Koha 1012

KOHA Javore Podgoricë e enjte, 26 maj 2022 Viti XXl Numër 1012 Çmimi 0,50

Kryeministrat shqiptarë dhe loja mediatike ISSN 1800-5696

Një ndihmesë dokumentuese për folkloristikën shqiptare

Lahuta nuk po humb, ajo po rilind

PËRMBAJTJE

8

10 Evoluimi i pikëpamjeve për fenë

Niçe

12

14 Ngjarje e veçantë për kulturën shqiptare

Popullsia dhe vendbanimet e Ulqinit në shek.XIX sipas dokumentave arkivore malazeze

KOHA Javore Themelues: Kuvendi i Malit të Zi Gazetë javore për aktualitete, shkencë dhe kulturë, Numri i parë doli më 21 shkurt 2002.

Botues: Këshilli

Kombëtar i Shqiptarëve Redaktor Përgjegjës: Ali Salaj Gazeta redaktohet nga kolegjiumi:

Fahrudin Gjokaj (Redaktor Teknik & Sistem Inxhinjer) Ismet Kallaba (aktualitete, sport), Toni Ujkaj (kulturë) Vijoleta Berishaj (sekretare teknike) Adresa: Kral Nikolla 27a/4, Podgoricë 81000, Mali i Zi Telefon: 020/240-659 E-mail: kohajavore@t-com.me www.kohajavore.me

2

Javore KOHA

E ENJTE, 26 MAJ 2022

PËRMBAJTJE

18

24 Kontribut mbi ndriçimin e ngjarjeve me rëndësi në historinë e popullit shqiptar

Plejada e krenarisë së arsimit shqip në Anë të Malit

26

28 Përvjetori u shënua me akademi solemne

Poezi: Ali Gjeçbritaj

ARKIVI: www.kohajavore.me

E ENJTE, 26 MAJ 2022

Javore KOHA

3

NGJARJE JAVORE

Presidenti i Malit të Zi, Millo Gjukanoviq, zhvilloi vizitë dyditore në Kosovë

Mali i Zi mbështet anëtarësimin e Kosovës në Këshillin e Evropës Prishtinë – Mali i Zi mbështet aplikimin e Kosovës për anëtarësim në Këshillin e Evropës, ka thënë Presidenti i Malit të Zi, Millo Gjukanoviq, gjatë vizitës së tij zyrtare dyditore në Prishtinë, më 18 dhe 19 maj.

Ai është pritur me nderime shtetërore nga presidentja e Kosovës, Vjosa Osmani.

Dy presidentët kanë theksuar përkushtimin për avancimin e bashkëpunimit ndërshtetëror, siç është thënë, për të siguruar më shumë stabilitet, paqe dhe zhvillim në rajon.

Gjukanoviq ka thënë se ka ardhur koha që Evropa të përsërisë mesazhin “që të gjitha vendet e Ballkanit Perëndimor e kanë vendin në Bashkimin Evropian”.

“Ne jemi mirënjohës për faktin se Kosova është orientuar drejt objektivave identike strategjike sikurse Mali i Zi. Kjo është bazë që përmes shkëmbimit të përvojave të mbështesim njëri-tjetrin për t’i kaluar sfidat në këtë rrugë që në një të ardhme të afërt t’i realizojmë qëllimet tona të përbashkëta”, ka thënë ai.

Presidentja Osmani ka theksuar se Kosova dhe Mali i Zi ndajnë një vizion të përbashkët e të qartë për të ardhmen euroatlantike.

Ajo ka shtuar se është e rëndësishme

4

Javore KOHA

E ENJTE, 26 MAJ 2022

për rajonin të qëndrojnë bashkë “kundër agresionit rus dhe satelitëve të tyre që kanë për qëllim destabilizimin e Ballkanit”.

I pyetur nga gazetarët në konferencën e përbashkët për shtyp me Presidenten Osmani lidhur me demarkacionin e kufirit, Gjukanoviq ka thënë se çështja e demarkacionit mund të konsiderohet si problematike vetëm për dikë që dëshiron të krijojë probleme.

Ai ka deklaruar se do t’u përmbahet dokumenteve që janë nënshkruar për këtë çështje.

“Përmes punës së komisionit të përbashkët për demarkacion, do të krijohen kushtet për korrigjim për të cilat do të pajtohemi dhe që do të kontribuojnë që ky kufi të jetë ashtu siç duhet të jetë dhe të mos shërbejë si burim i mosmarrëveshjeve apo rrezikimit të marrëdhënieve mes dy shteteve”, ka deklaruar ai.

Të dy presidentët kanë theksuar se nuk duhet të lejojnë që raportet mes dy shteteve të keqësohen.

“Nuk ka asnjë çështje që mund t’i prishë raportet mes Malit të Zi dhe Kosovës”, ka thënë Osmani.

Sa i përket iniciativës Ballkani i Hapur, të dy presidentët kanë potencuar se nuk e shohin si një iniciativë

të qëlluar rajonale dhe se do të vazhdojnë të mbështesin iniciativat tjera rajonale, të cilat janë krijuar më parë, siç është Procesi i Berlinit.

Gjatë ditës së parë të vizitës në Kosovë, Gjukanoviq është takuar edhe me kryetarin e Kuvendit të Republikës së Kosovës, Glauk Konjufca.

Ai po ashtu është pritur nga kryetari i Komunës së Prishtinës, Përparim Rama, i cili i ka dhuruar Gjukanoviqit “Çelësin e Qytetit”.

Në vizitën e tij në Kosovë, Gjukanoviq është takuar edhe me përfaqësuesit e partive parlamentare opozitare. Ai ka marrë pjesë po ashtu në Forumin e Biznesit, të organizuar nga Konsulli i Nderit i Malit të Zi, Gazmend Abrashi, si dhe ka vizituar bazën ushtarake të NATO-s. Presidentit të Malit të Zi i është ndarë nga Kolegji AAB Çmimi Ndërkombëtar për të Drejtat e Njeriut, me motivacionin “për pritjen dhe strehimin e refugjatëve nga Kosova gjatë luftës së vitit 1999 dhe kontributit të dhënë për avancimin e të drejtave qytetare në Malin e Zi”.

Gjukanoviq e ka përmbyllur vizitën dyditore në Kosovë me pjesëmarrjen në manifestimin “Ditët e malazezëve në Kosovë”, të organizuar nga Shoqata e Malazezëve “Llovqen”.

(Kohapress/REL)

NGJARJE JAVORE

Nënshkruhet marrëveshja ndërmjet Koalicionit “Fillimi i Ri” dhe Forcës së Re Demokratike për formimin e pushtetit në Komunën e Ulqinit

Omer Bajraktari në krye të Komunës së Ulqinit Ulqin – Gati dy muaj pas mbajtjes së zgjedhjeve lokale, Koalicioni “Fillimi i Ri” dhe Forca e Re Demokratike kanë arritur marrëveshje për koalicionin qeverisës për formimin e pushtetit në Komunën e Ulqinit.

Marrëveshjen e koalicionit në emër të listave zgjedhore e kanë nënshkruar kryetari i Lëvizjes Qytetare URA dhe bartësi i listës zgjedhore të Koalicionit “Fillimi i Ri”, Omer Bajraktari, dhe kryetari i Forcës së Re Demokratike, Genci Nimanbegu.

Në bazë të marrëveshjes, postet e kryetarit të Komunës dhe kryetarit të Kuvendit të Komunës, do të ndahen nga dy vite. Kështu, kryetar i Komunës së Ulqinit në dy vitet e para të qeverisjes do të jetë bartësi i Koalicionit “Fillimi i Ri”, Omer Bajraktari, ndërsa dy vitet tjera përfaqësuesi i Forcës së Re Demokratike. Njëjtë edhe me kryetarin e Kuvendit të Komunës, ku dy vitet e para kryetar do të jetë përfaqësuesi i Forcës së Re Demokratike, kurse dy vitet tjera përfaqësuesi i Koalicionit “Fillimi i Ri”.

“Jemi të bindur që ky koalicion do të shënojë fillimin e rimëkëmbjes

ekonomike, sociale, infrastrukturore dhe çdo lloj rimëkëmbjeje tjetër të Komunës së Ulqinit dhe vazhdimin e realizimit të projekteve që kanë shënuar luftën politike të partnerëve si: kompletimin e studimit për portin dhe universitetin në Ulqin, të cilët janë përfshirë në Buxhetin e Malit të Zi, ndërtimin e kapaciteteve hotelerike të reja ekskluzive, ndërtimin e urës mbi Bunë dhe krijimin e kushteve për lundrim në Bunë, vazhdimin e revitalizimit të Qytetit të Vjetër dhe rimëkëmbjen urbane të tërë komunës”, thuhet në deklaratën e përbashkët për shtyp pas nënshkrimit të marrëveshjes së koalicionit.

Ata kanë theksuar se janë të vetëdijshëm për përgjegjësinë e madhe, por janë të sigurt se falë ideve, vizionit dhe përkushtimit të përbashkët, si dhe mbështetjes së Qeverisë dhe deputetëve të Kuvendit të Malit të Zi do të arrijnë që në mandatin e ardhshëm katërvjeçar Ulqini të bëhet një vend më i mirë për jetesë për të gjithë qytetarët e tij.

Rreth formimit të koalicionit qeverisës paszgjedhor ndërmjet

Koalicionit “Fillimi i Ri” dhe Forcës së Re Demokratike kanë reaguar nga Unioni Demokratik i Shqiptarëve dhe Partia Demokratike e Socialistëve. UDSH ka paralajmëruar që së bashku me PDS-në dhe Forcën e Re Demokratike do të formojnë koalicionin qeverisës paszgjedhor, për ç’gjë kanë zhvilluar bisedime.

Kryetari i UDSH-së, Mehmed Zenka, ka thënë se kjo parti politike është viktimë e lojës politike që pas zgjedhjeve lokale kanë bërë koalicioni “Fillimi i Ri” dhe Forca, kurse PDS-ja ka thënë se kemi të bëjmë me inxhiniering paszgjedhor, duke potencuar se në vend të parimeve kryetari i Forcës së Re Demokratike, Genci Nimanbegu, ka zgjedhur pushtetin. Kritikat e UDSH-së dhe PDS-së janë hedhur poshtë nga Forca e Re Demokratike.

Shumica e re qeverisëse përbëhet nga 19 këshilltarë, nga 33 sa ka gjithsej Kuvendi i Komunës së Ulqinit.

Në zgjedhjet lokale të mbajtura më 27 mars të këtij viti, më së shumti vota ka fituar koalicioni “Fillimi i ri”, i përbërë nga Lëvizja Qytetare URA, Partia Demokratike, Socialdemokratët, Partia Socialdemokrate dhe Alternativa Shqiptare, duke siguruar 14 mandate të këshilltarëve në Kuvendin e Komunës së Ulqinit. Koalicioni i përbërë nga Partia Demokratike e Socialistëve dhe Partia Boshnjake ka fituar gjashtë mandate, aq sa edhe koalicioni tjetër - Unioni Demokratik i Shqiptarëve dhe Lidhja Demokratike në Mal të Zi. Pesë mandate ka fituar Forca e Re Demokratike, kurse Demokratët dy mandate të këshill(Kohapress) tarëve.

E ENJTE, 26 MAJ 2022

Javore KOHA

5

VËSHTRIM & OPINION

Qasje

Kryeministrat shqiptarë dhe loja mediatike Qasja e mediave shqiptare duke vendosur në qendër të debatit tre (katër) kryeministrat shqiptarë është e gabuar dhe një lojë mediatike që nuk i shërben interesit publik

Ismet Kallaba

“ 6

Zgjedhja e Dritan Abazoviqit, politikanit pop star në krye të Qeverisë së re të Malit të Zi, duke qenë shqiptari i parë në historinë e Malit të Zi që mban një post kaq të lartë, ka ngjallur me të drejtë interesimin e mediave dhe opinionit në vendet e rajonit. Por përtej kësaj, mediat shqiptare e kanë tepruar duke vënë theksin te tre kryeministrat shqiptarë në rajon dhe hamendësuar

Ne nuk duhet të ngazëllehemi nga fakti se aktualisht kemi tre kryeministra shqiptarë në tre vende të rajonit, ose nëse një ditë do të kemi katër kryeministra shqiptarë. Çështja kryesore është se çfarë kanë bërë kryeministrat shqiptarë, më saktë çfarë do të bëjnë ata në të ardhmen?! Për momentin, ne kemi dy shtete shqiptare në Ballkan, por shqiptarët po largohen me të madhe nga vendi i tyre. Ky është një tregues i frikshëm se diçka nuk po shkon si duhet!

Javore KOHA

E ENJTE, 26 MAJ 2022

për mundësinë e kryeministrit të katërt shqiptar, nëse në të ardhmen edhe në Maqedoninë e Veriut do të zgjidhet një kryeministër shqiptar, siç e parashikon marrëveshja për bashkëqeverisje. Pa e mohuar aspak rëndësinë e kësaj ngjarjeje, e cila me të drejtë është cilësuar si historike duke pasur parasysh faktin se dikur, jo shumë kohë më parë, një gjë e tillë as që ka mundur të imagjinohet në Malin e Zi, ngazëllimi i mediave shqiptare tregon se jetojnë jashtë realitetit. Tekefundit, a duhej të bëhej një kryeministër shqiptar që një pjesë e mediave dhe e gazetarëve në Shqipëri dhe Kosovë të “mësojnë” se edhe në Malin e Zi ka (jetojnë) shqiptarë?!

Fakti që një shqiptar është kryeministër i Malit të Zi, përpos që përbën një arritje personale për vetë Abazoviqin, paraqet një arritje edhe për shqiptarët në Malin e Zi. Kjo, në parim, tregon për demokratizimin e shoqërisë malazeze dhe të shtetit të Malit të Zi, ku shqip-

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

VËSHTRIM & OPINION

tarët kanë përjetuar historikisht diskriminim (politik, ekonomik, kulturor, arsimor etj.). Megjithatë, qasja e mediave shqiptare duke vendosur në qendër të debatit tre (katër) kryeministrat shqiptarë është e gabuar dhe një lojë mediatike që nuk i shërben interesit publik.

Ne nuk duhet të ngazëllehemi nga fakti se aktualisht kemi tre kryeministra shqiptarë në tre vende të rajonit, ose nëse një ditë do të kemi katër kryeministra shqiptarë. Çështja kryesore është se çfarë kanë bërë kryeministrat shqiptarë, më saktë çfarë do të bëjnë ata në të ardhmen?! Për momentin, ne kemi dy shtete shqiptare në Ballkan, por shqiptarët po largohen me të madhe nga vendi i tyre. Ky është një tregues i frikshëm se diçka nuk po shkon si duhet! Gjendja e shqiptarëve në Ballkan, të shpërndarë dhe të ndarë në disa shtete, është pasojë e faktit se nuk kemi pasur një shtet të fuqishëm (shqiptar), i cili do t’i mbron-

“

Politika i ka “qorruar sytë” medias shqiptare. Raporti i politikës dhe medias shqiptare është problematik, sepse në përgjithësi është politika ajo që dominon dhe vendos agjendën e medias. Pra, nuk është një raport bashkëpunimi media-politikë, por përpjekje e politikës për të zotëruar dhe dominuar median, gjë që në njëfarë mënyre edhe ia ka arritur

te shqiptarët në vendet e tyre, ku ata jetonin si popull autokton. Në rastin e shqiptarëve në Malin e Zi, ndonëse në vendin e tyre, ata ndjehen si jetimë, të diskrimuar dhe pa mbështetjen e nevojshme nga Tirana dhe Prishtina zyrtare (Shqipëria dhe Kosova).

Përpos kësaj, mendoj se nuk duhet t’i fryjmë shumë kësaj çështjeje (të tre/ katër kryeministrave shqiptarë në rajon), sepse është diçka që çon ujë në mullirin e huaj, të cilët këtë çështje krejt normale për vendet demokratike e kon-

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

siderojnë si diçka armiqësore, kundër tyre. Pra, është mirë që të merremi më tepër me substancën sesa me formën.

Por politika i ka “qorruar sytë” medias shqiptare. Raporti i politikës dhe medias shqiptare është problematik, sepse në përgjithësi është politika ajo që dominon dhe vendos agjendën e medias. Pra, nuk është një raport bashkëpunimi media-politikë, por përpjekje e politikës për të zotëruar dhe dominuar median, gjë që në njëfarë mënyre edhe ia ka arritur.

E ENJTE, 26 MAJ 2022

Javore KOHA

7

VËSHTRIM & OPINION

Fytyra e vërtetë e ateizmit (1)

Evoluimi i pikëpa

Në botën e vjetër greke dhe romake, feja konsiderohej një e vërtetë për masën popullore, një gjë e përdorueshme për magjistarët dhe një shpifje për filozofët, të cilët merreshin me shkrime!

Shumica e historianëve të ateizmit veçojnë filozofët grekë dhe romakë si Epikurin, Demokritin dhe Lukretin si shkrimtarët e parë ateistë, që disave u pëlqen t’i quajnë “materialistë”, edhe kjo një doktrinë filozofike që mohon çdo pavarësi të botës shpirtërore dhe që po e shpie Perëndimin drejt shkatërrimit, duke e lënë të zbrazët “vendin e Zotit”.

Hajrudin S. Muja

Më 7 gusht të vitit 1961, majori Gherman Titov (1935-2000) u bë kozmonauti i dytë sovjetik që u kthye nga orbita në tokë, dhe duke folur për përvojat e këtij ekskursioni në Gjithësi, tha se nuk e kishte parë Zotin: “Shikova përreth me shumë vëmendje, por nuk pashë askënd atje” [Seattle Daily Times, 7. 05. 1962]! Nuk e pa madje as me “teleskopët që shohin thellësitë e qiellit”! Një mendje kaq e brishtë nuk ka mundësi të formojë idenë mbi Krijuesin, që pret ta shohë në qiell të ulur në fron!

Pak vite më vonë (1968), tre astronautë amerikanë qenë të parët që shkuan në anën e errët të Hënës, nga ku për herë të parë syri njerëzor pa planetin Tokë! Kur u kthyen, njëri prej tyre tha: “Zotin nuk e pashë, por shenjat e Tij i pashë kudo”. Ajo mrekulli e paraqitur para syve të tyre dhe mënyrat e ndryshme që ata i përshkruan, i shtyri shumë studiues të mendojnë seriozisht: A ekziston vërtet Zoti? Është Ai krijues i njeriut, apo njeriu krijuesi i Tij? A është vdekja qëllimi final i jetës? A duhet të vështrohet diçka pas kësaj jete të bukur e të çuditshme? Cili është

8

Javore KOHA

E ENJTE, 26 MAJ 2022

qëllimi i Universit (Gjithësisë) [Mahmood:1994]?

Këto mbetën për një kohë të gjatë pyetjet themelore që preokupuan njeriun ‘shkencor’ më shumë se çfarëdo tjetër [Adler:1952, f. 543] dhe pikërisht këtu u nda feja nga shkenca. Nëse e para është mbushur me mite, kjo e fundit është e korruptuar, por gjithsesi të dyja pretendojnë se e vërteta është me to. Të dyja janë përpjekur për atë dhënë një përgjigje kundrejt gjithë këtyre krijesave të mrekullueshme, rreth këtyre planetëve të pafundta me një sistem të rregullt lëvizjesh! Ne mund të priremi ta shohim ateizmin si një ide që është shfaqur vetëm kohëve të fundit në shoqëritë laike apo shekulare, por edhe shoqëritë e hershme kishin të tilla ide mohuese, të cilat na japin të kuptojmë se format e mosbesimit mund t’i gjejmë në të gjitha kulturat.

Studiuesit pretendojnë se etimologjia e fjalës “ateizëm” përkundër teizmit (që pranon së paku një Hyjni), e ka origjinën pesë shekuj para erës sonë dhe buron nga fjala greke “atheos”, që ka kuptimin “pa zot(ëra)”. Heraclitus (535-475), për shembull, pohonte dikur se “feja është sëmundje” [Stenger:2009, f. 19]!

Shumë kohë më parë vetë Faraoni, i cili e shpalli veten “Zot”, nuk ishte asgjë më pak se një ateist.

Madje edhe tregimi mbi “banorët e shpellës” në kohën e mbretit Declius (201-251), na tregon për detyrim-

in që i bënte popullit për të mohuar Zotin! Të tilla ide u paraqitën pastaj të maskuara me emrin e “përparimtares” dhe ‘shkencores”! Shumica e historianëve të ateizmit veçojnë filozofët grekë dhe romakë si Epikurin, Demokritin dhe Lukretin për shkrimtarët e parë ateistë, që disave u pëlqen t’i quajnë “materialistë”, edhe kjo një doktrinë filozofike që mohon çdo pavarësi të botës shpirtërore dhe që po e shpie Perëndimin drejt shkatërrimit, duke e lënë të zbrazët “vendin e Zotit”.

Filozofët klasikë Arisipi dhe Epikuri pohonin se: “qëllimi i jetës është lumturia, përkatësisht dëfrimi apo zbavitja”, duke mohuar kështu rregullat Hyjnore dhe jetën e amshueshme. Ata madje edhe vjedhjen e prostitucionin nuk i konsideronin si gjëra aq të ndaluara! Në këtë mënyrë, me dokrtinat e tilla filozofike, mohonin Zotin dhe e binin njeriun në nivelin shtazor, në një qenie që jeton për të ngrënë dhe nuk ha për të jetuar!

Edhe për Demokritin (460-370) para tyre: “Gjithçka është prej natyrës dhe rastësive që përfundojnë këtu”!

Kështu, në botën e vjetër greke dhe romake, feja konsiderohej një e vërtetë për masën popullore, një gjë e përdorueshme për magjistarët dhe një shpifje për filozofët, të cilët merreshin me shkrime! Whitmarsh përmend shkrimet ateiste të Ksenofanit nga Kolofoni (570-475 p.e.s)!

Vetë Platoni (427-324) thoshte se

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

VËSHTRIM & OPINION

amjeve për fenë

jobesimtarët e kohës së tij: “nuk ishin të parët që kishin pikëpamje të tilla për perënditë” [Whitmarsh:2015]!

Ai kishte këtë pikëpamje, kur në “Shtetin ideal” përjashtonte “jetën familjare, dashurinë dhe pronësinë”, që janë të rëndësishme tek teistët.

Por, në kohën e hershme moderne, ateisti i parë i qartë i njohur me emër konsiderohet ‘kritiku’ danez i fesë në gjuhën gjermane Matthias Knutzen (1646–1674), i cili botoi tre shkrime me përmbajtje ateiste në vitin 1674 [“Epistola amici ad amicum”].

Mesjeta ishte në fakt periudha religjioze, që kulminoi përgjatë shekullit XIV. Skepticizmi ndaj saj u mbyll në Angli me mendimtarët e filozofisë më shumë se te shtresa mesatare, që u shndërrua në një lloj skepticizmi agnostik [Encyclopedia of Philosophy, 1967, f. 92] në vend të karakterit ateist. Proverbi mesjetar: “në mesin e tre mjekëve janë dy ateistë”, ishte në kundërshtim me armiqësinë e kishës në disa aspekte të kërkimeve mesjetare. “Ateizmi” i mjekëve përgjithësisht nuk bazohej në refuzimin e “Zotit Trinitar” dhe as në vlefshmërinë e sakramenteve. Njeriu i shekullit XIV e kishte në pikëpyetje besimin nëse kishte ndonjë lidhje me filozofinë, por ky lloj skepticizmi kishte të bënte më shumë me korrup-

timin e elitës fetare. Filozofi Geoffrey Chaucer (1340-1400) asnjëherë nuk e sulmoi fenë drejtpërsëdrejti.

Ai shqetësohej për shkak se ‘rojtarët e fesë’, atyre që dukeshin të devotshëm, nganjëherë nuk ia vlente t’u besohej [Bowden:1964, f. 44, 47] dhe kjo kishte të bënte drejtpërdrejt me Krishterimin.

Natyrisht që në periudha të ndryshme, pikëpamjet ateiste ishin të padëshirueshme e shpesh edhe të ndaluara. Gjatë shekullit IX, për shembull, ateistët britanikë, megjithëse ishin të pakët në numër, ishin subjekt i praktikave diskriminuese [Larson:2003]. Poeti Percy Bysshe Shelley (1792-1822) u përjashtua nga Universiteti i Oksfordit dhe mohoi kujdestarinë e dy fëmijëve të tij pasi publikoi një broshurë me titull “Nevoja e ateizmit” [Gey:2007, ff.

253–255]. Në vitin 1871, Gjykata Supreme e Tennessee’s lëshoi këtë deklaratë: “Njeriu që ka guxim të pohojë se nuk beson në Zot, tregon pakujdesi në karakterin e tij moral dhe mungesë të plotë të përgjegjësisë morale. Si të tillë, fjalët e tyre nuk duhet të dëgjohen në gjykatën e drejtësisë në një vend të krishterë” [Swancara:1950, f. 140]. Kështu ishte edhe në Mbretërinë e Bashkuar ku ateistët që nuk ishin të gatshëm

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

të betoheshin në betime të krishtera gjatë procedurave gjyqësore, nuk lejoheshin të jepnin prova në gjykata për drejtësi, derisa kjo kërkesë u shfuqizua nga Aktet e miratuara në vitin 1869 dhe në vitin 1870 [Larson:2003]!

Gjatë inkuizicionit ateistët (dhe blasfemuesit) u nënshtroheshin torturimeve dhe ekzekutimeve. Filozofi Giulio Cesare Vanini (l. 1585) u dogj në vitin 1619, fisniku polak Kazimierz Lyszczynski (1634-1689) u ekzekutua në Varshavë [Brooke:2005], kurse francezi Etienne Dolet (l.

1509) u ekzekutua në vitin 1546 [Copley:1889]. Edhe vetë Sebastian Castellio (1515-1563), i cili në “De Hereticis” (1554) kishte bërë thirrje për tolerancë, bëri disa përjashtime duke pranuar persekutimin e ateistëve dhe të blasfemuarve [McClendon:1999, ff. 19-42].

Në pjesën e parë të shekullit XX, goditjen më të madhe religjioni i krishterë e mori nga Cari i Rusisë (1917), kur shteti më i madh mijëvjeçar i krishterë i botës, u shkëput nga lidhja fetare në çdo kënd të jetës [Panichas:1968, f.

454]. Por, në shumë shtete ende nuk u jepej e drejta ateistëve që të dëshmonin në gjykatë, për shkak se ata nuk besonin ‘në jetën pas vdekjes’ dhe si të tillë nuk ndiheshin moralisht të obliguar të thonin ‘të vërtetën përpara trupit gjykues’.

Në një fjalim në vitin 1933, Hitleri (1889-1945) pretendoi se kishte “shuar” lëvizjen ateiste [Baynes:1969, f. 378]. Në negociata me Vatikanin, më 26 prill të atij viti, ai deklaroi se “shkollat laike nuk mund të tolerohen kurrë”, për shkak të tendencave të tyre jofetare [Helmreich:1979, f. 241]. Heinrich Himmler njeriu më i rëndësishëm i Partisë Naziste, pohonte: ”Ne besojmë në një Zot të Plotfuqishëm që qëndron mbi ne. Ai ka krijuar tokën... Çdo qenie njerëzore që nuk beson në Zot duhet të konsiderohet arrogant, megalomaniak dhe budalla”.

(vijon) E ENJTE, 26 MAJ 2022

Javore KOHA

9

VËSHTRIM & OPINION

Niçe Kur Niçe e karakterizon nihilizmin si proces përmes të cilit “të vërtetat më të larta” - objektiviteti, arsyeja, e vërteta - “zhvlerësojnë” veten, ai ka parasysh se e vërteta nuk është diçka për të cilën duhet të angazhohemi. Ai e shpreh këtë mendim në mënyra të ndryshme, një prej të cilave është vdekja e Zotit. Ideja është se vetë feja vret Zotin

Për Koha Javore:

Astrit Lulushi / Uashington Niçe ishte ithtar i Nihilizmit, filozofi kjo, sipas të cilës vlerat më të larta zhvlerësojnë vetveten. Nihilizmi, me fjalë të tjera, është besimi se nuk

10

Javore KOHA

E ENJTE, 26 MAJ 2022

ekziston asnjë qëllim objektiv ose pikë referimi për jetën. Si lindi kjo gjendje? Është pasojë e “vdekjes së Zotit”, thotë Niçe. Kur realiteti nuk shihet nga një pikë e qartë e “syrit të Zotit”. Vdekja e Zotit do të thotë që kërkimi i së vërtetës nuk konsiderohet më qëllimi i jetës njerëzore - se e mira dhe e keqja, e drejta dhe e gabuara, e larta dhe e ulëta nuk janë gjë tjetër veçse preferenca arbitrare dhe subjektive.

Kur Niçe e karakterizon nihilizmin si proces përmes të cilit “të vërtetat

më të larta” - objektiviteti, arsyeja, e vërteta - “zhvlerësojnë” veten, ai ka parasysh se e vërteta nuk është diçka për të cilën duhet të angazhohemi. Ai e shpreh këtë mendim në mënyra të ndryshme, një prej të cilave është vdekja e Zotit. Ideja është se vetë feja vret Zotin. Për këtë arsye, ajo zhvillon institucionin e Rrëfimit, i cili na mundëson të hetojmë përvojën tonë të brendshme me ndershmëri dhe vërtetësi. Qeniet njerëzore janë shumë të mira për të mashtruar veten, kështu që njeriu

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

VËSHTRIM & OPINION

“ duhet t’i komunikojë mendimet e brendshme dikujt që mund t’i shohë ato. Sa më shumë që mësojmë për origjinën e besimeve fetare, aq më të pabesueshme bëhen.

Duke u udhëhequr nga ideja se e vërteta objektive është vlera më e lartë, çoi në zbulimin se nuk ka vlerë objektive, se e vërteta nuk është më e rëndësishme se çdo gjë tjetër dhe se asgjë nuk ka rëndësi pse jemi këtu. Ndjenja e çorientimit dhe e paqëllimit që lind nga kjo dialektikë është “nihilizëm”. Por dikush mund

Një nihilist pasiv e sheh kolapsin e vlerës objektive si shkatërrim të të gjithë vlerës dhe nuk është në gjendje të gjejë ndonjë qëllim që ia vlen të ndiqet. Një nihilist aktiv e sheh rënien e vlerës objektive si një mundësi për të sajuar dhe ndjekur qëllimet e veta. Një lloj personi – që Nietzsche e quan “shpirt i lirë” – do të gjejë një kulturë në të cilën gjithçka është e diskutueshme dhe e pasigurt emocionuese, sepse një kulturë e tillë ofron mundësi për krijimin e vlerave të reja

të ketë një nga dy qëndrimet ndaj kësaj gjendje. Në një shënim tjetër të Niçes thuhet: “Nihilizëm. Është e paqartë: Nihilizmi si shenjë e fuqisë së shtuar të shpirtit: si nihilizëm aktiv. Nihilizmi si rënie dhe recesion i fuqisë së shpirtit: si nihilizëm pasiv.”

Një nihilist pasiv e sheh kolapsin e vlerës objektive si shkatërrim të të gjithë vlerës dhe nuk është në gjendje të gjejë ndonjë qëllim që ia vlen të ndiqet. Një nihilist aktiv e sheh rënien e vlerës objektive si një

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

mundësi për të sajuar dhe ndjekur qëllimet e veta. Një lloj personi – që Nietzsche e quan “shpirt i lirë” – do të gjejë një kulturë në të cilën gjithçka është e diskutueshme dhe e pasigurt emocionuese, sepse një kulturë e tillë ofron mundësi për krijimin e vlerave të reja. Pra, nëse “nihilist” do të thotë “nihilist pasiv”, atëherë Niçe nuk e shihte veten si nihilist. Por nëse do të thotë “nihilist aktiv”, ai e bëri, ose të paktën shpresonte për ngritjen e nihilistëve aktivë.

E ENJTE, 26 MAJ 2022

Javore KOHA

11

VËSHTRIM & OPINION

Popullsia dhe vendban XIX sipas dokumentav Rasti i Ulqinit është i veçantë në historinë tonë kombëtare sepse në sajë të presionit të Fuqive të Mëdha nga ana e Perandorisë Osmane ky qytet me rrethinën e ngushtë iu dorëzua malazezëve në nëntor 1880. Në rrethana të reja shoqërore nga pakënaqësia nën administrimin e Malit të Zi, rreth 1/3 e popullsisë shqiptare të Ulqinit emigroi duke u vendosur kryesisht në Shkodër e Durrës, që ndikoj në zvogëlimin e numrit të popullsisë shqiptare në këtë mjedis. Nga ana tjetër, pushteti i ri malazias si objektiv shtetëror kishte kolonizimin e këtij mjedisi me popullsi sllave, përkatësisht malazeze, fillimisht në qytet e më pas edhe në rrethinën e tij

Nail Draga

Në lidhje me këtë çështje në Arkivin Shtetëror të Malit të Zi ekziston një dokumentacion i gjerë, ku si gamë e trajtimit ka Ulqinin nga viti 1880 e më pas, të cilat janë me interes për hulumtuesit, studiuesit dhe opinionin e gjerë.

Në kumtesë do të prezantohen të dhëna për popullsinë sipas vendbanimeve dhe shpërndarjen e tyre territoriale, sipas strukturës kombëtare të popullsisë, duke dëshmuar dhe kolonizimin e këtij mjedisi me popullsi sllave(malazeze) që ishte synimi strategjik i pushtetit malazias, në këtë periudhë kohore.

Ulqini, viktimë e Fuqive të Mëdha

Në lidhje me çështjen e Ulqinit, përkatësisht me dorëzimit të tij nga ana e Perandorisë Osmane Malit të Zi, më 26 nëntor 1880, deri më tash janë shkruar artikuj e studime të ndryshme, nga del se kemi të bëjmë me një rast specifik të presionit të Fuqive të Mëdha të kohës, jashtë

12

Javore KOHA

E ENJTE, 26 MAJ 2022

vendimeve të Kongresit të Berlinit.

Ndonëse shqiptarët u organizuan për të kundërshtuar planet e Fuqive të Mëdha, madje i rezistuan me luftë Perandorisë Osmane, se nuk dëshirojnë të aneksohen nga Mali i Zi, në saje të rrethanave dhe kushteve të pabarabarta nuk arritën të përballojnë situatën e krijuar, sepse u mundën ushtarakisht1.

Nën administrimin e ri popullsia e Ulqinit dhe rrethinës së saj shfaqi pakënaqësi, andaj vendosi të emigrojë dhe u vendos kryesisht në Shkodër dhe Durrës. Kemi të bëjmë me një emigrim të imponuar, ku sipas të dhënave të cilat disponojmë kanë emigruar 413 familje, apo rreth 1/3 e popullsisë, duke qenë ky eksodi më i madh i njohur deri atëherë në këtë mjedis2. Në lidhje me këtë çështje ekzistojnë të dhëna të mjaftueshme, që dëshmohet edhe me patronimet e familjeve ulqinake të vendosura në këto dy qytete deri në ditët tona3.

Ndonëse ishte qytet homogjen i dominuar nga popullsia shqiptare, në rrethana të reja politika shtetërore malazeze si mision kishte ndryshimin e strukturës kombëtare të popullsisë, duke e kolonizuar këtë mjedis me

popullsi sllave, kryesisht malazeze.

Në lidhje me këtë çështje dëshmojnë të dhënat e ndryshme burimore, ku me peshë të veçantë janë ato arkivore, e në rastin konkret nga Arkivi Shtetëror i Malit të Zi në Cetinë. Deri më tash numri i studiueseve shqiptarë që kanë hulumtuar në këtë arkiv ka qenë i pakët, ku veçojmë Gj,Nikprelaj4, Z.Cana5, R.Rexha6, ndërsa së fundmi një punë me vlerë ka realizuar H.Hajdari7 i cili hulumtimet në Arkivin Shtetëror të Malit të Zi në Cetinë i ka prezantuar në botimin e veçantë. Në këtë botim janë publikuar 302 dokumente, të cilat kanë peshë të veçantë, andaj si të tilla duhet të konsultohen nga të gjithë që trajtim kanë Ulqinin në këtë periudhë kohore.

Në lidhje me temën në shqyrtim Arkivi Shtetëror i Malit të Zi ofron të dhëna më interes që ka të bëjë sipas librit për mbledhjen e haraçit (dacijes), në Ulqin për vitin 1888, pra tetë vite pasi ky qytet u aneksua nga Malit të Zi. Janë këto të dhënat e para për popullsinë, vendbanimet dhe përkatësinë e tyre kombëtare, në rastin konkret asaj shqiptare e malazeze.

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

VËSHTRIM & OPINION

nimet e Ulqinit në shek. ve arkivore malazeze Paraqitja tabelore e vendbanimeve dhe popullsisë sipas përkatësisë kombëtare në Ulqin(1888)* Nr. 1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

11.

12.

13.

14.

15.

16 17.

fetare ortodokse në Ulqin duhet cekur se ata këtu u vendosën për të gjetur strehim si familje të cilat kishin ikur nga hakmarrja në Mal të Zi, por

Vendi Gjithsej shtëpi Shqiptare Malazeze Mahalla e Re 235 215 20 Qytet ( Kalaja) 67 61 6 Meterizi 67 39 28 Rana 69 66 3 Meraja 280 225 55 Mali i Brisë 84 84 Reçi 31 31 Shëngjergj 16 16 Kllezna 35 35 Qyrkaj 11 11 Shtoj-Shenkollë 82 78 4 Krytha e Ulqinit 35 35 Kruçi 29 29 Salçi 40 40 Kollomza 54 54 Pistulla 50 50 Gorana 55 55 Gjithsej 1240 1124 116 *Dokumenti MUD 1888, dok.1493, botuar nga: H.Hajdari,Ulqini në dokumentet malazeze(1880-1915), Art Club, Ulqin,2018, f.190

Të dhëna demografike deri në vitin 1880

Në lidhje me të dhënat demografike për Ulqinin dhe rrethinën e tij ekzistojnë të dhëna me interes, varësisht prej burimeve dhe autorëve të ndryshëm.

Sa i përket të dhënave të cilat disponojmë, deri në vitin 1880 në Ulqin numri mi familjeve të përkatësisë fetare ortodoks e ka qenë simbolik.

Kështu në vitin 1863-64, në Ulqin kishte 453 shtëpi, e nga to 451 shtëpi të konfesionit islam, ndërsa dy ishin ortodokse dhe një në paralagje (Mera), pra gjithsej 3 familje ortodokse8. Ndërsa me kalimin e kohës ky numër u rrit deri në 11 familje.

Nga ana tjetër familje katolike ishin 6 në Mera, dhe 21 në Shtoj, ndërsa në pesë fshatra të tjera më të afërta thuhet se kishin 86 shtëpi myslimane dhe 87 katolike, apo gjithsej 173 shtëpi9.

Në lidhje me familjet e përkatësisë

kishte të emigruar edhe për shkaqe ekonomike por këtu u vendosën edhe zejtarë e tregtarë, të cilët zhvilluan veprimtarinë e tyre në këtë qytet.

Pikërisht në këtë kategori ishin disa familje të përkatësisë ortodokse të ardhur këtu nga Reka e Dibrës apo jugu i Shqipërisë.

Ndërsa sa i përket përkatësisë së tyre kombëtare ekzistojnë dilema sepse të gjitha nuk kanë qenë sllavofone (malazeze), sepse ekzistojnë të dhëna se në këtë numër ka pasur edhe të përkatësisë shqiptare dhe vllehe. Andaj duke pasur parasysh këto dilema për këto familje ortodokse, disa autor cekin se deri në vitin 1880, në Ulqin nuk ka pasur asnjë familje malazeze10.

Të dhënat për numrin e banorëve në prag të vitit 1880, janë të ndryshme, kështu francezi Bozhur thekson së Ulqini në shek. XIX kishte 6000 banorë, ndërsa Gopçeviqi me 1878 jep shifrën prej 8000 banorë, ndërsa

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

për vitin 1880, na jepen të dhëna pre 5000 banorëve11.

E dhëna se nga viti 1878 e deri me 1880 numri i popullsisë ka rënë për 3000 banorë dëshmon emigrimin e shqiptarëve nga Ulqini në sajë të aneksimit të qytetit nga Mali i Zi(nëntor 1880), që në një farë mënyrë paraqet gjendjen reale demografike. (vijon) E ENJTE, 26 MAJ 2022

Javore KOHA

13

VËSHTRIM & OPINION

Inaugurohet Biblioteka Ernest Koliqi në Prishtinë

Ngjarje e veçantë për kulturën shqiptare Sot është mundësia dhe rasti që më jep Prishtina dhe Kosova për të kujtuar Ernest Koliqin – po e kujtoj me fjalët e pjesëmarrësve të nderuar dhe personaliteteve në inaugurimin e Bibliotekës që mban emrin e tij në Prishtinë. Shkrimtari i madh Ernest Koliqi, nismëtari i arsimit shqip në Kosovë dhe anembanë trojeve shqiptare në fillim të 1940-ave, u kujtua në Prishtinë në ditën e lindjes së tij (20 maj 1903), me inaugurimin e “Bibliotekës Ernest Koliqi”, në Qendrën “BogdaniPolis”, në Katedralen “Shën Nënë Tereza”, në Prishtinë

Për Koha Javore:

Frank Shkreli / Nju Jork Duke hapur ceremoninë e inaugurimit të “Bibliotekës Ernest Koliqi”, fjalën përshëndetëse dhe mirëseardhëse për të pranishmit e kumtoi Ipeshkvi i Kosovës, Imzot Dodë Gjergji, duke e cilësuar Bibliotekën Ernest Koliqi si, “një vend për të kujtuar të kaluarën dhe për të kultivuar të ardhmen tonë”. Të pranishëm ishin pjesëtarë të familjes së gjerë të Ernest Koliqit të ardhur nga Shkodra e Tirana, si dhe shumë personalitete të jetës së artit, shkencës e letërsisë, përfaqësues të klerit por edhe personalitete të politikës. Një ndër personalitete e larta ishte Kryetari i Bashkisë Prishtinë, Z. Përparim Rama i cili e kujtoi Ernest Koliqin me këto fjalë: “Shkodrani Ernest Koliqi, shkrimtari i madh i letërsisë ishte siç e dini edhe Ministër i Arsimit në Tiranë që, në kohën e Luftës së dytë Botërore, pruri mbi 200-mësimdhenës shqiptarë me hap shkollat shqipe anë e mbanë viseve të Kosovës. Përndjekja e tij dhe ndalimi i veprës së tij nga Shqipëria komuniste e për-rrjedhoi nga Kosova që aso kohe

14

Javore KOHA

E ENJTE, 26 MAJ 2022

thjeshtë irritonte shtetin amë – nuk i kanë bërë aspak nder Kombit tonë.

Prandaj përzgjedhja, pikërisht, e emrit të kolosit Ernest Koliqi për bibliotekën tuja dhe inaugurimi i saj, pikërisht, në ditëlindjen e tij nderojnë jo veç këtë bibliotekë, as veç Ipeshkvinë, por gjithë kryeqytetin tonë dhe gjithë Kombin tonë shqiptar. Kur jemi te shkrimtarët dikur të ndaluar uroj që kjo bibliotekë të forcojë sa më shumë lidhjet me bibliotekën e Françeskanëve të Shkodrës të cilët me rënien e komunizmit po i ribotojnë me përkushtim të madh veprat e kolosëve të ndaluar katolikë të letrave shqipe, që nga ajo e Shtjefën Gjeçovit, Gjergj Fishtës, Anton Harapit, Donald Kurtit, Vinçenc Prenushit, Bernardin Palaj e deri tek ajo e At Zef Pllumit. Të anatemuar padrejtësisht nga diktatura komuniste, vepra e këtyre kolosëve është në fakt më e shëndosha e letërsisë kombëtare e për më shumë është një opus që bibliotekën e Ipeshkvisë e pasuron dhe e nderon. Bibliotekës i uroj fond gjithmonë e më të pasur librash, lexues gjithmonë e më të shumtë dhe me që ambienti i bibliotekës qenka jashtëzakonisht i këndshëm, uroj sa më shumë organizime eventesh kulturore e letrare të këtij ambienti...Urime për Bibliotekën e re “Ernest Koliqi”. Kryebashkiaku i Prishtinës falënderoi Ipeshkvin e Kosovës për krijimin e kushteve -- për studentët dhe për gjithë kulturën në qytetin tonë që të shkojmë përpara

– kushte që ai i cilësoi si, “fenomenale, fantastike”, duke premtuar se edhe ai vetë, do kalojë shumë kohë në këtë bibliotekë.

Ndërsa, ambasadori i Shqipërisë në Kosovë, Z. Minxhozi e cilësoi ceremoninë e inaugurimit të Bibliotekës “Ernest Koliqi, si një ngjarje të jashtëzakonshme dhe shumë të veçantë. “Duke pasë përball këtë korife të madh të historisë dhe kulturës shqiptare, Ernest Koliqin, me veprën e tij tregoi dhe i tregon botës, pavarësisht sistemeve, pavarësisht represionit, e drejta, arti dhe kultura që i shërbejnë popullit, nuk shuhet kurrë. Politika është momentale, ndërsa veprat e kolosëve tanë janë të pavdekshme.” Ambasadori i Shqipërisë e cilësoi bibliotekën si shumë interesante dhe krejt të veçantë në llojin e vet. “Shumë, shumë e bukur, me një arkitekt fantastik që e ka bërë këtë”, por shtoi ai , “Ajo që e mbush më tepër, “Është vepra e të Madhit Ernest Koliqi”.

Ambasadori i Shqipërisë në Prishtinë, duke falënderuar ata që kishin ardhur nga Shkodra dhe Tirana për të marrë pjesë në inaugurimin, tha se Ernest Koliqi, “ishte shkodran, mbetet shkodran, ishte shqiptar, mbetet shqiptar dhe shumë i madh.” Me shumë kënaqësi uroj që edhe brezat e ri do të përcjellin veprën e tij të pavdekshme, përfundoi fjalën ambasadori i Shqipërisë në Republikën e Kosovës, Z. Qemal Minxhozi.

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

VËSHTRIM & OPINION Ndërkaq, kumtesën kryesore e mbajti Prof. Xhavit Beqiri i Universitetit të Prishtinës, i cili tha se, “Ernest Koliqi është guri i këndit në themelin e shkollës shqipe në Kosovë. Në një mjedis të shkretë arsimor e kulturor, ai e hodhi i pari farën e sinapit, nga e cila mbiu dhe hodhi shtat trungu i të gjithë sistemit edukativ, arsimor e kulturor në këtë pjesë të etnisë. Përtej figurës: shkollën shqipe në Kosovë dhe në hapësirat e tjera shqiptare të ish-Jugosllavisë e krijuan gjatë viteve ’40 të shekullit XX, afërsisht 200 mësues normalistë, të cilët me misionin e shenjtë të përhapjes së shkronjës shqipe u ngarkuan nga vetë Ernest Koliqi, asokohe ministër i Arsimit. Për mua, Koliqi është profeti, ndërsa ata normalistë të zgjedhur prej tij, janë apostujt e shkollës shqipe në këto treva”, u tha, ndër të tjera, të pranishmeve Prof. Xhavit Beqiri i Universitetit të Prishtinës. Prof. Beqiri theksoi se, “Poeti, publicisti e studiuesi Ernest Koliqi, përveç epitetit të themeluesit të shkollës shqipe në Kosovë, mori edhe epitetin e nismëtarit të prozës moderne shqipe”.

Me inaugurimin e Bibliotekës “Ernest Koliqi, Kosova po ia lanë një borxh të madh këtij burri të madh të Kombit shqiptar. Amanetin e tij 50-vjet më parë -- që, të “mos harrohen auktorët që regjimi komunist i ka përjashtue nga historia e letërsisë shqipe…” -- Kosova e çoi në vend me inaugurimin e Bibliotekës me emrin e tij në Prishtinë, “në kujtim të së kaluarës dhe për kultivimin e të ardhmes” tonë, siç u shpreh Imzot Dodë Gjergji.

Duke mos dashur të jem kritik ndaj disave – sidomos në këtë ditë shumë të lumtur të inaugurimit të Bibliotekës Ernest Koliqi në Prishtinë -- më duket se ka ardhur koha që Tirana zyrtare politike dhe akademiko-historike, të heq dorë një herë e mirë nga denigrimi e përjashtimi nga historia shqiptare e burrave të Kombit siç është Ernest Koliqi, At Gjergj Fishta dhe shumë të tjerë. Mjaft është mjaft! Nga çfarë kini frikë? Merrni shembull Kosovën. Fatbardhësisht, në rastin e Ernest Koliqit dhe të Gjergj Fishtës, sa më fort që të urrehen këto figura dhe të tjera si këto të Kombit, nga Tirana zyrtare dhe nga nostalgjikët e komunizmit sllavo-aziatik, madje edhe 30-vjet pas shembjes së Murit të Berlinit -- aq më shumë ata adhurohen në Prishtinë, në Kosovë dhe në anembanë trojeve shqiptare.

Kryetari i Bashkisë - Prishtinë, Z. Përparim Rama duke prerë shiritin me rastin e inaugurimit të Bibliotekës “Ernest Koliqi”.

Një nga hapësirat e Bibliotekës së re “Ernest Koliqi” në Prishtinë

Profesor Xhavit Beqiri i Universitetit të Prishtinës duke mbajtur kumtesën e tij me këtë rast

Biblioteka Ernest Koliqi, Prishtinë, Republika e Kosovës

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

E ENJTE, 26 MAJ 2022

Javore KOHA

15

KULTURË

Recension për vëllimin “Balada popullore të shqiptarëve në Malin e Zi”, regjistruar dhe përgatitur

Një ndihmesë dokume për folkloristikën shqi Prof. dr.

Agron Xhagolli Baladat e praktikuara nga shqiptarët që jetojnë në trojet e veta në Malin e Zi janë një nga krijimet folklorike më interesante në folklorin shqiptar. Për të arritur në një përfundim të tillë nisemi nga veçoritë e tyre strukturore. Krijimet me burim nga trevat e mësipërme janë përgjithësisht më të shkurtra, me një stil tepër konciz e narracion të kursyer dhe ndërtohen kryesisht në varg tetërrokësh e varg të bardhë. Këto këngë janë gjithashtu më të pasura në figura stilistike, nota lirike është tepër e fuqishme e në përgjithësi dallohen për elegancën e finesën e tyre. Për më tepër, veçoritë e mësipërme strukturore, siç kemi vënë re, i afrojnë këto këngë aq shumë me baladat e hershme arbëreshe, saqë na duket sikur njëra nga urat që bashkon folklorin tonë me atë arbëresh kalon pikërisht mbi këto treva.

Për fat të keq, shumë vonë është krijuar mundësia për një njohje më të përgjithshme të baladave të shqiptarëve në Malin e Zi. Kjo dhe për shkak të mosregjistrimit dhe publikimit të tyre. Njohjet tona me baladat lidhen fillimisht me botimin e një numri syresh në revistën “Albania”, botuar nga F. Konica, dhe pastaj një numër baladash në organe të ndryshme shtypi, si “Hylli i Dritës” (1938), ku dallohet emri i L. Shajakajt, në vëllime të caktuara, me një numër të kufizuar baladash, si dhe me dosje të ndryshme në arkiva folklorike, si p. sh., dosja me emrin e L. Harapit në arkivin e folklorit të IAKSA-së, i cili në vjeshtën e vitit 1944 kishte regjistru-

16

Javore KOHA

E ENJTE, 26 MAJ 2022

ar një numër baladash nga Kraja.

Gjithsesi, kjo punë kërkimore nuk kishte krijuar mundësinë e botimit të një vëllimi të veçantë me baladat përfaqësuese të shqiptarëve në Malin e Zi. Që këtej nuk mund të krijohej një pasqyrë më e plotë rreth këtyre baladave, pasi edhe lënda e botuar, duke qenë e shpërndarë, nuk krijonte lehtësira për gjetjen e tyre. Por rasti e donte që të regjistrohej në Shkollën Doktorale të Institutit të Antropologjisë Kulturore dhe Studimit të Artit, pranë Akademisë së Studimeve Albanologjike, edhe Ismail Doda. Me kërkesën e tij, m’u miratua nga organizmat përkatëse që ta udhëhiqja.

E pranova me kënaqësi, nisur nga fakti që ishte një emër që më thoshte shumëçka. Kështu filloi bashkëpunimi ndërmjet nesh, për realizimin e temës së doktoratës “Baladat popullore të shqiptarëve në Malin e Zi”.

Ismail Doda ishte një emër që kishte krijuar profilin e një pasionanti të përkushtuar, ndër të tjera, edhe për regjistrimin e baladave ndër shqiptarët e Malit të Zi. Nisur nga puna e tij e përkushtuar ndër vite, kishte krijuar arkivin e tij personal, duke pasur ndër duar një lëndë folklorike që i krijonte mundësinë të ndërmerrte edhe një punë studimore, në një nivel përgjithësues, duke shfrytëzuar edhe regjistrimet e njohura nga mbledhës të tjerë. Puna e tij studimore u përfundua dhe u mbrojt me sukses përpara

jurisë profesionale, me vlerësime të shumta.

Midis parashtrimeve të tjera rreth kësaj teme, i sugjerova Ismailit që të përfshinte në një vëllim tjetër, jo së bashku me temën e doktoratës, baladat që ai i kishte regjistruar ndër vite dhe që unë i kisha parë me kureshtje të veçantë. Dhe, për fat të mirë, tashmë do të jetë në duart e studiuesve, por dhe të lexuesit më të gjerë, një vëllim shumë përfaqësues i baladave të shqiptarëve në Malin e Zi. Është një kënaqësi e posaçme për mua që të miratoj për botim këtë vëllim, me vlerësimin maksimal, jo vetëm të baladave të përfshira, por edhe të punës së mbledhësit dhe të hartuesit të këtij vëllimi dinjitoz, dr. Is-

KULTURË

r nga Dr. Ismail Doda

entuese iptare mail Doda.

Lënda folklorike e përfshirë në këtë vëllim i plotëson të gjitha kriteret për botimet folklorike. Dr. I. Doda, njohës i mirë i të folmeve në hapësirat e shqiptarëve që jetojnë në Malin e Zi, ka ditur që me kujdes dhe vëmendje të regjistrojë, si një mbledhës serioz, lëndën folklorike, mbi të gjitha, duke respektuar parimin fonetik. Ai ka ndjekur me vëmendje dhe ndryshimet në të folmet e ndryshme nga koha në kohë, rrjedhojë e ndryshimeve normale që përcjell vetë jeta shoqërore.

Ndaj gjejmë në vëllim, për ta sjellë thjesht si një shembull, raste që në tekste të këngëve të ndryshme të gjejmë diftongjet ua, ue, uo, në vartësi të subjekteve folklorike me të cilët ka punuar ndër vite të ndryshme.

Por vlerat e këtij botimi nuk kanë të bëjnë vetëm me cilësinë dhe nivelin e baladave të përfshira, me sjelljen e tij në duar të lexuesve të interesuar. Krahas, duhet shënuar se autori i vëllimit ka përdorur kritere shkencore në mbarështrimin e lëndës përkatëse. Lënda e përfshirë është renditur në dy ndarje të mëdha, balada legjendare dhe balada realiste, me grupime të shumta brendapërbrenda tyre. Kjo është një ndarje e gjetur në përgjithësi, por do të mendoja se në ndonjë rast duhet një përbashkim i baladave. Kështu, mendoj se kur ke të bësh me një baladë të vetme, do të ishte e udhës që të mos ketë një grupim të veçantë. Shkurt, do të isha i mendimit se një përbashkim në disa raste, kryesisht te baladat realiste, do të reduktonte ndarjet shume specifike, që për lexuesin e thjeshtë krijojnë vetëm lexim të lodhshëm, por edhe që nuk sjellin ndonjë element të përveçëm. Një përafrim më i gjetur, për baladat e cilësuara, sa për shembull, Vdekja e papritur e dhëndrit, Lidhja e martesës me kushte para-

Lënda folklorike e përfshirë në këtë vëllim i plotëson të gjitha kriteret për botimet folklorike. Dr. I. Doda, njohës i mirë i të folmeve në hapësirat e shqiptarëve që jetojnë në Malin e Zi, ka ditur që me kujdes dhe vëmendje të regjistrojë, si një mbledhës serioz, lëndën folklorike, mbi të gjitha, duke respektuar parimin fonetik. Ai ka ndjekur me vëmendje dhe ndryshimet në të folmet e ndryshme nga koha në kohë, rrjedhojë e ndryshimeve normale që përcjell vetë jeta shoqërore prake, balada me përmasa këshillimi hyjnor etj., nën një emërtues të përbashkët, mendoj se do t’ia rriste më shumë vlerat librit.

Lidhur me vetë lëndën folklorike do të isha i mendimit se, krahas shumicës absolute të baladave të përfshira, që janë realisht balada të mirëfillta e cilësore, ka edhe ndonjë e cila mendoj se nuk do të duhej të ishte në këtë vëllim. Po kështu, do të shënoja se edhe krijimet që bëjnë fjalë për nizamin, nga studiues të ndryshëm janë parë si krijime të mirëfillta lirike, që përfaqësojnë dy fenomene të kaluara të shoqërisë shqiptare, nizamin dhe kurbetin. Krahas, ka dhe ndonjë studiues që krijime të veçanta nga ky lloj lirik i konsiderojnë si balada, siç është rasti për të quajturën baladë “Mbeçë, more shokë, mbeçë”. Ndaj, mendoj se është e drejta e hartuesit të vëllimit që ta rikonsiderojë dhe të vendosë përfundimisht në përfshirjen ose jo të këtyre krijimeve në vëllim.

Me interes është dhe paraqitja e aparatit shkencor në këtë vëllim.

Ai, si zakonisht në botimet folklorike cilësore, përbëhet nga fjalori i fjalëve të rralla (krahinore dhe të huaja); burimet e lëndës; emrat e këngëtarëve me të cilët autori i vëllimit ka punuar për regjistrimin e teksteve; dhe indekset që lidhen me emrat e vendeve të cilësuara në balada, si dhe me emrat e personazheve. Së fundmi, janë sjellë edhe disa shënime jetësore bibliografike për autorin e vëllimit, për të cilat mendoj se do të ishte më e pranueshme të ishin në faqen e fundit të kopertinës së librit.

Në përfundim të këtij recensioni do të dëshiroja që të ritheksoja edhe një herë se në përgjithësi vëllimi “Baladat popullore ndër shqiptarët

e Malit të Zi”, është një ndihmesë dokumentuese, jo vetëm për një aspekt të veçantë, siç janë konkretisht baladat e përfshira, por edhe për folkloristikën shqiptare në përgjithësi. Bibliotekat tona, me botimin e këtij vëllimi do të pasurohen me një vlerë të cilësuar, shumë me interes dhe që do të përcillet më gjerë, jo vetëm nga studiuesit e fushës. Njëherazi, botimi i këtij vëllimi, besoj se do të nxisë, krahas kërkimeve në terren, edhe botime të tjera, variante të baladave ndër shqiptarët e Malit të Zi. Pavarësisht ndonjë sugjerimi që e shtjellova më lart, theksoj se në tërësinë e vet vëllimi është i mirëseardhur, pasi do të krijojë mundësi për ta parë me një rrokje përgjithësuese baladën e regjistruar nga shqiptarët në Malin e Zi. Ndaj, me dakortësi të plotë mendoj që ky libër, me vlera të shumta, të gjejë rrugën e botimit dhe sa më parë të jetë në duart e lexuesve të gjerë. Me kënaqësi, e uroj dr. Ismail Dodën për punën e tij të palodhur, këmbënguljen dhe njohuritë e shprehura në shërbim të kulturës popullore shqiptare, në tërësinë e së cilës ai ka vendosur një gur domethënës dhe të mirëpritur. Në të ardhmen prej tij priten edhe botime të tjera, po kaq cilësore, ngaqë në arkivin e tij ka shumë e shumë krijime folklorike që presin dritën e publikimit. Suksese të mëtejshme!

Por, nuk mund të rri pa e vlerësuar edhe ndihmesën e dhënë nga Fondi për Mbrojtjen dhe Realizimin e të Drejtave të Pakicave në Malin e Zi dhe Këshilli Kombëtar të Shqiptarëve në Malin e Zi për mbështetjen e botimit të këtij libri, nën okelion e Shoqatës së Artistëve dhe Intelektualëve “Art Club”.

E ENJTE, 26 MAJ 2022

Javore KOHA

17

KULTURË

Në QKI “Malësia” u përuruan katër libra të autorit Hajrullah Hajdari

Kontribut mbi ndriçi rëndësi në historinë Autori i librave, Hajrullah Hajdari duke falënderuar të pranishmit dhe panelistët për mundin dhe punën e tyre mbi librat e tij, përkatësisht mbi atë që librat reflektojnë për lexuesin, tha se publikimi i dokumenteve historike e në veçanti të atyre arkivore për të kaluarën e një populli, ka qenë, është dhe duhet të jetë detyrë e rëndësishme dhe obligim për çdo hulumtues apo studiues, historian apo jurist apo cilitdo individ tjetër, “i cili mund të jap kontributin e vet në zbardhjen e së kaluarës së popullit që i përket” Tuz – Shoqata e Artistëve dhe Intelektualëve “Art Club” dhe Qendra Kulturore-Informative “Malësia” përuruan katër librat e autorit, Hajrullah Hajdari, “Shqiptarët në Mal të Zi nga Kongresi i Berlinit deri në vitin 1941”, “Ulqini në dokumentet malazeze nga viti 1880 deri më 1915”, “Pronat dypalëshe – të shqiptarëve në të dyja anët e kufirit Shqipëri-Mali i Zi” dhe “Pozita kushtetuese-juridike dhe politike e shqiptarëve në Mal të Zi nga viti 1945-1990”.

Për këto vepra letrare, në mënyrë të hollësishme, vështrimet e tyre i shpalosën: Dr. Nail Draga, Juristi, Robert Camaj, profesori i historisë, Mark Junçaj dhe vetë autori, Hajrullah Hajdari.

Në këtë mbrëmje letrare e cila u moderua nga Idiz Gjokaj, në prani të adhuruesve të fjalës së shkruar, u bë e ditur se objekt studimi i këtyre librave janë disa nga çështjet dhe periudhat më të dhimbshme dhe më vendimtare nëpër të cilat ka kaluar shqiptarët në trevat e tyre që sot i përkasin Malit të Zi. Librat janë botime dokumentare që bazohen në burime arkivore dhe janë rezultat i kërkimeve të autorit në arkivat e disa institucioneve shtetërore të Malit të Zi dhe Shqipërisë. Arkiva personale, biblioteka, etj.

18

Javore KOHA

E ENJTE, 26 MAJ 2022

Në emër të botuesit dhe bashkëorganizatorit të këtij përurimi, përshëndeti kryetari i SHAI “Art Club”, Ismet Kallaba i cili foli mbi qëllimin që ka shoqata që ai drejton dhe mbi historikun e shoqatës dhe botimet që ka bërë përgjatë tridhjetedy viteve ekzistencë.

Duke folur për autorin Hajrullah Hajdari dhe veprimtarinë krijuese të

tij, Kallaba tha se Hajdari është një shembull i një njeriu të përkushtuar i cili kudo ku ka punuar, ka lënë gjurmë.

“Pas daljes në pension, ai i është përkushtuar pasionit të tij, studimit të çështjeve preokupuese që lidhen me shqiptarët në Mal të Zi. Fakti se për një periudhë të shkurtër prej pesëgjashtë vitesh i ka sjellë lexuesit katër

KULTURË

imin e ngjarjeve me ë e popullit shqiptar libra dëshmon se kemi të bëjmë me një studiues produktiv. Puna e autorit për këto katër libra ka filluar më herët por në këtë periudhë kohore (pesëgjashtë) vjet, është kurorëzuar me botimin e librave” , u shpreh Kallaba.

Për të në këto botime, thelbësore janë përzgjedhja e temave apo e objektit të studimit “ të katër librat e Hajdarit, trajtojnë tema që janë thelbësore për historinë dhe identitetin e shqiptarëve që sot jetojnë në Malin e Zi”, tha ndër të tjera Kallaba.

Ai theksoi se Tuzi dhe Malësia si dy qendrat kryesore të shqiptarëve në Malin e Zi përpos që kanë nevojë të bashkëpunojnë më tepër me njëritjetrin, kanë obligim moral dhe kombëtar edhe në fushën e kulturës ndaj trevave tjera ku jetojnë shqiptarët në Malin e Zi. Autori i librave, Hajrullah Hajdari duke falënderuar të pranishmit dhe

panelistët për mundin dhe punën e tyre mbi librat e tij, përkatësisht mbi atë që librat reflektojnë për lexuesin, tha se publikimi i dokumenteve historike e në veçanti të atyre arkivore për të kaluarën e një populli, ka qenë, është dhe duhet të jetë detyrë e rëndësishme dhe obligim për çdo hulumtues apo studiues, historian apo jurist apo cilitdo individ tjetër, “i cili mund të jap kontributin e vet në zbardhjen e së kaluarës së popullit që i përket”.

Hajdari shtoi se kjo ka rëndësi veçanërisht për të kaluarën e shqiptarëve në Mal të Zi, pasi siç tha, historiografia shqiptare deri më tani e ajo malazeze jo se jo, nuk ka treguar interesim apo kujdes të veçantë për zbardhjen e ngjarjeve dhe dukurive të ndryshme të cilat mund të kenë ndikuar dukshëm në jetën dhe zhvillimin e tyre arsimor, kulturor, social, etj.

“Interesimi im për ndriçimin e ngjarjeve me rëndësi në historinë e popullit shqiptar e ka zanafillën që në shkollën e mesme. I takoj asaj gjenerate e cila përjetoi padrejtësi dhe vuajtje të shqiptarëve. Të njëjtat padrejtësi apo edhe më të ashpra i kishin kaluar dhe përjetuar edhe paraardhësit e m’i. Gjatë punës time i përjetova drejtpërdrejte të drejtat e mohuara dhe padrejtësitë që në vazhdimësi i përjetojë dhe akoma po i përjeton populli shqiptar në Mal të Zi” u shpreh në mes tjerash autori i cili tha se këto e nxitën atë që të hulumtojë.

Të katër librat e autorit, Hajrullah Hajdari që u përuruan në Tuz, u botuan nga Shoqata e Artistëve dhe Intelektualëve “Art Club”.

Hajrullah Hajdari ka lindur në fshatin Bobosht të Krajës, buzë liqenit të Shkodrës në vitin 1949, ku ka kryer shkollën fillore. Shkollën e Mesme Ekonomike e ka kryer në Gjakovë, ndërsa Shkollën e Lartë Administrative, pastaj Fakultetin Juridik në Prishtinë.

Nga viti 1969 deri më vitin 1974 ka punuar në Krajë, Gjakovë e Prizren.

Në vitin 1975 u kthye në Ulqin ku u punësua. Nga viti 1990 ka ushtruar detyrën e drejtorit në disa ndërmarrje publike në Ulqin. Për njëzetë vite rresht ka qenë këshilltar i Lidhjes Demokratike në Mal të Zi, në Kuvendin e Komunës së Ulqinit. Ka qenë anëtar i disa trupave të punës dhe organeve juridike në kuvendin e Malit të Zi. Është autor i katër librave.

Hajdari ka qenë pjesëmarrës i disa konferencave shkencore dhe bashkëpunon me gazetën “Koha Javore”.

Të katër librat e autorit, Hajrullah Hajdari, u botuan nga Shoqata e Artistëve dhe Intelektualëve “Art Club”. t. u.

E ENJTE, 26 MAJ 2022

Javore KOHA

19

KULTURË

“Besa, Burra” - përbetimi i Martin Bojajt dhe romani i tij “Hisja e Gjergj Kastriotit” (2)

Letërsi që përmes kërkon të ndrysh

Letërsia e Martin Bojajt është letërsi që përmes individit kërkon të ndryshojë realitetet, si dhe të tregojë subjektivitetin dhe ndikimin e tij në rrafshin shoqëror. Ai ekspozon sesi shoqëria nuk i bën individët, por përkundrazi individët i formojnë shoqëritë, duke e përmbyllur me përmbushjen e detyrës: “Babë, e mora diplomën! Fjalën që ta dhashë, e mbajta!”

Rrok Gjolaj

(vijon nga numri i kaluar) Atë minutë kur e ke njësoj, si të vdesësh apo të jetosh, vetëm atëherë fillon të jetosh! (Po aty, f. 37) Kjo është sentenca e autorit për të bindur lexuesin në vullnetin e qenies përballë detyrës së tij. Atë që e sheh Nikolla te kodet zakonore të shqiptarit, te figura e Gjergj Kastriotit, nuk shihen nga të gjithë. Ky është atribut i njeriut që përmbushjen e vet si njeri e sheh pikërisht atëherë kur Identiteti i tij përcjell vërtet atë çfarë ai trashëgoi. Pavarësisht se jeta e hedh në tokë të huaj, ai është i linduri në një tokë të quajtur Malësi, që u përket malësorëve, e janë ata që do t’i ruajnë e trashëgojnë mrekullitë e Cemit, maleve, fushave të kësaj Malësie edhe përmes emrit të mirë që pasardhësit e Gjergjit, Nënë Terezes, do të lënë në botën e madhe, përtej Malësisë.

“Tani e tutje vetë shpirti i Gjergj Kastriotit do të jetë pjesë e Planit, i cili është brenda Nikollës, dhe si rr-

20

Javore KOHA

E ENJTE, 26 MAJ 2022

jedhojë nevojitet të kontrollohet më shumë, - tha kryetari i bordit drejtues të orëve.

Në qëndrimet e Nikollës, në përpjekjet e tij për të mbaruar shkollën, në fjalët që shpirti i Gjergj Kastriotit i thotë: “Edukohu dhe arsimohu o Nikollë, atëherë do të bëhesh Hisja ime” (Po aty, f. 45), autori tregon për lirinë e zgjedhjes dhe çrregullimin e parametrave të zakonshëm me të cilët kaosi i sistemit i ka nënshtruar individët, duke i larguar nga rruga e drejtë dhe qëllimet e mira.

Nisur nga premisa e ristrukturimit të realitetit siç e njeh autori, me qëllim që t’i ofrojë lexuesit të vendit të tij gjithë serinë e lidhjeve që shoqëritë kanë vendosur me individin, ai propozon krijimin e artistit (Nikolla piktor i rangut botëror), që përmes ngjyrave dhe lëvizjeve të bashkojë perspektivat për të arritur tek e besueshmja e mendimeve të brendshme të qenies bashkë me ankthet e tij. Nikolla shprehet se: Brenda njeriut është një energji shumë e madhe, e cila quhet liri dhe ne jemi ata që i japim liri vetes, për të parë botën me syrin tonë të lirë dhe jo të shohim atë që të tjerët duan të shohin apo që pritej prej nesh të shohim, ose çka syri jonë dëshiron të shohë. Është mendja e lirë dhe zemra

e pastër, thesaret e paçmueshme të shpirtit artist. (Po aty, f. 108).

Natyra e njeriut është komplekse, përsosmërinë dhe rregullin autori e sheh vetëm te Zoti. Në kapitullin VIII, Nikolla ëndërron një dialog të përhershëm të njeriut me Zotin, krijuesin e gjithësisë. Në këtë kapitull, rrëfimi i autorit merr natyrën e drejtimit letrar të surrealizmit, që paraqet të pamundurën, bashkimin e propozimeve antagoniste (mes Zotit dhe orës Q), duke na ofruar një tekst që i ikën realitetit. Kjo tendencë varet në perceptimin e nënvetëdijes, në mënyrën se si gjërat ndodhin pas syve, në botën e veçantë të secilit individ.

Zoti, si krijues, si i gjithëdijshmi, si projektuesi i harmonisë, si organizuesi, thekson se: gjithmonë ka një arsye, nëse diçka ndodh, ose jo! (Po aty, f.

65). Po ai nuk tregon se si do përfundojë. Ai veçon se: Pasiguria është problemi i diturisë, se çfarë dukurie të pashmangshme kam për të bërë (Po aty, f. 65), duke treguar se njeriu kur kupton se sa i pandryshueshëm është fillon e mërzitet, e pastaj i bën surpriza vetes. Zoti vërtet ka kontroll mbi gjithçka, po ai i dhuroi njeriut lirinë, e të bëjë gjithçka që dëshiron.

Mes kontrollit mbi jetën, të pashmangshmes dhe mundësisë, në fjalët e Zotit, autori propozon se: e ar-

KULTURË

s individit hojë realitetet dhmja është çka nuk ka ndodhur akoma, dhe se brenda çdo njeriu janë dëshirat, me të cilat jo çdo njeri mund ta marrë me mend se si do veprojë, po vetëm mënyrat se çfarë do të ndodhë me njeriun janë të sakta.

Ndaj autori përmes Zotit thekson se për njeriun Zot të vetes, do të ishte kënaqësi të zotëronte një pjesë të universit ku ka surpriza.

Jeta është plot me të tilla, ndaj autori u përpoq të bashkonte perspektivat e të mundshmes te Nikolla, për të arritur shfaqjen më të madhe, më të besueshmen: e mendimeve më të brendshme të qenies, siç janë lufta me frikën e dështimit. Këtu lind pyetja e dytë e Nikollës: Pse orët janë të preokupuara që unë të mos mbaroj fakultetin dhe të mos e mbaj Besën, çka është më e rëndësishmja. (Po aty, f.

76).

A është e gjithë jeta jonë një Plan i bërë nga të tjerët (Orët)? Apo jetën e vet është vetë njeriu që e kontrollon?

Dhe Nikolla pohon se: njeriu e ndjen vetë brenda vetes se çfarë i nevojitet,

dhe kështu në artin e lindur dhe të trashëguar të Nikollës, autori sheh se kjo është e pamjaftueshme: “Arti është vetë zemra dhe shpirti i të gjithë të rinjve dhe unë jam këtu për t’ju thënë, se e ardhmja juaj është ajo çka ju zgjidhni e jo e ‘atyre’, kështu dua t’ju them, që jemi ne që vendo-

sim të ndryshojmë të ardhmen...” (Po aty, f.

100).

Vetë autori propozon se njeriu duhet të ketë ndjenjën kombëtare, të cilën ai e vendos si themel të dashurisë në artin kreativ, dhe pikërisht është dashuri për atë që bën që duhet të kuptohet, ndihet dhe zbatohet nga njeriu, i cili do të ngrihet në një botë supreme. ku Fati dhe Vullneti i lirë jetojnë së bashku. Përgjatë jetës së Nikollës zbulojmë se edhe pse jeta e njeriut kalon përmes tundimeve të ndryshme, është forca e HUMANIZMIT ajo që e shpëton njeriun.

Letërsia e Martin Bojaj është letërsi që përmes individit kërkon të ndryshojë realitetet, si dhe të tregojë subjektivitetin dhe ndikimin e tij në rrafshin shoqëror. Ai ekspozon sesi shoqëria nuk i bën individët, por përkundrazi individët i formojnë shoqëritë, duke e përmbyllur me përmbushjen e detyrës: “Babë, e mora diplomën! Fjalën që ta dhashë, e mbajta!” (Po aty, f. 154).

(Fund) E ENJTE, 26 MAJ 2022

Javore KOHA

21

KULTURË

Në Tuz u mbajt festivali i lahutës- “Lahuta, okarina, polifonia”

Lahuta nuk po hum “Fakti më i fuqishëm në këtë drejtim është themelimi i shkollës së lahutës i cili ka filluar në Prishtinë dhe do të vazhdojë në trevat tjera kombëtare. Ky edicion dëshmon synimin se lahuta shqiptare nuk është duke shkuar drejtë shuarjes. Dhe gjithë ajo luftë mediale që është bërë në mënyrë që të ndërpritet motivi i popullit shqiptar që të vazhdojë kultivimin e lahutës, tashmë është dejustifikuar, dhe një organizimin i gjithmbarshëm shqiptar, një gjenerim i ri i lahutës në trojet tona, dëshmon se certifikimi i lahutës shqiptare, të këngëve kreshnike dhe të eposit tonë në UNESCO, është i pashmangshëm”, u shpreh themeluesi i festivalit, Sokol Flakolli Tuz – Edicioni i IV-t i Festivalit të Lahutës- “Lahuta, okarina, polifonia” u hap të martën më 17 maj 2022, në QKI “Malësia” në Tuz, në prani të adhuruesve të lahutës dhe të epos-

22

Javore KOHA

E ENJTE, 26 MAJ 2022

it të kreshnikëve, me pjesëmarrje të studiuesve, të interpretuesve (rapsodëve) e lahutarëve të njohur, nga Shqipëria, Kosova dhe Malësia.

Në fillim të këtij evenimenti kulturor,

përshëndeti sekretarja e Sekretariatit për Vetëqeverisje Lokale, Marina Ujkaj, e cila, organizimin për herë të parë të këtij festivali nga Komuna e Tuzit e quajti privilegj. “Gjithashtu

KULTURË

mb, ajo po rilind privilegj për ne është fakti se ky festival niset nga Komuna e Tuzit dhe vazhdon nëpër troje të tjera. Uroj që kjo nismë të bëhet tradicionale në Komunën tonë”, u shpreh Ujkaj.

Në të njëjtën kohë, themeluesi i këtij festivali, Sokol Flakolli tha se ky festival u themelua me synim që të promovojë lahutën.

“Një vit pas themelimit të festivalit, përkatësisht në vitin 2020, u themelua edhe shkolla e parë e lahutës e cila mban emrin, “Lahutarët e rinj të trojeve etnike”, u shpreh Flakolli, i cili më pas bëri edhe prezantimin e lahutarëve pjesëmarrës të festivalit.

Nga ky festival u përcoll mesazhi se lahuta nuk po humb, përkundrazi, ajo po rilind nëpër trojet etnike.

“Fakti më i fuqishëm në këtë drejtim është themelimi i shkollës së la-

hutës i cili ka filluar në Prishtinë dhe do të vazhdojë në trevat tjera kombëtare. Ky edicion dëshmon synimin se lahuta shqiptare nuk është duke shkuar drejtë shuarjes. Dhe gjithë ajo luftë mediale që është bërë në mënyrë që të ndërpritet motivi i popullit shqiptar që të vazhdojë kultivimin e lahutës, tashmë është dejustifikuar, dhe një organizim i gjithmbarshëm shqiptar, një gjenerim i ri i lahutës në trojet tona, dëshmon se certifikimi i lahutës shqiptare, të këngëve kreshnike dhe të eposit tonë në UNESCO, është i pashmangshëm”, u shpreh themeluesi i festivalit, Sokol Flakolli.

Ai më tej ka bërë prezantimin (origjinën) e lahutës, okarinës dhe këngëve të polifonisë.

Kjo është hera e parë që ky festi-

val mbahet në Malësi (Tuz), ndërsa u organizua nga Sekretariati për Vetëqeverisje Lokale i Komunës së Tuzit, në bashkëpunim me Qendrën për Zhvillimin e Kulturës Tradicionale “Shkabat” nga Prishtina.

Festivali në fjalë do të udhëtojë në të gjitha trevat shqiptare, për t’u përmbyllur në Prishtinë më 15, 16 dhe 17 shtator 2022.

Festivali i Lahutës- “Lahuta, okarina, polifonia” është themeluar në vitin 2019-të në Prishtinë me pjesëmarrje të të gjithë lahutarëve të trojeve etnike shqiptare. Në kuadër të këtij festivali është themeluar edhe Shoqata e Lahutarëve, “Lahutarët shqiptarë të Ballkanit”, me themelues dhe kryetar, Hysen Kurtaj. t. u.

E ENJTE, 26 MAJ 2022

Javore KOHA

23

KULTURË

Shpërblehen veteranët/et e arsimit në IPSHF “ Bedri Elezaga” në Katërkollë

Plejada e krenarisë së arsimit shqip në Anë të Malit Personalitetet e shquara të arsimit shqip në Mal të Zi, siç ishin mësuesit dhe mësueset veteranë/e të Anës së Malit, i duheshin popullit, ngase ata u shndërruan në pishtarë që përhapnin dritë kodo që vepronin. E kjo është detyrë shumë humane dhe hyjnore. Misioni që kishin marrë për t’u arsimuar ishte sa njerëzor, po aq edhe atdhetar. Sepse mbi supet e tyre dhe mësuesve të tjerë peshon një barrë shumë e rëndë, në radhë të parë për zhdukjen e analfabet-

24

Javore KOHA

E ENJTE, 26 MAJ 2022

izmit dhe të përhapjes së arsimit në gjuhën shqipe edhe në trevën e Anës së Malit, ku ata punuan katër dekada të plota.

Shkolla Fillore “Bedri Elezaga” në Katërkollë sivjet, me rastin e shënimit të 153 -vjetorit të saj , më 15 maj 2022, ndau mirënjohje për 30 veteranë/e të arsimit: Haxhi Taipi, Sadik Shaba, Syme Kokaj, Musa Maxharr, Hatixhe Maxharr, Idriz Kallaba, Jakup Lleshi, Rexhep Lleshi, Qazim Hoti, Fadil Salaj, Bajram Sala, Ahmet

Gjoni, Feride Gjoni, Hata Gjoni, Zarife Gjoni, Imer Çobi, Kasem Çobi, Ramadan Mehmedi, Ani Kurti, Razije Maxharr, Xhevdet Astafa, Halit Avdiu, Rasim Alla, Kasem Halili, Miliha Ibriq, Kadri Doda, Enver Nasradini, Ramiz Nasradini , Paulina Marini dhe Roza Jankoviq. Më i vjetri nga ata kishte 92 vjet.

Vërtet ishte kënaqësi dhe nder të ndodhesh në shoqërimin e këtyre njerëzve të shquar të arsimit, të cilët janë më meritorët për edukimin dhe

KULTURË

arsimimin e gjeneratave të tëra, në veçanti gjeneratave të cilat sot i shohim si kuadro shumë të mirë në çdo pore të shoqërisë sonë, veçanërisht në Komunën e Ulqinit. Duke i shikuar të rreshtuar për bukuri njëri-pranë tjetrit me mirënjohje në duar këta njerëz të dalluar të arsimit shqip së pari na shkon mendja tek sakrifica dhe mundi i madh i tyre, në arsimimin e shqiptarëve në Komunën e Ulqinit, i cili nuk mund të kompensohet me asgjë.

Drejtoria e kësaj shkolle ishte e vetëdijshme se këtyre meteorëve të arsimit nuk mund t’ua kthejë aq sa duhet mundin dhe kontributin e dhënë në fushën e arsimit , mirëpo tregoi se nuk do ta harrojë asnjëherë atë që ata e dhanë nga vetja për arsimimin e shqiptarëve në këtë komunë. Ajo nderoi plejadën e krenarisë të arsimit shqip në Anë të Malit me rrethinë, duke shprehur mirënjohjen e saj për punën shumëvjeçare dhe të pakursyer për arsimimin e gjeneratave të tëra, të cilat bartën misionin e shenjtë të mësuesisë . Të gjithë anamalasit

duhet të jenë krenar për punën e veteranëve të arsimit, për dashurinë që shpërndanë për dijen dhe përparimin në kohët më të vështira, kur duhej vullnet i madh për ta arsimuar popullatën. Ata ( veteranët/ et e arsimit) bënë më të mirën e mundshme për popullin. Trasuan rrugën e fatbardhësisë dhe të dinjitetit të shqiptarëve, duke nxitur dashurinë ndaj gjuhës shqipe, edukimit dhe arsimimit të brezave, trashëgimisë kulturore dhe vlerave tjera civilizuese. Të gjithë këta mësues/e tërë jetën iu përkushtuan arsimit pa u penduar dhe e shkrinë veten sikur qiriri për arsim. Edukuan ndër vite breza të tërë , të cilët sot falë punës së tyre të mbarë kanë pozita të larta në institucione të ndryshme brenda dhe jashtë vendit.

Veteranët/et e arsimit në Anë të Malit ushtrimin e profesionit të mësimdhënies nuk e kanë shikuar vetëm nga aspekti i pagës mujore.

Por si një mision fisnik, bazament i edukimit dhe arsimimit të fëmijëve për formimin intelektual, shkencor e qytetar të shoqërisë njerëzore.

Prandaj, edhe duke u frymëzuar nga ata , nga puna e tyre vetëmohuese, shoqëria e sotme duhet të ketë detyrim ndaj tyre, për mirëqenien e mësimdhënësve , për një jetë më me dinjitet, ngase një jetë të tërë e dhuruan për gjenerata e reja Mësuesit/et veteranë/e të Anës së Malit me krenari pohojnë se mësuesi dikur vlerësohej e konsiderohej si qenie hyjnore e mitike, sa që ishte krijuar përshtypja se “ a ha bukë mësuesi?” “ Në të kaluarën është çmuar e vlerësuar shumë puna, përkushtimi dhe misioni i shenjtë i mësuesit, sa që ai gëzonte respektin e autoritetin më të madh të kohës. E sot? Mësuesin e kanë degraduar e nëpërkëmbur. Mësuesi sot është një personalitet që nuk respektohet e nuk nderohet sa duhet as nga shteti, as nga prindërit, as nga nxënësit”, shtojnë me keqardhje pishtarët e arsimit anamalas. . Institucionet shtetërore duhet të punojnë që t’ua kthejnë dinjitetin mësimdhënësve, duke e pasur prioritet arsimin si në nivel vendor ashtu dhe në nivel qendror.

Gj. Gjonaj E ENJTE, 26 MAJ 2022

Javore KOHA

25

KULTURË

Në Vuthaj u mbajt manifestimi kulturor kushtuar 44-vjetorit të hapjes së shkollës së mesme me

Përvjetori u shën me akademi sole

Vuthaj – Në sallën për takime, tubime dhe manifestime të ndryshme të Shtëpisë së kulturës në Vuthaj ishin tubuar qindra qytetarë profilesh e strukturash të ndryshme profesionale e sociale, bashkëvendës – nikoqirë e mërgimtarë nga vendbanimet me popullatë shqiptare të komunave të Plavës dhe Gucisë, por edhe mysafirë të nderuar nga Malësia e Madhe dhe Kosova, ndër të cilët edhe dekani i Universitetit të Gjakovës, Kamber Kamberi, dhe profesori i gjuhës dhe letërsisë shqipe, Nikollë Camaj nga Tuzi, për të marrë pjesë në manifestimin kulturor me temën “Shkollat shqipe të Plavë-Gucisë, tempuj dije e atdhetarie, me përkushtim të veçantë shënimit të 44-vjetorit të hapjes së shkollës së mesme me mësim në gjuhën shqipe në Plavë.

Pjesëmarrësit e pranishëm të akademisë solemne, i përshëndeti dhe u dëshiroi mirëseardhje moderatorja e programit të manifestimit, maturantja e drejtimit të gjimnazit në Shkollën e mesme të përzier “Beqo Bashiq”, Anjeza Hasangjekaj, kurse manifestimin në fjalë me admirim e hapi ish nxënësi i gjeneratës së parë të shkollës së mesme me mësim në gjuhën shqipe, Vesel A. Qosaj (tani në mërgim në Nju Jork), i cili me emocion dhe mallëngjim në fjalën e rastit u shpreh: “Kam kënaqësinë e veçantë që jam sot në mesin tuaj, është nderë dhe privilegj për mua që të jem në mesin e atyre që bënë të pamundurën që shqiptarët e kësaj treve kreshnikësh të mbijetojnë dhe ta ruajnë identitetin e vet kombëtar, falë angazhimit tuaj të jam në mesin e mësuesve, arsimtarëve dhe profesorëve dhe në mesin e juve të tjerëve që po ashtu ishit pjesë e këtij rrugëtimi të përbashkët”.

Në vazhdimin e elaborimit të vet, Qosaj tha se “sot e shohim realitetin

26

Javore KOHA

E ENJTE, 26 MAJ 2022

e hidhur që plaga e mërgimit dhe e braktisjes së këtyre trojeve kanë rezultuar me faktin se shumë shkolla janë në gjendje të rëndë, si pasojë e mungesës së nxënësve. Por, për shkak të kaluarës së ndritur, morra iniciativën që përmes këtij manifestimi, sot këtu në Vuthaj, ta kujtojmë dhe ta pasqyrojmë të kaluarën duke i përjetuar këto portrete pishtarësh e kontribuuesish të denjë dhe të paepur të arsimit që i kemi para nesh, e që janë pjesë e historikut të shkollave shqipe në rajonin e Plavë-Gucisë, duke filluar nga Josip V. Rela, e deri më sot, por njëkohësisht ta kujtojmë të kaluarën e ndritur dhe përkushtimin e juaj, gardianëve të dijes, mësimdhënësve të respektuar të shkollave shqipe në trevën e Plavë-Gucisë”.

Qosaj po ashtu në vazhdim të elaborimit tha se “përmes këtyre portreteve duam t’iu shprehim mirën-

johje të gjithë atyre të cilët dhanë kontributin e vet në lartësimin dhe përhapjen e dijes, duke filluar nga ata që nuk janë më në mesin tonë, e do t’i përmendi disa nga ata: mësuesin tim Ibrahim Gjonbalaj, arsimtarët Bajram Balidemaj e Hysen Novaj, si dhe profesorët Riza dhe Zenun Prelvukaj, si dhe të gjithë ata që nuk jetojnë më. Por gjithsesi respekt pafund për të gjithë juve që punuat edhe ende punoni në edukimin dhe arsimimin e të rinjve dhe të rejave në këto troje kreshnike”.

Në emër të vet dhe të mësimdhënësve të kohës së mësimit të gjeneratës së parë të shkollës me mësim në gjuhën shqipe në Plavë, të pranishmit i përshëndetën ish mësimdhënësit, ekonomisti i diplomuar, Ramë Sinanaj, dhe profesoresha e gjuhës dhe letërsisë shqipe, Shkurtë Ulaj-Arifaj.

KULTURË

e mësim në gjuhën shqipe në Plavë

nua emne

Në fjalën e rastit, ish mësimdhënësi Ramë Sinanaj me emocion theksoi se ishte në moshën 24 vjeçare atëherë kur erdhi në mjedisin të cilin siç u deklarua, e gjeti të gatshëm.

Tha se i vjen keq që nuk u përmend, por ndoshta do ta përmend ndokush kohën kur u hap shkolla e mesme në gjuhën shqipe në Plavë, kur për hapjen e saj, ndër shumë të tjerë, në veçanti kontribut të dukshëm dhanë veprimtarët Ramadan Gjonbalaj nga Vuthajt dhe Zeqir e Smajl Balidemaj nga Martinajt, duke ndjerë në zemër e shpirt nevojën për hapjen e shkollës së mesme me mësim në gjuhën shqipe në Plavë, ngase nxënësit që kryenin shkollën fillore tetëvjeçare në Guci ishin të detyruar që shkollimin e mesëm ta vazhdonin në Kosovë apo gjetiu.

Edhe ish kolegia e tij, profesoresha e gjuhës dhe letërsisë shqipe, Shkurte

Ulaj-Arifaj, me mallëngjim, mbresë dhe emocion, në mënyrë koncize shpalosi dhe reflektoi veprimtarinë e vet të punës me vlerë dhe humanitare në vitet e 80-ta të shekullit të kaluar kur ishte mësimdhënëse e kësaj vatre arsimore.

Ndërkaq, ish nxënësi i gjeneratës së parë të shkollës së mesme me mësim në gjuhën shqipe në Plavë, Ramë B. Selimaj, edhe pse i emocionuar dhe i mallëngjyer, në emër të vet dhe të shokëve dhe shoqeve të gjeneratës, evokoi me dinjitet dhe përpikëri mbresat, përjetimet dhe përkujtimet e kohës katër vjeçare 1978-1982, kur ishte nxënës i shkollës në fjalë.

Profesori i gjuhës dhe letërsisë shqipe, Fadil Ulaj, në emrin e vet personal, por edhe të nxënësve dhe mësimdhënësve shqiptar të Shkollës së mesme të përzier “Beqo Bashiq” në Plavë, ku ai punon, me admirim përshëndeti të pranishmit e akademisë solemne dhe në fjalën e rastit u shpreh: “Hapja e shkollës së mesme me mësim në gjuhën shqipe në Plavë, në vitin shkollor 1978/79, ishte një arritje me rëndësi të shumëfishtë për të gjithë shqiptarët e kësaj treve në përgjithësi. Në radhë të parë, lindi një vatër e re e diturisë, por edhe çerdhe e atdhedashurisë, sepse një pjesë e njerëzve tanë, sidomos nga Plava, për shkak të kushteve ekonomike dhe mungesës së tetëvjeçares në gjuhën shqipe, në atë kohë detyroheshin t’i çonin fëmijët e tyre në gjuhën serbokroate, që rrezikonte përdorimin e gjuhës shqipe te disa fëmijë, duke i hapur rrugë boshnjakizimit dhe asimilimit. Së dyti, shkolla e mesme në gjuhën shqipe në vendlindje, ua lehtësoi shkollimin të gjithë nxënësve të kësaj ane, të cilët deri atëherë shkolloheshin në Kosovë, larg shtëpive në kushte jo çfarëdo, dhe së treti, vijimi i rregullt i mësimit nën përkujdesjen e prindërve, sidomos për vajza, sepse nuk ishte e lehtë në një moshë të papjekurisë fëmijët të ndjekin mësimet larg familjes pa mbikëqyrjen e askujt”.

Ai në vazhdim shtoi se “fatbardhësisht populli ynë i kësaj ane e ka dashtë arsimimin dhe e ka kuptuar vlerën dhe domosdoshmërinë e shkollimit, dhe i është përkushtuar me mish dhe shpirt për të realizuar këtë dëshirë si të vetmen rrugë drejt së ardhmes së

ndritur dhe ngritjes së vetëdijes së të rinjve”, është shprehur prof. Ulaj dhe në vazhdim ka shtuar se “në fillim shkolla ka funksionuar në kushte jo të mira, pa kuadër të kualifikuar, por megjithatë, duhet t’u jemi mirënjohës të gjithë atyre mësimdhënësve të parë në moshë të re dhe pa përvojë, por me vullnet dhe dëshirë të flaktë që shkollën e posa hapur me mësim në gjuhën shqipe, ta çojnë drejt një vatre të mirëfilltë të diturisë. Fatbardhësisht një pjesë e tyre sot janë në mesin tonë, por respekt edhe për ata kudo që janë në botë”.

Profesori Ulaj nuk ngurroi për të thënë se padyshim njëri nga figurat kryesore që në hapjen e shkollës së mesme me mësim në gjuhën shqipe në Plavë, ishte profesori i gjuhës dhe letërsisë shqipe, Isa Nikçi nga Rugova, i cili për shkak të gjendjes shëndetësore nuk është i pranishëm sot në mesin tonë, por ne gjithsesi e çmojmë dhe e vlerësojmë lartë punën, sakrificën dhe kontributin e tij gjatë tri viteve sa punoi në këtë shkollë.

S’duhet harruar kurrsesi as kontributi i atyre mësimdhënësve nga shkolla tetëvjeçare e Gucisë që e plotësuan mungesën e kuadrit mësimor në hapjen e kësaj shkolle. Në elaborimin e vet, prof. Ulaj e quajti veten të pafat që koha nuk ia mundësoi të ishte nxënës i gjeneratës së parë të kësaj shkolle, për faktin se deri në vitin 1978, shkolla e mesme me mësim në gjuhën shqipe në Plavë nuk ekzistonte, ashtu që gjithë nxënësit e kësaj treve pas tetëvjeçares shkonin të vijonin shkollimin e mesëm në Kosovë.

Në fund të elaborimit, profesori Fadil Ulaj theksoi se hapja e shkollës së mesme në Plavë në vitin shkollor 1978/79, u bë një ngjarje e jashtëzakonshme e cila u prit, u mbështet dhe u përkrah me entuziazëm nga të gjithë bashkëvendësit tanë të të gjitha moshave.

Programi i akademisë solemne u gërshetua edhe me recitime dhe recitale të përformuara nga nxënësit e Shkollës së mesme të përzier në Plavë, kurse programi i manifestimit u mbyll me interpretimin e një kënge kreshnike të përcjella me tinguj të lahutës nga lahutari Xhavit Balidemaj.

Shaban Hasangjekaj

E ENJTE, 26 MAJ 2022

Javore KOHA

27

LETËRSI

Poezi Ali Gjeçbritaj

NA THONI DIÇKA ZONJË (Agolliane)

Na thuaj diçka zonjë, na thuaj diçka Nga çanta që mban në krah Na gëzo me diçka zonjë me buzëkuq Si fëmija që përkëledh nënën në gushë Flisni diçka zonjë me këpucë me taka Na u plas shpirti, na dogji vapa Na falni diçka zonjë, na falni diçka Koha iku, ajo nuk kthehet më Ju zonjë me çantë në krah Me buzëkuq në buzë e këpucë me taka Dielli në perëndim iku, na zuri nata.

VALLE MOTESH

Hapat hidhen, dyshemeja pëlcet Sa herë sillen rrotull në rreth Kush kërkon leje pushimi Valles sonë s’do t’i prijë kurrë.

Në mes trualli kaltërsi qiellore Hënë e plotë me shami në dorë Prijësi në valle këngën lindi Si rrjedhë uji nga burimi.

Shamitë e japin alarmin Vallja jonë rrugën vazhdon Ngjyrë kostumi, kohë rrotullimi Nga moti i lashtë me gajtanë tirqish.

Shamibardha prin si rrezja Gjithësinë e ndez me flakë Pas saj me larmi hyjnë vitet Në kupë të qiellit zëri ngritet.

PASHË E S‘PASHË

Çfarë po më shohin sytë Çfarë po më dëgjojnë veshët Thyen xhamat me gurë Gozhdën e vejnë në mur Për të varë fytyrën e sëmurë Në kornizën me unazë Zot na ruaj, sot çfarë pashë.

Në ekrane lakuriqësia Bashkëkohore thotë marrëzia Derri i egër në foçkë ka vënë Klarinet e saksofon Pëllet këngëtari gomari Kësaj i thonë muzikë për së mbari.

28

Javore KOHA

E ENJTE, 26 MAJ 2022

NË RRUGËTIM PËR NË KALA Qilim i shtruar me ngjyrë motesh Ëndrrat s’u zbehën kurrë në kohë Lundrim shekujsh, vargonj kujtimesh Asnjëherë s’e ndalen rrugëtimin.

Që të vijnë ditët kaq të bukura si sot Shekujt na shtruan sofrën me bujari Rrugëtimet e mia vijnë kaq bukur Tokë e shkelur nga gjurmët e mia.

Sot janë zhdukur përbindëshat e kohës Rrugëtimet në udhët e lashtësisë Janë bërë si kroi burim i madhështisë Në bedenet e kalasë gjeta derën e shtëpisë.

KOSOVË

Kosovë, nënë e dytë e imja Më përkunde në djepin e kohës Nëna gjuhën, ti zërin e rritën Kosovë, gurrë, ujë i pashterur Më shove etjen me ujë burimi.

Kosovë, djep i gjuhës sime Sa shumë forcë pate në vete Më fale gjithçka nga jeta jote Zemrën me nektar ma mbushe Më bëre mal në hartën e botës.

Sa e madhe puna jote Kosovë Durimmadhe, zemërgjerë Asgjë për vete, shumë miq bëre Sot në ditën e bekuar nuk derdhi lot Dhembje nuk kam, as rënkim jo Thure vetëm lavdi, zanë mali.

Faleminderit Kosovë, më mbajte në zemër Faleminderit zonjë e madhe, më dhe emër Faleminderit durimmadhja jonë Më bëre qytetar të kësaj bote Zemërhapura, besnikja ime Kosovë Më mbushi me forcë bujaria jote.

PLAGË

Plagë që flasin është gjaku yt Kosovë sa shumë qava atë ditë zëri m’u mbyt në pellg gjaku

në Reçak Kosovë shpirti yt i madh duron ka vend për krenari sa shumë gjak u derdh atë ditë në Reçak tokën dardane kufijtë s’e ndajnë me gjirin tënd janë ushqyer zanat ora e maleve e zemrat e trimave Kosovë munde ndërgjegjen e përgjumur të botës mizore liria hapi krahët përqafoi dheun tënd Kosovë

LETËRSI

KU JANË YJET

Dielli ngadalë po perëndon Në horizont errësira ka nisë të bjerë Fundi i një dite po afron Ku janë sonte në qiell yjet?

Vjeshtë e brishtë ku je nisë Më trego si do jetë koha nesër Shiu u zgjua nga gjumi Ku janë yjet që nuk ndrijnë?

Në prag mesnata afrohet Pandeha veten mbushur me musht Vjeshta kësaj here vazhdoi rrugën Yjet s’po duken askund.

NA PRET NËNA

Rri e ulur pranë oxhakut Me mashë gacat përpushë Ngrohtësi i jep votra Nënë, pranë zjarrit je gjithë bota.

Gështenja të pjekura në prush Me fiq të tharë xhepat na mbushë Nëna pranë oxhakut ulur Prapë na pret si dikur.

Ky zjarr, ky prush, ky oxhak Na ka rritur, na ka dhënë gjak Nëna pranë oxhakut plak Na pret të kthehemi me vrap.

Na pret nëna me krahë hapur Sofër shtruar me bukë e zemër Ta mbysim zbarazëtirën e saj Nënë, më i bukuri emër.

UNË JAM EVROPIAN

Kam lindur heshturazi Në muajin e dytë të pranverës Atë ditë kur lulëzuan qershitë Në prillin e shekullit njëzet Diku reth vitit të atëhershëm Mbase të pesëdhejtë e tretë

Më regjistruan me datën një Emrin ma vunë të gjyshit Ali Në shqip më duket se lexohet Bujar apo bujari, saktësisht nuk e di.

Thonë se kur linda gur dhe dru u gëzuan Po pse, me të drejtë do të thoni ju Përgjigjen më të saktë të zyrtarit Do ta merrni kush të jetë i pari Në librin e lindjeve shënoi ditëlindjen Emrin e nënës dhe të babait tim Babai më pagëzoi, nëna shqip më foli Posa hapa sytë në vesh më pëshpëriti Evropian do jesh biri im Sado që mendoni se jam oriental Unë s’e ngre zërin, as nuk bërtas Arbërisë ndër shekuj Evropa i vjen pas Ndër mote kemi qenë evropianë Të tillë janë shqiptarët anekënd E ENJTE, 26 MAJ 2022

Javore KOHA

29

MOZAIK

Fondet e BE-së

Potenciale të mëdha për financimin e projekteve të interesit të përgjithshëm Plavë – Në Plavë, është mbajtur konferenca e parë me rastin e IPA Projektit “Promovimi i qëndrueshmërisë së përdorimit të bimëve mjekuese dhe aromatike për avancimin e ekzistencës jetësore dhe ruajtjes së biodiversitetit”, të cilin Komuna e Plavës e realizon bashkë me Komunën e Tropojës të Republikës së Shqipërisë, si dhe OJQ-të “Qendra për integrime demokratike e zhvillim” dhe “Alpet Shqiptare”.

Me këtë projekt, banorët e trevave tejkufitare të komunave të Tropojës dhe Plavës trajnohen mbi njohjen e llojeve të bimëve mjekuese dhe aromatike të kësaj treve, me mënyrat e mbledhjes së drejtë dhe qëndrueshmërisë së tyre, kurse kapacitetet e institucioneve përkatëse publike, janë fuqizuar për mundësinë e përcjelljes së përpiktë të gjendjes së popullatës së llojeve medicinale – aromatike, në territoret e këtyre dy komunave.

30

Javore KOHA

E ENJTE, 26 MAJ 2022

Kryetari i Komunës së Plavës, Nihad Canoviq, në fjalën e rastit ka theksuar se komunës i mbetet obligim që të rritë nivelin e investimeve në infrastrukturë dhe të krijojë kushte për zhvillim të aktivitetit ekonomik për t’ua mundësuar qytetarëve kushtet më të mia të jetës në Plavë.

“Besoj që IPA fondet paraqesin instrument të shkëlqyer për arritje të atyre qëllimeve. Projekti të cilin momentalisht e realizojmë, e ka të bëjë me eksploatimin ekonomik të bimëve mjekuese dhe aromatike, në mënyrë të qëndrueshme, tregon se si mund t’i shfrytëzojnë fondet e Bashkësisë Evropiane për zhvillim dhe promovim të aktivitetit ekonomik në lëmit (fushat) për të cilat kemi përparësi komparative”, ka theksuar kryetari Canoviq.

Shefja e Sekretariatit të përbashkët teknik të programit të bashkëpunimit tejkufitar Mali i Zi – Shqipëri dhe

Mali i Zi – Kosovë, Sonja Todoroviq, u është drejtuar të pranishmëve dhe i ka njoftuar mbi bazat e projektit.

“Projekti ka për qëllim që të përmirësojë mbrojtjen e biodiversitetit dhe të bimëve mjekuese dhe aromatike në trevën qëllimore përmes avancimit të diturisë, praktikës së mbledhjes (grumbullimit) dhe praktikës së përpunimit të bimëve, dhe të kontribuojë në shfrytëzim të qëndrueshëm të potencialit të bimëve mjekuese dhe aromatike për ekonomi lokale të trevës tejkufitare. Projekti zbatohet që një vit, kurse janë kryer shumë aktivitete, dhe jam optimiste se të gjitha aktivitetet në vazhdë, me sukses do të realizohen dhe në këtë emër u dëshiroj punë të mbarë dhe vazhdim të suksesshëm të projektit dhe çdo fat gjatë atij procesi”, ka thënë zonja Sanja Todoroviq.

Menaxheri i Komunës së Plavës, i cili njëherazi është edhe menaxhues i projektit, Merdin Purishiq, në fund të konferencës ka prezantuar detajet (hollësitë) e projektit. Gjatë prezantimit, të pranishmëve ua ka përafruar qëllimet, aktivitetet dhe rezultatet e projektit.

“Mali i Zi humbë burimet e rëndësishme të të ardhurave me mosruajtjen dhe me mosvalorizimin e thesarit të vet natyror. Me promovimin e projektit, ruajtjen dhe valorizimin e bimëve mjekuese dhe aromatike të kësaj hapësire përmes aktiviteteve të projektit, do të ruhet biodiversiteti dhe do të përmirësohet ekzistenca e jetës së qytetarëve të Plavës dhe të Malit të Zi”, ka theksuar në fjalën e rastit menaxheri Purishiq, duke shtuar në fund se “Komuna e Plavës me partnerët nga Shqipëria do të vazhdojë bashkëpunimin me qëllim të ruajtjes së potencialeve natyrore të këtyre hapësirave dhe të daljes së përbashkët në Sh. Hasangjekaj treg”.

MOZAIK

Në Bibliotekën Kombëtare të Kosovës “Pjetër Bogdani” u përurua monografia “Mjekët shqiptarë nga Mali i Zi” e përgatitur nga Prim. Dr. Gani Karamanaga

Botim që i reziston harresës në fushën e mjekësisë Në shoqërinë e mjekëve shqiptarë nga Mali i Zi që veprojnë në Kosovë, si dhe në prani të dashamirëve të tjerë nga Kosova, u fol për rëndësinë dhe vlerën e këtij botimi, për kontributin e pashoq që këto emra të rëndësishëm të fushës së mjekësisë i dhanë shoqërisë sonë Prishtinë - Të martën, më 24 maj, në Prishtinë u bë promovimi i monografisë “Mjekët shqiptarë nga Mali i Zi”, të përgatitur nga prim. dr. Gani Karamanaga. Promovimi u organizua nga Këshilli Kombëtar i Shqiptarëve në Malin e Zi në bashkëpunim me Bibliotekën Kombëtare të Kosovës “Pjetër Bogdani” dhe Bashkimin e Krijuesve Shqiptarë në Mal të Zi. Në shoqërinë e mjekëve shqiptarë nga Mali i Zi që veprojnë në Kosovë, si dhe në prani të dashamirëve të tjerë nga Kosova, u fol për rëndësinë dhe vlerën e këtij botimi, për kontributin e pashoq që këto emra të rëndësishëm të fushës së

mjekësisë i dhanë shoqërisë sonë.

Për librin kanë folur epidemiologu Prof. dr. Isuf Dedushaj (akademik), pulmologia Mr. dr. Burbuqe Shurdha, neuropsikiatrja dr. Sarije Pufja - Doko, kryetari i KKSH-së, Faik Nika, dhe përgatitësi i monografisë Prim. dr. Gani Karamanaga.

Në fjalën e tij, Prof. dr. Isuf Dedushaj u fokusua te mjekët e parë shqiptarë në Mal të Zi. Dr. Burbuqe Shurdha e cilësoi librin si mbamendje kolektive, si një botim tejet të rëndësishëm që i reziston harresës në fushën e mjekësisë, si një përkujtim, homazh, nderim e vlerësim për ata që nuk janë më.

Dr. Sarije Pufja-Doko, midis tjer-

ash, e falënderoi dr. Karamanagën, sepse “shqiptarët është vështirë t’i bësh dy bashkë, derisa dr. Ganiu i mblodhi bashkë shqiptarët makar në libër.”

Të pranishmit i përshëndeti edhe kryetari i KKSH-së, Faik Nika, i cili nënvizoi se “pasuria më e madhe e një vendi janë burimet njerëzore dhe nëse këto pasuri arrijnë të gjejnë sinergjinë e duhur, mund të bëjnë shumë më shumë.”

Ai gjithashtu shtoi se KKSH do të përkujdeset që edhe në të ardhmen të mbështesë aktivitetet dhe botimet e kësaj natyre, të cilat kontribuojnë në ruajtjen e identitetit (Kohapress) kombëtar.

E ENJTE, 26 MAJ 2022

Javore KOHA

31

SPORT

Klubi i Taekwondosë “Ulqini” mori pjesë në turneun ndërkombëtar në Visoko të Bosnje e Hercegovinës

Dy trofe, tre çmime personale dhe 12 medalje Klubi i Taekwondosë “Ulqini” fitoi 12 medalje, dy trofe dhe tre çmime personale në turneun ndërkombëtar që u mbajt të shtunën në ambient të hapur, në qytetin Visoko të Bosnjë e Hercegovinës. “Ulqini” fitoi tetë medalje të arta dhe katër medalje të argjendta. Medalje të arta në disiplinën e ndeshjes fituan Arta Ismailaga, Sara Kraja, Amella Nuti dhe Enes Dushku, kurse në

32

Javore KOHA

E ENJTE, 26 MAJ 2022

disiplinën e formave Amra Dushku, Amell Nuti, Adnan Mekiq dhe Nehar Dabi. Ndërkaq medalje të argjendta fituan Denis Çoboviq dhe Riad Dervishi në disiplinën e ndeshjeve dhe Berina Mustafa dhe Ajan Brashnjani në disiplinën e formave.

Në klasifikimin e përgjithshëm, KT “Ulqini” u rendit në vendin e parë në kategorinë e kadetëve dhe në vendin e dytë në disiplinën e formave,

për ç’gjë fitoi dy trofe.

Po ashtu Arta Ismailaga u shpall sportistja më e suksesshme në kategorinë e kadetëve, kurse Amra Dushku dhe Amell Nuti në disiplinën e formave.

Në turne morën pjesë rreth 500 garues të 34 ekipeve nga pesë vende, në mesin e të cilëve 13 sportistë të KT “Ulqini”.

(Kohapress)

MARKETING

U. S. EMBASSY PODGORICA Announces an open position for

Strategic Content Coordination Assistant (Community Manager) •

BASIC FUNCTION OF THE POSITION

The Community Management Coordinator works under the direct supervision of the Strategic Content Coordination and Media Specialist or Public Affairs Officers designee, and has no supervisory responsibilities. Is responsible for building and maintaining Mission flagship digital properties (social media, website content); for developing a year-long editorial calendar designed to promote Mission priorities with on-line communities; researching and analyzing evolving markets for Mission digital properties; and customizing content and online engagement to promote Mission objectives. Organizes and hosts online conversations; designs and develops innovative engagement opportunities and tools. Provides guidance to Public Diplomacy Public Engagement staff and other Mission personnel who engage with online communities on standards, regulations, and policies for the use of digital properties.

• QUALIFICATIONS REQUIRED 1.

2.

3.

4.

5.

EDUCATION: An associate’s degree or two years of full-time university studies in communications, business, marketing, or local equivalent is required.

EXPERIENCE: Minimum of (5) five years of progressively responsible experience in multilingual, multicultural or multinational organization is required. Experience in market research and analysis; content creation in multimedia and traditional formats.

LANGUAGE: English Language Level 4-Fluent (Reading/Speaking/Writing) is required.

Montenegrin Language Level 4-Fluent (Reading/Speaking/Writing) is required.

KNOWLEDGE: Detailed knowledge of U.S. foreign policy objectives and American interests in Montenegro is required. Understanding of U.S. historical, political, economic, and cultural forces is required.

SKILLS AND ABILITIES: Analytic skills; Communication/Interpersonal; Management skills; Technical skills.

CLOSING DATE FOR THIS POSITION: June 01, 2022

HOW TO APPLY: Applications must be completed and submitted through Electronic Recruitment Application (ERA). The instructions are available on U.S. Embassy Podgorica website. Paper or e-mailed applications are no longer accepted. Please look for more information on this Vacancy Announcement on the following website https://

me.usembassy.gov/embassy/jobs/

An Equal Opportunity Employer

EQUAL EMPLOYMENT OPPORTUNITY: The U.S. Mission provides equal opportunity and fair and equitable treatment in employment to all people without regard to race, color, religion, sex, national origin, age, disability, political affiliation, marital status, or sexual orientation. The Department of State also strives to achieve equal employment opportunity in all personnel operations through continuing diversity enhancement programs. The EEO complaint procedure is not available to individuals who believe they have been denied equal opportunity based upon marital status or political affiliation. Individuals with such complaints should avail themselves of the appropriate grievance procedures, remedies for prohibited personnel practices, and/or courts for relief.

E ENJTE, 26 MAJ 2022

Javore KOHA

33

MARKETING

WE ARE HIRING A DIPLOMATIC RESIDENCE ASSOCIATED WITH U.S. AMBASSY PODGORICA IS SEEKING THE FOLLOWING POSITIONS:

HOUSEKEEPER & PRIVATE CHEFF / HOUSE MANAGER INTERESED APPLICANTS MUST SUBMIT THEIR APPLICATION BY E-MAIL (PREFERABLY IN ENGLISH) AND ANY ADDITIONAL DOCUMENTATION TO: PODGORICAORE@STATE.GOV. THESE VACANCIES WILL REMAIN OPEN UNTIL FILLED. THE SUCCESSFULL APPLICANTS WILL BE HIRED BY AN EMPLOYMENT COMPANY , BUT WORK AT THE RESIDENCE.

HOUSEKEEPER POSITION OVERVIEW The employee will work at an official diplomatic residence located in Podgorica under the direct supervision of the resident or designated representative.

They will be responsible for the overall housekeeping of the residence, the guest house, and outdoor social areas. They will manage and maintain inventory of cleaning and linen supplies.

They will assist with social events (preparation, serving meals and drinks, and perform wait services) and other duties (assist with official functions at other diplomatic locations).

WORK HOURS Full-Time - Approximately 40 hours/week SALARY EUR 1.200,00 gross/month based on a 40-hour work week. Additional benefits include 20 working days of annual leave, and the possibility of a yearly bonus.

34

Javore KOHA

E ENJTE, 26 MAJ 2022

MARKETING QUALIFICATIONS REQUIRED EXPERIENCE Minimum of 3 years experience in a similar position or in customer service, preferably in a hotel or restaurant.

LANGUAGE Comfortable understanding and speaking English and Montenegrin.

SKILLS & ABILITIES Applicant must be able to work independently and have sound judgment. Must be able to work a flexible schedule and assist a variety of visitors and guests. Must be knowledgeable in cleaning and in the use of various cleaning supplies and equipment. Must have good serving skills. Must be discreet.

A background check will be required to be hired and to maintain continued employment.

PRIVATE CHEF / HOUSE MANAGER POSITION OVERVIEW The Chef works under the direct supervision of the Employer or their designated representative at the residence. They work closely with other personnel when planning and organizing events in the residence.

Main responsibilities include: overseeing the preparation, presentation, and serving of food; coordinating catering staff and activities for special events; serving as bartender and waiter when required; carrying out regular shopping; preparing mileage logs, maintaining a small household budget, and purchasing items with petty cash.

The Chef will also maintain the overall cleanliness of the kitchen; advise on household inventory supplies or other duties as required such as assisting with functions at other diplomatic locations.

WORK HOURS Full-Time - Approximately 40 hours/week SALARY EUR 1.500,00 gross/month based on a 40-hour work week. Additional benefits include 20 working days of annual leave, and the possibility of a yearly bonus.

QUALIFICATIONS REQUIRED EXPERIENCE Minimum of 3 years experience working as a Chef or cook. Hospitality and catering experience is a plus. Experience/ability preparing European continental cuisine, including desserts. References appreciated.

LANGUAGE Can understand and speak excellent English as well as Montenegrin.

SKILLS & ABILITIES Knowledge of modern cooking techniques focusing on healthy, nutritious, and elegant meals; attention to detail, enthusiasm, good interpersonal skills, ability to work in a team; and possess a valid driving license.

A background check will be required to be hired and to maintain continued employment.

E ENJTE, 26 MAJ 2022

Javore KOHA

35

kohajavore.me