HP Justizia Administrazioa by Euskararen Kontseilua

Hizkuntza-politika Orokorren Azterketa

JUSTIZIA ADMINISTRAZIOA 1

1.1. Euskal Autonomia Elkartea.......................... 4

3. HIZKUNTZA POLITIKEN ELEMENTU ADIERAZGARRIENAK

1.2. Nafarroako Foru Komunitatea.................. 4

1.3. Ipar Euskal Herria............................................. 4

3.1. LANGILEEN EUSKALDUNTZEA...................... 25

3.1.1. Euskal Autonomia Elkartea.................... 25

3.1.2. Nafarroako Foru Komunitatea............26

3.1.3. Ipar Euskal Herria.......................................28

1. ALORRAREN TESTUINGURUA

2. HIZKUNTZA POLITIKEN ARDATZ NAGUSIAK

IZENBURUA Hizkuntza-politika Orokorren Azterketa JUSTIZIA ADMINISTRAZIOA 1.0 ARGITARALDIA Lehena, 2010eko irailean ALE KOPURUA Argitalpen digitala ARGITARATZAILEA Euskararen Gizarte Erakundeen Kontseilua INTERNET www.kontseilua.org AZALA HORIXE diseinu tailerra DISEINUA HORIXE diseinu tailerra

3.2. LANGILE BERRIEN KONTRATAZIOA...........28

2.1. CORPUS JURIDIKOA.......................................... 5

3.2.1. Euskal Autonomia Elkartea...................29

2.1.1. Euskal Autonomia Elkartea...................... 5

3.2.2. Nafarroako Foru Komunitatea.......... 30

2.1.2. Nafarroako Foru Komunitatea............. 12

3.2.3. Ipar Euskal Herria......................................32

2.1.3. Ipar Euskal Herria........................................ 14

3.3. ZIRKUITU EUSKALDUNAK..............................32

2.2. NORMALIZAZIO-PLANGINTZAK..................16

3.3.1. Euskal Autonomia Elkartea...................33

2.2.1. Euskal Autonomia Elkartea....................16

3.3.2. Nafarroako Foru Komunitatea...........34

2.2.2. Nafarroako Foru Komunitatea.......... 20

3.3.3. Ipar Euskal Herria......................................35

2.2.3. Ipar Euskal Herria...................................... 21

2.3. BALIABIDEAK.....................................................22

3.4.KOMUNIKAZIOAK ETA HIZKUNTZA PAISAIA..........................................35

2.3.1. Euskal Autonomia Elkartea...................22

3.4.1. Euskal Autonomia Elkartea.................. 36

2.3.2. Nafarroako Foru Komunitatea........... 23

3.4.2. Nafarroako Foru Komunitatea.......... 40

2.3.3. Ipar Euskal Herria.......................................24

3.4.3. Ipar Euskal Herria......................................44

1. ALORRAREN TESTUINGURUA

1.1. EUSKAL AUTONOMIA ERKIDEGOA

Euskal Herrian Justizia Administrazioan lanean ari diren pertsonen kopurua ez da beste zerbitzu publiko batzuetan ari direnen parekoa, baina zerbitzuaren izaera berezia dela eta, alor honek badu bere garrantzia euskararen normalizazioan. Izan ere, Justizia Administrazioaren zerbitzuak egunero erabiltzen ez ditugun arren, geure bizitzako gai garrantzitsuak kudeatzen dituzten zerbitzuak izaten dira.

Euskal Autonomia Erkidegoa 4 jurisdikzio nagusitan banatzen da (Barakaldo, Bilbo, Donostia eta Gasteiz) eta 8 barruti judizialetan: Bizkaian lau (Durango, Gernika, Getxo eta Bilbo), Gipuzkoan hiru (Bergara, Eibar eta Tolosa) eta Araban bat (Amurrio).

Justizia Administrazioa berezia da, zerbitzuaren gaineko eskumena, oraindik ere, hein handi batean Administrazio Zentralaren eskuetan mantentzen delako, bai Frantziako Estatuaren kasuan, eta bai Espainiako Estatuaren kasuan ere. Azken kasu horretan, zerbitzu batzuk besterik ez zaizkie esleitu Administrazio autonomikoei eta garrantzitsuenak (epaileak, fiskalak...) Estatuaren eskumen zuzena dira.

1. ALORRAREN TESTUINGURUA

Dena dela, Euskal Autonomia Erkidegoan abian jarri diren bi normalizazio-planek Estatuaren eskumen diren horiei eragiten zieten neurriak jaso izan dituzte, baina 単abardura garrantzitsu batekin, neurri horiek bete beharrekoak izan beharrean borondatezkoak izan dira. Hau da, epaile, fiskal eta Estatuaren menpeko beste zerbitzu batzuk euskara ikasteko ikastaroetan parte har dezakete, baina ezin zaie inolako euskara-maila egiaztatu beharrik eskatu. Nafarroako Foru Komunitatean, aldiz, euskararen normalizazioaren ikuspegitik abian jarri den ekimen bakarra Administrazio Publiko osoan egiten den euskara-ikastaroen eskaintza izan da, kasu honetan ere borondatezkoa, baina Estatuaren eskumeneko atalei ez ezik, gainerako guztiei ere eragiten diena.

Bada, ondoren ikusiko dugun bezala, alor honetan normalizazioaren ikuspegitik eman diren pausoak orokorrean oso mugatuak izan dira. Are gehiago, alor honetan herritarren hizkuntza-eskubideak sistematikoki urratzen dira eta herri-administrazioen kasuan kexa asko jasotzen dituen arloa izaten da, herrizaingoa edota osasun alorrarekin batera. Justizia Administrazioa euskalduntzeko eman diren pauso eskasak ikusita, erraz ulertuko dugu egun zerbitzu horietan pairatzen dugun egoeraren zergatia. Egoera larri hau zehatz-mehatz aztertzen hasi aurretik baina, eremu administratibo bakoitzean Justizia Administrazioak dituen ezaugarri bereziak azalduko ditugu, ondoren, euskararen normalizazioari dagozkion gaiei buruz aritzen garenean, elementu bakoitza dagokion testuinguruan kokatu eta behar bezala ulertzeko.

batzuekin. Ondorioz, euskara ofiziala omen den eremu horretan ere euskal hiztunen hizkuntza eskubideak sistematikoki urratzen dira.

EAEko Justizia Administrazioan 2.750 lanpostu inguru daude, 2009an. Eusko Jaurlaritzaren eskumenekoak dira 1.937 lanpostu (kudeatzaileak, izapidetzaileak, laguntzaile judizialak eta auzitegi medikuak) eta beste 720 Estatuaren eskumenekoak, eskualdatu gabeko kolektiboei dagozkienak (epaileak, fiskalak eta idazkari judizialak). Bestalde, langile gehienak (%75) emakumeak dira eta, gezurra badirudi ere, ezaugarri horrek euskalduntze-prozesuan eragin zuzena du. Izan ere, administrazio publikoan lanean hasi diren emakume askok etxeko lanen ardurari ere aurre egin behar izaten dio eta ondorioz, ezin diete erantzun lanorduz kanpo sor daitezkeen bestelako ardurei. Euskara ikasteko prozesuak lanorduen barruan jasotako ikastaroez gain etxean egin beharreko lanak ere suposatzen dituen heinean, emakume askori ezinezkoa zaie, nahita ere, prozesuan buru belarri sartzea.

1.2. NAFARROAKO FORU KOMUNITATEA Egun, bost barruti judizial daude Nafarroako Foru Komunitatean (Agoitz, Iru単ea, Lizarra, Tafalla eta Tutera) eta garai bateko Merindadeen eremu bera hartzen du horietako bakoitzak (Nafarroa Behereko merindadea alde batera utziz, noski). Hiruk egoitza eta izendapena mantentzen dute (Iru単ea, Lizarra eta Tutera), baina beste biek egoitza eta ondorioz izendapena ere aldatua dute (Zangozako merindadea Agoitzeko barruti judiziala da eta Erriberriko merindadea Tafallako barrutia). Beste hainbat eremutan bezala, Justizia Administrazioaren antolaketak ez du hizkuntza-irizpiderik jarraitzen, ez eta Vascuencearen legeak ezarritako eremu artifizialen kasuan ere. Esan bezala, Nafarroako Foru Komunitatean bost barruti judizial daude eta bakar batek ere ez du bere egoitza nagusia eremu euskalduna deitutakoan. Dena dela, eremu euskalduna deitutakoan ere badira Justizia Administrazioaren zenbait zerbitzu (bake-epaileak, erregistroak...), baina euskara ofiziala izan arren, ez da euskarazko zerbitzua bermatzeko neurri eraginkorrik garatzen. Lanpostu horiek eskuratzeko ez da euskara jakin beharra eskatzen eta kasurik onenean euskara meritu gisa baloratzera mugatzen dira, hori bai ezer gutxirako balio duten puntu apur

Nafarroaren eskumeneko Justizia Administrazioan 520 langile inguru ari dira egun eta hauei Estatuaren eskumenekoan diren lanpostuak gehitu behar zaizkie, lanposturik garrantzitsuenak. Lehen kasuan 100 lanpostu inguru euren titularrek bete gabe daude, baina horietako asko interinoek betetzen dituzte (egun 180 interino inguru daude). Nafarroak 1999 urtean eskuratu zuen Justizia Administrazioko zenbait lanposturen gaineko eskumena (mediku forentseak, epai-bide eta administrazio kudeaketa zein izapidetza lanpostuak, laguntzaile judizialak...), baina Estatuak lanpostu garrantzitsuenen gaineko eskumena mantendu zuen (epaileak, fiskalak eta idazkari judizialak).

1.3. IPAR EUSKAL HERRIA Ipar Euskal Herrian Justizia Administrazioaren gaineko eskumen osoa Estatuarena da eta bere antolaketa Estatuaren egitura administratiboaren araberakoa da. Are gehiago, Ipar Euskal Herriak ez du Justizia Administrazioaren baitan inolako aitortzarik eta antolaketa horren erdigunea bera kanpoan kokatzen da, Pirinio Atlantikoetako departamentuaren hiriburuan, Pauen.

Hainbatetan errepikatu dugun bezala, hizkuntza-politika orok hiru osagai nagusi behar ditu, araudia, plangintza eta baliabideak. Ez da posible baliabiderik gabeko hizkuntza-politika garatzea eta hankamotza da ere arau egokirik edo plangintzarik gabeko jarduna. Ondoren ikusiko dugun bezala, alor honetan Euskal Herriko administrazio eremuen arteko desoreka izugarria da eta eremu bakoitzaren baitan gertatzen dena ez da batere esperantzagarria. Kasurik onenean, ondoren ikusiko dugun bezala, normalizazio-plangintza oso berandu abiatu da eta garatzeko oztopo garrantzitsuekin eta kasurik okerrenean ez da inolako normalizazio-ahaleginik egin eta ondorioz hizkuntza nagusiaren aldeko hizkuntza-politika garatu da. Ondoren zehatzago aztertuko dugu eremu bakoitzean nolako arauak, normalizazio-plangintzak edota baliabideak erabili diren euskararen normalizazioaren ikuspegitik.

2.1. CORPUS-JURIDIKOA Justizia Administrazioa aztertzerakoan, corpus juridiko orokorra alde batera utzi eta alorrari zuzenean eragiten dioten lege eta dekretuak aztertuko ditugu. Ondorioz, marko juridiko orokorrari buruz informazio zehatza nahi duenak, alorrez alor egindako azterketa berezi hauek osatzeko idatzitako Hizkuntza-politiken azterketa orokorra txostenean corpus juridikoa aztertzen duen atala irakur dezake. Hasteko esan dezagun, euskararen normalizaziorako Justizia Administrazioaren alorrean onartu diren arauak oso urriak izan direla. Gainera, zerbitzu horien gaineko eskumen garrantzitsuenak Estatuen esku daude oraindik: Frantziako Estatuaren esku erabat eta Espainiako Estatuaren esku hein handi batean (epaileak, fiskalak, idazkariak, bake-epaileak...). Euskal Autonomia Erkidegoan eskumen batzuk 1996 urtean eskuratu ziren eta 2001 urtean euskararen normalizaziorako lehen plangintza jarri zen abian, baina lehen saiakera hori Estatuak zapuztu zuela esan daiteke. Nafarroako Foru Komunitatearen kasuan, eskumenak beranduago eskuratu ziren, 1999 urtean, baina Nafarroan ez da urte hauetan guztietan euskararen normalizaziorako inolako plangintza berezirik abian jarri. Kasurik onenean Administrazio publiko osoari dagozkion neurri orokorrak besterik ez dira landu eta horiek muga eta traba handiekin. Esan bezala, Ipar Euskal Herriari dagokionez, Justizia Administrazioaren gaineko eskumen osoa, oraindik ere, Frantziako Estatuarena da eta, ondorioz, ez da Justizia Administrazio autonomikorik antolatu,

eta ez da Justizia Administrazioan euskararen normalizazioa sustatzeko inolako plangintza edo neurri berezirik abian jarri.

2.1.1. Euskal Autonomia Erkidegoa Justizia Administrazioko euskararen normalizazio-prozesuari eragiten dioten arau nagusiak, 1979ko Autonomia Estatutuaz gain, 1982ko Euskararen legea, 2003an erreformatutako Botere Judizialaren Lege Organikoa eta 1989ko Funtzio Publikoari buruzko Legea dira, baina egun, arau horietan jasotakoa zehaztu eta prozesua arautzen duena 152/2008 Dekretua da. Aurretik, helburu berarekin, 117/2001 Dekretua onartu zen, baina Espainiako Estatuak aurkako helegitea aurkeztu zuen eta ondorioz, hainbat urtetan hein handi batean indargabeturik egon da. Euskararen Legeari buruz edota Funtzio Publikoaren Legeari buruz Hizkuntza-politiken azterketa orokorra izeneko txostenean luze eta zabal aritu gara eta ondorioz oraingo honetan oinarrizko aipamenak egitera mugatuko gara. Ondoren, beraz, Justizia Administrazioari bereziki eragiten dioten arauak aztertuko ditugu, batez ere normalizazio prozesua arautzen duten horietan sakonduz. Hasteko esan dezagun, Autonomia Estatutuko 35.3 artikuluaren arabera, autonomia-erkidegoari dagokiola, bere eremuan, Justizia Administrazioko zerbitzura diharduten langileen plazak hornitzea, betiere, Botere Judizialari buruzko Legeak eskumen hori Gobernuari ematen dion modu berean. Jakina denez, EAEko Autonomia Estatutuak lehenik eta 1982ko Euskararen 10/1982 Legeak ondoren, besteak beste, euskararen estatusa eta erabilera arautu zituzten. Arau horiek herritarren hizkuntza eskubideak zehaztu zituzten eta tartean Administrazio publikoarekin bi hizkuntza ofizialetan aritzeko eskubidea jaso zen. Herritarrei aitortzen zaizkien hizkuntza-eskubideak Euskararen 10/1982 Legeko 5. artikuluan jasotzen dira eta tartean Administrazio publikoarekin hitzez edo idatziz euskaraz (edo gaztelaniaz) aritzekoa, hurrengo artikuluan, 6. ean, gehiago zehazten dena. Baina 10/1982 Legeak Justizia Administrazioari erreferentzia zuzena ere egiten dio eta bere 9.1 artikuluan, herritar guztiek Justizia Administrazioarekiko harremanetan nahi duten hizkuntza erabili ahal izango dutela ezartzen du, hala nola, ez zaiela itzulpenik exijituko.

Espedientea: 803/2005

gipuzkoa

Kexa: Herritarrari ez zaio bermatu epaiketa zuzenean euskaraz izateko eskubidea. Bestalde, jakinarazpenak gaztelania hutsean igorri izana ez da eskubide urraketa epailearen arabera. Espedientea: 18/2006

bizkaia

Kexa: Bilboko instrukzioko 4. epaitegiak zortzi hilabeteko espetxealdiko zigorra jarri dio herritar bati, istripu bati buruzko lekukotza euskaraz eta interpreterik gabe eman nahi izateagatik epailaren aurrean. Espedientea: 738/2007

bizkaia

Kexa: Ekainaren 14an Durangoko Instrukzioko 1. zenbakiko epaitegira joan zen deklaratzera. Deklaratu ostean, akta luzatu zioten sinatzeko. Aste bat lehenago deklarazio eguneko dokumentuak euskaraz jaso nahi zituela adieraziz egindako eskaerari jaramonik egin gabe, aipatu akta gaztelania hutsean egoteaz gain, ez zuten jaso herritarrak ez deklaratu izanaren kexa, hau da, uko egiten ziola deklaratzeari itzultzaileak ez dituelako hizkuntza-eskubideak bermatzen eta arrotz sentiarazten zuelako. Espedientea: 7/2008

bizkaia

Kexa: Ajangizko herritarrari ez diote utzi umea euskaraz erregistratzen. Espedientea: 672/2009

gipuzkoa

Kexa: Bergarako Instrukzioko 1. zenbakiko epaitegian 555/2007 prozeduraren (11/2009 Laburtua) autua ekainaren 29an jakinarazi zitzaion gaztelania hutsean. 10 eguneko epean defentsa-kalifikazioa egiteko baliogabetasuna eskatu zuen uztailaren 1ean. Erresoluziorik ez dauka, eta epea astelehenean amaituko da. Ebatzi bitartean etenda uzteko eskatu zuen, baina erantzunik ez du jaso

2. HIZKUNTZA-POLITIKEN ARDATZ NAGUSIAK - 2.1. CORPUS-JURIDIKOA

2. HIZKUNTZA-POLITIKEN ARDATZ NAGUSIAK

10/1982 Legea – 9. artikulua. 1.- Epailaritzarekingo harremanetan, herritar guztiek aukerako hizkuntza ofizialaz baliatu ahal izango dute, inolako itzulpenik ezin eska dakiekeela. 2.- Euskaraz aurkeztutako idazki eta agiriak, eta bai epailaritza-ihardunak, balio osozkoak eta eragite-indarrezkoak izango dira.

2. HIZKUNTZA-POLITIKEN ARDATZ NAGUSIAK - 2.1. CORPUS-JURIDIKOA

3.- Eusko Jaurlaritzak, dagokien ihardutze-sailekin elkar hartuta, Euskal Herriango Epai-Arduralaritzan euskararen erabilpena arauzkotzea sustatuko du.

tzaldia etorri zen (2003-2007), baina ordurako Eusko Jaurlaritzak erabakia zuen Justizia Administrazioaren euskalduntze-prozesua plangintza horretatik at garatuko zuela, hau da, Justizia Administrazioan euskara normalizatzeko plangintza berezi bat garatuko zuela eta hori arautzeko 117/2001 Dekretua onartu zuen. Gerora, Administrazio orokorrerako laugarren plangintzaldia abiatu da (2008-2013) eta oraingoan ere Justizia Administrazioa kanpo utzi da. Izan ere, Justizia Administrazioan euskara normalizatzeko plangintza berria arautuko duen dekretu berria onartuko zelako.

Justizia Administrazioaren zerbitzura diharduten langileen alorrean Autonomia Erkidegoek dituzten eskumenak Botere Judizialari buruzko uztailaren 1eko 6/1985 Lege Organikoaren 455. artikuluan jasotzen dira (lege hori azaroaren 8ko 16/1994 Legeak aldatu zuen). Lege horretako 1. xedapen gehigarriko 2. paragrafoan, ahalmena ematen zaie gai horretan eskumena duten Autonomia Erkidegoei legea garatzeko egin behar diren araudiak onartzeko. Dena dela, ondorengo urteetan Konstituzio Epaitegiak emandako zenbait epaik Botere Judizialaren Lege Organikoak emandako eskumen horiek mugatu eta zehaztu egin dituzte, lehenik 1990eko martxoaren 29an emandako epaiaren bidez (56/1990) eta ondoren 2000ko apirilaren 13an emandakoarekin (105/2000). Honela, lehen urteetan bitarteko material eta ekonomikoen gaineko eskumen batzuk besterik ez zituen jaso Euskal Autonomia Erkidegoak 1684/1987 Errege Dekretuaren bidez. Eskumen horien artean, Justizia Administrazioaren eraikinak garbitzeaz arduratzen ziren lanpostuen gainekoa jaso zen, baina gainerako lanpostuen gainekoa Estatuak mantendu zuen. Ia hamar urte beranduago, 1996 urtean, Justizia Administrazioko zenbait zerbitzu eta langileren gaineko eskumena eskuratu zuen Euskal Autonomia Erkidegoak, baina lanpostu gakoen gaineko eskumena (epaileak, fiskalak, idazkariak, bake-epaileak....), berriz ere, Estatuak mantendu zuen eta egun ere Estatuak mantentzen du. Honela, 2001 urtean Justizia Administrazioan euskararen normalizazioa arautzeko asmoz 117/2001 Dekretua onartu zen. Aurrez, Administrazio orokorra euskalduntzeko bi plangintzaldi agortuak ziren jada (1989-1996 urteetakoa zein 1997-2002 urteetakoa), baina Justizia Administrazioa ez zen ez batean ez bestean sartu. Eusko Jaurlaritzak Justizia Administrazioko zenbait zerbitzu edo langileren gaineko eskumena 1996 urtean eskuratu zituela kontuan hartuz lehen plangintzaldian Justizia Administrazioa ez sartzea uler daiteke, baina bigarrenean ez sartzea ez da hain ulergarria. Dena dela, ondoren, hirugarren plangin-

gutxieneko maila Administrazio orokorreko 2. hizkuntza-eskakizuna izango zela erabaki zen. Honela bada, kidego bakoitzari hizkuntza-eskakizun jakin bat egiaztatu beharra ezarri zitzaion, betiere bakoitzari ezartzen zitzaizkion zereginak kontuan hartuta: Agente judizialei eta Epaileen laguntzaileei 2. hizkuntza-eskakizuna, Ofizialei 3. hizkuntza-eskakizuna eta Auzitegiko medikuei 3. eta 4. hizkuntza-eskakizuna, betiere “lanpostu bakoitzaren ezaugarrien arabera”. Plangintzaldiak hamar urteko iraupena izango zuela aurreikusi zen, 5 urteko bi alditan eta horietako bakoitzaren amaieran ebaluazio bat egingo zela ere bai. Bestalde, nahitaez bete beharreko hizkuntza-eskakizunen ehunekoa kalkulatzeko, 1997ko Dekretuan araututako formula bera aurreikusi zen: euskaldunen ehunekoa + ia euskaldunen ehunekoaren erdia. Plangintzaldi bakoitzeko kalkulua egiteko, barruti judizial bakoitzean plangintza hasi aurretik euskararen jakite-mailari buruzko azken erroldako edo Biztanleria- eta etxebizitza-estatistikako datuak hartu behar ziren kontuan1. Ertzaintzaren kasuan bezala, hizkuntza-eskakizunak zein derrigortasun-datak urtetik urtera ezarriko zirela zehaztu zen, hau da, langile zerrendak berritzearekin batera: 117/ 2001 Dekretua - 7. artikulua 3. Hizkuntza-eskakizunak arian-arian ezarriko dira, plangintzaldiko eta epealdiko helburuetan jarritako portzentajeak iritsi arte. Hortaz, justizia alorrean eskumena duen sailak aldiro-aldiro aurkeztuko dizkio Justizia Ministerioari plantillak eta lanpostuen zerrendak aldatzeko proposamenak.

Lehen Dekretua, 2001 urtekoa, nahiko orokor eta zehatz-gabea izan zen, nahiz eta ordurako, esan bezala, Eusko Jaurlaritzak Administrazio orokorreko bi plangintzaldiren edota Ertzaintzako Euskara Planaren esperientziak izan bazituen. Batez ere hiru jarduera eremu ezarri zituen lehen Dekretu horrek: hizkuntza-eskakizunak esleitzea eta egiaztatzea, funtzionarioentzat hizkuntza-gaitasuna lortzeko ikastaroak antolatzea eta organo edota zerbitzu judizialetan zein fiskaltzetan euskara erabiltzeko programak sustatzea. Hizkuntza-eskakizunak esleitzeari eta egiaztatzeari dagokionez, Administrazio orokorrerako hizkuntza-eskakizunak hartu ziren erreferentzia gisa (ez Hezkuntza edota Ertzaintzakoak) eta 2., 3. eta 4. hizkuntza-eskakizunak ezartzea aurreikusi zen. Lehen dekretu honetan jada, 1. hizkuntza-eskakizuna eskatzea ez zen aurreikusi eta ondorioz

Ildo beretik, hizkuntza-eskakizunak zeintzuk lanposturi esleitu behar zitzaizkien ebazteko ohiko irizpideak ezarri ziren: laneko jardunean hizkuntza zenbat erabiltzen zen, lanpostuak autonomia handia ote zuen eta laneko jardunean harreman ugari eta nolakoak izaten ote zituen. Era berean, lanpostu berbereko dotazioen artean lehentasuna zeini eman erabakitzeko ere zenbait irizpide ezarri ziren. 1 — Dena dela, hurrengo artikuluan salbuespenak ere jasotzen dira, izan ere honela dio hitzez hitz 8. artikuluak “Barruti bakoitzean nahitaez bete beharreko indizea barruti horretako organo guztietan ezarriko da, salbu eta Auzitegi Nagusian, probintzia auzitegietan eta dekanotzetan, izan ere, horietan, nahitaez bete beharreko indizea kalkulatzeko, organoa bera ez ezik, horren menpe dauden zerbitzu komunak eta laguntza-zerbitzuak ere hartuko dira kontuan”. Are gehiago, 9. artikuluan erritmoak ezberdinak izango direla ere jasotzen da: “... Hizkuntza-eskakizunak azkarrago ezarriko zaizkie baldintza egokiak betetzen dituzten lanpostuei, bereziki, erregistro zibiletakoei, jendeari informazioa ematen dioten zerbitzuetakoei, komunikazio-egintzen zerbitzu orokorretakoei eta bake-epaitegietakoei.

Zoritxarrez, salbuespenen atala arautzen zuen 13. artikuluan ere Dekretu horrek araututakoa jasotzen zen, alegia, 45 urtetik gorakoak euskara-gaitasuna egiaztatu behar izatetik salbuetsita gera zitezkeela. Beraz, Justizia Administrazioan euskararen normalizazioa arautzea helburu zuen lehen Dekretuan, plangintzaren balizko arrakasta erabat baldintzatzen zuen neurri hori jaso zen: 117/ 2001 Dekretua - 13. artikulua. 1.– Hizkuntza-eskakizuna ezartzen zaien dotazioen titularrei apirilaren 15eko 86/1997 Dekretuaren 42.etik 52.era bitarteko artikuluetan jasotako salbuespen-arauak ezarriko zaizkie aldaketa batekin: 45 urtetik gorakoen salbuespenari dagokionez, plangintzaldiko epealdi bakoitzaren hasierako adina hartuko da kontuan. 2.– Halaber, hizkuntza-eskakizuna ezarrita duten dotazioen titularrek, aldez aurretik oinarrizko hizkuntza-eskakizuna egiaztatuta ez badute, bost urtez salbuetsita egongo dira, plantillan edo lanpostuen zerrendan hizkuntza-eskakizuna ezarri den unetik aurrera. Lehenengo paragrafoaren ondorioetarako, salbuespenaldi hori euskal herri-administrazioetan derrigortasun data jartzen denetik data hori iritsi arte dagoen tartearen pareko izango da. Bestalde, euskara-ikastaroak ere arautu zituen lehen Dekretu horrek, baina funtsean ikastaro horietan parte-hartzea sustatzeko neurriak baino mugak ezarri zituen: ikastaroan nortzuk parte hartu ahal izango zuten, zeintzuek izango zuten ikastaroetan parte hartzeko lehentasuna, baimena eskatzen zutenei banakako plan bat egingo zitzaiela eta horrelakoak. Are gehiago, ikastaroetara lan-orduetan joateko baimenak mugatuak izango zirela jaso zen kapitulu honetako azken artikuluan: 117/ 2001 Dekretua - 17. artikulua. Justizia-alorrean eskumena duen sailak antolatutako ikastaroetara lan-orduetan joateko baimenak mugatuak izango dira. Hain zuzen ere, Justizia Administrazioaren zerbitzura diharduten langileek euskara-ikastaroetan parte hartzeko erregimenaren arauetan zehaztutakoa izango da muga hori.

Azkenik, are laburrago, euskararen erabilera sustatzeko egitasmoak arautu ziren lehen Dekretu horretan. Hiru artikuluk osatutako kapituluan, erabilera sustatzeko egitasmoak esperientzia pilotu bezala aurkeztu ziren eta ondorioz, ez zen erabilera sustatzeko ekimen orokorrik proposatzen. Funtsean baldintzak betetzen zituzten tokietan esperientzia pilotuak abian jarriko zirela eta berariaz aukeratutako bulego judizial horietan gaitasuna duten eta “prest dauden“ funtzionarioek eguneroko lana euskaraz egingo zutela jasotzen zen, hau da, azken finean egitasmoetan parte hartzea funtzionarioen beraien borondatearen esku utziz. Esperientzia pilotuak garatzeko hainbat baliabide eskainiko zirela jasotzen zen, baina baliabide horietako batzuk euskaraz lan egiteko baino, itzulpenetan oinarritutako dinamikan erortzeko arriskua suposa zezaketen: “itzultzaile baten eta hizkuntza-trebatzaile baten laguntza, agiri normalizatuen eredu informatizatuak, laguntza informatikoa, osagarrizko euskara-ikastaroak eta euskarazko terminoen glosategi bat”. Dena dela, esperientzia pilotu horiek abian jartzeko ezarri ziren “nahitaezko” baldintzek ia ezinezko bihurtu zituzten euskararen erabilera sustatzeko egitasmo horiek: batetik, nahitaezkoa izango zen organo judizial edo fiskaltza jakin horietan beren lanpostuko zereginak betetzeko adinako euskara-maila zuten aski funtzionario egotea eta, bestetik, ezinbestekoa zen ere behar beste dotaziok nahitaezko hizkuntza-eskakizuna ezarrita izatea. Are gehiago, esperientzia abiarazteko eta euskararen erabilera sustatzeko neurriak abian jartzeko, gobernu-organo eskudunen onespena beharrekoa izango zela ezarri zen, hau da, epaile edo magistratuen, fiskalen edota epaileen idazkarien adostasuna. Laburbilduz, 2001 urteko lehen Dekretu hori, batez ere, hizkuntza-eskakizunen esleipena eta egiaztatzea arautzera mugatu zela esan daiteke eta hein handi batean sektore publikoan euskararen normalizazio-prozesua arautzen duen 86/1997 Dekretuak ezarritako neurririk eskasenak errepikatu zituen. Dena dela, Espainiako Estatuak Dekretuaren zenbait artikuluren aurka helegitea aurkeztu zuen, Plangintzak Estatuaren lanpostu zirenei ere eragiten ziela argudiatuz, eta honela lanpostuei hizkuntza-eskakizunak eta derrigortasun-datak ezartzeko prozesua ez zen abian jarri eta, ondorioz, plangintzaren atalik garrantzitsuena indargabeturik gelditu zen. Dekretu hau onartu eta gutxira, 2003 urtean, Botere Judizialari buruzko 6/1985 Lege Organikoa aldatu zuen 19/2003 Lege Organikoa onartu zen eta 520. artikuluan zein ondorengoetan Autonomia Erkidegoei lanpostuak bereizteko (singularizacion) baimena eman zitzaien

Espedientea: 205/2005

bizkaia

Kexa: Barakaldoko epaitegitik bidali zioten zitazioa gaztelania hutsean zegoen. Epaitegian kexa jarri zuen euskaraz bidaltzeko eskatuz. Bere eskaerari erantzun diote gaia aztertuta ez dela konpontzeko moduko irregulartasunik edo disfuntziorik ikusi Epaitegiaren jardunbidean. Espedientea: 953/2006

bizkaia

Kexa: Ertzaintzak herritarra atxilotu eta Deustuko polizia etxera eraman zuen. Bertan euskaraz deklaratu nahi zuela adierazi zuen. Epaitegira eguerdi aldera iritsi eta abokatuak eskaera bideratuta zegoela jakinarazi zion. Arratsaldeko 20:00ak arte epaitegiko ziegan eduki zuten eta epailearengana eramateko bila joan zirenean, itzultzailerik ez zutela adierazi zioten. Horrela, bi aukera eskaini zizkioten: gaztelaniaz deklaratzea, edo beste gau bat pasatzea epaitegiko ziegan hurrengo egunean euskaraz deklaratu ahal izateko. Espedientea: 337/2007

bizkaia

Kexa: Martxoaren 13an Gernika-Lumoko Instrukzioko 1. zk. ko epaitegiak gaztelania hutsean bidali dio bere aurka eginiko falta judizioaren epaia, nahiz eta epaitegi horri aldez aurretik jakinarazi harremanak, bai ahozkoak bai idatziak, euskaraz izan nahi dituela. Espedientea: 25/2007

gipuzkoa

Kexa: Durangoko Instrukzioko 3 epaitegiari propio eskatu dio epaiketa euskaraz eta interprete gabe egiteko. Epaileak ukatu egin dio eskubide hori eta jakinarazpena gaztelania hutsean igorri dio. Espedientea: 9/2008

gipuzkoa

Kexa: Donostiako herritarrari ez diote utzi umea euskaraz erregistratzen. Espedientea: 673/2009

gipuzkoa

Kexa: 2009ko urtarrilaren 22ko epaia martxoaren 4an jakinarazi diote euskaraz eskatzeagatik.

2. HIZKUNTZA-POLITIKEN ARDATZ NAGUSIAK - 2.1. CORPUS-JURIDIKOA

Hizkuntza-eskakizunak egiaztatzeari dagokionez, Administrazio orokorrerako aurreikusitako prozedura eta irizpide berberak ezarri ziren: HAEEarekin hitzarmenak egingo zirela, hizkuntza-eskakizunak egiaztatzeko HAEEk ezarritako probak gainditu beharko zirela, HAEEk aldiro-aldiro egiten zituen probetara zein berariaz kidego bakoitzerako prestatutako probetara aurkeztu ahal izango zirela eta lortutako hizkuntza-eskakizunen balioa eta eragina 86/1997 Dekretuak ezarritakoa izango zela.

“baldin eta autonomia-erkidego jakin batzuei esleitutako funtzioen ondorioz bertako hizkuntza jakin beharra badute”. Azkenean, 19/2003 Lege berrian oinarrituz, Konstituzio Auzitegiak lanpostu jakin batzuetan euskara jakiteko baldintza ezartzea erabat konstituzionala zela aldarrikatu zuen 2005eko urriaren 11ko 253/2005 Epaiaren bidez “baldin eta egin beharreko funtzioetatik behar hori dagoela ondorioztatzen bada eta hala ezarrita badago lanpostu-zerrendetan”2. Era berean, epai horrek Autonomia Erkidegoek Justizia Administrazioan koofizialtasunak noraino iritsi behar duen arautu dezaketela berretsi zuen eta 2006ko irailaren 13ko 270/2006 Epaian ere jarrera horri eutsi zion aipatutako Auzitegiak.

Aipatzeko modukoa da bestalde, bai aurreko 117/2001 Dekretuan zein 152/2008 Dekretu berrian ere, hizkuntza-eskakizunen kontzeptua zein derrigortasun-datena era nahasgarrian erabiltzen direla. Esaterako 2001eko Dekretuan honela jaso zen zein lanpostutan ezarriko ziren hizkuntza-eskakizunak: “...euskara jakitea ezinbesteko baldintza denean jarriko zaie lanpostuei hizkuntza-eskakizuna, merezimendu denean, ordea araudi organikoek diotena beteko da”. Erredakzio horren arabera, hizkuntza-eskakizuna zuten lanpostu guztiak betetzeko zegokion hizkuntza-eskakizuna egiaztatu beharko zela uler zitekeen, baina jakina den bezala, hori derrigortasun-data agorturik duten kasuetan soilik gertatzen da.

2. HIZKUNTZA-POLITIKEN ARDATZ NAGUSIAK - 2.1. CORPUS-JURIDIKOA

Honela bada, azken lege aldaketa eta epaietara egokituz, Justizia Administrazioan euskararen normalizazioa arautzeko 152/2008 Dekretu berria onartu du Eusko Jaurlaritzak eta bertan, besteak beste, urte hauetan guztietan hizkuntza-eskakizunak izendatu eta derrigortasun-datak ezartzeko plangintzarik ezin izan dela abian jarri aitortzen da:

152/2008 Dekretua – Sarrera

Dekretuaren helburua herritarren hizkuntza-eskubideak errespetatzea dela ere, hasiera-hasieratik esaten da, baina aurrerago ikusiko dugunez, helburu hori ez da inondik inora betetzen. Are gehiago, Dekretuan bertan jasotzen diren neurri garrantzitsuenek berme hori ezinezko egiten baitute.

2 — Izan ere, horrela jasotzen baitzen Botere Judizialari buruzko 19/2003 lege Organikoko 521 eta 530 artikuluetan.

Dekretuarekin jarraituz, 4. artikuluan bertan, aurreko dekretuan bezala, hizkuntza-eskakizuna egiaztatu beharra jasotzen ez den kasuetan euskara meritu gisa balioztatuko dela ezartzen da. Ez da zehazten balioztapen horrek zenbatekoa izan behar duen, baina oraingo Dekretuan ere hizkuntza-eskakizun horiek Administrazio orokorrerako definitutako berberak izango direla ezartzen duela kontuan hartuz eta 4. artikuluan bertan 86/1997 Dekretuari aipamena egiten zaiola ikusiz, ohiko puntuaketa eskainiko zaiola pentsa daiteke4. Bestalde, Dekretu berrian Justizia Administrazioko kidegoen antolaketa berria kontuan hartu da bakoitzari zein hizkuntza-eskakizun eskatuko zaien ezartzerakoan, baina ez hori bakarrik, orain 2. eta 3. hizkuntza-eskakizunak besterik ez dira eskatuko, hau da, aurrerantzean ez da 4. hizkuntza-eskakizunik eskatuko. Zehazki, Epaileen laguntzaileei, Laborategiko laguntzaileei eta Izapidetzaileei 2. hizkuntza-eskakizuna ezarri zaie eta Kudeatzailei eta Auzitegiko medikuei 3. hizkuntza-eskakizuna. Nahiz eta aurreko Dekretuan 4. hizkuntza-eskakizuna Auzitegiko zenbait medikuri soilik ezartzea aurreikusi, Dekretu berrian ez da atzerapauso nabarmen hau argudiatzeko inolako azalpenik ematen.

Beren konplexutasun bereziagatik, lege-esparruagatik eta eskumen-banaketagatik, Justizia Administrazioan orain arte ezin izan zaio ekin lanpostuak betetzeko hizkuntza-eskakizunak izendatzeko benetako prozesuari, eta ezin izan da plangintzarik ezarri, derrigorrezkotasunen ezarpenean denbora-irizpideak adierazita. Beraz, zenbait neurri hartu behar dira, hizkuntza arloan egoera gehiago normalizatzeko.

Lehen artikuluan Dekretua Justizia Administrazioan euskara normalizatzeko plan bat onartuz osatuko dela jasotzen da eta bigarrenean Dekretua zein kidegori aplikatuko zaion zehazten da. Hirugarren artikuluan berriz, Dekretuak hizkuntza-eskakizunak eta derrigortasundatak arautuko dituela eta horretarako Justizia Administrazioko unitateak eta azpi-unitateak herritarrekin duten harremanaren arabera sailkatuko direla jasotzen da, hala nola, euskaran trebatzeko ikastaroen horniketa, euskara erabiltzeko programak edota azpi-unitate edo dotazio elebidunen eraketa arautuko direla.

ezarria, aldiz derrigortasun-data batzuk besterik ez3. Dena dela, salbuespenak salbuespen, Dekretu berria aurrekoa baino argiagoa bada eta hainbat kasutan zehatzagoa ere bai.

Ildo beretik, Dekretu berrian ere ez dute gaia behar bezala jasotzen asmatu, izan ere, honela dio 4. artikuluan: “...Derrigortasun-datatik aurrera hizkuntza-eskakizuna izatea nahitaezkoa izango da lanpostu bat eskuratu eta horretan jarduteko...”. Kasu honetan erredakzioa are traketsagoa da, izan ere, esaldiak dagoen bezala zera esan nahiko luke, hizkuntza-eskakizuna ezarria izatea nahikoa litzatekeela derrigortasun-data duen lanpostu bat eskuratzeko, baina jakina den bezala, hizkuntza-eskakizuna izatea baino egiaztatua izatea da ezinbestekoa dena. Izan ere, hizkuntza-eskakizuna Eusko Jaurlaritzaren eskumenekoak diren Justizia Administrazioko Kidegoetako lanpostu guztiek dute

Helburuak eta lehentasunak ezartzen dituen III. kapituluan derrigortasun-datak ezartzeko prozesua 10 urtekoa izango dela ezartzen da eta prozesu hori bosna urteko bi epealditan banatuko dela zehaztuz hasten da, hau da, derrigortasun-daten epe-mugak bi aldi horietara egokitu beharko direla. Era berean, onartzen den Plangintzak bi epealdi horiek izan beharko ditu. Bost urteko epealdi horietako bakoitzaren amaieran ebaluazio bat egin beharko dela jasotzen da, helburuak zer neurritan bete diren jakiteko.

3 — Nola ez, bai batean zein bestean, gaztelaniaz idatzitako testuan ez dago horrelako nahasketarik, eta argi eta garbi gelditzen da zer diren hizkuntza-eskakizunak eta zer derrigortasun-datak, hala nola zer den hizkuntza-eskakizuna izatea eta zer egiaztatzea. 4 — Dekretu horren arabera, 1. edo 2. hizkuntza-eskakizuna egiaztatzen dutenei puntuen %5etik %10era eman dakieke eta 3. edo 4. hizkuntza-eskakizuna egiaztatzen dutenei berriz %11tik %20ra. Ondorioz, Justizia Administraziorako 2. eta 3. Hizkuntza-eskakizunak soilik ezartzea aurreikusten denez...

Ikus daitekeenez, azken proposamen hauek interesgarriak izan daitezke baina oso mugatuak ere bai. Izan ere, Dekretuak batez ere eremu euskaldunenetara edota herritarrekin harreman zuzenena duten zerbitzuetara mugatzen ditu neurri eta proposamen eraginkorrenak, alde batetik euskaldun kopuru handiena lehentasunik gabeko barruti horietan bizi dela kontuan hartu gabe eta bestetik, euskal hiztunok gainerako zerbitzuak euskaraz erabiltzeko eskubidea ere badugula ahaztuz.

Lehen kasuan lau-mailatako lehentasunak ezartzen dira: lehen mailako lehentasuna dute herritarrentzako informazio-unitateek, bigarren mailakoa, euskararen ezarpena %65etik gorako eremuetan kokatutako zerbitzu, unitate eta abarrek; hirugarren mailakoa, euskararen ezarpena %50etik %65erakoa den eremuetan kokatutakoek; eta laugarren mailakoa, %50etik gorako eremuetan kokatutako zerbitzu orokorrek eta bestelakoek (adingabe- eta familia-prozedurak izapidetzen dituzten unitateek...).

Dena dela, aurrez zehaztutako helburu eta lehentasun horien guztien etorkizuneko eraginkortasuna zalantzan jartzeko modukoa bilakatzen da 9. artikuluko seigarren paragrafoan erabiltzen diren hitz lausoak kontuan hartzen badira (“arian-arian”, “bultzatu”...):

Gainerako unitate guztiek ez dute inolako lehentasunik, ez unitate orokorrek (lehentasunezkoak ez diren gainerako guztiak) ez eta bereziek ere (artxiboak, patologia eta mezulari zerbitzuak eta antzekoak). Honela, besteak beste, euskararen ezagutza-tasa %50etik beherakoa den barrutietan kokatutako zerbitzu eta unitateak ez dira lehentasunezkoak izango baldin eta herritarrentzako informazio-unitateak ez badira eta ondorioz Bilbo, Gasteiz, Barakaldo, Getxo, Irun, Amurrio eta Balmaseda barruti garrantzitsuetan kokatutako zerbitzu eta unitate ia guztiak (herritarrentzako informazio-unitateak ezik) ez dira lehentasunezkoak, nahiz eta barruti horietan EAEko (zein Euskal Herriko) biztanleriaren gehiengoa bizi5. Hori bai, lehentasunezkotzat jotako unitateetan, Unitate Elebiduntzat hartu ahal izango dira, unitateko kideen %80k edo gehiagok euskara-maila egokia badu espedienteak herritarrek hautatutako hizkuntzan izapidetu ahal izateko6. Era berean, unitate elebidun horiek izendatzeko, besteak beste, unitatearen izaera eta eragin biderkatzailea kontuan hartuko omen dira. Ildo beretik, herritarrei ahoz zein idatziz laguntzea egiteko nagusitzat duten unitate eta azpi-unitateetan derrigortasundata lanpostu guztiei ezarriko zaiela jasotzen da.

5 — Ondorengoak bai lehentasunezkoak lirateke: Azpeitia, Gernika-Lumo, Tolosa, Bergara, Eibar, Durango eta Donostia (gutxigatik) 6 — Eta era berean “Unitatearen izaera eta eragin biderkatzailea ere hartuko dira kontuan, bai eta hizkuntza-gaitasun eta egituraren eta dituen karrerako funtzionarioen arteko oreka ere”.

152/2008 Dekretua – 9. artikulua 6.- Justizia, Lan eta Gizarte Segurantza Sailak behar diren neurriak bultzatuko ditu lehentasunezko organo eta zerbitzuetan euskara zerbitzu-hizkuntza nahiz lan-hizkuntza modura erabil dadin. Horretarako, arian-arian bultzatuko dira euskara organo eta zerbitzu judizialetan gehiago erabiltzeko programak. Era berean, lehentasunezko organo eta zerbitzuetan dihardutenek lehentasuna izango dute hizkuntza arloan trebatzeko ikastaroetan onartuak izateko, dekretu honen VII. eta VIII. kapituluetan ezarritakoari jarraituz. Bederatzigarren artikulu hori zerbitzu-hizkuntza edota lan-hizkuntza esaten denean zer esan nahi den argituz amaitzen da: “Dekretu honen ondorioetarako, zerbitzu-hizkuntza da herritarrekiko eta beste administrazioekiko harremanetan erabiltzen den hizkuntza. Ondorio berberetarako, lan-hizkuntza zerbitzu-hizkuntza ez ezik administrazioaren barne-harremanetan erabiltzen den hizkuntza ere bada”. Jarraian, 10. artikuluan, hizkuntza-eskakizunak zein lanposturi esleitu behar zitzaizkien ebazteko ohiko irizpideak ezartzen dira: lanpostuak herritarrekin duen harremana, lanpostuaren erantzukizun-maila, lanpostuaren autonomia-maila, hizkuntzaren erabilerak lanpostuko eginkizunetan duen pisua edota izaten diren harremanen kopurua eta ezaugarriak7. Aurreko Dekretuan bezala, Dekretu berrian ere zenbat derrigortasundata ezarri erabakitzeko biztanleriaren euskararen ezagutza hartuko da

7 — Gezurra badirudi ere, 2001eko Dekretuan ez zen herritarrekiko harremana jaso kontuan hartu beharreko irizpideetan, ez eta lanpostuaren erantzukizun maila ere. Zehazki hauek izan ziren jasotako irizpideak: laneko jardunean hizkuntza zenbat erabiltzen zen, lanpostuak autonomia handia ote zuen eta laneko jardunean harreman ugari eta nolakoak izaten ote zituen.

Espedientea: 512/2005 A

bizkaia

Kexa: Erdal justiziarekiko intsumisio jarrera hartu duen herritarra deklaratzen izan da Gernikako epaitegian. Epaileak euskaraz deklaratu nahiko zuela eta ez zuela gaztelaniaz idatzitako orririk sinatu nahiko eta kalera bidali zuen, 15ean behin sinatzera joan behar zuenik ere jakinarazi gabe. Ofiziozko abokatuari esker jakin ahal izan zuen betebehar hori ezarri ziola epaileak. Espedientea: 930/2006

araba

Kexa: Ekainaren 26an goizeko 10:00ak aldera Gasteizko Instrukzioko 1. Epaitegira joan zen astelehenero bezala sinatzera. Funtzionarioak Nortasun Agiria gaztelaniaz eskatu zion. Herritarrak euskaraz eska ziezaiola esan zionean, funtzionarioak euskara ez jakiteaz harro zegoela eta berari Espainiako hizkuntza nazionalean hitz egin ziezaiola esan zion mehatxuka. Ondoren, herritarrak sinaturiko aurkezte-agiria hautsi zuen. Espedientea: 1015/2007

gipuzkoa

Kexa: Erregistro zibilean ez diete utzi umea euskaraz erregistratzen. Espedientea: 497/2008

gipuzkoa

Kexa: Ministerio Fiskalak ez du onartzen prozedura euskaraz egiterik. Jakinarazpenak eta abarrekoak euskara bideratzerekin nahikoa dela dio. Espedientea: 10/2008

gipuzkoa

Kexa: Tolosako herritarrari ez diote utzi umea euskaraz erregistratzenEspedientea: 674/2009

gipuzkoa

Kexa: 200/2008 Prozedura arruntean alde batek euskaraz jardun du eta besteak gaztelaniaz. Justizia Auzitegiak ez du ele bietan izapidetu prozedura, eta euskaraz egiteak 145 egun gehiago irautea eragin du.

2. HIZKUNTZA-POLITIKEN ARDATZ NAGUSIAK - 2.1. CORPUS-JURIDIKOA

Esan bezala, Dekretu berrian helburuak eta lehentasunak aurrekoan baino zehatzago ezartzen dira. Honela, sarreraren ondoren, Xedapen Orokorretan, Justizia Administrazioko zerbitzuak herritarrekiko harremanaren arabera sailkatu beharra aurreikusten da eta ondoren, Planaren helburu eta lehentasunak zehazten dituen 9. artikuluan, sailkapen hori kontuan hartuz lehentasunezko unitateak eta lehentasunik ez duten unitateak bereizten dira.

2. HIZKUNTZA-POLITIKEN ARDATZ NAGUSIAK - 2.1. CORPUS-JURIDIKOA 10

kontuan, hau da, euskaldunek eta ia-euskaldunen erdiak osatzen duten ehunekoa. Iturriari dagokionez baina aldaketa garrantzitsua jasotzen da, 2001eko Dekretuaren arabera ehuneko hori lortzeko “azken erroldako edo biztanleria eta etxebizitza estatistikako datuak hartuko dira kontuan, barruti judizial bakoitzean, euskararen jakite-mailari dagokionez” eta 2008ko Dekretuan aldiz “datu horiek populazioaren eta etxebizitzaren azken zentsu edo estatistikatik aterako dira, horien emaitzak Euskal Herriko Agintaritzaren Aldizkarian argitaratu badira etapa horren hasierarako eta alderdi judizial bakoitzari dagokionez”. Hau da, alde batetik erroldei buruzko erreferentzia ezabatzen da eta estatistikena sartu eta garrantzitsuagoa dena, datuak kontuan hartu ahal izateko datu horiek EAEko Aldizkari Ofizialean argitaratutakoak izan behar dutela ezartzen da. Ondorioz gerta daiteke, Eustatek edota Eusko Jaurlaritzak berak Biztanleriaren eta etxebizitzen azken zentsu edo estatistikako datuak izan arren, Aldizkari Ofizialean argitaratu ez direlako, ehuneko hori ateratzeko azken zentsu edo estatistikako datuak erabili ordez aurreko zentsu edo estatistikakoak erabiltzea, horrek esan nahi duen guztiarekin (derrigortasun-data lanpostu gutxiagori...). Bada, Justizia Administrazioan euskara normalizatzeko 152/2008 Dekretuak ate hori zabalik utzi duen arren, onartutako plangintza harantzago joan da eta 2008 urtean onartu den arren 1996ko euskararen ezagutza tasa erabiliz ezarri dira derrigortasun-datak, hau da, Eusko Jaurlaritzaren eskumenekoak diren kidegoetako lanpostuen %40,8ari ezarri zaio derrigortasun-data, %48,5ari ezarri behar zitzaionean, guztira 149 lanpostu gutxiagori8. Eta hori gutxi ez eta Dekretuak ez du zehazten epealdi bakoitzean zenbat derrigortasun-data ezarri beharko diren. Berriz ere, aurrez aipatutako hitz lausoak erabiliz, epealdi bakoitzean ezagutza-tasaren azpitik ez kokatzeko ahalegina egingo dela jasotzera mugatzen da 10. artikuluko 2. paragrafoa9:

8 — Aldiz lehentasunezko eremuak definitzeko 2001 urteko datuak erabili dira 2006koak erabili ordez. Dena dela, kasu honetan Biztanleriaren eta etxebizitzaren zentsuko datuak erabili beharrean udal erroldako datuak erabili direla jasotzen da lehenengo Xedapen Iragankorrean. 9 — Ertzaintzan euskararen normalizazioa arautu duen Dekretua esaterako hori baino zehatzagoa izan da eta aldi bakoitzean derrigortasundata zenbat lanposturi ezarri behar zitzaion argi eta garbi zehaztu zuen. Hori bai, lehen bost urteetan helburua bete bazen ere, ez da gauza bera gertatu bigarren bost urtekoan eta 1.000 lanpostu baino gehiago derrigortasun-data ezarri gabe gelditu dira.

152/2008 Dekretua – 10. artikulua 2.– Euskara jakin beharra baldintzatzat duten eta lanpostuen zerrendan sartuta dauden lanpostuen funtzio nahiz eginkizunen arlo kuantitatiboa nahiz kualitatiboa baloratzeko, artikulu honen lehenengo paragrafoan aipatzen diren gaiak hartuko dira kontuan. Herri-administrazioak aurre egin beharreko hizkuntza-errealitate horretarako hurbilketa modura, ahaleginak egingo dira dekretu honen aplikazio-eremuko lanpostuen dotazio-ehunekoa, bosna urteko bi plangintza-etapak bukaturik derrigortasun-data izan behar dutela uste dena, txikiagoa ez izaten euskarak barruti judizialean duen ezarpena adierazten duen indize soziolinguistikoa baino. Ehuneko hori, ordea, gainditu daiteke, hizkuntza-eskakizuna duten funtzionarioen kopuruak horretarako bidea ematen badu. Era berean, lanpostu berbereko dotazioen artean derrigortasun-datak ezartzerakoan lehentasuna zeini eman erabakitzeko zenbait irizpide ezarri ziren: lehenik hizkuntza-eskakizuna egiaztatu duten titularrak, ondoren hutsik daudenak, gero euskara maila altuena dutenak, jarraian hizkuntza-eskakizunik egiaztatu behar ez dutenak, ondotik gazteenak eta azkenik antzinatasun gutxien duten titularrak. Irizpide hauek ikusita argi eta garbi gelditzen da, derrigortasun-daten ezarpena euskaraz ez dakiten langileak euskalduntzeko erabili ordez, aurrez zehaztutako helburuak betetzen direla erakusteko baliatzen dela. Nola ulertu bestela, lanpostu berbereko dotazioen artean lehentasuna hizkuntza-eskakizuna dutenei eta hutsik dauden lanpostuei ematea? Are gehiago, aurreko Dekretuan bigarren tokian hizkuntza-eskakizuna ezartzeko eskatu duten dotazioak ezartzen ziren eta Dekretu berrian ez dira aipatu ere egiten.

Hizkuntza-eskakizunen egiaztatzeari dagokionez, ez dago 2001 urteko Dekretuarekin alde handirik eta aurrez azaldutako Administrazio orokorrerako aurreikusitako prozedura eta irizpide berberak ezarri dira. Hori bai, kasu honetan ere, eremu publikorako normalizazioplangintza oro goitik behera baldintzatzen duen 86/1997 Dekretu orokorrak ezarritako adinaren salbuespena jasotzen da. Dekretu berrian 17. artikuluan ezartzen da zeintzuk izango diren hizkuntza-eskakizuna egiaztatzetik salbuesteko arrazoiak eta horretarako 86/1997 Dekretuko artikulu ezberdinak aipatzen dira, azken finean 45 urtetik gorakoak euskara-gaitasuna egiaztatu behar izatetik salbuetsita geratzen direla esateko: 117/ 2001 Dekretua - 13. artikulua. 1.– Hizkuntza-eskakizuna ezartzen zaien dotazioen titularrei apirilaren 15eko 86/1997 Dekretuaren 42.etik 52.era bitarteko artikuluetan jasotako salbuespen-arauak ezarriko zaizkie aldaketa batekin: 45 urtetik gorakoen salbuespenari dagokionez, plangintzaldiko epealdi bakoitzaren hasierako adina hartuko da kontuan. 2.– Halaber, hizkuntza-eskakizuna ezarrita duten dotazioen titularrek, aldez aurretik oinarrizko hizkuntza-eskakizuna egiaztatuta ez badute, bost urtez salbuetsita egongo dira, plantillan edo lanpostuen zerrendan hizkuntza-eskakizuna ezarri den unetik aurrera. Lehenengo paragrafoaren ondorioetarako, salbuespenaldi hori euskal herri-administrazioetan derrigortasun data jartzen denetik data hori iritsi arte dagoen tartearen pareko izango da. Hala ere, bada 2001 urteko Dekretuarekin ezberdintasun txiki baina garrantzitsu bat eta oraingoan ere atzerapauso bat suposatzen du, izan ere, aurreko Dekretuan adina erabakitzeko plangintzaldiko epealdi bakoitzaren hasierako adina kontuan hartuko zela zioen bitartean, Dekretu berrian ez da zehaztapen hori egiten eta ondorioz, kontuan hartuko den adina plangintzaldiaren hasierako urtean dutena izango da. Jarraian, eta lehen Dekretuan ez bezala, Dekretu berriko 18. artikuluan hizkuntza ofizialak erabiltzeko irizpide orokorrak zehazten dira. Ahozko komunikazioetan esaterako, hartzaile jakinik gabeko ahozko mezuak (erantzungailu automatiko, bozgorailu eta antzekoen bidez emandakoak) euskaraz eta gaztelaniaz zabalduko direla esaten da, hurrenkera horri jarraituz. Bestalde, euskara-ezagupenak dituzten langileek euskaraz hartuko dituzte herritarrak, eta gero, erabiltzaileek aukeratzen duten hizkuntzan jarraituko dute. Erabiltzaileak euskaraz hitz eginez jotzen badu funtzionarioarengana, edo euskaraz kasu egin diezaiotela eskatzen badu, eta funtzionarioak behar beste ezagupen ez badu, laguntza eskatuko die langile elebidunei. Ildo beretik, idatzizko

152/2008 Dekretua – 18. artikulua 2.– Justizia, Lan eta Gizarte Segurantza Sailak bitartekoak eta baldintzak jarriko ditu, honako hauek gerta daitezen: a) Herritarrentzako edozein komunikaziotan Euskara erabil dadin: zuzeneko ahozko harremanetan, bozgorailu bidezko mezuetan, komunikazio edo informazio idatzian, eta are teknika eta bitarteko elektroniko, informatiko edo telematikoen bidezkoetan, hala nola, Internet, faxa, posta elektronikoa eta antzekoak. b) Herritarrei zuzenean bidali beharreko izapidetzea elebiduna izan dadin, batez ere jakinarazpenak, zitazioak, errekerimenduak eta epatzeak. Dekretu berrian ere euskara-ikastaroak arautzen dira, baina kasu honetan, aurreko Dekretuan baino egokiago eta zehatzago. Ikastaroetan parte hartzerakoan lehentasuna nortzuk izango duten zehazterakoan esaterako aurreko dekretuan baino irizpide argiagoak jasotzen dira, baina edozein kasutan, oraingo honetan ere aurreikusitako helburuak lortu direla erakustera bideratutako zenbait irizpide ere jasotzen dira. Edozein kasutan, bai aurreko Dekretuan bai oraingo honetan, Justizia-alorrean eskumena duen sailak antolatutako ikastaroetara lan-orduetan joateko baimenak mugatuak izango direla jasotzen da. Hau da, unean uneko baliabide mugatuek edota gehiegizko lan-kargak langileen euskalduntze-prozesua mugatuko du eta ondorioz, aurrez proposatutako helburu horiek guztiak baldintzapean gelditzen dira. 152/ 2008 Dekretua - 22. artikulua. Justizia-alorrean eskumena duen sailak antolatutako ikastaroetara lan-orduetan joateko baimenak mugatuak izango dira. Hain zuzen ere, Justizia Administrazioaren zerbitzura diharduten langileek euskara-ikastaroetan parte hartzeko erregimenaren arauetan zehaztutakoa izango da muga hori. Aurreikusita dago, orobat, prestakuntza-aldi bat, atzeratutako derrigortasun-data duten funtzionarioentzat. Gainera, Dekretu berriko artikulu berean atzeratutako derrigortasun-data duten funtzionarioentzat prestakuntza-aldi bat aurreikusita dagoela gehitzen da. Honela, aurreko Dekretuan ez bezala, atzeratutako derrigortasun-datak egon daitezkeela aurreikusten da, horrek esan nahi duen guztiarekin. Izan ere, Dekretuak alde batetik derrigortasun-data agortu ondoren langileek dagokien hizkuntza-eskakizuna egiaz-

taturik beharko dutela ezartzen du, baina aldi berean derrigortasundata batzuk atzeratu daitezkeela ere onartzen du. Azkenik, komunikazioei dagokienez, aurreko Dekretuan bezala, Bulego Judizialean eta Fiskaltzetan euskararen erabilera sustatzeko aurreikusten ziren egitasmoak jasotzen dira Dekretu berriko VIII. Kapituluan, zehazki 23, 24 eta 25. artikuluetan, hori bai, oraingo honetan ez dira “esperientzia pilotu” bezala definitzen. Bestalde, aurreko Dekretuan esperientzia hauek abiatu ahal izatea baldintzen araberakoa bazen, oraingoan lehentasunezkotzat jotzen diren organo judizial, zerbitzu komun eta fiskaltzetan abian jartzea aurreikusten da, baina biak ala biak egitasmo horiek “sustatu” egingo direla esatera mugatzen dira. Egitasmo hauek Euskara Erabiltzeko Programak izango dira Dekretu berriaren arabera eta beren helburua “eskatzen zaien euskara-maila duten funtzionarioek aurretiaz hitzartutako organoetako bulegoko eguneroko lana euskaraz egin ahal izatea” izango da10. Azken eremu honetan Dekretu berriak ez duela aurrerapauso nabarmenik suposatu esan daiteke, izan ere aurreko Dekretuan esperientzia pilotuak abian jarri ahal izateko ia ezinezko baldintzak ezartzen ziren bitartean, oraingo honetan, ekimenak abian jartzeko baldintza garrantzitsu baina bakarra aurreikusten da: 152/ 2008 Dekretua - 25. artikulua. Euskara Erabiltzeko Programak abian jarri aurretik, zein organotan ezarriko diren erabakiko da. Programak abian jartzeko, hortaz, nahitaezkoa izango da organo judizial, zerbitzu komun, unitate edo fiskaltza jakin horretan beren lanpostuko zereginak betetzeko adinako euskara-maila duten aski funtzionario egotea. Laburbilduz, Dekretu berria aurrekoa baino zehatzagoa eta landuagoa den arren eta zenbait aurrerapauso jasotzen dituen arren, hainbat gaitan atzerapausoak ere jasotzen ditu eta garrantzitsuena dena, sektore publikoan euskararen normalizazio prozesua arautzen duen 86/1997 Dekretuak ezarritakoa jarraitzen duen heinean, Dekretu honen gabezia eta hutsune nabarmenak errepikatzen ditu:

10 — Aurreko Dekretuan aldiz honela zioen hitzez hitz: “Esperientzia horietan, gaitasuna duten eta prest dauden funtzionarioek eguneroko lana euskaraz egingo dute berariaz aukeratutako organoetako bulegoetan”. Ikus daitekeenez Dekretu zaharrak funtzionarioen borondatearen esku uzten du egitasmoan parte hartzea eta berria helburua zein den esatera mugatzen da, hau da, biak ala biak oso artikulu lausoak dira egitasmo horien eraginkortasunaren ikuspegitik.

Espedientea: 629/2006

gipuzkoa

Kexa: Epaiketa euskara hutsez eta interprete gabe nahi duela eskatu arren, epaileak ez dio eskaera onartu eta epaiketa herritarraren deklaraziorik gabe burutu da. Espedientea: 425/2007

bizkaia

Kexa: Apirilaren 19an salaketa jarri zuen lapurreta batengatik. Ertzainek apirilaren 20an Bilboko Guardiako Epaitegira joan behar zuela deklaratzera esan zioten eta ea euskaraz edo gaztelaniaz deklaratu nahi zuen galdetu zioten. Herritarrak euskaraz egin nahi zuela erantzun zien. Epaiketa egunean herritarra euskaraz hasi zen deklaratzen eta epaileak modu zakarrean, euskaraz deklaratu nahi bazuen itzultzailea etorri arte kanpoan itxaroteko esanez, aretotik bota egin zuen. Itzultzailea etorri zenean, herritarrak deklaratu egin zuen eta ondoren, epaiketako akta sinatzeko esan zioten. Herritarrak, sinatu baino lehen irakurri nahi zuela adierazi zuen, eta epaileak “no vas a enteder” esan zion. Akta gaztelania hutsean zegoen. Espedientea: 591/2008

bizkaia

Kexa: Bizkaiko Merkataritza Arloko 2. epaitegiak gaztelania hutsean argitaratu zuen Refractarios Burceña enpresari dagokion ediktua uztailaren 3an Deia egunkarian. Espedientea: 79/2008

gipuzkoa

Kexa: Debako herritarrari ez diote utzi umea euskaraz erregistratzen. Espedientea: 163/2008

gipuzkoa

Kexa: Otsailaren 12an Donostiako Instrukzioko 3. Epaitegitik bidalitako sententzia jaso zuen eta duela 5 urtetik nortasun agirian izena eta abizena euskaratuak dituen arren, sententzian gaztelaniaz idatziak ageri dira. Espedientea: 838/2009

gipuzkoa

Kexa: Umea euskaraz erregistratzerik ez du izan Beasaingo Erregistro Zibilean.

2. HIZKUNTZA-POLITIKEN ARDATZ NAGUSIAK - 2.1. CORPUS-JURIDIKOA

komunikazioetan, herritarrei bidali beharreko jakinarazpenak eta zitazioak euskaraz eta gaztelaniaz idatzita egongo dira. Kasu honetan ere, aurrez zehaztutakoak beteko ote diren ziurtatu baino zalantzan jartzen duten asmo adierazpen batekin amaitzen da 18. Artikulua:

• Hasteko lanpostu guztiei hizkuntza-eskakizun jakin bat ezarri arren, ez zaie lanpostu guztiei eskakizun hori egiaztatu beharra ezartzen. Lanpostua betetzeko unean dagokien hizkuntza-eskakizuna egiaztatu beharra euskararekin lotutako lanpostuei soilik ezartzen zaie, beste gutxi batzuei data jakin baterako egiaztatu beharra eta gehiengo zabalari ez zaio inoiz egiaztatu beharra ezartzen.

Bada, Vascuencearen 18/1986 Lege honek Justizia Administrazioari erreferentzia zuzena egiten dio eta bere 14. artikuluan, eremu euskalduna deitutakoan bizi diren herritar guztiek Justizia Administrazioarekiko harremanetan nahi duten hizkuntza ofiziala erabili ahal izango dutela ezartzen du. 18/1986 Legea – 14. artikulua.

• Bestetik 45 urtetik gorako langileei euskara-gaitasuna egiaztatu beharrik ez izateko aukera eskaintzen zaie, honela, kolpe batean milaka langile gutxieneko euskara maila egiaztatu behar izatetik salbuetsiz.

2. HIZKUNTZA-POLITIKEN ARDATZ NAGUSIAK - 2.1. CORPUS-JURIDIKOA

• Azkenik, langile berri gehienei hizkuntza-gaitasuna lanpostua eskuratu ondoren egiaztatzeko aukera eskainiz, eskatutako eskakizuna sekula ez egiaztatzeko aukera ematen zaie, behin lanpostua beteta ia ezinezkoa baita funtzionarioak lanpostutik kentzea.

Hiru neurri horiek Justizia Administrazioan zein gainerako alor publikoetan abian jarri diren normalizazio-plangintza guztien oinarria suposatu dute eta ondorioz goitik behera baldintzatu dituzte abian jarritako plangintza horiek guztiak. Neurri horien ondorioz, normalizazio-plangintzen eragina langile gutxi batzuetara mugatu da eta, ondorioz, plangintzen beraien eraginkortasuna ezerezean geratu da. Are gehiago, oraingo honetan ere, jada euskaraz badakiten langileei ezarri zaizkie derrigortasun-data gehienak, abian jarritako sistema langileak euskalduntzeko erabili ordez, gerora plangintzaldiaren emaitza txukunagoak ziurtatzeko erabiliz. Dekretuan bertan arauaren azken helburua herritarren hizkuntza-eskubideak errespetatzea dela behin eta berriz errepikatu arren, ezartzen diren neurri garrantzitsuenek helburu hori ezinezko bilakatzen dute, besteak beste, neurri horiek Justizia Administrazioko hainbat langilek euskararik jakin gabe zerbitzua eskaintzeko aukerak irekita uzten baitituzte: arauak batetik langile asko euskararik jakin gabe Justizia Administrazioan sartzeko aukera irekita uzten du eta bestetik behin barruan egonda, gutxi batzuei soilik ezartzen die gutxieneko maila bat egiaztatu beharra. Eta ondorioz, arauak herritarren hizkuntza-eskubideak bermatu beharrean, eskubideen urraketa ahalbidetzen du.

2.1.2. Nafarroako Foru Komunitatea Nafarroan Justizia Administrazioko euskararen normalizazio prozesuari eragiten dioten arau nagusiak Foru Hobekuntza Legeaz gain, 1986ko Vascuencearen Legea, 2003an erreformatutako Botere Judizialaren Lege Organikoa eta Administrazio publikoan euskararen erabilera arautzeko onartu diren dekretu ezberdinak dira. Izan ere, Nafarroan ez dago Justizia Administrazioan euskararen normalizazioa arautzen duen dekretu berezirik.

Justizia Administrazioarekiko harremanetan, herritar guztiek beraiek hautatutako hizkuntza ofiziala erabili ahalko dute, indarrean dagoen legerian xedatutakoaren arabera.

Vascuencearen Legeari buruz edota Administrazio publikoan euskararen erabilera arautzen duten Dekretuei buruz Hizkuntza-politiken azterketa orokorra izeneko txostenean aritu gara eta ondoren Justizia Administrazioari bereziki eragiten dioten arauak aztertzera mugatuko gara, batez ere normalizazio prozesua arautzen duten horietan sakonduz. Foru Hobekuntza Legeko II. kapituluan, 59. Artikulutik 63. Artikulura Nafarroako Foru Komunitateari Justizia alorrean dagozkion eskumenak arautzen dira, baina bertan ez zaio euskarari inolako aipamenik egiten. Esaterako 63. Artikuluan lanpostu hutsak betetzeko zenbait baldintza kontuan hartuko direla aipatzen da, baina tartean ez da euskara jakin beharra edo antzekorik aipatzen. Aitzitik, lanpostu horiek betetzerakoan ezingo dela jatorriaren araberako inolako salbuespenik ezarri argitzen du: 1982ko Foru Hobekuntza Legea - 63. artikulua. 1. Diputazioaren eskariz, Botere Judizialari buruzko Lege Organikoak xedatzen duen ariora, organo eskudunak beharrezko diren lehiaketa eta oposizioetarako deia eginen du magistratu, epaile, idazkari hala nola Justizia Administrazioaren zerbitzuko gainerako langileetan Nafarroan zerbitzu egin behar dutenen lanpostu hutsak betetzeko. 2. Hautapen proba horietan Nafarroako Foru Zuzenbideko espezializazioa baloratuko da bereziki, baina jatorria edo herritartasuna dela eta ezin izanen da inolako salbuespenik ezarri. Jakina den bezala, Foru Hobekuntza Legeko 9. artikulua euskara Nafarroako hizkuntza ofiziala izango dela jasotzera mugatzen da, hori bai, soilik ondorengo lege batek zehaztuko duen eremuetan. Ondoren onartutako Vascuencearen Legea izan zen eremu horiek eta beste hainbat gai arautu zituena eta egun, euskarari dagokionez, indarrean dagoen arau nagusia.

Aurreko artikuluan Erregistro Publikoak ere aipatzen ditu Vascuencearen Legeak eta idazpenak dokumentua dagoen hizkuntza ofizialean luzatuko direla ezartzen du, hori bai, kasu guztietan gutxienez gaztelaniaz ere bai. Kopia eta ziurtagiriak aldiz, hizkuntza ofizialetarik edozeinetan luzatuko direla zehazten du. Beste bi eremuetan, eremu mistoan zein eremu ez euskalduna deitutakoan ez da inolako aipamenik egiten Justizia Administrazioaren inguruan. Dena dela, gainerako artikuluetan Legea Administrazio Publikoari buruz orokorrean ari denean Justizia Administrazioa ere kontuan hartzen dela pentsatu behar da, gutxienez Nafarroako Foru Komunitatearen eskumenekoa den Justizia Administrazioa. Nafarroan ere, Justizia Administrazioaren zerbitzura diharduten langileen alorrean dituen eskumenak Botere Judizialari buruzko uztailaren 1eko 6/1985 Lege Organikoaren 455. artikuluan jasotzen dira (lege hori azaroaren 8ko 16/1994 Legeak aldatu zuen). Gainera, Lege horretako 1. xedapen gehigarriko 2. paragrafoan, ahalmena ematen zaie gai horretan eskumena duten Autonomia Erkidegoei legea garatzeko egin behar diren araudiak onartzeko. Aurrez ikusi bezala, Konstituzio Epaitegiak zenbait epairen bidez Botere Judizialaren Lege Organikoak emandako eskumen horiek mugatu eta zehaztu egin ditu, lehenik 1990eko martxoaren 29an emandako epaiarekin (56/1990) eta ondoren 2000ko apirilaren 13an emandakoarekin (105/2000). Dena dela, Nafarroako Foru Komunitateak 1999 urtean eskuratu zuen Justizia Administrazioko zenbait zerbitzu eta langileren gaineko eskumena 812/1999 eta 813/1999 Errege Dekretuen bidez, baina lanpostu gakoak Estatuak mantendu zituen. Euskal Autonomia Elkartean gertatu bezala, Estatuak ez zuen epaileen, fiskalen, idazkari judizialen edota bake-epaileen gaineko eskumena Nafarroako Administrazioaren esku utzi eta ondorioz, oraindik ere, kidego horien gaineko eskumena Estatuak mantentzen du.

Ikus daitekeenez, Nafarroan euskarari aitortutako ofizialtasun mugatuak Hezkuntza sisteman edota Administrazio orokorrean eragin dituen ondorio juridikoek ez dute Justizia Administrazioan parekorik izan. Izan ere, Nafarroako Foruen Hobekuntza Legeak edota Euskararen Legeak berak eremu euskalduneko herritarrei aitortzen dizkien oinarrizko hizkuntza-eskubideak ez dira Justizia Administrazioaren alorrean egikaritzen. Esan bezala, Euskararen Legeak euskararen ofizialtasuna eta berarekin hizkuntza-eskubide ofizialak “eremu euskaldun” bezala izendatutakora mugatu zituen. Bestalde, “Eremu mistoa” delakoan ez zuen euskararen ofizialtasunik aitortu eta eskubide murritz batzuk besterik ez zituen aurreikusi. Azkenik “Eremu ez-euskalduna” delakoan ez zuen euskararen ofizialtasunik aitortu eta orokorrean hizkuntza-eskubiderik ere ez. Baina euskararentzat ondorio latzak izan dituen eremutze honetaz gain, beste hainbat alor ere arautu zituen Vascuencearen lege honek, batez ere, Hezkuntza eta Administrazio publikoen eremuan. Justizia Administrazioari dagokionez, Legeak eremu euskaldunerako aipatutako 14. artikulua eta Erregistroei dagokiena soilik jaso zituen, baina Administrazio publikoari orokorrean eragiten dioten beste arau batzuek Justizia administrazioari ere eragin diote, esaterako euskara-ikastaroak arautzen dituen 195/1993 Foru Dekretuak. Dekretu honek, Administrazio publikoko langileei eskainitako euskara-ikastaroak arautzen ditu eta denborarekin zenbait aldaketa txiki jasan dituen arren, oraindik ere, indarrean dago. Dekretu horrek, funtsean, euskara-ikastaroak arautzeaz gain, lanorduen konpentsazioa zehazten du, hau da, ikastaro ez trinkoetan (egunean bi ordu) ordu bat lanorduen baitan izango dela (Administrazioaren kontu) eta beste ordua ikaslearen denbora librean (ikaslearen kontu). Dekretuak homologatutako euskaltegietan ikasten duten administrazioko langileen matrikulak ordaintzeko diru-laguntzak eta bestelako kontuak ere arautzen ditu, baina funtsean ordu-kredituen kontua da gairik garrantzitsuena. Ikastaroetan parte hartu ahal izateko, langileek euren nagusien baimena eskuratu beharko dutela dio ordea eta horrek administrazio publikoko alor bakoitzetik ikasle kopuru ezberdinak baimentzea eragin izan du.

Justizia Administrazioan esaterako, euskara ikasteko oso baimen gutxi eman izan dira eta, ondorioz, oso gutxi izan dira euskara-ikastaroetan parte hartu ahal izan duten Justizia Administrazioko langileak. Kasu honetan, baimenak ez emateko argudio nagusia justizia alorreko zerbitzuek pairatzen duten gehiegizko lan-karga izaten da eta zenbait kasutan ordezkapenak egiteko ezintasuna ere bai. Administrazio publiko osoari eragiten zion beste arau bat 135/1994 Foru Dekretua izan zen11. Dekretuak, besteak beste, herritarrek Administrazio publikora zuzentzerakoan dituzten hizkuntza-eskubideak jaso zituen, betiere Euskararen Legeak ezarritako hiru eremuen arabera. Bestalde, zenbait lanpostutan lan egin ahal izateko euskara jakin beharra ere ezarri zuen eta euskara meritu gisa baloratu behar zenean zenbat puntu eman behar zitzaizkion ere bai. Horrekin batera zerbitzu zentraletan zirkuitu elebidunak abian jarri beharra ere arautu zuen, batez ere eremu-euskalduna deitutakoan bizi ziren nafarrei harrera euskaraz egiteari begira. Urte bateko epean administrazioko alor bakoitzean plangintzak abian jarri beharra edota Administrazioko langileentzako euskara-ikastaroak abian jarri beharra ere arautu zuen Dekretuak, baina azkenean Nafarroako Gobernua euskara-ikastaro apur batzuk eskaintzera mugatu da: euskara jakin beharra lanpostu bakan batzuei soilik ezarri zaie, meritu gisa ere oso gutxitan baloratu da, ez da zirkuitu elebidunik antolatu eta ez da plan bakar bat ere abian jarri. Izan ere, ondorengo urteetan Nafarroako Gobernuak aipatutako neurri apal horiek murrizteari ekin zion eta 2000 urtean aurrez arauen babesik gabe garatzen ari zen politika-arauetara eraman zuen: lehenik aipatutako 135/1994 Foru Dekretua bertan behera uzten zuen 372/2000 Foru Dekretua onartuz eta ondoren Administrazio publikoko plantilla organikoan euskara jakitea derrigorrezkoa zuten lanpostuen kopuru murritza are gehiago murrizten zuen 203/2001 Foru Dekretua indarrean jarriz. Gobernuak 372/2000 Foru Dekretuan, besteak beste, zirkuitu elebidunak ezabatu zituen eta horren ordez itzulpen-unitateak ezarri, zehaztutako helburuak lortzeko plangintzak ere ezabatu zituen eta urte bateko epearen ordez ahal zena eta ahal zenean egingo zela jaso zuen. Dekretu berriak aurreko dekretuak hiru eremuetarako jasotako neurri ia guztiak murriztu zituen, baina batez ere eremu mistokoak,

11 — Lehenago, martxoan, Nafarroako Gobernuak 70/1994 Foru Dekretua onartu zuen, baina sektore batzuen presioei men egin eta uztailean bigarren dekretu hori onartu zuen, hau da, 135/1994 Foru Dekretua, 2000 urterarte indarrean egon dena.

Espedientea: 184/2005

nafarroa

Kexa: Erakunde batek euskaraz aurkeztu zituen elkarteen erroldan erregistratzeko aurkeztu beharreko agiriak (estatutuak). Gaztelaniazko itzulpena eskatu diote erregistratu ahal izateko. Espedientea: 380/2006

nafarroa

Kexa: Iruñeko epaitegitik egunero bi langile joaten dira Berako eta Lesakako Udaletxeetara. Herritarrak hamabostero aurkeztu behar du epaitegian, eta hamabostero gaztelaniaz sinatu behar izaten du, ez batak ez besteak, ez dakitelako euskaraz. Espedientea: 697/2007

nafarroa

Kexa: Eremu euskalduneko herritarrak salaketa jarri zuen Nafarroako Auzitegian. Instrukzioko epaitegitik deklaratzera joateko deia jaso zuen eta euskaraz deklaratu nahi zuenez itzultzailea eskatu zuen. Epaiketa eguna iritsita, epaileak epaiketa gaztelaniaz egiteko arazorik bazuen galdetu zion, berandu zebilela eta gaztelaniaz eginez gero, azkarrago bukatuko zutela. Herritarrak euskaraz deklaratu nahi zuela jakinarazi zion. Epaiketa hasi eta epaileak gaztelaniaz egin zion lehen galdera. Herritarrak galdera itzultzeko eskatu zion itzultzaileari. Orduan epaileak hitza hartu eta ez zegoela itzuli beharrik esan zuen, herritarrak gaztelaniaz bazekiela eta. Herritarrak berak euskaraz hitz egin nahi zuela gogorarazi zion eta orduan epaileak denborarik ez zuela eta epaiketa atzeratzea erabaki zuen. Espedientea: 68/2008

nafarroa

Kexa: Uharte-Arakilgo herritarrari ez diote utzi umea euskaraz erregistratzen. Espedientea: 688/2009

nafarroa

Kexa: Legeak ezarritako eremu mistoan kokatutako erakunde batek maiatzaren 28an Nafarroako Lan Arloko 2. epaitegiko eskutitza jaso zuten zitazioa eginez. Dokumentazioa bere osoan gaztelania hutsean dago: gutunazala, zitaziozedula, probidentzia proposamena, demanda, etab.

2. HIZKUNTZA-POLITIKEN ARDATZ NAGUSIAK - 2.1. CORPUS-JURIDIKOA

Bada, Justizia Administrazioaren gaineko eskumen mugatu horiek eskuratu zirenerako, Nafarroako Foru Administrazioan euskararen erabilera arautzea helburu zuen 135/1994 Dekretua indarrean zen arren, dekretu horren eragina oso oso mugatua izan da Nafarroaren eskumeneko Justizia Administrazioan. Dekretu horren eta ondorengoen eragina, langile batzuek euskara-ikastaroak jasotzera edota auzitegietako hizkuntza-paisaia ele bietan jartzera mugatu dela esan daiteke.

2. HIZKUNTZA-POLITIKEN ARDATZ NAGUSIAK - 2.1. CORPUS-JURIDIKOA

praktikan eremu mistoa eremu “ez-euskaldunarekin” parekatuz. Dekretu berrian ezarritakoa gehiago zehaztu asmoz bi jarduera plan ere onartu zituen Gobernuak 2001 urte hasieran, bata eremu-euskaldunerako eta bestea eremu mistorako (2001eko urtarrilaren 8 eta otsailaren 5eko akordioak). Jarduera-plan hauek batez ere, euskara euskarri ofizialetatik (dokumentu, irudi, zigilu, errotulu, seinaleztapen eta abarretatik) baztertu edota murrizteko neurriak jaso zituzten.

Murrizketekin jarraituz, hurrengo urtean 203/2001 Foru Dekretua onartu zuen Nafarroako Gobernuak. Dekretuan Nafarroako Administrazio publikoan euskara jakitea ezinbestekoa zuten lanpostuak zerrendatu zituen, aurrez ezarrita zeuden kopuru urriak are gehiago murriztuz. Dekretu honek, Administrazioari zegozkion beste arau batzuk ez ezik, aurrez osasun alorreko euskarazko lanpostuen zerrenda arautzen zuen 154/1994 Dekretua ere indargabetu zuen. Garai hartan, irakasle-lanpostuak kontuan hartu gabe, Nafarroako Administrazio publikoak 14.000 lanpostu inguru zituen eta euskara jakitea ezinbestekoa zuten lanpostuak 234 besterik ez ziren (lanpostu guztien %1,7). Gainera, lanpostu gehienak euskararekin zerikusia zutenak ziren eta herritarrekin egunerokoan harreman zuzenik ez zutenak (euskara teknikariak, itzultzaileak...) eta ondorioz ez zuten eguneroko zerbitzu publikoetan euskarazko zerbitzua bermatzea bilatzen. Bada, Dekretu berriarekin euskara jakitea ezinbestekoa zuten lanpostuak 153 izatera pasatu ziren, aurrez oso urria zen kopurua are gehiago murriztuz (lanpostu guztien %1,1). Aztertzen ari garen alorrari dago-

kionez, zerrenda murritz horretan ez zegoen Justizia Administrazioko lanpostu bakar bat ere eta gaur egun ere ez dago12. Euskalgintzako hainbat eragilek arau berri horien aurka helegiteak aurkeztu zituzten eta 372/2000 dekretuaren eta jarduera planen kasuan Nafarroako Auzitegi Nagusiak dekretua baliogabetu zuen prozedura akatsak argudiatuz. Nafarroako Gobernuak epaiaren aurka helegitea aurkeztu zuen eta ondorioz gaia Espainiako Auzitegi Gorenera iritsi zen, baina azken horrek Nafarroako Auzitegiaren epaia berretsi eta Dekretua baliogabe utzi zuen, hori bai, 2006 urteko ekainean. Ez zen gauza bera gertatu 203/2001 dekretuarekin, nahiz eta aurrekoaren jarraipena izan. Kasu honetan ere hainbat eragilek (Euskalgintzak, hainbat udal eta sindikatuk) kontrako helegiteak aurkeztu zituzten arren, auzitegiek ez zituzten kontuan hartu eta Dekretuak egun indarrean jarraitzen du. Dena dela, Espainiako Auzitegi Gorenak 372/2000 dekretua baliogabe utz zezakeela aurreikusiz, Nafarroako Gobernuak aurrekoaren neurri berak jasotzen zituen dekretu bat onartu zuen 2003ko otsailean, 29/2003 Foru Dekretua, oraingoan legeak ezarritako prozedurak errespetatuz13. Dekretu berri honen aurka ere helegiteak aurkeztu zituzten Euskalgintzak zein beste zenbait eragilek eta hainbat urteren ondoren, 2009ko uztailean, Espainiako Auzitegi Gorenak 29/2003 Dekretuko artikulu garrantzitsuak baliogabetu ditu: alde batetik 15.1 artikulua, eremu euskalduneko herritarrei Euskararen Legeak Administrazioarekin euskaraz komunikatzeko aitortzen dien eskubidea murrizten duelako. Bestetik 18.3 artikulua, Administrazio publikoan 12 — Badira Administazio orokorrean bost itzultzaile-interprete lanpostu, baina Justizia Administrazioan urteetan pertsona bakar bat aritu da itzultzaile-interprete lanetan (euskarazko itzulpenak ez ezik, frantses eta ingelesezkoak ere egiten). Egun, lan horiek enpresa pribatu baten esku utzi dira (Centro de Comunicación Internacional) eta bera arduratzen da euskarazko zein gainerako hizkuntzetako itzultzaile-interprete lanak egingo dituzten pertsonak aurkitzeaz. 13 — Espainiako Auzitegi Gorenak Nafarroako Gobernuaren 2001eko otsailaren 5eko erabakia baliogabetu ondoren, Gobernuak erabaki berri bat argitaratu zuen 2006ko irailean. Bertan jarduera-plan berri bat osatzeko irizpideak ezarri zituen eta erabaki hartan eremu euskaldunerako lanpostuetan euskara merezimendu gisa baloratzeko ezartzen zen baremoa 29/2003 dekretuak ezarritakora egokitu zuen: 2001eko erabakian euskarari %5,5 eta frantsesari, ingelesari eta alemanari %5 eman ahal bazitzaien, 2006ko erabakiaren arabera, frantsesa, ingelesa eta alemanari %1 eta %5 artean eman ahalko zitzaien eta euskara aipatutako hizkuntza horiei baino %5 gehiago.

euskara jakitea ezinbesteko duten lanpostuak eskuratzen dituztenek bestelako lanpostuak eskuratzeko aukera ukatzeak ez duelako oinarri juridikorik.. Eta azkenik, 21. eta 23. artikuluak, Administrazio publikorako lan-deialdietan euskara meritu gisa baloratzerakoan euskarari Nafarroan ofizialak ez diren atzerriko beste hizkuntza batzuen araberako balioespena ematen zaiolako. Berriki, baliogabetze hauek ikusita, Nafarroako Gobernuak Administrazio publikoko lanpostuetan euskararen balioespena arautzeko 55/2009 Dekretua onartu du, baina Dekretu berri hau 21. eta 23. artikuluak aldatzera mugatu da, hau da, euskara meritu gisa zenbat baloratu behar den arautzen duten artikulu horiek moldatzera. Aldiz Dekretu berri honek ez du 203/2001 Dekretua indargabetu, eta ondorioz, aurrerantzean ere Nafarroako Administrazio publikoan euskara jakin beharreko lanpostuak oso gutxi izango dira. Justizia Administrazioan ere euskara jakin beharra eskatzen duten lanpostuak hutsaren hurrengoa izango dira eta ondorioz euskaldunen hizkuntza eskubideak sistematikoki urratzen jarraituko du14. Laburbilduz, Nafarroako Foru Komunitateak Justizia Administrazioaren gaineko eskumen garrantzitsuak eskuratu zituenetik hamarkada luzea pasatu den arren, bere eskumeneko Justizia Administrazioan gero eta langile gehiago dagoen arren, oraindik ez dago Justizia Administrazioan euskarari dagokion tokia emango dion inolako arau edo plangintzarik. Dauden bakarrak Administrazio publiko osoari dagozkion eta trikimailu ezberdinak erabiliz murriztu diren neurri eskas horiek dira.

2.1.3. Ipar Euskal Herria Ipar Euskal Herrian Frantziako Estatuak Justizia Administrazioaren gaineko eskumen guztiak mantentzen ditu eta ez dago Justizia Administrazio autonomikorik edo parekorik. Are gehiago, Akitaniako Eskualdeak edota Pirinio Atlantikoetako Departamentuak ere ez dute Justizia alorrean eskumenik eta ondorioz zerbitzu publiko oso zentralizatua dela esan behar da. Frantziako arau garrantzitsuenean, hau da, Konstituzioan, ez da hainbat urtetan hizkuntzari buruzko inolako aipamenik jaso. Ez frantsesa14 — Azken plantilla organikoaren arabera (2009ko abuztuak 12) Nafarroaren eskumeneko Justizia Administrazioan ez dago euskara jakin beharra eskakizun bezala duen lanpostu bakar bat ere, ez eta eremu euskalduna delakoan kokatutako Bake Epaitegietan ere (Altsasu, Baztan, Bera, Etxarri-Aranaz, Leitza...).

Konstituzioan 1992an egindako aldaketaren eskutik, 1994 urtean, frantsesaren erabilerari buruzko Lege berria onartu zen, 1994/665 Legea, Toubon Legea bezala ezagunagoa. Lege honek frantsesari hainbat eremutan derrigorrezko hizkuntzaren estatusa eman zion: lan-munduan, salerosketetan, publizitatean, hedabideetan, zerbitzu publikoetan, irakaskuntzan... Aurrez indarrean zen 1975/1349 Legeak ere (Bas-Lauriol Legea) eremu horietan frantsesa erabili beharra arautzen zuen, baina Toubon Legeak, Konstituzioko 2. artikuluan sartutako aldaketaren ildotik, are gehiago, azpimarratu zuen derrigortasun hori. Honela dio, esaterako, Toubon Legearen lehen artikuluak: “Konstituzioaren arabera Errepublikaren hizkuntza den frantsesa Frantziako nortasun eta ondarearen oinarrizko elementua da. Bera da irakaskuntzarako, lanerako, salerosketetarako zein zerbitzu publikoetarako hizkuntza. Bera da komunitate frankofonoa osatzen duten Estatuen arteko lotura pribilegiatua”.

hizkuntza izan daiteke, baina soilik akten hizkuntza frantsesa baldin bada. Auzitegietan, bestalde, Frantsesa ez dakien pertsona orok itzultzaile bat galdegin dezake, baina soilik atzerritarra bada. Honela, egoera bitxiak ezagutu ahal izan dira azken urte hauetan, non Hego Euskal Herriko euskaldun bati auzitegian euskaraz aritzea baimentzen zitzaion, baina berarekin batera auziperatua zen Ipar Euskal Herriko euskal hiztunari ez. Orokorrean, Administrazio Publiko osoan idatzizko dokumentuetan frantsesa derrigorrez erabili behar da, ahozkoan, ordea, hizkuntza ezagutzen badute, langileek hizkuntza gutxiagotuan egin dezakete. Beraz, Administrazioarekin euskaraz aritzea ez da eskubide orokor gisa aitortzen, baina nolabait baimentzen da. Honela bada, Administrazio publikoari doakionez, Ipar Euskal Herrian, pixkanaka eta Euskalgintzak egindako lanaren eraginez, araudiaren aplikazioa malgutuz joan da. Poliki-poliki, frantsesaren ondoan beste hizkuntza baten erabilera baimendu beharko litzatekeela dioen diskurtsoa zabalduz joan da eta botere publikoek azkenean praktikan ere baimentzearen alde egin dute. Horren adibide argiena agian, Euskararen Erakunde Publikoak eta Pirinio Atlantikoetako Prefetak 2007ko maiatzaren 11an Auzapezei bidalitako gutuna dugu, non Herriko Etxeei dokumentu eta akta ofizialetan frantsesarekin batera euskara erabiltzeko baimena ematen zaien.

Espedientea: 172/2005

gipuzkoa

Kexa: Doako laguntza Juridikoaren Batzordearen aurrean abokatu euskalduna eskatu du bere defentsarako. Ez diote abokatu euskalduna eskaini eta euskaraz aurkeztu zituen idazkiak itzuli egin behar izan ditu abokatuak ez zituelako ulertzen. Espedientea: 29/2007

bizkaia

Kexa: Gernikako epaitegitik jakinarazpena igorri diote epaiketara bertaratzeko. Jakinarazpena gaztelania hutsean dago. Herritarra epaiketara deitu dute errespetu eta desobedientzia falta egotzita, Ertzainei euskaraz egiteagatik. Espedientea: 735/2007

bizkaia

Kexa: Ekainaren 14an Durangoko Instrukzioko 1. zenbakiko epaitegian deklaratzera joan behar zuela jakinarazteko jaso zuen zitazio-zedula gaztelania hutsean zegoen. Espedientea: 162/2008

gipuzkoa

(…) Bizitza publikoan euskararen erabilerari doakion arau eta legezko esparruari dagokionez argitu nahi dugu euskara erabil daitekeela frantsesaren parean, dokumentu, zigilu eta komunikazio euskarri ofizial desberdinetan, balio juridikoa frantsesezko bertsioek bakarrik dutelarik.

Kexa: Otsailaren 12an Donostiako Instrukzioko 3. epaitegitik bidalitako sententzia jaso zuen; gaztelania hutsean idatzia dago. Kexa: Barakaldoko Justizia Jauregiko Egintzak Jakinarazteko Zerbitzutik gaztelania hutsean bidali zioten herritarrari epaitegira bertaratzeko jakinarazpena.

Elle est le lien privilégié des Etats constituant la communauté de la francophonie.

Hau dela eta, euskararen presentzia sustatu nahi lukeen herriko etxe bakoitzari doakio bere jarduera eta erabakiak libreki definitzea. Sustapen lan hori, euskararen behin behineko erabilera batentzat edo elebitasun osora heltzeko helburuarekin eraman daiteke, gisa guztiz nahitaezkoa delarik frantsesezko idazketa oso baten egitea.

Bestalde eta Justizia Administrazioari zuzenean eragiten diolarik, oraindik ere indarrean dago 1539 urtean onarturako Villers-Cottêrets Ordenantzak jasotako printzipioa, Justizia Administrazioan erabili beharreko hizkuntza frantsesa dela dioena. Izan ere, ia bost mende pasatu diren arren, epaileek testu hura hartzen dute oinarri frantsesa prozedura administratiboaren eta juridikoaren hizkuntza dela berresteko. Tarteka hizkuntza gutxiagotuen erabilera onartua izan da, baina ez eskubide orokor gisa. Era berean, euskara Herriko Kontseiluetako

Frantziako Gobernuak azken urte hauetan Administrazio publikoan euskararen erabilera baimentzearen aldeko estrategia garatu du, baina ikus daitekeenez, erabilera hori eremu sinbolikora mugatzen da, derrigorrezko hizkuntza frantsesa delako eta ondorioz, euskarak beti frantsesarekin batera joan behar duelako, erabilera borondatezkoa delako eta, batez ere, balio juridikoa frantsesez idatzitakoari soilik aitortzen zaiolako. Dena dela, baimendutako erabilera sinboliko horren atzean ezkutatu nahi diren oztopoek hor jarraitzen dute.

Article 1 Langue de la République en vertu de la Constitution, la langue française est un élément fondamental de la personnalité et du patrimoine de la France. Elle est la langue de l’enseignement, du travail, des échanges et des services publics.

Espedientea: 268/2008

bizkaia

Espedientea: 1225/2009

bizkaia

Kexa: Barakaldoko Epaitegi batean euskara hutsean idatzitako idazkia aurkeztu zuen. Epaileak idazkiaren gaztelaniazko itzulpena aurkezteko eskatu dio gaztelania hutsean idatzitako Probidentziaren bidez.

2. HIZKUNTZA-POLITIKEN ARDATZ NAGUSIAK - 2.1. CORPUS-JURIDIKOA

ri buruz eta, are gutxiago, hizkuntza gutxituei buruz. Ondoren ikusiko dugun bezala, izan dira hizkuntzaren gaia arautu duten lege eta arauak, baina beti frantsesaren nagusitasun juridikoa bermatzea helburu. Azken urte hauetan lege horiek aldaketak jasan dituzte, baina hizkuntza gutxituen aitorpenaren bidetik jo ordez, frantsesaren nagusitasun juridiko hori indartzearen alde egin dute, frantsesa egungo ingelesaren nagusitasunetik babestu nahian. Horrela gertatu da Konstituzioan ez ezik, Frantsesaren erabilera arautzen duen Legean zein beste lege batzuetan ere.

2. HIZKUNTZA-POLITIKEN ARDATZ NAGUSIAK - 2.2. NORMALIZAZIO PLANGINTZAK

Beraz, Ipar Euskal Herrian ez da Justizia Administrazioan euskararen normalizaziorako corpus juridiko egokirik garatu eta azken urte hauetan izan diren aldaketek hizkuntza gutxituen sustapena baino, frantsesaren babesa bilatu dute. Ikusteke dago berriki, 2008ko uztailean, “eskualdeetako hizkuntzak” Frantziako ondare direla aitortuz Konstituzioan sartutako aipamenak zein ondorio izan dezakeen.

Azken finean, Ipar Euskal Herriko euskal hiztunei ez zaie Justizia Administrazioaren baitan inolako hizkuntza-eskubiderik aitortzen. Frantsesa da Justiziaren hizkuntza ofizial bakarra eta prozesu guztiak horren arabera garatzen dira. Euskalgintzak muturreko egoera hori salatzeko hainbat ekimen garatu izan ditu, baina Frantziako Estatuak behin eta berriz argi utzi du euskarak ez duela tokirik Justizia Administrazioan. Estatuaren jarrera itxi horrek gertaera ankerrak ahalbidetu ditu. Esaterako, hainbat kasutan Hego Euskal Herriko herritar euskaldunei epaiketetan euskaraz aritzeko eskubidea aitortu zaien bitartean (itzultzaile bidez), Ipar Euskal Herriko herritarrei, epaiketa berean, eskubide hori ukatu zaie, lehenak atzerritarrak zirela eta bigarrenak frantsesak zirela argudiatuz.

2.2.1. Euskal Autonomia Erkidegoa Autonomia Estatutua 1979 urtean onartu zen, Euskararen Legea 1982 urtean eta Administrazio orokorra euskalduntzeko lehen plangintza 1989 urtean15, baina Justizia Administrazioan ez zen euskara normalizatzeko inolako plangintzarik abian jarri 2001 urtea iritsi arte. Administrazio orokorra euskalduntzeko lehen plangintza horretan ez ezik, bigarrenean ere plangintzatik kanpo utzi ziren Justizia Administrazioa, Osakidetza eta Ertzaintza bezalako zerbitzu publiko garrantzitsuak eta horietako bakoitza euskalduntzeko plan bereziak jarri ziren abian: 1998 urtean Ertzaintzan, 2001 urtean Justizia Administrazioan eta 2005 urtean Osakidetzan.

Frantziako estatuak hizkuntzen erabilera arautzeko indarrean jarri dituen arau garrantzitsuenen inguruko azterketa sakon eta orokorragoa egin nahi duenak, Hizkuntza-politiken azterketa orokorra izeneko txostenean gaiari buruz egin dugun azterketa irakur dezake.

2.2. NORMALIZAZIO PLANGINTZAK Corpus juridikoaren garapenean antzematen ditugun desoreka horiek berak edo gehiago antzematen dira Euskal Herriko eremu administratibo bakoitzean Justizia Administrazioa euskalduntzeko abian jarri diren plangintza edo ekimenetan. Urte hauetan guztietan Justizia Administrazioa euskalduntzeko onartu diren normalizazio-plangintza bakarrak EAEkoak izan dira eta horiek oso berandu eta muga nabarmenekin. Ikusi dugun bezala, Nafarroan Administrazio publikoan euskararen erabilera arautzen duen Dekretuak Justizia Administrazioari ere eragiten dio, baina Administrazioa euskalduntzeko inolako plangintzarik garatu ez den bezala, Justizia euskalduntzeko ere ez da inolako ekimenik abian jarri. Ipar Euskal Herrian, ez da inolako plangintzarik garatu eta beste alor askotan bezala, euskararen presentzia hutsaren hurrengoa da alor honetan.

Justizia Administrazioaren gaineko eskumen eza argudiatu izan dute Eusko Jaurlaritzako arduradunek hainbeste urtean Justizia-alorrean plangintzarik ez garatzeko, baina Justizia Administrazioko hainbat kidegoren gaineko eskumena 1996 urtean eskuratu arren, lehen plangintza 2001 urtean onartu zen, hau da, bost urte beranduago. Are gehiago, aurrez azaldu dugun bezala, Estatuak lehen plangintza horren aurka ezarritako helegitea tarteko, aurreikusten ziren neurri garrantzitsuenak (hizkuntza-eskakizunak, derrigortasun-datak...) aplikatu gabe gelditu dira. Ondorioz, urte hauetan guztietan ez zaio inori Justizia Administrazioan lan egiteko hizkuntza-eskakizunak egiaztatzea eskatu. Azken urte hauetan euskararen normalizazioaren ikuspegitik zenbait pauso eman dira (euskara-ikastaroak eskaini dira, hizkuntza-eskakizunak egiaztatu -nahiz eta derrigortasun-datarik ezarrita ez izan-, hizkun15 — Hezkuntzan euskara normalizatzeko lehen pausoak lehenago eman ziren eta 1983 urtean esaterako, irakasleak euskalduntzeko IRALE programa jarri zen abian.

tza-paisaia elebiduna hedatu da eta hainbat agiri ofizial euskaratu dira), baina hizkuntza-eskakizunen eta derrigortasun-daten sistema ezin izan da abian jarri. Tartean Justizia Administrazioaren antolaketan aldaketa garrantzitsuak gertatu dira eta horrek ez du plangintza behar bezala abian jartzea ahalbidetu. Honek guztiak zera esan nahi du, azken hamarkadetan Justizia Administrazioan lan egiteko ez dela euskara jakin beharrik eskatu eta, kasurik onenean, euskara meritu gisa baloratzera mugatu direla, horrek suposatzen duen guztiarekin. Izan ere, langile elebakarrek ezin dute zerbitzua ele bietan eskaini eta ondorioz, herritarren hizkuntza-eskubideak sistematikoki urratzen dituzte. Azkenean, batzuen eta besteen eraginez, Justizia Administrazioan euskara normalizatzeko benetako lehen plangintza 2008 urtean onartu dela esan daiteke, aurrez aipatutako 152/2008 Dekretuaren eskutik16. Esan bezala, Eusko Jaurlaritzak Justizia Administrazioko zenbait langileren gaineko eskumena 1996 urtean eskuratu zuen. Zehazki, ofizial laguntzaile, agente judizial eta auzitegiko medikuen gaineko eskumena izan zen eskuratu zuena eta, ondorioz, langile horien kontratazioa ere haren esku gelditu zen. Dena dela, Justizia Administrazioko lanpostu garrantzitsuenen gaineko eskumena (epaile, fiskal eta bake-epaileen gainekoa) Estatuak bere eskuetan gorde zuen eta, oraindik ere, bere eskuetan mantentzen du. Langile hauek ere ez dute inoiz euskara-gaitasunik egiaztatu beharrik izan eta ondorioz, urte hauetan guztietan epaiketa zein bestelako prozedura juridiko ia guztiak gaztelaniaz egin dira eta kasurik onenean itzultzaileen bitartekaritzaz, euskara beste behin ere bigarren mailako hizkuntza bilakatuz. Honela, 2001 urteko Dekretutik 2008ko Dekretura zenbait aldaketa gertatu diren arren, orokorrean batean zein bestean, administrazio publikoko gainerako normalizazio-plangintzen egiturazko gabeziak errepikatu dira: lanpostu gehienei euskara-gaitasun mugatua eskatzen duen hizkuntza-eskakizuna ezarri zaie, derrigortasun-datak soilik lanpostu batzuei ezarri zaizkie eta langile gehienak dagokien hizkuntza-eskakizuna egiaztatu behar izatetik salbuetsi dira. Lehen normalizazio-plana 117/2001 Dekretuaren bidez arautu zen, baina plana bera 2004 urtean jarri zen abian “Justizia Administrazioa-

16 — Dekretu honen aurka ere helegitea aurkeztu zuen Estatuak eta EAEko Epaitegi Nagusiak hainbat puntutan arrazoi eman dio. Eusko Jaurlaritza berriak gainera, EAEko Epaitegi Nagusiaren epaiaren aurka ez egitea erabaki du eta ondorioz 152/2008 Dekretuko neurri garrantzitsuak ezerezean gelditu dira. Dena dela, txosten honetan orain arte onartu diren bi dekretuak aztertzera mugatuko gara.

Baina, esan bezala, Espainiako Gobernuak Dekretu honen aurka helegitea aurkeztu zuen eskumen-gatazka argudiatuz eta, ondorioz, lehen plangintzako neurririk garrantzitsuenak ez ziren garatu. Azkenean, 2006 urtean Konstituzio Auzitegiak 117/2001 Dekretua orokorrean Konstituzioaren barruan kokatzen zela ebatzi zuen, baina artikulu bat eta xedapen gehigarri bat balio gabe utziz18. Epaiak balio gabe utzitako 17 — Eta 1996 urtea arte hori ere ez, izan ere Euskal Autonomia Erkidegoak Justizia Administrazioko zenbait lanposturen gaineko eskumena eskuratu arte, hau da, 1996 urtea iritsi arte, orduratrte lanpostu guztiak eskuratzeko prozesuak Estatuko araudiaren arabera kudeatu baitziren. Ondorioz euskara meritu gisa Jaurlaritzaren eskumenekoak ziren lanpostuetan balioztatu da, EAEko Funtzio Publikoaren legeak arautzen duenari jarraituz. 18 — Aurrez, Konstituzio Auzitegiak 253/2005 epaiaren bidez, Eusko Jaurlaritzari arrazoi eman zion Estatuko abokatuak Jaurlaritza eta sindikatuen arteko akordio baten aurka jarritako helegitean eta Jaurlaritzari aitortu zion zenbait eremutan jarduteko eskumena. Ildo beretik, 117/2001 Dekretuaren aferan Konstituzio Auzitegiak Jaurlaritzari aitortu zion, 270/2006 epaiaren bidez, Justizia administrazioan euskararen normalizazioa arautzeko eskumena, baina zenbait muga eta argipen ezarriz: batetik 3. xedapen gehigarria baliogabetzen du, epaileak, magistratuak, epaileen idazkariak eta fiskalak Estatuaren eskumenekoak direlako eta ondorioz Jaurlaritzak ezin duelako lanpostu hauei begira inolako neurririk ezarri (nahiz eta neurri horiek Aginte Judizialaren Kontseilu Nagusiarekin eta Justizia Ministerioarekin adostuko zirela aurreikusi); eta bestetik 7.1. artikulua baliogabetzen du hizkuntza-eskakizunak eta derrigortasun-datak ezartzeko lanpostu bakoitzak dituen ezaugarriak kontuan hartu behar direlako, ez gizartearen euskara ezagutza-maila.

atal horiek eta urte horietan guztietan Justizia Administrazioaren antolaketak jasandako aldaketak zirela medio, Jaurlaritzak dekretu berria prestatzeari ekin zion. Azkenean, 2008 urtean sartu zen indarrean 152/2008 Dekretua eta bere ondotik 2007-2017 epealdirako plangintza ere bai. Plangintza berria ere bost urteko bi alditan banatzen da eta orokorrean aurrekoaren gabezia larriak errepikatzen ditu: oso derrigortasun-data gutxi ezartzen ditu, 45 urtetik gorakoak euskara ikastetik salbuesten dira19 eta dagokien hizkuntza-eskakizuna egiaztatzen ez dutenei begira ez da inolako neurririk aurreikusten. Are gehiago, lehen plangintzatik bigarren honetara zenbait atzerapauso eman dira. Esaterako, kidego bakoitzari eskatu beharreko hizkuntza-eskakizunak murritzagoak dira orain: gehiengoari 2. hizkuntza-eskakizuna besterik ez zaio eskatzen, gutxiengoari 3. hizkuntza-eskakizuna eta 4. hizkuntza-eskakizuna jada inori ere ez. Zehazki, laguntzaileei eta izapidetzaileei 2. hizkuntza-eskakizuna ezarri zaie eta kudeatzaileei zein auzitegiko medikuei 3. hizkuntza-eskakizuna. Baina atzerapausoak ez dira hor bukatu eta plangintza berria 2008 urtean onartu arren derrigortasun-datak 1996 urteko euskararen ezagutza-tasaren arabera ezarri dira (%40,7) 2006 urteko datuen arabera ezarri beharrean (%48,5), nahiz eta 152/2008 Dekretuak argi eta garbi zehazten duen datu horiek populazioaren eta etxebizitzaren azken zentsu edo estatistikatik aterako direla 20. Honela bada, bigarren plangintza hau ia hamarkada bat beranduago abian jarri den arren, erreferentzia gisa lehen plangintzan kontuan hartu ziren euskararen ezagutza-tasak erabili dira. Lehen plangintzarako 1996 urteko datu horiek jada zaharkituak bazeuden, zer esanik ez 2008 urteko plangintzarako. Izan ere, Eusko Jaurlaritzaren ohiko jokaera izan da derrigortasun-datak ezartzerakoan Administrazio Publikoko normalizazio-plangintzetan datu zaharkituak erabiltzea, plan horiek arautzen dituzten dekretu edota aginduek diotena bete gabe utziz eta arau horien oinarri den

19 — Lehen plangintzan, 2001 urtekoan, 45 urteko salbuespenetan plangintzaldiko epealdi bakoitzaren hasierako adina kontuan hartuko zela zioen, baina bigarrenean, 2008 urtekoan, ez da horrelakorik zehazten. 20 — Ehuneko hauek EAEko euskaldunen eta ia-euskaldunen erdiaren batura dira eta 1996ko ehunekoa erabiltzean derrigortasun-data 791 lanposturi ezarri zaie, zegokion urtekoa erabili izan balitz, hau da, 2006koa, 939 lanposturi ezarri beharko litzaiekeelako (148 gehiago).

Espedientea: 736/2007

bizkaia

Kexa: Ekainaren 14an Durangoko Instrukzioko 1. zenbakiko epaitegian deklaratu behar zuenez, aste bat lehenago idazkaritzara joan zen zenbait eskaera egitera. Horietariko bat jaso zuen zitazio-zedula eta epaiketa egunean sinatzeko emango zizkioten dokumentuak euskaraz izan zitezen zen. Egindako eskaerak biltzen zituen aurretiazko eginbideen agiria gaztelania hutsean luzatu zioten, ordea. Horrez gain, egokitu zitzaion langileak ez zutela zitazio-zedularen euskarazko eredurik esan zion. Inguruan zebilen beste langile batek ordenagailuan dokumentuak euskaraz lortzeko modua erakutsi zion. Espedientea: 309/2008

gipuzkoa

Kexa: Donostiako Penaleko 1. Epaitegian burutuko den epaiketa bateko auzipetuak auziaren ingurukoak euskaraz izan daitezen eskaera egina du. Apirilaren bukaeran, auzipetuak eta lekukoek zitazioak jaso zituzten, abokatuak eta prokuradoreak Autoa jaso baino lehenago. Arrazoia: Autoaren eredua gaztelaniaz baino ez zutela eta itzultzera bidali zutela. Ondorioz, 10 eguneko atzerapenarekin jaso dute Autoa euskaraz. Espedientea: 11/2008

bizkaia

Kexa: Gernikako herritarrari ez diote utzi umea euskaraz erregistratzen. Espedientea: 284/2008

bizkaia

Kexa: Falta-epaiketa batean deklaratzera joan behar duela jakinarazteko zitazio-zedula jaso zuen apirilaren 11n Barakaldoko Instrukzioko 3. zenbakiko epaitegian. Bada, aipatu agiria eta baita berau jaso zuela egiaztatzeko sinatu beharreko agiria ere gaztelania hutsean idatziak zeuden. Espedientea: 605/2009

gipuzkoa

Kexa: Herritarrak prozedura euskaraz burutzea eskaturik, epaileak erantzun dio ez dagoela euskaraz egiterik programa informatikoak ahalbidetzen ez duelako.

2. HIZKUNTZA-POLITIKEN ARDATZ NAGUSIAK - 2.2. NORMALIZAZIO PLANGINTZAK

ren Hizkuntza Normalkuntza Plan Nagusia” izenarekin. Bertan lanpostuei ezarri beharreko hizkuntza-eskakizunak, derrigortasun-datak, euskara-ikastaroak eta erabilera sustatzeko esperientzia pilotuak zehaztu ziren. Plangintzaldiak bost urteko bi epealdi izango zituela eta kidego bakoitzari ezarri beharreko hizkuntza-eskakizunak ere zehaztu ziren (agente judizialei eta laguntzaileei 2. hizkuntza-eskakizuna, ofizialei 3. hizkuntza-eskakizuna eta auzitegiko medikuei 3. edota 4. hizkuntza-eskakizuna). Hala ere, kasu honetan ere hizkuntza-eskakizun horiek ez ziren lanpostu guztietan egiaztatu beharrekoak izango, derrigortasun-datak lanpostu gutxi batzuei soilik ezarriko baitzitzaien eta garrantzitsuagoa zena, 45 urtetik gorakoek ez zuten hizkuntza-eskakizunik egiaztatu beharrik izango. Gainerako lanpostuetan euskara merezimendu gisa baloratzera mugatuko ziren, hori bai, kidego bakoitza arautzen zuen arauaren arabera17.

2. HIZKUNTZA-POLITIKEN ARDATZ NAGUSIAK - 2.2. NORMALIZAZIO PLANGINTZAK 18

86/1997 Dekretuak berak dioena ere hautsiz21. Gezurra badirudi ere, trikimailu hauekin Eusko Jaurlaritzak ahalik eta derrigortasun-data gutxien ezartzea bilatu du, besteak beste, komeni zaienean arauak ez betetzeko arazorik ez dutela behin eta berriz agerian utziz.

1. TAULA

Honela bada, datu zaharkitu horietan oinarrituz plangintzaldi osoan zehar ezarri beharreko derrigortasun-daten kopurua zehaztu da. Guztira 791 lanposturi ezarri zaie derrigortasun-data, hau da, lanpostu guztien %40,7ari, Jaurlaritzaren eskumeneko lanpostuak 1.937 besterik ez direla kontuan hartuz. Hala ere, beste alor batzuetan ez bezala, 152/2008 Dekretuak ez du zehazten bost urteko epealdi bakoitzean zenbat derrigortasun-data ezarri behako diren eta ondorioz, kopuru hori hamar urteko epean lortzeko aukera zabalik uzten da. Kasu honetan egoera ez da aldatu zeren aurreko Dekretuak ere ez zuen gutxieneko helbururik zehazten: aurrekoak derrigortasun-datak “arian-arian” ezarriko zirela zioen eta oraingoak berriz aldi bakoitzaren bukaeran bete beharrekoa lortzeko “ahaleginak egingo direla”.

Kudeatzaileak (3. HE)

605

261

43,1

106

17,5

14,7

10,9

Izapidetzaileak (2. HE)

874

337

38,6

136

15,6

10,5

109

12,5

409

174

42,5

22,0

12,2

8,3

38,8

14,3

10,2

14,3

1.937

791

40,8

339

17,5

236

12,2

216

11,2

Dena dela, Justizia Saileko arduradunek publiko egindako datuen arabera, jakin badakigu zenbat diren bost urteko bakoitzean ezarri nahi diren derrigortasun-datak: lehen bost urteko aldian (2007-2012) 575 (plangintza abian jarri zen urtean bertan 339 eta 2012 urterako beste 236) eta bigarren aldian (2012-2017) 216. Honela bada, 2007-2017 tartean guztira 791 derrigortasun-data ezartzea aurreikusten da eta kopuru hori, esan bezala, alorrean 2006 urtean zeuden 1.937 lanpostuei 1996 urteko euskararen ezagutza-tasa (%40,8) aplikatuz lortzen da. 21 — Honela dio hitzez hitz 86/1997 Dekretuko 11. artikuluko 3. puntuak: “Plangintzaldi bakoitzerako indizea finkatzeko, plangintzaldia hasten denerako indarrean dagoen Erroldan edo Biztanleria eta Etxebizitza Estatistikan jasotako azken datuak erabiliko dira, beti ere, herri-administrazio bakoitzari dagokion jarduera esparrua kontuan hartuta”.

JUSTIZIA ADMINISTRAZIOAN EZARRITAKO DERRIGORTASUN-DATAK 2006 Lanpostuak Guztira

Epaile laguntzaileak (2.HE) Auzitegi medikuak (3. HE) Guztira

DDak Kop.

2007 %

Kop.

2012 %

Kop.

2017 %

Kop.

Iturria: Justizia, Lan eta Gizarte Segurantza saila. Kontseiluak egina.

Ikus daitekeenez, hamar urteko plangintzaldia izan arren, lanpostuen %40,8ari soilik ezarri zaio dagokion hizkuntza-eskakizuna egiaztatzeko derrigortasun-data 22. Baina errealitatea are gutxiago dira, izan ere, derrigortasun-data ezarri zaien lanpostu askok dagokien hizkuntza-eskakizuna aurrez egiaztatua zuten. Zehazki 339 lanposturi plana abian jarri den urtean bertan, 2007 urtean alegia, ezarri zaie dagokien hizkuntza-eskakizuna egiaztatzeko azken data. Eusko Jaurlaritzak berak onartzen du aipatutako txostenean plana egingarria dela, lanpostuen erdia baino gehiago betetzen dituzten langileek dagokien hizkuntza-eskakizuna egiaztatua dutelako. Zehazki, 2007 urtean Justizia Administrazioko 405 funtzionario titularrek beren kidegoari dagokion hizkuntza-eskakizuna egiaztatua zuten (eta beste 128k dagokiena baino eskakizun txikiagoa). Hamar urterako plangintzan helburu bezala proposatutako 791 horien erdia baino gehiago (405), plangintza bera abian jarri baino lehen lorturik daudelarik, nola ez da izango bada plangintza lorgarria? Honek guztiak argi eta garbi erakusten du Eusko Jaurlaritzak derrigortasun-daten ezarpena euskararen normalizazioan aurrera egiteko baliatu beharrean, zerbait egiten ari dela ikusarazteko, “espedientea betetzeko” erabiltzen duela. Helburua Justizia Administrazioko langileak euskalduntzea izango balitz, logikoena derrigortasun-datak euskaragaitasunik egiaztatu ez dutenei ezartzea litzateke, denbora tarte batean euskara ikasi eta dagokien hizkuntza-eskakizuna egiazta dezaten. Urte hauetan guztietan baina, ohikoa izan da aurrez hizkuntza-eskakizuna egiaztatua zutenei derrigortasun-datak ezartzea, plangintzetan ezarritako helburuak hein handi batean aldez aurretik bermatuz, baina trukean lanpostu gehienak inolako derrigortasun-datarik gabe utziz.

22 — Kalkulua 2006ko datuen arabera egin balitz, 2.087 lanposturi ezarri beharko zitzaien, hau da, 150 lanpostu gehiagori.

Bestalde, taulan ikus daitekeenez, lanpostu guztiei 2. eta 3. hizkuntza-eskakizuna ezarri zaie eta ondorioz, herritarrak euskaraz artatzeko gutxieneko gaitasuna bermatzen ez duen 1. hizkuntza-eskakizuna ezartzea baztertu da. Erabaki garrantzitsua eta administrazio publikoko gainerako alorretan ere hartu beharko litzatekeena, baina ordainetan ezarritako eskakizun gehienak 2. hizkuntza-eskakizunari dagozkio (%64,6), askotan gaitasun nahikoa bermatzen ez duen maila. Eusko Jaurlaritzak berak onartu izan du 2. hizkuntza-eskakizun hori ere mugatua gelditu dela herritarrei behar bezalako harrera egin ahal izateko. Hau guztia kontuan hartzen badugu, azkenean plangintzak kasurik onenean 452 langileri baino ez diela eragingo ondoriozta dezakegu, hau da, 1.937 langile horien laurdenari ere ez (zehazki %23,3ari). Are gehiago, Justizia Administrazio osoa kontuan hartzen badugu (Estatuaren eskumeneko kidegoak barne) derrigortasun-data duten lanpostuen ehunekoa %16ra murrizten da23. Eta kasurik onenean diogu, zeren derrigortasun-data ezarriko zaien 452 lanpostu horietatik hainbat euskara ikasi behar izatetik salbuetsiko dira, 45 urte baino gehiago dituztelako. Izan ere, Justizia Administrazioa euskalduntzeko plangintzak beste alor batzuetan gertatu bezala, 45 urteko langileak euskara-gaitasuna egiaztatu behar izatetik salbuesten ditu eta ondorioz, horrelako neurri batekin plangintzaren eraginkortasuna erabat baldintzaturik gelditzen da. Zinez zaila da aurretik beste bi hamarkadako lanaldia duen langileak zergatik ez duen euskara ikasi behar ulertzea, baina horixe bera da administrazio

23 — Justizia-administrazioaren Euskal Behatokiaren 2007 urteko memoriaren arabera, urte horretan guztira 2.868 pertsona ari ziren lanean EAEko Justizia-administrazioan. Horiek langileak dira eta ez lanpostuak, beraz ezin dugu ezarritako derrigortasun-daten ehuneko zehatza kalkulatu, baina langileen kopuru hori eta derrigortasun-data ezarri zaien 452 lanpostu horiek harremanean jartzen baditugu, %15,8ko ehunekoa ateratzen zaigu.

direla kontuan hartzen badugu, egun euskara ikastetik salbuetsitakoak are gehiago izango direla ondorioztatu behar dugu24.

Hori gutxi ez eta Justizia Administrazioan hizkuntza-eskakizunak egiaztatu behar izatea behin eta berriz atzeratu den heinean, gero eta langile gutxiago dira eskatutako hizkuntza-gaitasuna egiaztatu behar dutenak, izan ere, 2001 urtean 45 urte baino gutxiago zituzten askok 2008rako urte horiek beteak dituzte jada eta ez dute eskatzen zaien hizkuntza-eskakizuna egiaztatzeko beharrik. Ikus daitekeenez, Estatuaren helegiteak ondorio juridikoak ez ezik, ondorio praktikoak ere eragin ditu, plangintza indarrean sartzea hainbat urtez atzeratzean ehunka langile euskara ikasi behar izatetik salbuetsi baitira.

Euskara-ikastaroei dagokienez, Eusko Jaurlaritzaren eskumeneko langileei ez ezik, Justizia Administrazioko gainerako langileei ere eskaini izan zaizkie eta orokorrean nahiko parte-hartze kopuru interesgarriak lortu dira, Administrazioa urte hauetan guztietan euskara meritu gisa baloratzera mugatu dela kontuan hartzen badugu. Esaterako 2007 urtean 500 lagun aritu ziren (%27 inguru) Eusko Jaurlaritzako eskumeneko langileen artean (ofizial, laguntzaile eta agente judizialen kidegoetan) eta beste 109 Estatuaren eskumeneko langileen artean (epaile, magistratu, idazkari judizial eta fiskalen kidegoetan).

2. TAULA

Izan ere, Eusko Jaurlaritzaren eskumenekoak diren 1.937 lanpostu horiei beste 484 gehitu behar zaizkie Estatuaren eskumenekoak direnak, eskualdatu gabeko kolektiboei dagozkienak (epaile, fiskal eta idazkari judizial). Talde hori osatzen dutenek urtero euskara-ikastaroetan izena ematen dute, nahiz eta beraiek ez duten hizkuntza-eskakizunik egiaztatu behar eta are gutxiago data jakin baterako. Honela, 2007 urtean esaterako, 484 kide horietatik 109k eman zuten izena euskara-ikastaroetan, hau da, %22,5ak 25.

EUSKO JAURLARITZAREN ESKUMENEKO LANGILEEN ADIN TARTEAK (2008) Emakumeak

Gizonak

Guztira

26-30

31-35

36-40

169

219

41-45

319

112

431

46-50

287

101

388

51-55

138

191

56-60

61-65

1070

358

1428

65 + Guztira

Iturria: Justizia Administrazioaren Euskal Behatokia. 2007 urteko txostena. Kontseiluak egindakoa. Oharra: adin-tarte hauetan soilik langile finkoak hartzen dira kontuan, horregatik kopuruek ez dute bat egiten lanpostu kopuruarekin.

Honela, 2007 urtean jada Eusko Jaurlaritzaren eskumeneko Justizia Administrazioan lanen ari ziren langileen erdiak 45 urte baino gehiago zituen. Justizia Administrazioaren Euskal Behatokiak urte horri buruz argitaratutako txostenaren arabera, 2007 urtean 1.428 langile ari ziren EAEren eskumeneko Justizia Administrazioan eta ordurako 703 langilek (%49,2) 45 urte baino gehiago zituen. Ordutik hiru urte pasa

Lanpostu horiek Justizia administrazioko eguneroko dinamikarako (epaiketak, ikustaldiak....) gakoak diren arren ez dago kidego horiek euskalduntzeko inolako plangintzarik. Estatuaren eta Eusko Jaurlaritzaren arteko hitzarmenak egiten dira kidego horiei euskara-ikastaroak eskaintzeko (Jaurlaritzak ikastaroak eskaintzen ditu eta Estatuak zati bat finantzatu), baina gutxi gehiago.

24 â&#x20AC;&#x201D; Eusko Jaurlaritzak Legebiltzarrean egindako galdera bati emandako erantzunaren arabera, 2008an jada 45 urtetik gorakoak %55 baino gehiago ziren. Ez dakigu zehatz mehatz zenbat diren 45 urtetik gorakoak Eusko Jaurlaritzak eskaintzen dituen datuetan ez delako 40-49 urte bitarteko adin tartea banatzen, baina erdiak 40-44 urte eta beste erdiak 45-49 izan ditzakeela aurreikusten badugu, 45 urte baino gehiago dutenak 910 langile inguru izan daitezke, hau da, ia hamar langiletik sei (%57,6). Eta hori gutxi balitz, beste 443 langilek 40 eta 44 urte bitartean dituzte eta ondorioz plangintzaldia gehiago atzeratzen bada, horiek ere euskara-gaitasuna egiaztatu behar izatetik kanpo geldituko dira. 25 â&#x20AC;&#x201D; Estatuaren eskumeneko lanpostu hauen euskara-ikastaroak Eusko jaurlaritzaren eta Estatuko Botere Judizialaren arteko hitzarmen bidez kudetazen ziren

Espedientea: 1045/2006

bizkaia

Kexa: Herritarra baldintzapeko askatasunean dago Gernika-Lumoko epaitegian hizkuntza-eskubideak aldarrikatzeagatik, eta hamabostero sinatzera joan beharra dauka epailearen erabakiz. Abenduaren 1ean Bilboko Goardiako epaitegira joan zen sinatzera. Erdaraz bakarrik zekien langilea zegoen eta pertsona euskaldunik ote zegoen galdetuta, ezetz erantzun eta sinatzeko agindu zion. Herritarrak langile euskalduna etorri arte ez zela mugituko azaldu zion, baino horrek kasurik egin ez eta Ertzaintzari deitu zion. Herritarra epaitegitik kanporatu zuten. Espedientea: 698/2007

bizkaia

Kexa: Maiatzean zitazioa jaso zuen Erandioko Bake Epaitegitik. Zitazioa gaztelania hutsean zegoen. Bertaratu eta elebidun zergatik ez zituzten bidaltzen galdetuta, beti horrela, gaztelania hutsean, bidaltzen zituztela erantzun zioten. Espedientea: 734/2007

bizkaia

Kexa: Martxoaren 19an deklaratzera joan zen Durangoko Instrukzioko 2. zenbakiko epaitegira. Deklaratzeko orduan sinatzeko eman zioten idazkia gaztelania hutsean zegoen. Herritarrak ez zuen deklaratu, itzultzaileak ez dituela hizkuntza-eskubideak bermatzen eta arrotz sentiarazten zuela argudiatuz. Ondoren, epaiketako akta luzatu zioten sinatzeko. Hau ere gaztelania hutsean zegoen. Espedientea: 12/2008

bizkaia

Kexa: Ondarroako herritarrari ez diote utzi umea euskaraz erregistratzen. Espedientea: 606/2009

gipuzkoa

Kexa: Herritarrak prozedura euskaraz burutzea eskaturik, epaileak erantzun dio ez dagoela euskaraz egiterik programa informatikoak ahalbidetzen ez duelako.

2. HIZKUNTZA-POLITIKEN ARDATZ NAGUSIAK - 2.2. NORMALIZAZIO PLANGINTZAK

publikoan euskararen normalizazioa arautzen duen 86/1997 Dekretuak ezartzen duena eta alor bakoitzeko Dekretuek jasotzen dutena.

2. HIZKUNTZA-POLITIKEN ARDATZ NAGUSIAK - 2.2. NORMALIZAZIO PLANGINTZAK

Euskararen ahozko zein idatzizko erabilera ere arautzen da Dekretu berrian eta azken urte hauetan hainbat pauso eman dira eremu honetan, baina langile guztiak elebidunak ez diren heinean, ezinbestean sistema osoak itzulpenetan oinarritu behar izaten du. Hizkera juridikoa normalizatu eta bateratzeko ekimenak garatu dira (exhortoak, zedulak, jakinarazpenak, ofizioak, eginbideak, instrukzioak...) eta aurrerantzean ildo beretik jarraitzeko asmoa jasotzen da. Era berean, euskararen erabilera sustatzeko ekimenak abian jarri izan dira eta aurrerantzean bide beretik jarraitzeko asmoa erakutsi da, barruti judizialetan besteak beste, euskararen erabilera sustatzeko ahozko saioak, terminologiazkoak edota hobetze-taldeak antolatuz.

Bestalde, euskararen erabilera sustatzeko neurriak aurreikusi dira barruti judizial bakoitzeko euskararen ezagutzaren arabera helburu ezberdinak proposatuz. Eremurik euskaldunenetan zerbitzua ez ezik lana ere euskaraz egiteko programak aurreikusiz eta abar. Dena dela, 2008ko Dekretuko lehen Xedapen Iragankorrean barruti bakoitzean euskararen ezagutza zenbatekoa den zehazten da eta horretarako, berriro ere, datu zaharkituak erabiltzen dira, 2001 urteko erroldakoak. Laburbilduz, ia 2.000 lanpostu dituen zerbitzu publikoan, Autonomia estatutua onartu zenetik hiru hamarkada pasatu diren arren eta Justizia Administrazioari buruzko eskumenak orain dela 14 urte eskuratu ziren arren, gaur egun EAEko Justizia administrazioan oraindik ez zaio lanpostu bakar bati derrigortasun-datarik ezarri eta, ondorioz, ez zaio inori lanpostua eskuratzeko euskara-gaitasuna egiaztatu behar izatea eskatu. Kasurik onenean azken urte hauetan euskara meritu gisa baloratzera mugatu direla esan behar da eta hori lanpostu batzuetan baino ez26. Azken finean, Justizia Administrazioan euskara normalizatzeko bigarren plana Euskal Autonomia Erkidegoko Autonomia Estatutua indarrean sartu eta 29 urtera onartu da, langile batzuei soilik eragiten die eta oraindik ez dago batere argi garatuko ote den ere.

2.2.2. Nafarroako Foru Komunitatea Nafarroan ez dago Justizia Administrazioa euskalduntzeko inolako plangintzarik eta, ondorioz, ez dago Justizia Administrazioan euskara-

26 — Esaterako epaileen kasuan, 2000 urtean epaile bakar batek baliatu zuen eskuratua zuen hizkuntza-eskakizuna meritu gisa kontuan har ziezaioten eta guztira aurreko urteetan 5 besterik ez omen ziren izan gauza bera egin zutenak. Izan ere, 1999 urtean 180 epailetik 13 besterik ez ziren gai epaiketa bat euskaraz zuzentzeko eta egun ez dira askoz gehiago izango.

ren normalizazioa helburu duen neurri sortarik. Euskararekin zerikusia duten neurri apur batzuk garatzen dira, baina corpus juridikoa aztertzerakoan ikusi bezala, Administrazio Publiko osoari begira garatzen dira. Langile gutxi batzuentzat euskara-ikastaroak, eremu batzuetan hizkuntza-paisaia elebiduna eta idazki nagusienen itzulpena, horretara laburbiltzen dira Nafarroako Justizia Administrazioan euskararen normalizaziorako neurriak. Langileentzako ikastaroei dagokienez, printzipioz Administrazio Publikoko langile guztiei eskaintzen zaie ikastaro horietan parte hartzeko aukera, baina gero zerbitzu bakoitzeko zuzendaritzak erabakitzen du baimena eman edo ez. Bada, Justizia Administrazioan oso baimen gutxi eman izan dira eta ondorioz, urte hauetan guztietan oso langile gutxik parte hartu dute euskara-ikastaroetan.

Ahozko eta idatzizko komunikazioei dagokienez, egoera are tamalgarriagoa da. Izan ere, aurrekoen ildo beretik, Administrazio Publiko osoari eragiten dioten arau murritzak dira Justizia Administrazioan indarrean daudenak, baina soilik Nafarroako Administrazioaren eskumeneko lanpostuetan. Estatuaren eskumeneko lanpostu eta zerbitzuetan aukera murritz horiek ere ez daude. Epaile, fiskal, idazkari eta abarrek ez dakite euskaraz eta ezin dute euren lana, zerbitzua ele bietan eskaini. Euskal hiztunen eskubideak sistematikoki urratzen dira eta euskal hiztunei geratzen zaien aukera bakarra itzulpen-zerbitzuak erabiltzea da, honela hizkuntza eskubideak urratzeaz gain bestelako eskubideak urratzeko atea zabaltzen delarik (defentsa egokirako eskubidea...). Azken urte hauetan gainera, itzulpen zerbitzua enpresa pribatuaren esku utzi da eta ondorioz, ez dago Justizia Administrazioan euskara jakin beharreko lanpostu bakar bat ere. Nafarroako Administrazio Publiko osoa kontuan hartuz indarrean dauden neurri bakarrak, lanpostu apur batzuetan euskara jakin beharra eskatzea, beste lanpostu gutxi batzuetan euskara meritu gisa balioztatzea eta langile publiko gutxi batzuei euskara-ikastaroak eskaintzea badira, Justizia Administrazioan hori ere ez: ez da lanpostu bakar batean euskara-gaitasuna egiaztatu beharra eskatzen, euskara meritu gisa oso kasu bakanetan baloratu da (eta inoiz baloratu bada oso puntu gutxirekin) eta oso gutxi izan dira ere euskara-ikastaroetara joan diren Justizia Administrazioko langileak.

Hizkuntza-paisaiari dagokionez, Nafarroako Gobernua oinarrizko elementuak ele bietan eskaintzera mugatzen da, batez ere, eremu euskaldunean eta eremu mistoko zenbait eraikin ofizialetan. Eremu ez euskalduna deitutakoan hori ere ez. Dena dela, ez dago gai hau behar bezala garatzea aurreikusten duen plangintzarik. Eremu bakoitzari begira gai hau garatzeko bi agindu onartu zituen Nafarroako Gobernuak 29/2003 Dekretu murriztailearen eskutik eta denborarekin epaitegiek bertan behera utzi dituzten arren, oraindik orain ondorioak nabariak dira: txartel asko gaztelania hutsean, idazkiak gaztelania hutsean... Bada jarrera murriztaile honetan Justizia Administrazioa ez da salbuespena izan, aitzitik, beste eremu batzuetan baino presentzia urriagoa du euskarak Justizia Administrazioko eraikin eta bulegoetan.

Teorian neurri horiek Administrazio Publiko osorako dira, baina alor bakoitzak bere irizpide propioak jarraitzen ditu eta horrela hizkuntza-eskakizuna zein lanposturi ezarri edota zein lanpostutan euskara meritu gisa baloratu, Sail bakoitzeko Zuzendaritzak erabakitzen du. Gauza bera gertatzen da euskara-ikastaroekin ere, Zuzendaritzek erabakitzen baitute ikastaroetan parte hartu nahi duten langileei baimena eman ala ez. Corpus juridikoa aztertu dugunean ikusi bezala, 1994 urtean hainbat neurri interesgarri jaso ziren 135/1994 Dekretuan (zirkuitu elebidunak, langintzak...) baina ez ziren inoiz abian jarri eta 2000 urtetik aurrera Nafarroako Gobernuak abian zeuden neurri apur horiek are gehiago murrizteari ekin zion. Ondoren, 2003ko Dekretuaren ondotik eremu bakoitzerako “jarduketa-planak” abiatu ziren, baina horiek Dekretuan ezarritakoa zehazten zuten arauak besterik ez ziren, errotulazioa, gobernuaren komunikazioak eta horrelakoak arautzera mugatzen zirenak. Dekretu eta “jarduketa” plan horien aurka helegiteak aurkeztu ziren eta hainbat urteren ondoren epaitegiek gehienak bertan behera utzi dituzte.

Irakasleez gain, euskararen ezagutza eskakizun izan duten lanpostuak 25 besterik ez dira izan eta zenbait euskararekin zerikusi zuzena dutenak izan dira gainera (itzultzaile 1, euskara teknikari 1, hizkuntza-eskolako irakasle 1). Horiez gain badira ere, 11 administrari, 5 zaintzaile, hezkuntzako 4 ikuskatzaile, fisioterapeuta 1 eta logopeda 1, baina, ikus daitekeenez, Justizia Administrazioko langile bakar bat ere ez. Zapi urte eta erdiko tarte horretan beraz (2001-2008), Nafarroako Justizia Administrazioan lan egiteko hainbat lan-deialdi egin diren arren, euskara jakitea ez da lanpostu bakar bat ere betetzeko eskatu, horrek esan nahi duen guztiarekin. Hau da, tarte horretan Justizia Administrazioan hainbat langile berri kontratatu diren arren, bakar bati ere ez zaio euskara-gaitasunik eskatu, ezta eremu euskaldunean lan egin beharko luketenei ere (bake-epaileei esaterako). Lan-deialdietan euskara meritu gisa baloratzeari dagokionez egoera tamalgarria da: 2.429 lanpostu berri horietatik 30etan soilik aurreikusi da euskara meritu gisa baloratzea (%1,2), 20 eremu euskalduna delakoan eta gainerako 10ak eremu mistoa deitutakoan. Eremu mistoko 10 horiek Nafarroako Larrialdi Zerbitzuko lanpostuak dira, 7 herritarrei telefonoa hartzen dieten operadoreenak eta 3 salako buruenak. Lanpostu hauek Lehendakaritza, Justizia eta Herrizaingo departamentuari dagozkio, baina ez dira Justizia Administrazioko Zuzendaritzakoak eta ondorioz, aztertzen ari garen alor honetan euskara meritu gisa ere ez dela baloratzen ondorioztatu behar dugu. Gaur egun, 2009ko plantilla organikoaren arabera, Nafarroaren eskumeneko Justizia Administrazioan 456 lanpostu finko daude eta, esan bezala, bakar bati ere ez zaio euskara meritu gisa baloratzea aurreikusten. Nafarroako euskal hiztunei zerbitzua euskaraz eskaini eta beraien hizkuntza-eskubideak bermatu ahal izateko, langile elebidunak behar dira eta horretarako, lanpostuak betetzeko euskara jakitea eskatu behar

da. Ez da nahikoa euskara meritu gisa puntu apur batzuekin baloratzea. Bada, Nafarroako Gobernuak berak eskaintzen dituen datuen arabera, Nafarroako Justizia Administrazioan hori ere ez dute egiten. Azken urte hauetan Nafarroako Gobernuak normalizazio-plangintzarik abian jarri gabe jarraitzen du, baina berriki, 2007 urtean, Euskarabidea Institutuan sortu du 2007/183 foru dekretuaren bidez. Institutuak ez du ekimen berririk abian jarri eta funtsean euskararekin zerikusia zuten zerbitzu ezberdinak erakunde bakar batean biltzera mugatu da. Institutuak bere sorrera agirian zehaztu dituen helburuak interesgarriak dira (“herritarrek euskara erabili eta ezagutzeko duten eskubidea babestea, hori bermatzeko tresnak zehaztea eta euskararen berreskurapena eta garapena babestea”), baina egun indarrean den legeriarekin helburu horiek betetzea ezinezkoa den heinean, helburu horiek beste behin ere ezerezean geldituko dira. Institutu berriak ondorengo urteetarako bere jarduna gidatzeko plangintza bat onartu du, baina plangintza horren baitan ez da Administrazioan euskara normalizatzeko plangintzarik aipatzen. Administrazio publikoan euskararen erabilera arautuko duen dekretu berria bai iragarri eta onartu da, baina gainerakoan orain arte Nafarroako Gobernuak abian izan dituen ekimen urriak kudeatzera mugatuko da. Beraz, oraindik Nafarroako Foru Komunitatean ez dago Administrazio publikoa euskalduntzeko inolako plangintza orokorrik, ez eta Justizia Administrazioa euskalduntzeko plangintza berezirik.

2.2.3. Ipar Euskal Herria Ipar Euskal Herrian ere ez dago Justizia Administrazioan euskara normalizatzeko planik eta ez dago ere euskara sustatzeko bestelako neurririk. Corpus juridikoa aztertu dugunean ikusi bezala, frantsesa da Frantziako Estatuan hizkuntza ofizial bakarra eta frantsesa da ere administrazio publikoaren hizkuntza. Balio juridikoa daukan hizkuntza bakarra frantsesa da eta, ondorioz, gainerako hizkuntzak erabil daitezkeenean, beti balio sinboliko hutsarekin erabil daitezke. Atzerriko hizkuntza nagusien eta batez ere ingelesaren hedapenaren aurrean frantsesa babestu nahian hainbat arau-aldaketa gertatu da azkenaldian, baina hizkuntza gutxituak normalizatzeko ez da neurri garrantzitsurik garatu. Konstituzioan aldaketa txiki bat sartu da berriki, hizkuntza gutxituak Frantziako Estatuaren ondasun direla aitortuz, baina oraindik ikusteke dago horrek nolako ondorioak izango dituen.

Espedientea: 435/2006

nafarroa

Kexa: Herritarrak ezin izaten du euskaraz sinatu Iruñeko epaitegitik Berako Udaletxera joaten diren langileek ez dakitelako euskaraz Espedientea: 24/2007

nafarroa

Kexa: Herritarrak euskaraz deklaratu nahi izan du eta haren deklarazio zuzena jasotzeko eskatu du, hau da, interprete gabe. Ez zaio eskubide hori bermatu. Espedientea: 26/2007

nafarroa

Kexa: Nafarroako 2. zenbakiko Zigor Epaitegitik gaztelania hutsean igorri diote jakinarazpena epaiketa batean lekukotza emateko. Herritarrak lekukotza euskaraz eta interprete gabe egin nahi du. Espedientea: 251/2008

nafarroa

Kexa: Iruñeko Erregistro Zibila 2004tik informatizatuta badago ere, eremu euskalduneko herritarrak ezin izan du alaba euskaraz erregistratu aplikazioa ez dagoelako inskripzioak euskaraz egiteko prestatuta. Espedientea: 415/2009

gipuzkoa

Kexa: Herritarra Aretxabaletako Bake epaitegira joan zen jaiotzera doan haurra euskaraz erregistratzeko aukerarik izango duen galdetzera. Herritarra euskaraz zuzendu arren langileak gaztelaniaz eta modu txarrean egin zion harrera. Ea haurra euskaraz erregistratzen lehena izan nahi zuen galdetu zion ironiaz, Bergarako epaitegian egindakoa txapuza bat besterik ez zela adierazi, eta hainbesteko interesa badu haurra euskaraz erregistratzeko Bergaran erroldatu besterik ez duela esan zion zakar.

2. HIZKUNTZA-POLITIKEN ARDATZ NAGUSIAK - 2.2. NORMALIZAZIO PLANGINTZAK

Testuinguru honetan, zazpi urte eta erdiko tartean, 2001eko urtarrilaren 1etik 2008ko uztailaren 1era, Nafarroako Foru Komunitateko Administrazio publikoan (Foru Administrazioan eta erakunde autonomoetan) 2.429 lanpostu berri sortu dira eta euskararen ezagutza-eskakizun bezala izan dutenak 610 besterik ez dira izan, hau da, sortutako lanpostu horien laurdena (%25,1) baino ez. Datua bere orokortasunean ikusita ehuneko adierazgarria dela pentsa daiteke, baina 610 lanpostu horietatik ia guztiak (%96) hezkuntza alorreko lanpostuak direla kontuan hartzen badugu (lehen hezkuntzako 361, bigarren hezkuntzako 216 eta lanbide heziketako 8, guztira 585 irakasle), gainerako alorretan lanpostuak betetzeko euskara ez dela kontuan hartzen ondorioztatu behar dugu, eta noski, Justizia Administrazioan ere ez.

2.3.1. Euskal Autonomia Erkidegoa

2. HIZKUNTZA-POLITIKEN ARDATZ NAGUSIAK - 2.3. BALIABIDEAK

Orain arte Justizia Administrazioan euskara normalizatzeko pauso garrantzitsuenak, beren muga guztiekin, langileei eskaintzen zaizkien euskara-ikastaroetan ematen dira eta ondorioz baliabide gehien euskararen normalizazioaren atal horretan erabili dira. Justizia Administrazioan euskara-ikastaro trinkoak 2002 urtetik aurrera eskaintzen hasi ziren eta ondorioz, liberazioak ere bai. Dena dela, ondorengo urteetan egun osoko liberazioak ez dira asko izan eta kasu gehienetan ordezkapenik ez da egin. Ondorioz, beste alor batzuetan aurrekontuaren zatirik handiena eraman duen atal hau, ordezkapenena, Justizia Administrazioan ez da hainbestekoa izan.

Justizia Administrazioan euskara sustatzeko plangintzarik ez da abian jarri oraindik, baina beste alor batzuetan euskara sustatzea helburu duen erakunde publiko bat sortu da, Euskararen Erakunde Publikoa. Nafarroan ez bezala, zenbait alorretan pauso garrantzitsuak ematen ari dela esan daiteke baina oraindik administrazio publikoari begira ez da neurri sakon eta eraginkorrik abian jarri, ezta Justizia Administrazioan ere.

2.3. BALIABIDEAK Corpus juridikoa eta garatzen ari diren normalizazio-plangintzak aztertu ditugu, hizkuntza-politika eraginkor ororen bi osagai ezinbestekoak, baina horiekin bakarrik ezin da hizkuntza-politikarik gauzatu. Ezinbestekoak dira ere mota guztietako baliabideak, batez ere giza baliabideak edota baliabide administratiboak, baita baliabide ekonomikoak ere, azken finean diru-baliabideak, izan ere, azkenean baliabide guztiak diruaren bidez egikaritzen baitira. Arau eta plangintzen arloan ikusi bezala, baliabideen kasuan ere Administrazioen arteko desorekak nabarmenak dira: EAEko Justizia Administrazioan langile batzuk euskalduntzera bideratzen da baliabide gehien, NFKan aldiz langile gutxi batzuei euskara-ikastaroak ordaintzera mugatzen dira eta IEHn ez da alorra euskalduntzera baliabiderik bideratzen. Guztiek komunean dutena da, euskararen normalizazioak behar dituen baliabideetatik oso urrun aurkitzen direla, hori bai, ondoren ikusiko dugun bezala, batzuk beste batzuk baino urrunago.

2003 urtean esaterako, Eusko Jaurlaritzaren eskumeneko Justizia Administrazioaren aurrekontua 6.185 milioi eurokoa izan zen, gastu publiko osoaren %1,7 eta euskararen normalizaziora 1,19 milioi euro (1.190.660,21 euro) bideratu omen ziren, hau da, Justizia Administrazioko aurrekontu osoaren %0,02 eta gastu publiko osoaren % ¿¿¿¿ Esan bezala, urte askoan ez da Justizia Administrazioan euskara ikasteko liberaziorik baimendu eta, ondorioz, ez da ordezkapenik egin. Azken urte hauetan onartutakoak oso gutxi izan dira ordea eta epe laburrekoak, batez ere, aurrekontua mugatua delako (kidegoan haurrak izateko adinean dauden emakumeen kopuruak ere eragina izan dezake, aurrez aipatutako arrazoiak medio). Lehen bi urteetan bost orduko ikastaroetan langile guztien %5ak baino gutxiagok parte hartu du, zehazki 2006 urtean 89 eta 2007an 78k 27.

27 — Justizia, Enplegua eta Gizarte Segurantzaren sailean ere oso ordezkapen gutxi gertatu dira: 2003-2007 tartean esaterako, egun osoko 7 liberazio besterik ez dira baimendu eta horietatik bi besterik ez dira ordezkatuak izan eta eragindako gastua 90.000 € ingurukoa. Dena dela, ez dago oso argi ordezkatutako bi horiek Justizia-atalekoak ote ziren ere, Sail anitza izaki, bata “osasun alorrean” eta bestea “nekazaritzan” ordezkatu zirela jasotzen baita Eusko Jaurlaritzak 2008ko maiatzaren 5ean Legebiltzarrari emandako erantzun-txostenean. EAEko administrazio publikoan abian jarri diren normalizazio-plangintzetan diru gehien euskara ikasten ari ziren langileen liberazioak ordaintzera bideratu izan da, hau da, ordezkoak kontratatzera. Hezkuntzan horrela izan da, eta Osakidetza edota Administrazio orokorra bezalako alorretan ere bai. Hiru kasu horietan, gastuak suposatzen duenaz jabetzeko argi dezagun euskararen aurrekontuaren zatirik garrantzitsuena horretara bideratzeaz ari garela.

Euskararen normalizazioaren eremuan Justizia Administrazioan gastu garrantzitsuena, beraz, euskara-ikastaroetan gertatu da eta, ikus dezakegunez, bertan erabilitako diru kopurua ez da batere esanguratsua izan Justizia alorrean bertan bestelako helburu batzuetara bideratzen denarekin alderatzen badugu, eta are gutxiago, Eusko Jaurlaritzaren azken urteotako aurrekontu osoarekin edota EAEko Barne Produktu Gordinarekin alderatzen badugu. 3. TAULA EUSKARA-IKASTAROETAN EGINDAKO GASTUAREN RATIOAK (2003-2008) MILIOI € 2005 (A) - Barne Produktu Gordina

2006

2007

57.289,14 61.763,76 66.311,60

2008 71.152,35

(B) - AAOOen Aurrekontu kontsolidatua*

7.312,91

7.770,94

(D) - Justizia Administrazioan liberatutakoen ordezkapenak

0,00

0,91

0,89

1,01

1,40

0,91 0,00 0,00

0,89 0,00 0,00

1,01 0,00 0,00

1,40 0,00 0,00

(E) - Justizia Administrazioa D+E (D+E)/B ratioa (D+E)/A ratioa

8.745,20 10.055,66

* Eusko Jaurlaritza + EEAA + Ente guztiak (sektore publiko guztia diputazioak eta udalak ezik) Iturria: Eusko Jaurlaritza. Kontseiluak egindakoa.

Ikus daitekeenez, azken urte hauetan Justizia Administrazioa euskalduntzera bideratu den aurrekontua (D+E), hau da, euskara-ikastaroetan egin den gastua (E) (Eusko Jaurlaritzaren datuen arabera ordezkapenetara ez baita € bakar bat ere bideratu), bataz beste milioi bat €koa izan da. Lehen urtean 2005-2006 tartean gutxitu egin zen gastua baina ondoren haziz joan da eta azken urtean, ia 1,4 milioi €ra iritsi da. Dena dela, 2008 urtean Justizia Administrazioan euskara normalizatzeko plan berria abian jarri dela kontuan hartzen badugu, 400.000 euroko hazkunde horrekin ezin daiteke aurreko urteekiko aldaketa iraultzailerik espero. Bestalde, Justizia Administrazioa euskalduntzeko gastua bestelako gastu orokorragoekin alderatzen badugu, egiten den ahalegina oso mugatua dela ohartuko gara. Izan ere, gehien gastatu den 2008 urtea hartuta ere, Eusko Jaurlaritzak gastatutako milioi € bakoitzeko 139 € besterik ez dira gastatu euskara-ikastaroetan, Justizia Administrazioko langileak euskalduntzen. Era berean, azken urteetan egindako gastu handiena izan den hori Barne Produktu Gordinarekin alderatzen badugu, hau da, urte horretan ofizialki sortu zen aberastasun guztiarekin alderatzen badugu, emaitzak are eskasagoak dira: sortutako milioi €

Justizia Administrazioan baimentzen diren liberazio apurrak ez ordezkatzean, Hezkuntzan edota Osakidetzan kontzeptu horretan gastatzen diren milioika €ak ez gastatzea suposatzen du eta, ondorioz, alor honetan euskara normalizatzeko egiten den gastua beste alor batzuetan egiten dena baino askoz murritzagoa da. Ordezkapenik ez egiteak ordea (D), liberazioak gutxi eta laburrak izatea eragiten du eta horrek, era berean, ezinezko egiten du denbora tarte laburrean langile asko euskalduntzea.

4. TAULA JUSTIZIA, ENPLEGUA ETA GIZARTE SEGURANTZA SAILEAN ITZULPENETAN GASTATU DENA (2005-2008) ITZULPENAK

2005

2006

HAEE (IVAP)

215.427

215.649

Justizia, enplegua eta gizarte segurantza

75.067

84.445

2007

2008

352.363 358.000 107.929

111.456

Iturria: Eusko Jaurlaritza. Kontseiluak egindakoa. Oharra: 2008ko kopurua ez da gastatutakoa, aurreikuspena da.

Azkenaldian gainera, gero eta maizago, itzulpen lanak kanpoko enpresei esleitzen ari zaizkie eta horrek itzulpenetara jotzeko joera areagotzen ari dela erakusten du. Justizia Administrazioan, esan bezala, azken urteetan (2005-2007) ez da kanpoko itzultzailerik kontratatu, baina taulan ikus daitekeenez, itzulpenetan egindako gastua ia bikoiztu egin da.

2.3.2. Nafarroako Foru Komunitatea

Administrazio publikoan euskararekin zerikusia duen beste gastu garrantzitsu bat itzulpenena izaten da. Justizia Administrazioaren kasuan itzulpen lanak HAEEren bidez gauzatzen dira eta, ondorioz, ez dago jakiterik zehazki zenbat gastatzen den. Dena dela, jakin badakigu Justizia, Enplegu eta Gizarte Segurantza Sailak ez duela azken urte hauetan (2005-2007) kanpoko itzultzailerik kontratatu eta ondorioz helburu horrekin ez du € bakar bat ere gastatu. Administrazio publikoko sail ezberdinei zerbitzua ematen dien HAEEak esaterako, 20052007 tartean 783.000 € inguru gastatu zituen kanpoko itzultzaileak kontratatzen (ez dago jakiterik gastu horretan zenbat dagokion Justizia Administrazioari, baina ziurrenik kopuru garrantzitsua izango da, urte hauetan guztietan euskara-ikastaroez gain euskara normalizatzeko Justizia Administrazioan eman diren gainerako pausoak agiriak itzultzera mugatu direla kontuan hartzen badugu).

Hasteko esan dezagun, giza baliabideei dagokienez, Justizia Administrazioan ez dagoela euskararen normalizaziorako arduradun edota teknikaririk. Euskararen inguruko gaiak inon lantzekotan Langile Batzordean lantzen dira eta normalean zenbait sindikaturen eskariz. Kasu honetan, Justizia Administrazioko langileak euskalduntzeko ez dago inolako partida berezirik eta ondorioz Euskarabidearen zerbitzu orokorrean eskaintzen diren ikastaroetan parte hartzeko baimena eman edo ukatzera mugatzen da Justizia Administrazioko Zuzendaritzak euskara normalizatzeko egiten duen ahalegina. Tarteka, araudiak ezarritako muga murritzen barruan, lan-deialdietan euskara zein lanpostutan eta zenbat baloratuko den negoziatzen dute Zuzendaritzako eta sindikatuetako arduradunek, baina Justizia Administrazioan gutxieneko horiek ere ez dira oso ohikoak. Zuzendaritzako ordezkarien eta sindikatuen artean kudeatzen dira beraz euskararekin harremana duten eta langileei eragiten dieten gaiak eta ez dago normalizazioa berariaz kudeatzen duen arduradun edo teknikaririk. Administrazio publiko guztia kontuan hartuta helburu horrekin ari diren arduradun edo teknikariak oso gutxi dira, Euskarabidea Institutuan ari diren teknikari batzuk baino ez. Administrazioko langileak euskalduntzeaz arduratzen diren 23 irakasle ere badira eta Administrazioko idazkiak itzultzeaz arduratzen diren beste zenbait teknikari ere bai, baina hauek guztiak ezin ditugu euskararen normalizazioaz arduratzen diren teknikari gisa kontuan hartu. Baliabide ekonomikoei dagokienez, Justizia Administrazioan oso baliabide gutxi bideratzen dira euskararen normalizazioari begira. Esan

Espedientea: 533/2006

bizkaia

Kexa: 2006ko maiatzaren 8an Gernikako Epaitegira joan zen lekuko gisa deklaratzera. Euskaraz zin egiten hasi zenean epaileak deklarazioa euskaraz egiteko asmoa al zuen galdetu zion. Baietz erantzun zion eta epaileak halakoetan abokatuak aldez aurretik itzultzailea eskatu behar duela jakinarazi zion, gaztelaniaz noski. Lekukoak bere testigantza lehenbizi euskaraz eta gero gaztelaniaz egiteko prest zegoela jakinarazi zionean, epailea haserretu zen. Lotsarik ez zuela esan zion herritarrari, baita modu zakarrean adierazi ere, gaztelaniaz deklaratzeko edo bestela lekuko izateari uko egiteko. Herritarrak epaitutako pertsonari kalte ez egitearren gaztelaniaz deklaratu behar izan zuen. Espedientea: 976/2007

araba

Kexa: Urriaren 1ean Gasteizko Administrazioarekiko Auzietako 2.zk.ko epaitegian ezin izan zuen euskaraz deklaratu itzultzailerik ez zegoelako, eta ondorioz, gertaera hori jasoko zuen ziurtagiri bat eskatu zuen. Idazkariak gaztelania hutsean luzatu zion agiria. Espedientea: 704/2008

bizkaia

Kexa: Bilboko herritarrari ez diote utzi umea euskaraz erregistratzen. Espedientea: 811/2009

gipuzkoa

Kexa: Ekainaren 9an, goizeko 9:45ean Ordiziako Bake Epaitegira joan zen jakinarazpen baten bila. Langileak gaztelania hutsean idatzitako jaso-agiria luzatu zion herritarrari eta honek zergatik ez zegoen euskaraz ere galdetu zion. Langileak agiria gaztelaniaz egiteko eskubidea duela esan zion. Herritarrak berak euskaraz jasotzeko eskubidea duela ohartarazi zion. Horretarako itzultzaileari deitu beharko liokeela erantzun zion langileak. Kontua asko luzatuko zela ikusita, gaztelaniazko agiria sinatzea beste aukerarik ez zuen izan herritarrak.

2. HIZKUNTZA-POLITIKEN ARDATZ NAGUSIAK - 2.3. BALIABIDEAK

bakoitzeko 20 € besterik ez dira euskara-ikastaroak finantzatzera bideratu. Argi dago adierazle makro-ekonomiko horiekin alderatuz oso kopuru urriak direla, baina batez ere kopuru mugatuak dira, aurrez ikusi bezala, urte bakoitzean bataz beste milioi bat euro gastatuz langile gutxi euskalduntzen direla ondorioztatzen badugu.

bezala, egiten den ahalegin bakarra Euskarabideak antolatutako ikastaroetan parte hartu nahi duten zenbait foruzaini baimena eman edo ukatzea izaten da eta ondorioz, ikastaro horien gastua ez du Justizia Zuzendaritzak bere gain hartzen. Langileen euskalduntzeaz arduratzen den zerbitzuak (lehen NAPIn eta egun Euskarabidean kokatzen denak) Nafarroako Administrazio publikoko langile guztiei eskaintzen die zerbitzua eta urtero aurrekontu jakin bat du, baina ezinezkoa izaten da aurrekontu horretan Administrazioko Sail bakoitzari legokiokeen gastua kalkulatzea, izan ere, askotan euskara bulegoarena berarena ere kalkulatzea ezinezkoa izaten da 28.

ondoren kopuru hori urteroko aurrekontuetara eramaten. Langile publikoen euskalduntzea Administrazio publikoen urteko aurrekontuak baldintzatzen du eta ondorioz helburu horrekin esleitutako diru kopuruak agintzen du urtero euskara ikasi ahal izango duten langileen kopurua. Justizia Administrazioaren kasuan ematen diren baimenak hain urriak direla ikusita, kasu honetan muga ekonomikoez gain bestelakoak era badirela ondoriozta daiteke. Edozein kasutan, argi dago urtero 25 langile baino gutxiagori euskara-ikastaroetan parte hartzeko baimena ematera mugatzen den Zuzendaritzak ez duela Justizia Administrazioa euskalduntzeko baliabide nahikorik bideratzen.

2.3.3. Ipar Euskal Herria

2. HIZKUNTZA-POLITIKEN ARDATZ NAGUSIAK - 2.3. BALIABIDEAK

Nafarroan bezala, ez dago Justizia Administrazioan euskararen normalizazioaz arduratzen den teknikaririk. Orokorrean, Euskararen Erakunde Publikoan ari diren zenbait teknikari badira, baina orokorrean Administrazio Publikoari begira eta zehazki Justizia Administrazioan inolako ekimenik aurreikusten ez den heinean, teknikari horiek ezin dira alor hau euskalduntzeko teknikari gisa kontuan hartu.

IruĂąeko Epaitegian bada itzultzaile-interpreteen zerbitzu orokor bat, enpresa pribatu batek kudeatzen duena, baina euskara hor beste hizkuntza bat gehiago besterik ez da. Inork epaiketa batean edo diligentzia batzuetan euskaraz egin nahiko balu eta horretarako eskubidea aitortuko balitzaio (hau da, eremu euskalduneko biztanlea bada), itzultzaile-interprete bat topatu eta zerbitzu zehatz hori egingo luke. Enpresa-eskaintzen duen zerbitzua ordaintzen zaio eta kito. Urtero euskara-ikastaroetara zenbat langile joan ahal izango diren urte horretan helburu horretarako aurrekontu publikoetan zehaztutako kopuruak agintzen du eta ez alderantziz. Hau da, ez da langile guztiak euskalduntzeko beharko diren urte eta baliabideak kalkulatu 28 â&#x20AC;&#x201D; Gure asmoa Nafarroako Foru Komunitaterako ere baliabideen azterketa xeheagoa egitea zen baina aurrekontu orokorretan eta NAPIn euskarari dagozkion liberazio edota ikastaroei buruzko datuak beste zerbitzuen datuetatik bereizten ez diren heinean ezinezkoa zaigu informazio hori behar bezala aurkeztea.

Kasu honetan izaten da itzultzaile-interpreteen zerbitzua, baina soilik Frantziako nortasun agiria ez duten euskaldunentzat. Ipar Euskal Herritarrei ez zaie euren hizkuntzan aritzeko eskubidea aitortzen. Epaiketetan euskaraz hitz egin dezakete nahi badute, baina esandakoa ez da ezertarako kontuan hartzen.

Bukatzeko, baliabide ekonomikoen atalean ere ez dago Administrazio publikoa edota Justizia Administrazioa euskalduntzeko inolako diru partidarik. Euskararen Erakunde Publikoak aurrekontu garrantzitsua kudeatzen du, baina lehentasunak beste eremu batzuetan ezarri diren heinean, Administrazio publikorako ez dago aurrekonturik.

3.1. LANGILEEN EUSKALDUNTZEA Justizia Administrazioa ez da langile gehien dituen zerbitzu publikoa eta ez da ere egunerokoan gehien erabiltzen den horietakoa, baina gai garrantzitsuak ebazten dira bertan eta ondorioz, euskararen normalizaziorako zerbitzu publiko hau euskalduntzea garrantzitsua da. Zerbitzua euskalduntzeko, ordea, bertan lanean ari diren langile publiko guztiak euskalduntzea ezinbestekoa da, baina Administrazioek ez dute helburu hori erdiesteko nahikoa ahalegin egiten eta zenbait kasutan helburu orokor hori ere ez dago. Hasteko lanpostu garrantzitsuenen gaineko eskumena Estatuek mantentzen dute oraindik Ipar Euskal Herrian ez ezik, baita Euskal Autonomia Erkidegoan eta Nafarroako Foru komunitatean ere. Honela epaileak, magistratuak eta fiskalak Estatuen langileak dira eta orkorrean ez dute euskaraz jakiteko inolako betebeharrik. Are gehiago, behin lanpostua eskuratu ondoren ere ez dute euskara ikasteko inolako betebeharrik. Euskal Autonomia Erkidegoan eta Nafarroako Foru Komunitatean euskara-ikastaroetara joateko aukera eskaintzen zaie baina inolako betebeharrik gabe eta ondorioz lanpostu horietan ari diren langileen euskalduntzea erabat borondatezkoa izaten da. Ipar Euskal Herrian hori ere ez. Administrazio autonomikoen kasuan, araudiak lanpostu batzuei euskara ikasteko betebeharra ezartzen die, baina errealitatean gaur arte ez da lanpostu bakar batean euskara ikasi beharra exijitu: Euskal Autonomia Erkidegoan abian jarri den plangintzaren aurka helegitea ezarri zelako eta berau ebatzi arte lanpostu bakar bati ez zaiolako derrigortasun-datarik ezarri eta Nafarroako Foru Komunitatean Justizia Administrazioko lanpostu bakar batean ere ez delako euskara-gaitasuna egiaztatu beharra eskatzen. Ondorioz, Administrazio autonomikoen kasuan ere, teoriak (edo arauek) bestela dioen arren, praktikan euskara ikastea borondatezko zerbait da. Zehazki, Euskal Autonomia Erkidegoan Justizia Administrazioa euskalduntzeko 2001eko planean zein 2008koan euskara-ikastaroak eskaintzen diren arren, ez da langile guztiak euskalduntzeko eperik ezartzen eta esleitutako baliabideak ere oso mugatuak izan dira. Honela, besteak beste, urte bakoitzean helburu horretarako dagoen aurrekontuak mugatzen du eskaintzen diren ikastaro eta liberazioen kopurua.

Nafarroako Foru Komunitatean egoera are traketsagoa da, izan ere, alor publikoan ari diren langile guztiei euskara-ikastaroak eskaintzen zaizkien arren, Justizia Administrazioko langileei oso gutxiri ematen zaie euskara ikasteko baimena, gehienetan zerbitzuaren berezitasunak argudiatuz. Eta noski, kasu honetan ez dago langile guztiak euskalduntzeko epedun plangintzarik eta are gutxiago baliabide nahikorik. Ipar Euskal Herrian azkenik, ez dago Justizia Administrazioan ari diren milaka pertsonak euskalduntzeko inolako ekimenik. Egia da Ipar Euskal Herrian ez dagoela administrazio autonomikorik, baina bertan ari diren Justizia alorreko langile batzuk badira. Kasu honetan ere ez dago Justizia Administrazioan ari diren guztiak euskalduntzeko inolako plangintza edo baliabiderik.

3.1.1. Euskal Autonomia Erkidegoa Egun, EAEko Justizia Administrazioan 2.421 langile inguru ari badira, 1.937 Eusko Jaurlaritzaren eskumenekoak dira eta beste 484 Estatuaren eskumenekoak, eskualdatu gabeko kolektiboei dagozkienak, hau da, epaile, fiskal eta idazkari judizialak. Euskara-ikastaroetan gehienbat lehen taldeko langileek parte hartu dute, baina izan dira ikastaroetan parte hartu duten Estatuko langileak ere (Botere Judizialaren Kontseilua Nagusiarekin izenpetutako hitzarmenen bidez). EAEko Justizia Administrazioaren eskumeneko lanpostuetan ari diren langileen artean, lehen plangintza abian jarri zenetik, 2001 urtetik aurrera, urtero bataz beste, 500 langile inguruk parte hartu dute euskara-ikastaroetan29. Kopuru benetan adierazgarria, EAEko administrazioaren eskumeneko lanpostuak 2.000 baino gutxiago direla kontuan hartzen badugu. Dena dela, ikastaro gehienak 2 ordukoak soilik izan dira eta bost orduko ikastaro trinkoak aldiz oso gutxi (langile guztien %5 baino gutxiago). Honela 2001 urtean, lehen plangintza abian jarri zenean, guztira 379 langile izan ziren euskara-ikastaro ezberdinetan parte hartu zutenak. Kopuru hau haziz joan zen hurrengo urteetan 2003an 537ra iritsi arte, baina ondoren murriztuz joan da 2007 urtean 500 ikasleko kopurura iritsi arte.

29 — EAEko Justizia Behatokiak bere urteko txostenetan ikastaroetan aritutako langile kopuru eta ikastaro kopurua nahasten ditu. Guztira 500 ikastaro inguru eskaintzen dira, baina ziurrenik ikastaro batean baino gehiagotan parte hartu duten langileak izango dira...

Espedientea: 932/2006

araba

Kexa: Uztailaren 4an Gasteizko Instrukzioko Epaitegira joan zen astero bezala sinatzera. Herritarrak euskaraz sinatu nahi zuela esan zion funtzionarioari, baina aukera hori ukatu zioten. Herritarra kexaka hasi zenean, beste funtzionario bat hurbildu zitzaion eta bi hostia emanen zizkiola esan eta pailazo deitu zion herritarrari. Gertakizun horren aurrean, herritarra salaketa jartzera joan zen, eta horretan ari zenean funtzionario bera hurbildu eta salatua herritarra bera izanen zela eta te vas a cagar esanez mehatxatu zuen bi ertzainen aurrean. Espedientea: 320/2008

bizkaia

Kexa: Herritarra Santurtziko Bake epaitegira joan zen jaiotze agiria eskatzera. Hango langileari euskaraz egin eta en castellano, por favor erantzun zion. Langileak euskaraz ez zekienez gaztelaniaz egin behar izan zuen izapidea. Espedientea: 269/2008

eusko jaurlaritza

Kexa: Apirilaren 14an Barakaldoko Justizia Jauregiko Egintzak Jakinarazteko Zerbitzura (944001021) deitu zuen. Gaztelaniaz egin zioten harrera: Buenos días. Centro de… Euskaraz hitz egin nahi zuela adierazi eta pixka bat itxaroteko esan zioten. Ondoren, deia beste luzapen batera bideratu zioten. Telefonoa deika hasi eta bigarren soinuan deia moztu zioten. Bigarrenez deitu zuen, eta bigarrenez gaztelaniaz egin zioten harrera. Euskaraz egiterik bazuen galdetu eta une horretan ezin zuela adierazi zitzaion. Hala ere, 10 minutu lehenago deitzeko erantzun zion langileak euskaraz. 10 minutu igarotakoan, hirugarren deia egin zuen. Oraingo honetan ere gaztelaniaz egin zizkioten lehen hitzak. Herritarrak euskaraz hitz egin nahi zuela adierazi zuen berriro ere. Lo siento pero yo no sé euskera, así que como comprenderás yo no puedo atenderte, si quieres llama más tarde erantzun eta herritarrari ezer esateko astirik eman gabe deia eseki zioten. Minutu batzuk igarota, laugarren deia egin zuen. Oraingo honetan gizon batek erantzun zion, horrek ere gaztelaniaz: Hola, buenos días, centro de Herritarrak: Bai egunon, euskaraz bai Langileak A ver, ¿qué cojones me estás diciendo?’ erantzun zion.

3. HIZKUNTZA POLITIKEN ELEMENTU ADIERAZGARRIENAK - 3.1. LANGILEEN EUSKALDUNTZEA

3. HIZKUNTZA POLITIKEN ELEMENTU ADIERAZGARRIENAK

5. TAULA EUSKARA-IKASTAROAK JUSTIZIA ADMINISTRAZIOAN (2006-2007) 2006 Kop. Trinkoak (5 ordu)

Kop.

4,6

16,8

342

17,7

Lanorduz kanpo

2,2

1,8

Udako ikastaroak

1,5

1,1

0,9

Autoikaskuntza GUZTIRA

Idazkari judizialak

Bake-epaileak

GUZTIRA

125

2007

2006

Karrera fiskaleko kideak

2005

31 20

2004

2002

2003

2001

1996

11 70

31 29

61 80

85 127 124

Iturria: Justizia, Lan eta Gizarte Segurantza saila. Kontseiluak egina.

Administrazio orokorra euskalduntzeko lehen plangintzaldia 19891995 tartean garatu zen eta bigarrena 1997-2002 bitartean. Justizia Administrazioko langile gehienak ez ziren lehen bi plangintzaldi orokor horietan sartu, lehenengoan eskumenak oraindik eskuratu gabe zeudelako eta bigarrenean plan propioa garatzea aurreikusten zelako. Hala ere, bigarren plangintzaldi orokorra ere bukatzear zen Justizia Administrazioko lehen plangintza abian jarri zenerako.

Plantilla osoaren %

4. hizkuntza-eskakizuna

Karrera judizialeko kideak

2007

Plantilla osoaren %

326

Ez trinkoak (2 ordu)

ESKUALDATU GABEKO KOLEKTIBOEN EUSKALDUNTZEA 2001-2007 2000

Eskuratu ahal izan ditugun datu xehe bakarrak 2006 eta 2007 urtekoak izan dira. Ikus daitekeenez, Eusko Jaurlaritzaren eskumeneko langileen %4,6ak soilik parte hartu ahal izan zuen 2006 urtean bost orduko ikastaroetan (89), izan ere, gehienek (%16,8) bi orduko ikastaroak soilik egin ahal izan zituzten eta gainerakoek (%3,8) 4. hizkuntza-eskakizuna prestatzeko ikastaroak, lanalditik kanpokoak edota udako ikastaroak. Hurrengo urtean are gutxiago izan ziren bost orduko ikastaroa egin ahal izan zutenak (%4), apur bat gehiago bi orduko ikastaroetan aritu zirenak (%17,1) eta gutxiago ere gainerakoetan aritutakoak (%3,1).

6. TAULA

1999

3. HIZKUNTZA POLITIKEN ELEMENTU ADIERAZGARRIENAK - 3.1. LANGILEEN EUSKALDUNTZEA

Langileak euskalduntzeko biderik eraginkorrena ikastaro trinkoak izaten dira eta, noski, horietan parte hartu ahal izateko ezinbestekoa izaten da langileak liberatzea. Bada Justizia, Lan eta Gizarte Segurantza sailak hasieratik Justizia Administrazioko langileentzat oso ikastaro trinko gutxi eskaini izan ditu eta ondorioz lanaldi osoko liberazioak ere bai, baina gehienetan langileak ordezkatu gabe. Bestelako ikastaroak ere eskaintzen dira (4. hizkuntza-eskakizuna prestatzekoak, lanalditik kanpokoak, udakoak edota autoikaskuntzakoak) baina orokorrean bi orduko ikastaroek osatzen dute eskaintza nagusia.

0,3

506

26,1

500

25,8

Iturria: Justizia Administrazioaren Euskal Behatokia. Urteko txostenak. Guk geuk egindakoa. Oharra: txostenetan kopuru horiek langileei dagozkiela esaten den arren, langile batek ikastaro ezberdinetan parte hartu dezakeela kontuan hartzen badugu, benetan euskalduntze-prozesuan dauden langileak gutxiago direla ondorioztatu behar da.

Estatuko Administrazioaren eskumeneko langileen kasuan, euskara-ikastaroetan parte hartu duten langileen ehunekoa nahiko antzekoa izan da. Adibidez 2007 urtean 484 langilek osatutako taldetik 109 lagunek eman zuten izena euskara-ikastaroetan, hau da, %22,5ak. Bilakaera aztertzen badugu ordea, aurreko urteetan euskara ikasten aritu direnak gutxiago izan direla ikusiko dugu.

Justizia, Lan eta Gizarte Segurantza sailaren idazki batean, hamar urtekoa tartean (1996-2006) 533 langilek bere kidegoari dagokion hizkuntza-eskakizuna edo txikiagoa egiaztatu dutela jasotzen da, baina ez da zehazten zenbat izan diren hizkuntza gaitasun hori euskara-ikastaroei esker egiaztatu ahal izan dutenak. Izan ere, ez da zehazten 533 horietatik aurrez zenbatek zekiten euskaraz edota zenbatek zuten hiz-

kuntza-eskakizuna aurrez egiaztatua. Ondorioz ez dago jakiterik azken hamarkada luze honetan euskara-ikastaroen bidez zenbat langile euskaldundu diren. Langileei liberazioak ukatzeko argudio ezberdinak erabiltzen diren arren, liberazio gehiago ez eskaintzearen arrazoi nagusia ekonomikoa izaten da. Izan ere, aurrez ikusi bezala, urtero liberazioetarako aurrekontu jakin bat izaten da eta hori agortzen denean ez dute liberazio gehiago baimentzen. Bestalde, Administrazio publikoko gainerako alorretan bezala, Justizia Administrazioan ere 45 urtetik gorakoei euskara ikastetik salbuesteko aukera eskaini izan zaie. Ez dakigu zenbat langilek erabili duten aukera hori euskara-ikastaroetan ez parte hartzeko, baina aurrez ikusi bezala, 2007 urtean jada langileen erdiak adin hori gainditua zuen. Bestalde, langile gehienak (%75) emakumeak izateak ere euskalduntze-prozesua zailtzen du 30.

3.1.2. Nafarroako Foru Komunitatea Nafarroako Foru Komunitatean ez dago Justizia Administrazioan ari diren langile guztiak euskalduntzeko inolako plangintzarik. Administrazio publikoko langile guztiei euskara ikasteko edota hobetzeko zenbait ikastaro eskaintzen zaizkie, baina eskaintza orokor horrek ez du langile publiko guztiak euskalduntzea helburu. Ekimena euskaldundu nahi duten langile publiko gutxi batzuei euskara-ikastaroak eskaintzera mugatzen da eta, ondorioz, Administrazioa euskalduntzeko premian baino langileen beraien borondatean oinarritzen da. Dena dela, langileek ikastaroetan parte hartu ahal izateko beren nagusien baimena eskuratu behar izaten duten heinean, azken hitza Nafarroako Gobernuko Departamendu edo Zuzendaritzena izaten da. Azken finean, kasu honetan ere, urtero eskaintzen diren ikastaro eta plazen kopurua,

30 â&#x20AC;&#x201D; Haur txikiak dituzten emakumeentzat zailagoa izaten da euskalduntze ikastaroetan parte hartzea eta, ondorioz, edozein lantaldetan haurrak izateko adinean dauden emakumeen kopurua euskalduntze prozesu orokorra baldintza dezakeen zerbait izaten da Adin tarte horretan kokatzen diren emakume asko haurren zaintzan sartuta daude eta genero rolaren eraginez bere gain hartzen dute zaintza horren ardura. Ondorioz, ezinezkoa egiten zaie euskara ikasteko liberazioaren bidea hautatzea eta kasu askotan ikastaro laburragoetara joatea ere bai. Dena dela, kasu honetan ere, Ertzaintzan errealitate hau ez da beste alor publiko batzuetan bezain larria izan, oraindik oso emakume ertzain gutxi daudelako (%10,2 besterik ez).

Urteetan NAPIko Euskarazko Prestakuntza Bulegoaren bidez kudeatu izan dira euskara-ikastaro horiek, baina Euskarabidea Institutua sortu denetik, euskararekin zerikusia duten zerbitzu ezberdinak bere baitan kokatu dira eta Administrazio publikoko langileentzako euskara-ikastaroen eskaintza ere bai. Arduradunen arabera antolaketa aldaketa besterik ez da izan eta zerbitzuak ez du oinarrizko aldaketarik jasan, baina langileek zein irakasleek salatu dutenez, zerbitzuak okerrera egin du eta aurrez eskasa zen eskaintza are eskasagoa bilakatu da (irakasle gutxiago, plaza gutxiago, bitarteko gutxiago...).

na kasu honetan Administrazioak 13 egun hartzen ditu bere gain eta gainerako zazpiak langilearen kontu gelditzen dira. Azken urteotan autoikaskuntza-ikastaroen aukera ere eskaintzen da astean 4 orduz. Bestelako ikastaroak ere eskaintzen dira: mintza taldeak (80 ordu), ikastaro teknikoak (30, 42 edota 84 ordu) edota EGA prestatzeko ikastaroak (60 ordu). Horiek dira NAPIko euskara bulegoan bertan eskaini izan diren ikastaroak, baina hortik kanpo antolatzen diren euskara-ikastaroetan parte hartzen duten Administrazioko langileei ere zenbait onura aitortzen dizkie 1993ko dekretuak32. Nafarroako Gobernuak eskaintzen dituen datu nahasiekin zaila da Justizia Administrazioan zehazki zenbat langile aritu diren jakitea, batzuetan Lehendakaritza, Justizia eta Barne Departamenduari dagozkion datu orokorrak soilik eskaintzen baitira. Dena dela, zein kopuru urriez ari garen ohartzeko, urtero euskara-ikastaroetan Justizia Zuzendaritzari dagozkion 25 langile baino gutxiago aritzen dira. Euskara-ikastaro motari dagokionez, 2008 urtean esaterako, Departamenduko hiru alorretako 23 langile aritu ziren euskara ikasten: 20 ikastaro ez trinkoetan, 2 trinkoetan, 1 barnetegian, 1 euskara teknikoan, 1 EGA prestatzeko ikastaroan. 7. TAULA EUSKARA IKASTEN ARITU DIREN LANGILEAK (2004-2008)

Ikastaro ezberdinak eskaintzen dira. Ikastaro estentsiboak egunean bi ordukoak izaten dira (asteko bost lan egunetan) eta lau hilabetez luzatzen dira. IruĂąetik kanpo lanean ari diren eta ikastaro hauetan parte hartu ezin duten Administrazioko langileei homologatutako euskaltegi batera joateko aukera eskaintzen zaie eta hauei ere ikastorduen erdia konpentsatzen die Administrazioak. Horrez gain, matrikula ordaintzeko diru-laguntza mugatu bat eska dezakete. Ikastaro trinkoak egunean sei ordukoak izaten dira (asteko bost lan egunetan) eta lau astez luzatzen dira. Udako ikastaro trinkoak ere eskaintzen dira (abuztuan edo irailean), ikastaro trinko arruntek bezala lau aste irauten dute, bai31 â&#x20AC;&#x201D; Euskarazko Prestakuntza Bulegoak bere irakasle eta bitartekoak ditu eta urtero aurrekontu jakin bat kudeatzen du. Urtero zenbat ikastaro eta zenbat lanpostu eskainiko diren beraz, erakunde honen aurrekontuaren arabera zehazten da eta ez administrazio publikoak euskarazko zerbitzua eskaintzeko izan ditzakeen beharren arabera. Zerbitzuan euskarazko 23 MET (Maila Ertaineko Teknikari) daude V3 euskara mailarekin eta hauek, esan bezala, Administrazioko langileei euskara-ikastaroak emateaz arduratzen dira. Administrari laguntzaile bat ere badago negoziatu honetan (V3 mailarekin) eta zerbitzuko buruak berak ere V3 maila du.

2004 Administrazioko langile guztiak Justizia Administraziokoak Ikastaro trinkoetan

2006

2007

2008

976

937

1040

967

Iturria: NAPIren urteko memoriak. Kontseiluak egindakoa. Oharra: Justizia administrazioko datuak soilik urte horietarako eskaintzen dira.

32 â&#x20AC;&#x201D; Lanorduetatik kanpo homologatutako euskaltegiren batean euskara ikasten ari diren administrazioko langileek matrikula ordaintzeko diru-laguntza mugatu bat eska dezakete. NAPItik kanpo ikastaro trinkoak ere egin ditzakete administrazioko langileek, hori bai, euskaltegi homologatuetan, gehienez 120 orduz eta ekaina erditik iraila bukaerara. Kasu hauetan ikastorduen bi heren hartzen ditu bere gain administrazioak eta matrikula ordaintzeko diru-laguntza mugatua eskaintzen du. Barnetegiak ere antolatzen dira eta dekretuaren arabera bi eta sei aste bitartean iraun dezaketen arren, normalean bi astekoak izaten dira. Administrazioak barnetegiak irauten duen denboraren arabera hainbat eguneko baimen ordainduak eta matrikularen zati bat hartzen ditu bere gain.

Espedientea: 946/2006

gipuzkoa

Kexa: Abuztuaren 29an Irungo Erregistro Zibilera joan ziren haur jaio berriaren izena ematera eta ezin izan zuten izapidetzea euskaraz burutu. Herritarrak egokitu zitzaien langileari agurra euskaraz egin zion arren, horrek zuzenean gaztelaniara jo zuen. Herritarrek izapidetzea euskaraz egin nahi zutela adierazi zioten, baina langileak ezin zela euskaraz egin erantzun zien. Ondorioz, erregistroa jasotzen duen liburuko inprimakiak eta funtzionarioak herritarrei betetzeko emandako bi deklarazio orriak gaztelania hutsean luzatu zizkioten. Funtzionarioak berak betetzen zituen datuak gaztelaniaz zeuden. Izapidetzea bukatu ondoren, erreklamazio orria aurkeztu zuten herritarrek epaitegian bertan, eta orduan ere ezin izan zuten euskaraz jardun. Espedientea: 255/2007

gipuzkoa

Kexa: Donostiako 8. zenbakiko epaitegira joan behar izan zuen epaiketa batean lekuko gisa deklaratzera. Kalte ordaina eskatzeko aukeraz galdetu zuen eginbehar horrek ekarri zizkion galerengatik, eta epaileak eskaera aurkezteko esan zion. Lantokian euskaraz egin zioten ziurtagiria. Epaitegian aurkeztera joan zenean ez zioten onartu euskara hutsean zegoela argudiatuz. Espedientea: 13/2008

bizkaia

Kexa: Igorreko herritarrari ez diote utzi umea euskaraz erregistratzen. Espedientea: 35/2008

bizkaia

Kexa: Giza Eskubideen webgunearen euskarazko bertsioan ezin da euskaraz eskuratu Bake eta GG.EEen Hezkuntza Plana 2008-2011 delakoa. Espedientea: 575/2008

nafarroa

Kexa: Etxarri Aranatzeko Erregistro Zibilaren bulegoan ez dago euskaraz aritzeko aukerarik. Bi funtzionario daude eta biak erdaldunak.

3. HIZKUNTZA POLITIKEN ELEMENTU ADIERAZGARRIENAK - 3.1. LANGILEEN EUSKALDUNTZEA

urte bakoitzean helburu horrekin aurrekontuetan esleitu den diru kopuruak baldintzatzen du31.

3. HIZKUNTZA POLITIKEN ELEMENTU ADIERAZGARRIENAK - 3.1. LANGILEEN EUSKALDUNTZEA

Ikus daitekeenez, oso kopuru txikiak dira, nahiz eta horiek mota guztietako ikastaroen batura izan (ikastaro trinkoak, ez trinkoak, autoikaskuntza, barnetegia...). Euskara ikasteko eraginkorrenak diren ikastaroak soilik kontuan hartzen baditugu, hau da, ikastaro trinkoak (egunean sei ordukoak), kopuruak are eskasagoak dira eta azken urte hauetan murrizten ari dira gainera: 2004an 5 langile aritu ziren ikastaro trinkoen bidez euskara ikasten eta 2008an 2 besterik ez.

Zuzendaritza horretan euskara ikasten ari diren langileak oso gutxi dira, baina ikus daitekeenez, gainerako alorretako langile guztiak batuta ere kopurua ez da batere esanguratsua. Kopuru horiekin Administrazioko langile guztiak epe onargarri batean euskalduntzea ezinezkoa da eta ondorioz Nafar Gobernuaren jarduna langileen eskariaren zati bati erantzutera mugatzen da33.

3.2. LANGILE BERRIEN KONTRATAZIOA Edozein eremu euskalduntzeko ezinbestekoa da bertan zerbitzua eskaintzen ari diren langileak euskalduntzea eta are gehiago herritarrekin harreman zuzena duten zerbitzuetan. Zerbitzuetan langile elebidunak bermatzeko biderik eraginkorrena langile euskaldunak kontratatzea dela argi dagoen arren, Euskal Herriko Administrazioak ez dute inoiz bide horren aldeko apostu argirik egin eta kasurik onenean jada lanpostua eskuratu duten langileak euskalduntzen ahalegindu dira. Hori edozeinentzat begi-bistakoa izan arren, Administrazio ezberdinek, euskararen normalizazioarekin zerikusi gutxi duten arrazoiak medio, Justizia Administrazioan euskaraz ez dakiten langileak kontratatzen jarraitzen dute.

Nafarroaren eskumeneko Justizia Administrazioan 520 langile inguru ari direla kontuan hartzen badugu, 2008 urtean euskara ikasten aritu ziren 25 langile horiek %5 baino gutxiago suposatzen zuten eta ikastaro trinkoetan parte hartu zuten bi langileek berriz %0,4a baino ez. Ikus daitekeenez, gaur egun Nafarroan ez dago Justizia Administrazioa euskalduntzeko inolako borondaterik, ez dago plangintza edo ekimen iraunkorrik. Gauzak honela, gaur egun herritarrei zerbitzua eskaini behar dieten 520 langile publiko horien gehiengoak ezin dituzte euskal hiztunak euskaraz artatu eta ondorioz euren hizkuntza-eskubideak sistematikoki urratzen dituzte.

33 — Langileen eskariari erantzutera ere ez dela iristen esan beharko genuke ordea, izan ere, urtero euskara-ikastaroetan parte hartzeko izena ematen duten langileen kopuruak azkenean baimentzen dituztena bikoizten du. Esaterako, 2007-2008 ikasturtean euskara-ikastaroetan izena eman zutenak 2.185 langile izan ziren arren (aurreko ikasturtean baino %44 gehiago), azkenean ikastaroetan parte hartu zutenak 1.069 besterik ez ziren izan (aurreko ikasturtean baino %14 gehiago). Kopuru hauek, bestalde, aurrez aipatutako aurrekontuaren muga argi eta garbi erakusten dute.

Ez da inon zehazten baremo horrek zer muga izan behar duen eta are gutxiago beste arau batzuek tarte horiek zehazten dituztela ere, hau da, EAEren kasuan ez da inon aipatzen Funtzio Publikoaren 6/1989 Legea, ez eta aurrekoa garatzen duen eta administrazio publikoko plangintzak arautzen dituen 86/1997 Dekretua ere. Dena dela, Agindu honen aurretik Estatuaren menpeko Justizia Administraziorako egin zen azken lan-deialdian (urtarrilaren 6ko 6/2008 Errege Dekretuaren bidez araututakoan) 6/1989 Dekretua aipatzen zen arren, euskara baloratzerako unean ez ziren Dekretuak ezarritako gutxieneko mugak errespetatu (1. eta 2. hizkuntza-eskakizuna %5etik %10era; 3. eta 4. hizkuntza-eskakizuna %11tik %20ra). Aipatutako deialdian 2. hizkuntza-eskakizuna egiaztatzeagatik puntu guztien %2,4 eskaintzen zen, 3. hizkuntza-eskakizuna egiaztatzeagatik %4,8 eta 4. hizkuntza-eskakizuna egiaztatzeagatik %7,2). Begiratu non esan dugun ez dela inoiz euskara meritu gisa baloratu.

3.1.3. Ipar Euskal Herria Ipar Euskal Herrian ez dago Justizia Administrazio autonomikorik eta dauden polizia-indarrak Estatu zentralaren eskumenekoak dira. Era berean, ez dago polizia indar horietan euskararen normalizaziorako inolako plangintzarik eta ez dago ere polizia indar horietako kideak euskalduntzeko inolako neurririk.

ko Aldizkari Ofizialean34 eta bere hamalaugarren xedapenean gaztelaniaz gain ofizial diren hizkuntzen balorazioa nola egin behar den arautzen du. Besteak beste, euskara-gaitasuna berariaz egindako azterketa bidez edota dagokion egiaztagiria aurkeztuz egiaztatuko dela dio, baina horretaz gain, gaitasun horrengatik zenbat puntu eman deialdi bakoitzean erabakitako baremoaren arabera erabakiko dela zehazten du.

Administrazio guztiek euskaraz ez dakiten langileak hartzen jarraitzen dute, bai, baina bakoitzak garatzen duen kontratazio politikak zenbait berezitasun ditu, batez ere EAEn eta NFKan, IEHan, esan bezala, ez baitago egitura administratibo propiorik. EAEn eta NFKan langile publikoak kontratatzerakoan hizkuntza-irizpideak bi neurritara mugatzen dira: batetik, zenbait lanpostu eskuratzeko euskara maila jakin bat egiaztatu beharra eskatzen da eta, bestetik, beste zenbait lanpostutan euskara maila jakin bat egiaztatzea meritu gisa baloratzen da. Funtsean bi neurri horiek dira kontratazio-politika gidatzen dutenak, baina ondoren ikusiko dugun bezala, EAE eta NFKan ere ez dira bi neurri horiek berdin aplikatzen. Berriki, Estatuaren menpeko Justizia Administrazioko langile izateko lan-deialdiak arautzen dituen JUS/1294/2010 Agindua argitaratu da Estatu-

34 — Orden JUS/1294/2010, de 5 de mayo, por la que se establecen las bases comunes que regirán los procesos selectivos para ingreso o acceso en los Cuerpos de funcionarios al servicio de la Administración de Justicia. Decimocuarta. Valoración del conocimiento de las lenguas oficiales, distintas al castellano, de las Comunidades Autónomas y valoración del conocimiento del derecho civil, foral o especial propio de las Comunidades Autónomas que la tengan establecida.–Concluidos los ejercicios obligatorios de cada proceso selectivo y en su caso, la fase de concurso, los aspirantes comprendidos en la relación de aprobados que concurran por ámbito territorial con lengua autonómica propia, distinta del castellano, serán emplazados para la realización del ejercicio de carácter optativo, no eliminatorio, que acredite el conocimiento de dicha lengua, si así lo hubieran solicitado en su instancia. En ese mismo momento, el Tribunal Delegado correspondiente procederá a la valoración de la documentación acreditativa del conocimiento del idioma, que se hubiere presentado oportunamente por los opositores que hayan optado por acreditar documentalmente el conocimiento del mismo. La puntuación obtenida, tanto del examen como de la documentación acreditativa, se ajustará según el baremo contenido en cada convocatoria y solo surtirá efectos para la adjudicación de destinos en la Comunidad Autónoma correspondiente. Del mismo modo, y con los mismos efectos, se procederá para la valoración de los conocimientos del derecho civil foral o especial propio de las Comunidades Autónomas, en el caso en que esta valoración estuviese prevista en la convocatoria correspondiente.

Justizia Administrazioaren gaineko eskumenak eskuratu arte beraz, 1996 urtera arte, Justizia Administrazioan lan egiteko euskara jakitea deialdi bakoitzean zehaztutakoaren arabera baloratzen zen. Eskumenak eskuratu ondoren, Funtzio Publikoaren 6/1989 Legeak eta 86/1997 Dekretuak zehaztutakoaren arabera euskara jakitea meritu gisa baloratzen hasi ziren baina oraindik ez zen lanpostu jakin batzuk eskuratzeko euskara jakin beharra eskatzen35. Azkenik, 2001 urtean Justizia Administrazioan euskara normalizatzeko lehen plangintza onartu zenean lanpostu batzuk eskuratzeko lehen aldiz euskara maila jakin bat egiaztatu beharra eskatzea aurreikusi zen. EAEko zerbitzu publikoetan euskararen normalizazio prozesua hizkuntza-eskakizun eta derrigortasun-daten sisteman oinarritzen da, lanpostu guztiei hizkuntza-eskakizun jakin bat ezartzen zaie eta gutxi batzuei ezarritako eskakizun hori data jakin baterako egiaztatu beharra. Honela, derrigortasun-data agorturik duten lanpostuak eskuratzeko lanpostu horrek ezarria duen hizkuntza-eskakizuna egiaztatzea ezinbestekoa izaten da, baina gainerako guztietan ez. Lanpostuak derrigortasun-data agortu gabe badu, hautagaiak denbora tarte bat izango du eskatutako hizkuntza-eskakizuna egiaztatzeko. Lanpostuak inolako derrigortasun-datarik ez badu, hizkuntza-eskakizuna egiaztatzen dutenei euskara meritu gisa baloratuko zaie eta egiaztatzen ez dutenei ez, baina azken hauek lanpostua berdin-berdin eskuratu ahal izango dute. Laburbilduz, lanpostua eskuratzeko unean derrigortasun-data agortua ez duten lanpostuak, eskatzen den hizkuntza-eskakizuna egiaztatu gabe eskura daitezke, ezarritako datarako eskatutako hizkuntza-eskakizuna egiaztatuko dela aurreikusiz. Lanpostua eskuratzeko unean derrigortasun-data agortua duten lanpostuen kasuan soilik izango da ezinbestekoa eskatzen den HE egiaztatzea. Azkenean, lanpostu gehienetan hizkuntza-eskakizuna egiaztatzea borondatezkoa baino ez da (lan-deialdian puntu batzuk gehiago eskuratzeko bidea) eta lanpostu gutxi batzuetan derrigorrezkoa (data agortua duten lanpostuetan). Justizia Administrazioan lehen normalizazio-plana abian jarri ondoren teorian prozedura bera jarraitu behar zen, hau da, lanpostu horiek eskuratzeko dagokien hizkuntza-eskakizuna soilik derrigortasun-data agorturik duten lanpostuetan egiaztatu behar da eta derrigortasun-da-

35 — EAEko Funtzio Publikoaren 1989/1 Legeak ezarritakoari jarraiki.

ta agortu gabe edota derrigortasun-datarik ez duten lanpostuetan, hau da, lanpostu gehienetan, euskara soilik meritu gisa baloratzen da36. Aurrez ikusi bezala, 2007-2017 plangintzan hamar urtetan 791 derrigortasun-data ezartzea aurreikusten da, lantaldea osatzen duten 1.937 lanpostuen %40,8. Derrigortasun-data horiek guztiak euskaraz ez dakiten langileei ezarriko balitzaizkieke, hamar urteren buruan Justizia Administrazioko ia langile guztiak euskaldunak izatea bermatuko litzateke, baina Justizia, Lan eta Gizarte Segurantza Sailak berak onartzen du, derrigortasun-data horien erdia jada euskaraz badakiten langileei ezarri zaiela. Zehazki, 339 derrigortasun-data 2007 urtean agortzeko ezarri dira, hau da, plana abian jarri den urte berean. Urte bat lehenago, 2006 urtean, Justizia Administrazioko langile finkoen artean %35ek jada hizkuntza-eskakizunen bat egiaztatua zuen eta gehienek zegokien hizkuntza-eskakizuna gainera. Plangintza berrian hamar urteko epean ezarri beharreko derrigortasun-daten erdia jada euskara-gaitasun hori egiaztatu dutenei ezartzea ez da langileak euskalduntzeko neurririk eraginkorrena, zentzu batean iraingarria ere badela esan daiteke. 8. TAULA JUSTIZIA ADMINISTRAZIOKO LANGILE FINKOEK EGIAZTATUTAKO HEAK (2006) Kop. 70

28,8

2. HE egiaztaturik

243

100,0

3. HE egiaztaturik

177

72,8

4. HE egiaztaturik

3,3

Langile finkoak

932

383,5

1430

588,5

Iturria: Justizia, Lan eta Gizarte Segurantza saila. Kontseiluak egina.

Plangintza berria arautzen duen dekretuan, aurrekoan ez bezala, bi hizkuntza-eskakizun besterik ez dira aurreikusten (administrazio orokorreko lau hizkuntza-eskakizunen ereduari jarraitzen diotenak bestalde): 2. HE eta 3. HE. Lanpostu bakar bati ez diote 1. hizkuntza-es-

36 — Hori teorian zeren praktikan Estatuak 2001eko Dekretuaren aurka sartutako helegitea tarteko, hizkuntza-eskakizunen eta derrigortasun-daten sistema kolokan gelditu baitzen, 2006 urtean Konstituzio Epaitegiak konpetentzia gatazkaren gainean ebatzi zuen arte.

gipuzkoa

Kexa: 2005eko martxoaren 30ean Tolosako Epaitegiko instrukzioko 3. epaitegiko langile batek zakar erantzun dio herritarrari euskaraz mintzatzeagatik. Espedientea: 933/2006

araba

Kexa: 2006ko uztailaren 4an Gasteizko Instrukzioko Epaitegian jarritako salaketa agiriaren kopia gaztelania hutsean luzatu zioten herritarrari. Espedientea: 549/2007

bizkaia

Kexa: Ekainaren 4an, eguerdiko 13:45 aldera, Eusko Jaurlaritzak Bilbon duen ordezkaritzako Elkarteen Erregistrora deitu zuen herritarrak. Euskaraz zuzendu zitzaion telefonoa hartu zion langileari eta honek “me lo puedes repetir” erantzun zion. Gaztelaniaz jarraitu behar izan zuen herritarrak. Espedientea: 172/2008

1. HE egiaztaturik

HEik egiaztatu gabe

Espedientea: 138/2005

gipuzkoa

Kexa: Otsailaren 14an Donostiako Guardiako Epaitegian izan zen. Ezin izan zuen harreran zeuden 3 langileetako bakarrarengandik ere zerbitzua euskaraz jaso. Langileetako batek Cuencakoa zela eta herritarrak hori kontuan hartu behar zuela esan zion, gainera. 30 minutu baino gehiago behar izan zituen 5 minututan burutu daitekeen izapidetzea egiteko. Espedientea: 548/2008

bizkaia

Kexa: Basauriko herritarrari ez diote utzi umea euskaraz erregistratzen. Espedientea: 48/2009

gipuzkoa

Kexa: Usurbilgo Bake Epaitegiko langile batek ez daki euskaraz. Usurbil herri euskalduna izanik, bertako herritarrek ezin izaten dute langile hori egokitzen zaienean zerbitzua euskaraz jaso.

3. HIZKUNTZA POLITIKEN ELEMENTU ADIERAZGARRIENAK - 3.2. LANGILE BERRIEN KONTRATAZIOA

3.2.1 Euskal Autonomia Erkidegoa

3. HIZKUNTZA POLITIKEN ELEMENTU ADIERAZGARRIENAK - 3.2. LANGILE BERRIEN KONTRATAZIOA

kakizuna egiaztatu beharra ezarri, baina 4. hizkuntza-eskakizuna egiaztatu beharra ere ez37.

Aurreko kapituluan sistema honek jada lanean ari diren langileen euskalduntzea lortzeko hutsune nabarmenak dituela ikusi dugu, bada, hutsune horiek are nabarmenagoak dira langile berrien kontratazioaren kasuan. Izan ere, derrigortasun-datak oso lanpostu gutxiri ezartzeaz gain, asko jada hizkuntza-eskakizuna egiaztatua duten langileek betetzen dituzten lanpostuei ezartzen zaizkie eta gainera derrigortasun-data agortu gabe duten lanpostuetan ez da inolako neurririk hartzen langileek zehaztutako datarako dagokien HE egiazta dezaten. Eta zer esanik ez derrigortasun-datarik ez duten lanpostuetan, lanpostu horiek eskuratzen dituztenek ez dute aurrerantzean inolako hizkuntza-eskakizunik egiaztatu beharrik izango. Ondorioz, sistema honen eraginkortasuna derrigortasun-data, kasurik onenean, agorturik duten lanpostuetara mugatzen da eta hori tartean epaitegiek egindako plangintza guztiak hankaz gora jartzen ez badituzte.

Ondorioz, Eusko Jaurlaritzaren eskumeneko Justizia Administrazioan azken urte hauetan guztietan ez da lan-deialdi esanguratsurik egin. Dena dela, egindako apurrak aztertzen baditugu ondorio argi bat atera daiteke: orokorrean euskara meritu gisa baloratzera mugatu dira eta beti araudiak ezarritako gutxiengo balioa emanez. Hainbeste denboran hain deialdi gutxi egiteak, ordea, alderantzizko ondorioak eragin ditu, izan ere derrigortasun-data zuten lanpostu askori data agortu zaie eta egun lanpostu askotan ezinbestekoa da lanpostua eskuratzeko dagokion euskara-gaitasuna egiaztatzea. Esaterako 2010 urtean egindako lan-deialdi batean 163 lanpostu eskaini ziren eta 118 lanpostutan hizkuntza-eskakizuna egiaztatu beharra eskatu da (%72,4), hori bai 1. hizkuntza-eskakizuna besterik ez, izan ere, kasu honetan Menpeko Langileen Kidegoko lanpostuak ziren eskaintzen zirenak. Euskara meritu gisa baloratzeari dagokionez, hutsuneak nabarmenak dira. Esan bezala, lehen plangintza abian jarri arte (2001) euskara meritu gisa baino ez zen baloratzen eta Funtzio Publikoaren legea abian jarri arte (1989) hori ere ez. Aipatutako deialdian esaterako, euskara meritu gisa baloratzerakoan legeak ezarritako gutxienekoak betetzera mugatu dira. Lan-deialdi horretan 1. hizkuntza-eskakizuna soilik baloratzen zela jakinda, hizkuntza gaitasun hori egiaztatzeagatik puntuen %5 emanen zaio hautagaiari, esan bezala araudiak ezarritako gutxiengoa. 9. TAULA EUSKARAREN BALIOA 2010 URTEKO MENPEKO LANGILEEN LAN-DEIALDIAN Oposizio fasea

Esperientzia

Titulazio akademikoa Informatika ezagupenak

Euskara (1 HE)

GUZTIRA

Izan ere, Justizia Administrazioko lehen plangintzaren indarraldia (2001-2011) amaitu aurretik plangintza bertan behera gelditu zela esan daiteke, Estatuak Dekretuaren aurka ezarritako helegitea tarteko. Azken epaia iritsi arte urte asko pasatzen dira eta Administrazioa orokorrean ez da ausartu zalantzan dauden neurriak abian jartzera. 37 â&#x20AC;&#x201D; Berriki, Hizkuntzen Europako Erreferentzia Marko Bateratuan oinarrituz, administrazio publikoko euskara-gaitasun tituluen baliokidetzak ezarri dira eta, besteak beste, Justiziako 3. hizkuntza-eskakizuna EGAren parekoa izango da (biak ala biak Europako C1aren parekoak).

100

Iturria: 2010eko maiatzak 5eko EHAO. Kontseiluak egindakoa.

Laburbilduz, Justizia Administrazioaren gaineko eskumenak eskuratu zirenetik 14 urte pasatu diren arren, oso lanpostu gutxi dira dagokien hizkuntza-eskakizun egiaztatzea ezinbestekoa dutenak eta gainerakoetan euskara meritu gisa baloratzera mugatzen dira, beti ahalik eta puntu gutxien eskainiz, gainera. Kontuan izan behar da, hizkuntza-eskakizunak langileen gutxieneko euskara-gaitasuna bermatzeko bitartekoak izateaz gain, zeharka, milaka pertsonari eragiten dieten baldintzak ere badirela. Izan ere, lan-

deialdiak azkenean bakan batzuek gainditzen dituzten arren, milaka eta milaka dira aurkezten direnak, eta horietako asko euskara ikasten ahalegintzen dira oposaketa gainditzeko38.

3.2.2. Nafarroako Foru Komunitatea Nafarroako Foru Komunitatean ez dago Justizia Administrazioa euskalduntzeko inolako normalizazio-planik eta langile berriak kontratatzeko politika, kasurik onenean, euskara meritu gisa baloratzera mugatzen da, beti ere, 1986ko Euskararen Legeak ezarritako eremuen arabera. Nafarroako Administrazio publikoan, oro har, langile berriak kontratatzerakoan zenbait lanpostu eskuratzeko euskara maila jakin bat egiaztatu beharra eskatzen da, baina derrigortasun-datarik ez da ezartzen. Lanposturako eskatzen den hizkuntza-eskakizuna lanpostua eskuratzeko unean bertan egiaztatu behar izaten da, bestela, ez baitago lanpostua eskuratzerik. Hasieratik oso lanpostu gutxi eta gehienak euskararekin zerikusi zuzena zutenak (itzultzaileak, teknikariak...) izan dira ezaugarri hori izan dutenak eta denborarekin areagotuz joan beharrean gutxitu egin dira Nafarroako Gobernuaren erabakiz Nafarroako sistema hau EAEkoa baino eraginkorragoa zatekeen baldin eta hain lanpostu gutxiri eragingo ez balio, izan ere, ikusi bezala, derrigortasun-daten sisteman hainbat neurrik sistemaren beraren eraginkortasuna erabat baldintzatzen dute: orokorrean oso derrigortasun-data gutxi ezartzen dira, langile asko adinagatik hizkuntza-eskakizuna egiaztatzetik salbuesten dira eta dagokiena ez egiaztatuta ere ez da langileen aurkako inolako neurririk hartzen. Esan bezala, Nafarroan, lanpostu bakan horietan eskatutako euskaragaitasuna lanpostua eskuratu aurretik edo unean bertan egiaztatu behar da eta ondorioz ez da hizkuntza-eskakizun hori egiaztatzeko inolako denbora tarterik uzten. Ondorioz, aurrez aipatutako hutsune eta gabezia horiek guztiak neurri bakar batekin gainditzen dira. Gainera, orokorrean eskatzen den euskara-gaitasuna ere, EGAren parekoa izaten da, hau da, EAEko 3. Hizkuntza-eskakizunaren parekoa eta ondorioz, hizkuntza-eskakizuna ezartzen zaien lanpostuetan langile euskaldunak ariko direla bermatzen da. Hala ere, sistema honen eraginkortasuna ere oso mugatua da, baina beste arrazoi batengatik: hizkuntza-eskakizuna ezartzen zaien lanpostuak oso gutxi izaten direlako, ia guztiak irakasle lanpostuetarako edota euskararekin zerikusia duten lanpostuetarako izaten direlako. Justizia Administrazioaren ka-

38 â&#x20AC;&#x201D;

Dena dela, Nafarroako Administrazio osoa kontuan hartuz, oso gutxi dira horrelako baldintzak dituzten lanpostuak eta ondorioz, sistema honek eskaintzen dituen aukerak baliatu gabe gelditzen dira. Azken finean, beraien lan teknikoa egin ahal izateko euskara ezinbestekoa duten lanpostuetan euskara-gaitasun nahikoa eskatzera mugatzen direla esan daiteke (D ereduko irakasleak, euskara teknikariak, itzultzaileak...). Nafarroako Gobernuak azken hamarkadan dekretu bidez definitu izan du Nafarroako Administrazio publikoko plantilla organikoan zein lanpostutan izan behar duen euskarak jakin beharrekoa eta azken urte hauetan plantilla organikoaren bidez ere bai. Dena dela, joera orokorra hizkuntza-eskakizuna duten lanpostuak murriztea izan da eta, ondorioz, lehen gutxi zirenak, egun are gutxiago dira39. Bestalde, euskararen ezagutza derrigorrezkoa ez den kasuetan euskara meritu gisa baloratzen da, baina soilik eremu euskaldun edo mistoa delakoetan eta soilik lanpostu batzuetan. Gainera, oposaketa-lehiaketetan euskara jakiteagatik oso puntu gutxi eman izan dira, eta, hainbat urtetan, kopuru urri hori are gehiago murriztu duten arauak onartu ditu Nafarroako Gobernuak. Dena dela, errealitatean euskara meritu gisa baloratzearen aukera honen eraginkortasuna hutsaren hurrengoa da, Nafarroan Administrazio publikoko lanpostuak betetzeko ohiko prozedura merituak kontuan hartzen ez dituen oposaketa izaten den heinean. Oposaketak soilik lanpostuari dagozkion unean uneko frogak kontuan hartzen ditu eta ondorioz, ez ditu oposaketa-lehiaketetan baloratzen diren euskararen ezagutza bezalako merituak kontuan hartzen. Lehendakaritza, Justizia eta Barne Departamentuan badira euskara jakitea ezinbesteko baldintza duten lanpostuak, baina guztiak Lehendakaritzako Zuzendaritzari dagozkio eta funtsean euskararekin zerikusi zuzena duten lanpostuak dira (itzultzaileak, teknikariak eta horrelakoak). Justizia Zuzendaritzan beraz (Barne Zuzendaritzan bezala) ez dago euskara jakitea ezinbesteko baldintza duen lanposturik eta hori Nafarroako Gobernuaren eskumeneko Justizia Administrazioan 39 â&#x20AC;&#x201D; 2003ko dekretua onartu aurretik, dekretu bidez zehazten ziren lanpostu horiek, baina azken urte hauetan, urtero dekretu bidez onartzen diren plantilla organikoetan zehaztu dira administrazioko zein lanpostutan zen euskara jakin beharrekoa edota zeintzuetan balora zitekeen euskara meritu gisa. Egun, administrazioan euskararen erabilera arautzen duen dekretu berriak zehazten ditu baina oso era orokorrean, herritarrekiko duten harremanaren arabera.

520 langile inguru ari diren arren (456 lanpostu finko). Herrialde guztian sakabanaturik dauden eta Justizia Administrazioaren oinarrizko egitura suposatzen duten Bake Epaileen kasuan ere, ez da inolako eskakizunik aurreikusten, ez eremu euskalduna deitutakoan kokatutako udalerrietan ari direnen kasuan ez eta eremu mistoan kokatutakoetan ere. Zehazki, 2009ko plantilla organikoaren arabera, Nafarroako Gobernuaren eskumeneko Justizia Administrazioan 456 lanpostu daude (100 inguru dagokien langile titularrak bete gabe) eta bakar batean ere ez da euskara jakitea eskatzen. Beraz, gero eta langile gehiago dituen, eta, eremu euskaldunean ere lanpostuak dituen zerbitzu publikoa izan arren, gaur egun, Vascuencearen Legea onartu zenetik 24 urte pasa direnean, eremu euskalduna deitutakoen ere ez da Justizia Administrazioko lanpostuak eskuratzeko euskara jakin beharra eskatzen eta meritu gisa ere oso kasu gutxitan eta gutxi baloratzen da. 10. TAULA EUSKARAREN BALIOA 2006 URTEKO LAN-DEIALDI BATEAN Oposizio fasea

Esperientzia

Ezagutza juridikoa

Informatika ezagupenak

EB-eko hizkuntza ofizialak

Euskara (Eremu euskalduna)

2,2

Euskara (Eremu mixtoa)

2,1

Euskara (Eremu ez euskalduna) GUZTIRA

0 100

Iturria: 2006 urteko NAO. Kontseiluak egindakoa.

Osasunbidean esaterako, eremu euskalduneko zenbait lanpostuk euskara eskakizun jakin bat dute (V1 maila). Gutxi dira (9.000 langiletik 53 baino ez), baina zerbitzu publikoa eskaintzen duten heinean, eremu euskaldunerako gutxieneko eskaintza bat bermatzen dutela esan daiteke. Bada, Justizia Administrazioaren kasuan gutxieneko zerbitzu hori ere ez da inondik inora bermatzen. Hala ere, hau guztia ez da gauza berria. Parlamentutik Nafarroako Gobernuari egindako galdera baten bidez jakin ahal izan dugunez, 2001eko urtarrilaren 1etik 2008ko uztailaren 1era (zazpi urte eta erdian) Nafarroako Administrazio publikoan eta bere erakunde autonomoetan 2.429 lanpostu berri sortu dira eta soilik 610 lanposturi ezarri

Espedientea: 738/2005

bizkaia

Kexa: Bizkaiko Merkataritza Erregistroan elkarte bati ez diote notarioak euskara hutsez eginiko eskritura onartu. Gaztelaniazko itzulpena erantsi behar diotela esan diete. Espedientea: 240/2006

bizkaia

Kexa: Martxoaren 2an Bizkaiko Probintzia Auzitegian epaiketa batean izan dela ziurtatzen duen egiaztagiria gaztelania hutsean luzatu dio Seigarren Sekzioko idazkariak Espedientea: 1150/2007

gipuzkoa

Kexa: Bergarako Instrukzioko 1 zenbakiko epaitegiko buruak ukatu dio herritarrari epaiketa euskara hutsean egitea. Hori jakinarazteko autoa gaztelania hutsean dago, bertan euskaraz jakinaraziko zaiola agertu arren. Espedientea: 600/2008

bizkaia

Kexa: Webgunean Fundazioen Erregistroen inguruko izapideak egiteko eskura dauden 10 inprimakitatik 3 baino ez daude euskaraz. Gainerako guztiak gaztelania hutsean daude. Telefonoz deitu eta euskaraz bidaliko zizkioten galdetuta, ez zegoela euskarazko eredurik eta itzultzaileak oso lanpetuta daudela erantzun zioten. Espedientea: 895/2008

gipuzkoa

Kexa: Tolosako Erregistro Zibileko epaileak gaztelania hutsean bidali die zirkularra Tolosako epaitegi-barrutiko hainbat bake-epaileri. Espedientea: 474/2007

nafarroa

Kexa: Apirilaren 19an, goizeko 10:00etan, Nafarroako Auzitegiko sarrerako langileek gaztelaniaz erantzun zioten herritarrek euskaraz eginiko galderari. Harrera euskaraz egingo zien norbait ez ote zegoen galdetuta, ezetz erantzun zieten.

3. HIZKUNTZA POLITIKEN ELEMENTU ADIERAZGARRIENAK - 3.2. LANGILE BERRIEN KONTRATAZIOA

suan, esaterako, 520 langile inguruko lantaldean, ez da egon eta ez dago horrelako lanpostu bakar bat ere.

3. HIZKUNTZA POLITIKEN ELEMENTU ADIERAZGARRIENAK - 3.2. LANGILE BERRIEN KONTRATAZIOA

zaie euskara jakin beharra (lanpostu berrien %25,1i). Horrela ikusita proportzio esanguratsua dirudi, baina ia lanpostu guztiak (585) irakasleenak izan direla kontuan hartzen badugu, hezkuntzatik aparte administrazioko langile berriak elebidunak izan daitezen inolako ahaleginik ez dela egiten ohartuko gara.

Euskara meritu gisa baloratzeari dagokionez, epe horretan sortutako 2.429 lanpostu horietatik 30 lanposturi soilik ezarri zaie euskara merezimendu gisa baloratzeko aukera (20 eremu euskaldunekoak eta beste 10 eremu mistokoak). Lehen 20 horien kasuan, 8 lanpostu foruzain lanpostuei dagozkie, 4 suhiltzaileei, 3 basozainei, 2 eskolako atezainei eta bat sukaldari, liburuzain eta zerbitzu anitzetako lanpostu banari. Laburbilduz Justizia Administrazioko lanposturik ez.

Honela 55/2009 Dekretu berriaren arabera euskara meritu gisa baloratzerakoan balio hauek hartu beharko dira kontuan: eremu euskaldunean orokorrean merituei dagozkien puntuen %6 eman beharko zaie euskara badakitela egiaztatzen dutenei eta herritarrekin duten harremanaren arabera lanpostu batzuetan %10 arte handitu ahalko da ehuneko hori. Eremu mistoan, berriz, orokorrean merituei dagozkien puntuen %3 eman beharko zaie euskara dakitela egiaztatzen dutenei eta herritarrekin duten harremanaren arabera lanpostu batzuetan %6 arte handitu ahalko da ehuneko hori40. Esan bezala, euskara meritu gisa oposaketa-lehiaketetan soilik baloratzen dela kontuan hartzen badugu, azkenean balorazio urri hori oso lanpostu gutxitan egiten da eta noski, horrela ezinezkoa da zerbitzu publiko oso bat euskalduntzea.

Nafar Gobernuak azken urte hauetan indarrean jarri dituen dekretu murriztaile horiek atzerapauso garrantzitsua ekarri dute administrazioko langile berrien kontrataziorako baldintzetara ere, baina kontuan izan behar dugu dekretu horiek indarrean sartu baino lehen egoera ez zela askoz hobea. Zenbait lanpostu eskuratzeko euskara jakin beharrekoa zen, eta meritu gisa baloratzerakoan puntu gehixeago ematen zitzaizkien euskara zekitela egiaztatzen zutenei, baina ez zen inondik inora euskararen normalizazioak behar zuen kontratazio-politika garatzen. Hala ere, 55/2009 Dekretu berriarekin euskararen balorazioa ez da 2001 eta 2003ko Dekretuen aurreko egoera mugatu hartara ere iristen.

Langile berrien kontratazioaren atal honetan ere Ipar Euskal Herriaz ari garenean behin eta berriz egin dugun egoeraren azterketa labur eta eskasa errepikatu beharrean gara. Izan ere, ez dago Justizia Administrazioan langile berriak kontratatzerakoan euskararen ezagutza eskatzeko edo baloratzeko inolako arau, plangintza edo neurririk. Euskararen Erakunde Publikoak bestelako lehentasun batzuk zehaztu ditu bere helburuen artean eta ez du herritarrekin harreman zuzena duen zerbitzu publiko hau euskalduntzeko langileen kontratazioari begira inolako arau edo neurririk aurreikusten.

3.3. ZIRKUITU EUSKALDUNAK

Corpus juridikoa aztertu dugunean ikusi bezala, hasiera batean (19942001) eremu euskalduneko lanpostuetan ez ezik, eremu mistoko zenbait lanpostuetan ere euskara meritu gisa baloratzen zen, nahiz eta oso puntu gutxirekin izan. Ondoren, 2001 eta 2003ko dekretu ezagunen eskutik, hizkuntza-eskakizuna zuten lanpostuak murriztu ziren eta lan-deialdietan euskarari emandako balioa ere bai, bide batez, euskararen puntuazioa Europako hizkuntza ofizialei emandako balioari lotuz. Are gehiago, eremu mistoan euskara baloratzeko aukera ezeztatu zen eta eremu euskaldunean ere ez zitzaien lanpostu guztiei aitortzen aukera hori. Epaitegiek azkenik neurri murriztaile horietako asko bertan behera utzi dituzte eta ondorioz 2009tik aurrera, dekretu berria tarteko, euskara eremu euskalduneko zein mistoko lanpostu guztietan baloratu ahalko da, Europako hizkuntzen balioari lotu gabe, baina beti bezala oso balio mugatuarekin. Atzerapauso hauek ahalbidetu dituzten dekretu eta arauak baliogabetu arren, urte hauetan guztietan egin diren lan-deialdietan egindako kalteak ez du konponbiderik. Nafarroako Gobernuak hori bazekien eta behin eta berriz epaiak atzeratzen ahalegindu da, epaien aurkako helegite berriak aurkeztuz eta trikimailu ezberdinak erabiliz.

3.2.3. Ipar Euskal Herria

Administrazio publikoak orokorrean, zerbitzu edo atal ezberdinetan antolatzen dira. Administrazioa erabat euskaldundu bitartean zerbitzu edo atal horietako bakoitzean zirkuitu euskaldunak abian jartzea estrategikoa dela azpimarratu izan du Euskalgintzak behin eta berriz. Zirkuitu euskaldun horietan zerbitzua euskaraz emateaz gain lana ere euskaraz egingo litzateke. Honela langile euskaldunak (eta euskaldundutakoak) zirkuitu euskaldun horietan hasiko lirateke lanean, euskarazko zirkuitua handituz eta zabalduz.

Dena dela, Justizia Administrazioko langile izateko euskara jakitea ez da eskatzen eta meritu gisa ere ez da baloratzen beraz, Justizia Administrazioaren kasuan egoera are larriagoa da, euskara hizkuntza-paisaiara eta zenbait komunikazio idatzitara mugatzen dela esan daiteke, horrek esan nahi duen guztiarekin: ez dago euskal hiztunak euskaraz artatzeko langilerik eta ondorioz Nafarroako euskal hiztunen hizkuntza eskubideak behin eta berriz urratzen dira.

40 â&#x20AC;&#x201D; Orain arte baina, ez da puntu banaketa berri honekin lan-deialdirik egin eta horregatik ez dugu dagokion taula jaso.

Justizia Administrazioa euskalduntzeko hori litzateke biderik eraginkorrena. Hasteko, langileak euskaldundu behar dira, baina parean lantokiak edota lantaldeak euskalduntzea ere ezinbestekoa da. Horretarako, alde batetik, lanean ari diren eta euskaraz ez dakitenek euskara ikasi behar dute eta, bestetik, neurriak hartu behar dira lanean hasiko diren langile berriak euskaldunak izan daitezen (eta ondoren ikasi behar izan ez dezaten). Euskara erabiltzeko euskara jakitea ezinbestekoa da, baina ikasitakoa ez galtzeko erabiltzea ere bai. Administrazioko zerbitzuetan langileek euskaraz lan egin dezaten euskaldunez osatutako lantalde edo atalak sortu behar dira, hau da, zirkuitu euskaldunak eta ahal diren erraztasun guztiak eskaini beraien lana euskaraz egin dezaten. Izan ere, zirkuitu euskaldunez ari garenean euskaraz lan egingo duten lantaldeez ari gara: langile guztiak euskaldunak izango diren lantaldeez eta euren lanerako espazioa euskalduna izango duten lantaldeez (lanerako bitartekoak, softwarea, dokumentazioa, komunikazioak, hizkuntza-paisaia...). Euskararen normalizaziorako ezinbestekoa eta estrategikoa da eremu publiko zein pribatuan horrelako lantaldeak

Zirkuitu euskaldunak sortu eta hedatzea estrategikoa da, langileen ikuspegitik ez ezik herritarren hizkuntza-eskubideenetik ere. Alde batetik, herritarrei euskarazko zerbitzua bermatuko zaie eta, bestetik, euskara ikasi duten langileek ingurune euskaldun batean lan egingo dutenez, beraien euskara galdu ordez hobetu eta aberastu egingo baitute. Urteetako esperientziak erakusten digu (eta Administrazioek berek onartzen dute), langileak euskalduntzeko egiten den ahaleginak (langileen ahalegin pertsonala zein Administrazioaren ahalegina, ekonomikoa zein bestelakoa) ez duela askorako balio langile horiek euskara ikasi ondoren lan giro erdaldunera itzultzen badira. Denborarekin ikasitakoa galtzen dute eta denbora pasa ahala ez dira gai beraien zerbitzua euskaraz eskaintzeko. Ondorioz, euskararen normalizazioan politika oker horrek dakarren kaltea biderkatzailea da. Alderantzizkoa ere biderkatzailea izan daiteke ordea, euskaraz lan egingo duten lantaldeak abian jartzeak euskararen normalizazioan izango lituzkeen onurak ere biderkatzaileak baitira. Atzerapausoak ekidinez langileen benetako euskalduntzea lortzeko eta herritarren hizkuntza-eskubideak bermatzeko biderik eraginkorrena izan arren, egun Euskal Herriko Administrazioek ez dute zirkuitu euskaldunen aldeko politikarik garatzen. Ikusi dugunez, Ipar Euskal Herrian ez dago Administrazioko langileak euskalduntzeko edota euskararen erabilera sustatzeko plangintzarik. Nafarroako Foru Komunitatean ere ez dago Administrazioan euskara normalizatzeko plangintza orokor eta sistematikorik. Langileak euskalduntzeko eskaintza urri eta mugatu bat besterik ez dago eta euskararen erabilera sustatzea baino murriztea helburu duten zenbait arau. Euskal Autonomia Erkidegoan Administrazioko langileak euskalduntzeko eta euskararen erabilera sustatzeko plangintzak garatu dira, baina egiturazko hutsune eta gabezia nabarmenekin eta ez dira euskaraz lan egingo duten zirkuituak abian jarri. Benetan harrigarria da euskararen normalizaziorako ezinbestekoa den bide edo tresna honi euskal Administrazioek ematen dioten garrantzia hutsala, are gehiago, orain arte erabiltzen ari diren eta hizkuntza-eskakizunak egiaztatzera mugatzen den ereduaren porrota gero eta ageriagoan gelditzen ari denean. Are okerrago, garai batean EAEn zein NFKan zirkuitu euskaldunak sortu eta hedatzea aurreikusten bazen ere, denborak aurrera egin ahala, eta arau zein plangintza berriak sortu diren heinean, zirkuitu euskaldunak sortzen joateko erabakia apalduz joan da, zuzenean erabat baztertu ez denean.

3.3.1. Euskal Autonomia Erkidegoa EAEn esaterako, Euskararen Legea zehaztu eta Administrazio orokorrean euskararen erabilera arautzeko onartu izan diren dekretuetan zirkuitu euskaldunen erabilera aurreikusten bazen ere, ondorengo dekretu eta plangintzaldietan ideia-indarra galduz joan da eta zenbait kasutan atal elebidunen ideiarekin nahasi ere bai. Eta izatez oso gauza ezberdinak dira: zirkuitu euskaldunean langile guztiak euskaldunak izango lirateke eta euskaraz lan egingo lukete, atal elebidunetan aldiz langile guztiek ez lukete euskaraz jakin beharko eta euskaraz lan egitea ere ez litzateke ezinbestekoa. Azken hauen helburua euskaraz lan egitea baino, herritarrei zerbitzua hizkuntza batean zein bestean eskaini ahal izatea bermatzea bilatzen da. Dekretuan ez da gai honi buruz ezer esaten, ez da euskara zerbitzu-hizkuntza edota lan-hizkuntza izango ote den ere definitzen eta ondorioz ez da helburu batekin edo bestearekin inolako neurririk aurreikusten. Eusko Jaurlaritzaren eskumeneko Justizia Administrazioaren kasuan, 2008ko Dekretuak euskararen erabilera sustatzeko egitasmoak aurreikusten ditu eta 2001 urtekoak ere aurreikusten zituen, baina garatu diren neurriak oso mugatuak izan dira. Dekretu zaharrean hiru artikuluk osatutako kapituluan, erabilera sustatzeko egitasmoak esperientzia pilotu bezala aurkeztu ziren, eta ondorioz ez zen erabilera sustatzeko ekimen orokorrik proposatzen. Funtsean baldintzak betetzen zituzten tokietan esperientzia pilotuak abian jarriko zirela eta berariaz aukeratutako bulego judizial horietan gaitasuna duten eta “prest dauden“ funtzionarioek eguneroko lana euskaraz egingo zutela jasotzen zen, hau da, azken finean egitasmoetan parte hartzea funtzionarioen beraien borondatearen esku utziz. Esperientzia pilotuak garatzeko hainbat baliabide eskainiko zirela ere jasotzen zen, baina baliabide horietako batzuk euskaraz lan egiteko baino, itzulpenetan oinarritutako dinamikan erortzeko arriskua suposa zezaketen: “itzultzaile baten eta hizkuntza trebatzaile baten laguntza, agiri normalizatuen eredu informatizatuak, laguntza informatikoa, osagarrizko euskara-ikastaroak eta euskarazko terminoen glosategi bat”. Dena dela, esperientzia pilotu horiek abian jartzeko ezarri ziren “nahitaezko” baldintzek ia ezinezko bihurtu zituzten euskararen erabilera sustatzeko egitasmo horiek: batetik, nahitaezkoa izango zen organo judizial edo fiskaltza horietan beren lanpostuko zereginak betetzeko adinako euskara-maila zuten aski funtzionario egotea eta, bestetik, ezinbestekoa zen ere behar beste dotaziok nahitaezko hizkuntza-eskakizuna ezarrita izatea. Are gehiago, esperientzia abiarazteko eta euska-

Espedientea: 148/2006

gipuzkoa

Kexa: Otsailaren 7an Gipuzkoako Jabetza Hiritarren Ganbarak Beasainen duen bulegora joan ziren kontsulta bat egitera. Bertan dagoen abokatuak ongi hartu zituen, baina euskaraz ez dakienez, gaztelaniaz jardun behar izan zuten Espedientea: 941/2006

gipuzkoa

Kexa: Gipuzkoako bake-epaile batek euskara hutsean bidali ditu Donostiako Erregistro Zibilera ezkontza-agiriak. Fiskalak gaztelaniaz ere bidali behar dituela esan dio. Espedientea: 426/2007

gipuzkoa

Kexa: Maiatzaren 17an falta-epaiketa izan zuen Gasteizko Instrukzioko 2. epaitegian. Epaiketa gaztelaniaz egin behar izan da, epailea elebiduna izan arren, fiskala elebakarra zelako. Espedientea: 1059/2007

gipuzkoa

Kexa: Abenduaren 19an eta 20an Bilboko Zigor arloko 4 zk. ko Epaitegian izandako epaiketan ez zaie bermatu euskaraz zuzenean zuzentzeko eskubidea. Espedientea: 891/2008

gipuzkoa

Kexa: Tolosako Erregistro Zibileko epaileak gaztelania hutsean bidali du zirkularra Tolosako epaitegi-barrutiko erregistro zibil delegatu batera. Espedientea: 964/2008

gipuzkoa

Kexa: Justizia Sailaren webgunearen bidez jaiotza-agiriaren kopia eskatu zuen. Posta elektronikoko helbidera mezua bidali zioten eskaera ontzat eman zela, eta laster agiria etxean jasoko zuela jakinarazteko. Herritarrak eskaera euskaraz bideratu arren, gaztelania hutsean jaso zuen mezua: Solicitud de certificado Datos del certificado Tipo de certificado: Nacimiento Solicitado para: XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX Fecha de solicitud: 30/10/2008 Estado de la solicitud Se ha aceptado su solicitud y en breve recibirá el certificado por correo Ordinario.

3. HIZKUNTZA POLITIKEN ELEMENTU ADIERAZGARRIENAK - 3.3. ZIRKUITU EUSKALDUNAK

sortu eta poliki-poliki zabalduz, handituz joatea (eta parean lantalde erdaldun edota mistoak gutxituz eta txikituz joatea).

3. HIZKUNTZA POLITIKEN ELEMENTU ADIERAZGARRIENAK - 3.3. ZIRKUITU EUSKALDUNAK

raren erabilera sustatzeko neurriak abian jartzeko, gobernu-organo eskudunen onespena beharrekoa izango zela ezarri zen, hau da, epaile edo magistratuen, fiskalen edota epaileen idazkarien adostasuna.

Bestalde, 2008ko Dekretu berrian ere, VIII. Kapituluan, Bulego Judizialean eta Fiskaltzetan euskararen erabilera sustatzeko aurreikusten ziren egitasmoak jasotzen dira, baina oraingoan ez dira “esperientzia pilotu” bezala definitzen. Bestalde, aurreko Dekretuan esperientzia hauek abiatu ahal izatea baldintzen araberakoa bazen, oraingoan lehentasunezkotzat jotzen diren organo judizial, zerbitzu komun eta fiskaltzetan abian jartzea aurreikusten da. Dekretu berrian egitasmo hauek Euskara Erabiltzeko Programa bezala izendatzen dira eta beren helburua “eskatzen zaien euskara-maila duten funtzionarioek aurretiaz hitzartutako organoetako bulegoko eguneroko lana euskaraz egin ahal izatea”41.

konpromiso maila oso ezberdinak eman omen ziren. Urteek aurrera egin ahala euskararen erabilera sustatzeko dinamika, hein handi batean, dokumentu elebidunen erabilera sustatu eta neurtzera mugatu dela esan daiteke. Ahozko komunikazioa bezalako gai garrantzitsuak bigarren maila batean utziz. Dena dela, azken urteetako emaitzak ikusita idatzizko komunikazioan euskararen erabilera sustatzeko egindako lanaren fruituak ere oso mugatuak izan dira: 2004 urtean idazkien %9 soilik erabiltzen zen ele bietan, 2005 urtean %11 eta 2006 urtean %14. Dena dela, komunikazioen gaia aurrerago berariaz aztertuko dugunez, orain euskaraz lan egitea helburu zuten esperientzia pilotuek emaitza oso mugatuak eskuratu dituztela esatera mugatuko gara.

Azken eremu honetan Dekretu berriak aurrerapauso garrantzitsurik ez duela suposatzen esan daiteke, izan ere, aurreko Dekretuan esperientzia pilotuak abian jarri ahal izateko ia ezinezko baldintzak ezartzen ziren bitartean, oraingo honetan ekimenak abian jartzeko baldintza garrantzitsu baina bakarra aurreikusten da: lantalde bakoitzean beren lanpostuko zereginak betetzeko adinako euskara-maila duten aski funtzionario egotea. Hori arau ezberdinetan aurreikusitakoari dagokionez, baina errealitatean emaitza oso eskasak lortu dira. Esaterako 2001 Dekretuak ezarritakoari jarraiki, Bizkai eta Gipuzkoako 32 organo eta 114 pertsonari proposatu zitzaien esperientzia pilotuetan parte hartzea (%80ak hartu omen zuen parte azkenean). Jardunerako lau ildo nagusi zehaztu ziren (ahozko komunikazioa, idatzizkoa, hizkuntza-paisaia eta baliabide informatikoak), baina funtsean lan-jardun nagusia zenbait idazki euskaraz ere eskaintzera mugatu zen. Idatzizko komunikazioen atalean (2003ko azaroan) gehien erabiltzen ziren 274 agiri ele bietan eskaintzea lortu zen, baina guztira 19.000 inguru ziren erabiltzen zirenak. Ahozko komunikazioen atalean herritarrei harrera egiteko zenbait protokolo osatzera mugatu ziren eta organo batzuetatik beste batzuetara

41 — Aurreko Dekretuan aldiz honela zioen hitzez hitz: “Esperientzia horietan, gaitasuna duten eta prest dauden funtzionarioek eguneroko lana euskaraz egingo dute berariaz aukeratutako organoetako bulegoetan”. Ikus daitekeenez Dekretu zaharrak funtzionarioen borondatearen esku uzten du egitasmoan parte hartzea eta berria helburua zein den esatera mugatzen da, hau da, biak ala biak oso artikulu lausoak dira egitasmo horien eraginkortasunaren ikuspegitik.

152/2008 Dekretua – 9. artikulua 6.- Justizia, Lan eta Gizarte Segurantza Sailak behar diren neurriak bultzatuko ditu lehentasunezko organo eta zerbitzuetan euskara zerbitzu-hizkuntza nahiz lan-hizkuntza modura erabil dadin. Horretarako, arian-arian bultzatuko dira euskara organo eta zerbitzu judizialetan gehiago erabiltzeko programak. Era berean, lehentasunezko organo eta zerbitzuetan dihardutenek lehentasuna izango dute hizkuntza arloan trebatzeko ikastaroetan onartuak izateko, dekretu honen VII. eta VIII. kapituluetan ezarritakoari jarraituz. Bestalde bederatzigarren artikulu hori zerbitzu-hizkuntza edota lan-hizkuntza esaten denean zer esan nahi den argituz amaitzen da: “Dekretu honen ondorioetarako, zerbitzu-hizkuntza da herritarrekiko eta beste administrazioekiko harremanetan erabiltzen den hizkuntza. Ondorio berberetarako, lan-hizkuntza zerbitzu-hizkuntza ez ezik administrazioaren barne harremanetan erabiltzen den hizkuntza ere bada”. Azken finean, dekretu berriak esperientzia pilotuak alde batera utzi eta egoera soziolinguistikoaren arabera zenbait eremutan euskaraz lan egitea sustatzeko neurriak ezarri ditu eta oraingoz “barruti judizialetan ahozko zein idatzizko erabilera bultzatzeko eta finkatzeko” programa hauek 120 bake-epaitegi eta 10 barruti judizialetan jarri dira abian (Durango, Gernika, Getxo, Bilbo, Balmaseda, Tolosa, Bergara, Eibar, Irun eta Donostian). Ikusteke dago zer emaitza lortzen duten, baina orain arte ikusi dugun guztia kontuan hartuz, ez dago baikorrak izateko arrazoi handirik.

3.3.2. Nafarroako Foru Komunitatea Dekretu berrian, besteak beste, lehentasunak ezartzerakoan lehentasunezkotzat jotako unitateetan zenbait Unitate Elebiduntzat hartu ahal izango direla jasotzen da, zehazki unitateko kideen %80k edo gehiagok euskara-maila egokia badu espedienteak herritarrek hautatutako hizkuntzan izapidetu ahal izateko42. Zehaztutako helburu eta lehentasun horien guztien eraginkortasuna zalantzan gelditzen da ordea 9. artikuluko seigarren paragrafoan erabiltzen diren hitz lausoak kontuan hartzen badira (“arian-arian”, “bultzatu”...): 42 — Eta era berean “Unitatearen izaera eta eragin biderkatzailea ere hartuko dira kontuan, bai eta hizkuntza-gaitasun eta egituraren eta dituen karrerako funtzionarioen arteko oreka ere”.

Nafarroako Foru Komunitatean zirkuitu euskaldunen alorrean eman diren pauso apurrak atzerapausoak izan dira. Aurrez ikusi bezala, Administrazioan euskararen erabilera arautzeko 1994/135 Foru Dekretuak, besteak beste, “administrazio-zirkuitu elebidunak” aipatzen zituen, helburu nagusiez ari zenean43. Bada, 1994/135 Foru Dekretuak bere lehen artikuluan hiru helburu nagusi zehazten zituela ikusi dugu jada eta hirugarren helburuak zerbitzuak euskaraz ematea bermatzeko behar hainbat langile prestatzea zehazten zuela ere bai, baina zerbait gehiago ere esaten zuen indarga43 — Izendapen hau ere ez da batere argia “elebidun” hitza erabiltzen delako eta batez ere zein hizkuntzatan lan egingo duten argitzen ez bada, baina “zirkuitu” hitzak beste esanahi bat ematen dio guk aurrez aipatutako zentzuan, hau da, zirkuitu euskaldunen zentzuan.

c. Nafarroako Foru Komunitateko Administrazioaren zerbitzu nagusietan, erabiltzaileak halaxe eskatzen duenean, zerbitzuak euskaraz ematea bermatzeko aski diren administrazio zirkuitu elebidunak ezartzeko behar hainbat langile prestatzea. Nafarroako Foru Komunitateko zerbitzu nagusiak Nafarroako biztanleria guztian harrera ematen diotenak dira, non kokaturik dauden kontuan hartu gabe. Aipatu dugun bezala, 2003/29 dekretuak funtsean gauza bera dio dekretuaren helburuak zehazten dituenean eta idazterakoan egitura bera mantentzen du, baina zenbait hitz gako aldatu egiten dira eta, ikus daitekeen bezala, jada ez dira administrazio-zirkuitu elebidunak aipatzen. c. Nafarroako Foru Komunitateko Administrazioaren zerbitzu nagusietan, erabiltzaileari, eskatzen duenean, zerbitzua euskaraz eman ahal izateko behar diren langileak antolatu eta gaitzea. Nafarroako Foru Komunitateko zerbitzu nagusiak Nafarroako biztanle guztiei zerbitzua ematen dietenak dira, zehazki zein lurraldetan kokaturik dauden kontuan hartu gabe. Beraz, 1994ko Dekretua jada ez dago indarrean eta 2003ko Dekretu berriak ez du “administrazio-zirkuitu elebidunei” buruz hitzik esaten. Egia esateko 1994/135ko dekretuan erabiltzen den izendapen horren atzean “zirkuitu euskaldunen” kontzeptua egon zitekeela pentsatzea gehiegizkoa izan daiteke. Izan ere, “administrazio-zirkuitu elebidunak” esamoldea erabiltzen den guztietan herritarrak nahi duen hizkuntza erabil dezan bermatzeko direla zehazten da, baina ez da zein hizkuntzatan lan egingo duten aipatzen. Aipatzekoa da, bestalde, “administrazio-zirkuitu elebidun” horiek eremu euskaldunean ez ezik, eremu mistoan ere aurreikusten zirela. Gogoan izan behar da, bestalde, aurreko dekretuek Nafarroako Administrazio publiko osorako balio zutela eta ondorioz, Nafarroaren eskumeneko Justizia Administraziorako ere bai, baina jada askotan errepikatu dugun bezala, praktikan, dekretu horiek alor honetan ondorio mugatuak izan dituzte, eta aztertzen ari garen zirkuituen eremu honetan zehazki bat bera ere ez.

3.3.3. Ipar Euskal Herria Alor honetan ere ez dago inolako arau edo plangintzarik Ipar Euskal Herrian, ezta aurrekaririk ere.

3.4. KOMUNIKAZIOAK ETA HIZKUNTZA-PAISAIA Langileak euskalduntzea, langile berri elebidunak kontratatzea eta zirkuitu euskaldunak abian jartzea euskara normalizatu nahi duen hizkuntza-politika ororen osagai ezinbestekoak dira. Hiru neurri nagusi horiek berma dezakete soilik herritarren eta langileen arteko edota langileen beraien arteko euskarazko komunikazioa. Hori bermatzeko komunikazioen alorrean bertan bestelako neurri bereziak ere garatu behar dira, ordea, eta horiek aztertuko ditugu ondorengo atal honetan. Batez ere, herritarren eta langileen arteko komunikazioak aztertuko ditugu, hau da, herritarrei euskarazko zerbitzua eskaintzeko hartzen diren neurriak. Horrekin batera baina, langileen arteko komunikazioak aztertuko ditugu, hau da, euskaraz lan egiteko hartzen diren neurriak. Batzuen eta besteen arteko komunikazio horiek funtsean ahozkoak eta idatzizkoak izan daitezke edota kanpora begirakoak (ahozkoak, langile eta herritarren artekoak) edo barrura begirakoak (langileen artekoak). Bestetik, idatzizko komunikazioen baitan itzulpenak bereziki aztertuko ditugu informazio hori dugun kasuetan. Euskal hiztunok, Hizkuntza-eskubideen Deklarazio Unibertsalaren arabera, dokumentu ofizial guztiak euskaraz eskuratzeko eskubidea dugu. Ikusi dugun bezala, EAEn legez jasotzen da eskubide hori. NFKan aldiz, eskubide hori eremu euskalduna deitutakoan bizi diren herritarrei aitortzen zaie eta eremu mistoa deitutakoan ere zenbait eskubide onartzen dira, nahiz eta eremu horretan euskara ofiziala ez izan. Ipar Euskal Herrian bestalde, ez dago inolako lege babesik idazki ofizialak euskaraz eskuratzeko. Bestalde, euskararen normalizazio prozesuan hizkuntza-paisaia euskalduntzea ere zeregin garrantzitsua da, ez soilik hiztun komunitatearen hizkuntza-eskubideen ikuspegitik, baita psikologia sozialaren ikuspegitik ere. Izan ere, hizkuntza paisaiak informazio funtzioa ez ezik, funtzio sinbolikoa betetzen du. Funtzio informatiboak hizkuntza talde baten lurralde mugak zehazten ditu, komunikazioan hizkuntza bat edo gehiago erabil daitezkeela adierazten duen aldetik. Bestalde, funtzio sinbolikoak hizkuntzen balioa eta estatusa islatzen ditu, talde batek beste talde batzuekin alderatuta hizkuntza nola ikusten duen erakutsiz. Hizkuntza-paisaiak, informazioa emateaz gain, eragina du errotulu edo testu horiek ikusten dituzten pertsonengan. Izan ere, jendeak hizkuntzei buruz duen pertzepzioan eta hizkuntzen aldeko jarreretan eragin dezake hizkuntza paisaiak, eta ondorioz erabilera baldintzatu dezake.

Espedientea: 796/2005

gipuzkoa

Kexa: Eibarko Instrukzioko 2. epaitegiak gaztelania hutsean bidali dio zitazioa herritarrari. Espedientea: 182/2006

bizkaia

Kexa: Getxoko Instrukzioko 5. Epaitegiak gaztelania hutsean bidali dio herritarrari epaiketa batean deklaratzera joateko zitazio-agiria. Espedientea: 113/2006

gipuzkoa

Kexa: Bilboko Instrukzioko epaitegiak gaztelania hutsean bidali dio epaiketa batean deklaratzera joateko zitazioa. Espedientea: 534/2006

bizkaia

Kexa: Getxoko Instrukzioko 5. Epaitegiak gaztelania hutsean bidali dio herritarrari apirilaren 24an epaitegira bertaratzeko agiria. Espedientea: 660/2006

bizkaia

Kexa: Ekainaren 8an Bilboko Epaitegitik agiri bat jasotzera bertaratu zedin zioen oharra jaso zuen. Agiria gaztelania hutsean zegoen. Espedientea: 846/2006

bizkaia

Kexa: 2006ko azaroan herritarra haurra inskribatzera joan zen Getxoko Erregistro Zibilera. Gaztelania hutsean luzatu zizkioten inprimakiak. Euskarazkoak eskatu eta ez zutela erantzun zioten. Espedientea: 103/2009

gipuzkoa

Kexa: Urtarrilaren 5ean Euskal Autonomia Erkidegoko Auzitegi Nagusiko Administrazioarekiko Auzien Aretotik bidalitako telegrama jaso zuen; auzi batean lekukotza emateko deia luzatu diote bertan eta gaztelania hutsean idatzia dago.

3. HIZKUNTZA POLITIKEN ELEMENTU ADIERAZGARRIENAK - 3.4. KOMUNIKAZIOAK ETA HIZKUNTZA-PAISAIA

betutako Dekretu horrek. Hona hemen bere lehen artikuluan lortu nahi zen hirugarren helburuaz zioena hitzez hitz:

3. HIZKUNTZA POLITIKEN ELEMENTU ADIERAZGARRIENAK - 3.4. KOMUNIKAZIOAK ETA HIZKUNTZA-PAISAIA 36

Beraz, zalantzarik ez dago, hizkuntza-paisaia euskalduntzeak bere garrantzia du normalizazio-prozesuan eta, ondorioz, hizkuntza-politika orok hizkuntza-paisaia euskalduntzeko arau, plangintza eta baliabideak izan behar ditu. Are gehiago, hizkuntza bat normalizatzeko eman behar diren pauso ugari eta konplexuen artean hizkuntza-paisaia euskalduntzea pausorik errazenetakoa dela esan dezakegu, errazena ez bada. Ondorioz, hizkuntza-paisaiaren azterketaren bidez, hizkuntza-paisaiaren egoerari buruzko informazioa ez ezik, administrazio jakin baten hizkuntza-politika orokorrari buruzko informazio interesgarria ere eskura daiteke. Izan ere, hizkuntza-paisaia euskalduntzea beste neurri batzuk baino errazagoa izateaz gain, ikusgarriagoa ere bada eta, ondoren ikusiko dugun bezala, Euskal Herriko Administrazio ezberdinek euren hizkuntza-politika orokorraren gabeziak hizkuntza-paisaia euskalduntzera mugatuz estali nahi izan dituzten arren, alor honetan oraindik gabeziak izan badira.

EAEko Autonomia Estatutuak lehenik eta 1982ko Euskararen Legeak ondoren, besteak beste, euskararen estatusa eta erabilera arautu zituzten. Arau horiek herritarren hizkuntza-eskubideak zehaztu zituzten eta tartean Administrazio publikoarekin bi hizkuntza ofizialetan aritzeko eskubidea jaso zen. Herritarrei aitortzen zaizkien hizkuntza-eskubideak Euskararen Legeko 5. artikuluan jasotzen dira eta tartean Administrazio publikoarekin hitzez edo idatziz euskaraz (edo gaztelaniaz) aritzekoa, hurrengo artikuluan, 6.ean, gehiago zehazten dena: 10/1982 Legea - 6. artikulua. 1.- Herritar guztiei, Autonomia-Elkarteko lur-eremuan Herri-Arduralaritzarekin izan ditzaten harremanetan euskara nahiz gaztelania erabiltzeko eta bakoitzak aukera dezan hizkuntza ofizialean harrera egin dakioneko eskubidea aitortzen zaie. Horretarako, behar daitezen neurriak hartuko dira eta eskubide honen erabilpena arian-arian bermatzeko beharrezko gerta daitezen eskuarteak ebatziko. 2.- Norbanako batek baino gehiagok eskuhartu dezateneko zehaztapidetzan edo arazopideketan, haiek elkar hartuta aukeratu dezaten hizkuntzaz baliatuko dira herriagintariak. Elkar hartzerik ez bada, zehaztapidetza edo arazopideketa hasitakoak nahi dezan hizkuntza erabiliko da, bi aldetakoek argipideak bere aukerako hizkuntzan jasotzeko duten eskubidearen kaltetan gabe. Are gehiago, 10/1982 Legeak Justizia Administrazioari erreferentzia zuzena egiten dio eta bere 9.1 artikuluan, herritar guztiek Justizia Administrazioarekiko harremanetan nahi duten hizkuntza erabili ahal izango dutela ezartzen du, hala nola, ez zaiela itzulpenik exijituko.

Justizia Administrazioak zerbitzu zabala eskaintzen duen heinean, asko dira lurraldean sakabanatuta alor horretan zerbitzuak eskaintzen dituzten guneak (epaitegiak, bake-epaitegiak, bulegoak...) eta asko zerbitzu horiek guztiak erabiltzen dituzten pertsonak. Ondorioz hizkuntza-paisaiak garrantzi berezia du alor honetan. Azter ditzagun administrazio bakoitzak alor honetan eman dituen pausoak eta agian horrela hobeki ulertuko dugu bakoitzak garatzen duen hizkuntza-politika orokorra ere.

3.4.1. Euskal Autonomia Erkidegoa Kontuz: laburpeneko datu orokorrek eta txosten osokoek ez dute bat egiten: laburpenaren arabera 259.000 elementu behatu dira eta txosten osoaren arabera 268.308... Haztapenen arabera ere aipamen egiten du, telefono deiek sekulako pisua dutela (176.000, hau da, guztien %65,6)

Corpus juridiko orokorrarekin jarraituz, Administrazio osorako irizpideak ezartzen dituen 86/1997 Dekretua aipatu behar da, besteak beste, euskara zerbitzu-hizkuntza edo lan-hizkuntza izateko irizpideak ezartzen dituelako edota Administrazio-atalen sailkapenerako irizpideak ere jasotzen dituelako. Dekretu horretan, ezarritako hainbat irizpide jasotzen dira Justizia Administrazioa euskalduntzeko plana arautu duten bi dekretuetan (117/2001 Dekretuan zein 152/2008 Dekretuan). Zehazki Dekretu hauek hizkuntza-eskakizunei buruz ari direnean egiten diote aipamen zuzena 86/1997 Dekretuari, baina komunikazio eta hizkuntza-paisaiari dagokionez Dekretuaren aipamen zuzenik ez egin arren, neurri batean Dekretu horrek ezarritako irizpide orokorrak jarraitzen dituztela esan daiteke, batez ere, 152/2008 Dekretu berrian. Izan ere, 2001 urteko Dekretuan ez da ezer esaten zerbitzu-hizkuntza edota lan-hizkuntza izateari buruz eta gaiaz egiten den aipamen bakarra, VII. kapituluan egiten da, Bulego Judizialean eta Fiskaltzetan eus-

kararen erabilera sustatzeko egitasmoak arautzen direnean, hau da, 18, 19 eta 20. artikuluetan44. Dekretu berriak, 2008koak, gaia sakonago eta zabalago jasotzen du. Hasteko, 1982ko Euskararen Legean herritarrei aitortzen zaizkien hizkuntza-eskubideak jasotzen ditu eta helburua herritarrek Euskal Autonomia Erkidegoko Justizia Administrazioarekin euskaraz egiteko aukera izatea dela ere bai, “euskararen erabilera normalizatzea helburutzat hartuta, bai zerbitzu-hizkuntza, bai lan-hizkuntza izan dadin, bere eskumenen eremuetan”. Ildo beretik, jarraian “Erregioetako Hizkuntzen edo Hizkuntza Gutxituen Europako Gutunak” Justizia eremuari buruz zehazten dituenak eta bere ondorioak ere jasotzen dira: 152/2008 Dekretua – Sarrera Erregioetako Hizkuntzen edo Hizkuntza Gutxituen Europako Gutuna 1992ko azaroaren 5ekoa da eta 2001eko abuztuaren 1ean sartu zen indarrean. Gutun horren 9. artikulua Justiziaren eremuari buruzkoa da; artikulu horretan bermatzen da erregioetako hizkuntzen edo hizkuntza gutxituen erabilera, prozedura penal, zibil eta administratiboetan. Baliagarritzat jotzen ditu dagokion erregioko hizkuntzan edo hizkuntza minorizatuan idatzitako agiriak. Hizkuntza horietan idatzitako legegintza-testuak bultzatuko dituela esaten du. Aipatutako Gutuna Espainian aplikatzea dela-eta Europako Kontseiluko Adituen Batzordeak idatzitako 2005eko irailaren 21eko Txostenean, Ondorioen D atalean, beharrezko ikusten da berriro aztertzea Justizia Administrazioaren autonomia-erkidegoetako langileen karreraren egitura eta prestakuntza, langile horien ehuneko egoki batek izan dezan erregioko hizkuntzaren edo babespeko hizkuntza gutxituaren beharrezko jakintza. Sarreraren ondoren, Xedapen Orokorretan, Justizia Administrazioko zerbitzuak herritarrekiko harremanaren arabera sailkatu beharra aurreikusten da eta, ondoren, Planaren helburu eta lehentasunak zehaz-

44 — Besteak beste, hiru artikulu horietan baldintzak betetzen dituzten tokietan esperientzia pilotuak abian jarriko direla eta berariaz aukeratutako bulego horietan funtzionarioek eguneroko lana euskaraz egingo dutela jasotzen da, hala nola, horretarako hainbat baliabide eskainiko zaizkiela: “itzultzaile baten eta hizkuntza-trebatzaile baten laguntza, agiri normalizatuen eredu informatizatuak, laguntza informatikoa, osagarrizko euskara-ikastaroak eta euskarazko terminoen glosategi bat”. Dena dela, esperientzia pilotu horiek abian jartzeko “nahitaezkoa izango da organo judizial edo fiskaltza jakin horretan beren lanpostuko zereginak betetzeko adinako euskara- maila duten aski funtzionario egotea eta behar beste dotaziok nahitaezko hizkuntza-eskakizuna ezarrita izatea.

Bestalde, txosten honetako aurreko kapituluan ikusi bezala, lehentasunezkotzat jotako unitateetan Unitate Elebiduntzat hartu ahal izango dira, unitateko kideen %80k edo gehiagok euskara-maila egokia badu espedienteak herritarrek hautatutako hizkuntzan izapidetu ahal izateko45. Ondorengo artikuluetan hizkuntza-eskakizunei buruz luze eta zabal aritu ondoren eta hizkuntza-eskakizunak egiaztatu behar izatetik salbuesteko 86/1997 Dekretuan jasotako irizpide orokorrak jarraituko direla argitu ondotik (45 urtetik gorakoak...), VI. kapituluko 18. artikuluan hizkuntza ofizialak erabiltzeko irizpide orokorrak zehazten dira. Ahozko komunikazioetan esaterako, hartzaile jakinik gabeko ahozko mezuak (erantzungailu automatiko, bozgorailu eta antzekoen bidez emandakoak) euskaraz eta gaztelaniaz zabalduko dira, hurrenkera horri jarraituz. Bestalde, euskara-ezagupenak dituzten langileek euskaraz hartuko dituzte herritarrak, eta gero, erabiltzaileek aukeratzen duten hizkuntzan jarraituko dute. Erabiltzaileak euskaraz hitz eginez jotzen badu funtzionarioarengana, edo euskaraz kasu egin diezaiotela eskatzen badu, eta funtzionarioak behar beste ezagutza ez badu, laguntza eskatuko die langile elebidunei. Ildo beretik, idatzizko komunikazioetan, herritarrei bidali beharreko jakinarazpenak eta zitazioak euskaraz eta gaztelaniaz idatzita egongo dira. Kasu honetan ere, aurrez zehaztutakoak beteko ote diren ziurtatu baino zalantzan jartzen duten asmo-adierazpen batekin amaitzen da 18. artikulua:

45 — Eta era berean “Unitatearen izaera eta eragin biderkatzailea ere hartuko dira kontuan, bai eta hizkuntza-gaitasun eta egituraren eta dituen karrerako funtzionarioen arteko oreka ere”.

152/2008 Dekretua – 18. artikulua 2.– Justizia, Lan eta Gizarte Segurantza Sailak bitartekoak eta baldintzak jarriko ditu, honako hauek gerta daitezen: a) Herritarrentzako edozein komunikaziotan Euskara erabil dadin: zuzeneko ahozko harremanetan, bozgorailu bidezko mezuetan, komunikazio edo informazio idatzian, eta are teknika eta bitarteko elektroniko, informatiko edo telematikoen bidezkoetan, hala nola, Internet, faxa, posta elektronikoa eta antzekoak. b) Herritarrei zuzenean bidali beharreko izapidetzea elebiduna izan dadin, batez ere jakinarazpenak, zitazioak, errekerimenduak eta epatzeak. Azkenik, komunikazioei dagokienez, aurreko Dekretuan bezala, bulego judizialean eta fiskaltzetan euskararen erabilera sustatzeko aurreikusten ziren egitasmoak jasotzen dira Dekretu berriko VIII. Kapituluan, zehazki 23, 24 eta 25. artikuluetan, hori bai, oraingo honetan ez dira “esperientzia pilotu” bezala definitzen. Bestalde, aurreko Dekretuan esperientzia hauek abiatu ahal izatea baldintzen araberakoa bazen, oraingoan lehentasunezkotzat jotzen diren organo judizial, zerbitzu komun eta fiskaltzetan abian jartzea aurreikusten da, baina biek ala biek egitasmo horiek “sustatu” egingo direla esatera mugatzen dira. Egitasmo hauek Euskara Erabiltzeko Programak izango dira Dekretu berriaren arabera eta beren helburua “eskatzen zaien euskara-maila duten funtzionarioek aurretiaz hitzartutako organoetako bulegoko eguneroko lana euskaraz egin ahal izatea”46. Hau da Justizia Administrazioan euskara normalizatzea helburu duen 152/2008 Dekretu berriak komunikazioei edota hizkuntza-paisaiari buruz dioena. Egia esan azken gai honi buruz gauza gutxi esaten du, baina ondoren ikusiko dugun bezala, errealitatea oso adierazgarria da. Enpresa batek Eusko Jaurlaritzarentzat 2007an egindako ikerlan batean atal honetan, oraindik ere, nagusi diren hutsuneak agerian utzi zituen47. Azterketa Euskal Autonomia Elkarteko hizkuntza-paisaiari buruzkoa 46 — Aurreko Dekretuan aldiz honela zioen hitzez hitz: “Esperientzia horietan, gaitasuna duten eta prest dauden funtzionarioek eguneroko lana euskaraz egingo dute berariaz aukeratutako organoetako bulegoetan”. Ikus daitekeenez, Dekretu zaharrak funtzionarioen borondatearen esku uzten du egitasmoan parte hartzea eta berria helburua zein den esatera mugatzen da, hau da, biak ala biak oso artikulu lausoak dira egitasmo horien eraginkortasunaren ikspegitik. 47 — Siadecok lan hau inkesten bidez egin du eta ondorioz neurketaren oinarria inkestatuek emandako informazioan oinarritzen da.

Espedientea: 666/2005

bizkaia

Kexa: Herritarra salaketa bat jartzera joan zen Barakaldoko Instrukzio Epaitegira urriaren 17an. Berak adierazpenak euskaraz egin arren gaztelania hutsean eman zioten salaketaren kopia. Espedientea: 847/2006

bizkaia

Kexa: Haurra inskribatzera joan eta Getxoko Erregistro Zibilean gaztelaniazko inprimakiak besterik ez zituztenez, erreklamazioa egin zuen euskarazkoak eskatzeko. Getxoko Erregistro Zibiletik idazki bat bidali zioten herritarrari kexa jaso zutela adieraziz. Jakinarazpena gaztelania hutsean zegoen. Espedientea: 931/2006

araba

Kexa: Ekainaren 26an Gasteizko Instrukzioko 1. Epaitegian jarritako salaketa agiriaren kopia gaztelania hutsean luzatu zioten herritarrari. Espedientea: 942/2006

gipuzkoa

Kexa: Euskal Autonomia Erkidegoko bake-epaileek ez dituzte oraindik euskaraz jardun ahal izateko beharko lituzketen liburu, inprimaki eta zigiluak. Espedientea: 131/2007

gipuzkoa

Kexa: Donostiako Instrukzioko 3. Epaitegian salaketa euskaraz jarri zuen arren, salaketa agiriaren kopia gaztelania hutsean luzatu zioten. Espedientea: 174/2007

bizkaia

Kexa: Otsailaren 12an Barakaldoko Justizia Jauregiko Egintzak Jakinarazteko Zerbitzutik gaztelania hutsean bidali zioten herritarrari epaitegira bertaratzeko jakinarazpena. Espedientea: 1213/2009

gipuzkoa

Kexa: Euskaraz idatzitako erreklamazioa aurkeztu zuen Donostiako Epaitegi Dekanoan. Epaitegitik gutuna jaso du erreklamazioa nora bideratu duten adieraziz. Gutuna gaztelania hutsean idatzita dago.

3. HIZKUNTZA POLITIKEN ELEMENTU ADIERAZGARRIENAK - 3.4. KOMUNIKAZIOAK ETA HIZKUNTZA-PAISAIA

ten dituen 9. artikuluan, sailkapen hori kontuan hartuz lehentasunezko unitateak eta lehentasunik ez duten unitateak bereizten dira. Lehen kasuan lau mailatako lehentasunak ezartzen dira: lehen mailako lehentasuna dute herritarrentzako informazio-unitateek, bigarren mailakoa euskararen ezarpena %65etik gorako eremuetan kokatutako zerbitzu, unitate eta abarrek; hirugarren mailakoa euskararen ezarpena %50etik %65erakoa den eremuetan kokatutakoek; eta laugarren mailakoa %50etik gorako eremuetan kokatutako zerbitzu orokorrek eta bestelakoek (adingabe- eta familia-prozedurak izapidetzen dituzten unitateek...). Gainerako unitate guztiek ez dute inolako lehentasunik, ez unitate orokorrek ez eta bereziek ere (artxiboak, patologia eta mezulari zerbitzuak eta antzekoak).

3. HIZKUNTZA POLITIKEN ELEMENTU ADIERAZGARRIENAK - 3.4. KOMUNIKAZIOAK ETA HIZKUNTZA-PAISAIA 38

da, 2006-2007 urteetan burututakoa eta administrazio publikoko emaitza orokorrak ez ezik, Justizia Administraziokoak ere eskaintzen ditu. Azterlanean hizkuntza-paisaia ez ezik, bestelako komunikazioak ere aztertu dira gainera. Zehazki, errotulazioa (barrukoa zein kanpokoa), komunikazio idatziak (barrukoak) eta harrera hizkuntza (telefono bidezkoa, aurrez aurrekoa zein megafonia bidezkoa) izan dira aztertuak. Hizkuntza Politikarako Sailburuordetzatik azterlan honi “EAEko hizkuntza-paisaiaren azterketa” deitu dioten arren, argi dago hori baino askoz gehiago dela, esan bezala, ez baita hizkuntza-paisaia aztertzera mugatzen. Euskal Autonomia Elkarteko Administrazio publikoaren menpeko ekipamenduetan lokalizatutako 4.187 zerbitzuetan guztira ia 255.000 elementuren hizkuntza egoeraren azterketa egin da, tartean epaitegiena ere bai48. Zerbitzu-sektore pribatuan berriz, Euskal Autonomia Elkartean kokaturiko 2.659 establezimenduk osatutako unibertsoa hartu da kontuan eta bi azterketa ezberdin egin dira, batean 350 inkestatu dira telefono bidez eta bestean 182 enpresa-telefono bidez eta zenbait kasutan bisita eginez. Administrazio publikoaren eremuari dagokionez, guztira 200.000 ahozko komunikazio-harreman eta 59.000 idatzizko elementu neurtu dira eta datuek erakusten duten errealitatea benetan kezkagarria da, besteak beste, autonomia abian jarri zenetik hiru hamarkada pasatu direla kontuan hartzen badugu49. Ahozko komunikazio-harremanen kasuan esaterako, komunikazio guztien erdia baino gehiago (%53) gaztelania hutsean izan dira, %18 ele bietan eta %30 euskara hutsean. Neurtutako ahozko komunikazio gehien gehienak telefono-harrerari dagozkionak izan dira eta zehazki neurtutakoa Administrazioko langileek telefonoz egindako lehen hitza izan da. Lehen hitza edo agurra euskaraz egiteko euskaraz jakin beharrik ez dagoela kontuan hartzen badugu, aurrez ikusitako emaitza horiek benetan larriak dira, are gehiago, ondoren ikusiko dugun bezala, Administrazioak berak bere langileen %53 euskaraz egiteko gai dela dioenean.

48 — Hezkuntza arloko ikastegi publiko zein pribatuak ere aztertu dituztela dio aurkezpen-txostenak eta Osakidetzaren, Eusko Jaurlaritzaren, Estatuko administrazioaren, Foru aldundien eta udalen bulegoak eta instalazioak ere bai. 49 — Ertzaintzaren polizia-etxeak eta Hezkuntza arloko ikastegi publiko zein pribatuak ere aztertu dituztela dio laburpen-txostenak eta Osakidetzaren, Eusko Jaurlaritzaren, Estatuko Administrazioaren, Foru aldundien eta udalen bulegoak eta instalazioak ere bai.

Ahozko komunikazio ia guztiak telefono-harrerari dagozkionak izanik, ez da harritzekoa telefono-harrerari dagozkion ehunekoak emaitza orokorren antzekoak izatea: telefono deien erdiari baino gehiagori (%53) gaztelaniaz erantzun zaie50, %14ri ele bietan eta %33ri euskara hutsean. Megafonia-mezuen kasuan emaitzak are txarragoak dira, %52 gaztelania hutsean ematen diren arren, euskara hutsean %20 besterik ez dira ematen eta gainerako %25 ele bietan. Kasu honetan, beste ezer baino, Administrazioaren utzikeria da salatu behar dena, izan ere, hiru hamarkada ondoren ez da gai izan, ohiko megafonia-mezuak gutxienez ele bietan grabatu eta eskaintzeko.

Argi dagoena zera da, horrelako atal garrantzitsu bati buruz zerbait esan behar zela eta, kasu honetan behintzat, bestelako datuak erabiltzea erabaki dutela. Dena dela, aurkezten duten datua bera ere ez da pozik egotekoa, izan ere, 30 urte ondoren Euskal Autonomia Elkarteko Administrazio publikoan, herritarrei harrera egiteko lanpostuetan, hau da, Administrazioko normalizazio-plangintza guztiek lehentasunezkotzat dituzten lanpostuetan, langileen erdia ez da euskaraz egiteko gai. Bestalde, datu hauek telefono-harrerako datuekin koherenteak direla esan daiteke, izan ere, euskaraz egiteko gai ez direnei ezinezkoa zaie euskaraz harrera egitea, baina elebidunek batean zein bestean egin dezakete, eta ondorioz posible da harrera-zerbitzuetan ari diren zenbait langile elebidunek telefono-harrera gaztelaniaz egitea. Ez da aztia izan behar 30 urte ondoren Administrazio publikoko harrerako lanpostuetan (normalizazio-plangintza guztiek lehentasunezko lanpostu izendatzen dituzten horietan) egoera horrelakoa bada, Administrazioan orokorrean are tamalgarriagoa izango dela aurreikusteko. 1. GRAFIKOA EUSKARAREN ERABILERA EAEKO ADMINISTRAZIO PUBLIKOETAN 2006-2007 (%)

Ahozko komunikazioen atalarekin jarraituz, azterlanaren ondorioen txostenean aurrez aurreko harrera ere aztertu dutela esaten da, baina ez da gaiari buruzko datu zehatzik eskaintzen. Egiten den aipamen bakarra Administrazioan harrera lanpostuetan ari diren langileen hizkuntza-gaitasunari buruzkoa da: “hiritarrei harrera egiteko lanpostuetan lan egiten duten langileen %53 gai da euskaraz egiteko eta %47, aldiz, ez”. Argi dago datu hori ez dela azterlan honen bidez eskuratutakoa eta ondorioz aurrez aurreko harrera ez dutela neurtu pentsa daiteke, edo agian eskuratu dituzten emaitzak ez zaizkiela aurkezteko modukoak iruditu51. 50 — Herrialdez herrialde emaitzak are esanguratsuagoak dira: Araban egiten diren hamar deietatik bakarrari (%13) erantzuten zaio euskaraz Administrazio publikoan, Bizkaian hamar deitik hirutan (%28) eta Gipuzkoan hamar deitik bostetan (%53). 51 — Agian atal honetan oso kasu gutxi eskuratu dituzte eta ondorioz ez dute laginaren gutxieneko adierazgarritasunik bermatzerik izan eta ondorioz beste datu batzuk erabili behar izan dituzte. Edo agian lortutako datuek EAEko administrazioko harrera zerbitzuetan euskarazko komunikazioak oso eskasak direla erakutsi dute eta errealitate hori aurkeztu ordez bestelako datuak erabiltzea nahiago izan dute. Izan ere, laginketa arazoa izan balitz, metodologiazko oharretan jaso beharko litzateke eta emaitzen txostenean behintzat ez da horrelakorik jasotzen.

Telefonoharrera

53,3

Megafoniamezuak

Barruko komunikazio idatziak Kanpoko errotulazioa Barruko errotulazioa

14,2 25,1

31 22 15

53,3 53,7 63,9

Iturria: Hizkuntza Politikarako Sailburuordetza. Kontseiluak egindakoa

32,5 20,4 15 18,9 20,2 Gaztelaniaz Ele bietan Euskaraz

Idatzizko komunikazioei dagokienez, Administrazio publikoaren eremuan guztira 59.000 elementu aztertu dira (kanpoko errotulazioa, barruko errotulazioa eta barruko komunikazio idatziak). Emaitzak orokorrean aztertuta euskara hutsean elementuen %18 besterik ez zegoen, %57 ele bietan eta %24 gaztelania hutsean (gainerako %1,5 bestela) . Kanpoko errotulazioaren atalean, euskara hutsean elementuen %19 besterik ez zeuden, %54 ele bietan eta %22 gaztelania hutsean (gainerako %5 bestela).

Barruko komunikazio idatzien kasuan egoera are larriagoa da, elementuen %31 gaztelania hutsean baitaude, ele bietan (edo euskara hutsean) daudenak %68 diren bitartean (gainerako %1 bestela). Kasu honetan ez da zehazten euskara hutsean zenbat elementu zeuden, euskara hutsean edota ele bietan zeudenen datua batera ematen baita.

Ahozko komunikazioetan gaztelania hutsean dauden elementuak %42,1 dira. Zehazki, telefono-harrera gaztelaniaz egiten da kasuen %43an, aurrez aurreko komunikazioen %30ean eta megafonia mezuen %22,7an. Idatzizko elementuetan noski emaitzak hobeak dira, azken finean errazagoa delako idazki bat ele bietan eskaintzea, baina hala ere emaitzak ez dira espero zitezkeenak. Azpimarratzekoa da esaterako barruko komunikazio idatzietan hamar kasutik hiru (%27,7) gaztelania hutsean daudela.

2. GRAFIKOA

%68

Gaztelania hutsean

%31

Bestela

Iturria: Eusko Jaurlaritza 2008. Siadeco. Guk geuk egindakoa.

Horiek dira emaitza orokorrak, baina barruko komunikazio idatziak alde batera utzi eta errotulazioa soilik aztertzen badugu, egoera benetan kaxkarra da: kanpoko errotulazioan elementuen %22 gaztelania hutsean daude, %54 ele bietan eta %19 euskara hutsean (gainerako %5 bestela). Barruko errotulazioaren atalean emaitzak zertxobait hobeak dira, baina, oraindik ere, hainbat elementu gaztelania hutsean idazten dira: %15 gaztelania hutsean, %64 ele bietan eta %20 euskara hutsean (gainerako %5 bestela). Esan bezala, hauek EAEko Administrazio publikoko emaitza orokorrak dira eta oraingoz ez dira Justizia Administrazioari buruzko emaitza xeheak argitaratu. Dena dela, azterlan horretan Justizia Administrazioari buruz lortu diren zenbait datu eskuratu ahal izan ditugu eta emaitzak, beren muga guztiekin, datu orokorrak baino hobeak omen dira, batez ere ahozko elementuetan. Agian neurketa egiteko Lehen Auzialdiko Epaitegiak eta Probintzia Auzitegiak ez ezik, bake-epaitegiak ere kontuan hartu direlako izan daiteke, hau da, herri euskaldunetan kokatutako bake-epaitegietako egoera hobeak emaitza orokorrak “txukundu” dituela. Guztira 10.400 “informazio-unitate” neurtu omen dira eta dirudienez euskara hutsezko erabilerak beste eremu batzuetan baino egoera hobea erakusten du, esan bezala, batez ere “ahozko faktoreetan”.

bizkaia

Kexa: Herritarrak gaztelania hutsean jaso ditu Barakaldoko Instrukzioko 2. epaitegitik bidali dioten aurretiazko eginbideen kopia. Espedientea: 8/2006

EUSKARAREN ERABILERA BARRUKO KOMUNIKAZIO IDATZIETAN 2006-2007 (%) Elebietan (edo euskara hutsean)

Espedientea: 667/2005

bizkaia

Kexa: Bizkaiko Probintzia Auzitegiko 6. Epaitegitik gaztelania hutsean bidali diote zitazioa herritarrari. Espedientea: 21/2006

gipuzkoa

Kexa: Tolosako Instrukzioko 3. Epaitegitik herritarrak jaso duen ebazpena gaztelania hutsean dago. Ikus daitekeenez, oraindik ere, hiru hamarkada ondoren, telefono-harreran lehen hitza gaztelania hutsean izaten da ia kasuen erdian (%43) eta aurrez aurreko harreran lehen hitza gaztelania hutsean izaten da kasuen ia heren batean (%30,1). Azken kasu honetan adierazgarria da ere gainerako kasu guztietan lehen hitza ele bietan egiten dela (%69,9), horrek zera esan nahi baitu, aurrez aurrekoetan lehen hitza inoiz ez dela euskaraz egiten. Emaitza benetan kezkagarriak kasu guztietan, lehen hitzaz ari garela kontuan hartzen badugu52. Ahozko komunikazioekin jarraituz, emaitzarik ikusgarrienak megafonia mezuen kasuan gertatzen dira, izan ere, azterlanaren arabera lau kasutik hirutan (%72,7) megafonia mezuak euskara hutsean izaten dira eta ia beste laurdena (%22,7) gaztelania hutsean, hau da, ele bietan %4,5 besterik ez. Zaila egiten da oso emaitza hauek errealitatearen isla direla sinestea eta ziurrenik megafonia-mezuen kasuan lagina oso mugatua izan delako jaso dira emaitza horiek53. 52 — Izan ere, hori baita azterlan honetan neurtu dena, aurrez aurreko harreran lehen hitza nola egiten den, ez elkarrizketa bera zein hizkuntzatan egiten den. 53 — Epaitegietan guztira 10.432 elementu neurtu badira, gehien gehienak (7.638) telefono-harrerari dagozkionak izan dira (%73,2) eta megafonia-mezuak aldiz 22 besterik ez (%0,3). Hau da, Euskal Autonomia Erkidego osoan 22 megafonia-mezu soilik neurtu dira eta 16 euskara hutsean izan direla suertatu da.

Espedientea: 947/2006

gipuzkoa

Kexa: Alaba inskribatzera joan ziren Erregistro Zibilera. Gaztelania hutsean luzatu zizkieten inprimakiak eta euskarazkoak eskatzean ez zituztela erantzun zieten. Espedientea: 422/2007

nafarroa

Kexa: Bilboko Probintzia Auzitegiak gaztelania hutsean bidali dio jakinarazpena erakunde bati. Espedientea: 487/2007

nafarroa

Kexa: Iruñeko Hauteskunde Batzordeak agiria bidali dio herritarrari maiatzaren 27ko hauteskundeetan mahaiburu izango dela jakinarazteko. Agiria gaztelania hutsean idatzita dago. Espedientea: 537/2007

bizkaia

Kexa: Maiatzaren 30ean Durangoko Instrukzioko 2. zenbakiko epaitegitik gaztelania hutsean bidali diote lekuko gisa deklaratzera joateko zitazio-zedula. Espedientea: 830/2008

ministerio de justicia

Kexa: Aretxabaletako herritarrari ez diote utzi umea euskaraz erregistratzen.

3. HIZKUNTZA POLITIKEN ELEMENTU ADIERAZGARRIENAK - 3.4. KOMUNIKAZIOAK ETA HIZKUNTZA-PAISAIA

Barruko errotulazioaren atalean, euskara hutsean elementuen %20 besterik ez zeuden, %64 ele bietan eta %15 gaztelania hutsean (gainerako %5 bestela).

12. TAULA

lehentasuna ematen ez zaionez, gabezia horiek itzulpenak ugarituz estali nahi izaten dira.

HIZKUNTZA-PAISAIAREN EGOERA EUSKO JAURLARITZAKO EPAITEGIETAN (2007)

EUSKO JAURLARITZAKO EPAITEGIAK

3. HIZKUNTZA POLITIKEN ELEMENTU ADIERAZGARRIENAK - 3.4. KOMUNIKAZIOAK ETA HIZKUNTZA-PAISAIA

NEURKETA-FAKTOREA Kanpoko errotulazioa Barruko errotulazioa Barruko komunikazio idatziak IDATZIZKO FAKTOREAK % GUZTIRA Absol. Telefono-harrera Harrera Aurrez aurreko harrera hizkuntza Megafonia-mezuak AHOZKO FAKTOREAK % GUZTIRA Absol. % (horizontala) GUZTIRA Absolutuak Errotulazioa eta komunikazio idatziak

HIZKUNTZA-EGOERA Euskaraz Ele bietan Gaztelaniaz Besterik Guztira (%) (%) (%) (%) (%) 19,0 61,4 17,6 1,9 100,0 22,9 65,7 9,9 1,5 100,0 19,0

53,2

27,7

0,1

100,0

20,4 464 51,3 72,7 48,2 3.931 42,1 4.395

59,2 1.346 5,7 69,9 4,5 9,7 789 20,5 2.135

19,4 442 43,0 30,1 22,7 42,1 3.439 37,2 3.881

0,9 21 0,2 21

100,0 2.273 100,0 100,0 100,0 100,0 8.159 100,0 10.432

Iturria: Siadeco 2007. Kontseiluak egindakoa.

Idatzizko elementuen kasuan, idazki gehien gehienak ele bietan daude: barruko komunikazio idatzien %53,2, kanpoko errotulazioen %61,4 eta barruko errotulazioen %65,7 ele bietan daude. Dena dela, oraindik ere gaztelania hutsean idazten diren elementuak ere badira: barruko komunikazio idatzien laurdena baino gehiago (%27,7), kanpoko errotulazioen %17,6 eta barruko errotulazioen %9,9. 3. GRAFIKOA HIZKUNTZA-PAISAIAREN EGOERA EUSKO JAURLARITZAKO EPAITEGIETAN (2007) Kanpoko errotulazioa

61,4

Barruko errotulazioa

22,9

65,7

9,9

Barruko komunikazio idatziak

53,2

27,7

Telefonoharrera Aurrez aurreko harrera Megafoniamezuak

51,3

17,6

5,7

69,9 72,7

Iturria: Siadeco 2007. Kontseiluak egindakoa.

30,1 4,5

22,7

Euskaraz

Gazteleraz

Ele bietan

Besterik

Errotulazioa eta ahozko komunikazio jakin horiek alde batera utzi eta itzulpenak aztertzen baditugu, egoera ez da askoz hobea. Izan ere, gabezia horiek guztiak estaltzeko Administrazioak, behin eta berriz,

GUZTIRA Absol. (bertikala) (%) 415 4,0 820 7,9 1.038

9,9

2.273 7.638 499 22

21,8 73,2 4,8 0,2

8.159

78,2

10.432

100,0

itzulpenetara jotzen du. Izan ere, oraindik ere EAEko administrazio publikoko langile gehienek ez dakite euskaraz eta beste askok ez dute euskaraz behar bezala idazteko gaitasunik. Gainera, lantaldeetan erdal elebakar bat izatea nahikoa izaten da, lan guztiak gaztelaniaz sortu behar izateko, batez ere, langile elebakar hori lantaldeko lanpostu gako batean baldin badago, hau da, idazki guztiek bere eskuetatik pasatu behar izaten badute (burua, idazkaria...). Azken finean, EAEko Administrazioan lan hizkuntza nagusia gaztelania da eta itzultzen diren txosten gehienak gaztelaniatik euskara itzultzen dira. Ez dugu Justizia Administraziorako datu zehatzik, baina EAEko Administrazio Orokorreko datuak oso esanguratsuak dira. EAEko Administrazio publikoan itzulpen gehienak HAEEren bidez egiten dira, baina gero badira itzultzaile propioak dituzten sail edo erakundeak ere. Azkenaldian gainera, gero eta maizago, itzulpen lanak kanpoko enpresei esleitzen ari zaizkie eta horrek itzulpenetara jotzeko joera areagotzen ari dela erakusten du. Lana, Justizia eta Gizarte Segurantza sailean azken urteetan (2005-2007) ez da itzultzailerik kontratatu, baina baliabideen kapituluan ikusi bezala (4. grafikoan) itzulpenetan egindako gastua bikoiztu egin da. Hori seinale ona litzateke baldin eta Justizia Administrazioko langile gehienak elebidunak direla esan nahiko balu, baina zoritxarrez alderantziz da, langile gehienak erdal elebakarrak dira eta ondorioz, ez dira beren lana, beren idazkiak euskaraz sortzeko gai. Azken finean, langile elebidunak kontratatzeari edota langile guztiak euskalduntzeari

Politika honek baina, ez du eguneroko lanerako balio: memoriak, txostenak, aldizkariak eta horrelakoak premiazkoak ez diren heinean itzuli egiten dira, baina eguneroko lanerako idazkiak ez. Kasu askotan gainera, ezinezkoa da idazki jakin batzuk itzultzen hastea. Honela, epaitegi gehienetan eguneroko lanerako idazkiak gaztelaniaz sortzen dira, langile gehienek euskaraz ez dakitelako edota lantaldean euskaraz ez dakien norbait dagoelako. Honela, egunerokoan idazki horiek itzultzeko denborarik ez dagoenez gaztelania hutsean banatzen dira. Inork itzultzeko denbora hartzen badu lan bikoitza egin behar izaten du eta, noski, oso gutxi dira lan hori hartzen dutenak. Euskarak traba gutxi ez eta, azkenean, denbora faktoreak ere euskararen aurka eragiten du. 4. GRAFIKOA ITZULPENAK EAEKO ADMINISTRAZIO OROKORREAN 2008 Euskaratik gaztelaniara

%20

Gaztelaniatik euskarara

%80

Iturria: Eusko Jaurlaritza 2008. Kontseiluak egindakoa.

3.4.2. Nafarroako Foru Komunitatea Nafarroari dagokionez, ez dugu komunikazioei buruzko datu zehatzik, besteak beste, Nafarroako Gobernuak ez duelako inoiz gaia aztertzen duen inolako azterlanik plazaratu. Dena dela, Nafarroako Gobernuak azken urte hauetan garatu duen politikaren ardatz nagusietako bat komunikazioak izan dira, zehazki Administrazio publikoaren komunikazioak eta araudian emandako atzerapausoak aztertzea bezalakorik ez dago egungo egoera ulertzeko. Corpus juridikoa aztertu dugunean ikusi bezala, Justizia Administrazioa euskalduntzeko ez da inolako arau berezirik garatu eta ondorioz, indarrean jarritako bakarrak Administrazio publiko osoari begirako arauak izan dira. Honela, 1994 urtean Nafarroako Administrazio publikoan euskararen erabilera arautzen zuen 135/1994 Dekretua onartu zen, besteak beste, komunikazioaren eta hizkuntza-paisaiaren eremuan helburu interesgarriak proposatuz:

b. Eremu mistoa delakoan, bertako herritarren hizkuntza-eskubideen egikaritzea bermatzeko behar diren langile publikoak gaitzea. c. Nafarroako Zerbitzu Zentraletan, behar diren langile publiko nahikoak gaitzea, zirkuitu administratibo elebidunak abian jartzen direnean, erabiltzaileek horrela eskatzen dutenean beraien zerbitzua euskaraz eskain dezaten. Eremu euskalduna delakoan, orokorrean herritarrei bi hizkuntza ofizialetako edozein erabiltzeko eskubidea aitortzen zitzaien. Barne erabileran bi hizkuntzetako edozein erabil zitekeela jaso zen eta inprimakiak ele bietan zango zirela ere bai. Administrazioen arteko harreman idatziak ele bietan izango ziren, baldin eta bi aldeek hizkuntza bakarra erabiltzea adosten ez bazuten. Eremu euskaldunean kokatutako Administrazioetatik eremu mistoan kokatutakoetara idatzitako komunikazioak ere bitan izango ziren. Gainerako Administrazioetara komunikazioak gaztelaniaz edota ele bietan idatzi ahal ziren. Administratuekiko komunikazioak ele bietan izango ziren, baldin eta interesatuek hizkuntza bakarra erabiltzea adosten ez bazuten. Eremu euskalduneko herritarrek erabiltzeko ziren inprimakiak ele bietan egongo ziren, eremu euskaldunerako zein kanporako izan. Ahozko komunikazioetan funtzionarioek herritarrek aukeratutako bi hizkuntzetako edozein erabili ahal izango zuten. Eta azkenik, irudi, ohar eta argitalpenen kasuan ere, elementu guztiak ele bietan idatzi beharko ziren. Eremu mistoa delakoan, herritarrei bi hizkuntza ofizialetako edozein erabiltzeko eskubidea bermatze aldera behar ziren neurriak hartuko zirela jaso zen. Are gehiago, zerbitzua herritar guztiei eskaintzen zieten zerbitzuetan herritarren hizkuntza-eskubideak bermatze aldera, zirkuitu administratibo elebidunak abian jarriko zirela jaso zen. Honela, barne-erabileran, zirkuitu horiek zituzten Administrazioetan inprimakiak ele bietan erabiltzera jo beharko zela jaso zen. Administrazioen arteko harreman idatziak ele bietan izateko aukera jaso zen, hori bai, hizkuntza bakarra erabiltzekotan orduan gaztelania erabili beharko zela zehaztuz. Zirkuitu administratibo elebidunetatik eremu euskaldunera bideratutako komunikazioak ele bietan izan beharko ziren, eremu horretan abiatu eta bi hizkuntzetako bakarra erabiltzea erabaki ez zen kasuetan. Gainerako Administrazioetara komunikazioak gaztelaniaz bideratuko ziren, euskaraz abiatutakoak ele bietan egiteko aukera zabalik utziz. Zerbitzu zentraletatik administratuei zuzendutako komunikazioak ele bietan izango ziren, baldin eta interesatuek hiz-

kuntza bakarra erabiltzea adosten ez bazuten. Eremu mistoko herritarrek erabiltzeko ziren inprimakiak ele bietan izatera jo beharko zen. Azkenik, irudi, ohar eta argitalpenen kasuan, elementu desberdinak ele bietan idaztera jo beharko zen, argitalpenen kasuan euskara proportzio jakin batean erabiliko zelarik. Eremu ez-euskalduna deitutakoan, azkenik, herritarren hizkuntza-eskubideak bermatze aldera, ahal zen heinean Administrazioaren itzulpen-zerbitzuak erabiliko zirela ezarri zen. Lanpostu publikoak eskuratzeko euskara jakin beharra zein lanpostutan eskatu edota euskara meritu gisa zenbat baloratu ere arautu ziren Dekretu horren bidez, hala nola, ezarritako helburuak erdiesteko normalizazio-planak abian jarri beharra. Arauak horiek guztiak ezarri arren, ondorengo urteetan errealitatea oso bestelakoa izan zen eta 1994ko Dekretu horrek ezarritako gutxieneko irizpide horietako asko ez ziren inoiz bete.

Espedientea: 618/2007

nafarroa

Kexa: Erregistro Orokorrean lan deialdietan izena emateko herritarren eskura dauden inprimakiak gaztelania hutsean daude. Espedientea: 681/2007

nafarroa

Kexa: Nafarroako Justizia Auzitegi Nagusiko Gobernu idazkariak gaztelania hutsean bidali dizkio jakinarazpenak, harremanak euskaraz nahi zituela adierazi zuen eremu euskalduneko herritarrari.

Praktikan, oso bestelako politika garatzen zen eta praktika hori arauetara eraman nahian edo, bederatzi urte beranduago 29/2003 Foru Dekretua onartu zuen Nafarroako Gobernuak, 135/1994 Dekretua balio gabe utziz. Lehenago beste dekretu bat onartu zuen helburu berarekin, baina forma akatsak zirela medio auzitegiek bertan behera utziko zutela aurreikusiz, 29/2003 Dekretu hori onartu zuen Nafarroako Gobernuak.

Espedientea: 975/2007

Hasteko, aurreko arauetan egon zitezkeen zalantzak argitu nahian edo, euskara eremu mistoan zein eremu ez-euskalduna delakoan ez zela ofiziala zehaztu zuen Dekretuak. Ondoren, xedapen orokor batzuk ezarri eta hiru eremuetako bakoitzean Administrazio publikoan euskararen erabilerak nolakoa izan behar zuen edota lanpostu publikoak eskuratzerakoan zein euskara-gaitasun egiaztatu beharko zen arautu zuen.

Espedientea: 1101/2007

Komunikazioari eta hizkuntza-paisaiari dagokienez, Vascuencearen Legeak ezarritako eremuetako bakoitzean, kanpo eta barne erabilera, Administrazio publikoen arteko harremanak, administratuekiko harremanak zein irudia, oharrak eta argitalpenak arautu zituen. Eremu euskalduna delakoan, orokorrean, herritarrek zerbitzuetara jotzen zutenean bi hizkuntza ofizialetako edozein erabil zezaketela arautu zen, baina ondoren ikusiko dugunez, salbuespen garrantzitsuak ezarri ziren. Kanpo- eta barne-erabilerari dagokionez, Dekretuaren arabera, bi hizkuntza ofizialetako edozeinetan egiten diren administrazio-egintza guztiek erabateko balio juridikoa izango dute eremu euskaldunean.

araba

Kexa: Herritarrak Gasteizko Administrazioarekiko Auzietako 2.zk.ko epaitegira joan behar izan zuen deklaratzera. Euskaraz deklaratu nahi zuela jakinarazi zien, baina egun horretan ez zegoela itzultzailerik erantzun zioten eta beste egun baterako emango ziotela zita. Premiazko gaia zenez, gaztelaniaz deklaratzea beste biderik ez zitzaion gelditu. nafarroa

Kexa: Nafarroako Justizia Auzitegi Nagusiko Lehendakaritzako paper tinbratuetan erakundearen euskarazko izena ez dago zuzen idatzita, â&#x20AC;&#x153;Nafarroako Auzitegi Justizi Nagusiaâ&#x20AC;? ageri da. Espedientea: 93/2008

gipuzkoa

Kexa: Herritarrak epaiketa du Eibarreko Instrukzioko 2. epaitegian. Idatzizko eskaera egin dio epaileari euskaraz eta zuzenean deklaratzeko. Idazkariak helarazitako diligentzian itzultzailea eskatu duela jaso du, berak halakorik egin ez arren. Epaiketa egunean bertan ebatzi du epaileak eskaera ez onartzea. Abokatuak egindako azalpena oso modu traketsean itzuli du interpreteak. Espedientea: 572/2008

nafarroa

Kexa: Gaztelania hutsean jaso zuen lekukotza ematera joateko agintzen zuen telegrama ekainean.

3. HIZKUNTZA POLITIKEN ELEMENTU ADIERAZGARRIENAK - 3.4. KOMUNIKAZIOAK ETA HIZKUNTZA-PAISAIA

a. Eremu euskalduna delakoan, herritarrei zerbitzua eskaintzeko edota lanerako bi hizkuntza ofizialetako edozein erabiltzeko aukera ahalbidetzea

3. HIZKUNTZA POLITIKEN ELEMENTU ADIERAZGARRIENAK - 3.4. KOMUNIKAZIOAK ETA HIZKUNTZA-PAISAIA

Era berean, egintza horiek eremu bereko beste pertsona edo erakunde bati zuzentzen bazaizkio, ele bietan idatzi beharko dira, baldin eta guztiek hizkuntza bera erabiltzea erabakitzen ez badute. Bestalde, erakunde publikoek herritarrei beren inprimaki, eredu edo formularioak gaztelaniaz, euskaraz edota ele bietan eskaini beharko dizkiete.

Administrazio publikoen arteko harremanei dagokienez, eremu euskaldunean kokatutako erakunde publikoen artean agiri, jakinarazpen eta bestelako komunikazioak bi hizkuntza ofizialetan idatzi behar dira (euskarri bakarrean edo bitan), baldin eta alde ukituek hizkuntza bakarrean egitea adosten ez badute. Dena dela, fede emate edo ziurtatze administratiboaren eginkizuna duten langile publikoek, ondorioak eremu euskaldunetik kanpo izan behar dituzten agiriak, beti gaztelaniaz egin beharko dituzte. Hori bai, Administrazio publikoen menpeko erregistroetan dauden idazkien kopiak eta ziurtagiriak hizkuntza ofizialetako edozeinetan eginen dituzte. Estatuko Administrazioarekin gaztelaniaz izan beharko dituzte beren harreman guztiak eremu euskalduneko Administrazio publikoek, Nafarroan egoitza duten organoetara zuzentzen direnean ezik, orduan euskara ere erabili ahal izango baitute. Justizia Administrazioaren kasuan harremanek botere judizialari buruzko Lege Organikoan ezarritakoari jarraituko diote, hau da, eremu euskalduneko Administrazio publikoek beren arteko harremanetan adosten duten hizkuntza ofiziala erabili ahal izango dute, beti ere, beste Administrazioren bati eragiten ez bazaio. Administratuekiko harremanei dagokienez, Administrazioak eremu euskalduneko herritar zein enpresei bidaltzen dizkien komunikazioak ele bietan eginen dira, beti ere, interesatuek bietatik bakarra erabiltzea erabakitzen ez badute. Harremana herritarrak (edo beste Administrazio publikoak) interesatuak diren prozeduren ondoriozkoa denean, gaztelaniaz, euskaraz edo ele bietan idatzitako inprimaki, eredu eta formularioak erabili ahalko dira. Ahozko komunikazioetan, berriz, funtzionarioek administratuei zerbitzu horiek aukeratzen duten hizkuntza ofizialean eman ahalko dizkiete. Azkenik, irudi, ohar eta argitalpenei dagokienez, bulego, langela eta egoitzetako errotuluak, paperen idazpuruak edo menbreteak, zigilu ofizialak eta gainerako identifikazio nahiz seinalizazio-elementuak ele bietan idatziko dira. Era berean, xedapenak eta eraginkortasuna izateko Aldizkari Ofizialean egiten diren horien argitalpenak, bai eta kaleen errotulazioa eta tokien izenak gaztelaniaz eta euskaraz izanen dira. Eremu mistoa delakoan ekarri zituen murrizketa gehien Dekretu berriak, ikusiko dugunez, ia eremu ez-euskalduna deitutakoarekin parekatzeraino.

Hasteko jarraitu beharreko irizpide orokorrak ezartzen dira eta ez da herritarrei Administrazioarekin euskaraz komunikatzeko eskubidea bermatuko zaiela jasotzen. Eremu mistoko Nafarroako Administrazio publikoetan euskara eta gaztelania erabiliko direla esaten da, baina jarraian herritarrek Administrazioarekin euskaraz egiteko duten eskubidea ahalbidetzera jotzeko neurriak hartuko direla besterik ez da esaten. Ildo beretik, herritarren eskubideak ahalbidetzen joateko itzulpen-zerbitzuak besterik ez dira aurreikusten. Honela, Nafarroako Administrazioaren zerbitzu nagusietan (egoitza Iru単ean badute eta beren jarduera biztanle guztientzat baldin bada) euskara-gaztelania itzulpen ofizialeko unitate administratiboa ezarriko da, eta, erabiltzaileak eskatzen duenean, oinarrizko administrazio-zerbitzuak euskaraz eman ahal izatera joko duten neurri osagarriak hartuko dira. Eremu mistoko Nafarroako beste Administrazio publiko batzuek hautazkoa izanen dute beren zerbitzu nagusietan itzulpeneko unitate administratiboa sortzea.

nia hutsean edo ele bietan izango dira eta bakoitza ale berezian, erabiltzaileak bat hauta dezan. Irudi, ohar eta argitalpenei dagokienez, egoitza eremu mistoan duten Nafarroako Administrazio publikoen bulego, langela eta egoitzetako errotuluak, paperen idazpuru eta menbreteak, zigilu ofizialak eta gainerako identifikazio- nahiz seinalizazio-elementuak gaztelaniaz idatzi beharko dira. Era beren, xedapenak, oharrak, argitalpenak, iragarkiak eta mota guztietako publizitatea gaztelaniaz izanen dira. Are gehiago, dagokion Departamentuko kontseilariak erabakiko du, Administrazioko zerbitzu nagusiek biztanle guztientzat egiten dituzten informazio-foiletoak, kanpainetako material grafikoa, argitalpenak edo antzeko idazkiak gaztelania hutsean ala ele bietan argitaratu (edizio elebidunean, edo gaztelania eta euskarazko edizio bereizietan).

Kanpo- eta barne-erabilerari dagokienez, egoitza eremu mistoan duten Nafarroako Administrazio publikoen zerbitzuek erabiltzen dituzten barne inprimakietan eta paperetan idazpuruak eta menbreteak gaztelaniaz idatziko dira. Inprimakiak kanpoko jendeak erabiltzeko badira, gaztelaniaz eta ele bietan idatzitako formulario bereiziak izanen dira, interesatuak horietako bat hautatzeko. Erakundeen arteko harremanei dagokienez, eremu mistoko Administrazio publikoek elkarri edo eremu euskaldunekoei igortzen dizkieten agiri, jakinarazpen edo komunikazio administratiboak ele bietan izan ahalko dira (euskarri bakarrean), baina hizkuntza bakarra erabiliz gero gaztelaniaz izan beharko dute. Egoitza eremu mistoan duten Nafarroako Administrazioek, eremu euskaldunean eta mistoan dauden beste Administrazioetara igortzen dituzten agiri, jakinarazpen eta komunikazio administratiboak gaztelaniaz idatzi beharko dira, eremu euskaldunean eta euskaraz hasitako administrazio-prozedurei dagozkienak izan ezik, horiei ele bietan eman ahalko baitzaie jarraipena. Gainerako Administrazio publikoei igortzen zaizkien agiri, jakinarazpen eta komunikazio administratiboak gaztelaniaz idatziko dira, baldin eta eremu euskaldunean eta euskaraz hasitako administrazio-prozedurak ez badira, orduan ele bietan idatzitakoek ere balioa izanen dute. Administratuekiko harremanei dagokienez, egoitza eremu mistoan duten Administrazioko zerbitzuetatik eremu euskalduneko pertsona eta enpresei igortzen zaizkien komunikazio eta jakinarazpenak gaztelaniaz eginen dira, non eta interesatuek espresuki euskara erabiltzea hautatzen ez duten, orduan ele bietan egin ahalko baitira. Horiei Administrazioak eskaintzen dizkien inprimaki eta formularioak gaztela-

Eremu ez-euskalduna delakoan, azkenik, bertan kokatutako Administrazio publikoek agiriak euskaraz aurkezten dituzten herritarrei, aldi berean gaztelaniazko itzulpena aurkez dezaten eskatuko diete eta, ezinezkoa bada, itzulpen ofizialeko zerbitzuak erabili ahalko dituzte herritarrei zerbitzua emateko, horiek Administrazioetara euskara hutsean zuzentzen direnean. Hori bai, eremu ez-euskalduneko Administrazio publikoek egiten duten jarduera, inprimaki, zigilu, agiri, jakina-

Hauek izan dira orain gutxi arte 29/2003 Dekretuak komunikazioaren eta hizkuntza-paisaiaren eremuan ezarri dituen arau murriztaileak, baina errealitatea are eskasagoa izan dela argitu behar da. Izan ere, Hizkuntza Eskubideen Behatokiak urtero Nafarroako Foru Komunitatean komunikazioekin lotuta jaso dituen kexak ugariak izan dira. Izan ere, hainbatetan Nafarroako Gobernuak herritarrei onartutako eskubide murritz horiek ere urratu izan ditu. Esan bezala, Dekretu honek komunikazioen gaia ez ezik, lanpostu publikoak eskuratzeko lan-deialdietan egiaztatu beharreko euskara-maila edota euskara meritu gisa zenbat baloratu arautu zuen. Epaitegiek berriki Dekretuko artikulu garrantzitsuak baliogabetu dituzte, batez ere, aurreko bi gaiei dagozkienak, baina baita komunikazioei dagokien artikulu bat ere (15.1. artikulua). Izan ere, aurrez ikusi bezala, 2003ko Dekretuko artikulu horrek 1986ko Euskara Legeak eremu euskalduna delakoan bizi diren herritarrei aitortzen dizkien zenbait hizkuntza-eskubide urratzen zituen, euskarazko eskaintza herritarrek espresuki egindako eskarira mugatzen zuen heinean. 15. artikulua. 1. Egoitza eremu mistoan duten Nafarroako Foru Komunitateko Administrazioko zerbitzuetatik eremu euskalduneko pertsona fisiko nahiz juridikoei igortzen zaizkien komunikazio eta jakinarazpenak gaztelaniaz eginen dira, non eta interesatuek espresuki euskara erabiltzea hautatzen ez duten, orduan ele bietan egin ahalko baitira. (baliogabetua) 2. Eremu mistoko pertsona fisiko edo juridikoek erabiltzeko inprimaki eta formularioetan gaztelania hutsean edo ele bietan (gaztelania euskara) idatzitako dokumentua erabili ahalko da, baina ale bereiziak izanen dira, erabiltzaileak bat hauta dezan. (indarrean) Epaitegiek ordea, 15. artikuluko lehen paragrafoa soilik baliogabetu dute, hau da, bigarren paragrafoak indarrean jarraitzen du eta gainerako artikuluek ere bai, horrek esan nahi duen guztiarekin. Izan ere, Epaitegiek atzera botatako artikuluak zuzendu asmoz, Nafarroako Gobernuak berriki onartutako 55/2009 Dekretuak ez du komunikazioei edota hizkuntza-paisaiari buruz ezer esaten. Dekretu berria hizkuntza-eskakizuna zein lanpostutan eskatu eta euskara jakitea meritu gisa baloratzerakoan zenbat puntuatu ezartzera mugatzen da, hau da, Epaitegiek balio gabe utzitako beste hiru artikuluak moldatzera (18.3 artikulu osoa, 21.1 artikuluko lehen paragrafoa eta 23.1 artikulu osoa).

Bukatzeko, Dekretu honetan bertan, Administrazioen arteko komunikazioen atalean aurki daitekeen itzulpen-akats txiki bat aipatu besterik ez. Izan ere, Dekretu hau argitaratzen duen 2003ko otsailak 12ko Nafarroako Aldizkari Ofizialaren euskarazko bertsioan, bigarren ataleko 8. artikulua gaztelaniaz agertzen da. Benetan adierazgarria iruditu zaigu horrelako itzulpen-akats bat, non eta euskarazko idazki ofizialen balio juridikoari buruzko paragrafoan. Dena dela, itzulpenzerbitzuen akats txiki bat besterik ez da, baina Nafarroako Gobernuak euskararekiko garatzen duen bazterketa politikaren metafora txiki bat ere izan liteke. 1. artikulua. 1. Serán válidas y tendrán plena eficacia jurídica todas las actuaciones administrativas cualquiera que sea la lengua oficial empleada. 2. Berez egintza administratiboak diren administrazio jarduerak, antolamendu juridikoak ezartzen duenari jarraikiz, eremu bereko beste pertsona fisiko edo juridiko batzuei jakinarazi behar bazaizkie, gaztelaniaz eta euskaraz idatzi beharko dira, ez badute behintzat interesatuak diren guztiek (administrazio prozedurari buruzko arauen arabera) hizkuntza bat bakarra erabiltzea espresuki eskatzen, Euskarari buruzko Foru Legearen 10.1, 11 eta 12. artikuluen arabera. 3. Administrazio publikoetako eta beren menpeko erakundeetako organo eskudunek gaztelaniaz, euskaraz edo ele bietan idatzitako inprimaki, eredu edo formularioak eduki ahalko dituzte interesatuek egin beharreko jardueretarako, aurreko puntuan ezarritakoaren arabera. Bestelako neurririk ezean gaiari buruz dagoen araudi orokorra aztertu behar izan dugu. Izan ere, ez dugu Justizia Administrazioan garatzen diren komunikazio ezberdinei buruzko datu zehatzik, baina okertzeko beldurrik gabe, lasai esan dezakegu, alor honetan euskararen erabilera hutsaren hurrengoa dela. Argi dago ez direla langile elebidunak kontratatzen edota jada lanean ari direnen artean oso gutxi direla euskara-ikastaroetan parte hartzen dutenak, beraz herritarrek Justizia Administrazioko langileekin euskaraz aritzeko duten aukera bakarra ausaz euskaraz dakien langile batekin topo egitea da.

Espedientea: 344/2006

bizkaia

Kexa: Bilboko Instrukzioko 3. Epaitegiko idazkariak gaztelania hutsean luzatu dio herritarrari falta-epaiketa batean izan dela egiaztatzen duen agiria. Espedientea: 942/2006

gipuzkoa

Kexa: Euskal Autonomia Erkidegoko bake-epaileek ez dituzte oraindik euskaraz jardun ahal izateko beharko lituzketen liburu, inprimaki eta zigiluak. Espedientea: 733/2007

bizkaia

Kexa: Martxoaren 19an Durangoko Instrukzioko 2. zenbakiko epaitegian burutu zen falta-epaiketan deklaratzera joan behar zuela jakinarazteko jaso zuen zitazio-zedula gaztelania hutsean zegoen. Espedientea: 1058/2007

nafarroa

Kexa: Iruñeko Zaintza Epaitegiaren sarreran jendeari eskaintzen zaizkion eskuorrietako bat, Servicio Social de Justicia delakoa, gaztelania hutsean da. Espedientea: 283/2008

bizkaia

Kexa: Apirilaren 10an Barakaldoko Instrukzioko 3. zenbakiko epaitegiko jakinarazpena jaso zuen etxeko postontzian. Aipatu jakinarazpena gaztelania hutsean idatzia zegoen. Espedientea: 573/2008

nafarroa

Kexa: Ekainean gaztelania hutsean jaso zuen Auzitegi Gorenera deklaratzera joateko zitazio-zedula. Espedientea: 171/2008

gipuzkoa

Kexa: Otsailaren 12an Donostiako Instrukzioko 3. epaitegitik bidalitako sententzia jaso zuen. Bertan ez dute herrialdearen izen ofiziala errespetatu, Guipúzcoa ageri baita.

3. HIZKUNTZA POLITIKEN ELEMENTU ADIERAZGARRIENAK - 3.4. KOMUNIKAZIOAK ETA HIZKUNTZA-PAISAIA

razpen, komunikazio, seinalizazio, errotulazio, argitalpen eta publizitate oro gaztelaniaz izanen da.

3. HIZKUNTZA POLITIKEN ELEMENTU ADIERAZGARRIENAK - 3.4. KOMUNIKAZIOAK ETA HIZKUNTZA-PAISAIA

3.4.3. Ipar Euskal Herrian

Komunikazioen eta hizkuntza-paisaiaren eremuan Ipar Euskal Herrian egoera tamalgarria da eta Justizia Administrazioari dagokionean, are eskasagoa. Corpus juridikoa aztertu dugunean ikusi bezala, frantsesa da hizkuntza ofizial bakarra eta maila guztietako komunikazio edota hizkuntza-paisaian frantsesa da erabili beharreko hizkuntza, bai Administrazio publikoan zein sektore pribatuan. Euskararen erabilera baimendua da baina beti frantsesarekin batera. Zentzu honetan Administrazio orokorrek hizkuntza-paisaia euskalduntzeko eman dituzten urrats apurrak errepideetako txartelak ele bietan eskaintzera mugatu direla esan dezakegu. Zenbait Herriko Etxek kale-izenak eta bestelako euskarriak ere ele bietan eskaintzeko ahalegin gehiago egin dituzte, baina Estatuak, Eskualdeak edota Departamenduak oso ekimen gutxi garatu dituzte eremu honetan. Departamenduak esaterako, garatzen duen hizkuntza-politikaren erakusgarri errepideetako txartel elebidunak edota turismo bulegoetan eskaintzen dituzten gida elebidunak aipatzen ditu (helduen euskalduntzea edota haurrendako eskolaz kanpoko ekimenekin batera).

da, herritarrekin harreman zuzena eta ugaria duten zerbitzuei lehentasuna emanez. Bi lan-ardatz hauei hirugarren bat gehitzen zaie, bereziki haur eta gazteen artean euskararen erabilera sustatzeari begira eta irakaskuntzan edota beraien berezko guneetan (ostatuak, ciberguneak...) euskararen presentzia areagotzeko neurriak jasotzen dira (euskarri elebidunak eskaintzea, irakasle eta langileek euskara ikas edo hobe dezaten formazioa eskaintzea...). Bigarren helburua betetzeari dagokionez, hau da, bizitza sozialeko eragileek euskararen garapen-politika honekin bat egitea susta dezaketen tresna eta partaidetzak sortzeari dagokionez, bi lan-ardatz zehazten dira: Bizitza sozialean euskararen presentzia garatzeko egitura publiko koherente eta eraginkorra eraikitzea (hizkuntza teknikarien sarea osatu eta animatuz, metodologia egokia erabiliz...) eta euskararen presentziaren garapenak sortuko dituen hizkuntza beharrei erantzutea (formazio-beharrei erantzunez, hizkuntza-baliabide teknikoak sortu eta zabalduz...).

Dena dela, aurrez esan bezala, Euskararen Erakunde Publikoaren helburu nagusiak jasotzen dituen Hizkuntza Politika Proiektuan, zehaztutako 12 erronketako bat euskarak bizitza sozialean duen tokia handitzea da54. Orientabide estrategikoei dagokienez, helburu nagusietako bat eragile publiko zein pribatuetan euskararen lekua eta erabilera sustatzea da eta beste bat “bizitza sozialeko eragileek euskararen garapen-politika honekin bat egitea susta dezaketen tresna eta partaidetzak sortzea”. Orientabide estrategiko horiek garatzeko lan-ardatzei dagokienez, lehen helburua betetzeko, Administrazio publikoan euskararen erabileraren aldeko politika bultzatzailea eramatea aurreikusten da, baina hautu librea errespetatuz. Era berean, “publikoarekiko ahozko zein idatzizko komunikazioan, euskararen erabilera emendatzeko ekintzei lehentasuna” ematea ere aurreikusten da. Erakunde pribatu handietan euskararen erabilera sustatzeko politika bultzatzailea garatuko dela esaten da, baina kasu honetan ere eragileen hautu librea errespetatuz. Are gehiago, jarraitu beharreko estrategia eragileen tipologiaren eta gizartean betetzen duten funtzioaren arabera moldatuko dela jasotzen 54 — Hizkuntza Politika Proiektuan jasotzen den beste erronka bat euskarazko toponimia sustatzea da (molde egokian idaztea, berreskuratzea, jendartean zabaltzea...), baina noski, toponimia hizkuntza-paisaiaren zati txiki bat besterik ez da.

Aipatzekoa da ere, 2007ko maiatzean, Euskararen Erakunde Publikoa abian jarri eta gutxira, erakunde horren lehendakariak eta Pirinio Atlantikoetako Departamentuko prefetak sinatutako gutun bat helarazi zitzaiela Herriko Etxeetako auzapezei. Frantsesez eta euskaraz idatzitako gutunean Herriko Etxeei dokumentu, zigilu eta komunikazio-euskarri ofizial desberdinetan euskara erabiltzeko baimena eman zitzaien, hori bai, frantsesaren parean eta balio juridikoa frantsesari soilik aitortuz, hau da, euskararen erabilera maila sinbolikora mugatuz.

Ikus daitekeenez, oso gutxi dira komunikazioetan edota hizkuntzapaisaian euskara erabiltzeko aukerak eta gehienak Herriko Etxeen eremura mugatuak. Eremu publikoko gainerako alorretan ez da arau edo ekimen orokorrik garatu eta are gutxiago Justizia Administrazioaren eremuan, non Estatuaren eskumena erabatekoa den eta euskararen presentzia beste alorretan baino urriagoa.