Tekst: Cesimir Eisen Illustraties: Westhoek Verbeeldt en Casimir Eisen
BROUWERIJ
FEYS-CALLEWAERT
IN BEVEREN
Al D
IJZER
Wanneer we spreken over brouwerij Feys-Callewaert in Beveren e/ä IJzer, thans een deelgemeente van Alveringem, is dit formeel wel juist, maar in de praktijk enigszins misleidend. Door haar ligging aan de Dode IJzer, pal op de grens tussen Beveren en Roesbrugge, leunt ze in feite veel meer aan bij dit laatste dorp dan bij de gemeente, waar ze administratief bij hoort. Al in de vroege jaren van de brouwerij had men dit 'probleem' opgelost door op het publiciteitsmateriaal beide namen te vermelden, waarbij 'Rousbrugge' - zoals het toen nog in het Frans geschreven werd dikwijls in grotere letters werd weergegeven dan 'Beveren'. Meer zelfs, op oude etiketten van het bekendste bier Forte Brune is Beveren helemaal niet meer vermeld en is er alleen sprake van Rousbrugge.
Op
de plaats waar Pieter Feys in 1883 de brouwerij opstartte, bevond zich ook voordien al industriële activiteit. Veel weten we er niet over, enkel wat losse fragmentarische gegevens zijn overgebleven. Oorspronkelijk zou er een linnenblekerij, blauwververij en lakenweverij gevestigd geweest zijn, uitgebaat door Corneel Verminck. Het gebouw werd tijdens de Franse Revolutie gedeeltelijk verwoest. In het begin van de 19de eeuw herbouwde de familie Baeckeroot de linnen blekerij tot een zoutziederij en een azijnstokerij. Het bedrijf werd in 1832 overgenomen door Arsenius Viane, die er actief was tot in 1883.
Pieter Feys, stichter van de brouwerij.
PIETER FEVS In dat jaar werden de zoutziederij en azijnstokerij overgenomen door Pieter Feys, landbouwer en toen ook burgemeester van Steen kerke nabij Veurne. Hij voegde er een brouwerij aan toe, die al snel de belangrijkste activiteit werd. De zoutbereiding zelf bleef nog bestaan tot 1908 en werd toen door Cyriel Feys, de zoon van Pieter, opgeheven. Op het einde van de 19de eeuw startte 40
De Zytholoog 43
Pieter ook met een mouterij, die een van de grootste en belangrijkste van de streek zou worden. Op de eesttoren is ook nu nog duidelijk het jaartal 1898 te lezen in witte baksteenkoppen. In 1895 werd de brouwerij, die bekend stond als Brasserie de l'Ancre, uitgerust met een Duitse afvulinstaflatie voor flessenbier. Zij was daarmee de eerste in West-Vlaanderen, die over een dergelijke apparatuur beschikte en al vóór het begin van de 20ste eeuw bier in flessen verkocht. Dit waren flessen van 75 cl met een porseleinen stop en beugelsluiting, waarover een 'waarborgbandje' als verzegeling was aangebracht. Uit de periode van Pieter Feys zijn drie bieren bekend: Blonde de l'Yser, Triple Blonde en vooral Forte Brune, een bier van 5 graden, dat zeer populair werd en permanent in het assortiment zou blijven tot aan de stopzetting van de brouwerij. CVRIEL FEVS In 1901 werd Pieter Feys opgevolgd door' zijn zoon Cyriel. Hij zou het bedrijf, en in het bijzonder de mouterij, gevoelig uitbreiden. Links van de bestaande mouterij uit 1898 werden twee nieuwe eesttorens en een nieuwe vloermouterij opgetrokken. Afgaande op de jaartallen die vermeld zijn op de oude etiketten van Forte Brune, dateert de middelste toren uit 1906 en de linkse, die iets lager is, uit 1908. De mouterij beschikte dus over drie eesten en produceerde niet alleen mout voor eigen qebruik, maar leverde ook aan talrijke andere brouwerijen. Daaronder heel wat bekende namen, zoals Lamot (Mechelen), Artois (Leuven), Belle-Vue (Brussel) en De Gheest (Aalst). In 1912 onderging ook het brouwerijgedeelte een grondige vernieuwing, zoals blijkt uit het jaartal in rode baksteenkoppen, dat aangebracht is in de lange gevel, die loodrecht op de straat staat en even-
VERDWENEN BROUWERIJEN: EEN VLEUGJE NOSTALGIE (26) In onze rubriek 'Een vleugje nostalgie' besteden we aandacht aan brouwerijen,
die al jaren
geleden gestopt zijn met hun brouwactiviteiten, maar waarvan de gebouwen nog steeds nadrukkelijk
aanwezig zijn in het straatbeeld.
In sommige gevallen kreeg de oude brouwerij een nieuwe bestemming en werd alles mooi gerestaureerd,
zonder dat daarbij het vroegere
gebruik verdoezeld werd. Op andere plaatsen gaat het om gebouwen die al jaren leegstaanen waarin de tand des tijds soms al lelijk heeft huisgehouden.
wijdig loopt met de Dode IJzer. Tijdens en na de Eerste Wereldoorlog groeide het bedrijf uit tot een van de belangrijkste in België. Net als brouwerij Sint-Joris in Reningelst, waarover we in het vorig nummer van De Zytholoog schreven, lag brouwerij Het Anker achter de IJzer, in onbezet België, en had zij dus niet te lijden onder de maatregelen die de Duitse bezetter uitvaardigde. De aanwezigheid van talrijke dorstige soldaten aan het front deed de zaak floreren, zoals duidelijk blijkt uit de cijfers van de moutstortingen. Waar deze in 1914 nog 'maar' 92.958 kg bedroegen, was dit in 1915 opgelopen tot 324.590 kg! Ook na de oorlog zorgde de bevoorrading van de arbeiders, belast met de wederopbouw van de verwoeste frontstreek, voor veel werk. In die tijd telde de brouwerij zowat dertig werknemers en twee Tsjechische brouwingenieurs. In 1935 werd de rechtspersoonlijkheid van het bedrijf omgezet in een naamloze vennootschap en werd de naam gewijzigd in NV Mouterij-Brouwerij Feys-Callewaert & Zonen. Tijdens het interbellum breidde Cyriel Feys het assortiment bieren gevoelig uit Gulden, Ménage, Ankerbier. Foncée,
'FORTE BRUNE
FEYS- CALlEWAERT EXIGEZ
LA BANOE
OE
elSCHT ~ •• ~'TMQC><"OO<A
a ZONEN
J:!oUSBRUGGE
'Gél14flI'Il>>Q,.UJ.30
GAAANT!E
ne r
YoIAARBORG
6ANO.JE
In de vroegere brouwzaal is nog duidelijk te zien waar de ketels stonden.
Export 6°, Bavière 6°, Bock 8° en Dortt Pils zagen het levenslicht. De vier laatste
biernamen geven ook aan dat de brouwerij in die jaren zowel bieren van hoge als van lage gisting produceerde. et als zijn vader was Cyriel Feys ook politiek actief. Van 1904 tot 1920 en van 1933 tot 1941 was hij burgemeester van de toen og zelfstandige gemeente Beveren. FERNAND FEYS In 1942, in volle oorlogsperiode, nam Fernand Feys, geboren op 30 november 1908, de leiding van het bedrijf over van zijn vader. Hij zou uiteindelijk de laatste actieve brouwer van de familiale onderneming zijn, want vanaf het einde van de jaren '50 kwam de rendabiliteit van de brouwerij steeds meer onder druk te staan door de steeds toenemende macht en kracht van de grote pilsfabrieken, die zich ationaal konden manifesteren en de klei• ere en regionale brouwerijen vaak uit de :narkt drukten. Dat lot was ook brouwerij feys beschoren en in 1965 werden alle .~rouwactiviteiten stopgezet. De mouterij erkte nog enkele jaren voort, maar werd - 1969 ook stilgelegd. In de loop der jaren zouden alle nog aanwezige machines en apparatuur ontmanteld en verkocht woren, zodat de gebouwen thans nagenoeg
een leeg omhulsel zijn, op een eenzame, achtergebleven lagertank en een paar weekbakken van de mouterij na. Toch kan men zich nog steeds een goed beeld vormen hoe het vroeger moet geweest zijn. In de voormalige brouwzaal is nog zeer duidelijk te zien waar zich de brouwketels bevonden en de werking van de eesten in de mouterij is ook nog gemakkelijk te reconstrueren (al zijn de schouwen met windvaan op de mouttorens wel verdwenen). Na het stopzetten van zijn brouwerij en mouterij startte Fernand Feys met een bierhandel. Hij werd verdeler van Lamot in de Westhoek. De eerste jaren - tot 1969 zou hij het bier overigens ook nog afvullen op fles en was hij dus ook biersteker. Net als zijn vader en grootvader was Fernand Feys ook sterk geëngageerd in de plaatselijke politiek. Van 1944 tot 1970 was hij burgemeester van Beveren. In 1971 werd Beveren aangehecht bij Stavele en werd Fernand burgemeester van deze gemeente. Zes jaar later werd Stavele een deelgemeente van Alveringem, waar Fernand eveneens burgemeester zou zijn tot in 1982. HET EINDE Toen Fernand Feys op 4 maart 1988 over-
-rtlotPHONE'
oIi'DM.CQI'IM. ItOUs.8nUGO.lE ~OPI!RINGH~~
leed, werd de bierhandel voortgezet door zijn zoon Pierre. Lang zou dit echter niet duren, want Pierre was in feite werkzaam in de immobiliënsector. In het begin van de jaren '90 werd de bierhandel stopgezet en kwam het gebouw grotendeels leeg te staan. Wel zouden er nog tot op het einde van de jaren '90 in de grote kelders (nu, in feite zijn het slechts ten halve kelders: het plafond bevindt zich in werkelijkheid boven straatniveau) geregeld fuiven of andere evenementen van plaatselijke jeugdverenigingen of andere organisaties plaatsvinden. Toen viel dit ook stil en kwam er een einde aan alle activiteit in het grote complex. Nadat hij de bierhandel had stopgezet heeft Pierre Feys zich nog wel ingezet om de hele site te laten beschermen. Daarin is hij ook geslaagd, want in 2001 werden de voormalige brouwerij en mouterij, evenals de omgeving, geklasseerd als beschermd monument en dorpsgezicht. Die klassering kon het verval echter niet tegenhouden, want nadat Pierre het complex rond de eeuwwisseling verkocht had, werd er door de nieuwe eigenaar in feite niets mee gedaan. Meer dan tien jaar stonden de gebouwen te verkommeren en hadden weer en wind vrij spel om hun destructief werk te doen. Door grondverschui-
l~~m:J!U9~ Ijf~ ..•.•'
•..,;,» ~'
t;A}'{ÇR~
BN'A~Rllj;
tHAtJS SIII'ärrCVIU
DE ràUTCS l'ifOVEHANCE$
,,*ff UIrA!w,••"DN HAll,..; •. .SAStE
~~
GftAlNS
TltltS GR••.. IN6
plus
'...
-i-
MAlJSt/UPçI..OERS·
FRANÇ-AIS
?,!rfeCIJOHlI':e:;
nies de retoumeur-s
mècerrtqnes.
~r1'ft.!4
3rouwerij Feys-Callewaert
rond 1950
Briefhoofd uit 1917 De Zytholoog 43 41
vingen, vooral aan de achterkant, kwam de bouw onder grote druk te staan en begonnen muren en vloeren grote scheuren en barsten te vertonen. Het veroorzaakte zelfs de gedeeltelijke instorting van de achteraan gelegen voormalige bottelarij. Kortom: ondanks de klassering zag het er niet goed uit voor de vroegere brouwerijmouterij Feys. Het viel te vrezen dat, met nog enkele jaren leegstand, het complex niet meer te redden zou zijn en enkel goed voor de sloop. HEROPSTANDING Tot op nieuwjaarsdag 2012 de site bezocht werd door de nu 48-jarige Hendrik Nelde. Hij was er niet zozeer uit persoonlijke interesse,
maar wel in functie van zijn beroep als immobiliënmakelaar. Maar de vonk sloeg onmiddellijk over, en hij geraakte gecharmeerd en geïnspireerd door de verlaten brouwerij. Hij besloot dus zelf werk te maken van een herbestemming van het imposante gebouw. Niet dat hij onmiddellijk één groot masterplan had van wat het moest worden. 'Naarmate je het gebouw leert kennen, zie je wat de mogelijkheden zijn', vertelde hij ons tijdens ons bezoek begin oktober. Eén van die mogelijkheden, die hij zeker wil realiseren, is het installeren van een microbrouwerij in de vroegere brouwzaal. Dat moet een troef zijn, waarmee hij niet alleen de specifieke bierliefhebber, maar ook de gewone toerist naar Beveren en Roesbrugge wil lokken. Zijn streefdoel is dit onderdeel van het project tegen eind 2015 gerealiseerd te hebben. Voor het zover is moeten er natuurlijk nog heel wat renovatiewerken gebeuren aan de vervallen lokalen. Op korte termijn heeft Hendrik drie zaken voor ogen: het terug waterdicht maken van de gebouwen, zorgen voor een veilige toegankelijkheid, en het opzetten van goede contacten met monumentenzorg om steun te verwerven voor zijn plannen. 42
De Zytholoog 43
Hendrik Nelde is er zich goed van bewust dat hij alles niet alleen zal kunnen realiseren, maar hulp van buitenaf nodig heeft. Niet alleen omwille van het financiële aspect, maar ook omdat hij zelf niet de vereiste kennis heeft voor alle activiteiten die hij in gedachten heeft. Voor de geplande microbrouwerij bijvoorbeeld, heeft hij de medewerking van een brouwer nodig, want zelf brouwen kan hij niet. Voor elk onderdeel van het project zoekt hij dus geschikte partners. Om het in zijn ei-
gen woorden te zeggen: 'Moed en beginkracht heb ik, kennis en kapitaal zoek ik.' De competenties van zijn partners kunnen betrekking hebben op vele vakgebieden. Op een eerste 'denktankdag' op 17 november vorig jaar werd o.m. gedacht aan het volgende: vrijwilligers voor internet en sociale media, event-manager, technisch onderlegden, duurzaamheidsbewuste spelers, energiespecialisten, administratieve krachten, lobby- en overheidscontacten, een coördinator werkgroepen, een jurist-marketingspecialist, cornmunicatiespecialisten, een verantwoordelijke voor internationale contacten, een verantwoordelijke voor de academische wereld, fiscalisten ... Om het zo gestructureerd mogelijk te laten verlopen richtte Hendrik een vzw 'Vrienden van de Brouwerij' op. En om zoveel mogelijk publiciteit te maken (en interesse te wekken) voor het project is er de website www. feysbook.be. Een knipoog naar facebook natuurlijk, maar via die website kun je ook inschrijven op de echte facebook-pagina van de brouwerij, waar je nog veel meer foto's vindt dan we bij dit artikel kunnen publiceren. •
Tekst en toto's : Johan 'Wanne' Madalijns
BIER? VROUWEN WETEN WAAROM Vrouwen & Bier, je kan er de laatste tijd niet meer naast kijken. Collega Zythologe Sofie Vanrafelghem heeft er zowaar haar handelsmerk van gemaakt. Aan de hand van talloze lezingen, artikelen en interviews brengt ze dit item weer op de voorgrond. Is dit nieuw? Als je een paar decennia meedraait in de bierwereld weet je, dat dit een steeds terugkerend onderwerp is. Zo hebben bvb de 'Belgische Brouwers' in september 2003 een volledige editie van hun magazine 'Het Brouwersblad' gewijd aan dit thema. Sofie verscheen echter op het juiste moment op het toneel en onze bierwereld kan er alleen maar van genieten. Haar ervaringen pende ze neer in het boek 'Bier? Vrouwen weten waarom'. Het 239 pagina's tellende boek omvat zes hoofdstukken, doorspekt met de belevenissen van dertien biervrouwen. Zo leidt Sofie je vlot doorheen de rol van de vrouw in de biergeschiedenis, een paar vooroordelen over vrouwen en bier, de positieve gezondheidsfactor van bier (met dank aan Emeritus Professor Denis De Keukeleire) en een tiental bierweetjes (hoe serveer, proef en bewaar je bier, het brouwproces, foodpairing, ... het komt allemaal aan bod!). Maar dit boek wordt echt gedragen door de wonderlijke belevenissen van de aangehaalde biervrouwen. Rosa Merckx, Anne-Cathèrine Dilewyns, Anne-Francoise Pypaert, Mieke en Annick Desplenter, Sidy Hanssens, Gudrun Vandoorne, An en Miek De Ryck, Nathalie Eloir, Hildegarde Van Ostade, Ellen Mertens en Daisy Claeys leidden je op een boeiende manier doorheen hun opmerkelijke bieravonturen en de vrouwelijke aspecten binnen hun bierwereld. Zo kom je o.a. te weten dat de Affligem 950 een persoonlijke creatie is van Ellen, dat Rosa begon als secretaresse en opklom tot brouwmeester bij Liefmans, dat het oudste vat in gebruik bij Hanssens dateert van 1882, of dat ze eeuwen geleden geloofden dat vrouwen dragers waren van melkzuurbacteriën en daarom niet in de buurt van brouwketels mochten komen wegens kans op infectie. En het is nu net deze uitzonderlijke en zeer persoonlijke invalshoek, die dit boek onderscheidt van de talloze bierboeken, die momenteel op de markt komen. Halen dat boek (ook als man!). PRAKTISCH:
Sofie Vanrafelghem: Bier? Vrouwen weten waarom. Uitgeverij Van Halewyck ISBN 9789461312082. 239 Pagina's. Richtprijs: 19,95 euro.