Meten en corrigeren is de boodschap bij een tuinvijver

De tuinvijver is een kleine waterbiotoop waarin de natuurlijke processen snel uit balans kunnen raken. Door de waterwaardes te meten en bij te sturen voorkom je problemen met de plantengroei en algenvorming. Als je regelmatig de gezamenlijke hardheid (GH), carbonaathardheid (KH) en zuurtegraad (pH) meet, zie je meteen of het goed zit.

pH

De ‘pH-waarde’ (of zuurtegraad) is het negatief logaritme van de waterstofionenconcentratie. Deze wordt uitgedrukt op een schaal gaande van 1 tot 14. Neutraal water heeft een pH van 7 en bevat evenveel zure H+-ionen als basische OH--ionen. Zuur water heeft een pH lager dan 7 en basisch water een pH hoger dan 7. Met andere woorden: hoe hoger de pH hoe minder zuur. Vermits het om een logaritmische schaal gaat, is water met bijvoorbeeld een pH van 5 dus 10 maal zuurder dan water met een pH van 6 en 100 maal zuurder dan water met een pH van 7. Koolstofdioxidegas (CO2) uit de lucht lost voor een deel in water op maar gaat anderzijds ook een verbinding aan met water (H2O) waardoor koolzuur (H2CO3) ontstaat. Dit is een zuur en beïnvloedt in belangrijke mate de pH-waarde van het vijverwater. De planten (waaronder de soms in overmaat aanwezige algen) gaan CO2 aanmaken tijdens de nacht (ademhaling), terwijl overdag de fotosynthese volop actief is. Op dat ogenblik wordt het CO2 gebruikt om glucose aan te maken: de concentratie ervan daalt en ondertussen wordt er zuurstof geproduceerd. De invloed op de pH kan dramatisch zijn door de val van de pH gedurende de nacht wanneer de CO2 stijgt en de stijging van de pH gedurende de dag ten gevolge van een daling aan koolzuurgas in oplossing. De pH fluctueert dus verschillende eenheden tussen dag en nacht.

Een momentopname

De meeste van onze inheemse planten en vissen groeien het best bij een pH tussen van 7 tot 8. Voor een normale vijver wordt een pH tussen pH 7 en 7,2 vaak aanbevolen als ideaal. Voor een koivijver ligt de pH best tussen 7,5 en 8. Hoger dan 8 is te mijden omwille van problemen, die kunnen optreden met giftige stoffen uit de stikstofcyclus. Men kan voor een siervijver echter zeker opteren voor een pH iets onder 7 (nl. 6,8 of 6,9). Dit water blijft meestal beter helder. Sommige vissen verblijven het liefst in zuur water. Een goed voorbeeld zijn zonnebaarzen, maar ook stekelbaarzen en winden voelen zich er prima thuis. De pH-waarde van een vijver is in de vijverpraktijk niet gemakkelijk onder controle te houden, omdat hij niet enkel van het CO2 gehalte afhangt maar ook van de carbonaathardheid (KH). Een pH-meting van een levend milieu als een vijver is steeds een momentopname. De pH kan zeer sterk veranderen onder invloed van dag-nacht, zonlicht, plantengroei,... Wanneer men de evolutie van de pH van de vijver wil nagaan, is het nuttig om steeds op hetzelfde tijdstip te meten, bijvoorbeeld om 9 uur ‘s morgens. Leidingwater wordt door de watermaatschappijen meestal iets boven pH 7 gehouden, dit om corrosie van het leidingennet te voorkomen. Regenwater is vaak eerder zuur en geschikt om gemengd met leidingwater (bijv. van ieder de helft) een nieuwe vijver te vullen.

DH, GH en KH

De waterhardheid wordt in onze streken meestal aangeduid in Duitse graden hardheid °DH:

• 0 - 4 °DH = zeer zacht

• 4 - 8 °DH = zacht

• 8 - 12 °DH = middelhard

• 12 - 30 °DH = hard

• > 30 °DH = zeer hard

Bij vijverwater spreken we echter meestal van GH en KH. De GH of ‘Totale hardheid’ wordt vooral gevormd door de calcium- en magnesiumkationen, daarna komen natrium en kalium. Al deze ‘hardheids-veroorzakers’ vormen samen de totale hardheid. Het water heeft best een gemiddelde GH rond de 12. Zuiver regenwater heeft een hardheid van 0. Wanneer het water door de bodem sijpelt, kan het mineralen en zouten opnemen, waardoor de hardheid stijgt. De ‘Tijdelijke hardheid’, ook ‘carbonaathardheid’ (KH) of zuurbindend vermogen genoemd, wordt gevormd door calcium- en magnesiumcarbonaten en bicarbonaten, zijnde verbindingen van calcium en magnesium met kooldioxide (CO2) respectievelijk koolzuur (H2CO3). De tijdelijke hardheid is dus het gehalte aan Ca(HCO3)2 ,CaCO3, Mg(HCO3)2 en MgCO3. Hoe hoger

Ichi Pond milieuvriendelijke producten om de vijver te onderhouden – © DistriPond sera pond bio balance stabiliseert waterwaarden en voorkomt pH-schommelingen © sera de carbonaathardheid is, hoe meer CO2 (het belangrijkste zuur in de vijver) kan gebonden worden. Vandaar ook de naam ‘zuurbindend vermogen’. Zodoende beïnvloedt de carbonaathardheid de pHwaarde. Is de carbonaathardheid hoog, dan kan verhoudingsgewijze veel CO2 gebonden worden voordat de pH verandert. Het systeem is dan beter gebufferd. De KH of carbonaathardheid of zuurbindend vermogen is voor de vijver belangrijker dan de totale hardheid. Om

Op vlak van metingen zijn apparaten voor automatische wateranalyse de nieuwste evolutie. Ze zijn zeer eenvoudig in gebruik en voeren alle wateranalyses uit die nodig zijn voor de vijver: pH, alkaliteit, totale hardheid, fosfaten, ammoniak, nitrieten en nitraten. Een dierenspeciaalzaak of tuincentrum kan hierop inspelen en zich een dergelijk analyse-apparaat aanschaffen. Al dan niet tegen betaling kunnen dan professionele watertests aangeboden worden aan de

Met deze Tetra-producten blijft het water in optimale conditie © Tetra/Laroy Group te verhinderen dat de pH te makkelijk naar beneden afglijdt (en het water dus te zuur zou worden), ligt de carbonaathardheid van het vijverwater best niet onder de 4.

Problemen oplossen

Enkel regelmatig meten en corrigerende producten toepassen is de boodschap. Bij de meting kan men zoals hierboven al aangegeven het beste altijd op hetzelfde tijdstip meten (ideaal in de ochtenduren), omdat in de loop van de dag, vooral als er algen- en plantengroei in de vijver is, de pH- en KH-waarde (vooral) in zacht water sterk kan schommelen. Na langere regenperioden en grote hoeveelheden regenwater is een controle zeer belangrijk. Bijsturen kan met speciale producten, waarvan de meeste GH en KH-Plus producten heel snel werken. Het beste kan men eerst de GH-waarde verhogen en dan enkele uren wachten voordat de KH-waarde wordt verhoogd. Hierdoor wordt voorkomen dat beide producten met elkaar reageren en moeilijk oplosbaar calciumcarbonaat vormen. Mineraliseren moet altijd de eerste stap moeten zijn bij vijverproblemen, en wel in de juiste volgorde: eerst GH, dan KH, pas dan pH. Men moet wel goed weten dat de balans tussen de basiswaarden automatisch in het water wordt gevormd. Men kan dus niet de KH-waarde verhogen en de pH-waarde laag houden of andersom. Om de waarden stabiel te houden is het ook belangrijk de hoeveelheid biologische processen in het water aan te passen. De hoeveelheid vissen, de hoeveelheid planten en de waterzuiverende bacteriën hebben evenzeer invloed op de pH-waarde, daardoor ook op de KH-waarde en tenslotte mogelijk ook op de GH-waarde.

Ontwikkelingen klanten. Daarin schuilt voor een speciaalzaak een mooi potentieel. Het aantal winkels met een aanbod vijverproducten daalt immers. Er blijven slechts een beperkt aantal grote tuincentra over met een goed uitgebouwd vijverassortiment. Vijverproducten vergen overigens veel informatie en veel uitleg naar de consument. Door het vrij grote personeelsverloop in de tuincentra verdwijnt helaas vaak belangrijke kennis en knowhow op de winkelvloer.

Er is vandaag een duidelijke trend naar kleinere watervolumes. Dat als gevolg van enerzijds de beperktere beschikbare tuinoppervlakte en anderzijds de economische conjunctuur. Een vijver goed onderhouden vergt immers budget, zowel naar energieverbruik als naar onderhoudsproducten e.d. Zowel pH, GH als KH zijn basiswaarden, de producten om bij te sturen werken prima en zijn al jaren onveranderd. Testen is en blijft belangrijk, bijgevolg blijven ook de producten om dat deskundig uit te voeren belangrijk in het schap.

Met de juiste waterwaarden creëer je optimale omstandigheden in de vijver – © Velda