίθησή μου ότι το TAK-003 μπορεί να βοηθήσει στην αντιμετώπιση της σημαντικής παγκόσμιας επιβάρυνσης του δάγκειου πυρετού» πρόσθεσε. Τα δεδομένα μετά από 36 μήνες παρακολούθησης από τη δοκιμή TIDES έχουν συμπεριληφθεί σε ρυθμιστικές υποβολές στην Ευρωπαϊκή Ένωση, εκτός από τις ενδημικές χώρες του δάγκειου πυρετού. Τα αποτελέσματα θα είναι επίσης μέρος περαιτέρω ρυθμιστικών καταθέσεων που έχουν προγραμματιστεί για το 2021, μεταξύ άλλων, με τον Οργανισμό Τροφίμων και Φαρμάκων των ΗΠΑ (FDA). Ο δάγκειος πυρετός είναι μια ιογενής ασθένεια που μεταδίδεται από τα κουνούπια και προκαλείται από οποιονδήποτε από τους τέσσερις ορότυπους του ιού του δάγκειου πυρετού, οι οποίοι μπορούν όλοι να προκαλέσουν δάγκειο πυρετό. Η ασθένεια είναι «επιρρεπής σε πανδημία», με κρούσματα γενικά να παρατηρούνται σε τροπικές και υποτροπικές περιοχές, αν και πρόσφατα έχουν παρατηρηθεί εστίες σε μέρη των ηπειρωτικών ΗΠΑ και της Ευρώπης.•••

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α ΕΜΒΟΛΙΑ

Η ελληνική αγορά υγείας

με ένα κλικ!

visit us ethosmedia.eu Email: info@ethosmedia.eu T: 210 9984950

ΡΕΠΟΡΤΑΖ

Τι Νέες δείχνει εξελίξεις έκθεση στην της πανδημία EFPIA

Η αγορά φαρμάκων το 2020

Η φαρμακευτική βιομηχανία εισέρχεται σε μια νέα εποχή στην ανάπτυξη των φαρμάκων

άρη στην πρόοδο της επιστήμης και της τεχνολογίας, η φαρμακευτική βιομηχανία που βασίζεται στην έρευνα εισέρχεται σε μια συναρπαστική νέα εποχή στην ανάπτυξη των φαρμάκων. Οι μέθοδοι έρευνας εξε-

/ Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2021

λίσσονται και έχουμε πολλές ελπιδοφόρες προοπτικές στον ορίζοντα, με πρωτοποριακές κυτταρικές και γονιδιακές θεραπείες να είναι όλο και πιο διαθέσιμες. Η καινοτόμος φαρμακευτική βιομηχανία καθοδηγείται από την ιατρική πρόοδο, αλλά και την καθοδηγεί. Στόχος της είναι να μετατρέψει τη θεμελιώδη έρευνα σε καινοτόμες θεραπείες που είναι ευρέως διαθέσιμες και προσβάσιμες στους ασθενείς. Ήδη, ο κλάδος έχει συμβάλει σε σημαντικές βελτιώσεις στην ευημερία των ασθενών. Οι σημερινοί Ευρωπαίοι πολίτες μπορούν να αναμένουν ότι θα ζήσουν έως και 30 χρόνια περισσότερο από ό,τι πριν από έναν αιώνα. Ορισμένα σημαντικά βήματα στη βιοφαρμακευτική έρευνα επέτρεψαν τη μείωση της θνησιμότητας, για παράδειγμα, από αιτίες που σχετίζονται με τον HIV/AIDS και από ορισμένες μορφές καρκίνου. Η υψηλή αρτηριακή πίεση και οι καρδιαγγειακές παθήσεις μπορούν να ελεγχθούν με αντιυπερτασικά και φάρμακα που μειώνουν τη χοληστερόλη.

Οι αρθροπλαστικές επεμβάσεις γόνατος ή ισχίου αποτρέπουν την ακινησία των ασθενών και ορισμένοι καρκίνοι μπορούν να ελεγχθούν –ή ακόμα και να θεραπευτούν– με τη βοήθεια νέων στοχευμένων θεραπειών. Οι Ευρωπαίοι πολίτες μπορούν να περιμένουν όχι μόνο να ζήσουν περισσότερο, αλλά και με καλύτερη ποιότητα ζωής. Ωστόσο, παραμένουν μεγάλα εμπόδια, όπως το Αλτσχάιμερ, η σκλήρυνση κατά πλάκας, πολλοί καρκίνοι και σπάνιες ασθένειες. Εκτός από την προώθηση της ιατρικής προόδου με την έρευνα, την ανάπτυξη και την εισαγωγή νέων φαρμάκων που βελτιώνουν την υγεία και την ποιότητα ζωής των ασθενών σε όλο τον κόσμο, η φαρμακευτική βιομηχανία που βασίζεται στην έρευνα αποτελεί βασικό πλεονέκτημα της ευρωπαϊκής οικονομίας. Είναι ένας από τους κλάδους υψηλής τεχνολογίας στην Ευρώπη.

Διεθνείς τάσεις Η φαρμακευτική βιομηχανία που βασίζεται στην έρευνα μπορεί να διαδραματίσει κρίσιμο ρόλο στην αποκατάσταση της ανάπτυξης της Ευρώπης και στη διασφάλιση της μελλοντικής ανταγωνιστικότητας σε

μια αναπτυσσόμενη παγκόσμια οικονομία. Το 2020 επένδυσε περίπου 39 δισ. ευρώ σε Ε&Α στην Ευρώπη. Απασχολεί άμεσα περίπου 830.000 άτομα και δημιουργεί περίπου τρεις φορές περισσότερες θέσεις εργασίας έμμεσα.

ΡΕΠΟΡΤΑΖ

Η παγκόσμια φαρμακευτική αγορά άξιζε περίπου 943,6 δισ. ευρώ (1 τρισ. δολ.) σε τιμές ex factory το 2020.

Ωστόσο, ο κλάδος αντιμετωπίζει πραγματικές προκλήσεις. Εκτός από τα πρόσθετα ρυθμιστικά εμπόδια και την κλιμάκωση του κόστους Ε&Α, ο κλάδος έχει πληγεί σοβαρά από τον αντίκτυπο των μέτρων δημοσιονομικής λιτότητας που εισήγαγαν οι κυβερνήσεις σε μεγάλο μέρος της Ευρώπης από το 2010.  Υπάρχει ταχεία ανάπτυξη στην αγορά και στο ερευνητικό περιβάλλον σε αναδυόμενες οικονομίες, όπως η Βραζιλία, η Κίνα και η Ινδία, με αποτέλεσμα τη σταδιακή μετάβαση των οικονομικών και ερευνητικών δραστηριοτήτων από την Ευρώπη σε αυτές τις ταχέως αναπτυσσόμενες αγορές. Σ τη διάρκεια της περιόδου 2015-2020, οι αγορές της Βραζιλίας, της Κίνας και της Ινδίας αυξήθηκαν κατά 11,3%, 4,8% και 10,0% αντίστοιχα σε σύγκριση με τη μέση ανάπτυξη της αγοράς 5,0% για τις πέντε κορυφαίες αγορές της Ευρωπαϊκής Ένωσης και 4,9% για την αγορά των ΗΠΑ (πηγή: IQVIA, Απρίλιος 2021). Τ ο 2020 η Βόρεια Αμερική αντιπροσώπευε το 49,0% των παγκόσμιων πωλήσεων φαρμακευτικών προϊόντων σε σύγκριση με το 23,9% για την Ευρώπη. Σύμφωνα με την IQVIA, το 63,7% των πωλήσεων νέων φαρμάκων που κυκλοφόρησαν κατά την περίοδο 2015-2020 ήταν στην αγορά των ΗΠΑ, έναντι 17,4% στην ευρωπαϊκή αγορά (πρώτες πέντε αγορές). Ο κατακερματισμός της φαρμακευτικής αγοράς της ΕΕ είχε ως αποτέλεσμα ένα επικερδές παράλληλο εμπόριο. Αυτό δεν ωφελεί ούτε την κοινωνική ασφάλιση ούτε τους ασθενείς και στερεί από τη βιομηχανία πρόσθετους πόρους για τη χρηματοδότηση της Ε&Α. Το παράλληλο εμπόριο εκτιμήθηκε ότι ανήλθε σε 5,758 δισ. ευρώ (σε τιμές ex factory) το 2019.

/ Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2021

Έρευνα & Ανάπτυξη στην Ευρώπη Όλα τα νέα φάρμακα που εισάγονται στην αγορά είναι το αποτέλεσμα μακράς, δαπανηρής και ριψοκίνδυνης έρευνας και ανάπτυξης (Ε&Α) που διεξάγεται από φαρμακευτικές εταιρείες:  Μέχρι να κυκλοφορήσει ένα φαρμακευτικό προϊόν στην αγορά θα έχουν περάσει κατά μέσο όρο 12-13 χρόνια από την πρώτη σύνθεση της νέας δραστικής ουσίας. Τ ο κόστος Έρευνας & Ανάπτυξης μιας νέας χημικής ή βιολογικής οντότητας υπολογίστηκε σε 1,926 δισ. ευρώ (2.558 εκατ. δολ. το 2013) το 2014 (DiMasi et al, Journal of Health Economics, Ιανουάριος 2016). Κ ατά μέσο όρο, μόνο μία έως δύο από κάθε 10.000 ουσίες που συντίθενται σε εργαστήρια θα περάσουν με επιτυχία όλα τα στάδια ανάπτυξης που απαιτούνται για να γίνει ένα εμπορεύσιμο φάρμακο.

ΡΕΠΟΡΤΑΖ Η σημασία της έρευνας Το 2019, η φαρμακοβιομηχανία επένδυσε περισσότερα από 37,7 δισ. ευρώ σε Ε&Α στην Ευρώπη. Μια δεκαετία ισχυρής κυριαρχίας στην αγορά των ΗΠΑ οδήγησε σε σημαντική μετατόπιση της οικονομικής και ερευνητικής δραστηριότητας προς τις ΗΠΑ κατά την περίοδο 1995-2005. Επιπλέον, η Ευρώπη αντιμετωπίζει τώρα αυξανόμενο ανταγωνισμό από τις αναδυόμενες οικονομίες: η ταχεία ανάπτυξη στην αγορά και τα ερευνητικά περιβάλλοντα σε χώρες όπως η Βραζιλία και η Κίνα συμβάλλει στη μετάβαση των οικονομικών και ερευνητικών δραστηριοτήτων σε μη ευρωπαϊκές αγορές. Η γεωγραφική ισορροπία της φαρμακευτικής αγοράς – και τελικά η βάση της Ε&Α– είναι πιθανό να μετατοπιστεί σταδιακά προς τις αναδυόμενες οικονομίες. Σύμφωνα με στοιχεία της EUROSTAT, η φαρμακοβιομηχανία είναι ο κλάδος υψηλής τεχνολογίας με την υψηλότερη προστιθέμενη αξία ανά απασχολούμενο, σημαντικά υψηλότερη από τη μέση αξία για τις βιομηχανίες υψηλής τεχνολογίας και τις μεταποιητικές βιομηχανίες. Η φαρμακευτική βιομηχανία είναι επίσης ο τομέας με τον υψηλότερο λόγο επενδύσεων Ε&Α προς καθαρές πωλήσεις. Σύμφωνα με τον Πίνακα Αποτελεσμάτων Επενδύσεων Βιομηχανικής Ε&Α της ΕΕ για το 2020, ο κλάδος της φαρμακευτικής και βιοτεχνολογίας ανέρχεται στο 18,4% των συνολικών δαπανών για Ε&Α των επιχειρήσεων παγκοσμίως. Η φαρμακευτική βιομηχανία που βασίζεται στην έρευνα είναι ένας από τους σημαντικότερους βιομηχανικούς εργοδότες υψηλής τεχνολογίας της Ευρώπης. Πρόσφατες μελέτες σε ορισμένες χώρες έδειξαν ότι η φαρμακοβιομηχανία που βασίζεται στην έρευνα δημιουργεί περίπου τρεις φορές περισσότερη έμμεση απασχόληση. Επιπλέον, ένα σημαντικό ποσοστό αυτών είναι πολύτιμες θέσεις εργασίας με δεξιότητες, για παράδειγμα, στους τομείς της ακαδημαϊκής ή κλινικής επιστήμης, οι οποίες μπορούν να συμβάλουν στη διατήρηση μιας βάσης γνώσεων υψηλού επιπέδου και στην πρόληψη μιας ευρωπαϊκής «διαρροής εγκεφάλων».

/ Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2021

Το κόστος Έρευνας & Ανάπτυξης μιας νέας χημικής ή βιολογικής οντότητας υπολογίζεται σε 1,926 δισ. ευρώ.

Πωλήσεις φαρμάκων

Γενόσημα

Η παγκόσμια φαρμακευτική αγορά άξιζε περίπου 943,6 δισ. ευρώ (1 τρισ. δολ.) σε τιμές ex factory το 2020. Η αγορά της Βόρειας Αμερικής (ΗΠΑ και Καναδάς) παρέμεινε η μεγαλύτερη στον κόσμο με μερίδιο 49,0%, πολύ μπροστά από την Ευρώπη, την Κίνα και την Ιαπωνία.

Ο όρος «γενόσημο» χρησιμοποιείται ευρέως, αλλά ο ορισμός του δεν είναι πάντα ο ίδιος μεταξύ των χωρών. Τα γενόσημα παράγονται συνήθως από έναν κατασκευαστή που δεν είναι ο εφευρέτης του αρχικού προϊόντος και διατίθενται στην αγορά όταν λήγουν τα δικαιώματα προστασίας της πνευματικής ιδιοκτησίας.•••

ΡΕΠΟΡΤΑΖ

Ποιες προτάσεις κατατέθηκαν για εξορθολογισμό της δαπάνης

Μελέτη για το νοσοκομειακό φάρμακο Εκπονήθηκε από ομάδα ερευνητών, με επικεφαλής τον καθηγητή Ν. Πολύζο

ια πρώτη φορά στην ιστορία του ΕΣΥ διενεργήθηκε ειδική μελέτη που αφορά το νοσοκομειακό φάρμακο. Σκοπός της ήταν η διαμόρφωση δέσμης προτάσεων εξορθολογισμού της νοσοκομειακής φαρμακευτικής δαπάνης. Η μελέτη εκπονήθηκε για λογαριασμό της

Σύμφωνα με την εκτίμηση για το 2019, η δαπάνη ήταν συνολικά σχεδόν διπλάσια σε σχέση με το 2015.

/ Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2021

Ένωσης Ασθενών Ελλάδας από ομάδα ερευνητών, με επικεφαλής τον καθηγητή και πρώην γενικό γραμματέα του Υπουργείου Υγείας, κ. Νίκο Πολύζο. Συνολικά, συμμετείχαν οκτώ επιστήμονες και δύο εταιρείες μελετών. Κύριοι ερευνητικοί στόχοι ήταν τρεις:

1. Η συλλογή και επεξεργασία δαπανών ανά Υγειονομική Περιφέρεια (ΥΠε) και νοσοκομείο. 2. Η συλλογή και επεξεργασία καταναλώσεων ανά Υγειονομική Περιφέρεια (ΥΠε), νοσοκομείο και κατηγορία (ATC.1-2) με την ανάλυση των επιπτώσεων από το clawback. 3. Η πιλοτική εφαρμογή σε 15 μεγάλα νοσοκομεία για τις απόψεις των φαρμακοποιών με τη συλλογή και επεξεργασία ανά κατηγορία (ATC.3-4) και το clawback. Οι ερευνητές τονίζουν ότι τα δεδομένα της φαρμακευτικής κίνησης στα νοσοκομεία του ΕΣΥ είναι δύσκολα προσβάσιμα, δεν

έχουν ομοιογένεια, είναι ελλιπή σε κάποια νοσοκομεία, δεν είναι διαθέσιμα σε πραγματικό χρόνο, ενώ η όποια επεξεργασία και παρουσίασή τους από το σύστημα BI δεν περιέχει την εις βάθος πληροφόρηση που απαιτείται για τη λήψη ευαίσθητων αποφάσεων.

Ευρήματα Με βάση στοιχεία που χορηγήθηκαν από το Υπουργείο Υγείας, τα τελευταία χρόνια έχουμε κατακόρυφη αύξηση της κατανάλωσης φαρμάκων στα νοσοκομεία του ΕΣΥ (Πίνακας 1). Σύμφωνα με την εκτίμηση για το 2019, η δαπάνη ήταν συνολικά σχεδόν διπλάσια σε σχέση με το 2015.

Τα μεγάλα νοσοκομεία άνω των 400 κλινών απορροφούν περίπου το 70% της δαπάνης.

Πίνακας 1

Εξέλιξη και κατανομή συνολικής δαπάνης φαρμάκου, στο ΕΣΥ, 2015-19

Διάγραμα 1

Όπως φαίνεται στα διαγράμματα 1 και 2, η μερίδα του λέοντος της κατανάλωσης φαρμάκων αφορά τα μεγάλα νοσοκομεία άνω των 400 κλινών, τα οποία απορροφούν

Διάγραμα 2

περίπου το 70% της δαπάνης. Επίσης, τα τρία ογκολογικά νοσοκομεία (Άγιος Σάββας, Μεταξά και Θεαγένειο) καταναλώνουν το 15% των δαπανών!

ΡΕΠΟΡΤΑΖ

Πίνακας 2

Clawback και Rebate στα νοσοκομεία του ΕΣΥ, την περίοδο 2016-19

Το 1/4 του clawback αφορά γενόσημα και τα 3/4 πρωτότυπα (και off patents).

Επιβάρυνση φαρμακοβιομηχανίας

Την πενταετία 2015-2019, το σύνολο των επιστροφών (clawback και rebate) στα νοσοκομεία του ΕΣΥ ξεπέρασε το 1 δισ. ευρώ.

Όπως φαίνεται στον Πίνακα 2, την πενταετία 2015-2019, το σύνολο των επιστροφών (clawback και rebate) στα νοσοκομεία του ΕΣΥ (συν το νοσοκομείο Παπαγεωργίου) ξεπέρασε το 1 δισ. ευρώ. Για το 2019, μέσω των μηχανισμών rebate και clawback, η φαρμακοβιομηχανία συμμετείχε κατά 34% στην εξωνοσοκομειακή και κατά 45% στη νοσοκομειακή φαρμακευτική δαπάνη. Για το 2020, προβλεπόταν η επιβάρυνση να αυξηθεί, καθώς, παρά το γεγονός ότι εξαιρέθηκε η δαπάνη των εμβολίων από το clawback (αρ. 47 του Ν. 4722/2020) και αυξήθηκε το όριο της εξωνοσοκομειακής δαπάνης στα 2,01 δισ. ευρώ, έχουν σημειωθεί σημαντικές υπερβάσεις ήδη από το πρώτο τρίμηνο του 2020. Το clawback έχει μεν αδιαμφισβήτητο λογιστικό αποτέλεσμα (περικοπή της δαπάνης φαρμάκου), αλλά το ταμειακό αποτέλεσμα είναι αμφίβολο (εισπραξιμότητα των οφειλών), όπως και το θεραπευτικό αποτέλεσμα σε μεγάλα νοσοκομεία.

Ανά θεραπευτική κατηγορία Η ανάλυση των δεδομένων της δαπάνης ανά θεραπευτική κατηγορία κατά ATC-2 δείχνει ότι 13 θεραπευτικές κατηγορίες αφορούν το 80% της δαπάνης. Μάλιστα, μόλις τρεις κατηγορίες αφορούν το 50% της δαπάνης (αντινεοπλασματικά, αντιβιοτικά για συστηματική χορήγηση και αντιιικά συστηματικής χορήγησης). Ειδικότερα, οι 13 κατηγορίες και η ποσοστιαία συμβολή τους στη δαπάνη είναι:

/ Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2021

 L01, αντινεοπλασματικά φάρμακα, με ποσοστό συμμετοχής 30%  J 01, αντιβιοτικά για συστηματική χορήγηση, με ποσοστό 11%  J 05, αντιιικά συστηματικής χορήγησης, με ποσοστό 9% B 02, αντιαιμορραγικά, με ποσοστό 5%  J02, αντιμυκητιασικά για συστηματική χορήγηση, με ποσοστό 4,2% N 07, άλλα φάρμακα νευρικού συστήματος, με ποσοστό 3,8% L 04, ανοσοκατασταλτικοί παράγοντες, με ποσοστό 3,8% K 01, Intravenous solutions, με ποσοστό 3,4%  J 06, άνοσοι οροί και ανοσφαιρίνες, με ποσοστό 2,7% S 01, οφθαλμολογικά, με ποσοστό 2,1%  H04, παγκρεατικές ορμόνες, με ποσοστό 2,1% K 03, blood and plasma subst soln, με ποσοστό 2,1% B 01, αντιθρομβωτικοί παράγοντες, με ποσοστό 2%

Στην κατανομή του clawback ανά θεραπευτική κατηγορία ATC-1, ενώ παρατηρούνται σημαντικές διαχρονικές μεταβολές, υπάρχουν θεραπευτικές κατηγορίες με σταθερά υψηλή επιβάρυνση (π.χ. A, B, J, K, L, N). Ειδικότερα, για το 2019 παρατηρείται ότι τουλάχιστον το 50% του clawback αφορά δύο συγκεκριμένες θεραπευτικές κατηγορίες: κατά 38% την κατηγορία J (Φάρμακα κατά των λοιμώξεων για συστηματική χορήγηση) και κατά 14,5% την κατηγορία B (Αίμα και αιμοποιητικά όργανα). Το ίδιο διάστημα, η επιβάρυνση για την κατηγορία L (Αντινεοπλασματικοί και ανοσοτροποποιητικοί παράγοντες) είναι με διαφορά υψηλότερη στην περίοδο 201618 και οφείλεται στα υψηλά επίπεδα και των δύο μεριδίων (και της αγοράς και της ανάπτυξης) της κατηγορίας αυτής, αλλά μειώνεται δραματικά στο 2019, κατά το οποίο η αξία των πωλήσεων σκευασμάτων κατηγορίας L φαίνεται να μειώνεται 42% (ή 283 εκατ. ευρώ). Τα συμπεράσματα που προκύπτουν επιβεβαιώνουν ότι η φαρμακοβιομηχανία, μέσω των αναγκαστικών επιστροφών, συμμετέχει καθοριστικά στη χρηματοδότηση του νοσοκομειακού φαρμάκου, γεγονός που όχι μόνο δημιουργεί σοβαρά προβλήματα στη βιωσιμότητα των εταιρειών, αλλά θέτει και σε κίνδυνο την πρόσβαση των ασθενών σε καινοτόμες θεραπείες.

Τι έδειξε έρευνα σε 11 νοσοκομεία

το πλαίσιο της μελέτης, διενεργήθηκε ξεχωριστή έρευνα σε 11 δημόσια νοσοκομεία της χώρας και έγινε ανάλυση στοιχείων της φαρμακευτικής δαπάνης ανά ATC.4. Συμμετείχαν τα εξής νοσοκομεία: ΠΓΝ Αττικό, ΓΝ Αθηνών Γ. Γεννηματάς, ΓΟΝ Άγιος Σάββας, ΓΝ Παπανικολάου, ΓΝΠ Άγιος Ανδρέας, ΠΓΝΠ Ρίο, ΠΑΓΝ Ηρακλείου, ΠΓΝ Έβρου (Αλεξανδρούπολη), Κοργιαλένειο Μπενάκειο ΕΕΣ, Άγιοι Ανάργυροι καθώς και ΓΝ Λαϊκό. Τα νοσοκομεία επιλέχθηκαν λόγω των χαρακτηριστικών τους:  Είναι κεντρικά ή περιφερειακά νοσοκομεία Α ναπτύσσουν όλο το φάσμα των ειδικοτήτων Ε ίναι τα νοσοκομεία με κλινικές, κέντρα εμπειρογνωμοσύνης Σ υμμετέχουν σε κλινικές μελέτες και συνεπώς υπάρχει και η δυνατότητα πρώιμης πρόσβασης σε καινοτόμες θεραπείες Χ ρησιμοποιούν προηγμένα και καινοτόμα φάρμακα Δ ιαθέτουν ειδικές επιτροπές ελέγχου χρήσης των θεραπειών

11 νοσοκομείων για τα έτη 2016-2020 ανά κωδικό φαρμάκου ΕΟΦ, σε επίπεδο Φαρμακευτικής κατηγορίας ATC (μέχρι το επίπεδο θεραπευτικής κατηγορίας ATC4). Επίσης, εκτιμήθηκε το ποσοστό της συμμετοχής κάθε φαρμακευτικής εταιρείας ανά ATC4 για τις κατηγορίες ATC4, στις οποίες αναλογεί το 80% του συνολικού clawback. Από την ανάλυση των δεδομένων (case study) επιβεβαιώνεται ότι οι φαρμακευτικές εταιρείες, μέσω των υποχρεωτικών επιστροφών, συμμετέχουν καθοριστικά στη χρηματοδότηση του νοσοκομειακού φαρμάκου (κατά τα έτη 2016-2019 το clawback των 11 νοσοκομείων αυξήθηκε κατά 226%, από 57,3 εκατ. ευρώ στα 128,9 εκατ. ευρώ, ενώ η αντίστοιχη νοσοκομειακή φαρμακευτική δαπάνη αυξήθηκε κατά 196%, από τα 154,3 εκατ. ευρώ στα 348,3 εκατ. ευρώ).

Το πιο σημαντικό: Αναλώνουν όλο το φάσμα των φαρμακευτικών σκευασμάτων, η δε φαρμακευτική δαπάνη τους (364,998,853 ευρώ) το 2019 ξεπερνά το 1/3 περίπου του συνόλου της φαρμακευτικής δαπάνης του ΕΣΥ. Τα στοιχεία που αναλύθηκαν αφορούσαν τις κινήσεις φαρμάκου σε όγκο και αξία για τα έτη 2016-2020 ανά κωδικό φαρμάκου ΕΟΦ. Στη μελέτη υπολογίστηκε το αναλογούν ποσό του clawback της νοσοκομειακής φαρμακευτικής δαπάνης των

ΡΕΠΟΡΤΑΖ

Μόλις τρεις κατηγορίες αφορούν το 50% της δαπάνης (αντινεοπλασματικά, αντιβιοτικά και αντιιικά συστηματικής χορήγησης).

Ένας μικρός αριθμός φαρμακευτικών κατηγοριών (ATC) συγκεντρώνει ένα μεγάλο ποσοστό του συνολικού clawback. Ως αποτέλεσμα, συγκεκριμένες φαρμακευτικές εταιρείες οι οποίες έχουν κύρια δραστηριότητα στις κατηγορίες αυτές επιβαρύνονται δυσανάλογα. Στις κατηγορίες L (Αντινεοπλασματικοί και ανοσοτροποποιητικοί παράγοντες), J (Φάρμακα κατά των λοιμώξεων για συστηματική χορήγηση) και B (Αίμα και αιμοποιητικά όργανα) κατανέμεται το μεγαλύτερο ποσοστό του clawback, 85,4% (51,8 - 22,8 - 10,8 αντίστοιχα) ενώ η αντίστοιχη αξία υπερβαίνει τα 109 εκατ. ευρώ. Σε επίπεδο ATC4, στις κατηγορίες L01XC (Mονοκλωνικά αντισώματα), J05AR (Αντιιικά για τη θεραπεία λοιμώξεων από HIV, συνδυασμοί), L04AA (Εκλεκτικοί ανοσοκατασταλτικοί παράγοντες), B02BD (Παράγοντες της πήξης του αίματος) και L01XX (Άλλα αντινεοπλασματικά φάρμακα) κατανέμεται το 54,2% περίπου του clawback (34,0% - 7,1% - 5,5% - 4,6% - 3,0% αντίστοιχα) ενώ η αντίστοιχη αξία αγγίζει τα 70 εκατ. ευρώ περίπου. Το clawback δημιουργεί αντικίνητρα στις εταιρείες να εισαγάγουν στην αγορά νέα φάρμακα (ογκολογικά, αιματολογικά κ.λπ.), λόγω αφενός του υψηλού τους κόστους και αφετέρου του ότι θα επιβαρυνθούν δυσανάλογα λόγω του τρόπου κατανομής του (ανωτέρω). Υπολογίζεται ότι το 63% του clawback που αντιστοιχεί στη δαπάνη για τα πέντε σημαντικότερα ATC4 (L01XC, J05AR, L04AA, B02BD, L01XX) επιβαρύνει τρεις εταιρείες.

/ Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2021

Οι προτάσεις των ειδικών

το πλαίσιο της μελέτης, δημιουργήθηκε consensus panel από ειδικούς, με στόχο την κατάθεση προτάσεων για βελτίωση της διαχείρισης των νοσοκομειακών φαρμάκων. Το consensus panel ανέδειξε ότι το clawback αποτελεί έναν «τεχνικό τρόπο» μετακύλισης του κόστους της φαρμακευτικής δαπάνης προς τις φαρμακευτικές εταιρείες. Η μετακύλιση αυτή δεν γίνεται με «δίκαιο τρόπο», αλλά οριζόντια, λαμβάνοντας υπόψη μόνο τη μεταβολή του μεριδίου αγοράς καθώς και τη μεταβολή της αύξησης των πωλήσεων των φαρμακευτικών εταιρειών με βάση συγκεκριμένη ποσόστωση. Δ εν λαμβάνει υπόψη τις ανάγκες των ασθενών με βάση επιδημιολογικά κριτήρια. Δ εν λαμβάνει υπόψη τα δεδομένα των νοσοκομείων, τα τεχνικά και ποιοτικά χαρακτηριστικά τους, δηλαδή το πού και πώς διαμορφώνεται η δαπάνη. Δ εν λαμβάνει υπόψη τα νέα δεδομένα και τις εξελίξεις της επιστήμης γύρω από τις θεραπείες.

Ο μηχανισμός υποχρεωτικών επιστροφών-clawback θα πρέπει να επαναξιολογηθεί λαμβάνοντας υπόψη επιπλέον χαρακτηριστικά, όπως το ΑΤC, αλλά και οι συντελεστές βαρύτητας (share & growth) να επαναπροσδιοριστούν χρησιμοποιώντας τα δεδομένα της φαρμακευτικής κίνησης του συνόλου των δημόσιων νοσοκομείων. Από δύο ειδικούς, με βάση τα παραπάνω, προτάθηκαν και τα παρακάτω:  Σύνδεση ευρημάτων της μελέτης με τις προτεινόμενες ενέργειες, προκειμένου να τεκμηριώνεται με συγκεκριμένα «αντίμετρα» το ζήτημα της κατάργησης του clawback.  Να προσδιοριστεί με περισσότερη ακρίβεια ποια θα πρέπει να είναι η φαρμακευτική δαπάνη που θα καλύπτει τις ανάγκες του πληθυσμού με το μικρότερο δυνατό κόστος. Γιατί αυξάνεται η

φαρμακευτική δαπάνη ενώ δεν αυξήθηκαν οι ασθενείς; Ο μογενοποίηση της βάσης δεδομένων των νοσοκομείων (χρήση δεδομένων ΕΟΦ), προκειμένου να μπορούν τα στοιχεία να είναι συγκρίσιμα και επεξεργάσιμα, αλλά και άμεσα διαθέσιμα σε πραγματικό χρόνο.  Τήρηση σφαιρικών προϋπολογισμώνκλειστών προϋπολογισμών, ανά τμήμα. Σε ποια τμήματα μπορούν να εφαρμοστούν προκειμένου να ελεγχθεί και να συγκρατηθεί η νοσοκομειακή δαπάνη; Σ υμμετοχή των νοσοκομειακών φαρμακοποιών στη λήψη των αποφάσεων όσον αφορά στη φαρμακευτική δαπάνη, τον προϋπολογισμό και τη διαμόρφωσή της.  Να αναπτυχθεί η συνεργασία μεταξύ νοσοκομειακών φαρμακοποιών και διοικητικών-οικονομικών διευθυντών των νοσοκομείων, υπό τον συντονισμό διοικητών ή/και αναπλ. διοικητών. Ν α ελεγχθεί η σχετική λειτουργική κατάσταση των ERPs των νοσοκομείων, προκειμένου να διαπιστωθεί ότι μπορούν να ανταποκριθούν στο ζητούμενο και με τελική ανάλογα σύνδεση στο ΒΙ. Ν α ελεγχθεί η συνταγογράφηση εσωτερικών αλλά και εξωτερικών ασθενών. Ν α προβεί το ΕΚΑΠΤΥ σε συγκεντρωτικούς διαγωνισμούς, ως παρακάτω. Σ τη συνολική προσέγγιση του περιορισμού της φαρμακευτικής δαπάνης, μία από τις σημαντικότερες προκλήσεις του ΥΥ είναι και η είσοδος των νέων φάρμακων, καθώς και τα φάρμακα των σπάνιων παθήσεων, αλλά και το θέμα της διαχείρισης των χρονίως πασχόντων. Ο επιστημονικός υπεύθυνος, καθηγητής Νίκος Πολύζος, περαιτέρω πρότεινε: Α. Αύξηση του κρατικού προϋπολογισμού φαρμάκων ΕΣΥ κατά 20% (από 500 σε 600 εκατ. ευρώ) με ανάλογα αναπτυξιακά και ερευνητικά κίνητρα της φαρμακοβιομηχανίας. Β. Σταδιακή αντικατάσταση clawback (& rebate) με ταυτόχρονη μείωση της φαρ-

μακευτικής δαπάνης, 400 εκατ. ευρώ clawback, π.χ. 100 εκατ. ευρώ ανά έτος 2022-2025, που ενδεικτικά δύνανται να αντικατασταθούν με τα παρακάτω μέτρα, που θα αναλάβει η ΕΚΑΠΥ, σε συνεργασία με ΔΥΠε και Επιτροπή Διαπραγμάτευσης: Ε τησίως 25 εκατ. έως 100 εκατ. ευρώ στην τετραετία από διαγωνισμούς ΕΚΑΠΥ κυρίως με generics (με αναμενόμενη εξοικονόμηση 10% + ετησίως).  Ετησίως 50 έως 200 εκατ. ευρώ στην τετραετία από price volume agreements πρωτοτύπων-off patents (με αναμενόμενη εξοικονόμηση 10% ετησίως). Μ έσω παρακολούθησης και διαπραγματεύσεις ανά ATC (πάνω από 25 ετησίως και 100 εκατ. ευρώ συνολικά στην τετραετία).

Γ. Στο Υπουργείο Υγείας και τα νοσοκομεία να τροποποιηθούν τα λογιστικά σχέδια και στην κατηγορία 1311 δημόσιου λογιστικού να τεθούν υποκατηγορίες με βάση τα ATC (1 άμεσα κ.λπ. κατόπιν), προκειμένου να μπορούν να παρακολουθούνται οι δαπάνες ανά κατηγορία. Δ. Μηνιαία παρακολούθηση μέσω ΚΕΣΥΠΕ και ΔΥΠε από ΥΥ-ΒΙ, Φαρμακευτικά Πρωτόκολλα, DRGs κ.λπ., για να γίνεται ανάλογη στοχοθεσία στους διοικητές των νοσοκομείων. Εν κατακλείδι, χρειάζεται η δημιουργία ενός συστήματος που θα αξιολογεί σε πραγματικό χρόνο, θα παρεμβαίνει και θα καθορίζει τη φαρμακευτική δαπάνη. Προκειμένου να γίνει αυτό θα πρέπει να λαμβάνει υπόψη την εφαρμογή των θεραπευτικών πρωτοκόλλων, τις κλινικές μελέτες και την πρόσβαση σε καινοτόμες θεραπείες, τον εξορθολογισμό της συνταγογράφησης, τη δημιουργία κλειστών ανά τμήμα/κλινική φαρμακευτικών προϋπολογισμών, τη στήριξη της κλινικής αριστείας, την προώθηση των γενοσήμων, την εφαρμογή διαγωνισμών ή/και διαπραγματεύσεων, την εφαρμογή νέων μοντέλων αποζημίωσης με βάση το θεραπευτικό αποτέλεσμα. •••

ΑΡΘΡΟ

Αύξηση Νέες εξελίξεις οικονομικών στην πανδημία εισροών για τα νοσοκομεία

Τα οφέλη της αύξησης των κλινικών μελετών στην Ελλάδα Οι ασθενείς αποκτούν πρόσβαση σε νέες, καινοτόμες θεραπείες

της Ευαγγελίας Κοράκη, προέδρου της HACRO, προέδρου & διευθύνουσας συμβούλου της CORONIS Research ΑΕ

ολονότι, όπως έχει ειπωθεί πολλές φορές, τα οφέλη της χώρας μας από τη διεξαγωγή κλινικών μελετών είναι και οικονομικά αλλά και επιστημονικά, ακόμη αναλωνόμαστε με προβλήματα όπως καθυστερήσεις στις εγκρίσεις, στη διαχείριση των γραφειοκρατικών προβλημάτων, στον τρόπο πρόσβασης των ενδιαφερομένων κ.λπ. Αναμφίβολα, βήματα απαγκίστρωσης από τα προβλήματα του παρελθόντος έχουν γίνει, και μάλιστα σημαντικά, όμως πρέπει να πραγματοποιηθούν κι άλλα και παράλληλα να εφαρμοστούν τα συμφωνημένα. Θα προσπαθήσω περιεκτικά να σας ομαδοποιήσω τα οφέλη της αύξησης των κλινικών μελετών στην Ελλάδα και πώς τελικά αυτό μπορεί να υλοποιηθεί.

Η αύξηση των κλινικών μελετών μπορεί να συμβάλει στην οικονομική υποστήριξη του συστήματος υγείας Διότι, μέσω των κλινικών μελετών, οι ασθενείς αποκτούν πρόσβαση σε νέες, καινοτόμες θεραπείες, ενώ παράλληλα δεν υπάρχει επιβάρυνση του υγειονομικού συστήματος της χώρας, καθώς το νομοθετικό πλαίσιο των κλινικών μελετών προβλέπει όλα τα έξοδα χορήγησης των ερευνητικών φαρμάκων να καλύπτονται από τη χορηγό εταιρεία. Υπάρχει μάλιστα νομοθετική πρόβλεψη για συνέχιση της θεραπείας στους ασθενείς που παρουσίασαν βελτίωση της υγείας τους και μετά την ολοκλήρωση της κλινικής μελέτης, κόστος που επίσης καλύπτεται από τη χορηγό εταιρεία.

/ Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2021

Τι άλλο επιτυγχάνεται με την προσέλκυση κλινικών μελετών στη χώρα; Πέραν του κυριότερου και της μεγαλύτερης αξίας οφέλους που επιτυγχάνεται για τον ασθενή, μέσω της πρόσβασής του σε νέες θεραπείες, υπάρχουν πολλά ακόμα οφέλη, τόσο οικονομικά όσο και επιστημονικά: Α ύξηση οικονομικών εισροών για τα νοσοκομεία μέσω της παρακράτησης του 15% των ερευνητικών αμοιβών. Μεγάλο δε ποσοστό εξ αυτών προέρχεται από διεθνείς πολυκεντρικές μελέτες. Ε νίσχυση της υλικοτεχνικής υποδοχής των νοσοκομείων από τη χρήση των οικονομικών πόρων προς όφελος του ιατροτεχνολογικού εξοπλισμού και της συνεχούς επαγγελματικής κατάρτισης του προσωπικού τους, με διάθεση κονδυλίων σε εκπαίδευση, αλλά και κατ’ επέκταση βελτίωση των συνθηκών υγειονομικής περίθαλψης μέσω της αξιοποίησης των οικονομικών πόρων που προκύπτουν από τις κλινικές μελέτες. Ε ξοικονόμηση πόρων για το ΕΣΥ, λόγω χρηματοδότησης νέων θέσεων εργασίας στα νοσοκομεία, διά των πόρων των κλινικών μελετών.  Εξοικονόμηση πόρων για το ΕΣΥ, με ταυτόχρονη ελάφρυνση του εθνικού συστήματος φαρμακευτικής περίθαλψης, μέσω της κάλυψης των φαρμακευτικών αναγκών των ασθενών διά των κλινικών μελετών.  Οικονομικοί πόροι για την ερευνητική ομάδα του νοσοκομείου (αμοιβή γιατρών-νοσηλευτών-άλλων εμπλεκομένων). Π εραιτέρω ενίσχυση των επενδύσεων από τις φαρμακευτικές εταιρείες, καθώς οι επενδύσεις σε κλινικές μελέτες οδηγούν σε μείωση του clawback.  Πολλαπλασιαστικά οφέλη για το ΑΕΠ, καθώς κάθε 1 ευρώ που επενδύεται σε κλινικές μελέτες έχει θετική επίπτωση στο ΑΕΠ κατά 2,2 ευρώ. Π ροαγωγή της έρευνας και της επιστήμης μέσω της διεύρυνσης της επιστημονικής γνώσης γύρω από χρόνια νοσήματα αλλά και ανίατες μέχρι σήμερα ασθένειες, της διεύρυνσης των επιλογών στη θεραπευτική αντιμετώπιση δημοσιεύσεων, με οφέλη τόσο για τον ασθενή όσο και για την επιστημονική κοινότητα.  Ι σχυροποίηση της Ελλάδας ως χώρας εργασίας, επειδή μειώνεται το “brain drain”, αφού οι Έλληνες επιστήμονες παραμένουν στην Ελλάδα, ενώ ταυτόχρονα ενισχύεται το “brain gain”, κα-

ΑΡΘΡΟ

Aύξηση οικονομικών εισροών για τα νοσοκομεία μέσω της παρακράτησης του 15% των ερευνητικών αμοιβών.

θώς Έλληνες του εξωτερικού μπορούν να επιστρέψουν στη χώρα μας. Η θική ικανοποίηση από τη συμβολή των ερευνητών στην ανάπτυξη νέων θεραπειών και ευγενής άμιλλα για τους ίδιους λόγους μεταξύ των εργαζομένων που συμμετέχουν στις κλινικές μελέτες.

Πώς μπορεί να υλοποιηθεί η προσέλκυση κλινικών μελετών στην Ελλάδα; Για να επιλεγεί μια χώρα για τη διεξαγωγή κλινικών μελετών πρέπει να ικανοποιούνται τρεις απαιτήσεις με σειρά προτεραιότητας: 1. Ικανοποιητικός ρυθμός στρατολόγησης ασθενών. Απαραίτητες προϋποθέσεις για να επιτευχθεί είναι: Ο ι γρήγορες διαδικασίες έγκρισης μελέτης και «ενεργοποίησης» ερευνητικού κέντρου για ένταξη ασθενών. Η πρόσβαση σε ασθενείς, είτε μέσω ενημέρωσης των συλλόγων τους είτε μέσω πρόσβασης σε μητρώα καταγραφής ασθενών (Registry), καθώς και η δυνατότητα των ασθενών να ενημερωθούν για τις κλινικές μελέτες στις οποίες μπορούν να συμμετάσχουν. Η επαρκής στελέχωση και υλικοτεχνική υποδομή των ερευνητικών κέντρων για να διαχειριστούν τις απαιτήσεις ασθενών σε κλινικές μελέτες. Η ύπαρξη γραφείου κλινικών μελετών στα μεγάλα νοσοκομεία, που θα λειτουργεί για την επιτάχυνση εγκριτικών και λοιπών διαδικασιών. 2. Yψηλά ποιοτικά πρότυπα διεξαγωγής κλινικών μελετών, τα οποία θα πρέπει να αποδεικνύονται διά των τελικών αναφορών ελέγχων (inspections/

/ Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2021

audits) που έχουν γίνει στα ερευνητικά κέντρα της Ελλάδας. 3. Οικονομικά κίνητρα για τους χορηγούς, που συνεπάγονται αρχικά χαμηλό κόστος διεξαγωγής της μελέτης ανά ασθενή και κατ’ επέκταση φορολογικά κίνητρα για τη χορηγό εταιρεία. Με τα δεδομένα που έχουμε μέχρι σήμερα, οι αδυναμίες της Ελλάδας, συνήθως, αφορούν στη στρατολόγηση ασθενών, και αυτό κυρίως λόγω των καθυστερήσεων στις αρχικές διαδικασίες για την έναρξη των ερευνητικών κέντρων. Η έλλειψη φορολογικών κινήτρων, που αφορά κυρίως τις ελληνικές εταιρείες-χορηγούς, οι οποίες τα τελευταία χρόνια υποφέρουν από το δυσβάσταχτο clawback, παραμένει, παρά τη θεσμοθέτηση του συμψηφισμού των δαπανών, μία από τις αδυναμίες της χώρας. Την ίδια στιγμή, μολονότι στο θέμα της συνέπειας στα προβλεπόμενα χρονοδιαγράμματα έχουν γίνει βήματα προόδου, οι περισσότεροι του ενός εμπλεκόμενοι δημόσιοι φορείς, όπως ο ΕΟΦ, η ΕΕΔ, τα νοσοκομεία, οι οικονομικοί φορείς, και οι συχνές αλλαγές εκπροσώπων στα νοσοκομεία, σε καίριες για τη συνέχιση της ομαλής διεξαγωγής κλινικών μελετών θέσεις, δημιουργούν μια συνεχή παλινδρόμηση στις όποιες θετικές αποφάσεις έχουν ληφθεί κατά καιρούς προς την κατεύθυνση της επίλυσης των προβλημάτων.

Ποια είναι η κατάσταση στην Ελλάδα σήμερα Η Πολιτεία έχει δουλέψει πάνω στον εντοπισμό των προβλημάτων που καθυστερούν τη στρατολόγηση των ασθενών. Τα προβλήμα-

τα εντοπίζονται στον χρόνο έγκρισης, στον τρόπο διαχείρισης των γραφειοκρατικών προβλημάτων διεξαγωγής κλινικής έρευνας αλλά και στον τρόπο πρόσβασης των ενδιαφερομένων στην πληροφορία, προς όφελος του χρόνου και της απρόσκοπτης διεξαγωγής κλινικών μελετών. Ως προς τον χρόνο έγκρισης, έχει τεκμηριωμένα γίνει πρόοδος, με σημαντικότερη την επίσπευση του χρόνου έγκρισης των κλινικών μελετών από τον ΕΟΦ και την ΕΕΔ, σε σημείο πολύ ανταγωνιστικό χρονικά προς τους αντίστοιχους Οργανισμούς άλλων ευρωπαϊκών χωρών. Όμως, για να πραγματοποιηθεί έναρξη μελέτης σε ένα ερευνητικό κέντρο απαραίτητη προϋπόθεση, με βάση τα διεθνή πρότυπα, είναι να έχουν υπογραφεί πλήρως οι συμβάσεις οικονομικής διαχείρισης της κλινικής μελέτης. Αυτό πραγματοποιείται με αίτημα, συζήτηση/εισήγηση εσωτερικά στο κάθε νοσοκομείο που ανήκει το ερευνητικό κέντρο και στη συνέχεια με αίτημα, συζήτηση/εισήγηση εσωτερικά στον Φορέα Οικονομικής Διαχείρισης που ανήκει το ερευνητικό κέντρο. Αυτή η διαδικασία, λόγω των ιδιαιτεροτήτων κάθε νοσοκομείου και κάθε αντίστοιχου φορέα, δυστυχώς δεν μπορεί –παρά τις προσπάθειες– να ομαλοποιηθεί. Υπάρχουν περίοδοι κατά τις οποίες κάποια νοσοκομεία ή/και φορείς λειτουργούν άψογα και άλλες που τα ίδια νοσοκομεία ή/και φορείς δεν συμμορφώνονται με τις κείμενες διατάξεις και τα χρονοδιαγράμματα. Όμως, οι συνεχιζόμενες ή αναίτιες καθυστερήσεις συνδέονται με ασυνέπεια, αστάθεια, αναξιοπιστία, γεγονός που κατακρημνίζει οποιαδήποτε ευκαιρία προσπαθεί να δημιουργήσει η Ελλάδα για τον κλάδο. Την ίδια στιγμή, άλλες ευρωπαϊκές χώρες προσελκύουν τους χορηγούς/επενδυτές με καθιερωμένες και συνεχώς αποδεικνυόμενες (συνεπείς, σταθερές και αξιόπιστες) πρακτικές διαχείρισης διεξαγωγής κλινικών μελετών. Από όσο μπορώ να γνωρίζω, η Πολιτεία έχει εντάξει στο πρόγραμμά της μέτρα για την αντιμετώπιση/επίλυση αυτών των προβλημάτων, μερικά εκ των οποίων είναι το Γραφείο Κλινικών Μελετών σε κάθε νοσοκομείο, που διεξάγει κλινικές μελέτες, και τα κίνητρα για τις διοικήσεις ώστε να επιθυμούν και να επιδιώκουν τα νοσοκομεία τους να συμπεριληφθούν σε προγράμματα κλινικών μελετών. Παράλληλα, υπάρχουν προτάσεις για ηλεκτρονική διαχείριση των κλινικών μελετών. Σχέδιο που αποτελεί επιτακτική ανάγκη,

δεδομένου του ότι από τα τέλη Ιανουαρίου του 2022 θα λειτουργήσει η ευρωπαϊκή πλατφόρμα για ενιαία κατάθεση αιτήματος διεξαγωγής κλινικών μελετών για τις παρεμβατικές κλινικές μελέτες σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες, η οποία προβλέπει διασύνδεση με τις εθνικές ηλεκτρονικές βάσεις για την περαιτέρω εσωτερική, ανά χώρα, διαχείριση. Στο πλαίσιο αυτό, υπάρχει ανοιχτός διάλογος των φορέων με το Υπουργείο Υγείας για την περαιτέρω αξιοποίηση σε εθνικό επίπεδο μιας ηλεκτρονικής διαχείρισης της διεξαγωγής των κλινικών μελετών, η οποία θα μπορεί πλέον, με τις απαραίτητες ρυθμίσεις πρόσβασης, να προσφέρει στους ασθενείς και στους συλλόγους τους την ενημέρωση που χρειάζονται για να συμμετέχουν στις κλινικές μελέτες.

Τι μπορούμε να περιμένουμε στο μέλλον; Επιβάλλεται, στο μέλλον, να κάνουμε πράξη όλα αυτά που τελικά συμφωνήσαμε ότι εμποδίζουν την Ελλάδα από το να καταστεί ένας ελκυστικός προορισμός για επενδύσεις σε κλινική έρευνα. Αν θέλουμε στο μέλλον να συζητάμε για τα ποσά που επενδύθηκαν για κλινική έρευνα στη χώρα μας, αντί για τις επενδύσεις που «χάθηκαν» καταλήγοντας σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, πρέπει να συνεχίσουμε και να ολοκληρώσουμε αυτά που έχουμε προγραμματίσει με αυστηρή χρονική συνέπεια. Θα πρέπει να κινηθούμε γρήγορα και σταθερά προς την κατεύθυνση της επίλυσης, χωρίς πισωγυρίσματα, εκμεταλλευόμενοι όλες τις ευκαιρίες της ψηφιακής εποχής για να κερδίσουμε χαμένο χρόνο και χρήμα. Οι άλλες χώρες κινούνται πιο γρήγορα από εμάς, με αποτέλεσμα να μένουμε πίσω και το χάσμα να μεγαλώνει. Συνοπτικά, ο δρόμος είναι ένας: συνέπεια, σταθερότητα, αξιοπιστία και ταχύτητα με οικονομικά κίνητρα για τους χορηγούς/επενδυτές και όλα αυτά προς όφελος των Ελλήνων ασθενών. •••

Από τα τέλη Ιανουαρίου του 2022 θα λειτουργήσει η ευρωπαϊκή πλατφόρμα για ενιαία κατάθεση αιτήματος διεξαγωγής κλινικών μελετών. 61

ΑΡΘΡΟ

Ποια Νέες εξελίξεις είναι τα προβλήματα στην πανδημία που προκύπτουν

Ανάγκη νομοθέτησης της τηλεϊατρικής στην Ελλάδα Απαραίτητη η προστασία του ιατρικού απορρήτου και των προσωπικών δεδομένων

αλματώδης εξέλιξη της τεχνολογίας και των ψηφιακών τηλεπικοινωνιών έδωσε καινούργια ώθηση για την ανάπτυξη τουλάχιστον τριών νέων κινητήριων παραγωγικών δυνάμεων στην ιατρική και την πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας. Χαρακτηριστικά, αναφέρω:

του Χριστόφορου Τζερμιά, Αντιπροέδρου του Πειθαρχικού Συμβουλίου του Ιατρικού Συλλόγου Αθηνών (ΙΣΑ)

Π ρώτον, την Telemedicine, με εφαρμογές όπως Τηλεϊατρική, Τηλεσυμβουλευτική και Τηλεφροντίδα, που αφορούν παροχή ιατρικής υψηλού επιπέδου για άτομα που ζουν σε απομακρυσμένες περιοχές ή ακόμη και σε αστικά κέντρα χωρίς τη δυνατότητα πρόσβασης, είτε γιατί δεν θέλουν είτε γιατί δεν μπορούν να επισκεφθούν δομές υγείας.  Δεύτερον, η Προσωποποιημένη Ιατρική της πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας, που στοχεύει στην παροχή Ιατρικής Ακριβείας για συγκεκριμένες ομάδες ατόμων και χρησιμοποιεί συστήματα διαχείρισης και μετρήσεων για την αξιοποίηση των ήδη δεδομένων υγείας αλλά και για τη διαμόρφωση μηχανισμών ανοικτών δεδομένων.  Τρίτον, οι τεχνολογίες τεχνητής νοημοσύνης είναι σε θέση να εξάγουν συμπεράσματα από πληροφορίες που λαμβάνουν και έχουν τη δυνατότητα να μαθαίνουν από τα πρότυπα δεδομένων που επεξεργάζονται, αλληλεπιδρώντας με τον ασθε-

/ Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2021

νή με φυσικό τρόπο. Η τεχνητή νοημοσύνη αναμένεται να φέρει επανάσταση σε πολλούς τομείς της πρόληψης, της ανίχνευσης και της προαγωγής της υγείας. Είναι αλήθεια πως η τηλεϊατρική δεν μπορεί να υποκαταστήσει την Κλινική Ιατρική και να δώσει από μόνη της λύσεις σε όλα τα ιατρικά προβλήματα. Ωστόσο, η χρησιμότητά της είναι μεγάλη και τα οφέλη της πολλά για όλους τους εμπλεκομένους. Ειδικά κατά την πρόσφατη παγκόσμια υγειονομική κρίση, το ενδιαφέρον για την τηλεϊατρική έχει εμφανώς ενισχυθεί αρκετά, καθώς πολλοί ασθενείς (κυρίως εκείνοι με χρόνια νοσήματα ή ασθενείς με Covid-19) παρακολουθούνται εξ αποστάσεως, προκειμένου να αποφευχθούν σοβαρές επιπλοκές στην υγεία τους. Γενικά, η συνδρομή της τηλεϊατρικής στην προαγωγή της υγείας είναι σημαντική, καθώς η υγεία είναι ένα αγαθό που προστατεύεται συνταγματικά και αφορά όλους τους ασθενείς, είτε περιθάλπονται από το ΕΣΥ είτε από ιδιωτικές κλινικές. Ενώ, λοιπόν, όλοι γνωρίζουμε πόσο χρήσιμο εργαλείο είναι για την άσκηση του ιατρικού καθήκοντος, δεν υπάρχει ακόμη συγκεκριμένη νομοθεσία στην Ελλάδα σχετικά με τις προϋποθέσεις νόμιμης λειτουργίας της, με αποτέλεσμα η ευθύνη για την παροχή των ιατρικών υπηρεσιών της να βαρύνει αποκλειστικά τον γιατρό.

Αυτό προκύπτει από τον Νόμο 3984/2011, που είναι το βασικό νομικό πλαίσιο για τη λειτουργία της τηλεϊατρικής στην Ελλάδα και ο οποίος, μεταξύ άλλων, αναφέρει: «(…) Ο θεράπων ιατρός (…) είναι υπεύθυνος να ζητά από τον ασθενή ή (…) από συγγενή α’ βαθμού, την ενυπόγραφη έγκριση χρησιμοποίησης υπηρεσιών τηλεϊατρικής. (…) ο θεράπων ιατρός χρησιμοποιεί υπηρεσίες τηλεϊατρικής κατά την κρίση του…». Ο λόγος που η τηλεϊατρική στην Ελλάδα δεν διέπεται ακόμη από ειδική νομοθεσία είναι πως η αρχική θεώρηση των πραγμάτων είχε διαμορφώσει την άποψη ότι η υπάρχουσα νομοθεσία καλύπτει επαρκώς τις υπηρεσίες της. Αντίθετα, 16 χώρες της ΕΕ διαθέτουν ειδικό θεσμικό πλαίσιο και χώρες όπως οι ΗΠΑ, ο Καναδάς, η Αυστραλία, αλλά και άλλες αναπτυσσόμενες στην Ασία και την Αμερική, έχουν διαμορφώσει ειδικές ρυθμίσεις και νόμους που διέπουν τις υπηρεσίες της τηλεϊατρικής. Ας δούμε το παρόν ρυθμιστικό πλαίσιο στην Ελλάδα για την παροχή ιατρικών υπηρεσιών τηλεϊατρικής, τα προβλήματα που προκύπτουν και γιατί είναι αναγκαία η ανάπτυξη συγκεκριμένης νομοθεσίας. Υπάρχουν πολλοί νόμοι και διατάξεις, αλλά και Οδηγίες από την Ευρωπαϊκή Ένωση, που καλύπτουν εν λόγω ζητήματα στη λειτουργία της τηλεϊατρικής στην Ελλάδα. Σκοπός όλων αυτών των νόμων και διατάξεων είναι η προστασία του ιατρικού απορρήτου και των προσωπικών δεδομένων. Επίσης, εντοπίζουμε διάφορα άλλα διάσπαρτα άρθρα νόμων και διατάξεων από τα οποία προκύπτει ότι οι υπηρεσίες τηλεϊατρικής προσφέρονται σχεδόν αποκλειστικά από τον Δημόσιο Τομέα, σε δυσπρόσιτες ορεινές, νησιωτικές ή τουριστικές περιοχές, μεταξύ γιατρών με φθίνουσα εφαρμογή, μέσω του δικτύου των νοσοκομείων του ΕΣΥ και για τις οποίες δεν έχει υπάρξει ανάγκη νομοθετικής ρύθμισης. Επιπροσθέτως, σύμφωνα με τον Κώδικα Ιατρικής Δεοντολογίας: Ο ιατρός ασκεί τα καθήκοντά του στην περιφέρεια του ιατρικού συλλόγου στον οποίο είναι εγγεγραμμένος. Α παγορεύεται η πλανοδιακή άσκηση της ιατρικής. Ε πιτρέπονται οι τακτικές ιατρικές επισκέψεις μετά από άδεια του κατά τόπου αρμόδιου ιατρικού συλλόγου. Τ α ιατρικά πιστοποιητικά και οι γνωματεύσεις εκδίδονται μετά από γραπτή ή προφορική αίτηση.

 Τα ιατρικά πιστοποιητικά προϋποθέτουν την προηγούμενη εξέταση του ασθενούς.  Η έκδοση αναληθών ιατρικών πιστοποιητικών συνιστά πειθαρχικό και ποινικό αδίκημα.

Τέλος, σύμφωνα με σχετική νομολογία, αν δεν έχει προηγηθεί αυτοπρόσωπη κλινική εξέταση, υφίσταται ιατρική αμέλεια σε περίπτωση λανθασμένης διάγνωσης ή θεραπείας. Άρα, στην τηλεϊατρική, αναδεικνύονται πολύπλοκα ζητήματα από την έλλειψη συγκεκριμένης νομοθετικής πρόβλεψης, όπως:  Μπορεί να θεωρηθεί «πλανοδιακή» άσκηση της ιατρικής και να επισύρει κυρώσεις στον γιατρό όταν οι ασθενείς κατοικούν εκτός των ορίων του ΙΣ στον οποίο αυτός είναι εγγεγραμμένος.

ΑΡΘΡΟ

Σχετικά με τη συναίνεση του ασθενούς, επειδή στην τηλεϊατρική διακυβεύονται ευαίσθητα προσωπικά δεδομένα, θα πρέπει να παραχωρείται εγγράφως, ώστε να αποδεικνύεται ότι ο ασθενής ή ο νόμιμος αντιπρόσωπός του έχει συναινέσει τόσο για την τηλεϊατρική πράξη όσο για τη λήψη, μετάδοση και επεξεργασία όλων των ευαίσθητων προσωπικών του δεδομένων, αφού κατά την άσκηση της τηλεϊατρικής υπάρχει κίνδυνος υποκλοπής των ιατρικών πληροφοριών από τρίτους που δεν είναι γιατροί. Επιπλέον, ο γιατρός θα πρέπει εκ των προτέρων να ενημερώνει τον ασθενή ότι ενδέχεται να μεσολαβήσουν ιατρικές πράξεις και από άλλον ειδικό γιατρό μέσω της τηλεϊατρικής, ώστε να λαμβάνει την αντίστοιχη συναίνεση. Όσον αφορά το ποιος γιατρός έχει την υποχρέωση να ενημερώνει τον ασθενή για την επικείμενη ιατρική πράξη, αναφέρω ένα σύνηθες φαινόμενο στην ελληνική επαρχία, όπου εφαρμόζεται η τηλεϊατρική: ο ασθενής επισκέπτεται τον γενικό γιατρό, ο οποίος τον παραπέμπει σε συνάδελφο αντίστοιχης ειδικότητας για να τον εξετάσει μέσω τηλεδιάσκεψης και να προβεί σε διάγνωση. Η θεωρία αναφέρει πως όταν ο γενικός γιατρός παραπέμπει τον ασθενή στον ειδικό γιατρό, ο τελευταίος οφείλει να ενημερώνει τον ασθενή. Συνεπώς, η ευθύνη του γενικού γιατρού περιορίζεται στο ότι οφείλει να ενημερώσει τον ασθενή σχετικά με τον λόγο παραπομπής του στον ειδικό γιατρό. Όμως, σύμφωνα με την Απόφαση 424/2012, η ευθύνη των δύο γιατρών είναι συντρέχουσα. Η συνταγογράφηση σκευασμάτων μπορεί να έρχεται σε αντίθεση με τις οδηγίες του ΕΟΠΥΥ.  Η λανθασμένη διάγνωση ή θεραπεία να αποτελεί λόγο ευθύνης του γιατρού, λόγω μη διενέργειας αυτοπρόσωπης κλινικής εξέτασης. Η αναγκαιότητα έγγραφης συναίνεσης του ασθενούς. Τ ο ποιος γιατρός έχει υποχρέωση να ενημερώνει τον ασθενή αν απαιτείται η συνδρομή ειδικού γιατρού μέσω τηλεδιάσκεψης και κατ’ επέκταση ποιος ευθύνεται περί ιατρικού σφάλματος. Θ έματα ασφαλείας στις εφαρμογές της τηλεϊατρικής, ιατρικό απόρρητο, προστασία προσωπικών δεδομένων των ασθενών.

/ Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2021

Τι συμβαίνει στην περίπτωση ιατρικού σφάλματος; Αν και η σύγχρονη τεχνολογία διαθέτει τα μέσα ώστε να γίνεται η εξέταση του ασθενούς από απόσταση, είναι δυνατό να προκύψει ιατρικό σφάλμα, με αποτέλεσμα τη βλάβη του ασθενούς. Ωστόσο, ο γιατρός, με βάση τη θεωρία της «ευθύνης του μέσου» και όχι του αποτελέσματος, οφείλει να προβεί σε διάγνωση συνεκτιμώντας το πόρισμα στο οποίο καταλήγει με τη συγκεκριμένη περίπτωση του ασθενούς. Στην τηλεϊατρική, άλλος γιατρός μπορεί να διενεργεί τις ιατρικές πράξεις για τη διάγνωση και άλλος να τις εκτιμά. Αν το πόρισμα της διάγνωσης αποδειχθεί πως δεν είναι σωστό, θα πρέπει να διερευνηθεί σε ποιο στάδιο της διάγνωσης έγινε το

λάθος. Αν ο γενικός γιατρός δεν εκτίμησε ορθά την κλινική εικόνα του ασθενούς και τη μετέφερε λανθασμένα στον ειδικό γιατρό, τότε θα πρέπει να ευθύνεται εκείνος και όχι ο ειδικός γιατρός που έβγαλε λάθος πόρισμα. Η ευθύνη είναι και του ειδικού γιατρού αν το σφάλμα είναι εμφανές σε σημείο που θα μπορούσε να το διαπιστώσει και ο ίδιος.

Ποιος φέρει την ευθύνη για αποζημίωση σε περίπτωση ιατρικού σφάλματος; Λόγω απουσίας ειδικής νομοθεσίας στην τηλεϊατρική, ισχύουν οι γενικοί κανόνες περί ιατρικής αστικής ευθύνης. Τα πράγματα γίνονται πιο περίπλοκα όταν υπάρχει σχήμα ασθενούς-ιδιώτη γιατρού-τηλεϊατρού, καθώς πρέπει να ερευνηθούν διάφοροι παράγοντες, όπως το αν ο τηλεϊατρός είναι βοηθός εκπλήρωσης ή προστηθείς του ιδιώτη γιατρού, αν συνεργάζονται δύο ή περισσότεροι γιατροί διαφορετικών ειδικοτήτων και ποια είναι τα πεδία αρμοδιότητας του καθενός.

Πώς διασφαλίζεται το ιατρικό απόρρητο; Στην τηλεϊατρική, οι πληροφορίες ανταλλάσσονται μεταξύ ασθενών και γιατρών με κίνδυνο να υποκλαπούν, να αλλοιωθούν ή να καταστραφούν από μη εξουσιοδοτημένους χρήστες. Η διασφάλιση του ιατρικού απορρήτου είναι ένα πολύ σημαντικό θέμα, κυρίως για τη διευθέτηση του βαθμού ευθύνης του γιατρού ως προς την υποκλοπή των ευαίσθητων προσωπικών δεδομένων των ασθενών. Ακόμη και στις ΗΠΑ, όπου οι υπηρεσίες τηλεϊατρικής είναι ευρέως διαδεδομένες, οι πρόσφατες οδηγίες σχετικά με τη χαλάρωση των διαδικασιών, προκειμένου να αντιμετωπιστεί η κρίση του Covid-19, έχουν δημιουργήσει προβλήματα προστασίας της ιδιωτικότητας.

Συνοψίζοντας: Όλα τα προαναφερόμενα ζητήματα είναι πολύπλοκα, καθώς εμπλέκονται πολλά είδη δικαίου. Είναι αναγκαίο να διαμορφωθεί ένα ξεκάθαρο νομοθετικό πλαίσιο για την παροχή υπηρεσιών τηλεϊατρικής, που θα κατοχυρώνει πλήρως την ιατρική πράξη και τα δικαιώματα του ασθενούς, χωρίς περιθώρια αμφιβολίας. Θα πρέπει να εξεταστούν νομικά και δεοντολογικά θέματα, όπως:

Ρ όλοι και ευθύνες φυσικών προσώπων και φορέων Α σφάλεια και ακεραιότητα δεδομένων, συστημάτων και εγκαταστάσεων Δ ικαιώματα και υποχρεώσεις ασθενών Κ αθορισμός ευθύνης παροχής υπηρεσιών τηλεϊατρικής Θ έσπιση νόμου για την τηλεϊατρική

Το ρυθμιστικό πλαίσιο θα πρέπει να ορίζει τις προδιαγραφές ποιότητας και ασφάλειας και να διασφαλίζει μια διαδικασία πιστοποίησης με αντίστοιχους φορείς ανάλογη με αυτή που ακολουθείται για οποιονδήποτε ιατροτεχνολογικό εξοπλισμό. Είναι σημαντικό να αναφέρουμε ότι στην παρούσα φάση διεξάγονται συγκυριακά υπηρεσίες τηλεϊατρικής, βάσει Πράξης Νομοθετικού Περιεχομένου, μόνο για πάσχοντες από Covid-19 και για όσο διάστημα διαρκεί η πανδημία. Επίσης, θα πρέπει να αναθεωρηθούν οι συμβάσεις των γιατρών με τον ΕΟΠΥΥ, ώστε να προστεθεί και η περίπτωση αποζημίωσης για υπηρεσίες τηλεϊατρικής. Ομοίως, θα πρέπει να διαμορφωθεί πλαίσιο αποζημίωσης από τον ασφαλιστικό φορέα υπηρεσιών υγείας οι οποίες παρέχονται μέσω ψηφιακών πλατφορμών. Αξίζει να σημειωθεί ότι η Γερμανία ψήφισε νόμο που θα επιτρέπει τη συνταγογράφηση ψηφιακών εφαρμογών βάσει κριτηρίων και με αξιολόγηση για την παραμονή τους σε ετήσια βάση ανάλογα με την αποτελεσματικότητα. Η κίνηση αυτή οδήγησε στην άμεση δημιουργία ιδιωτικών και δημόσιων επενδυτικών κεφαλαίων με σκοπό την επένδυση σε ανάπτυξη τέτοιου είδους εφαρμογών. Δεδομένου του ότι η τηλεϊατρική είναι πολύ σημαντική στην Ελλάδα, λόγω της γεωγραφικής κατανομής της, και με βάση τις συνθήκες που επικρατούν λόγω της τρέχουσας παγκόσμιας υγειονομικής κρίσης, η έλλειψη ξεκάθαρου νομοθετικού πλαισίου αποτελεί τροχοπέδη στην ευρύτερη εφαρμογή της. Από τη στιγμή που θα λυθούν όλες οι πιθανές αμφιβολίες για τη σωστή λειτουργία της και εφόσον υπάρξει η σωστή και επαρκής εκπαίδευση πολιτών και επαγγελματιών υγείας, τότε και μόνο η τηλεϊατρική θα αποτελέσει το ιδανικό εργαλείο για την ισότητα των πολιτών στην πρόσβαση των υπηρεσιών υγείας. Καλούμε, λοιπόν, την Πολιτεία να φροντίσει για αυτό το αίτημα της ιατρικής κοινότητας προς όφελος όλου του κοινωνικού συνόλου. •••

Θα πρέπει να αναθεωρηθούν οι συμβάσεις των γιατρών με τον ΕΟΠΥΥ, ώστε να προστεθεί και η περίπτωση αποζημίωσης για υπηρεσίες τηλεϊατρικής.

ΡΕΠΟΡΤΑΖ

4ο Νέες Επιστημονικό εξελίξεις στην συνέδριο πανδημία για τη μείωση της βλάβης από τον καπνό και τα εναλλακτικά προϊόντα καπνού

Η πανδημία του καπνίσματος Η μείωση της βλάβης από τον καπνό μπορεί να προσφέρει στη μάχη

Η στρατηγική μείωσης της βλάβης συνιστά ένα ισχυρό «όπλο», που είναι απαραίτητο να μάθουμε να χρησιμοποιούμε αποτελεσματικά.

τις 29-30 Σεπτεμβρίου πραγματοποιήθηκε στην Αθήνα το 4ο Επιστημονικό συνέδριο για τη μείωση της βλάβης από τον καπνό και τα εναλλακτικά προϊόντα καπνού. Σε αυτό συμμετείχαν περισσότερα από 300 άτομα από 42 χώρες, περιλαμβανομένων και 62 ομιλητών από 31 χώρες από όλο τον κόσμο. Το συνέδριο οργάνωσε η SCOHRE, η νεοσυσταθείσα διεθνής μη κερδοσκοπική εταιρεία International Association on Smoking Control & Harm Reduction, πρόεδρος της οποίας έχει αναδειχθεί ο καθηγητής Καρδιολογίας κ. Ιγνάτιος Οικονομίδης. Στο επίκεντρο των εργασιών βρέθηκε το πώς η μείωση της βλάβης από τον καπνό μπορεί να βοηθήσει στη μάχη κατά του καπνίσματος. Παρά την πρόοδο που έχει σημειωθεί, σή-

/ Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2021

μερα υπάρχουν 1,14 δισ. ενεργοί καπνιστές στον κόσμο. Όπως είπε ο καθηγητής Giuseppe Biondi-Zocai, «η πανδημία του καπνίσματος ήρθε για να μείνει, εκτός αν κάνουμε κάτι για να την εμποδίσουμε και να μειώσουμε το φορτίο της». Τα τελευταία χρόνια, πολλοί καπνιστές αντικαθιστούν το συμβατικό τσιγάρο με νεότερα προϊόντα απελευθέρωσης της νικοτίνης, τα οποία επιφέρουν λιγότερη βλάβη συγκριτικά με τα καιόμενα (συμβατικά) τσιγάρα. Αυτό είναι γνωστό διεθνώς με τον όρο «μείωση της βλάβης». Ο κ. Οικονομίδης υπογράμμισε ότι η στρατηγική μείωσης της βλάβης συνιστά ένα ισχυρό «όπλο», που είναι απαραίτητο να μάθουμε να χρησιμοποιούμε αποτελεσματικά, αν και εγείρονται προβληματισμοί όσον αφορά τη χρήση νεότερων καπνικών προϊόντων από τους εφήβους.

Τόσο η καθηγήτρια Αναστασία Μπαρμπούνη όσο και ο δρ Eric Lund συμφώνησαν ότι «πρέπει να θέσουμε αυστηρούς κανόνες προκειμένου να αποφευχθεί η χρήση εναλλακτικών προϊόντων καπνού από τους εφήβους» και «να βρούμε έναν τρόπο εξισορρόπησης του οφέλους για τους καπνιστές με τους κινδύνους για τα νεαρά άτομα».

Ειδικό βάρος δόθηκε στο συνέδριο στο Σχέδιο της ΕΕ κατά του Καρκίνου (EU Cancer Plan) και κατατέθηκαν ενστάσεις και προτάσεις. Το Σχέδιο παρουσιάστηκε από την Κομισιόν τον Φεβρουάριο του 2020 και –όπως είπε ο κ. Οικονομίδης– ορθώς,

μεταξύ άλλων, περιλαμβάνει ως στόχο τη δραστική μείωση του καπνίσματος στην Ευρώπη έως το 2040. Κατά τον καθηγητή, το κάπνισμα αυξάνει έως και κατά 25 φορές τον κίνδυνο ανάπτυξης καρκίνου και το 80% των περιπτώσεων καρκίνου του πνεύμονα αποδίδονται στο κάπνισμα. Από την άλλη, έχει τεκμηριωθεί ότι τα μέτρα κατά του καπνίσματος (αύξηση φορολογίας, απαγόρευση πώλησης σε ανηλίκους, προειδοποιήσεις στα πακέτα κ.λπ.) έχουν οδηγήσει σε δραστική μείωση των θανάτων από καρκίνο. Για παράδειγμα, στο παρακείμενο διάγραμμα βλέπουμε ποια ήταν η εξέλιξη των πωλήσεων τσιγάρων και των θανάτων από καρκίνο του πνεύμονα στις ΗΠΑ.

Ο κ. Οικονομίδης επέκρινε το γεγονός ότι το Σχέδιο δεν κάνει καμία αναφορά στη μείωση του κινδύνου για την υγεία που συνδέεται με τα νέα εναλλακτικά προϊόντα καπνού. Υπογράμμισε ότι πλέον υπάρχει αυξανόμενος όγκος δεδομένων, που δείχνουν ξεκάθαρα ότι τα ηλεκτρονικά τσιγάρα και τα θερμαινόμενα προϊόντα καπνού έχουν μικρότερο κίνδυνο έκθεσης των χρηστών σε επικίνδυνες χημικές ουσίες, που προκαλούν καρκινογένεση και καρδιαγγειακές παθήσεις. Ο Έλληνας καθηγητής εξέφρασε τις έντονες επιφυλάξεις της SCOHRE για το γεγονός ότι το Σχέδιο προωθεί την απαγόρευση των υγρών αναπλήρωσης με γεύσεις. Υποστήριξε ότι τα υγρά αυτά είναι χρήσι-

μα για να προσελκύσουν τους καπνιστές για να κόψουν το τσιγάρο. Αν διακοπεί η κυκλοφορία τους, υπάρχει κίνδυνος κάποιοι ατμιστές να επιστρέψουν στο κάπνισμα τσιγάρων. Κατέληξε πως, βάσει της παγκόσμιας εμπειρίας, το Ευρωπαϊκό Σχέδιο κατά του Καρκίνου θα πρέπει να περιλαμβάνει πολιτικές μείωσης της βλάβης, προκειμένου να βελτιωθούν τα ποσοστά διακοπής του καπνίσματος και να ενισχυθεί ο περιορισμός των συνεπειών του καπνίσματος. Η στρατηγική μείωσης της βλάβης θα πρέπει να αποτελέσει τον τρίτο πυλώνα για τον έλεγχο του καπνίσματος σε συνδυασμό με τη διακοπή και την πρόληψη του καπνίσματος.

EU Cancer Plan

Το κάπνισμα αυξάνει έως και κατά 25 φορές τον κίνδυνο ανάπτυξης καρκίνου.

ΡΕΠΟΡΤΑΖ

Πολύ ενδιαφέροντα στοιχεία για το «σουηδικό θαύμα» παρουσίασε ο καθηγητής Karl Fagerstrom, τα οποία αποτυπώνονται στο διάγραμμα που ακολουθεί.

Η Σουηδία έχει το χαμηλότερο ποσοστό καπνιστών, σύμφωνα με στοιχεία του Ευρωβαρόμετρου (Φεβρουάριος 2021), κάτω από το όριο του 5%, που έχει τεθεί ως κεντρικός στόχος από το Σχέδιο της ΕΕ.

Ο Σουηδός καθηγητής εξήγησε ότι το μυστικό της επιτυχίας της χώρας του δεν είναι μόνο τα αυστηρά μέτρα κατά του τσιγάρου, τα οποία άλλωστε εφαρμόζονται σε όλες τις χώρες. Όπως είπε, κύρια αιτία είναι ένα εναλλακτικό καπνικό προϊόν, που ονομάζεται SNUS και το οποίο χρησιμοποιούν περίπου το 20% των Σουηδών. Χάρη στο SNUS, τόνισε ο καθηγητής, πολλοί Σουηδοί έκοψαν το τσιγάρο, αλλά δεν έπαψαν να λαμβάνουν νικοτί-

νη, ενώ τα επίπεδα υγείας βελτιώθηκαν σημαντικά. Στον γαλάζιο πίνακα βλέπουμε ότι στη Σουηδία τα ποσοστά θανάτων ανά 100.000 που αποδίδονται στο κάπνισμα είναι πολύ χαμηλότερα σε σύγκριση με άλλες χώρες μέλη της ΕΕ. Για παράδειγμα, στους άνδρες ηλικίας 60-69 ετών έχουμε 87 θανάτους από καρκίνο του πνεύμονα ανά 100.000 πληθυσμού, ενώ ο μέσος όρος στις άλλες χώρες είναι 220 και ο μέγιστος 399.

/ Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2021

Το παράδειγμα της Σουηδίας με το SNUS πρέπει να γίνει μάθημα για την Κομισιόν και τις υπόλοιπες χώρες, όπως τόνισε ο κ. Bengt Wiberg, ιδρυτής της κίνησης καταναλωτών EUforSnus. Όπως ανέφερε χαρακτηριστικά, έχουμε πλέον στη διάθεσή μας Big Data που δείχνουν ότι η χρήση του SNUS ενέχει πολύ μικρό κίνδυνο για την υγεία σε σχέση με τα κοινά τσιγάρα. Ακόμη, τον Μάιο του 2020, ανακοινώθηκαν δεδομένα από μελέτη του φημισμένου Korolinska Institute, που έδειξε ότι η χρήση SNUS δεν έχει καθόλου κίνδυνο για καρκίνο του στόματος. Ο Wiberg επεσήμανε ότι ο στόχος του 5% που θέτει το Σχέδιο της ΕΕ για τον Καρκίνο είναι ακατόρθωτος αν δεν αξιοποιηθούν τα εναλλακτικά προϊόντα καπνού. Στη συνεδρία με τίτλο «Σε ποιο βαθμό οι πολιτικές αποφάσεις καθοδηγούνται από τα επιστημονικά δεδομένα;», με πρόεδρο τον δρα Δημήτρη Ρίχτερ, η Εύα Καϊλή, ευρωβουλευτής και πρόεδρος της Επιτροπής STOA, είπε ότι οι υπεύθυνοι για τη χάραξη πολιτικών έχουν στη διάθεσή τους διάφορες επιλογές έτσι ώστε να λαμβάνουν αποφάσεις που να στηρίζονται σε επιστημονικά δεδομένα και όχι απλώς στις ειδήσεις ή σε μη επιβεβαιωμένες πηγές. Είναι αλήθεια ότι η μετάβαση σε λιγότερο επιβλαβή προϊόντα καπνού είναι μια δύσκολη συζήτηση για τους πολιτικούς, επεσήμανε η κ. Καϊλή. Ο στόχος είναι να έχουμε κοινωνίες χωρίς καπνό, είπε και συμπλήρωσε: «Χρειαζόμαστε επιστημονικά δεδομένα και μεγαλύτερη συμμετοχή σε συζητήσεις με επιστήμονες. Χρειαζόμα-

στε ανοιχτά μυαλά και κατανόηση του ότι δεν μπορούμε να προσπερνάμε το γεγονός ότι έχουμε 25% χρήστες καπνού στον ευρωπαϊκό πληθυσμό. Επομένως, θα πρέπει να μπορούμε να διερευνούμε όλες τις πιθανές λύσεις» κατέληξε.

Οφέλη 40 δισ. δολάρια Το θέμα των οικονομικών διαστάσεων του ελέγχου του καπνίσματος και της μείωσης της βλάβης επίσης συζητήθηκε σε συνεδρία με πρόεδρο τον καθηγητή Andrzej Fal. Η οικονομική επιβάρυνση του καπνίσματος είναι τεράστια. Αν κατορθώσουμε να μειώσουμε το κάπνισμα κατά 1% στην Ευρώπη, θα εξοικονομήσουμε 40 δισ. ευρώ, τα οποία θα μπορούσαν να επενδυθούν σε άλλους τομείς, είπε ο κ. Tomas Drucker, πρώην υπουργός Υγείας και υπουργός Εσωτερικών της Σλοβακίας. Οι αριθμοί είναι ενδεικτικοί του διακυβεύματος. Είναι απαραίτητο να αξιοποιήσουμε όλα τα διαθέσιμα μέσα για τη μείωση του καπνίσματος. Η διαφορική φορολογία των καινοτόμων δυνητικά λιγότερο βλαβερών προϊόντων ήταν η πρόταση στην οποία κατέληξε το πάνελ. Το ίδιο θέμα ανέδειξε στην ομιλία του ο καθηγητής Michael Pesko, ο οποίος κατέληξε στο συμπέρασμα ότι, από πλευράς οικονομικής επιστήμης, τα προϊόντα θα πρέπει να φορολογούνται ανάλογα με το κόστος και το όφελος που έχουν. Άλλες εναλλακτικές πολιτικές είναι επίσης απαραίτητες προκειμένου το ηλεκτρονικό τσιγάρο να κρατηθεί μακριά από τους νέους, κάτι που αποτελεί κρίσιμο ζήτημα. •••

Ο στόχος του 5% που θέτει το Σχέδιο της ΕΕ για τον Καρκίνο είναι ακατόρθωτος αν δεν αξιοποιηθούν τα εναλλακτικά προϊόντα καπνού.

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ

Το μυστικό της επιτυχίας της μεγαλύτερης φαρμακαποθήκης της χώρας

40 χρόνια ΠΡΟΣΥΦΑΠΕ ήταν μόνο η αρχή Ο πρόεδρός του, Ανδρέας Γαλανόπουλος, μιλά για το παρόν αλλά και για το μέλλον του ομίλου

όμιλος ΠΡΟΣΥΦΑΠΕ, η μεγαλύτερη φαρμακαποθήκη της χώρας, κλείνει φέτος τα 40 χρόνια του. Αποτελώντας μία από τις 50 πιο υγιείς εταιρείες στην Ελλάδα, διακινώντας μόνο το 2020 περισσότερα από 50 εκατομμύρια τεμάχια και αποδίδοντας σε φόρους περισσότερα από 100 εκατ. ευρώ, ο όμιλος είναι σήμερα ένας από τους πιο σημαντικούς εταίρους του Έλληνα φαρμακοποιού. Ο πρόεδρος του ομίλου ΠΡΟΣΥΦΑΠΕ, κ. Ανδρέας Γαλανόπουλος, μας μιλά για τα 40 χρόνια, το παρόν, αλλά και το μέλλον του ομίλου. EΡ_Ποιο είναι το μυστικό μιας επιτυχημένης πορείας 40 ετών; ΑΠ_Η δύναμή μας είναι οι συνεταιριστικές μας αξίες, που μας καθοδηγούν εδώ και 40 χρόνια. Από την πρώτη μέρα, ο όμιλος είχε ως βασικά στοιχεία στο DNA του –και συνεχίζει να έχει– τη συνεργασία, την εμπιστοσύνη και την εντιμότητα. Επενδύοντας επί τέσσερις δεκαετίες σε υποδομές και υπηρεσίες, αξιοποιώντας τις ευκαιρίες και αναγνωρίζοντας την κοινωνική ευθύνη που μας αναλογεί, επιδιώξαμε και πετύχαμε να γίνουμε ο βασικός εταίρος, συνερ-

/ Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2021

γάτης και, τολμώ να πω, φίλος του φαρμακοποιού-μετόχου μας. Ωστόσο, πρέπει να τονίσω ότι σε αυτό το ταξίδι δεν ήμασταν μόνοι μας. Κάθε λιθαράκι που χρησιμοποιήθηκε για το κτίσιμο του ΠΡΟΣΥΦΑΠΕ του «σήμερα» μπήκε από κοινού με τους συνεργάτες μας φαρμακοποιούς. Χωρίς τη στήριξη, την αποδοχή και την εμπιστοσύνη που μας δείχνουν, δεν θα είχαμε ποτέ γίνει ο μεγάλος του χώρου μας, ο μεγάλος της διανομής. EΡ_Κάνοντας μια αναδρομή στο παρελθόν, ποιοι ήταν οι σημαντικοί σταθμοί του Συνεταιρισμού; ΑΠ_Το 1981, μια μικρή ομάδα οραματιστών φαρμακοποιών προχώρησε σε μια εμπνευσμένη επιχειρηματική πρωτοβουλία. Αυτή ήταν η κινητήριος δύναμη για τη χάραξη μιας σταθερά ανοδικής και επιτυχημένης πορείας, στην οποία βήμα-βήμα προσέθεσαν τις δυνάμεις τους εκατοντάδες φαρμακοποιοί. Δεκαπέντε περίπου χρόνια αργότερα, το 1995, η ίδρυση της πρώτης θυγατρικής μας επιχείρησης στον Άλιμο αποτέλεσε έναν μεγάλο σταθμό της ιστορίας μας. Εκεί εγκαταστάθηκε και το πρώ-

Ανδρέας Γαλανόπουλος* *Πρόεδρος του ομίλου ΠΡΟΣΥΦΑΠΕ το σύστημα αυτοματοποιημένης διαλογής παραγγελιών φαρμακείου στην Ελλάδα. Το 2002, πιστοποιήσαμε το σύνολο των εταιρειών μας κατά ISO, ενώ το 2008 επεκτείναμε το κέντρο διανομής Αλίμου. Τέλος, δεν θα έπρεπε να παραλείψουμε στους μεγάλους μας σταθμούς τις ιδρύσεις των θυγατρικών μας: το 2001 ιδρύσαμε την πρώτη, εκτός Αττικής, θυγατρική μας επιχείρηση στην Κέρκυρα, που ακολουθήθηκε από τη Λαμία το 2006 και τα Ιωάννινα το 2014. EΡ_Ερχόμενοι στο 2021, πώς στηρίζει ο Συνεταιρισμός τον Έλληνα φαρμακοποιό εν μέσω πανδημίας; ΑΠ_Η κοινωνία μας, σήμερα, προσπαθεί να ζήσει και να λειτουργήσει υπό πρωτόγνωρες υγειονομικές συνθήκες, που όμοιές τους δεν έχουν ξαναζήσει οι μεγαλύτε-

ρες μάζες του παγκόσμιου πληθυσμού. Στον όμιλο δείξαμε τα αντανακλαστικά μας στην πανδημία πρώτοι από όλους, όπως και οφείλαμε. Ήδη από τον Μάρτιο του 2020, ξεκινήσαμε απολύμανση μονάδων με εκνέφωμα χειρουργικών θαλάμων, την οποία και επαναλαμβάνουμε κάθε 15 μέρες, επιβάλαμε καραντίνα επιστρεφόμενων κιβωτίων και διανείμαμε έντυπο ενημερωτικό υλικό για τα μέτρα προστασίας σε όλα μας τα μέλη, το οποίο επίσης αναρτήσαμε στην ιστοσελίδα μας. Επιπλέον, από τις πρώτες ημέρες, καθιερώσαμε καθεστώς τηλεργασίας για τους περισσότερους από 150 εργαζομένους μας. Τέλος, στηρίξαμε έμπρακτα τα μέλη μας στη δύσκολη περίοδο που διανύουμε, προχωρώντας σε άμεση πρόσληψη 15 επιπλέον ατόμων, για να ανταποκριθούμε στις αυξημένες ανάγκες της εποχής. Κανένα φαρμακείο μας δεν θα μείνει αβοήθητο.

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ

EΡ_Με ποιους άλλους τρόπους στηρίζετε το ελληνικό φαρμακείο; ΑΠ_Δίνουμε ιδιαίτερη σημασία στην επιμόρφωση των μελών μας. Θεωρούμε την αδιάκοπη προσφορά γνώσης βασική μας υποχρέωση, καθώς μόνο έτσι θα επιτευχθεί η ισχυροποίηση του επαγγελματία φαρμακοποιού και η ενίσχυση της ανταγωνιστικότητάς του. Το «ευ επιχειρείν» είναι αποτέλεσμα του «ευ εκπαιδεύειν». Για αυτόν τον λόγο διοργανώνουμε, ανά τακτά χρονικά διαστήματα, σεμινάρια και workshops. Μάλιστα, από τον Μάρτιο του 2021, τα webinars μας είναι πλέον διαθέσιμα ζωντανά για το σύνολο των μελών μας. Ας μην ξεχνάμε δε και την ιδιαίτερα επιτυχημένη Ακαδημία Green Pharmacy, που εδώ και τέσσερα χρόνια βοηθά τους φαρμακοποιούς-μέλη μας να αντλήσουν σημαντικές πληροφορίες για επιστημονικά θέματα. EΡ_Γνωρίζουμε ότι, εδώ και κάποιους μήνες, αναβαθμίσατε την ηλεκτρονική πλατφόρμα για τα μέλη σας. Μπορείτε να μας δώσετε περισσότερες πληροφορίες; ΑΠ_Πράγματι, από τον Σεπτέμβριο του 2020, επανασχεδιάσαμε και θέσαμε σε λειτουργία μια εντελώς νέα πλατφόρμα Β2Β. Τα μέλη μας απολαμβάνουν πλέον μια ιδιαίτερα βελτιωμένη εμπειρία πλοήγησης, εύκολη σύνδεση χωρίς ανάγκη εγκατάστασης από ειδικούς καθώς και διασύνδεση με κάθε υπάρχον πρόγραμμα φαρμακείου για απευθείας αποστολή παραγγελιών. Το νέο αυτό εργαλείο έχει ήδη πετύχει σημαντική εξοικονόμηση χρόνου και αύξηση στην παραγωγικότητα των φαρμακοποιών και έχει αποσπάσει θετικά σχόλια από τα μέλη μας. Είμαστε ιδιαίτερα περήφανοι για τον τρόπο με τον οποίο στηρίζουμε σήμερα το φαρμακείο του «αύριο». EΡ_Ποιο είναι το κοινωνικό πρόσωπο του ΠΡΟΣΥΦΑΠΕ; ΑΠ_Είμαστε ένας μεγάλος Οργανισμός, με αντίστοιχα μεγάλη ευθύνη για την κοινωνία, το περιβάλλον και τις ερχόμενες γενιές. Στο πλαίσιο αυτό, έχουμε θέσει σε λειτουργία ένα ευρύτατο σχέδιο δράσεων και ενεργειών για τον άνθρωπο, το περιβάλλον, την υγεία και την κοινωνία. Ενδεικτικά, αναφέρω τις επιδόσεις μας στην

/ Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2021

ανακύκλωση, όπου είμαστε πραγματικά πρωτοπόροι. Τη χρονιά που μας πέρασε, με την αρωγή των φαρμακείων μας, παραδώσαμε προς ανακύκλωση σχεδόν 10 τόνους φαρμάκων οικιακής χρήσης, ενώ ως όμιλος ανακυκλώσαμε 163 τόνους χαρτιού και 500 κιλά ηλεκτρολογικού υλικού. Ακόμη, όσον αφορά την ευαισθητοποίηση του κοινού, συνεργαζόμαστε με συλλόγους ασθενών για παθήσεις όπως η οστεοπόρωση και συμμετέχουμε σε καμπάνιες εμβολιασμού. Τέλος, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι στηρίζοντας το φαρμακείο στηρίζουμε την πρωτοβάθμια υγεία. Ο ΠΡΟΣΥΦΑΠΕ, όντας η μόνη φαρμακαποθήκη στην Ελλάδα που δεν πραγματοποιεί εξαγωγές, εξασφαλίζει επάρκεια αγαθών για την ελληνική αγορά και στέκεται δίπλα στην ελληνική κοινωνία. EΡ_Θα θέλαμε να μας μιλήσετε για τη σχέση του Συνεταιρισμού με τον νέο φαρμακοποιό. ΑΠ_Ο νέος φαρμακοποιός και επιστήμονας στη χώρα μας προσπαθεί να πετύχει κάτι ιδιαίτερα δύσκολο: να επιχειρήσει υπό αντίξοες συνθήκες, σε ένα περιβάλλον ανταγωνισμού από διάφορα κανάλια πώλησης, περιλαμβανομένου του παγκόσμιου, και ιδιαίτερα αμφιλεγόμενου, ηλεκτρονικού εμπορίου. Είμαστε δίπλα στον νέο φαρμακοποιό και τον στηρίζουμε όχι μόνο γιατί είναι το μέλλον του κλάδου, αλλά και γιατί ο ίδιος είναι αναπόσπαστο κομμάτι της μελλοντικής μας κοινωνίας. Πρόσφατα, γιορτάσαμε τα 200 χρόνια της σύγχρονης, ελεύθερης Ελλάδας. Για το μέλλον της χώρας μας ο φαρμακοποιός έχει να παίξει έναν πολύ σημαντικό ρόλο. Και θα είμαστε πάντα εκεί να τον στηρίξουμε. EΡ_Κλείνοντας τη συζήτησή μας, δώστε μας το όραμά σας για το μέλλον του Συνεταιρισμού. ΑΠ_Το παρελθόν μας είναι και η πυξίδα μας για το μέλλον. Θα συνεχίσουμε με συνέπεια, σοβαρότητα και ακόμη πιο σκληρή δουλειά την προσπάθειά μας να παραμείνουμε η «νούμερο ένα» φαρμακαποθήκη στην Ελλάδα. Γνωρίζουμε ότι είναι δύσκολο –άλλωστε, όπως λέγεται, είναι πιο δύσκολο να παραμείνεις στην κορυφή από ό,τι το να φτάσεις σε αυτήν. Έχουμε όμως εμπιστοσύνη στις δυνάμεις μας και στους συνεργάτες μας. Μαζί, μπορούμε. •••

3 ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗΣ ΑΣΦΑΛΙΣΗΣ Ο

22-23.02.2022 LiveOn Hybrid Event #ocin22 ethosevents.eu

SAVE THE DATE

Διοργάνωση

Σε συνεργασία με την

ΡΕΠΟΡΤΑΖ

Έρευνα της ΑΚΟΣ για την πρόληψη

Το Διαδίκτυο οδηγός για εμβόλια και υγεία Με την προσευχή αντιμετωπίζουν τα προβλήματά τους οι μεγαλύτερες ηλικίες, ενώ οι νεότεροι εκτονώνονται με διασκέδαση

νδιαφέροντα αλλά και ανησυχητικά είναι τα συμπεράσματα έρευνας κοινής γνώμης που διενήργησε η ΑΚΟΣ σε δείγμα περίπου 1.000 ατόμων. Τα δεδομένα συγκεντρώθηκαν με τη μέθοδο του ηλεκτρονικού ερωτηματολογίου τον Φεβρουάριο του 2020. Η ανάλυσή τους έγινε από τη δρα Ευαγγελία Μαρκάκη, Head of Data Analytics Excellentia International, και τη Σοφία Μαγοπούλου, επιστημονική συνεργάτιδα της Excellentia International.

/ Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2021

Πηγές ενημέρωσης Η συντριπτική πλειοψηφία των συμμετεχόντων στην έρευνα (84,4%), ανεξάρτητα από το επίπεδο εκπαίδευσής τους, επιλέγουν το Διαδίκτυο για την ενημέρωσή τους για το θέμα του εμβολιασμού αλλά και της υγείας τους. Ακολουθούν ο προσωπικός (οικογενειακός) γιατρός (58,2%), καμπάνιες και εκδη-

λώσεις (38,3%) και η τηλεόραση (35,7%). Εφημερίδες και περιοδικά αφενός και ο φιλικός κύκλος αφετέρου συγκεντρώνουν από 27% ενώ ουραγός στην ενημέρωση των πολιτών σε θέματα υγείας είναι το ραδιόφωνο (15,9%). Οι ενημερωτικές καμπάνιες συμβάλλουν στη διαμόρφωση άποψης σε ηλικίες άνω των τριάντα.

Εμβόλια Σχεδόν 9 στους 10 συμμετέχοντες στην έρευνα θεωρούν τον εμβολιασμό πολύ σημαντικό για τα παιδιά ενώ σχεδόν 7 στους 10 χαρακτηρίζουν τον εμβολιασμό πολύ σημαντικό για όλους. Αναφορικά με τον εμβολιασμό για τον ιό HPV, το 72% τον κρίνει απαραίτητο για τα κορίτσια ενώ το 56,8% τον κρίνει εξίσου απαραίτητο και για τα αγόρια. Το 61,9% δηλώνει ότι εμπιστεύεται πολύ τα εμβόλια και το 19,7% αρκετά. Μόλις

το 14,2% δείχνει μικρή εμπιστοσύνη στα εμβόλια ενώ το 4,1% δεν τα εμπιστεύεται καθόλου. Περίπου το 36% πιστεύει ότι δεν υπάρχει αρκετή ενημέρωση σε εμβολιαστικά θέματα. Το 56,3% θεωρεί ότι τα εμβόλια προσφέρουν ουσιαστική προστασία: μόλις το 7,3% διαφωνεί απόλυτα με αυτήν την άποψη. Το 44,2% φροντίζει επιμελώς για τον εμβολιασμό του ενώ το 30,2% αρκετά. Το 15,5% δηλώνει αμέλεια.

Προληπτικές εξετάσεις Επτά στους δέκα υποβάλλονται στις εξετάσεις που οι ίδιοι πιστεύουν ότι χρειάζονται. Οι γυναίκες και οι μεγαλύτερες ηλικίες είναι πιο συνεπείς στον προληπτικό έλεγχο. Αιματολογικές εξετάσεις, τεστ PAP και υπερηχογραφήματα είναι οι συνηθέστερες προληπτικές εξετάσεις σε ετήσια βάση. Σπανιότερα έως ποτέ γίνονται εξετάσεις όπως η κολονοσκόπηση, το PSA και οι αξονικές τομογραφίες, ίσως γιατί είναι ειδικότερες και συνδέονται με συγκεκριμένα συμπτώματα.

Οι ερωτώμενοι συχνότερα επισκέπτονται παθολόγο, γυναικολόγο και καρδιολόγο, σπανιότερα ουρολόγο ή γαστρεντερολόγο. Το 65% αυτών κάνουν προληπτικές εξετάσεις μέσω του ασφαλιστικού τους ταμείου, το 9% μέσω ιδιωτικής ασφάλειας, το 7% με την ασφάλεια που πληρώνει ο εργοδότης ενώ σε ποσοστό 19% πληρώνουν με δικά τους χρήματα. Οι ελεύθεροι επαγγελματίες χρησιμοποιούν περισσότερο την ιδιωτική ασφάλεια.

ΡΕΠΟΡΤΑΖ Κάπνισμα-αλκοόλ Το 38% των συμμετεχόντων στην έρευνα της ΑΚΟΣ είτε δεν καπνίζουν είτε έχουν καπνίσει στο παρελθόν, κατά 26% έχουν κόψει το κάπνισμα ενώ κατά 36% καπνίζουν. Οι μισοί από την ηλικιακή ομάδα 18-29 δεν έχουν καπνίσει ποτέ ενώ το 50% εκείνων άνω των 60 ετών έχουν κόψει το κάπνισμα. Στις ηλικιακές ομάδες 30-45 και 45-59, 4 στους 10 είναι καπνιστές. Η συνήθεια με την οποία έχουν συνδέσει περισσότερο το τσιγάρο είναι ο καφές: το 49% δυσκολεύεται να πιει καφέ χωρίς να καπνίσει. Το 36,5% από τους καπνίζοντες δυσκολεύονται να το διακόψουν, αν και η συντριπτική πλειοψηφία (68,5%) δηλώνει ότι είναι ενημερωμένη για τις καταστρο-

Διάγνωση Αν και η έγκαιρη διάγνωση μιας νόσου αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο της πρόληψης, γιατί συμβάλλει καθοριστικά στην αντιμετώπισή της, λιγότεροι από τους μισούς (45%) επισκέπτονται άμεσα τον γιατρό, οι οποίοι είναι άνω των σαράντα πέντε. Από αυτούς, 5 στους 10 επισκέπτονται πρώτα

Διατροφή Επτά στους δέκα δίνουν μεγάλη σημασία στο βάρος τους: 3 στους 10 ακολουθούν διατροφή για τη συντήρηση ή την απώλεια βάρους. Σχεδόν 4 στους 10 ελέγχουν την περιεκτικότητα των γευμάτων τους σε λίπος και σάκχαρα ενώ 6 στους 10 αναζητούν πληροφορίες για τροφές με αντιγηραντικές και αντικαρκινικές ιδιότητες. Λιγότεροι από 10% αγοράζουν αποκλειστικά βιολογικά προϊόντα, κυρίως γονείς. Ποσοστό 30% θεωρεί σημαντικά τα σταθερά γεύματα. Πάνω από το 50% επιλέγει

/ Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2021

φικές συνέπειες του καπνίσματος από τον οικογενειακό γιατρό. Μόλις το 36% δηλώνει υψηλή πρόθεση διακοπής του τσιγάρου: οι άνω των 60 το διακόπτουν για να προστατεύσουν την υγεία τους. Μόλις το 17,4% των καπνιστών ηλικίας 18-29 ετών έχουν την πρόθεση να σταματήσουν να καπνίζουν. Πάντως, 8 στους 10 δεν δυσκολεύονται με την απαγόρευση του καπνού στους δημόσιους χώρους. Η μεγάλη πλειοψηφία των συμμετεχόντων στην έρευνα δήλωσαν ότι καταναλώνουν αλκοόλ περιστασιακά (65,7%) ενώ σε ποσοστό 17,1% καταναλώνουν ένα έως τρία ποτά την εβδομάδα. Το 11,1% δήλωσε ότι δεν πίνει αλκοόλ ενώ το 6,1% πίνει πάνω από τρία ποτά την εβδομάδα.

τον προσωπικό τους γιατρό, ενώ σχεδόν 4 στους 10 επισκέπτονται αρχικά κέντρο υγείας ή νοσοκομείο. Το 17,6%, με την εκδήλωση ενός συμπτώματος, επισκέπτεται ειδικούς γιατρούς. Οι ηλικιακές ομάδες 18-29 και 45-59 ανατρέχουν συχνότερα στο Διαδίκτυο για να πάρουν απαντήσεις για τα συμπτώματα που εμφάνισαν.

σχεδόν αποκλειστικά εποχικά φρούτα και λαχανικά, ενώ 4 στους 10 νηστεύουν τουλάχιστον μία φορά τον χρόνο. Σύμφωνα με την έρευνα, οι γυναίκες ενδιαφέρονται περισσότερο για τις ιδιότητες των τροφίμων. Το φαγητό είναι ευχαρίστηση για σχεδόν 4 στους 10, ενώ 7 στους 10 δεν αντικαθιστούν σχεδόν ποτέ το φαγητό με το γλυκό. Το 27,9% θεωρούν ότι η ψυχολογία τους επηρεάζει τις διατροφικές τους συνήθειες. Δύο στους δέκα δηλώνουν ότι τρώνε περισσότερο όταν αγχώνονται ενώ αντίστοιχο ποσοστό στην ίδια συνθήκη τρώει λιγότερο.

Επτά στους δέκα θεωρούν ότι η εργασία είναι η σημαντικότερη πηγή στρες.

Σωματική άσκηση Το καθημερινό περπάτημα είναι η δημοφιλέστερη άθληση (60%), ιδιαίτερα στις μεγαλύτερες ηλικίες, ενώ 2 στους 10 προπονούνται ομαδικά. Το 12,3% κυρίως της ηλικιακής ομάδας 18-29 επιλέγει ασκήσεις μυϊκής ενδυνάμωσης.

Οι περισσότεροι αθλούνται περιστασιακά (61%), το 22% καθημερινά και το 14% δεν αθλείται καθόλου. Μόλις το 3% αθλείται περισσότερο από μία φορά την ημέρα. Το φύλο δεν επηρεάζει τη συχνότητα άθλησης.

Τι προκαλεί άγχος Η εργασία κρατά τα σκήπτρα στο στρες. Σχεδόν 7 στους 10 δηλώνουν καθημερινό στρες εξαιτίας της δουλειάς τους. Οι 6 στους 10 αγχώνονται για την πολιτική και οικονομική κατάσταση, ακολουθεί η οικογένεια (57,7%) και τελευταία η υγεία (46,1%). Μόνο το 20% αγχώνεται για τις καθημερινές μετακινήσεις του με δημό-

σιο μέσο (51,4% δηλώνει ότι μετακινείται με δημόσια μέσα μεταφοράς) ή ιδιωτικό μέσο (37,4%). Σημαντικό στρες καθημερινά για την πολιτική και οικονομική κατάσταση βιώνουν όσοι επιλέγουν ως πρώτη πηγή ενημέρωσης το Διαδίκτυο, ίσως γιατί έχουν μεγαλύτερη έκθεση στην ειδησεογραφία.

ΡΕΠΟΡΤΑΖ Πώς αντιδρούν στα προβλήματα Επτά στους δέκα θεωρούν τη ζωή πολύτιμο αγαθό και προσπαθούν να το προστατεύσουν οι περισσότεροι (50%) με άθληση και διατροφή. Όταν αντιμετωπίζουν ένα πρόβλημα υγείας, 1 στους 4 πιστεύει ότι στις δύσκολες στιγμές τα πράγματα είναι «στα χέρια του Θεού», 1 στους 3 αναζητά και δεύτερη γνώμη γιατρού ενώ μόνο 1 στους 4 α-

Επτά στους δέκα έχουν προσωπικό γιατρό και οκτώ στους δέκα προσωπικό οδοντίατρο.

/ Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2021

φήνεται ολοκληρωτικά στη φροντίδα των γιατρών του. Έξι στους δέκα θεωρούν ότι η ψυχολογική κατάσταση/διάθεσή τους μπορεί να επηρεάσει την υγεία τους ενώ ένα αντίστοιχο ποσοστό πιστεύει ότι μπορεί να το κατορθώσει με “mind control”. Ένας στους τρεις δεν πιστεύει στα οφέλη της άσκησης ενώ οι μισοί από τους ερωτηθέντες δεν πιστεύουν ότι η διατροφή μπορεί να βελτιώσει την υγεία τους. Αναφορικά με τα γενικότερα προβλήματα που αντιμετωπίζουν στη ζωή, οι μικρότερες ηλικίες θεωρούν ότι αποτελούν ευκαιρίες για αυτοβελτίωση και εκτονώνονται μέσα από τη διασκέδαση. Οι μεγαλύτερες ηλικίες αντλούν δύναμη από την προσευχή. Ειδικότερα, όταν αντιμετωπίζουν μια δύσκολη κατάσταση, 6 στους 10 αναγνωρίζουν/ αποδέχονται το πρόβλημα και σκέφτονται τρόπους προκειμένου να το διαχειριστούν. Ένας στους πέντε αναζητά συμβουλή από ανθρώπους με παρόμοια βιώματα, 1 στους 4 ζητά στήριξη από φίλους και συγγενείς για να το ξεπεράσει, 1 στους 5 προσεύχεται ενώ 1 στους 4 επιλέγει να εστιάσει στη δουλειά του.

«Η έγκυρη ενημέρωση δεν επαρκεί» Με αφορμή τη νέα έρευνα, η πρόεδρος της ΑΚΟΣ, ογκολόγος/ακτινοθεραπευτής δρ Δέσποινα Κατσώχη, επισημαίνει: «Στα επιστημονικά συνέδρια που συμμετείχα είχα παρατηρήσει ότι υπήρχε έλλειψη στατιστικών στοιχείων που να αφορούν στη χώρα μας. Όμως, κάθε κοινωνία έχει τα δικά της ιδιαίτερα χαρακτηριστικά. Η ΑΚΟΣ διενεργεί έρευνες για να συμβάλει στην απόκτηση στοιχείων για τις αντιλήψεις των πολιτών σε θέματα αιχμής της δημόσιας υγείας.

Η πρόληψη, η ενημέρωση, η έγκαιρη διάγνωση και τα οργανωμένα προγράμματα πληθυσμιακού ελέγχου είναι τα μόνα “όπλα” μας έναντι των ασθενειών. Ωστόσο, η έγκυρη ενημέρωση δεν επαρκεί για να αποκτήσουμε θετική στάση και τρόπο ζωής. Απαιτείται η διαπαιδαγώγηση από νεαρή ηλικία, από την οικογένεια, το σχολείο και το ευρύτερο κοινωνικό πλαίσιο. Όλοι πρέπει να συνεργαστούμε για να καταπολεμήσουμε λάθος νοοτροπίες και συνήθειες, που απειλούν την υγεία μας».

Το δείγμα της έρευνας  Δημογραφικά: Οι γυναίκες συμμετείχαν στην έρευνα σε ποσοστό 66,2% και οι άνδρες 33,8%. Οι περισσότεροι (40,5%) ανήκουν στην ηλικιακή ομάδα 30-45 και ακολουθούν η ομάδα 30-45 (33,7%), οι άνω των 60 (15,5%) και οι έως 30 ετών (10,4%).  Κατάσταση υγείας: Το 53,4% δεν πάσχει από κάποια ασθένεια, το 18,7% έχει θυρεοειδοπάθεια, το 9,3% αρτηριακή πίεση, το 4,7% πάσχει από δυσλιπιδαιμία και το 3,6% από σακχαρώδη διαβήτη. Το 11,5% έχει νοσήσει από καρκίνο ενώ το 64,2% έχει στο φιλικό και οικογενειακό του περιβάλλον άτομο που έχει νοσήσει από καρκίνο. Μόλις το 21,5% δηλώνει πως είτε δεν είχε είτε δεν έχει κάποια σχέση με τον καρκίνο.

 Οικογενειακή κατάσταση: Η πλειοψηφία (56,2%) δηλώνει έγγαμη, το 26,2% άγαμοι, το 10,8% διαζευγμένοι, το 4,2% βρίσκονται σε συμβίωση και το 2,6% δηλώνουν χήρες/οι. Το 34,9% έχουν αποκτήσει ένα παιδί και το 37,9% περισσότερα από τρία. Το 22% δεν έχει παιδιά ενώ το 5,1% δύο ή τρία.  Μόρφωση: Το 30,2% έχει ολοκληρώσει μεταπτυχιακές ή διδακτορικές σπουδές, το 29,2% είναι πτυχιούχοι ΑΕΙ, το 20% των ΤΕΙ, το 19,2% της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, ενώ μόλις το 1,4% έχει απολυτήριο δημοτικού.  Απασχόληση: Το 26,6% των συμμετεχόντων είναι δημόσιοι υπάλληλοι, το

20,9% ιδιωτικοί υπάλληλοι, το 22,6% επαγγελματίες της υγείας (γιατροί, νοσοκόμοι κ.ά.), το 19,3% ελεύθεροι επαγγελματίες, το 6,2% συνταξιούχοι και το 2,8% φοιτητές ή σπουδαστές.  Εισόδημα: Αναφορικά με το ετήσιο οικογενειακό εισόδημα, το 21,6% των ερωτηθέντων δήλωσαν ότι λαμβάνουν 10.000 έως 15.000 ευρώ ενώ το 16% εισόδημα έως 10.000 ευρώ. Ποσοστό 16% έχει ετήσιο οικογενειακό εισόδημα από 15.000 έως 20.000 ευρώ, 14% μεταξύ 25.000 και 30.000 ευρώ και αντίστοιχο ποσοστό μεταξύ 20.000 και 25.000 ευρώ. Το 10,5% κινείται μεταξύ 30.000 και 40.000 ευρώ ενώ το 8% λαμβάνει περισσότερες από 40.000 ευρώ ετησίως. •••

ΓΊΝΕΤΕ ΣΥΝΔΡΟΜΗΤΈΣ!

Αλλάξτε την ελληνική αγορά Υγείας! Εγγραφείτε τώρα στο Ph.B (Pharma & Health Business)! ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΣΥΝΔΡΟΜΗΤΗ ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ

E-MAIL

ΤΗΛΕΦΩΝΟ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ

ΕΠΑΓΓΕΛΜΑ/ΘΕΣΗ ΣΤΗΝ ΕΤΑΙΡΕΙΑ

ΝΟΜΙΚΗ ΜΟΡΦΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ*

ΕΠΩΝΥΜΙΑ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ*

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ*

ΥΠΕΥΘ. ΕΓΚΡΙΣΗΣ ΣΥΝΔΡΟΜΗΣ*

ΑΦΜ

ΔΟΥ

E-MAIL ΑΠΟΣΤΟΛΗΣ ΤΙΜΟΛΟΓΙΟΥ*

ΤΚ

ΧΩΡΑ

ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ (ΟΔΟΣ, ΑΡΙΘΜΟΣ) ΠΟΛΗ/ΠΕΡΙΟΧΗ

ΑΞΙΑ ΣΥΝΔΡΟΜΩΝ (Σε έντυπη και ψηφιακή μορφή)

*ΣΥΜΠΛΗΡΩΣΤΕ ΣΕ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΕΤΑΙΡΙΚΗΣ ΣΥΝΔΡΟΜΗΣ

ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ ΙΔΙΩΤΩΝ & ΝΟΜΙΚΩΝ ΠΡΟΣΩΠΩΝ

ΕΤΗΣΙΑ: 50€

ΕΤΗΣΙΑ ΦΟΙΤΗΤΙΚΗ: 30€

ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΥ

ΚΥΠΡΟΣ: 0€

ΥΠΟΛΟΙΠΕΣ ΧΩΡΕΣ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΥ: 90€

ΑΞΙΑ ΣΥΝΔΡΟΜΩΝ (Αποκλειστικά σε ψηφιακή μορφή)

ΕΤΗΣΙΑ: 10€

(Σε όλες τις συνδρομές συμπεριλαμβάνεται Φ.Π.Α)

Το Ph.B καινοτομεί τεχνολογικά, κυκλοφορεί και ψηφιακά, με e-mail! Ο συνδρομητής μπορεί να ξεφυλλίσει και να διαβάσει το περιοδικό από την οθόνη του υπολογιστή του, με τρόπο παρόμοιο του εντύπου. Η τεχνολογία e-book προσφέρει δυνατότητες αναζήτησης με λέξεις κλειδιά, rich media (video, ήχος, flash animations), hyperlinks, ψηφιακές σημειώσεις, κι όλα αυτά...οικολογικά! ΤΡΟΠΟΙ ΠΛΗΡΩΜΗΣ

ΜE TΡΑΠΕΖΙΚΗ ΚΑΤΑΘΕΣΗ ΕΘΝΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ: Αρ. Λογαριασμού 089/470271-92 / ΙΒΑΝ: GR46 0110 0890 0000 0894 7027 192 ΤΡΑΠΕΖΑ ΠΕΙΡΑΙΩΣ: Αρ. Λογαριασμού 5028-041137-461/ ΙΒΑΝ: GR51 0172 0280 0050 2804 1137 461

Βεβαιώνεστε πάντα ότι ο λογαριασμός στον οποίο καταθέτετε είναι της εταιρείας ETHOS MEDIA Α.Ε. Σημειώνετε πάντα το ονοματεπώνυμό σας στο καταθετήριο ή την επωνυμία της εταιρείας σε περίπτωση εταιρικής συνδρομής. Για την κατοχύρωση της συνδρομής σας, παρακαλείσθε όπως αποστείλετε το αποδεικτικό κατάθεσης στο e-mail: boura.l@ethosmedia.eu.

ΕΠΙΤΑΓΗ

Υπεύθυνη συνδρομών: Λωρέττα Μπούρα, 210 998 4902, 694-5749854, boura.l@ethosmedia.eu Διεύθυνση αποστολής επιταγών: ETHOS MEDIA Α.Ε., Λυσικράτους 64, 176 74 Καλλιθέα Αποδέχομαι πως τα προσωπικά μου στοιχεία θα τηρηθούν από την ethosMEDIA μόνο για τις ανάγκες αποστολής του περιοδικού Ph.B, στο οποίο είμαι συνδρομητής. Η έντυπη έκδοση αποστέλλεται μέσω συνεργαζόμενης εταιρείας διανομής Τύπου. Η ψηφιακή έκδοση του περιοδικού, σε μορφή e-book, αποστέλλεται στο e-mail που ορίστηκε στη φόρμα συνδρομής. Σε περίπτωση που έχετε ερωτήσεις σχετικά με την προστασία των δεδομένων σας και τα δικαιώματά σας, μπορείτε να επικοινωνήσετε με την κ. Γαλάτεια Μπασέα, στο τηλ. 210 998 4919, στο e-mail: bassea.g@ethosmedia.eu ή εγγράφως στην ταχυδρομική διεύθυνση: Λυσικράτους 64, 176 74 Καλλιθέα.

/ Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2021

Η Gilead Sciences είναι μια πρωτοπόρος εταιρεία

Μαζί,

πετυχαίνουμε το ακατόρθωτο. Από την έρευνα έως τη θεραπεία, δημιουργώντας έναν καλύτερο, υγιέστερο κόσμο.

GR-GIL-2020-03-0001

ζουν, έχοντας καλύτερη υγεία και ποιότητα ζωής.

ISSN: 2241-0961

035

# ΙΑΝ-ΦΕΒ 2 0 1 6

// ##068 035 //Σεπτέμβριος-Οκτώβριος Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2016 2021

/ #035 / Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2016

0 36 58

## ΙΣΑΕΝΠ--ΦΟΕΚΒΤ 22 00 12 61

ΠΡΟΦΙΛ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ

Ο πιο καλός Στέφανος Ζερβόςο διοικητής

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΠΡΟΦΙΛ ΡΕΠΟΡΤΑΖ

Πασχάλης Αποστολίδης Ο πιο καλός ο διοικητής Μελέτη για το νοσοκομειακό φάρμακο

ΡΕΠΟΡΤΑΖ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ 4ο Clinical

Πασχάλης Αποστολίδης ΑΡΘΡΟ Research Conference

www.virus.com.gr ISSN: 2241-0961

Αφιέρωµα

Εµβόλια Εµβόλια Αφιέρωµα

Αφιέρωμα

Εμβόλια