HP Herrizaingoa by Euskararen Kontseilua

Hizkuntza politika Orokorren Azterketa

HERRIZAINGOA 1

1. ALORRAREN TESTUINGURUA

1.1. Euskal Autonomia Elkartea.......................... 4

3. HIZKUNTZA-POLITIKEN ELEMENTU ADIERAZGARRIENAK

1.2. Nafarroako Foru Komunitatea.................. 5

1.3. Ipar Euskal Herria............................................. 6

3.1. LANGILEEN EUSKALDUNTZEA......................19

3.1.1. Euskal Autonomia Elkartea....................19

3.1.2. Nafarroako Foru Komunitatea........... 22

3.1.3. Ipar Euskal Herria...................................... 24

3.2. LANGILE BERRIEN KONTRATAZIOA.......... 24

2. HIZKUNTZA-POLITIKEN ARDATZ NAGUSIAK

2.1. CORPUS-JURIDIKOA................................................. 7

2.1.1. Euskal Autonomia Elkartea...................... 7

2.1.2. Nafarroako Foru Komunitatea............10

2.1.3. Ipar Euskal Herria....................................... 12

2.2. NORMALIZAZIO-PLANGINTZAK ....................... 12

IZENBURUA Hizkuntza-politika Orokorren Azterketa HERRIZAINGOA 1.0 ARGITARALDIA Lehena, 2010eko Irailean ALE KOPURUA Argitalpen digitala ARGITARATZAILEA Euskararen Gizarte Erakundeen Kontseilua INTERNET www.kontseilua.org AZALA HORIXE diseinu tailerra DISEINUA HORIXE diseinu tailerra

2.2.1. Euskal Autonomia Elkartea................... 12

2.2.2. Nafarroako Foru Komunitatea...........15

2.2.3. Ipar Euskal Herria......................................16

2.3. BALIABIDEAK............................................................. 17

3.2.1. Euskal Autonomia Elkartea.................. 24

3.2.2. Nafarroako Foru Komunitatea.......... 28

3.2.3. Ipar Euskal Herria..................................... 30

3.3. ZIRKUITU EUSKALDUNAK..............................31

3.3.1. Euskal Autonomia Elkartea...................31

3.3.2. Nafarroako Foru Komunitatea.......... 32

3.3.3. Ipar Euskal Herria..................................... 33

3.4. KOMUNIKAZIOAK ETA HIZKUNTZA-PAISAIA........................................ 33

2.3.1. Euskal Autonomia Elkartea................... 17

3.4.1. Euskal Autonomia Elkartea.................. 34

2.3.2. Nafarroako Foru Komunitatea...........18

3.4.2. Nafarroako Foru Komunitatea.......... 38

2.3.3. Ipar Euskal Herria......................................18

3.4.3. Ipar Euskal Herria..................................... 42

1. ALORRAREN TESTUINGURUA Euskal Herrian herrizaingoa bezala izendatzen den alorra oso eremu berezia da. Arrazoi politikoak tarteko, azken urte hauetan izugarri hazi den sektorea da gainera. Izan ere, Espainiako Estatuak EAEko eta NFKko Autonomiei herrizaingoaren gaineko eskumena eman zienetik, milaka eta milaka polizia gehiago daude gure kaleetan. Bestalde, ez dago jakiterik polizia autonomikoen hazkunde horrek Espainiako Estatuaren menpeko polizien gutxitzea ekarri ote duen. Errepresioaren edota militarizazioaren aurkako erakundeek askotan salatu izan dute Euskal Herria dela Europako herririk militarizatuena, baina esan bezala, oso zaila da datu zehatzak eskuratzea.

1. ALORRAREN TESTUINGURUA - 1.1. Euskal Autonomia Erkidegoa

Euskararen normalizazioaren ikuspegitik, batzuek zein besteek, guztiek bermatu behar dituzte herritarren hizkuntza-eskubideak eta, ondorioz, batzuek zein besteek garatu behar dituzte eskaintzen duten zerbitzua euskalduntzeko egitasmoak. Dena dela, oraingo lan honetan EAEko eta NFKko polizia autonomikoak aztertzera mugatuko gara eta Ipar Euskal Herrian horrelakorik ez dagoen heinean, dagokionean bestelako poliziak aipatzera mugatuko gara.

Hasteko esan dezagun eremu honetan ere hizkuntza-politika oso ezberdinak garatu direla Euskal Herriko eremu administratibo bakoitzean. Esan bezala, milaka dira, gero eta gehiago, alor honetan ari diren pertsonak eta gehienek herritarrekin aurrez aurreko harremana dutela kontuan hartzen badugu, normalizazioaren ikuspegitik alor garrantzitsua dela esan dezakegu. Bada, ondoren ikusiko dugun bezala, alor honetan normalizazioaren ikuspegitik eman diren pausoak oso mugatuak izan dira. Are gehiago, alor honetan ere herritarren hizkuntza-eskubideak sistematikoki urratzen dira eta herri-administrazioen kasuan kexa gehien jasotzen dituen arloa izaten da, osasun alorrarekin batera. Euskal Autonomia Erkidegoan 1982 urtean hasi zen Ertzaintzaren hedapen-prozesua eta egun jada 8.000 lanpostu eta 7.800 ertzain inguru daude. Bada, lehen normalizazio-plana ez zen abian jarri 1998 urtera arte eta ondorioz 16 urte horietan, hau da, ertzain gehien kontratatu ziren urteetan euskara meritu gisa besterik ez zen baloratu. Ondorioz ez da harritzekoa egun ertzainen gehiengo zabalak (%70) euskarazko gutxieneko ezagutzarik ez izatea. Nafarroako Foru Komunitatean egoera are eskasagoa da. Foruzaingoaren hedapen-prozesua 1987 urtean abiatu zen eta egun 1.227 lanpostu eta 1.000 foruzain inguru daude. Foruzaingoa Nafarroako Administra-

zio publiko osorako araudiaren eraginpean kokatu arren, arrazoi ezberdinak tarteko, urte hauetan guztietan oso pauso gutxi eman dira zentzu horretan1. Ondorioz, ez da lanpostu bakar batean ere euskara jakitea eskatu, oso lanpostu gutxitan baloratu da euskara meritu gisa eta euskara ikastaroetan parte hartzeko aukera mugatu zaie, zerbitzu berezia dela argudiatuz. Ipar Euskal Herrian ez dago polizia autonomikorik eta ondorioz jendarmeria eta antzeko Estatu poliziak dira herrizaingo zerbitzuak betetzen dituztenak. Kasu honetan ez da inolako pausorik eman ez araudiari dagokionean ez eta plangintza edo baliabideen alorrean ere eta ondorioz, kasurik onenean, euskararen presentzia anekdotikoa baino ez da. Egoera larri hau zehatz-mehatz aztertzen hasi aurretik, eremu administratibo bakoitzean Herrizaingo Sailak dituen ezaugarri bereziak azalduko ditugu, ondoren euskararen normalizazioari dagozkion gaiei buruz aritzen garenean, elementu bakoitza dagokion testuinguruan kokatu eta behar bezala ulertzeko.

1.1. Euskal Autonomia Erkidegoa Autonomia Estatutua onartu ondoren, 1980 urtean, Eusko Jaurlaritzaren Herrizaingo Sailak polizia autonomo berria diseinatu zuen. Errege Dekretu batek Bizkaiko eta Gipuzkoako Foralak eta Mikeleteak berrezarri zituen, eta izaera berria eman zion Arabako MiĂąoien kidegoari. Erakunde horiek elkartuta sortu zen egun ezagutzen dugun polizia eredua. Sortu eta berehala, 1982 urtean, hedapen prozesua hasi zen. Lehen urteetan Arkauteko polizia-ikastegia besterik ez zegoen eta ertzainen ardura trafiko kontuetara eta eraikin ofizialak zaintzera mugatzen zen. Ondoren, 1984 urtean, lehen polizia-etxeak zabaldu ziren Durango, Arrasate, Bergara eta Beasainen. Urtero polizia-etxe berriak zabaldu ziren eta Ertzaintza eskualde ezberdinetan hedatuz joan zen, azkenean, 1994 eta 1995 urteetan, hiriburuetara iritsi zelarik.

1 â&#x20AC;&#x201D; Urteetan polizia-etxe bakarra egon da Nafarroa osorako, IruĂąean kokatua, hau da, eremu mistoa deitutakoan, ondorioz ez zaio foruzain bakar bati ere euskara jakitea eskatu. Bestalde, meritu gisa ere lanpostu oso gutxitan baloratu da euskara, printzipioz lanpostuak eremu mistorako

1982 1984 urria 1985eko abuztua 1986ko maiatza 1988ko abuztua 1989ko abuztua 1991ko urtarrila 1991ko iraila 1992ko iraila 1993ko ekaina 1994ko urtarrila 1994ko urria 1995eko iraila

Arkaute Durango, Arrasate, Bergara eta Beasainen Gernika, Ondarroa, Tolosa Balmaseda, Getxo, Zarautz, Zumarraga Erandio Hernani, Azkoitia, Galdakao Laudio, Eibar, Errenteria Laguardia (makro-eskualdea) Muskiz eta Sestao Basauri Irun eta Donostia Bilbo Gasteiz

Urte hauetan guztietan EAEko Polizia Ikastegitik hogeita bat promozio atera dira eta gaur egun Ertzaintzak 8.000 agente ditu. Polizia horiek guztiak dibisio edo talde ezberdinetan banatzen dira: Herritarren segurtasuna (6.194 agente), Ekintzetarako baliabideak (877 agente), Krimen gaietarako dibisioa (742 agente), Polizia administrazioa (107 agente), Ikuskapen orokorra (80 agente). Hauei Arkauteko irakasleak ere gehitu behar zaizkie (%0,5 inguru). Alor bakoitza polizia-zeregin zehatzetan espezializatua dago, baina ikus daitekeenez, ia guztiak herritarren segurtasuna dibisioan kokatzen dira.

1. GRAFIKOA

1.2. Nafarroako Foru Komunitatea

1000 800 700 600 500 400 300 200 100 0

641

801

900

<1987 1987 1990 1993 1996 1999 2002 2003 2005 2006 2007

Iturria: Herrizaingo saila.

Espedientea: 617/2005

eae (gipuzkoa)

Kexa: Ertzantzak Donostian atxilotu zuen herritar bat bortizki kolpatu eta iraindu zuten Ertzantzaren Antiguako komisaldegian ertzain bati euskaraz erantzuteagatik. Espedientea: 179/2005 eae (bizkaia) Kexa: Bilboko Eskualdeko Hauteskunde Batzordeak gaztelania hutsean luzatu zion hautesmahai bateko kide bati Eskualdeko Hauteskunde Batzordeko Idazkariak sinatutako 9. akta. Espedientea: 546/2006

eae (araba)

Kexa: Azken boladan, Gasteizko Olagibel kaleko Ertzainetxeko harreran egoten diren ertzainei “egunon” eta esaldi laburren bat esanda (“entregatzeko”, “hemen utzi”) “por favor en castellano” edo “por favor en español” erantzun ohi diote. Espedientea: 30/2007 eae (bizkaia) Kexa: Azaroaren 25ean goizaldeko ordu bietan kontrol batean gerarazi zuten Markinatik Ondarroarako bidean. Euskaraz hitz egiteko eskaturik, Ertzainek zakar erantzun zioten eta gaztelaniaz zuzendu. Azkenean, Ertzain batek eman zion zerbitzua euskaraz, baina orain zitazioa jaso du epaitegitik errespetu eta desobedientzia faltengatik epaiketa duela jakinarazteko. Espedientea: 134/2008 eae (gipuzkoa) Kexa: Otsailaren 8an, eguerdiko 12:30 aldera Andoainen bi ertzain hurbildu zitzaizkien herritarrei eta gaztelaniaz zuzendu zitzaizkien. Herritarrek euskaraz egiteko eta euren identifikazio-plakak erakusteko eskatu zieten haien aurkako kexa egiteko. Orduan, Ertzainek pistolak seinalatu zizkieten. Espedientea: 460-2008

nfk

Kexa: Foruzaingoak Altsasun zabaldu duen polizia-etxeko errotuluan gaztelaniazko testua eta euskarazkoa oso neurri ezberdinetan emanak daude. Euskarazkoa gaztelaniazkoa baino lau aldiz txikiagoa da.

1. ALORRAREN TESTUINGURUA - 1.2. Nafarroako Foru Komunitatea

925

FORUZAINGOKO PROMOZIO EZBERDINAK (1987-2007)

627

Lehen 15 promozioetan, hau da, euskara plana abian jarri baino lehen egindako promozioetan 7.449 ertzain funtzionario bilakatu ziren. Ondorioz plana abian jarri zenean 7.350 ertzain inguru jada euren lanpostuetan ari ziren. Honela, 1998-2007 bitartean ia urtero Derrigortasun Datak ezarri zaizkie lanpostuei, guztira 2.492 derrigortasun-data ezarri direlarik, baina printzipioz horrek ez du langileengan eraginik izan, guztiak hasieratik funtzionario zirelako. Agian promoziorako eta puntuak lortzeko ertzainek euskara ikasteari ekin diote baina inola ere ez Derrigortasun datak betetzeko.

2. GRAFIKOA

603

Horrek zera esan nahi du, euskararen normalizaziorako plana abian jarri zenerako, hau da, 1998 urterako, Ertzaintzako lanpostu ia guztiak beteta zeudela eta ondorioz planak langile berriei begira ezarritako neurriek oso lagun gutxiri eragin dietela. Zehazki, Ertzaintzako Euskara Plana abian jarri ondoren 5-6 promozio edo lan deialdi egin dira guztira 1.250 ertzain berri .

518

Ertzaintzan sartzeko orain arte 21 promozio egin dira, baina lan deialdi garrantzitsuenak hedapen prozesuak iraun duen bitartean egin ziren (1982tik 1995 urtera) eta ia 7.500 pertsona sartu ziren Ertzaintzan urte horietan.

Behin eskumena eskuratuta Foruzaingoaren hedapen prozesua 1987 urtean hasi zela esan daiteke. Polizia berrien prestakuntzarako Beriaingo Segurtasun Eskola jarri zen abian eta hortik atera ziren foruzain promozio berriak. Hainbat urtetan Nafarroako Foru Polizia 60 foruzain inguruk osatu zuten arren, baina 1987 urtean kopuru hori bikoiztu egin zen (132) eta ondorengo urteetan hazkundeak bide beretik jarraitu du gaur egun arte. Egun Nafarroako Foru Polizian ia 1.000 foruzain (967) ari dira (1.143 lanpostu).

370

Ertzaintza sortu zenetik egin diren 21 promozioetan guztira 8.682 ertzain izendatu dira. Egun (2010 urtean) Ertzaintzan 8.000 lanpostu daude eta batzuk oraindik bete gabe. Zenbaki baten eta bestearen arteko aldea, noski, urte hauetan guztietan egon diren baja izan dira: erretiroak, lan aldaketak, lanerako ezintasunak, heriotzak...

284

Iturria: Herrizaingo saila.

224

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21

Poliki-poliki Foruzaingoa funtzio berriak betetzen hasiko da: 1979 urtean eraikin ofizialen zaintza lanak egiten hasi ziren eta 1980 urtean kargu publikoei babesa eskaintzen ere bai. Foru Hobekuntza legean 1982 urtean funtzio horiek eta beste batzuk ere aitortuko zaizkio Foru Poliziari, baina 1986 urtean poliziaren gaineko eskuduntza eskuratu arte ez dira bere osotasunean garatuko. Jokoarekin, aisialdiarekin edota emanaldi publikoekin lotutako gaiak ere beren gain hartuko dituzte.

132

100

112

200

Foruzaingoa 1928 urtean sortu zela jasotzen da Nafarroako Gobernuaren webgunean. Errepideetako Polizia sortu zen urte horretan eta beren funtzio nagusia errepideetako trafikoa zaintzea zen. Garai hartan errepideetako joan-etorriak ez ziren gaur egunekoak eta normala denez zaintza lanetan aritzen zirenak ere gutxi ziren: 1929 urteko promozioan esaterako zazpi pertsona sartu ziren errepideetako polizian. Polizia indar honi izena aldatuko diote 1964 urtean eta aurrerantzean Nafarroako Foru Polizia izango da.

395

400 373

556 520 524

551 564 495 457

184 164

300

258

400

365

500

420

600

562 525

700

603 637

ERTZAINTZAKO PROMOZIO EZBERDINAK (1982-2008)

1. ALORRAREN TESTUINGURUA - 1.3. Ipar Euskal Herria

emandako datuen arabera, 2.200 inguru ziren Ipar Euskal Herrian kokatutako poliziak (izan ere kopuru horretan poliziez gainera Baionan kokatutako armadako paraxutistak ere zenbatu zituzten). Frantziako Estatuan 65 milioi biztanlerentzako guztira 104.275 jendarme eta 168.800 polizia nazional zeuden 2008 urtean, hau da, 238 biztanleko polizia bat. Ipar Euskal Herrian 272.000 biztanle inguru bizi dira eta Frantziako proportzio bera mantenduz 1.140 polizia egongo lirateke bertan, hau da, aurrez aipatutako 2.200 horien erdia, baina pairatzen dugun gatazka politikoa dela eta, ez da harritzekoa aurrez aipatutako kopuru hori (Hego Euskal Herrian ere Espainiako Estatuko proportzioa erraz gainditzen da).

Esan bezala, egun ia mila foruzain ari dira Nafarroako Foru polizian baina lanpostuak gehiago dira, hainbat oraindik hutsik daudelako. Nafarroako Gobernuaren 2009ko plantilla organikoaren arabera Barne sailean 1.227 lanpostu kokatzen dira eta horietatik gehienak, ia guztiak, (1.143) Foruzaingoari dagozkio. Gainerakoak administrari, auto-gidari eta teknikariei dagozkie. Dena dela, lanpostu horiek guztiak ez daude beteta, Barne Sailean guztira 213 lanpostu hutsik daude, gehienak Foruzaingoan (176). Honela banatzen dira Foru Poliziako lanpostuak 2009ko plantilla organikoaren arabera: Foruzaingoaren hedapen-prozesua 1987 urtean hasi zela esan dugu, baina lurralde-hedapena beranduago hasi zen, 2002 urtean. Hasiera batean Nafarroa osoan ariko ziren foruzainak Iruñeko polizia-etxean kokatzen ziren. Iruñetik kanpo kokatutako lehen polizia-etxea Tuteran zabaldu zen 2002 urtean eta 2006 urterako jada gainerako guztiak zabalik ziren Altsasun, Elizondon, Lizarran, Iruñean, Zangozan eta Tafallan. Polizia-etxe horietako bakoitzari herri jakin batzuen gaineko ardura dagokio eta ondorioz Nafarroa zazpi eremutan banatzen da: Altsasu, Elizondo, Iruñea, Lizarra, Tafalla, Tutera eta Zangoza. Dena dela, banaketa horrek ez du inolako hizkuntza irizpiderik jarraitzen eta 1986ko Vascuencearen legeak ezarritako eremuak ere ez ditu kontuan hartzen.

Esaterako Iruñeko polizia-etxeari eremu euskalduneko, mistoko eta ez euskalduneko herriak dagozkio eta Lizarrakoari eta Zangozakoari eremu mistoko eta ez euskaldunekoak. Altsasu eta Elizondoko polizia-etxeei dagozkien herri guztiak eremu euskaldunean kokatzen dira eta Tafalla eta Tuterako polizia-etxeei dagozkienak eremu ez-euskalduna deitutakoan. Beste behin ere, Nafarroako Gobernuak ez du 1986ko Vascuencearen legeak ezarritako eremutze murriztailea ere kontuan hartzen eta eskualdetze are murritzagoa jartzen du abian, eremu-euskalduna delakoan kokatutako hainbat herri eremu mistoan kokatutako zerbitzuei (polizia-etxeei) lotuz.

1.3. Ipar Euskal Herria Ipar Euskal Herrian ari diren bi polizi indar nagusiak Jendarmeria eta Polizia Nazionala dira. Jendarmeria Frantziako polizia militarra da eta 20.000 biztanletik beherako herri-guneetan kokatzen da. Polizia Nazionala aldiz 20.000 biztanletik gorako hiriguneetan kokatzen, hau da, Baiona, Miarritze, Angelu eta antzeko hiri handietan. Ez dago zehatz-mehatz jakiterik zenbat diren Ipar Euskal Herrian ari diren poliziak baina euskal mugimendu antimilitaristak 2000 urtean

2.1.1. Euskal Autonomia Erkidegoa

Hainbatetan errepikatu dugun bezala, hizkuntza-politika orok hiru osagai nagusi behar ditu, araudia, plangintza eta baliabideak. Ez da posible baliabiderik gabeko hizkuntza-politika garatzea eta hankamotza da ere arau egokirik edo plangintzarik gabeko jarduna. Ondoren ikusiko dugun bezala, alor honetan ere Euskal Herriko administrazio eremuen arteko desoreka izugarria da eta eremu bakoitzaren baitan gertatzen dena ere ez da batere esperantzagarria.

Ertzaintzan euskararen normalizazio-prozesuari eragiten dioten arau nagusiak 1982ko Euskararen legea, Poliziari buruzko legea eta Funtzio publikoari buruzko legea dira, baina horietan jasotakoa zehaztu eta prozesua arautu duena 30/1998 Dekretua izan da. Dekretu horrekin Ertzaintzarako Euskara Plan berezi bat arautu zen, Ertzaintza Administrazio publikoa euskalduntzeko plangintzatik kanpo utziz. Izan ere, Ertzaintza Administrazio orokorra euskalduntzeko planetik kanpo utzi zuten lehen bi plangintzaldietan (1989 urtekoan zein 1997 urtekoan), Ertzaintzaren â&#x20AC;&#x153;izaera eta berezitasun funtzionalakâ&#x20AC;? argudiatuz. Horrela argitzen da 30/1998 Dekretuaren bigarren paragrafoan bertan:

Kasurik onenean normalizazio-plangintza oso berandu abiatu da eta jaiotzetik hilzorian, ondoren ikusiko dugun bezala eta kasurik okerrenean ez da inolako-ahaleginik egin eta ondorioz hizkuntza nagusiaren aldeko hizkuntza-politika garatu dela esan daiteke. Ikus dezagun eremu bakoitzean nolako arauak onartu diren edota normalizazio-plangintzarik abian jarri den eta azkenik zehaztutako neurriak abian jartzeko nahikoa baliabide esleitu den. Herrizaingoa aztertzerakoan ere, corpus juridiko orokorra alde batera utzi eta alorrari zuzenean eragiten dioten lege eta dekretuak aztertuko ditugu. Ondorioz, marko orokorrari buruz informazio zehatza nahi duenak, alorrez alor egindako azterketa berezi hauek osatzeko helburuz idatzitako Hizkuntza-politiken azterketa orokorra txostenean corpus juridikoaz idatzitako atala irakur dezake.

2.1. CORPUS-JURIDIKOA Euskararen normalizaziorako herrizaingoaren alorrean onartu diren arauak oso urriak izan dira. EAEn normalizazioaren ikuspegitik Ertzaintzari hainbat urtetan eragin dion lege edo arau bakarra 1989ko funtzio publikoaren legea izan da. Gerora 1992ko Polizia Legea onartu zen eta bertan euskalduntzeari buruz zenbait aipamen egin ziren baina 1998ko Dekretua onartu arte ez zen inolako arau zehatzik onartu Ertzaintzan euskarak aurrera egin zezan. NFKan Foru Polizia arautzen duten lege ezberdinak onartu dira (1987an, 2002an eta 2007an) baina ez da egon euskararen normalizazioa arautzeko inolako arau berezirik. Helburu horrekin Foruzaingoari eragin dioten arau bakarrak, Administrazio orokorrean euskararen erabilera arautzeko onartu ziren 1994 eta 2003ko Dekretuak izan dira. Eta Ipar Euskal Herrian, esan bezala, ez da polizia autonomikorik antolatu eta onartutako arauak Jendarmeria eta Estatu poliziak arautzera mugatu da, normalizazioari inolako erreferentziarik egin gabe.

Berezitasun horiek zerikusia dute Ertzaintzaren apurka-apurkako eraketa prozesuaren ezaugarriekin, bai eta kidego horrek dituen eginkizunekin eta eginkizunok dakartzaten organizazio betekizunekin ere. Eta berezitasun horiek azaltzen dute, hain zuzen ere, Ertzaintza orain arte funtzionarioen hizkuntz gaitasunerako planifikatutako sisteman sartu ez izana. Dena den, hori guztia ez da eragozpen izan, legeak agindu duen legez, langileak apurka-apurka euskalduntzeko testuinguru honetan legezkoak eta posibleak diren beste formula batzuen bidez. Dekretuaren helburua herritarren hizkuntza-eskubideak errespetatzea dela ere, hasiera-hasieratik esaten da, baina aurrerago ikusiko dugunez, helburu hori ez da inondik inora betetzen. Are gehiago, Dekretuan bertan jasotzen diren neurri garrantzitsuenek berme hori ezinezko egiten dute. ... dekretu honen helburua da jarduketa plana arautzea, ertzain guztiek euren eginkizunen arabera egokitutako euskara-gaitasuna lor dezaten, euskal herritar guztien hizkuntza eskubideak errespetatuz. Eta zentzu horretan, zauria egin baino lehen sendagaia aplikatu nahian edo, hasieratik argitzen da ere Dekretuaren muga eta gabeziak zerbitzuaren beraren berezitasunek eraginda datozela, ez bestelako arrazoi soziopolitiko edo soziolaboralek eraginda:

Espedientea: 256/2005

eae (bizkaia)

Kexa: EAEko Legebiltzarrerako hauteskundeetan Cervantes hauteslekuan herritarrak ezin izan zuen bozkatze eginkizuna euskaraz burutu, hautesmahaiko kideek ez baitzekiten euskaraz. Espedientea: 187/2006 eae (bizkaia) Kexa: Neurketa batzuetarako argazkiak egiten ari zirela, bi ertzain hurbildu zitzaizkien korrika. Dokumentazioa emateko gaztelaniaz eskatuta, herritarrek euskaraz egiteko eskatu zieten. Ertzaina mehatxuka hasi zitzaien: ertzain-etxera atxilotuta eramango zituela, desobedientzia delitua egotziko zietela etab. Ertzainak euskaraz ez ziela egingo eta herritarrek gaztelania jakin behar zutela adierazi zien. Espedientea: 707/2007

eae (gipuzkoa)

Kexa: Uztailaren 18an arratsaldeko 18:00ak inguruan Arrasateko Ertzain-etxera joan zen salaketa jartzera. Bi gizonezkorekin egotea egokitu zitzaion eta ezin izan zuen bakarrarengandik ere zerbitzua euskaraz jaso. Esan ziotenaren arabera, ez zegoen euskaraz artatu zezakeen inor. Espedientea: 544/2008 eae (bizkaia) Kexa: Ekainaren 17an 17:30ak aldera Muskizko Ertzainetxera joan da eskaera bat aurkeztera. Ezin izan du egokitu zaion ertzainarengandik zerbitzua euskaraz jaso. Herritarra euskaraz zuzendu zaion arren, ertzainak gaztelaniaz egin dio une oro eta herritarrak gaztelaniaz egitera behartua sentitu du bere burua, ertzainak ulertzen ez ziola jabetuta. Espedientea: 126/2009 eae (bizkaia) Kexa: Abenduaren 24ko arratsean, Ertzain batek euskarazko zerbitzua ez emateaz gain fisikoki bortxaz eraso zion herritarra Ondarroako sarrerako kontrol batean, euskaraz arreta egiteko eskatzeagatik.

2. HIZKUNTZA-POLITIKEN ARDATZ NAGUSIAK - 2.1. CORPUS-JURIDIKOA

2. HIZKUNTZA-POLITIKEN ARDATZ NAGUSIAK

Aipatutako parametro horiek direla eta, dekretu hau arautzean Euskal Funtzio Publikoari buruzko Legearen V. idazpuruko kontzeptu eta arau orokorren sistema, komunitatearentzat funtsezkoa den zerbitzu publikoa eskaintzeko ardura duen polizi kidego baten betekizunekin bateratu behar izan da; izan ere, zerbitzu hori ezin da eten, eta gaitutako agenteen ordez ezin da beste langilerik jarri, gainera, zerbitzu hori Euskal Autonomia Erkidego guztian eskaini behar da eta, sarri askotan, herritarrarekin zuzen-zuzeneko harremana edukiz eta, horrek guztiak, horretarako behar den hizkuntza-gaitasunaren ezaugarriak eta beste laguntza zerbitzu batzuen gertutasuna baldintzatzen du.

2. HIZKUNTZA-POLITIKEN ARDATZ NAGUSIAK - 2.1. CORPUS-JURIDIKOA

Eta berezitasun horiek, Ertzaintzan hizkuntza-eskakizun bereziak sortu eta ezarri beharra argudiatzeko ere balio izan zuten. Izan ere, horiek guztiak kontuan hartuz, Ertzaintzari egokitutako hizkuntza-eskakizunak aplikatuko zirela jaso zuen Dekretuak:

Zerbitzuaren ezaugarri berezi horiek kontuan hartu behar dira ezinbestean, eta ezaugarri horiek eragin dute Ertzaintzan aplikatuko diren hizkuntza eskakizunen definizioaren berezitasuna, mintzamen gaitasunari nagusitasuna eta lehentasuna emanez. Baina horrek, era berean, arau bereziak ekarri ditu lanpostuei dagokien derrigortasundatak ezartzean eta funtzionarioen prestakuntzarako Administrazioak jarritako baliabideak egituratzeko moduan, funtsezko zerbitzu publiko batek eskatzen duen etengabeko jarraipenari dagozkion betekizunetara egokitu behar izan baita. Honela, bigarren artikuluan hizkuntza-eskakizunak lanpostua betetzeko eta lanpostu bakoitzean jarduteko beharrezkoa den euskara gaitasun mailaren arabera ezarriko zirela zehaztu zen, baina ondoren ikusiko dugun bezala, errealitatea oso bestelakoa izan da, izan ere urte hauetan guztietan 2. hizkuntza-eskakizuna ez zaio ertzain bakar bati ere ezarri. Eta derrigortasun-datei dagokienez, datuek erakusten dutenaren arabera, datak ezartzerakoan lanpostuaren beharrak baino gehiago, Herrizaingo Sailarenak hartu dira kontuan, kasu askotan lanpostuak betetzen ari ziren ertzainen euskara gaitasunaren arabera ezarri baitira, ez alderantziz. 2. artikulua 1. Ertzaintzako lanpostuen hizkuntza-eskakizuna lanpostua betetzeko eta lanpostu horretan jarduteko beharrezkoa den euskara gaitasun mailaren arabera ezarriko da. Honela, Ertzaintzako lanpostu guztiei 1. hizkuntza-eskakizuna ezarri zitzaien, lanpostu gehienen ezaugarria herritarrekiko harremanean be-

rehalakotasuna zelako, ez hainbeste euskaraz ongi aritzea edota euskaraz behar bezala aritzeko gaitasuna izatea. Bi hizkuntza-eskakizunak ustezko berehalakotasun hori kontuan hartuz definitu ziren gainera: lehen hizkuntza-eskakizunak berehalakotasun hori bermatuko zuen eta bigarrenak berriz euskaraz behar bezala aritzeko gaitasuna. Honela, 1. hizkuntza-eskakizuna egiaztatzen duten ertzainek idazmenean izan ezik, gainerako hizkuntza trebetasunetan oinarrizko maila batean moldatzeko gai izan behar dute. Idazmenari dagokionez gutxieneko gaitasuna erakustearekin nahikoa izango zaie, hau da, herritarrarekiko berehalako harremanean formulario eta agiri polizialak betetzeko gai. Dekretuaren arabera, 1. hizkuntza-eskakizunak komunikazio-gaitasun nahikoa bermatuko du zerbitzu polizialaren berezko hizkuntza erabilerei dagokienez, baina ikusiko dugun bezala, errealitatea oso bestelakoa da. Bigarren hizkuntza-eskakizunari dagokionez, Dekretuan eskakizun hori hizkuntza-trebetasun jasoak eta bereziak behar dituzten lanpostuei mugatzea erabaki zen. Honela, maila hau egiaztatzen duten Ertzainek aurreko trebetasunak menperatzeaz gain, zuzentasun eta zehaztasunez mintzatzeko eta idazteko gai izan behar dute. Esan bezala ordea, Ertzaintzako plangintzak iraun duen hamarkada osoan ez da 2. hizkuntza-eskakizun hau abian jarri eta ondorioz ez zaio ertzain bakar bati ere bigarren eskakizun hori egiaztatzea eskatu. Bestalde, hizkuntza-eskakizunak lanpostu guztiei ezarri beharra jaso zen, baina derrigortasun-datak “gizartearen eskaerari modu egokian erantzuteko beharrizanen arabera” zehaztuko zirela ezarri zen Dekretuko 6. artikuluan2. Hori bai, lehen plangintzaldia amaitzean Ertzaintzako derrigortasun-indizea gutxienez Administrazio orokorreko 2. plangintzaldirako ezarritako derrigortasun-indizearen pareko izan beharko zuen.

2 — Dirudienez, lehen zirriborro batean lanpostu guztiak eskuratzeko unean gutxienez 1. hizkuntza-eskakizuna egiaztatu beharra jaso zen, baina neurri hori azkenean ez zen 1997ko ekaineko lehen dekretuan jaso eta, noski, azkenean indarrean sartuko zen 1998 urtekoan ez. Azkenean, administrazio orokorrerako plangintzan bezala, derrigortasun -daten prozedura onartu zen, hau da, hautagaiei lanpostu bakoitzari zegokion hizkuntza-eskakizuna lanpostua eskuratu ondoren egiaztatzeko aukera ematea. Lehen zirriborro horretan Euskararen normalizazio-prozesua gidatu eta euskararen erabilera sustatzeko dinamizatzaile soziolinguistikoak ere aurreikusten omen ziren, baina neurri hau ere ez zen inoiz indarrean sartu.

Derrigortasun-daten zehaztapena “urtean-urtean” egingo dela jasotzen du Dekretuak. Derrigortasun indize orokorra plangintzaldi-etapa bakoitzerako ezarri zen, baina lanpostuei derrigortasun-datak urtean behin ezarriko zaizkie, etapa horietako bakoitza amaitzean ezarritako gutxieneko derrigortasun-indizera iristeko. Lanpostuen zerrendan derrigortasun-datak sartu baino lehen, horien zehaztapena sindikatuen negoziazio-mahaian landuko dela ere jasotzen du Dekretuak, hala nola, 2. hizkuntza-eskakizunaren lanpostuen zerrendan sartu aurretik sindikatuekin negoziatuko dela. Lanpostu batzuetan dotazio asko izanez gero derrigortasun-datak ezartzerakoan euskara ezaguera handiena dutenak lehenetsiko direla ere ezartzen du, ondoren titular gazteenak eta azkenik lanpostuan denbora gutxien daramatenak. Neurri honek, beste behin ere, agerian uzten du Eusko Jaurlaritzak Administrazio publiko osoan derrigortasun-datak ezartzerakoan jarraitu duen politika: derrigortasun-datak aurrez hizkuntza-eskakizunen bat egiaztatua duten langileek betetako lanpostuei ezartzeko irizpidea, alegia. Nahiz eta kasu honetan dotazio anitzeko lanpostuetan derrigortasun-datak ezartzeko lehentasunei buruz ari, horrelako neurriek derrigortasun-datak langileak euskalduntzeko erabili ordez, ezarritako derrigortasun-indizeak betetzeko erabiltzen direla frogatzen dute. Esaten ari garen hau agerian uzten dute ondorengo kapituluetan aztertuko ditugun datuek. Are gehiago, Dekretuaren 8. artikuluan derrigortasun-datak ezartzerakoan Ertzaintzaren unitate bakoitzaren jarduera eremua ere kontuan hartuko dela zehazten da, baina ondoren ikusiko dugun bezala, plangintzaldiaren ebaluazio-txostenean ez da horren inguruan inolako aipamenik egiten: 8. artikulua 1. Hizkuntza-eskakizunen derrigortasun datek Ertzaintzako lanpostu guztiak hartzen ez dituzten bitartean, plangintza-aldi bakoitzean lanpostuei, hala badagokie, derrigortasun-data ezartzean, kontuan hartuko dira aldi horretan Ertzaintzaren unitate bakoitzaren jarduera eremuei dagozkien bete beharreko indizeak. Bestalde, euskarak merezimendu gisa baloratzen denean izango duen balioa lanpostuari egokitutako hizkuntza-eskakizunen araberakoa izango dela ere ezartzen du Dekretuak, hau da, 1. hizkuntza-eskakizuna egiaztatzen dutenei gehienez puntu guztien %10 emango zaie eta 2. hizkuntza-eskakizuna egiaztatzen dutenei gehienez puntuen %20. Lehen dekretu batean, euskara gehiago puntuatzen zen, baina bigarren dekretu batek “gehienez” hori gehitu zuen eta ondorioz plangintzaldiak iraun dituen hamar urteetan egin diren lan deialdi guztietan

euskara 2gehienez” puntu guztien %10arekin baloratu da3.

Bestalde, Dekretuan langileak hizkuntza-eskakizunak egiaztatu behar izatetik salbuesteko ateak ere zabaltzen dira. Honela, Funtzio publikoaren legeko 93. artikuluan jasotakoari jarraiki, plangintza-etapa bakoitzean 45 urtetik gorakoak hizkuntza-eskakizuna egiaztatu behar izatetik salbuesten dira eta salbuespena aplikatzeko espedientea interesatuaren eskariz edota Polizia Ikastegiaren aginduz ireki daiteke. Bestalde, hizkuntza ikasteko trebetasun-gabezia egiaztatzen dutenak ere salbuetsita geldituko direla ezartzen da4. Ondoren ikusiko dugun bezala, oraingoz oso salbuespen gutxi gertatu dira, besteak beste, Ertzaintzako lantaldea oraindik oso gaztea delako, baina kopuru txiki hori bestelako arrazoiek ere azaltzen dute, euskararekin baino ertzainen lan-baldintzekin zerikusia dutenak (destinoen aukeraketa, lanpostuan gora egiteko aukera...). Izan ere, logikoa den bezala, salbuetsitakoek derrigortasun-datarik ez duten lanpostuak soilik bete ahal izango dituztela ezartzen du Dekretuak bere 18. artikuluan:

3 — Ekainaren 10eko 133/1997 Dekretuan, 1. hizkuntza-eskakizuna egiaztatzen zutenei puntu guztien %10 eta 2. hizkuntza-eskakizuna egiaztatzen zutenei puntu guztien %20 ematea ezarri zen, baina uztailaren 8ko 170/1997 Dekretua ehuneko horiek gehienez eman zitezkeenak zirela zehaztu zen, hau da, 1. hizkuntza-eskakizuna lortzen zutenei gehienez %10 eta 2. hizkuntza-eskakizuna lortzen zutenei gehienez %20. EAEko poliziari buruzko legeak bosgarren xedapen gehigarrian jaso zuen Funtzio publikoaren legeak ezarritakoa: euskara jakitea merezimendutzat hartu behar da euskara jakitea nahitaezko beharkizuna ez den ikastaroetan, lehiaketetan eta antzeko saioetan. 4 — Garrantzitsua da ere adinaren kasuan egiten den zehaztapena, hau da, langileen adina ezartzeko bi une jakin hartuko direla kontuan, plangintzaldi-etapa bakoitzaren hasiera, hau da, 1998ko edota 2003ko otsailaren 24a. Plangintzaldi hasierako data soilik kontuan hartu izan balitz, data horretan langile gutxiago lirateke 45 urtetik gorakoak eta ondorioz langile gutxiagori eragingo lieke salbuespen horrek. Hori ekiditeko baina Jaurlaritzak bigarren erreferentzia data ezarri zuen.

3. Salbuetsita daudenek, lanpostuak betetzeko deialdietan parte hartu ahal izango dute, eta derrigortasun-data ez duten lanpostuak bete ahal izango dituzte. Bukatzeko, ezarritako hizkuntza-eskakizuna lortzea ahalbidetzeko ikastaroak ere arautzen ditu Dekretuak 22. eta 23. artikuluen bidez. Honela, Poliziaren Ikastegiari dagokio horiek programatzea eta horretarako HAEE eta HABEren parte hartzea bermatuko da. Ikastaroetan ezingo dute ertzain guztiek parte hartu eta ondorioz aukeraketa egiteko lehenik eskatzaileen lanpostuaren derrigortasun-dataren muga -eguna hartuko da kontuan. Ikastaroetan parte hartzeko deia Polizia Ikastegiak berak luzatuko die eta parte hartzen ez dutenek aurrerantzean eskubidea galtzen dute. Gauza bera gertatzen zaie emandako ordu-kreditua agortu eta zegokien hizkuntza-eskakizuna egiaztatzen ez dutenei ere.

Espedientea: 281/2005

Kexa: Larrialdietako zerbitzuetako 112 telefono zenbakira deitu eta inork ere ezin izan zion euskaraz erantzun herritarrari 2005eko maiatzaren 22an. Espedientea: 251/2006 eae (gipuzkoa) Kexa: 2006ko martxoan Ertzantzak alkoholemia froga egiteko gerarazi zuen herritarra. Ertzainak gaztelaniaz zuzendu zitzaizkion. Euskaraz egiteko eskatuta, legea betetzen ari zirela erantzun zioten. Orduan herritarrak ‘ez al dio Legeak zuek niri euskaraz egin behar didazuela?’ galdetuta, ‘no es lo mismo’ erantzun zioten. Espedientea: 794/2007

Marko honetan hizkuntza-gaitasunerako ikastaroak arautu dira eta ikastaroetan sartzeko aukeraketa irizpideak zehaztu dira; aukeratuei banan-banan deituko zaie, bakoitzari dagokion ordu-kreditua adieraziz eta ikastaroetara ez joateak ekarriko lituzkeen ondorioak adieraziz. Ikus daitekeenez, Dekretuan bertan arauaren azken helburua herritarren hizkuntza-eskubideak errespetatzea dela behin eta berriz errepikatu arren, ezartzen diren neurri garrantzitsuenek helburu hori ezinezko bilakatzen dute, besteak beste, neurri horiek hainbat eta hainbat ertzainek euskararik jakin gabe zerbitzua eskaintzeko aukerak irekita uzten baitituzte: arauak batetik ertzain-gai asko euskararik jakin gabe Ertzaintzan sartzeko aukera irekita utzi du eta bestetik behin barruan egonda, gutxi batzuei soilik ezartzen die gutxieneko maila bat egiaztatu beharra. Eta ondorioz, arauak herritarren hizkuntza-eskubideak bermatu beharrean, eskubideen urraketa ahalbidetzen du.

eae (bizkaia)

Kexa: Abuztuaren 22an, goizeko 10:00etan, Ertzaintzak alkoholemia kontrola egiteko gerarazi du herritarra Berriatuko Plazakolan. Ertzainak gaztelaniaz zuzendu zaizkio herritarrari. Honek euskaraz berba egin nahi duela jakinarazi die, legeak eskubide hori aitortzen diola gogoraraziz. Ertzainek legea nahi duten moduan irakurtzen dutela erantzun diote larderiaz; legeak berari euskaraz egiteko eskubidea aitortzen dion bezala, gaztelaniaz aritzeko eskubidea aitortzen diela eurei. Horrekin batera, hasiera batean alkoholemia kontrola baino ez zena, beste era bateko kontrola bilakatu da, maletategia zabaltzeko esan diote, gurpilen neurriak begiratu... Handiagoetara ez iristearren, herritarrak gaztelaniaz jarraitu behar izan du. eae (gipuzkoa) Kexa: irailaren 3an arratsaldeko 16:20 aldera Arrasateko ertzain-etxera joan zen salaketa jartzera. Egokitu zitzaion ertzainak harrera euskaraz egin zion arren salaketa-agiria euskaraz idazteko ez zela gauza adierazi zion, salaketaren kopia euskaraz nahi bazuen Bergaratik ertzain bat etorri arte itxaron beharko zuela. Gaztelaniazko agiriarekin konformatu behar izan zuen herritarrak.

Espedientea: 1057/2009

2. HIZKUNTZA-POLITIKEN ARDATZ NAGUSIAK - 2.1. CORPUS-JURIDIKOA

Dena dela, aurrez aipatu dugu jada, 10 urteko plangintzaldia amaitu denean ez zaiola lanpostu bakar bati Ertzaintzako 2. hizkuntza-eskakizuna ezarri eta ondorioz meritu gisa ere ez zaio inori euskara gaitasun hori izateagatik puntu guztien %20 eman, horrek izango zituen ondorio guztiekin.

arautzeaz gain, lanorduen konpentsazioa zehazten du, hau da, ikastaro ez trinkoetan (egunean bi ordu) ordu bat lanorduen baitan izango dela (Administrazioaren kontu) eta beste ordua ikaslearen denbora librean (ikaslearen kontu). Dekretuak homologatutako euskaltegietan ikasten duten administrazioko langileen matrikulak ordaintzeko diru-laguntzak eta bestelako kontuak ere arautzen ditu, baina funtsean ordu-kredituen kontua da gairik garrantzitsuena. Ikastaroetan parte hartu ahal izateko, langileek euren nagusien baimena eskuratu beharko dutela ere badio ordea eta horrek alor batzuetatik beste batzuetara ezberdintasun garrantzitsuak eragin ditu.

2.1.2. Nafarroako Foru Komunitatea Hasteko esan dezagun, EAEn ez bezala, Nafarroan euskarari dagokionez, Herrizaingoa eta Foruzaingoa ez daudela bereizita. Nafarroan ez dago Administrazioa euskalduntzeko plangintzarik eta dauden neurriek Administrazio publiko guztiari eragiten diote, hau da, kasu honetan bai Herrizaingoari zein Foruzaingoari. Ez dago plangintza orokorrik ordea, Administrazioan euskararen erabilera arautzeko zenbait neurri besterik ez eta ez dago ere alor bakoitzerako plangintza berezirik. Are gehiago, Herrizaingoak ez du sail edo departamendu bat osatzen. Egun Herrizaingoa Zuzendaritza Orokor bat besterik ez da eta Lehendakaritza, Justizia eta Herrizaingoa izeneko Sailaren baitan kokatzen da.

Aztertzen ari garen kasuan esaterako, Foruzaingoan, euskara ikasteko oso baimen gutxi eman dira: urteetan bakar bat ere ez eta azken urteetan eremu euskaldunean kokatutako polizia-etxeetako zenbait bururi besterik ez. Baimenak ez emateko argudioak foruzainena oso zerbitzu berezia dela eta ordezkapenak ezintasuna izan dira. Aldiz, zenbait sindikatuk salatu izan dutenez, ingelesa ikasteko ikastaroetan parte hartzeko baimenak arazo gehiegirik gabe eman izan dira.

2. HIZKUNTZA-POLITIKEN ARDATZ NAGUSIAK - 2.1. CORPUS-JURIDIKOA

Lehenik aipatu beharreko araua Polizia Legea litzateke, baina ondoren ikusiko dugun bezala, Foruzaingoa sortu zenetik onartu diren lege ezberdinek ez dute euskarari buruz aipamenik txikiena ere egiten.

Nafarroako Polizien 1/1987 Legea izan zen Foruzaingoa eta Udaltzaingoak arautzeko onartu zen lehen legea eta bertan ez zitzaion euskarari inolako aipamenik egiten, ezta lanpostua eskuratzeko bete beharreko baldintzei buruzko atalean ere. Hamabost urte beranduago 213/2002 Foru Dekretu legegilea onartu zen, ordurako Foruzaingoan 500 polizia baino gehiago ari ziren lanean, baina arau honetan ere ez zen inolako aipamenik egiten euskararen inguruan. Bost urte beranduago, oraindik indarrean den 8/2007 legea onartu zen, baina honetan ere ez da euskarari buruz ezer esaten5. Bada, esan bezala, onartutako lege hauetan guztietan ez da euskarari buruzko inolako aipamenik egiten. Ikus daitekeenez, euskarari aitortutako ofizialtasunak Nafarroako hezkuntza sisteman edota Administrazio publikoan eragiten dituen ondorio juridikoek ez dute herrizaingoan pareko eraginik. Nafarroako Foruen Hobekuntza legea edota Euskararen Legeak berak eremu euskalduneko herritarrei aitortzen dizkien oinarrizko hizkuntza-eskubideak ez dira herrizaingoaren alorrean egikaritzen. Berdin dio hainbat urtetan Foruzaingoaren polizia-etxe bakarra Iruñean egon bada, hau da, eremu mistoa delakoan, eta berdin dio ere azken urte hauetan Elizondon eta Altsasun polizia-etxe berriak zabaldu badira ere, hau da, eremu-euskalduna deitutakoan. Ondoren ikusiko dugun bezala, ez zaio foruzain bakar bati euskaraz jakin beharra eskatu eta meritu gisa ere oso kasu bakanetan baloratu da.

Esan bezala, Euskararen Legeak euskararen ofizialtasuna eta berarekin hizkuntza-eskubide ofizialak “eremu euskaldun” bezala izendatutakora mugatu zituen. Bestalde, “Eremu mistoa” delakoan ez zuen euskararen ofizialtasunik aitortu eta eskubide murritz batzuk besterik ez zituen aurreikusi. Azkenik “Eremu ez euskalduna” delakoan ez zuen euskararen ofizialtasunik aitortu eta orokorrean hizkuntza-eskubiderik ere ez. Baina euskararentzat ondorio latzak izan dituen eremutze honetaz gain, beste hainbat alor ere arautu zituen Vascuencearen lege honek, batez ere, hezkuntza eta Administrazio publikoen eremuan. Herrizaingoari buruz ez zuen ezer zehaztu, baina alor hau Administrazio publikoaren eremuan kokatzen den heinean, Administrazio publikoari begira onartutako lege eta arauek izan dute nolabaiteko eragina.

5 — Berriki, 2009ko maiatzean, azken lege hau aldatua izan da 5/2009 legearen bidez, baina aldaketa hori Foruzaingoan sartzeko eskatzen zen gutxieneko altuera zentimetro batzuetan murriztera mugatu da.

Hasteko 195/1993 Foru Dekretua aipatu behar dugu. Dekretu honek Administrazio publikoko langileei eskainitako euskara ikastaroak arautzen ditu. Denborarekin zenbait aldaketa jasan ditu baina oraindik ere indarrean dago. Dekretu horrek funtsean, euskara ikastaroak

Urte bat beranduago, Administrazioan euskararen erabilera arautuko zuen 135/1994 Foru Dekretua onartu zen6. Aurrez esan bezala, Dekretu horrek, Administrazio publikoko alor guztiei eragiten zien eta ondorioz Foruzaingoari ere bai. Dekretuak besteak beste herritarrek Administrazio publikora zuzentzerakoan dituzten hizkuntza-eskubideak jaso zituen, betiere Euskararen Legeak ezarritako hiru eremuen arabera. Bestalde, zenbait lanpostutan lan egin ahal izateko euskara jakin beharra ezarri zuen eta euskara meritu gisa baloratu behar zenean zenbat puntu eman behar zitzaizkion ere bai. Horrekin batera zerbitzu zentraletan zirkuitu elebidunak abian jarri beharra ere arautu zuen, batez ere eremu-euskalduna deitutakoan bizi ziren nafarrei harrera euskaraz egiteari begira. Helburu horrekin urte bateko epean plangintzak abian jarri beharra ere jaso zuen Dekretuak, baina plangintza horiek ez ziren inoiz abian jarri. Administrazioko langileentzako euskara ikastaroak abian jarri beharra ere arautu zuen eta esan daiteke hau izan zela, bere muga guztiekin, abian jarri zen ekimen bakarretakoa. Dekretu honek ez zuen Nafarroako Administrazio publikoan euskararen normalizazioa ekarriko, teorian zenbait aurrerapauso suposatu arren, praktikan aurreikusitako neurririk garrantzitsuenak ezerezean

6 — Lehenago, martxoan, Nafarroako Gobernuak 70/1994 Foru Dekretua onartu zuen, baina sektore batzuen presioei men egin eta uztailean bigarren dekretu hori onartu zuen, hau da, 135/1994 Foru Dekretua, 2000. urte arte indarrean egon dena.

Ondorengo urteetan Nafarroako Gobernuak euskararen aldeko neurri apal horiek murrizteari ekin zion eta 2000 urtean aurrez arauen babesik gabe garatzen ari zen politika hori arauetara eramatea erabaki zuen: lehenik 372/2000 Foru Dekretua onartu zuen 135/1994 Foru Dekretua bertan behera uzten zuena eta ondoren 203/2001 Foru Dekretua Administrazio publikoko plantilla organikoan euskara jakitea derrigorrezkoa zuten lanpostuen kopuru murritza are gehiago murrizten zuena. Gobernuak 372/2000 Foru Dekretuan, besteak beste, zirkuitu elebidunak ezabatu zituen eta horren ordez itzulpen-unitateak ezarri, zehaztutako helburuak lortzeko plangintzak ere ezabatu zituen eta urte bateko epearen ordez ahal zena eta ahal zenean egingo zela jaso zuen. Dekretu berriak aurreko dekretuak hiru eremuetarako jasotako neurri ia guztiak murriztu zituen, baina batez ere eremu mistokoak, praktikan eremu mistoa eremu “ez-euskaldunarekin” parekatuz. Dekretu berrian ezarritakoa gehiago zehaztu asmoz bi jarduera plan ere onartu zituen Gobernuak 2001 urte hasieran, bata eremu-euskaldunerako eta bestea eremu mistorako (2001eko urtarrilaren 8 eta otsailaren 5eko akordioak). Jarduera plan hauek batez ere, euskara euskarri ofizialetatik (dokumentu, irudi, zigilu, errotulu, seinaleztapen eta abarretatik) baztertu edota murrizteko neurriak jaso zituzten. Murrizketekin jarraituz, hurrengo urtean 203/2001 Foru Dekretua onartu zuen Nafarroako Gobernuak. Dekretuan Nafarroako Administrazio publikoan euskara jakitea ezinbestekoa zuten lanpostuak zerrendatu zituen, aurrez ezarrita zeuden kopuru urriak are gehiago murriztuz. Dekretu honek, Administrazioari zegozkion beste arau batzuk ez ezik, aurrez osasun alorreko euskarazko lanpostuen zerrenda arautzen zuen 154/1994 Foru Dekretua ere indargabetu zuen. Garai hartan, irakasle lanpostuak kontuan hartu gabe, Nafarroako Administrazio publikoak 14.000 lanpostu inguru zituen eta euskara jakitea ezinbestekoa zuten lanpostuak 234 besterik ez ziren (lanpostu guztien %1,7). Dekretu berri honekin euskara jakitea ezinbestekoa zuten lanpostuak 153 izatera pasa ziren, hau da, lanpostu guztien %1,1 besterik ez. Lanpostu gehienak gainera euskararekin zerikusia zutenak eta herritarrekin harreman zuzenik ez zutenak ziren (euskara teknikariak, itzultzaileak...) eta ondorioz ez zuten eguneroko zerbitzu publikoetan euskarazko zerbitzua bermatzea bilatzen. Esan beharrik ez dago, lanpostu horietatik bakar bat ere ez zegokion Foruzaingoari.

Euskalgintzako hainbat eragilek arau berri horien aurka helegiteak aurkeztu zituzten eta 372/2000 Foru Dekretuaren eta jarduera planen kasuan Nafarroako Auzitegi Nagusiak Dekretua baliogabetu zuen prozedura akatsak argudiatuz. Nafarroako Gobernuak epaiaren aurka helegitea aurkeztu zuen eta ondorioz gaia Espainiako Auzitegi Gorenera iritsi zen, baina azken honek Nafarroako Auzitegiaren epaia berretsi eta Dekretua baliogabe utzi zuen, hori bai, 2006 urteko ekainean. Ez zen gauza bera gertatu 203/2001 Foru Dekretuarekin, nahiz eta aurrekoaren jarraipena izan. Kasu honetan ere hainbat eragilek (Euskalgintzak, hainbat udal eta sindikatuk) kontrako helegiteak aurkeztu zituzten arren, auzitegiek ez zituzten kontuan hartu eta Dekretuak egun indarrean jarraitzen du. Dena dela, Espainiako Auzitegi Gorenak 372/2000 Foru Dekretua baliogabe utz zezakeela aurreikusiz, Nafarroako Gobernuak aurrekoaren neurri berak jasotzen zituen Dekretua onartu zuen 2003ko otsailean, 29/2003 Foru Dekretua, hori bai, oraingoan legeak ezarritako prozedurak errespetatuz7. Dekretu berri honen aurka ere helegiteak aurkeztu zituzten Euskalgintzak zein beste zenbait eragilek eta hainbat urteren ondoren, 2009ko uztailean, Espainiako Auzitegi Gorenak 29/2003 Foru Dekretuko artikulu garrantzitsuak baliogabetu ditu: alde batetik 15.1 artikulua, eremu euskalduneko herritarrei Euskararen Legeak Administrazioarekin euskaraz komunikatzeko aitortzen dien eskubidea murrizten duelako. Bestetik 18.3 artikulua, Administrazio publikoan euskara jakitea ezinbesteko duten lanpostuak eskuratzen dituztenek bestelako lanpostuak eskuratzeko aukera ukatzeak ez duelako oinarri juridikorik. Eta azkenik, 21. eta 23. artikuluak, Administrazio publikorako lan deialdietan euskara meritu gisa baloratzerakoan euskarari Nafarroan ofizialak ez diren atzerriko beste hizkuntza batzuen araberako balioespena ematen zaiolako. Berriki, baliogabetze hauek ikusita, Nafarroako Gobernuak Administrazio publikoko lanpostuetan euskararen balioespena arautzeko

7 — Espainiako Auzitegi Gorenak Nafarroako Gobernuaren 2001eko otsailaren 5eko erabakia baliogabetu ondoren, Gobernuak erabaki berri bat argitaratu zuen 2006ko irailean. Bertan jarduera-plan berri bat osatzeko irizpideak ezarri zituen eta erabaki hartan eremu euskaldunerako lanpostuetan euskara merezimendu gisa baloratzeko ezartzen zen baremoa 29/2003 dekretuak ezarritakora egokitu zuen: 2001eko erabakian euskarari %5,5 eta frantsesari, ingelesari eta alemanari %5 eman ahal bazitzaien, 2006ko erabakiaren arabera, frantsesa, ingelesa eta alemanari %1 eta %5 artean eman ahalko zitzaien eta euskara aipatutako hizkuntza horiei baino %5 gehiago.

Espedientea: 4/2005

nfk

Kexa: Nafarroako Gobernuak mendiko istripuei aurrea hartzeko ematen dituen gomendioen esku-orria gaztelania hutsean bidali du. Espedientea: 17/2006

nfk

Kexa: Nafarroako Gobernuak administrari laguntzaileen lekualdatze-lehiaketa batean euskara derrigorrezkoa ez den lanpostuak hautatzeko eskubidea ukatu die euskara derrigorrezkoa den lanpostua duten langileei. Espedientea: 85/2009

eae

Kexa: Legebiltzarrerako hauteskundeen harira Herrizaingo Saileko hauteskunde eta Dokumentazio Zuzendaritzak hauteskundeetako gune ofizialaren aurkezpena egin zuen urtarrilean. Aurkezpena egin zen unean webguneko 14 guneak oso-osorik irakur zitezkeen gaztelaniaz. Euskaraz bi besterik ez, ‘Boto bereziak’ eta ‘Hauteskunde mahaikideentzako argibideak’. Gainerakoetan euskara gaztelaniarekin nahastuta ageri zen, edo hutsik zeuden. Horietan, Eguneratze prozesuan. Urtarrilaren 15ean itzulpen ofiziala ezarriko da azalpena ageri zen.

2. HIZKUNTZA-POLITIKEN ARDATZ NAGUSIAK - 2.1. CORPUS-JURIDIKOA

gelditu ziren: ez zen zirkuitu elebidunik antolatu eta ez zen Administrazioa euskalduntzeko plan bakar bat ere abian jarri, Dekretuak berak horretarako urte bateko epea zehazten zuen arren.

2. HIZKUNTZA-POLITIKEN ARDATZ NAGUSIAK - 2.2. NORMALIZAZIO-PLANGINTZAK

dekretu berria atera du, baina dekretu berria 21 eta 23 artikuluak aldatzera mugatu da, hau da, euskara meritu gisa zenbat baloratu behar den arautzen duten artikulu horiek moldatzera. Aldiz dekretu berri honek ez du 203/2001 Foru Dekretua indargabetu, eta ondorioz, aurrerantzean ere Nafarroako Administrazio publikoan euskara jakin beharreko lanpostuak dekretuak zerrendatutako 153 horiek izango dira. Hau da, aurrerantzean ere ez da Foruzaingoan hizkuntza-eskakizuna duen lanposturik izanen.

Laburbilduz, 23 urte ondoren eta gero eta foruzain gehiago dagoen arren, eremu-euskaldunean destinoa duten 55 barne, ez dago Foruzaingoan euskarari dagokion tokia emango dion inolako lege edo araurik. Dauden bakarrak Administrazio publiko osoari dagozkio eta orain arte trikimailu ezberdinak erabiliz, eman zitezkeen pauso apurrak ere ez dira eman. Ikusteke dago aurrerantzean, Dekretu berriaren eskutik eta 2009ko plantilla organikoan eremu-euskalduneko 55 lanposturi euskara meritu gisa baloratzeko aukera ireki ondoren, zerbait aldatuko den, baina aurrekariak ikusita ez dago esperantzarako arrazoi handirik.

2.1.3. Ipar Euskal Herria Ipar Euskal Herriak ez du inolako aitortza instituzionalik Frantziako Estatuaren aldetik eta administratiboki Akitaniako Eskualdearen baitan Pirinio Atlantikoetako Departamentuan kokatzen da. Estatuak poliziaren gaineko eskumen guztiak mantentzen ditu eta ez dago polizia autonomikorik Ipar Euskal Herrian. Euskararen normalizazioaren ikuspegitik beraz, ez dago inolako araurik herrizaingo silean edota poliziaren eremuan euskara sustatzea helburu duenik. Frantsesa da poliziaren hizkuntza ofiziala eta euskarak ez du inolako tokirik eremu horretan.

2.2. NORMALIZAZIO-PLANGINTZAK Corpus juridikoaren garapenean antzematen ditugun desoreka horiek berak edo gehiago antzematen dira Euskal Herriko eremu administratibo bakoitzean herrizaingoa euskalduntzeko abian jarri diren plangintza edo ekimenetan. Urte hauetan guztietan herrizaingoa euskalduntzeko abian jarri den normalizazio-plangintza bakarra EAEkoa izan da eta hori bere muga guztiekin. Ikusi dugun bezala, Nafarroan Administrazio publikoan euskararen erabilera arautzen duen Dekretuak Foruzaingoari ere eragiten dio, baina Administrazioa euskalduntzeko inolako plangintzarik garatu ez den heinean, herrizaingoa euskalduntzeko ere ez da inolako ekimenik abian jarri. Are gehiago, ondoren ikusiko du-

gun bezala, bestelako arrazoiak medio, ez da inolako aurrerapausorik eman euskarak Foruzaingoan dagokion tokia eskura dezan. Ipar Euskal Herrian berriz, ez da inolako plangintzarik garatu eta beste alor askotan bezala, euskararen presentzia hutsaren hurrengoa da.

2.2.1. Euskal Autonomia Erkidegoa Ertzaintza 1982 urtean sortu zen arren, euskararen normalizaziorako lehen plangintza 1998 urtean jarri zen abian. Lehena eta bakarra, izan ere, hamar urterako plangintza izan arren, hau da, 2008 urtean indarraldia amaitu arren, oraindik ez baita bigarren plangintza abian jarri. Administrazio publikoan euskara normalizatzeko lehen plangintza Hezkuntzan jarri zen abian eta ondoren Administrazio orokorrekoa etorri zen. Bigarren plangintza honetan baina, Osakidetza eta Ertzaintza bezalako zerbitzu publiko garrantzitsuak plangintzatik kanpo utzi ziren, alor hauek bereziak zirela argudiatuz. Hezkuntzan euskara normalizatzeko lehen plangintza 1983an jarri zen abian eta Administrazio orokorrean 1989an, bada Ertzaintzako lehen plangintza ia hamarkada bat beranduago jarri zen abian Ertzaintza 1982 urtean sortu zela kontuan hartzen badugu, euskararen normalizaziorako lehen plangintza 16 urte beranduago jarri zen abian. Urte horietan guztietan 15 promozio egin ziren, inoizko garrantzitsuenak eta ondorioz milaka ertzain (7.000 baino gehiago) funtzionario bilakatu ziren. Bada, horiei guztiei ez zitzaien euskaraz jakitea eskatu eta kasurik onenean lan deialdietan euskara meritu gisa baloratzera mugatu ziren. Izan ere, 1989 urtetik aurrera hasi ziren euskara meritu gisa baloratzen, Funtzio Publikoaren 1/1989 Legea indarrean sartu ondoren eta beraz, 1982-1989 tartean euskarari ez zitzaion inolako baliorik eskaini8.

gintzaldiaren bigarren aldian definitu eta ezartzeko utzi zen. Bestalde, euskara meritu gisa baloratu behar zenean 1. hizkuntza-eskakizunari gehienez puntuen %10 ematea eta 2. hizkuntza-eskakizunari gehienez %20 ematea ere ezarri zen. Lehen plangintza honen indarraldia 2008 urtean amaitu zen, baina, esan bezala, plangintzaldiak iraun duen tarte guztian ez da Ertzaintzako 2. hizkuntza-eskakizuna abian jarri eta ondorioz urte horietan guztietan pertsona bakar bati ere ez zaio ertzain izateko 2. hizkuntza -eskakizuna eskatu. Are gehiago, arrazoi beragatik euskara meritu gisa balioztatu denean inoiz ez zaio euskarari lan deialdiko puntuen %20 eskaini, hau da, kasurik onenean ere, lan deialdietako puntu guztien %10 besterik ez zaio eskaini euskarari9. Dena dela, ondoren ikusiko dugun bezala, praktikan oso hautagai gutxiri eskatu zaie 1. hizkuntza-eskakizuna eta gutxi izan dira ere 1. hizkuntza-eskakizun hori meritu gisa egiaztatu dutenak, beraz, ez da harritzekoa hamar urteko normalizazio-plangintza agortu ondoren Ertzaintzan herritar euskaldunen hizkuntza-eskubideak sistematikoki urratzen jarraitzea. Ertzaintzaren kasuan ere, beste zerbitzu publikoetan bezala, normalizazio-plangintza arautzen duen Dekretua osatzerakoan Funtzio Publikoaren Legeak ezarritako irizpideak jarraitu ziren, besteak beste, sistema osoa hizkuntza-eskakizun eta derrigortasun-datetan oinarrituz. Lanpostu guztiei lehen hizkuntza-eskakizuna ezarri zitzaien eta gutxi batzuei hizkuntza-eskakizun hori ezinbestean data baterako egiaztatu beharra.

Prozesua abiatzeko lehen dekretua 1997 urtean onartu zen, baina zenbait aldaketa egin zitzaizkion eta azkenean prozesua arautuko zuen 30/1998 Dekretua 1998ko martxoan sartu zen indarrean. Dekretu honen bidez hamar urteko plangintzaldia jarri zen abian (1998-2008), bost urteko bi alditan banatua. Besteak beste, lanpostuei Ertzaintzarako bereziki sortutako bi hizkuntza-eskakizun ezartzea erabaki zen: lehen hizkuntza-eskakizuna Administrazio orokorrerako bigarren hizkuntza-eskakizunaren pareko izendatu zuten eta bigarrena plan-

Azken finean, Plangintzan euskararen normalizazioa baldintzatuko zuten neurriak jaso ziren: derrigortasun-data lanpostu oso gutxiri ezarri zitzaien, 1. hizkuntza-eskakizuna soilik abian jarri zen, euskara meritu gisa oso gutxi baloratu zen eta ezarritako datan zegokien hizkuntza-eskakizuna egiaztatzen ez zutenei ez zitzaien inolako neurririk aplikatu. Are gehiago, Ertzaintzaren izaera bereziak azken gabezia honen ondorioak areagotu egin ditu, izan ere Ertzaintzan ez dago aldi baterako lanposturik, lanpostu guztiak behin betikoak dira, hau da, lanpostua eskuratzen duten guztiak funtzionario bilakatzen dira eta ondorioz behin funtzionario izendatuta ez dago lanpostuz aldatu edo

8 — Praktikan Funtzio publikoaren legeak ezarritako gutxieneko horiek ere ez dira bete, aurrerago ikusiko dugun bezala, 2. hizkuntza-eskakizuna, puntuen %20 eskuratzea ahalbidetzen zuena, ez baita oraindik abian jarri.

9 — Zehazki, %10 baino zerbait gutxiago eman izan zaio, izan ere Dekretuak gehienez %10 arte ematea ezarri baitzuen. “Gehienez” hori izan zen, besteak beste, 1997ko Dekretuari gehitu zitzaiona.

Bestalde, Euskara Plana abian jarri zenean 7.500 ertzain inguru zeuden eta zenbat derrigortasun-data ezarri erabakitzeko EAEko euskararen ezagutza tasa hartu zen kontuan, zehazki 1996ko biztanleen erroldaren arabera euskaldunek eta ia-euskaldunen erdiak osatzen zuten ehunekoa (%40,47). Honela plangintzaldiaren aldi bakoitzean 1.528 derrigortasun-data ezartzea aurreikusi zen, hau da, hamar urteko epean 3.056 derrigortasun-data11. 1. TAULA EZARRI BEHARREKO HIZKUNTZA-ESKAKIZUN ETA DERRIGORTASUN-DATAK (1998-2008) HE

1. HE

3.259

100

3.259

100

2. HE

3.259

100

3.259

100

Guztira

Iturria: Herrizaingo Saila. Kontseiluak egindakoa.

Ondoren ikusiko dugunez, lehen bost urteetarako ezarritako gutxienekoa bete zen eta lehen aldi horretan 1.528 derrigortasun-data ezarri ziren. Bigarren aldian ordea 964 derrigortasun-data besterik ez dira ezarri, hasiera batean aurreikusitako 1.528 horietatik oso urrun. Gaur egun, plangintzaldia amaitu denean, ertzainen kopurua jada 8.000 ingurukoa dela eta ezagutza tasa ere handitu dela kontuan hartzen badugu, emaitza are eskasagoa litzateke.

10 — Are gehiago, Dekretuaren amaieran dagokien hizkuntza-eskakizuna ezarritako datarako “ohiko prozeduren bidez” egiaztatzen ez duten ertzainentzat aukera “bereziak” ere aurreikusten dira. Honela dio, hitzez hitz, Aldibaterako Xedapenetan bigarrenak: “Lehenengo plangintza-aldian, derrigortasun-data igarota duten lanpostuak, ohiko prozeduren bidez bete barik izango balira, eta lanpostu hori ezin izango balitz geroago bete, Euskal Herriko Poliziari buruzko Legearen III. idazpuruko II. Atalburuan ezarritako formulen bidez beteko dira, eta azken kasu horretan ez da beharrezkoa izango hizkuntza eskakizuna egiaztatzea”. 11 — Derrigortasun daten lehen adjudikazioan (1998ko abendua) dekretuak ezarritakoari jarraituz 1996ko erroldako datuak erabili behar ziren, baina azkenean 1991koak erabili ziren, dirudienez, “ez EUSTATk ez Hizkuntza Politikarako Sailburuordetzak ez zuten biderik izan 1996ko erroldako euskarari buruzko datuak ustiatzeko”. Bigarren adjudikazioan (1999ko abendua) bete zen araudiak zioena eta 1996ko erroldako datuak erabili ziren Derrigortasun Daten zenbatekoa ezartzeko.

Izan ere, Ertzaintzan derrigortasun-datak ez ziren, beste zerbitzu publiko batzuetan bezala, Plangintzaldi hasieran ezarri. Derrigortasundaten gutxienekoa Dekretuak ezarritako hori izanik, urtero langile zerrenda berria aurkezterakoan (lanpostu berriak, aldaketak...), hainbat lanposturi derrigortasun-datak ezartzen zitzaizkien, data oso laburrak gainera, ezartzen zenetik agortu arte hilabete gutxi batzuk besterik aurreikusten ez zituztenak. Honela, urtez urte, hainbat lanposturi derrigortasun-datak ezarri zaizkie, aurrez aipatutako emaitza horiek lortu arte. Baina ikusi dugunez, prozedura berezi honek ere ez du bermatu plangintzaldi hasieran ezarritako helburu horiek betetzea. Are gehiago, datuak ikusita pentsatzekoa da, Administrazio orokorraren kasuan bezala, ezarritako helburuak erdiesteko derrigortasun-data asko aurrez euskaraz bazekiten ertzainei jarri zaizkiela. 2. TAULA ERTZAINTZAKO DERRIGORTASUN-DATEN EZARPENA (1998-2008) DOTAZIO KOPURUA

AGINDUA

31/12/98

506

1998ko abuztuak 20koa

31/12/99

491

1999ko apirilak 29koa

31/12/00

152

2000ko maiatzak 26koa

31/03/01

111

2001eko urtarrilaren 12koa

31/12/01

268

2001eko irailaren 28koa

31/05/02

2002ko maiatzaren 29koa

31/05/03

303

2003ko uztailaren 28koa

31/05/04

147

2003ko uztailaren 28koa

31/12/04

152 2005eko maiatzaren 30ekoa

31/12/05

98 2005eko maiatzaren 30ekoa

31/12/05

2006ko maiatzaren 29koa

31/12/07

134

2008ko azaroaren 11koa

Guztira

2492

Iturria: Herrizaingo Saila. Kontseiluak egindakoa.

Orokorrean derrigortasun-data gutxiegi ezarri dira eta hori Ertzaintzako talde edo dibisio guztietan gertatu den zerbait izan da, baina batzuetan beste batzuetan baino gehiago. Hori erakusten dute behintzat Herrizaingo Sailak Legebiltzarretik egindako galdera bati erantzunez

Espedientea: 698/2005

eae (bizkaia)

Kexa: Eusko Legebiltzarreko atean zeuden ertzainek ez zekiten euskaraz eta herritarrak, euskaraz eskatu arren, gaztelaniaz egin behar izan du sarrera tramitea. Gertatzen zaion 3. aldia da. Espedientea: 205/2006 eae (gipuzkoa) Kexa: Martxoaren 9 arratsaldean Zarauzko Ertzain-etxera joan zen eta harreran zegoen 14019 ertzainari euskaraz hitz egin zion arren, horrek gaztelaniaz erantzun zion. Herritarrak harrera euskaraz egitea nahi zuela esanda, ertzainak “tú me entiendes y yo te entiendo” erantzun zion. Herritarrak bere eskubidea baliatu nahi zuela eta zerbitzua euskaraz jaso nahi zuela esan zion berriz ere. Espedientea: 926/2008 eae (bizkaia) Kexa: Ertzaintzak alkoholemia-kontrola egiteko gerarazi zituen Markinako gasolindegian, Lekeitiorako norabidean. Hasieratik agertu zuten harremana euskaraz nahi zutela, baina ezetz erantzun zieten modu zakarrean. Orduan euskaraz artatu arte froga ez egitea erabaki zuten baina egoera aldrebesten ari zela ikusita, amore eman zuten. Kontrola egin eta negatibo eman ostean, aseguruaren paperak eskatu zizkieten. Erreziboa ordaindu berria zuten eta oraindik agiria jaso gabe zutenez isuna jarri zieten. Berau gaztelaniaz beteta zegoela ikusita, euskaraz eskatu zuten eta ertzainek barre egin zieten. Ez zuten isuna sinatu, eta joaten utzi zieten, hori bai isekazko BUENAS NOCHES ozen batekin agurtu zituzten herritarrak. Espedientea: 37/2009 eae (bizkaia) Kexa: Durangoko ertzain-etxearen kanpoaldean seinale bi ipintzen dituzte gauero. Seinaleotan gaztelania hutsean ageri da ondokoa: CARRETERA CORTADA, de xx:xxh a xx:xxh. eae (gipuzkoa) Kexa: Ertzaintzak isuna jarri zion urriaren 6an Lintzirinen (Oiartzun) uhalik gabe gidatzeagatik. Herritarra ertzainari euskaraz zuzendu zitzaion arren, hark gaztelania hutsean idatzi zion isuna.

Espedientea: 1177/2009

2. HIZKUNTZA-POLITIKEN ARDATZ NAGUSIAK - 2.2. NORMALIZAZIO-PLANGINTZAK

botatzeko aukerarik10.

2. HIZKUNTZA-POLITIKEN ARDATZ NAGUSIAK - 2.2. NORMALIZAZIO-PLANGINTZAK

2008ko urrian eskainitako datuek12. Dibisio ia guztietan ezarritako derrigortasun-daten ehunekoa lanpostuen %30aren bueltan kokatzen da. Lanpostu ia guztiak Herri Segurtasunerako Dibisioan kokatzen dira eta bertan ezarritako derrigortasun-daten ehunekoa %30,6koa izan da. Izan ere, talde garrantzitsuena den heinean, berak markatzen du lanpostu guztien bataz bestekoa. Kriminal Arloko Polizia Dibisioa bataz bestekotik oso gertu kokatzen da(%29,8). Ehuneko horren gainetik kokatzen dira Polizi Administrazioaren Unitatea (%38,3) eta Inspekzio Orokorraren Dibisioa (%35,0), baina bi horietan lanpostu kopurua nahiko txikia denez, datua ez da oso esanguratsua. Azkenik, Ekintzarako Baliabideen Dibisioan gertatu da derrigortasun-daten ehunekorik apalena (%19,61) eta hori ez da batere datu ona, bertan ia 900 lanpostu daudela kontuan hartzen badugu.

sun-data ezarria zuten lanpostuak betetzen zituzten ertzainei euskara ikastaroak ematea arautu zen. Lehentasuna data ezarria zuten ertzainei ematea erabaki zen eta horiei ordu-kredituak eskaintzea ere bai, baina gainerako ertzainak euskalduntzeko ekimenak oso urriak izan dira. Ertzaintzako sindikatuek behin eta berriz kritikatu izan dute euskara ikasteko aukera ertzain guztiei ez eskaintzea, baina plangintzaldiak iraun dituen hamar urteetan hori izan da jarraitutako irizpidea. Euren kabuz gutxieneko maila lortzen zuten ertzain batzuei Polizia Ikastegitik kanpo euskara ikasteko diru-laguntzak eskaini zaizkie, baina gutxi gehiago.

4. TAULA ERTZAINEN ADIN TARTEAK (2008) 20 30 40 50 60 65 29 39 49 59 64 69 Guztira

3. TAULA

Funtzionarioak

Dibisioa

Polizi Administrazioko unitatea

Agortutako DD

Dotazio kopurua LPZ-RPT

107

38,32

1.896

6.194

30,61

Kriminal arloko Polizi Dibisioa

221

742

29,78

Ekintzarako baliabideen Dibisioa

172

877

19,61

Inspekzio Orokorraren Dibisioa

35,00

2.358

8.000

29,48

Herri Segurtasunerako Dibisioa

Iturria: Herrizaingo Saila. Kontseiluak egindakoa.

Euskara Planean, nola ez, langileentzako euskara ikastaroak ere arautu ziren. Ondoren ikusiko dugun bezala, lan-deialdia gainditu ondoren akademiako 9 hilabeteetan euskara ikasgaia ematea edota derrigorta-

12 â&#x20AC;&#x201D; Datuak 2008ko urrikoak dira eta aurreko taulan ikus daitekeenez, derrigortasun-daten azken ezarpena 2008ko azaroan egin zen, 134 data gehiago ezarriz. Horregatik ez dute bat egiten x eta y taulek, bigarrenean 134 data horiek gehitu gabe daudelako. Dena dela, dibisioetan ezarritako derrigortasun-daten ehunekoa aztertzeko datu balekoak dira, edozein kasutan ehunekoez ari garelako.

7822

Lan kontratudun finkoak

Dibisioko plantillarekiko %

487 2111 4327 862

Estatutarioak

ERTZAINTZAKO DERRIGORTASUN-DATEN EZARPENA (1998-2008)

Guztira

ikusita, badirudi oso ertzain gutxik baliatu dutela aukera hori. Ertzain izateko baldintzetako bat gaztea izatea izan den heinean13, ulergarria da adinagatik salbuetsitakoak oraingoz oso gutxi izatea. Horretaz gain, hizkuntza-gaitasuna lanpostuan gora egiteko edota destinoak aukeratzeko unean kontuan hartzen den zerbait izanik, ulergarria da ere adinagatik salbuespena eskatzeko aukera hori ertzain gutxik baliatzea14. Hala ere, aurrerantzean kopuru hain murritzak mantentzen diren ikusi beharko da, derrigortasun-data gehiago ezartzen joaten diren heinean eta batez ere 2. hizkuntza-eskakizuna abian jartzen denean.

Guztira

487 2111 4327 862

7822

6,2 27,0 55,3 11,0

0,4

0,0

100,0

Iturria: Herrizaingo Saila. Kontseiluak egindakoa.

Euskara Planak hizkuntza-eskakizun eta derrigortasun-datez gain, Erabilera Plana ere abian jartzea aurreikusten zuen, baina 10 urteko plana amaitu den arren, 2. hizkuntza eskakizunarekin gertatutako gauza bera gertatu da, hau da, Erabilera Plana ere ez da abian jarri. Herrizaingo Sailaren arabera zenbait pauso eman dira zentzu horretan, baina barne komunikazioetan euskararen erabilera eta polizia hiztegia sustatzera mugatu dira. Azken finean, 1. hizkuntza-eskakizuna eskuratu duten ertzainak elebakarrak diren lantoki eta lantaldeetara ari dira lanean eta horrela ezinezkoa da euskararen erabilera bermatzea. Are okerrago, horrelako testuinguru batean ertzain askok eskuratutako oinarrizko euskara gaitasun hori denborarekin galdu egiten dute, ezinbestean. Bestalde, adinari dagokionez, Euskara Planean, gainerako plangintzetan bezala, 45 urtetik gorakoei eskatutako hizkuntza-eskakizuna egiaztatu behar izatetik salbuesteko aukera ere eskaini zitzaien, baina datuak

Horiek izan dira Euskara Planerako ezarri ziren helburu eta neurri nagusienak, baina kasu honetan lehen plangintzaldia amaitu denez, helburuak ez ezik, emaitzak ere azter ditzakegu. Herrizaingo Sailak berak eskainitako datuak ikusita, emaitzak oso eskasak izan direla azpimarratu behar da. Hamar urteko plangintzaldiaren ondoren eta derrigortasun-data guztiak agortuta egonik, 2.184 ertzain besterik ez dira izan 1. hizkuntza-eskakizuna egiaztatu dutenak, Ertzaintzako 8.000 lanpostuen laurdena baino zerbait gehiago (%27,3). Baina emaitzak are eskasagoak dira, egiaztatutako 2.184 eskakizun horietatik 401 derrigortasun-datarik ez zuten lanpostuetan ari ziren ertzainek egiaztatu baitituzte. Hau da, azkenean derrigortasun-data ezarria beharko luketen 3.259 lanpostu horietatik 1.783 lanpostutan egiaztatu dute 1. 13 â&#x20AC;&#x201D; Dirudienez, hasieran 1982 urtetik 2002ra, Ertzaintzan sartzeko 18 urte beteta eta 30 bete gabe izatea eskatzen zen, baina 2002 urtetik aurrera 18 beteta eta 32 bete gabe izatea eskatzen omen da. 14 â&#x20AC;&#x201D; Beste arrazoi bat, derrigortasun-datak ezartzeko era berezia izan daiteke. Izan ere, Ertzaintzan derrigortasun-datak ez dira plangintza hasieran ezarri, urtetik urtera ezarriz joan dira eta datuak aztertuz, argi gelditzen da derrigortasun-datak jada hizkuntza-eskakizuna egiaztaturik zuten dotazioei ezarriz joan direla.

Bestalde, Herrizaingo Sailak berak beste txosten batean aitortzen duenaren arabera, plangintzaldiak iraun duen bitartean eskainitako euskara ikastaroen bidez 1.032 langilek egiaztatu dute 1. hizkuntza-eskakizuna, â&#x20AC;&#x153;gainerakoek plana abian jarri aurretik egiaztatua zutenâ&#x20AC;?. Honek zera esan nahi du, orain arte egiaztatu diren 2.184 hizkuntza-eskakizun horietatik erdia baino gehiago plana abian jarri baino lehen egiaztatu zirela eta ondorioz ez direla Euskara Planari esker egiaztatu. Era berean, datu hauek, besteak beste, derrigortasun datak hein handi batean ertzainen euskara gaitasunaren arabera jarri direla erakusten dute, hau da, derrigortasun-data asko jadanik hizkuntza-eskakizuna egiaztatua zuten ertzainek betetzen zituzten lanpostuei ezarri zaizkiela. 5. TAULA EZARRITAKO DERRIGORTASUN-DATAK ETA EGIAZTATUTAKO HIZKUNTZA-ESKAKIZUNAK (2008) Ezarri Azkenean beharreko ezarritako Azkenean ezarritako DDak* DDak DDak (A) (B)

Kop.

%/A

%/B

Derrigortasun datarekin

3259

2358

1783

54,7

75,6

Derrigortasun datarik gabe

4741

5642

401

8,5

7,1

8000

2184

27,3

Guztira

Iturria: Herrizaingo Saila. Kontseiluak egindakoa.

Laburbilduz, 8.000 lanpostuko zerbitzu publikoan, derrigortasun-data ezarria izan beharko luketen 3.259 lanpostuetatik derrigortasun-data 2.358 lanposturi soilik ezarri zaie (%), hauetatik 1.783 lanpostutan egiaztatu da hizkuntza-eskakizuna eta azken hauetatik hainbatetan eskakizuna plana abian jarri aurretik egiaztatua zuten lanpostua betetzen zuten ertzainek. Planaren helburu, kontzeptu eta dena delakoak alde batera utziz, azken finean, datu hauek erakusten dutena zera da, hamar urteko plangintzaldia amaitu ondoren 8.000 lanpostuko zerbitzu publiko batean lau langiletik hiruk (5.816) ez dutela herritarrei zerbitzua euskaraz eskaintzeko inolako ahalmenik eta beste laurdenak ere (2.184) ezin

15 â&#x20AC;&#x201D; Errealitatean baina, ezarritako derrigortasun-datak 3.259 izan ordez 2.358 izan dira, hau da, 901 gutxiago eta ondorioz egiaztatutako 1.783 hizkuntza-eskakizun horiek, ezarritako derrigortasun-daten %75,6 suposatzen dute.

duela euskarazko zerbitzua behar bezala eskaini, eskuratu duen euskara gaitasuna oso oinarrizkoa delako. Hizkuntza-eskakizuna zein lanpostu gutxik egiaztatu duten ikusita eta eskakizun horrek erakusten duen hizkuntza gaitasun mugatua ikusita, ez da harritzekoa Ertzaintzak herritarren hizkuntza-eskubideak sistematikoki urratzen jarraitzea. Ondorioz Ertzaintza urtero Hizkuntza Eskubideen Behatokian herritarren kexa gehien jasotzen dituen zerbitzu publikoetako bat izaten da. Izan ere, herritarrei harrera egiterakoan gabeziak izugarriak dira eta hainbat kasutan hizkuntza-eskubideen urraketaz gain alboko kalte ondorioak ere eragin zaizkie herritarrei, isunak, atxiloketak, epaiketak... eta kasuren batean kartzela zigorra ere bai. Ertzaintzako Euskara Plana abian jarri zenean, EAEko hedabide garrantzitsuenek plana amaitzean ertzain guztiek euskaraz jakingo zutela, urtean 300 ertzain euskaldunduko zirela (plangintzaldi osoan 3.000) eta antzeko hitz potoloak argitaratu zituzten. Baina ikus daitekeenez, errealitatea oso bestelakoa da.

2.2.2. Nafarroako Foru Komunitatea Esan bezala, Nafarroan ez da herrizaingoa euskalduntzeko plangintza berezirik abian jarri eta are gutxiago Foruzaingoan. Administrazio publiko guztirako zenbait neurri garatu dira, baina kasu honetan ere ez da inolako plangintzarik garatu. Indarrean dauden neurri bakarrak, lanpostu gutxi batzuei derrigorrezko hizkuntza-eskakizuna ezartzea, beste gutxi batzuetan euskara meritu gisa baloratzea eta langile publiko gutxi batzuentzat euskara ikastaroen eskaintza dira. Esan bezala, teorian neurri horiek Administrazio publiko osorako dira, baina alor bakoitzak bere irizpide propioak jarraitzen ditu eta horrela hizkuntza-eskakizuna zein lanposturi ezarri edota zein lanpostutan euskara meritu gisa baloratu, Sail bakoitzeko Zuzendaritzak erabakitzen du. Eta gauza bera gertatzen da euskara ikastaroekin ere, Zuzendaritzek erabakitzen dute ikastaroetan parte hartu nahi duten langileei baimena eman ala ez.

Espedientea: 764/2005

eae (bizkaia)

Kexa: Herritarra Ertzantzak Bilboko Zabalburu plazan duen ertzainetxera joan zen lapurreta baten salaketa egitera. Harrera egin zioten bi ertzainetatik bakarrak ere ezin izan zion zerbitzua euskaraz eman eta salaketaren kopia gaztelania hutsean luzatu zioten. Espedientea: 465/2006 eae (gipuzkoa) Kexa: Herritarrak Azkoitiko Ertzain-etxera deitu zuen. Hiru langilerekin hitz egin zuen eta hiruretako bakarrak ere ezin izan zion euskarazko zerbitzua eskaini. Espedientea: 1156/2007

eae (gipuzkoa)

Kexa: Azaroaren 24an Ertzaintzak isuna jarri zion Pasaian. Isunaren jakinarazpenaren inprimakia ele bietan dago, baina agenteak gaztelania hutsean bete zuen isuna. Espedientea: 21/2008 eae (gipuzkoa) Kexa: Urtarrilaren 5ean 19:45aldera bi ertzainek herritarra atxilotu eta Donostiako Ertzain-etxe nagusira eraman zuen. Ertzainak herritarrari gaztelaniaz zuzendu zitzaizkion, honek une oro euskaraz egin zien arren. Ziegan zegoela eskubideak gaztelaniaz irakurri zizkioten. Eskubide horien artean nahi den hizkuntzan deklaratzeko eskubidea biltzen den arren, herritarrak euskaraz deklaratu nahi zuela adierazi zienean, ondorengoa izan zen ertzainen erantzuna: Euskaraz deklaratzeko eskubidea izan bazuela, baina larunbata gaua zela eta itzultzailea aurkitu bitartean 3-4 ordu itxaron beharko zuela. Horrez gain, herritarraren iritziz bestelako mespretxuzko komentarioak entzun behar izan zituen: euskara hitz egiteko bai, baina deklarazioa jasotzeko ez zela naturala. Espedientea: 847-2009

eae

Kexa: Ertzaintzaren lan deialdi berrian 260 lanpostu eskainiko dira. Horietatik %41ean besterik ez da izango derrigorrezkoa euskararen ezagutza (1. HE). Bakar batek ere ez du ezarrita bigarren hizkuntza-eskakizuna.

2. HIZKUNTZA-POLITIKEN ARDATZ NAGUSIAK - 2.2. NORMALIZAZIO-PLANGINTZAK

hizkuntza-eskakizuna, erdiak besterik ez (%54,7)15.

2. HIZKUNTZA-POLITIKEN ARDATZ NAGUSIAK - 2.2. NORMALIZAZIO-PLANGINTZAK 16

Corpus juridikoa aztertu dugunean ikusi bezala, 1994 urtean hainbat neurri interesgarri jaso ziren 135/1994 Foru Dekretuan (zirkuitu elebidunak, langintzak...) baina ez ziren inoiz abian jarri eta 2000 urtetik aurrera Nafarroako Gobernuak abian zeuden neurri apur horiek are gehiago murrizteari ekin zion. Ondoren, 2003ko Foru Dekretuaren ondotik eremu bakoitzerako jarduketa planak abiatu ziren, baina horiek ez ziren normalizazio-planak, Dekretuan ezarritakoa zehazten zuten arauak besterik ez ziren, errotulazioa, gobernuaren komunikazioak eta horrelakoak arautzera mugatzen zirenak. Dekretu eta jarduketa plan horien aurka helegiteak aurkeztu ziren eta hainbat urteren ondoren epaitegiek gehienak bertan behera utzi dituzte. Zazpi urte eta erdiko tartean, 2001eko urtarrilaren 1etik 2008ko uztailaren 1era, Nafarroako Foru Komunitateko Administrazio publikoan (Foru Administrazioan eta erakunde autonomoetan) 2.429 lanpostu berri sortu dira eta euskararen ezagutza-eskakizun bezala izan dutenak 610 besterik ez dira izan, hau da, sortutako lanpostu horien laurdena (%25,1) baino ez. Da-

tua bere orokortasunean ikusita ehuneko adierazgarria dela pentsa daiteke, baina 610 lanpostu horietatik ia guztiak (%96) hezkuntza alorreko lanpostuak direla kontuan hartzen badugu (585 irakasle, lehen hezkuntzako 361, bigarren hezkuntzako 216 eta lanbide heziketako 8), gainerako alorretan lanpostuak betetzeko euskara ez dela kontuan hartzen ondorioztatu behar dugu, eta noski, herrizaingoan ere ez.

zerbitzu ezberdinak erakunde bakar batean biltzera mugatu dela esan daiteke. Institutuak bere sorrera agirian zehaztu dituen helburuak interesgarriak dira (â&#x20AC;&#x153;herritarrek euskara erabili eta ezagutzeko duten eskubidea babestea, hori bermatzeko tresnak zehaztea eta euskararen berreskurapena eta garapena babesteaâ&#x20AC;?), baina egun indarrean den legeriarekin helburu horiek betetzea ezinezkoa da.

Irakasleez gain, euskararen ezagutza eskakizun izan duten lanpostuak 25 besterik ez dira izan eta zenbait euskararekin zerikusia dutenak izan dira gainera (itzultzaile 1, euskara teknikari 1, hizkuntza-eskolako irakasle 1). Horiez gain badira ere, 11 administrari, 5 zaintzaile, hezkuntzako 4 inspektore, fisioterapeuta 1 eta logopeda 1, baina ikus daitekeenez foruzain bakar bat ere ez.

Institutu berriak ondorengo urteetarako bere jarduna gidatzeko plangintza bat ere onartu du, baina plangintza horren baitan ere ez da Administrazioan euskara normalizatzeko plangintzarik aipatzen. Administrazio publikoan euskararen erabilera arautuko duen dekretu berria bai iragarri zuten, baina gainerakoan orain arte Nafarroako Gobernuak abian izan dituen ekimen urriak kudeatzera mugatuko da.

Zazpi urte eta erdiko tarte horretan beraz (2001-2008), foruzain izateko hainbat lan deialdi egin diren arren, euskara ez da lanpostu bakar bat ere betetzeko eskatu, horrek esan nahi duen guztiarekin. Hau da, tarte horretan 400 foruzain berri inguru kontratatu dira eta bakar bati ere ez zaio euskara gaitasunik eskatu, ezta eremu euskaldunean lan egin beharko luketen foruzainei ere.

Beraz, oraindik ere Nafarroako Foru Komunitatean ez dago Administrazio publikoa euskalduntzeko inolako plangintza orokorrik, ez eta Foruzaingoa euskalduntzeko plangintza berezirik eta foruzainak euskalduntzeko ekimen bakarra, Administrazioko langileei eskaintzen zaizkien, baina hartu ezin dituzten ikastaroak dira.

Lan-deialdietan euskara meritu gisa baloratzeari dagokionez ere egoera tamalgarria da: 2.429 lanpostu berri horietatik 30etan soilik aurreikusi da euskara meritu gisa baloratzea (%1,2), 20 eremu euskalduna delakoan eta gainerako 10ak eremu mistoa deitutakoan. Eremu mistoko 10 horiek Nafarroako Larrialdi Zerbitzuko lanpostuak dira, 7 herritarrei telefonoa hartzen dieten operadoreenak eta 3 salako buruenak. Lanpostu hauek Herrizaingoko Zuzendaritzari dagozkion arren, ikus daitekeenez 10 horien artean ez dago foruzain bakar bat ere. Eremu euskalduneko beste 20 lanpostu horietan azkenik, 8 lanpostu Foruzaingoari dagozkio eta ondorioz 2001etik 2008ra Nafarroa osoan, 1.227 lanpostuko zerbitzu publiko batean, lanpostuen %0,7ari soilik baloratu zaio euskara jakitea. Gaur egun, 2009ko plantilla organikoaren arabera, kopuru hori 55 lanpostukoa da, hau da, lanpostuen %4,5ean baloratzen da egun euskara jakitea, baina, hala ere, kopuruak oso eskasa izaten jarraitzen du oraindik. Nafarroako euskal hiztunei zerbitzua euskaraz eskaini eta beraien hizkuntza-eskubideak bermatu ahal izateko, foruzain elebidunak behar dira eta horretarako lanpostuak betetzeko euskara ere jakitea eskatu behar zaie. Lanpostuen %4,5ari euskara gaitasuna meritu gisa baloratuz ez dira Nafarroako euskal hiztunen hizkuntza eskubideak bermatu.

2.2.3. Ipar Euskal Herria

Azken urte hauetan Nafarroako Gobernuak normalizazio-plangintzarik abian jarri gabe jarraitzen du, baina berriki, 2007 urtean, Euskarabidea Institutuan sortu du 183/2007 Foru Dekretuaren bidez. Institutuak ez du ekimen berririk abian jarri eta funtsean euskararekin zerikusia zuten

Esan bezala, Ipar Euskal Herrian ez dago herrizaingoan ari diren poliziak euskalduntzeko inolako plangintzarik. Egitura administratibo autonomorik ez dago eta polizia autonomorik ere ez, baina Estatuaren eskumen diren polizia-indarretan ere ez dago zerbitzua euskalduntzeko inolako egitasmorik. Euskararen Erakunde Publikoaren helburuak eta jarduna ikusita ere, lehentasunak beste alor batzuetan ezartzen diren heinean, ez da inolako ekimenik aurreikusten alor honetan.

Corpus juridikoa eta garatzen ari diren normalizazio-plangintzak aztertu ditugu, hizkuntza-politika eraginkor ororen bi osagai ezinbestekoak. Baina horiekin bakarrik ezin da hizkuntza-politikarik gauzatu. Ezinbestekoak dira ere mota guztietako baliabideak, batez ere giza baliabideak edota baliabide administratiboak, eta azkenean horiek guztiak baliabide ekonomikoen bidez egikaritzen dira, hau da, diru-baliabideen bidez. Arau eta plangintzen arloan ikusi bezala, baliabideen kasuan ere Administrazioen arteko desorekak nabarmenak dira: EAEko herrizaingoan langile batzuk euskalduntzera bideratzen ari da baliabide gehien, NFKan aldiz langile gutxi batzuei euskara ikastaroak ordaintzera mugatzen dira eta IEHn ez da alorra euskalduntzera inolako baliabiderik bideratzen. Guztiek komunean dutena zera da, euskararen normalizazioak behar dituen baliabideetatik oso urrun aurkitzen direla, hori bai, ondoren ikusiko dugun bezala, batzuk beste batzuk baino urrunago.

2.3.1. Euskal Autonomia Erkidegoa Esan bezala, Ertzaintzan euskara normalizatzeko pauso garrantzitsuenak, beren muga guztiekin, langileei eskainitako euskara ikastaroetan ematen dira eta ondorioz baliabide gehien euskararen normalizazioaren atal horretan erabili dira. Administrazio publikoko zerbitzu honetan euskara ikasteko liberazio gutxi onartu dira eta onartu diren horietan ez da inoiz ordezkorik kontratatu. Ertzaintzan oso liberazio gutxi eta epe oso laburrekoak onartzen dira, polizia zerbitzua oso berezia omen delako. Ordezkapenik ez egitearen arrazoia berriz, ertzainen ordezkapenak soilik beste ertzain batek egin ditzakeela da eta ertzain izateko lan-deialdia ez ezik, 9 hilabeteko trebakuntza aldia gainditu behar da. Normalizazio-plangintza abian jarri zenean, ordezkapenak ahalbidetu edo errazteko ertzainen kopurua zerbitzuaren berezko beharrizanetatik harantzago handituko zuen promozio berezi bat egitea aurreikusi omen zen. Asmoa urtero 300 ertzain euskara ikasteko liberatzea omen zen, baina ordutik promozio berri asko eta kopuru handikoak egin diren arren, urte hauetan guztietan ez da ordezkapen bakar bat ere onartu16. Azkenean liberazioak oso gutxi izan dira, oso laburrak (4 hilabete ingurukoak) eta kasu oso zehatzetara mugatuak eta esan bezala, liberazio 16 — Herrizaingo sailean ere plangintzak iraun duen bitartean oso ordezkapen gutxi gertatu dira, 2003-2007 tartean esaterako, ordezkatutako liberazio 7 besterik ez dira izan eta eragindako gastua 92.000 € ingurukoa.

horiek ez dira ordezkatu. Ondorioz, atal hori Administrazio publikoko beste zerbitzuetan bezala baliabide gehien eskatzen zituena izan ordez, batere baliabiderik izan ez duen atala izan da, horrek gastu orokorrean esan nahi duen guztiarekin17. Euskararen normalizazioaren eremuan gastu garrantzitsuena beraz, euskara-ikastaroetan gertatu da eta ikus dezakegunez, bertan erabilitako diru kopurua ez da batere esanguratsua Ertzaintzan bertan beste helburu batzuetara bideratzen denarekin alderatuz eta zer esanik ez, Eusko Jaurlaritzaren azken urteotako aurrekontu osoarekin edota EAEko Barne Produktu Gordinarekin alderatuz. 6. TAULA ERTZAINAK EUSKALDUNTZEKO EGINDAKO GASTUAREN RATIOAK (2004-2008) Milioi euro

Barne Produktu Gordina (A)

2004

2005

2006

2007

53.305,40 57.289,14 61.763,76 66.311,60

2008 71.152,35

Ad. Orokorreko Aurrekontu kontsolidatua* (B)

6.725,31

7.312,91

7.770,94

Ertzaintzan liberatutakoen ordezkapenak (D)

0,000

Ertzaintzako euskara ikastaroak (E)

0,330

0,417

0,530

0,724

0,766 0,76600

D+E

8.745,20 10.055,66

0,33000

0,41700

0,53000

0,72400

(D+E)/B ratioa

0,00491

0,00570

0,00682

0,00828

0,00762

(D+E)/A ratioa

0,00062

0,00073

0,00086

0,00109

0,00108

* Eusko Jaurlaritza + EEAA + Ente guztiak (sektore publiko guztia Foru Aldundiak eta udalak ezik) Iturria: Herrizaingo Saila. Kontseiluak egindakoa.

Ikus daitekeenez, azken urte hauetan ertzainak euskalduntzera bideratu den aurrekontua, hau da, euskara ikastaroetan egin den gastua (ordezkapenetara ez baita € bakar bat ere bideratu), bataz beste 0,55 milioi €koa izan da, hau da, milioi erdi eurokoa. Egia da poliki-poliki haziz joan den kopurua izan dela, baina oraindik ere ez da 0,8 milioi €tara iristen. Gehien gastatu den 2008 urtean ere, Eusko Jaurlaritzak gastatutako

17 — EAEko administrazio publikoan abian jarri diren normalizazio -plangintzetan diru gehien euskara ikasten ari ziren langileen liberazioak ordaintzera bideratu dira, hau da, ordezkoak kontratatzera. Hezkuntzan horrela izan da eta Osakidetza edota Administrazio orokorra bezalako alorretan ere bai. Kasu guztietan, euskararen aurrekontuaren zatirik garrantzitsuena horretara bideratzeaz ari gara.

Espedientea: 16/2006

eae (bizkaia)

Kexa: Ertzain batek gaztelaniaz eskatu zion herritarrari identifikatzeko. Herritarrak euskaraz eskatzen ez zioten bitartean ez zela identifikatuko jakinarazi zien. Atxilotu eta eskuburdinak jarrita eraman zuten poliziaetxera. Espedientea: 639/2009 eae (gipuzkoa) Kexa: Apirilaren 29an 17:30ean Lasarte-Oriako Buenos Aires aldapako 17. atariaren parean, Ertzaintzaren talde batek herritarra kontrol batean gelditu zuten eta ertzain batek hitz bidea eman zion, gaztelaniaz. Herritarrak harremanak euskaraz nahi zituela eta zerbitzua euskaraz emango zion norbait eskatu zion. Berak ez zekiela eta ertzain hura, taldeko arduradunarengana joan zen. Arduraduna hurbildu zen herritarrarengana con que con esas estamos esanaz. Herritarrak hari ere euskaraz esan zion aurrekoari esan zion gauza bera, administrazioarekin, Ertzaintzarekin, harremana euskaraz nahi zuela. Berak, ordea, ¿que quieres a las buenas o a las malas? esan zion. Handik aurrera, herritarrarekin batera autoan zihoazen bi alaben beldurra tarteko, ertzainak gaztelaniaz eskatu zizkion paperak eman egin zizkion herritarrak. Espedientea: 1313/2009

eae (gipuzkoa)

Kexa: Urriaren 24an Ertzaintzak isuna jarri zion Oiartzungo ordainlekuan gehiegizko abiaduran joateagatik. Isuna jasotzerakoan herritarrak euskaraz nahi zuela adierazi zuen, ordura arte gaztelaniaz zuzendu zitzaizkiolako eta isuna ere gaztelaniaz luzatu ziotelako. Ertzainak ‘yo no tengo por qué aprender euskara porque el castellano es lengua oficial’ erantzun zion. Herritarrak euskara ere hala dela gogorarazi zion eta berak euskaraz ikasten ez badu euskaldunak gaztelaniaz egitera behartzen dituela. Orduan ertzainak :’Si, es verdad, te voy a poner la multa en euskara, y a la señora de atrás le voy a poner otra por no llevar el cinturón de seguridad’. Hor eztabaidan hasi ziren ertzaina eta herritarra. Azkenean joaten utzi zioten, baina isuna gaztelaniaz gelditu zen.

2. HIZKUNTZA-POLITIKEN ARDATZ NAGUSIAK - 2.3. BALIABIDEAK

2.3. BALIABIDEAK

milioi € bakoitzeko 77 € besterik ez dira gastatu euskara ikastaroetan, ertzainak euskalduntzen. Azken urteetan egindako gastu handiena izan den hori Barne Produktu Gordinarekin alderatzen badugu, hau da, urte horretan ofizialki sortu zen aberastasun guztiarekin alderatzen badugu, emaitzak are eskasagoak dira: sortutako milioi € bakoitzeko 11 besterik ez dira euskara ikastaroak finantzatzera bideratu. Argi dago adierazle makroekonomiko horiekin alderatuz oso kopuru urriak direla, baina batez ere kopuru mugatuak dira, aurrez ikusi bezala, diru horrekin 10 urteren buruan 1.000 ertzainek 1. hizkuntza-eskakizuna egiaztatzea besterik ez delako lortu.

ondorioz helburu horrekin ez du € bakar bat ere gastatu. Administrazio publikoko sail ezberdinei zerbitzua ematen dien HAEEak esaterako, 2005-2007 tartean 783.000 € inguru gastatu zituen kanpoko itzultzaileak kontratatzen (tarte berean 30.000 € inguru bideratu zituen euskarazko argitalpenak editatzera). Azkenaldian gainera, gero eta maizago, itzulpen-lanak kanpoko enpresei esleitzen ari zaizkie eta horrek itzulpenetara jotzeko joera areagotzen ari dela erakusten du. Dena dela, Herrizaingo sailean azken urteetan (2005-2007) ez da itzultzailerik kontratatu, baina taulan ikus daitekeenez, itzulpenetan egindako gastua bikoiztu egin da.

2. HIZKUNTZA-POLITIKEN ARDATZ NAGUSIAK - 2.3. BALIABIDEAK

2.3.2. Nafarroako Foru Komunitatea

Ertzaintzan liberazioak ez ordezkatzean, Hezkuntzan edota Osakidetzan kontzeptu horretan gastatzen diren milioika €ak ez gastatzea suposatzen du eta ondorioz euskara normalizatzeko egiten den gastua beste alor batzuetan egiten dena baino askoz murritzagoa da. Ordezkapenik ez egiteak ordea, liberazioak gutxi eta laburrak izatea eragiten du eta horrek, era berean, ezinezko egiten du denbora tarte laburrean langile asko euskalduntzea.

Giza baliabideei dagokienez, Foruzaingoan ez dago euskararen normalizaziorako arduradun edota teknikaririk. Euskararen inguruko gaiak inon lantzekotan Langile Batzordean lantzen dira eta normalean zenbait sindikaturen eskariz. Kasu honetan, foruzainak euskalduntzeko ez dago inolako partida berezirik eta ondorioz Euskarabidearen zerbitzu orokorrean eskaintzen diren ikastaroetan parte hartzeko baimena eman edo ukatzera mugatzen da Herrizaingo sailak Nafarroan euskara normalizatzeko egiten duen ahalegina. Tarteka, araudiak ezarritako muga murritzen barruan, lan-deialdietan euskara zein lanpostutan eta zenbat baloratuko den ere negoziatzen dute Foruzaingoko eta sindikatuetako arduradunek, baina ikusiko dugun bezala hori ere oso kasu gutxitan. Osasunbideko ordezkarien eta sindikatuen artean kudeatzen dira beraz horrelako gaiak eta ez dago normalizazioa berariaz kudeatzen duen arduradun edo teknikaririk.

Ertzaintza Guztira

21.152

2006

2007

2008

43.580

48.647

52.000

21.152

43.580

48.647

52.000

Iturria: Herrizaingo Saila. Kontseiluak egindakoa. Oharra: 2008ko kopurua ez da gastatutakoa, aurreikuspena da.

Administrazio publikoan euskararekin zerikusia duen beste gastu garrantzitsu bat itzulpenena izaten da. Ertzaintzaren kasuan itzulpen lanak HAEEren bidez gauzatzen dira eta ondorioz ez dago jakiterik zehazki zenbat gastatzen den. Dena dela, jakin badakigu Ertzaintzak ez duela azken urte hauetan (2005-2007) kanpoko itzultzailerik kontratatu eta

Urtero euskara ikastaroetara zenbat langile joan ahal izango diren urte horretan helburu horretarako aurrekontu publikoetan zehaztutako kopuruak agintzen du eta ez alderantziz. Hau da, ez da langile guztiak euskalduntzeko beharko diren urte eta baliabideak kalkulatu ondoren kopuru hori urteroko aurrekontuetara eramaten. Langile publikoen euskalduntzea Administrazio publikoen urteko aurrekontuak baldintzatzen du eta helburu horrekin esleitutako diru kopuruak agintzen du urtero euskara ikasi ahal izango duten langileen kopurua. Herrizaingoaren edo Foruzaingoaren kasuan ematen diren baimenak hain urriak direla ikusita, kasu honetan muga ekonomikoak baino, bestelako muga edo oztopoak daudela ondorioztatu behar da.

Giza baliabideen ikuspegitik, Nafarroan bezala, ez dago herrizaingoan euskararen normalizazioaz arduratzen den teknikaririk. Orokorrean Euskararen Erakunde Publikoan ari diren zenbait teknikari badira, baina herrizaingoan ekimenik aurreikusten ez duten heinean, ezin ditugu alor hau euskalduntzeko teknikari gisa kontuan hartu. Eta baliabide ekonomikoen atalean ere ez dago euskararekin lotutako inolako diru partidarik.

HERRIZAINGO SAILEAN ITZULPENETAN GASTATU DENA (2005-2008) 2005

Baliabide ekonomikoei dagokienez, Foruzaingoan ez da inolako baliabiderik esleitzen euskararen normalizazioari dagokionean. Esan bezala, egiten den ahalegin bakarra Euskarabideak antolatutako ikastaroetan parte hartu nahi duten zenbait foruzainei baimena eman edo ukatzea izaten da eta ondorioz ikastaro horien gastua ere ez du Herrizaingo sailak edota Foruzaingoan bere bizkar hartzen. Langileen euskalduntzeaz arduratzen den zerbitzuak (lehen NAPIn eta egun Euskarabidean kokatzen denak) Nafarroako Administrazio publikoko langile guztiei eskaintzen die zerbitzua eta urtero aurrekontu jakin bat du, baina ezinezkoa izaten da aurrekontu horretan Administrazioko Sail bakoitzari legokiokeen gastua kalkulatzea, izan ere, askotan euskara bulegoarena berarena ere kalkulatzea ezinezkoa izaten da18.

2.3.3. Ipar Euskal Herria

7. TAULA

Herrizaingoa

guztiak ezin ditugu euskararen normalizazioa helburu duten teknikari gisa kontuan hartu.

Administrazio publiko guztia kontuan hartuta ere helburu horrekin ari diren arduradun edo teknikariak oso gutxi dira, Euskarabidea Institutuan ari diren teknikari batzuk baino ez. Administrazioko langileak euskalduntzeaz arduratzen diren 23 irakasle ere badira eta Administrazioko idazkiak itzultzeaz arduratzen diren beste zenbait ere bai, baina hauek

18 — Gure asmoa Nafarroako Foru Komunitaterako ere baliabideen azterketa xeheagoa egitea zen baina aurrekontu orokorretan eta NAPIn euskarari dagozkion liberazio edota ikastaroei buruzko datuak beste zerbitzuen datuetatik bereizten ez diren heinean ezinezkoa zaigu informazio hori behar bezala aurkeztea.

3. HIZKUNTZA-POLITIKEN ELEMENTU ADIERAZGARRIENAK

begira19. Aurrez, planik gabeko 16 urte horietan, euskara hedatzeko helburuarekin zenbait neurri abian jarri ziren, baina urriak, sakabanatuak eta ez iraunkorrak izan ziren. GAUR 104:GAUR

27/4/09

12:40

Página 28

3.1. LANGILEEN EUSKALDUNTZEA www.ertzaintza.net

EAEn ertzainak euskalduntzeko ikastaroak eskaintzen dira, baina ez dago ertzain guztiak euskalduntzea helburu duen plangintzarik. Ertzaintzaren Euskara Planean euskara ikastaroak eskaintzen diren arren, ez da ertzain guztiak euskalduntzeko eperik ezartzen eta esleitutako baliabideak ere oso mugatuak izaten dira. Honela, urte bakoitzean helburu horretarako dagoen aurrekontuak mugatzen du eskaintzen diren ikastaro eta liberazioen kopurua.

“Es nuestra obligación estar bien preparados”

eae (gipuzkoa)

Kexa: Martxoaren 3an Donostiako Antigua auzoko Ertzainetxera joan zen eskaera bat egitera. Harreran zegoen ertzainak ez zuen herritarrak euskaraz esandakoa ulertu. Ondoren, eskaera egiterakoan ere, herritarrak ezin izan zuen zerbitzua euskaraz jaso eae (bizkaia) Kexa: Azaroaren 2an 112 zenbakira deitu zuen 16:00ak aldera. Zerbitzua euskaraz jaso nahi zuela adierazi zion langileari, baina hark ez zekiela eta txanda hartan ez zegoela zerbitzua euskaraz eman zezakeen langilerik erantzun zion. Herritarrak zerbitzua euskaraz jaso nahi zuela bada, esan zion. Langileak Osakidetzako zenbaki bat eman zion, baina hor ere ezin izan zuen zerbitzua euskaraz jaso; “en castellano, por favor” esan zioten. Berriz ere 112ra deitu zuen eta Osakidetzako beste zenbaki bat eman zioten. Horrela batera eta bestera dozena bat dei egin zituen, ezin izan zuen behin ere euskaraz egin, eta azkenean, 112ra deitu eta zerbitzuko arduradunarekin egon nahi zuela adierazi zien. Txandako arduradunarekin egon zen, zerbitzua euskaraz eman zion, eta medikua etxera igorriko zutela egin beharreko izapideak egiteko esan zion. 18:30ean agertu zen medikua. Gernikatik zetorren eta herritarraren herria eta Gernika artean 15 km daude. Ordura arte ez ziotela abisua eman esan zien medikuak.

Espedientea: 1045/2007

Un ertzaina de la Brigada Móvil participa en una red de colaboración con policías brasileños y argentinos I.A lleva 16 años trabajando como ertzaina. Durante este tiempo, se ha dedicado a formarse, de manera complementaria, realizando cursos de tácticas policiales y tiro a lo largo de toda la geografía española. En total ha llegado a asistir a más de 20 charlas. “Decidí hacer estos cursos porque siempre he creído que es una obligación de cualquier profesional estar bien preparado. Por ello decidí indagar y comencé a desplazarme a todas las provincias en las que se realizaban cursos para policías.” I.A asegura que estos conocimientos le ayudan a realizar el trabajo de una forma más segura aplicándolos continuamente en todas sus acciones como ertzaina. “Ahora me interesa saber cómo reaccionan los seres humanos en situaciones 20 de estrés, por ejemplo, cuando hay una llamada al 112 por violencia de género en la que nos podemos encontrar con personas

muy agresivas o en posesión de armas”. Este ertzaina destaca la oportunidad de conocer a otros policías, incluso de diferentes países, durante los cursos, ya que considera fundamental sus cono-

cimientos sobre todo en materia de delincuencia. Además, han creado una red de contactos gracias a la cual más de treinta profesionales brasileños y argentinos visitan todos los años las instalaciones de la Ertzaina en Iurreta.

I.A afirma que algunos cuerpos policiales se interesan mucho en los protocolos de la Ertzaintza sobre orden público. “La valoración sobre nuestro trabajo siempre es positiva. Tenemos un gran prestigio y reconocimiento”.

NFKan egoera are traketsagoa da, izan ere, alor publikoan ari diren langile guztiei euskara-ikastaroak eskaintzen zaizkien arren, foruzainei ez zaie euskara ikasteko baimenik ematen, zerbitzuaren berezitasunak argudiatuz (prestakuntza berezia, txandaka lan egitea, ordezkatzeko zailtasuna...). Eta noski, kasu honetan ere ez dago foruzain guztiak euskalduntzeko epedun plangintzarik edota baliabide nahikorik.

Euskara ikastaroak Polizia Ikastegiaren bidez kudeatu izan dira, HAEE eta HABErekin hitzarmenak sinatu. Euskadiko Poliziaren ikastegia 1981 urtearen azken aldera sortu zen Arkauten eta 1982ko otsailean hasi ziren bertan ikasten Ertzaintzako lehen promozioa osatuko zuten 598 lagunak. Izan ere, urte bateko oposaketa aldia gainditzen zutenek, ertzain izateko 9 hilabete inguruko oinarrizko ikastaroa egin behar izaten zuten .

Ipar Euskal Herrian azkenik, ez dago herrizaingoan ari diren milaka pertsonak euskalduntzeko inolako ekimenik. Egia da Ipar Euskal Herrian ez dagoela polizia autonomikorik, baina bertan ari diren Estatuko poliziak asko dira eta hauek ere herritarrekin harreman zuzenak izaten dituzte. Eta kasu honetan ere, noski, ez dago herrizaingoan ari diren guztiak euskalduntzeko inolako plangintza edota baliabiderik.

Esan bezala, lehen urteetan euskarari ez zitzaion garrantzia berezirik eman eta ertzainak euskalduntzeko lehen ekimenak isolatuak eta inolako plangintzarik gabe jarri ziren abian. Ertzainen prestakuntza ikastaroan euskara irakasgai bat gehiago bezala sartu zen eta lehen promoziotik bertatik, euskara maila nahikoa zuten ertzainei ikastaro osoa euskaraz emateko auke-

3.1.1. Euskal Autonomi Erkidegoa

19 — EAEn Herrizaingo Sailean ari diren langileak Administrazio orokorra euskalduntzeko plangintzaren baitan kokatzen dira. Ertzaintzak ordea bere plangintza propioa du 1998 urteaz geroztik.

Esan bezala, EAEn ez dago ertzain guztiak euskalduntzea helburu duen epe zehatz eta baliabide nahikoak dituen plangintzarik. Ertzaintza sortu eta 16 urtera lehen Euskara Plana jarri zen abian eta bertan hainbat ikastaro eskaini dira, batez ere, Derrigortasun Data ezarria duten ertzainei

Espedientea: 497/2006

20 — Ondoren, karrerako funtzionario izendatzeko, gutxienez beste 12 hilabete irauten dituen frogaldia egiten dute kaleetan zerbitzua eskainiz.

Espedientea: 927/2008

eae (bizkaia)

Kexa: Ertzaintzak alkoholemia-kontrola egiteko gerarazi zituen herritarrak eta isuna jarri zien. Hasieratik jakinarazi zuten arren harremana euskaraz nahi zutela, gaztelaniaz idatzitako isuna jaso zuten. Espedientea: 473/2009 eae (gipuzkoa) Kexa: Martxoaren hasieran, Zarauzko Ertzain-etxera joan behar izan zuen herritarrak. Harrera egin zion pertsonari euskaraz zuzendu zitzaion, baina hark gaztelaniaz erantzuten zionez, herritarrak ere gaztelaniaz jarraitu behar izan zuen.

3. HIZKUNTZA-POLITIKEN ELEMENTU ADIERAZGARRIENAK - 3.1. LANGILEEN EUSKALDUNTZEA

Ikusi bezala, Euskal Herrian gero eta jende gehiagok lan egiten du herrizaingoan eta euskararen normalizaziorako ezinbestekoa da langile publiko horiek ere euskalduntzea. Gainera, beste alorretan ez bezala, herrizaingoan lanean ari diren gehien gehienek herritarrekin harreman zuzena dute eta ondorioz are premiazkoagoa da langile horiek euskalduntzea. Alor honen beste berezitasun batek ordea, euskalduntze prozesua oztopatzen du, izan ere, polizia gisa lanpostua eskuratzen dutenak ordezkatzeko zailtasunak izaten dira. Baina hori ez da herrizaingoan euskara normalizatzeko dagoen oztopo bakarra, izan ere, ondoren ikusiko dugun bezala, gaur egun ez dago herrizaingoan ari diren langile guztiak euskalduntzea helburu duen politikarik.

3. HIZKUNTZA-POLITIKEN ELEMENTU ADIERAZGARRIENAK - 3.1. LANGILEEN EUSKALDUNTZEA

ra baztertu zen21. Hirugarren promozioan hasi ziren lehen aldiz euskara irakasteko HABEren metodologia erabiltzen. Bederatzigarren promoziora arte euskara irakasgaia bi mailatan egituratuta egon zen (Euskalduntzea-1 eta Euskalduntzea-2) eta 10. promoziotik aurrera beste bi maila gehitu zitzaizkion (Euskalduntzea-3 eta Euskalduntzea-4).

Hau da, lehen bederatzi promozioetan sartu ziren ia 5.000 ertzainek euskara ikasketen bi urrats besterik ez zituzten egin (250 bat eskola-ordu) ertzain izateko oinarrizko ikastaroan euskara irakasgaia gisa jasoz. Ondorengo promozioek, 10. promoziotik hasita, lehenengo aldiz euskara ikasketen lau urrats egin zituzten prestakuntza-aldian zehar, eta horiek gainditu behar izan zituzten Ertzaintzako funtzionario bihurtu ahal izateko. Hamargarren promozioaz gero, beraz, laugarren urratsa (Euskalduntzea-4 delakoa) bihurtu da ertzain izateko egiaztatu beharreko gutxieneko maila, hau da, ikasle guztiei irakasten zaien eta guztiek gainditu behar duten ezaguera-maila22. Tarte horretan, Herrizaingo sailean euskararen normalizazio-prozesua bitan banatu behar zela erabaki zen, alde batetik Ertzaintzan ari ziren langileak eta bestetik Herrizaingo sailean ari zirenak, bakoitza bere helburu eta egitarau propioarekin. Eta jarraian, 1989 urtean, Herrizaingo Saileko langileak Administrazio orokorra euskalduntzeko lehen plangintzaldiaren baitan sartu ziren, Ertzaintzakoak kanpoan utziz. Ertzaintzako lehen normalizazio-plana ia hamarkada bat beranduago jarri zen abian, hau da, 1998 urtean. Administrazio orokorra euskalduntzeko lehen plangintzaldia 1989-1995 tartean garatu zen eta bigarrena 1997-2002 tartean. Ertzaintza ez zen lehen plangintzaldi orokor horretan barneratu baina ez zen Ertzaintzarako plangintza propiorik garatzen hasi ere. Ia hamar urte horietan (Ertzaintzaren hedapen urte garrantzitsuenetan) Ertzaintzan sartzeko euskara meritu gisa baloratu zen soilik eta ondorioz milaka eta milaka ertzain inolako euskara ezagupenik gabe sartu ziren Ertzaintzan. Gaur egun EAEn dauden 8.000 ertzainetatik 7.000 baino gehiago tarte horretan sartu ziren Ertzaintzan. Honela, 1982ko 1. promoziotik 1998ko 16. promoziora 7.000 ertzain baino gehiago funtzionario bilakatu ziren euskara alorrean inolako gaitasunik egiaztatu beharrik izan gabe. 21 — Euskalduntzea Ertzaintzan: oraina eta geroa (2000). Aitor Azkuenaga. Hizpide 45 (22-35 orrialdeak). 22 — Ertzaintzan euskara ikasketetan 12 urrats edo maila bereizten direla kontuan hartuz, argi dago 4. urratsa ez dela herritarren hizkuntza-eskubideak bermatzeko gutxieneko maila, batez ere, Ertzaintzako 1. HE 9 urratsaren parekoa dela kontuan hartzen badugu.

Ertzaintzako Euskara Plana abian jarri zenean, 1998 urtean, Herrizaingo sailaren helburua urtero 300 ertzainek euskara ikastea zen (txandaka)23, honela 10 urteren buruan, hau da, plana amaitzean, 3.000 ertzainek euskara jakingo zutelakoan. Hamar urteko planaren helburua beraz, 2008rako aurreikusten ziren 7.500 ertzainen %40 euskalduntzea zen. Helburu mugatua izan arren, aurrerapauso garrantzitsua suposatuko zukeen, aurreikusitakoa bete izan balitz, baina errealitatea oso bestelakoa izan da: Plangintzak iraun duen bitartean (1998-2008) euskara ikasi duten ertzainak 1.000 inguru izan dira. Euren kabuz gutxieneko euskara maila jakin bat egiaztatzen duten gainerako ertzainei ere aukera ematen zaie euskara hobetzen jarraitzeko eta kanpoko euskaltegietan ikasten jarrai dezaten matrikula ordaintzeko laguntzak edota liberazio laburrak eskaintzen zaizkie (hiru hilabetekoak). Datu horiek Herrizaingo Sailak berak, 2008 urte bukaeran egindako Euskara Planaren ebaluazio txostenean eskaintzen ditu: 1999-2008 tartean euskara ikasteko 1.308 ertzain liberatu dira eta plana amaitzean 1.032 ertzainek lortu dute 1. hizkuntza-eskakizuna egiaztatzea24. Egun 8.000 ertzain daudela kontuan hartzen badugu, plangintzaren bidez euskaldundu diren ertzainak %12,9 besterik ez direla ohartuko gara, plana abian jarri zenean ezarritako helburutik (%40) oso urrun. Egun 1. hizkuntza-eskakizuna egiaztatua duten ertzainak gehiago dira (2.358 ertzain), baina horiek aurrez euskaraz bazekiten ertzainak edota promozio berrietan HE egiaztatu dutenak izan dira. Hori ulertzeko plana abian jarri berritan (2000 urtean) ertzainen euskara mailari buruzko datuak ikustea besterik ez dago. Ikus daitekeenez, orain 10 urte ertzainen gehiengoak (%60,1) ez zuen euskararen gutxieneko maila gainditzen (Euskalduntze-4) eta oso gutxi ziren 7. maila gainditzen zutenak (%23,6)25.

8. TAULA EUSKARA IKASTEN ARITU DIREN ERTZAINAK MAILAREN ARABERA (2000)

24 — Euskara Planaren ebaluazio-txostenaren arabera, hamar urte horietan euskara ikasten aritu ziren 1.308 ertzain horiek guztiak liberatuta aritu ziren eta liberazioak, bataz beste, lau hilabetekoak izan ziren. 25 — Datu horiek eskaintzen dituen Herrizaingoko txostenaren arabera, 2000 urterako jada 1.513 ertzainek 1. hizkuntza-eskakizuna egiaztatua zuten, hau da, orduko 7.224 ertzainen %20,9ak.

Amaierakoa

Kop.

Euskalduntze-0

4.374

60,5 1.082

Euskalduntze-1

638

Euskalduntze-2

377

Euskalduntze-3

223

3,1

947

Euskalduntze-4

147

2,0

783

Euskalduntze-5

8,8

467

5,2 1.906

Gaurkoa

(2000 hasiera)

Kop.

15,0

973

6,5

411

5,7

26,4 1.350

18,7

13,1

13,5

148

2,0

10,8 1.456

20,2

1,1

310

4,3

336

4,7

1.043

14,4

1,0

0,0

Euskalduntze-6

0,9

227

3,1

314

4,3

ALF-1

0,4

713

9,9

328

4,5

Euskalduntze-7

0,1

114

1,6

131

1,8

Euskalduntze-8

1,0

1,1

730

10,1 9,9

ALF-0

ALF-2

23 — Horrela adierazi zuten Herrizaingo saileko arduradunek prentsaren aurrean 1998 urtean, nahiz eta planean horrelako helburu zehatzik ez jaso.

Hasierakoa

0,0

282

3,9

715

Euskalduntze-9

0,5

0,1

0,4

Euskalduntze-10

0,8

0,4

0,6

Euskalduntze-11

0,0

0,6

Euskalduntze-12

0,1

0,9

1,0

1,3

143

2,0

EGA

Guztira

7.224 100,0 7.224 100,0 7.224 100,0

Iturria: HABEren Hizpide aldizkariaren 45. alea. Guk geuk egindakoa. Oharra: Gaurko esaten denean, txostena idatzi zen arte (2000 hasiera) ikasleek lortu zuten maila gorenaz ari da, Arkauteko ikastegian eta euskaltegi homologatuetan egindako egiaztapenak kontuan harturik.

8000

Bost egun

Hilabete bat

Hiru hilabete

158

Zortzi hilabete

124

Iraupen luzeko liberazioak

149

158

0,53

1,95

0,36

0,51

1,98

Iturria: Eusko Jaurlaritza. Herrizaingo saila. Guk geuk egindakoa. Oharra: 2004, 2005 eta 2006 urteetarako ertzain kopuru osoa eskuratzerik izan ez dugunez bataz besteko hazkunde iraunkorra aplikatuz kalkulatu dugu urte horietako kopurua. * Liberatuen kopuruak langile guztiekiko suposatzen duen ehunekoa kalkulatzeko iraupen luzeko liberazioak soilik hartu ditugu kontuan, hau da, hiru eta zortzi hilabeteko liberazioak.

Ikus daitekeenez, liberazio mota ezberdinak eskaini izan dira, baina azken urteotan liberazio laburrak ez ezik, luzeak ere desagertu egin dira eta hiru hilabeteko liberazioak besterik ez dira eskaintzen. Hiru eta zortzi hilabeteko liberazioak soilik kontuan hartzen baditugu, urtean bataz beste 83 liberazio besterik ez dira onartu 2003-2007 tartean. Urte horietan ertzain kopurua 7.500 eta 8.000 artean kokatu dela kontuan hartzen badugu, onartutako liberazioak oso gutxi izan direla ondorioztatu behar

26 — Euskalduntzea Ertzaintzan: oraina eta geroa (2000). Aitor Azkuenaga. Hizpide 45 (22-35 orrialdeak).

Ertzaintzaren Ikastegian liberatuta aritu diren horiez gain, euren kabuz gutxieneko euskara maila eskuratu dutenei kanpoko euskaltegietan matrikulatzeko laguntza eman zaie. Hala ere, batzuek zein besteak kontuan hartuz eta ertzainen kopuru osoarekin alderatuz, oso mugatua izan da euskara ikasten aritu diren ertzainen kopurua. Urtero, bataz beste, 400 ertzain inguru aritu dira euskara ikasten. Hasiera batean 769 aritu ziren eta gehienak Polizia Ikastegian bertan, baina gerora kopuru hori asko murriztu da eta azken urte hauetan ikasle gehienak Polizia Ikastegitik kanpo ari dira euskara ikasten27. 10. TAULA EUSKARA IKASTEN ARITU DIREN ERTZAINAK (1999-2008)

Polizia ikastegian

507

217

Lan orduz kanpo

262 200

Guztira

769

163 209

211

417 206 293 235

123 106 218

219

147

211

427 552

341 325 238

574 582

Iturria: Eusko Jaurlaritza. Herrizaingo saila. Kontseiluak egindakoa.

27 — Izan ere, 1999 urtetik aurrera euskara ikastaroak Arkauteko Ikastegian ez ezik, beste bi herrialdeetan ere eskaintzen dira (Erandion, Oiartzunen...).

Espedientea: 576/2005

eae (gipuzkoa)

Kexa: Herritarra irailaren 23an Donostiako Easo Plazako ertzainetxera bertaratu zen prozedura bat egitera, eta bertan artatzeko zegoen ertzainak eta ondoren etorri zen beste bat ere gaztelaniaz aritu zitzaizkion herritarrak hasieratik euskaraz egin arren. Azkenean herritarrak ere gaztelaniaz egitera pasa behar izan zuen artatua izango bazen. Espedientea: 103/2006

eae (bizkaia)

Kexa: Durangoko Ertzain-etxera salaketa bat jartzera joan eta ertzain bat ere ez zen gai salaketa euskaraz jasotzeko. Ondorioz, salaketa jarri gabe alde egin behar izan zuen herritarrak. Espedientea: 689/2007 eae (gipuzkoa) Kexa: Uztailaren 17an 12:30ak aldera Arrasateko Ertzainetxera joan ziren herritarrak. Ezin izan zuten sarreran zegoen gizonezkoarengandik zerbitzua euskaraz jaso. Ondoren egokitu zitzaien ertzainak ere ez zituen euskaraz artatu. Euskara ikasten ari zela, baina ez zela zerbitzua euskaraz emateko gai esan zien. Beste ertzainen batengandik zerbitzua euskaraz jaso zezaketen galdetuta, une hartan ez zegoela euskaraz zekienik erantzun zien. Espedientea: 350/2008 eae (bizkaia) Kexa: Maiatzaren 13an Ertzaintzaren Deustuko egoitzara joan zen salaketa jartzeko asmoz, eta ezin izan zuen zerbitzua euskaraz jaso. Bi ertzainekin egotea egokitu zitzaion. Ez batak ez besteak ez zekiten euskaraz eta ez zioten ertzain euskaldunen batekin egoteko aukerarik eman. Hartara, salaketa guztia gaztelaniaz egin behar izan zuen. Espedientea: 102/2009 eae (gipuzkoa) Kexa: Urtarrilaren 8an 23:00ak aldera 112 zenbakira deitu zuen. Gizonezko batek erantzun zion deiari. Herritarrak azalpenak euskaraz eman zizkion eta gizonezkoak ¿Beasain qué?, ¿Ha ido la Ertzaintza? galdetu zion. Herritarrak euskaraz bazekien galdetu zion gizonezkoari eta hark pixka bat erantzun zion. Herritarrak berriz ere azalpenak eman zizkion euskaraz, baina alferrik ari zela ohartu zen, langileak ez baitzion ulertzen.

3. HIZKUNTZA-POLITIKEN ELEMENTU ADIERAZGARRIENAK - 3.1. LANGILEEN EUSKALDUNTZEA

7875

2008

7750

2007

7625

2006

7500

2007

2005

2006

2004

Bi egun

2005

2003

Ertzain kopurua

2004

2002

2003

2001

EUSKARA IKASTEKO LIBERATU DIREN ERTZAINAK (2003-2007)

Ertzaintzaren izaera berezia argudiatu izan dute Herrizaingo saileko arduradunek hain liberazio gutxi eskaintzeko, hau da, ordezkapenak egitea ezinezkoa dela (prestakuntza berezia behar dela, ertzaintzan txandaka lan egiten dela...), baina kasu honetan ere langile gehiago ez liberatzeko arrazoi nagusia ez da hori izan. Langileei liberazioak ukatzeko gehien erabiltzen den argudioa hori izan arren, liberazio gehiago ez eskaintzearen arrazoi nagusia ekonomikoa da. Izan ere, aurrez ikusi bezala, urtero liberazioetarako aurrekontu jakin bat izaten da eta hori agortzen denean ez dute liberazio gehiago baimentzen. Ertzaintzan liberatzen diren ertzainak ez dira ordezkatzen eta ondorioz bigarren soldata horren gasturik ez da egon Ertzaintzaren kasuan, baina hala ere, oso liberazio gutxi baimendu dira.

2000

9. TAULA

da. Izan ere, kasurik onenean liberazioak ez dira ertzain kopuru osoaren %2ra ere iristen. Dirudienez, 2005 urtean irizpide aldaketa gertatu zen eta ordura arte eskaintzen zen 8 hilabeteko liberazioa (eta bestelako liberazio laburragoak) alde batera utzi eta ondorengo urteetan 3 hilabeteko liberazioa soilik eskaini da.

1999

Langileak euskalduntzeko biderik eraginkorrena ikastaro trinkoak izaten dira eta, noski, horietan parte hartu ahal izateko ezinbestekoa da langileak liberatzea, baina Herrizaingo sailak hasieratik ikastaro trinkoen aukera baztertu zuen eta ertzainak ordezkatzeko zailtasunak zirela medio, ez zituen liberazioak aurreikusi26. Denborarekin zenbait liberazio onartu dira, baina orokorrean oso epe motzekoak. Hasieran ikastaroak hilabete batekoak izaten ziren eta liberazioak ere bai. Gerora iraupen ezberdineko liberazioak baimendu ziren (bi egun, bost egun, hiru hilabete eta zortzi hilabete), eta azken urte hauetan hiru hilabeteko liberazioak besterik ez dira onartzen.

3. HIZKUNTZA-POLITIKEN ELEMENTU ADIERAZGARRIENAK - 3.1. LANGILEEN EUSKALDUNTZEA

Kopurua mugatua izateaz gain, gehien gehienak ordu gutxiz eta epe laburrean aritu direla kontuan hartzen badugu, ez da harritzekoa hamar urte hauetan lortu den emaitza eskasa, izan ere, horrelako dinamika batekin oso zaila da inor epe onargarri batean euskalduntzea. Liberazio gutxi eta laburrak eskaintzen dira eta bestelako ikastaro laburragoen bidez oso zaila da euskara behar bezala ikastea. Eta, noski, langileak erabat euskaldundu gabe pasatzen den urte bakoitzeko herritarren hizkuntza -eskubideen urraketak biderkatu egiten dira.

Bestalde, Administrazio publikoko gainerako alorretan bezala, Ertzaintzan ere 45 urtetik gorakoei euskara ikastetik salbuesteko aukera eskaini izan zaie, baina datuek erakusten dutenaren arabera, oso gutxi izan da aukera hori baliatu dutenak, 6 ertzain besterik ez. Ertzaintzan batez ere jende gaztea sartu izan da (lehen promozioan zaharrenak 36 urte besterik ez zituen) eta ondorioz Ertzaintzarena lan talde gaztea dela esan daiteke, nahiz eta sortu zenetik 28 urte pasa diren. Errealitate hori kontuan hartuz, ez da harritzekoa beste zerbitzu publiko batzuetan baino salbuespen gutxiago izatea, baina hain gutxi izateko bestelako arrazoiak bilatu behar dira. Arrazoi nagusia ziurrenik destinoak esleitzerakoan edota lanpostuan gora egiterakoan euskara maila ere kontuan hartzen dela izango da28. Urteek aurrera egiten dute eta lehen promozioetan gazte ziren askok, 28 urte ondoren, 45 urteak gainditzen dituzte, baina hala ere gaur egun (2008ko apirilean) ertzainen gehiengoak (%60,1) 45 urte baino gutxiago du29.

28 — Argi dago Ertzaintzan adinagatik hain salbuespen gutxi egotearen arrazoi nagusia ertzainen gaztetasuna dela, baina horretaz gain, destinoak aukeratzerakoan edota igoerak lortzerakoan euskara-maila kontuan hartzeak ere badu bere eragina. Oso gutxik galdu nahi dute euskara horretarako ere baliatzeko aukera. 29 — Haur txikiak dituzten emakumeentzat zailagoa izaten da euskalduntze ikastaroetan parte hartzea eta ondorioz edozein lantaldetan haurrak izateko adinean dauden emakumeen kopurua euskalduntze prozesu orokorra baldintza dezakeen zerbait izaten da Adin tarte horretan kokatzen diren emakume asko haurren zaintzan sartuta daude eta genero rolaren eraginez bere gain hartzen dute zaintza horren ardura. Ondorioz ezinezkoa egiten zaie euskara ikasteko liberazioaren bidea hautatzea eta kasu askotan ikastaro laburragoetara joatea ere bai. Dena dela, kasu honetan ere, Ertzaintzan errealitate hau ez da beste alor publiko batzuetan bezain larria izan, oraindik oso emakume ertzain gutxi daudelako (%10,2 besterik ez).

3.1.2. Nafarroako Foru Komunitatea Nafarroako Foru Komunitatean ere ez dago Herrizaingoan ari diren langile guztiak euskalduntzeko plangintzarik. Administrazio publikoko langile guztiei euskara ikasteko edota hobetzeko zenbait ikastaro eskaintzen zaizkie, baina eskaintza orokor horrek ere ez du langile publiko guztiak euskalduntzea helburu. Ekimena euskaldundu nahi duten langile publiko gutxi batzuei euskara ikastaroak eskaintzera mugatzen da eta ondorioz Administrazioa euskalduntzeko premian baino langileen beraien borondatean oinarritzen da. Dena dela, langileek ikastaroetan parte hartu ahal izateko beren nagusien baimena eskuratu behar izaten duten heinean, azken hitza Nafarroako Gobernuarena berarena izaten da. Azken finean, kasu honetan ere, urtero eskaintzen diren ikastaro eta plazen kopurua, urte bakoitzean helburu horrekin aurrekontuetan esleitu den diru kopuruak baldintzatzen du30.

Urteetan NAPIko Euskarazko Prestakuntza Bulegoaren bidez kudeatu izan dira euskara ikastaro horiek, baina Euskarabidea Institutua sortu denetik, euskararekin zerikusia duten zerbitzu ezberdinak bere baitan kokatu dira eta Administrazio publikoko langileentzako euskara ikastaroen eskaintza ere bai. Arduradunen arabera antolaketa aldaketa besterik ez da izan eta zerbitzuak ez du oinarrizko aldaketarik jasan, baina

30 — Euskarazko Prestakuntza Bulegoak bere irakasle eta bitartekoak ditu eta urtero aurrekontu jakin bat kudeatzen du. Urtero zenbat ikastaro eta zenbat plaza eskainiko diren beraz, erakunde honen aurrekontuaren arabera zehazten da eta ez administrazio publikoak euskarazko zerbitzua eskaintzeko izan ditzakeen beharren arabera. Zerbitzuan euskarazko 23 MET (Maila Ertaineko Teknikari) daude V3 euskara mailarekin, hauek Administrazioko langileei euskara ikastaroak emateaz arduratzen dira. Administrari laguntzaile bat ere badago negoziatu honetan (V3 mailarekin) eta zerbitzuko buruak berak ere V3 maila du. Negoziatuan guztira 25 langile ari dira lanean.

langileek zein irakasleek salatu dutenaren arabera, zerbitzuak okerrera egin du eta aurrez eskasa zen eskaintza are eskasagoa bilakatuz (irakasle gutxiago...). Ikastaro ezberdinak eskaintzen dira. Ikastaro estentsiboak egunean bi ordukoak izaten dira (asteko bost lan egunetan) eta lau hilabetez luzatzen dira. Iruñetik kanpo lanean ari diren eta ikastaro hauetan parte hartu ezin duten Administrazioko langileei homologatutako euskaltegi batera joateko aukera eskaintzen zaie eta hauei ere ikastorduen erdia konpentsatzen die Administrazioak. Horrez gain matrikula ordaintzeko diru-laguntza mugatu bat eska dezakete. Ikastaro trinkoak egunean sei ordukoak izaten dira (asteko bost lan egunetan) eta lau astez luzatzen dira. Udako ikastaro trinkoak ere eskaintzen dira (abuztuan edo irailean), ikastaro trinko arruntek bezala lau aste irauten dute, baina kasu honetan Administrazioak 13 egun hartzen ditu bere gain eta gainerako zazpiak langilearen kontu gelditzen dira. Azken urteotan autoikaskuntza ikastaroen aukera ere eskaintzen da astean 4 orduz. Bestelako ikastaroak ere eskaintzen dira: mintza taldeak (80 ordu), ikastaro teknikoak (30, 42 edota 84 ordu) edota EGA prestatzeko ikastaroak (60 ordu). Horiek dira NAPIko euskara bulegoan bertan eskaini izan diren ikastaroak, baina hortik kanpo antolatzen diren euskara ikastaroetan parte hartzen duten Administrazioko langileei ere zenbait onura aitortzen dizkie 1993ko Foru Dekretuak31. Dena dela, Herrizaingo sailean eta zehazki Foruzaingoan euskara ikasteko oso baimen gutxi eskaini dira urte hauetan guztietan. Foruzaingoko zenbait sindikatuk kritikatu izan dutenez, urteetan foruzainei ez zaie euskara ikasteko baimen bakar bat ere eman, zerbitzu publiko berezia dela eta ordezkapenak ezinezkoak direla argudiatuz. Baina gauza bat da ordezkapenak egiteko zailtasunak izatea eta beste bat baimen bakar bat ere ez ematea. Aipatutakoa argudioa baino aitzakia dela pentsatzeko arrazoi asko daude, besteak beste, hainbat foruzainei ingelesa ikasteko

31 — Lan-orduetatik kanpo homologatutako euskaltegiren batean euskara ikasten ari diren administrazioko langileek matrikula ordaintzeko diru-laguntza mugatu bat eska dezakete. NAPItik kanpo ikastaro trinkoak ere egin ditzakete administrazioko langileek, hori bai, euskaltegi homologatuetan, gehienez 120 orduz eta ekaina erditik iraila bukaerara. Kasu hauetan ikastorduen bi heren hartzen ditu bere gain administrazioak eta matrikula ordaintzeko diru-laguntza mugatua eskaintzen du. Barnetegiak ere antolatzen dira eta dekretuaren arabera bi eta sei aste bitartean iraun dezaketen arren, normalean bi astekoak izaten dira. Administrazioak barnetegiak irauten duen denboraren arabera hainbat eguneko baimen ordainduak eta matrikularen zati bat hartzen ditu bere gain.

12. TAULA

Nafarroako Gobernuak eskaintzen dituen datuekin ez dago jakiterik Herrizaingoan eta zehazki Foruzaingoan zenbat langile aritu diren euskara ikasten. Daturik xeheenak Lehendakaritza, Justizia eta Herrizaingoa sailari dagozkio eta, ondorioz, ez dago jakiterik horietako zenbat dagozkion Herrizaingo sailari eta are gutxiago Foruzaingoari. Dena dela, zein kopuru urriez ari garen ohartzeko Administrazio publiko osoan euskara ikasten aritu diren langileen eta Lehendakaritza, Justizia eta Herrizaingoan aritu direnen datuak eskaintzen ditugu: 11. TAULA

ADMINISTRAZIOKO EUSKARA IKASLEAK IKASTARO MOTAREN ARABERA (2008)

Ikastaro trinkoak

2003

2004

2005

2006

2007

2008

941

976

811

937

1040

967

Lehendakaritza, Justizia eta Barnea

142

156

142

Ikastaro trinkoetan

Iturria: NAPIren urteko memoriak. Kontseiluak egindakoa.

Ikus daitekeenez, oso kopuru txikiak dira, nahiz eta horiek mota guztietako ikastaroen batura izan (ikastaro trinkoak, ez trinkoak, autoikaskuntza, barnetegia...). Euskara ikasteko eraginkorrenak diren ikastaroak soilik kontuan hartzen baditugu, hau da, ikastaro trinkoak (egunean sei ordukoak), kopuruak are eskasagoak dira eta azken urte hauetan murrizten ari dira gainera: 2003an 58 langile aritu ziren ikastaro trinkoen bidez euskara ikasten eta 2008an 17 besterik ez. Eta gogoan izan, hauek ez direla Herrizaingo atalari soilik dagozkion datuak, Lehendakaritza eta Justizia ataletako langileak ere sartuta baitaude kopuru urri horietan.

8,1

405

20,2

Autoikaskuntza

263

12,9

Mintza taldeak Barnetegia

EGA prestatzeko ikastaro trinkoak

Administrazio guztia

Ikastaro ez trinkoak

Udako ikastaro trinkoak

EUSKARA IKASTEN ARITU DIREN LANGILEAK (2003-2008)

Lehendakaritza, Justizia eta Barnea 209 17

Administrazio publiko osoa

Ikastaro teknikoak Guztira

0,0

13,3

18,8

11,1

5,0

967

142

14,7

Iturria: NAPIren urteko memoriak. Kontseiluak egindakoa.

Sail anitz horretan euskara ikasten ari diren langileak oso gutxi dira, baina ikus daitekeenez, gainerako alorretako langile guztiak batuta ere kopurua ez da batere esanguratsua. Kopuru horiekin Administrazioko langile guztiak epe onargarri batean euskalduntzea ezinezkoa da eta ondorioz Nafar Gobernuaren jarduna langileen eskariaren zati bati erantzutera mugatzen da32. Sail anitz horretan kokatzen da Foruzaingoa eta esan bezala, 1.000 foruzain inguru ditu, baina ikus daitekeenez, 2008 urtean sail horretan euskara ikasten aritu zirenak, Administrazio osoan aritu zirenekin alderatzen baditugu, oso kopuru urria suposatzen dute. Eta ikastaro trinkoen kasuan ehunekoa are murritzagoa da gainera. Sail anitz horretan euskara ikasten ari diren langile horiek guztiak foruzainak izanda ere, oso zaila litzateke, denbora tarte onargarri batean, egun Foruzaingoa osatzen duten 1.000 foruzainak euskalduntzea. Bada, hainbat urtetan foruzainei euskara ikasteko baimen bakar bat ere ez zaiela eman kontuan hartzen badugu, helburu hori ezinezko bilakatzen da. 32 â&#x20AC;&#x201D; Langileen eskariari erantzutera ere ez dela iristen esan beharko genuke ordea, izan ere, urtero euskara ikastaroetan parte hartzeko izena ematen duten langileen kopuruak azkenean baimentzen dituztena bikoizten du. Esaterako, 2007-2008 ikasturtean euskara ikastaroetan izena eman zutenak 2.185 langile izan ziren arren (aurreko ikasturtean baino %44 gehiago), azkenean ikastaroetan parte hartu zutenak 1.069 besterik ez ziren izan (aurreko ikasturtean baino %14 gehiago). Kopuru hauek, bestalde, aurrez aipatutako aurrekontuaren muga argi eta garbi erakusten dute.

Espedientea: 1030/2006

nfk

Kexa: Nafarroako Gobernuak Karlos III.aren etorbidean duen egoitzara joan zen 2006ko abuztuaren 29an, eguerdiko 13:40etan eta ezin izan zioten harrera euskaraz egin, harrerako langile euskalduna une horretan ez zegoelako. Espedientea: 182/2009 eae (bizkaia) Kexa: Herrizaingo Sailak martxoaren 1eko Eusko Legebiltzarrerako hauteskundeetako parte hartzeari buruzko datuak biltzeko telefono zenbaki bat jarri zuen (900 840 129). Datuak eman behar zituen herritarrak 3 dei egin behar izan zituen. Hiru deietan euskaraz zuzendu arren gaztelaniaz erantzun zioten. Espedientea: 810/2009

eae (gipuzkoa)

Kexa: Herritarra Beasaingo ertzain-etxean izan zen salaketa egiten. Egokitu zitzaion ertzainak harrera euskaraz egin bazion ere, salaketa-agiria gaztelaniaz egiten hasi zen. Herritarrak agiria zergatik ez zuen euskaraz jasotzen galdetu zion eta hark gaztelaniaz hobeki moldatzen zela erantzun zion. Handik aurrera, ahozko harrera ere gaztelaniaz egin zion ertzainak. Bukatzeko agiria gaztelania hutsean luzatu zion.

3. HIZKUNTZA-POLITIKEN ELEMENTU ADIERAZGARRIENAK - 3.1. LANGILEEN EUSKALDUNTZEA

baimenak ematen zaizkielako.

3. HIZKUNTZA-POLITIKEN ELEMENTU ADIERAZGARRIENAK - 3.2. LANGILE BERRIEN KONTRATAZIOA

Dirudienez, azken urte hauetan, eremu euskalduna deitutakoan kokatutako polizia-etxeak zabaldu direnetik, bertako foruzain bakan batzuei euskara ikastaroetan parte hartzeko baimena eman zaie. Baimena ordea bi polizia-etxeetako buruei soilik eman zaie eta gainerakoei, guk dakigula, baimena ukatzen jarraitzen dute.

Ikus daitekeenez, gaur egun Nafarroan ez dago foruzainak euskalduntzeko inolako plangintza edo ekimen iraunkorrik: ez dago plangintza berezirik eta Administrazio publiko osoa kontuan hartzen duen ekimen mugatua baliatu beharrean, oztopatu egiten da. Gauzak honela, gaur egun herritarrekin harreman zuzena duten mila langile publikok euskal hiztunen hizkuntza-eskubideak sistematikoki urratzen dituzte eta etorkizunean ere urratuko dituzte, ez baita egoera aldatzeko pausorik txikiena ere ematen.

3.1.3. Ipar Euskal Herria Aurrez esan bezala, Ipar Euskal Herrian ez dago polizia autonomikorik eta dauden polizia-indarrak Estatu zentralaren eskumenekoak dira. Era berean, ez dago polizia-indar horietan euskararen normalizaziorako inolako plangintzarik eta ez dago ere polizia-indar horietako kideak euskalduntzeko inolako neurririk.

3.2. LANGILE BERRIEN KONTRATAZIOA Edozein eremu euskalduntzeko ezinbestekoa da bertan zerbitzua eskaintzen ari diren langileak euskalduntzea eta are gehiago herritarrekin harreman zuzena duten zerbitzuetan. Gerora langileak euskaldundu beharrik ez izateko baina, biderik eraginkorrena langileak kontratatzerakoan langile elebidunak hautatzea izaten da. Hori edozeinentzat begi-bistakoa izan arren, euskararen normalizazioarekin zerikusi gutxi duten arrazoiak medio, herrizaingoan ere Administrazio ezberdinek euskaraz ez dakiten langileak kontratatzen jarraitzen dute. Administrazio guztiek euskaraz ez dakiten langileak hartzen jarraitzen dute, bai, baina bakoitzak garatzen duen kontratazio politikak zenbait berezitasun ditu, batez ere EAEn eta NFKan, IEHan, esan bezala, ez baitago inolako egitura administratiborik ez eta polizia autonomikorik ere. EAEn eta NFKan langile publikoak kontratatzerakoan hizkuntza irizpideak bi neurritara mugatzen dira: batetik, zenbait lanpostu eskuratzeko euskara maila jakin bat egiaztatu beharra eskatzen da eta, bestetik, hainbat lanpostutan euskara maila-jakin bat egiaztatzea meritu gisa baloratzen da. Funtsean bi neurri horiek dira kontratazio-politika gidatzen dutenak baina ondoren ikusiko dugun bezala EAE eta NFKan ez dira bi neurri horiek berdin aplikatzen.

3.2.1. Euskal Autonomia Erkidegoa Ertzaintza sortu zenean, 1982 urtean, ertzain izateko ez zen euskara jakitea ezertarako kontuan hartzen. Hainbat urte beranduago, 90. hamarkadan33, hasi ziren lan deialdietan euskarari tokia egiten, baina soilik meritu gisa baloratzeko. Azkenik, 1998an Ertzaintzako Euskara Plana abian jarri zenean hasi ziren lehen aldiz zenbait lanpostutan euskara gaitasun jakin bat eskatzen. Hau da, 16 urte horietan (1982tik 1998ra) milaka ertzain inolako euskara gaitasunik egiaztatu beharrik izan gabe sartu ziren Ertzaintzan: tarte horretan 15 promozio egin ziren eta guztira 7.432 ertzain izendatu Herrizaingo sailaren arabera. Baina plana abian jarri ondoren ere, ertzain gehienak euskara jakin beharrik gabe sartu dira eta sartzen dira Ertzaintzan. Izan ere, oraindik oso gutxi dira euskara jakin beharra eskatzen duten Ertzaintzako lanpostuak.

33 â&#x20AC;&#x201D; EAEko Funtzio Publikoaren 1989/1 Legea eta EAEko 1992/4 Polizia Legea onartu zirenean.

EAEko zerbitzu publikoetan euskararen normalizazio-prozesua hizkuntza-eskakizun eta derrigortasun-daten sisteman oinarritzen da, lanpostu guztiei hizkuntza-eskakizun jakin bat ezartzen zaie eta gutxi batzuei ezarritako eskakizun hori data jakin baterako egiaztatu beharra. Honela, derrigortasun-data agorturik duten lanpostuak eskuratzeko lanpostu horrek ezarria duen hizkuntza-eskakizuna egiaztatzea ezinbestekoa izaten da, baina gainerako guztietan ez. Lanpostuak derrigortasun-data agortu gabe badu, hautagaiak denbora tarte bat izango du eskatutako hizkuntza-eskakizuna egiaztatzeko. Lanpostuak inolako derrigortasun-datarik ez badu, hizkuntza-eskakizuna egiaztatzen dutenei euskara meritu gisa baloratuko zaie eta egiaztatzen ez dutenei ez, baina azken hauek lanpostua berdin-berdin eskuratu ahal izango dute. Laburbilduz, lanpostua eskuratzeko unean derrigortasun-data agortua ez duten lanpostuak, eskatzen den hizkuntza-eskakizuna egiaztatu gabe eskura daitezke, ezarritako datarako eskatutako hizkuntza-eskakizuna egiaztatuko dela aurreikusiz. Lanpostua eskuratzeko unean derrigortasun-data agortua duten lanpostuen kasuan soilik izango da ezinbestekoa eskatzen den HE egiaztatzea. Azkenean, lanpostu gehienetan hizkuntza-eskakizuna egiaztatzea borondatezkoa baino ez da (lan deialdian puntu batzuk gehiago eskuratzeko bidea) eta lanpostu gutxi batzuetan derrigorrezkoa (data agortua duten lanpostuetan). Ertzaintzan, euskarari dagokionez, prozedura bera jarraitzen da, hau da, ertzain izateko dagokion hizkuntza-eskakizuna soilik derrigortasun -data agorturik duten lanpostuetan egiaztatu behar da eta derrigortasun-data agortu gabe edota derrigortasun-datarik ez duten lanpostuetan, hau da, lanpostu gehienetan, euskara soilik meritu gisa baloratzen da. Prozedura, funtsean, Administrazio publiko osorako bera da, baina aurrez ikusi bezala, Ertzaintzan badira zenbait berezitasun. Ertzain izateko oposaketaldia gainditu ondoren bederatzi hilabeteko trebakuntza-ikastaroa gainditu behar izaten da eta tartean euskara ikasgaia ere bai34. Trebakuntza ikastaroa amaitu ondoren gainditu beharreko gutxieneko euskara maila ordea, Polizia Ikastegiko 2. maila (Euskalduntze-2) izaten da, oso maila oinarrizkoa. Izan ere, Polizia Ikastegian guztira 12 maila edo urrats izaten dira (hurrengo maila 34 â&#x20AC;&#x201D; Akademiako bederatzi hilabeteetan euskara ikasgaiari egunean ordu bat eskaintzen zaio, guztira, 250 eskola-ordu inguru, hau da, bi urrats gainditzeko denbora larri-larri.

Ertzaintzaren beste berezitasun bat, bere hizkuntza-eskakizunak izan dira. Euskara Plana arautzen duen Dekretuak Ertzaintzara egokitutako bi hizkuntza-eskakizun aurreikusi zituen: 1. HE eta 2. HE. Lehena Administrazio orokorreko 2. HEaren parekoa litzateke eta 2.HE planak aurrera egin ahala definitu behar zen. Lehen Euskara Planak iraun dituen 10 urteetan ordea, ez da 2 hizkuntza-eskakizuna definitu ere egin eta ondorioz 1. hizkuntza-eskakizuna besterik ez da ezarri, horrek suposatzen duen guztiarekin: batetik, ez zaio hautagai bakar bati ere ertzain izateko euskara maila nahikoa bermatzen duen hizkuntza-eskakizun hori eskatu eta bestetik, euskara maila hori egiazta zezaketen hainbat hautagairi beragoko maila bati dagozkion puntuak soilik eman dizkiete36. Aurreko kapituluan sistema honek jada lanean ari diren langileen euskalduntzea lortzeko hutsune nabarmenak dituela ikusi dugu, bada, hutsune horiek are nabarmenagoak dira langile berrien kontratazioaren kasuan. Izan ere, derrigortasun-datak oso lanpostu gutxiri ezartzeaz gain, derrigortasun-data agortu gabe duten lanpostuetan ez da inolako neurririk hartzen langileek zehaztutako datarako dagokien HE egiazta dezaten. Eta zer esanik ez derrigortasun-datarik ez duten lanpostuetan, lanpostu horiek eskuratzen dituztenek ez dute aurrerantzean inolako hizkuntza-eskakizunik egiaztatu beharrik izango eta. Ondorioz sistema honen eraginkortasuna derrigortasun-data agorturik duten lanpostuetara mugatzen da, azkenean lanpostu horiek eskuratzeko soilik baita ezarritako hizkuntza-eskakizuna egiaztatu beharrekoa. Ertzaintzako lehen Euskara Planaren indarraldia (1998-2008) amaitu den heinean, derrigortasun-data gehienak agorturik daude jada eta on-

35 — Hamargarren promozioan (1991 urtean) Akademiako trebakuntza-aldian gainditu beharreko maila hori 4. urratsean ezarri zen eta gauza bera egin zen hurrengo promozioan ere, baina tartean epai batek balio gabe utzi zuen neurri hori eta 12. promozioan eta ondorengoetan berriz ere 2. maila gainditzea izaten da gutxien gutxieneko baldintza. 36 — Berriki Hizkuntzen Europako Erreferentzia Marko Bateratuan oinarrituz, administrazio publikoko euskara-gaitasun tituluen baliokidetzak ezarri dira eta, besteak beste, Ertzaintzako 2. hizkuntza-eskakizuna EGAren parekoa izango da (biak ala biak Europako C1aren parekoak). Ondorioz, urte hauetan guztietan, EGA egiaztatua izanik ertzain izateko aurkeztu diren hautagaiei (gehienez) puntuen %20 eman ordez, gehienez puntuen %10 eman zaie.

dorioz aurrerantzean derrigortasun-data duten lanpostu horiek eskuratzeko dagokion hizkuntza-eskakizuna egiaztatzea ezinbestekoa izango da37. Dena dela, egoera honek ez du inondik inora Ertzaintzaren erabateko euskalduntzea bermatuko, alde batetik derrigortasun-data duten lanpostuak oso gutxi direlako eta bestetik orain arte ezarri den hizkuntza-eskakizun bakarrak ez duelako euskara erabiltzeko gutxieneko gaitasunik bermatzen. Zehazki, gaur egun 2.492 lanpostu besterik ez dira derrigortasun-data ezarria dutenak, hau da, Ertzaintzako 8.000 lanpostuen herena baino gutxiago (%31,1). 3. GRAFIKOA ERTZAINTZAN DERRIGORTASUNDATA DUTEN LANPOSTUAK 2008 Derrigortasun Derrigortasun datarekin datarik gabe

%31

%69

Iturria: Ertzaintzako Euskara Planaren ebaluazioa. Kontseiluak egindakoa.

Baina derrigortasun-data gutxi izateaz gain, guztiak 1. hizkuntza-eskakizuna dutenak dira eta esan bezala, euskara gaitasun hori ez da nahikoa herritarrei euskarazko zerbitzu duina eskaintzeko, herritarren hizkuntza-eskubideak bermatzeko. Plangintzari buruz aritu garenean aurreratu dugu jada Ertzaintzan hizkuntza-eskakizun bakarra ezarri dela eta plana amaitu den arren ez dela aurreikusitako 2. hizkuntza-eskakizuna abian jarri. Ondorioz, derrigortasun-data duten lanpostu horietan guztietan soilik 1. hizkuntza-eskakizuna duten lanpostuak daude. Hau da, derrigortasundata gutxi izateaz gain, guztiak euskara maila nahikoa bermatzen ez duen hizkuntza-eskakizun bati dagozkio. Esan bezala, ertzain izateko euskara jakin beharra lehen aldiz 30/1998 Dekretua indarrean sartu ondoren eskatu zen, hau da, 16. promozioaren ondoren. Ordurako baina, 7.000 ertzain baino gehiago jada Ertzaintzako kide ziren eta ondorioz Dekretuak oso ertzain-gai gutxiri eragin die. Gainera derrigortasun-data guztiak ez dira plangintzaren

37 — Badira ere, betetzen ari diren lanpostuaren derrigortasun-data agorturik izan arren, eskatutako hizkuntza-eskakizuna egiaztatu ez duten ertzainak, baina guk dakigula horien arau-haustearen aurka Herrizaingo sailak ez du inolako neurririk hartu eta ondorioz gainerako ertzainei mezu arriskutsua helarazten die: “Lasai, eskatutako hizkuntza -eskakizuna ez egiaztatuta ere, ez zaizue ezer gertatuko”.

Espedientea: 786/2005

eae (gipuzkoa)

Kexa: Abenduaren 6an, Orion egin zen kale bilkura baten ostean Ertzaintzak identifikatzeko eskatu zion herritarrari. Gaztelaniaz zuzendu zitzaizkion, eta euskaraz hitz egiteko eskatuta ezin zutela erantzun zioten, ez zutela hizkuntza ongi menderatzen. Espedientea: 636/2006 eae (gipuzkoa) Kexa: Herritarrak SOS Deiak zerbitzura deitu zuen urriaren 4an. Gaztelaniaz eman behar izan zituen azalpenak telefonistak “en erderaz por favor” eskaturik. Espedientea: 396/2007

eae (bizkaia)

Kexa: 2007ko Ertzaintzaren lan deialdian lanpostuen %41,66ri besterik ez zaio eskatu 1. hizkuntza-eskakizuna. eae (gipuzkoa) Kexa: Udaltzain-lanpostuak hornitzeko probetan epaimahaikide bat Euskal Herriko Polizia Ikastegiak izendatzen du. Bada, Azpeitiko udaltzain-lanpostuak hornitzeko probetarako izendatu zuen epaimahaikidea erdalduna zenez, gainerako epaimahaikideek ere gaztelaniaz jardun behar izan zuten.

Espedientea: 1030/2008

Espedientea: 527/2008 eae (bizkaia) Arrazoia: Ekainaren 12an Emakumeen Bira Abadiñotik Elorriorantz igarotakoan, Durangorantz zihoazen gidariei alboratzeko agindu zieten ertzainek imintzioka. Bada, martxari berriro ekiteko continúen esanez agindu zieten. Espedientea: 847/2009 eae (bizkaia) Kexa: Lan-deialdi berriaren arabera, 260 lan-postutatik %41i besterik ez zaie euskararen derrigorrezko ezagutza. Horietatik batek ere ez du ezarrita bigarren hizkuntza-eskakizuna.

3. HIZKUNTZA-POLITIKEN ELEMENTU ADIERAZGARRIENAK - 3.2. LANGILE BERRIEN KONTRATAZIOA

EGA litzateke) eta 1. hizkuntza-eskakizuna 9. maila edo urratsaren parekoa litzateke35.

3. HIZKUNTZA-POLITIKEN ELEMENTU ADIERAZGARRIENAK - 3.2. LANGILE BERRIEN KONTRATAZIOA 26

lehen urtean ezarri, plangintzak iraun dituen 10 urteetan baizik, eta ondorioz derrigortasun-data gehienak lanpostua bete ondoren ezarri dira. Ziurrenik, gainerako Administrazio publikoan bezala, derrigortasun-data asko ordurako hizkuntza-eskakizuna egiaztatua zuten dotazioei ezarri dizkiete eta horrela, poliki-poliki, Euskara Planak ezarritako helburu xumeak betez joan dira. Dekretua indarrean sartu zenetik aurrera, urtero Langile Zerrenda berria publiko egin da, lanpostu berriak ez ezik, lanpostu zaharrak, aldaketak eta ezarritako derrigortasun-datak zehazteko.

direnak direla, azken bost urte hauetan 987 derrigortasun-data besterik ez dira ezarri, Dekretuak bigarren aldirako zehaztu zituen 1.528 horiek baino 541 gutxiago38.

egiaztatu beharrik izango. Lanpostu hori berriz oposaketa edo lehiaketara ateratzen denean soilik izango da ezinbestekoa hizkuntza-eskakizuna aurrez egiaztatua izatea.

Azken lan deialdietan, bataz beste, lanpostuen %28ari soilik ezarri zaio ezinbesteko hizkuntza-eskakizuna (derrigortasun-data agortua zuten lanpostuei) eta zenbait kasutan lanpostu horiek betetzeaz gain, beste lanpostu batzuetan ere 1. Hizkuntza eskakizuna zuten hautagaiak sartu dira, baina beste batzuetan derrigorrezko hizkuntza-eskakizuna zuten lanpostuak bete gabe gelditu dira. Guztira, azken bost lan deialdietan 1.421 lanpostu eskaini dira, 399ri ezarri zaie derrigorrezko hizkuntza-eskakizuna eta 57 bete gabe gelditu dira. Ikus daitekeenez, hainbat lanpostu bete gabe gelditzen dira, bai hizkuntza -eskakizuna dutenen kasuan, baina baita hizkuntza-eskakizunik ez dutenen kasuan ere.

Euskara Plana abian jarri ondoren egindako lehen lan deialdi garrantzitsua 2005 urtekoa izan zen (19. promozioa) eta bertan 450 lanpostu eskaini ziren arren, euskararen gutxieneko ezagutza (1. hizkuntza-eskakizuna) 70 lanpostutan besterik ez zen eskatu, hau da, derrigortasun-data agorturik zuten lanpostuetan. Hau da, eskainitako lanpostu guztien %15,6 besterik ez ziren 1. hizkuntza-eskakizuna egiaztatzea ezinbesteko zuten lanpostuak eta ondorioz ertzain berrien %84,4ak ez zuen euskara gaitasun txikiena ere egiaztatu beharrik izan39.

13. TAULA AZKEN LAN-DEIALDIETAN ESKATUTAKO HIZKUNTZAESKAKIZUNAK (2001-2008) Derrigorrezko Guztira Guztira HE zutenak eskainitako Beteak betetakoak lanpostuak Kop. %

Plangintzak iraun duen epean, guztira 2.492 derrigortasun-data ezarri dira, baina hamar urte horietan gutxienez 3.056 ezarri behar zirela xedatu zuen 30/1998 Dekretuak, lehen bost urteetan (2002ko urtarrilaren lehena bitartean) 1.528 eta hurrengo bost urteetan (egun horretatik 2008ko urtarrilaren lehenera) beste 1.528. Euskara Plana 1998 urtean abian jarri zela kontuan hartuz, aurrez esan bezala derrigortasun-daten kopurua zehazteko euskararen ezagutzari buruzko datu orokorrak erabili ziren, hau da, 1996ko biztanleen errolda eta horrela derrigortasun-indizea %40,47an ezarri zen. Honela, ehuneko hori orduko ertzain kopuruari aplikatuz erabaki zen derrigortasun-data 3.056 lanposturi ezartzea. X kapituluko 2. taulan ikus daitekeenez, lehen bost urteetan Dekretuak zehaztutako gutxieneko derrigortasun-data horiek ezartzera mugatu da Eusko Jaurlaritza, ziurrenik derrigortasun-data ordurako hizkuntza-eskakizuna egiaztatua zuten dotazioei ezarriz. Baina bigarren bost urtekoan ez dira araudiak ezarritako gutxieneko data guztiak ezarri. Herrizaingo sailaren arabera, arrazoi soziopolitikoengatik, antolaketa eta egitura arazoengatik eta hurrengo planera egokitzen saiatzeagatik, baina ziurrenik azken urte hauetan ez zituelako eskura hizkuntza-eskakizuna egiaztaturik zuten ertzain nahikoak. Arrazoiak

Bete gabe

P17

281

184

119

42,3

P18

200

164

30,0

P19

450

400

13,3

P20

370

373

110

29,7

119

P21

120

112

41,7

1421

1233

399

28,1

370

Guztira

Iturria: Herrizaingo Saila. Kontseiluak egindakoa.

Laburbilduz, ertzain-gaiei eskatzen zaien euskara gaitasunari buruz esan, ertzain izateko 1. hizkuntza-eskakizuna egiaztatu behar izan duten ikasleak oso gutxi izan direla. Izan ere, Ertzaintzakoak lanpostu finkoak direnez, lanpostua eskuratzerakoan derrigortasun -data oraindik agortu gabe bazegoen, hau da, derrigortasun-data lanpostua eskuratu ondoren agortu bazen, lanpostu horren jabe den ertzainak ez du lanpostu horri dagokion 1. hizkuntza-eskakizuna 38 â&#x20AC;&#x201D; Errealitatean baina, bigarren bost urtekoan ezarri beharreko derrigortasun-datak gehiago izan behar zuten. Izan ere, derrigortasun-data ezarri behar zitzaien hasierako kopuru hori (3.056 lanpostu) Ertzainen kopuru osoa 7.500ekoa izango zela aurreikusiz ezarri zen eta egun 500 lanpostu gehiago ditu Ertzaintzak. Ondorioz egun derrigortasun-data izan beharko zuketen lanpostuak 1.528 horiek baino gehiago izan beharko lukete.

Euskara meritu gisa baloratzeari dagokionez ere, hutsuneak nabarmenak dira. Esan bezala, Euskara Plana abian jarri arte (1998) euskara meritu gisa baino ez zen baloratzen eta Funtzio Publikoaren legea abian jarri arte (1989) hori ere ez. Are okerrago, Ertzaintzak urte hauetan guztietan euskara %10 baino gutxiago baloratu du Euskal Funtzio Publikoaren legeak %20 arte baloratzeko aukera eskaintzen zuen arren. Izan ere, lege horren arabera, euskara lan deialdi bakoitzeko puntu guztien %5 eta %20 bitartean baloratu daiteke. Euskara Plana arautzen duen Dekretuak ere hori aurreikusten zuen eta 1. Hizkuntza-eskakizunari gehienez puntuen %10 eta 2. hizkuntza-eskakizunari gehienez puntuen %20 eskaintzea jaso zuen. Baina 10 urte pasa dira, plana amaitu da eta ez da 2. hizkuntza-eskakizunik ezarri. Dekretuak Ertzaintzako 2. HE diseinatu eta aplikatzeko data Ertzaintzaren egitura egonkortzen zenean ezarri zuen40 eta beranduen jota 2008ko iraila, baina esan bezala, plangintzaldia amaitu zen eta oraindik ez dago 2. hizkuntza-eskakizunik, horrek dituen ondorio guztiekin. Dirudienez, 2008 bukaerarako 2. hizkuntza-eskakizuna diseinatua zuten, baina oraindik ez da indarrean jarri, nahiz eta Eusko Jaurlaritzak berriki argitaratutako euskara tituluen baliokidetzen 39 â&#x20AC;&#x201D; Hurrengo lan deialdia 2006koa izan zen eta bertan 370 lanpostu eskaini ziren arren, derrigortasun-data agorturik zuten lanpostuak 110 besterik ez ziren izan, hau da, lanpostu guztien %29,7 besterik ez. Hau da, ertzain berrien %70ak ez zuen euskara gaitasun txikiena ere egiaztatu beharrik izan. 40 â&#x20AC;&#x201D; Herrizaingo sailak publikoki aitortu izan du 2004 urtean 18. promozioarekin Ertzaintzaren lantaldea kontsolidatu zela, baina ordutik sei urte pasatu dira eta oraindik ez da 2. Hizkuntza-eskakizuna abian jarri.

Beraz, euskara meritu gisa ere baloratzen ez ziren urteak alde batera utziz (1982-1989), euskara meritu gisa baloratu denean, berdin -berdin baloratu da Euskara Planik gabe (1989-1998) edo Euskara Planarekin (1998-2008), beti %10 baino gutxiago (zehazki %9,09), hau da, oso gutxi. Funtzio publikoaren 1/1989 Legea onartu ondoren egindako lehen deialdietan adibidez (10. eta 11. promozioetan), oposaketa-lehiaketan guztira 900 puntu lor zitezkeen eta euskara frogan 90 baino ez, hau da, %9,09. Izan ere, euskarari zegozkion 90 puntu horiek eskuratzeko froga bat egin behar zen eta puntuak lortutako mailaren arabera esleitzen ziren, gehienez ere 90 puntu horiek eskuratuz42. Euskara Plana abian jarri ondoren ere euskara %9,09 puntuatzen jarraitu dute ordea. Adibidez, 19 eta 20. promozioetan (2005 eta 2006) oposaketa-lehiaketan guztira 550 puntu lor zitezkeen eta euskarari 50 besterik ez zitzaizkion eskaintzen43.

14. TAULA ERTZAINTZAN SARTZEKO 20. PROMOZIOKO PUNTU-BANAKETA Puntuak

Guztira

550

100

Teorikoa, adimena, nortasuna

250

45,45

Espedientea: 10/2006

Kexa: Herrizaingo Sailak 2006ko urtarrilaren 16an argitaratu duen lan deialdian ezarri den derrigortasunak hizkuntzaeskubideen urraketarako bidea irekitzen du.

Fisikoa

100

18,18

Psikoteknikoa

150

27,27

Euskara (1HE)

9,09

Iturria: Ertzaintza. EHAA. Kontseiluak egindakoa.

Dekretuak 1. hizkuntza-eskakizunagatik gehienez puntuen %10 eskura daitekeela zehazten du eta lan-deialdiek, noski, ez dute muga hori gainditzen. Bigarren hizkuntza-eskakizunarengatik gehienez puntuen %20 eskaintzea ere baimentzen zuen Dekretuak, baina, esan bezala, HE hori oraindik ez da abian jarri. Arduradun politikoek 30/1998 Dekretuan ezarritakoarekin izugarrizko aurrerapausoa eman zela ikustarazi nahi izan zuten, baina praktikan gabeziak oso nabariak dira: oso derrigortasun-data gutxi ezarri dira, guztiak 1. hizkuntza-eskakizunekoak, ez da 2. hizkuntza-eskakizuna abian jarri eta ondorioz ez zaio inori ertzain izateko euskara gaitasun nahikoa eskatu eta meritu gisa ere euskara ez da inoiz puntuen %20ra iritsi.

41 — Hori dio 2008ko urriko data daraman Euskara Planaren Ebaluazio txostenak. Bigarren plangintzaldia arautzeko Dekretu berria onartu ondoren 2008an argitaratuko zen Ertzaintzako RPT berrian hainbat lanposturi 2. hizkuntza-eskakizun hori ezarriko zitzaiela. Txostenaren arabera, 2. hizkuntza-eskakizuna zein lanposturi ezarri jada adostua omen zuten eta 2008ko lehen RPTan argitaratuko omen zuten. Baina 2008an bi RPT argitaratu ziren eta ez dago 2 hizkuntza-eskakizunaren arrastorik eta, noski, dekretu berria ere ez da onartu oraindik.

Azken gai honi dagokionez esan, urte hauetan guztietan hainbat ertzain -gaiek Ertzaintzako 2. hizkuntza-eskakizuna egiaztatzeko gaitasuna izan arren, deialdi guztietan gaitasun hori baliatzeko aukera ukatu zaiela, beste behin ere, gehiago jakitea saritu ordez zigortu egin delarik. Bada, diskriminazio kasu larri honen aurrean oso gutxi izan dira ahotsa altxatu dutenak eta aitzitik, euskararen ezagutza gehiegi baloratzen dela esaten jarraitzen dute zenbaitek.

42 — Gaur egun euskara gaitasuna egiaztatzeko bi froga egin daitezke: bata 1. hizkuntza-eskakizuna egiaztatzeko eta bestea euskara maila ezberdinak egiaztatzeko (5, 6, 7, 8 eta 9 mailak). Nahi bada biak egiteko izena eman daiteke eta lehena gainditzen ez bada bigarrenean saiatu gutxienez puntu batzuk eskuratzen.

Laburbilduz, Ertzaintza sortu zenetik 28 urte pasa diren arren, oso lanpostu gutxitan eskatzen da hizkuntza-eskakizunen bat egiaztatzea eta gainera eskatzen den maila hori ez da herritarrei harrera egiteko nahikoa. Are okerrago, ondoren ikusiko dugun bezala, lehen plangintzaldi honetan garatu beharreko Erabilera Plana ez da abian jarri ere egin. Urteetako ahaleginari esker 1. hizkuntza-eskakizuna eskuratu duten ertzainek lantoki edota lantalde erdaldunetan lan egin behar izaten dute eta denborarekin askok bere garaian lortutako oinarrizko euskara gaitasun hori galdu egiten dute.

43 — Hau jada PSEren gobernuari dagokio: abian den XXII. promozioan euskararen 1. hizkuntza-eskakizuna egiaztatua izatea 55 punturekin baloratuko da. Polizia ikastegian egiaztatutako beste euskara mailak ere baloratzen dira ordea: 40 puntu Euskalduntze-8 maila gainditua dutenei, 30 puntu Euskalduntze-7 dutenei, 20 puntu Euskalduntze-6 dutenei, 10 puntu Euskalduntze-5 dutenei eta punturik ez Euskalduntze-4 dutenei. Guztira 605 puntu lor daitezkeela kontuan hartuz, euskarari gehienez puntuen %9,1 eskaintzen zaio.

Hizkuntza-eskakizunak langileen gutxieneko euskara gaitasuna bermatzeko bitartekoak izateaz gain, zeharka, milaka pertsonari eragiten dieten

eae (bizkaia)

Espedientea: 700/2006 eae (gipuzkoa) Kexa: 80 urteko herritarra bi aldiz joan izan da Tolosako Ertzain-etxera iraileko azken astean. Harreran zegoen ertzainari euskaraz zuzendu zitzaion eta hark ‘en castellano por favor’ erantzun. Bigarren ertzain batekin jarraitu behar izan zuen tramitea eta horrek ere gaztelaniaz hitz egiteko eskatu zion langilea euskaraz hasi zitzaionean. eae (gipuzkoa) Kexa: Udaltzain-lanpostuak hornitzeko probetan epaimahaikide bat Euskal Herriko Polizia Ikastegiak izendatzen du. Bada, Azpeitiko udaltzain-lanpostuak hornitzeko probetarako izendatu zuen epaimahaikidea erdalduna zenez, gainerako epaimahaikideek ere gaztelaniaz jardun behar izan zuten.

Espedientea: 1232/2008

Espedientea: 82-2009 eae (gipuzkoa) Kexa: 2009ko urtarrilaren 17tik 18rako gauean goizaldeko 04:00-05:00 inguruan, Tolosako ertzain etxearen aurrean, errepideaz bestalde dagoen espaloian, herritarra eta bere lagun bat ibaiaren ertzeko petrilean eserita zeuden, berriketan, etxera itzuli aurretik. Ertzain etxetik hiruzpalau ertzain atera ziren eta batek handik alde egiteko esan zien gaztelaniaz. Kexa egin zuen herritarrak euskaraz eskatu zituen azalpenak eta orduan, ordura arte isilik egon zen ertzainetako batek gaztelaniaz egiten duenari euskaraz erantzutea edukazio txarrekoa dela erantzun zion. Herritarrak lehenbizi zuzendu zitzaion ertzainari ea euskaraz ulertzen zuen galdetu zion, eta hark baietz erantzun zionez euskaraz jarraitu zuen. Alboan zegoen ertzainetako batek ez zuen ongi hartu herritarraren jokaera, eta errespetu falta aurpegiratu eta ertzaina ez balitz ostia pare bat emango ziola adierazi zion modu zakarrean. Gero gauzak korapilatu egin ziren eta guztira 8 ertzainekin egotea egokitu zitzaion. 8etatik bakarrarekin egin ahal izan zuen euskaraz.

3. HIZKUNTZA-POLITIKEN ELEMENTU ADIERAZGARRIENAK - 3.2. LANGILE BERRIEN KONTRATAZIOA

artean aurkeztu41.

baldintzak ere badira. Lan-deialdiak azkenean bakan batzuek gainditzen dituzte, baina milaka eta milaka aurkezten dira eta asko euskara ikasten ahalegintzen dira oposaketa gainditzeko44.

3. HIZKUNTZA-POLITIKEN ELEMENTU ADIERAZGARRIENAK - 3.2. LANGILE BERRIEN KONTRATAZIOA

Nola bermatuko ditu Ertzaintzak EAEko herritarren hizkuntza-eskubideak, hiru ertzainetik bakarrak ere ez badu euskaraz elkarrizketa arrunt bat garatzeko gaitasun nahikorik? Eta zer esanik beste maila bateko izapideak egitea gertatzen bazaie...

Bukatzeko esan dezagun, EAEko Berdintasun Legeari jarraiki, Ertzaintzako azken lan-deialdietan lanpostuen erdia emakumeentzat gordetzen dela (gainerako lanpostuak gizon zein emakumeek eskura ditzake) eta derrigortasun-datak talde batean zein bestean eskatzen direla. Dena dela, lehen erdia betetzeko emakume nahikorik aurkezten ez bada, hutsik gelditutako lanpostuak gizonekin betetzen dira, lortutako puntuak kontuan hartuz. Euskararen kasuan, noski, ez da horrela egiten: eskatutako derrigorrezko gaitasuna (data agortua) egiaztatzen ez bada, lanpostua hutsik gelditzen da45.

44 — Ertzaintzan esaterako 2001-2002an 281 lanpostu betetzeko 1.785 hautagaik eman zuten izena, nahiz eta azkenean 184k gainditu. Bestalde, 1993an 600 lanpostu betetzeko 9.000 lagunek eman zuten izena eta 2005an 450 lanpostu betetzeko 2.929 lagunek. 45 — Dena dela, kuota hori legez, dekretuz, gizonezkoek zer pentsatzen ote duten galdetu gabe, gizonezkoak neurri horrekin ados ote dauden galdetu gabe eta gizon horiek jarrera horietara erakarri gabe ezarri da... baina kasu honetan inork ez du neurria kritikatzen, hori ez da diskriminazioa. Are gehiago, kuota hori justifikatzeko argudio bitxiak darabiltzate arduradun politikoek (Balza): ”Pero, por otra parte, lo hicimos también porque para el funcionamiento eficaz de la ertzaintza se necesitaba con urgencia de la incorporación plena de la mujer. El porcentaje minoritario de representación femenina en esta policía era - y es - un lastre para muchas facetas del trabajo diario. Hay servicios en el día a día de las comisarías y de las unidades de la Ertzaintza en su conjunto que necesitan ineludiblemente de una mayor presencia de la mujer para poder llevarlos a cabo con eficacia”.

3.2.2. Nafarroako Foru Komunitatea Esan bezala, NFKan ez dago Herrizaingoa edota Foruzaingoa euskalduntzeko inolako normalizazio-planik eta langile berriak kontratatzeko politika, kasurik onenean, euskara meritu gisa baloratzera mugatzen da, beti ere, 1986ko Euskararen Legeak ezarritako eremuen arabera. Nafarroako Administrazio publikoan oro har langile berriak kontratatzeko zenbait kasutan egiaztatu beharreko hizkuntza-eskakizunak eskatzen dira, baina derrigortasun-datarik ez da ezartzen. Lanposturako eskatzen den hizkuntza-eskakizuna lanpostua eskuratzeko unean bertan egiaztatu behar izaten da, bestela ez baitago lanpostua eskuratzerik. Esan bezala, Nafarroako ereduak EAEkoaren aldean erakusten duen ezaugarri garrantzitsu bat derrigortasun-datarik ez ezartzea da, hau da, eskatutako euskara gaitasuna lanpostua eskuratu aurretik edo unean bertan egiaztatu behar da eta ondorioz ez da hizkuntza-eskakizun hori egiaztatzeko inolako denbora tarterik uzten. Gainera, orokorrean eskatzen den euskara gaitasuna ere, EGAren parekoa izaten da eta ondorioz, hizkuntza-eskakizuna ezartzen zaien lanpostuetan langile euskaldunak ariko direla bermatzen da. Hala ere, neurri hauek guztiak oso mugatuak dira, hizkuntza-eskakizuna ezartzen zaien lanpostuak oso gutxi izaten direlako eta ia guztiak irakasle lanpostuetarako edota euskararekin zerikusia duten lanpostuetarako izaten direlako. Esan bezala, Foruzaingoan ez dago horrelako bakar bat ere. Dena dela, Nafarroako Administrazio osoa kontuan hartuz, oso gutxi dira horrelako baldintzak dituzten lanpostuak eta ondorioz, sistemak eskaintzen dituen aukerak baliatu gabe gelditzen da. Hizkuntza-eskakizuna izaten duten lanpostuak, irakasle lanpostuak edota euskararekin zuzenean lotutako lanpostuak izaten dira (teknikariak, itzultzaileak...). Nafar Gobernuak dekretu bidez definitu izan du Nafarroako Administrazio publikoko plantilla organikoan zein lanpostutan zen euskara jakin beharrekoa eta azken urte hauetan plantilla organikoaren bidez ere bai. Dena dela, joera orokorra hizkuntza-eskakizuna duten lanpostuak murriztea izan da46.

46 — 2003ko dekretua onartu aurretik, dekretu bidez zehazten ziren lanpostu horiek, baina azken urte hauetan, urtero dekretu bidez onartzen diren plantilla organikoetan zehaztu dira administrazioko zein lanpostutan zen euskara jakin beharrekoa edota zeintzuetan balora zitekeen euskara meritu gisa. Egun, administrazioan euskararen erabilera arautzen duen dekretu berriak zehazten ditu baina oso era orokorrean, herritarrekiko duten harremanaren arabera.

Bestalde, euskararen ezagutza derrigorrezkoa ez den kasuetan euskara meritu gisa baloratzen da, baina soilik eremu euskaldun edo mistoa delakoetan eta ez lanpostu guztietan. Gainera, euskara jakiteagatik lan deialdietan eskaintzen diren puntuak oso eskasak izan dira beti eta azkenaldian are gehiago murriztu ditu Nafarroako Gobernuak. Dena dela, Lehendakaritza, Justizia eta Herrizaingoa izeneko Sailean oso gutxi dira euskara jakitea ezinbesteko baldintza duten lanpostuak (itzultzaileak, teknikariak eta horrelakoak) eta Herrizaingoko Zuzendaritza Orokorrean zehazki bakar bat ere ez. Azken honetan badira euskara meritu gisa baloratzeko aukera duten lanpostuak, batez ere, suhiltzaileen eta Nafarroako Larrialdi Agentziako telefonisten artean. Foruzaingoan ere berriki jaso dituzte horrelako zenbait lanpostu baina kopuru oso urrian, eremu euskalduna delakoan kokatutako polizia-etxeetarako lanpostuetan (Altsasu eta Elizondo). Eremu euskaldunean polizia-etxerik ez zegoela eta, hainbat urtetan, Nafarroako Gobernuak eremu euskalduna delakoan lan egin behar zuten foruzain lanpostuei ez die inolako euskara gaitasunik ezarri eta euskara meritu gisa ere ez du baloratu. Baina polizia-etxeak abian jarri direnean ere, Nafar Gobernuak jarrera horri eutsi dio eta hainbat lan deialditan euskarari ez dio inolako tarterik utzi. Azkenik lan deialdi bakan batzuetan euskara meritu gisa baloratzen hasi da eta egun Altsasu eta Elizondoko lanpostu guztietan euskara meritu gisa baloratzeko aukera zabaldu du. Noski, jarrera aldaketa horren atzean, azken urte hauetako Nafarroako Gobernuaren aurkako epaiak daude, ez da Gobernuaren beraren borondatez emandako aldaketa izan.

direla kontuan hartzen badugu, hezkuntzatik aparte administrazioko langile berriak elebidunak izan daitezen inolako ahaleginik ez dela egiten ohartuko gara.

Beraz, eremu euskalduna deitutako horretan polizia-etxeak zabaldu arren eta bertan destinoa duten foruzainak ugaritu arren, lanpostu horiek eskuratzeko ez da euskara jakin beharra eskatzen eta kasurik onenean, meritu gisa baloratzeko aukera besterik ez da eskaintzen.

Espedientea: 482/2007 NFK

Kexa: Maiatzaren 22an arratsaldeko 7etan Noainen Foruzainek identifikatzeko eskatu zieten gaztelaniaz herritarrei. Hauek euskaraz egin ziezaieten nahi zutela erran zieten. Foruzainek ez zuten herritarrei zerbitzua euskaraz eman ziezaiekeen lankiderik aurkitu erantzun zieten, ordea

15. TAULA HIZKUNTZA-ESKAKIZUNA DUTEN FORUZAIN LANPOSTUAK 2008 Puntuak

Guztira

180

100

Legeria, geografia eta gaztelania

100

55,56

Fisikoa Psikoteknikoa Gaurkotasuneko gaia Euskara

0,00

150

83,33

11,11

0,00

Iturria: Foruzaingoko 2008ko plantilla organikoa. Kontseiluak egindakoa.

Osasunbidean, esaterako, eremu euskalduneko zenbait lanpostuk euskara eskakizun jakin bat dute (V1 maila). Gutxi dira (9.000 langiletik 53 baino ez), baina zerbitzu publikoa eskaintzen duten heinean, eremu euskaldunerako gutxieneko eskaintza bat bermatzen dutela esan daiteke. Bada, Foruzaingoaren kasuan gutxieneko zerbitzu hori ere ez da inondik inora bermatzen. Hala ere, hau guztia ez da gauza berria. Parlamentutik Nafarroako Gobernuari egindako galdera baten bidez jakin ahal izan dugunez, 2001eko urtarrilaren 1etik 2008ko uztailaren 1era (zazpi urte eta erdian) Nafarroako Administrazio publikoan eta bere erakunde autonomoetan 2.429 lanpostu berri sortu dira eta soilik 610 lanposturi ezarri zaie euskara jakin beharra (lanpostu berrien %25,1ari). Horrela ikusita proportzio esanguratsua dirudi, baina ia lanpostu guztiak (585) irakasleenak izan

Euskara meritu gisa baloratzeari dagokionez, epe horretan sortutako 2.429 lanpostu horietatik 30 lanposturi soilik ezarri zaie euskara merezimendu gisa baloratzeko aukera (20 eremu euskaldunekoak eta beste 10 eremu mixtokoak). Lehen 20 horien kasuan, 8 lanpostu foruzain lanpostuei dagozkie48, beraz egun 55 direla kontuan hartuz, 2008-2009 tartean euskara meritu gisa baloratzeko aukera beste 47 lanposturi ezarri zaiela ondorioztatu behar dugu.

47 — Ahal izango dela diogu, zeren eta plantilla organikoaren arabera lanpostu horietan guztietan baloratu da euskara meritu gisa, baina 55 horietatik 7 bete gabe daudela kontuan hartzen badugu, lanpostu bakoitzaren alboan agertzen den “M” horrek, euskara meritu gisa baloratu dela baino, balora daitekeela esan nahi duela ondorioztatu dugu.

48 — Zortzi lanpostu horiek lanpostuan gora egiteko (kabo izateko) 30 lanpostuko promozio zabalago batean eskaini ziren (2007ko abenduan) eta lan-deialdi horretan euskara meritu gisa baloratzeko aukera eskaini zen, baina soilik zortzi lanpostu horietako bat betetzeko aurkezten zirenei, gainerako guztiei ez zitzaien aukera hori ematen.

3. HIZKUNTZA-POLITIKEN ELEMENTU ADIERAZGARRIENAK - 3.2. LANGILE BERRIEN KONTRATAZIOA

Egun Foruzaingoan, 2009ko plantilla organikoaren arabera, 1.227 lanpostu daude (213 bete gabe) eta bakar batean ere ez da euskara jakitea eskatzen. Hori bai, lehen aldiz Altsasu eta Elizondoko polizia-etxeetan destinatutako 55 lanpostuetan euskara meritu gisa baloratu ahal izango dela jasotzen da (lanpostu horietatik 7 bete gabe daude)47.

3. HIZKUNTZA-POLITIKEN ELEMENTU ADIERAZGARRIENAK - 3.2. LANGILE BERRIEN KONTRATAZIOA

Foruzaingoaren kasuan, euskara meritu gisa baloratzeari dagokionez, badago guztia baldintzatzen duen beste berezitasun bat, azken urte hauetan Foruzaingoko lanpostu berriak betetzeko lan deialdiak oposizio bidez egin direla, hau da, meritu lehiaketarik egin gabe eta ondorioz kasu gehienetan ez da inolako meriturik kontuan hartu, euskararen ezagutza ere ez.

Adibidez 2008ko maiatzean egindako deialdi bat aztertzen badugu, guztira 180 puntu lor zitezkeela ikusiko dugu, baina euskararen arrastorik ez: 100 puntu jakintza orokorreko test bat eginez (araudia eta historia, geografia, zientziak eta gramatika)49, 60 puntu test psikotekniko batekin eta beste 20 gaurkotasuneko gai bati buruz idatziz (proba fisikoak ez dira puntuatzen, soilik gainditu diren edo ez zehazten da). Lanpostuan gora egiteko probetan ordea, merituak kontuan hartzen dira eta kasu honetan beste hizkuntzak jakitearekin batera euskara ere puntuatzen da, baina ikusiko dugun bezala, beste hizkuntza horiek baino askoz gutxiago. Honela, 2007an beste eremuetarako lanpostuekin batera, eremu euskaldunerako lanpostuak ere eskaintzen zituen lan-deialdi bat aztertzen badugu, euskarari eremu euskaldunean ere zein balio eskasa aitortu zaion ohartuko gara: guztira 115,5 puntu banatzen baziren, euskarari eremu euskaldunean 5,5 puntu (%4,76) besterik ez zitzaion ematen eta eremu mistoan 5,25 puntu (%4,55) besterik ez. Eta kasu honetan euskarari ohikoa baino puntu gehiago eman zitzaizkion ez euskararengatik beragatik, baizik eta 2003ko Dekretuak euskararen puntuazioa Europako hizkuntzekin lotzen zuelako. Ondorioz Europako hizkuntza bakoitzari 5 puntu ematen bazitzaizkion euskarari eremu euskaldunean %10 gehiago eta eremu mistoan %5 gehiago eman behar zitzaion, hau da, 5,5 puntu lehen kasuan eta 5,25 bigarrenean. Eta kontuan izan, euskara soilik Elizondo eta Altsasurako 8 lanpostuetan baloratzeko aukera eskaintzen zela, guztira 30 lanpostu eskaintzen baitziren. Corpus juridikoa aztertu dugunean ikusi bezala, hasiera batean (19942001) eremu euskalduneko lanpostuetan ez ezik, eremu mistoko zenbait lanpostuetan ere euskara meritu gisa baloratzen zen, nahiz eta oso puntu gutxirekin izan. Ondoren, 2001 eta 2003ko Dekretu ezagunen eskutik, hizkuntza-eskakizuna zuten lanpostuak murriztu ziren eta lan -deialdietan euskarari emandako balioa ere bai, bide batez, euskararen puntuazioa Europako hizkuntzei emandako balioari lotuz. Are gehiago,

49 â&#x20AC;&#x201D; Lehen proban, dena dela, beste gaien artean gramatika ere neurtzen da, baina soilik gaztelaniazkoa (lan-deialdietan â&#x20AC;&#x153;lenguajeâ&#x20AC;? deitzen dutena ).

eremu mistoan euskara baloratzeko aukera ezeztatu zen eta eremu mistoan ere ez zitzaien lanpostu guztiei aitortzen aukera hori. Epaitegiek azkenik neurri murriztaile horietako asko bertan behera utzi dituzten eta ondorioz 2009tik aurrera, Dekretu berria tarteko, euskara eremu euskalduneko zein mistoko lanpostu guztietan baloratu ahalko da, Europako hizkuntzen balioari lotu gabe, baina beti bezala oso balio mugatuarekin. 16. TAULA BARNE PROMOZIOA 2007 Eremu euskaldunean

Eremu mistoan

Oposaketa Meritu lehiaketa

115,5

Eskainitako zerbitzuak

Formazioa, ikasketak eta ikerkuntza

20,5

5,5

5,25

Hizkuntzak Euskara

Atzerapauso hauek ahalbidetu dituzten dekretu eta arauak baliogabetu arren, urte hauetan guztietan egin diren lan-deialdietan egindako kalteak ez du konponbiderik. Nafarroako Gobernua hori bazekien eta behin eta berriz epaiak atzeratzen ahalegindu da, epaien aurkako helegite berriak aurkeztuz eta trikimailu ezberdinak erabiliz.

%3 eman beharko zaie euskara dakitela egiaztatzen dutenei eta herritarrekin duten harremanaren arabera lanpostu batzuetan %6 arte handitu ahalko da ehuneko hori50. Hala ere, gogoan izan, Foruzaingoan egiten diren lan deialdi gehienak oposizio bidez egiten direla eta ondorioz ez direla merituak kontuan hartzen, beraz aurrerantzean ere, deialdi mota aldatzen ez bada, euskara promozio deialdietan eta horrelakoetan soilik baloratuko da, ez foruzain izateko deialdi edo oposaketetan. Laburbilduz, Euskararen Legeak eremu euskalduneko herritarrei zerbitzu publikoak euskaraz jasotzeko eskubidea aitortzen dien arren, eremu horretan lanean ari diren foruzainek ez dute euskara jakin beharrik, ez zaie eremu horretan kokatuta dauden lanpostuei inolako hizkuntza-eskakizunik ezarri eta.

3.2.3 Ipar Euskal Herria Langile berrien kontratazioaren atal honetan ere Ipar Euskal Herriaz ari garenean behin eta berriz egin dugun egoeraren azterketa labur eta eskasa errepikatu behar dugu. Izan ere, ez dago herrizaingoan langile berriak kontratatzerakoan euskararen ezagutza eskatzeko edo baloratzeko inolako arau, plangintza edo neurririk. Euskararen Erakunde Publikoak bestelako lehentasun batzuk zehaztu ditu bere helburuen artean eta ez du herritarrekin harreman zuzena duen zerbitzu publiko hau euskalduntzeko langileen kontratazioari begira inolako arau edo neurririk aurreikusten.

Nafar Gobernuak azken urte hauetan indarrean jarri dituen dekretu murriztaile horiek atzerapauso garrantzitsua suposatu dute administrazioko langile berrien kontrataziorako baldintzetan ere, baina kontuan izan behar dugu dekretu horiek indarrean sartu baino lehen egoera ez zela askoz hobea. Zenbait lanpostu eskuratzeko euskara jakin beharrekoa zen eta meritu gisa baloratzerakoan puntu gehixeago ematen zitzaizkien euskara zekitela egiaztatzen zutenei, baina ez zen inondik inora euskararen normalizazioak behar zuen kontratazio politika garatzen. Dekretu berriarekin, hala ere, ez gara 2001 eta 2003ko Dekretuen aurreko egoera mugatu hartara iristen. Honela 55/2009 Foru Dekretu berriaren arabera euskara meritu gisa baloratzerakoan balio hauek hartu beharko dira kontuan: eremu euskaldunean orokorrean merituei dagozkien puntuen %6 eman beharko zaie euskara dakitela egiaztatzen dutenei eta herritarrekin duten harremanaren arabera lanpostu batzuetan %10 arte handitu ahalko da ehuneko hori. Eremu mistoan berriz, orokorrean merituei dagozkien puntuen

50 â&#x20AC;&#x201D; Orain arte baina, ez da puntu-banaketa berri honekin lan-deialdirik egin eta horregatik ez dugu dagokion taula jaso.

Administrazio publikoak orokorrean zerbitzu edo atal ezberdinetan antolatzen dira. Administrazioa erabat euskaldundu bitartean zerbitzu edo atal horietako bakoitzean zirkuitu euskaldunak abian jartzea estrategikoa dela azpimarratu izan du Euskalgintzak behin eta berriz. Zirkuitu euskaldun horietan zerbitzua euskaraz emateaz gain lana ere euskaraz egingo litzateke. Honela euskaldundutako langile berriak zirkuitu euskaldun horietan hasiko lirateke lanean, euskarazko zirkuitua handituz eta zabalduz. Herrizaingoa euskalduntzeko ere hori litzateke biderik eraginkorrena. Hasteko langileak euskaldundu behar dira baina parean lantokiak edota lantaldeak euskalduntzea ere ezinbestekoa da. Horretarako, alde batetik, lanean ari diren eta euskaraz ez dakitenek euskara ikasi behar dute eta, bestetik, neurriak hartu behar dira lanean hasiko diren langile berriak euskaldunak izan daitezen (eta ondoren ikasi behar izan ez dezaten). Euskara erabiltzeko euskara jakitea ezinbestekoa da, baina ikasitakoa ez galtzeko erabiltzea ere bai. Administrazioko zerbitzuetan langileek euskaraz lan egin dezaten euskaldunez osatutako lantalde edo atalak sortu behar dira, hau da, zirkuitu euskaldunak. Zirkuitu euskaldunez ari garenean euskaraz lan egingo duten lantaldeez ari gara: langile guztiak euskaldunak izango dira eta euren lanerako espazioa ere euskalduna izango da (lanerako bitartekoak, softwarea, dokumentazioa, komunikazioak, hizkuntza-paisaia...). Euskararen normalizaziorako ezinbestekoa eta estrategikoa da eremu publiko zein pribatuan horrelako lantaldeak sortu eta poliki-poliki zabalduz, handituz joatea (eta parean lantalde erdaldun edota mistoak gutxituz eta txikituz joatea). Zirkuitu euskaldunak sortu eta hedatzea estrategikoa da, langileen ikuspegitik ez ezik herritarren hizkuntza-eskubideenetik ere. Alde batetik, herritarrei euskarazko zerbitzua bermatuko zaie eta, bestetik, euskara ikasi duten langileek ingurune euskaldun batean lan egingo dutenez, beraien euskara galdu ordez hobetu eta aberastu egingo dute. Urteetako esperientziak erakusten digu (eta Administrazioek beraiek onartzen dute), langileak euskalduntzeko egiten den ahaleginak (langileen ahalegin pertsonala zein Administrazioaren ahalegin ekonomikoa) ez duela askorako balio langile horiek euskara ikasi ondoren lan giro erdaldunera itzultzen badira. Denborarekin ikasitakoa galtzen dute eta denbora pasa ahala ez dira gai beraien zerbitzua euskaraz eskaintzeko. Ondorioz, euskararen normalizazioan prozesu honek suposatzen duen kaltea biderkatzailea da, baina alderantzizkoa ere biderkatzailea da, euskaraz lan egingo duten lantaldeak abian jartzeak euskararen normalizazioan izango lituzkeen onurak ere biderkatzaileak baitira.

Atzerapausoak ekidinez langileen benetako euskalduntzea lortzeko eta herritarren hizkuntza eskubideak bermatzeko biderik eraginkorrena izan arren, egun Euskal Herriko Administrazioek ez dute zirkuitu euskaldunen aldeko politikarik garatzen. Ikusi dugunez, Ipar Euskal Herrian ez dago Administrazioko langileak euskalduntzeko eta euskara erabilera sustatzeko plangintzarik. Nafarroako Foru Komunitatean ere ez dago Administrazioan euskara normalizatzeko plangintza orokor eta sistematikorik. Langileak euskalduntzeko eskaintza urri eta mugatu bat besterik ez dago eta euskararen erabilera sustatzea baino murriztea helburu duten zenbait arau. Euskal Autonomi Erkidegoan Administrazioko langileak euskalduntzeko eta euskararen erabilera sustatzeko plangintzak garatu dira eta Ertzaintza euskalduntzeko lehen plana ere garatu da, baina euskaraz lan egingo duten zirkuituak ez dira bultzatu. Benetan harrigarria da euskararen normalizaziorako ezinbestekoa den bide edo tresna honi euskal Administrazioek ematen dioten garrantzia hutsala, are gehiago, orain arte erabiltzen ari diren eta hizkuntza-eskakizunak egiaztatzera mugatzen den bidearen porrota gero eta ageriagoan gelditzen ari denean Are okerrago, garai batean EAEn zein NFKan zirkuitu euskaldunak sortu eta hedatzea aurreikusten bazen ere, denborak aurrera egin ahala eta arau zein plangintza berriak sortu diren heinean, zirkuitu euskaldunak sortzen joateko erabakia apalduz joan da, zuzenean erabat baztertu ez denean.

3.3.1. Euskal Autonomia Erkidegoa EAEn esaterako, Euskararen Legea zehaztu eta Administrazio orokorrean euskararen erabilera arautzeko onartu izan diren dekretuetan zirkuitu euskaldunen erabilera aurreikusten bazen ere, ondorengo dekretu eta plangintzaldietan ideia indarra galduz joan da eta zenbait kasutan atal elebidunen ideiarekin nahasi ere bai. Eta izatez oso gauza ezberdinak dira: zirkuitu euskaldunean langile guztiak euskaldunak izango lirateke eta euskaraz lan egingo lukete, atal elebidunetan aldiz langile guztiek ez lukete euskaraz jakin beharko eta euskaraz lan egitea ere ez litzateke ezinbestekoa. Azken hauen helburua euskaraz lan egitea baino, herritarrei zerbitzua hizkuntza batean zein bestean bermatzea litzateke. Ertzaintzaren kasuan, Euskara Plana arautzen duen 1998ko Dekretuan ez da gai honi buruz ezer esaten, ez da euskara zerbitzu-hizkuntza edota lan-hizkuntza izango ote den ere definitzen eta ondorioz ez da helburu batekin edo bestearekin inolako neurririk aurreikusten. Euskararen erabilerari buruz gauza bakarra esaten da Azken Xedapenetan, Euskara Plana abian jarri eta urtebete baino lehen, Erabilera Plana abian jarri beharko

Espedientea: 765/2005

eae (bizkaia)

Kexa: Herritarra salaketa bat jartzera joan zen Durangoko ertzainetxera. Euskaraz hitz egin arren, gaztelaniaz erantzun zioten. Salaketaren kopia ere gaztelania hutsean eman zioten. Erreklamazio orria eskatu du eta orria eman ondoren bizkarra eman eta ertzainak â&#x20AC;&#x2DC;txotxoloâ&#x20AC;&#x2122; deitu zion. Espedientea: 419/2006 eae (bizkaia) Kexa: 2006ko otsailaren 28an Ertzaintzak identifikatzeko eskatu zion herritarrari. Ordutik gaur arte Ertzantzarekin izan dituen harremanetan ez diote inoiz harrera euskaraz egin. Apirilaren 28an Durangoko Ertzain-etxean gaztelania hutsean luzatu zioten epailearen aurrera agertzeko zitazioa. Euskaraz eskatu zuenean, agiria euskaratzeko adina zekien inor ez zegoela erantzun zioten. Halaber, euskaraz nahi bazuen egun batzuk itxaron beharko zuela jakinarazi zioten. Espedientea: 708/2007

eae (gipuzkoa)

Kexa: Uztailaren 18an arratsaldeko 18:00ak inguruan Arrasateko Ertzain-etxera joan da salaketa jartzera. Luzatu dioten salaketaren agiriaren kopia gaztelania hutsean dago. eae (gipuzkoa) Kexa:Udaltzainlanpostuakhornitzekoprobetanepaimahaikide bat Euskal Herriko Polizia Ikastegiak izendatzen du. Bada, Oiartzungo udaltzain-lanpostuak hornitzeko probetarako izendatu zuen epaimahaikidea erdaldunak zenez, gainerako epaimahaikideek ere gaztelaniaz egin behar izan zuten ahozko jardun guztia.

Espedientea: 1029/2008

Espedientea: 191/2009 eae (gipuzkoa) Kexa: Gipuzkoako Udal baten gaztelania hutsean jaso zuten urtarrilaren 27an euriteagatik sor zitezkeen arriskuen berri emateko Larrialdiei Aurregiteko Zuzendaritzak bidalitako mezua.

3. HIZKUNTZA-POLITIKEN ELEMENTU ADIERAZGARRIENAK - 3.3. ZIRKUITU EUSKALDUNAK

3.3. ZIRKUITU EUSKALDUNAK

GAUR-93

27/7/07 12:14

Página 4

dela eta plan horrek euskararen erabilerari dagokionez zenbait baldintza Gaur bete beharko dituela. Dekretuan ez da zirkuitu euskaldunei buruz ezer esaten, eta atal elebidunei buruz ere hitz erdirik ere ez.

“Somos una policía

3. HIZKUNTZA-POLITIKEN ELEMENTU ADIERAZGARRIENAK - 3.3. ZIRKUITU EUSKALDUNAK

INTEGRAL EUROPEA ”

Izan ere, Euskara Plana abian jarri zenetik 10 urte baino gehiago pasa diren arren, oraindik orain ez da inolako Erabilera Planik proposatu ere egin. Euskara Planaren ebaluazio txostenean, plangintzak ertzainen artean euskararen erabilera sustatzeko ez duela balio izan aitortzearekin batera51, Erabilera Plana bigarren plangintzaldirako utzi dela esaten da. Hamar urte hauetan euskararen erabilera sustatzeko zenbait pauso eman direla ere jasotzen da bertan, baina ondoren ikusiko dugun bezala, gehienak hizkuntza-paisaia eta komunikazioen alorrera mugatzen direnak (hizkuntza-paisaiaren azterketa eta egokitzapena, argitalpenetan eta webguneetan euskararen presentzia bermatzea, polizia-hiztegiaren lanketa...). Dena dela, etorkizunari begira, Euskara Planaren ebaluazio txosten horretan bertan, bigarren plangintzaldian abian jarriko omen den Euskara Planerako zenbait irizpide ere proposatzen dira. Besteak beste, ertzainen artean euskararen erabilera sustatzeko Lanpostu Zerrendetan derrigortasun-data gehiago ezartzen jarraitu beharrean, lehentasunen arabera lantalde bakoitzean hizkuntza-eskakizunak egiaztaturik dituzten ertzainen kuota bat ezartzea proposatzen da. Neurri honen helburua ertzain talde (edo bikote) bakoitzean lehen edo bigarren hizkuntza-eskakizuna egiaztaturik duten gutxieneko ertzain kopuru bat bermatzea litzateke.

Fue un acto esperado por todos. Alcanzar la cifra de 8.000 agentes era un objetivo prioritario. Balza recordó en sus palabras a los nuevos graduados los dos ejes sobre los que se ha centrado la gestión departamental durante los últimos años: adecuación de la plantilla y conformación de una policía integral con perspectiva europea. Sobre el primer aspecto, el Consejero les explicó que con su integración la Ertzaintza completa su proceso de ampliación hasta ocho mil

agentes, "una cifra que expresa la mayoría de edad de esta institución y que nos permite abordar con optimismo los retos profesionales que nos esperan durante los próximos años". Sobre la segunda cuestión, Balza hizo hincapié en que "para mantener nuestra visión de policía integral tenemos que garantizar nuestra perspectiva europea; no basta con la mirada local, tenemos que pensar en global para hacer bien nuestro

Lehenengoa. Herrizaingo Sailak, urtebete baino lehenago, Hizkuntza Politikarako Sailburuordetzak txostena egin ondoren, Ertzaintzako euskararen erabileraren Normalkuntza Plana onartuko du, eta bertan, gutxienez, honako hauek bilduko dira: a) Lehentasunak ezartzea agiri normalizatuak euskaraz egiteko. b) Ertzainek euren funtzioak betetzean hizkuntza ofizialak erabiltzeari buruzko neurriak ezartzea; eta batez ere, herritarrekiko eta beste instituzio batzuekiko ahozko eta idatzizko harremanetan euskararen erabilera sustatzeko neurriak. c) Dekretu honetan jasotako helburuak lortzeko behar diren neurri batzuk.

Bigarren plangintzaldian proposamen hau gauzatuko balitz, dudarik gabe, herritarren hizkuntza-eskubideak bermatzeko aurrerapauso garrantzitsua emango litzateke, baina neurri horrek ez luke, inondik inora, Ertzaintzako lantaldeetan euskararen erabilera sustatzeko balioko. Aitzitik, erabilera hori eragotzi egingo luke, azken finean kasurik onenean elebakar eta elebidunez osatutako taldeak izango liratekeelako eta, jakina denez, elebakarren presentzia hutsak lantalde osoak gaztelaniaz ari beharra ekarriko lukeelako. Esan bezala, neurria herritarrei benetako zerbitzu elebiduna bermatze aldera interesgarria izango litzateke, baina proposatzen denak ez du zirkuitu euskaldunekin zerikusirik. Proposamen hori Osakidetzan edo Administrazio orokorrean “unitate administratibo elebidun” bezala definitzen diren taldeen pareko zerbait izango litzateke, hau da, zerbitzua hizkuntza batean edo bestean eskaintzeko gai diren atalen pareko zerbait. Baina noski, zerbitzua elebitan eskaini ahal izateak ez du esan nahi lantaldeak euskaraz lan egin ahal izango duenik. 51 — Honela dio hitzez hitz Euskara Planaren ebaluazio-txostenak: “... Así, si bien el primer plan de normalización linguística ha conseguido aumentar el numero de ertzainas con PL acreditado y ha establecido un determinado porcentaje de plazas en las que el PL es preceptivo, no ha conseguido implementar el uso del euskera ni tan siquiera garantizar una minima atención bilingüe a los ciudadanos”.

3.3.2. Nafarroako Foru Komunitatea Nafarroako Foru Komunitatean ere zirkuitu euskaldunen alorrean eman diren pauso apurrak atzerapausoak izan dira. Aurrez ikusi bezala, Administrazioan euskararen erabilera arautzeko 135/1994 Foru Dekretuak helburu nagusiez ari zenean, besteak beste, “administrazio zirkuitu elebidunak” aipatzen zituen52. Bada, 135/1994 Foru Dekretuak bere lehen artikuluan hiru helburu nagusi zehazten zituela ikusi dugu jada eta hirugarren helburuak zerbitzuak euskaraz ematea bermatzeko behar hainbat langile prestatzea zehazten zuela ere bai, baina zerbait gehiago ere esaten zuen indargabetutako Dekretu horrek. Hona hemen bere lehen artikuluan lortu nahi zen hirugarren helburuaz zioena hitzez hitz: c. Nafarroako Foru Komunitateko Administrazioaren zerbitzu nagusietan, erabiltzaileak halaxe eskatzen duenean, zerbitzuak euskaraz ematea bermatzeko aski diren administrazio zirkuitu elebidunak ezartzeko behar hainbat langile prestatzea. Nafarroako Foru Komunitateko zerbitzu nagusiak Nafarroako biztanleria guztian harrera ematen diotenak dira, non kokaturik dauden kontuan hartu gabe. Aipatu dugun bezala, 29/2003 Dekretuak funtsean gauza bera dio helburuak zehazten dituenean eta idazterakoan ere egitura bera mantentzen du, baina zenbait hitz gako aldatu egiten dira eta, ikus daitekeen bezala, jada ez dira administrazio zirkuitu elebidunak aipatzen. c. Nafarroako Foru Komunitateko Administrazioaren zerbitzu nagusietan, erabiltzaileari, eskatzen duenean, zerbitzua euskaraz eman ahal izateko behar diren langileak antolatu eta gaitzea. Nafarroako Foru Komunitateko zerbitzu nagusiak Nafarroako biztanle guztiei zerbitzua ematen dietenak dira, zehazki zein lurraldetan kokaturik dauden kontuan hartu gabe. Beraz, 1994ko Dekretua jada ez dago indarrean eta 2003ko Dekretu berriak ez du “administrazio zirkuitu elebidunei” buruz hitzik esaten. Egia esateko 135/1994 Foru Dekretuan erabiltzen den izendapen horren atzean “zirkuitu euskaldunen” kontzeptua egon zitekeela pentsatzea gehiegizkoa izan daiteke. Izan ere, “administrazio zirkuitu elebidunak” esamoldea erabiltzen den guztietan herritarrak nahi duen hizkuntza era52 — Izendapen hau ere ez da batere argia “elebidun” hitza erabiltzen delako eta batez ere zein hizkuntzatan lan egingo duten argitzen ez bada, baina “zirkuitu” hitzak beste esanahi bat ematen dio guk aurrez aipatutako zentzuan, hau da, zirkuitu euskaldunen zentzuan.

Gogoan izan behar da, bestalde, aurreko dekretuek Nafarroako Administrazio publiko osorako balio zutela eta ondorioz Foruzaingorako ere bai, baina jada askotan errepikatu dugun bezala, praktikan, dekretu horiek Foruzaingoan ondorio mugatuak izan dituzte, eta aztertzen ari garen zirkuituen eremu honetan zehazki bat bera ere ez. Nafarroan ez dago zirkuitu euskaldunak sortu eta zabaltzeko inolako neurririk ez eta asmorik ere eta Foruzaingoan are gutxiago.

3.3.3. Ipar Euskal Herria Alor honetan ere ez dago inolako arau edo plangintzarik Ipar Euskal Herrian, ezta aurrekaririk ere.

izan. Ipar Euskal Herrian bestalde, ez dago inolako lege babesik idazki ofizialak euskaraz ere eskuratzeko. Bestalde, euskararen normalizazio-prozesuan hizkuntza-paisaia euskalduntzea ere zeregin garrantzitsua da, ez soilik hiztun-komunitatearen hizkuntza-eskubideen ikuspegitik, baita psikologia sozialaren ikuspegitik ere. Izan ere, hizkuntza paisaiak informazio funtzioa ez ezik, funtzio sinbolikoa ere betetzen du. Funtzio informatiboak hizkuntza talde baten lurralde-mugak zehazten ditu, komunikazioan hizkuntza bat edo gehiago erabil daitezkeela adierazten duen aldetik. Bestalde, funtzio sinbolikoak hizkuntzen balioa eta estatusa islatzen ditu, talde batek beste talde batzuekin alderatuta ere hizkuntza nola ikusten duen erakutsiz. Hizkuntza-paisaiak, informazioa emateaz gain, eragina du errotulu edo testu horiek ikusten dituzten pertsonengan. Izan ere, jendeak hizkuntzei buruz duen pertzepzioan eta hizkuntzen aldeko jarreretan eragin dezake hizkuntza-paisaiak, eta ondorioz erabilera ere baldintza dezake.

3.4. KOMUNIKAZIOAK ETA HIZKUNTZA-PAISAIA

Euskal hiztunok, Hizkuntza-eskubideen Deklarazio Unibertsalaren arabera, dokumentu ofizial guztiak euskaraz ere eskuratzeko eskubidea dugu. Ikusi dugun bezala, EAEn legez jasotzen da eskubide hori. NFKan aldiz eskubide hori eremu euskalduna deitutakoan bizi diren herritarrei aitortzen zaie eta eremu mistoa deitutakoan ere zenbait eskubide onartzen dira, nahiz eta eremu horretan euskara ofiziala ez

eae (bizkaia)

Kexa: Otsailaren 1ean arratsaldeko 17:30etan Portugaleteko Ertzain-etxera joan zen eskaera bat egitera. Harreran zegoen ertzainari zerbitzua euskaraz jaso nahi zuela esan zion arren, ezin izan zuen. Espedientea: 332/2008 eae (gipuzkoa) Kexa: Maiatzaren 8an, eguerdiko 12:30 aldera Ordizia eta Beasain artean Ertzaintzaren patruila bat agertu zen eta identifikatzeko eskatu zieten. Hasiera-hasieratik gaztelaniaz hitz egin zieten ordezkariei, eta horiek euskaraz erantzun arren gaztelaniaz jarraitu zuten. Egoera ez korapilatzearren herritarrek gaztelaniaz jarraitu behar izan zuten. Espedientea: 625/2008 eae (gipuzkoa) Kexa: Ertzain batek isuna gaztelania hutsean jarri zion maiatzean. Herritarrak isuna euskaraz nahi zuela adierazi zion, baina hark zera erantzun zion: batetik, ez zuela maila nahikorik isuna euskaraz idazteko eta bestetik, bi hizkuntza ofizial daudenez berak erabakitzen zuela zein hizkuntzatan idatzi isuna. Horrez gain, Guipuzcoa idatzi zuen.

Langileak euskalduntzea, langile berri elebidunak kontratatzea eta zirkuitu euskaldunak abian jartzea euskara normalizatu nahi duen hizkuntza-politika ororen osagai ezinbestekoak dira. Hiru neurri nagusi horiek berma dezakete soilik herritarren eta langileen arteko edota langileen arteko euskarazko komunikazioa. Hori bermatzeko komunikazioen alorrean bertan bestelako neurri bereziak ere garatu behar dira ordea, eta horiek aztertuko ditugu ondorengo atal honetan. Batez ere herritarren eta langileen arteko komunikazioak aztertuko ditugu, hau da, herritarrei euskarazko zerbitzua eskaintzeko hartzen diren neurriak. Horrekin batera baina, langileen arteko komunikazioak ere aztertuko ditugu, hau da, euskaraz lan egiteko hartzen diren neurriak. Batzuen eta besteen arteko komunikazio horiek funtsean ahozkoak eta idatzizkoak izan daitezke edota kanpora begirakoak (ahozkoak, langile eta herritarren artekoak) edo barrura begirakoak (langileen artekoak). Bestetik, idatzizko komunikazioen baitan itzulpenak bereziki aztertuko ditugu informazio hori dugun kasuetan.

Espedientea: 155/2007

Espedientea: 181/2009

eae (bizkaia)

Kexa: Herrizaingo Sailak martxoaren 1eko Eusko Legebiltzarrerako hauteskundeetako parte hartzeari buruzko datuak biltzeko orria bidali zuen Arabako udal batera. Orria gaztelania hutsean zegoen. Beraz, zalantzarik ez dago, hizkuntza-paisaia euskalduntzeak ere bere garrantzia du normalizazio-prozesuan eta ondorioz hizkuntza-politika orok hizkuntza-paisaia euskalduntzeko arau, plangintza eta baliabideak izan behar ditu. Are gehiago, hizkuntza bat normalizatzeko eman behar diren pauso ugari eta konplexuen artean hizkuntza-paisaia euskalduntzea pausorik errazenetakoa dela esan dezakegu, errazena ez bada. Ondorioz, hizkuntza-paisaiaren azterketaren bidez, hizkuntza -paisaiaren egoerari buruzko informazioa ez ezik, administrazio jakin baten hizkuntza-politika orokorrari buruzko informazio interesgarria ere eskura daiteke.

3. HIZKUNTZA-POLITIKEN ELEMENTU ADIERAZGARRIENAK - 3.4. KOMUNIKAZIOAK ETA HIZKUNTZA-PAISAIA

bil dezan bermatzeko direla zehazten da, baina ez da zein hizkuntzatan lan egingo duten aipatzen. Aipatzekoa da, bestalde, â&#x20AC;&#x153;administrazio zirkuitu elebidunâ&#x20AC;? horiek eremu euskaldunean ez ezik, eremu mistoan ere aurreikusten zirela.

3. HIZKUNTZA-POLITIKEN ELEMENTU ADIERAZGARRIENAK - 3.4. KOMUNIKAZIOAK ETA HIZKUNTZA-PAISAIA

Izan ere hizkuntza-paisaia euskalduntzea beste neurri batzuk baino errazagoa izateaz gain, ikusgarriagoa ere bada eta, ondoren ikusiko dugun bezala, Euskal Herriko Administrazio ezberdinen hizkuntza-politika orokorraren gabeziak hizkuntza-paisaia euskaldunduz estali nahi izan diren arren, alor honetan ere oraindik gabeziak izan badira.

Herrizaingoak zerbitzu zabala eskaintzen duen heinean, asko dira lurraldean sakabanatuta polizia zerbitzuak eskaintzen dituzten guneak (polizia-etxeak, polizia-kotxeak, erakundeak...) eta asko zerbitzu horiek guztiak erabiltzen dituzten pertsonak ere. Ondorioz hizkuntzapaisaiak garrantzia berezia du alor honetan ere. Azter ditzagun Administrazio bakoitzak alor honetan eman dituen pausoak eta agian horrela hobeki ulertuko dugu bakoitzak garatzen duen hizkuntza-politika orokorra ere.

deak ere jasotzen dituelako. Dena dela, Dekretu horrek orokorrean ez dio Ertzaintzari batere eragin, ez behintzat komunikazio eta hizkuntza -paisaiari dagokionez, izan ere Ertzaintzaren Euskara Plana arautzen duen 30/1998 Dekretuan ezer gutxi jaso zen gai hauei buruz.

Dekretuan ez da Ertzaintzan euskara zerbitzu-hizkuntza edota lan -hizkuntza izango den zehazten eta euskararen erabilerari buruz egiten den aipamen bakarra Azken Xedapenetan egiten da, Euskara Plana abian jarri eta urtebete baino lehen, Erabilera Plana abian jarri beharko dela eta plan horrek euskararen erabilerari dagokionez zenbait baldintza bete beharko dituela.

*GAUR 100:GAUR 97-1

30/10/08

11:01

a) Lehentasunak ezartzea agiri normalizatuak euskaraz egiteko. b) Ertzainek euren funtzioak betetzean hizkuntza ofizialak erabiltzeari buruzko neurriak ezartzea; eta batez ere, herritarrekiko eta beste instituzio batzuekiko ahozko eta idatzizko harremanetan euskararen erabilera sustatzeko neurriak.

Página 23

c) Dekretu honetan jasotako helburuak lortzeko behar diren neurri batzuk.

Con este número, son ya 100 los que ha cumplido el Ertzaintza GAUR, una publicación por y para los ertzainas. Seguiremos trabajando para ofreceros el mejor servicio. ¡Muchas gracias por vuestra colaboración!

Euskara Plana abian jarri zenetik 10 urte baino gehiago pasa diren arren, oraindik orain ez da inolako Erabilera Planik proposatu ere egin eta orain arte eremu honetan eman diren pausoak, Euskara Planaren ebaluazio txostenean esaten denaren arabera, batez ere idatzizko komunikazioetara mugatzen dira (hizkuntza-paisaiaren azterketa eta egokitzapena, argitalpenetan eta webguneetan euskararen presentzia bermatzea, polizia-hiztegiaren lanketa, Ertzaintzako itzulpen- eta interpretazio-zerbitzua sortzea, polizia-dokumentazioa aztertzea...).

3.4.1. Euskal Autonomia Erkidegoa Ikusi bezala, EAEko Autonomia Estatutuak lehenik eta 1982ko Euskararen Legeak ondoren, besteak beste, euskararen estatusa eta erabilera arautu zituzten. Arau horiek herritarren hizkuntza-eskubideak zehaztu zituzten eta tartean Administrazio publikoarekin bi hizkuntza ofizialetan aritzeko eskubidea jaso zen. Herritarrei aitortzen zaizkien hizkuntza-eskubideak Euskararen Legeko 5. artikuluan jasotzen dira eta tartean Administrazio publikoarekin hitzez edo idatziz euskaraz (edo gaztelaniaz) aritzekoa, hurrengo artikuluan, 6.ean gehiago zehazten dena: 6. artikulua. 1.- Herritar guztiei, Autonomia-Elkarteko lur-eremuan Herri Arduralaritzarekin izan ditzaten harremanetan euskara nahiz gaztelania erabiltzeko eta bakoitzak aukera dezan hizkuntza ofizialean harrera egin dakioneko eskubidea aitortzen zaie. Horretarako, behar daitezen neurriak hartuko dira eta eskubide honen erabilpena arianarian bermatzeko beharrezko gerta daitezen eskuarteak ebatziko.

Jakin badakigu, Herrizaingo Sailean euskararen erabilera arautzeko irizpide argiak zehaztuak dituztela, baina Herrizaingo saila bera Administrazio orokorrerako Euskara Planaren baitan kokatzen da, ez da Ertzaintzarenean, eta ondorioz irizpide horiek guztiak ez dira Ertzaintzan aplikagarriak. Dena dela, kasu honetan salbuespen bat egin eta Herrizaingo saileko irizpide horiek azalduko ditugu, komunikazioaren eta hizkuntza-paisaiaren gaian Ertzaintzan baino egoera hobea izan beharko lukeen zerbitzu horretan zein irizpide jarraitzen diren ikusteko.

2.- Norbanako batek baino gehiagok esku hartu dezateneko zehaztapidetzan edo arazopideketan, haiek elkar hartuta aukeratu dezaten hizkuntzaz baliatuko dira herri-agintariak. Elkar hartzerik ez bada, zehaztapidetza edo arazopideketa hasitakoak nahi dezan hizkuntza erabiliko da, bi aldetakoek argipideak bere aukerako hizkuntzan jasotzeko duten eskubidearen kaltetan gabe.

Herrizaingo saileko arduradunek Administrazio publikoko normalizazio-planei buruz antolatutako jardunaldi batzuetan aurkeztutako txosten batean jasotakoa baliatu dugu irizpide horiek aztertzeko. Ikus daitekeenez, komunikazio- eta hizkuntza-paisaiarekin zerikusia duten atal guztiak hartzen dira kontuan (ahozko komunikazioak, idatzizko harremanak, itzulpenak, tresna eta aplikazio informatikoak, internet eta webguneak, argitalpenak, hizkuntza-paisaia eta diru-laguntzak esleitzerakoan ezarritako hizkuntza-irizpideak):

Corpus juridiko orokorrari dagokionez, Administrazio osorako irizpideak ezartzen dituen 86/1997 Dekretua ere aipatu behar da, besteak beste, euskara zerbitzu-hizkuntza edo lan-hizkuntza izateko irizpideak ezartzen dituelako edota administrazio-atalen sailkapenerako irizpi-

Ahozko komunikazioetan, herritarrekin lehen hitza euskaraz eta elkarrizketa herritarrak aukeratutako hizkuntzan egiteko irizpideak ezarri dira. Euskarazko zerbitzua bermatzeko jarraibideak, euskaraz ez dakiten langileek euskaraz egindako eskaerari behar bezala erantzu-

Idatzizko harremanetan, harremana Administrazioak hasten badu, komunikazioa euskaraz izanen da hartzaileak aldez aurretik euskara hautatu badu. Gainerakoetan euskaraz eta gaztelaniaz egingo da, baina euskara hautatzeko aukera emango da, hori bai, Administrazioko atalak komunikazioa euskaraz egiteko gaitasuna badu. Administrazioak komunikazio bati erantzuten badio berriz, gaztelaniaz jasotako idatziari gaztelaniaz erantzungo zaio, baina atalak euskaraz komunikatzeko gaitasuna badu, euskara hautatzeko aukera ere eskainiko zaio. Euskaraz idatzitako idatziei euskaraz erantzungo zaie, baldin eta atalak hori egiteko gaitasunik badu. Azkenik, komunikazio telematikoetan, herritarrak aukeratutako hizkuntza erabiliko da eta izapideen azken komunikazioa testu estandarizatua denean, sistemak erantzuna ele bietan jasotzeko aukera emango du. Itzulpenei dagokienez, lehentasunezko komunikazioak ez dira itzultzen, baldin eta horiek aurrera atera behar dituenak horretarako beharko lukeen prestakuntzarik jaso ez badu53. Kanpotik jasotzen diren dokumentuak ezinbestekoa denean bakarrik itzuliko omen dira. Bestelakoetan, edukiaren laburpena egingo du gaitasuna duen ataleko langileren batek. Kasu honetan txostenak ez du esaten zer egin behar den atalean gaitasun nahikorik ez duen langilerik ez badago, baina ez da asko pentsatu behar horrelakoetan zer gertatzen den irudikatzeko. Tresna eta aplikazio informatikoei dagokienez, txostenak bi hizkuntza ofizialetan plazaratuko direla dio eta horietan euskarak, gutxienez, %50a hartuko duela.

53 — Herrizaingo Saileko txostenak zehazki ondorengoa esaten du “lehentasunezko komunikazioak ezingo dira itzuli, baldin eta horiek aurrera atera behar dituenak beharrezko prestakuntza horretarako jaso badu”, baina esaldiak horrela idatzita ez du zentzurik eta aurrekoa ondorioztatu dugu.

Interneti buruz ere irizpide zenbait jasotzen dira Herrizaingoko txosten horretan, besteak beste, webguneko edukiak euskaraz eta gaztelaniaz kontsultatzeko moduan egongo direla edota sartzean hizkuntza hautatzeko aukera eskainiko dela edo izapideak egiteko aukera eskaintzen denean, gaztelaniaz zein euskaraz egin ahalko direla edo sailetik kanpoko edukiak barneratzen direnean, bi hizkuntza ofizialak modu orekatuan erabiliko direla. Argitalpenei dagokienez, bi hizkuntza ofizialetan plazaratuko dira eta horietan euskarak, gutxienez, %50a hartuko du. Kasu honetan ez da zehaztapen gehiago egiten eta ondorioz neurriak argitalpen guztiei eragiten diela ondorioztatu behar da, baina ondoren ikusiko dugun bezala, elebitasuna ohiko argitalpenetan soilik bermatzen da. Hizkuntza-paisaia oro har euskaraz eta gaztelaniaz egongo omen da eta euskara hutsean errotuluetako hitzek euskaraz eta gaztelaniaz antzeko grafia dutenean edota mezua piktograma baten bidez adieraziz ulergarria denean. Herrizaingo Sailaren iragarpenak eta publizitatea euskaraz egingo da euskarazko hedabideetan eta euskaraz eta gaztelaniaz, hau da, ele bietan, gainerako hedabideetan. Era berean, komunikazio-kanpaina kontratatzen denean, baldintza mezua bi hizkuntzatan sortua izatea eskatuko omen da. Hori nola egiten den edota nola neurtzen den ez du argitzen ordea aipatutako txostenak. Azkenik, diru-laguntzak ematen direnean, objektuan hizkuntzaren erabilerak eraginik duenean, laguntzak eta diru-laguntzak esleitzeko baldintzetan hizkuntza irizpideak kontuan hartuko dira eta irizpideok betetzen direla egiaztatuko da. Hauek dira Herrizaingo Sailak komunikazioetan euskararen erabilera arautzeko ezarriak dituen irizpide nagusiak. Orokorrean, salbuespenak salbuespen, zehatzak eta nahiko zentzuzkoak, euskararen normalizazioaren ikuspegitik, baina guztiok dakigun bezala teoria gauza bat da eta praktika bestea. Hori erakusten digu behintzat Siadecok Eusko Jaurlaritzarentzat berarentzat 2007an egindako ikerlan batek54. Eskaintzen diren datuak ez dira Herrizaingora edota Ertzaintzara mugatzen, baina benetako egoera nolakoa den irudikatzeko balio dezakete.

54 — Siadecok lan hau inkesten bidez egin du eta ondorioz neurketaren oinarria inkestatuek emandako informazioan oinarritzen da.

Espedientea: 87/2005

eae (bizkaia)

Kexa: 2005eko otsailaren 21ean Eusko Jaurlaritzaren Herrizaingo sailak errepideen inguruko informazioa emateko duen telefono zenbakira deitu (902112088) eta ezin izan zuen zerbitzua euskaraz jaso. Espedientea: 263/2005 eae (bizkaia) Kexa: Ertzaintzaren web orrian prentsa oharrak gaztelania hutsean jartzen dituzte. Espedientea: 22/2006

eae (gipuzkoa)

Kexa: Herritarrak salaketa jarri zuen Beasaingo Ertzainetxean. Salaketaren kopia gaztelania hutsean luzatu zioten eta erantzuna ere, gaztelania hutsean jaso du. Espedientea: 284/2007 eae (gipuzkoa) Kexa: Errepideen egoeraren berri jasotzeko 902 112 088 telefono zenbakira deitu du martxoaren 21ean, eguerdiko 13:15 inguruan. Erantzungailuak euskaraz eta gaztelaniaz erantzun dio, baina harrera egin dion langileak gaztelaniaz eman dizkio azalpenak, euskara ez duela ongi menderatzen esanda. Espedientea: 488/2007 eae (gipuzkoa) Kexa: Apirilaren 20an arratsaldeko 8ak aldera Zarauzko Ertzain-etxera joan zen jasandako lapurreta zela eta salaketa jartzera. Eskatu arren, ezin izan zuen zerbitzua euskaraz jaso. Espedientea: 22/2008 eae (gipuzkoa) Kexa: Urtarrilaren 5ean Donostiako Ertzain-etxe nagusian herritarrak eskura izan zituen agiri guztiak gaztelania hutsean idatziak zeuden. Besteak beste, deklarazioa eta delitu motaren berri emateko agiria. Espedientea: 824/2008 eae (gipuzkoa) Kexa: Ertzaintzak alkoholemia-kontrolak iragartzeko erabiltzen dituen seinale mugigarriak gaztelania hutsean daude. Control Alcohol irakur daiteke baina ez euskarazko ordainik.

3. HIZKUNTZA-POLITIKEN ELEMENTU ADIERAZGARRIENAK - 3.4. KOMUNIKAZIOAK ETA HIZKUNTZA-PAISAIA

teko protokoloa eta langileek herritarrei hizkuntza batean edo bestean jardutea ez eskatzeko neurriak ere garatu dira. Administrazioen artean ere lehen hitza euskaraz egiteko irizpidea ezarri da, baina elkarrizketari dagokionez, euskaraz egiteko ahalegina besterik ez da aurreikusten eta hori solaskidea euskalduna denean soilik. Jaurlaritza barruko ahozko komunikazioetan, ahozko jardunak apurka-apurka euskaraz ere egingo direla esatera mugatzen dira. Azkenik, ekitaldi publikoetan enplegatu elebidunek euskararen erabilera bermatuko dutela ere jasotzen da, baina Euskal Herrian egindakoetan soilik. Era berean, teknologia berriek eskaintzen dituzten aukerak baliatuko omen dira horrelako ekitaldietan bi hizkuntzak erabiltzeko.

*GAUR 100:GAUR 97-1

30/10/08

11:00

Página 14

Berdintasuna nagusi Ertzaintzaren 21. Promozioa osatzen duten 112 agente berriek euren kredentzialak jaso dituzte Euskadiko Poliziaren Akademian, Arkauten. Juan Jose Ibarretxe Lehendakaria eta Javier Balza Herrizaingo Sailburua buru izan dituen ekitaldian, Eusko Jaurlaritzako kideak, Ertzaintzaren agintariak eta ertzain berrien senideak ere izan dira. Agenteen % 30,35 emakumezkoak dira, Ertzaintzaren plantillan egun dagoen ehunekoaren hirukoitza.

Discurso del consejero

3. HIZKUNTZA-POLITIKEN ELEMENTU ADIERAZGARRIENAK - 3.4. KOMUNIKAZIOAK ETA HIZKUNTZA-PAISAIA

akademia ■ academia

21. Promozioko agenteei kredentzialak emateko ekitaldia Ertzaintzaren Akademiako patio nagusian izan zen, Arkauten. Juan Jose Ibarretxe Lehendakariak zuzendu du, eta Javier Balza Herrizaingo Sailburua izan da harekin batera. Agente berrien aurrean egindako hitzaldian, Lehendakaria pozik agertu da promozio berria kalera irtetea aurrepauso handia baita Ertzaintzaren plantillan sexuen artean parekotasuna lortzeko. Ibarretxeren iritzian, gaurko ekitaldia “gertaera gogoangarria” da, aurrerapauso oso garrantzitsua baita “Ertzaintzan etorkizunean gizon-emakumeen arteko berdintasuna bultzatzeko”.

“El trabajo de la Ertzaintza gana en efectividad con una disposición equilibrada entre hombres y mujeres” Todas las promociones de la Ertzaintza han tenido sus peculiaridades, circunstancias especiales marcadas por los tiempos que a cada una le ha tocado vivir. La primera promoción abrió el camino a esta policía y el acceso a una competencias iniciales, básicamente en tráfico y en seguridad de instituciones públicas. Las siguientes promociones nos permitieron asumir de manera plena el conjunto de competencias de seguridad ciudadana y abordar progresivamente el despliegue territorial. Las que vinieron a continuación nos ofrecieron la posibilidad de ir completando la estructura de las unidades y de abordar cada vez con mayor eficacia las obligaciones de una policía integral. Las dos últimas promociones anteriores a la vuestra consolidaron el incremento de plantilla. Como bien sabéis, vuestra promoción, la 21ª, también es en gran parte especial. Lo es porque marca un hito en la incorporación de la mujer a la Ertzaintza. Es la primera vez que una institución policial abre sus puertas a la incorporación plena de las mujeres, en condiciones de absoluta igualdad. Cuando en su momento decidimos dar este paso lo hicimos con plena convicción, con la certeza absoluta de Lehendakariak adierazi duenez, “Euskadi aitzindaria da gizon-emakumeen artean berdintasuna lortzeko politikak sustatzen”. Berdintasun Legea indarrean sar-

que había llegado el momento de darlo. Por una parte, porque ya hace mucho tiempo que nuestra sociedad ha asumido la obligación de llegar a una situación de absoluta igualdad entre ambos sexos y de promover activamente los mecanismos que nos permitan lograrlo en la práctica. Desde la Administración pública debemos abrir camino en esa dirección. Pero, por otra parte, lo hicimos también porque para el funcionamiento eficaz de la Ertzaintza se necesitaba con urgencia de la incorporación plena de la mujer. El porcentaje minoritario de representación femenina en esta policía era – y es - un lastre para muchas facetas del trabajo diario. Hay servicios en el día a día de las comisarías y de las unidades de la Ertzaintza en su conjunto que necesitan ineludiblemente de una mayor presencia de la mujer para poder llevarlos a cabo con eficacia. El trabajo de la Ertzaintza en general gana en efectividad con una disposición equilibrada de agenes de ambos sexos. Hoy, por tanto, damos un paso importante en esa dirección: en hacer una policía más equilibrada y justa, pero también en conseguir una policía más eficaz.

tzea oso garrantzitsua izan da horretarako; “horri esker euskal gizarteak beste modu batera heldu dio errealitate horri”. Ibarretxek agente berriei esandakoaren

arabera, “eguneroko lanean eta herritarrekiko harremanean demokraziaren, berdintasunaren eta justiziaren baloreak defendatzea jarraibide eta bere nortasu-

Azterketa Euskal Autonomia Elkarteko hizkuntza-paisaiari buruzkoa da, 2006-2007 urteetan burututakoa eta oraingoz lehen emaitza orokorrak besterik ez dira plazaratu, baina esan bezala errealitatea nolakoa izan daitekeen irudikatzen laguntzen dute. Azterlanean hizkuntza-paisaia ez ezik, bestelako komunikazioak ere aztertu dira gainera. Zehazki, errotulazioa (barrukoa zein kanpokoa), komunikazio -idatziak (barrukoak) eta harrera-hizkuntza (telefono bidezkoa, aurrez aurrekoa zein megafonia bidezkoa) aztertu dituzte. Hizkuntza Politikarako Sailburuordetzatik azterlan honi “EAEko hizkuntza-paisaiaren azterketa” deitu dioten arren, argi dago hori baino askoz gehiago dela, esan bezala, ez baita hizkuntza-paisaia aztertzera mugatzen. Euskal Autonomia Elkarteko Administrazio publikoaren menpeko ekipamenduetan lokalizatutako 4.187 zerbitzuetan guztira ia 255.000 elementuren hizkuntza-egoeraren azterketa egin da, tar-

tean Ertzaintzaren polizia-etxeetan ere bai55. Zerbitzu-sektore pribatuan berriz, Euskal Autonomia Elkartean kokaturiko 2.659 establezimenduk osatutako unibertsoa hartu da kontuan eta bi azterketa ezberdin egin dira, batean 350 inkestatu dira telefono bidez eta bestean 182 enpresa telefono bidez eta zenbait kasutan bisita eginez. Oraingoz ikerlanaren emaitza orokorrak besterik ez dira argitaratu eta ondorioz ez ditugu ezagutzen alorrez alor lortutako emaitzak, ez eta Ertzaintzakoak ere, baina datu orokor horiek oso adierazgarriak dira eta agerian uzten dute egoera orokorra nolakoa den. Administrazio publikoaren eremuari dagokionez, guztira 200.000 ahozko komunikazio-harreman eta 59.000 idatzizko elementu neurtu dira eta datuek erakusten duten errealitatea benetan kezkagarria da, besteak beste, autonomia abian jarri zenetik hiru hamarkada pasa direla kontuan hartzen badugu56. Ahozko komunikazio-harremanen kasuan esaterako, komunikazio guztien erdia baino gehiago (%53) gaztelania hutsean izan dira, %18 elebitan eta %30 euskara hutsean. Neurtutako ahozko komunikazio gehien gehienak telefono-harrerari dagozkionak izan dira eta zehazki neurtutakoa Administrazioko langileek telefonoz egindako lehen hitza izan. Lehen hitza edo agurra euskaraz egiteko euskaraz jakin beharrik ez dagoela kontuan hartzen badugu, aurrez ikusitako emaitza horiek benetan larriak dira, are gehiago, ondoren ikusiko dugun bezala, Administrazioak berak bere langileen %53 euskaraz egiteko gai dela dioenean. Ahozko komunikazio ia guztiak telefono harrerari dagozkionak izanik, ez da harritzekoa telefono harrerari dagozkion ehunekoak emaitza orokorren antzekoak izatea: telefono deien erdiari baino gehiagori (%53) gaztelaniaz erantzun zaie57, %14ri elebitan eta %33ri euskara hutsean. Megafonia-mezuen kasuan emaitzak are txarragoak dira, %52 gaztela-

55 — Hezkuntza arloko ikastegi publiko zein pribatuak ere aztertu dituztela dio aurkezpen txostenak eta Osakidetzaren, Eusko Jaurlaritzaren, Estatuko administrazioaren, Foru aldundien eta udalen bulegoak eta instalazioak ere bai.

nia hutsean ematen diren arren, euskara hutsean %20 besterik ez dira ematen eta gainerako %25 elebitan. Kasu honetan, beste ezer baino, Administrazioaren utzikeria da salatu behar dena, izan ere, hiru hamarkada ondoren ez da gai izan, ohiko megafonia mezuak gutxienez ele bietan grabatu eta eskaintzeko. Ahozko komunikazioen atalarekin jarraituz, azterlanaren ondorioen txostenean aurrez aurreko harrera ere aztertu dutela esaten da, baina ez da gaiari buruzko datu zehatzik eskaintzen. Egiten den aipamen bakarra Administrazioan harrera lanpostuetan ari diren langileen hizkuntza -gaitasunari buruzkoa da: “hiritarrei harrera egiteko lanpostuetan lan egiten duten langileen %53 gai da euskaraz egiteko eta %47, aldiz, ez”. Bestalde, datu hauek telefono-harrerako datuekin koherenteak direla esan daiteke, izan ere, euskaraz egiteko gai ez direnei ezinezkoa zaie euskaraz harrera egitea, baina elebidunek batean zein bestean egin dezakete, eta ondorioz posible da harrera zerbitzuetan ari diren zenbait langile elebidunek telefono-harrera gaztelaniaz egitea. Ez da aztia izan behar 30 urte ondoren Administrazio publikoko harrerako lanpostuetan (normalizazio-plangintza guztiek lehentasunezko lanpostu izendatzen dituzten horietan) egoera horrelakoa bada, Administrazioan orokorrean are tamalgarriagoa izango dela aurreikusteko. 4. GRAFIKOA EUSKARAREN ERABILERA EAEKO ADMINISTRAZIO PUBLIKOETAN 2006-2007 (%) Telefonoharrera

53,3

Megafoniamezuak

Barruko komunikazio idatziak Kanpoko errotulazioa Barruko errotulazioa

14,2 25,1

31 22 15

53,3 53,7 63,9

32,5 20,4 15 18,9 20,2

56 — Ertzaintzaren polizia-etxeak eta Hezkuntza arloko ikastegi publiko zein pribatuak ere aztertu dituztela dio laburpen txostenak eta Osakidetzaren, Eusko Jaurlaritzaren, Estatuko Administrazioaren, Foru aldundien eta udalen bulegoak eta instalazioak ere bai.

Iturria: Hizkuntza Politikarako Sailburuordetza. Kontseiluak egindakoa

57 — Herrialdez herrialde emaitzak are esanguratsuagoak dira: Araban egiten diren hamar deitatik bakarrari (%13) erantzuten zaio euskaraz Administrazio publikoan, Bizkaian hamar deitik hirutan (%28) eta Gipuzkoan hamar deitik bostetan (%53).

Idatzizko komunikazioei dagokienez, Administrazio publikoaren eremuan guztira 59.000 elementu aztertu dira (kanpoko errotulazioa, barruko errotulazioa eta barruko komunikazio idatziak). Emaitzak oro-

Gaztelaniaz Ele bietan Euskaraz

Kanpoko errotulazioaren atalean, euskara hutsean elementuan %19 besterik ez zeuden, %54 elebitan eta %22 gaztelania hutsean (gainerako %5 bestela). Barruko errotulazioaren atalean, euskara hutsean elementuan %20 besterik ez zeuden, %64 elebitan eta %15 gaztelania hutsean (gainerako %5 bestela). Barruko komunikazio idatzien kasuan egoera are larriagoa da, elementuen %31 gaztelania hutsean baitaude, elebitan (edo euskara hutsean) daudenak %68 diren bitartean (gainerako %1 bestela). Kasu honetan ez da zehazten euskara hutsean zenbat elementu zeuden, euskara hutsean edota elebitan zeudenen datua batera ematen baita. 5. GRAFIKOA EUSKARAREN ERABILERA BARRUKO KOMUNIKAZIO IDATZIETAN 2006-2007 (%) Elebietan (edo euskara hutsean)

%68

Gaztelania hutsean

%31

Bestela

Iturria: Eusko Jaurlaritza 2008. Siadeco. Guk geuk egindakoa.

Horiek dira emaitza orokorrak, baina barruko komunikazio idatziak alde batera utzi eta errotulazioa soilik aztertzen badugu, egoera benetan kaxkarra da: kanpoko errotulazioan elementuen %22 gaztelania hutsean daude, %54 elebitan eta %19 euskara hutsean (gainerako %5 bestela). Barruko errotulazioaren atalean emaitzak zertxobait hobeak dira, baina oraindik ere hainbat elementu gaztelania hutsean idazten dira: %15 gaztelania hutsean, %64 elebitan eta %20 euskara hutsean (gainerako %5 bestela). Esan bezala, hauek EAEko Administrazio publikoko emaitza orokorrak dira eta oraingoz ez dira Ertzaintzari buruzko emaitza xeheak argitaratu. Eskuratu ahal izan ditugun emaitza bakarrak, Ertzaintza Gaur aldizkarian 2008ko ekainean (98.alean) argitaratutakoak izan dira. Ondorio nagusiak hitzez hitz hauek izan dira: “Oro har, gaztelaniaren agerpena %80tik gorakoa da errotulazioan. Hala, testu elebakar gehien gehienak gaztelaniaz daude (hizkuntzaren erabilera aktiboa). Euskararen agerpena, %50etik gorakoa da azpiegitura gehie-

netan, baina batzuetan ez da %25era ere iristen. Euskara ia beti gaztelaniarekin batera ageri da, testu elebidunetan. Euskara hutsezko testu gutxi-gutxi (sic) ageri da. Leku askotan, euskarazko testua lehenesten da gaztelaniazkoaren aldean, errotulazio finkoko elementuetan, hizkuntza politikaren eraginez (hizkuntzaren erabilera pasiboa). Ertzain -etxe eta beste azpiegitura batzuetako hizkuntza-paisaiaren azterketa”. Ikus daitekeenez, Ertzaintzako datuak Administrazio publiko osokoak baino eskasagoak dira, gutxienez errotulazioari dagokionez, izan ere, ez dugu gainerako atalei buruzko datuak eskuratzerik zian. Dena dela, errotulazioari dagokion errealitatea hori izanik, pentsatzekoa da ahozko komunikazioen eremuan egoera ez dela hobea izanen, aitzitik, okerragoa izango dela aurreikusteko arrazoiak agerikoak dira. Dena dela, aldizkarian bertan errotulazioari buruz jasotzen den informazioa Ertzaintzako 8 instalaziokoa besterik ez da (Agurain, Berrozi, Lakua, Miñoiak, Olagibel, Iradier, Laguardia eta Laudio). Ertzainen pertzepzioari buruzko datuak ere eskaintzen dira, baina kasu horretan dirudienez instalazio guztietako datuak jaso dira. Ez dakigu errotulazioen kasuan gabezia hori landa-lana instalazio horietara mugatu delako ala gainerako instalazioek landa-lanean parte hartu ez dutelako izan den. Edozein moduan, eskaintzen diren datuak oso kezkagarriak direla esan behar da. Laudion adibidez, barruko errotulazio aldakorrean %11,1 besterik ez dago elebitan eta gainerako %88,9a gaztelania hutsean dago (euskara hutsean ezer ere ez). Kanpoko errotulazioari dagokionez, ele bietan herena besterik ez dago (%33,3) eta gainerako guztia gaztelania hutsean (%66,7). Azkenik, barruko errotulazio finkoan egoera apur bat hobea da, baina oraindik ere kezkagarria: elementuen %53,8 ele bietan dago eta gainerakoa gaztelania hutsean (%46,2). (ikusi 17. taula) Dirudienez, ertzainei euren instalazioan hizkuntza nagusia zein iruditzen zitzaien ere galdetu zitzaien, hau da, beraien pertzepzioa jaso zuten eta emaitzak instalazioz instalazio eskaintzen diren arren, esan daiteke pertzepzio orokorra hizkuntza nagusirik ez dagoela izan da, 10 instalaziotik seitan euskara eta gaztelania berdin erabiltzen direla uste baitute ertzainek. Dena dela, instalazioen heren batean (%32,6) bertako hizkuntza nagusia “gaztelania euskara baino gehiago” dela erantzun dute. Hiru instalazio besterik ez dira izan euskara gaztelania baino gehiago erantzun dutenak (Azkoitia, Beasain eta Lekeitio)

Espedientea: 165/2005

eae (gipuzkoa)

Kexa: Aritzetako atsedengunean isuna jarri zioten herritarrari gaizki aparkatzeagatik. Jakinarazpen inprimakia ele bietan zegoen, baina gaztelania hutsean bete dute inprimakia. Espedientea: 73/2006 eae (bizkaia) Kexa: Elurteak direla-eta, Eusko Jaurlaritzaren Trafiko sailera deitu zuen errepideen berri izateko. Bi aldiz deitu zuen, eta telefonoa hartu zuenak ez zekien euskaraz. Espedientea: 226/2006

eae (bizkaia)

Kexa: Martxoaren 14an Herrizaingo Sailetik gaztelania hutsean bidali diote herritarrari euskaraz aurkeztutako helegitearen ebazpena Espedientea: 252/2006 eae (gipuzkoa) Kexa: 2006ko martxoaren 24an Beasaingo Ertzain-etxera deitu zuen herritarrak. Azalpenak euskaraz ematen hasi eta ‘por favor, en español’ erantzun zioten. Espedientea: 661/2008

eae

Kexa: Herritarrak euskaraz zuzendu zion helegitea Herrizaingo Sailari. Gipuzkoako Trafiko Lurralde Bulegotik bere idatziari erantzunez bidali dioten jakinarazpena gaztelania hutsean idatzita dago Espedientea: 83/2009 eae (bizkaia) Kexa: Urtarrilaren 9an 112 zerbitzura deitu zuen abisu bat emateko. Teleoperadoreak gaztelania hutsean egin zion agurra. Ondoren, abisua berresteko deitu zioten 944063300 zenbakitik eta orduan ere gaztelaniaz egin behar izan zuen, deitu zuen teleoperadoreak euskaraz ez zekielako.

3. HIZKUNTZA-POLITIKEN ELEMENTU ADIERAZGARRIENAK - 3.4. KOMUNIKAZIOAK ETA HIZKUNTZA-PAISAIA

korrean aztertuta euskara hutsean elementuen %18 besterik ez zegoen, %57 elebitan eta %24 gaztelania hutsean (gainerako %1,5 bestela) .

kapituluan ikusi bezala (x taula) itzulpenetan egindako gastua bikoiztu egin da.

17. TAULA INSTALAZIOETAKO HIZKUNTZA NAGUSIA ERTZAINEN IRITZIAREN ARABERA (2008) Kanpoko errotulazioa

3. HIZKUNTZA-POLITIKEN ELEMENTU ADIERAZGARRIENAK - 3.4. KOMUNIKAZIOAK ETA HIZKUNTZA-PAISAIA

Instalazioa

AGURAIN BERROZI LAKUA MIÑOIAK OLAGIBEL IRADIER LAGUARDIA LAUDIO

EUS 1 0 Ø 0 0 Ø Ø 0

Barruko errotulazio finkoa

EUS/ES

33,3 0,0 0,0 0,0

0,0

2 66,7 3 75,0 Ø 1 100,0 1 100,0 Ø Ø 1 33,3

0 1 Ø 0 0 Ø Ø 2

EUS

0,0 25,0 0,0 0,0

66,7

0 0 0 0 0 0 0 0

EUS/ES 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0

1 7,7 72 100,0 42 61,8 1 100,0 1 20,0 52 100,0 15 71,4 14 53,8

Barruko errotulazio aldakorra

ES 12 0 26 0 4 0 6 12

EUS

92,3 0,0 38,2 0,0 80,0 0,0 28,6 46,2

Ø 0 0 Ø 0 Ø Ø 0

EUS/ES 0,0 0,0 0,0

0,0

Ø 0 0,0 1 5,0 Ø 2 100,0 Ø Ø 1 11,1

ES Ø 4 100,0 19 95,0 Ø 0 0,0 Ø Ø 8 88,9

Iturria: Ertzaintza Gaur aldizkariaren 98. alea.

Baina esan bezala, azken datu hauek ertzainen pertzepzioan oinarritzen dira eta ondorioz ez dute balio egoeraren azterketa objektiboa egiteko. Guri dagokigunez, euskararen normalizazioaren ikuspegitik esanguratsuak diren datuak aurrez azaldutakoak dira, hau da, besteak beste, errotulazioan gaztelaniaren agerpena %80koa dela. Errotulazioetan egoera hain kaskarra bada, ahozko komunikazioetan nolakoa izango den aurreikustea ez da batere zaila. 18. TAULA INSTALAZIOETAKO HIZKUNTZA NAGUSIA ERTZAINEN IRITZIAREN ARABERA (2008) KOP.

Errotulazioa alde batera utzi eta itzulpenak aztertzen baditugu, egoera ez da askoz hobea. Izan ere, gabezia horiek guztiak estaltzeko administrazioak behin eta berriz itzulpenetara jotzen du. Izan ere, oraindik ere EAEko administrazio publikoko langile gehienek ez dakite euskaraz eta beste askok ez dute euskaraz behar bezala idazteko gaitasunik. Gainera, lantaldeetan erdal elebakar bat izatea nahikoa izaten da, lan guztiak gaztelaniaz sortu behar izateko, batez ere, langile elebakar hori lantaldeko lanpostu gakoa baldin bada, hau da, idazki guztiak bere eskuetatik pasa behar badute (burua, idazkaria...). Azken finean, EAEko Administrazioan lan hizkuntza nagusia gaztelania da eta itzultzen diren txosten gehienak gaztelaniatik euskara itzultzen dira.

Euskara (EUS)

0,0

6. GRAFIKOA

Euskara gaztelania baino gehiago (EUS<GAZ)

6,5

60,9

EUSKARAREN ERABILERA EAEKO ADMINISTRAZIO BARRUKO KOMUNIKAZIO IDATZIETAN 06-07

32,6

Euskara eta gaztelania, biak berdin (EUS=GAZ) Gaztelania euskara baino gehiago (GAZ<EUS) Gaztelania (GAZ) Euskara

0,0

100,0

Iturria: Ertzaintza Gaur aldizkariaren 98. alea.

Eta datu hauen aurrean zer dio Herrizaingo sailak, bada emaitza onak izan dituela. Honela adierazten dute hitzez hitz, aipatutako Herrizaingo Sailaren argitalpenean, emaitzen aurkezpen laburra egiten hasi aurretik: “Ertzain-etxe eta beste azpiegitura batzuetako hizkuntza-paisaiaren azken azterketa bukatu eta gero ondorio gisa esan dezakegu emaitza onak izan ditugula. Hala eta guztiz ere, zer hobetu eta zer txukundu badago”.

Euskaratik gaztelaniara

%20

Gaztelaniatik euskarara

%80

Iturria: Eusko Jaurlaritza 2008. Guk geuk egindakoa.

EAEko Administrazio publikoan itzulpen gehienak HAEEren bidez egiten dira, baina gero badira itzultzaile propioak dituzten sail edo erakundeak ere. Azkenaldian gainera, gero eta maizago, itzulpen-lanak kanpoko enpresei esleitzen ari zaizkie eta horrek itzulpenetara jotzeko joera areagotzen ari dela erakusten du. Herrizaingo sailean azken urteetan (2005-2007) ez da itzultzailerik kontratatu, baina baliabideen

Hori seinale ona litzateke baldin eta Herrizaingoko edota Ertzaintzako langile gehienak elebidunak direla esan nahiko balu, baina zoritxarrez alderantziz da, langile gehienak erdal elebakarrak dira eta ondorioz ez dira beren lana, beren idazkiak euskaraz sortzeko gai. Azken finean, langile elebidunak kontratatzeari edota langile guztiak euskalduntzeari lehentasuna ematen ez zaionez, gabezia horiek itzulpenak ugarituz estali nahi izaten dira. Politika honek baina, ez du eguneroko lanerako balio: memoriak, txostenak, aldizkariak eta horrelakoak premiazkoak ez diren heinean itzuli egiten dira, baina eguneroko lanerako idazkiak ez. Kasu askotan gainera ezinezkoa da idazki jakin batzuk itzultzen hastea. Honela, polizia-etxe gehienetan eguneroko lanerako idazkiak gazteleraz sortzen dira, langile gehienek euskaraz ez dakitelako edota lantaldean euskaraz ez dakien norbait dagoelako. Eta egunerokoan idazki horiek itzultzeko denborarik ez dagoenez gaztelera hutsean banatzen dira. Inork itzultzeko denbora hartzen badu lan bikoitza egin behar izaten du eta, noski, oso gutxi dira lan hori hartzen dutenak. Euskarak traba gutxi ez eta, azkenean, denbora-faktoreak ere euskararen aurka eragiten du.

3.4.2. Nafarroako Foru Komunitatea Nafarroari dagokionez, ez dugu komunikazioei buruzko datu zehatzik, besteak beste, Nafarroako Gobernuak ez duelako inoiz gaia aztertzen duen inolako azterlanik plazaratu. Dena dela, Nafarroako Gobernuak azken urte hauetan garatu duen politikaren ardatz nagusietako bat komunikazioak izan dira, zehazki Administrazio publikoaren komunikazioak eta araudian emandako atzerapausoak aztertzea bezalakorik ez dago egungo egoera ulertzeko. Corpus juridikoa aztertu dugunean ikusi bezala, Foruzaingoa euskalduntzeko ez da inolako arau berezirik garatu eta ondorioz indarrean jarritako bakarrak Administrazio publiko osoari begirako arauak izan dira. Honela 1994 urtean Nafarroako Administrazio publikoan euskararen erabilera arautzen zuen 135/1994 Foru Dekretua onartu zen, besteak beste, komunikazioaren eta hizkuntza-paisaiaren eremuan helburu interesgarriak proposatuz:

a. Eremu euskalduna delakoan, herritarrei zerbitzua eskaintzeko edota lanerako bi hizkuntza ofizialetako edozein erabiltzeko aukera ahalbidetzea

eremu euskaldunerako zein kanporako izan. Ahozko komunikazioetan funtzionarioek herritarrek aukeratutako bi hizkuntzetako edozein erabili ahal izango zuten. Eta azkenik, irudi, ohar eta argitalpenen kasuan ere, elementu guztiak ele bietan idatzi beharko ziren. Eremu mistoa delakoan, herritarrei bi hizkuntza ofizialetako edozein erabiltzeko eskubidea bermatze aldera behar ziren neurriak hartuko zirela jaso zen. Are gehiago, zerbitzua herritar guztiei eskaintzen zieten zerbitzuetan herritarren hizkuntza-eskubideak bermatze aldera, zirkuitu administratibo elebidunak abian jarriko zirela ere jaso zen. Honela, barne erabileran, zirkuitu horiek zituzten Administrazioetan inprimakiak ele bietan erabiltzera jo beharko zela jaso zen. Administrazioen arteko harreman idatziak ele bietan izateko aukera jaso zen, hori bai, hizkuntza bakarra erabiltzekotan orduan gaztelania erabili beharko zela zehaztuz. Zirkuitu administratibo elebidunetatik eremu euskaldunera bideratutako komunikazioak ele bietan izan beharko ziren, eremu horretan abiatu eta bi hizkuntzetako bakarra erabiltzea erabaki ez zen kasuetan. Gainerako Administrazioetara komunikazioak gaztelaniaz bideratuko ziren, euskaraz abiatutakoak ele bietan egiteko aukera zabalik utziz. Zerbitzu zentraletatik administratuei zuzendutako komunikazioak ere ele bietan izango ziren, baldin eta interesatuek hizkuntza bakarra erabiltzea adosten ez bazuten. Eremu mistoko herritarrek erabiltzeko ziren inprimakiak ele bietan izatera jo beharko zen. Azkenik, irudi, ohar eta argitalpenen kasuan, elementu ezberdinak ele bietan idaztera jo beharko zen, argitalpenen kasuan euskara proportzio jakin batean erabiliko zelarik. Eremu ez-euskalduna deitutakoan azkenik, herritarren hizkuntza-eskubideak bermatze aldera, ahal zen heinean Administrazioaren itzulpen-zerbitzuak erabiliko zirela ezarri zen.

Eremu euskalduna delakoan, orokorrean herritarrei bi hizkuntza ofizialetako edozein erabiltzeko eskubidea aitortzen zitzaien. Barne erabileran ere bi hizkuntzetako edozein erabil zitekeela jaso zen eta inprimakiak ele bietan izango zirela ere bai. Administrazioen arteko harreman idatziak ere ele bietan izango ziren, baldin eta bi aldeek hizkuntza bakarra erabiltzea adosten ez bazuten. Eremu euskaldunean kokatutako Administrazioetatik eremu mistoan kokatutakoetara idatzitako komunikazioak ere ele bietan izango ziren. Gainerako Administrazioetara komunikazioak gaztelaniaz edota ele bietan idatzi ahal ziren. Administratuekiko komunikazioak ere ele bietan izango ziren, baldin eta interesatuek hizkuntza bakarra erabiltzea adosten ez bazuten. Eremu euskalduneko herritarrek erabiltzeko ziren inprimakiak ere ele bietan egongo ziren,

Lanpostu publikoak eskuratzeko euskara jakin beharra zein lanpostutan eskatu edota euskara meritu gisa zenbat baloratu ere arautu ziren Dekretu horren bidez, hala nola, ezarritako helburuak erdiesteko normalizazio-planak abian jarri beharra. Arauak horiek guztiak ezarri arren, ondorengo urteetan errealitatea oso bestelakoa izan zen eta 1994ko Dekretu horrek ezarritako gutxieneko irizpide horietako asko ez ziren inoiz bete. Praktikan oso bestelako politika garatzen zen eta praktika hori arauetara eraman nahian edo, bederatzi urte beranduago 29/2003 Foru Dekretua onartu zuen Nafarroako Gobernuak, 135/1994 Foru Dekretua balio gabe utziz. Lehenago beste dekretu bat onartu zuen helburu berarekin, baina forma akatsak zirela medio auzitegiek bertan behera utziko zutela aurreikusiz, 29/2003 Foru Dekretu hori onartu zuen Nafarroako Gobernuak.

Espedientea: 698/2006

nfk

Kexa: Nafarroako Gobernuko Funtzio Publikoaren Zuzendaritza Nagusitik gaztelania hutsean bidali dizkiote gastuen itzulketarako bete beharreko inprimakia eta harekin batera doan jakinarazpena. Espedientea: 262/2008

nfk

Kexa: Foruzainek isuna jarri zioten Arbizun joan den apirilaren 6an. Autoaren haizetakoan utzi zioten jakinarazpena gaztelania hutsean zegoen, inprimaki-eredua bera zein haren gainean egindako idazpenak ere. Espedientea: 459/2008

nfk

Kexa: Foruzaingoak Elizondon zabaldu duen polizia-etxeko errotuluan gaztelaniazko testua eta euskarazkoa hagitz neurri ezberdinetan emanak daude.

3. HIZKUNTZA-POLITIKEN ELEMENTU ADIERAZGARRIENAK - 3.4. KOMUNIKAZIOAK ETA HIZKUNTZA-PAISAIA

b. Eremu mistoa delakoan, bertako herritarren hizkuntza-eskubideen egikaritzea bermatzeko behar diren langile publikoak gaitzea. c. Nafarroako Zerbitzu Zentraletan, behar diren langile publiko nahikoak gaitzea, zirkuitu administratibo elebidunak abian jartzen direnean, erabiltzaileek horrela eskatzen dutenean beraien zerbitzua euskaraz eskain dezaten.

3. HIZKUNTZA-POLITIKEN ELEMENTU ADIERAZGARRIENAK - 3.4. KOMUNIKAZIOAK ETA HIZKUNTZA-PAISAIA 40

Hasteko, aurreko arauetan egon zitezkeen zalantzak argitu nahian edo, euskara eremu mistoan zein eremu ez-euskalduna delakoan ez zela ofiziala zehaztu zuen Dekretuak. Ondoren, xedapen orokor batzuk ezarri eta hiru eremuetako bakoitzean Administrazio publikoan euskararen erabilerak nolakoa izan behar zuen edota lanpostu publikoak eskuratzerakoan zein euskara gaitasun egiaztatu beharko zen arautu zuen. Komunikazioari eta hizkuntza-paisaiari dagokienez, Vascuencearen Legeak ezarritako eremuetako bakoitzean, kanpo eta barne erabilera, Administrazio publikoen arteko harremanak, administratuekiko harremanak zein irudia, oharrak eta argitalpenak arautu zituen.

Administratuekiko harremanei dagokienez, Administrazioak eremu euskalduneko herritar zein enpresei bidaltzen dizkien komunikazioak ele bietan eginen dira, beti ere interesatuek bietatik bakarra erabiltzea erabakitzen ez badute. Harremana herritarrak (edo beste Administrazio publikoak) interesatuak diren prozeduren ondoriozkoa denean, gaztelaniaz, euskaraz edo ele bietan idatzitako inprimaki, eredu eta formularioak erabili ahalko dira. Ahozko komunikazioetan berriz, funtzionarioek administratuei zerbitzu hauek aukeratzen duten hizkuntza ofizialean eman ahalko diete.

Eremu euskalduna delakoan, orokorrean, herritarrek zerbitzuetara jotzen zutenean bi hizkuntza ofizialetako edozein erabil zezaketela arautu zen, baina ondoren ikusiko dugunez, salbuespen garrantzitsuak ere ezarri ziren. Kanpo- eta barne-erabilerari dagokionez, Dekretuaren arabera, bi hizkuntza ofizialetako edozeinetan egiten diren administrazio egintza guztiek erabateko balio juridikoa izango dute eremu euskaldunean. Era berean, egintza horiek eremu bereko beste pertsona edo erakunde bati zuzentzen bazaizkio, ele bietan idatzi beharko dira, baldin eta guztiek hizkuntza bera erabiltzea erabakitzen ez badute. Bestalde, erakunde publikoek herritarrei bere inprimaki, eredu edo formularioak gaztelaniaz, euskaraz edota ele bietan eskaini beharko dizkiete. Administrazio publikoen arteko harremanei dagokienez, eremu euskaldunean kokatutako erakunde publikoen artean agiri, jakinarazpen eta bestelako komunikazioak bi hizkuntza ofizialetan idatzi behar dira (euskarri bakarrean edo bitan), baldin eta alde ukituek hizkuntza bakarrean egitea adosten ez badute. Dena dela, fede emate edo ziurtatze administratiboaren eginkizuna duten langile publikoek, ondorioak eremu euskaldunetik kanpo izan behar dituzten agiriak, beti gaztelaniaz egin beharko dituzte. Hori bai, Administrazio publikoen menpeko erregistroetan dauden idazkien kopiak eta ziurtagiriak hizkuntza ofizialetako edozeinetan eginen dituzte. Estatuko Administrazioarekin ere gaztelaniaz izan beharko dituzte beren harreman guztiak eremu euskalduneko Administrazio publikoek, Nafarroan egoitza duten organoetara zuzentzen direnean izan ezik, orduan euskara ere erabili ahal izango baitute. Justizia administrazioaren kasuan harremanek Botere Judizialari buruzko Lege Organikoan ezarritakoari jarraituko diote, hau da, Eremu euskalduneko Administrazio publikoek beren arteko harremanetan adosten duten hizkuntza ofiziala erabili ahal izango dute, beti ere, beste Administrazioren bati eragiten ez bazaio.

Azkenik, irudi, ohar eta argitalpenei dagokienez, bulego, langela eta egoitzetako errotuluak, paperen idazpuruak edo menbreteak, zigilu ofizialak eta gainerako identifikazio nahiz seinalizazio-elementuak ele bietan idatziko dira. Era berean, xedapenak eta eraginkortasuna izateko Aldizkari Ofizialean egiten diren horien argitalpenak, bai eta kaleen errotulazioa eta tokien izenak gaztelaniaz eta euskaraz izanen dira. Eremu mistoa delakoan ekarri zituen murrizketa gehien Dekretu berriak, ikusiko dugunez, ia eremu ez-euskalduna deitutakoarekin parekatzeraino. Hasteko jarraitu beharreko irizpide orokorrak ezartzen dira eta ez da herritarrei Administrazioarekin euskaraz komunikatzeko eskubidea bermatuko zaiela jasotzen. Eremu mistoko Nafarroako Administrazio publikoetan euskara eta gaztelania erabiliko direla esaten da, baina jarraian herritarrek Administrazioarekin euskaraz egiteko duten eskubidea ahalbidetzera jotzeko neurriak hartuko direla besterik ez da esaten. Ildo beretik, herritarren eskubideak ahalbidetzen joateko itzulpen-zerbitzuak besterik ez dira aurreikusten. Honela, Nafarroako Administrazioaren zerbitzu nagusietan (egoitza Iru単ean badute eta beren jarduera biztanle guztientzat baldin bada) euskara-gaztelania itzulpen ofizialeko unitate administratiboa ezarriko da, eta, erabiltzaileak eskatzen due-

nean, oinarrizko administrazio zerbitzuak euskaraz eman ahal izatera joko duten neurri osagarriak hartuko dira. Eremu mistoko Nafarroako beste Administrazio publiko batzuek hautazkoa izanen dute beren zerbitzu nagusietan itzulpeneko unitate administratiboa sortzea. Kanpo eta barne erabilerari dagokienez, egoitza eremu mistoan duten Nafarroako Administrazio publikoen zerbitzuek erabiltzen dituzten barne inprimakietan eta paperetan idazpuruak eta menbreteak gaztelaniaz idatziko dira. Inprimakiak kanpoko jendeak erabiltzeko badira, gaztelaniaz eta ele bietan idatzitako formulario bereiziak izanen dira, interesatuak horietako bat hautatzeko. Erakundeen arteko harremanei dagokienez, eremu mistoko Administrazio publikoek elkarri edo eremu euskaldunekoei igortzen dizkieten agiri, jakinarazpen edo komunikazio administratiboak ele bietan izan ahalko dira (euskarri bakarrean), baina hizkuntza bakarra erabiliz gero gaztelaniaz izan beharko dute. Egoitza eremu mistoan duten Nafarroako Administrazioek, eremu euskaldunean eta mistoan dauden beste Administrazioetara igortzen dituzten agiri, jakinarazpen eta komunikazio administratiboak gaztelaniaz idatzi beharko dira, eremu euskaldunean eta euskaraz hasitako administrazio-prozedurei dagozkienak izan ezik, horiei ele bietan eman ahalko baitzaie jarraipena. Gainerako Administrazio publikoei igortzen zaizkien agiri, jakinarazpen eta komunikazio administratiboak gaztelaniaz idatziko dira, baldin eta eremu euskaldunean eta euskaraz hasitako administrazio prozedurak ez badira, orduan ele bitakoek ere balioa izanen dute. Administratuekiko harremanei dagokienez, egoitza eremu mistoan duten Administrazioko zerbitzuetatik eremu euskalduneko pertsona eta enpresei igortzen zaizkien komunikazio eta jakinarazpenak gaztelaniaz eginen dira, non eta interesatuek espresuki euskara erabiltzea hautatzen ez duten, orduan ele bietan egin ahalko baitira. Horiei Administrazioak eskaintzen dizkien inprimaki eta formularioak gaztelania hutsean edo ele bietan izango dira eta bakoitza ale berezian, erabiltzaileak bat hauta dezan. Irudi, ohar eta argitalpenei dagokienez, egoitza eremu mistoan duten Nafarroako Administrazio publikoen bulego, langela eta egoitzetako errotuluak, paperen idazpuru edo menbreteak, zigilu ofizialak eta gainerako identifikazio- nahiz seinalizazio-elementuak gaztelaniaz idatzi beharko dira. Era beren, xedapenak, oharrak, argitalpenak, iragarkiak eta mota guztietako publizitatea gaztelaniaz izanen dira. Are gehiago, dagokion Departamentuko kontseilariak erabakiko du, Administrazioko zerbitzu nagusiek biztanle guztientzat egiten dituzten informazio-liburuxkak, kanpainetako material grafikoa, argitalpenak edo

Eremu ez-euskalduna delakoan, azkenik, bertan kokatutako Administrazio publikoek agiriak euskaraz aurkezten dituzten herritarrei, aldi berean gaztelaniazko itzulpena aurkez dezaten eskatuko diete eta, ezinezkoa bada, itzulpen ofizialeko zerbitzuak erabili ahalko dituzte herritarrei zerbitzua emateko, horiek Administrazioetara euskara hutsean zuzentzen direnean. Hori bai, eremu ez-euskalduneko Administrazio publikoek egiten duten jarduera, inprimaki, zigilu, agiri, jakinarazpen, komunikazio, seinalizazio, errotulazio, argitalpen eta publizitate oro gaztelaniaz izanen da. Hauek izan dira orain gutxi arte 29/2003 Dekretuak komunikazioaren eta hizkuntza-paisaiaren eremuan ezarri dituen arau murriztaileak, baina errealitatea are eskasagoa izan dela argitu behar da. Izan ere, Hizkuntza Eskubideen Behatokiak urtero Nafarroako Foru Komunitatean komunikazioekin lotuta jaso dituen kexak ugariak izan dira. Iza ere, hainbatetan Nafarroako Gobernuak herritarrei onartutako eskubide murritz horiek ere urratu izan ditu. Esan bezala, Dekretu honek komunikazioen gaia ez ezik, lanpostu publikoak eskuratzeko lan deialdietan egiaztatu beharreko euskara-maila edota euskara meritu gisa zenbat baloratu arautu zuen. Epaitegiek berriki Dekretuko artikulu garrantzitsuak baliogabetu dituzte, batez ere aurreko bi gaiei dagozkienak, baina baita komunikazioei dagokien artikulu bat ere (15.1. artikulua). Izan ere, aurrez ikusi bezala, 2003ko Dekretuko artikulu horrek 1986ko Euskara Legeak eremu euskalduna delakoan bizi diren herritarrei aitortzen dizkien zenbait hizkuntza -eskubide urratzen zituen, euskarazko eskaintza herritarrek espresuki egindako eskarira mugatzen zuen heinean. 15. artikulua. 1. Egoitza eremu mistoan duten Nafarroako Foru Komunitateko Administrazioko zerbitzuetatik eremu euskalduneko pertsona fisiko nahiz juridikoei igortzen zaizkien komunikazio eta jakinarazpenak gaztelaniaz eginen dira, non eta interesatuek espresuki euskara erabiltzea hautatzen ez duten, orduan ele bietan egin ahalko baitira. (baliogabetua) 2. Eremu mistoko pertsona fisiko edo juridikoek erabiltzeko inprimaki eta formularioetan gaztelania hutsean edo ele bietan (gaztelania euskara) idatzitako dokumentua erabili ahalko da, baina ale bereiziak izanen dira, erabiltzaileak bat hauta dezan. (indarrean)

Baina epaitegiek 15. artikuluko lehen paragrafoa soilik baliogabetu dute, hau da, bigarren paragrafoak indarrean jarraitzen du eta gainerako artikuluek ere bai, horrek esan nahi duen guztiarekin. Izan ere, Epaitegiek atzera botatako artikuluak zuzendu asmoz Nafarroako Gobernuak berriki onartutako 55/2009 Foru Dekretuak ez du komunikazioei edota hizkuntza-paisaiari buruz ezer esaten. Dekretu berria hizkuntza-eskakizuna zein lanpostutan eskatu eta euskara jakitea meritu gisa baloratzerakoan zenbat puntuatu ezartzera mugatzen da, hau da, Epaitegiek balio gabe utzitako beste hiru artikuluak moldatzera (18.3 artikulu osoa, 21.1 artikuluko lehen paragrafoa eta 23.1 artikulu osoa). Bukatzeko, Dekretu honetan bertan, Administrazioen arteko komunikazioen atalean aurki daitekeen itzulpen-akats txiki bat aipatu besterik ez. Izan ere, Dekretu hau argitaratzen duen 2003ko otsailak 12ko Nafarroako Aldizkari Ofizialaren euskarazko bertsioan, bigarren ataleko 8. artikulua gaztelaniaz agertzen da. Benetan adierazgarria iruditu zaigu horrelako itzulpen-akats bat, non eta euskarazko idazki ofizialen balio juridikoari buruzko paragrafoan. Dena dela, itzulpen zerbitzuen akats txiki bat besterik ez da, baina Nafarroako Gobernuak euskararekiko garatzen duen bazterketa politikaren metafora txiki bat ere izan liteke. 8. artikulua. 1. Serán válidas y tendrán plena eficacia jurídica todas las actuaciones administrativas cualquiera que sea la lengua oficial empleada. 2. Berez egintza administratiboak diren administrazio-jarduerak, antolamendu juridikoak ezartzen duenari jarraikiz, eremu bereko beste pertsona fisiko edo juridiko batzuei jakinarazi behar bazaizkie, gaztelaniaz eta euskaraz idatzi beharko dira, ez badute behintzat interesatuak diren guztiek (administrazio prozedurari buruzko arauen arabera) hizkuntza bat bakarra erabiltzea espresuki eskatzen, Euskarari buruzko Foru Legearen 10.1, 11 eta 12. artikuluen arabera. 3. Administrazio publikoetako eta beren menpeko erakundeetako organo eskudunek gaztelaniaz, euskaraz edo ele bietan idatzitako inprimaki, eredu edo formularioak eduki ahalko dituzte interesatuek egin beharreko jardueretarako, aurreko puntuan ezarritakoaren arabera. Bestelako neurririk ezean gaiari buruz dagoen araudi orokorra aztertu behar izan dugu. Izan ere, ez dugu Foruzaingoan garatzen diren komunikazio ezberdinei buruzko datu zehatzik, baina okertzeko beldurrik gabe, lasai esan dezakegu, Foruzaingoan euskararen erabilera hutsaren hurrengoa dela. Ikusi bezala, argi dago ez direla foruzain elebidunak

Espedientea: 460/2008

nfk

Kexa: Foruzaingoak Altsasun zabaldu duen polizia-etxeko errotuluan gaztelaniazko testua eta euskarazkoa oso neurri ezberdinetan emanak daude. Euskarazkoa gaztelaniazkoa baino lau aldiz txikiagoa da. Espedientea: 554/2008

nfk

Kexa: Arriskua zuk uste baino handiagoa da-eta izeneko kartelak paratu zituzten Iruñean ekainean. Kartel horiek euskaraz eta gaztelaniaz idatzita dauden arren, euskarazko esaldia gaztelaniazkoa baino 3-4 aldiz txikiagoa da. Espedientea: 847/2008

nfk

Kexa: Urriaren 4an, Altsasuko kaleetan goizeko 11k aldera patruilan zebilen Foruzaingoaren autoa gaztelania hutsean errotulatuta zegoen. Policia Foral inskripzioa besterik ez zuen ageri.

3. HIZKUNTZA-POLITIKEN ELEMENTU ADIERAZGARRIENAK - 3.4. KOMUNIKAZIOAK ETA HIZKUNTZA-PAISAIA

antzeko idazkiak gaztelania hutsean ala ele bietan argitaratu (edizio elebidunean, edo gaztelania eta euskarazko edizio bereizietan).

3. HIZKUNTZA-POLITIKEN ELEMENTU ADIERAZGARRIENAK - 3.4. KOMUNIKAZIOAK ETA HIZKUNTZA-PAISAIA 42

kontratatzen edota jada foruzain direnei ez zaiela euskara ikastaroetan parte hartzen uzten, beraz herritarrek Foruzainekin euskaraz aritzeko duten aukera bakarra ausaz euskaraz dakien foruzain batekin topo egitea da. Eta gauza bera gertatzen da Foruzaingoaren zerbitzuekin ere, izan ere telefono-deiak jasotzeko zerbitzuan ez dago euskaraz dakien langile bakar bat ere. Nafarroako Larrialdi Zerbitzuetan bai badira telefonista euskaldunak, baina hauek ez dira Foruzaingoko langileak, nahiz eta hauek hainbatetan telefono deiak Foruzaingora desbideratu. Esan bezala, Foruzaingoko bertako larrialdi deien telefonoan bertan ez da euskarazko harrera bermatzen.

3.4.3. Ipar Euskal Herrian Komunikazioen eta hizkuntza-paisaiaren eremuan Ipar Euskal Herrian egoera ere tamalgarria da eta Herrizaingo sailari dagokionean are eskasagoa. Corpus juridikoa aztertu dugunean ikusi bezala, frantsesa da hizkuntza ofizial bakarra eta maila guztietako komunikazio edota hizkuntza-paisaian frantsesa da erabili beharreko hizkuntza, bai Administrazio publikoan zein sektore pribatuan. Euskararen erabilera baimendua da baina beti frantsesarekin batera.

ahalegin gehiago egin dituzte, baina Estatuak, Eskualdeak edota Departamenduak oso ekimen gutxi garatu dituzte eremu honetan. Departamenduak esaterako, garatzen duen hizkuntza-politikaren erakusgarri errepideetako txartel elebidunak edota turismo bulegoetan eskaintzen dituzten gida elebidunak aipatzen ditu (helduen euskalduntzea edota haurrendako eskolaz kanpoko ekimenekin batera). Dena dela, aurrez esan bezala, Euskararen Erakunde Publikoaren helburu nagusiak jasotzen dituen Hizkuntza Politika Proiektuan, zehaztutako 12 erronketako bat euskarak bizitza sozialean duen tokia handitzea da58. Orientabide estrategikoei dagokienez, helburu nagusietako bat eragile publiko zein pribatuetan euskararen lekua eta erabilera sustatzea da eta bestea “bizitza sozialeko eragileek euskararen garapen-politika honekin bat egitea susta dezaketen tresna eta partaidetzak sortzea”. Orientabide estrategiko horiek garatzeko lan-ardatzei dagokienez, lehen helburua betetzeko, Administrazio publikoan euskararen erabileraren aldeko politika bultzatzailea eramatea aurreikusten da, baina hautu librea errespetatuz. Era berean, “publikoarekiko ahozko zein idatzizko komunikazioan, euskararen erabilera emendatzeko ekintzei lehentasuna” ematea ere aurreikusten da. Erakunde pribatu handietan ere euskararen erabilera sustatzeko politika bultzatzailea garatuko dela esaten da, baina kasu honetan ere eragileen hautu librea errespetatuz. Are gehiago, jarraitu beharreko estrategia eragileen tipologiaren eta gizartean betetzen duten funtzioaren arabera moldatuko dela ere jasotzen da, herritarrekin harreman zuzena eta ugaria duten zerbitzuei lehentasuna emanez. Bi lan-ardatz hauei hirugarren bat gehitzen zaie, bereziki haur eta gazteen artean euskararen erabilera sustatzeari begira eta irakaskuntzan edota beraien berezko guneetan (ostatuak, ciberguneak...) euskararen presentzia areagotzeko neurriak jasotzen dira (euskarri elebidunak eskaintzea, irakasle eta langileek euskara ikas edo hobe dezaten formazioa eskaintzea...). Bigarren helburua betetzeari dagokionez, hau da, bizitza sozialeko eragileek euskararen garapen-politika honekin bat egitea susta dezaketen tresna eta partaidetzak sortzeari dagokionez, bi lan-ardatz zehazten dira: Bizitza sozialean euskararen presentzia garatzeko egitura publiko koherente eta eraginkorra eraikitzea (hizkuntza-teknikarien sarea osatu eta animatuz, metodologia egokia erabiliz...) eta euskararen

Zentzu honetan Administrazio orokorrek hizkuntza-paisaia euskalduntzeko eman dituzten urrats apurrak errepideetako txartelak ele bietan eskaintzera mugatu direla esan dezakegu. Zenbait Herriko Etxeek kale-izenak eta bestelako euskarriak ere ele bietan eskaintzeko

presentziaren garapenak sortuko dituen hizkuntza beharrei erantzutea (formazio-beharrei erantzunez, hizkuntza-baliabide teknikoak sortu eta zabalduz...).

58 Hizkuntza Politika Proiektuan jasotzen den beste erronka bat euskarazko toponimia sustatzea da (molde egokian idaztea, berreskuratzea, jendartean zabaltzea...), baina noski, toponimia hizkuntza-paisaiaren zati txiki bat besterik ez da.

Aipatzekoa da ere, 2007ko maiatzean, Euskararen Erakunde Publikoa abian jarri eta gutxira, erakunde horren lehendakariak eta Pirinio Atlantikoetako Departamentuko prefetak sinatutako gutun bat helarazi zitzaiela Herriko Etxeetako auzapezei. Frantsesez eta euskaraz idatzitako gutunean Herriko Etxeei dokumentu, zigilu eta komunikazio-euskarri ofizial ezberdinetan euskara erabiltzeko baimena eman zitzaien, hori bai, frantsesaren parean eta balio juridikoa frantsesari soilik aitortuz, hau da, euskararen erabilera maila sinbolikora mugatuz. Ikus daitekeenez, oso gutxi dira komunikazioetan edota hizkuntzapaisaian euskara erabiltzeko aukerak eta gehienak Herriko Etxeen eremura mugatuak. Eremu publikoko gainerako alorretan ez da arau edo ekimen orokorrik garatu, eta are gutxiago Herrizaingoaren eremuan, non Estatuaren eskumena erabatekoa den eta euskararen presentzia beste alorretan baino urriagoa.