Pp college 4 en 5 laat stalinisme en de dooi

Inhoud College 4/5 

Politieke veranderingen 1945-68



Ontwikkelingen binnen de Russische filmindustrie



De Russische oorlogsfilm (o.a. The Cranes Are Flying, 1957)



Nieuwe thema’s: wetenschapscultus en jeugd



Nouvelle vague (July Rain, Khutsiev)



De publieksfilm: i.h.b. de Red Western 1

“Zjdanovsjtsjina” (1946-1948) 

Augustus 1946: Andrej Zjdanov, secretaris politburo, valt ‘gedegeneerde’ schrijvers (Achmatova, Zosjtsjenko)



Spreekt zich uit tegen ‘decadente’ kunst uit het Westen; tegen ‘kosmopolitisme’



Augustus 1946: Resolutie over filmkunst.

Aanval op Pudovkin, Lukov, Kozintsev en Trauberg vanwege “onjuiste” weergave historische feiten



Zjdanov’s theorie van de “conflictloosheid” – Sovjet werkelijkheid mocht alleen nog maar worden uitgebeeld in termen van “goed” en “beter” (alle interne tegenstellingen waren overwonnen).

Andrej Ždanov (1896-1948)

2

Filmproductie na WO II Genres

1945 1946 1947 1948 1949 1950 1951

19 23 24 18 16 13 9

Ter vergelijking: aantal releases in de jaren dertig ± 50 films per jaar



Historische (biografische) films: over het leven van militairen, componisten en wetenschappers)



Koude Oorlogsfilms (Romm, The Russian Issue)



Kolchoze-musicals (Pyr’ev, The Kuban Cossacks, 1949). In 1956 door Chroesjtsjov als voorbeeld genoemd van kwalijke tendens onder Stalin om de werkelijkheid veel mooier voor te stellen dan deze is (lakirovka).



Oorlogsfilms



Trofeefilms (Duitse musicals, Tarzanfilms) 3

Politieke “dooi” (1953-1968) 

Verstikkende situatie in politiek en cultuur eindigt met Stalins dood in 1953.



Afwijzing geïdealiseerde weergave werkelijkheid vol met superhelden zoals onder Stalin.



Tijdens de “Dooi” nadruk op “authenticiteit” en aandacht voor de “gewone” Rus.



1968: onderdrukking “Praagse lente”. Einde van de “dooi” en begin van “stagnatieperiode” (19681985)

Partijleider Nikita Chroesjtsjóv (1953-1964)

4

Het veranderende politieke klimaat en de filmindustrie (1953-1956) 

Zjdanov’s theorie van “conflictloosheid” al aangevallen in 1952; in december 1953 publicatie artikel “Over oprechtheid in de literatuur” van Vladimir Pomerantsev in Novyj mir)



Film blijft achter bij ontwikkelingen in de literatuur. Gevolg o.a. van planeconomie.



Sinds 1934: Ministerie van Cultuur stelde per studio vast hoeveel films er jaarlijks moesten worden geproduceerd, in welk genre over welk thema



Officiële censuur en zelfcensuur van de studio vormden een extra vertragende factor: 1. controle op het literaire scenario (beschrijving van de actie en dialogen, maar geen aanwijzingen voor camera en montage 2. controle op het regiescenario (inclusief aanwijzingen voor camera en montage) 3. Controle tijdens opname en van eindproduct.

5

Het veranderende politieke klimaat en de filmindustrie (1953-1956) 

In 1955 begint ook in de film een nieuwe wind te waaien. Nadruk ligt nu op “authenticiteit” (dostovernost’), de “onopgesmukte werkelijkheid” (neprikrasjennaja dejstvitel’’nost’)



Carnaval Night (Rjazanov, 1956) – Comedie waarin de draak wordt gestoken met de “oude” (Stalinistische?) orde en de betuttelende bureacraat als haar meest typische vertegenwoordiger (clubdirecteur Ogurtsov).



Voorbeeld bemoeizucht Ogurtsov (Igor’ Il’inskij) en zijn bureaucratische Sovjetjargon): http://www.youtube.com/watch?v=g_ m017ebtD8&feature=watch-nowbutton&wide=1 (12:00 en 16:00)

El’dar Rjazanov (1927- )

6

Het veranderende politieke klimaat en de filmindustrie (1953-1956) 

February 1956: 20e Partijcongres Chroesjtsjov onthult misdaden Stalin tijdens “geheime speech”



Meer vrijheid en meer durf in de kunst (import buitenlandse literatuur en film), maar ook sporadische nieuwe “vriesperiodes”



Nieuw vijf-jarenplan ook hoopgevend voor de film (hoge productiequota en ruimhartige financiering)



Italiaans neo-realisme (bijv. De Sica Bicycle Thiefs) vertoond vanwege aan de kaak stellen van “sociale vraagstukken”



Ivan Pyr’ev directeur van Mosfilm (1954-57) en voorzitter van de cinematografenbond (1957-65).

Ivan Pyr’ev

7

Genres 



De Russische oorlogsfilm Nieuwe thema’s: wetenschapscultus en jeugd



Nouvelle vague (July Rain, Khutsiev)



De publieksfilm: i.h.b. de Red Western 8

De Russische oorlogsfilm 

Tweede Wereldoorlog – een van belangrijkste thema’s uit Russische film en literatuur



Eerste films al tijdens de oorlog gemaakt



Aanvankelijk eenvoudige, patriottische boodschap



Partizanen (sterke vrouwen) staan centraal → volk organiseert zichzelf (leger of CP spelen nauwelijks een rol) She Defends the Motherland (Ermler, 1943)

9

Russische oorlogsfilm (1945-1953) 

Direct na Tweede Wereldoorlog: nieuwe impuls persoonlijkheidscultus Stalin → overwinningsparade in 1945 op het Rode Plein (daarna verboden tot 1965!)



In deze periode nadruk op CP en militair vernuft Stalin (geen initiatieven vanuit bevolking)



Conflict geconcretiseerd door “volkse” held die bevestiging vindt in zegen van “vadertje” Stalin: voorbeeld The Fall of Berlin (1949-50)



The Fall of Berlin aangeboden aan Stalin ter ere van diens zeventigste verjaardag

The Fall of Berlin (Chiaureli, 1949-50)

10

The Fall of Berlin 

Episch tweeluik over de inname van Berlijn, extreem hoge productiekosten



Gemaakt op Duitse Agfacolor film (“oorlogsbuit” bemachtigd door Rode Leger op de befaamde Babelsberg Studio’s, het hart van Duitse filmindustrie)



Slotscènes op locatie geschoten (d.w.z. in Berlijn)



Liefdesgeschiedenis tussen modelarbeider Aljosja en lerares Natasja tegen achtergrond gebeurtenissen 1941-45. Het stel wordt herenigd in Berlijn na de eindoverwinning.



Illustratie hysterie Hitler en kalmte Stalin: http://www.youtube.com/watch?v=5 moemI4pOvg (37:20)

Michail Gelovani als Stalin in The Fall of Berlin 11

Oorlogsfilms tijdens de “dooi” 





Meer aandacht voor frontsoldaten en burgerbevolking in het achterland.

Stalin afwezig; pas na 1968 keert hij weer in de historische film terug.

Voorbeeld “niet-heroïsch” gedrag van gewone soldaat in : Ballad of a Soldier (Chukhrai, 1959).

Ballad of a Soldier (Chukhrai, 1959)

http://www.youtube.com/watch?v=h0zr8772 00s (5: 15) 12

The Cranes Are Flying (1957) 

Michail Kalatozov (regie); Sergei Urusevsky (camera); Viktor Rozov (script);



Nieuwe benadering van het oorlogsthema (nauwelijks militaire actie)



Focus op het dagelijks leven van “gewone” mensen in het achterland



Film toont legitimiteit van persoonlijk verdriet



Optimistisch (en “politiek-correct”?) einde: heldin vindt troost in het collectief 13

The Cranes Are Flying (1957) 

Cranes signaleert terugkeer van het meldodrama: - menselijke relaties en problemen in de persoonlijke sfeer staan centraal - “esthetiek van het excess”: uitvergroten emoties en uiterlijke kenmerken - moreel eenduidig (vgl. de zwartkarakterisering van de “goede” Boris en de “slechte” Mark)



Terugkeer naar meer experimenteel camerawerk en dynamische montage uit de jaren ’20: bijv. zelfmoordpoging heldin. Maar óók lange tracking shots (vgl. afscheidscène waaron Boris en Veronika elkaar mislopen).

14

Nieuwe thema’s en helden I: wetenschap 

Cult van de exacte wetenschappen onder Chroesjtsjov (“strijd tussen de fysici en lyrici”)



De natuurkundige/ atoomgeleerde als culturele held (vgl. De stootarbeider in de jaren’ 30)



Vraagtekens bij wetenschappelijke vooruitgang



Nine Days of One Year [Девять дней одного года](Romm, 1961) – breekt met verplicht optimisme over wetenschap. Wetenschapper als weifelaar (→ vgl. Oppenheimer over de atoombom) http://www.youtube.com/watch?v=e6H -9xk2nb8

Michail Romm, 1901-1971

15

Nieuwe thema’s en helden II: jeugd 

Jeugd, de plaats van de naoorlogse generatie



Ruimte voor uitbeelding generatieconflicten, onbegrip ouders en kinderen



Erkenning bestaan “eigen” jeugdcultuur



Il’ich’ Gate/ I’m Twnety Years (Chutsiev, 1962-64) en July Rain(1966) tonen ontheemdheid na-oorlogse generatie → vormende films van de zgn. “zestigers” (dissidentenbeweging)

I Stride Through Moscow (1963) http://www.youtube.com/watch?v =vuEWpdLatLI (41:30)

[Я шагаю по Москве]

Il’ich’ Gate/I’m Twenty Years (1962-64)

16

Marlen Khutsiev (1925 - ) 







Aartsvader van de Russische nouvelle vague Verhaal lijkt richting te ontberen “Documentaire-achtige” fragmenten met onduidelijke functie July Rain (1966), vervolg op Il’ich’ Gate (1962-64)?

17

De “lange jaren ’70” 





Probleem van de periodisering: labels zijn erg tendentieus (“Dooi”, “Stagnatie”, “ontwikkeld socialisme”) Niettemin: De “Dooi” (1953-56 – 1964-68)?; “Stagnatie” (1964/68 – 1982-85).

“Stagnatie”, “Gouden Eeuw” of “Victoriaans tijdperk van de Sovjetgeschiedenis”?

Brezhnev (gespeeld door Sergej Shakurov, 2005)

18

Het lot van de actiethriller/ avonturenfilm in de Sovjetunie 







Wat gebeurde er na Kulesjov (jaren ‘20)?

Na de NEP is het genre op sterven na dood Uitzondering: De dertien (Тринадцать, 1936) van Michail Romm.

Glorieuze terugkeer eind jaren ’60.

De dertien (1936)

19

“Red Westerns” 

Elusive Avengers (Неуловимые мстители, 1966), regie: Edmond Keosajan



Re-make van Ivan Perestani’s Red Imps (Красные дьяволята, 1923), gebaseerd op gelijknamig verhaal van Pavel Bljachin.



55.000.000 bezoekers!



Verhaal speelt zich af tijdens Russische Burgeroorlog: vier jongeren nemen het op tegen de schurk “Wrede Sidor”(Сидор Лютый).



Uiteindelijk “beloond” door opname in het leger van legendarische Semjon Budjonyj (1883-1973)



Wat is een “red western”?

20

Klassieke Amerikaanse Western Enkele klassiekers



Plaats van handeling: westen vd VS (spectaculaire landschappen)



Tijd van handeling: 1840-1900 (Great Settlement, 1866-90)



The Stagecoach (John Ford, 1939)



“Frontier” – opschuivende grens tussen witte kolonisten en inheemse bevolking



High Noon (Fred Zinnemann, 1952)



Good guys – bad guys



Shane (George Stevens, 1953)



Aanvankelijk “Lonesome cowboy” → daarna groep cowboys



The Magnificent Seven (John Sturges, 1960)



Onafhankelijkheid van de held



Actie!

21

Amerikaanse Western vs Red Western Amerikaanse western 

Plaats van handeling: westen vd VS



Red eastern 

Plaats van handeling: Centraal Azië, Oekraïne

Tijd van handeling: 1840-1900 (Great Settlement, 1866-90)



Tijd van handeling: Russische Burgeroorlog (1918-1921)



“Frontier” – opschuivende grens tussen witte kolonisten en inheemse bevolking





Good guys – bad guys



“Frontier” – opschuivende grens tussen bolsjewieken en inheemse (Islamtische) bevolking van Centraal Azië, Oekraïne Bolsjewieken tegen lokale rovers



Lonesome cowboy → groep cowboys





Onafhankelijkheid van de held



Individuele held, maar onderdeel van collectief Held vertegenwoordigt centrale autoriteiten 22

Klassieke Red Westerns 





White Sun of the Desert (Motylj, 1969.

At Home among Strangers, a Stranger at Home, Michalkov, 1974.

Officiële genre-aanduiding voor red western: “avonturenfilm” (приключенческий фильм)

23

White Sun of the Desert

Officier Suchov

Zwarte Abdullah

Katerina (echtgenote Suchov)

Giultsjataj (een van vrouwen Abdullah)

24

White Sun of the Desert 

Suchov als positieve held



Brenger van “Sovjetwaarden” (emancipatie van de vrouw)



Toch geen eenduidige verdediging Sovjetaanwezigheid in Centraal Azië 1. gezien hoog aantal slachtoffers 2. vanwege erotische intrige…

25

Filmfragmenten getoond tijdens dit college 

Carnaval Night [Карнавальная ночь](Rjazanov, 1956)



Ballad of a Soldier [Баллада о солдате](Tsjoechraj, 1959)



The Cranes Are Flying [Летят журавли] (Kalatozov, 1957)



Elusive Avengers [Неуловимые мстители](Keosajan, 1966)

26