Atelierdag Verkenning Regionale Agenda Omgevingsvisie in de Subregio Breda Werkboek 12 oktober 2017
De Atelierdag is een initiatief van de stuurgroep ruimtelijke ontwikkeling sub-regio Breda Sub-regio Breda: Alphen-Chaam Baarle-Nassau Breda Drimmelen Etten-Leur Geertruidenberg Moerdijk Oosterhout Zundert
Inhoudsopgave 5 Leeswijzer 6 Drie Doelen van een Regionale Agenda
Integreren van Duurzaamheidsopgaven Co-Creatie én Visievormgeving Samenwerken in de regio
15 Stap 1: Ophalen van de Opgaven Opgavebundel 1: Energieke Fietsroutes Opgavebundel 2: Energielandschappen Opgavebundel 3: Nieuw Perspectief voor VAB’s
35 Stap 2: Bundeling van Opgaven tot Kansen Energieke Fietsroutes Energielandschappen Nieuw Perspectief voor VAB’s: AirBnBrabant Nieuw Perspectief voor VAB’s: Transport Hubs
53 Stap 3: Opbrengsten van de Atelierdag Algemene Punten Deel 2: Concepten
Energieke Fietsroutes: Het Halvezolenlijntje Energielandschappen: Energie en Historische Landschappen Regioscan en VAB Themakaart
Deelnemers Ambtelijke sessie 22 augustus: Corina Segeren (Drimmelen) Dennis van Dongen (Oosterhout) Eveline Riede (Moerdijk) Frank Raaijmakers (Breda) Frits Pilzecker (Breda) Hans Thoolen (Breda) Jan van Gurp (Breda) Jet Westhoff (Geertruidenberg) Joppe Tigges (Zundert) Karen van de Ouweland (Moerdijk)
Karin van den Akker (ABG gemeenten) Marianne Nobel (Etten-Leur) Melissa Simons (Drimmelen) Pascal Stout (Geertruidenberg) Peter de Leeuw (Etten-Leur) Peter Loos (Oosterhout) Willem Jan van Tilborg (Zundert)
Deelnemers Atelierdag 12 oktober Wethouders: Ad van de Heijning Alfred Arbouw Hans Kuijpers Jaap Kamp Jan van Cranenbroek Jan-Willem Stoop Johan de Beer Kevin van Oort Marcel Willemsen Paul de Beer Ron Dujardin Ambtenaren: Albert Reijlink Annemiek Govaart Chantal Goos Corina Segeren Dennis van Dongen Evelien Riedé Frank Raaijmakers Frits Pilzecker Frits Raaphorst Hans Koning Jan Knoop
Joppe Tigges Jos Verbraaken Karen van den Ouweland Karin van den Akker Kendra van der Spek Lars van der Kaa Maarten van der Heide Marianne Nobel Marion Greidanus Martijn Klootwijk Melissa Simons Myranda Beljaars Nicole de Kort Pascal Stout Patrick de Rooij Peter Loos Rick van den Berg FABRICations: Eric Frijters Olv Klijn Bas Driessen Max Augustijn
leeswijzer Dit document dient als werkboek dat het proces vastlegt rond de Atelierdag van sub-regio Breda.
Dit document is uitdrukkelijk niet bedoeld als eindrapport, als beleidsnota of als blauwdruk voor een regionale agenda. De beelden dienen ter inspiratie en zijn gebaseerd op concrete informatie. Ze zijn derhalve slechts illustratief voor de oplossingsrichtingen en niet verbonden aan bestaande projecten.
Aanleiding voor de Atelierdag was de invoering van de omgevingswet in 2021. Na invoering van de wet hebben gemeenten vijf jaar de tijd om een Omgevingsvisie op te stellen. Hoewel de exacte inhoud en vorm van de Omgevingsvisie nog worden verkend, spelen de opgaven vandaag al. Met dit in het achterhoofd, heeft de stuurgroep ruimtelijke ontwikkeling van de sub-regio Breda het initiatief genomen om uit te zoeken waar de verschillende gemeenten samen zouden kunnen werken.
Het werkboek staat open voor inhoudelijke aanvulling of constructieve kanttekeningen. De laatste pagina’s zijn bewust leeg gelaten om ruimte te laten voor een vervolg.
Tijdens de Atelierdag op 12 oktober 2017 hebben bestuurders en ambtenaren van de negen gemeenten, samen met de Provincie en het Ministerie van Infrastructuur en Milieu, nagedacht over concrete uitwerkingen van ruimtelijke interventies voor het verbeteren van de regionale prestaties op het gebied van mobiliteit, economie, duurzaamheid en klimaatadaptatie.
5
Drie doelen van een Omgevingsvisie
6
Wat is een Omgevingsvisie? De Omgevingsvisie is een instrument binnen de Omgevingswet. Het is een strategische visie voor de lange termijn voor de gehele fysieke leefomgeving in de regio. Een Omgevingsvisie gaat onder andere in op de samenhang tussen ruimte, water, milieu, natuur, landschap, verkeer en vervoer, infrastructuur en cultureel erfgoed. Veel gemeenten realiseren zich dat veel van de langetermijnopgaven, zoals energietransitie, klimaatsverandering en mobiliteit, niet op te lossen zijn op alleen gemeentelijke schaal. Terwijl er al op veel terreinen wordt samengewerkt, vragen deze opgaven om een helikopterblik en bovendien een aanpak van niet alleen de plek, maar ook het systeem. Het opstellen van de Regionale Agenda Omgevingsvisie leent zich dan ook als middel om de banden in de regio steviger aan te halen en gezamenlijk op zoek te gaan naar nieuwe antwoorden.
7
8
Drie Doelen van de Omgevingsvisie
Doel 1
Het Integreren van Duurzaamheidsopgaven Regionale agenda’s en duurzaamheidsopgaven dienen niet alleen op een geografisch grotere schaal bekeken te worden, maar ook in relatie tot andere opgaven. Vaak is het namelijk het geval dat bepaalde opgaven gecombineerd kunnen worden met anderen om zo een grotere effectiviteit op meerdere vlakken te bewerkstelligen.
Verderop in het rapport wordt bijvoorbeeld geopperd voor een verbreding van de oevers van de Aa en de Mark ter adaptatie aan klimaatsverandering. In dit plan wordt de verbreding gekoppeld aan duurzame energie door drijvende zonnepanelen aan de nieuwe oevers te plaatsen.
Biodiversiteit + Verstedelijking + Klimaatadaptatie + Mobiliteit + Energie 9
Doel 2
Co-Creatie ĂŠn Visievormgeving Bestuurders hebben vaak een beter idee wat er op grotere schaal plaatsvindt, terwijl de bevolking juist op lokale schaal beter weet wat er speelt. Om tot een zo goed mogelijk besluit te komen is het essentieel dat bestuurders en bevolking met elkaar nadenken over de regionale agenda.
Door dit te combineren met zorgvuldige analyses van de locatie en de verschillende stromen van bijvoorbeeld afval, energie en goederen, kan een regio beter begrepen worden en kan concreet gekeken worden naar hoe de prestatie van de regio kan worden verbeterd op de lange termijn.
AGENDA’S
PRESTATIE
LOCATIE
VERLANGENS
10
Drie Doelen van de Omgevingsvisie
Jong en oud protesteerde tegen de aanleg van het 380kV tracé, en met succes...
... in 2017 werd het definitieve tracé gepresenteerd, welke gunstiger gelegen is in het noorden.
Een schematisch voorbeeld van hoe hoogspanningslijnen ruimte kunnen bieden voor natuur: de verplichte bufferzone rondom de hoogspanningslijnen kan worden gebruikt voor groen.
Case: het Zuidelijk 380kV Tracé
Verschillende actiegroepen hebben zich hard gemaakt om een beter alternatief te vinden. Dit was met goed resultaat; bestuurders en lokale actiegroepen zijn samen tot het idee gekomen om het tracé te verplaatsen naar het noorden.
Het zuidelijk 380kV tracé was een plan in 2014 - 2015 om hoogspanningsleidingen dwars door het natuur netwerk te leggen in West-Brabant. Het tracé zou dwars door het landschap lopen met als gevolg dat 165 gezinnen verplaatst zouden moeten worden, en dat het Natura2000-gebied en het Mattembergh landgoed aangetast zouden worden.
Het Noordelijke tracé werd goed ontvangen en dient zodoende als voorbeeld dat de beste ideeën vaak niet alleen van bovenaf komen, maar ook van onderen.
11
Wat als de Amercentrale een toekomst vindt in de evenementen wereld? Op het moment worden er houtpellets verbrand in de Amercentrale. Voor 2030 sluit het terrein en zal een nieuwe functie gevonden moeten worden. De schoorsteen van de Amercentrale heeft een bijzondere vorm en zou een unieke ervaring kunnen bieden tijdens evenementen.
12
Drie Doelen van de Omgevingsvisie
Doel 3
Samenwerken in de Regio Economische en socio-culturele ontwikkelingen kunnen leiden tot interessante samenwerkingen die de grenzen van gemeenten kunnen overschrijden. In dit geval biedt de Omgevingsvisie een instrument om samen te werken in de regio.
urban system’ biedt daarbij een wezenlijk schaalniveau tussen het gemeentelijke en het provinciale. Eveneens kan er met de omgevings visie gekeken kunnen worden naar nieuwe kansen in de regio door sectoren en opgaven met elkaar te verbinden. Zoals op de linker pagina geïllustreerd is, zou een lege Amercentrale bijvoorbeeld ruimte kunnen bieden aan een andere grote sector in de regio: de muziek sector.
De Omgevingsvisie zou bijvoorbeeld in het voordeel kunnen werken voor de logistieke sector in de regio. West-Brabant speelt, door haar geografische positie ten opzichte van de havens van Rotterdam en Antwerpen, een belangrijke rol in deze sector. De regio als ‘daily
De lange gedeelde geschiedenis die de gemeenten in deze regio kenmerkt, versterkt de natuurlijke samenwerking op regionaal niveau.
13
Workshop
Ronde 3
Opgaven
14
stap 1
Ophalen van de opgaven Drie thema’s zijn gekozen als uitgangspunt voor de regionale agenda: Duurzaamheid, Economie en Mobiliteit. Deze thema’s doorsnijden de klassieke ruimtelijke thema’s als woningbouw, kantoor- en bedrijfsterreinen, infrastructuur en groen, en vormen daar binnen nieuwe verbindingen.
De regio begint niet bij nul; verschillende gemeenten hebben al onderwerpen binnen deze thema’s op de agenda staan. Eveneens zijn binnen de regio West-Brabant al onderzoeken en projecten gestart om kennis te verzamelen, opgaven te verkennen en te experimenteren. Het doel is uitdrukkelijk om die kennis in te zetten in dit proces.
Het middel om die kennis in te zetten is een gezamenlijke workshop geweest met de ambtenaren van negen gemeenten in de regio. In een uitgebreide rondgang en dialoog met FABRICations zijn de drie thema’s doorgenomen en verbreed. Op basis van de resultaten van de workshop zijn een drietal samenhangende denklijnen ontwikkeld voor regionale interventies.
15
Foto’s van de ambtelijke sessie op 22 augustus, waar de opgaven van de gemeenten zijn opgehaald.
16
Stap 1: Ophalen van de Opgaven
Duurzaamheid
Moerdijk
Oosterhout
Omgevingsvisie: economie belangrijkst, met bijbehorende mobiliteit .
Energieneutraal in 2050.
Energieneutraal in 2030. Energieuitwisseling: warmte en CO2, ook buiten bedrijventerrein (kassen). Recycling cluster (al aanwezig).
Economie
A16 Zonzeel-Klaverpolder. Nieuw logistiek park in ‘oksel’. Werknemers naar bedrijventerrein krijgen (bijna 10.000). Arbeidsmarkt en onderwijs: gekoppeld aan innovatie. 1. Extended gate Rotterdam, 2. Shortsea haven. Breedband internet is regionaal project.
Windenergie opgave ter ontlasting van locaties in Moerdijk. Aanvragen locaties zonneweides. Duurzaamheidsagenda zegt: in beginsel op daken.
Zundert Duurzaamheid erg volgend, geen uitgesproken ambities in deze coalitie, behalve voor wind energie. Meer ambities verwacht van het volgende college.
VABS (speelt bij wethouder).
Boomteelt, agro, distributie.
Retailopgave/ winkelapparaat: Binnenstadvisie Oosterhout schrapt 6000 m2 retail, andere kernen zouden nieuwe vergelijkbare retail kunnen ontwikkelen.
VABS hot issue: Zundert is pilotgemeente West-Brabant Omgevingswet: vanuit gebiedswaarden ontwikkeling mogelijk maken; welke vrijheid biedt Provincie, gaan we historisch dorpsgezicht aantasten of leeg laten staan (met kans op criminaliteit)?; geen logistiek, wel toeristisch of knooperven (zorg).
Vrijetijdseconomie.
Hazeldonk; loopt eigenlijk al.
Vrijetijdseconomie. Recreatieparken: verloedering, herhuisvestingsopgave, criminaliteit; nu één park, zijn meer ‘aandachtsparken’; waterbedeffect in regio; gaat om onderkant van de samenleving. Arbeidsmigratie, invloed van robottisering; probleem verdwijnt vanzelf? Statushouders is opgave als je weinig sociale huur hebt. Retail. Mobiliteit
OV is geen oplossing, ploegendienst en terrein zijn te groot. Parkeren is geen probleem, vrachtwagens parkeren wel. Spoorverbinding havenindustrieterrein beter benutten, nu enkel spoor (meer sporen?)
Vervoer over spoor en water inventariseren. Kleinschalige mobiliteitsoplossingen. Vrachtwagen parkeren. Bereikbaarheid bestaande terreinen: Hooipolder, d.m.v. verbredingA27.
17
Mobiliteit geen grote opgave voor Zundert.
Duurzaamheid
Drimmelen
Etten-Leur
Geertruidenberg
Locatie Amercentrale: natuur? Energie? Geertruidenberg schrijft nu visie samen met Provincie, maar regio kan belangen toevoegen.
Klimaatverklaring: klimaatneutraal in 2050 voor woningen en bedrijven.
Alle initiatieven moeten duurzaam (PPP).
Glaswolbedrijf stoot veel uit.
Circulaire economie: bedrijventerreinen.
Vergelijk Dongecentrale herbestemming. Energieneutraal 2040.
Duurzaam bodembeheer landbouw: grotere voertuigen versnellen het verzakken van de bodem. Biodiversiteit en waterkwaliteit.
Regionale energiestrategie.
Donge (met Dongeoevers) als duurzame levensader, groenblauw. Amercentrale.
Windenergie A16 (energielandschap). Zonneweides: veel vraag. Hoe ga je daarmee om? Amerwarmte, toevoegen glastuinbouw. Economie
Vrijetijdseconomie: Ontlasten Biesbosch aan de rand van gemeente.
Bedrijventerrein oorspronkelijk als banengenerator voor omgeving EttenLeur: ontwikkeling arbeidsmarkt.
Schaalvergroting van landbouw.
Veel maakindustrie vertrokken, logistiek in de plaats gekomen; toekomst in de logistiek?
Nieuwe bedrijvigheid in leegstaand vastgoed: nieuwe verkeersstromen.
Circulaire economie.
VABS: passende nieuwe functies. Leegstand: beter benutten bestaande voorraad, pas in tweede instantie nieuw ontwikkelen. Gemeente koopt kavels op en herverkavelt. Vestigingsvoorwaarden bedrijfsvestiging.
Mobiliteit
‘Groenblauwe gemeente’ = recreatie = fietsen en lopen (evt. duurzame auto’s).
Bereikbaarheid: A58-A16. Regionale werkgelegenheid en mobiliteit.
OV iets extra’s doen in landelijk gebied, buiten ‘normale’ OV: kleinschalige mobiliteitsoplossing. Moerdijk is hier mee bezig.
Vrijetijdseconomie. Differentiatie kernen: toerisme, agrarische kern, voorzieningen. Dombosch: pilotproject Omgevingswet (Amerstreek: Oosterhout, Drimmelen, Geertruidenberg); parkmanagement, uitstraling terrein; na 2020 niet meer voldoen aan bovenregionale vraag.
Druk bij knooppunt Hooipolder: nieuwe flyover, Hooipolder Plusvariant. Streven naar toename aantal fietsritten 5-10 km; dagrecreatie. Koppelen bedrijfsvestiging aan OV.
Drie havens: inzet pontjes voor toerisme, scholieren en woonwerkverkeer. Goederenvervoer over water. Waterschap bezig met waterwegen: baggerkosten te hoog, wordt gekeken naar benodigde vaarklassen. Landbouwverkeer: steeds grotere machines, mogen niet over provinciale wegen, dus overlast op lokale wegen.
18
Stap 1: Ophalen van de Opgaven Alphen-Chaam
Baarle-Nassau
Breda
Windturbines niet gewenst.
Energieneutraal in 2040.
Vergrijzing in landbouw: leegstaand vastgoed.
Energietransitie is regionaal.
Bio-based. Circulaire economische relatie tussen regio en stad cruciaal.
Opkomst van zonneweiden, door zgn. coöperaties
Klimaatadaptatie en wateropgaven. Vraag: elektrificatie van auto’s.
Wethouder: biobased economy.
Achtertuin Breda en Tilburg: recreatie, vrijetijdseconomie. Markdal (Vereniging). Leegstaand bedrijventerrein 80%. Citta-Slow keurmerk.
Vraag: locatie van Amercentrale. Inwoners betrekken bij transitie.
Vrijetijdseconomie.
Verbinden aan topsectoren.
Baarle-Nassau detailhandel op zondag open, opgave parkeren (vrachtwagens).
Meer banen in de regio.
Placebranding-keurmerk. Glasvezel in buitengebied door coöperatie.
1. Smart logistics, 2. Circulaire maakindustrie. Kantorenconvenant: afgesproken dat alle kantoren naar Breda gaan. Internationaliseren: treinverbinding Antwerpen-Brussel-Parijs en binnenkort Den Haag-Düsseldorf, haven Moerdijk. Leegstand in detailhandellandschap. Kennis en onderwijs: Breda onderwijsfunctie voor regio, leerplekken in de regio.
Bereikbaarheid: fietsinfrastructuur.
Randweg. Overlast van (vracht) verkeer (sluipverkeer België). Hazeldonk: betaald parkeren.
19
Binnenstad bereikbaarheid, m.n. op nog te ontwikkelen locaties (bv. Spoorzone). 30.000 inkomende pendel, Daily Urban System is regionaal. Ruit van Breda slipt langzaam dicht. Trein naar Utrecht (Hyperloop!).
Bundel 1: Energieke Fietsroutes
Mobiliteit Verbinden Steden en Werklocaties Het fileprobleem is weer op het niveau van voor de crisis. De regio rondom Breda is een belangrijke doorgang voor verkeer tussen BelgiĂŤ en Nederland, met nadruk op de havens van Rotterdam en Antwerpen. Een vermindering van de verkeersdruk in de regio van Breda is een opgave die op lokaal niveau kan worden uitgevoerd door middel van een vermindering van het autoverkeer van forensen.
20
Stap 1: Ophalen van de Opgaven
Mobiliteit Snelfietsnetwerk In het welvaartsplan van 1947 werd Brabant ontworpen met fietsafstanden van 6 kilometer tussen wonen en werken (zie afbeelding boven). Het idee om te investeren in woon-werk fietsverbindingen heeft recent een nieuw perspectief gekregen door de plannen om snelfietsroutes aan te leggen. Zo heeft de provincie Brabant â‚Ź35,6 miljoen beschikbaar gesteld voor de subsidieverlening aan gemeenten met concrete en uitgewerkte plannen voor snelfietsroutes. Figuur 3: snelfietsroutenetwerk Brabant. Figuur 3 geeft een beeld van het snelfietsroutenetwerk en de fase waarin de projecten globaal verkeren. Of een route kansrijk is, hangt af van de potentie ervan en van het draagvlak ervoor in de regio. Deze kaart wordt indien nodig herzien. We kunnen nieuwe routes toevoegen, wanneer blijkt dat er: 1. voldoende potentie is om nieuwe fietsers aan te trekken en om voldoende bestaande fietsers een
21
Ecologie Groene Corridors De vijf grote steden van Brabant hebben de ambitie om de natuur in Brabant te stimuleren. Voor de aanleg van 500 hectare aan natuur en 40 kilometer aan verbindingszones is dan ook 50 miljoen euro uitgetrokken.
22
Stap 1: Ophalen van de Opgaven
Duurzaamheid Uitbreiding Warmtenet West-Brabant heeft de ambitie om een transitie te maken naar duurzame warmte en energie. Een onderdeel van deze transitie is om restwarmte van industrie te hergebruiken voor de verwarming van woningen. Ontwerpstudio Marco Vermeulen heeft in een eerder onderzoek gekeken naar een duurzaam warmtenetwerk in West-Brabant (zie de afbeelding hier direct onder). Hier zou op voort gebouwd kunnen worden. Strategie: Smart Thermal Grid TRANSITIE NAAR DUURZAME WARMTE: Warmtelozing:
70,6 PJ (?) Geothermie:
22,8 PJ Reststroomkoppeling
23,2 PJ Fresneltechniek glastuinbouw
8 PJ VBWW:
1,1 PJ Zonneboilers:
1,6 PJ Bestaande duurzame warmteproductie:
17,6 PJ
WARMTEPRODUCTIE:
144,9 PJ
42/71
23
Bundel 2: Energielandschappen Duurzaamheid Noodzaak Energie-transitie West-Brabant heeft de overgang naar duurzame energie hoog in het vaandel staan, met haar ambities om energie-neutraal te zijn tussen 2030 en 2050. Hierbij ligt de nadruk op zonne-energie en windenergie.
POTENTIEEL HERNIEUWBARE ENERGIE Voor het potentieel van opwekking van hernieuwbare energie gebruiken we de uitkomsten uit de studie “Gebiedsstrategie duurzame energieopgave Noord-Brabant”5. Hiervan is een samenvatting in de bijlage opgenomen. Hieruit blijkt dat met name voor de functionaliteit kracht & licht veel potentie is. Daarnaast is op een aantal onderdelen, zoals geothermie, de kennis over aanwezig potenties nog niet compleet. De regio West-Brabant zou, gezien de ruimte en de gunstige windsnelheden in de regio, 2 keer in de vraag van kracht & licht kunnen voorzien met windenergie (zie figuur 5). Deze vraag kan ook geheel met zonneenergie worden opgewekt. Alle daken en stortplaatsen worden optimaal ingezet voor zonne-energie en het resterend deel zou in de vorm van zonne-akkers in het gemengd landelijk gebied (er is dan ongeveer 7% van dit areaal benodigd) opgewekt kunnen worden. Voor de functie lage temperatuurwarmte kan een deel worden ingevuld met geothermie, een deel met biomassa en een deel met restwarmte (nu niet hernieuwbaar).
FIGUUR 5.
SCHEMATISCHE WEERGAVE MAXIMALE OPWEKPERSPECTIEF
FIGUUR 6.
ENERGIEGEBRUIK 2050 EN POTENTIE HERNIEUWBAAR
Hoge temperatuurwarmte blijkt een lastige energiefunctie om hernieuwbaar op te wekken. De enige optie die wij hiervoor momenteel zien is biogas via biomassa of verbranden van houtachtig materiaal. Op termijn kunnen technieken als ‘Power to Gas’ hier wellicht ook een bijdrage aan leveren. Ook de functie mobiliteit & transport is lastig hernieuwbaar op te wekken. Hiervoor zou maximaal moeten worden ingezet op elektrisch rijden. Voor de modaliteiten waarvoor dit nog niet kan zou de energievraag kunnen worden ingevuld met biobrandstoffen. De geringe potentie voor biomassa kan hiermee in de regio ingezet worden voor drie energiefuncties. Met biomassa is het immers mogelijk om via verbranding of vergassing zowel lage temperaturen als hoge temperaturen te realiseren. Daarnaast kun je biomassa ook alls brandstof gebruiken voor de functie mobiliteit & transport.
24 5. Posad (2016). 'Gebiedsstrategie duurzame energieopgave Noord-Brabant'
Stap 1: Ophalen van de Opgaven
Duurzaamheid Draagvlak door Gedeeld Eigendom De provincie Brabant staat vooraan als het aankomt op gecrowdsourcede zonne-energie. De ZonneWIJde in Breda, met 6.904 zonnepanelen en een capaciteit van 1.600 megawattuur, is het grootste gecrowdsourcede zonnepanelenveld van Nederland. Dit geldt eveneens voor windenergie: een kwart van de 30 tot 40 windmolens naast de A16 zijn ter beschikking gesteld aan de lokale gemeenschap. Deze projecten tonen aan dat de transitie naar duurzame energie een succes kan zijn als draagvlak wordt gecreĂŤerd onder de bevolking door middel van mede-eigenaarschap.
25
26
Stap 1: Ophalen van de Opgaven
Duurzaamheid Herstel Waterlandschappen De natuur in de regio van Breda is in het verleden beschadigd. Als gevolg hiervan zijn leefgebieden van bepaalde diersoorten aangetast of verdwenen. De provincie streeft er naar om de gebieden weer te herstellen.
Economie Beleving Natuurlandschap Mooi ontwerp kan de natuur tot leven laten komen en op deze manier ecotoerisme bevorderen, zoals dit voorbeeld van de loopgraafbrug van Fort de Roovere in Halsteren.
Duurzaamheid Klimaatadaptatie Met de stijging van de zeespiegel neemt de dreiging van waterrampen toe in Nederland. De West-Brabantse Delta ziet eveneens deze dreiging en probeert te anticiperen door bijvoorbeeld de oevers van de Mark en de Aa te verbreden en de opvangcapaciteit in de stedelijke ruimte te verbeteren.
27
Bundel 3: Nieuw Perspectief voor VAB’s Economie Vrijkomende Agrarische Bedrijven
Op het moment staat 2 miljoen m2 aan agrarische bedrijfsgebouwen leeg in Brabant. De verwachting is dat in 2030 dit getal stijgt tot 6,2 miljoen m2. Dit grote oppervlak moet nog ingevuld worden en kan zodoende veel kansen bieden voor de ruimtelijke ontwikkeling van de omgeving. Er is echter ook noodzaak bij het invullen van de leegstaande ruimte: driekwart van de boeren in hun gemeente is weleens benaderd door een drugscrimineel. Om te voorkomen dat de ruimte in slechte handen eindigt (bijvoorbeeld voor wietteelt), moet pro-actief worden gezocht naar bestemmingen voor de VAB’s.
28
Stap 1: Ophalen van de Opgaven
Economie Impuls Vrijetijdseconomie We hebben steeds meer vrije tijd. Dit maakt de vrijetijdssector in economische zin een groeimarkt. Het aantal vrijetijdsactiviteiten stijgt en diversifieert. Het aandeel korte vakanties in eigen land groeit eveneens. Er is met name vraag naar aantrekkelijke omgevingen met een eigen identiteit waar fietsen en wandelen mogelijk is. De regio heeft op dit gebied veel te bieden; de Biesbosch, bos- en heidegebieden in het zuiden, de Nassaustad Breda en Vincent van Gogh. Hoewel de recreatiebranche de potentie toont om de ruimtelijke kwaliteit van de regio te versterken, moet gezocht worden naar slimme en duurzame vormen van recreatie, zonder grote negatieve effecten voor de leefomgeving.
29
Een Willie wortel erf is een plek voor experimenten en flexibele invulling. Dit is een mogelijkheid voor de VAB’s.
30
Stap 1: Ophalen van de Opgaven
Mobiliteit Overlast Vrachtwagens
Duurzaamheid Circulaire Economie
Zoals eerder genoemd, is West-Brabant een logistieke hotspot. Dit brengt, naast het fileprobleem, ook het probleem mee van bivakkerende vrachtwagenchauffeurs. De chauffeurs gebruiken veelvuldig bedrijfsparkeerterreinen of kleinere wegen om hun vrachtwagens te parkeren voor het weekend of de nacht. Zodoende zijn er meer parkeerplaatsen nodig voor de vrachtwagens in West-Brabant.
Eveneens gerelateerd aan West-Brabant’s status als logistieke hotspot, zijn de ontwikkelingen rondom 3D printers. Zo wordt er verwacht dat de helft van alle producten in 2060 wordt gemaakt door 3D printers. Dit zal grote verandering brengen in de wereldhandel en zal met name de transport en logistiek sector hard raken. Met andere woorden, West-Brabant zal moeten anticiperen op deze ontwikkelingen.
31
Mobiliteit Digitalisering van de Vrijetijdssector
Economie Nieuwe vormen van Leisure
Het gaat goed met de vrijetijdssector. Roompot, in 2015 goed voor zo’n 10 miljoen overnachtingen in elf landen, gaat de investeringen in haar parken en huisjes de komende jaren daarom bijna verdubbelen. Eveneens kondigde Center Parcs grootschalige renovaties aan ter waarde van 400 miljoen euro.
In Japan zijn de eerste robots ingezet in de recreatieve sector voor roomservice en voor de receptie; wellicht dat dit de toekomst is...
Mobiliteit Nieuwe concepten
Nieuwe concepten schieten als paddestoelen uit de grond in de hotel-sector: glamping, boomhutten en vintage caravan parken. Deze ontwikkelingen bieden innovatie onder andere op het gebied van hergebruik.
32
Stap 1: Ophalen van de Opgaven
Duurzaamheid Techniek en Educatie
Duurzaamheid Gezondheid en Bewegen
Het implementeren van duurzame techniek gaat niet alleen over innovatie van materialen en producten, maar ook over het creĂŤren van een duurzaam gedachtengoed. Om deze reden ligt er een steeds grotere nadruk op educatie omtrent het uitoefenen van duurzaamheid.
Het belang van gezondheid speelt een steeds grotere rol in onze samenleving. Hierdoor ligt er een groter belang bij het engagement van jong en oud met bewegen en gezonde voeding.
Duurzaamheid Actief op de Boerderij WWOOF is een initiatief dat jongvolwassene de kans biedt om op een boerderij te wonen en werken voor een bepaalde tijd. Het succes van het initiatief toont aan dat er interesse is om een steentje bij te dragen aan duurzame landbouw.
33
Kansen
Ronde 2 Ronde 3
Ronde 1
Presentaties 34
Stap 2: Bundelen van Opgaven tot Kansen
stap 2
BUndelen opgaven tot Kansen De regionale agenda dient enerzijds om langetermijn-opgaven aan elkaar te koppelen en anderzijds om een dialoog met inwoners, ondernemers en andere overheden aan te gaan. Daarvoor zijn tegelijkertijd strategische vergezichten en aansprekende voorstellen nodig die concrete kansen presenteren zonder ze vast te leggen in blauwdrukken. In drie ronden bogen drie groepen zich tijdens de Atelierdag op 12 oktober steeds over ĂŠĂŠn van de ontwikkelde verhaallijnen.
De Duurzaamheid, Economie en Mobiliteit opgaven uit de ambtelijke sessie zijn daarom gebundeld in drie verhaallijnen, die vervolgens door FABRICations vertaald zijn naar concrete beelden om het voorstellingsvermogen te prikkelen.
De groepen waren samengesteld uit drie (of meer) wethouders van de negen gemeenten, ondersteund door ambtenaren en een aantal externe genodigden.
Ze zijn illustratief voor de opgaven binnen de Regionale Agenda, maar tegelijkertijd niet limitatief bedoeld. Ze bieden letterlijk een ‘visie: een blik vooruit, om vanuit die vooruitgeschoven positie terug te kunnen kijken naar een mogelijk proces om daar te komen.
Alle voorstellen zijn dus drie keer gepresenteerd door FABRICations, besproken in de groepen en becommentarieerd door alle aanwezige bestuurders.
35
36
Stap 2: Bundelen van Opgaven tot Kansen
Energieke Fietsroutes grass and meadow for insects (such as butterflies and bees)
(such as birds and bats)
bushes for small animals (such as rabbits)
tree canopy for volatiles
Combinatie van een restwarmte netwerk met snelfietspaden
reconnecting the fragmented green corridors
flexible & heated bike path connecting the city center to Moerdijk 6 pm
strenghtening biodiversity across the existing landscape
9 am
residual heat from Moerdijk low-heat return pipe
Het energieke fietspad heeft zodoende een aantal voordelen voor de provincie: (1) efficiënt gebruik van restwarmte, (2) snelfietsverbindingen tussen werken en wonen, en (3) verbindingen tussen de ecologische zones. Het is mogelijk om energieke fietsroutes te implementeren tussen verschillende lokaties. Zo kan bijvoorbeeld restwarmte gebruikt worden van rioolwaterzuiveringsinstallaties en kassen.
De energieke fietsroutes worden gezien als een kans om de opgaven voor de uitbreiding van het warmtenet, snelfietsroutes en ecologische verbindingszones te combineren tot één plan. Een idee is bijvoorbeeld om restwarmte van Moerdijk af te voeren naar Breda. Deze leidingen hebben een bufferzone nodig van 15 meter waar geen bebouwing mag plaatsvinden. Deze bufferzones kunnen echter wel gevuld worden met natuur en infrastructuur. De ambities van de regio om meer verbindingen tussen ecologische zones te creëren en snelfietspaden aan te leggen kunnen derhalve een inrichting bieden aan de bufferzones.
Verder zou een mooie uitwerking van de fietsroutes, met bijvoorbeeld geprojecteerde snelheidsmeters op het fietspad, het gebruik van de paden kunnen stimuleren.
37
Economie Verbinden Steden en Werklocaties
Duurzaamheid Uitbreiding Warmtenet
+ Ecologie Groene Corridors
Mobiliteit Snelfietsnetwerk
=
38
Stap 2: Bundelen van Opgaven tot Kansen
Energieke Fietsroutes
Combinatie van een restwarmte netwerk met snelfietspaden
39
40
Stap 2: Bundelen van Opgaven tot Kansen
Energielandschappen
Aantrekkelijke energielandschappen op ongewone plekken, gedragen door de bewoner
Solar dunes
Dynamic flooding area
Natural (energy) solar landscape
Bio-filtering lake
Hydroelectric power storage
Energy buffer in sand pits
De kans voor energielandschappen komt voort uit de opgaven om de transitie te maken naar duurzame energie en om het landschap te adapteren aan de klimaatverandering. Dit manifesteert zich in het idee om de oevers van de Mark en de Aa te verbreden en dit te combineren met drijvende zonnepanelen en een waterbatterij.
Door gebruik te maken van aantrekkelijk ontwerp van windmolens en drijvende zonnepanelen kan een nieuwe ervaring van het delta-landschap gecreĂŤerd worden. Door mede-eigenaarschap kan draagvlak voor het initiatief verder worden bekrachtigd.
41
Duurzaamheid Klimaatadaptatie
Duurzaamheid Energieproductie
+ Economie Vrijetijdseconomie
=
42
Stap 2: Bundelen van Opgaven tot Kansen
Energielandschappen
Aantrekkelijke energielandschappen op ongewone plekken, gedragen door de bewoner
43
44
Stap 2: Bundelen van Opgaven tot Kansen
Nieuw Perspectief voor VAB’s
Willy Wortel erven + Vrachtwagen B&B’s met oplaadpunten
gastvrij erf biedt veiligheid en voorzieningen aan chauffeurs
ruimte op erf biedt onderdak aan startups en experimenten met nieuwe productie -en recyclingtechnologieën
nabijheid van snelwegafrit als criterium voor herbestemming VABS
De maakindustrie, gekenmerkt door het gebruik van veel materialen, kan van de logistieke functie van de VAB’s profiteren. Om deze reden zouden de logistieke VAB’s een tweede functie kunnen aannemen als bedrijfsruimte voor start-ups in de maakindustrie. De ruime opzet van de VAB’s zou immers goed van pas kunnen komen voor experimenten (zie ook het eerdergenoemde Willy Wortel erf op pagina 30).
Voor de VAB’s zijn meerdere kansen geïdentificeerd. Het eerste idee gaat in op de behoefte aan parkeerplaatsen voor de transportsector in combinatie met de nieuwe maakindustrie. Het transformeren van de VAB’s zou de chauffeurs een goede plek voor overnachting kunnen bieden. Er ligt hier vervolgens een kans om elektrisch vrachttransport aan te moedigen door laadstations te plaatsen. Verder zouden speciale fietsroutes gemaakt kunt worden om transport voor specifieke goederen te verzorgen.
45
Duurzaamheid ReĂŻndustrialisatie
Economie Leegkomende VAB’s
+ Mobiliteit Vrachtwagens
=
46
Stap 2: Bundelen van Opgaven tot Kansen
Nieuw Perspectief voor VAB’s
Willy Wortel erven + Vrachtwagen B&B’s met oplaadpunten
47
48
Stap 2: Bundelen van Opgaven tot Kansen
Nieuw Perspectief voor VAB’s AirBnBrabant
Regionale wegen als de logistieke infrastructuur voor het AirbnBrabant concept Golfbaan van A naar B Boeren spa erf
Slowlane verbindt VABs met nieuwe functies
Doe’tzelf boerderij Actief Rusten erf
opvangbekkens of integratie met waterwerken.
Het tweede idee voor de VAB’s richt zich op de nieuwe impuls in de vrijetijdssector. De VAB’s bieden een kans om deze impuls een duurzame, klimaatbestendige en gezonde wending te geven.
Verder zou er nagedacht kunnen worden over het inzetten van nieuwe infrastructuur en technologie, zoals drones en big data, om te experimenteren met nieuwe benaderingen van de vrijetijdseconomie.
Zo zou recreatie kunnen worden gecombineerd met landbouw, wellness en onderwijs om een duurzaam en gezondheidsgericht gedachtegoed aan te moedigen.
Tot slot zouden de logistieke VAB’s gebruikt kunnen worden om de recreatieve VAB’s te bevoorraden.
Met betrekking tot klimaatadaptaties zou bijvoorbeeld gekeken kunnen worden naar regenwater-
49
Duurzaamheid Gezonde leefomgeving
Mobiliteit Nieuwe leisure
+ Economie Leegkomende VAB’s
= 50
Stap 2: Bundelen van Opgaven tot Kansen
Nieuw Perspectief voor VAB’s AirBnBrabant
51
Discussie
Opbrengsten 52
Stap 3: Opbrengsten van de Atelierdag
stap 3
Opbrengsten van de atelierdag
In dit deel tekenen we kort en bondig de opbrengsten op van de tafels en de discussie met alle wethouders op het podium. In het eerste deel worden algemene punten genoemd en in het tweede deel wordt een stap gezet naar concretere concepten voor projecten. Het verdient vervolg om te kijken hoe de genoemde kansen in de toekomst uitgewerkt kunnen worden.
In drie rondes zijn nieuwe ideeÍn toegevoegd aan de voorgestelde verhaallijnen, maar ook kanttekeningen geplaatst, voorstellen voor nieuwe projecten gedaan, voorzichtig nieuwe allianties afgetast, verkeerssoorten getest en vooral de ambities aangehaald waarmee de gemeenten in de regio aan de slag willen. De opgaven werden breed herkend, alsook de noodzaak om op een creatieve manier te kijken naar realiseerbare oplossingen. Een aantal regionale dragers zoals water, energie, logistiek en de VAB’s bieden daar volop gelegenheid toe.
53
“Fietspaden: pak ook recreatief fietsen mee”
“Halvezolenlijntje afmaken tot aan Lage Zwaluwe”
“... meer bereiken dan alles los van elkaar.”
Energieke Fietsroutes Ideeën over de Routes Tijdens de Atelierdag werden een aantal goede ideeën genoemd voor potentiële locaties van de snelfietsroutes. Er werd bijvoorbeeld genoemd om te denken vanuit bestaande routes en, als de fietspaden dan toch worden vernieuwd, meteen de buurtschappen mee te nemen in de besluitvorming. Op deze manier zou eventueel gekeken kunnen worden naar het gebruik van restwarmte voor de verwarming van buurten. Ook zouden kortere routes gemaakt kunnen worden als verbindingen tussen natuurgebieden.
54
Stap 3: Opbrengsten van de Atelierdag
Verkeerssoorten Als er over andere routes wordt nagedacht, kunnen ook andere vormen van gebruik overwogen kunnen worden. Een route door een natuurgebied zal bijvoorbeeld een grotere nadruk leggen op recreatief gebruik. Zodoende is het dan niet van belang dat de route de kortste is, - in tegenstelling tot een utilitaire woon-werk route - als wel dat het een bezienswaardige route is. Bij een recreatieve route kan eveneens rekening gehouden worden met bestaande wandelpaden. Bij zowel de utilitaire als de recreatieve routes werden kanttekeningen geplaatst bij het gebruik van het fietspad door wielrenners en scooters, onder andere vanwege het snelheidsverschil. Bij de utilitaire routes kan eventueel gebruik door zelf-rijdende elektrische vrachtwagens overwogen worden, mits ze een aparte strook op het fietspad krijgen. Draagvlak en Besluitvorming Er werden een aantal algemenere praktische zaken genoemd omtrent de realisatie van de energieke fietspaden. Er werd bijvoorbeeld opgemerkt dat er eventueel gebruik gemaakt zou kunnen worden van de 100 miljoen euro die is vrij gemaakt in het kersverse regeerakkoord om het fietsverkeer te bevorderen. Ook werd genoemd dat het gezondheidsaspect van het fietsen naar werk kan worden benadrukt om in aanmerking te komen voor subsidies vanuit volksgezondheid. In dezelfde lijn werd genoemd dat draagvlak voor dit idee kan worden gecreĂŤerd door het bedrijfsleven, natuurverenigingen, recreatieve initiatieven en regiofondsen bij de besluitvorming te betrekken. Tot slot zou nagedacht kunnen worden over het plaatsen van zonnepanelen in het wegdek om de opwekking van duurzame energie mogelijk te maken, om zo in aanmerking te komen voor bijvoorbeeld subsidies voor duurzame energie en via deze weg eveneens meer draagvlak te creĂŤren.
55
“... buurtschappen meer in hun kracht zetten ...”
“Niet wachten op een visie maar morgen al starten!”
“Water bindt ons.”
Energielandschappen Combinatie met Natuurhistorische Landschappen en Waterschappen Met betrekking tot de energielandschappen werd het gebruik van natuurhistorische landschappen, zoals de waterlinie, genoemd als mogelijke locaties voor implementatie. In het geval van de historische forten kan hierbij ook gekeken worden naar het gebruik van de kelders voor de opslag van water als secundaire functie. Anderzijds werd genoemd dat klimaatadaptatiemaatregelen en natuurontwikkeling kunnen worden gecombineerd met de energielandschappen. Dijkverhogingen werden bijvoorbeeld genoemd als mogelijkheid om zonnepanelen of windmolens te plaatsen. Verbredingen van de Mark, de Aa en het Wilhelminakanaal zouden gebruikt kunnen worden om drijvende zonnepanelen te plaatsen. De Biesbosch toont, naast de potentie voor drijvende zonnepanelen, eventueel de mogelijkheid om gebruik te maken van de wa-
56
Stap 3: Opbrengsten van de Atelierdag
terval als waterbatterij. Opslag en Andere Bronnen Een kanttekening werd geplaatst bij de seizoensafhankelijkheid van zonne-energie, alsook feit dat er piek en dal uren zijn. Derhalve werd er opgemerkt dat er nagedacht moet worden over de opslag van energie en andere vormen van energieopwekking. De deelnemers kwamen gedurende de discussies echter zelf met interessante alternatieve energiebronnen. Zo werd de mogelijkheid om windturbines te combineren met productiebossen genoemd, alsook de mogelijkheid om gebruik te maken van geothermie. Draagvlak Hoewel we ons bewust zijn van het feit dat ons energieverbruik omlaag moet en duurzame energiebronnen gevonden moeten worden, is het een grote opgave om bestaand vastgoed aan te pakken voor de energie transitie. Hiervoor is draagvlak nodig onder bewoners, bedrijven, maatschappelijke instanties en investeerders. Tijdens de Atelierdag werd gespecificeerd dat het wellicht interessant is om initiatieven te benaderen die veel energie gebruiken om de energielandschappen te ondersteunen. Dit soort initiatieven zouden immers economisch gezien kunnen profiteren van het opwekken van hun eigen energie. Uiteraard kan het niet alleen bij veel-verbruikers blijven, maar moet er ook nagedacht worden over bewoners, bedrijven, investeerders, instanties en de agrarische sector. Hiervoor is echter sociale innovatie benodigd. De ‘energiewerkplaats’ kwam hiervoor als idee naar voren. De energiewerkplaats zou een initiatief kunnen worden dat zich inzet voor het ontzorgen en de bewustwording van de bevolking. De VAB’s zouden eventueel ruimte kunnen bieden voor de energiewerkplaats. De energiewerkplaats zou op de lange termijn wellicht uit kunnen groeien tot een belangrijke capaciteit van de regio: waar Eindhoven zich focust op technische innovatie, pakt regio Breda de sociale innovatie aan.
57
“... nadenken binnen de regio om niet concurrerend maar complementair te zijn.”
“... moet een economische drager ten grondslag aan liggen ...”
“... durf daar keuzes te maken ...”
Nieuw Perspectief voor VAB’s Functies Naast recreatieve en logistieke functies, kan er ook nagedacht worden over andere functies voor de VAB’s. Zo werd er bijvoorbeeld genoemd dat het opwekken van energie en waterretentie de economische drager van de VAB’s zou kunnen zijn. In dit scenario zouden de kelders de mogelijkheid bieden voor waterretentie. Het opwekken van energie wordt interessant in combinatie met een laadstation voor vrachtwagens. De kanttekening die hierbij moet worden geplaatst is of een toename van vrachtverkeer in de buitengebieden gewenst is. Deze kanttekening geldt echter voor de logistieke VAB’s in het algemeen. Desalniettemin zouden de functies van wateropslag en duurzame energieopwekking eventueel kunnen helpen bij het vinden van financiering.
58
Stap 3: Opbrengsten van de Atelierdag
Zoals genoemd in de sectie van energielandschappen, zou de regio van Breda het voortouw kunnen nemen in sociale innovatie met betrekking tot het creëren van duurzaam gedachtegoed. De eerdergenoemde energie werkplaats zou eventueel een plek kunnen vinden in de VAB’s. Naast de energie werkplaats zou er ook nagedacht kunnen worden over een logistieke werkplaats als broedplaats voor innovatie in de logistieke sector. Dit idee sluit aan bij de regio-status als ‘brains van de logistieke sector’. Regioscan Uit de verschillende genoemde functies kwam in ieder geval naar voren dat het wellicht een optie is om een ‘regioscan’ te draaien om de behoeften van verschillende gebieden in kaart te brengen. Zo zou het bijvoorbeeld kunnen zijn dat bepaalde gebieden meer behoefte hebben aan zorginstellingen, terwijl anderen wellicht een grotere behoefte hebben aan goedkope huisvesting of horeca. Aan de hand van de regioscan zouden nieuwe functies voor de VAB’s kunnen worden bepaald door middel van een ‘themakaart’. Hier wordt in het tweede deel van de opbrengsten verder op in gegaan. Financiering en Sloop Bij de verschillende functies moet ook nagedacht worden over wie het initiatief neemt: de overheid of particuliere grondeigenaren. Dit heeft immers gevolgen voor de financiering, alsook de mogelijkheid om de opbrengsten elders te investeren. Tot slot werd genoemd dat, hoewel een aantal VAB’s monumentale waarde hebben, de optie om de VAB’s te slopen, en hiervoor een sloopfonds op te richten, ook nog bestaat. Hierbij bestaat nog de kans om goed te kijken naar duurzame opties voor sloop en hergebruik van materialen.
59
60
Stap 3: Opbrengsten van de Atelierdag
Opbrengsten Deel 2: Concepten Uit de opbrengsten zijn, naast die hiervoor genoemde algemene opmerkingen, eveneens specifiekere ideeën naar voren gekomen voor de regionale agenda. Deze ideeën betreffen (1) het Halvezolenlijntje als kans voor de ontwikkeling van een energiek fietspad, (2) de waterlinie voor de energielandschappen, (3) een regioscan en (4) een themakaart voor de invulling van de VAB’s. Aan het einde zijn een aantal pagina’s open gelaten voor eventuele notities, wat wellicht van pas komt bij de uitwerking van de ideeën in een mogelijke volgende stap.
61
Haven Industrie
Kwekerijen Industrie
Kwekerijen Industrie
Industrie
Drimmelen Moerdijk
Lage Zwaluwe
Geertruidenberg
Vlijmen
Waspik Drunen Made
Hooge Zwaluwe
62
Oosterhout
Capelle
Waalwijk
Den Bosch
Stap 3: Opbrengsten van de Atelierdag
Het Halvezolenlijntje Met betrekking tot de energieke fietspaden werd een concrete mogelijkheid genoemd voor de implementatie: het Halvezolenlijntje. Het Halvezolenlijntje loopt tussen ‘s Hertogenbosch en Lage Zwaluwe. De lijn was een spoorlijn die was aangelegd voor de schoenenindustrie. In 1997 werd de lijn opgebroken. Op het moment ligt er een wandelroute tussen Geertruidenberg en ‘s-Hertogenbosch, welke doorgetrokken kan worden naar Lage Zwaluwe. Door deze lijn door te trekken en hier het energieke fietspad te implementeren, kan een woon-werk verbinding worden aangelegd tussen Lage Zwaluwe, ‘s Hertogenbosch en de tussenliggende dorpen. Gezien de lijn van oudsher voor de industrie bedoeld was, is de ligging nog steeds gunstig met betrekking tot haar verbinding met werkplaatsen. Verder zouden bestaande wandelroutes rondom het lijntje verbonden kunnen worden aan het energieke fietspad om ze een recreatieve nevenfunctie te geven.
63
Forten Kans als batterij Inundatie Gebied Riet / biomassa
64
Overgang tussen Zanden Kleibodem Kans om windmolens te plaatsen
Stap 3: Opbrengsten van de Atelierdag
De Waterlinie als Energie en Historisch Landschap Zoals beargumenteerd in het vorige hoofdstuk, zouden natuurhistorische landschappen mogelijkheden kunnen bieden om een nevenfunctie aan te nemen met betrekking tot de opwekking en opslag van energie. Specifieke kansen zijn bijvoorbeeld om de oude inundatiegebieden te gebruiken om riet te verbouwen voor biomassa. De forten van de voormalige waterlinie zouden eventueel ruimte kunnen bieden voor een waterbatterij. Een derde kans zou kunnen zijn om de naad van Brabant, de overgang tussen zand- en klei bodem, te versterken door een aaneengesloten rij van windturbines te plaatsen.
65
66
Stap 3: Opbrengsten van de Atelierdag
Regioscan naar Behoeften en Weeffouten Een concrete opbrengst was om een regioscan te draaien om de behoeften en weeffouten in de regio in kaart te brengen. De opgehaalde opgaven zouden vervolgens gebruikt kunnen worden om de regionale agenda verder mee vorm te geven. Met betrekking tot de behoeften zou het bijvoorbeeld kunnen zijn dat bepaalde gebieden meer behoefte hebben aan zorgvoorzieningen, terwijl anderen wellicht een grotere behoefte zien aan goedkope huisvesting. Weeffouten in de regio betreffen zaken die in het verleden zijn blijven liggen of niet optimaal zijn aangepakt omdat er geen sprake was van een regionale structuur die het kon ondersteunen. Na het draaien van de regioscan kan worden gekeken naar hoe deze weeffouten en behoeften benaderd moeten worden. Hierbij zou bijvoorbeeld de herinvulling van VAB’s kunnen dienen als kans. Op de volgende pagina zal hier verder op ingegaan worden.
67
Residentiele VAB’s kunnen vlakbij de Halvezolenlijn geplaatst worden voor een snelle fietsverbinding en een connectie met het warmtenet
Energie VAB’s nabij de energielandschappen zouden ondersteuning kunnen bieden
De zorg VAB’s kunnen bevoorraad worden door de logistieke VAB’s Door logistieke VAB’s nabij energievoorzieningen te plaatsen, kunnen de VAB’s laadstations bevatten.
De recreatieve VAB’s kunnen worden bevoorraad door de logistieke VAB’s
Zorg Huisvesting Recreatie Energie Logistiek
68
Stap 3: Opbrengsten van de Atelierdag
VAB Themakaart Zoals hiervoor genoemd, kan een regioscan helpen om invulling te geven aan de VAB’s aan de hand van de gevonden behoeften en weeffouten. De VAB’s bieden immers genoeg ruimte om bijvoorbeeld zorg of goedkope huisvesting te bieden. Concreet zou dit betekenen om de regio in kaart te brengen met betrekking tot haar VAB’s en de gevonden behoeften; een VAB thema kaart. In deze VAB themakaart zouden, naast de resultaten van de regioscan, ook eventueel de energieke fietspaden en energielandschappen opgenomen kunnen worden. Er zouden hier namelijk kansen kunnen liggen voor de VAB’s om ondersteunende functies te bieden. De VAB’s zouden bijvoorbeeld ruimte kunnen bieden om energie op te slaan in de vorm van biomassa, grote accu’s of elektrolyse. In combinatie met logistieke doeleinden, biedt dit vervolgens een kans om de VAB’s van oplaadstations te voorzien voor vrachtwagens.
De VABs bieden veel ruimte voor experimenten en creativiteit, zoals ontwerper Maarten Baas die zijn atelier in een voormalige boerderij gevestigd heeft.
69
Notities
70
71
Notities
72
Stap 3: Opbrengsten van de Atelierdag
Bronnen https://www.nrc.nl/nieuws/2016/07/24/drugsjongens-azen-op-schuren-3376773-a1513081 http://www.croonenburo5.nl/news/noodopvang-1200-asielzoekers-oostappen-vakantiepark-droomgaard http://www.hartvannederland.nl/nieuws/2017/bewoner-fort-oranje-strijdt-tegen-ontruiming-caravan/ https://www.bndestem.nl/bergen-op-zoom/overlast-trucks-in-regio-leg-groot-parkeerterrein-aan-langs-snelweg~a06cfb5c/ https://www.ing.nl/zakelijk/kennis-over-de-economie/onze-economie/internationale-economie/3D-printing-a-threat-to-global-trade.html www.mt.nl/business/ceo-center-parcs-nederland-zit-gewoon-vol/531211) https://fd.nl/ondernemen/1163168/met-alleen-koos-konijn-redt-een-bungalowpark-hetniet-meer https://www.theguardian.com/world/2015/jul/16/japans-robot-hotel-a-dinosaur-at-reception-a-machine-for-room-service http://www.basecamp-bonn.de/ www.wwoof.net http://www.hetsollysysteem.nl/en https://www.bndestem.nl/breda/droge-streken-rond-turfvaart-en-bijloop-bij-zundertworden-weer-bewaterd-kaartje~ac0f8d02/ https://www.brabant.nl/actueel/nieuws/2017/april/kwart-toekomstige-windmolens-a16-in-eigendom-lokale-gemeenschap.aspx http://energiekaart.net/breda-grootste-zonnepanelenveld/ https://www.groenontwikkelfondsbrabant.nl/wp-content/uploads/2016/10/2016-09-26GOF-DEF-voor-email-klein.pdf Uitvoeringsprogramma Fiets in de Versnelling, Provincie 2016 https://onsbrabantfietst.nl/activiteiten/werkgevers-betrokken-bij-aanleg-snelfietsroutes Energie en Ruimte West-Brabant, H+N+S en Posad 2017 Energietransitie West-Brabant, Studio Marco Vermeulen 2015
73
FABRICations: Eric Frijters (partner) Olv Klijn (partner) Bas Driessen Max Augustijn Caterina Vetrugno Lukas Kulikauskas info@fabrications.nl www.fabrications.nl