Van verblijf...
naar wonen
Š 2016, FAME Groep b.v. Uitgegeven in eigen beheer
Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand en/of openbaar gemaakt in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieĂŤn, opnamen of op enige andere manier zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.
Van verblijf in een zorginstelling naar Beschermd Wonen op een manier die persoonlijk past
Van verblijf naar Beschermd Wonen Wonen en leven op je eigen manier. Het lijkt zo’n vanzelfsprekendheid. Toch is dit voor veel mensen met een (intensieve) aandoening of beperking nog een hele opgave. Mensen met dementie of mensen met een fysieke beperking zijn zeker geen homogene groep. De institutionele woon-zorgcomplexen kennen nog weinig differentiatie en sluiten hierdoor lang niet altijd aan op verschillende persoonlijke behoeften. Sinds 2015 mogen mensen die gebruik maken van de Wet Langdurige Zorg zelf kiezen of ze hun indicatie verzilveren met een Zorg Zwaarte Pakket (all-inclusive) of met een Volledig Pakket Thuis (contractuele scheiding tussen wonen en zorg). Deze keuze kan in de toekomst nog worden uitgebreid, bijvoorbeeld met een Modulair Pakket Thuis en/of een Persoonsgebonden Budget. Deze
keuzevrijheid vraagt meer diversiteit en flexibiliteit in het vastgoeden zorgconcept. Het Beschermd Wonen dat FAME, in nauwe samenwerking met ZZG zorggroep en een aantal andere zorgorganisaties als strategische partner, heeft ontwikkeld, biedt volop ruimte voor de eigen levenswijze van de diverse bewoners en is met verschillende vormen van financiering te exploiteren. Met dit boekje geven we inzicht in de verschillende onderdelen die naar onze mening onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn.
7
Vanuit een nieuw perspectief Met het Beschermd Wonen wordt de omslag gemaakt van het aanbieden van verpleeghuiszorg naar het ondersteunen van de eigen manier van leven, waar mogelijk samen met het eigen netwerk. Kunnen blijven wonen, leven en ontmoeten op een manier die persoonlijk bij iemand past is hiervoor de belangrijkste basis. Zorg, verpleging en behandeling, multidisciplinair georganiseerd, zijn hierin ge誰ntegreerd. Uit verschillende woonwensonderzoeken blijkt dat ouderen geen homogene groep zijn. Ook ouderen met dementie of een somatische zorgbehoefte verschillen net als ieder ander van elkaar. Ze zijn een afspiegeling van de maatschappij, zoals iedere andere willekeurige groep. De persoonlijke interesses en opvattingen, sociale en culturele achtergrond en levensovertuiging vormen dan ook de behoeften die van belang zijn en blijven. Het Beschermd Wonen moet daarom ook toe-
gankelijk zijn voor mensen met een verschillende achtergrond en een andere levenswijze. Kunnen wonen en leven vanuit de eigen levenswijze is van belang om zo lang mogelijk de eigen identiteit te behouden. Eigen manier van leven De woon- en leefsfeer van de vroegere bestaande verzorgingshuizen en de grootschalige verpleeghuizen was in zijn algemeenheid gericht op de westerse ouderen. Beelden die hierbij hoorden waren: Koningshuis, voetbal, bingo, De Telegraaf en christelijke vieringen. De inrichting en aankleding waren gebaseerd op de Nederlandse etniciteit. Daarnaast was er een clustering op leeftijd en aandoening, met een strikte scheiding tussen psychogeriatrische zorg en somatische zorg. De transformatie van de traditionele grootschalige verzorgingshuizen en verpleeghuizen naar duurzame beschermde woonvormen, passend bij verschillende sociale en
9
culturele achtergronden, vraagt ons met andere ogen te kijken naar diversiteit in klanten en diversiteit in behoeften. Hierbij is niet meer de ziekte of aandoening het belangrijkste uitgangspunt, maar ook het behoud van de eigen manier van leven.
Van verblijf naar wonen
11
De verschillende ruimten binnen Beschermd Wonen Beschermd Wonen bestaat uit het eigen appartement, verschillende belevingshoeken en de buurtkamers. De gangen zijn zoveel mogelijk ingericht als een straatje met belevingselementen, zitjes en nisjes. Het eigen appartement Bij het ontwikkelen van het woonconcept Beschermd Wonen is bewust gekozen voor een eigen appartement, ook vanwege de diversiteit die er tussen mensen is. Dit is het privĂŠdomein van de bewoner. Hier kan het leven worden geleefd zoals gewenst met alle eigen gewoonten en rituelen die daarbij horen. De eigen inrichting en leefsfeer dragen hieraan bij. Hier komen ook familie en vrienden op bezoek. Belevingshoeken De sfeer en inrichting van deze algemene ruimten vraagt afstemming en uitwisseling; wie wonen er, wat zijn belangrijke elementen uitgedrukt in kleur en inrichting.
Hoe kan er juist in deze algemene ruimten diversiteit worden gecreĂŤerd tussen de verschillende ontmoetingsplekken. Hoe maak je ontmoeten en spontaan contact uitnodigend? Dit is een vraag die vanaf het begin van het ontwikkelingsproces kan worden meegenomen. Een werkwijze kan zijn de omliggende buurt actief te betrekken, bijvoorbeeld door een divers samengestelde buurtcommissie. Waar mogelijk en gewenst kan dit leiden tot een blijvende actieve rol van een dergelijke commissie, die verder gaat dan een advies voor inrichting, maar ook een verantwoordelijkheid op zich neemt voor het onderhoud daarvan, of voor kleine cultuurgerichte activiteiten in deze ruimten. Buurtkamer De buurtkamer is de plek waar bewoners elkaar ontmoeten. Samen kunnen eten of gezamenlijk sociale activiteiten kunnen ondernemen. Een plaats die een aangename en uitnodigende atmosfeer
13
heeft en zodanig is ingericht dat verschillende achtergronden en leefstijlen zich hier prettig voelen zonder dat een bepaalde leefstijl zich opdringt. Eten en drinken in de buurtkamer De vraag naar diversiteit in eten en drinken zal de komende jaren snel toenemen: vegetarisch, halal, koosjer, verschil in eet- en voedingsgewoonten, rituelen rond eten en drinken, om er maar enkele te noemen. Het zelf koken in de buurtkamer samen met bewoners zal hierdoor sterk be誰nvloed worden. Samen met bewoners en het eigen netwerk zal per situatie iedere keer weer opnieuw moeten worden onderzocht en vastgesteld hoe deze verschillen in eten en drinken kunnen worden ge誰ntegreerd in het zorg- en dienstenpakket. Alsmede waar en hoe de bereiding hiervan plaatsvindt. Rituelen en vieringen in de buurtkamer. Voorheen werd de kerkdienst, vooral oecumenisch opgezet, binnen het verpleeghuis gehouden en de christelijke feestdagen en rituelen met elkaar gevierd.
Ook hierin zal de behoefte aan diversiteit snel zichtbaar zijn, ook voor andere rituelen. Gebruiken en levensopvattingen moeten een plek krijgen binnen Beschermd Wonen. Dit is zowel ruimtelijk als in diversiteit niet binnen het eigen wooncomplex in te vullen. Nieuwe werk- en denkwijzen zijn nodig om, samen met beschikbare voorzieningen en burgers in de buurt, daadwerkelijk tot maatschappelijke ingebedde zorg en ondersteuning te komen. Dus waar mogelijk ook de voorzieningen in de buurt goed benutten, zoals bijvoorbeeld de kerken.
15
17
Formele en informele zorg, samen aan zet Het persoonlijke gesprek tussen de professional, de (toekomstige) bewoner en het eigen netwerk van deze bewoner is de belangrijkste basis om de juiste ondersteuning te kunnen bieden. Voor dit persoonlijk gesprek zijn vier basisvragen geformuleerd. Deze vier vragen zijn verbeeld in een cyclisch proces. Dit omdat in de verschillende fasen van de dementie ook de uitkomst van de vragen zal veranderen. In de verbeelding is bewust gekozen het eigen netwerk in de binnenste ring en daardoor het dichtst bij de bewoners te plaatsen. De tweede ring met de professionele zorg biedt zowel het eigen netwerk als de bewoner een veilige schil. Als derde schil is de maatschappelijke context toegevoegd. Van waaruit de verwachtingen, opvattingen en gezamenlijke verantwoordelijkheden ook van invloed zijn.
19
Verschillende financieringsvormen binnen ĂŠĂŠn woon-zorgcomplex De keuzevrijheid om de WLZindicatie naar persoonlijke voorkeur te verzilveren brengt voor de zorgorganisatie een complete omslag in de bedrijfsvoering met zich mee. Hierdoor kan het per bewoner verschillen waarvoor zelf wordt betaald en wat wordt vergoed. In een eerste stap tot het ontwikkelen van toekomstbestendige integrale arrangementen heeft FAME in samenwerking met een aantal zorgorganisaties onderzocht wat nu vanuit welke vorm wel en niet meer wordt vergoed. In een praktisch werkdocument is deze informatie bij elkaar gebracht. Hiermee wordt het direct inzichtelijk dat zorgorganisaties van vaste inkomensstromen naar variabele inkomsten gaan. Deze inkomsten zijn niet meer vanzelfsprekend, maar vragen allereerst innovatie en ondernemerschap.
MPT
21
PGB
VPT
ZZP
Van intramurale financiering naar een integrale business case De klant gaat meer betalen en daarom ook meer bepalen. Van verblijf naar wonen is ook een beweging van aanbodgericht naar vraaggestuurd. Mensen gaan op een andere manier kijken en beslissingen nemen omdat ze zelf moeten betalen. Oude wijn in nieuwe zakken verkopen werkt hier niet. Met minder geld hetzelfde blijven doen ook niet. Dat leidt tot ontevreden bewoners én medewerkers.
‘Als je bij de klant begint, is de uitkomst compleet anders dan wanneer je bij de kostenstructuur of de gebouwen begint.’ De huidige bedrijfsvoering is gebouwd op de vroegere systemen van financiering vanuit de zorgkantoren, op protocollering en wet- en regelgeving. We hebben de intensieve zorg tot nu toe georganiseerd vanuit het instituut,
aanbodgericht vanuit een intramurale eigen bedrijfsvoering en vanuit onze maatschappelijk normen en waarden. We hebben nu de nieuwe waarden ‘van verblijf naar wonen’ geordend en getoetst, onder andere financieel en ze samengebracht in wat we het Canvas Business Model zijn gaan noemen. Dat hebben we gemaakt omdat het nodig is andersom te redeneren.
23
25
Canvas Business Model
27
Vastgoed als integraal onderdeel van een nieuw woonconcept Zoals hiervoor is beschreven, is het woonconcept meer dan alleen een gebouw. Bij de ontwikkeling stond het wonen vanuit de ogen van de klant centraal. Maar omdat er meer nodig is dan een toegankelijke woning en een veilige woonomgeving is vanaf het begin ook gestart met een integrale ontwikkeling van arrangementen. Deze arrangementen zijn een samenhangend pakket van zorg, diensten en ondersteuning en zijn af te nemen met verschillende vormen van (zorg) financiering. Passend bij de portemonnee van de klant. Voor de exploitatie van het gebouw ligt een aantal essentiĂŤle uitgangspunten aan de basis van het concept:
- geen zorgvastgoed, maar een aantrekkelijk woongebouw; - geschikt voor mensen met een intensieve zorg- en ondersteuningsvraag (WLZ); - geschikt voor een contractuele scheiding van wonen en zorg; - geschikt voor verschillende doelgroepen; - geschikt voor een toekomst- bestendige zorgexploitatie; - verhuurbaar als zelfstandige woning vanaf de sociale huur; - aantrekkelijke voorwaarden als beleggingsproduct.
29
Het wordt steeds moeilijker in de markt beleggers te vinden voor traditioneel ‘zorgvastgoed’. Dit heeft uiteraard te maken met de koerswijziging van de overheid met betrekking tot financiering en contractering. Als beleggers (of dit nu woningcorporaties zijn, institutionele beleggers of de zorgorganisatie zelf) al willen investeren in traditioneel zorgvastgoed, dan zijn de rendementseisen vaak te hoog om projecten haalbaar te maken. Het concept Beschermd Wonen van FAME wordt door zowel institutionele beleggers als woningcorporaties gezien als een nieuw woonproduct voor een brede nieuwe doelgroep. Er worden nagenoeg dezelfde rendementseisen aan dit woonconcept gesteld als aan reguliere woningbouw. Voor het gebouw Juliana in Nijmegen zijn we er in opdracht van ZZG, en in samenwerking met woningcorporatie Talis, in geslaagd het concept zonder bouwkundige ingrepen en zonder verlies van woningen om te zetten naar drie-
kamerappartementen. Hiermee is de courantheid van het gebouwconcept voor deze woningcorporatie verder verhoogd. Met deze uitgangspunten is het mogelijk toegespitst op de visie van elke afzonderlijke zorgorganisatie te komen tot passende gebouw- en woonconcepten. Er bestaat voldoende ruimte om invulling te geven aan specifieke wensen en eigen visie. Het integrale concept is geen blauwdruk, maar een goede basis om samen met zorgorganisaties en beleggers te komen tot realiseerbare wooncomplexen.
31
Burg. Roelenweg 40 8021 EW Zwolle Postbus 674 8000 AR Zwolle t 038 425 81 01 e info@famegroep.nl www.famegroep.nl