HP Administrazio orokorra

Hizkuntza-politika Orokorren Azterketa

ADMINISTRAZIO OROKORRA 1

1. ALORRAREN TESTUINGURUA 2. HIZKUNTZA POLITIKEN

ARDATZ NAGUSIAK

IZENBURUA Hizkuntza-politika Orokorren Azterketa ADMINISTRAZIO OROKORRA 1.0 ARGITARALDIA Lehena, 2009ko urrian ALE KOPURUA Argitalpen digitala ARGITARATZAILEA Euskararen Gizarte Erakundeen Kontseilua INTERNET www.kontseilua.org AZALA HORIXE diseinu tailerra DISEINUA HORIXE diseinu tailerra

4

6

3. HIZKUNTZA-POLITIKEN ELEMENTU

ADIERAZGARRIENAK

32

3.1. LANGILEEN EUSKALDUNTZEA......................32

3.1.1. Euskal Autonomia Elkartea....................32

3.1.2. Nafarroako Foru Komunitatea............33

3.1.3. Ipar Euskal Herria.......................................34

2.1. CORPUS JURIDIKOA.......................................... 6

2.1.1. Euskal Autonomia Elkartea...................... 6

2.1.2. Nafarroako Foru Komunitatea.............. 9

3.2. LANGILE BERRIEN KONTRATAZIOA...........34

2.1.3. Ipar Euskal Herria........................................ 12

3.2.1. Euskal Autonomia Elkartea...................35

3.2.2. Nafarroako Foru Komunitatea........... 37

3.2.3. Ipar Euskal Herria......................................39

2.2. NORMALIZAZIO PLANGINTZAK.................. 13

2.2.1. Euskal Autonomia Elkartea.................... 14

2.2.2. Nafarroako Foru Komunitatea............19

3.3. ZIRKUITU EUSKALDUNAK..............................39

2.2.3. Ipar Euskal Herria...................................... 21

3.3.1. Euskal Autonomia Elkartea.................. 40

3.3.2. Nafarroako Foru Komunitatea........... 42

3.3.3. Ipar Euskal Herria...................................... 42

2.3. BALIABIDE NAGUSIAK....................................26

2.3.1. Euskal Autonomia Elkartea................... 27

2.3.2. Nafarroako Foru Komunitatea...........28

3.4. KOMUNIKAZIOAK ETA HIZKUNTZA-PAISAIA .. 42

2.3.3. Ipar Euskal Herria..................................... 30

3.4.1. Euskal Autonomia Elkartea....................41

3.4.2. Nafarroako Foru Komunitatea........... 45

3.4.3. Ipar Euskal Herria..................................... 48

1. ALORRAREN TESTUINGURUA Lehenik eta behin esan dezagun, Administrazio Orokorraz ari garenean, Administrazio osoaren zati bati buruz ari garela, Administrazio publikoaren nukleo edo enbor bezala definitzen den alorrari buruz.

Nolabait esateko, hezkuntza, osasun-alorra, herrizaingoa edota Justizia Administrazioa bezalako zerbitzuak alde batera utzi eta gelditzen zaizkigun zerbitzu publikoek osatzen dute Administrazio Orokorra.

Dena dela, Euskal Herria banatzen duten hiru Administrazio Nagusietan ez da berdin osatzen alor hau. Euskal Autonomia Erkidegoan eta Nafarroako Foru Komunitatean Administrazio Orokorraren baitan ez dira beti zerbitzu publiko berak kokatzen, baina orokorrean, funtsezko egituraketa nahikoa antzekoak direla esan daiteke. Ipar Euskal Herrian Administrazio Zentralaren baitan kokatutako alor bat gehiago da Administrazio Orokorra, ez baitago egitura autonomikorik.

Bestalde, euskararen normalizaziorako plangintzen ikuspegitik, EAEn Administrazio Orokorra beste erakunde publiko batzuk ere (Foru Aldundiak eta Udalak) biltzen dituen Normalizazio-plangintzaren baitan kokatzen da. Era berean, NFKan horrelako normalizazio-planik ez egon arren, dauden arau eta neurriek Administrazio publiko osoari eragiten diote, nahiz eta batzuetan hezkuntza edota osasun alorra bezalakoen kasuan arau bereziak ere garatu izan diren.

1. ALORRAREN TESTUINGURUA

Honela, Administrazio Orokorra nahiko egonkortua dagoen alorra dela esan dezakegu, izan ere EAEko zein NFKan autonomia eskumenak jasotzearekin batera garatzen eta hazten joan den alorra izan den arren, egun langile kopuru nahiko egonkorra du.

4

Bertan lanean ari diren pertsonen kopurua garrantzitsua da eta azken urte hauetan asko hazi ez bada ere, urtetik urtera zabaltzen joan den alor bat izan da. Administrazio publikoaren enborra den heinean, Administrazio Orokorra administrazioko atal garrantzitsua da eta kasu askotan herritarrek egunero erabiltzen dituzten zerbitzuak eskaintzen ditu (etxebizitza, ogasuna, gizarte zerbitzuak...). Euskararen normalizazioaren ikuspegitik, zerbitzu publiko hauek euskalduntzea ezinbestekoa da administrazio publiko osoa euskaldundu nahi bada.

Ondoren ikusiko dugun bezala, alor honetan euskararen normalizaziorako eman diren pausoak orokorrean oso mugatuak izan dira, nahiz eta lehen pausoak alor honetan ematen hasi ziren (unibertsitate aurreko hezkuntzaren ondotik). Ondorioz, oraindik ere herritarren hizkuntza-eskubideak sistematikoki urratzen dira alor honetan ere eta ondo-

rioz kexa asko jasotzen dituen arloa izaten da, herrizaingoa edota osasun-alorrarekin batera.

Egoera larri hau zehatz-mehatz aztertzen hasi aurretik baina, eremu administratibo bakoitzean Administrazio Orokorrak dituen ezaugarri bereziak azalduko ditugu, ondoren euskararen normalizazioari dagozkion gaiei buruz aritzen garenean, elementu bakoitza dagokion testuinguruan kokatu eta behar bezala ulertu ahal izateko.

1.1. Euskal Autonomia Erkidegoa Euskal Autonomia Erkidegoko Administrazio Orokorrean egun 30.000 lagun baino gehiago ari dira lanean, hori bai, Eusko Jaurlaritza, Foru Aldundiak eta udalak kontuan hartuta. Alor garrantzitsua da beraz langile kopuruari dagokionez eta noski, baita eskaintzen dituen zerbitzuen ikuspegitik ere.

Administrazio Orokorrerako euskara planean hiru maila horiek ez ezik, Eusko Legebiltzarra edota unibertsitate publikoa bezalako erakundeak ere kontuan hartu diren arren, esan bezala, gure azterketa hau Eusko Jaurlaritzaren inguruko zerbitzuetara mugatu dugu. Foru Aldundiak eta batez ere toki-administrazioa alde batera utziz, gaur egun Eusko Jaurlaritzaren inguruko administrazioa 6.500 lanpostuk osatzen dutela esan daiteke.

Langileen erdia ia (%47 inguru) Araban kokatzen da, ia herena (%31 inguru) Bizkaian eta gainerakoa (%21,4) Gipuzkoan. Langileen banaketa honek teorian ez luke euskararen normalizazioarekin zerikusi handirik izan behar, baina ondoren ikusiko dugun bezala, garrantzia handia du. Izan ere, derrigortasun-data zenbat lanposturi ezarri erabakitzerakoan tokian tokiko euskararen ezagutza-tasa hartzen da kontuan eta ondorioz, herrialde edota eskualde bakoitzeko egoera soziolinguistikoak bertan kokatutako “lanpostu euskaldunen” kopurua baldintzatzen du.

Bestalde, Jaurlaritzaren beraren datuen arabera, langileen %60 emakumeak dira eta horrek ere baditu bere ondorioak euskararen normalizazioaren ikuspegitik. Izan ere, Administrazio Orokorrean lanean hasi diren emakume askok etxeko lanen ardurari ere aurre egin behar izaten dio eta ondorioz ezin diete erantzun lanorduz kanpo sor daitezkeen bestelako ardurei. Euskara ikasteko prozesuak lanorduen barruan jasotako ikastaroez gain etxean egin beharreko lanak ere suposatzen dituen heinean, emakume askori ezinezkoa zaie, nahita ere, prozesuan buru belarri sartzea.

Dena dela, euskararen normalizazio prozesua goitik behera baldintzatzen duen ezaugarria adina da eta ez adin batetik aurrera euskara ikasi edo erabiltzeko arazorik dagoelako, ondoren ikusiko dugun bezala, zentzurik gabeko arau batek 45 urtetik gorako langileak euskara ikastetik salbuesten dituelako baizik.

Laburbilduz, 6.500 lanpostuz osatutako alor honetan, beste zerbitzu publiko askotan bezala, zerbitzuen antolaketak edota lantaldearen ezaugarriek normalizazio prozesuan eragiten dute, baina hori guztia euskararen normalizazioa azkartzeko edota bultzatzeko kontuan hartu ordez, oztopatzeko edota moteltzeko erabili izan da.

1.2. Nafarroako Foru Komunitatea Administrazio Orokorraren baitan ez dago lurralde antolaketa berezirik, ez behintzat Justizia Administrazioan edota osasun zerbitzuetan egon daitekeenaren parekorik. Dena dela, kasu honetan ere, beste hainbat eremutan bezala, Administrazio orokorraren antolaketak ez du hizkuntza-irizpiderik jarraitzen. Zerbitzu nagusiak Iruñean kokatzen dira baina badira zenbait zerbitzu deszentralizaturik daudenak eta ondorioz beste eskualde edo udalerrietan ere zerbitzua eskaintzen dutenak (liburutegiak, nekazal ganbarak, suhiltzaileak, ongizate zerbitzuak...).

Administrazio Orokorreko zerbitzuetan, beste zerbitzu publikoetan bezala, Vascuencearen legeak ezartzen dituen hiru eremuak errespetatu behar lirateke, baina praktikan ez da horrelakorik gertatzen. Eremu euskalduna deitutakoan Administrazio Orokorreko zenbait zerbitzu badiren arren eta ondorioz euskara ofiziala izan arren, ez da euskarazko zerbitzua bermatzeko neurri eraginkorrik garatzen.

Lanpostu horiek eskuratzeko ez da euskara jakin beharra eskatzen eta kasurik onenean euskara meritu gisa baloratzera mugatzen dira, hori bai ezer gutxirako balio duten puntu apur batzuekin. Ondorioz, euskara ofiziala omen den eremu horretan ere euskal hiztunen hizkuntza-eskubideak sistematikoki urratzen dira. Euskara ofiziala ez den beste bi eremuetan egoera are tamalgarriagoa da, bertan bizi diren herritarrei ez baitzaie oinarrizko hizkuntza-eskubiderik aitortzen.

Nafarroako Administrazio Orokorrean 4.300 lanpostu inguru daude (toki administrazioan eta Foruzaingoan dauden lanpostuak alde batera utziz)1 eta gehien gehienak Iruñean kokatzen dira, hau da, eremu 1 — Izan ere, Nafarroan Administrazio nukleo edo enborra esaten dioten horren baitan Foruzaingoko lanpostuak ere sartzen dira eta guk alor hori atal berezi batean aztertu dugu jada.

mistoan eta ondorioz zerbitzu eta lanpostu gehien euskara ofiziala ez den eremuan kokatzen dira horrek esan nahi duen guztiarekin.

zaizkie hizkuntza eskubideak aitortzen eta ondorioz urraketak orokorrak eta sistematikoak dira, baita Administrazio Orokorrean ere.

Azken urteotan, Euskararen Erakunde Publikoaren bidez pauso berriak ematen ari dira, baina berriro ere Administrazio Orokorra ez da lehentasunen artean kokatzen. Euskararen transmisioari eskaintzen zaio lehentasuna (hezkuntza, helduen euskalduntzean...) eta zerbitzu publikoetan euskara erabiltzeko aukerak zabaltzeari ez zaio behar besteko arretarik eskaintzen.

Espedientea: 739/2002

eae (gipuzkoa)

K exa: Gipuzkoako Trafiko Buruzagitzako zuzendariak abuztuaren 30ean bidalitako idazkia gaztelania hutsean dago.

Erantzuna: “como parece se trataba de una carta, lógicamente no puedo escribirla mas que en el idioma que domino, que por otra parte, de acuerdo con el artículo 3.1 de la Constitución española, “es la lengua oficial del Estado y que todos los españoles tienen el deber de conocerla y el derecho a usarla” Espedientea: 767-2008

ieh

Eremu euskaldunean bizi eta eremu mistoko zerbitzu orokorrak erabiltzen dituzten herritarrei hizkuntza-eskubideak aitortzen zaizkie, baina gainerakoei ez. Dena dela, hizkuntza-eskubideak aitortu arren, kasu askotan horien egikaritzea ez da bermatzen eta ondorioz urraketak oso ohikoak izaten dira eremu euskalduneko herritarren kasuan ere.

1.3. Ipar Euskal Herria Ipar Euskal Herrian Administrazio Orokorraren gaineko eskumen osoa Estatuarena da eta bere antolaketa Estatuaren egitura administratiboaren araberakoa. Gainerako administrazio publikoetan bezala, Ipar Euskal Herriak ez du Administrazio Orokorraren eremuan aitortza ofizialik eta ondorioz Estatuko Administrazio Orokorraren baitan kokatzen dira zerbitzu horiek.

Ondoren ikusiko dugun bezala, Estatuak euskararen eremuan eman dituen pauso apurrak bestelako eremuetan eman izan ditu eta Administrazio Orokorraren kasuan, Herriko-Etxeak izan dira pauso gehien eman dituztenak (batzuek beste batzuek baino gehiago), hori bai, beti frantsesaren erabilerarekin batera. Izan ere, Ipar Euskal Herri osoan euskara ez da ofiziala eta ondorioz euskararen erabilera hautazkoa, borondatezkoa da eragile publiko zein pribatuen aldetik. Herritarrei ez

Erantzuna: txartel makinak ez du hizkuntzen artean euskara eskaintzen. Nolanahi ere, 1994ko abuztuaren 4ko legearen 1. artikuluan adierazten da: Frantsesa da Errepublikako hizkuntza, bai eta hezkuntza, lan, truke eta zerbitzu publikoetako hizkuntza. Testu bereko 4. artikuluan zehazten da eskubide publikoko entitate juridikoek, edota zerbitzua publikoa ematen duten entitate pribatuek eginiko idazpen edo iragarkiak gutxienez bi hizkuntzetara itzuliko direla. Beraz SNCFren betebehar bakarra informazio horiek atzerriko bi hizkuntzetara itzultzea da, eta ez dago agindurik, mugako geltokietan, Euskal herrikoak barne direla, testu horiek bertako hizkuntzan (kasu honetan euskaraz) ematera behartzen duenik. eae (bizkaia) K exa: Eusko Jaurlaritzaren Garraio Azpiegituraren Zuzendaritzak gaztelaniaz argitaratu du iragarkia urriaren 28ko BERRIA egunkarian. Hona testuaren izenburua: Resolución de 25 de septiembre de 2008, de la directora de Infraestructura del Transporte, por la que se aprueba la relación de bienes afectados por el proyecto de trazado del desdoblamiento de la línea Lasarte-Hendaia, tramo Loiola-Herrera y se convoca a los titulares al levantamiento de actas previas a su ejecución.

Espedientea: 956/2008

1. ALORRAREN TESTUINGURUA

K exa: Hendaiako geltokian txartela hartzeko makinaren gainean idatzitako informazioa frantses hutsean da. Makinak berak hizkuntza hautatzeko aukera eskaintzen duen arren, hizkuntzen artean ez da euskara ageri.

5

2. HIZKUNTZA-POLITIKEN ARDATZ NAGUSIAK Hainbatetan errepikatu dugun bezala, hizkuntza-politika orok hiru osagai nagusi behar ditu, araudia, plangintza eta baliabideak. Ez da posible baliabiderik gabeko hizkuntza-politika garatzea eta hankamotza da ere arau egokirik edo plangintzarik gabeko jarduna. Ondoren ikusiko dugun bezala, alor honetan ere Euskal Herriko administrazio eremuen arteko desoreka izugarria da eta eremu bakoitzaren baitan gertatzen dena ere ez da batere esperantzagarria.

2. HIZKUNTZA-POLITIKEN ARDATZ NAGUSIAK - 2.1. CORPUS-JURIDIKOA

Kasurik onenean, ondoren ikusiko dugun bezala, normalizazio-plangintzak oso emaitza mugatuak eman ditu 20 urteko jardunaren ondoren eta kasurik okerrenean ez da inolako normalizazio ahaleginik egin eta ondorioz hizkuntza nagusiaren aldeko hizkuntza-politika garatu da. Ondoren zehatzago aztertuko dugu euskararen normalizaziorako eremu bakoitzean nolako arauak, normalizazio-plangintzak edota baliabideak erabili diren.

6

2.1. CORPUS-JURIDIKOA Gaur egun, Euskal Herriko berezko hizkuntza den euskara ez da ofiziala Euskal Herriko lurralde osoan. Euskararen estatusa zazpi eraentza juridiko ezberdinek arautzen dute2 eta ondorioz euskal hiztunak eskubide ezberdinak ditu bizi den tokiaren arabera. Bada, euskara ofiziala den eremu bat eta bertan euskal hiztunei euskara erabiltzeko hainbat eskubide aitortzen zaizkie; beste eremu batean euskara ofiziala ez den arren euskaldunei zenbait eskubide aitortzen zaizkie; eta azkenik bada euskara ofiziala ez den beste eremu bat ere, eta bertan euskal hiztunei ez zaie inolako eskubiderik aitortzen.

Euskal komunitate linguistikoaren etengabeko aldarrikapena izan da euskararen ofizialtasunaren aintzatespena bere lurralde osoan, hau da, euskal hiztunek gizarte-eremu guztietan beren hizkuntza propioa erabili eta garatzeko eskubidearen aitorpena eskuratzea. XXI mende hasiera honetan, Frantziako Estatuak ez ditu euskal komunitate linguistikoaren hizkuntza-eskubideak aitortzen eta Espainiakoak aitortu arren, hein handi batean, ez ditu bermatzen. Bi Estatuek beren hizkuntzen nagusitasun juridikoa mantentzea helburu duen arau sistema oso bat eraiki dute.

Are gehiago, euskal komunitate linguistikoaren hizkuntza-eskubide horien berme eraginkorra ekiditeko maila goreneko lege-mugak ere 2 — Euskal Autonomia Erkidegoan bat, Nafarroako Foru Komunitatean hiru, Ipar Euskal Herrian bat eta Trebiñun zein Turtzioz-en beste bana.

ezarri dituzte. Konstituzioek, corpus juridikoaren maila gorenean kokatzen diren heinean, gainerako lege eta arauak baldintzatzen dituzte eta nahikoa izan da Errepublikaren hizkuntza frantsesa dela jasotzea edota espainiar guztiek gaztelania ezagutu behar dutela ezartzea, urteetan sortu eta garatu diren lege eta arau guztiak muga horien barruan kokatzeko. Horrez gain, urte hauetako esperientziak irakatsi digunaren arabera, muga horiek gainditu nahi izanez gero, edota besterik gabe muga horien inguruan ibiliz gero, Estatuek beren tresneria guztia abian jartzen dute, juridikoki beren hizkuntza euskararen gainetik dagoela finkatzeko. Horren adibide argia dugu Euskal Autonomia Elkarteko Euskararen erabilera arautzeko 10/1982 Legearen aurka Estatuak 1983an aurkeztutako helegitea. Lege hori oso oinarrizkoa izan arren eta Eusko Legebiltzarraren gehiengoaren babesarekin onartu zen arren, Estatuko abokatuak aurkako helegitea aurkeztu zuen3.

Euskal Herriaren berezko hizkuntza dela aitortu. Dena dela, ez zen zehaztu euskara berezko hizkuntza bezala definituz zer esan nahi zen eta ondorioz aitortza horrek ez du inolako ondorio juridikorik eragin4.

Ondorengo lerro hauetan Administrazio Orokorrerako bereziki garrantzitsuak izan diren arauak aztertzera mugatuko gara, arau nagusi edo orokorragoak zehatz-mehatz aztertu nahi dituenak Hizkuntza-politiken azterketa orokorra izeneko txostenean aurkituko du lege horiei buruzko hausnarketa zehatz eta osoagoa.

2.1.1. Euskal Autonomia Erkidegoa Euskal Autonomia Elkarteko Autonomia Estatutua 1979an onartu zen 3/1979 Lege organikoaren bidez eta Espainiako Konstituzioan ezarritakoari jarraiki euskarari, gaztelaniarekin batera, izaera ofiziala aitortu zion Erkidego Autonomoaren eremuan. Ildo beretik, Estatutuko 6. artikuluan herritar guztiek bi hizkuntza horiek ezagutzeko eta erabiltzeko eskubidea dutela ere jasoko da, baina ez da zehaztuko ezagutu beharrekoak izango direnik. Aurrez esan bezala, gaztelaniaren kasuan ez zen beharrezkoa zehaztapen hori egitea Konstituzioan bertan jasotzen zelako, baina euskararen kasuan beharrezkoa zen arren ez zen horrelako betebeharrik jaso, nahiz eta paragrafo berean euskara

Artikulu berean, Erkidegoko erakundeek ofizialtasuna arautuz bi hizkuntzen erabilera eta ezagutza bermatzeko behar diren neurri eta baliabideak jarriko dituztela ere jasotzen da. Bestelako kontuez gain, hizkuntza dela eta inor ez dela gutxietsiko ere jasotzen da artikulu berean.

3 — Espainiako Estatuak EAEko Euskararen Legearen aurka 169/1983 helegitea aurkeztu zuen eta 1986 urtean Konstituzio epaitegiak 82/1986 epaia eman zuen, helegitea ia bere osotasunean bertan behera utziz. Konstituzio Epaitegiak hiru artikuluren konstituzionaltasun eza soilik onartu zuen (8.3 artikulua, 12.1 artikulua eta 6.2 artikuluko esaldi bat), gainerakoetan Estatuaren helegitea atzera botaz. Dena dela, helegite horrek euskalduntze-prozesua atzeratzea lortu zuen oso testuinguru berezian, EAEko egitura autonomikoa eraikitzen ari zen garaian, eta bide batez ondoren onartuko ziren beste arau batzuk baldintzatzeko ere balio izan zuen.

4 — Kataluniako 1979ko Estatutua EAEkoaren urte berean onartu zen 4/1979 Lege Organikoaren bidez eta bertan katalana berezko hizkuntza zela jaso zen. Estatutu berria 6/2006 Lege Organikoaren bidez arautu da eta honetan ere katalana Kataluniako berezko hizkuntza dela jasotzen da. Are gehiago, oraingo honetan berezko izaerak zer esan nahi duen ere zehazten da: “Kataluniako berezko hizkuntza katalana da. Horrela denez, Katalunian katalana da herri-administrazio eta komunikabide publiko guztietan ohikoa eta lehentasunezkoa den hizkuntza, baita irakaskuntzan ere zabalkunderako eta ikasketetan normalean erabiltzen dena”.

1. Euskarak, Euskal Herriaren berezko hizkuntza denez, hizkuntza ofizialen maila izango du Euskal Herrian gaztelaniarekin batera, eta guztiek dute bi hizkuntzok ezagutzeko eta erabiltzeko eskubidea.

2. Komunitate Autonomoko Erakunde komunek Euskal Herriko egoera sozio linguistikoaren Ăąabardurak kontutan izanik, bi hizkuntzen erabilera bermatuko dute, berorien ofizialtasuna erregulatuz, eta berorien ezagutza segurtatzeko behar diren neurriak eta medioak erabaki eta baliaraziko dituzte.

3. Hizkuntza dela-eta, ez da inor gutxietsiko.

4. Euskarari dagozkionetan, Euskaltzaindia izango da erakunde aholku-emaile.

5. Euskara beste euskal lurralde eta komunitate batzuetako ondarea ere izanik, erakunde akademiko eta kulturazkoek beroriekin izan ditzaketen harreman eta loturez kanpo, Euskal Herriko Komunitate Autonomoak eskatu ahalko dio espainol Gobernuari lurralde eta komunitate horiek kokaturik daudeneko Estatuekin itunak eta konbenioak egin ditzala -edo eta hala behar izanez gero Gorte Jeneralei horretarako eskabidea ager dezan, berauek hura onartzeko-, horretara euskara zaindu eta bultza dadin.

Autonomia Estatutuaren Legeak ezarritako oinarri horien gainean Euskararen Erabilera Arauzkotzeko abenduaren 24ko 10/1982 Oinarrizko Legea onartu zen. Legearen xedea Administrazioetan euskararen erabilera normalizatzearena baino zabalagoa zen, besteak beste, herritarrak Administrazioarekiko harremanetan dituen zenbait hizkuntza-eskubide jasotzen baitzituen eta botere publikoek beren jardunbidean euskararen erabilerari buruz zituzten betebeharrak ere bai.

Legea onartzearekin batera, euskararen normalizaziorako hainbat ekimen abian jarri ziren5, baina ondoren ikusiko dugun bezala, hainbat alorretan ez da orain gutxi arte inolako pausorik eman.

Hasteko, Legearen sarrera tituluan Euskal Autonomia Elkarteko hizkuntza ofizialak euskara eta gaztelania zirela jaso zen. Jarraian, Erkidegoko herritarrek, ahoz zein idatziz, bi hizkuntza ofizialak ezagutu eta erabiltzeko eskubidea izango zutela ezarri zen. Estatutuan bezala Le-

5 — Urte horietan jarri ziren abian, besteak beste, Euskararen Aholku Batzordearen (1982), Euskal Irrati Telebistaren (1982), Irakaskuntza ez-unibertsitarioko Dekretua (1983), Helduen Alfabetatze eta Berreuskalduntzerako Erakundearen sorrera (HABE, 1983), Herri Arduralaritzaren Euskal Erakundearen (HAEE, 1983) eta Hizkuntza Politikarako Idazkaritza Nagusia (1983).

gean ere, euskara ez zen ezagutu beharrekoa eta ondorioz aurrerantzean euskara juridikoki bigarren mailako hizkuntza bilakatu zen.

Sorreratik bertatik bi hizkuntza ofizialen arteko ustezko parekidetasuna bertan behera gelditu zen, ondoren sortuko zen corpus juridiko guztia desoreka horren gainean eraikiz6.

Jarraian herritarrei Administrazioan, hezkuntzan, hedabideetan eta sektore pribatuan aitortzen zaizkien funtsezko hizkuntza-eskubideak zerrendatzen dira eta ondoren eremu horietako bakoitzari atalburu bat eskainiz egituratzen da Lege osoa.

5. artikulua 1. Euskal Herriko herritar guztiek dute hizkuntza ofizialak jakiteko eta erabiltzeko eskubidea, bai ahoz eta bai idatziz.

2. Euskal Herriko herritarrei honako funtsezko hizkuntza-eskubide hauek aitortzen zaizkie: a) Administrazioarekin edota Autonomia Erkidegoan kokatutako edozein erakunde edo entitaterekin harremanak euskaraz zein gaztelaniaz izateko eskubidea, ahoz nahiz idatziz. b) Irakaskuntza hizkuntza ofizial biotan izateko eskubidea. c) Aldizkariak eta irrati-telebistetako eta beste hedabideetako emanaldiak euskaraz jasotzeko eskubidea. d) Lanbide-jarduerak, langintza, politikagintza eta sindikatu-jarduera euskaraz egiteko eskubidea. e) Edozein bilkuratan euskaraz mintzatzeko eskubidea.

3. Herri-aginteek eskubide hauen erabilera ziurtatuko dute Autonomia Erkidegoaren lurraldean, eraginkorrak eta benetakoak izan daitezen.

Atalburu horietako bakoitzean herritarren hizkuntza-eskubideak gero eta gehiago zehazten diren heinean, ondorengo hamarkadetan Euskal

Espedientea: 44-2002

K exa: Donostiako Andia kalean Eusko Jaurlaritzaren kultura sailak dituen bulegoetan ez zegoen langile publiko euskaldunik zerbitzua euskaraz emateko. Herritarrak gaztelaniaz egin behar izan zituen, ahoz eta idatziz, gestio administratibo guztiak.

Erantzuna: Kultura Sailak Donostian duen ordezkaritzan sei lanpostu daude eta horietako lauk derrigorrezko hizkuntza eskakizuna dute, baina lanpostu horietatik bat hutsik dago eta beste bitan salbuetsita dauden funtzionarioak daude, beraz, zoritxarrez, administrazio atal horretako sei lanpostutatik bakar batean dugu langile euskalduna eta zaila da egoera horretan eskari guztiak euskaraz erantzun ahal izatea. eae (araba) K exa: Hezkuntza Behar Berezietarako Arabako Lurralde guztirako kontratatuta dagoen terapeuta okupazional bakarrak bere lana A, B, eta D ereduko ikastetxeetan burutu behar duen arren, ez du egiaztatuta lanpostuari dagokion hizkuntza eskakizuna.

Espedientea: 819-2006

eae (bizkaia) K exa: ELEBIDEk gaztelaniaz soilik txertatu zuen hizkuntza-eskubide urraketen inguruko iragarkia apirilaren 27ko GARA egunkarian.

Espedientea: 307/2008

Espedientea: 932-2009

6 — Ofizialtasunaz ari garela, koofizialtasuna eta ofizialtasun bikoitza kontzeptuak bereiztea komeni da. Egungo egoera koofizialtasun kontzeptuak definituko luke, hau da, egungo corpus juridiko desorekatuak euskara bigarren mailako hizkuntza bilakatzen du. Koofizialtasun horren aurrean ofizialtasun bikoitzaren kontzeptua aldarrikatu behar da. Izan ere, ofizialtasun bikoitzak bi hizkuntzei estatus juridiko bera aitortzea dakar. Honela koofizialtasunaren aitortzak ez du egungo egoera gainditzeko balio. Ofizialtasun bikoitzak helburu berdintzailea izan behar du, hau da, euskararen normalizazio-prozesua sustatu behar du. Koofizialtasunarena ez bezala, ofizialtasun bikoitzaren aitorpen juridikoa ez da jarduera estatikoa, aitorpen hutsarekin agortzen dena.

eae (gipuzkoa)

eae

K exa: Herritarrak BIZIGUNEra (902 540 548) deitu zuen abuztuaren 5ean bere eskaeraren inguruko datuak ziurtatzeko. Azalpenak euskaraz ematen hasi zenean deia hartu zuen langileak pixka bat itxaroteko esan zion. Itzuli zenean langile euskaldun guztiak okupatuta zeudela esan zion eta berriz deitu nahi ez bazuen gaztelaniaz egin beharko zuela. Herritarrak gaztelaniaz jardun behar izan zuen. Hala ere langileak pipertuta erantzun ziola iruditu zitzaion.

2. HIZKUNTZA-POLITIKEN ARDATZ NAGUSIAK - 2.1. CORPUS-JURIDIKOA

6. artikulua

7

Autonomia Elkarteko hizkuntza-politika goitik behera baldintzatuko duen kontzeptua agertuko da: progresibitatea.

kubide urraketei erantzuna emateko Administrazioak berak 30 urte ondoren progresibitatearen aitzakia erabiltzen baitu.

Administrazio publikoari dagokion atalburuan, esaterako, herritarrei Administrazio publikoan harremanak euskaraz zein gaztelaniaz garatzeko eskubidea aitortzen zaie eta ondoren harreman horietako batzuk nola garatu ahal izango diren zehazten da. Jarraian baina, eskubide horien egikaritzea arian-arian bermatuko dela azpimarratzen da, herritarrei aurrez aitortutako eskubideak praktikan jartzeko aukera erabat baldintzatuz.

Beste alorretan Eusko Jaurlaritzak ez zuen euskararen normalizaziorako arau garrantzitsu gehiago onartu, prozesu hori gidatu behar zuen Legea auzibidean zegoela argudiatuz. Normalizaziorako urrezko urteak galdu ziren, batez ere Administrazio publikoaren eremuan, izan ere urte horietan Euskal Autonomia Elkarteko Administrazio-sistemaren oinarriak ezartzen ari baitziren, milaka eta milaka langile kontratatuz eta Administrazioaren egituraketa osoa antolatuz.

6. artikulua

Auzibidea bukatu arte Eusko Jaurlaritzak ez zuen, Legeak agintzen zionari jarraituz, Administrazio publikoa euskalduntzeko inolako ekimenik abian jarri eta euskararen erabilera arautzeko lehen dekretua 1986 urtean onartu zuen. Administrazio publikoaz ari zen 250/1986 Dekretua, baina langile gehien zituzten erakundeak (Osakidetza, Hezkuntza, Ertzaintza eta Justizia-administrazioa) kanpo utzi zituen, dekretuaren eragin-eremua izugarri mugatuz. Bestalde, Euskararen Legean bezala dekretu honetan ere progresibitatearen kontzeptuak proposatutako hainbat neurri indargabetzen zituen7.

1. Herritar guztiei aitortzen zaie, Autonomia Erkidegoaren lurraldean, herri administrazioarekiko harremanetan euskara zein gaztelania erabiltzeko eskubidea, eta beren aukerako hizkuntza ofizialean hartuak izatekoa.

2. HIZKUNTZA-POLITIKEN ARDATZ NAGUSIAK - 2.1. CORPUS-JURIDIKOA

Horretarako, neurri egokiak hartuko dira eta beharrezko baliabideak bideratuko eskubide hori arian-arian gauzatu dadin bermatzeko.

8

Legeak, lehen aldiz, euskal hiztunei oinarrizko hizkuntza-eskubide batzuk aitortu zizkien eta hori oso garrantzitsua izan da, ezinbestekoa esango genuke, gutxitutako hizkuntza baten berreskurapen eta normalizaziorako. Legeak baina, eskubideak aitortzearekin batera, eskubide horiek praktikan jartzerakoan gerta daitezkeen urraketak ere zilegitzen ditu eta ondorioz, hein handi batean, aitortutako hizkuntza-eskubide horiek indargabetzen ditu.

Gutxitutako hizkuntza bat berreskuratu eta normalizatzea helburu duen edozein hizkuntza-politikak progresiboa izan behar du ezinbestean. Hizkuntza horrek hiztunak eta eremuak irabazi behar ditu eta horretarako ezinbestekoa da, egoera soziolinguistiko jakin batetik abiatuz, aurrera egiteko plangintza zehatzak garatzea. Izan ere progresibitatearen kontzeptua batez ere plangintzetan jaso behar da, ez hainbeste legeetan eta beti epe zehatzei lotu behar zaie, bestela ezarritako neurriak eperik gabe luzatzeko arriskua baitago. Hori da Euskal Autonomia Elkartean azken hiru hamarkada hauetan gertatu dena. Plangintzetan ez ezik, araudian ere progresibitatearen kontzeptua errepikatu da behin eta berriz, hainbatetan abian jarritako neurriak indargabetzeraino. Administrazioek, azkenean, progresibitatearen izenean helburuak lortzeko epe zehatzak jartzea saihestu eta malgutasun hori hizkuntza-eskubideen urraketen aurrean euren burua zuritzeko baliatzen ari dira.

Progresibitatearen kontzeptuaz egin den erabilera interesatuak eragin dituen ondorio tamalgarriak bereziki adierazgarriak dira zerbitzu publikoen eremuan, Administrazio publikoan herritarrek jasandako es-

Urte bereko uztailean Euskal Funtzio Publikoaren 6/1989 Legea onartu zen eta langile publikoei buruzko arau orokorrez gain hizkuntza normalizazioari buruzko gai garrantzitsuak ere zehaztu zituen bere V. idazpuruan: Administrazioaren hizkuntza ofizialak, lanpostuen hizkuntza-eskakizunak, hizkuntza-eskakizunen derrigortasun-datak eta lan-deialdietan euskarari merezimendu gisa eman beharreko balioa.

Euskal Funtzio Publikoaren 6/1989 Lege honek hautaketa-prozesuetan edota lanpostuak betetzekoetan euskara meritu gisa balioztatzeari buruz Euskararen Legeak ezartzen zituen oinarriak zehaztuko ditu.

Era berean, Herri Administrazioek euskara lanpostuari lotutako bete-

���������������������������������������������������������������� — ������������������������������������������������������������� Dekretu hau martxan jarri ahal izateko 1987an Hizkuntza Politikarako Idazkaritza Nagusia Herri Administrazioetako lanpostuen azterketa egiten hasi zen. Helburu nagusiak lanpostuen Hizkuntz Eskakizunak eta Administrazio bakoitzaren hizkuntz egoera zehaztea ziren.

Era berean, lantalde bat osatu zen Lehendakaritza, Lege Araubide eta Autonomia Garapenerako Sailaren eta Hizkuntza Politikarako Idazkaritza Nagusiaren artean eta EAEko Herri Administrazioetan euskararen erabilera normaltzeko plangintzarako oinarriak izeneko dokumentua egin zen. Eusko Legebiltzarreko Iraskundeak eta Herrizaingo Sailak aipatutako idatzia berresten zuen eta Herri Administrazioetan euskararen erabileraren normalizazio-planak jarraitu beharreko oinarriak barne hartzen zituen 1989ko maiatzaren 17ko Erabakia onartu zuen.

kizun gisa har dezaten jarraitu beharreko bideak eta bete beharreko baldintzak ere ezarriko ditu. Eusko Jaurlaritzak 1989ko urriaren 17an 224/1989 Dekretua onartu zuen, Euskal Funtzio Publikoaren Legea garatzen zuena. Dekretuak Euskal Herri Administrazioetako Hizkuntza Normalkuntzarako Plangintza bezala ezagutzen denaren oinarriak zehaztu eta benetako Administrazio elebiduna lortzeko oinarriak finkatu zituen. Euskal Herri Administrazioetan euskararen erabileraren normalkuntza-prozesua (Unibertsitate-aurreko hezkuntza, Osakidetza eta Ertzaintza kanpo utziko direlarik) Euskararen Legeak, Funtzio Publikoaren Legeak eta beste zenbait dekretuk arautuko dute8.

Lege hau, oraindik ere, indarrean dago eta Administrazio publikoan lan egiteko hizkuntza aldetik bete beharreko baldintzak zehazten dituen heinean, azken urte hauetan guztietan Administrazioko alor ezberdinetan euskara normalizatzeko onartu diren dekretu guztiak baldintzatu ditu (Administrazio orokorra, hezkuntza, herrizaingoa, osasun alorra...).

Ikus daitekeenez, Euskal Autonomia Elkartean euskararen normalizaziorako corpus juridikoa, batez ere, eremu publikora mugatu da eta bereziki hezkuntza eta Administrazio publikora. Zerbait arautu den alorretan ez da egin zitekeen guztia egin eta kasu gehienetan egindakoa berandu egin da. Baina, esan bezala, beste alor batzuetan ez da hori ere egin eta ez da ezer arautu. Garatu den hizkuntza-politika desorekatu, zatikatu eta koherentziarik gabeak normalizazio-prozesu osoa goitik behera baldintzatu du eta adibidez, Unibertsitate aurreko hezkuntza bezalako alorretan lortutako emaitzak hein handi batean indargabeturik gelditu dira, gainerako alorretan ez delako aurrerapauso nabarmenik eman. Hezkuntzaren bidez euskaldundutako gazteei ez zaie Lanbide Heziketan edota Unibertsitatean ikasgai guztietan euskaraz jarraitzeko aukera bermatzen. Areago, hezkuntza bidez euskaldundutako gazteei ez zaie euskaraz lan egiteko aukera bermatzen orain gutxi arte ez delako lan-mundua euskalduntzeko ekimenik abian jarri. Azken finean, hezkuntza bidez euskaldundutako gazteei ez zaie euskaraz bizitzeko aukerarik eskaintzen, urte hauetan guztietan ez delako eguneroko harreman-guneak, espazio sozialak euskalduntzeko politika sendorik garatu: lan-mundua zeharo erdalduna da, hedabide gehienak erdarazkoak dira, zinema guztia erdaraz da, mediku gehie8 — 250/1986 Dekretuak, azaroaren 25ekoak; 224/1989 Dekretuak, urriaren 17koak; 264/1990 Dekretuak, urriaren 9koak; 238/1993 Dekretuak, abuztuaren 3koak; eta 89/1994 Dekretuak, otsailaren 15ekoak aldatua; 517/1995 Dekretua abenduaren 19koa, 86/1997 Dekretua, apirilaren 15ekoa. Hauek guztiak sakonago aztertu nahi dituenak Administrazio orokorrari buruzko txostenera (hiperbinkuloa) jo dezake.

2.1.2. Nafarroako Foru Komunitatea Nafarroako Foru Komunitatean 1982ko abuztuan Autonomia Estatutu berezia onartu zen orain aztertuko ez ditugun arrazoi sozio-politikoak tarteko. Berezia diogu, besteak beste, nafar herritarrei ez zitzaielako berau bozkatzeko aukerarik eman eta Lege Organiko bidez onartu zelako. Foru Eraentza Berrezarri eta Hobetzeko 13/1982 Lege Organikoa, Foru Hobekuntza Legea bezala ezagunagoa, hizkuntzen eremuan gaztelania eta euskararen estatusa arautzera mugatu zen. Espainiako Konstituzioak ezarritako mugen barruan, gaztelaniarekin batera euskararen ofizialtasuna arautu zuen, baina kasu honetan ez lurralde osorako.

“eremu ez-euskalduna”. Eremuen banaketarako irizpide soziolinguistikoak baino bestelako helburuak jarraitu zirela esan behar da. Eremu euskalduna deitutakoan esaterako, euskaldunen ehuneko oso altua zuten herriak (Goizuetan %96) ehuneko oso txikia zutenekin elkartu ziren (Garaioan %10). Gauza bera gertatu zen eremu misto edota ez-euskalduna deitutako horietan ere eta hasieratik argi gelditu zen banaketa hori egiteko hizkuntza-irizpideak baino bestelakoak erabili zirela.

Foru lege batek eskualde horiek zehaztu, euskararen erabilera ofiziala arautu eta Estatuko legeria orokorra abiapuntutzat harturik, hizkuntza horren irakaskuntza antolatuko du.

Lege Organikoak agindutakoa betetzen hasterako hainbat urte pasatu ziren eta lehen pausoa Euskararen 18/1986 Legea onartzea izan zen. Hasteko aurrez aipatutako eremu horiek definitu zituen, garai hartako ustezko egoera soziolinguistikoan oinarrituz eta Nafarroako Foru Komunitatea hiru eremutan zatitu zuen: “eremu euskalduna”, “eremu mistoa” eta 9 — Gaztelaniazko bertsioan “ordenará la enseñanza de esta lengua”.

Artikulu osoak honela dio hitzez hitz: “1. El castellano es la lengua oficial de Navarra. 2. El vascuence tendrá también carácter de lengua oficial en las zonas vascoparlantes de Navarra. Una ley foral determinará dichas zonas, regulará el uso oficial del vascuence y, en el marco de la legislación general del Estado, ordenará la enseñanza de esta lengua”.

nfk

K exa: Erakunde batek Aldizkari Ofizialaren Zerbitzutik publizitate gastu batzuen ordainketa egiteko eskatuz agiri bat jaso du. Argibide eske deitu du ekainaren 5ean; herritarrak euskaraz solas egin dezakeen galdetu dio langileari eta honek 15 minuturen buruan deitzeko erantzun dio. 15 minutuak igarotakoan berriz deitu du; oraingoan langile euskaldunak hartu dio telefonoa eta adierazi dionean ordainagiriei buruzko galdera duela, ordainagiriez arduratzen denari pasako diola deia erran dio langileak. Herritarrak 3. langile honi euskaraz egin diezaiokeen galdetu dio eta honek ezetz erantzun dio.

Hortaz, herritarrak ezin izan ditu azalpenak euskaraz ez eman eta ezta jaso ere.

9. artikulua 2. Euskarak ere hizkuntza ofizialaren maila izanen du Nafarroako eskualde euskaldunetan.

nfk

K exa: Nafarroako Gobernuak egin dituen bi kontrataziorako baldintzen dokumentazioa gaztelaniaz aurkeztu beharra ezarri du.

Espedientea: 685/2006

Hizkuntzen estatusari buruz ezartzen den lehen neurriak Nafarroako hizkuntza ofiziala gaztelania dela ezarri zuen 9. artikuluan. Jarraian euskara ere ofiziala izango zela gehitu zen, baina soilik “eremu euskaldunetan”. Etorkizuneko lege baten baitan uzten zuen eremu euskaldun horiek nondik nora iritsiko ziren zehaztea, hala nola, euskararen erabilera ofiziala arautzea edota euskararen irakaskuntza antolatzea9.

1. Gaztelera da Nafarroako hizkuntza ofiziala.

Espedientea: 228/2002

Hizkuntzaren ofizialtasuna lurraldean antolatu edo mugatu zuen Autonomia bakarra Nafarroa izan zen. Antzeko zerbait egin zuten Valentziako Komunitate Autonomoan Valentzieraren erabilera eta irakaskuntzarako 4/1983 Legearekin. Legearen arabera, udalerriak nagusitasun linguistikoaren arabera bi multzotan banatu ziren (valentziera nagusi zutenak batetik -predominio lingüístico valenciano- eta gaztelania nagusi zutenak bestetik -predominio lingüístico castellano-), baina, Nafarroan ez bezala, han bertako hizkuntza ofizial izendatu zuten lurralde osoan.

Lege honek euskararen ofizialtasuna eta berarekin hizkuntza-eskubide ofizialak “eremu euskaldun” bezala izendatutakora mugatu zituen.

Bestalde, “Eremu mistoa” delakoan ez zuen euskararen ofizialtasunik aitortu eta eskubide murritz batzuk besterik ez zituen aurreikusi. Eta azkenik “Eremu ez-euskalduna” delakoan ez zuen euskararen ofizialtasunik aitortu eta orokorrean hizkuntza-eskubiderik ere ez. Baina euskararentzat ondorio latzak izan dituen eremutze honetaz gain, beste hainbat alor ere arautu zituen Vascuencearen Lege honek, batez ere, hezkuntza eta Administrazio publikoen eremuan.

Espedientea: 694/2008

nfk

K exa: NAFARROAKO GOBERNUAk Dekretu zirriborroa aurkeztu du lanpostu publikoetan euskararen ezagutza merezimendu gisa baloratzeko. Zenbait kasutan orain arte baino gutxiago baloratuko da euskararen ezagutza.

Espedientea: 1062/2009

nfk

K exa: Bera eta Etxalar arteko N-121 errepide berrian abuztuan jarritako seinaleetan ez da Bera eta Irun herrien izendapen ofiziala errespetatzen, Vera de Bidasoa eta Irún ageri baita. Horrez gain, Frantziaren izendapena gaztelania hutsean ageri da: Francia.

Espedientea: 370-2010

nfk

K exa: Legeak ezarritako eremu euskalduneko kontzejuak euskara hutsean idatzitako agiria igorri zuen Lurraldearen Ondarea zerbitzura. Espedientea izapidetu ahal izateko agiria gaztelaniaz bidali behar dutela erantzun zieten.

2. HIZKUNTZA-POLITIKEN ARDATZ NAGUSIAK - 2.1. CORPUS-JURIDIKOA

nak erdaldunak dira, ertzain gehienak ere bai, publizitate guztia erdaraz da, azken finean, hiru hamarkada ondoren normalizazio-prozesuak kinka-larrian jarraitzen du.

9

Legea nolako aurreiritzi politikoekin abiatu zen hitzaurrean bertan jasotako lehen pasarteek erakusten digute. Behin eta berriz, euskara gorde beharreko altxor gisa edota komunikaziorako tresna soila balitz bezala aurkezten da. Hitzaurreko hirugarren paragrafoan esaterako, Espainiako Konstituzioa aipatzen da hori guztia argudiatzeko oinarri gisa:

2. HIZKUNTZA-POLITIKEN ARDATZ NAGUSIAK - 2.1. CORPUS-JURIDIKOA

Nafarroa bezala beren ondarean hizkuntza bat baino gehiago edukitzeaz ondratzen diren Komunitateak, altxor hori begiratu eta babestera behartuak dira, baita hura hondatu eta galtzea eragoztera ere. Baina ondare horren zaintzea ezin daiteke egin, ezta behar ere, hizkuntzen arteko borroka eta gatazkaren bidez; aitzitik eta Konstituzioaren 3.3 artikuluak ezartzen duenari jarraiki, errespetu eta babes berezia behar duten ondarea direla aitortuz.

10

Jarraian, lehen artikuluan, Legearen helburu nagusia elkarbizitza sozialean eta hezkuntzan euskararen erabilera normala eta ofiziala arautzea dela aurreratzen da. Ondoren, oinarrizko zenbait helburu interesgarri ere aurkezten dira, besteak beste, herritarren hizkuntza-eskubideak ere aipatuz: herritarrek euskara ikasi eta erabiltzeko duten eskubidea babestu eta eskubide hori egikaritzeko behar diren tresnak definitzea, erabilera sustatzeko neurriak izendatuz euskararen berreskurapen eta garapena zaintzea eta herritarren borondatea eta Nafarroako errealitate soziolinguistikoa errespetatuz euskaren erabilera eta ikasketa bermatzea. Herritarrek Lege honek aitortzen dizkien hizkuntza-eskubideak babesteko epaitegietara jo ahal izango dutela ere artikulatzen da.

Estatusari dagokionean, gaztelania eta euskara Nafarroako berezko hizkuntzak direla jasotzen da, itxuran Foru Hobekuntza Legea baino samurrago, baina jarraian euskara de facto bigarren mailako hizkuntza bilakatzen duten zehaztapenak ezartzen dira. Zehazki, Espainiako Konstituzioak ezarritako mugen barruan eta Euskal Autonomia Elkarteko Autonomia Estatutuan jasotakoaren bidetik, herritar guztiek bi hizkuntzak ezagutu eta erabiltzeko eskubidea dutela jasotzen da, baina ez da euskara ezagutu beharreko hizkuntza bezala definitzen.

2. artikulua 1. Gaztelania eta euskara Nafarroako hizkuntza berekiak dira eta, horren ondorioz, herritar guztiek dute jakin eta erabiltzeko eskubidea.

2. Gaztelania da Nafarroako hizkuntza ofiziala. Baita euskara ere Nafarroako Foru Eraentza Berrezarri eta Hobetzeari buruzko Lege Organikoaren 9. artikuluan eta Foru Lege honetakoetan aurreikusitako eran.

Botere publikoek hizkuntzagatik egon daitekeen bereizkeria oro ekiditeko neurriak hartuko dituztela edota ezarritako hizkuntzaren erabilera-irizpideak errespetatuko dituztela ere jasotzen da Legean. Urte hauetan guztietan garatu den hizkuntza-politika aztertzen dugunean, aurreko esaldi horien eraginkortasuna hutsaren hurrengoa izan dela ikusiko dugu. Legean horrelako esaldiak jasotzea oso garrantzitsua izanik ere, bestelako neurriak ere ezinbestekoak direla frogatzen dute horrelako esperientziek.

Horretarako beharrezko diren neurriak hartu beharko direla ere aipatzen da, baina Euskal Autonomia Elkartean bezala arian-arian, hau da, era progresiboan. Besteak beste, Administrazio publikoek eremu euskaldunean ari diren euren langileen euskalduntze “progresiboa� sustatuko dute, euskara jakitea zein lanpostutan izango den derrigorrezkoa zehaztuko dute eta gainerako lanpostuetarako euskararen ezagutza meritu gisa baloratuko da.

Eremu mistoan aurrez aipatutako eskubide hori Administrazio publikora euskaraz ere zuzendu ahal izatera mugatzen da. Horretarako Administrazioek euskara jakitea zein lanpostutan izango den derrigorrezkoa zehaztu ahal izango dute urteroko Lan Eskaintza Publikoetan edota gainerako lanpostuetarako euskararen ezagutza meritu gisa baloratu.

Eremu ez euskaldunean herritarrei Administrazio publikora euskaraz ere zuzendu ahal izateko eskubidea aitortzen zaie, baina Administrazioak gaztelaniara itzultzea eskatu ahal izango die edota 9. artikuluan aurreikusitako itzulpen-zerbitzuak erabili.

Jarraian Legeak Nafarroa aipatutako hiru eremu horietan banatzen du, eremu horietako bakoitzean zein udalerri kokatzen diren zehaztuz.

Behin eremutze hori argituta, eremu guztiei eragingo dieten xedapen orokorrak zehazten dira eta, besteak beste, 6. artikuluan herritar guztiei Administrazio publikoarekin dituzten harremanetan euskara zein gaztelania erabiltzeko eskubidea aitortzen zaie.

Administrazio publikoari dagokionez10, ezarritako irizpide orokor horiek definitutako eremu horietako bakoitzean nola garatuko diren zehazten da eta herritarrek Administrazio publikoarekin dituzten harremanetan euskara zein gaztelania erabiltzeko eskubide hori esaterako honela zehazten da eremu bakoitzean: Eremu euskaldunean herritarrei Administrazioarekin euskaraz (ere) aritzeko eskubidea aitortzen zaie, baita euskaraz artatuak izatekoa ere.

10 — Kontuan izan NFKan Administrazio Publikoaz ari garenean, administrazio orokorraz, osasun alorraz, herrizaingoaz, hezkuntzaz, justizia-administrazioaz, toki-administrazioaz edota enpresa publikoei buruz ere ari garela, hau da, sektore publiko osoaz.

Azken finean, oso oinarrizko eskubideak aitortzera mugatzen da Legea, beste hainbat kontuan hartu gabe eta larriagoa dena, eskubideak soilik eremu euskalduna deitutako horretara mugatuz. Eremu mistorako ere zenbait eskubide onartzen dira nahiz eta bertan euskara ofiziala ez izan.

Izan ere, zerbitzu publiko nagusiak hiriburuan kokatzen dira, hau da, eremu mistoa deitutakoan eta ondorioz eremu euskalduneko herritarrek ezinbestean zerbitzu horietara jo behar izaten dute. Eskubide batzuk bai, baina ofizialtasunik ez, beraz, delako eremu mistorako eta ondorioz, honen ondorio juridikorik ere ez, ez Administrazioan, ez hezkuntzan ez eta bestelako alorretan ere. Bada eremu ez-euskalduna deitutakoan hori ere ez: bertan ere euskarari ez zitzaion izaera ofiziala aitortu eta ez ziren eremu mistoan onartutako eskubide urri horiek ere jaso.

Administrazio publikoan lehen pausoak askoz beranduago ematen hasi ziren, 1994 urtean, hau da, Vascuencearen Legea onartu eta zortzi urtera. Martxoan Nafarroako Gobernuak lehen dekretu bat onartu zuen, 70/1994 Foru Dekretua, baina sektore batzuen presioei men egin eta uztailean bigarren dekretu bat onartu zuen, 135/1994 Foru Dekretua. Dekretu honek Vascuencearen Legeak ezarritako eremuen zatiketarekin jarraitzen zuen eta oro har ez zituen Administrazio publikoan euskal hiztun komunitatearen eskubideak bermatzen, baina zenbait balizko aurrerapauso ere jasotzen zituen: lehen aldiz eremu mistoan zirkuitu elebidunak abian jarri beharra jasotzen zuen eta Administrazio publikoetan zehaztutako helburuak lortzeko plangintzak abian jartzeko urte bateko epea zehazten zuen.

Lehen dekretu honek ez zuen Nafarroako Administrazio publikoan euskararen normalizazioa bermatzen, baina, paperean behintzat, zenbait aurrerapauso suposatu zituen. Praktikan baina, aurreikusitako neurririk garrantzitsuenak ezerezean gelditu ziren: ez zen zirkuitu elebidunik antolatu eta ez zen Administrazioa euskalduntzeko plan bakar bat ere abian jarri, dekretuak berak horretarako urte bateko epea zehazten zuen arren.

Ondorengo urteetan Nafarroako Gobernuak euskararen aldeko neurri txiki horiek murrizteari ekin zion eta 2000 urtean aurrez garatzen ari zen politika hori arauetara eramatea erabaki zuen: lehenik 372/2000 Foru Dekretua onartu zuen 135/1994 Foru Dekretua bertan behera uzten zuena eta ondoren 203/2001 Foru Dekretua Administrazio publikoko plantilla organikoan euskara jakitea derrigorrezkoa zuten lanpostuen kopuru murritza are gehiago murrizten zuena.

Gobernuak 372/2000 Foru Dekretuan, besteak beste, zirkuitu elebidunak ezabatu zituen eta horren ordez itzulpen-unitateak ezarri, zehaztutako helburuak lortzeko plangintzak ere ezabatu zituen eta urte bateko epearen ordez ahal zena eta ahal zenean egingo zela jaso zuen... Dekretu berriak aurreko dekretuak hiru eremuetarako jasotako neurri ia guztiak murriztu zituen, baina batez ere eremu mistokoak, praktikan eremu mistoa eremu “ez-euskaldunarekin” parekatuz. Dekretu berrian ezarritakoa gehiago zehaztu asmoz bi jarduera plan ere onartu zituen Gobernuak 2001 urte hasieran, bata eremu euskaldunerako eta bestea eremu mistorako (2001eko urtarrilaren 8 eta otsailaren 5eko akordioak). Jarduera-plan hauek batez ere, euskara euskarri ofizialetatik (dokumentu, irudi, zigilu, errotulu, seinaleztapen eta abarretatik) baztertu edota murrizteko neurriak jaso zituzten.

Murrizketekin jarraituz, 203/2001 Foru Dekretua onartu zuen Nafarroako Gobernuak 2001 urtean. Dekretuan Nafarroako Administrazio publikoan euskara jakitea ezinbestekoa zuten lanpostuak zerrendatu zituen, aurrez ezarrita zeuden kopuru urriak are gehiago murriztuz.

Dekretu honek, Administrazioari zegozkion beste arau batzuk ez ezik, aurrez osasun alorreko euskarazko lanpostuen zerrenda arautzen zuen 154/1994 dekretua ere indargabetu zuen. Garai hartan, irakasle-lan-

postuak kontuan hartu gabe, Nafarroako Administrazio publikoak 14.000 lanpostu inguru zituen eta euskara jakitea ezinbestekoa zuten lanpostuak 234 besterik ez ziren (lanpostu guztien %1,7). Dekretu berri honekin euskara jakitea ezinbestekoa zuten lanpostuak 153 izatera pasatu ziren, hau da, lanpostu guztien %1,1 besterik ez. Lanpostu gehienak gainera, euskararekin zerikusia zutenak eta herritarrekin harreman zuzenik ez zutenak ziren (euskara teknikariak, itzultzaileak...) eta ondorioz ez zuten eguneroko zerbitzu publikoetan euskarazko zerbitzua bermatzea bilatzen.

Euskalgintzako hainbat eragilek arau berri horien aurka helegiteak aurkeztu zituzten eta 372/2000 Foru Dekretuaren eta jarduera planen kasuan, Nafarroako Auzitegi Nagusiak Foru Dekretua baliogabetu zuen prozedura akatsak argudiatuz. Nafarroako Gobernuak epaiaren aurka helegitea aurkeztu zuen eta ondorioz gaia Espainiako Auzitegi Gorenera iritsi zen, baina azken honek, Nafarroako Auzitegiaren epaia berretsi eta dekretua baliogabe utzi zuen, hori bai, 2006 urteko ekainean11.

Dena dela, Espainiako Auzitegi Gorenak 372/2000 Dekretua baliogabe utz zezakeela aurreikusiz, Nafarroako Gobernuak aurrekoaren neurri berak jasotzen zituen dekretua onartu zuen 2003ko otsailean, 29/2003 Foru Dekretua, hori bai, oraingoan legeak ezarritako prozedurak errespetatuz12. Dekretu berri honen aurka ere helegiteak aurkeztu zituzten Euskalgintzak zein beste zenbait eragilek eta hainbat urteren ondoren, 2009ko uztailean, Espainiako Auzitegi Gorenak 29/2003 dekretuko artikulu garrantzitsuak baliogabetu ditu: alde batetik 15.1 artikulua, eremu euskalduneko herritarrei Vascuencearen Legeak Administrazioarekin euskaraz komunikatzeko aitortzen dien eskubidea

Espedientea: 412/2007

nfk

K exa: Ekonomi Eta Ogasun Departamentuak errenta aitorpena egiteko Monjardin kalean duen bulegoan, maiatzaren 8an aitorpena egin dion teknikariak euskaraz ez zekienez, gaztelaniaz hartu behar izan du zerbitzua legeak ezarritako eremu euskalduneko herritarrak.

Espedientea: 137/2008

nfk

K exa: Otsailaren 2an Departamentuko telefonogunera deitu du, 848 426 500 telefono zenbakira, eta ezin izan du zerbitzua euskaraz jaso. Erran diotenez, telefonogunean ez dago euskaraz artatzen duen langilerik.

Espedientea: 344/2008

K exa: Legeak ezarritako eremu euskalduneko herritarrak maiatzaren 13an 13:00ak aldera Nafarroako Gobernuko Berrikuntza, Enpresa Eta Enplegu Departamentuko 848 427 645 zenbakira deitu zuen eta ezin izan zuen zerbitzua eskaini zion langilearengandik zerbitzua euskaraz jaso. Herritarrak euskaraz arta zezakeen norbaitez galdetuta, no porque yo no sé erantzion zion.

Espedientea: 1235/2009

11 — Ez da gauza bera gertatu 203/2001 Foru Dekretuarekin, nahiz eta aurrekoaren jarraipena izan. Kasu honetan ere hainbat eragilek (Euskalgintzak, hainbat udal eta sindikatuk...) kontrako helegiteak aurkeztu zituzten arren, auzitegiek ez dituzte kontuan hartu eta Dekretuak egun indarrean jarraitzen du.

12 — Espainiako Auzitegi Gorenak Nafarroako Gobernuaren 2001eko otsailaren 5eko erabakia baliogabetu ondoren, Gobernuak erabaki berri bat argitaratu zuen 2006ko irailean. Bertan jarduera plan berri bat osatzeko irizpideak ezarri zituen eta erabaki hartan eremu euskaldunerako lanpostuetan euskara merezimendu gisa baloratzeko ezartzen zen baremoa 29/2003 Dekretuak ezarritakora egokitu zuen: 2001eko erabakian euskarari %5,5 eta frantsesari, ingelesari eta alemanari %5 eman ahal bazitzaien, 2006ko erabakiaren arabera, frantsesa, ingelesa eta alemanari %1 eta %5 artean eman ahalko zitzaien eta euskara aipatutako hizkuntza horiei baino %5 gehiago.

nfk

nfk

K exa: Nafarroako Gobernuko Landa Garapeneko eta Ingurumeneko Departamentuko Ingurumenaren Zainketa Ataleko buruari euskaraz idatzitako eskabidea zuzendu zion.

Eskabidea gaztelaniaz bidaltzeko erantzun zioten.

Espedientea: 1279/2009

nfk

K exa: Doneztebeko bulegoan gaztelania hutsean luzatu dizkiote urri bukaeran Baztango herritarrari etxeko galdara aldatzeko dirulaguntza eskaera egiteko inprimakiak. www. navarra.es orrialdean ere gaztelaniazko inprimakiak baino ezin dira eskuratu.

2. HIZKUNTZA-POLITIKEN ARDATZ NAGUSIAK - 2.1. CORPUS-JURIDIKOA

Izan ere, 135/1994 Foru Dekretuak eremu bakoitzean lortu beharreko helburuak zehazten zituen eta Nafarroako Administrazioko zerbitzu zentraletan (eremu batean edo bestean egon, nafar herritar guztiei zerbitzua eskaintzen ziotenak) jarraitu beharreko irizpideak ere bai. Horrez gain, eremuz eremu, Administrazioarekin harremanak nola izan behar zuten, euskara jakin beharreko lanpostu publikoak nola zehaztuko ziren edota euskara jakitea meritu gisa zenbat baloratuko zen garatzen zen.

11

murrizten duelako. Bestetik 18.3 artikulua, Administrazio publikoan euskara jakitea ezinbesteko duten lanpostuak eskuratzen dituztenek bestelako lanpostuak eskuratzeko aukera ukatzeak ez duelako oinarri juridikorik. Eta azkenik, 21. eta 23. artikuluak, Administrazio publikorako lan-deialdietan euskara meritu gisa baloratzerakoan euskarari Nafarroan ofizialak ez diren atzerriko beste hizkuntza batzuen araberako balioespena ematen zaiolako.

Lurraldea erregio edo eskualdeetan antolatzen da eta hauen baitan departamentuak ere badira, baina eskumen guztiak Estatuak mantentzen ditu eta egitura horiei gai batzuen inguruan kudeaketa besterik ez zaie esleitzen. Egitura horretan, Ipar Euskal Herriak ez du inolako onarpen juridiko-politikorik eta ofizialki Euskal Herriko hiru herrialdeak juridikoki Akitaniako eskualdeko Pirinio Atlantikoetako departamentuaren zati bat besterik ez dira.

2. HIZKUNTZA-POLITIKEN ARDATZ NAGUSIAK - 2.1. CORPUS-JURIDIKOA

Berriki, baliogabetze hauek ikusita, Nafarroako Gobernuak Administrazio publikoko lanpostuetan euskararen balioespena arautzeko dekretu berria atera du, 55/2009 Foru Dekretua. Dekretu berri honetan baina, 29/2003 Foru Dekretuko 21. eta 23. artikuluak aldatzera mugatu da Nafarroako Gobernua, hau da, euskara meritu gisa zenbat baloratu behar den arautzen duten artikuluak moldatzera. Aldiz, dekretu berri honek ez du 203/2001 dekretua indargabetu, eta ondorioz, aurrerantzean ere Nafarroako Administrazio publikoan euskara jakin beharreko lanpostuak 2001eko Dekretu horrek zerrendatutako 153 horiek izango dira.

12

Nafarroan prozesu autonomikoa abian jarri zenetik ez da euskararen normalizaziorako corpus juridiko egokirik garatu. Vascuencearen Legea eta ondoren onartutako lege eta dekretuak hezkuntza eta Administrazio publikora mugatu dira eta nafar herritarren hizkuntza-eskubideak hiru eremuren arabera zatitu dituzte. Hezkuntza eman diren aurrerapausoak herritarren eta Euskalgintzaren lan eta borrokari esker eman dira eta Administrazioan aldiz aurrerapausoak baino atzerapausoak pairatu ditugu. Egia da Nafarroan, Euskal Autonomia Elkartean ez bezala, Administrazio publikora bideratutako arauek zerbitzu publiko guztiak hartu dituztela beraien eraginpean (Administrazio orokorra, osasun publikoa, justizia-administrazioa, herrizaingoa...), baina hartutako neurriak hain eskas eta urriak izan direnez, eta hainbeste atzerapauso jasan dituztenez, gaur egun Administrazio publikoan euskararen presentzia hutsaren hurrengoa dela esan daiteke. Azken finean, Nafarroan ere ezinezkoa zaigu euskaraz bizitzea, ezinezkoa euskaraz lan egitea. Zerbitzu publiko ia guztiak eta pribatu guztiak gaztelaniazkoak dira. Orain arte eman diren pauso garrantzitsuenak herritarren eta Euskalgintzaren bultzadari esker izan dira eta Administrazioak eman dituen pauso apurrak halabeharrez eman ditu, aukera izan duenean atzerapausoak ere baliatu dituelarik.

2.1.3. Ipar Euskal Herria Konstituzioan Errepublikaren lurralde antolaketa deszentralizatua dela jaso arren, Frantziako Estatuaren egituraketa oso zentralista da.

Hizkuntza-politikari dagokionez, Frantziako Estatuak ez du euskara normalizatzeko corpus juridiko orokorrik garatu, aitzitik, mendeetan zehar euskara gutxietsi egin da, ez zaio dagokion estatusik aitortu, ez ofizialtasunik, ez hizkuntza-eskubiderik. Hainbat urtetan hezkuntzasistematik, herri-administrazioaren maila guztietatik, lan-mundutik edo komunikabideetatik kanpo utzi da. Are gehiago, orain gutxi arte Frantziako lege garrantzitsuenek ez dute hizkuntzari buruzko inolako aipamenik egin eta egiten hasi direnean frantsesa babesteko izan da.

Frantziako Estatuaren corpus juridikoari buruz aritu garenean Konstituzioa eta Frantsesaren erabilera arautzeko Legea aipatu ditugu batez ere. Ikusi dugunez, azken urte hauetan frantsesaren nagusitasun juridikoa indartzeko lege aldaketak sustatu dira eta hizkuntza gutxituen alorrean gertatu den aurrerapauso bakarra Konstituzioan 2008ko uztailean sartutako aipamena izan da, “eskualde-hizkuntzak” Frantziako ondare direla aitortuz.

Azken urte hauetan guztietan hezkuntza alorrean emandako aurrerapausoak beraz, gurasoen hautuaren ondorio izan dira hein handi batean eta nola ez euskaltzaleen eta oro har Euskalgintzaren bultzadaren

ondorio13. Administrazioa, hein handi batean, eskariari erantzutera mugatu da eta ez dira gutxi izan prozesu horretan gainditu beharreko oztopoak.

Administrazio-alorrean ere ez dago frantsesaren derrigorrezko erabilera ezartzen duen ordenantza indargabetu edo aldatzen duen araurik.

Honela, oraindik ere indarrean dago 1539 urtean onarturako Villers-Cottêrets Ordenantzak jasotako printzipioa, justizia administrazioan erabili beharreko hizkuntza frantsesa dela dioena. Izan ere, ia bost mende pasatu diren arren, epaileek testu hura hartzen dute oinarri frantsesa prozedura administratiboaren eta juridikoaren hizkuntza dela berresteko. Tarteka hizkuntza gutxiagotuen erabilera onartua izan da, baina ez eskubide orokor gisa. Era berean, euskara Herriko Kontseiluetako hizkuntza izan daiteke, baina soilik akten hizkuntza frantsesa baldin bada. Auzitegietan, bestalde, Frantsesa ez dakien pertsona orok itzultzaile bat galdegin dezake, baina soilik atzerritarra bada. Honela, egoera bitxiak ezagutu ahal izan dira azken urte hauetan, non Hego Euskal Herriko euskaldun bati auzitegian euskaraz aritzea baimentzen zitzaion, baina berarekin batera auziperatua zen Ipar Euskal Herriko euskal hiztunari ez.

Administrazio-alorrean idatzizko dokumentuetan frantsesa derrigorrez erabili behar da, ahozkoan, ordea, hizkuntza ezagutzen badute, langileek hizkuntza gutxiagotuan egin dezakete. Beraz, Administrazioarekin euskaraz aritzea ez da eskubide orokor gisa aitortzen, baina nolabait baimentzen da. Postari doakionez, Estatuak hizkuntza gutxiagotuan idatzitako helbideen erabilera baimentzen du eta bide seinaletikari doakionez ere (ezabaketa kanpaina ugariren ondotik) Estatuak frantsesaren erabilera derrigortzen zuen araudia malgutu egin du.

Honela bada, orokorrean Administrazio publikoari doakionez, Ipar Euskal Herrian, pixkanaka eta Euskalgintzak egindako lanaren eraginez, araudiaren aplikapena malgutuz joan da. Poliki-poliki, frantsesaren ondoan beste hizkuntza baten erabilera baimendu beharko litzatekeela dioen diskurtsoa zabalduz joan da eta botere publikoek azkenean praktikan ere baimentzearen alde egin dute. Horren adibide argiena

13 — Horrela ulertu behar dira, aurrez aipatutako arau aldaketa horiek guztiak edota bestelako erabaki garrantzitsuak, esaterako, 1994 urtetik aurrera frantsesez eta euskaraz irakasteko gaitasun-agiria duten “Hezkuntza Nazionaleko” irakasleen soldatak ordaintzeko Gobernu Zentralak hartutakoa edota 2005 urtean Hezkuntza Kodean izandako aldaketa, “eskualde”-hizkuntza eta kulturen irakaskuntza eskola-ibilbide osoan baimentzen duena.

(…) Bizitza publikoan euskararen erabilerari doakion arau eta legezko esparruari dagokionez argitu nahi dugu euskara erabil daitekeela frantsesaren parean, dokumentu, zigilu eta komunikazio euskarri ofizial desberdinetan, balio juridikoa frantsesezko bertsioek bakarrik dutelarik.

Hau dela eta, euskararen presentzia sustatu nahi lukeen herriko etxe bakoitzari doakio bere jarduera eta erabakiak libreki definitzea. Sustapen lan hori, euskararen behin behineko erabilera batentzat edo elebitasun osora heltzeko helburuarekin eraman daiteke, gisa guztiz nahitaezkoa delarik frantsesezko idazketa oso baten egitea.

Frantziako Gobernuak azken urte hauetan Administrazio publikoan euskararen erabilera baimentzearen aldeko estrategia garatu du, baina ikus daitekeenez, erabilera hori eremu sinbolikora mugatzen da, derrigorrezko hizkuntza frantsesa delako eta ondorioz euskarak beti frantsesarekin batera joan behar duelako, erabilera borondatezkoa delako eta, batez ere, balio juridikoa frantsesez idatzitakoari soilik aitortzen zaiolako. Dena dela, baimendutako erabilera sinboliko horren atzean ezkutatu nahi diren oztopoek hor jarraitzen dute: Posta Zerbitzuan esaterako, euskarazko helbideen erabilera ohikoa bilakatu den arren, legeak ez du igorlea babesten eta, ondorioz, Posta Zerbitzuak nahi bezala jokatzen du14. Argi dago, Estatuaren baimentze-estrategia horrek muga garrantzitsuak dituela, izan ere, lege babesik ezean, euskal hiztunen hizkuntza-eskubideak ezerezean geratzen dira.

Beraz Ipar Euskal Herrian ere ez da euskararen normalizaziorako corpus juridiko egokirik garatu eta azken urte hauetan izan diren aldaketek hizkuntza gutxituen sustapena baino frantsesaren babesa bilatu dute. Ikusteke dago berriki, 2008ko uztailean, “eskualdeetako hizkuntzak” Frantziako ondare direla aitortuz Konstituzioan sartutako aipamenak zein ondorio izan dezakeen, baina ikusitakoak ikusita zaila da oso hortik aurrerapausoak etor daitezkeela pentsatzea.

14 — Adibidez, AEK-k Posta Zerbitzua auziperatzea erabaki zuen, besteak beste, igorketa masiboetan aplikatzen den deskontua ez diolako aplikatu nahi izan, zergatik eta helbideak euskaraz zirelako.

2.2. NORMALIZAZIORAKO PLANGINTZAK Gutxitutako hizkuntzak berreskuratu eta normalizatzeko arau eraginkorrez gain, helburu argi eta epe zehatzak dituzten plangintzak ere behar dira, hala nola, plan hauek garatu ahal izateko baliabide nahikoak. Ikusi bezala, Euskal Herrian corpus juridikoaren eremuan hainbat pausu eman dira, baina hutsuneak eta mugak nabariak dira oraindik. Normalizazio-plangintzen eremuan ere gauza bera gertatzen dela esan dezakegu, kasu honetan gabeziak agian nabarmenagoak direlarik.

Izan ere, urte hauetan guztietan, Euskal Herriko Administrazioek ez dituzte eman beharreko pausoak eman: Euskal Autonomia Elkartean normalizazio-plangintzak ez dira alor guztietan abian jarri eta jarri direnean hutsune nabarmenekin. Nafarroako Foru Komunitatean pauso gutxi eman dira eta horiek Administrazio publikoaren alorrera mugatu dira. Ipar Euskal Herrian Administrazio orokorrak emandako pausoak are urriagoak dira, zenbait diru-laguntza banatzera mugatzen direnak.

Urte hauetan guztietan garatu den corpus juridikoaren azterketan ikusi dugunez, alor batzuetan beste batzuetan baino pauso gehiago eman dira, baina orokorrean normalizazio-plangintzak eremu publikora mugatu direla esan daiteke. Administrazio orokorrek sektore pribatuan oso pauso gutxi eman dituzte eta udalak izan dira, Euskalgintzaren eskutik, merkataritzan lehen pausoak ematen hasi direnak. Herritarrak euskalduntzeko politikari dagokionez, Administrazioek, kasurik onenean, prozesua hezkuntza-sistemaren bizkar utzi dutela esan daiteke, helduen euskalduntzean gutxieneko ahalegina egitera mugatuz eta Euskalgintzak egindako lan eskerga poliki-poliki ahultzen utziz.

Izan ere, gutxiagotutako hizkuntzak berreskuratzeko prozesuetan ezinbestekoa da gutxiagotutako hizkuntzaren ezagutza handitzea, gero eta herritar gehiagok hizkuntza ikastea, baina aurrez edo parean, herritarrei ikasitako hizkuntza erabiltzeko aukerak eskaini behar zaizkie, horretarako eremu fisiko eta funtzionalak hizkuntza berrirako irabaziz. Gurera etorriz, euskararen normalizazioa erdiesteko ezinbestekoa da pertsonak ez ezik, espazioak ere euskalduntzea. Izan ere, euskara espazio geografiko berean espainolarekin eta frantsesarekin lehian ari da eta haien arteko harremana diglosikoa da: euskarak ez ditu funtzio komunikatibo guztiak betetzen, bere erabilera mugatua da gizarte-alor askotan zein ingurune geografiko batzuetan eta ez dute herritar guztiek ezagutzen. Kontseiluarentzat euskararen normalizazioa egoera diglosiko hori gainditzea eta Euskal Herriko herritar guztiontzat beren eguneroko eta mota guztietako jardunean ohiko eta lehentasunezko hizkuntza euskara izatea da.

Espedientea: 603-2004

ieh

K exa: La Poste erakundeak ez ditu onartzen euskarazko toponimoak agertzen dituzten eskutitzak. Frantsesez agertu ezean ez bidaltzeko mezua egin dio enpresa bati.

Espedientea: 552/2007

ieh

K exa: Elkarte bat sortzeko aurkeztu beharreko estatutuak euskaraz idazteaz gain, frantsesez idaztera ere behartu ditu BAIONAKO SUPREFETURAK. Ondotik, estatutuak erregistratuak direla ziurtatzeko bidali dieten agiria frantses hutsean betea dago, egoitza sozialaren helbidea beren erara moldatuz, gainera.

Espedientea: 1225-2008

ieh

K exa: ANAH erakunde publikoak frantses hutsean zabaldu du diru-laguntza eskariak egiteko inprimakia Pact-PBren Baionako egoitzan.

Erantzuna: kexan Hizkuntza Eskubideen Deklarazio Unibertsala eta Europako Erregio edo Gutxiengoen Hizkuntzen Ituna aipatzen dira eskubide-iturri gisa. Hizkuntza eskubideen Deklarazio Unibertsalak ez du inolako ondorio juridikorik. Euroitunari dagokionez, Frantziak Ituna 1999ko maiatzaren 7an sinatu bazuen ere, ez du ituna berretsi Konstituzio Epaitegiak 1999ko ekainaren 15ean ebatzi baitzuen itunak Konstituzioaren 2. artikuluaren aurka jotzen duela bere xedapenetan (Frantsesa da Errepublikako hizkuntza).

Gerora Konstituzioak erregioetako hizkuntzak Frantziako ondare direla aitortu badu ere, frantsesak soilik du hizkuntza ofizialaren statusa, eta beraz, Euroituna berrestea ezinezkoa da legedia aldatzen ez den bitartean.

Espedientea: 882/2009

ieh

K exa: Aurrekontuen, Kontu Publikoen eta Funtzio Publikoaren Ministerioak igorritako errenta aitorpenari buruzko informazio-orria, gida-liburua, internetez betetzeko e-mezua eta formularioa frantses hutsean jaso zituen herritarrak.

2. HIZKUNTZA-POLITIKEN ARDATZ NAGUSIAK - 2.2. NORMALIZAZIORAKO PLANGINTZAK

agian, Euskararen Erakunde Publikoak eta Pirinio Atlantikoetako Prefetak 2007ko maiatzaren 11an Auzapezei bidalitako gutuna dugu, non Herriko Etxeei dokumentu eta akta ofizialetan frantsesarekin batera euskara erabiltzeko baimena ematen zaien.

13

Prozesu orokor horretan kokatu beharko lukete sektore publikoa euskalduntzeko plangintzek ez ezik, sektore pribatua euskalduntzekoek ere eta, nola ez, herritarrak euskalduntzeko balizko edozein plangintzak. Normalizazio-plangintzen atal hau aztertzeko beraz, hiru azpiatal nagusi bereiztuko ditugu, nahiz eta elkarrekin harreman estuan egon: herritarren euskalduntzea, sektore pribatuaren euskalduntzea eta sektore publikoaren euskalduntzea.

Honela, derrigortasun-data agorturik duten lanpostuak eskuratzeko lanpostu horrek ezarria duen hizkuntza-eskakizuna egiaztatzea ezinbestekoa izaten da, baina gainerako guztietan ez. Lanpostuak derrigortasun-data agortu gabe badu, hautagaiak denbora tarte bat izango du eskatutako hizkuntza-eskakizuna egiaztatzeko. Lanpostuak inolako derrigortasun-datarik ez badu, hizkuntza-eskakizuna egiaztatzen dutenei euskara meritu gisa baloratuko zaie eta egiaztatzen ez dutenei ez, baina azken hauek lanpostua berdin-berdin eskuratu ahal izango dute.

2. HIZKUNTZA-POLITIKEN ARDATZ NAGUSIAK - 2.2. NORMALIZAZIORAKO PLANGINTZAK

2.2.1. Euskal Autonomia Erkidegoa

14

Esan bezala, euskararen normalizaziorako lehen plangintza Administrazio orokorrean jarri zen abian. Lehen dekretu batean, 250/1886 Dekretuan, Administrazio orokorrerako lehen plangintza arautzeko saiakera interesgarri bat egon zen, baina berehala 6/1989 Funtzio Publikoaren Legea onartu zen eta lehen Dekretu horrek irekitako aukerak izugarri murriztu zituen. Besteak beste, lehen Dekretu hartan hizkuntza-eskakizunak lanpostuak betetzeko unean bertan egiaztatu behar zirela jasotzen zen. Derrigortasun-daten kontzeptua ez zen aipatu ere egiten eta ondorioz ez zen aurreikusten lanpostua eskuratzen zutenei euskara ikasteko denbora tarte bat eskaintzea.

Funtzio Publikoaren 6/1989 Legeak hizkuntza-eskakizunen ideia ez ezik, derrigortasun-daten kontzeptua ere jaso zuen eta ildo beretik lanpostu batzuk eskuratzeko euskara meritu gisa soilik kontuan hartzea ere bai. Are gehiago, ezarritako hizkuntza-eskakizunak egiaztatu beharrik ez izateko salbuespenak ere aurreikusi zituen. Legeak aurreikusitako hutsune horiek guztiak berehala baliatu ziren eta Administrazio Orokorrean euskararen normalizazioa helburu zuen lehen plangintzaldia arautuko zuen 224/1989 Dekretuan jaso ziren guztiak: lanpostu guztiei hizkuntza-eskakizuna ezarri zitzaien, baina derrigortasun-data gutxi batzuei besterik ez, ondorioz lanpostu gehienetan euskara meritu gisa besterik ez zen baloratuko eta oso puntu gutxirekin gainera. Hori gutxi ez eta, 45 urtetik gorako langileak zegokien hizkuntza-eskakizuna egiaztatu behar izatetik salbuetsi ziren.

Ondorengo arau eta plangintzetan hutsune hauek guztiak errepikatu besterik ez dira egin, denborak aurrera egin ahala plangintzek gero eta langile gutxiagori eragiten diotelarik. Bigarren Dekretu honek ezarritakoari jarraituz eraiki da hizkuntza-eskakizunen eta derrigortasundaten sistema eta hori izan da urte hauetan guztietan Administrazio orokorrean ez ezik, gainerako administrazio publikoetan garatu dena.

Lanpostu guztiei hizkuntza-eskakizun jakin bat ezartzen zaie eta gutxi batzuei ezarritako eskakizun hori data jakin baterako egiaztatu beharra.

Lanpostua eskuratzeko unean derrigortasun-data agortua ez duten lanpostuak, eskatzen den hizkuntza-eskakizuna egiaztatu gabe eskura daitezke, ezarritako datarako eskatutako hizkuntza-eskakizuna egiaztatuko dela aurreikusiz. Lanpostua eskuratzeko unean derrigortasundata agortua duten lanpostuen kasuan soilik izango da ezinbestekoa eskatzen den hizkuntza-eskakizuna egiaztatzea. Azkenean, lanpostu gehienetan hizkuntza-eskakizuna egiaztatzea borondatezkoa baino ez da (lan-deialdian puntu batzuk gehiago eskuratzeko bidea) eta lanpostu gutxi batzuetan derrigorrezkoa (data agortua duten lanpostuetan).

Horiek izan dira sistemaren ezaugarri nagusiak, baina lehen plangintzaldia abian jarri zenetik hainbat urte pasa direla kontuan hartuz, egun ezaugarriak ez ezik, emaitzak ere azter ditzakegu. Zehazki, orain arte hiru plangintzaldi agortu dira Administrazio orokorrean eta laugarrena jada abian da, beraz sistema honek zernolako emaitzak eman dituen baloratzeko nahikoa esperientzia badagoela esan daiteke.

LEHEN PLANGINTZALDIA (1990-1995) Administrazio orokorrerako lehen normalizazio-plangintza izan zen sistema hori abian jarri zuena, aurrez aipatutako lehen dekretu horren eskutik eta bertan ezarri ziren lehen hizkuntza-eskakizun eta derrigortasun-datak. Hamarkada hasieran, 1990 urtean, Administrazio Orokorrean 6.153 lanpostu zeuden (Herri Administrazio guztian berriz 26.234 lanpostu, Hezkuntza, Ertzaintza eta Osakidetza kanpo utziz) eta bakoitzari, irizpide jakin batzuen arabera, zegokion hizkuntza-eskakizuna ezarri zitzaion. Funtsean hizkuntza-eskakizunak ezartzerakoan, lanpostu bakoitzak herritarrekin izan zezakeen harremana baino gehiago, lanpostu mota edo kategoria ezberdinak hartu ziren kontuan, esaterako administrari guztiei edo teknikari guztiei hizkuntza-eskakizun jakin batzuk ezarriz, administrari edo teknikari batzuk herritarrekin beste batzuk baino harreman gehiago izan zezaketela kontuan hartu gabe. Dena dela, hizkuntza-eskakizunak lanpostu guztiei ezarri zitzaizkien arren, eskakizun horiek data jakin baterako egiaztatu beharra ez zitzaien lanpostu guztiei ezarri, ezta lanpostu gehienei ere. Izan ere, orduko euskararen ezagutzari buruzko datuetan oinarrituz, soilik 2.040 lanposturi ezarri zitzaien derrigortasun-data (lanpostu guztien %33,2ari)15. Horiek baina, bost urterako plangintzaren helburuak ziren eta plangintzaldia amaitu zenean lortutako emaitzak helburu horietatik oso urrun gelditu ziren. Zehazki, 581 langilek soilik egiaztatu zuten zegokien hizkuntza-eskakizuna (derrigortasun-data ezarri zitzaion lanpostuen %28,48), hau da, aurreikusitakoen herenak ere ez.

Bestalde, abian jarritako lehen normalizazio-plangintza izaki, arduradunek ezin izan zituzten derrigortasun-datak aurrez hizkuntza-eskakizunak egiaztaturik zituzten langileei ezarri, ez behintzat planak beranduago abiatu zituzten beste zerbitzu publiko batzuetan bezain beste (Osakidetza, Justizia Administrazioa...). Dena dela, jakin badakigu lehen normalizazio-plan hau abian jarri aurretik arduradunek langileei inkesta egin zietela, besteak beste, euren euskara maila zenbatekoa zen galdetuz. Beraz, derrigortasun-datak agian ez zitzaizkien hizkuntza-eskakizunak egiaztatuta zituzten langileei ezarri, baina ziurrenik euskara aurrez euskara bazekiten askori bai. Esan bezala trikimailu hau ondoren etorriko ziren plangintza gehienetan errepikatuko zen, derrigortasun-datak euskaraz ez zekiten langileak euskaraz ikastera bultzatzeko erabili ordez, plangintzetan ezarritako helburuak betetzen zirela erakusteko erabiliz.

15 — Berez, azken zentsuko datuak erabiliz, lanpostuen %33,4ari ezarri behar zitzaion baina aldea ez zen handia izan ondorengo plangintzetan izandakoarekin konparatzen badugu.

Lehen plangintzaldi horren emaitzak benetan mugatuak izan ziren arren, 1997 urtean (zegokiona baino bi urte beranduago) aldaketa handirik gabe jarri zen abian bigarren plangintzaldia. Bigarren plangintzaldi honetan, besteak beste, aurrekoan zegokien hizkuntza-eskakizuna ezarritako datarako egiaztatu ez zuten langileak ere kontuan hartu ziren, baina hala ere azkenean oso lanpostu gutxiri ezarri zitzaien derrigortasun data, 6.264 lanpostutik 2.185 lanposturi. Berriz ere ez zen derrigortasun-datak ezartzeko araudiak zioena bete, izan ere, plangintzaren arduradunek derrigortasun-data lanpostuen %40,74ari ezarri ordez, %34,9ari soilik ezarri zioten. Helburuak nabarmen murriztu arren, bost urte beranduago lortutako emaitzak berriz ere ez ziren aurreikusitakora iritsi: 913 langilek soilik egiaztatu zuten zegokien hizkuntza-eskakizuna (derrigortasun-data ezarri zitzaien lanpostuen %41,78ak), aurreikusitakoen erdia ere ez16.

HIRUGARREN PLANGINTZALDIA (2003-2007) Hirugarren plangintzaldian ere aurreko bi plangintzetako sistema bera jarraitu zen, nahiz eta bietan langileen gehiengoa zegokion hizkuntza-eskakizuna egiaztatu gabe gelditu. Hirugarren plangintzaldia abian jarri zenean, 2003 urtean, Administrazio orokorrean jada 6.483 lanpostu zeuden eta 2.641 lanposturi soilik ezarri zitzaien hizkuntza-eskakizuna, araudiaren arabera lanpostuen %43,9ari ezarri ordez, %40,74ari ezarri baitzitzaion. Aurreko bi plangintzetan erabilitako trikimailu bera errepikatu zuten arren, oraingoan ere ez zen plangintzaren egiturazko hutsuneak ezkutatzeko nahikoa izan. Hirugarrenean ere aurreikusitako derrigortasun-daten gehiengoa egiaztatu gabe

16 — Bigarren plangintzaldi honetan aurrekoan baino derrigortasun-data gehiago egiaztatu ziren, besteak beste, Eusko Jaurlaritzak 2000 urtean Enplegu Publikoaren Eskaintza zabala egin zuelako eta ondorioz derrigortasun-data agorturik zuten lanpostuetan zegokien eskakizuna egiaztatu zuten hainbat langile sartu zirelako. Era berean, lehen plangintzaldian zegokien hizkuntza-eskakizuna egiaztatu gabe edo egiaztatzear gelditu ziren askok helburu hori bigarren plangintzaldiaren baitan erdietsi zuten eta horrek ere egiaztatutako derrigortasun-daten kopurua handitzea ekarri zuen. Edozein modutan, bigarren plangintzaldi honetan ere lortutako emaitzak ez ziren aurreikusitako helburuen erdira ere iritsi.

gelditu zen, egiaztatu zutenak derrigortasun-data zuten lanpostuen %47,41 besterik ez baitziren izan17.

Gauzak honela, gaur egun, bi hamarkada eta hiru plangintzaldi ondoren, betetzen ari diren lanpostuari dagokien hizkuntza-eskakizuna egiaztatu duten langileak ez dira Administrazio orokorreko lanpostuen erdira iristen. Zehazki langileen %43,9ak soilik egiztatu du bere lanpostuari dagokion hizkuntza-eskakizuna, nahiz eta hizkuntza-eskakizunen bat duten langileak apur gehiago izan (%59,74). Honek zera esan nahi du, batetik hainbat langilek hizkuntza-eskakizunen bat egiaztatzea lortu dutela baina oraindik ez dutela dagokien maila egiaztatu eta bestetik beste zenbaitek hizkuntza-eskakizunen bat egiaztatu dutela, horretarako inolako betebeharrik ez izan arren.

LAUGARREN PLANGINTZALDIA (2008-2012) Hala ere, hogei urteko esperientziak utzi dituen emaitza mugatu hauek ez dira nahikoa izan Eusko Jaurlaritzako arduradunek orain arte garatutako neurriak aldatu behar direla ondorioztatzeko eta 2008an laugarren plangintzaldia abian jarri dute aurreko hiru plangintzek zituzten egiturazko gabezia nagusienak bere horretan mantenduz, hau da, derrigortasun-datak lanpostu gutxi batzuei ezartzea, 45 urtetik gorakoei euskara ikastetik salbuesteko aukera eskaintzea, dagokien hizkuntza-eskakizuna ezarritako datarako egiaztatzen ez dutenei begira neurririk ez hartzea edota euskara meritu gisa oso gutxi balioestea. Are gehiago, laugarren plangintzaldi honetan ere, aurreko bietan egin bezala, derrigortasun-datak ezartzeko araudiak zehazten duenari muzin egin eta plangintza abian jarri aurretik eskuragarri zeuden datu ofizialak erabili beharrean (2006 urtekoak), berriz ere datu zaharkituak erabili dira (2001 urtekoak), derrigortasun-data lanpostuen %48,5ari ezarri beharrean, %43,87ari ezarriz.

Laugarren plangintzaldi honetan 6.533 lanpostu hartu dira kontuan eta derrigortasun-data 2.866 lanposturi ezarri zaie, hau da, lanpostuen %43,87ri, 2001 urteko zentsuko datuetan oinarrituz. Oraingoan ere 17 — Kontutan izan behar da hainbat lanpostu ez daudela beren titularrekin beteak eta ondorioz egiaztatu gabekoen taldean agertzen direla. Eusko Jaurlaritzak hirugarren plangintzaldiaren ebaluazio-txostenean hutsik dauden lanpostu hauetan langile gehienek lanpostuari dagokion hizkuntza-eskakizuna badutela zioen eta edozein modutan lanpostua titularrak betetzen zuenean zegokion hizkuntza-eskakizuna derrigorrez egiaztatu beharko omen zuela, baina aipatutako ebaluazioan ez zen inolako datu zehatzik ematen, beraz ezin dugu jakin ematen den informazio hori zein neurritan den errealitatearen isla.

Espedientea: 509-2003

eae (gipuzkoa)

K exa: 2003ko urriaren 20an herritarrak Kultura Saileko Gipuzkoako Lurralde Ordezkaritzara deitu zuen, 943 022 966 telefono zenbakira, eta zerbitzua euskaraz hartzerik bazegoen galdetuta ezetz erantzun zioten. Ondoren, ordezkaritzara bertaratu zen eta bertan zeuden bi langileetatik batek ere ezin izan zion informazioa eta zerbitzua euskaraz eman.

Erantzuna: Iazko martxoan bidalitako gutun batean egoera berdin baten berri ematen zeniguten. Orduko erantzunari jarraituz, esan nahi dizut Kultura Lurralde Ordezkaritzako derrigortasun-datarik ez duten lanpostuetan jadanik jarri ditugula. Bestalde, bai jubilazioa edo bestelako arrazoiengatik lanpostu horiek hutsik geratuko balira, euskara jakitea ezinbestekoa izango dela lanpostuak betetzerakoan.

Espedientea: 250-2006

eae (gipuzkoa)

K exa: 2006ko urtarrilaren 28an Eibarko Euskotrenen geltokiko leihatilan zegoen langileari euskaraz zuzendu zitzaion herritarra. Langileak “Aquí se habla en español” oihu egin zion zakar. eae (gipuzkoa) K exa: Donostiako Eusko Jaurlaritzaren Kultura sailean bezeroei arreta ematen dieten pertsonek gehienetan ez dute euskararik jakiten. Tarteka tokatzen da dakienen bat baina normalean lege gordailuan eta kulturan daudenak ez dakite.

Hala, otsailaren 29an, beste askotan bezala, ezin izan zuen zerbitzua euskaraz jaso.

Espedientea: 180-2008

Espedientea: 129/2009

eae

K exa: Dendek merkealdi garaian Industria, Merkataritza eta Turismo Sailaren aginduz derrigorrezko agiri bat eduki behar dute jendearen bistan. Agiri hori Industria, Merkataritza eta Turismo Sailaren intranetetik eskuratu daiteke. Bada, agiria eskuratzeko formularioa gaztelaniaz dago nahiz eta euskaraz egiteko esteka eduki. Ez dago eskaera euskaraz egiteko orria eskuratzerik.

2. HIZKUNTZA-POLITIKEN ARDATZ NAGUSIAK - 2.2. NORMALIZAZIORAKO PLANGINTZAK

BIGARREN PLANGINTZALDIA (1997-2002)

15

2. HIZKUNTZA-POLITIKEN ARDATZ NAGUSIAK - 2.2. NORMALIZAZIORAKO PLANGINTZAK

beraz datu zaharkituak erabili dira, erabili beharreko datuak 2006 urtekoak baitziren eta erabili beharreko tasa %48,5ekoa. Oraindik ez ditugu laugarren plangintzaldi honek emango dituen emaitzak ezagutze, baina jada aurrera dezakegu, berriro ere motz geldituko dela. Berriro ere lanpostu gehienetan ez dela dagokien hizkuntza-eskakizuna jarritako datarako egiaztatuko. Izan ere, laugarren plangintzaldi honetan ere aurreko guztietan izandako hutsune eta gabezia berak errepikatu dira eta ondorioz emaitzak ere errepikatuko direla aurreikus daiteke.

16

Eskatutako hizkuntza-eskakizun ezberdinei dagokienez, Administrazio orokorrean lau maila ezberdin ezarri eta eskatu izan dira (nahiz eta lehen plangintzaldian bosgarren maila bat ere erabili zen, Teknikari Gaitua deitutako). Lehen plangintzan lanpostu gehienei 2. hizkuntza-eskakizuna ezarri zitzaien (%41,3), beste laurden bati 1. hizkuntza-eskakizuna (%25,4), bosten bati apur 3. hizkuntza-eskakizuna (%20,9) eta hamarren bati 4. hizkuntza-eskakizuna (%9,8). Azkenik, beste gutxi batzuei (%2,6) Teknikari Gaitua izeneko eskakizuna ere ezarri zitzaien.

Euskara meritu gisa baloratzea baino eraginkorragoa izaten da lanpostua eskuratu nahi duen guztiari dagokion hizkuntza-eskakizuna lanpostua bete aurretik egiaztatu behar izatea, baina derrigortasun-daten sistemak eragiten dituen ondorioak konpontzeko euskara meritu gisa puntu askorekin balora zitekeen arren, hizkuntza-politikaren arduradunek ez dute bigarren aukera hau inoiz baliatu. Euskara meritu gisa zenbat baloratu erabakitzerakoan, orokorrean, araudiak ezarritako gutxieneko puntuak eskaintzera mugatu dira administrazio publikoko erakunde guztiak.

Euskara meritu gisa baloratzerakoan ere gauzak ez ziren askoz hobeki egin, izan ere, deialdi gehienetan euskara baloratzerakoan araudiak ezarritako gutxienekoa betetzera mugatu ziren, hau da, 1. eta 2. hizkuntza-eskakizuna egiaztatzeagatik puntuen %5 eta 2. eta 3. hizkuntza-eskakizuna egiaztatzeagatik puntuen %11.

Ondorengo plangintzaldietan ere antzeko proportzioan banatu ziren lau hizkuntza-eskakizunak eta kasu guztietan gehien ezarritako hizkuntza-eskakizunak bi oinarrizkoenak izan dira, horrek esan nahi duen guztiarekin. Izan ere, Euskalgintzak behin eta berriz salatu izan du 2. hizkuntza-eskakizunak askotan ez duela zerbitzua euskaraz eskaintzeko nahikoa gaitasunik bermatzen eta 1. hizkuntza-eskakizunak are gutxiago. Eta dirudienez, hizkuntza-politikaren arduradunak ere horretaz ohartzen hasi dira. Hirugarren plangintzaldiaren ebaluazio txostenean esaterako Hizkuntza Politikarako Sailburuordetzako arduradunek errealitate horren inguruan teknikariek esandakoak jaso dituzte. Dena dela, laugarren plangintzaldian ez dute inolako neurririk hartu egoera larri hori konpontzeko eta betiko lau hizkuntza-eskakizunak mantentzen dira18.

Lanpostu gehien administrari laguntzaile izateko eskaini ziren (161 lanpostu) eta ia beste horrenbeste menpeko langile izateko (141 lanpostu). Zuzenbideko lizentziadunen lanpostuak (67), administrarienak (52) edota goi mailako administrarienak ere (40) asko izan ziren.

Lanpostu gehien eskaini zituen administrari laguntzaileen deialdia aztertzen badugu, 161 lanpostutik gehienak (124) promozio irekian eskaini ziren eta gainerakoak barne-promozioan. Era berean, lanpostu gehienak 2. hizkuntza-eskakizunarekin atera ziren (%61,5), baina gainerako guztiak inolako eskakizunik gabe (%38,5), administrari laguntzaileen deialdi honetan zehazki ez baitzen bestelako hizkuntza-eskakizunik eskatu. Honela bada, deialdi garrantzitsu honetan hamar lanpostutik lau inolako eskakizunik gabe atera ziren. Bestalde, 1. hizkuntza-eskakizuneko lanposturik ez eskaini arren, euskara meritu gisa baloratzerakoan 2. hizkuntza-eskakizuna ez ezik (2,5 puntu) 1. hizkuntza-eskakizuna ere kontuan hartu zen (1,75 puntu).

Baina ondoren ikusiko dugun bezala, langile berrien kontratazioan errepikatu diren hutsune horiei beste gabezia garrantzitsu bat gehitu izan zaie: euskara meritu gisa oso gutxi baloratzea. Izan ere, lanpostua eskuratzeko unean lanpostuari dagokion hizkuntza-eskakizuna egiaztatu behar ez duten hautagaiei, egiaztatzen duten euskara gaitasun maila meritu gisa balioztatu izan zaie.

18 — Berriki, Hizkuntzen Europako Erreferentzia Marko Bateratuan oinarrituz, administrazio publikoko euskara-gaitasun tituluen baliokidetzak ezarri dira eta, besteak beste, Administrazio orokorreko 3. hizkuntza-eskakizuna EGAren parekoa izango da (eta biak ala biak Europako C1aren parekoak).

Esan bezala, 2000 urteko lan-deialdi horretan guztira 750 lanpostu eskaini ziren eta lanpostuen erdia baino gehiago (%50,8) inolako hizkuntza-eskakizunik egiaztatu gabe betetzeko moduan. Hizkuntza-eskakizuna ezarri zitzaien gainerako lanpostuetan gehien eskatutako eskakizuna bigarrena izan zen (%19,5), gainerako hirurak lanpostu guztien %10 inguruan (hirugarrena %10,7, laugarrena %9,6 eta lehenengoa %9,5). Dena dela, ohikoa baino hirugarren eta laugarren hizkuntza-eskakizun gehiago eskatu ziren, hainbat lanpostu Hizkuntza Normalizaziorako Teknikarienak, itzultzaileenak edota goi-mailako teknikarienak izan zirelako eta ondorioz lanpostuen erdia ia hizkuntza-eskakizunen batekin atera zen, bestela hizkuntza-eskakizuna zuten lanpostuak ehuneko horretatik urrun geldituko ziren.

Administrazio orokorraren kasuan, azken Enplegu Publikorako Eskaintza zabala orain dela hamar urte egin zen, 2000 urtean, eta guztira 750 lanpostu eskaini ziren. Hamarkada luze batean beraz EAEko Administrazio orokorrean ez da lan-deialdi zabalik egin eta ondorioz, besteak beste, hamar urtetan ez da langile berrien kontratazioaren bide hau euskararen normalizazioan aurrera egiteko baliatu.

Zehazki deialdi honetan oposaketako bi frogetan (teorikoa eta praktikoa) gehienez 20 puntu atera zitezkeen, administrazio publikoan egindako lanagatik gehienez 6 puntu, titulazio akademikoengatik gehienez puntu bat eta hizkuntza ez ofizialak jakiteagatik gehienez 1,25 puntu.

Ikus daitekeenez, hizkuntza ez ofizial bat egiaztatzen zuenak (1,25 puntu) ia-ia lehen hizkuntza-eskakizuna egiaztatzeagatik lor zitezkeen puntuak beste lor zitzakeen (1,75 puntu) eta 2. hizkuntza-eskakizunagatik ere ez zituzkeen askoz puntu gehiago eskuratuko.

Kontuan izan behar da bestalde, hizkuntza-eskakizunak langileen gutxieneko euskara gaitasuna bermatzeko bitartekoak izateaz gain, zeharka, milaka pertsonari eragiten dieten baldintzak ere badirela.

Izan ere, lan-deialdiak azkenean bakan batzuek gainditzen dituzten arren, milaka eta milaka dira aurkezten direnak eta asko oposaketa gainditzeko euskara ikasten ahalegintzen direnak 20.

19 — Hiru kidegotarako eskaintza egin du Jaurlaritzak: menpeko langile, administrari laguntzaile eta administrari izateko aurkeztu ahal izango dute hautagaiek. Administrarien kidegoan, 53 lanpostu aterako dira lehiara, eta haietako %63tan eskatuko da euskaraz jakitea (2000ko lan-eskaintza publikoko 52 lanpostuetatik %73tan eskatu zen betekizun hori). Administrari laguntzaileen kasuan, 203 lanpostu eskainiko ditu Jaurlaritzak, eta haietako %48,3ri eskatu die euskaraz jakitea (2000. urteko lan-eskaintza publikoko 171 lanpostuetatik %61,4tan eskatu zuten euskaraz jakitea). Menpekoen kasuan igo egin da euskara jakiteko eskakizuna. 2000. urtean lanpostuen %50,3ri eskatu zioten euskaraz jakitea; 2010eko deialdian, %72,3ri eskatuko diete. Hala ere, hauen kasuan 1. hizkuntza-eskakizuna besterik ez dute egiaztatu behar, euskara gaitasun mailarik oinarrizkoena. Euskara betekizun ez den lanpostuetan, euskara ezagutzea meritua da, baina meritu txikiagoa izango da oraingo lan-deialdi honetan 2000ko lan-eskaintzan baino. Aurreko deialdian menpeko langileek lor zitzaketen puntu guztien %5,88 balio zuen euskara ezagutzeak; 2010ean, %4,76 balioko du. Administrari laguntzaileentzat, orain hamar urte, puntu guztien %8,13 balio zuen; deialdi berrian, %6,98 balioko du. Administrari izateko, 2000. urtean, puntu guztien %11,7 lor zitzakeen euskaraz zekienak; lan-eskaintza berrian, %9,91 balioko du. Hainbeste denboran hain deialdi gutxi egiteak ordea alderantzizko ondorioak eragin ditu, izan ere derrigortasun-data zuten lanpostu askori data agortu zaie eta egun lanpostu askotan ezinbestekoa da lanpostua eskuratzeko dagokion euskara gaitasuna egiaztatzea.

20 — Adibidez, 2000 urteko lan-deialdian 750 lanpostu eskaini ziren arren, deialdietara 19.779 lagun aurkeztu ziren eta izena eman zutenak askoz gehiago izan ziren (48.778 lagun).

Administrazio orokorrean eta gainerako zerbitzu publikoetan euskara meritu gisa zenbat baloratu behar zen lehenik Funtzio Publikoaren 6/1989 Legeak ezarri zuen, euskara gaitasun maila ezberdinak egiaztatzeagatik gutxienez lan-deialdiko puntuen %5 eta gehienez %20 eskuratu zitekeela jasoz21. Bada, Lege hau zehazteko eta normalizazio-plangintza ezberdinak arautzeko helburuz jarraian onartu zen 224/1989 Dekretuak jada lehen murrizketa ezarri zuen, Funtzio Publikoaren legeak jarritako muga horiek are gehiago murriztuz. Izan ere, Dekretu berriak 1. eta 2. hizkuntza-eskakizunak egiaztatzeagatik puntuen %5etik %10era eman zitezkeela eta 3. eta 4. hizkuntza-eskakizunak egiaztatzeagatik berriz %11tik %20ra ezarri zuen. Ikus daitekeenez, tarte hauek Funtzio Publikoaren Legeak ezarritako mugak errespetatzen zituzten, baina era berean maila batzuetan (batez ere 2. hizkuntza-eskakizunaren eta 4. hizkuntza-eskakizunaren kasuan) euskara gutxiago baloratzeko aukera zabalik utzi zuten. Honela, tarte horiekin, deialdi batean 2. hizkuntza-eskakizuna egiaztatzen zutenei puntuen %5 eman ahal izatea eta 4. hizkuntza-eskakizuna egiaztatzen zutenei puntuen %11 eman ahal izatea ahalbidetu zen. Ondorengo plangintzak arautu dituen eta egun indarrean den 86/1997 Dekretuak ere tarte horiek zehazten ditu eta ondorioz orain arte administrazio publikoan garatu diren plangintza guztietan aipatutako aldrebeskeria egiteko aukera zabalik egon da.

Laburbilduz, Administrazio publikoko normalizazio-plangintza hauen emaitzak oso eskasak izaten ari dira. Hein handi batean plangintza horiek arautzen dituen Funtzio Publikoaren Legean eta berau garatu duten dekretuetan bilatu behar dira (224/1989 Dekretuarekin hasi eta egun indarrean den 86/1997 Dekretura arte) plangintza hauen porrotaren arrazoiak. Izan ere, corpus juridikoaz aritu garenean ikusi dugun bezala, Funtzio Publikoaren Legean euskarari dagozkionak hiru artikulu besterik ez izan arren (97, 98 eta 99), horiek Administrazio publikoa euskalduntzeko prozesua goitik behera baldintzatu dute.

Hasteko, langileak euskaldundu eta hauek lortutako hizkuntza-gaitasuna neurtzeko hizkuntza-eskakizunen sistema orokorra ezartzen du: lanpostu guztiei Hizkuntza-Eskakizuna ezartzen zaie baina lanpostua eskuratzen dutenek ez dute eskatutako hizkuntza-eskakizun hori lanpostua eskuratu aurretik egiaztatu behar. Denbora tarte bat utziko zaie euskara ikasi eta eskatutako maila eskura dezaten. Hau da, lan21 — Garrantzitsua: euskara eta gaztelaniaz ez dio gauza bera: euskarazko bersioan euskarari ematen zaizkion puntuak ere puntu guztien barruan sartzen dira, baina gaztelaniazko bertsioan ez: euskaraz “... aukeraketa-aldi guztian” dio eta gaztelaniaz berriz “... en el resto del proceso selectivo”.

Espedientea: 287-2004

eae (gipuzkoa)

Kexa: 2004ko ekainaren 4an telefonoz deitu zuen Jaurlartitzaren Donostiako Kultura Ordezkaritzara, eta gaztelaniaz aritu behar izan zuen telefonoa hartu zion langileak euskaraz ez zekielako. Bertara agiriak aurkeztera joan zenean ere erdaraz egin behar izan zuen kasu egin zion langilea eradlduna zelako. eae (gipuzkoa) K exa: Otsailaren 8an Eusko Jaurlaritzaren Kultura sailak Donostian duen ordezkaritzara bertaratu zen. Dirulaguntzen kontuak kudeatzeko zegoen bulegariak ez zekien euskaraz; are gehiago, herritarraren arabera, modu desegokian hartzen zuen berari euskaraz zuzentzen zitzaiona. Horrez gain, telefonoz deitu zien langileak ere gaztelania hutsean egin zien; ez zen elkartearen izena esateko ere gai izan.

Espedientea: 169-2006

Espedientea: 457/2008

eae (bizkaia)

K exa: Izatezko bikote moduan erregistratzeko tramitea euskaraz egin zuten Lekeitioko Udalaren bitartez. Etxebizitza eta Gizarte Saileko izatezko Bikoteen Erregistrotik gaztelania hutsean bidali diote nortasun agiria iraungita duela eta indarrean dagoena bidaltzeko eskatzen duen gutuna. eae (bizkaia) K exa: Garraio eta Herri Lan Saileko Portuen Bizkaiko Zerbitzuak azaroaren 4an Bermeoko portuan hainbat tokitan jarri zuen oharra gaztelania hutsean zegoen: Atención, día 5-11-08 tráfico de ferrocarril dentro del puerto, retire su vehículo.

Espedientea: 970/2008

Espedientea: 663/2009

eae (bizkaia)

K exa: Eusko Jaurlaritzaren Gazteria eta Gizarte Ekintza Zuzendaritzak antolatutako 2009ko Auzolandegietan izena emateko formulario elektronikoaren gaztelaniazko bertsioa goizeko 9:00etan jarri zen erabilgarri. Euskarazkoa goizeko 9:02an. Herritarra euskarazko formularioaren bidez saiatu zen izena ematen, baina lortu zuenerako bere gustuko aukera guztiak agortuta zeuden.

2. HIZKUNTZA-POLITIKEN ARDATZ NAGUSIAK - 2.2. NORMALIZAZIORAKO PLANGINTZAK

Azken hamar urte hauetan ez da Administrazio orokorrean lan-deialdi esanguratsurik egin eta ondorioz urte hauetan guztietan derrigortasun-data agortuta zuten hainbat lanpostu zegokien hizkuntza-eskakizuna egiaztatu gabe zuten langile ez titularrek bete dituzte. Ez da lanpostu horietan titularrak sartzeko deialdirik egin eta ondorioz normalizazio-prozesua are gehiago moteldu da. Berriki, 2010 urtean Enplegu Publikoaren Eskaintza berri bat egin da, baina gauzek ez dute hobera egin: oso lanpostu gutxitan da euskara egiaztatu beharrekoa eta meritu gisa baloratzen denean ere oso puntu eskaintzen zaizkio hizkuntza-eskakizun bakoitzari19.

17

2. HIZKUNTZA-POLITIKEN ARDATZ NAGUSIAK - 2.2. NORMALIZAZIORAKO PLANGINTZAK

postuei hizkuntza-eskakizuna ez ezik derrigortasun-data ere ezarriko zaie, baina kasu honetan ez guztiei. Izan ere funtzio publikoaren Legeak ez du zehazten derrigortasun-data ezartzeko irizpiderik eta agintarien esku uzten du eginbehar hori. Honela, Jaurlaritzak ondoren garatu diren Dekretuetan unean uneko euskararen ezagutza tasa hartu izan du derrigortasun-datan zenbatekoa ezartzeko erreferentzia gisa.

Biztanleria-zentsuak erabili izan dira horretarako eta derrigortasundata tasa lortzeko euskaldunak eta ia-euskaldunen erdiak gehitu dira.

18

egoerengatik”23. Bada, ondoren onartutako dekretuek 45 urtetik gorako langile guztiak zegokien hizkuntza-eskakizuna egiaztatu behar izatetik salbuetsi dituzte. Salbuespen hau onartu zenerako Administrazio publikoko langile askok jada urte horiek bazituzten eta egun jada gehiengoa dira adin hori gainditzen dutenak, beraz, Administrazio publikoko langile gehienak hizkuntza-eskakizuna egiaztatu behar izatetik salbuetsita daude egun, nahiz eta beste 15-20 urtez lanean jarraituko duten. (ikusi 2. taula)

Praktikan baina, Jaurlaritzak trikimailu ezberdinak erabili ditu tasa horiek apaltzeko eta azkenean abian jarritako planetan oso derrigortasun-data gutxi ezarri dira. Hau oso nabarmena izan da Administrazio orokorraren kasuan: lehen plangintzaldia 1989 urtean abiatu zen eta derrigortasun-tasak kalkulatzeko zegokion iturria erabili zen, hau da, 1986ko errolda (%33,4). Ondoren onartu diren hiru plangintzaldietan ordea, datu zaharkituak erabili dira ezarri beharreko derrigortasun-tasa edo indizea apaldu eta derrigortasun-datak lanpostu gutxiagori ezartzeko: 1997ko 2. plangintzaldian 1996ko estatistika erabili ordez (%40,74) 1991eko zentsua erabili zuten (%36,19), 2004ko 3. plangintzaldian 2001 urteko zentsua erabili ordez (%43,9) 1996ko estatistika erabili zen (%40,74) eta 2008ko 4. plangintzaldian 2006ko biztanleen estatistika erabili ordez (%48,5) 2001eko zentsua erabili dute (%43,9).

Salbuespenak salbuespen, alor publikoko plangintza hauetan normalizazio-plangintzak berandu abiatu dira eta hutsune izugarriekin. Lanpostu gehienak derrigortasun-data ezarri gabe utzi dira eta hainbat kasutan ezarritako datak ez betetzeko ateak zabalik utzi ere bai22. Ondorioz, gainerako lanpostuetan euskara meritu gisa baino ez da baloratu eta oso gutxi baloratu gainera: Funtzio Publikoaren 1/1989 Legeak gutxienez puntu guztien %5arekin eta gehienez %20arekin puntuatu behar zela ezarri arren, sektore gehienak euren plangintzak abian jarri arte euskararen ezagutza %5 inguru puntuatzera mugatu dira eta ondoren %5 eta %10 bitartean baino ez. Hain tarte zabala eskaintzea izan da Funtzio Publikoaren Legeak ezarritako beste hutsune garrantzitsuetako bat.

Baina hor ez dira bukatzen Funtzio Publikoaren Legearen eta bere garapena egiten duten dekretuen gabeziak. Legeak langileak hizkuntza-eskakizuna egiaztatu behar izatetik salbuesteko aukera eskaintzen du, hori bai, “salbuespen bezala eta objektiboki egiazta daitezkeen

22 — Administrazio publiko osoari eragiten dion EAEko herri-administrazioetan euskararen erabilera normalizatzeko prozesua arautzen duen 86/1997 Dekretuan 42. artikulutik 52. Artikulura zehazten dira salbuespen arauak.

milaka eta milaka langilek jada 45 urte baino gehiago dituztenean. Osakidetza da esaten ari garen horren adibiderik argiena: plana 2005 urtean abiatu zen, hau da, langileen %78ek 45 urte baino gehiago zituenean.

Argi dago aipatutako gabezia horiek guztiek langile publikoak euskalduntzeko sistema osoaren eraginkortasuna kolokan jartzen dutela, baina bada beste gabezia garrantzitsu bat, sistema oinarritik bertatik indargabetzen duena. Izan ere, legeak ez du aurreikusten ezarritako datarako dagokion hizkuntza-eskakizuna egiaztatzen ez duten langileekin zer egingo den eta orokorrean funtzionarioez ari garela kontuan hartzen badugu, hau da, lanpostua betetzeko eskubidea bizi osorako eskuratu duten langileei buruz, neurri horien benetako eraginkortasuna zalantzan jartzeko modukoa da. Ez da ezagutzen zegokion hizkuntza-eskakizuna ezarritako datarako bete ez duen langileen aurkako inolako neurririk. Aitzitik, ugariak dira datak atzeratu edota malgutzeko Administrazioak egindako arau aldaketak.

Izan ere Administrazio orokorra euskalduntzeko plangintzetan, esaterako, hasieratik “ihesbideak” ireki zitzaizkien euskara ikasi nahi ez zuten langileei. Hizkuntza-eskakizuna eta derrigortasun-data ezarri aurretik langileei euren euskara maila zehazteko eskatu zitzaien eta derrigortasun-data asko aurrez euskaraz bazekiten langileei ezarri zitzaizkien kasu askotan, nolabait plangintzen ustezko arrakasta aurretiaz bermatu nahian eta garrantzitsuena, langile asko eta asko euskara ikasi behar izatetik “askatuz”24.

Ikus daitekeenez, Administrazio orokorra da gainera esaten ari garen hau era nabarienean pairatzen duen alorra. Izan ere, lanpostu finkoetan ari diren langile titularrak kontuan hartuz, 2008 urtean jada langile finkoen %70ak jada 45 urte baino gehiago zituen, hau da, hamar langiletik zazpi euskara gaitasuna egiaztatu behar izatetik salbuetsita dago. Honek ere bere eragina izan du 2000 urtetik lan-deialdi esanguratsurik ez egitea, izan ere lanpostu asko titularrik gabe daude, behin behineko langileek beteta eta noski lanpostuari dagokion hizkuntza-eskakizuna egiaztatu beharrik gabe.

Azken finean, horrelako neurriekin, normalizazio-planek langile kopuru mugatu bati eragiten diete, are gehiago, Euskal Autonomia Elkarteko Administrazio publikoa eratu eta urteetara abian jartzen badira, hau da, 23 — Gaztelaniaz honela dio Legeak hitzez hitz: “con caracter excepcional y por circunstancias objetivamente apreciables”.

Lanpostuei ezarritako hizkuntza-eskakizunak lanpostu guztiak eskuratzerakoan egiaztatu beharrekoak izan balira, Administrazio publikoko plangintza guztiak Euskararen Legea onartu bezain laster abian jarri izan balira eta parean euskararen erabilera bermatzeko euskarazko zirkuituak abian jarri izan balira, egun Euskal Autonomia Elkarteko Administrazio publiko ia osoa euskalduna litzateke. Gutxiengoa lirateke langile elebakarrak, herritarrei harrera euskaraz egingo litzaieke eta langileek euskaraz lan egingo lukete. Baina ondoren ikusiko dugun bezala, ia hiru hamarkada eta hainbat plangintza ondoren, egoera oso bestelakoa da.

24 — Administrazio orokorrean esaterako, plangintza abian jarri baino lehen langileen euskara maila ezagutzeko inkestak egin ziren eta arduradunek langile elebakarrak lasaitzeko derrigortasun-data agortu arren hizkuntza-eskakizuna egiaztatzen ez zutenei ez zitzaiela ezer gertatuko zabaldu zuten, plangintzak arrakastarako aurrez zituen aukera urriak are gehiago murriztuz.

1. TAULA EAEKO ADMINISTRAZIO PUBLIKOKO LANGILE FINKOAK* ADIN TARTEEN ARABERA (2008KO APIRILA)

Hezkuntza administrazioa Ertzaintza

20 - 29

30 - 39

40 - 49

50 - 59

60 - 64

65 - 69

2

502

6.031

8.156

1.349

127

Guztira 16.167

25

945

7.302

6.672

590

53

15.587

487

2.111

4.327

862

35

0

7.822

Espedientea: 559-2004

Administrazio orokorra

10

106

1.970

1.431

321

19

3.857

Justizia administrazioa

11

217

886

412

53

2

1.581

EITB

0

18

33

15

7

1

74

EEE-EVE

0

8

17

15

1

0

41

535

3.907

20.566

17.563

2.356

202

45.129

K exa: Nafarroako Gobernuak babes ofizialeko etxebizitzentzat eskaintzen duen kredituari uko egin eta diru-laguntza zuzena eskatzeko inprimaki berezia behar da. Eman zioten inprimakia gaztelania hutsean zegoen. Euskaraz bazuten galdetuta ezetz erantzun zioten.

1,2

8,7

45,6

38,9

5,2

0,4

100,0

Guztira %

Iturria: Eusko Jaurlaritza. Kontseiluak egindakoa.

Oharra: langile finko bezala zenbatu dira funtzionarioak, estatutupeko langileak eta lan-kontratudun langile finkoak. Administrazioko langile guztiak kontuan hartzeko aurreko hauei behin-behinean ari diren 25.500 langile inguru gehitu behar zaizkie (bitarteko langileak edo interinoak...).

2.2.2. Nafarroako Foru Komunitatea Corpus juridikoaren azterketan ikusi bezala, Nafarroako Foru Komunitatean garatutako hizkuntza-politika oso mugatua izan da eta azken urte hauetan gainera are gehiago murrizten ari da. Nafarroan ere neurri gehienak sektore publikora mugatu dira, baina kasu honetan Unibertsitate aurreko hezkuntza izan da zerbait egin den eremu bakarretakoa. Urte hauetan guztietan ez da normalizazio-plan bakar bat ere abian jarri eta horrek argi erakusten ditu garatutako hizkuntza-politikaren mugak. Administrazio publikora bideratutako neurriak ez dira plangintza baten barruan garatzen eta ondorioz, era isolatuan aplikatzen dira eta alor bakoitzean irizpide ezberdinak jarraitu.

Nafarroan ere, belaunaldi berriak euskalduntzeko ildoa izan da arrakastatsuena, baina hori Administrazioak garatutako hizkuntza-politikaren ondorioz baino, herritarren hautuari eta Euskalgintzaren lanari esker izan da. Administrazioak gainera euskararen garapena sustatu ordez oztopatzen ere ahalegindu da, baina esan bezala, herritarren nahiak oztopo horien aurrean kikildu ordez, tinko jarraitzen du euskararen aldeko hautua egiten. Dena dela, Nafarroan ere hezkuntza-sistemak ez du, inondik ere, ikasleria osoa euskalduntzen. Nafarroan baina, ez da hori izan hizkuntza-politikaren hutsune nabarmenena, euskararen normalizaziorako estrategikoak diren esparruak landu gabe utzi baitira, Administrazio publiko osoa (Administrazio orokorra, osasun alorra, herrizaingoa...) lan-mundua zein helduen euskalduntzea. Eta orokorrean ez da euskara erabili ahal izateko esparruak sortu eta garatzearen alde egin. Nafarroan hizkuntza-politikaren helburua ez da

euskararen ezagutza-tasa handitzea izan eta are gutxiago, euskara erabiltzeko aukerak biderkatzea. Azken finean, politika horrekin ezinezkoa da euskararen normalizazioan aurrera egitea.

Hizkuntza-politikaren eremuan hartu diren erabaki eta neurri gehienak sektore publikora mugatu dira, zehazki, Administrazio publikora.

Foru Hobekuntzan zein Vascuencearen Legean jasotzen diren neurri ia guztiak herritarren eta Administrazio publikoaren arteko harremanak arautzera mugatzen dira. Arau nagusi horietan irakaskuntzaz eta komunikabide sozialei buruz ere hitz egiten da, baina lehen kasuan, batez ere, hezkuntza-sistema publikoaren zati batera mugatu da Nafarroako Gobernuaren ekimena eta bigarrenean diru-laguntzak ematera.

Euskal Autonomia Elkartean bezala, Nafarroan Administrazio publikoan euskararen erabilera Vascuencearen Legeak eta ondoren onartutako zenbait dekretuk arautzen dute25. Nafarroan baina, inolako normalizazio-planik abian jarri ez denez, euskararen erabilera dekretu orokor eta bakar batek arautzen du Administrazio publiko osoa, Euskal Autonomia Elkartean sektore bakoitzean euskararen erabilera arautzeko dekretu eta plan bereziak onartu diren bitartean.

25 EAEn ere Euskararen Legea izan zen oinarriak ezarri zituena eta ondoren dekretu ezberdinak onartu ziren, egun indarrean dagoena herri-Administrazioetan euskararen erabilera normalizatzeko prozesua arautzen duen 86/1997 Dekretua delarik. Era berean, Dekretu honek Administrazioan abian jarri diren Euskara Plan ezberdinen oinarriak ezartzen ditu.

nfk

Espedientea: 909-2006

nfk

K exa: Iruñeko D ereduko institutu batetik Zerbitzuen Gutuna euskaraz bidaltzeko eskaera egin zioten. Nafarroako Administrazio Publikoaren Institutuko Modernizazio eta Azterlanerako Zerbitzuari. Euskarazko bertsiorik ezin zietela bidali erantzun zieten gutuna gaztelaniaz bakarrik dagoelako. Gutun horren xedeen artean euskalduntzea bultzatzea aipatzen da.

Espedientea: 950-2007

nfk

K exa: Nafarroako Gobernuaren www.navarra.es webgunearen euskarazko bertsioa, bertsio laburtua baino ez da. Eduki guztiak eskuratu nahi izanez gero, gaztelaniazko bertsiora jo beharra dago.

Espedientea: 137-2008

nfk

K exa: Otsailaren 2an Hezkuntza Departamentuko telefonogunera deitu du, 848 426 500 telefono zenbakira, eta ezin izan du zerbitzua euskaraz jaso. Erran diotenez, telefonogunean ez dago euskaraz artatzen duen langilerik.

Espedientea: 1104-2009

nfk

K exa: Irailaren amaieran Iruñeko autobus geltokiko atearen bi aldeetara publizitate-panel bana zegoen, Nafarroako Gobernuaren ‘Ahora moverte te costará menos’ leloarekin. Kartelak gaztelania hutsean zeuden.

2. HIZKUNTZA-POLITIKEN ARDATZ NAGUSIAK - 2.2. NORMALIZAZIORAKO PLANGINTZAK

Osakidetza

19

2. HIZKUNTZA-POLITIKEN ARDATZ NAGUSIAK - 2.2. NORMALIZAZIORAKO PLANGINTZAK 20

Sektore publikoan euskararen erabilera arautzeko lehen pausoak 1990ko hamarkadan ematen hasi ziren eta juridikoki 1994/135 foru dekretua izan zen lehen mugarria. Dekretu honek arautzen zuen euskararen erabilera nafar Administrazioan eta, besteak beste, zehazten ziren helburuak erdiesteko normalizazio-plangintzen beharra aipatzen zuen. Urte gutxi iraun zuen indarrean dekretu horrek ordea eta 2000/372 foru dekretuak bertan behera utzi zuen. Eremu bakoitzean lehengo neurri murritzak are gehiago murriztu zituen eta orokorrean eremu mistoa eremu ez-euskaldunarekin parekatzeko neurriak jarri zituen abian. Nafar Gobernuak dekretu honetan zehaztutako neurriak garatzeko Vascuencearen Legeak ezarritako eremu bakoitzerako jarduera-plan bat garatu zuen, batez ere herritarren Administrazioarekiko komunikazioak arautzera mugatuz.

Hala ere, urte hauetan guztietan ez da euskara normalizatzeko inolako plangintzarik garatu Nafarroako Administrazio publikoan, ez plangintza orokorrik ez eta plangintza berezirik ere. Herritarrei Administrazio publikoarekin aritzerakoan eremuen arabera zenbait eskubide aitortzen dizkieten arauak onartu dira, Administrazio publikoko zenbait lanpostutan euskara meritu gisa baloratu izan da eta gutxi batzuetan euskara jakin beharra eskatu ere bai, baina neurri horiek ez dira normalizazio-plangintza baten baitan garatzen.

Dekretu eta jarduera-plan horien aurka helegiteak aurkeztu ziren eta berriki epaitegiek neurri murriztaile horietako gehienak bertan behera utzi dituzte, baina urte hauetan guztietan neurri horiek atzera bueltarik gabeko ondorioak eragin dituzte, batez ere, azken urteetan egin diren lan-deialdietan. Dena dela, funtsean gauzak ez dira gehiegi aldatu, euskara jakitea oso lanpostu gutxitan eskatzen da (batez ere hezkuntzan), meritu gisa ere oso lanpostu gutxitan baloratzen da (gainera oso neurri apalean) eta komunikazio publikoei dagokienean ere, Administrazioarekin euskaraz aritzeko eskubidea eremu euskalduna delakoan bizi diren herritarrei soilik onartzen zaie.

Nafarroan euskararen erabilera arautzen duen dekretuak Administrazio publiko osoari eragiten dio (Hezkuntza, Osasunbidea, Foruzaingoa, Justizia-administrazioa eta Administrazio orokorra), horietako bakoitzaren sail edo departamenduak barne eta zenbaiten kasuan arau bereziak ere badira (Hezkuntza eta Osasunbidean). Euskal Autonomia Elkartean ere antzeko zerbait gertatzen da, Administrazio publiko osoari eragiten dion dekretu bat dago eta gero alor bakoitzean euskararen normalizazioa arautzen duten dekretu edo agindu bereziak daude26.

26 — Administrazio orokorraren kasuan, Euskara Plana arautzen duen aginduak Administrazioko zerbitzu enborrei ez ezik, gainerako alorretako sailei ere eragiten die. Nafarroan Administrazio orokorra edo nukleoa delakoak Foruzaingoa, Osasunbidea, Justizia-administrazioa eta Hezkuntza-departamentua ezik, gainerako guztia hartzen du kontua, bakoitzaren departamenduak barne (hezkuntzaren kasuan ezik). Dena dela, inolako normalizazio-planik ez dagoenez, antolaketa mailako berezitasun honek, gaur gaurkoz, ez du inolako ondorio praktikorik euskararen normalizazioari dagokionez.

Berriki euskararekin harremana zuten zerbitzu guztiak erakunde bakarrean bildu eta Euskarabidea Institutua sortu du Nafarroako Gobernuak. Institutu hau 183/2007 Foru Dekretuaren bidez sortu zuen eta berau sortzeko arrazoien artean Foru Hobekuntzaren Lege Organikoaren 9. artikulua eta 1986ko Vascuencearen Legearen lehen eta bigarren artikuluak aipatzen ditu. Are gehiago, arrazoien artean Europako hizkuntza gutxituen karta ere aipatzen du (besteak beste, Espainiako Estatuak 1992an onartu eta 2001ean berretsi zuela gogoraraziz). Dekretuak gehiago ere badio: “Nafarroako Gobernuak egoki irizten dio Euskararen Nafar Institutua /Instituto Navarro del Vascuence erakundea sortzeari, modu positibo eta integratzaile batez giza baliabideak eta baliabide ekonomikoak bideratzeko euskara berreskuratzera, sustatzera eta garatzera.”

Institutuak bere sorrera agirian zehaztu dituen helburuak interesgarriak dira: “herritarrek euskara erabili eta ezagutzeko duten eskubidea

babestea, hori bermatzeko tresnak zehaztea eta euskararen berreskurapena eta garapena babestea”. Egun indarrean den legeriarekin baina, helburu horiek betetzea ezinezkoa da eta Institutuko arduradunek zein Hezkuntza kontseilariak behin eta berriz Vascuencearen Legea aldatzeko inolako asmorik ez dutela argitu dutenez, etorkizunean ere helburu horiek ez direla beteko aurreikus dezakegu.

Sektore publikoari eragiten dion marko orokor horren baitan, hezkuntzak garapen propioa izan du. Are gehiago, euskararen normalizazioaren ikuspegitik lehen pausoak hezkuntzaren eremuan eman ziren.

Gainera sektore hori izan da, bere muga eta hutsune guztiekin, garapen garrantzitsuena izan duen alorra. Euskarazko irakaskuntza arautzeko lehen arauak alor honetan jarri ziren abian eta euskarazko irakaskuntza hori bermatzeko irakasle euskaldunak behar zirenez, hori izan zen Nafarroan langileak euskalduntzeko abian jarri zen lehen eremua ere. Irakasleak euskalduntzeko birziklapen-ikastaroak arautu ziren 162/1988 foru dekretuaren bidez, baina ez zen hezkuntza-sistema osoan euskara normalizatzeko plangintza orokorrik abian jarri. Dekretu honek ikastetxe publikoetako irakasleei ez ezik, pribatuetako irakasleei ere eragiten ziela aipatu behar da.

Egun berean onartu zen euskarazko irakaskuntza arautzeko 159/1988 Foru Dekretuan irakastereduak ezartzeaz gain, irakasleek euskaraz irakasteko EGA edo pareko egiaztagiria izan beharko zutela ere jaso zen. Horrez gain, hezkuntza-administrazioan edota ikastetxeetan euskararen erabilera nolakoa izango zen ere arautzen zen. Lehen kasuan ikastetxe publikoetan zenbait kasutan bi hizkuntzetako edozein erabiltzeko aukera onartzen zen (Administrazioarekin...), baina beste batzuetan biak erabili beharra ezartzen zen (aktak, ordutegiak, errotuluak, oharrak...). Herritarren eskariei aldiz herritarrak erabilitako hizkuntzan erantzun beharra jasotzen zuen.

Era berean, irakasleak ez ziren gainerako langileek bi hizkuntzak menperatzeko ahaleginak egingo zirela ere jasotzen zen, hori bai, lanpostu finkoa zutenei euren lanpostua errespetatuz. Ildo honetatik, eremu euskalduneko lanpostuetan langile hauei bi hizkuntzak menperatu beharra eskatzea ere jasotzen zen, gainerako eremuetan meritu gisa baloratzera mugatuz. Bigarren kasuan, ikastetxe elebidunetan barne dinamika euskaraz egiteko aukera zabaltzen zen eta kanpora begira antolatutako ekintzetan bi hizkuntzetako edozein erabiltzeko aukera ere bai.

Dena dela, hezkuntzan eman diren aurrerapauso hauek guztiak, batez ere, herritarren beraien bultzadari esker eta Euskalgintzak urteetan egindako lanari esker izan dira. Administrazioa hein handi batean he-

Nolabaiteko garapen berezia izan du ere osasun alorrak, baina inondik inora ez hezkuntzaren maila berean. Administrazio publikorako 135/1994ko Foru Dekretua onartu baino lehen, euskara Osasunbideko zein lanpostutan eskatu behar zen arautzeko 347/1993 Foru Dekretua onartu zen eta ondorioz alorrari nolabaiteko berezitasuna aitortu zitzaion. Gerora, berezitasun hori ere bertan behera gelditu da eta egun osasun alorreko lanpostuak betetzeko ere prozedura orokorra jarraitzen da. Euskara ikastaroei dagokionez ere, Administrazio publikoko gainerako langileei eskaintzen zaien zerbitzu bera eskaintzen da osasun alorrean ere (lehen NAPIn eta egun Euskarabidean eskaintzen direnak). Kasu honetan baina, Nafarroako ospitaleek euskara-ikastaroetan parte hartzen duten zenbait langileren ordezkapenak beren aurrekontutik finantzatzen dituzte28.

Azken urte hauetan Nafarroako sektore publikoan langileak kontratatzerakoan jarraitu den politika ulertzeko datuak aztertzea besterik ez dago. Zazpi urte eta erdiko tartean, 2001eko urtarrilaren 1etik 2008ko uztailaren 1era, Nafarroako Foru Komunitateko Administrazio publikoan (Foru Administrazioan eta erakunde autonomoetan) 2.429 lanpostu berri sortu dira eta euskararen ezagutza-eskakizun bezala izan dutenak 610 besterik ez dira izan, hau da, sortutako lanpostu horien laurdena (%25,1) baino ez.

27 — Ikastolen mugimenduari begira ere hainbat neurri hartu izan ditu Nafar Gobernuak, besteak beste, hezkuntza-eredu hori diruz laguntzekoa, baina ez da ahaztu behar ikastola horiek kontzertatutako beste ikastetxeek betetzen duten funtzio soziala ere betetzen dutela eta ondorioz egun jasotzen duten laguntza egiten den lan horren ordainetan dela, esan bezala, gainerako ikastetxe pribatu kontzertatuek bezala. Hori bai, jakina den bezala, hori ez da beti horrela izan eta Euskalgintza, euskaltzale, guraso eta irakasleek egindako lan eskerga izan da ikastolen sarea sortu, zabaldu eta egonkortu duena. Eta hezkuntza publikoan ere antzeko zerbait gertatu dela esan daiteke. Administrazioaren babesa gerora etorri da, lanik gogorrena egina zegoenean edota beste erremediorik geratu ez zaienean.

28 — Osasunbidean 2007 urtean 9.000 langile inguru ari ziren lanean eta plantilla organikoaren arabera 53 lanpostu baino ez ziren euskara-eskakizun jakin bat zutenak, hau da, Osasunbideko 53 lanpostu eskuratzeko euskara V1 maila eskatzen da. Plantilla organikoko datu horien arabera gainera, 53 lanpostu horietatik 15etan lanpostuak ez du jaberik edo hutsik dago.

Datua bere orokortasunean ikusita ehuneko adierazgarria dela pentsa daiteke, baina 610 lanpostu horietatik ia guztiak (%96) hezkuntza alorreko lanpostuak direla kontuan hartzen badugu (585 irakasle, lehen hezkuntzako 361, bigarren hezkuntzako 216 eta lanbide heziketako 8), gainerako alorretan lanpostuak betetzeko euskara ez dela kontuan hartzen ondorioztatu behar dugu. Hezkuntzako lanpostuak kanpo utziz euskara jakin beharra ezarri zaien lanpostuen pisua %1,1ekoa besterik ez da.

Izan ere, irakasleez gain, euskararen ezagutza eskakizun izan duten lanpostuak 25 besterik ez dira izan eta zenbait euskararekin zerikusi zuzena dutenak gainera (itzultzaile 1, euskara teknikari 1, hizkuntz eskolako irakasle 1)29.

Lan-deialdietan euskara meritu gisa baloratzeari dagokionez ere egoera tamalgarria izan da: 2.429 lanpostu berri horietatik 30etan soilik aurreikusi da euskara meritu gisa baloratzea (%1,2), 20 eremu euskalduna delakoan eta gainerako 10ak eremu mistoa deitutakoan (guztiak Nafarroako Larrialdi Zerbitzuko lanpostuak)30.

Nafarroako euskal hiztunei zerbitzua euskaraz eskaini eta beraien hizkuntza-eskubideak bermatu ahal izateko, langile publiko elebidunak behar dira eta horretarako lanpostuak betetzeko euskara ere jakitea eskatu behar zaie. Lanpostuen ehuneko txiki bati euskara gaitasuna meritu gisa baloratuz ez dira Nafarroako euskal hiztunen hizkuntza-eskubideak inoiz bermatuko.

2.2.3. Ipar Euskal Herria Ipar Euskal Herrian, esan daiteke, 90. hamarkada arte itxaron behar izan dela botere publikoek hizkuntzaren eremuan neurriak hartzen hasteko. Izan ere, 1992an, Euskal Herria 2010 lurralde prospektiban euskara eta euskal kultura kontuan hartu zituzten, eta gero, 1997 urtean, hizkuntza-antolaketa Euskal Herriko lurralde garapen-egitasmoan sartu zuten. Honela, 2000 urtean Ipar Euskal Herriko Hitzarmen Berezian hizkuntza-politikarentzat berezko saila onartu zuten eta hurrengo urtean hizkuntza-politikarako Obragintza Publikoa sortu.

29 — Horiez gain badira ere, 11 administrari, 5 zaintzaile, hezkuntzako 4 inspektore, fisioterapeuta 1 eta logopeda 1, baina ikus daitekeenez foruzain bakar bat ere ez.

30 — Eremu euskaldunean euskara meritu gisa baloratzeko aukera duten 20 lanpostu horietan, 8 foruzain, 4 suhiltzaile, 3 basozain, 2 atezain eta sukaldari, liburuzain eta jarduera anitzetako langile bat aurkitzen dira.

Espedientea: 445-2006

nfk

K exa: Nafarroako Gobernuak zergadunen zerbitzura jarri duen 901.505.505 telefonora deitu du eremu euskalduneko herritarrak errenta aitoperna egiteko txanda eskatzeko. Telefonoa hartu duen langileak gaztelaniaz erantzun dio herritarrari, honek euskaraz egin arren.

Espedientea: 612/2007

nfk

K exa: Ekainaren 21ean errenta aitorpena egitera joan da Barañaingo bulegora eta ezin izan du zerbitzua euskaraz jaso. Aldez aitzinetik errenta aitorpena euskaraz egiteko eskaera egina zuen eta ez zuela arazorik izanen erantzuna zioten idatziz.

Espedientea: 960/2008

nfk

K exa: Herri Lan, Garraio Eta Komunikazio Departamentuko Kontseilaria den Laura Alba Areson izan zen urriaren 24an, Eluseder industrigunearen sarbidearen aurkezpen ekitaldian. Kontseilariak gaztelania hutsean zuzendu zien hitza bertan zirenei.

Espedientea: 678/2009

nfk

K exa: Maiatzaren 19an eguerdiko 13:20 aldera herritarrak Hezkuntza Departamentura deitu zuen, 848 426 500 zenbakira. Deia hartu zion langilea ez zen euskalduna. Herritarrak harrera euskaraz egingo zion norbaitekin hitz egin nahi zuela esandakoan, pixka bat itxoiteko eskatu zion. Ondoren jarri zen langileak une horretan ezin izango zutela euskaraz artatu erantzun zion.

Espedientea: 1292-2009

nfk

K exa: Legeak ezarritako eremu euskalduneko herritarrek abenduaren 20an prentsarekin batera gaztelania hutsean jaso zuten Neguko Bidezaintza kanpainaren baitako cuando nieva... nuestro objetivo es poner negro sobre blanco izeneko eskuorria.

2. HIZKUNTZA-POLITIKEN ARDATZ NAGUSIAK - 2.2. NORMALIZAZIORAKO PLANGINTZAK

rritarren eskariari erantzutera mugatu dela esan daiteke, zuzenean aurrerapauso horiek oztopatzen saiatu ez denean27.

21

2. HIZKUNTZA-POLITIKEN ARDATZ NAGUSIAK - 2.2. NORMALIZAZIORAKO PLANGINTZAK

Jarraian, 2001 urtean, Hizkuntza Kontseiluak bere ateak zabaldu zituen eta 2004 urtean azkenik Kontseilu hori desegin eta Euskararen Erakunde Publikoa sortu. Ordura arte, euskara normalizatzeko pausoak eman ziren, baina batez ere hezkuntza-alorrean. Gainerako alor guztietan emandako pausoak ez dira hain sakon eta garrantzitsuak izan eta zenbait sektoretan, oraindik ere, ez da inolako ekimenik abian jarri.

22

irakasle edota azpiegitura gabeziak 31. Pausorik sendoenak beraz, hezkuntza-alorrean eman dira eta batez ere ikastolen mugimenduari esker.

Nafarroan bezala, Ipar Euskal Herrian ere, Administrazio publikoak ikastolek betetzen duten funtzio soziala onartu behar izan du eta gainerako ikastetxe pribatuen pareko diru-laguntzak eman behar izan dizkio ikastolen mugimenduari.

Esan bezala, berriki Euskararen Erakunde Publikoa jarri da abian eta alorrez alor zenbait egitasmo garatzen ari dira, baina alor jakin batzuk euskalduntzeko ez dago inolako plangintzarik eta beste batzuetan aurreikusitakoak ez dira nahikoak. Erakundearen helburuak jasotzen dituen Hizkuntza Politika Proiektuaren arabera, helburu nagusia hiztun osoak lortzea da eta lehentasuna haur eta gazteengan eragitea. Horretarako, hiru eremu nagusi bereiztu dira (lehen haurtzaroa, familiatransmisioa eta irakaskuntza) eta horietan eragiteko hainbat lan esparru (hedabideak, aisialdia, bizitza soziala, argitalpenak eta toponimia). Horiei, beste maila batean, helduen euskalduntzea eta ikerkuntza gehitu zaizkie, baina ez da ezer esaten Administrazio orokorra, osasun alorra, herrizaingoa edota sektore pribatua eremu garrantzitsuei buruz.

Hau da, orain arte ez da euskararen normalizaziorako estrategikoak diren sektoreetan inolako ekimenik abian jarri eta aurrerantzean ere, Euskararen Erakunde Publikoa abian jarri arren, ez da inolako ekimenik aurreikusten euskararen normalizaziorako gakoak diren eremuetan.

Inondik inora, helburu interesgarri eta garrantzitsuak dira, baina ondoren ikusiko dugun bezala, gabeziak ere nabarmenak dira oraindik.

Sektore publikoan orokorrean, esan bezala, oso ekimen gutxi jarri dira abian eta ia guztiak hezkuntza-alorrera mugatu dira. Izan ere, bertan eman dira aurrerapauso garrantzitsuenak, baina esan bezala, ikastolen mugimenduak, gurasoek, irakasleek eta oro har Euskalgintzak bultzatuta, ez Administrazioaren beraren ekimenez. Gerora, noski, Nafarroan bezala Ipar Euskal Herrian ere, Administrazio publikoek ikastolek betetzen duten funtzio soziala onartu behar izan dute eta azkenean ikastolei gainerako ikastetxe pribatuen antzeko estatusa aitortu zaie, horrek esan nahi duen guztiarekin (diru-laguntzak, irakasleak...).

Gerora bestelako ikastetxe pribatuetan ere euskarazko eskaintza indartuz joan da eta hezkuntza publikoan ere pausoak eman dira, baina kasu honetan gurasoak eta zenbait Herriko Etxe izan dira Administrazio orokorra bide horretara ekarri dutenak. Administrazioa beti atzetik ibili da eta hainbatetan sortutako ekimenak laguntzen baino, horiek oztopatu edota indargabetzen. Horren lekuko izaten dira, esaterako, urtero euskarazko ikastetxeetan eta batez ere ikastoletan salatzen diren

ministrazio publiko bakarrak. Hezkuntza alde batera utziz, sektore publikoan, Frantziako Estatua, Akitaniako Eskualde Kontseilua edota Pirinio Atlantikoetako Kontseilu Nagusia euskal kulturaren aldeko zenbait diru-laguntza ematera mugatu direla esan daiteke.

Dena dela, azken urte hauetan Administrazio horiek poliki-poliki eta Euskalgintzaren bultzadari esker, euskara sustatzeko pausoak eman behar izan dituzte. Lehenik eta behin 1992 urtean Euskal Herria 2010 lurralde prospektiban euskara eta euskal kultura kontuan hartu zituzten, gero 1997an hizkuntza antolaketa Euskal Herriko lurralde garapen-egitasmoan sartu zuten, 2000 urtean Euskal Herriko hitzarmen berezian hizkuntza-politikarentzat berezko saila onartu zuten, hurrengo urtean hizkuntza-politikarako Obragintza Publikoa sortu zuten eta azkenik 2004 urtean Euskararen Erakunde Publikoa.

Euskararen Erakunde Publikoa Frantziako Estatuak, Akitaniako Eskualde Kontseiluak, Pirinio Atlantikoetako Kontseilu Nagusiak, Euskal kultura sostengatzen duen Herrien arteko Sindikatuak eta Euskal Herriko Hautetsien Kontseiluak osatu zuten eta bere lehen lana Ipar Euskal Herrian euskara sustatzeko ildo nagusiak adostea izan zen.

Euskalgintzak prozesu horretan parte hartu zuen arren, egindako ekarpenak ez ziren kontuan hartu eta beraien kabuz “Hizkuntza-politika proiektua� izeneko egitasmoa onartu zuten 2006 urtean.

Ikusi bezala, hezkuntza-alorrean Frantziako Estatuak ez du euskarazko irakaskuntza bermatzeko inolako araurik garatu, baina praktikan euskarazko murgiltze-eredua onartzen du, nahiz eta Frantziako Konstituzioak ezartzen dituen frantsesezko gutxieneko orduak ez bete. Administrazioaren jarrera horrek euskarazko murgiltze-ereduaren hazkunde eta hedapena ahalbidetu du, baina ez da ahaztu behar garapen horrek ez duela beharko lukeen lege babesik.

Sektore publikoko gainerako alorretan ez da euskara normalizatzeko plangintza berezirik abian jarri eta eman diren pausoak oso urriak izan dira. Ez da Administrazio orokorra euskalduntzeko inolako plangintzarik abian jarri, ez eta osasun alorra, herrizaingoa edo justizia-administrazio bezalako zerbitzu publikoak euskalduntzeko ere. Herriko Etxeak izan dira, euskara sustatzeko neurriak abian jarri dituzten Ad31 — Egun, 2009-2010 ikasturtean, EEPk bitartekari papera bete du Seaska eta Hezkunde Nazionalaren artean eta 3 urterako hitzarmena sinatu dute aipatutako gabezia horiek errepika ez daitezen.

Helburu nagusia hiztun osoak areagotzea zela jaso zen eta horretarako, lehentasuna haur eta gazteak euskalduntzea izango zela. Ondorioz ez da harritzekoa lehen urteetako bere ildo nagusia irakaskuntzan kokatzea. Honela, 2001-2004 tartean, Ipar Euskal Herriko Hitzarmen Bereziko lehentasunen artean irakaskuntza ezarri zen, bi ardatzen inguruan: familien sentsibilizazioa eta ikas-materialgintzaren ekoizpena.

Esaterako, 2001 urtean, Baiona, Angelu eta Miarritze gunean gurasoen iritziak jaso asmoz ikerketa burutu zen eta gurasoen %56 euskarazko irakaskuntzaren aldeko agertu zen. Emaitza horiek ikusita, Euskararen Erakunde Publikoaren lehen ekimena ingurune horretan informazio liburuxka baten banaketa izan zen eta ondorengo urteetan ere helburu berarekin sentsibilizazio-ekintzak bideratu dira bertako hedabideen bidez. Parean, euskarazko ikasmaterialak sortzea helburu duen Ikas euskal pedagogia-zerbitzua sendotzeko urratsak eman dira eta bestelako ikasmaterialen ekoizpenak ere diruz lagundu dira. Hasiera hasieratik, irakaskuntza Euskararen Erakunde Publikoaren ildo estrategikoa izan dela esan daiteke.

Egitasmoak euskal hiztun kopurua emendatzea zuen helburu, baina erakundearen jarduna hiru printzipiotan oinarrituko zela jaso zen eta

Hizkuntza Politika egitasmoak 12 erronka nagusi finkatzen zituen hiru multzotan sailkatuak: hizkuntzaren transmisioa lehenik (familia-transmisioa, lehen haurtzaroa eta irakaskuntza), hizkuntzaren erabilera ondotik (hedabideak, aisialdiak, argitalpena, bizitza soziala, toponimia) eta zeharkako eremuak azkenik (helduen euskalduntzea, hizkuntzaren kalitatea, hizkuntza-ikerketa, motibazioa).

Hizkuntza Politika egitasmoa abian jartzea urrats garrantzitsua izan da Ipar Euskal Herrian. Izan ere, lehenik Antolaketa eta Garapen Eskeman eta ondoren Hitzarmen Berezian lehen aldiz hizkuntzaren etorkizunaren inguruko kezkak ageri baziren, Euskararen Erakunde Publikoaren eskutik lehen aldiz hizkuntza-politika egituratu bat eraiki zen, Euskalgintzak urteetan galdegindako egitura sortuz. Euskalgintzak egitasmoa lorpen bezala ikusi arren, parean Hizkuntza Politika horren gabeziak ere agerian utzi zituen: • Hasteko, Estatuak ez zion euskarari estatus egokirik aitortzen, ez eta corpus juridiko egokirik ere eta, noski, Euskararen Erakunde Publikoak berak, ez zion euskarari estatus egokirik eskaintzen, ez eta hori kontuan hartua izan zedin inolako proposamenik. Bi gabezia nagusi hauek egitasmoaren beraren eraginkortasuna zalantzan jartzen zuten eta ondorioz lor zitezkeen balizko emaitzak ere bai, dena dela, ondoren ikusiko dugun bezala, ez ziren bakarrak izan. Hizkuntza-eskubideak ez ziren aipatu ere egiten eta ondorioz herritarrak babesik gabe utzi ziren hizkuntza-eskubideen urraketaren aurrean.

• Bestalde, araubidea bazterturik, hizkuntza-politika garatzeko eragileen borondatezko parte hartzea aurreikusi zen eta ondorioz, aurrez jada zalantzazkoak bezala ikusten ziren balizko emaitzak are gehiago baldintzatuz. Hautu librean soilik oinarritutako hizkuntza-politika aurreikusten zen eta horrek araurik gabeko hizkuntza-politikaren mugak are ageriagoan uzten zituen.

• Euskararen Erakunde Publikoak Euskalgintzarekin elkarkidetzan aritzeko borondatea agertu arren, eguneroko lanean benetako elkarlana bideratzeko zailtasunak izan dira. Euskararen Erakunde Publi-

koak Euskalgintzak ez zituen ahalmen eta baliabideak zituen heinean, plangintzaren betetze-maila emankorragoa izan behar zuen, Euskararen Erakunde Publikoak Euskalgintzak baino haratago joan behar zuen, ausartago izan, baina errealitatea ez da hori izan.

• Lehen egitasmo hartan helburu, epe eta neurgailu zehatzak ere falta ziren, ondoren egindako lana eta lortutako emaitzak behar bezala baloratu ahal izateko. Helburu kualitatiboak eta kuantitatiboak definitu behar zirela eskatu zen, baina honetan ere ez zitzaion Euskalgintzari inolako jaramonik egin. Era berean, epe zehatzak zituen hizkuntza-politika behar zela eskatu zen, egitasmo orokorra osatzen zuten proiektu guztiek izan beharko luketela epe jakin bat, baina oraingoan ere irizpideak oso orokorrak izan ziren. Eta berdin bitarteko edo baliabideen atalean.

• Ildo beretik, Euskalgintzak Administrazio Nagusitik Toki Administraziorainoko hizkuntza-politika behar zela aldarrikatu zuen, baina Estatuko ordezkari ziren administrazioak egitasmotik kanpo utzi ziren (Prefektura, Suprefektura...) eta Tokiko Administrazioari parte ez hartzeko aukera eskaini zitzaion.

• Orokorrean egitasmo orokorra gauzatzeko plangintza zehatzak falta ziren eta ondorioz ezinezkoa zen egitasmoak nola garatuko ziren ezagutzea. Bereziki aipagarria izan zen alor sozioekonomikoa euskalduntzeko egitasmoen gabezia edota Administrazioen funtsezko zerbitzuak euskalduntzeko biderik ez aurreikustea. Era berean, egitasmoa azaltzen zuen idazkian zehar aditz lauso anitz erabiltzen ziren, zer proposatzen zen argi ez utziz eta horrela, besteak beste, egindako lana neurtzeko bidea zailduz.

• Egitasmoak araubidea baztertu eta borondatean oinarritutako bidea egin nahi zuen eta ondorioz diru-laguntzen bidea onetsi zen. Bada, diru-laguntzen banaketarako irizpideak ez ziren zehazten eta ez ziren aurreikusi atalkako diru-poltsen sorrera. Ondorioz, lehen deialdietan, diru-laguntzen banaketa oso desorekatua izan zen, bai egitasmoen artean baita atalen artean ere. Dena dela, hizkuntza-politika ausarta garatzeko aurreikusi zen aurrekontua murritzegia zen eta hori ere salatu zuen Euskalgintzak.

• Egitasmoak lehentasun osoa euskararen ezagutza areagotzean jarri zuen, hau da, haur eta gazteak euskalduntzen eta horretarako hizkuntza-politikaren lehentasun osoa irakaskuntzara bideratu zuen. Honela, beste lurraldeetan egindako akats bera errepikatu zen, euskararen normalizazioa soilik hezkuntzaren bidez lortu nahi izatean eta euskararen erabilera bultzatzeko beste alor eta beste bideak baztertuz.

Espedientea: 603-2004

ieh

K exa: La Poste erakundeak ez ditu onartzen euskarazko toponimoak agertzen dituzten eskutitzak. Frantsesez agertu ezean ez bidaltzeko mezua egin dio enpresa bati.

Espedientea: 792-2005

ieh

K exa: Herritarrak ezin izan du zerbitzua euskaraz jaso Baionako TRÈSOR PUBLICeko bulegoan.

Espedientea: 1084-2006

ieh

K exa: Herritarrak ezin izan du Chambres De Commerce Et D’industrie Ganbarako harreran zeuden bi langileengandik zerbitzua euskaraz jaso. Gainera jarrera baztertzailea erakutsi dute euskararekiko.

Espedientea: 825-2007

ieh

K exa: Ekaineko hauteskundeetan bozkatzeko herritarren eskura jarritako bozka-paperak frantses hutsean dira.

Espedientea: 750/2008

ieh

K exa: LA POSTEren Uztaritzeko bulegoaren kanpoaldeko postontzian diren oharrak frantsesez baino ez dira. Bulego barnean banku-zerbitzuari dagozkion desmartxak egiteko eskuorri guztiak frantses hutsean dira eta baita tarifak adierazten dituen taula ere. Horrez gain, leihatila bakoitzean egin daitezkeen izapideen berri ematen duten seinale txikiak frantses hutsean dira.

Espedientea: 980/2009

ieh

K exa: Pirinio Atlantikoko Kontseilu Orokorrak sorturiko www.covoiturage64.fr webguneak ez du euskarazko bertsiorik, frantses hutsean da.

Espedientea: 1136/2009

ieh

K exa: Akitania Eskualdeko Kontseiluak azaroan Europaren sostenguaren inguruko kanpainaren karietara aeronautikari buruz zabaldu afixak frantses hutsean ziren.

2. HIZKUNTZA-POLITIKEN ARDATZ NAGUSIAK - 2.2. NORMALIZAZIORAKO PLANGINTZAK

horiek agerian utzi zituzten egitasmoaren mugak. Izan ere, Euskararen Erakunde Publikoaren jarduna “legediaren errespetuan, jarrera bultzatzailean eta eragileen hautuzko parte hartzean” oinarrituko zela erabaki zen. Ondoren ikusiko dugunez baina, indarrean den legeria aldatzen ez duen eta hautu librean oinarritzen den heinean, lehen urteetako emaitzak oso mugatuak izan dira. Ondorioz Euskararen Erakunde Publikoak abian jarritakoa egitasmoa edo plangintza baino “ibilbide orria” izan dela esan daiteke.

23

Oro har, hizkuntza-politikarako egitasmoa gainditu ezinezko mugekin jaio zen, bere oinarrizko printzipioak indarrean zegoen araudia errespetatzea eta eragileen borondatezko parte hartzea ziren heinean.

Eta oinarrizko muga horiei, gainerako gabeziak gehitzen bazaizkie, ez da harritzekoa azken bost urte hauetan lortutako emaitzak hain mugatuak izatea.

2. TAULA TRANSMISIOAren eremuak

2. HIZKUNTZA-POLITIKEN ARDATZ NAGUSIAK - 2.2. NORMALIZAZIORAKO PLANGINTZAK 24



 



Izan ere, horiek ziren egitasmoa aurkeztu zenean Euskalgintzak aurreikusten zituen hutsuneak, baina ordutik hainbat urte pasatu dira eta orain jada egindako lanaren gaineko balorazioa egin daiteke32. Honela bada, berriki Euskararen Erakunde Publikoak orain arte garatutako ekintzen balantzea plazaratu du. Bestalde, Hezkunde Nazionalak, Barne Ministerioak eta Kultura Ministerioak osatutako ordezkaritza batek ikuskaritza prozedura abiatu du Euskararen Erakunde Publikoari buruz. Testuinguru honetan, Euskararen Erakunde Publikoko ordezkariak aholkularitza batzordeko eragileekin bildu dira, egitura nola berritu edota hobetu hausnartzeko. Dena dela, ikuskaritzaren emaitzak eta gomendioak oraindik ez dira argitaratu.

32 — Egitasmoaren bideragarritasunaren ikuspegitik, 2010 urte garrantzitsua izanen da: alde batetik, Hizkuntza Politikaren lehen balantzea egiteko eta 2010-2016 epealdirako jokabide-esparruak, orientabideak finkatzeko urtea izanen delako eta bestetik, Euskararen Erakunde Publikoaren egitura berritu edo desegiteko urtea izango delako.

ZEHARKAKO eremuak

• Argitalpena: liburuaren ekonomia • Bizitza soziala: euskara-teknikari sarea

• Helduen euskalduntzea: zertifikazioa, formazio-planak

Ekintza puntualak

• Hedabideak: promozio-kanpaina, ETBren hedapena • Bizitza soziala: euskararen erabileraren garapena

• Hizkuntza kalitatea: hiztegia, baliotzeak • Toponimia: baliotzeak • Ikerketa: erakundeen eta proiektuen sostengua • Motibapena: sentsibilizazio-ekintzak

Esku-hartzerik ez

 

ERABILERAren eremuak

• Lehen haurtzaroa: harrera kolektiboa Politika egituratua • Irakaskuntza: irakaskuntza orokorra

• Familia-transmisioa

• Aisialdia

Euskararen Erakunde Publikoak plazaratutako bilana ikusita esan dezakegu, 2006ko Hizkuntza Politika egitasmoaren baitan jasotako 12 erronka nagusietatik 5 izan direla gehienbat landu edota egituratzen hasi direnak. Familia-transmisioaren edota aisialdiaren eremuan ez da inolako esku hartzerik bideratu eta beste hainbat eremutan ekintza puntualak besterik ez dira garatu.

Oro har, lehen epealdian indarra belaunaldi berriei begirako transmisioari eman zaio, hau da, lehen haurtzaroa eta irakaskuntza orokorrari.

Erabilerari doakionez, ez da osoki landu den alorra izan eta soilik hedabideak, argitalpenak eta bizi soziala landu dira eta horiek muga nabarmenekin. Epealdi berriaren iparrorratzak oinarrizko helburu berdinekin jarraitzen du, hau da, hiztun osoen sorrera, lehentasunez haur eta gazteei begirakoa, baina erronka bakoitzaren lanerako printzipioak aurreko berak dira (legediaren errespetua, jarrera bultzatzailea eta eragileen hautuzko parte hartzea) eta ondorioz, mugak ere bai. (ikusi 3. taula)

Aurrera begirako asmoei dagokienez, azken urte hauetako bilanarekin batera 2010-2016 epealdirako egitasmo berriak aurkeztu ditu Euskararen Erakunde Publikoak. Hasteko sei urteko epealdi berria bitan banatu dute (2010-2014 eta 2014-2016) eta landu beharreko eremuak lehentasunen arabera bi fase horien arabera antolatu.

Erabileraren atalari dagokionez ondorengo eremu eta azpi-eremuak landu nahi dira: hedabideen eremuan lehen epealdian telebista eta irratien azpi-eremuak landu nahi dira “politika koherente eta egituratu bat progresiboki eraikiz”, prentsa idatzi eta web hedabideak bigarren fase baterako utziz. Aisialdiari dagokionez, euskarazko harrera kolektiboa egituratzeko helburua ezarri da, baita kultura eta arte hezkuntzan ere.

Kirol-heziketa eta zerbitzuen kontsumoa bigarren epealdi baterako utzi dira. Argitalpenei dagokienez, liburuaren ekonomia eta irakurketa publikoa egituratu nahi dira. Bizitza sozialaren eremuan, euskara teknikarien sarearen bidez, tokiko kolektibitateekin abiatutako partaide-

tza egituratzen jarraituko da eta garraio publiko, zerbitzu publiko eta para-publikoetan euskararen erabilera garatzeko politika orokor eta egituratua definituko da. Merkataritza, norbanakoentzako zerbitzuak eta osasun-alorra bigarren aldi batean lantzeko utziko direlarik.

Hizkuntzaren transmisioari doakionez berriz, lehen haurtzaroan harrera kolektiboa egituratzen jarraituko da (ziurtagirien bitartez) eta familia-harrera pixkanaka egituratuko da. Hezkuntza alorrean, irakaskuntza orokorreko eskaintzaren garapena eta egituraketa kualitatiboa izango da helburu eta pixkanaka irakaskuntza teknologikoa, profesionala, laborantzarena eta goi-irakaskuntzaren eskaintza garatuko da. Bestalde, helduen euskalduntzeari izaera estrategikoa aitortu zaio eta bi lan esparru definitu dira, batetik publiko zabalari eskainitako irakaskuntza eta bestetik langileak euskalduntzeko eskaintza. Azken lan esparru honetarako, hau da, langileak euskalduntzeko diru-laguntzak eskainiko omen ditu Euskararen Erakunde Publikoak, baina bestelako bitartekoak ere bai (baliabide linguistikoen alorrean dauden hutsuneak betetzeko tresna berriak sortuz eta hizkuntza baieztapen beharrei aurre eginez). Azkenik, beste funtzio batzuk betetzeko asmoa ere agertu du Euskararen Erakunde Publikoak:, besteak beste, behatoki-funtzioa beteko duen zerbitzua aurreikusten du, hizkuntza-politikaren gauzapena eta hizkuntzaren erabileraren bilakaera neurtzeko.

Bestalde, bizitza sozialean azpieremuentzako planak egiteko laguntza eskainiko da eta eragileen profesionalizaziorako ere bai, sentsibilizazio-kanpaina ezberdinekin batera. Era berean, mugaz gaindiko elkarlanari jarraipena emango zaio, tokiko kolektibitateekin abiatu lanarekin jarraituko da eta hizkuntza-gaitasuna egiaztatzeko dispositiboaren jarraipena ere egingo da.

Euskararen Erakunde Publikoak berak egiturazko zenbait hutsune agerian uzten ditu egindako balantzean zein aholkularitza batzordeari helarazitako dokumentuan. Idazki horietan aitortzen denez, giza baliabide nahiko ez izateak edota prestakuntza eskasak transmisioa, ai-

Honela bada, aurreko urteetako gabezia nagusiak horiek izanik, 20102016 tarterako orientabideetan egokitzapenak egin dira eta Euskalgintzak hasieratik galdegin eremu eta zehaztapen batzuk jaso dira bertan: lehenik hizkuntza-politikaren hamabi erronkak birdefinitu egin dira, alor bakoitza azpiataletan banatuz eta tartean bizi sozialaren alorra.

Euskalgintzak egindako eskaerari jaramon eginez, Euskararen Erakunde Publikoak bizi soziala deitutako alor zabala azpi-ataletan banatzea erabaki da: • Administrazioa, zerbitzu publiko eta para-publikoak • Merkataritza eta pertsonentzako zerbitzuak • Osasuna eta gai sozialen saila • Garraioak (azpiegiturak eta zerbitzuak) • Gertakari eta ikusgarriak Alor honen helburu estrategikoak ere berregokitu egin dira, besteak beste, hiztun osoak lortzeko irakaskuntza eta gazteriaren atalez gain erabilera lehentasunetan sartuz. Izan ere, transmisioa/erabilera bikotea une berean lantzeko erabakia hartu du oraingoan Euskararen Erakunde Publikoak.

Dena dela, beste hainbat puntutan ez da inolako aurrerapenik ikusten eta aurreko gabeziak bere horretan mantentzen dira. Berriz ere, hurrengo urteetarako irizpideak zehazterakoan, hasiera hasieratik hizkuntza-politika araudiaren errespetuan eta eragileen borondatezko

parte hartzean oinarrituko dela argitzen da. Aurreko bost urteetan oinarri horiek eragiten dituzten mugak jada agerian gelditu diren arren, Euskararen Erakunde Publikoak lehengoan jarraitu nahi du. Berdin dio SNCF, LA POSTE edota CNFPT zerbitzuetan abiatutako urratsek porrot egin badute edota teknikari-sarea eremu batzuetan garatzeko zailtasunak handiak badira, guztia araudia eta eragileen borondatea errespetatuz egin behar da eta horrela ezin bada ez da egiten.

Are gehiago, oraingo egitasmo honetan ere ez da hitzik esaten euskararen ofizialtasunaz eta gaur egun indarrean dagoen corpus juridikoaren araberako hizkuntza-politika bideratuko dela azpimarratzen den heinean, estatusari dagokionez ere egitasmo honen mugak agerikoak dira.

Eta noski, oso zaila da, ezinezkoa ez esatearren, euskararen normalizaziorako hizkuntza-politika eraginkor bat garatzea euskarari dagokion estatusa aitortu gabe (benetako ofizialtasuna aitortu gabe, hau da, berezkoa, lehentasunezkoa eta ezagutu beharrekoa) edota corpus juridiko egokirik garatu gabe. Inolako babes juridikorik gabe eta euskararen erabilera borondatearen arabera utziz, egitasmoaren balizko emaitzak hipotekatzen dira, baina garrantzitsuagoa dena, herritarrak babesik gabe uzten dira hizkuntza-eskubideen urraketen aurrean. Izan ere, egitasmo berri honetan ere, ez dira hizkuntza-eskubideak aipatu ere egiten.

Ildo beretik, berriz ere helburu, epe, plangintza eta neurgailu zehatzak falta dira. Egitasmo berrian, helburuak argi eta garbi zehaztu beharko lirateke, ondoren behar bezala ebaluatu ahal izateko, bai helburu kualitatiboak zein kuantitatiboak, baina oraingoan ere helburu orokorrak besterik ez dira jasotzen.

Bestalde, hizkuntza-politikak, eraginkorra izateko, Administrazio Nagusitik Toki Administraziorainokoa izan beharko luke, baina oraingoan ere Administrazioko atal eta maila ezberdinak egitasmotik at gelditzen dira. Esaterako, Estatuko ordezkariak diren administrazioak hizkuntza-politika honen parte izan beharko lukete (Prefektura, Suprefektura, Herriko Etxeak, herrizaingoa, justizia, osasuna….) baina oraingoan ere egitasmotik at kokatu dira. Horrez gain, tokiko elkargoak ere plangintza honekin bat egin beharko lukete, Herri Elkargoek, Kontseilu Orokorrak (eskualdekoa eta departamentua) eta beste elkargo motek ere bai, baina parte hartzea bakoitzaren borondatearen esku uzten da.

Administrazioen funtsezko zerbitzuak euskalduntzeko bidea irekiko dela esaten da, baina ez da inon zehazten hori nola bideratuko den. Eta azken finean, Instituzio Publikoek ez dute konpromisorik hartzen zerbitzuak euskaraz eskaintzeko, ez eskubideak bermatzeko, ez planak abiatzeko, ez eta langile elebidunak kontratatzeko ere.

Espedientea: 124-2007

ieh

K exa: La Postek igorleari atzera itzuli zion gutuna, euskaraz eta zuzen idatzita zegoen Uztaritzeko helbidearen ondoan, hartzailea helbide horretan ez zela bizi zioen frantsesez idatzitako oharrarekin.

Espedientea: 767/2008

ieh

K exa: SNCFen Hendaiako geltokian txartela hartzeko makinaren gainean idatzitako informazioa frantses hutsean da (“retrait de billets” etab.). Makinak berak hizkuntza hautatzeko aukera eskaintzen duen arren, hizkuntzen artean ez da euskara ageri.

Erantzuna: tresneriak ez du euskarazko bertsiorik bermatzen, frantsesa delako Errepublikaren hizkuntza, bai eta irakaskuntzarena, lan-mundukoa, eta zerbitzu publikoena. Hori argudiatzeko 1994ko abuztuaren 4ko legearen 1. artikulua oinarritzat hartu eta zehazten du 4. artikuluan legeak dioela zerbitzu publiko misioa betetzen duen pertsona moral batek eginiko ohar eta inskripzioak itzultzen diren kasuetan, bi hizkuntzatara bederen itzuli behar direla. Ondorioz, SNCFen eginbehar bakarra dela informazioa atzerriko bi hizkuntzatara itzultzea, eta gaineratzen du inongo testuk ez duela behartzen auzoko herrien hizkuntzaren erabilera, hots, kasu horretan euskara.

Espedientea: 799/2008

ieh

K exa: Akitania Eskualdeko Kontseiluak argitaratu l’Aquitaine egunkariaren iraila - urriko alean euskararen presentzia hutsaren hurrengoa da. Egunkariak 24 orrialde ditu eta orrialde erdia hartzen ez duen artikulu bakarra da euskaraz, alboan frantseserako itzulpena duelarik.

Espedientea: 1042/2009

ieh

K exa: Uztailaren 28an Pirinio Atlantikoko Kontseilu Nagusiaren Baionako egoitzan ezin izan zuen harrera euskaraz jaso.

2. HIZKUNTZA-POLITIKEN ARDATZ NAGUSIAK - 2.2. NORMALIZAZIORAKO PLANGINTZAK

sialdia edota bizi soziala bezalako atalen garapena oztopatu dute. Balantzean argi gelditzen da, bizi soziala atalean, animazioaren eta jarraipenaren beharra, eragileen borondatean oinarritu politikak garatu nahi diren heinean, eragile horien motibazioa elikatzeko funtsezkoak baitira. Bada, Euskararen Erakunde Publikoak zentzu horretan ere dituen zailtasunak agerian utzi ditu, giza baliabideak, baliabide teknikoak zein ekonomikoak eskasak direlako. Egoera honek argi uzten du aurreikusitako hizkuntza-politika behar bezala garatzeko ezinbestekoa dela aurrekontuak handitzea. Horrekin batera, honek guztiak agerian uzten du ere, hizkuntza-politika koherente, egituratu eta orokor bat behar dela, hau da, estrategia orokor bat eta ez ekintza puntualez osatutako ibilbide-orri bat. Lehen bost urte hauetan, irakaskuntzak eta gazteriak izan dute lehentasuna, baina Euskalgintzak hasieratik zioen bezala euskararen normalizaziorako irakaskuntzan ez ezik, beste eremuetan ere eragin behar da eta ezagutza areagotzeaz gain erabilera ahalbidetzeko espazioak, eremuak euskaldundu behar dira. Euskararen Erakunde Publikoak kasu honetan ere ez duela nahiko egin aitortzen du.

25

2. HIZKUNTZA-POLITIKEN ARDATZ NAGUSIAK - 2.2. NORMALIZAZIORAKO PLANGINTZAK

2.3. BALIABIDE NAGUSIAK

26

Baliabideen azterketa beti plangintza bati lotuta egin beharko litzateke, behar diren baliabideak plana bururaino eramateko behar den denbora eta bete nahi diren helburu zehatzak kontuan hartuz. Horrela soilik ikus daiteke erabilitako baliabideak ezarritako helburuak lortzeko nahikoak ote diren. Era berean, garrantzitsua da plangintzaren jarraipen iraunkorra egitea, zehaztutako helburuak zein neurritan betetzen ari diren jakiteko eta horrela erabakitako baliabideak errealitate berrira egokitu ahal izateko. Elementu hauek guztiak kontuan hartu gabe ez du esanahi kritikorik zerbait egiteko bat edo hamar erabiltzen den jakiteak, bat edo hamar hori ez baitakigu bidearen zati bat egiteko edota ibilibide osoa egiteko erabili den.

Hizkuntza-politikak neurtzeko metodologia berezirik ezagutzen ez den arren, politika-publikoak ebaluatzeko metodologia ugari badira eta guztien oinarria zehaztutako helburuak zein neurritan bete ote diren ebaluatzea izan ohi da. Hori da nazioartean ohikoena, baina gurean ez da horrelakorik egiten. Euskal Herriko administrazio publikoek beren hizkuntza-politikak neurtu edo ebaluatzeko egindakoa zerrendatzera mugatzen dira, ez dute inolako helburu zehatz eta neurgarririk definitzen eta, ondorioz, balorazioen ordua iristen denean, emandako pausoak aurkeztera mugatzen dira. Noski, horrela ezinezkoa da aurreikusitako helburuak zein neurritan bete ote diren neurtzea.

Hizkuntza-politikak behar bezala ebaluatu ahal izateko, lehenik eta behin, helburuak zehaztu behar dira eta ondoren helburu horiek neurtu ahal izateko adierazleak definitu. Horixe bera gomendatu zion Eusko Jaurlaritzari Herri Kontuen Euskal Epaitegiak 2000 urtean, Euskal Autonomia Elkarteko Administrazioek euskararen normalizaziora bideratutako baliabideak fiskalizatzeko egindako txostenean: Helburuen adierazleak: Euskara normalizatu eta erabilera sustatzeko jarduerek erakusten dute plangintza-ahalegin nabarmena egin dela, urteanitzeko eperako aurreikusitako ekintzen bitartez. Hala eta guztiz ere, eta maiz gertatu ohi den moduan, aurrekontu-programek ez dituzte garbi bereizten ekintzen helburuak eta ekintzak baizik ez dituzte adierazten (eskolordu kopurua, emandako diru-laguntzak, hizkuntz eskakizuna egiaztatu duen langile kopurua, etab.). Politika hauen eraginkortasun mailaren adierazle nagusia euskararen erabilerak berak izan behar luke, bai administrazioaren barneko esparruan, baita gizartean orokorrean ere, hainbat adierazleren bitartez baloratua. Hizkuntza Politikarako Sailburuordetzak hainbatero kontrolatu behar lituzke datu hauek eta horien bilakaera ezagutzera eman Aurrekontuen eta Likidazioen bitartez.

Beraz edozein politika publiko ebaluatzeko biderik egokiena zehaztutako helburuen eta epeen betetze maila neurtzea litzateke, baina ikusi dugunez, gurean euskararekin lotuta dauden politikek, hau da, hizkuntza-politikek ez dute zehazten euskararen normalizazio osoa lortzeko zein helburu eta zein epetan bete behar diren. Kasurik onenean tarteko helburu eta epeak zehazten dira, baina gehienetan hori ere ez eta orokorrean helburu eta epe nagusirik inoiz ez. Hau guztia herritarren aurrean kontuak behar bezala eman beharrik ez izateko estrategia politiko bat besterik ez da.

Zentzu berean oso zaila da politika horiek aurrera ateratzeko esleitzen diren baliabideen azterketa egitea, izan ere, helburu eta epe nagusirik gabe ia ezinezkoa da esleitzen diren baliabideen nahikotasuna edota egokitasuna neurtzea. Bada, kasu honetan, zailtasun orokor horri bestelako zailtasun teknikoagoak gehitu behar zaizkio. Izan ere, ondoren ikusiko dugun bezala, Administrazioek ez dute euskararen normalizaziorako esleitzen dituzten baliabideen inguruko informazioa behar bezala eskaintzen: orokorrean informazioa eskasa izaten da, nahasia, sakabanatua eta askotan bateraezina. Azken finean, eta ondoren ikusiko dugun bezala, alor honetan hiru Administrazioek erakusten duten gardentasun eza, beraien hizkuntza-politiken erakusgarri ere bada.

Arauak eta plangintzak aztertu ondoren ikusitakoaren arabera, argi dago, salbuespenak salbuespen, hiru Administrazio hauen hizkuntzapolitikak ez direla eraginkorrak, ez baitute euskararen normalizazioa erdiesteko balio. Baina horrez gain, eraginkorrak ez izateaz gain, hiru Administrazioek garatzen dituzten politikak ez dira efizienteak, hau da, euskararen normalizaziorako erabiltzen duten dirua ez dute behar bezala erabiltzen. Esan bezala, kasurik onenean ere, Administrazioaren gastuak ez ditu euskararen normalizaziorako beharko liratekeen baliabideak ahalbidetzen. Are gehiago, kasu askotan Administrazioek egiten duten gastu ez-nahiko hori ez da behar bezala erabiltzen eta baliabide garrantzitsuak lehentasunezkoak ez diren egitasmoetara bideratzen dira: euskara jakin gabe kontratatu diren langileak euskalduntzera, langile horien ordezkoen soldatak ordaintzera, langile elebakarrek sortutako idazkiak euskalduntzera edota hizkuntza-politika garatzen duen administrazio egitura bera mantentzera, hau da, bestelako politikak garatu izan balira ekidin zitezkeen gastuak estaltzera.

Administrazio publikoan lan egiteko euskara jakitea legez, hau da, arau bidez eskatu izan balitz, gerora ez zen hainbeste baliabide xahutu beharko langile horiek euskalduntzen eta, batez ere, euskalduntzen ari diren langile horien ordezkoen soldatak ordaintzen. Esaterako Eusko Jaurlaritzak bere hizkuntza-politika osoa garatzeko erabiltzen dituen diru-baliabideen erdia baino gehiago Administrazioko langileak euskalduntzen erabiltzen du, hau da, langileak euskalduntzeko sistema osoa mantentzen (irakasleak, ikastaroak...) eta batez ere euskara ikasteko liberatzen diren langileen ordezkoak kontratatzen33. Hori izan da Euskal Autonomia Elkartean lehenetsi den politika eta noski, horrek euskararen gainerako eremuetan ere bere ondorioak izan ditu34.

33 — Herri-Kontuen Euskal Epaitegiaren 1998ko fiskalizazio-txostenaren arabera, Eusko Jaurlaritzak euskararen normalizaziora bideratzen zuen aurrekontu osoaren %55,7 pertsonal-gastuetarako zen. Gainera gastu horren zatirik handiena (pertsonal-gastuaren %81) euskara ikasten ari ziren langileen ordezkoak kontratatzen gastatzen zen (aurrekontu guztiaren %45).

34 — Adibide bat besterik ez jartzearren, pentsa dezagun ofimatikak izan duen bilakaeran. Funtzionario izateko lan-deialdietan edota enpresa pribatuan lana lortzerakoan, egun ezinbestekoa izaten da ofimatikako oinarrizko ezagutza erakustea eta guztiok ikasi behar izan dugu aplikazio horiek erabiltzen. Ez da inoiz diskriminazioaz edota gehiegikeriaz hitz egin. Aldaketa isila eta azkarra izan da. Euskararen kasuan ordea, hizkuntza ofiziala den eremu batean, berezkoa den lurralde batean eta herritarren hizkuntza-eskubideak bermatu edo ez jokoan dagoen arren, gutxieneko ezagutza exijitzea inposaketa eta diskriminazioa balitz bezala aurkezten dute hainbatek.

Bestalde, hizkuntza-politika garatzeko sortu den administrazio egitura mantentzeko ere diru asko erabiltzen dute hiru Administrazioek. Are gehiago, aurrekontuaren zatirik nagusiena egitura horretan lan egiten duten langileen soldatak eta funtzionamendu gastuak ordaintzeko erabiltzen da. Joera orokorra da, baina benetan adierazgarria da Nafarroako Foru Komunitatean azken urte hauetan abian jarri den Euskarabidea Institutuaren kasua, zeinak bere aurrekontuaren ia bi heren erabiltzen dituen langile eta funtzionamendu gastuak ordaintzeko35.

Arau eta plangintzen arloan ikusi bezala, baliabideen kasuan ere Administrazioen arteko desorekak nabarmenak dira: EAEko Administrazio orokorrean langile batzuk euskalduntzera bideratzen ari da baliabide gehien, NFKan aldiz langile gutxi batzuei euskara ikastaroak ordaintzera mugatzen dira eta IEHn ez da alorra euskalduntzera inolako baliabiderik bideratzen. Guztiek komunean dutena zera da, euskararen normalizazioak behar dituen baliabideetatik oso urrun aurkitzen direla, hori bai, ondoren ikusiko dugun bezala, batzuk beste batzuk baino urrunago.

2.3.1. Euskal Autonomia Erkidegoa Giza baliabideei dagokienez, Administrazio Orokorrean langileak euskalduntzeko prozesua erakunde autonomo batek kudeatzen du, Herri Arduralaritzaren Euskal Erakundeak (HAEE). Erakunde autonomo honek bi atal nagusi ditu, bata langileen hautaketaz eta formakuntzaz arduratzen da eta bestea euskalduntze-prozesuaz. Bigarren atal honen

35 — Nafarroako Gobernuaren 2009ko aurrekontuetan Euskarabideak 3.145.653 €-ko aurrekontua izan du eta langileen soldatak (1.634.123 €) eta funtzionamendu-gastuak (283.112 €) ordaintzeko aurrekontu osoaren %61 esleitu da. Beste muturrean Euskararen Erakunde Publikoa dugu, no aurrekontuaren %20 baino gutxiago bideratzen duten funtzionamendu gastuetara.

baitan kokatzen dira Administrazio Orokorrean langileen euskalduntzeaz arduratzen diren giza baliabideak36.

Atal hau era berean bi azpiataletan banatzen da, batean itzultzaile zerbitzuak aurkitzen dira (19 langile, 14 itzultzaile eta 5 administrari) eta bestean euskalduntze-zerbitzuak (26 langile, 22 teknikari eta 4 administrari). Hau da, Administrazio Orokorreko euskalduntze-prozesua dinamizatzen 22 teknikari besterik ez dira ari. Euskara arduradun orokor bat dago eta beste hiru ataletako arduradun. Langileei euskara ikastaroak emateaz arduratzen diren langileak ez dira plantilla iraunkor honen baitan kokatzen. HAEEk zerbitzu horiek HABEren bidez azpikontratatu egiten ditu euskaltegi sarean.

Espedientea: 548-2004

K exa: Barakaldoko Hizkuntz Eskola Ofizialeko administrariek ez dute zerbitzua euskaraz eman ahal izateko hizkuntz gaitasun nahikorik. eae (araba) K exa: 2000-2001 ikasturtean Arabako Abokatuen Elkargoan euskara ikasteko aukera eskaini zitzaien Arabako abokatu guztiei, eta hala, 12 laguneko talde bat sortu zen.

Eusko Jaurlaritzaren Justizia Sailaren eta Abokatutzaren Euskal Kontseiluaren dirulaguntza zuen ikastaroak. Joan den ikasturtean dirulaguntzak bertan behera uztea erabaki zuten inolako arrazoirik eman gabe eta geroztik ez dute dirulaguntzarik jaso.

Espedientea: 674/2005

Espedientea: 550-2007

Dena dela langile horiek ez dira soilik Administrazio Orokorraren euskalduntzeaz arduratzen, sektore publikoko beste alorrei ere zerbitzua eskaintzen diete (langile-hautaketa, langileen euskalduntzea, itzulpenak...) eta ondorioz ezin da esan 26 langile horiek Administrazio Orokorrerako soilik lan egiten dutenik.

Baliabide ekonomikoei dagokienez, diru gehien Administrazio Orokorreko langileak euskalduntzen erabiltzen da, alde batetik HAEEk eskaintzen dituen ikastaroak ordaintzeko eta bestetik euskara ikasteko liberatzen diren langileen ordezkoei soldatak ordaintzeko. Gai hauek aurrerago zehatz-mehatz aztertuko ditugu, baina oraingoz bi helburu horietara bideratzen den diruak EAEko aurrekontu publikoan zer suposatzen duen aztertuko dugu: 36 — Administrazio publikoko gainerako sektoreetan (Ertzaintza, Osakidetza, Justizia Administrazioa edota unibertsitate aurreko irakasleak), erakunde horietako bakoitzak bere baliabide propioak ditu.

eae (bizkaia)

eae (bizkaia)

K exa: Ekainaren 4an, eguerdiko 13:50 aldera, Eusko Jaurlaritzak Bilbon duen ordezkaritzako Kultura Sailera deitu zuen herritarrak. Euskaraz zuzendu zitzaion telefonoa hartu zion langileari eta honek euskaraz baino gaztelaniaz hobeki elkar ulertuko zutela erantzun zion. Herritarrak bera euskaraz hobeki moldatzen zela jakinarazi zion arren gaztelaniaz jarraitu behar izan zuen.

Erantzuna: Kultura Sailak Bilbon duen ordezkaritzan sei lanpostu daude eta horietako lauk derrigorrezko hizkuntza eskakizuna dute, baina lanpostu horietatik bat hutsik dago eta beste bitan salbuetsita dauden funtzionarioak daude, beraz, zoritxarrez, administrazio atal horretako sei lanpostutatik bakar batean dugu langile euskalduna eta zaila da egoera horretan eskari guztiak euskaraz erantzun ahal izatea. …

Administrazio atal horretan elkar joka ditugu herritarrek zerbitzua euskaraz jasotzeko duten eskubidea bermatzeko lege-xedapenen garapen maila eta langileek karrerako funtzionario diren aldetik jabetzan duten lanpostuarekiko dituzten eskubideak.

2. HIZKUNTZA-POLITIKEN ARDATZ NAGUSIAK - 2.2. NORMALIZAZIORAKO PLANGINTZAK

Eta gauza bera gertatu da itzulpen-politikarekin ere, esan bezala, urte hauetan guztietan euskaraz ez zekien langile asko kontratatu dira Administrazioan aritzeko, langile horiek ezin izan dute euskaraz lan egin eta ondorioz baliabide asko itzulpenetan xahutu behar izan dira. Politika hori abian jarri aurretik ere, agintariek jakin bazekiten itzulpenpolitika eraginkorrenak ere ezingo zuela inoiz langile elebidunez osatutako Administrazio publikoaren eraginkortasuna ordezkatu, baina bide hori lehenetsi zen eta ondorioak ezagunak dira: kasurik onenean txosten edota idazki formalak itzultzen dira, baina egunerokoan erabiltzen direnak oso gutxi.

27

3. TAULA LANGILEAK EUSKALDUNTZEKO EGINDAKO GASTUAREN RATIOAK (2004-2008) 2003 Barne Produktu Gordina (A) AAOO Aurrekontu kontsolidatua (B) AAOO liberazioak (D)

2004

2005

2006

2007

2008

49.241,75

53.305,40

57.289,14

61.763,76

66.311,60

71.152,35

6.392,51

6.725,31

7.312,91

7.770,94

8.745,20

10.055,66

0,143

0,245

0,130

0,125

0,088

AAOO ikastaroen gastua (E)

0,683

0,851

1,020

1,029

0,715

D+E

0,826

1,096

1,150

1,154

0,803

0,754 0,754

(D+E)/B ratioa

0,000129

0,000163

0,000157

0,000149

0,000092

0,000075

(D+E)/A ratioa

0,000017

0,000021

0,000020

0,000019

0,000012

0,000011

2. HIZKUNTZA-POLITIKEN ARDATZ NAGUSIAK - 2.3. BALIABIDE NAGUSIAK

Iturria: Eusko Jaurlaritza eta Eusko Legebiltzarra. Kontseiluak egindakoa.

Sartu taulan n.d. kontzeptua (d.e.)

28

Ikus daitekeenez, azken urte hauetan Administrazio orokorreko langileak euskalduntzera bideratu den aurrekontua murrizten ari da. Ikastaroetan gastatu dena (E) eta liberazioak ordaintzen gastatutakoa (D) kontuan hartzen badugu, 2006 urtera arte gastua apur bat handitzen joan den arren, ondorengo urteotan murrizten ari da. Esaterako 2006 urtean ikastaroetan milioi bat euro inguru gastatu zen eta 2008 urtean aldiz 754.000 euro. Liberazioen kasuan gainera murrizketa 2004 urtean hasi zen, 245.000 eurotik 2007 urteko 88.000 eurotara pasaz.

Euskaran gehien gastatu zen 2006 urtean ere, Eusko Jaurlaritzak gastatutako milioi € bakoitzeko 149 € besterik ez dira gastatu euskara-ikastaroetan eta liberazioetan. Azken urteetan egindako gastu handiena izan den hori Barne Produktu Gordinarekin alderatzen badugu, hau da, urte horretan ofizialki sortu zen aberastasun guztiarekin alderatzen badugu, emaitzak are eskasagoak dira: sortutako milioi € bakoitzeko 19 besterik ez dira euskara ikastaroak finantzatzera bideratu.

Hurrengo urtean jada, ratio horiek asko murriztu ziren milioi € bakoitzeko 92 €eta 12 € hurrenez hurren.

Gastu-murrizketa horren atzean, besteak beste, liberatutako langileak gero eta gutxiago ordezkatzeko erabakia eta euskara ikastaroetara joateko baimenen murrizketa daude. Are gehiago, azken urte hauetan ikastaro ez trinkoetan ere murrizketak egon dira, lehen hiru ordukoak baziren egun bi ordukoak besterik ez dira eta noski, hor ere gastu-murrizketa garrantzitsua eragiten da.

Administrazio publikoan euskararekin zerikusia duen beste gastu garrantzitsu bat itzulpenena izaten da. Administrazio orokorraren kasuan ere itzulpen lan gehienak HAEEren bidez gauzatzen dira eta ondorioz ez dago jakiterik zehazki zenbat gastatzen den. Dena dela, jakin badakigu Ertzaintzak ez duela azken urte hauetan (2005-2007) kanpoko itzultzailerik kontratatu eta ondorioz helburu horrekin ez du €

bakar bat ere gastatu. Administrazio publikoko sail ezberdinei zerbitzua ematen dien HAEEak esaterako, 2005-2007 tartean 783.000 € inguru gastatu zituen kanpoko itzultzaileak kontratatzen (tarte berean 30.000 € inguru bideratu zituen euskarazko argitalpenak editatzera).

4. TAULA ADMINISTRAZIO OROKORREKO SAIL BAKOITZAK ITZULPENETAN GASTATUTAKOA (2005-2008) 2005

2006

2007

2008

Lehendakaritza

21.337

9.854

16.946

20.000

Ogasuna eta AP (HAEE barne)

87.552

79.937 80.940

85.000

Justizia, enplegua eta gizarte segurantza

75.067

Herrizaingoa

21.152

43.580

48.647

52.000

Industria, merkataritza eta turismoa

60.774

48.930

57.245

72.240

Etxebizitza eta gizarte gaiak

69.067

55.184

121.115 118.680

Hezkuntza, unibertsitateak eta ikerkuntza

72.094

65.968

177.675 230.000

84.445 107.929

32.408 40.090

111.456

Osasuna

25.361

Kultura

199.743

90.905 147.094 120.000

41.300

Ingurumen eta lurralde antolaketa

48.502

68.995

58.378

30.810

Garraioak eta lan publikoak

45.231

219

5.582

6.000

Nekazaritza, arrantza eta elikadura

3.377

2.227

332

3.333

GUZTIRA 729.257 582.653 861.972 890.819

Iturria: Eusko Legebiltzarra 2008. Kontseiluak egindakoa.

Oharra: 2008ko kopurua ez da gastatutakoa, aurreikuspena da.

Azkenaldian gainera, gero eta maizago, itzulpen-lanak kanpoko enpresei esleitzen ari zaizkie eta horrek itzulpenetara jotzeko joera areagotzen ari dela erakusten du. Dena dela, Administrazio publikoan, sail bakoitzaren itzulpen zerbitzuez gain, itzulpen zerbitzu nagusia HAEEren esku dago eta bertan ere itzulpen-gastua asko handitzen ari da. Esaten ari garen honen erakusgarri, Erakunde hau 2006 urtean 215 mila euro gastatzetik 2007 urtean 352 mila euro gastatzera pasatu zen.

2.3.2. Nafarroako Foru Komunitatea Orain arte ikusi dugunarekin argi gelditzen da Nafarroan garatutako hizkuntza-politikaren helburua ez dela, inondik inora, euskararen normalizazioa erdiestea. Corpus juridiko eskasa garatzeaz gain azken urteotan atzerapauso nabarmenak eman dira eta normalizazio-plangintzen alorrean ere murrizketak izan dira nagusi. Honela, azken hamarkada hauetan guztietan bi eremu horietan abian jarritako neurri eskasak ez dira iritsi Vascuencearen Legeak berak ezarritako mugetara ere. Bada, baliabideen alorrean ere gauzak ildo beretik joan direla esan daiteke. Inoiz ez zaio euskararen normalizazioari duen garrantzia aitortu eta eskaini zaizkion baliabideak oso eskasak izan dira, zerbait egiten zutela irudikatzera mugatuak.

Gobernu batzuetatik beste batzuetara euskara sustatzera bideratutako baliabideek gorabeherak ezagutu izan dituzte, baina beti kopuru oso urrietan mugitu dira: Nafarroako aurrekontu osoaren %0,3 baino gutxiago bideratu du beti euskara sustatzeko partidetara eta kopuru horren baitan euskararekin zerikusia zuten sailetako soldatak kontuan hartuz. Izan ere, hori izaten da beti euskararekin zerikusia duten zerbitzu edo ataletan partidarik garrantzitsuena.

Gainerakoan, partidarik garrantzitsuenak diru-laguntza ezberdinek osatutakoak izan dira: helduen euskalduntze-alfabetatzeari diru-laguntza (gau-eskolak), euskarazko hedabideei diru-laguntza, udalei diru-laguntza, euskarazko liburuak argitaratzeko diru-laguntza, Euskaltzaindiari diru-laguntza, eremu “ez-euskalduneko” ikastolei dirulaguntza. Nafarroako Gobernuak bere kabuz garatutako hizkuntzapolitika oso urria izan da eta ondorioz horretan erabilitako dirua ere bai: batez ere Administrazioko zenbait langile euskalduntzeko ikastaroak eta langile hauetako batzuk ordezkatzeko soldatak ordaintzera mugatu dira. Tarteka ikerketa batzuk edota argitalpen batzuk ere egin dituzte, baina gutxi gehiago.

Dena dela, Nafarroako Gobernuak orokorrean euskararen eremuan egiten duen gastua ere ez da batere gardena. Ez dago jakiterik euskara

sustatzera benetan zenbat diru bideratzen duten, partidak nahasgarriak dira, urte batetik bestera aldatzen dituzte eta hizkuntza-politikarekin zerikusi gutxi duten gaiak ere euskara sustatzeko elementu gisa zenbatzen dituzte37. Hala ere, ematen dituzten datu aldrebes horiekin ere ezin dute errealitatea ezkutatu: euskara sustatzera bideratzen duten diru kopurua hutsaren hurrengoa da.

raren aurrekontua. Azken urte hauetan, aurrez larria zen egoera horrek okerrera egin du, euskararen aurrekontu urria are gehiago murriztu duten heinean, baina sakoneko arazoak bere horretan darrai. Nafarroako Gobernuak ez du euskararen normalizaziorako hizkuntza-politika eraginkorrik garatzen eta horretara bideratzen dituen baliabideak garatzen duen politikarekin bat egiten dute.

Izan ere, Nafarroako Gobernuak euskara sustatzera bideratzen dituen baliabideak oso urriak dira. Are gehiago, azken urte hauetan Nafarroako Gobernuaren aurrekontuetan euskararekin zerikusia duten partida nagusiak aztertzen baditugu38, lehendik urria zen gastua are gehiago murrizten ari dela ikusiko dugu. Adibidez, 2000 urtean 7,4 milioi € besterik ez ziren bideratu euskararekin zerikusia zuten partida nagusietara, aurrekontu osoa 2.149,7 milioi €koa izan zen bitartean. 2006 urtean, aurrekontu osoa 3.380,2 milioi €taraino hazi zen arren, euskararen aurrekontua are gehiago murriztu eta 5,7 milioi €tan gelditu zen. Euskarabidea abian jarri zen urtean, 2007 urtean, euskararen aurrekontu urria apur bat hazi zen, 5,7 milioitik 7,7 milioitara, baina ondoren ikusiko dugun bezala, gastu handitzea baino gastuen berrantolaketa izan zela esan daiteke, aurrekontu barreiaturik zeuden hainbat partida Euskarabidearen baitan kokatzearen ondorio. Dena dela, hazkunde txiki hori ez zen inondik ere aurrekontu osoan emandako hazkunderen pareko izan.

Egoera orokorra hori izanik, ez da zaila Administrazio Orokorraren atalean euskara sustatzera bideratutako baliabideak ere oso urriak izan direla ondorioztatzea. Are gehiago, kasu gehienetan Administrazio Publiko osoan baliabide berak erabiltzen dira alor edo departamendu guztientzat.

Horrela gertatzen da esaterako giza baliabideei dagokienean: euskararen alorrean ari diren langileak Administrazio publiko osorako ari dira, ez dute beraien zerbitzua Administrazio Orokorrera mugatzen. Lehen NAPIko euskara zerbitzuaren bidez eta egun Euskarabidearen bidez eskaintzen diren euskara ikastaroak adibidez, administrazio publikoko langile guztiei eskaintzen zaizkie eta gauza bera gertatzen da itzulpen zerbitzuekin ere. Administrazioko langile guztiei euskara ikastaroak emateaz 23 irakasle arduratzen dira eta horiei, besteak beste, Administrazioko idazkiak itzultzeaz arduratzen diren beste zenbait teknikari gehitu behar zaizkie. Dena dela, langile hauek guztiak ezin dira euskararen normalizazioaz arduratzen diren teknikari gisa kontuan hartu, beraien lana ez baita normalizazio-plangintza orokor bat kudeatzea.

K exa: INAPek Nafarroako Administrazio Publikoetako langileendako 2008rako antolatutako formazio ikastaroetatik euskara hizkuntzari dagozkion 10 ikastaroak eta bertze hiru baino ezin dira egin euskaraz. Gehienak gaztelaniaz bakarrik egin ahal izanen dira.

Berriki, euskararekin zerikusia duten lanpostuak Euskarabidea Institutuan kokatzeko apustua egin du Nafarroako Gobernuak eta polikipoliki zerbitzu guztiak Institutu horretan kokatzen ari dira, baina esan bezala, Institutu horren zeregina Administrazio publiko osoari zein beste eremu zabalagoei begira garatzen da, ez soilik Administrazio orokorraren eremuan.

K exa: Errenta aitorpena egiteko hitzordua hartzeko jarritako 901 505 505 telefono zenbakira deitu du legeak ezarritako eremu euskalduneko herritarrak apirilaren 20an. Gaztelaniaz egin diote harrera. Euskaraz egin dezakeen galdetu du eta no, en castellano erantzun diote.

Laburbilduz, Nafarroako Gobernuak euskara sustatzera bideratzen duen aurrekontu osoa ez da inoiz euskararen normalizazioa erdiesteko nahikoa izan eta urte onenetan ere, hau da, euskara sustatzera diru gehien bideratu duenean ere nahikoa izatetik oso urrun egon da euska37 — Nafarroako Gobernuak ez ditu Eusko Jaurlaritzak bezala euskararekin zerikusia duten partida guztiak atal edo funtzio batean aurkezten eta, ondorioz, partida horiek guztiak aurrekontuetan sakabanaturik ematen ditu.

38 — Partida horietan euskararekin zerikusi gutxi duten gastuak ere sartzen direla jakin arren.

39 — Hau da, %107,68 Eusko Jaurlaritzaren aurrekontuekin homogeneizatuko bagenu.

Bestalde, Administrazio orokorrean euskararen inguruko gaiak, batez ere, Langile Batzordeetan lantzen dira eta askotan euskara ikastaroetan zenbat langilek parte har dezaketen erabakitzera mugatzen dira, urte bakoitzean helburu horretara bideratzen den aurrekontuaren arabera beti ere.

Kasu honetan ez dago Administrazio orokorreko langileak euskalduntzeko partida berezirik eta ondorioz Euskarabidearen zerbitzu orokorrean eskaintzen diren ikastaroetan parte hartzeko baimena eman edo ukatzera mugatzen dira Administrazio orokorreko Departamendu ezberdinak. Tarteka, araudiak ezarritako muga murritzen barruan, landeialdietan euskara zein lanpostutan eta zenbat baloratuko den ere negoziatzen dute Administrazio orokorreko eta sindikatuetako arduradunek, baina ikusiko dugun bezala, hori ere oso kasu gutxitan. Administrazio orokorreko ordezkarien eta sindikatuen artean kudeatzen

Espedientea: 101/2009

nfk

nfk

Kexa: Legeak ezarritako eremu euskalduneko D ereduko ikastetxe batean gaztelania hutsean jaso dute BIRDING NAVARRAk igorritako Observar aves en Navarra izeneko biorrikoa. Ikastetxekoek biorrikoa euskaraz igortzeko eskatu dute.

Ondorengoa erantzun diete Birding Navarratik: ez dutela eskuorria euskaraz argitaratu; gaztelaniaz eta ingelesez baino ez daudela, printzipioz (Nafarroa) kanpoko jendearentzat prestatuta dagoelako.

Espedientea: 528/2009

Espedientea: 688/2009

nfk

nfk

K exa: Legeak ezarritako eremu mistoan kokatutako erakunde batek maiatzaren 28an Nafarroako Lan Arloko 2. epaitegiko eskutitza jaso zuten zitazioa eginez. Dokumentazioa bere osoan gaztelania hutsean dago: gutunazala, zitazio zedula, probidentzia proposamena, demanda, etab.

2. HIZKUNTZA-POLITIKEN ARDATZ NAGUSIAK - 2.3. BALIABIDE NAGUSIAK

Azken urtean, 2009an, krisialdi ekonomiko orokorra dela eta aurrekontu osoa izoztu egin da, baina ez da gauza bera gertatu euskararen aurrekontuarekin: aurrekontu osoa 4.301,7 milioi € inguruan mantendu den bitartean, euskararen aurrekontua 7,7 milioi €tik 6 milioira murriztu da. Tarte osoa (2000-2009) kontuan hartzen badugu beraz, aurrekontu osoa %100,11 hazi den bitartean39 euskararen aurrekontua %18,8 murriztu dela ikusiko dugu.

Espedientea: 331/2008

29

2. HIZKUNTZA-POLITIKEN ARDATZ NAGUSIAK - 2.3. BALIABIDE NAGUSIAK 30

dira beraz horrelako gaiak eta ez dago normalizazioa berariaz kudeatzen duen arduradun edo teknikaririk.

txi izaten dira, urtetik urtera helburu horrekin esleitzen den aurrekontua murrizten ari denaren seinale.

Baliabide ekonomikoei dagokienez, Administrazio orokorrean ez da baliabide berezirik esleitzen euskararen normalizaziorako. Esan bezala, egiten den ahalegin bakarra Euskarabideak antolatutako ikastaroetan parte hartu nahi duten zenbait langileei baimena eman edo ukatzea izaten da eta ondorioz ikastaro horien gastua ere ez da Administrazio orokorraren gain erortzen. Langileen euskalduntzeaz arduratzen den zerbitzuak (lehen NAPIn eta egun Euskarabidean kokatzen denak) Nafarroako Administrazio publikoko langile guztiei eskaintzen die zerbitzua eta urtero aurrekontu jakin bat du, baina ezinezkoa izaten da aurrekontu horretan Administrazioko Sail bakoitzari legokiokeen gastua kalkulatzea, izan ere, askotan euskara bulegoarena berarena ere kalkulatzea ezinezkoa izaten da40.

Aurrerago ikusiko dugun bezala, Administrazio orokorra deitutako alor honetan urtero 300 langile inguruk parte hartzen du euskara ikastaroetan eta orokorrean sektore publiko osoa kontuan hartuz (D ereduko irakasleak ezik) urtero 1.000 lagun baino gutxiago aritzen direla kontuan hartuz, kopuru adierazgarria dirudi, baina Administrazio orokorrean 4.300 lagun ari direla kontuan hartzen badugu eta administrazio publiko osoan 20.000 baino gehiago, urteroko ahalegin hori Administrazio orokorra euskalduntzeko ez dela nahikoa ohartuko gara.

Urtero euskara ikastaroetara zenbat langile joan ahal izango diren urte horretan helburu horretarako aurrekontu publikoetan zehaztutako kopuruak agintzen du eta ez alderantziz. Hau da, ez da langile guztiak euskalduntzeko beharko diren urte eta baliabideak kalkulatu ondoren kopuru hori urteroko aurrekontuetara eramaten. Langile publikoen euskalduntzea Administrazio publikoen urteko aurrekontuak baldintzatzen du eta helburu horrekin esleitutako diru kopuruak agintzen du urtero euskara ikasi ahal izango duten langileen kopurua. Dena dela, Administrazio orokorraren kasuan ere ematen diren baimenak oso gu40 — Gure asmoa Nafarroako Foru Komunitaterako ere baliabideen azterketa xeheagoa egitea zen, baina aurrekontu orokorretan eta NAPIn euskarari dagozkion liberazio edota ikastaroei buruzko datuak beste zerbitzuen datuetatik bereizten ez diren heinean ezinezkoa zaigu informazio hori behar bezala aurkeztea. Adibidez, 2008 urtean Euskara eta Europako hizkuntzen zerbitzuaren aurrekontu osoa 475.397 eurokoa izan zen, baina ez dakigu kopuru horren zein zati zegokion Euskararen atalari.

2.3.3. Ipar Euskal Herria Ipar Euskal Herrian ere ez dago Administrazio Orokorrean euskararen normalizazioa sustatzeko arau edo plangintza berezirik eta ondorioz ez dago alor hori euskalduntzea helburu duen baliabide esleipenik.

Euskararen sustapenerako abian jarri zen Euskararen Erakunde Publikoa da euskararekin zerikusia duten gaiak lantzen dituen erakundea eta bertan orain arte ez da Administrazio Orokorra euskalduntzeko ekimen berezirik abian jarri eta ondorioz baliabide esleipenik ere ez.

Hezkuntza bezalako alorretan ezarri dira lehentasunak eta ez dago Administrazio Publikoa orokorrean eta Administrazio Orokorra bereziki euskalduntzea helburu duen ekimenik.

Orokorrean, baliabideei dagokienez, Herriko Etxeak izan dira urteetan euskararen normalizaziora baliabideak bideratu dituzten Administrazio bakarrak. Tartean, hala ere, Frantziako Estatuak ere zenbait baliabide esleitu izan ditu euskararekin zerikusia zuten gaietarako.

Adibidez, “Deixonne Legea” zela eta, Estatuak 1951 urtean eskualde-hizkuntzen irakaskuntza baimendu zuen, baldin eta ikasleek, aldi berean, Hezkuntza Nazionaleko Ministerioak araututako eskola-programa frantsesa betetzen bazuten. Dena dela, hori aukerakoa zenez, irakasle euskaldunez aparte, ez zen diru-baliabide berezirik aurreikusi frantseseko derrigorrezko programaz gain euskarazko irakaskuntza ematen zuten Estatuko ikastetxeentzat. Gurasoek jartzen zuten eraikinen kostua eta mantentzea, irakasleen soldatak edota eskola-garraioa ordaintzeko behar zen dirutza guztia.

Lau hamarkada beranduago, 1994 urtean, Gobernu Zentralak frantsesez eta euskaraz irakasteko gaitasun-agiria zuten Hezkuntza Nazionaleko irakasleen soldatak ordaintzea erabaki zuen. Euskal Kultura Erakundeari ere, 1990 urtetik aurrera, urtero diru-kopuru bat ematen zaio euskararen sustapenerako hainbat ekimen gara ditzan. Dena dela, ha-

markadetan Frantziako Gobernuak euskararen sustapenerako bideratu dituen baliabideak urriak eta isolatuak izan dira, ez euskararen normalizazioa bultzatzeko hizkuntza-politika orokor baten araberakoak.

Azken urte hauetan, baliabide urri horiek zerbait emendatu dira, lehenik Garapen Kontseiluaren eta Hautetsien Kontseiluaren eskutik eta berriki Euskararen Erakunde Publikoaren eskutik, baina oraindik ere ez dira euskararen normalizazioa erdiesteko behar bestekoak. Eta baliabide horiek ez dira nahikoak, besteak beste, ez delako inolako neurririk garatzen euskararen normalizaziorako ezinbestekoak diren Administrazio publikoa edota alor sozioekonomikoa bezalako alor estrategikoetan.

5. TAULA HITZARMEN BEREZIKO LURRALDE KONTRATUEN AURREKONTUAK (2001-2013) 2001-2006 euro. %

1. Hizkuntza Politika**

5.475.965 2,88

2. Kultura ***

16.468.748 8,66

3. Ingurumena

33.326.487 17,52

4. Laborantza

14.499.801

5. Arrantza

11.588.576 6,09 22.124.571 11,63

7. Turismoa

11.494.902 6,04

8. Azpiegiturak eta hirigintza

72.282.812 38,01

10. E.H.ko animaziorako neurriak

Orotara

1.043.449

6.198.000

2,91

5.905.000 2,78

7,62

6. Industria eta formakuntza prof.

9. Mugaz gaindikoa

2007-2013* euro. %

0,55

1.868.752 0,98 190.174.063

100 212.754.396

100

Iturria: Garapen kontseilua. Kontseiluak egina.

Oharra: Hizkuntza-politikako aurrekontua hiru urteetarako da, ez hitzarmenak dirauen urte guztietarako.

Frantziako Estatuak 1992 urtean Ipar Euskal Herriari buruz sustatutako eztabaida eta diagnosiaren ondoren, 1994 urtean, Garapen Kontseilua eta Hautetsien Kontseilua sortu ziren, Ipar Euskal Herriaren garapen ekonomiko, sozial eta kulturala sustatzeko41. Honela, erabakitako lehentasun horiek garatzeko, alor ezberdinetako eragileekin batera, Frantziako Estatuak, Akitaniako Eskualdeak eta Pirinio Atlantikoetako Departamentuak Ipar Euskal Herrirako Hitzarmen Berezia 41 — Garapen Kontseiluak aholkulari izaera baino ez du eta Hautetsien Kontseilua da erabakitzeko ahalmena duena, hori bai, beti ere goragoko Administrazio mailen arabera, izan ere Estatua, Eskualdea eta Departamendua baitira aurrekontuaren zati nagusia jartzen dutenak.

tengatzen duten herrien sindikatuek eta %1 Ipar Euskal Herriko Hautetsien Kontseiluak. Sortu zenetik, EEPak zehaztutako helburuak erdiesteko ondorengo aurrekontuak kudeatu ditu44.

Honela bada, lehen Lurralde Kontratu horrek iraun dituen sei urteetan 50 egitasmo abian jartzeko 190,17 milioi € erabili dira42. Urte horietan hizkuntza-politika atalera zehazki 5,48 milioi € bideratu dira, hau da, aurrekontu osoaren %2,88. Garapen Kontseiluak berak emandako informazioaren arabera, sei urte iraun dituen lehen Lurralde Kontratuan diru gehien erabili duten atalak Azpiegiturak eta hirigintza (%38), Ingurumena (%17,5) eta Industria eta formazio operatiboa (%11,6) izan dira.

6. TAULA

Bigarren Lurralde Kontratua jada abian da eta 2007-2013 tarterako 212,7 milioi € aurreikusi dira bertan, lehen kontratuan baino 22,6 milioi € gehiago (%11,9ko hazkundea). Hizkuntza-politikari dagokionez, datozen urteetarako 6,2 milioi € aurreikusten dira, hau da, lehen kontratuan baino 0,7 milioi € gehiago (%13,2ko hazkundea)43.

Lehen lurralde kontratua kudeatzeko Hizkuntza-politikarako Obragintza Publikoa sortu zen, erakunde publikoen eta Euskalgintzako eragileen arteko elkargunea izan behar zuena eta handik urte gutxira Euskararen Erakunde Publikoa jarri zuten abian Frantziako Estatuak, Akitaniako Eskualde Kontseiluak, Pirinio Atlantikoetako Kontseilu Nagusiak, Euskal kultura sustengatzen duen Herrien arteko Sindikatuak eta Euskal Herriko Hautetsien Kontseiluak.

Etorkizunerako lan-ildoak eztabaidatzerakoan, Hizkuntza Politika proiektua osatzeko Euskalgintzako eragileei laguntza eskatu zitzaien, baina azken txostenean ez ziren egindako ekarpen nagusiak jaso. Azkenean proiektu horretan 12 erronka nagusi zehaztu ziren, baina oso maila desorekatuan eta euskararen normalizaziorako estrategikoak diren alorrak kanpoan utziz.

Baliabideei dagokienez, azken urte hauetan Hitzarmen Bereziko Lurralde Kontratuan hizkuntza-politikarako esleitzen diren baliabideak EEPk kudeatzen ditu. Bere aurrekontuaren %30 Frantziako Estatuak jartzen du, beste %30 Akitaniako Eskualde Kontseiluak, beste %30 Pirinio Atlantikoetako Kontseilu Nagusiak, %9 Euskal kultura sus-

EUSKARAREN ERAKUNDE PUBLIKOAREN AURREKONTUA (2004-2009) Euskararen Erakunde Publikoa (EEP)

Eusko Jaurlaritza (EJ)

GUZTIRA

Espedientea: 792/2005

ieh

K exa: Herritarrak ezin izan du zerbitzua euskaraz jaso Baionako TRÈSOR PUBLICeko bulegoan.

2004

1.733.000

1.733.000

Espedientea: 552-2007

2005

1.733.000

1.733.000

K exa: Elkarte bat sortzeko aurkeztu beharreko estatutuak euskaraz idazteaz gain, frantsesez idaztera ere behartu dituzte.

2006

1.733.000

2007

2.066.000

450.000

2.515.000

2008

2.526.000

460.000

2.986.000

2009

2.066.000

470.000

2.536.000

1.733.000

Iturria: Euskararen Erakunde Publikoa. Kontseiluak egindakoa.

Ikus daitekeenez, EEPren 2009 urterako aurrekontua 2,066 milioi €koa izan da eta kopuru horri Eusko Jaurlaritzak Ipar Euskal Herriko eragile pribatuei bideratutako diru-laguntza gehitu behar zaio, helburu horretara bideratzen dituen 0,47 milioi €ak EEPak kudeatzen baititu45.

Esan bezala, hauek Ipar Euskal Herrian euskararen sustapenera bideratzen diren baliabide guztiak dira eta ez dakigu hortik Administrazio Orokorra izeneko alorrera zenbat baliabide bideratzen diren, baina, aurrez ikusitako helburu eta lehentasunak kontuan hartuz, alor honetan egiten den ahalegina hutsaren hurrengoa dela esan behar da. Ez dago langileak euskalduntzeko inolako ekimenik, ez dago langile euskaldunak kontratatzeko inolako plangintzarik eta azken finean ez dago Administrazio Orokorra euskalduntzeko bestelako ekimenik ere eta ondorioz alor honetan euskara sustatzera bideratutako baliabideak ere parekoak dira.

42 — Hiru Administrazio publiko nagusiek aurrekontu osoaren %87 jarri zuten, hau da, guztira 165,69 milioi € inguru.

44 — Honela, bigarren Lurralde Kontratuan hizkuntza-politika garatzeko aurreikusten diren 6,2 milioi € horiek EEPk kudeatuko ditu.

Egia esan jada kudeatu ditu, izan ere, Lurralde Kontratuaren iraupena 2007-2013 tarterako bada ere, Euskararen aldeko hizkuntza-politika programaren ibilbidea 2007-2009 tarterako zehaztu da. Hau da, 6,2 milioi € horiek jada gastatuak ditu EEPak.

43 — Euskararen aurrekontua beraz, aurrekontu osoaren hein berean hazi dela esan daiteke, baina 2006 urtean hizkuntza-politika azkartzeko helburuz Euskararen Erakunde Publikoa abian jarri zela kontuan hartzen badugu, aurrekontuaren mantentze hori are kezkagarriagoa bilakatzen da.

45 — Aurreko urteetan Ipar Euskal Herriko eragileak euskararekin lotutako egitasmoak garatzeko EEPren diru-laguntzen deialdira ez ezik, Eusko Jaurlaritzaren deialdira ere aurkez zitezkeen, baina 2008 ondoren jada bietako batera soilik aurkez daitezke.

ieh

Espedientea: 825-2007

ieh

K exa: Ekaineko hauteskundeetan bozkatzeko herritarren eskura jarritako bozka-paperak frantses hutsean dira.

Erantzuna: 1994ko abuztuaren 4ko Legearen 1. artikuluak ezartzen duenez frantsesa da zerbitzu publikorako hizkuntza. Ondorioz hura erabiltzea derrigorrezkoa da eta frantsesez idatzita dauden bozka-paperek.

Espedientea: 507-2008

ieh

K exa: Herritarrak L’Office 64 de l’habitatera deitu du.

Deiaren arrazoia euskaraz azaltzen hasi zaio langileari, baina hark frantsesez hitz egiteko eskatu dio, elkarrizketa moztuz eta Frantzian garela, Office64ra deitu duela eta hemen ez dela euskaraz mintzatzen esanez. soilik dute balio juridikoa. Gainera inon ez da xedatzen frantserarekin batera erregio hizkuntza erabili beharra dagoenik.

Espedientea: 1116/2009

ieh

K exa: OSASUN MINISTERIOAk eta INPES (Institut National de Prévention et d’Education pour la Santé) erakundeak Baionako farmazietan urrian birusen aurkako kanpainaren karietara argitaratu eskuorria frantses hutsean zen.

2. HIZKUNTZA-POLITIKEN ARDATZ NAGUSIAK - 2.3. BALIABIDE NAGUSIAK

sinatu zen 2000 urtean. Ondoren Hitzarmen Bereziaren baitan zehaztutako egitasmo edo programak definitu eta diruz hornitzen zituen 2001-2006 epealdirako lehen Lurralde Kontratua jarri zen abian.

31

3. HIZKUNTZA POLITIKEN ELEMENTU ADIERAZGARRIENAK 3.1. LANGILEEN EUSKALDUNTZEA

2. HIZKUNTZA-POLITIKEN ARDATZ NAGUSIAK - 2.3. BALIABIDE NAGUSIAK

Administrazio orokorrean gero eta langile gehiago ari dira lanean eta egunerokoan milaka herritarrek erabiltzen dituzten zerbitzuak dira gainera eta ondorioz euskararen normalizaziorako zerbitzu publiko hau euskalduntzea ere ezinbestekoa da. Zerbitzua euskalduntzeko ordea, bertan lanean ari diren langile publiko guztiak euskaldundu behar dira, baina gure administrazioek ez dute helburu hori erdiesteko nahikoa ahalegin egiten eta esan daiteke, hein handi batean, helburu bezala ere ez dutela proposatzen. Administrazio orokorreko langileak euskalduntzeko ikastaroak eskaintzen dira, batzuk beste batzuk baino eskaintza zabalagoa eta bitarteko gehiago edo gutxiago esleitzen dituzte, baina ez batzuek eta ez besteek ez dute langile guztiak euskalduntzea helburu duen plangintzarik.

32

Euskal Autonomia Erkidegoan araudiak lanpostu batzuei euskara ikasteko betebeharra ezartzen die, baina ez da langile guztiak euskalduntzeko eperik ezartzen eta esleitutako baliabideak ere oso mugatuak izaten dira. Nafarroako Foru Komunitatean aldiz zenbait langileri euskara ikastaroetara joateko aukera eskaintzen zaie, baina inolako betebeharrik gabe eta ondorioz lanpostu horietan ari diren langileen euskalduntzea erabat borondatezkoa izaten da. Eta noski, kasu honetan ere ez dago langile guztiak euskalduntzeko epedun plangintzarik ez eta baliabide nahikorik. Izan ere, batean zein bestean, urte bakoitzean helburu horretarako dagoen aurrekontuak mugatzen du eskaintzen diren ikastaro eta liberazioen kopurua. Ipar Euskal Herrian oraingoz ez dago langileak euskalduntzeko inolako ekimen iraunkorrik.

3.1.1. Euskal Autonomia Erkidegoa Administrazio Orokorra izan zen 1990 urtean euskararen normalizaziorako lehen plangintza abian jarri zuen Administrazio Publikoko alorra, Euskararen Legea onartu eta zortzi urtera. Bada, azken bi hamarkadetan alor honetako ehunka langile euskara ikasten aritu dira eta azkenaldian, batez beste, urtero 800 langile aritzen direla esan daiteke. Administrazio Orokorrean egun 6.500 lanpostu inguru daudela kontuan hartuz (langileak dezente gehiago dira), ikasle kopuru esanguratsua izan arren, ez dela kopuru nahikoa ondoriozta daiteke.

Lehen plangintzaldian euskara ikasten aritu ziren langileen kopuru orokorra (Administrazio Orokorraz gain Aldundiak eta Udalak kon-

tuan hartuz), urtero bataz beste 3.500 ingurukoa izan zen. Lehen urtean 3.590 izan ziren, hurrengoan 4.482ra iritsi zen eta hortik aurrera kopurua murriztuz joan zen, 1994-1995 ikasturtean berriz ere 3.528 ikaslera murriztuz. Esan bezala, datu hauek ez dira soilik Administrazio Orokorrarenak, baina garai hartako egoerari buruz ideia bat egiteko balio dute, are gehiago ikasle horien artean gehienak Administrazio Orokorreko langileak zirela kontuan hartuz.

arren, ez dira behar beste izan. Are gehiago, eman diren liberazio gehienak ez dira ordezkatu eta ondorioz, horrek eragiten duen gastua ez da beste alor batzuetan bezain bestekoa izan. Bestelako ikastaroak ere eskaintzen dira (4. hizkuntza-eskakizuna prestatzekoak, lanalditik kanpokoak, udakoak edota autoikaskuntzakoak) baina, esan bezala, orokorrean bi orduko ikastaroek osatzen dute eskaintza nagusia.

Ikus daitekeenez, taulan hiru saili dagozkien datuak falta dira, batez ere Kultura bezalako sail garrantzitsu bati buruzkoak. Dena dela, Administrazio Orokorreko ikasle kopuruen baturak baditugu eta ikasle kopurua ez da biderkatzen. 2000 urtean Eusko Jaurlaritzako sail eta erakundeetan 870 langile aritu ziren euskara ikasten, 2001 urtean 948, 2002 urtean 827, 2003 urtean 772 eta 2004 urtean 722. Ikus daitekeenez, urterik urtera ikasle kopurua murriztuz doa, 2001 urtean 950 ikasleko mugara iritsi ondoren.

7. TAULA

Gaur egun, Administrazio Orokorrean urtero 800 langile inguru aritzen dira euskara ikasten, baina urtetik urtera gero eta gutxiago dira.

Inork pentsa lezake murrizketa hori normala dela, azken finean jada 20 urte eta hiru plangintzaldi ondoren langile gehienek jada euskaraz jakinen dutela eta ondorioz ez dutela ikasi beharrik izango. Bada, urte hauetan guztietan aurrera egin dela ukaezina den arren (hainbeste denbora eta diru erabili ondoren atzera egitea ezinezkoa zen), oraindik ere langileen erdiak ez daki euskaraz eta ondorioz oraindik ez dago euskara ikastaroak murrizten hasteko arrazoi objektiborik.

Izan ere, arrazoiak bestelakoak dira: alde batetik Administrazio orokorreko langile gehienek (%70ak inguru) jada 45 urte baino gehiago dute eta ondorioz ez dute betetzen ari diren lanpostuari dagokion hizkuntza-eskakizuna egiaztatu beharrik, hau da, ez dute egiaztatu behar, ez dute ikasi behar, ez dute ikastaroetan parte hartzen. Bestetik, Jaurlaritzak berak gero eta baliabide gutxiago esleitzen du helburu honetarako eta gero eta baimen gutxiago eskaintzen ditu, hala nola, gero eta liberazio gutxiago. Eta zalantzarik gabe, honeke ere badu bere ondorioa ikasle kopuruaren murrizketan.

Langileak euskalduntzeko biderik eraginkorrena ikastaro trinkoak izaten dira eta, noski, horietan parte hartu ahal izateko ezinbestekoa izaten da langileak liberatzea. Administrazio Orokorrean, beste alor askotan bezala, eskaini diren ikastaro gehienak bi ordukoak izan dira (lehen hiru ordukoak izaten ziren) eta ikastaro trinkoak eta hauetara joan ahal izateko liberazioak beste alor batzuetan baino ugariagoak izan diren

EUSKARA IKASLEAK ADMINISTRAZIO OROKORREAN (2000-2004) 2000 2001 2002 2003 2004 Lehendakaritza Lehendakariordetza

16

20

20

16

12

Ogasuna eta AP (HAEE barne)

151

148

136

137

121

Justizia, enplegua eta gizarte segurantza

169

151

134

107

90

Herrizaingoa

9

30

13

7

0

Industria, merkataritza eta turismoa

72

69

71

93

86

Etxebizitza eta gizarte gaiak

35

46

41

24

17

Hezkuntza, unibertsitateak eta ikerkuntza

141

154

126

99

106

Osasuna

116

138

126

39

13

Ingurumen eta lurralde antolaketa

34

36

32

32

37

Garraioak eta lan publikoak

12

14

13

13

16

755

806

712

567

498

Kultura

Nekazaritza, arrantza eta elikadura GUZTIRA

Iturria: Eusko Legebiltzarra 2006. Guk geuk egindakoa.

Oharra: kopuru horiek langileei dagozkiela esaten den arren, langile batek ikastaro ezberdinetan parte hartu dezakeela kontuan hartzen badugu, benetan euskalduntze-prozesuan dauden langileak gutxiago direla ondorioztatu behar da.

Urtetik urtera Administrazio Orokorreko langileen kopurua haziz joan dela kontuan hartzen badugu, kezkatzeko moduko datuak direla ohartuko gara. Izan ere, tarte horretan, 2000 urtetik 2004 urtera gutxienez 650 langile berri sartu ziren (2000 urteko lan-deialdiaren bidez) eta gutxi gora behera 200 lanpostu berri sortu. Azken finean urte horietan Administrazio Orokorrean 6.300-6.500 lanpostu zeudela kontuan hartzen badugu, euskara ikasten ari ziren langileak %10 baino zerbait gehiago zirela ondorioztatu behar dugu eta lanpostuan kontuan hartu ordez, langileak kontuan hartuko bagenitu hori ere ez.

3.1.2. Nafarroako Foru Komunitatea Ikusi bezala, Nafarroako Foru Komunitatean ez dago Administrazio Orokorrean ari diren langile guztiak euskalduntzeko inolako plangintzarik. Administrazio publikoko langile guztiei euskara ikasteko edota hobetzeko zenbait ikastaro eskaintzen zaizkie, baina eskaintza orokor horrek ere ez du langile publiko guztiak euskalduntzea helburu. Ekimena euskaldundu nahi duten langile publiko gutxi batzuei euskara ikastaroak eskaintzera mugatzen da eta ondorioz Administrazioa euskalduntzeko premian baino langileen beraien borondatean oinarritzen da. Dena dela, langileek ikastaroetan parte hartu ahal izateko beren nagusien baimena eskuratu behar izaten duten heinean, azken hitza Nafarroako Gobernuko Departamendu edo Zuzendaritzena izaten da.

Azken finean, kasu honetan ere, urtero eskaintzen diren ikastaro eta plazen kopurua, urte bakoitzean helburu horrekin aurrekontuetan esleitu den diru kopuruak baldintzatzen du46.

baitan kokatu dira eta Administrazio publikoko langileentzako euskara ikastaroen eskaintza ere bai. Arduradunen arabera antolaketa aldaketa besterik ez da izan eta zerbitzuak ez du oinarrizko aldaketarik jasan, baina langileek zein irakasleek salatu dutenez, zerbitzuak okerrera egin du eta aurrez eskasa zen eskaintza are eskasagoa bilakatu da (irakasle gutxiago, plaza gutxiago, bitarteko gutxiago...).

Ikastaro ezberdinak eskaintzen dira. Ikastaro estentsiboak egunean bi ordukoak izaten dira (asteko bost lan egunetan) eta lau hilabetez luzatzen dira. Iruñetik kanpo lanean ari diren eta ikastaro hauetan parte hartu ezin duten Administrazioko langileei homologatutako euskaltegi batera joateko aukera eskaintzen zaie eta hauei ere ikastorduen erdia konpentsatzen die Administrazioak. Horrez gain matrikula ordaintzeko diru-laguntza mugatu bat eska dezakete. Ikastaro trinkoak egunean sei ordukoak izaten dira (asteko bost lan egunetan) eta lau astez luzatzen dira. Udako ikastaro trinkoak ere eskaintzen dira (abuztuan edo irailean), ikastaro trinko arruntek bezala lau aste irauten dute, baina kasu honetan Administrazioak 13 egun hartzen ditu bere gain eta gainerako zazpiak langilearen kontu gelditzen dira.

Azken urteotan autoikaskuntza ikastaroen aukera ere eskaintzen da astean 4 orduz. Bestelako ikastaroak ere eskaintzen dira: mintza taldeak (80 ordu), ikastaro teknikoak (30, 42 edota 84 ordu) edota EGA prestatzeko ikastaroak (60 ordu). Horiek dira NAPIko euskara bulegoan bertan eskaini izan diren ikastaroak, baina hortik kanpo antolatzen diren euskara ikastaroetan parte hartzen duten Administrazioko langileei ere zenbait onura aitortzen dizkie 1993ko dekretuak47.

47 — Lanorduetatik kanpo homologatutako euskaltegiren batean euskara ikasten ari diren administrazioko langileek matrikula ordaintzeko diru-laguntza mugatu bat eska dezakete. NAPItik kanpo-ikastaro trinkoak ere egin ditzakete administrazioko langileek, hori bai, euskaltegi homologatuetan, gehienez 120 orduz eta ekaina erditik iraila bukaerara. Kasu hauetan ikastorduen bi heren hartzen ditu bere gain administrazioak eta matrikula ordaintzeko diru-laguntza mugatua eskaintzen du. Barnetegiak ere antolatzen dira eta dekretuaren arabera bi eta sei aste bitartean iraun dezaketen arren, normalean bi astekoak izaten dira. Administrazioak barnetegiak irauten duen denboraren arabera hainbat eguneko baimen ordainduak eta matrikularen zati bat hartzen ditu bere gain.

eae (gipuzkoa)

K exa: Herritarra Eusko Jaurlaritzan Donostiako Antiguan duen Enplegu eta Prestakuntza Bulegora joan zen helegitea jartzera. Harrera egin zion langileak ez zuen euskara ongi menderatzen. Herritarrak euskaraz egin eta hark esaten ziona ulertu gabe erdaraz erantzuten zion. Herritarrak helegitea aurkezteko agiriak luzatu zizkion, eta enplegatuak aurkeztutako agirien gordekinean espediente baten dokumentazio osagarria aurkeztu zuela idatzi zuen. Azkenean herritarrak erdaraz egin behar izan zuen tramiteak zuzen bideratu ahal izateko. eae (gipuzkoa) K exa: Uztailaren 24 goizean Kultura Sailak Gipuzkoan duen Ordezkaritzara deitu zuen. Telefonoa hartu zion langileak “Buenos días” esan zion. Herritarrak, euskaraz, zerbitzua euskaraz jaso nahi zuela adierazi zion. Langilearen erantzuna: “¿Cómo?”. Herritarrak, oraingoan gaztelaniaz, ea ez zegoen ondoan zerbitzua euskaraz eman ziezaiokeen inor galdetu zion. Langileak ezetz erantzun zion.

Espedientea: 753-2007

Espedientea: 303/2008

Urteetan NAPIko Euskarazko Prestakuntza Bulegoaren bidez kudeatu izan dira euskara ikastaro horiek, baina Euskarabidea Institutua sortu denetik, euskararekin zerikusia duten zerbitzu ezberdinak bere

46 — Euskarazko Prestakuntza Bulegoak bere irakasle eta bitartekoak ditu eta urtero aurrekontu jakin bat kudeatzen du. Urtero zenbat ikastaro eta zenbat plaza eskainiko diren beraz, erakunde honen aurrekontuaren arabera zehazten da eta ez administrazio publikoak euskarazko zerbitzua eskaintzeko izan ditzakeen beharren arabera. Zerbitzuan euskarazko 23 MET (Maila Ertaineko Teknikari) daude V3 euskara mailarekin eta hauek, esan bezala, Administrazioko langileei euskara ikastaroak emateaz arduratzen dira. Administrari laguntzaile bat ere badago negoziatu honetan (V3 mailarekin) eta zerbitzuko buruak berak ere V3 maila du.

Espedientea: 405-2005

eae (gipuzkoa)

K exa: Herritarrak erreklamazio bat aurkeztu zuen Eusko Jaurlaritzako Industria, Merkataritza eta Turismo Saileko Kontsumo Zuzendaritzaren Gipuzkoako Lurralde Bulegoan euskaraz idatzita. Apirilaren 9an Kontsumo Zuzendaritzaren jakinarazpena jaso zuen posta ziurtatu bidez.

Jakinarazpena gaztelania hutsean idatzita zegoen.

Espedientea: 751/2008

ieh

K exa: Irailaren 1ean Industri eta Komertzio ganbararen Baionako egoitzara deitu eta ezin izan zuen deia hartu zion langilearengandik zerbitzua euskaraz jaso; frantsesez egitera behartua izan zen.

2. HIZKUNTZA-POLITIKEN ARDATZ NAGUSIAK - 2.3. BALIABIDE NAGUSIAK

Zehazki 2003-2004 eta 204-2005 urtetan 919 langileri baimendu zitzaien euskara istaroetan aritzea

33

8. TAULA

Nafar Gobernuaren jarduna euskara normalizatzera baino langileen eskariaren zati txiki bati erantzutera mugatzen dela esan behar da48.

ADMINISTRAZIO OROKORREKO SAIL BAKOITZEAN EUSKARA IKASTEN ARITU DIRENAK (2006)

3. HIZKUNTZA POLITIKEN ELEMENTU ADIERAZGARRIENAK - 3.1. LANGILEEN EUSKALDUNTZEA

Ez trinkoak

34

Trinkoak

Udako trinkoak

Euskara teknikoa

Mintza taldeak

Barnetegia

1

7

Lehendakaritza

36

19

4

3

Ongizatea

19

42

4

1

Hezkuntza

2

9

27

4

Industria

6

2

Ingurumena

7

4

Nekazaritza

9

Ekonomia

9

3

EGA

Autoikaskuntza 14

84

6

1

5

78

6

4

10

65

2 1

2

12

1

13

5

22

1 7

Guztira

10

1

Kultura

17

4

7

28

Guztira

130

82

11

15

6

19

5

44

312

%

41,7

26,3

3,5

4,8

1,9

6,1

1,6

14,1

100,0

Iturria: NAPIren urteko txostena 2006. Kontseiluak egindakoa.

Nafarroako Gobernuak eskaintzen dituen datu nahasiekin zaila da Administrazio Orokorrean euskara ikasten zehazki zenbat langile aritu diren jakitea, urte bakoitzean datuak ezberdin sailkatuta eskaintzen baitira. Dena dela, zein kopuru urriez ari garen ohartzeko, urtero euskara-ikastaroetan aritzen diren Administrazio Orokorreko langileen kopurua 300 ingurukoa izan daitekela uste dugu. Kontuan hartu behar dugu, urtero Administrazio publiko osoa kontuan hartuz, hau da, Administrazio orokorraz gain, Justizia Administrazioa, Foruzaingoa eta Osasunbidea kontuan hartuz (irakasleak ez, hauek euskalduntzeko zerbitzu popioa baitute), 1.000 langile baino gutxiago izaten direla euskara ikasten aritzen direnak eta ondorioz Administrazio Orokorreko langileek ia herena suposatzen dute. Dena dea, Adminisrazio Orokorrean ia 4.400 lanpostu daudela kontuan hartuz, 300 lagun euskara ikasten aritzea ez da nahikoa epe onargari batean alor hau euskalduntzeko. (ikusi 10. taula) Euskara-ikastaro motari dagokionez, 2006 urteko datuetan ikus daitekeenez, gehien gehienak (%41,7) ikastaro ez trinkoak izan ziren, hau da, egunean bi ordukoak. Ikastaro trinkoak aldiz (egunean sei ordukoak) %26,3 besterik ez ziren izan eta autoikaskuntzakoak %14,1. Autoikaskuntzaren eskaintza zabaltzen ari da azken urte hauetan eta ondorioz urtetik urtera gero eta langile gehiago dira hautu hau egiten dutena, zalantzarik gabe, bestelako aukera eraginkorragoen kaltetan.

Ikus daitekeenez, oso kopuru txikiak dira, nahiz eta horiek mota guztietako ikastaroen batura izan (ikastaro trinkoak, ez trinkoak, autoikaskuntza, barnetegia...). Euskara ikasteko eraginkorrenak diren ikas-

taroak soilik kontuan hartzen baditugu, hau da, ikastaro trinkoak (egunean sei ordukoak), kopuruak are eskasagoak dira eta azken urte hauetan murrizten ari dira gainera:

Ikus daitekeenez, gaur egun Nafarroan ez dago Administrazio Orokorra euskalduntzeko inolako borondaterik, ez dago plangintza edo ekimen iraunkorrik. Langileen borondatean eta Administrazioaren eskaintza mugatuan oinarritzen diren euskara ikastaroak baino ez.

Gauzak honela, gaur egun herritarrei zerbitzua eskaini behar dieten 4.400 langile publiko horien gehiengoak ezin dituzte euskal hiztunak euskaraz artatu eta ondorioz euren hizkuntza-eskubideak sistematikoki urratzen dituzte.

3.1.3. Ipar Euskal Herria Langileak euskalduntzeko ekimenik ez dago alor honetan ere eta ondorioz langileek beren kabuz euskara ikasteko ematen dituzten urratsak baino ezin dira aipatu.

Ez da Administrazioko langileak euskalduntzeko ekimenik abian jarri eta helduen euskalduntze mugimenduaren sustapena soilik aipa daiteke eremu honetan. Dena dela, eskaintza hori herritar guztiei egiten zaiena da eta ondorioz ezin da administrazioko langileak euskalduntzeko ekimen gisa kontuan hartu.

3.2. LANGILE BERRIEN KONTRATAZIOA Edozein eremu euskalduntzeko ezinbestekoa da bertan zerbitzua eskaintzen ari diren langileak euskalduntzea eta are gehiago herritarrekin harreman zuzena duten zerbitzuetan. Zerbitzu horietan langile elebidunak bermatzeko biderik eraginkorrena langile euskaldunak kontratatzea dela argi dagoen arren, Euskal Herriko administrazioek ez dute inoiz bide horren aldeko apustu argirik egin eta kasurik onenean jada lanpostua eskuratu duten zenbait langile euskalduntzera mugatzen dira. Hori edozeinentzat begi-bistakoa izan arren, Administrazio ezberdinek, euskararen normalizazioarekin zerikusi gutxi duten

Administrazio Orokorrean euskara ikasten ari diren langileak gutxi dira, baina gainerako alorretako langile guztiak batuta ere kopurua ez da batere esanguratsua. Kopuru horiekin Administrazioko langile guztiak epe onargarri batean euskalduntzea ezinezkoa da eta ondorioz

48 — Langileen eskariari erantzutera ere ez dela iristen esan beharko genuke ordea, izan ere, urtero euskara ikastaroetan parte hartzeko izena ematen duten langileen kopuruak azkenean baimentzen dituztena bikoizten du. Esaterako, 2007-2008 ikasturtean euskara ikastaroetan izena eman zutenak 2.185 langile izan ziren arren (aurreko ikasturtean baino %44 gehiago), azkenean ikastaroetan parte hartu zutenak 1.069 besterik ez ziren izan (aurreko ikasturtean baino %14 gehiago). Kopuru hauek, bestalde, aurrez aipatutako aurrekontuaren muga argi eta garbi erakusten dute.

Administrazio guztiek euskaraz ez dakiten langileak hartzen jarraitzen dute, bai, baina bakoitzak garatzen duen kontratazio-politikak zenbait berezitasun ere baditu, batez ere EAEn eta NFKan. Bi eremu hauetan langile publikoak kontratatzerakoan hizkuntza-irizpideak nagusiki bi neurri hartzera mugatzen dira: batetik, zenbait lanpostu eskuratzeko euskara maila jakin bat egiaztatu beharra eskatzen da eta, bestetik, beste zenbait lanpostutan euskara maila jakin bat egiaztatzea meritu gisa baloratzen da. Funtsean bi neurri horiek dira kontratazio-politika gidatzen dutenak baina ondoren ikusiko dugun bezala, batean eta bestean ez dira berdin aplikatzen.

3.2.1. Euskal Autonomia Erkidegoa Aurrez ikusi bezala, euskararen normalizaziorako lehen plangintza Administrazio orokorrean jarri zen abian. Dekretu baten bidez, Administrazio orokorrerako lehen plangintza arautzeko saiakera interesgarri bat egon zen, baina berehala Funtzio Publikoaren Legea onartu zen, besteak beste, lehen dekretu horrek irekitako aukerak izugarri murriztuz. Besteak beste, lehen Dekretu hartan hizkuntza-eskakizunak lanpostuak betetzeko unean bertan egiaztatu behar zirela jasotzen zen.

Derrigortasun-daten kontzeptua ez zen aipatu ere egiten eta ondorioz ez zen aurreikusten lanpostua eskuratzen zutenei euskara ikasteko denbora tarte bat eskaintzea. Esan bezala, Funtzio Publikoaren legea onartu ondoren bigarren dekretu bat onartu zen, besteak beste, derrigortasun-daten ideia jasoz eta euskara meritu gisa zenbat baloratu behar zen ezarriz eta ordutik hizkuntza-eskakizunen eta derrigortasun-daten sistema izan da Administrazio orokorrean ez ezik, gainerako administrazio publikoetan garatu dena.

Lanpostu guztiei hizkuntza-eskakizun jakin bat ezartzen zaie eta gutxi batzuei ezarritako eskakizun hori data jakin baterako egiaztatu beharra. Honela, derrigortasun-data agorturik duten lanpostuak eskuratzeko lanpostu horrek ezarria duen hizkuntza-eskakizuna egiaztatzea ezinbestekoa izaten da, baina gainerako guztietan ez. Lanpostuak derrigortasun-data agortu gabe badu, hautagaiak denbora tarte bat izango du eskatutako hizkuntza-eskakizuna egiaztatzeko. Lanpostuak inolako derrigortasun-datarik ez badu, hizkuntza-eskakizuna egiaztatzen dutenei euskara meritu gisa baloratuko zaie eta egiaztatzen ez dutenei ez, baina azken hauek lanpostua berdin-berdin eskuratu ahal izango dute.

Lanpostua eskuratzeko unean derrigortasun-data agortua ez duten lanpostuak, eskatzen den hizkuntza-eskakizuna egiaztatu gabe eskura daitezke, ezarritako datarako eskatutako hizkuntza-eskakizuna egiaztatuko dela aurreikusiz. Lanpostua eskuratzeko unean derrigortasundata agortua duten lanpostuen kasuan soilik izango da ezinbestekoa eskatzen den hizkuntza-eskakizuna egiaztatzea. Azkenean, lanpostu gehienetan hizkuntza-eskakizuna egiaztatzea borondatezkoa baino ez da (lan-deialdian puntu batzuk gehiago eskuratzeko bidea) eta lanpostu gutxi batzuetan derrigorrezkoa (data agortua duten lanpostuetan).

Aurreko kapituluan sistema honek jada lanean ari diren langileen euskalduntzea lortzeko hutsune nabarmenak dituela ikusi dugu, bada, hutsune horiek are nabarmenagoak dira langile berrien kontratazioaren kasuan. Izan ere, derrigortasun-datak oso lanpostu gutxiri ezartzeaz gain, derrigortasun-data asko jada hizkuntza-eskakizuna egiaztatua duten langileek betetzen dituzten lanpostuei ezartzen zaizkie eta gainera derrigortasun-data agortu gabe duten lanpostuetan ez da inolako neurririk hartzen langileek zehaztutako datarako dagokien HE egiazta dezaten. Eta zer esanik ez derrigortasun-datarik ez duten lanpostuetan, lanpostu horiek eskuratzen dituztenek ez dute aurrerantzean inolako hizkuntza-eskakizunik egiaztatu beharrik izango eta.

Ondorioz sistema honen eraginkortasuna, kasurik onenean, derrigortasun-data agorturik duten lanpostuetara mugatzen da.

Aurrez ikusi bezala, orain arte garatu diren plangintzetan oso lanpostu gutxiri ezarri zaie derrigortasun-data (lehen plangintzaldian lanpostuen %33,2ri, bigarrenean %34,9ri, hirugarrenean %40,74ri eta oraindik amaitu ez den laugarrenean %43,87ri) eta plangintzaldi bakoitza amaitzean are gutxiago izan dira zegokien hizkuntza-eskakizuna ezarritako data horretan egiaztatu dutenak (lehen plangintzaldian derrigortasun-daten %28,48k, bigarrenean %41,78k eta hirugarrenean %47,41ak). ri eta oraindik amaitu ez den laugarrenean %43,87ri) Hala ere, hogei urteko esperientziak utzi dituen emaitza mugatu hauek ez dira nahikoa izan Eusko Jaurlaritzako arduradunek orain arte garatutako neurriak aldatu behar direla ondorioztatzeko eta 2008an laugarren plangintzaldia abian jarri dute aurreko hiru plangintzek zituzten egiturazko gabezia nagusienak bere horretan mantenduz, hau da, derrigortasun-datak lanpostu gutxi batzuei ezarriz, 45 urtetik gorakoei euskara ikastetik salbuesteko aukera eskainiz, dagokien hizkuntza-eskakizuna ezarritako datarako egiaztatzen ez dutenei begira neurririk ez hartuz edota euskara meritu gisa oso gutxi balioetsiz.

Are gehiago, laugarren plangintzaldi honetan ere, aurreko hiruetan egin bezala, derrigortasun-datak ezartzeko araudiak zehazten duenari

Espedientea: 548-2004

eae (bizkaia)

K exa: Barakaldoko Hizkuntz Eskola Ofizialeko administrariek ez dute zerbitzua euskaraz eman ahal izateko gaitasun nahikorik.

Espedientea: 752-2007

eae

K exa: Uztailaren 24 goizean Eusko Jaurlaritzako zentralita orokorreko 012 zenbakira deitu zuen. Deia erantzun zion langileak ez zion harrera euskaraz egin. Herritarrak zerbitzua euskaraz jaso nahi zuela esandakoan, itxaroteko eskatu zion. Minutu batzutan zain egon behar izan zuen zerbitzua euskaraz jaso ahal izateko.

Espedientea: 41/2009

eae

K exa: ZUZENEAN zerbitzuko agente izateko hautaproban ez zuten izan aukerarik proba psikoteknikoa euskaraz egiteko.

Espedientea: 119-2009

eae

K exa: Urtarrilaren 27an Euskal Energien Erakundera deitu zuen argibide eske. Hasieran, nola hala euskaraz egin zioten, baina ondoren, argibideak eman behar zizkion pertsonak gaztelaniaz egiteko esan zion. Herritarrak modu atseginean, nahiko lan zuela gaztelaniaz hitz egiteko esan zionean, langileak kontua elkar ulertzea zela, eta lasai hitz egiteko gaztelaniaz, ulertuko ziola esan nahi ziona erantzun zion.

Espedientea: 250-2009

eae

K exa: EAEko Hezkuntza sailak eskoletako sukaldari eta garbiketako lanpostuak betetzeko lekualdatze-lehiaketa argitaratu du. Euskararen ezagutza ez da merezimendu gisa hartzen.

3. HIZKUNTZA POLITIKEN ELEMENTU ADIERAZGARRIENAK - 3.2. LANGILE BERRIEN KONTRATAZIOA

arrazoiak medio, Administrazio orokorrean ere euskaraz ez dakiten langileak kontratatzen jarraitzen dute.

35

3. HIZKUNTZA POLITIKEN ELEMENTU ADIERAZGARRIENAK - 3.2. LANGILE BERRIEN KONTRATAZIOA

muzin egin eta plangintza abian jarri aurretik eskuragarri zeuden datu ofizialak erabili beharrean (2006 urtekoak), berriz ere datu zaharkituak erabili dira (2001 urtekoak), derrigortasun-data lanpostuen %48,5ari ezarri beharrean, %43,87ari ezarriz.

36

Euskara meritu gisa baloratzea baino eraginkorragoa izaten da lanpostua eskuratu nahi duen guztiari dagokion hizkuntza-eskakizuna lanpostua bete aurretik egiaztatu behar izatea, baina derrigortasun-daten sistemak eragiten dituen gabeziak nolabait emendatzeko euskara meritu gisa puntu askorekin balora zitekeen arren, hizkuntza-politikaren arduradunek ez dute bigarren aukera hau inoiz baliatu. Euskara meritu gisa zenbat baloratu erabakitzerakoan, orokorrean, araudiak ezarritako gutxieneko puntuak eskaintzera mugatu dira administrazio publikoko erakunde guztiak.

Administrazio orokorraren kasuan, azken Enplegu Publikorako Eskaintza zabala orain dela hamar urte egin zen, 2000 urtean, eta guztira 750 lanpostu eskaini ziren. Hamarkada luze batean beraz EAEko Administrazio orokorrean ez da lan-deialdi zabalik egin eta ondorioz, besteak beste, hamar urtetan ez da langile berrien kontratazioaren bide hau euskararen normalizazioan aurrera egiteko baliatu.

tza-eskakizunen batekin atera zen, bestela hizkuntza-eskakizuna zuten lanpostuak ehuneko horretatik urrun geldituko ziren.

Euskara meritu gisa baloratzerakoan gauzak ez ziren askoz hobeki egin, izan ere, deialdi gehienetan euskara baloratzerakoan araudiak ezarritako gutxienekoa betetzera mugatu ziren, hau da, 1. eta 2. hizkuntza-eskakizuna egiaztatzeagatik puntuen %5 eta 2. eta 3. hizkuntza-eskakizuna egiaztatzeagatik puntuen %11.

Lanpostu gehien administrari laguntzaile izateko eskaini ziren (161 lanpostu) eta ia beste horrenbeste menpeko langile izateko (141 lanpostu). Zuzenbideko lizentziadunen lanpostuak (67), administrarienak (52) edota goi mailako administrarienak ere (40) asko izan ziren.

Lanpostu gehien eskaini zituen administrari laguntzaileen deialdia aztertzen badugu, 161 lanpostutik gehienak (124) promozio irekian eskaini ziren eta gainerakoak barne promozioan. Era berean, lanpostu gehienak 2. hizkuntza-eskakizunarekin atera ziren (%61,5), baina gainerako guztiak inolako eskakizunik gabe (%38,5), administrari laguntzaileen deialdi honetan zehazki ez baitzen bestelako hizkuntza-eskakizunik eskatu. Honela bada, deialdi garrantzitsu honetan hamar lanpostutik lau inolako eskakizunik gabe atera ziren. Bestalde, 1. hizkuntza-eskakizuneko lanposturik ez eskaini arren, euskara meritu gisa baloratzerakoan 2. hizkuntza-eskakizuna ez ezik (2,5 puntu) 1. hizkuntza-eskakizuna ere kontuan hartu zen (1,75 puntu).

Zehazki deialdi honetan oposaketako bi frogetan (teorikoa eta praktikoa) gehienez 20 puntu atera zitezkeen, administrazio publikoan egindako lanagatik gehienez 6 puntu, titulazio akademikoengatik gehienez puntu bat eta hizkuntza ez ofizialak jakiteagatik gehienez 1,25 puntu.

9. TAULA EUSKARAREN BALIOA ADMINISTRARI LAGUNTZAILEEN LAN-DEIALDIAN (2000)

Esan bezala, 2000 urteko lan-deialdi horretan guztira 750 lanpostu eskaini ziren eta lanpostuen erdia baino gehiago (%50,8) inolako hizkuntza-eskakizunik egiaztatu gabe betetzeko moduan. Hizkuntza-eskakizuna ezarri zitzaien gainerako lanpostuetan gehien eskatutako eskakizuna bigarrena izan zen (%19,5), gainerako hirurak lanpostu guztien %10 inguruan (hirugarrena %10,7, laugarrena %9,6 eta lehenengoa %9,5). Dena dela, ohikoa baino hirugarren eta laugarren hizkuntza-eskakizun gehiago eskatu ziren, hainbat lanpostu Hizkuntza Normalizaziorako Teknikarienak, itzultzaileenak edota goi-mailako teknikarienak izan zirelako eta ondorioz, lanpostuen erdia ia hizkun-

Guztira Oposaketa

Puntuak

%

28,25

100

20

70,8

Betetako zerbitzuak

6

21,2

Titulazio akademikoak

1

3,5

Hizkuntza ez ofizialak

1,25

4,4

Euskara (1HE)

1,75

6,2

Euskara (2HE)

2,5

8,8

Iturria: 2000ko ekainak 24koeko EHAO. Kontseiluak egindakoa.

Ikus daitekeenez, hizkuntza ez ofizial bat egiaztatzen zuenak (1,25 puntu) ia-ia lehen hizkuntza-eskakizuna egiaztatzeagatik lor zitezkeen puntuak beste lor zitzakeen (1,75 puntu) eta 2. hizkuntza-eskakizunagatik ere ez zituzkeen askoz puntu gehiago eskuratuko.

Azken hamar urte hauetan ez da Administrazio orokorrean lan-deialdi esanguratsurik egin eta ondorioz urte hauetan guztietan derrigortasun-data agortuta zuten hainbat lanpostu zegokien hizkuntza-eskakizuna egiaztatu gabe zuten langile ez titularrek bete dituzte. Ez da lanpostu horietan titularrak sartzeko deialdirik egin eta ondorioz normalizazio-prozesua are gehiago moteldu da. Berriki, 2010 urtean Enplegu Publikoaren Eskaintza berri bat egin da, baina gauzek ez dute hobera egin: oso lanpostu gutxitan da euskara egiaztatu beharrekoa eta meritu gisa baloratzen denean ere oso puntu gutxi eskaintzen zaizkio hizkuntza-eskakizun bakoitzari.

Kontuan izan behar da bestalde, hizkuntza-eskakizunak langileen gutxieneko euskara gaitasuna bermatzeko bitartekoak izateaz gain, zeharka, milaka pertsonari eragiten dieten baldintzak ere badirela.

Izan ere, lan-deialdiak azkenean bakan batzuek gainditzen dituzten arren, milaka eta milaka dira aurkezten direnak eta asko oposaketa gainditzeko euskara ikasten ahalegintzen direnak49.

Administrazio orokorrean eta gainerako zerbitzu publikoetan euskara meritu gisa zenbat baloratu behar zen lehenik Funtzio Publikoaren 6/1989 Legeak ezarri zuen, euskara gaitasun maila ezberdinak egiaztatzeagatik gutxienez lan-deialdiko puntuen %5 eta gehienez %20 eskuratu zitekeela jasoz50. Bada, Lege hau zehazteko eta normalizazio-plangintza ezberdinak arautzeko helburuz jarraian onartu zen 224/1989 Dekretuak jada lehen murrizketa ezarri zuen, Funtzio Publikoaren legeak jarritako muga horiek are gehiago murriztuz. Izan ere, Dekretu berriak 1. eta 2. hizkuntza-eskakizunak egiaztatzeagatik puntuen %5etik %10era eman zitezkeela eta 3. eta 4. hizkuntza-eskakizunak egiaztatzeagatik berriz %11tik %20ra ezarri zuen.

49 — Adibidez, 2000 urteko lan-deialdian 750 lanpostu eskaini ziren arren, deialdietara 19.779 lagun aurkeztu ziren eta izena eman zutenak askoz gehiago izan ziren (48.778 lagun).

50 — Garrantzitsua: euskara eta gaztelaniaz ez dio gauza bera: euskarazko bertsioan euskarari ematen zaizkion puntuak ere puntu guztien barruan sartzen dira, baina gaztelaniazko bertsioan ez: euskaraz “... aukeraketa-aldi guztian” dio eta gaztelaniaz berriz “... en el resto del proceso selectivo”.

Laburbilduz, Funtzio Publikoaren 6/1989 Legetik eta 86/1997 Dekretutik eratortzen diren egiturazko hutsune hauek guztiak behin eta berriz errepikatuz ezinezkoa izango da epe labur edo ertainean Administrazio orokorreko langile guztiak euskalduntzea, eta hala ere Eusko Jaurlaritzak ez du bi arau horiek aldatzeko inolako asmorik agertzen eta ondorioz herritarrok erabaki politiko horren ondorioak jasaten jarraitu beharko dugu, euskal hiztunok gure hizkuntza-eskubideak behin eta berriz nola urratzen diren ikusi beharko dugu, pairatzen jarraitu beharko dugu.

3.2.2. Nafarroako Foru Komunitatea Nafarroako Foru Komunitatean ez dago Administrazio orokorra euskalduntzeko normalizazio-planik eta langile berriak kontratatzerakoan euskararen ikuspegitik garatzen den politika administrazioa euskalduntzeko baino behar zehatz batzuei erantzuteko izaten da. Izan ere, politika hori lanpostu batzuetan euskara jakin beharra eskatzera eta beste apur batzuetan meritu gisa baloratzera mugatzen baita, beti ere, 1986ko Vascuencearen Legeak ezarritako eremuen arabera.

Nafarroako Administrazio publikoan, oro har, langile berriak kontratatzerakoan zenbait lanpostu eskuratzeko euskara maila jakin bat egiaztatu beharra eskatzen da, baina kasu honetan ez da derrigortasun-datarik ezartzen. Lanposturako eskatzen den hizkuntza-eskakizuna lanpostua eskuratzeko unean bertan egiaztatu behar izaten da, bestela ez baitago lanpostua eskuratzerik. Hasieratik oso lanpostu gutxi eta gehienak euskararekin zerikusi zuzena zutenak (itzultzaileak, teknikariak...) izan dira ezaugarri hori izan dutenak eta gainera denborarekin areagotuz joan beharrean gutxitu egin dira Nafarroako Gobernuaren erabakiz. Nafarroako sistema hau EAEkoa baino eraginkorragoa zatekeen baldin eta hain lanpostu gutxiri eragingo ez balio, izan ere, ikusi bezala, derrigortasun-daten ereduan hainbat neurrik sistemaren beraren eraginkortasuna goitik behera baldintzatzen dute.

Nafarroan, esan bezala, lanpostu bakan horietan eskatutako euskaragaitasuna lanpostua eskuratu aurretik edo unean bertan egiaztatu behar da eta ondorioz ez da hizkuntza-eskakizun hori egiaztatzeko inolako denbora tarterik uzten. Ondorioz aurrez aipatutako hutsune eta EAEn ikusi ditugun gabezia eta trikimailuak neurri bakar batekin gainditzen dira. Gainera, orokorrean eskatzen den euskara gaitasuna ere, EGAren parekoa izaten da, hau da, EAEko Administrazio orokorreko 3. hizkuntza-eskakizunaren parekoa eta ondorioz, hizkuntza-eskakizuna ezartzen zaien lanpostuetan langile euskaldunak ariko direla bermatzen da 51. Dena dela, sistema honen eraginkortasuna ere oso mugatua da, baina beste arrazoi batengatik: hizkuntza-eskakizuna oso lanpostu gutxiri ezartzen zaielako (ia guztiak irakasle lanpostuei edota euskararekin zerikusia duten lanpostuei).

51 — Badira beste euskara maila batzuk baina oso lanpostu gutxiri ezartzen zaizkie... V1, V2, V3. Osasunbidean esaterako, eremu euskalduneko zenbait lanpostuk oinarrizko euskara eskakizun bat dute (V1 maila). Gutxi dira (9.000 langiletik 53 baino ez), baina zerbitzu publikoa eskaintzen duten heinean, eremu euskaldunerako gutxieneko eskaintza bat bermatzen dutela esan daiteke.

Espedientea: 641/2006

nfk

K exa: Nafarroako Gobernuak Turismo arloko jardueretarako ofizial izateko bost lanpostu oposizio bidez betetzeko deialdia egin zuen 2006ko ekainean, (3 IruĂąean aritzeko, 1 Zangozan aritzeko eta 1 Orreagan aritzeko). Frantsesaren eta ingelesaren ezagutza baloratuko dute, euskararena aldiz batere ez.

Espedientea: 1183/2008

nfk

K exa: Nafarroako Gobernuaren Kultura Departamentuak deialdia egin du liburutegiko arduradun izateko 18 lanpostu oposizio bidez hornitzeko. Lanpostu bakar batean ere ez da nahitaezkoa euskara jakitea, nahiz eta lanpostu batzuk eremu euskaldunerako izan (Lesaka, Etxarri-Aranatz, Irurtzun). Gainera euskararen ezagutza ez da baloratuko oposizio hutsa delako, hau da, lehiaketa faserik ez dagoelako.

Espedientea: 1/2009

nfk

K exa: Aurrekontuen Legearen xedapen baten ondorioz euskararen ezagutza derrigorrezkoa duten lanpostuetako herritarrek ezin izango dute parte hartu euskarazko ezagutza derrigorrezkoa ez duten lanpostuetako lehiaketetan.

Espedientea: 1240/2009

nfk

K exa: Nafarroako Foru Komunitateko Administrazioaren eta haren menpeko erakunde autonomiadunetako zerbitzuko langileen euskara ikasteagatiko ordu-konpentsazioak eguneratzen dituen 195/1993 Foru Dekretuak ikastaro trinkoak egiteagatik ordu guztiak lan orduetatik hartuko direla ezartzen duen arren, Landa Garapeneko eta Ingurumeneko Departamentuko Ingurumena Zaintzeko Zerbitzuko buruak ikastaroaren ordu-kopuruaren erdia besterik ez dio onartu langileari laneko orduen kontura.

3. HIZKUNTZA POLITIKEN ELEMENTU ADIERAZGARRIENAK - 3.2. LANGILE BERRIEN KONTRATAZIOA

Ikus daitekeenez, tarte hauek Funtzio Publikoaren Legeak ezarritako mugak errespetatzen zituzten, baina era berean maila batzuetan (batez ere 2. hizkuntza-eskakizunaren eta 4. hizkuntza-eskakizunaren kasuan) euskara gutxiago baloratzeko aukera zabalik utzi zuten. Honela, tarte horiekin, deialdi batean 2. hizkuntza-eskakizuna egiaztatzen zutenei puntuen %5 eman ahal izatea eta 4. hizkuntza-eskakizuna egiaztatzen zutenei puntuen %11 eman ahal izatea ahalbidetu zen. Ondorengo plangintzak arautu dituen eta egun indarrean den 86/1997 Dekretuak ere tarte horiek zehazten ditu eta ondorioz orain arte administrazio publikoan garatu diren plangintza guztietan aipatutako aldrebeskeria egiteko aukera zabalik egon da.

37

3. HIZKUNTZA POLITIKEN ELEMENTU ADIERAZGARRIENAK - 3.2. LANGILE BERRIEN KONTRATAZIOA

Corpus juridikoaz aritu garenean ikusi bezala, Nafarroako Gobernuak azken hamarkadan dekretu bidez definitu izan du Nafarroako Administrazio publikoko plantilla organikoan zein lanpostutan izan behar duen euskarak jakin beharrekoa eta azken urte hauetan plantilla organikoaren bidez ere bai. Dena dela, joera orokorra hizkuntza-eskakizuna duten lanpostuak murriztea izan da eta ondorioz lehen gutxi zirenak, egun are gutxiago dira52 .

38

Bestalde, euskararen ezagutza derrigorrezkoa ez den kasuetan euskara meritu gisa baloratzen da, baina soilik eremu euskaldun edo mistoa delakoetan eta soilik lanpostu batzuetan. Gainera oposaketa-lehiaketetan euskara jakiteagatik oso puntu gutxi eman izan dira eta hainbat urtetan kopuru urri hori are gehiago murriztu duten arauak onartu ditu Nafarroako Gobernuak. Dena dela, errealitatean euskara meritu gisa baloratzearen aukera honen eraginkortasuna hutsaren hurrengoa da, alde batetik euskara oso gutxi baloratzen delako eta bestetik Nafarroan Administrazio publikoko lanpostuak betetzeko gehien erabiltzen den prozedura oposaketa izaten delako, hau da merituak kontuan hartzen ez dituen aukera53.

rroan Administrazio orkorrean kokatzen dira (euskara irakasleak, euskara teknikariak, itzultzaileak...).

Beraz, gero eta langile gehiago dituen eta eremu euskaldunean ere lanpostuak dituen zerbitzu publikoa izan arren, gaur egun, Vascuencearen Legea onartu zenetik 24 urte pasa direnean, Administrazio orokorreko lanpostu gehienak eskuratzeko ez da euskara jakin beharra eskatzen, ez eta eremu euskalduna deitutakoen ere. Are gehiago, meritu gisa oso kasu gutxitan baloratzen da eta esan bezala, oso puntu gutxirekin eta honetan ere eremu euskalduna deitutakoa ez da salbuespena. Egia da eskakizuna duten edo meritu gisa kontuan hartzen duten lanpostu gehienak eremu horretan kokatzen direla, baina hala ere, eremu horretako hainbat eta hainbat lanpostutan euskara ez da ezertarako kontuan hartzen.

Nafarroako Administrazio orokorrean esaterako (2007ko plantilla organikoaren arabera) eta soilik 45 lanpostu betetzeko eskatzen da euskara jakitea, hau da, lanpostu guztien %1ean baino ez. Meritu gisa berriz 241 lanpostutan baloratzen da euskara, lanpostu guztien %5,5ean soilik eta gainera, ondoren ikusiko dugun bezala, hutsaren hurrengoa suposatzen duen puntu kopuruarekin.

Dena dela, Nafarroako Administrazio osoa kontuan hartuz (eta D ereduko irakasleak alde batera utziz) aztertzen ari garen Administrazio Orokorraren alor hau izango da ziurrenik euskara gehien kontuan hartzen duena. Azken finean, euskara gaitasun nahikoa izatea, batez ere, beren lan teknikoa egin ahal izateko euskara ezinbestekoa duten lanpostuetan eskatzen da eta mota horretako lanpostu gehienak Nafa-

52 — 2003ko dekretua onartu aurretik, dekretu bidez zehazten ziren lanpostu horiek, baina azken urte hauetan, urtero dekretu bidez onartzen diren plantilla organikoetan zehaztu dira administrazioko zein lanpostutan zen euskara jakin beharrekoa edota zeintzuetan balora zitekeen euskara meritu gisa. Egun, administrazioan euskararen erabilera arautzen duen dekretu berriak zehazten ditu baina oso era orokorrean, herritarrekiko duten harremanaren arabera.

53 — Oposaketak soilik lanpostuari dagozkion unean uneko frogak kontuan hartzen ditu eta ondorioz ez ditu oposaketa-lehiaketetan baloratzen diren euskararen ezagutza bezalako merituak kontuan hartzen.

Euskara meritu gisa baloratzeari dagokionez, epe horretan sortutako 2.429 lanpostu horietatik 30 lanposturi soilik ezarri zaie euskara merezimendu gisa baloratzeko aukera (20 eremu euskaldunekoak eta beste 10 eremu mixtokoak). Lehen 20 horien kasuan, 8 lanpostu foruzain lanpostuei dagozkie, 4 suhiltzaileei, 3 basozainei, 2 eskolako atezainei eta bat sukaldari, liburuzain eta zerbitzu anitzetako lanpostu banari.

Corpus juridikoa aztertu dugunean ikusi bezala, hasiera batean (19942001) eremu euskalduneko lanpostuetan ez ezik, eremu mistoko zenbait lanpostuetan ere euskara meritu gisa baloratzen zen, nahiz eta oso puntu gutxirekin izan. Ondoren, 2001 eta 2003ko dekretu ezagunen eskutik, hizkuntza-eskakizuna zuten lanpostuak murriztu ziren eta lan-deialdietan euskarari emandako balioa ere bai. Are gehiago, euskararen puntuazioa Europako hizkuntza ofizialei emandako balioari lotu zitzaion eta euskara (Nafarroako hizkuntza ofiziala) beste hizkuntza horiei emandako puntuen arabera baloratzen hasi ziren. Are gehiago, eremu mistoan euskara baloratzeko aukera ezeztatu zen eta eremu euskaldunean ere ez zitzaien aukera hori lanpostu guztiei aitortzen.

Epaitegiek azkenik neurri murriztaile horietako asko bertan behera utzi dituzte eta ondorioz 2009tik aurrera, dekretu berria tarteko, euskara eremu euskalduneko zein mixtoko lanpostu guztietan baloratu ahalko da, Europako hizkuntzen balioari lotu gabe, baina beti bezala oso balio mugatuarekin.

Atzerapauso hauek ahalbidetu dituzten dekretu eta arauak baliogabetu arren, urte hauetan guztietan egin diren lan-deialdietan egindako kalteak jada ez du konponbiderik. Nafarroako Gobernuak hori bazekien eta, behin eta berriz, epaiak atzeratzen ahalegindu da, epaien aurkako helegite berriak aurkeztuz eta trikimailu ezberdinak erabiliz.

Hala ere, hau guztia ez da gauza berria. Parlamentutik Nafarroako Gobernuari egindako galdera baten bidez jakin ahal izan dugunez, 2001eko urtarrilaren 1etik 2008ko uztailaren 1era (zazpi urte eta erdian) Nafarroako Administrazio publikoan eta bere erakunde autonomoetan 2.429 lanpostu berri sortu dira eta soilik 610 lanposturi ezarri zaie euskara jakin beharra (lanpostu berrien %25,1ari). Horrela ikusita proportzio esanguratsua dirudi, baina ia lanpostu guztiak (585) irakasleenak izan direla kontuan hartzen badugu, hezkuntzatik aparte administrazioko langile berriak elebidunak izan daitezen inolako ahaleginik ez dela egiten ohartuko gara.

Nafar Gobernuak azken urte hauetan indarrean jarri dituen dekretu murriztaile horiek atzerapauso garrantzitsua suposatu dute Administrazioko langile berrien kontrataziorako baldintzetan ere, baina kontuan izan behar dugu dekretu horiek indarrean sartu baino lehen egoera ez zela askoz hobea. Zenbait lanpostu eskuratzeko euskara jakin beharrekoa zen eta meritu gisa baloratzerakoan puntu gehixeago ematen zitzaizkien euskara zekitela egiaztatzen zutenei, baina ez zen inondik inora euskararen normalizazioak behar zuen kontratazio-politika garatzen. Hala ere, azken urte hauetan Epaitegiek Nafarroako Gobernuaren hainbat arau balio gabe utzi dituzten arren, 55/2009 Dekretu berriak ez du euskara jakitea 2001 eta 2003ko Dekretuen aurretik baloratzen zen beste baloratzen, ez da garai hartako kopuru urrietara ere iristen.

10. TAULA EUSKARAREN BALIOA 2006 URTEKO LAN-DEIALDI BATEAN Oposizio fasea

69

Esperientzia

15

Ezagutza

3

Informatika ezagupenak

2

EB-eko hizkuntza ofizialak

6

Euskara (Eremu euskalduna)

2,2

Euskara (Eremu mixtoa)

2,1

Euskara (Eremu ez euskalduna) GUZTIRA

0 100

Iturria: 2006 urteko NAO. Kontseiluak egindakoa.

Dena dela, euskara meritu gisa oposaketa-lehiaketetan soilik baloratzen dela kontuan hartzen badugu, azkenean balorazio urri hori oso lanpostu gutxitan egiten da eta ondorioz oso zaila da hain neurri isolatu eta mugatuekin Administrazio publikoan langile euskaldunak bermatzea.

3.2.3. Ipar Euskal Herria Langile berrien kontratazioaren atal honetan ere Ipar Euskal Herriaz ari garenean, behin eta berriz, egin dugun egoeraren azterketa labur eta eskasa errepikatu beharrean gara. Izan ere, ez dago Administrazio orokorrean langile berriak kontratatzerakoan euskararen ezagutza eskatzeko edo baloratzeko inolako arau, plangintza edo neurririk.

Euskararen Erakunde Publikoak bestelako lehentasun batzuk zehaztu ditu bere helburuen artean eta ez du herritarrekin harreman zuzena duen zerbitzu publiko hau euskalduntzeko langileen kontratazioari 54 — Orain arte baina, ez da puntu banaketa berri honekin lan-deialdirik egin eta horregatik ez dugu dagokion taula jaso.

begira inolako arau edo neurririk aurreikusten. Azken urte hauetan ikus daitezkeen kasu bakarrak Euskararen Erakunde Publikoan bertan lan egiteko eskaintzak izan dira. Izan ere, irakasle euskaldunen lanpostuez gain oso gutxi izaten dira Administrazio publiko osoan euskara jakin beharra eskatzen duten lanpostuak.

Espedientea: 782/2007

3.3. ZIRKUITU EUSKALDUNAK Administrazio publikoak orokorrean zerbitzu edo atal ezberdinetan antolatzen dira. Administrazioa erabat euskaldundu bitartean zerbitzu edo atal horietako bakoitzean zirkuitu euskaldunak abian jartzea estrategikoa dela azpimarratu izan du Euskalgintzak behin eta berriz.

Zirkuitu euskaldun horietan zerbitzua euskaraz emateaz gain lana ere euskaraz egingo litzateke. Honela langile euskaldunak (eta euskaldundutakoak) zirkuitu horietan hasiko lirateke lanean, euskarazko zirkuitua handituz eta zabalduz.

Administrazio Orokorra euskalduntzeko ere hori litzateke biderik eraginkorrena. Hasteko langileak euskaldundu behar dira baina parean lantokiak edota lantaldeak euskalduntzea ere ezinbestekoa da. Horretarako, alde batetik, lanean ari diren eta euskaraz ez dakitenek euskara ikasi behar dute eta, bestetik, neurriak hartu behar dira lanean hasiko diren langile berriak euskaldunak izan daitezen (eta ondoren ikasi behar izan ez dezaten). Euskara erabiltzeko euskara jakitea ezinbestekoa da, baina ikasitakoa ez galtzeko erabiltzea ere bai. Administrazioko zerbitzuetan langileek euskaraz lan egin dezaten euskaldunez osatutako lantalde edo atalak sortu behar dira, hau da, zirkuitu euskaldunak eta ahal diren erraztasun guztiak eskaini beraien lana euskaraz egin dezaten.

Izan ere, zirkuitu euskaldunez ari garenean euskaraz lan egingo duten lantaldeez ari gara: langile guztiak euskaldunak izango diren lantaldeez eta euren lanerako espazioa ere euskalduna izango duten lantaldeez (lanerako bitartekoak, softwarea, dokumentazioa, komunikazioak, hizkuntza-paisaia...). Euskararen normalizaziorako ezinbestekoa eta estrategikoa da eremu publiko zein pribatuan horrelako lantaldeak sortu eta poliki-poliki zabalduz, handituz joatea (eta parean lantalde erdaldun edota mistoak gutxituz eta txikituz joatea).

Zirkuitu euskaldunak sortu eta hedatzea estrategikoa da, langileen ikuspegitik ez ezik herritarren hizkuntza-eskubideenetik ere. Alde batetik, herritarrei euskarazko zerbitzua bermatuko zaie eta, bestetik, euskara ikasi duten langileek ingurune euskaldun batean lan egingo dutenez, beraien euskara galdu ordez hobetu eta aberastu egingo baitute.

ieh

K exa: Hazparne inguruan burutzen ari diren obrak direla eta errepide bazterrean jarri kartelak frantses hutsean dira.

Ondokoa diote: A������������������������������������������ bsence de marquage, Le Conseil Général finance des travaux... eta Attention trace modifie.

Espedientea: 996-2007

ieh

Kexa: Familia ugariaren karta eskaria egin zioten SNCFri. Kari horretara txekea egin zuten eta euskaraz bete zuten. Uztailaren 5ean SNCF-ek gutunaren bidez ondorengoa erantzun zien: txekea ezin izan dutela kobratu txekearen hizkizko kopurua zuzena ez zelakoan, hots, euskaraz baitzen.

Espedientea: 800/2008

ieh

K exa: Pyrénées Atlantiques aldizkariaren 2008ko ekaina uztaileko alean ez da inolako informaziorik euskaraz.

Espedientea: 758/2008

ieh

K exa: Ministere Du Budget Des Comptes Publics Et De La Fonction Publiquen Baionako egoitzako ohar guztiak frantses hutsean dira. Leihatila bakoitzean egin daitekeen desmartxa edo solairuan zer zerbitzu dauden adierazten dutenak bezalaxe.

Espedientea: 633/2009

ieh

K exa: URSSAF – Unions de Recouvrement des Cotisations de Sécurité Sociale et d’Allocations Familialesek ekainaren 9ean igorri Enquête de satisfaction 2009 gutuna eta galdategia frantses hutsean ziren.

3. HIZKUNTZA POLITIKEN ELEMENTU ADIERAZGARRIENAK - 3.3. ZIRKUITU EUSKALDUNAK

Honela 55/2009 Dekretu berriaren arabera euskara meritu gisa baloratzerakoan balio hauek hartu beharko dira kontuan: eremu euskaldunean orokorrean merituei dagozkien puntuen %6 eman beharko zaie euskara dakitela egiaztatzen dutenei eta herritarrekin duten harremanaren arabera lanpostu batzuetan %10 arte handitu ahalko da ehuneko hori. Eremu mistoan berriz, orokorrean merituei dagozkien puntuen %3 eman beharko zaie euskara dakitela egiaztatzen dutenei eta herritarrekin duten harremanaren arabera lanpostu batzuetan %6 arte handitu ahalko da ehuneko hori54.

39

3. HIZKUNTZA POLITIKEN ELEMENTU ADIERAZGARRIENAK - 3.3. ZIRKUITU EUSKALDUNAK

Urteetako esperientziak erakusten digu (eta Administrazioek beraiek onartzen dute), langileak euskalduntzeko egiten den ahaleginak (langileen ahalegin pertsonala zein Administrazioaren ahalegina, ekonomikoa zein bestelakoa) ez duela askorako balio langile horiek euskara ikasi ondoren lan giro erdaldunera itzultzen badira. Denborarekin ikasitakoa galtzen dute eta denbora pasa ahala ez dira gai beraien zerbitzua euskaraz eskaintzeko. Ondorioz, euskararen normalizazioan politika oker horrek suposatzen duen kaltea biderkatzailea da.

Alderantzizkoa ere biderkatzailea izan daiteke ordea, euskaraz lan egingo duten lantaldeak abian jartzeak euskararen normalizazioan izango lituzkeen onurak ere biderkatzaileak baitira.

40

hutsala, are gehiago, orain arte erabiltzen ari diren eta hizkuntza-eskakizunak egiaztatzera mugatzen den ereduaren porrota gero eta ageriagoan gelditzen ari denean. Are okerrago, garai batean EAEn zein NFKan zirkuitu euskaldunak sortu eta hedatzea aurreikusten bazen ere, denborak aurrera egin ahala eta arau zein plangintza berriak sortu diren heinean, zirkuitu euskaldunak sortzen joateko erabakia apalduz joan da, zuzenean erabat baztertu ez denean.

3.3.1. Euskal Autonomia Erkidegoa EAEn esaterako, Euskararen Legea zehaztu eta Administrazio orokorrean euskararen erabilera arautzeko onartu izan diren dekretuetan zirkuitu euskaldunen erabilera aurreikusten bazen ere, ondorengo dekretu eta plangintzaldietan ideia indarra galduz joan da eta zenbait kasutan atal elebidunen ideiarekin nahasi ere bai. Izatez ordea, oso gauza ezberdinak dira: zirkuitu euskaldunean langile guztiak euskaldunak izango lirateke eta euskaraz lan egingo lukete, atal elebidunetan aldiz langile guztiek ez lukete euskaraz jakin beharko eta euskaraz lan egitea ere ez litzateke ezinbestekoa. Azken hauen helburua euskaraz lan egitea baino, herritarrei zerbitzua hizkuntza batean zein bestean eskaini ahal izatea bermatzea bilatzen da.

Administrazio orokorrean garatutako plangintza guztietan landu izan da gai hau zuzenean edo zeharka eta euskara zerbitzu-hizkuntza edota lan-hizkuntza izango ote den ere bai, baina ondoren ikusiko dugun bezala, denborarekin kontzeptuak nahastuz joan dira eta egun zirkuitu euskaldunak proposatu beharrean atal elebidunak proposatzen dira.

Atzerapausoak ekidinez langileen benetako euskalduntzea lortzeko eta herritarren hizkuntza-eskubideak bermatzeko biderik eraginkorrena izan arren, egun Euskal Herriko Administrazioek ez dute zirkuitu euskaldunen aldeko politikarik garatzen. Ikusi dugunez, Ipar Euskal Herrian ez dago Administrazioko langileak euskalduntzeko eta euskara erabilera sustatzeko plangintzarik. Nafarroako Foru Komunitatean ere ez dago Administrazioan euskara normalizatzeko plangintza orokor eta sistematikorik. Langileak euskalduntzeko eskaintza urri eta mugatu bat besterik ez dago eta euskararen erabilera sustatzea baino murriztea helburu duten zenbait arau. Euskal Autonomi Erkidegoan Administrazioko langileak euskalduntzeko eta euskararen erabilera sustatzeko plangintzak garatu dira, baina egiturazko hutsune eta gabezia nabarmenekin eta ez dira euskaraz lan egingo duten zirkuituak abian jarri.

Benetan harrigarria da euskararen normalizaziorako ezinbestekoa den bide edo tresna honi bertako Administrazioek ematen dioten garrantzi

dunek eta uste hori oinarrizko kontzeptu bihurtu zen plan guztian zehar. Zenbat eta euskaldun gehiago bildu administrazio-atal batean, orduan eta errazagoa izango zen euskaraz jardutea, hori zen hipotesia, baina ondoren ohartu diren bezala, hiztun-kopuruaren trinkotasunak ez dakar, berez eta besterik gabe, euskararen erabilera; erraztu, bai, errazten du, baina bilketa soila ez da nahikoa euskal hiztunak euskaraz lanean jartzeko.

Laugarren plangintzan esaterako, aurreko plangintzetan gai honen inguruan garatutako politikaren autokritika egiten da, baina irtenbidea izango litzatekeen zirkuitu euskaldunen bidea zabaldu beharrean, alde batera uzten dira bide hori ez ezik, bide horretara gehien hurbiltzen ziren aukerak ere.

Hizkuntza-politikako arduradunei, behin eta berriz, uko egiten diote gurean edonork ikusten duen egia bat aitortzeari: nahikoa da lantalde batean erdaldun elebakar bat egotea lantalde osoak erdaraz lan egiteko.

Bada, ezikusiarena egin eta plan bakoitzean atal elebidunak sustatzearen aldeko neurriak hartu izan dira, atal erabat euskaldunak sustatu beharrean.

Honela, hirugarren plangintzaldian esaterako, hiztun kopurua ahalik eta gehien trinkotzeari eman izan zaio lehentasun osoa, hau da, euskal hiztunak elkarrengana biltzeari. Euskal hiztunak elkarrekin egonda euskararen erabilera areagotu egingo zela pentsatu omen zuten ardura-

Bada guztiok bagenekien zerbaitez ohartzeko hainbat urte behar izan dituzten arren, laugarren plangintzaldirako lantalde erabat euskaldunak (zirkuitu euskaldunak) proposatu beharrean, trinkotze dinamika hori alde batera utzi eta aurrez garatzen ziren politika orokor eta antzuekin jarraitzea proposatzen dute. Honela diote hitzez hitz trinkotzearen gaiari buruz: “Gainera, helburu nagusia atal elebidunak sortzea izan denez –aldez aurretik jakinda hori oso zaila zela– lehentasun osoa eman zaie bai jendaurreko atalei (L1), bai elebidun izateko bidean dauden gizarte-izaerako atalei (L2), eta erabilera-planetik kanpo geratu dira Eusko Jaurlaritzako euskaldun gehienak. Hori horrela izan da, baina aurrera begira, IV. Plangintzaldirako proposamenean, atal elebidunak sortzeak (hiztun-kopuruaren trinkotasuna) euskararen erabilera normalizatzeko duen garrantzia zalantzatan jarri gabe, langileen lan-jardunek sortutako lehentasunezko komunikazioei emango zaie lehentasuna�.

Aurreko plangintzetan oso emaitza eskasak lortu dira eta arduradunek beraiek onartzen dituzte porrot horren arrazoi batzuk (langile eta atalburu batzuk euskara ikastetik salbuetsita daudela, langileak lanpostuz

Orain arte atal bat elebiduna izendatu bada, baldintza “zorrotzak” bete behar izan ditu, besteak beste: derrigortasun-datak jarrita eta hizkuntza-eskakizuna egiaztatuta %80 inguruk izatea, atalburuak ere gutxienez 3. hizkuntza-eskakizuna egiaztatuta izatea... Horri erantsi behar zaio hainbat jende euskara ikastetik salbuetsita dagoela -horietako batzuk atalburuak-, langileak etengabe mugitzen direla lanpostu batetik bestera, euskarazko harreman-sarea falta dela hainbat tokitan... Horren guztiaren ondorioz, oso atal elebidun gutxi osatu ahal izan dira III. Plangintzaldian. 1997ko Dekretuan oso ondo bereizten ziren bi atal-mota hauek: euskarazko administrazio-atalak, batez ere euskaraz lan egiten dutenak (HABE, Hizkuntza Politikarako Sailburuordetza, Itzultzaileen Zerbitzu Ofiziala, IVAPeko Euskalduntze Zerbitzua...); eta administrazio-atal elebidunak, hau da, beren zereginak euskaraz eta gaztelaniaz bete ditzaketenak. Azken honetara jo behar dugu apurka-apurka: atal guztiak gaitzera, beraiei dagozkien funtzioak arian-arian euskaraz ere egin ahal izateko. Hori, eta ez bestea, izango da helmuga plangintzaldi berrian.

Honekin batera, azken plangintzaldietan, lantokian euskararen erabilera areagotzeko hainbat lantaldetan erabilera-planak osatu eta garatzea aurreikusi izan da, hainbat kasutan erabilera hori sustatzeko eus55 — Administrazio atal ezberdinak honela sailkatzen dira 86/1997 Dekretuko 16. Artikuluaren arabera: jendaurrekoak, gizarte-izaerakoak, izaera orokorrekoak, izaera berezikoak. Sailkapen horren arabera, jendaurreko ataletan herritarrekiko harremanak eguneroko lanaren ardatza dira; edo gizarte-izaerakoetan harreman-sare oso nabarmenak dituzte beste administrazioekin. Horrek ez du esan nahi, ordea, izaera orokorreko edo izaera bereziko ataletan inolako harremanik ez dagoenik herritarrekin edo beste administrazioekin. Eta nola III. Plangintzaldian jendaurreko atalek eta gizarte-izaerakoek zuten lehentasuna erabilera-planetan parte hartzeko, atal horietakoak izan ez arren jendaurreko edo gizarte-izaerako zenbait lan-jardun komunikatibo gauzatzen dituzten hainbat eta hainbat euskal hiztun erabilera-planetatik kanpo gelditu dira. Hori horrela izanik, IV. Plangintzaldi honetan atalaren izaera “teorikoari” baino gehiago begiratuko zaio lanpostu bakoitzak gauzatzen dituen komunikazioen izaerari.

kararen ezagutza nahikoa bazegoelakoan. Baina ikusi bezala, hori ez da horrela eta emaitzek argi eta garbi erakutsi dute oraindik asko dagoela egiteko Administrazio orookorrean euskararen ezagutza unibertsala lortu arte.

Bigarren plangintzaldian esaterako, hizkuntza-politikaren arduradunek 2002 urtea amaitu aurretik, jada elebidunak ziren 17 atalei, lehentasunez beste 84 gehitzea jarri zuten helburu lorgarri bezala eta bost urte ondoren ez zuten atal bakar bat bera ere elebidun bilakatzea lortu.

Emaitza txar horiek are negargarriagoak bilakatzen dira, 84 atal horiek Administrazio orokorreko atal guztien %18,4 besterik ez zirela kontuan hartzen badugu, hau da, guztira 456 atal zeudela kontuan hartzen badugu. Oso helburu mugatuak ezarri ziren eta hala ere ez zen atal bakar bat bera ere elebidun bilakatzea lortu.

Bigarren plangintzaldiko emaitza txar horiek ikusita, hirugarren plangintzaldian “atal elebidunen” ideia alde batera utzi eta zirkuitu euskaldunen alde egin beharrean, “atal elebidunak” mantendu eta helburuak ez zehaztearen alde egin zen. Plangintza berria, lehentasunak jendaurreko ataletan (23) eta gizarte izaerakoetan (268) jarriko zirela esatera mugatu zen eta ondorioz, bost urte beranduago egin zuten ebaluazioan, ez zuten helburuak zein neurritan bete ote ziren esateko azalpenik eman behar izan. Hori izan zen, dirudienez, bigarren plangintzaldiko emaitzetatik atera zuten irakaspen nagusia.

Dena dela, esaten ari garen hau euskararen normalizaziorako plangintza guztietan errepikatzen den ezaugarri orokor bezain larria da. Normalizazio-plangintza guztietan helburuak (jasotzen badira) ahalik eta era orokorrenean aurkezten dira eta ahal bada epe zehatzik gabe eta erabiliko diren baliabideak ere zehaztu gabe. Eta noski, horrela ezinezkoa da plangintza horiek behar bezala ebaluatzea eta ondorioz ezinezkoa da ere plangintza horiek eraginkorrak (efikazak edota efizienteak) diren jakitea56.

56 — Izan ere euskararen normalizazio-plan horiei guztiok plangintza deitzen diegun arren, ikuspegi tekniko eta zientifiko batetik ezin dira horrela izendatu, hain zuzen ere, plangintza orok helburu, epe eta baliabideen arteko ezinbesteko lotura bat izan eta aurkeztu behar dutelako eta, esan bezala, euskararen normalizaziorako hauek ez dituzte helburu zehatzak aurkezten, ez dituzte epe argi eta zehatzak ezartzen (zehazten direnak plangintzaldiarenak berarenak baino ez dira eta aurreikusitakoa garatzeko erabiliko diren baliabideak ere ez dira zehazten (hauen kasuan idazkietan ez dira jaso ere egiten).

Espedientea: 340/2003

eae (gipuzkoa)

K exa: Euskal Herriko Unibertsitateak eta Euskal Irrati Telebistak ikastaro bat prestatu dute udako ikastaroetarako.

Askotan ikastaroak euskaraz ez egitearen arrazoia irakasleek euskaraz ez jakitea izaten da. Aurten ikastaro horretako irakasleen %60 elebiduna da eta, hala ere, ikastaroen hizkuntza ofiziala gaztelania da.

Espedientea: 420/2008

ieh

K exa: Martxoaren 14an herritarrak ezin izan zuen Baionako egoitzako harrerako emakumezko bi langileengandik zerbitzua euskaraz jaso. Horrez gain, bigarren eraikinean emakumea arrunt asaldatua agertu zitzaien eta amorruz tratatu zituen, herritarraren iritziz.

Espedientea: 560/2008

eae (gipuzkoa)

K exa: Aurkeztutako eskaeraren ebazpena jaso zuen ekainean. Gaztelania hutsean idatzita daude Energia eta Meategien zuzendariak, Energia Zerbitzuko buruak eta Gipuzkoako Lurralde Bulegoko Industria- eta Energia-administrazioko koordinatzaileak sinatutako hiru jakinarazpenak. Herritarrak dokumentua oso epe laburrean erabili behar izan duenez, ez du euskarazko bertsioa eskatzerik izan. Ondorioz, bere borondatearen aurka hainbat tokitako izapidetan gaztelania hutsean agertuko da. eae (araba) K exa: Herritarrak Eusko Jaurlaritzaren Osasun sailaren Arabako Lurralde Zuzendaritzatik bidalitako gutuna jaso zuen joan den apirilean. Gutuna gaztelania hutsean idatzita zegoen. Lehendik kexa egina zuen aurreko gutuna ere gaztelania hutsean heldu zitzaiolako, baina bistan denez, ez dute bere kexa aintzat hartu.

Espedientea: 588/2009

3. HIZKUNTZA POLITIKEN ELEMENTU ADIERAZGARRIENAK - 3.3. ZIRKUITU EUSKALDUNAK

asko aldatzen dituztela, euskarazko harreman sarea falta dela...), baina arrazoi nagusia ez dute aipatu ere egiten. Ez dute esaten lantalde osoak (eta inguruko lanpostu gakoek), guztiek izan behar dutela euskaldunak lantalde horrek benetan euskaraz lan egitea nahi bada. Ez da nahikoa lantaldeko langileen %80ak hizkuntza-eskakizuna egiaztatua izatea ez eta %99ak izango balu ere, ezinbestekoa %100a euskalduna izatea da.

Eta atal elebidunen gaiari buruz orokorrean diotena ere ez da hobea55:

41

3. HIZKUNTZA POLITIKEN ELEMENTU ADIERAZGARRIENAK - 3.3. ZIRKUITU EUSKALDUNAK

3.3.2. Nafarroako Foru Komunitatea

42

Nafarroako Foru Komunitatean ere zirkuitu euskaldunen alorrean eman diren pauso apurrak atzerapausoak izan dira. Aurrez ikusi bezala, Administrazioan euskararen erabilera arautzeko 1994/135 Foru Dekretuak, besteak beste, “administrazio-zirkuitu elebidunak” aipatzen zituen, helburu nagusiez ari zenean57. Bada, 1994/135 Foru Dekretuak bere lehen artikuluan hiru helburu nagusi zehazten zituela ikusi dugu jada eta hirugarren helburuak zerbitzuak euskaraz ematea bermatzeko behar hainbat langile prestatzea zehazten zuela ere bai, baina zerbait gehiago ere esaten zuen indargabetutako Dekretu horrek.

Hona hemen bere lehen artikuluan lortu nahi zen hirugarren helburuaz zioena hitzez hitz:

esamoldea erabiltzen den guztietan herritarrak nahi duen hizkuntza erabil dezan bermatzeko direla zehazten da, baina ez da zein hizkuntzatan lan egingo duten aipatzen. Aipatzekoa da, bestalde, “administrazio zirkuitu elebidun” horiek eremu euskaldunean ez ezik, eremu mistoan ere aurreikusten zirela.

c. Nafarroako Foru Komunitateko Administrazioaren zerbitzu nagusietan, erabiltzaileari, eskatzen duenean, zerbitzua euskaraz eman ahal izateko behar diren langileak antolatu eta gaitzea. Nafarroako Foru Komunitateko zerbitzu nagusiak Nafarroako biztanle guztiei zerbitzua ematen dietenak dira, zehazki zein lurraldetan kokaturik dauden kontuan hartu gabe.

Beraz, 1994ko Dekretua jada ez dago indarrean eta 2003ko Dekretu berriak ez du “administrazio zirkuitu elebidunei” buruz hitzik esaten.

Egia esateko 1994/135ko dekretuan erabiltzen den izendapen horren atzean “zirkuitu euskaldunen” kontzeptua egon zitekeela pentsatzea gehiegizkoa izan daiteke. Izan ere, “administrazio zirkuitu elebidunak” 57 — Izendapen hau ere ez da batere argia “elebidun” hitza erabiltzen delako eta batez ere zein hizkuntzatan lan egingo duten argitzen ez bada, baina “zirkuitu” hitzak beste esanahi bat ematen dio guk aurrez aipatutako zentzuan, hau da, zirkuitu euskaldunen zentzuan.

Batzuen eta besteen arteko komunikazio horiek funtsean ahozkoak eta idatzizkoak izan daitezke edota kanpora begirakoak (ahozkoak, langile eta herritarren artekoak) edo barrura begirakoak (langileen artekoak). Bestetik, idatzizko komunikazioen baitan itzulpenak ere aztertuko ditugu, itzulpen politika hein handi batean hizkuntza-politika orokorraren erakusgarri ere badelako.

Euskal hiztunok, Hizkuntza-eskubideen Deklarazio Unibertsalaren arabera, dokumentu ofizial guztiak euskaraz eskuratzeko eskubidea dugu. Ikusi dugun bezala, Euskal Autonomia Elkartean legez jasotzen da eskubide hori. Nafarroako Foru Komunitatean aldiz eskubide hori eremu euskalduna deitutakoan bizi diren herritarrei aitortzen zaie, nahiz eta eremu mistoa deitutakoan ere zenbait eskubide onartzen diren (eremu horretan euskara ofiziala ez izan arren). Ipar Euskal Herrian bestalde, ez dago inolako lege babesik idazki ofizialak euskaraz ere eskuratzeko.

c. Nafarroako Foru Komunitateko Administrazioaren zerbitzu nagusietan, erabiltzaileak halaxe eskatzen duenean, zerbitzuak euskaraz ematea bermatzeko aski diren administrazio zirkuitu elebidunak ezartzeko behar hainbat langile prestatzea. Nafarroako Foru Komunitateko zerbitzu nagusiak Nafarroako biztanleria guztian harrera ematen diotenak dira, non kokaturik dauden kontuan hartu gabe.

Aipatu dugun bezala, 2003/29 dekretuak funtsean gauza bera dio dekretuaren helburuak zehazten dituenean eta idazterakoan ere egitura bera mantentzen du, baina zenbait hitz gako aldatu egiten dira eta, ikus daitekeen bezala, jada ez dira administrazio zirkuitu elebidunak aipatzen.

hartzen diren neurriak. Horrekin batera baina, langileen arteko komunikazioak ere ikusiko ditugu, hau da, euskaraz lan egiteko hartzen diren neurriak.

Gogoan izan behar da, bestalde, aurreko dekretuek Nafarroako Administrazio publiko osorako balio zutela eta ondorioz Administrazio orokorrerako ere bai...

3.3.3. Ipar Euskal Herria Alor honetan ere ez dago inolako arau edo plangintzarik Ipar Euskal Herrian, ezta aurrekaririk ere.

3.4. KOMUNIKAZIOAK

ETA HIZKUNTZA PAISAIA Ikusi bezala, langileak euskalduntzea, langile berri elebidunak kontratatzea edota zirkuitu euskaldunak abian jartzea euskara normalizatu nahi duen hizkuntza-politika ororen osagai ezinbestekoak dira. Hiru neurri nagusi horiek berma dezakete soilik herritarren eta langileen arteko edota langileen arteko euskarazko komunikazioa. Hori bermatzeko komunikazioen alorrean bertan bestelako neurri bereziak ere garatu behar dira ordea, eta horiek aztertuko ditugu ondorengo atal honetan. Batez ere, herritarren eta langileen arteko komunikazioak aztertuko ditugu, hau da, herritarrei euskarazko zerbitzua eskaintzeko

Bestalde, euskararen normalizazio-prozesuan hizkuntza-paisaia euskalduntzea ere zeregin garrantzitsua da, ez soilik hiztun komunitatearen hizkuntza-eskubideen ikuspegitik, baita psikologia sozialaren ikuspegitik ere. Izan ere, hizkuntza-paisaiak informazio-funtzioa ez ezik, funtzio sinbolikoa ere betetzen du. Funtzio informatiboak hizkuntza talde baten lurralde mugak zehazten ditu, komunikazioan hizkuntza bat edo gehiago erabil daitezkeela adierazten duen aldetik. Bestalde, funtzio sinbolikoak hizkuntzen balioa eta estatusa islatzen ditu, talde batek beste talde batzuekin alderatuta hizkuntza nola ikusten duen erakutsiz.

Hizkuntza-paisaiak, informazioa emateaz gain, eragina du errotulu edo testu horiek ikusten dituzten pertsonengan. Izan ere, jendeak hizkuntzei buruz duen pertzepzioan eta hizkuntzen aldeko jarreretan eragin dezake hizkuntza-paisaiak, eta ondorioz erabilera baldintza dezake.

Beraz, zalantzarik ez dago, hizkuntza-paisaia euskalduntzeak ere bere garrantzia du normalizazio-prozesuan eta ondorioz hizkuntza-politika orok hizkuntza-paisaia euskalduntzeko arau, plangintza eta baliabideak izan behar ditu. Are gehiago, hizkuntza bat normalizatzeko eman behar diren pauso ugari eta konplexuen artean hizkuntza-paisaia euskalduntzea pausorik errazenetakoa dela esan dezakegu, errazena ez bada. Ondorioz, hizkuntza-paisaiaren azterketaren bidez, hizkuntza-paisaiaren egoerari buruzko informazioa ez ezik, Administrazio jakin baten hizkuntza-politika orokorrari buruzko informazio interesgarria eskura daiteke.

Gure azterketak, batez ere, sektore publikoa hartuko du, kontuan, besteak beste sektore pribatuan gaiari buruz dagoen informazioa oso eskasa delako. Dena dela, sektore pribatuko datuek eskuratu ditugun kasuetan, informazio horren irakurketa ere egin dugu.

3.4.1. Euskal Autonomia Erkidegoa Ikusi bezala, Euskal Autonomia Elkarteko Autonomia Estatutuak lehenik eta 1982ko Euskararen Legeak ondoren, besteak beste, euskararen estatusa eta erabilera arautu zituzten. Arau horiek herritarren hizkuntza-eskubideak zehaztu zituzten eta tartean Administrazio publikoarekin bi hizkuntza ofizialetan aritzeko eskubidea ere bai. Herritarrei aitortzen zaizkien hizkuntza-eskubideak Euskararen Legeko 5. artikuluan jasotzen dira eta tartean Administrazio publikoarekin hitzez edo idatziz euskaraz (edo gaztelaniaz) aritzekoa, hurrengo artikuluan, 6.ean gehiago zehazten dena: 6. artikulua.

1. Herritar guztiei, Autonomia-Elkarteko lur-eremuan Herri Arduralaritzarekin izan ditzaten harremanetan euskara nahiz gaztelania erabiltzeko eta bakoitzak aukera dezan hizkuntza ofizialean harrera egin dakioneko eskubidea aitortzen zaie. Horretarako, behar daitezen neurriak hartuko dira eta eskubide honen erabilera arian-arian bermatzeko beharrezko gerta daitezen eskuarteak ebatziko.

2. Norbanako batek baino gehiagok esku hartu dezateneko zehaztapidetzan edo arazopideketan, haiek elkar hartuta aukeratu dezaten hizkuntzaz baliatuko dira herri agintariak. Elkar hartzerik ez bada, zehaztapidetza edo arazopideketa hasitakoak nahi dezan hizkuntza erabiliko da, bi aldetakoek argibideak bere aukerako hizkuntzan jasotzeko duten eskubidearen kaltetan gabe.

Eskubide horiek behar bezala bermatzeko ordea ezinbestekoa da euskal herri-aginteen komunikazioak edota hizkuntza-paisaia gutxienez elebiduna izatea eta hori bideratzeko arau eta neurri zehatzagoak garatu diren arren, ondoren ikusiko dugun bezala, errealitatea oso bestelakoa da, baita orain arte pauso gehien eman diren alor publikoan ere.

Izan ere, orain gutxi arte ez da alor pribatuan komunikazio edota hizkuntza-paisaia elebiduna bermatzeko inolako araurik garatu.

Alor pribaturako lehen irizpideak ere 1979ko Autonomia Estatutuak ezarri zituen bere 27. artikuluan, “herri-aginteek publizitatean euskararen erabilera sustatuko” zutela edota eragile pribatu ezberdinen kasuan “euskal giroa eta euskara errotulazioan erabiltzea bultzatuko” zutela jasoz. Ikus daitekeenez, eremu honetan ere euskarari buruzko arau nagusietan alor pribatuaz ari direnean “sustatu”, “bultzatu” eta antzeko aditzak erabili izan dira, guztiak ere lege eta arauen eremuan eraginkortasun eskasa duten aditzak.

27. artikulua.

1. Euskal herri-aginteek euskararen erabilera sustatuko dute publizitatean.

2. Halaber, euskal giroa eta euskara errotulazioan erabiltzea bultzatuko dute, era guztietako entitate komertzial, atsedenerako, kulturarako zein ofizialtasunik gabeko elkarteetan.

Dena dela, lehen irizpide hauek ez dute inolako zehaztapenik izan orain dela gutxi arte. Izan ere, Kontsumitzaileen eta erabiltzaileen eskubideak arautu zituen 6/2003 Legea 2003an onartu zen eta Legeak ezarritakoa garatzeko 123/2008 Dekretua berriz 2008 urtean. Gauzak honela, Autonomia Estatutua onartu zenetik hiru hamarkada pasatu diren arren, sektore pribatuan euskararen erabilera arautzeko neurriak oraindik ez direla aplikatzen esan daiteke.

Urte hauetan guztietan, Administrazio publikoan komunikazioak arautzeko irizpide ezberdinak ezarriz joan dira. Eremu honetan Administrazio orokorrean euskara normalizatzeko plangintzaren baitan eman izan dira pauso gehien. Ondoren irizpide horien laburpena azalduko dugu58: Ahozko komunikazioetan, herritarrekin lehen hitza euskaraz eta elkarrizketa herritarrak aukeratutako hizkuntzan egiteko irizpideak ezarri dira. Euskarazko zerbitzua bermatzeko jarraibideak, euskaraz ez dakiten langileek euskaraz egindako eskaerari behar bezala erantzuteko protokoloa eta langileek herritarrei hizkuntza batean edo bestean jardutea ez eskatzeko neurriak ere garatu dira. Administrazioen artean ere lehen hitza euskaraz egiteko irizpidea ezarri da, baina elkarrizketari dagokionez, euskaraz egiteko ahalegina besterik ez da aurreikusten eta hori solaskidea euskalduna denean soilik. Jaurlaritzaren barruko

58 — Kasu honetan Herrizaingo sailaren protokolo edo irizpide sorta erabili dugu, baina sail hau Administrazio orokorra euskalduntzeko plangintzaren baitan kokatzen den heinean, gainerako sailetan ere antzeko protokoloak jarraitzen dira.

Espedientea: 227/2007

eae (bizkaia)

K exa: Euskadiko Orkestrak Miramonen antolatzen dituen Matinée zikloaren barruan otsailaren 24an egin zuen emankizunean aurkezpen guztia gaztelania hutsean egin zen. Azken lau urteotan izan den saio guztietan gaztelaniaz soilik egin dute aurkezpena. eae (gipuzkoa) K exa: Donostiako Kultura Sailaren ordezkaritzan bezeroei arreta ematen dieten pertsonek gehienetan ez dute euskararik jakiten. Tarteka tokatzen da dakienen bat baina normalean lege gordailuan eta kulturan daudenek ez dakite. Hala, otsailaren 29an, beste askotan bezala, ezin izan zuen zerbitzua euskaraz jaso.

Espedientea: 180/2008

Espedientea: 764/2008

eae

K exa: Eusko Jaurlaritzaren 012 telefono zenbakira deitu zuen. Gaztelaniaz egin zioten lehen harrera eta herritarra euskaraz egiten ahalegindu bazen ere, azkenean gaztelaniaz eman behar izan zituen azalpenak harrera egin zion langileak euskaraz ez zuelako ulertzen.

Espedientea: 119/2009

eae

K exa: Urtarrilaren 27an Euskal Energien Erakundera deitu zuen argibide eske. Hasieran, hala nola euskaraz egin zioten, baina ondoren, argibideak eman behar zizkion pertsonak gaztelaniaz egiteko esan zion. Herritarrak modu atseginean, nahiko lan zuela gaztelaniaz hitz egiteko esan zionean, langileak kontua elkar ulertzea zela, eta lasai hitz egiteko gaztelaniaz, ulertuko ziola esan nahi ziona erantzun zion.

Espedientea: 291/2009

eae (gipuzkoa)

K exa: Maiatza hasieran Gipuzkoako udal batean gaztelania hutsean jaso dituzte EMAKUNDEk bidalitako Guía de lenguaje para el ámbito de la salud eta Guía de lenguaje para el ámbito del deporte izeneko argitalpenak.

3. HIZKUNTZA POLITIKEN ELEMENTU ADIERAZGARRIENAK - 3.4. KOMUNIKAZIOAK ETA HIZKUNTZA PAISAIA

Izan ere, hizkuntza-paisaia euskalduntzea beste neurri batzuk baino errazagoa izateaz gain, ikusgarriagoa ere bada eta, ondoren ikusiko dugun bezala, maiz, Euskal Herriko Administrazio ezberdinen hizkuntza-politika orokorraren gabeziak hizkuntza-paisaia euskaldunduz estali nahi izan diren arren, alor honetan ere gabezia garrantzitsuak daude oraindik.

43

3. HIZKUNTZA POLITIKEN ELEMENTU ADIERAZGARRIENAK - 3.4. KOMUNIKAZIOAK ETA HIZKUNTZA PAISAIA 44

ahozko komunikazioetan, ahozko jardunak apurka-apurka euskaraz ere egingo direla esatera mugatzen dira. Azkenik, ekitaldi publikoetan enplegatu elebidunek euskararen erabilera bermatuko dutela jasotzen da, baina Euskal Herrian egindakoetan soilik. Era berean, teknologia berriek eskaintzen dituzten aukerak baliatuko omen dira horrelako ekitaldietan bi hizkuntzak erabiltzeko.

Idatzizko harremanetan, harremana Administrazioak hasten badu, komunikazioa euskaraz izanen da hartzaileak aldez aurretik euskara hautatu badu. Gainerakoetan euskaraz eta gaztelaniaz egingo da, baina euskara hautatzeko aukera emango da, hori bai, Administrazioko atalak komunikazioa euskaraz egiteko gaitasuna badu. Administrazioak komunikazio bati erantzuten badio berriz, gaztelaniaz jasotako idatziari gaztelaniaz erantzungo zaio, baina atalak euskaraz komunikatzeko gaitasuna badu, euskara hautatzeko aukera ere eskainiko zaio.

Euskaraz idatzitako idatziei euskaraz erantzungo zaie, baldin eta atalak hori egiteko gaitasunik badu. Azkenik, komunikazio telematikoetan, herritarrak aukeratutako hizkuntza erabiliko da eta izapideen azken komunikazioa testu estandarizatua denean, sistemak erantzuna ele bietan jasotzeko aukera emango du.

kiak barneratzen direnean, bi hizkuntza ofizialak modu orekatuan erabiliko direla.

Argitalpenei dagokienez, bi hizkuntza ofizialetan plazaratuko dira eta horietan euskarak, gutxienez, %50a hartuko du. Kasu honetan ez da zehaztapen gehiago egiten eta ondorioz neurriak argitalpen guztiei eragiten diela ondorioztatu behar da, baina ondoren ikusiko dugun bezala, elebitasuna ohiko argitalpenetan soilik bermatzen da.

Azterketa Euskal Autonomia Elkarteko hizkuntza-paisaiari buruzkoa da, 2006-2007 urteetan burututakoa eta oraingoz lehen emaitza orokorrak besterik ez dira plazaratu, baina esan bezala errealitatea nolakoa izan daitekeen irudikatzeko balio dezakete. Azterlanean hizkuntza-paisaia ez ezik, bestelako komunikazioak ere aztertu dira gainera.

Zehazki, errotulazioa (barrukoa zein kanpokoa), komunikazio idatziak (barrukoak) eta harrera-hizkuntza (telefono bidezkoa, aurrez aurrekoa zein megafonia bidezkoa) aztertu dituzte.

Hizkuntza Politikarako Sailburuordetzatik azterlan honi “EAEko hizkuntza-paisaiaren azterketa” deitu dioten arren, argi dago hori baino askoz gehiago dela, esan bezala, ez baita hizkuntza-paisaia aztertzera mugatzen. Lehen aurkezpen txosten honetan metodologia eta hedapenari buruz ematen diren datuak aztertuz, egindakoa azterketa zabal eta anitza izan dela ondorioztatu behar da eta ondorioz, aurkeztu dituztenak datu orokor eta nagusienak baino ez dira. Oraingoz azterlan osoaren laburpena besterik ez da argitaratu eta ez dago alorrez alor egindakoaren emaitzarik, baina esan bezala emaitza orokor horiek oso esanguratsuak dira.

Tresna eta aplikazio informatikoei dagokienez, txostenak bi hizkuntza ofizialetan plazaratuko direla dio eta horietan euskarak, gutxienez, %50a hartuko duela.

59 — Protokoloak zehazki ondorengoa esaten du “lehentasunezko komunikazioak ezingo dira itzuli, baldin eta horiek aurrera atera behar dituenak beharrezko prestakuntza horretarako jaso badu”, baina esaldiak horrela idatzita ez du zentzurik eta aurrekoa ondorioztatu dugu.

Azkenik, diru-laguntzak ematen direnean, objektuan hizkuntzaren erabilerak eraginik duenean, laguntzak eta diru-laguntzak esleitzeko baldintzetan hizkuntza-irizpideak kontuan hartuko dira eta irizpideok betetzen direla egiaztatuko da.

Hauek dira Administrazio orokorreko komunikazioetan euskararen erabilera arautzeko ezarriak dauden irizpide nagusiak. Orokorrean, salbuespenak salbuespen, zehatzak eta nahiko zentzuzkoak, euskararen normalizazioaren ikuspegitik, baina guztiok dakigun bezala teoria gauza bat da eta praktika bestea. Hori erakusten digu behintzat Siadecok Eusko Jaurlaritzarentzat berarentzat 2007an egindako ikerlan batek60. Eskaintzen diren datuek gainera, Administrazio publikoa ez ezik, sektore pribatua ere hartzen dute kontuan.

Itzulpenei dagokienez, lehentasunezko komunikazioak ez dira itzultzen, baldin eta horiek aurrera atera behar dituenak horretarako beharko lukeen prestakuntzarik jaso ez badu59. Kanpotik jasotzen diren dokumentuak ezinbestekoa denean bakarrik itzuliko omen dira. Bestelakoetan, edukiaren laburpena egingo du gaitasuna duen ataleko langileren batek. Kasu honetan txostenak ez du esaten zer egin behar den atalean gaitasun nahikorik ez duen langilerik ez badago (zoritxarrez ez da asko pentsatu behar horrelakoetan zer gertatzen den irudikatzeko).

Interneti buruz ere irizpide zenbait jasotzen dira protokolo horretan, besteak beste, webguneko edukiak euskaraz eta gaztelaniaz kontsultatzeko moduan egongo direla edota sartzean hizkuntza hautatzeko aukera eskainiko dela edo izapideak egiteko aukera eskaintzen denean, gaztelaniaz zein euskaraz egin ahalko direla edo sailetik kanpoko edu-

hedabideetan. Era berean, komunikazio-kanpaina kontratatzen denean, baldintza mezua bi hizkuntzatan sortua izatea eskatuko omen da (hori nola egiten den edota nola neurtzen den ez du argitzen ordea aipatutako txostenak).

Hizkuntza-paisaia, oro har, euskaraz eta gaztelaniaz egongo omen da eta euskara hutsean errotuluetako hitzek euskaraz eta gaztelaniaz antzeko grafia dutenean edota mezua piktograma baten bidez adieraziz ulergarria denean.

Euskal Autonomia Elkarteko Administrazio publikoaren menpeko ekipamenduetan lokalizatutako 4.187 zerbitzuetan guztira ia 255.000 elementuren hizkuntza egoeraren azterketa egin da. Zerbitzu-sektore

Iragarpenak eta publizitatea euskaraz egingo dira euskarazko hedabideetan eta euskaraz eta gaztelaniaz, hau da, ele bietan, gainerako

60 — Siadecok lan hau inkesten bidez egin du eta ondorioz neurketaren oinarria inkestatuek emandako informazioan oinarritzen da.

Administrazio orokorraren eremuari dagokionez, Eusko Jaurlaritzaren bulego, ordezkaritza, epaitegi eta bestelako instalazioetan, 234 ekipamendu eta 234 zerbitzu aztertu dira eta guztira 19.276 neurketa unitateri buruzko informazioa jaso da. Aztertutako elementu gehienak harrera-hizkuntzari buruzkoak izan dira (14.611) eta zehazki telefono harrerarekin lotutakoak (13.444). Datu hau kontuan izatea ezinbestekoa da ondoren aurkeztuko ditugun emaitzak ulertzeko, izan ere, ikerketa osoan telefono-harrera izan da azterketarako elementu gehien eskaini dituen eremua eta horrek gainerako eremuetako ehunekoetan eragina izan du. Honela bada, Jaurlaritzak eskatutako azterlan horretan, Administrazio orokorrari dagozkion 14.611 ahozko komunikazio-harreman (telefono harrera, aurrez aurreko harrera eta megafoniako mezuak) eta 4.665 idatzizko elementu (kanpoko errotulazioa, barruko errotulazioa eta barruko komunikazio idatziak) neurtu dira. Ondoren ikusiko dugun bezala, lehen normalizazio-plana orain dela 20 urte abian jarri zuen eta jada laugarren plangintzaldia garatzen ari den Administrazio orokorraren alor honetan ere, datuek erakusten duten errealitatea benetan kezkagarria da61.

Administrazio orokorrari dagozkion 14.611 ahozko komunikazio-harreman (telefono harrera, aurrez aurreko harrera eta megafoniako mezuak) Ahozko komunikazio-harremanen kasuan esaterako, komunikazio guztien %39,7 gaztelania hutsean izan dira, %18,7 ele bietan eta %41,5 euskara hutsean. Esan bezala, neurtutako ahozko komunikazio gehien-gehienak telefono-harrerari dagozkionak izan dira eta zehazki neurtutakoa Administrazioko langileek telefonoz egindako lehen hitza izan da. Lehen hitza edo agurra euskaraz egiteko euskaraz jakin beharrik ez dagoela kontuan hartzen badugu, aurrez ikusitako emaitza horiek benetan larriak direla ondorioztatu behar da, are gehiago, ondoren ikusiko dugun bezala, Administrazioak berak bere langileen %53 euskaraz egiteko gai dela dioenean.

Hasteko, neurtu diren ahozko komunikazio ia guztiak telefonoharrerari dagozkionak izanik, ez da harritzekoa telefono harreraren ehunekoak emaitza orokorren antzekoak izatea: telefono deien %40,1ari gaztelaniaz erantzun zaie62, %15ari ele bietan eta %44,9ari euskara hutsean. Aurrez aurreko harreraren kasuan emaitzak ez dira hobeak, izan ere kasuen %36,2 an harrera gaztelania hutsean egiten da eta gainerako guztietan (%63,8) ele bietan, hau da, inoiz ez da aurrez aurreko harrera euskara hutsean egiten. Datu hauek argi uzten dute, besteak beste, Administrazio orokorrean harrera lanpostuetan lan egiten duten langile askok oraindik ez dakiela euskaraz, baina horretaz gain harrera ele bietan egiteko (alegia, euskara hutsean ez egiteko) irizpideren bat egon daitekeela ere ondoriozta daiteke. Azkenik, megafonia-mezuen kasuan emaitzak hobeak dira, baina hala ere oraindik orain, mezuen %16,7 gaztelania hutsean ematen dira (euskara hutsean %73,8 eta gainerako %9,5 ele bietan).

Azterlanaren ondorioen laburpen txostenean aurrez aurreko harreraz hitz egiten da, baina ez da gaiari buruzko datu zehatzik eskaintzen.

Egiten den aipamen bakarra Administrazio publiko osoan harrera lanpostuetan ari diren langileen hizkuntza-gaitasunari buruzkoa da: “hiritarrei harrera egiteko lanpostuetan lan egiten duten langileen %53 gai da euskaraz egiteko eta %47, aldiz, ez”.

Aurrez aurreko komunikazioen datu zehatzak izan arren, nahiago zain da beste datu hori eman, euskaraz egiteko gai diren horiek guztiek aurrez aurreko harremana euskaraz egiten dutela ulertzera eman nahian... Bada, Administrazio orokorrari buruzko datuak azaltzerakoan ere berdin jokatzen dute eta taulan aurrez aipatutako datu zehatza bezain lazgarriak eskaintzen diren arren, testuan “aurrez aurreko langile elebidunak %64 dira” esaten da, aurrez aurreko harreran komunikazioen %64 ele bietan izan direla esan beharrean.

Argi dago datu hori ez dela azterlan honen bidez eskuratutakoa eta, ondorioz, aurrez aurreko harrera ez dutela neurtu pentsa daiteke, edo agian eskuratu dituzten emaitzak ez zaizkiela aurkezteko modukoak

Espedientea: 108/2007

eae

K exa: Haurra izateagatik dagokion dirulaguntza eskatzeko Eusko Jaurlaritzako Gizarte Gaietako Gizarte Ongizate Sailera deitu zuen azalpen eske. Ezin izan zuen zerbitzua euskaraz jaso harrera egin zioten bi langileetatik batek ere ez zuelako behar adinako hizkuntza gaitasunik. eae (bizkaia) K exa: Herritarra gabonetan BECen egiten den haurrentzako jolas parkera joan zen seme-alabekin. Eusko Jaurlaritzako karaokeko agertoki handiko monitoreak eta parte-hartzaile guztiak gaztelania hutsean ari zirela ikusita, kanten zerrenda eskatu zien begiraleei. 25 disko zeuzkaten, eta bat bera ere ez euskaraz.

Espedientea: 51/2008

Espedientea: 264/2008

eae

K exa: Eusko Jaurlaritzak euren enpresak sortzen dituzten autonomoendako dirulaguntzak ematen ditu. Dirulaguntza horiek eskuratu ahal izateko eskabidearekin batera diruz lagundutako enpresa-babesteko prestakuntza-ekintza egin eta gainditu izanaren frogagiria aurkeztu behar da besteak beste.

Prestakuntza ikastaro horiek Eusko Jaurlaritzak diruz lagunduak diren arren, gaztelania hutsean ematen dira, eta bertan banatzen diren materialak ere gaztelania hutsean idatzita daude. Ez da aukerarik eskaintzen ikastaroak euskaraz egiteko. eae (araba) K exa: Irailaren 24an Enplegu eta Gizarte Gaietako Saileko telefonora deitu zuen herritarrak, 945 019 326 zenbakira, eta ezin izan zuen bere zalantza euskaraz adierazi telefonoa hartu zuen langileak ez zekielako euskaraz.

Espedientea: 1077/2009

Espedientea: 1220/2009

61 — Ertzaintzaren polizia-etxeak eta Hezkuntza arloko ikastegi publiko zein pribatuak ere aztertu dituztela dio laburpen txostenak eta Osakidetzaren, Eusko Jaurlaritzaren, Estatuko Administrazioaren, Foru Aldundien eta udalen bulegoak eta instalazioak ere bai.

62 — Herrialdez herrialde emaitzak are esanguratsuagoak dira: Araban egiten diren hamar deietatik bakarrari (%13) erantzuten zaio euskaraz Administrazio publikoan, Bizkaian hamar deitik hirutan (%28) eta Gipuzkoan hamar deitik bostetan (%53).

eae

K exa: Urriaren 8an eguerdiko 12.45ean Lehendakaritzara deitu du eta ez du zerbitzua euskaraz jasotzerik izan. Lehendakaritzatik bidalitako prentsa-ohar bati erantzunez izan da eta oharrean euskararen ofizialtasuna gogorarazten zuten.

3. HIZKUNTZA POLITIKEN ELEMENTU ADIERAZGARRIENAK - 3.4. KOMUNIKAZIOAK ETA HIZKUNTZA PAISAIA

pribatuan berriz, Euskal Autonomia Elkartean kokaturiko 2.659 establezimenduk osatutako unibertsoa hartu da kontuan eta bi azterketa ezberdin egin dira, batean 350 inkestatu dira telefono bidez eta bestean 182 enpresa telefono bidez eta zenbait kasutan bisita eginez.

45

3. HIZKUNTZA POLITIKEN ELEMENTU ADIERAZGARRIENAK - 3.4. KOMUNIKAZIOAK ETA HIZKUNTZA PAISAIA 46

iruditu63. Argi dagoena zera da, horrelako atal garrantzitsu bati buruz zerbait esan behar zela eta, kasu honetan behintzat, bestelako datuak erabiltzea erabaki dutela. Dena dela, aurkezten duten datua bera ere ez da pozik egotekoa, izan ere, 30 urte ondoren Euskal Autonomia Elkarteko Administrazio publikoan, herritarrei harrera egiteko lanpostuetan, hau da, Administrazioko normalizazio-plangintza guztiek lehentasunezkotzat dituzten lanpostuetan, langileen erdia ez da euskaraz egiteko gai.

tsean idatzita dauden elementuak (%12,7) ahozkoak baino gutxiago dira (%39,7), baina euskara hutsean idatzita daudenak ere (%20,6) ahozkoak baino gutxiago dira (%41,5), hau da, idatzizko elementuetan ahozkoetan ez bezala, ele bietan idatzitakoak dira nagusi (%62,2).

Dena dela, datu hauek irakurtzerakoan kontuz ibili behar da, aurrez esan bezala, neurtutako ia elementu guztiak telefono-harrerari dagozkionak direlako eta horrek, ahozko faktoreen kasuan behintzat, ehunekoak bere aldera eramaten ditu.

3. GRAFIKOA

Ez da aztia izan behar 30 urte ondoren Administrazio publikoko harrerako lanpostuetan (normalizazio-plangintza guztiek lehentasunezko lanpostu izendatzen dituzten horietan) egoera horrelakoa bada, Administrazioan orokorrean are tamalgarriagoa izango dela aurreikusteko.

Zehazki idatzitako elementu ezberdinak aztertzen baditugu, kanpoko errotulazioaren atalean idazkien %12,7 gaztelania hutsean zeuden, %66,2 ele bietan eta %17 euskara hutsean (gainerako %4,1a beste nolabait). Barruko errotulazioaren atalean, %7,9 ziren gaztelania hutsean zeudenak, %65,6 ele bietan eta %25,3 euskara hutsean (gainerako %1,2a beste nolabait). Eta azkenik, barruko komunikazio idatzien kasuan, egoera are larriagoa da, elementuen %22,9 gaztelania hutsean baitaude, %58,5 ele bietan eta % 18,5 euskara hutsean.

Iturria: Eusko Jaurlaritza (HPS).

Kontseiluak egindakoa.

1. GRAFIKOA EUSKARAREN ERABILERA EAEKO ADMINISTRAZIO PUBLIKOETAN 2006-2007 (%) Telefonoharrera

53,3

Megafoniamezuak

52

Barruko komunikazio idatziak Kanpoko errotulazioa Barruko errotulazioa

14,2 25,1

31 22 15

53,3 53,7 63,9

Iturria: Eusko Jaurlaritza (HPS). Kontseiluak egindakoa.

32,5

2. GRAFIKOA

20,4 15 18,9 20,2 Gaztelaniaz Ele bietan Euskaraz

Komunikazio idatziei dagokienez, Administrazio orokorrean guztira 4.665 elementu aztertu dira (kanpoko errotulazioa, barruko errotulazioa eta barruko komunikazio idatziak) eta emaitza orokorrak ez dira ahozko komunikazioetan lortutakoak baino hobeak. Gaztelania hu-

63 — Agian atal honetan oso kasu gutxi eskuratu dituzte eta ondorioz ez dute laginaren gutxieneko adierazgarritasunik bermatzerik izan eta ondorioz beste datu batzuk erabili behar izan dituzte. Edo agian lortutako datuek EAEko Administrazioko harrera-zerbitzuetan euskarazko komunikazioak oso urriak direla erakutsi dute eta errealitate hori aurkeztu ordez bestelako datuak erabiltzea nahiago izan dute. Izan ere, laginketa arazoa izan balitz, metodologiazko oharretan jaso beharko litzateke eta emaitzen txostenean behintzat ez da horrelakorik jasotzen.

EUSKARAREN ERABILERA EAEKO ADMINISTRAZIO OROKORREAN 2006-2007 (%)) Elebietan (edo euskara hutsean)

%68

Gaztelania hutsean

%31

Bestela

%1

Iturria: Eusko Jaurlaritza (HPS).

Kontseiluak egindakoa.

Errotulazioa alde batera utzi eta itzulpenak aztertzen baditugu, egoera ez da askoz hobea. Izan ere, gabezia horiek guztiak estaltzeko Administrazioak, behin eta berriz, itzulpenetara jotzen du. Izan ere, oraindik ere Euskal Autonomia Elkarteko Administrazio publikoko langile gehienek ez dakite euskaraz eta beste askok ez dute euskaraz behar bezala idazteko gaitasunik. Gainera, ikusi bezala, lantaldeetan erdal elebakar bat izatea nahikoa izaten da, lan guztiak gaztelaniaz sortu behar izateko, batez ere, langile elebakar hori lantaldeko lanpostu gako batean baldin badago, hau da, idazki guztiek bere eskuetatik pasatu behar badute (atalburua, idazkaria...). Azken finean, Euskal Autonomia Elkarteko Administrazio orokorrean ere sortze- (eta lan) -hizkuntza nagusia gaztelania da eta itzultzen diren txosten gehienak gaztelaniatik euskara itzultzen dira.

EUSKARAREN ERABILERA ADMINISTRAZIO BARRUKO KOMUNIKAZIO IDATZIETAN 06-07 Euskaratik gaztelaniara

%20

Gaztelaniatik euskarara

%80

Euskal Autonomia Elkarteko Administrazio publikoan itzulpen gehienak HAEEren bidez egiten dira, baina gero badira itzultzaile propioak dituzten sail edo erakundeak ere. Azkenaldian gainera, gero eta maizago, itzulpen-lanak kanpoko enpresei esleitzen ari zaizkie eta horrek itzulpenetara jotzeko joera areagotzen ari dela erakusten du. Azken urte hauetan itzulpenetan egiten ari den gastua nabarmen hazten ari da gainera (%44,3ko hazkundea).

Hori seinale ona litzateke baldin eta Administrazioko langile gehienak elebidunak direla esan nahiko balu, baina zoritxarrez alderantziz da, langile gehienak erdal elebakarrak dira eta ondorioz ez dira beren lana, beren idazkiak, euskaraz sortzeko gai. Azken finean, langile elebidunak kontratatzeari edota langile guztiak euskalduntzeari lehentasuna ematen ez zaion heinean, gabezia horiek itzulpenak ugarituz estali behar izaten dira.

Politika honek baina, ez du eguneroko lanerako balio: memoriak, txostenak, aldizkariak eta horrelakoak premiazkoak ez diren heinean itzuli egiten dira, baina eguneroko lanerako idazkiak ez. Kasu askotan gainera ezinezkoa da idazki jakin batzuk itzultzen hastea. Honela, Administrazioko zerbitzu gehienetan eguneroko lanerako idazkiak gaztelaniaz sortzen dira, langile gehienek euskaraz ez dakitelako edota lantaldean euskaraz ez dakien norbait dagoelako. Honela, egunerokoan idazki horiek itzultzeko denborarik ez dagoenez gaztelania hutsean banatzen dira. Inork itzultzeko denbora hartzen badu lan bikoitza egin behar izaten du eta, noski, oso gutxi dira lan hori hartzen dutenak. Euskarak traba gutxi ez eta, azkenean, denbora faktoreak ere euskararen aurka eragiten du.

Ikusi bezala, datuek Administrazio orokorrean ere egoera eskasa dela erakusten digute eta hori urte hauetan guztietan arau eta plangintza ezberdinak garatu diren arren. Beraz, errealitate honek beste irakaspen bat ere uzten digu, alegia, ez dela nahiko arau eta plangintzak onar-

zioak ele bietan izango ziren, baldin eta interesatuek hizkuntza bakarra erabiltzea adosten ez bazuten. Eremu euskalduneko herritarrek erabiltzeko ziren inprimakiak ele bietan egongo ziren, eremu euskaldunerako zein kanporako izan. Ahozko komunikazioetan funtzionarioek herritarrek aukeratutako bi hizkuntzetako edozein erabili ahal izango zuten.

Eta azkenik, irudi, ohar eta argitalpenen kasuan ere, elementu guztiak ele bietan idatzi beharko ziren.

3.4.2. Nafarroako Foru Komunitatea

Eremu mistoa delakoan, herritarrei bi hizkuntza ofizialetako edozein erabiltzeko eskubidea bermatze aldera behar ziren neurriak hartuko zirela jaso zen. Are gehiago, zerbitzua herritar guztiei eskaintzen zieten zerbitzuetan herritarren hizkuntza-eskubideak bermatze aldera, zirkuitu administratibo elebidunak abian jarriko zirela ere jaso zen. Honela, barne-erabileran, zirkuitu horiek zituzten Administrazioetan inprimakiak ele bietan erabiltzera jo beharko zela jaso zen.

Administrazioen arteko harreman idatziak ele bietan izateko aukera jaso zen, hori bai, hizkuntza bakarra erabiltzekotan orduan gaztelania erabili beharko zela zehaztuz. Zirkuitu administratibo elebidunetatik eremu euskaldunera bideratutako komunikazioak ele bietan izan beharko ziren, eremu horretan abiatu eta bi hizkuntzetako bakarra erabiltzea erabaki ez zen kasuetan. Gainerako Administrazioetara komunikazioak gaztelaniaz bideratuko ziren, euskaraz abiatutakoak ele bietan egiteko aukera zabalik utziz. Zerbitzu zentraletatik administratuei zuzendutako komunikazioak ere ele bietan izango ziren, baldin eta interesatuek hizkuntza bakarra erabiltzea adosten ez bazuten. Eremu mistoko herritarrek erabiltzeko ziren inprimakiak ele bietan izatera jo beharko zen. Azkenik, irudi, ohar eta argitalpenen kasuan, elementu ezberdinak ele bietan idaztera jo beharko zen, argitalpenen kasuan euskara proportzio jakin batean erabiliko zelarik.

Nafarroari dagokionez, ez dugu komunikazioei buruzko datu zehatzik, besteak beste, Nafarroako Gobernuak ez duelako inoiz gaiari buruzko azterlanik plazaratu. Dena dela, jakin badakigu, Nafarroako Gobernua azken urte hauetan euskara baztertzeko helburuz garatzen aritu den politikaren ardatz nagusietako bat Administrazio publikoaren komunikazioak izan direla eta egungo egoera ulertzeko gaiari buruz urte hauetan indarrean sartutako arauak aztertzea bezalakorik ez dago.

Corpus juridikoa aztertu dugunean ikusi bezala, eremu honetan indarrean jarritako bakarrak Administrazio publikoari begirako arauak izan dira. Honela 1994 urtean Nafarroako Administrazio publikoan euskararen erabilera arautzen zuen 135/1994 Dekretua onartu zen, besteak beste, komunikazioaren eta hizkuntza-paisaiaren eremuan helburu interesgarriak proposatuz: • Eremu euskalduna delakoan, herritarrei zerbitzua eskaintzeko edota lanerako bi hizkuntza ofizialetako edozein erabiltzeko aukera ahalbidetzea.

• Eremu mistoa delakoan, bertako herritarren hizkuntza-eskubideen egikaritzea bermatzeko behar diren langile publikoak gaitzea.

• Nafarroako Zerbitzu Zentraletan, behar diren langile publiko nahikoak gaitzea, zirkuitu administratibo elebidunak abian jartzen direnean, erabiltzaileek horrela eskatzen dutenean beraien zerbitzua euskaraz eskain dezaten.

Eremu euskalduna delakoan, orokorrean herritarrei bi hizkuntza ofizialetako edozein erabiltzeko eskubidea aitortzen zitzaien. Barne erabileran bi hizkuntzetako edozein erabil zitekeela jaso zen eta inprimakiak ele bietan zango zirela ere bai. Administrazioen arteko harreman idatziak ele bietan izango ziren, baldin eta bi aldeek hizkuntza bakarra erabiltzea adostenezbazuten.EremueuskalduneankokatutakoAdministrazioetatik eremu mistoan kokatutakoetara idatzitako komunikazioak ele bietan izango ziren. Gainerako Administrazioetara komunikazioak gaztelaniaz edota ele bietan idatzi ahal ziren. Administratuekiko komunika-

Eremu ez-euskalduna deitutakoan azkenik, herritarren hizkuntza-eskubideak bermatze aldera, ahal zen heinean Administrazioaren itzulpen-zerbitzuak erabiliko zirela ezarri zen.

Lanpostu publikoak eskuratzeko euskara jakin beharra zein lanpostutan eskatu edota euskara meritu gisa zenbat baloratu ere arautu ziren Dekretu horren bidez, hala nola, ezarritako helburuak erdiesteko normalizazio-planak abian jarri beharra. Arauak horiek guztiak ezarri arren, ondorengo urteetan errealitatea oso bestelakoa izan zen eta 1994ko Dekretu horrek jasotako gutxieneko irizpide horietako asko ez ziren inoiz bete.

Praktikan oso bestelako politika garatzen zen eta praktika hori arauetara eraman nahian edo, bederatzi urte beranduago 29/2003 Foru Dekretua onartu zuen Nafarroako Gobernuak, 135/1994 Dekretua

Espedientea: 261/2006

nfk

K exa: Gipuzkoako ikastetxe batetik Nafarroako Auditorioa eta Batzar Jauregia den BALUARTEra deitu dute Antso erregeari buruzko erakusketaren informazioa eskatzeko.

Euskaraz ikusterik ba ote dagoen galdetuta, gidari euskaldunak badaudela baina bisitak euskaraz ez egiteko agindua dutela erantzun diete.

Espedientea: 278/2007

nfk

K exa: Ekonomia Eta Ogasun Departamentuak gaztelania hutsean erantzun dio herritarrak euskaraz egindako erreklamazioari.

Espedientea: 377/2008

nfk

K exa: Apirilaren 25ean EKONOMIA ETA OGASUN DEPARTAMENTUko 901 505 152 zenbakira deitu zuen.

Erantzungailuko hasierako agurra gaztelania hutsean zegoen. Ondoren egokitu zitzaion langilearengandik ezin izan zuen zerbitzua euskaraz jaso. En la línea 901 no hay servicio en euskera erran zion langileak.

Espedientea: 529/2008

nfk

K exa: Iruñeko Mendebaldea auzoan Ermitagaña karrikaren bukaeran paratutako zutikako kartel erraldoia gaztelania hutsean idatzia dago. Musika-kontserbatorio profesionalaren, goi mailakoaren eta Nafarroako Orkestra Sinfonikoaren egoitza eraikitzeko orubea dela adierazten da bertan.

Espedientea: 4/2009

nfk

K exa: Telefonista gisa jarduteko oposizioan parte hartzeko deialdian izena emateko epea zabaldu dute. Webgunearen bidez ez dira izena emateko agiriak euskaraz eskuratzen ahal: eskaera-orria, ordainagiria etab.

3. HIZKUNTZA POLITIKEN ELEMENTU ADIERAZGARRIENAK - 3.4. KOMUNIKAZIOAK ETA HIZKUNTZA PAISAIA

tzearekin, arau eta plangintza horiek egokiak izan behar dute, hau da, baliabide nahikoekin hornituak eta helburu eta epe zehatzak dituztenak. Are gehiago, plangintza horiek erakundeen kontrolpean eta bete beharreko helburuen araberako ekidin ezinezko ardurekin garatu beharko lirateke eta euskalgintzarekin elkarlanean. Soilik horrelako estrategia orokor eta bateratuarekin egingo du aurrera euskarak.

47

3. HIZKUNTZA POLITIKEN ELEMENTU ADIERAZGARRIENAK - 3.4. KOMUNIKAZIOAK ETA HIZKUNTZA PAISAIA

balio gabe utziz. Lehenago beste dekretu bat onartu zuen helburu berarekin, baina forma akatsak zirela medio auzitegiek bertan behera utziko zutela aurreikusiz, 29/2003 Dekretua onartu zuen Nafarroako Gobernuak.

48

Hasteko, aurreko arauetan egon zitezkeen zalantzak argitu nahian edo, euskara eremu mistoan zein eremu ez-euskalduna delakoan ez zela ofiziala zehaztu zuen Dekretuak. Ondoren, xedapen orokor batzuk ezarri eta hiru eremuetako bakoitzean Administrazio publikoan euskararen erabilerak nolakoa izan behar zuen edota lanpostu publikoak eskuratzerakoan zein euskara gaitasun egiaztatu beharko zen arautu zuen.

Komunikazioari eta hizkuntza-paisaiari dagokienez, Vascuencearen Legeak ezarritako eremuetako bakoitzean, kanpo eta barne erabilera, Administrazio publikoen arteko harremanak, administratuekiko harremanak zein irudia, oharrak eta argitalpenak arautu zituen.

Eremu euskaldunean, orokorrean, herritarrek zerbitzuetara jotzen zutenean bi hizkuntza ofizialetako edozein erabil zezaketela arautu zen, baina ondoren ikusiko dugunez, salbuespenak ere ezarri ziren.

Kanpo- eta barne-erabilerari dagokionez, Dekretuaren arabera, bi hizkuntza ofizialetako edozeinetan egiten diren administrazio egintza guztiek erabateko balio juridikoa izango dute eremu euskaldunean.

Era berean, egintza horiek eremu bereko beste pertsona edo erakunde bati zuzentzen bazaizkio, ele bietan idatzi beharko dira, baldin eta guztiek hizkuntza bera erabiltzea erabakitzen ez badute. Bestalde, erakunde publikoek herritarrei bere inprimaki, eredu edo formularioak gaztelaniaz, euskaraz edota ele bietan eskaini beharko dizkiete.

Administrazio publikoen arteko harremanei dagokienez, eremu euskaldunean kokatutako erakunde publikoen artean agiri, jakinarazpen eta bestelako komunikazioak bi hizkuntza ofizialetan idatzi behar dira (euskarri bakarrean edo bitan), baldin eta alde ukituek hizkuntza bakarrean egitea adosten ez badute. Dena dela, fede emate edo ziurtatze administratiboaren eginkizuna duten langile publikoek, ondorioak eremu euskaldunetik kanpo izan behar dituzten agiriak, beti gaztelaniaz egin beharko dituzte. Hori bai, Administrazio publikoen menpeko erregistroetan dauden idazkien kopiak eta ziurtagiriak hizkuntza ofizialetako edozeinetan eginen dituzte. Estatuko Administrazioarekin gaztelaniaz izan beharko dituzte beren harreman guztiak eremu euskalduneko Administrazio publikoek, Nafarroan egoitza duten organoetara zuzentzen direnean ezik, orduan euskara erabili ahal izango baitute. Justizia administrazioaren kasuan harremanek Botere Judizialari buruzko Lege Organikoan ezarritakoari jarraituko diote, hau da, Eremu euskalduneko Administrazio publikoek beren arteko harremanetan adosten duten hizkuntza ofiziala erabili ahal izango dute, beti ere, beste Administrazioren bati eragiten ez bazaio.

bermatuko zaiela jasotzen. Eremu mistoko Nafarroako Administrazio publikoetan euskara eta gaztelania erabiliko direla esaten da, baina jarraian herritarrek Administrazioarekin euskaraz egiteko duten eskubidea ahalbidetzera jotzeko neurriak hartuko direla besterik ez da esaten.

Ildo beretik, herritarren eskubideak ahalbidetzen joateko itzulpen-zerbitzuak besterik ez dira aurreikusten. Honela, Nafarroako Administrazioaren zerbitzu nagusietan (egoitza Iru単ean badute eta beren jarduera biztanle guztientzat baldin bada) euskara-gaztelania itzulpen ofizialeko unitate administratiboa ezarriko da, eta, erabiltzaileak eskatzen duenean, oinarrizko administrazio zerbitzuak euskaraz eman ahal izatera joko duten neurri osagarriak hartuko dira. Eremu mistoko Nafarroako beste Administrazio publiko batzuek hautazkoa izanen dute beren zerbitzu nagusietan itzulpeneko unitate administratiboa sortzea.

Administratuekiko harremanei dagokienez, Administrazioak eremu euskalduneko herritar zein enpresei bidaltzen dizkien komunikazioak ele bietan eginen dira, beti ere interesatuek bietatik bakarra erabiltzea erabakitzen ez badute. Harremana herritarrak (edo beste Administrazio publikoak) interesatuak diren prozeduren ondoriozkoa denean, gaztelaniaz, euskaraz edo ele bietan idatzitako inprimaki, eredu eta formularioak erabili ahalko dira. Ahozko komunikazioetan, berriz, funtzionarioek administratuei zerbitzua horiek aukeratzen duten hizkuntza ofizialean eman ahalko diete.

Azkenik, irudi, ohar eta argitalpenei dagokienez, bulego, langela eta egoitzetako errotuluak, paperen idazpuruak edo menbreteak, zigilu ofizialak eta gainerako identifikazio nahiz seinalizazio-elementuak ele bietan idatziko dira. Era berean, xedapenak eta eraginkortasuna izateko Aldizkari Ofizialean egiten diren horien argitalpenak, bai eta kaleen errotulazioa eta tokien izenak gaztelaniaz eta euskaraz izanen dira.

Horiek izan ziren 29/2003 Foru Dekretuaren arabera, eremu euskalduna delakoan Nafarroako Administrazioak jarraitu behar zituen irizpideak, aurreko Dekretuak ezartzen zituenak baino are murritzagoak, baina benetako murrizketa eremu mistoa deitutakoan ekarri zuen Dekretu berriak, ikusiko dugunez, ia eremu ez-euskalduna deitutakoarekin parekatzeraino.

Hasteko jarraitu beharreko irizpide orokorrak ezartzen dira eta ez da herritarrei Administrazioarekin euskaraz komunikatzeko eskubidea

Kanpo eta barne erabilerari dagokienez, egoitza eremu mistoan duten Nafarroako Administrazio publikoen zerbitzuek erabiltzen dituzten barne inprimakietan eta paperetan idazpuruak eta menbreteak gaztelaniaz idatziko dira. Inprimakiak kanpoko jendeak erabiltzeko badira, gaztelaniaz eta ele bietan idatzitako formulario bereiziak izanen dira, interesatuak horietako bat hautatzeko.

Erakundeen arteko harremanei dagokienez, eremu mistoko Administrazio publikoek elkarri edo eremu euskaldunekoei igortzen dizkieten

Administratuekiko harremanei dagokienez, egoitza eremu mistoan duten Administrazioko zerbitzuetatik eremu euskalduneko pertsona eta enpresei igortzen zaizkien komunikazio eta jakinarazpenak gaztelaniaz eginen dira, non eta interesatuek espresuki euskara erabiltzea hautatzen ez duten, orduan ele bietan egin ahalko baitira. Horiei Administrazioak eskaintzen dizkien inprimaki eta formularioak gaztelania hutsean edo ele bietan izango dira eta bakoitza ale berezian, erabiltzaileak bat hauta dezan.

Irudi, ohar eta argitalpenei dagokienez, egoitza eremu mistoan duten Nafarroako Administrazio publikoen bulego, langela eta egoitzetako errotuluak, paperen idazpuru eta menbreteak, zigilu ofizialak eta gainerako identifikazio- nahiz seinalizazio-elementuak gaztelaniaz idatzi beharko dira. Era beren, xedapenak, oharrak, argitalpenak, iragarkiak eta mota guztietako publizitatea gaztelaniaz izanen dira. Are gehiago, dagokion Departamentuko kontseilariak erabakiko du, Administrazioko zerbitzu nagusiek biztanle guztientzat egiten dituzten informazio foiletoak, kanpainetako material grafikoa, argitalpenak edo antzeko idazkiak gaztelania hutsean ala ele bietan argitaratu (edizio elebidunean, edo gaztelania eta euskarazko edizio bereizietan).

Azkenik, eremu ez-euskalduna delakoan, bertan kokatutako Administrazio publikoek agiriak euskaraz aurkezten dituzten herritarrei, aldi berean gaztelaniazko itzulpena aurkez dezaten eskatuko diete eta, ezinezkoa bada, itzulpen ofizialeko zerbitzuak erabili ahalko dituzte herritarrei zerbitzua emateko, horiek Administrazioetara euskara hutsean zuzentzen direnean. Hori bai, eremu ez-euskalduneko Administrazio publikoek egiten duten jarduera, inprimaki, zigilu, agiri, jakinarazpen, komunikazio, seinalizazio, errotulazio, argitalpen eta publizitate oro gaztelaniaz izanen da.

Hauek izan dira orain gutxi arte 29/2003 Dekretuak komunikazioaren eta hizkuntza-paisaiaren eremuan ezarri dituen arau murriztaileak, baina errealitatea are eskasagoa izan dela argitu behar da. Izan ere, kasu askotan Nafarroako Gobernuak herritarrei onartutako eskubide murritz horiek ere ez ditu errespetatzen, urtero hizkuntza-eskubideen Behatokiak eremu honetan jasotzen dituen kexek behin eta berriz erakusten duten bezala.

Dekretu horrek komunikazioak ez ezik, lanpostu publikoak eskuratzeko lan-deialdietan egiaztatu beharreko euskara maila edota euskara meritu gisa zenbat baloratu arautu zuen. Epaitegiek berriki Dekretuko artikulu garrantzitsuak baliogabetu dituzte, batez ere aurreko bi gaiei dagozkienak, baina baita komunikazioei dagokien artikulu bat ere (15.1. artikulua). Izan ere, aurrez ikusi bezala, 2003ko Dekretuko artikulu horrek 1986ko Euskara Legeak eremu euskalduna delakoan bizi diren herritarrei aitortzen dizkien zenbait hizkuntza-eskubide urratzen zituen, euskarazko eskaintza herritarrek espresuki egindako eskarira mugatzen zuen heinean.

15. artikulua.

1. Egoitza eremu mistoan duten Nafarroako Foru Komunitateko Administrazioko zerbitzuetatik eremu euskalduneko pertsona fisiko nahiz juridikoei igortzen zaizkien komunikazio eta jakinarazpenak gaztelaniaz eginen dira, non eta interesatuek espresuki euskara erabiltzea hautatzen ez duten, orduan ele ele bietan egin ahalko baitira. (baliogabetua) 2. Eremu mistoko pertsona fisiko edo juridikoek erabiltzeko inprimaki eta formularioetan gaztelania hutsean edo ele bietan (gaztelania euskara) idatzitako dokumentua erabili ahalko da, baina ale bereiziak izanen dira, erabiltzaileak bat hauta dezan. (indarrean) Baina epaitegiek 15. artikuluko lehen paragrafoa soilik baliogabetu dute, hau da, bigarren paragrafoak indarrean jarraitzen du eta gainerako artikuluek ere bai, horrek esan nahi duen guztiarekin. Izan ere, Epaitegiek atzera botatako artikuluak zuzendu asmoz Nafarroako Gobernuak berriki onartutako 55/2009 Dekretuak ez du komunikazioei edota hizkuntza-paisaiari buruz ezer esaten. Dekretu berria hizkuntza-eskakizuna zein lanpostutan eskatu eta euskara jakitea meritu gisa baloratzerakoan zenbat puntuatu ezartzera mugatzen da, hau da, Epaitegiek balio gabe utzitako beste hiru artikuluak moldatzera (18.3 artikulu osoa, 21.1 artikuluko lehen paragrafoa eta 23.1 artikulu osoa).

Bukatzeko, Dekretu honetan bertan, Administrazioen arteko komunikazioen atalean aurki daitekeen itzulpen-akats txiki bat aipatu besterik ez. Izan ere, Dekretu hau argitaratzen duen 2003ko otsailak

Espedientea: 629/2007

nfk

K exa: Nafarroako Liburutegi Orokorrean gaztelania hutsean luzatzen dute liburua maileguan hartutakoan noiz bueltatu behar den adierazten duen gordekina.

Espedientea: 65/2008

nfk

K exa: GAZTERIAREN INSTITUTUAk sariketa bat antolatu du erakundearen irudi korporatiboa sortzeko. D ereduko ikastetxe batean gaztelaniaz soilik jaso dituzte lehiaketaren oinarrien berri ematen duten kartelak eta triptikoak.

Gazteriaren Institutura deitu dute euskarazkoak eskatzeko.

Gaztelaniaz bakarrik argitaratu dituztela erantzun diete.

Espedientea: 338/2009

nfk

K exa: Toki Administrazio Departamentu atariko kartelak, bai sarrerako atearen gainean dagoena bai sarrerako atearen ezkerreko aldeko paretakoa, gaztelania hutsean daude: Gobierno de Navarra - Departamento de Administración Local.

Espedientea: 1104/2009

nfk

K exa: Irailaren amaieran Iruñeko autobus geltokiko atearen bi aldeetara publizitate-panel bana zegoen, Nafarroako Gobernuaren Ahora moverte te costará menos leloarekin. Kartelak gaztelania hutsean zeuden.

Espedientea: 825/2007

ieh

K exa: Ekaineko hauteskundeetan bozkatzeko herritarren eskura jarritako bozka-paperak frantses hutsean dira.

Espedientea: 799/2008

ieh

K exa: Akitaniako Kontseilu Orokorrak argitaratu l’Aquitaine egunkariaren iraila - urriko alean euskararen presentzia hutsaren hurrengoa da. Egunkariak 24 orrialde ditu eta orrialde erdia hartzen ez duen artikulu bakarra dago euskaraz.

Espedientea: 1108/2009

ieh

K exa: Irailaren 26 eta 27an antolatu La Fête de la Corniche bestaren karietara Pirinio Atlantikoko Kontseilu Orokorrak plazaratu afixa frantses hutsean da.

3. HIZKUNTZA POLITIKEN ELEMENTU ADIERAZGARRIENAK - 3.4. KOMUNIKAZIOAK ETA HIZKUNTZA PAISAIA

agiri, jakinarazpen edo komunikazio administratiboak ele bietan izan ahalko dira (euskarri bakarrean), baina hizkuntza bakarra erabiliz gero gaztelaniaz izan beharko dute. Egoitza eremu mistoan duten Nafarroako Administrazioek, eremu euskaldunean eta mistoan dauden beste Administrazioetara igortzen dituzten agiri, jakinarazpen eta komunikazio administratiboak gaztelaniaz idatzi beharko dira, eremu euskaldunean eta euskaraz hasitako administrazio-prozedurei dagozkienak izan ezik, horiei ele bietan eman ahalko baitzaie jarraipena.

Gainerako Administrazio publikoei igortzen zaizkien agiri, jakinarazpen eta komunikazio administratiboak gaztelaniaz idatziko dira, baldin eta eremu euskaldunean eta euskaraz hasitako administrazio prozedurak ez badira, orduan ele bietan idatzitakoek ere balioa izanen dute.

49

3. HIZKUNTZA POLITIKEN ELEMENTU ADIERAZGARRIENAK - 3.4. KOMUNIKAZIOAK ETA HIZKUNTZA PAISAIA 50

12ko Nafarroako Aldizkari Ofizialaren euskarazko bertsioan, bigarren ataleko 8. artikulua gaztelaniaz agertzen da. Benetan adierazgarria iruditu zaigu horrelako itzulpen-akats bat, non eta euskarazko idazki ofizialen balio juridikoari buruzko paragrafoan. Dena dela, itzulpen zerbitzuen akats txiki bat besterik ez da, baina Nafarroako Gobernuak euskararekiko garatzen duen bazterketa-politikaren metafora txiki bat ere izan liteke.

Dena dela, aurrez esan bezala, Euskararen Erakunde Publikoaren helburu nagusiak jasotzen dituen Hizkuntza Politika Proiektuan, zehaztutako 12 erronketako bat euskarak bizitza sozialean duen tokia handitzea da64. Orientabide estrategikoei dagokienez, helburu nagusietako bat eragile publiko zein pribatuetan euskararen lekua eta erabilera sustatzea da eta beste bat “bizitza sozialeko eragileek euskararen garapen-politika honekin bat egitea susta dezaketen tresna eta partaidetzak sortzea”.

8. artikulua.

1. Serán válidas y tendrán plena eficacia jurídica todas las actuaciones administrativas cualquiera que sea la lengua oficial empleada.

2. Berez egintza administratiboak diren administrazio jarduerak, antolamendu juridikoak ezartzen duenari jarraikiz, eremu bereko beste pertsona fisiko edo juridiko batzuei jakinarazi behar bazaizkie, gaztelaniaz eta euskaraz idatzi beharko dira, ez badute behintzat interesatuak diren guztiek (administrazio prozedurari buruzko arauen arabera) hizkuntza bat bakarra erabiltzea espresuki eskatzen, Euskarari buruzko Foru Legearen 10.1, 11 eta 12. artikuluen arabera.

neak...) euskararen presentzia areagotzeko neurriak jasotzen dira (euskarri elebidunak eskaintzea, irakasle eta langileek euskara ikas edo hobe dezaten formazioa eskaintzea...).

Bigarren helburua betetzeari dagokionez, hau da, bizitza sozialeko eragileek euskararen garapen-politika honekin bat egitea susta dezaketen tresna eta partaidetzak sortzeari dagokionez, beste bi lan-ardatz zehazten dira: Bizitza sozialean euskararen presentzia garatzeko egitura publiko koherente eta eraginkorra eraikitzea (hizkuntza-teknikarien sarea osatu eta animatuz, metodologia egokia erabiliz...) eta euskararen presentziaren garapenak sortuko dituen hizkuntza beharrei erantzutea (formazio-beharrei erantzunez, hizkuntza-baliabide teknikoak sortu eta zabalduz...).

3. Administrazio publikoetako eta beren menpeko erakundeetako organo eskudunek gaztelaniaz, euskaraz edo ele bietan idatzitako inprimaki, eredu edo formularioak eduki ahalko dituzte interesatuek egin beharreko jardueretarako, aurreko puntuan ezarritakoaren arabera.

3.4.3. Ipar Euskal Herrian Komunikazioen eta hizkuntza-paisaiaren eremuan Ipar Euskal Herrian egoera are tamalgarriagoa da. Corpus juridikoa aztertu dugunean ikusi bezala, frantsesa da hizkuntza ofizial bakarra eta maila guztietako komunikazio edota hizkuntza-paisaian frantsesa da erabili beharreko hizkuntza, bai Administrazio publikoan zein sektore pribatuan. Euskararen erabilera baimendua da baina beti frantsesarekin batera.

Zentzu honetan Administrazio orokorrek hizkuntza-paisaia euskalduntzeko eman dituzten urrats apurrak errepideetako txartelak ele bietan eskaintzera mugatu direla esan dezakegu. Zenbait Herriko Etxeek kale-izenak eta bestelako euskarriak ere ele bietan eskaintzeko ahalegin gehiago egin dituzte, baina Estatuak, Eskualdeak edota Departamenduak oso ekimen gutxi garatu dituzte eremu honetan.

Departamenduak esaterako, garatzen duen hizkuntza-politikaren erakusgarri errepideetako txartel elebidunak edota turismo bulegoetan eskaintzen dituzten gida elebidunak aipatzen ditu (helduen euskalduntzea edota haurrendako eskolaz kanpoko ekimenekin batera).

Orientabide estrategiko horiek garatzeko lan-ardatzei dagokienez, lehen helburua betetzeko, Administrazio publikoan euskararen erabileraren aldeko politika bultzatzailea eramatea aurreikusten da, baina hautu librea errespetatuz. Era berean, “publikoarekiko ahozko zein idatzizko komunikazioan, euskararen erabilera emendatzeko ekintzei lehentasuna” ematea ere aurreikusten da (erakunde pribatu handietan ere euskararen erabilera sustatzeko politika bultzatzailea garatuko dela esaten da, baina kasu honetan ere eragileen hautu librea errespetatuz.

Are gehiago, jarraitu beharreko estrategia eragileen tipologiaren eta gizartean betetzen duten funtzioaren arabera moldatuko dela ere jasotzen da, herritarrekin harreman zuzena eta ugaria duten zerbitzuei lehentasuna emanez. Bi lan-ardatz hauei hirugarren bat gehitzen zaie, bereziki haur eta gazteen artean euskararen erabilera sustatzeari begira eta irakaskuntzan edota beraien berezko guneetan (ostatuak, cibergu-

64 — Hizkuntza Politika Proiektuan jasotzen den beste erronka bat euskarazko toponimia sustatzea da (molde egokian idaztea, berreskuratzea, jendartean zabaltzea...), baina noski, toponimia hizkuntza-paisaiaren zati txiki bat besterik ez da.

Aipatzekoa da ere, 2007ko maiatzean, Euskararen Erakunde Publikoa abian jarri eta gutxira, erakunde horren lehendakariak eta Pirinio Atlantikoetako Departamentuko prefetak sinatutako gutun bat helarazi zitzaiela Herriko Etxeetako auzapezei. Frantsesez eta euskaraz idatzitako gutunean Herriko Etxeei dokumentu, zigilu eta komunikazio-euskarri ofizial ezberdinetan euskara erabiltzeko baimena eman zitzaien, hori bai, frantsesaren parean eta balio juridikoa frantsesari soilik aitortuz, hau da, euskararen erabilera maila sinbolikora mugatuz.