Koha 1013

KOHA Javore Podgoricë e enjte, 2 qershor 2022 Viti XXl Numër 1013 Çmimi 0,50

Cila gjuhë është më e vjetër…?

ISSN 1800-5696

Luftëtar i paepur për Shqipërinë e lirë dhe demokratike

Debat në Mal të Zi mbi luftën në Ukrainë dhe ndikimin në Ballkanin Perëndimor

PËRMBAJTJE

10

18 Ja pse Rusia duhet të poshtërohet në Ukrainë

Martesat e shqiptarëve në mërgim ndër vite

20

22 Triumfon Beatrix Ramosaj

Dëshmi e lashtësisë së jetës në Krajë

KOHA Javore Themelues: Kuvendi i Malit të Zi Gazetë javore për aktualitete, shkencë dhe kulturë, Numri i parë doli më 21 shkurt 2002.

Botues: Këshilli

Kombëtar i Shqiptarëve Redaktor Përgjegjës: Ali Salaj Gazeta redaktohet nga kolegjiumi:

Fahrudin Gjokaj (Redaktor Teknik & Sistem Inxhinjer) Ismet Kallaba (aktualitete, sport), Toni Ujkaj (kulturë) Vijoleta Berishaj (sekretare teknike) Adresa: Kral Nikolla 27a/4, Podgoricë 81000, Mali i Zi Telefon: 020/240-659 E-mail: kohajavore@t-com.me www.kohajavore.me

2

Javore KOHA

E ENJTE, 2 QERSHOR 2022

PËRMBAJTJE

24

26 Bashkëpunimi ndërkufitar Ulqin-Shkodër në sektorin e turizmit

Vizionar i denjë dhe i paepur në profesion

28

30 Nekropoli ilir nga koha e bronzit në Dinoshë

Qarri shumëvjeçar i Mark Pjetrit Gjonaj në Rudinë të Trieshit

ARKIVI: www.kohajavore.me

E ENJTE, 2 QERSHOR 2022

Javore KOHA

3

NGJARJE JAVORE

Kryeministri i Malit të Zi, Dritan Abazoviq, u takua me kryetaren e Republikës së Kosovës, Vjosa Osmani – Sadriu

Të konkretizohen projekte me interes të përbashkët Kryeministri i Malit të Zi, Dritan Abazoviq, dhe kryetarja e Republikës së Kosovës, Vjosa Osmani – Sadriu, kanë biseduar për marrëdhëniet dhe projektet e përbashkëta ndërmjet dy shteteve në margjinat e Samitit për Demokraci të Evropës Juglindore, që është mbajtur të hënën në Budva.

“Detyra e përbashkët e Malit të Zi dhe Republikës së Kosovës është që në periudhën e ardhshme të konkretizojnë projekte me interes të përbashkët në fushën e ekonomisë dhe transportit. Ishte kënaqësi të bisedoja sot me Presidenten e Kosovës, Vjosa Osmani, në Budva”, ka theksuar Abazoviq

4

Javore KOHA

E ENJTE, 2 QERSHOR 2022

përmes një postimi në Twitter.

Në takim është vlerësuar nevoja për përmirësimin e infrastrukturës së komunikacionit, ndërsa kryeministri Abazoviq ka theksuar se fokusi i Qeverisë së Malit të Zi në këtë kuptim do të jetë rindërtimi i rrugës Plavë-Deçan dhe ndërtimi i tunelit Rozhajë-Pejë. Ata po ashtu kanë nënvizuar nevojën e zgjidhjes për korridorin ajror.

Dy bashkëbiseduesit kanë konkluduar se Mali i Zi dhe Kosova nuk kanë çështje të hapura dhe takimet e shpeshta në nivelin më të lartë kontribuojnë dukshëm në bashkëpun-

imin e ndërsjellë.

Në njoftimin e zyrës për media të Presidentes së Kosovës thuhet se Osmani ka thënë se Kosova e vlerëson dhe e përkrah bashkëpunimin me Malin e Zi në të gjitha fushat, duke theksuar edhe mundësinë për shkëmbim të përvojave në procesin e integrimit evropian.

Më tej, Presidentja Osmani ka kërkuar përkrahjen e qeverisë së Malit të Zi për anëtarësimin e Kosovës në Këshillin e Evropës në vecanti, si dhe në organizata ndërkombëtare në përgjithësi.

(Kohapress)

NGJARJE JAVORE

Dështon sërish seanca e Kuvendit të Komunës së Ulqinit

Qeveria do të vendosë për vazhdimin Ulqin – As të martën nuk është zhvilluar seanca e Kuvendit të Komunës së Ulqinit, megjithëse ishte dita e fundit që është dashur të mbahet seanca konstitutive.

Në vend të këshilltares së UDSH-së, Jasmina Hasa, e cila e ka kryesuar seancën konstitutive të mbajtur të mërkurën, më 25 maj 2022, seancën të martën e ka kryesuar këshilltari i UDSH-së, njëherazi kryetari i kësaj partie, Mehmed Zenka.

Ai e ka ndërprerë seancën konstitutive me arsyetimin se nuk është formuar komisioni i nevojshëm i Kuvendit për shqyrtimin e dy kandidaturave për kryetar të Kuvendit të Komunës

së Ulqinit. Për këtë Zenka ka fajësuar përfaqësuesit e koalicionit qeverisës “Fillimi i Ri” dhe Forca e Re Demokratike, të cilët nuk kanë marrë pjesë në konsultimet e thirrura nga kryesuesja e seancës Jasmina Hasa. Sipas tij, nuk janë pjekur kushtet ligjore për vazhdimin e seancës konstitutive, për zgjidhjen e së cilës ka thënë se do të njoftojë ministrinë përkatëse të Qeverisë së Malit të Zi. Në mbledhjen konstitutive, të mbajtur të mërkurën e kaluar, janë verifikuar mandatet e këshilltarëve të përbërjes së re të Kuvendit të Komunës së Ulqinit, të zgjedhur në zgjedhjet lokale që janë zhvilluar më 27 mars

të këtij viti. Seanca është ndërprerë te pika e rendit të ditës zgjedhja e kryetarit të Kuvendit të Komunës së Ulqinit. Për këtë post, koalicioni i ri qeverisës, në bazë të marrëveshjes së arritur ndërmjet koalicionit “Fillimi i Ri” dhe Forcës së Re Demokratike, ka propozuar këshilltarin e Forcës, Ardijan Mavriqi. Nga ana tjetër, Partia Demokratike e Socialistëve ka propozuar këshilltaren e këtij subjekti, Ivana Jançiq – Popoviq. Kjo ka bërë që drejtuesja e seancës, Jasmina Hasa nga UDSH, ta ndërpresë seancën me arsyetimin se duhet të formohet komisioni i Kuvendit për të shqyrtuar dy kandidaturat për kryetar të Kuvendit.

Me qëllim të hetimit të zbatimit të procedurës ligjore për zgjedhjen e kryetarit të Kuvendit të Komunës së Ulqinit, inspektorët administrativë kanë qenë të premten në shërbimin e Kuvendit të Komunës së Ulqinit.

Pas ngjarjeve të fundit të së martës pritet që Qeveria e Malit të Zi të zgjidhë ngërçin e krijuar politik, i cili ka bërë që të zvarritet procesi i zgjedhjes së organeve të reja të pushtetit (Kohapress) vendor në Ulqin.

E ENJTE, 2 QERSHOR 2022

Javore KOHA

5

VËSHTRIM & OPINION

Cila gjuhë është Në thelb shqiptarët kanë rrënjë stërgjyshore në Ballkan, që shkojnë shumë më larg se të çdo populli sllav i zonës, dhe janë ndoshta bashkëkohorë me ardhjen e proto-grekëve. Edhe pse shumë nga sllavët e jugut pa dyshim kanë prejardhje lokale që datojnë në të njëjtën periudhë, gjuhët e tyre mbërritën shumë, shumë më vonë

Për Koha Javore:

Astrit Lulushi / Uashington Kjo nuk është gjithmonë një pyetje që mund t’i përgjigjesh, por bëhet e lehtë kur specifikohet “në Ballkan”. Gjuha shqipe është pasardhëse e mundshme i një dialekti të panjohur paleo-ballkanik (përgjithësisht supozohet të jetë ilir. disa thonë pellazg) që flitej në atë zonë në lashtësi, dhe si e tillë ka të ngjarë të jetë disi e lidhur ngushtë me greqishten dhe frigishten (ndoshta edhe armenishten). Sllavët nuk erdhën deri në vitet 500, duke folur një gjuhë që ishte stërgjyshore të paktën për gjuhët sllave jugore perëndimore, që përf-

“ 6

shin serbishten; pema e vërtetë familjare është e ndërlikuar dhe disa kanë propozuar që më mirë të ndahet në Stokaviane, Kajkaviane dhe Çakaviane dhe të gjithë regjistrat e standardizuar të asaj që ende akademikisht njihet si serbo-kroatisht vijnë nga dega Stokaviane, ndërsa sllovenia është më e lidhur me Degën kajkaviane, e cila flitet më së shumti në Kroaci. As që do të përpiqem të hyj në etnogjenezën e ndërlikuar dhe të gjatë të bullgarëve dhe maqedonasve sllavë, apo dakëve të para-romanizuar që sigurojnë pjesën më të madhe të ADN-së në rumunët modernë dhe moldavët.

Në thelb shqiptarët kanë rrënjë stërgjyshore në Ballkan që shkojnë shumë më larg se çdo popull sllav i zonës, dhe janë ndoshta bashkëkohorë me ardhjen e proto-grekëve. Edhe pse shumë nga sllavët e jugut padyshim kanë prejardhje lokale që datojnë në të një-

jtën periudhë, gjuhët e tyre mbërritën shumë, shumë më vonë. Është qesharake kur serbëve u pëlqen të postojnë “artikuj” ose “hulumtime” mbi këtë çështe. A thua se nuk e dinë se çfarë do të thotë paragjykim dhe mohojnë popullin e vërtetë autokton dhe historinë e tyre. Shqip flitet vetëm në një zonë të vogël të përqendruar të Ballkanit. Ndërsa gjuhët me bazë sllave ose ruse janë të përhapura në Evropë.

Nëse kemi gjuhë me bazë ilire kundrejt gjuhëve sllave në Ballkan, përgjigja e shkurtër është shqipja. Përgjigja e gjatë është se për shkak se të dyja janë degë të gjuhës PIE, mund të pretendohet që tjetra të huazojë dhe anasjelltas, fjalët me rrënjë të përbashkët.

E njëjta vlen edhe për sllavisht kundrejt rumune. Ekziston teoria e protodegëve dako-ilire që krahason fjalët para latine jogreke dhe josllave, shqipe (pasardhës ilire) dhe rumune (pasard-

Është qesharake kur serbëve u pëlqen të postojnë “artikuj” ose “hulumtime” mbi këtë çështje. A thua se nuk e dinë se çfarë do të thotë paragjykim dhe mohojnë popullin e vërtetë autokton dhe historinë e tyre. Shqip flitet vetëm në një zonë të vogël të përqendruar të Ballkanit. Ndërsa gjuhët me bazë sllave ose ruse janë të përhapura në Evropë.

Nëse kemi gjuhë me bazë ilire kundrejt gjuhëve sllave në Ballkan, përgjigjja e shkurtër është shqipja. Përgjigjja e gjatë është se për shkak se të dyja janë degë të gjuhës PIE, mund të pretendohet që tjetra të huazojë dhe anasjelltas, fjalët me rrënjë të përbashkët.

E njëjta vlen edhe për sllavisht kundrejt rumune. Ekziston teoria e protodegëve dako-ilire që krahason fjalët para latine jogreke dhe josllave, shqipe (pasardhës ilire) dhe rumune (pasardhës dakë). Përafërsisht 10% ndajnë të njëjtën rrënjë. Megjithatë, kur të gjitha janë pasardhëse të PIE, si përfundojnë këto dy kombe (shqiptare, rumune) të rrethuara nga kombet sllave?!

Javore KOHA

E ENJTE, 2 QERSHOR 2022

“

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

VËSHTRIM & OPINION

më e vjetër…?

hës dakë). Përafërsisht 10% ndajnë të njëjtën rrënjë. Megjithatë, kur të gjitha janë pasardhëse të PIE, si përfundojnë këto dy kombe (shqiptare, rumune) të rrethuara nga kombet sllave?!

Shqipja është mijëra vjet më e vjetër.

Toponimet sllave thjesht pasqyrojnë pushtimet dhe hegjemoninë kulturore mbi shqiptarët vendas. Turqit sunduan mbi trojet tona për më shumë se 500 vjet. Populli autokton është ai që emërton toponimet, pastaj vijnë pushtuesit dhe krijojnë versionet e tyre që të mund të mbijetojnë. Shumë toponime në Turqi janë turqisht, por dihet se ata janë pushtues të Anadollit (me rreth 15% të

“

Shqipja është mijëra vjet më e vjetër.

Toponimet sllave thjesht pasqyrojnë pushtimet dhe hegjemoninë kulturore mbi shqiptarët vendas. Turqit sunduan mbi trojet tona për më shumë se 500 vjet. Populli autokton është ai që emërton toponimet, pastaj vijnë pushtuesit dhe krijojnë versionet e tyre që të mund të mbijetojnë. Shumë toponime në Turqi janë turqisht, por dihet se ata janë pushtues të Anadollit (me rreth 15% të gjurmës gjenetike) dhe ka prirje që gjuha dominuese të bëhet gjuhë e klasës sunduese. Ngjashëm është me arabishten në Afrikën e Veriut

gjurmës gjenetike) dhe ka prirje që gjuha dominuese të bëhet gjuhë e klasës

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

sunduese. Ngjashëm është me arabishten në Afrikën e Veriut.

E ENJTE, 2 QERSHOR 2022

Javore KOHA

7

VËSHTRIM & OPINION

Fytyra e vërtetë e ateizmit (2)

Teoria darviniste, baz moderne e filozofive Pa dyshim, ateizmi u rigjallërua me “konfliktin ndërmjet shkencës dhe religjionit” dhe këtë konflikt e shkaktoi dukshëm kisha. Njeriu perëndimor nga religjioni, që në periudhën e dominimit të Kishës i kundervihej shkencës, u bë kundërshtar i religjionit, nga “religjioni pa qytetërim” u bë “qytetërim pa religjion”, iu kthye ndërtimit material duke e lënë pas dore jetën pas vdekjes, përkatësisht duke u shndërruar krejtesisht në indiferent ndaj ekzistencës së Zotit

Hajrudin S. Muja

(vijon nga numri i kaluar) Natyrisht që do të gjejmë koncepte të ndyshme se çfarë në të vërtetë është përkufizimi i ateizmit? David Wootton përshkruan mënyrën në të cilën termi “ateist” ishte aplikuar zakonisht për ata që: “kanë mohuar ekzistencën e një ligji të vendosur nga Perëndia, kanë mohuar ekzistencën e providencës Hyjnore, ose me veprimet e tyre të japin të kuptosh një mosbesim të tillë” [Wootton:1985, f. 86]. Disa mendimtarë kanë konstatuar se ateizmi është një kombinim i epikuranizmit dhe makiavelizmit, në kërkim të kënaqësisë trupore, pa frikën e ndëshkimit hyjnor [Hume:1995]! Të tjerët i kanë dhënë ngjyrime politike, siç kanë bërë biografët mesjetarë të Evropës. Neils Hemmingsen (15131600), për shembull, në traktin “Enchiridion theologlcum” (1581) në kuadër të ateistëve fuste të gjithë ata që nuk ishin protestantë: turqit (myslimanët), çifutët, papistët (katolikët) dhe heretikët, të gjithë “kundër Zotit” [Hemmingsen:1581, f. 80]. Philip Mornay (1549-1623) i radhiste në një kate-

8

Javore KOHA

E ENJTE, 2 QERSHOR 2022

gori: ateistë, epikurianë, çifutë e mahumetanë [Mornay:1587], këta të fundit duke i radhitur me ambicie politike. Ata e quanin Muhamedin (savs) si “shtrembërues i fesë së vërtetë”, ose si “mosbesimtar”! Teologu anti-katolik William Whitaker (1583) e konsideronte islamin si një “fe ateiste”, duke shpjeguar se: “Ateizmi turk është refuzimi i lindjes së Krishtit nga një virgjëreshë. Asnjë i krishterë nuk mund të mendojë ndryshe veçse një ateizëm i pastër” [Whitaker:1585, f. 160]. Vetë teksti dhe ngjarja e paraqitur te drama “Tragjedia e Selimit, perandorit të turqve” (1594), ku paraqitet një personazh mysliman në një deklaratë të qartë materialiste [Vitkus:2000], ishte “një diskurs interesant i ateizmit që hyn në debatin mbi dimensionin ideologjik të fesë”, si një përmbysje e ‘moralit të krishterë’ [Dollimore:1989, f. 85, 173].

Siç shihet, gjatë periudhës së hershme moderne, termi “ateist” përdorej si

një fyerje kundrejt një grupi të gjerë njerëzish që mbanin bindje teologjike të kundërta [Davidson:1992, ff. 5586], me theks të veçantë për islamin.

Henry Smith, për shembull, e rendiste islamin në rendin e ateistëve, se “feja e Muhamedit është fe e shpifur dhe e dobët” [Smith:1593], ndërkohë që Joseph Wybame, e përgënjeshtronte islamin në proporcion me judaizmin [Wybame:1609], sepse: “Islami është një fe e re me emra të vjetër” [Jenkins:2007].

Ishte edhe William Biddulph (14341511) më parë, i cili tek “Udhëtimet e një anglezi” (1609) e konsideronte vetë Muhamedin (as) si një “ateist”!

Në vështrimin e tyre, ateisti ishte një person “që nuk besonte në Ligjin e Zotit” në kuptimin e krishterë! Në versionin e Thomas Newton-it (1704–1782) paraqitet ‘analiza’ ateiste mbi origjinën e fesë së Muhamedit (as) që përshkruhej si ‘ambicioz politik’ [Newton:1575]. Të tillë ‘fytyrë’ kishte edhe editoriali i një

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

VËSHTRIM & OPINION

zë ateiste gazete amerikane në vitin 1831, atë të idesë më të hershme të Whitaker-it, ku shkruhej se “ateizmi ishte një e keqe” e cila bashkë me infidelët kishte për qëllim të hynte në aleancë me katolikët për të shkatërruar protestianizmin, që kështu të ngulfaste krishterimin [Massachusetts Yeoman, 15. 01. 1831]. Ishte kjo ideja e John Locke’s (1632-1704), një themelues i nocioneve moderne të “lirisë fetare”, i cili argumentonte se ateistëve, katolikëve dhe myslimanëve nuk duhej t’u jepej: “e drejta e plotë e shtetësisë” [Martin:2007, ff. 250– 253]! Në këtë kontekst, Presidenti i gjashtë John Adams (1735-1794), rivali i Thomas Jeffersonit, akuzohej të ishte një “mysliman” [William and Mary Quarterly, #4/1948, f. 467], njëjtë siç u etiketua pas tij edhe Jeffersoni (17431826) [Spellberg:2013, f. 212].

Pa dyshim, ateizmi u rigjallërua me “konfliktin ndërmjet shkencës dhe religjionit” dhe këtë konflikt e shkaktoi dukshëm kisha. Njeriu perëndimor nga religjioni, që në periudhën e dominimit të Kishës i kundervihej shkencës, u bë kundërshtar i religjionit, nga “religjioni pa qytetërim” u bë “qytetërim pa religjion”, iu kthye ndërtimit material duke e lënë pas dore jetën pas vdekjes, përkatësisht duke u shndërruar krejtesisht në indiferent ndaj ekzistencës së Zotit [Latiç:2020, II, ff. 59-60]. Ndonëse filozofia e tij bëri përpjekje për të dhënë shpjegime të tilla, ajo nuk ka arritur asnjë parim filozofik, nuk zgjodhi asnjë problem, nuk solli asnjë të re në lidhje me krijimin e botës dhe njeriut, me kuptimin e jetës dhe fatin e tij pas vdekjes?

Kjo ishte thjesht “të ikësh prej botës, të zgjedhësh imagjinatën” [Ozel: 2009, ff.

39-40]! Çdo studiues që është marrë sadopak me këtë subjekt, e ka të njohur paraqitjen tragjike të sistemit kishtar dhe injorancën e tyre kur matematikani, mjeku dhe astronomi Galilei Galileo (15641642) u detyrua nga inkuizicioni (1633)

që të heqë dorë nga përkrahja e teorisë së Kopernikut mbi sistemin solar [White:1960, I, ff. 144-170]. Teoria e tij u vlerësua si “ateiste” nga kisha, sipas së cilës “gjeometria ishte djallëzore”, kurse “matematika duhej të ndalohej sikurse të gjitha herezitë e tjera”! Që të mos pësojë ‘fatin’ e turrës së druve sikurse Gjordano Bruno (1548-1600), Galileo u detyrua të ‘tërheqë’ mendimin “antikishtar” se bota sillet dhe se është e rrumbullakët, por në shenjë proteste kishte mërmëritur “E pur se Muov” (e megjithatë lëvizë) [Islamic Culture, #1/1937]. Kisha kamxhikoi Pernilin për shkak të deklarimit se yjet nuk dalin nga trajektoret e tyre të caktuara; torturoi Harveyin për argumentin se gjaku qarkullon nëpër arterie dhe vena; burgosi 27 herë Complandin për shkak të pohimit se ekzistojnë shumë ‘botëra’ të tjera pos tokës; burgosi Kolombon që kishte ‘zbuluar’ vende që nuk i përmendë Bibla; shkishëroi Paskalin, Monteyin dhe Millerin për shkak të ‘blasfemisë’ dhe ‘amoralitetit’! Të gjithë këta ishin ngarkuar me mëkatin e afetarisë.

Jo rastësisht, “Enciklopedia katolike” thotë se një trajtim i tillë i Galileut ishte një gabim që “nuk mund ta arsyetojmë” [New Catholic Encyclopedia, VI, f. 254]. Kisha Katolike nuk ka lejuar kurrë të ketë “treg idesh” në mesin e shoqërisë, sepse idetë e saj kanë qenë “produkte” inferiore dhe në pamundesi për t’i mbrojtur kundrejt teorive të tjera, është përpjekur t’i ruaj duke ushtruar dhunë. Protestanizmi u tregua fillimisht si përmirësues i kësaj situate, por përfundoi duke ua dhënë grushtin më të madh dashamirëve të kulturës dhe duke e ashpërsuar gjithnjë e më shumë luftën ndërmjet tyre! Eprorët e ri nuk patën qëllim tjetër veçse të fitojnë influencën kundrejt kishës së Romës, por edhe si bashkëshkaktarë për ta zhytur Evropën në gjak dhe për të sjellë më vonë teori darviniane!

Natyrisht që teoria darviniste përbën bazën moderne të filozofive ateiste, teori që pretendon se qeniet e gjalla janë zhvilluar si “rezultat i rastësive”, një koncept indoktrinues si “përzgjedhja natyrore”, si “lufta për ekzistencë” apo si “mbijetesë e më të përshtatshmit”, duke përjashtuar virtytet e mëshirës, dhembshurisë, vetëflijimit dhe përulësisë, që janë vlerat morale të tre besimeve monoteiste. Ai u jepte njerëzve

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

“

Teoria darviniste pretendon se qeniet e gjalla janë zhvilluar si “rezultat i rastësive”, një koncept indoktrinues si “përzgjedhja natyrore”, si “lufta për ekzistencë” apo si “mbijetesë e më të përshtatshmit”, duke përjashtuar virtytet e mëshirës, dhembshurisë, vetëflijimit dhe përulësisë, që janë vlerat morale të tre besimeve monoteiste

mesazhin mashtrues me moral të ulët: “Ju nuk jeni përgjegjës ndaj askujt, ia detyroni jetën tuaj rastësive, keni nevojë të luftoni dhe për të pasur sukses ju duhet të shtypni të tjerët. Kjo është bota e përplasjes dhe e interesit vetjak.”

Me librin e tij “Origjina e llojeve” (1859) Charles Darvini (1809-1882) nuk u bë i njohur për vlerat shkencore, por për kuptimin ideologjik të tij! Megjithatë vetë fjala “evolucion” nuk u shfaq deri në edicionin e vitit 1872 [Jaki:1986, f. 282]! Ai nuk arriti asnjë gjetje konkrete për të dëshmuar pretendimet e tij “të rastësive” dhe prandaj u detyrua më pas të pranonte disa dështime në “problematikat e teorisë”. Ai madje pohon se në kohën kur e kishte shkruar “Origjinën e llojeve” kishte qenë një teist! Edhe Marksi (1818-1883) që e kishte vlerësuar fenë si “opium”, nuk qe vetëm themelues i “materalizmit dialektik”, por edhe një “adhurues i zjarrtë” i Dravinit, siç i shkruante në kopjen e “Kapitalit” (1867) që i dërgoi. Edhe ai qe për idenë platoniste kundër jetës familjare: “Fëmijët e dy gjinive, s’do mbrojtur prej askujt më shumë se prej prindërve të tyre”. E mendonte fenë si një shkak për ndarjen e njerëzve në klasa!

(vijon) E ENJTE, 2 QERSHOR 2022

Javore KOHA

9

VËSHTRIM & OPINION

The Spectator

Ja pse Rusia duhe poshtërohet në Uk

Burimi i vërtetë i poshtërimit të Rusisë ka qenë gjithmonë vetë Rusia: sundimtarët e saj arrogantë, autokratë dhe popullata shoviniste që i adhuron skllavërisht. Humbja e Rusisë në këtë luftë të padrejtë, kriminale kundër Ukrainës mund të ndihmojë në zhvendosjen e narratives së brendshme në Rusi drejt pranimit të vendit ashtu siç është në të vërtetë, në vend të asaj që ka pretenduar kot se është. Vetëm atëherë Rusia më në fund mund të jetë në paqe me veten dhe me fqinjët e saj Sergey Radchenko

Teksa lufta e Putinit kundër Ukrainës zvarritet, Rusia tani përballet me perspektivën reale të humbjes. Ka ende javë dhe muaj të vështirë përpara për Ukrainën, dhe nuk mund të përjashtoni plotësisht mundësinë e një përshkallëzimi të rrezikshëm ende në luftë. Por Putini nuk ka arritur qëllimet e tij fillestare (kapjen e Kievit) dhe tani duket se nuk do të arrijë qëllimin e tij dytësor dhe shumë më modest për të kapur Donbasin. Lufta

“ 10

është kthyer në një çështje të zgjatur.

Kjo në vetvete është një humbje për rusët.

Poshtërimi i Rusisë në Ukrainë ka përfitime të panumërta, jo më pak për vetë Rusinë. Kemi dëgjuar të thuhet prej vitesh se Rusia duhet të kënaqet dhe të jetë me humor, sepse, nëse jo, do të inatoset që ka humbur statusin e saj të fuqisë së madhe. Rënia sovjetike, na u tha, ishte një katastrofë e tmerrshme nga e cila rusët e hidhëruar nuk u shëruan kurrë. Pra, ata duhet të respektohen. Ata duhet të qëndrojnë ballëlartë dhe krenarë.

Zoti na ruajt nëse poshtërohen se kushedi se çfarë do të bëjnë.

Unë dëshmova nga dora e parë ko-

Nga kaosi dhe dobësia e viteve 1990 doli Vladimir Putin, i cili premtoi të jepte rend dhe forcë. Abuzimi i pushtetit nga Putini, korrupsioni, shkelja e të drejtave të njeriut dhe erozioni i institucioneve demokratike u toleruan të gjitha në emër të atij premtimi për forcë. Rusia mund të ketë qenë e varfër, e korruptuar dhe autoritare, por Putini shihej se po investonte në ushtri dhe po kthente ‘madhështinë’ e Rusisë. Dhe disa rusë kanë qenë gjithmonë pinjoll për madhështi. Ata do të shisnin këmishën e tyre të fundit për premtimin e saj të pakapshëm

Javore KOHA

E ENJTE, 2 QERSHOR 2022

lapsin sovjetik. Ishte, pa dyshim, një përvojë traumatike. Kishte varfëri, mjerim, kaos dhe një reagim të ekstremit të djathtë. Nacionalistët e tërbuar u mblodhën nën banderolat e tyre revanshiste. Dhe më pas Rusia pushtoi Çeçeninë në një përpjekje brutale për të rimarrë krenarinë e saj të njollosur duke i dhënë fund separatistëve sfidues në rajon. Dhe ne shikuam dhe u përgëzuam sepse, e shihni, rusët kishin një arsye të mirë për t’u zemëruar: ata humbën Luftën e Ftohtë!

Megjithatë, në vitin 1991 kishte një ndjenjë midis shumë rusëve se BRSS-ja nuk ishte aq shumë i mundur, sa i palosur nën peshën e vet.

Shumë refuzuan të pranonin se kolapsi sovjetik ishte rezultat i viteve të keqmenaxhimit ekonomik dhe arrogancës perandorake – dhe në vend të kësaj ata kërkuan tradhtarë. Mikhail Gorbachev, në veçanti, u veçua për naivitetin e tij, në mos keqdashjen e tij. Në lojën e ndërrimit të fajit të viteve 1990, dikujt duhej t’i ngarkohej përgjegjësia për fatkeqësitë e Rusisë: tradhtari Gorbaçov, pijaneci Yeltsin, oligarkët grabitqarë dhe sigurisht këshilltarët dredharakë perëndimorë që gjithmonë kishin kërkuar shkatërrimin e Rusisë.

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

VËSHTRIM & OPINION

et të krainë

Nga kaosi dhe dobësia e viteve 1990 doli Vladimir Putin, i cili premtoi të jepte rend dhe forcë. Abuzimi i pushtetit nga Putini, korrupsioni, shkelja e të drejtave të njeriut dhe erozioni i institucioneve demokratike u toleruan të gjitha në emër të atij premtimi për forcë. Rusia mund të ketë qenë e varfër, e korruptuar dhe autoritare, por Putini shihej se po investonte në ushtri dhe po kthente ‘madhështinë’ e Rusisë. Dhe disa rusë kanë qenë gjithmonë pinjoll për madhështi. Ata do të shisnin këmishën e tyre të fundit për premtimin e saj të pakapshëm. Çdo vit Rusia e Putinit mban parada të Ditës së Fitores. Këto dikur ishin punë madhështore. Tanket do të parakalonin. Aeroplanët do të fluturonin. Dhe ushtarët do të ush-

“

“Madhështia” e Rusisë është shembur në një orgji vrasjesh dhe përdhunimesh të shkaktuara nga pushtuesit brutalë në Ukrainë. I njollosur nga gjaku i të pafajshmëve dhe i rrahur në luftime të ndershme, ngacmuesi është zvogëluar në madhësi. Është çështje kohe. Faleminderit, Ukrainë, që shërbeve këtë ilaç të hidhur. Rusia kishte shumë nevojë për të

tonin njëzëri nëpër Sheshin e Kuq, ndërsa diktatori i plakur shikonte. I urreja këto shfaqje militariste, të cilat kishin të bënin kaq pak me kujtimin e Luftës së Dytë Botërore dhe aq më tepër me “madhështinë” e sponsorizuar nga shteti. E megjithatë, jam i sigurt se flas në emër të shumë liberalëve rusë, nëse do të pranoja se diku në thellësinë e ndërgjegjes sime të ‘poshtëruar’, edhe unë isha i trazuar nga zhurma dhe tërbimi. U desh një përpjekje e vetëdijshme për të pastruar helmin e militarizmit – një përpjekje që shumë rusë thjesht nuk ishin të gatshëm ta bënin edhe nëse e pranonin problemin. Dhe ata nuk e bënë.

Tani Ukraina ka shpuar një vrimë të madhe, të hapur në narrativen e ‘madhështisë’ së Rusisë. Rusia është

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

e varfër, e korruptuar dhe autoritare dhe tani e dimë gjithashtu se është e dobët dhe patetike. “Madhështia” e Rusisë është shembur në një orgji vrasjesh dhe përdhunimesh të shkaktuara nga pushtuesit brutalë në Ukrainë. I njollosur nga gjaku i të pafajshmëve dhe i rrahur në luftime të ndershme, ngacmuesi është zvogëluar në madhësi. Është çështje kohe. Faleminderit, Ukrainë, që shërbeve këtë ilaç të hidhur. Rusia kishte shumë nevojë për të.

Rusia ka nevojë për poshtërimin e duhur. Ajo ka nevojë për një njohje të përulur të statusit të saj të zvogëluar, një pranim të fajit dhe një përpjekje të ngadaltë e të mundimshme për të rindërtuar besimin e atyre që i ka bërë keq. Rusia nuk e mësoi këtë mësim në vitet 1990. Duhet ta mësojë tani.

Madhështia e vërtetë nuk qëndron në paradat e tmerrshme ushtarake, as në premtimet për të lëshuar një Armagedon bërthamor. Madhështia e vërtetë qëndron në pranimin e së kaluarës dhe gatishmërinë për të bërë ndryshime. Ajo qëndron në angazhimin për të ndërtuar një të ardhme më të mirë, në një vend që mund të bëhet i njohur për shkollat dhe spitalet e tij dhe jo për tanket dhe raketat e tij.

Burimi i vërtetë i poshtërimit të Rusisë ka qenë gjithmonë vetë Rusia: sundimtarët e saj arrogantë, autokratë dhe popullata shoviniste që i adhuron skllavërisht. Humbja e Rusisë në këtë luftë të padrejtë, kriminale kundër Ukrainës mund të ndihmojë në zhvendosjen e narratives së brendshme në Rusi drejt pranimit të vendit ashtu siç është në të vërtetë, në vend të asaj që ka pretenduar kot se është. Vetëm atëherë Rusia më në fund mund të jetë në paqe me veten dhe me fqinjët e saj.

E ENJTE, 2 QERSHOR 2022

Javore KOHA

11

VËSHTRIM & OPINION

Popullsia dhe vendbanimet e Ulqinit në shek. XIX sipas dokumenteve arkivore malazeze

Ndryshimi i dukshëm i strukturës kombëtare të popullsisë Për vendbanimet dhe popullsinë e Ulqinit dhe rrethinës së tij nga një dokument arkivor prezantohen të dhëna me interes për këtë mjedis. Edhe pse të dhënat e tilla nuk janë nga një regjistrim zyrtar i popullsisë, por siç duket për interesa të brendshme qeveritare, dëshmojnë realitetin demografik të kohës. Këto të dhëna përveçse dëshmojnë për numrin e përgjithshëm të popullsisë, po ashtu kemi të dhëna edhe për strukturën kombëtare të popullsisë sipas vendbanimeve

Vendbanimet Nail Draga

(vijon nga numri i kaluar)

Shtrirja territoriale

Në saje të rrethanave politike e shoqërore Ulqini dhe rrethina e tij pas vitit 1880, nën administrimin e Malit të Zi, u formua një përcaktim territorial i veçantë, i panjohur deri në atë kohë. Kështu kësaj here shtrirja e tillë territoriale përfshin qytetin e Ulqinit, pjesën e bregdetit nga vendbanimi i Krruçit e deri në grykëderdhje të Bunës, duke përfshirë edhe ujdhesën Ada dhe vazhduar në lindje përmes lumit Buna, deri te Shëngjergji, përkatësisht te vija ujore e derdhjes së liqenit të Shasit, anën bregore të liqenit të Shasit, duke vijuar me rrjedhën e Sheut dhe vendbanimin e Klleznës së Sipërme, ku si kufi ndarës ishte lumi, përkatësisht sheu i Megjureçit, deri tek Ura e Mërkotit, duke vazhduar drejt perëndimit në drejtim të Krruçit me dalje në bregdet.

12

Javore KOHA

E ENJTE, 2 QERSHOR 2022

Në kudër të kësaj shtrirjeje territoriale, sipas dokumentit arkivor ishin të pranishëm 17 vendbanime. Çështje të veçantë paraqet shtrirja territoriale e vendbanimeve të tilla, sepse me kalimin e kohës janë paraqitur ndryshime të kësaj natyre. Fjala është për vendbanimin e Shtojit, sepse në vitin 1888 na del i shënuar si ShtojShënkoll, pra i bashkëngjitur, ndërsa më vonë dalin si vendbanime të veçanta. Pse në këtë vit dalin në këtë formë, duke qenë i vetmi në këtë territor, mbetet çështje për diskutim dhe meriton një trajtim të veçantë.

Po ashtu hetohet se në kuadër të vendbanimeve të Ulqinit bën pjesë edhe Garana, vendbanim në VP të Ulqinit, që në të ardhmen pas ndryshimeve shoqërore e politike do t’i bashkëngjitet Tivarit, përkatësisht komunës me të njëjtin emër, e si e tillë është edhe sot.

Qyteti i Ulqinit

Në këtë regjistrim, sa i përket vendbanimeve kemi një të dhënë të veçantë. Fjala është për qytetin e Ulqinit, i cili na prezantohet jo si një njësi e vendbanimit por me pesë njësi përbërëse, përkatësisht lagje, të njohura

në këtë mjedis si mëhallë. Kështu na paraqiten pesë (5) mëhalla: Mëhalla e re, Kalaja, Rana, Meterizi dhe Meraja.

Nuk ka të dhëna se cili ka qenë shkaku i një evidentimi të tillë, por mund të kuptohet se si shkas duhet të ketë qenë evidenca më e lehtë e qytetarëve për të paguar taksën (haraçin) për pushtetin e kohës.

Popullsia

Në lidhje me numrin e përgjithshëm të popullsisë sipas vendbanimeve, dokumenti nga viti 1888 jep të dhëna me interes nga vetë fakti se është i pari nga administrata e qeverisë malazeze për këtë regjion. Nga të dhënat e prezantuara del se Ulqini me rrethinën e tij ka pasur gjithsej 1240 shtëpi, nga të cilat 1 124 shqiptare dhe 116 malazeze. Nëse këto të dhëna i paraqesim me përqindje del se 90.64% ishin shqiptare, ndërsa 9.35% malazeze.

Duke marrë parasysh se deri në vitin 1880 në Ulqin nuk ka pasur asnjë shtëpi malazeze, sipas të dhënave nga ky dokument në vitin 1888, në kuadër të qytetit, në pesë lagjet e tij janë vendosur 112 shtëpi nga gjithsej 116. Këto 112 shtëpi kanë paraqitur (96.5%) të tyre, ndërsa 4 shtëpi (3.5%) janë vendosur në një fshat, në

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

VËSHTRIM & OPINION Shënkoll, që ishin anëtarët e familjes që ishin vendosur në doganën e Shënkollit në breg të Bunës më 7. 12.

1880.

Ndonëse nuk kemi të dhëna në lidhje me numrin e banorëve në tërësi, sipas një analize aproksimative, duke vlerësuar se për një shtëpi mesatarisht ka pasur 6 anëtarë, del se në këtë vit në Ulqin ka pasur 7 440 banorë.

Ndonëse një e dhënë e tillë mbetet të argumentohet edhe me burime të tjera, sepse për kohën shtëpitë kanë qenë të mëdha, se në kuadër të tyre kanë jetuar disa familje, andaj ky numër duhet të merret si minimumi i tyre në atë kohë.

Në lidhje me këtë çështje cekim se një vit para këtij informacioni, pra në vitin 1887, Ulqini me rrethinë ka pasur 1 409 shtëpi me 6 407 banorë, nga të cilat në qytet 800 shtëpi me 3 362 banorë (Djoko Pejović, Naseljavanje okoline Bara i Ulcinja i način regulisanja odnosa na zemlji, I. Zapisi, br. 3-4, Titograd, 1970, f. 318).

Ndërsa për vitin 1896 kemi të dhëna për popullsinë e disa qyteteve në Mal të Zi, ku për Ulqinin ceket se kishte 5005 banorë (Kurt Hasert, Crna Gora I, Putopisi, Podgorica-Cetinje, 1995, f. 354).

Kolonizimi i Ulqinit me popullsi sllave

Me aneksimin e Ulqinit, pushteti i Malit të Zi si çështje parësore të politikës shtetërore kishte vendosur ndryshimin e strukturës etnike të popullsisë në këtë mjedis, i cili dominohej absolutisht nga shqiptarët. Me urdhër të Simo Popoviqit, i cili ishte guvernatori i parë në Ulqin, organet e pushtetit malazias filluan punën në regjistrimin dhe matjen e sipërfaqes tokësore që duhej të kolonizohej (Djoko Pejović, Naseljavanje okoline Bara i Ulcinja i način regulisanja odnosa na zemlji, I. Zapisi, br. 3-4, Titograd, 1970, f. 314). Në lidhje me këtë çështje, në mënyrë transparente na dëshmon letra e vojvodë Simo Popoviqit që ia dërgonte ministrit të Punëve të Jashtme, ku thuhet se: ”Rrethi i Ulqinit për ne është i huaj. Të gjithë këtu janë turq (shqiptarë të konfesionit islam N.D.) dhe malësorë. Kujdesi ynë i parë, për arsye të shumë shkaqeve, duhet të jetë që banorët vendas t’i asimilojmë dhe atë sa më parë në dy mënyra: me anë të kolonizimit, duke

vendosur këtu 4-5 mijë familje malazeze, dhe me anë të hapjes së shkollave. Kolonizimi duhet të arrihet kur të shpërngulen malësorët nga ky vend.

Kur të realizohet ky projekt, atëherë ky rajon i bukur dhe i pasur do të jetë krejtësisht dhe përgjithmonë i Malit të Zi. Derisa të mos realizohet ky qëllim, nuk kemi se çka të gëzohemi”. (MID 1884, dok. 263 (1,2,3,4,5), botuar edhe në “Ulqini në dokumente malazeze...”, f. 180).

Një përmbajtje e tillë nuk meriton të analizohet, sepse çdo gjë është transparente, por mbetej të realizohej në praktikë kolonizimi i një territori të ri i aneksuar, ku si qëllim final ishte ndryshimi i strukturës etnike të popullsisë me të gjitha mjetet.

Në lidhje me këtë veprimtari deri në fillim të vitit 1888 janë ndarë 4 000 rrallë tokë dhe janë vendosur 160 familje kolonistësh malazezë, ndërsa deri në fund të vitit 1890 numri i familjeve koloniste ka arritur në 200.

Se pushteti i kohës kësaj çështjeje i është përkushtuar me shumë kujdes dëshmon e dhëna së për tre vitet vijuese, pra deri në vitin 1893, këtu janë vendosur mbi 300 familje malazeze. Në përgjithësi këtu janë vendosur 400 familje kolonistësh, të cilave u janë ndarë 5000 rrallë tokë, nga del se për një ekonomi shtëpiake janë ndarë nga 12.5 rrallë tokë. (Dr Žarko Bulajić, Agrarni odnosi u Crnoj Gori (1878-1912), Titograd, 1959, f.

132).

Nga të dhënat del se kolonizimi ka përfunduar në mesin e muajit 1893.

Përveç në qytet, ku janë vendosur më herët, kolonistët në zonën rurale janë vendosur nga Mozhuri e deri në Bunë në faza të ndryshme. Ata ishin nga vise të ndryshme në Mal të Zi, kryesisht nga Kuçi, Piperi, Nahija e Rijekës, Leshanit, Katunit, Cërmnica, Vasojeviqi etj.

Se në saje të kolonizimit në këtë mjedis ndryshoi në mënyrë mekanike struktura kombëtare e popullsisë, duke dekompozuar homogjenitetin e popullsisë shqiptare, dëshmohet edhe nga të dhënat e vitit 1899. Kemi të bëjmë me të dhënat zyrtare të regjistrimit të popullsisë për qytetin e Ulqinit. Sipas këtij dokumenti (DACG, MUD 1899,VII-11 (1899)) Ulqini numëronte 934 shtëpi me gjithsej 4306 banorë, prej të cilave 263 shtëpi ose 28.15% ishin malazeze,

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

ndërsa 671 ose 71.84% shqiptare, ndërkaq struktura e popullsisë ishte 70.79% shqiptarë dhe 29.21% malazeze. Nga këto të dhëna del qartë se politika shtetërore malazeze për të kolonizuar këtë mjedis ia ka arritur qëllimit, sepse ata u bënë rreth 30% e popullsisë së përgjithshme në këtë mjedis të dominuar me shqiptarë.

Përfundim

Nga ajo që u tha më sipër del qartë se për vendbanimet dhe popullsinë e Ulqinit dhe rrethinës së tij nga një dokument arkivor prezantohen të dhëna me interes për këtë mjedis. Edhe pse të dhënat e tilla nuk janë nga një regjistrim zyrtar i popullsisë, por siç duket për interesa të brendshme qeveritare, dëshmojnë realitetin demografik të kohës. Këto të dhëna përveçse dëshmojnë për numrin e përgjithshëm të popullsisë, po ashtu kemi të dhëna edhe për strukturën kombëtare të popullsisë sipas vendbanimeve. Nga të dhënat del qartë se popullsia sllave e vendosur këtu pas vitit 1880 kur Ulqini kaloi nën administrimin e Malit të Zi, më së shumti ka qenë e vendosur në brendësi të qytetit e më pak në zonën rurale.

Edhe pse në këtë periudhë kohore njëzetvjeçare (1880-1900) struktura kombëtare e popullsisë ndryshoi dukshëm në saje të angazhimit të qeverisë malazeze me procesin e kolonizimit të saj me popullsi sllave si dhe të emigrimit të shqiptarëve në Shkodër, Durrës e gjetiu në Shqipëri, si refuzim ndaj pushtetit të ri malazias, megjithatë popullsia shqiptare mbeti dominuese në këtë kohë dhe më pas deri në ditët tona.

Të dhënat e prezantuara në këtë kumtesë nuk duhet trajtuar vetëm në saje të një burimi arkivor, sepse për çështjet demografike në këtë mjedis ekzistojnë edhe të dhëna të tjera, nga autorë dhe botime të ndryshme. Një analizë e tillë krahasuese ofron të dhëna optimale dhe të qëndrueshme në lidhje me temën e trajtuar. Vetëm në këtë mënyrë mund të nxjerrim përfundime të pranueshme për këtë çështje interesante, që mbetet çështje e hapur dhe duhet të kompletohet (Fund) në të ardhmen.

(Kumtesa është paraqitur në Konferencën V Mbarëkombëtare të Arkivistikës në Tuz, më 5 qershor 2021) E ENJTE, 2 QERSHOR 2022

Javore KOHA

13

VËSHTRIM & OPINION

Ndërroi jetë presidenti Bujar Nishani

Luftëtar i paepur për Shqipërinë e lirë dhe demokratike Mjerisht, kohët e fundit po na bjen shpeshherë që të marrim ose të japim lajme kalimi në amshim të miqve, kolegëve, dashamirësve ose personaliteteve me të cilët, në udhëtimet e kësaj jete, kemi pasur rastin, nderin dhe privilegjin të njiheshim ose të takoheshim. Lajmi i fundit për një vdekje të papritur, ishte njoftimi i hidhur se ish-presidenti i Shqipërisë, Bujar Nishani ka ndërruar jetë

Për Koha Javore:

Frank Shkreli / Nju Jork

Ndonëse ishim në dijeni të disa problemeve të tij shëndetsore, prap se prap, nuk mendojshim se Bujar Nishani do ndahej kaq shpejt nga kjo botë, përgjithmonë. Me kalimin e tij në amshim, ai la në mjerim bashkshorten e tij dhe dy fëmijtë, familjen dhe farefisin më të gjerë, por edhe familjen e tij të madhe politike, Partinë Demokratike të cilës i përkiste, pa përjashtuar, natyrisht, edhe partitë e tjera dhe personalitetet politike shqiptare, si rrjedhim i të qenët president i Republikës për 5 vjetë dhe

14

Javore KOHA

E ENJTE, 2 QERSHOR 2022

falë pjesëmarrjes së tij në arenën politike të 30-viteve të fundit, të tranzicionit post-komunist në Shqipëri.

Me shkuarjen e tij të papritur në amshim, përveç familjes së ngushtë dhe miqëve të shumtë në Shqipëri, Presidenti Bujar Nishani varfëroi edhe shumë miqë e dashamirë edhe në diasporë, sidomos këtu në Shtetet e Bashkuara, por edhe në mbarë diasporën shqiptare të përhapur, anë e mbanë botës. Lajmi i zi për vdekjen e tij që u përhap si rrufe, na pikëlloi të gjithë ne në Shtetet e Bashkuara që e kishim njohur dhe që e donim dhe e çmonim President Nisahnin për qëndrimet e tia, sidomos për respektin që kishte për diasporën shqiptare në Amerikë, pa dallim, por sidomos për diasporën e vjetër të para vitit 1990, e cila, me aq sa ka dijtur e sa ka patur mundësi, ka luftuar për dekada për një Shqipëri, vërtetë të lirë e demokratike. I ndjeri Nishani, takimet me diasporën shqiptaro-amerikane i kishte bërë traditë

kurdoherë që vinte në Shtetet e Bashkuara. E respektuam gjithashtu për qëndrimet e tija ndaj krimeve të komunizmit dhe për deklaratat e tija, të herëpas-hershme -- si asnjë tjetër politikan shqiptar deri më sot -- për nevojën e doemosdoshme të Shqipërisë për t’u ballafaquar me krimet e komunizmit— megjithëse si individ i vetëm nuk mund të bënte shumë për këtë çeshtje pasi detyra e presidentit e kufizonte.

Mbi të gjitha, e kujtojmë sot Presidentin Nishani për nderimin dhe respektin që ka treguar gjatë viteve – sidomos kur ishte në detyrën e Presidentit -- për të gjithë ata individë, shqiptaro-amerikanë, por sidomos për respektin ndaj një numër personalitetesh të politikës dhe diplomacisë amerikane. Me fjalë dhe me vepra, Presidenti Nishani ka njohur kontributin dhe rolin e tyre në promovimin dhe fuqizimin e mëtejshëm të marrëdhënieve diplomatike midis Kombit shqiptar dhe Shteteve të Bashkuara të Amerikës. Vlen të kujtojmë de-

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

VËSHTRIM & OPINION

korimin e ish-Senatorit të ndjerë amerikan, Robert (Bob) Dole, me çmimin më të lartë të vendit, “Dekoratën e Flamurit Kombëtar”, duke e cilësuar politikanin e njohur amerikan, si “përkrahësin e palëkundur të lirisë dhe Pavarësisë së Kosovës.”

Ia vlen të kujtojmë në këtë 100-vjetor të vendosjes së marrëdhënieve diplomatike midis Shqipërisë dhe Shteteve të Bashkuara – rëndësinë që Bujar Nishani u kushtonte këtyre marrëdhënieve midis dy vendeve tona dhe respektin që ai kishte për diplomatët amerikanë -- si Ambasadori Christopher Hill – që ka shërbyer në Shqipëri në fillim të 1990ave. Presidenti Nishani, në mirënjohje të thellë për punën e Ambasadorit Hill i ka dorëzuar atij, Dekoratën, “Gjergj Kastrioti-Skënderbeu”, me motivacionin: “Në vlerësim të kontributit të rëndësishëm që ky mik i çmuar i shqiptarëve ka dhënë në rivendosjen e marrëdhënieve diplomatike midis Republikës së Shqipërisë dhe Shteteve të

Bashkuara të Amerikës; për përkrahjen dhe inkurajimin e palëkundur ndaj vendosjes së demokracisë në vendin tonë në fillim të viteve 1990-ta, si dhe për ndihmesën e vyer në konsolidimin e marrëdhënieve historike, strategjike dhe miqësore mes popullit shqiptar dhe atij amerikan”.

Më në fund, por jo me më pak rëndësi, unë dhe shumë malësorë në trojet tona dhe në diasporë, nuk harrojmë respektin që Presidenti Nishani -- kur ishte në detyrë dhe më vonë -- ka treguar ndaj trojeve shqiptare jashtë kufijve të Shqipërisë londineze – sidomos nderimin dhe respektin që ai ka treguar ndaj Malësisë së Madhe dhe sakrificave të atyre trojeve: “Malësia e Madhe ndoshta përbën shembullin më të gjallë, më jetësor dhe më domethënës të rrugëtimit historik përmes sakrificave, rezistencës dhe përmes ruajtjes së identitetit për gjithë kombin shqiptar”, ka thënë me një rast Presidenti Nishani për qëndresën historike të malësorëve

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

ndaj pushtuesve shekullorë turko-sllav.

Për këto dhe shumë merita të tjera, kujtojmë sot jetëshkurtin ish-Presidentin e ndjerë, Bujar Nishanin, me zemër thellësisht të prekur nga rreziku i pashoq që preku familjen dhe farefisin Nishani. Largimi i parakohëshëm nga kjo jetë e Presidentit Bujar Nishani, ka lënë një zbrastësi të pazëvëndsueshme në gjirin e familjes së tij të ngusht e fisnike, farefisisn e tij pore dhe në bashkësinë shqiptare në pëergjithësi, përfshir diasporën shqiptaro-amerikane, pranë të cilës ai gjëndej shpesh.

I prekur thellësisht nga kjo humbje e madhe -- miqësisht i paraqes familjes së ngusht të Bujar Nishanit, farefisit brenda dhe jashtë Shqipërisë, si dhe të gjithë miqëve dhe dashamirësve të tij kudo – përdhimtimet e mia më të sinqerta, duke iu lutur Perëndisë që t’ju japë forcë e durim në këtë moment të vështirë të humbjes së njeriut më të dashur për ju. Ngushëllimet e mia më të sinqerta.

E ENJTE, 2 QERSHOR 2022

Javore KOHA

15

VËSHTRIM & OPINION

Debat në Mal të Zi mb në Ukrainë dhe ndikim Ballkanin Perëndimor Ali Salaj

Përgjatë debatit me temën “Lufta në Evropë: ndikimi në Ballkan”, të organizuar nga Instituti Ndërkombëtar Republikan nga Shtetet e Bashkuara, u theksua nevoja e bashkëpunimit ndërmjet vendeve të rajonit dhe institucioneve ndërkombëtare për të shmangur çdo mundësi destabilizimi, mes shqetësimeve se lufta në Ukrainë mund të ndikojë në Ballkanin Perëndimor.

Kryeministri i Malit të Zi, Dritan Abazoviq, theksoi se është jashtëzakonisht i rëndësishëm bashkëpunimi në rajon drejtë qëllimit të përbashkët të të gjitha vendeve, që është anëtarësimi në Bashkimin Evropian.

“Duhet të ndihmojmë njëri-tjetrin gjatë rrugës. Prej kohësh ky rajon

16

Javore KOHA

E ENJTE, 2 QERSHOR 2022

Përfaqësues të vendeve të Ballkanit Perëndimor dhe të dërguarit amerikanë dhe evropianë për rajonin, diskutuan të hënën në Budva të Malit të Zi për luftën në Ukrainë dhe ndikimin e saj në strukturën e sigurisë së rajonit ka vuajtur pasojat e politikave të papërgjegjshme. Më në fund, ka ardhur koha që të përqendrohemi në bashkëpunim në vend të politikës së mosmarrëveshjeve. Agresioni i Rusisë kundër Ukrainës është një kujtesë e madhe për vendet e Ballkanit Perëndimor. Është detyrim i çdo vendi në Ballkanin Perëndimor që të kontribuojë në ruajtjen e paqes, të dërgojë mesazhin se lufta nuk mund të jetë mjet i pranueshëm në shekullin e 21-të”, tha kryeministri Abazoviq.

I dërguari amerikan për Ballkanin Perëndimor, Gabriel Escobar, theksoi se është “shumë optimist për perspektivat e vendeve të Ballkanit Perëndimor për t’u bërë anëtarë të BE-së” dhe u zotua se Shtetet e Bashkuara

do të vazhdojnë mbështetjen e tyre në këtë drejtim.

“Kjo krizë na tregon vërtet se politika e zgjedhur dhe e udhëhequr nga Shtetet e Bashkuara – mbështetja, angazhimi dhe promovimi i Ballkanit Perëndimor po jep rezultate”, tha zoti Escobar.

Presidentja e Kosovës, Vjosa Osmani, tha se lufta në Ukrainë paraqet një kërcënim për strukturën e sigurisë në rajon, ndërsa e vlerësoi me rëndësi debatin e sotëm për të dërguar një mesazh të qartë dhe për të përsëritur qëndrimin lidhur me agresionin e Rusisë ndaj Ukrainës.

“Kosova dënon fuqishëm luftën në Ukrainë dhe solidarizohet me popullin e Ukrainës. Edhe një herë, si në

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

VËSHTRIM & OPINION

Escobar: Shpresoj që Serbia do t’i vendosë sanksione Rusisë

bi luftën min në r Ballkan në vitet e 90-ta, paqja do të mbizotërojë”, tha presidentja Osmani, duke theksuar se është e rëndësishme që Ballkani Perëndimor të respektojë plotësisht sanksionet e Bashkimit Evropian ndaj Rusisë.

“Deri më tani Mali i Zi, Kosova dhe disa vende të tjera të rajonit kanë qenë ndër të parat që i kanë vendosur këto sanksione, por jo të gjithë, për fat të keq. Prandaj edhe një herë i bëj thirrje BE-së që të dërgojë një sinjal shumë të qartë për ata që nuk dënojnë dhe që e ndihmojnë apo i japin frymëmarrje artificiale (Rusisë)”, tha presidentja Osmani.

Përfaqësuesi i Posaçëm i BE-së për dialogun Beograd-Prishtinë, Miroslav Lajçak tha se rajoni nuk është i vetëm dhe se BE-ja qëndron në krah të Ballkanit Perëndimor.

“BE-ja është këtu me ju dhe BE-ja do t’ju ndihmojë të përballeni me pasojat e luftës që lidhen me refugjatët, efektet ekonomike dhe sociale dhe sigurinë. BE-ja ka një plan për të ndihmuar vendet e rajonit”, tha Lajçak.

Zoti Lajçak vuri në dukje se efektet e

luftës e bënë të gjallë politikisht procesin e zgjerimit.

“Procesi i zgjerimit bazohet në vlera të përbashkëta dhe është shumë e rëndësishme që vendet e rajonit të tregojnë se ndajnë këtë sistem vlerash. Rajoni nuk mund të presë. Kjo tragjedi është një mundësi për rajonin dhe i takon rajonit ta shfrytëzojë atë”, tha Lajçak.

I dërguari i posaçëm i Britanisë së Madhe për Ballkanin Perëndimor, Stuart Peach, tha se vendi i tij mbështet vendet e Ballkanit Perëndimor përballë përpjekjeve për të nxitur destabilizim, ndërsa theksoi se lufta në Ukrainë nënvizon rëndësinë e sigurisë kolektive, si dhe të sundimit të ligjit.

“Ne duhet të vazhdojmë të ndërtojmë vende me një politikë të fortë rezistence dhe sundimi të ligjit, duhet të përballemi me situatën në të cilën ndodhemi. Ne e dimë se Rusia dëshiron të krijojë një problem këtu dhe ne jemi me ju”, tha zoti Peach.

Zëvendëskryeministri dhe ministri për Çështje Evropiane i Maqedonisë së Veriut, Bojan Mariçik, tha se agresioni rus nxiti të gjitha vendet e rajonit që të mbajnë qëndrim për vlerat e përbashkëta.

“Maqedonia e Veriut është një nga vendet e para që respekton plotë-

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

I dërguari i posaçëm i Shteteve të Bashkuara për Ballkanin Perëndimor, Gabriel Escobar, shfaqi shpresën se Serbia do të vendosë sanksione ndaj Rusisë, me gjithë qëndrimin e saj të deritashëm për të mos iu bashkuar perëndimit në qasjen ndaj Moskës për shkak të agresionit të saj në Ukrainë.

“Pothuajse të gjitha vendet e Ballkanit Perëndimor kanë rënë dakord që Rusia të paguajë çmim për këtë përmes sanksioneve, duke mbështetur Ukrainën dhe popullin e saj. Shpresoj që Serbia do t’i bashkohet këtij grupi dhe do të harmonizojë sanksionet kur të formohet qeveria”, tha zoti Escobar gjatë një fjalimi në Takimin e Evropës Juglindore, që u mbajt në Mal të Zi me temën “Lufta në Evropë: Ndikimi në Ballkan”.

Por, Serbia ka refuzuar deri tani t’u bashkohet sanksioneve perëndimore kundër Moskës.

Presidenti serb Aleksandër Vuçiq, pohon se vendi i tij është në rrugën evropiane por ruan lidhjet e fuqishme me Rusinë.

Të dielën ai tha se kishte rënë dakord me presidentin rus Vladimir Putin, për një kontratë të re trevjeçare për furnizimin me gaz nga Rusia. sisht politikën evropiane të sigurisë dhe vendosjen e sanksioneve. Është një situatë e padëshirueshme për të gjithë, por është edhe një zgjedhje morale për vendin. Zgjedhja jonë për të dënuar agresionin dhe për të qëndruar pranë Ukrainës nuk është vetëm një detyrim, por edhe një zgjedhje morale e vlerave”, tha ministri Mariçik.

( VOA) E ENJTE, 2 QERSHOR 2022

Javore KOHA

17

KULTURË

Martesat e shqipt në mërgim ndër v Prindërit pothuajse kanë humbur ndikimin dhe në raste të rralla ata mund të bëjnë zgjidhjet për pasardhësit e tyre. Realiteti po thellohet në vetëdijen e të gjithë atyre që jetojmë jashtë vendlindjes. Sido që të jetë, kjo ishte e paevitueshme. Sado që do kalonte kohë, ëndrrat fillojnë e zbehen, asimilimi në shumicën e rasteve është i pashmangshëm Është e vërtetë se ato vite kontaktet e shqiptarëve me njëri tjetrin ishin

Haxhi Zeneli

Ishin vitet e 80 ,ku shumë shqiptar nga kushtet të rënda ekonomike dhe politike që kishte krijuar ish shteti Jugosllav, filluan të shpërngulen me të madhe nga trojet e tyre me [rast një pjesë e madhe e tyre përfunduan në Sh.B.A. Emigrimi i shqiptarëve është trajtuar shpesh herë, por nuk është trajtuar sa duhet jeta e tyre sociale, e sidomos lidhjet martesore në ato vende ku ata kanë shkuar për të jetuar.

Unë si një protagonist i kohës kam marr pjesë në shumë ceremoni familjare: dasma, ahengje dhe organizime të ndryshme të shqiptarëve. Kam ndjekur për së afërmi këto rrjedha të lidhjeve të tyre ndër vite. Për shembull siç ishin martesat, fejesat, gëzime të tjera familjare dhe nëse krahasojmë vitet e 80, me atë të sotmen, mund të konstatojmë se kanë pësuar ndryshime, por megjithatë mendojë se baza e kësaj nuk ka ndryshuar shumë. Shqiptarët ende mundohen ti qëndrojnë besnik traditave të tyre, por në anën tjetër kjo nuk varet krejtësisht nga vullneti i tyre.

18

Javore KOHA

E ENJTE, 2 QERSHOR 2022

tradicionalisht më të lidhura, çka do të thotë se shqiptarët fizikisht

KULTURË

tarëve vite ishin më afër. Në atë kohë shqiptarëve nuk ju kalonte ndonjë fund jave që ata nuk vizitonin familjarisht njëri tjetërin. Kështu që këto vizita të shpeshta lehtësonte edhe njohjet e të rinjve me njëri tjetrin. Mbase vendi më i përshtatshëm për tu takuar apo më mirë të themi për tu parë dhe njohur ishin pikërisht këto takime familjare. Megjithatë, një meritë për njohje ishin edhe dasmat dhe festat të ndryshme që organizoheshin nga vetë shqiptarët.

Në atë kohë ka pasur raste që prindërit i fejonin vajzat në moshë relativisht shumë të re(14 vjeçare).Kjo ndodhte për disa arsye, por ajo më kryesorja ishte frika që mos tu lejohet shumë hapësirë kohore që fëmijët e tyre të njoftonin njerëz jashtë komunitetit shqiptar dhe sipas traditës shqiptarët nuk martoheshin me kombet të tjera. Kjo mund të ndodhte, por ishin raste të rralla. Martesat bëheshin në mënyra më tradicionale.

Nga ana e djalit nisej ndërmjetësi(shkuesi),një traditë kjo e bartur që nga vendlindja e tyre,për të kërkuar dorën e ndonjë vajze që prindërit e pëlqenin. Shumica e këtyre martesa bëheshin në rrethe të ngushta krahinore, kurse për martesat jashtë krahinës së tyre mbase kishte edhe paragjykime nëse dikush lidhësh me ndonjë vajzë jashtë krahinës që ata i takonin si për shembull nga: Kosova, Maqedonia, Shqipëria e vende të

tjera shqiptare. Ndërsa sot pothuajse ky fenomen është në zhdukje për shumë arsye. Sot të rinjtë shqiptar që kanë lindur në Amerikë nuk kanë paragjykime si prindërit e tyre dikur, bile atyre nuk u intereson kjo fare. Në këtë drejtim është bërë një ndërgjegjësim tek shumica e fëmijëve të tyre, duke i lënë pasë paragjykimet krahinore të prindërve.

Kuptohet se për ta ndryshuar gjendjen këtu ka luajtur një rol edhe teknologjia, me hyrjen mediave sociale(F.B dhe Instigram, kanë mundësuar edhe me shumë në zhdukjen e mentalitetit lokalist tek shumica e shqiptarëve). Në të vërtetë të rinjtë nuk ndalojnë me kaq, ato sot kanë filluar ti kalojë edhe kufijtë e nacionalitetit të tyre shqiptar. Të rinjtë nuk kufizohen vetëm tek kombësia e prindërve të tyre. Gjeneratat e reja kanë filluar të bëhen pjesë e “kazanit të shkrirjes”, duke u integruar edhe me nacionalitetet jo shqiptare. Sot prindërit shqiptar janë të shqetësuar dhe të preokupuar përball këtij fenomeni se me kënd po lidhën sot fëmijët e tyre?

Prindërit pothuajse kanë humbur ndikimin dhe në raste të rralla ata mund të bëjnë zgjidhjet për pasardhësit e tyre. Realiteti po thellohet në vetëdijen e të gjithë atyre që jetojmë jashtë vendlindjes. Si do që të jetë kjo ishte e pa evitueshme. Sa do që do kalonte kohë ëndrrat fillojnë e zbehen, asimilimi në shumicën e rasteve është i pa shmangshëm. Ndoshta dikush ka mundësi të ruajë një gjeneratë apo dy, por jo më shumë se aq. Zinxhiri ka filluar të këputët, hallka nuk ka fuqi ta mbajë më, ajo po zgjerohet.

Braktisja e vendlindjes ka çmim e vetë, qoftë ajo me dëshirë apo pa dëshirë kjo s’ka rëndësi fare. E vërteta është se ti do të shkrihesh në një komb të ri, në atë amerikan, i formuar para 250 viteve duke lënë kombin tënd mijëravjeçar. Ky është realiteti i çdo shqiptari që këtu në këtë vend ,pa marr parasysh se si ai e arsyeton gjendjen e tij, ky është realiteti i emigrantit në “tokën e premtuar, që ka ikur për një jetë më të mirë”.

Mërgimtari shpresat nuk i humbë asnjëherë, se ai një ditë do kthehet aty ku ka lindur, pa e kuptuar edhe një realitet të ri se rrënjët i ka shkulur për ti mbjellë në tjetër vend.

E ENJTE, 2 QERSHOR 2022

Javore KOHA

19

KULTURË

Mbi librin e autorit Xhelal Muja “Ublat – trashëgimi kulturore dhe jetike në Krajë”

Dëshmi e lashtësis Autori Xhelal Muja ka bërë një punë kolosale me hulumtimet në terren për të na dhuruar neve jo vetëm një material të shkruar dhe me pamje nga trashëgimia jonë kulturore e historike, jo vetëm në Krajë por edhe më gjerë, por edhe një dëshmi për jetën në këto anë ndër shekuj.

Libri është një arritje e madhe, një monografi që pa asnjë dyshim ia vlen ta kemi në raftet e bibliotekave tona, në bibliotekat e institucioneve kulturore, historike, arsimore e shkencore

Ali Gjeçbritaj

“Ublat – trashëgimi kulturore dhe jetike në Krajë” na ka mbledhur sot këtu tek Ubla e Krajës për të bërë përurimin, disi ndryshe nga përurimet e zakonshme të veprave letrare e monografike që bëhen në biblioteka, librari e salla të institucioneve kulturore e artistike. Zaten ky ambient mendoj se s’ka ku të gjendet më i përshtatshëm se këtu te monumenti më i vjetër i këtij lloji në Krajë - Ubla e Krajës.

Duke pasur parasysh faktin se libri që po përurojmë sot është i kësaj natyre, mendoj se pa asnjë dyshim i shkon për shtat ambientit dhe truallit që autori në monografi e trajton ashtu siç duhet trajtuar gjithmonë, të pandashëm, ashtu siç është Kraja me veçoritë dhe karakteristikat e saj.

Kjo është e padiskutueshme. Kraja dhe ublat e saj dihen tashmë që nga lashtësia janë një tregues dhe dëshmi e lashtësisë së jetës në këtë truall.

Uji si burim i jetës, këtij nënqielli i ka munguar gjithmonë. Mungesa e tij është evidente edhe sot e gjithë ditën, edhe pse jetojmë në dhjetëvjetëshin e dytë të shekullit njëzet e një! Paraardhësit tanë mungesën

20

Javore KOHA

E ENJTE, 2 QERSHOR 2022

e këtij burimi ekzistencial të jetës e kanë zgjidhur në njëfarë mënyre me ndërtimin e ublave, të cilat kanë qenë jetike për popullatën e trevës.

Autori Xhelal Muja ka bërë një punë të madhe në grumbullimin e materialit të cilin e ka sistemuar dhe na ka tubuar që të mësojmë për shumë gjëra që mbase të gjithë nuk i kemi ditur për ublat në Krajë. “Ublat e Xhelalit” nuk janë vetëm trashëgimi kulturore dhe jetike, siç shprehet ai, por edhe

trashëgimi e veçantë kulturore e historike e trevës dhe jo vetëm etj.

Gjatë leximit të librit, shikimit me vëmendje të fotografive, do të shihni se sa mjeshtër të përkryer kanë qenë ustallarët e ndërtimit të ublave të punuara me mur guri, pa material tjetër, ku vërehen qartë se disa sish (ubla) e kanë unazën e grykës të punuar vetëm nga një gur, gdhendur e latuar me daltë e çekan. Andaj unë konsideroj dhe pa asnjë dyshim them

KULTURË

së së jetës në Krajë se jeta në këtë nënqiell të Rumisë asnjëherë nuk është zhvilluar nën nivelin e qytetërimit të kohës. Përkundrazi ka shkuar gjithmonë në hap me kohën. Dëshmi për këtë janë punimet artizanale në ubla, shtëpitë prej guri, rrugët kalldrëme, gurët e varrezave, shkallët e gurit, objektet e kultit etj.

Këtë pa asnjë dyshim e shohim edhe në monografinë që po përurojmë, ku autori na shtron në sofrën e dijes. Na ushqen me një përgatitje cilësore të vaktit.

Më këtë rast dua të them edhe diçka.

Mu këtu pranë nesh, në këtë vend, njëqind metra larg Ublës së Krajës, ndodhet edhe një ubul, e njohur si Ubla e Rexhë Markashit. Ubla në fjalë e ka marrë emrin sipas ustait që e ka ndërtuar, Rexhë Markashi. Ubla është e thellë njëmbëdhjetë metra, ku vërehet rrethi i grykës së saj, një unazë guri prej një cope.

Në cilësinë e redaktorit të librit e kam lexuar dorëshkrimin e më pas edhe librin e posa dalë nga shtypi dhe kam

“

Gjatë leximit të librit, shikimit me vëmendje të fotografive, do të shihni se sa mjeshtër të përkryer kanë qenë ustallarët e ndërtimit të ublave të punuara me mur guri, pa material tjetër, ku vërehen qartë se disa sish (ubla) e kanë unazën e grykës të punuar vetëm nga një gur, gdhendur e latuar me daltë e çekan. Andaj unë konsideroj dhe pa asnjë dyshim them se jeta në këtë nënqiell të Rumisë asnjëherë nuk është zhvilluar nën nivelin e qytetërimit të kohës. Përkundrazi ka shkuar gjithmonë në hap me kohën. Dëshmi për këtë janë punimet artizanale në ubla, shtëpitë prej guri, rrugët kalldrëme, gurët e varrezave, shkallët e gurit, objektet e kultit etj.

ardhur në përfundim se: autori ka bërë punë voluminoze, aq më tepër se ai nuk është ekspert i kësaj lëmie, por profesor matematike, por dëshira e madhe, vullneti për punë vetëmohuese për disa vjet na jep shumë shpjegime dhe sqarime për ublat dhe puset, besimet e vjetra pagane, bestytnitë lidhur me ublat etj.

Krahas tekstit me sqarime të hollësishme, në faqet e monografisë janë edhe një mori fotografish, 397 sish, të cilat autori i ka bërë vetë në terren. Ato na flasin shumë, janë të një cilësie të lartë, ashtu siç është edhe gjuha e përdorur në tekst, e pastër dhe e kapshme për secilin nivel të lexuesit.

Toponimet dhe mikrotoponimet që hasen në libër, autori i ka shënuar drejtpërsëdrejti në terren, gjë që ia shton edhe më shumë origjinalitetin dhe vlerën artistike e kulturore librit.

Në të njëjtën kohë autori konsulton edhe literaturën respektive të nevojshme si dhe shumë dëshmi të gjalla gojore nga banorë rezidentë të Krajës.

Më lejoni të kujtoj sot edhe një legjendë që lidhet me mbretëreshën Helenë, e cila gjatë një udhëtimi për Tivar kishte kaluar nëpër Krajë.

Moti i lig me furtunë e zë në Ljare.

Vendasit e presin si më mirë, i bëjnë konak dhe ajo aty qëndroi derisa

kaloi stuhia dhe moti i lig. Mikpritja e ljarjanëve i bëri përshtypje të madhe mbretëreshës Helenë dhe vendosi që të bëjë një ubël në shenjë falënderimi dhe familjes mikpritëse i jep titullin kont (viti 1290). E thashë këtë edhe një herë se Kraja është e pandashme, ashtu siç e pohon edhe autori në librin e tij.

Dhe në fund fare, në ciësinë e redaktorit konsideroj se autori Xhelal Muja ka bërë një punë kolosale me hulumtimet në terren për të na dhuruar neve jo vetëm një material të shkruar dhe me pamje nga trashëgimia jonë kulturore e historike, jo vetëm në Krajë por edhe më gjerë, por edhe një dëshmi për jetën në këto anë ndër shekuj. Libri është një arritje e madhe, një monografi që pa asnjë dyshim ia vlen ta kemi në raftet e bibliotekave tona, në bibliotekat e institucioneve kulturore, historike, arsimore e shkencore.

Në të njëjtën kohë mund të them lirisht se është edhe një arritje personale e autorit ngase deri më sot, me sa kam njohuri, askush s’e ka bërë një punë të tillë për ublat në Krajë.

(Fjala në përurimin e monografisë “Ublat - trashëgimi kulturore dhe jetike në Krajë”, mbajtur më 11. 05.

2022 tek Ubla e Krajës - Ostros) E ENJTE, 2 QERSHOR 2022

Javore KOHA

21

PANORAMË

Edhe këtë vit u mbajt në Ulqin nata gala e ndarjes së çmimeve të festivalit “Netët e klipit shqiptar”

Triumfon Beatrix Ramosaj

Kënga “By my side” e këngëtares kosovare është vlerësuar me Çmimin e Parë, si klipi më i mirë në të gjithë komponentët.

Po ashtu këngëtarja fitoi edhe çmimin e “Publikut”, si kënga më e votuar në faqen zyrtare të “Netët e Klipit Shqiptar”, në mesin e një numri të madh të konkurrentëve

Këngëtarja Beatrix Ramosaj ka triumfuar në edicionin e 19-të të “Netët e klipit shqiptar”, që është mbajtur të premten mbrëma në parkingun e ish-hotelit “Jadran” në Ulqin.

Kënga “By my side” e këngëtares kosovare është vlerësuar me Çmimin e Parë, si klipi më i mirë në të gjithë komponentët. Po ashtu këngëtarja fitoi edhe çmimin e “Publikut”, si kënga më e votuar në faqen zyrtare të “Netët e Klipit Shqiptar”, në mesin e një numri të madh të konkurrentëve.

Me të marrë çmimet, Beatrix ka falënderuar familjen dhe fansat për mbështetjen dhe të gjithë personat

22

Javore KOHA

E ENJTE, 2 QERSHOR 2022

që e kanë ndihmuar në realizimin e klipit të këngës.

Festivali ka bashkuar emra të njohur të muzikës shqiptare dhe në konkurrim kanë qenë videoklipe të artistëve nga Shqipëria, Kosova, Maqedonia dhe Diaspora.

Përgjatë mbrëmjes janë ndarë edhe 22 çmime të tjera për kategori të ndryshme.

“Netët e Klipit Shqiptar” organizohet nga “Deliart Association”, me regjisor Petri Bozon. Ai është festivali i vetëm i këtij lloji në hapësirën shqiptare i cili që prej vitit 2002 vlerëson krijimet shqiptare dhe nga diaspora.

(Kohapress)

Fituesit e çmimeve të edicionit të 19-të të “Netët e Klipit Shqiptar” Klipi më i mirë alternativ – Lamtumirë – Tiri Gjoci Grafika më e mirë – Përjetë – Hana Cakuli Klipi më i mirë rock – Invicttus – Adhurim Demiri Dueti më i mirë – A mjaftojmë – Gent Disha ft. Ketjona Pecnikaj Klipi më i mirë i muzikës qytetare – Mangava Tut – Evi Reçi Klipi më i mirë i popfolk – Pse – Leonora Poloska Imazhi më i mirë në klip – Tik Tak – Young Zerka Interpretuesi më i mirë – Dinasty – Stine Interpretuesja më e mirë – Ma e mira – Sheila Haxhiraj Çmimi i medias –Love Letter – Alban Ramosaj Fabula më e mirë –Lamtumirë – Elita 5 Çmimi i publikut - By My Side – Beatrix Ramosaj Çmimi Deliart - Ty – Berkan Beka Best group - Alar band Çmimi i karrierës- Lament for Ukraine – Mentor Haziri, Dave Mccune Debutuesi më i mirë - Bisha – Kapo Montazhi më i mirë- A mjaftojmë – Gent Disha ft. Ketjona Pecnikaj Çmimi special i jurisë - Ami – Luar Arani x Mixey Kamera më e mirë- Pikturë – Gent Fatali x Fifi Videoklipi më i mirë urban - Vetun – Blerando Regjia më e mirë – Në të zënça – Aurela Gaçe | Regjia – Delinda Disha Produksioni më i mirë - Hero – 2 FARM | Produksioni – 2 FARM

KULTURË

Përfaqësues të Shkollës Fillore ”Cenap Sahabettin” nga Kadikoy – Turqi qëndruan për vizitë disaditore në SHF “Mahmut Lekiq” në Tuz

Shkëmbim i përvojave në fushën e arsimit Tuz – Përfaqësues të Shkollës Fillore ”Cenap Sahabettin” nga Kadikoy – Turqia qëndruan për një vizitë disaditore në Shkollën Fillore “Mahmut Lekiq”, për të shkëmbyer përvoja në fushën e arsimit, si pjesë e partneritetit të ndërsjellë ndërkombëtar të këtyre dy institucioneve edukativo-arsimore.

Drejtori i SHF “Mahmut Lekiq”, Luigj Dedvukaj, u shpreh se institucioni që ai drejton e ka mirëpritur projektin e partneritetit ndërkombëtar me SHF ”Cenap Sahabettin” nga Turqia.

“Me synime të fokusuara në shkëmbimin e përvojave në fushën e arsimit, promovimin ndërkulturor dhe njohjen me dijet shkencore, kulturore dhe historike. Ne mbështetëm nismën për këtë lloj bashkëpunimi ndërkombëtar, ku në muajin prill ishim mysafirë të

shkollës në fjalë dhe nënshkruam protokollin e bashkëpunimit akademik e kulturor”, tha Dedvukaj.

Ai shtoi se se gjatë vizitës në SHF ”Cenap Sahabettin” në muajin prill, u njohën sipërfaqësisht me sistemin e tyre arsimor, ku shkëmbyen mendime dhe përvoja.

“Memorandumi i bashkëpunimit në fushën e arsimit i nënshkruar ndërmjet Qeverisë së Malit të Zi dhe Qeverisë së Republikës së Turqisë ( i nënshkruar më 18 prill 2012), parashikon angazhimin e palëve për të zhvilluar bashkëpunime në fushën e arsimit në nivel të shkollave. Këto aktivitete kontribuojnë në bashkëpunimin më të mirë të institucioneve edukativo-arsimore të vendeve tona dhe janë shembull i praktikës së mirë në interes të sistemeve arsimore të të dy

vendeve”, theksoi Dedvukaj.

Ai në shenjë falënderimi ndaj mysafirëve nga Turqia për çdo gjë që kanë bërë, e veçanërisht për bashkëpunimin e deritanishëm, ka ndarë plaketa dhe nga një libër.

Përfaqësues të Shkollës Fillore ”Cenap Sahabettin” nga Kadikoy – Turqia kanë vizituar edhe Komunën e Tuzit ku janë pritur nga kryetari Nik Gjeloshaj. Ata kanë diskutuar mbi projektet infrastrukturore të realizuara viteve të fundit në SHF “Mahmut Lekiq”, si dhe për mundësitë e shumta që ofron binjakëzimi i këtyre dy shkollave në fushën e arsimit.

Mysafirët nga Turqia gjithashtu kanë vizituar edhe Ambasadën e Turqisë në Mal të Zi dhe Medresenë “Mehmed Fatih”. t. u.

E ENJTE, 2 QERSHOR 2022

Javore KOHA

23

MOZAIK

Bashkëpunimi ndërkufitar Ulqin-Shkodër në sektorin e turizmit Bashkëpunimi ndërkufitar mes Ulqinit dhe Shkodrës përmes projektit “Rrugët e zhvillimit të karrierës në sektorin e turizmit”, që u mbajte në Ulqin, krijon mundësi të shumta në punësimin e të rinjve dhe inkuadrimin e tyre në punën praktike të bizneseve lokale.

Këto projekte vlerësohen si shumë të rëndësishme, sidomos në përmirësimin e mirëqenies sociale dhe në cilësinë e jetës në të dyja anët e kufirit.

Panairi ndërkufitar i të rinjve nga Ulqini dhe Shkodra për rrugët e zhvillimit të karrierës në sektorin e turizmit, trajnon nxënës të shkollave të mesme nga kjo zonë kufitare për të realizuar praktikat e punës në kuadër të projektit.

Përfaqësuesi i shoqërisë civile “Horizonti i Ri”, Nazif Veliqi, që në partneritet me organizatën World Vision Albania po e realizojnë këtë projekt, tha se plotë 18 muaj të rinjtë nga Ulqini dhe Shkodra kanë kaluar një cikël trajnimesh

“ 24

“

Zonja Milijana Daboviq nga Qendra e Arsimit Profesional të Malit të Zi e vlerëson realizimin e këtij projekti që ka të bëjë me punësimin, mobilitetin e punës dhe promovimin e turizmit.

“Duke ditur se të gjitha projektet kanë ndikimin e tyre, veçanërisht projekti i bashkëpunimit ndërkufitar është më se frytdhënës përveç faktit se janë edhe kufitare edhe turistike. Punësimi dihet që është pikë e dobët për të gjithë në Ballkan, por është edhe pikë bashkëpunimi. Është ajo pika e përbashkët nga Shqipëria, Mali i Zi e posaçërisht të të rinjve nga Ulqini dhe Shkodra”, tha zonja Daboviq.

“Kemi punuar plotë 18 muaj me të rinjtë nga Ulqini dhe Shkodra ku janë fuqizuar për kompetencat e sipërmarrjes sociale. Kanë kaluar kurse profesionale dhe janë përgatitur për tregun e punës. Gjatë verës kanë ushtruar edh punë publike në ndërmarrjet lokale. Edhe gjatë kësaj vere

ata do të punojnë dhe do të angazhohen nëpër ndërmarrjet dhe subjektet e ndryshme hoteliere. Brenda këtij projekti ata kanë arritur kompetenca të mjaftueshme që të jenë konkurrent në tregun e punës, qoftë në Shkodër apo Ulqin”, tha zoti Veliqi.

Bashkëorganizatorja e aktivitetit

Bashkëorganizatorja e aktivitetit nga organizata World Vision Albania, zonja Mirela Sokoli, vë në dukje, rëndësinë e bashkëpunimit mes të rinjve nga Shkodra dhe Ulqini në gjetjen e mundësive për punësimin e tyre.

“Aktiviteti i sotëm është një panair ndërkufitar mes Ulqinit dhe Shkodrës, dy qytete fqinje që kanë pasur marrëdhënie të vazhdueshme me njëri tjetrin dhe janë dy qytete që njihen edhe për zhvillimin e turizmit. Në këto qytete pothuajse prej 22 muajsh po implementohet një projekt që financohet nga BE-së, i cili synon aftësimin e të rinjve për tregun e punës. I tillë është edhe panairi ndërkufitar ku të rinjtë sjellin punimet e tyre që ata i kanë realizuar. Ideja është që në këtë panair do të ketë edhe punëdhënës dhe do të shikojnë cilët janë aftësitë e këtyre të rinjve”, tha zonja Sokoli.

Javore KOHA

E ENJTE, 2 QERSHOR 2022

MOZAIK

nga organizata World Vision Albania, zonja Mirela Sokoli, vë në dukje, rëndësinë e bashkëpunimit mes të rinjve nga Shkodra dhe Ulqini në gjetjen e mundësive për punësimin e tyre.

“Aktiviteti i sotëm është një panair ndërkufitar mes Ulqinit dhe Shkodrës, dy qytete fqinje që kanë pasur marrëdhënie të vazhdueshme me njëri tjetrin dhe janë dy qytete që njihen edhe për zhvillimin e turizmit. Në këto qytete pothuajse prej 22 muajsh po implementohet një projekt që financohet nga BE-së, i cili synon aftësimin e të rinjve për tregun e punës. I tillë është edhe panairi ndërkufitar ku të rinjtë sjellin punimet e tyre që ata i kanë realizuar. Ideja është që në këtë panair do të ketë edhe punëdhënës dhe do të shikojnë cilët janë aftësitë e këtyre të rinjve”, tha zonja Sokoli.

Zonja Milijana Daboviq nga Qendra e Arsimit Profesional të Malit të Zi e vlerëson realizimin e këtij projekti që ka të bëjë me punësimin, mobilitetin e punës dhe promovimin e turizmit.

“Duke ditur se të gjitha projektet kanë ndikimin e tyre, veçanërisht projekti i

“

Përfaqësuesi i shoqërisë civile “Horizonti i Ri”, Nazif Veliqi, që në partneritet me organizatën World Vision Albania po e realizojnë këtë projekt, tha se plotë 18 muaj të rinjtë nga Ulqini dhe Shkodra kanë kaluar një cikël trajnimesh.

“Kemi punuar plotë 18 muaj me të rinjtë nga Ulqini dhe Shkodra ku janë fuqizuar për kompetencat e sipërmarrjes sociale. Kanë kaluar kurse profesionale dhe janë përgatitur për tregun e punës. Gjatë verës kanë ushtruar edh punë publike në ndërmarrjet lokale. Edhe gjatë kësaj vere ata do të punojnë dhe do të angazhohen nëpër ndërmarrjet dhe subjektet e ndryshme hoteliere. Brenda këtij projekti ata kanë arritur kompetenca të mjaftueshme që të jenë konkurrent në tregun e punës, qoftë në Shkodër apo Ulqin”, tha zoti Veliqi.

bashkëpunimit ndërkufitar është më se frytdhënës përveç faktit se janë edhe kufitare edhe turistike. Punësimi dihet që është pikë e dobët për të gjithë në Ballkan, por është edhe pikë bashkëpunimi. Është ajo pika e përbashkët nga Shqipëria, Mali i Zi e posaçërisht të të rinjve nga Ulqini

dhe Shkodra”, tha zonja Daboviq.

Bashkëpunimi ndërkufitar midis Ulqinit dhe Shkodrës krijon mundësi të shumta dhe hapësira të reja në përmirësimin e standardeve dhe cilësisë së jetës së njerëzve në zonën kufitare. a.s. (VOA)

E ENJTE, 2 QERSHOR 2022

Javore KOHA

25

PORTRET

Halil Shpen Hasangjekaj, anesteziolog subspecialist

Vizionar i denjë dhe i paepur në profesion Në kilometrin e pestë të rrugës magjistrale, që nga Plava shpie për në Guci, në anën e djathtë të luginës piktoreske të Lumit Luça, mu rrëzë Bjeshkës së Visitorit të lartë, thepisur e kreshnik, fillon shtrirja e Martinajve, fshat i Komunës së Gucisë, i cili dikur radhitej ndër vendbanimet më të mëdha, atëherë të Komunës së Plavës, i cili numëronte më se 80 familje me mbi 500 banorë, kryesisht të popullatës shqiptare

Shaban Hasangjekaj Por, mjerisht, migrimi dhe emigrimi e ka bërë të veten. Sot numri i familjeve dhe i banorëve ka rënë dukshëm. Shpërngulja mjaft e shprehur, sidomos e të rinjve, e kohët e fundit edhe të rejave, është brenga më e madhe e tij, ngase më se gjysma e shtëpive familjare janë të mbyllura me dry, e çelja e dyerve të ca prej tyre bëhet në muajt e verës kur pronarët në Diasporë, vijnë për t’i kaluar ca ditë të pushimeve të veta vjetore me ose pa familje. E gjithë kjo është pasojë e shprehur e papunësisë, e cila i ka detyruar ta braktisin atë, për të kërkuar në Diasporë, anë e kënd Botës kushte më të mira jetësore për vete dhe familje.

Mirëpo, edhe përkundër gjithë kësaj, ajo që më së shumti e karakterizon dhe e bën të zëshëm dhe më të thek-

26

Javore KOHA

E ENJTE, 2 QERSHOR 2022

suar, është fakti se fshati Martinaj është truall burimi i një numri vërtetë të madh intelektualësh profilesh të ndryshme profesionale, të cilët kontributin e vet e shprehin në komunat e Plavës dhe Gucisë, në ca qendra të Malit të Zi, në Kosovë e Shqipëri, në Evropë e SHBA, dhe anë e kënd botës. Njëri ndër ta është edhe mjeku subspecialist i anesteziologjisë OA. Dr. i Med. Halil Shpen Hasangjekaj.

U lind në Plavë, më 1 mars të vitit 1958, nga e ëma Razë Zymer Kukaj – Hasangjekaj dhe i ati Shpen Halil Hasangjekaj, në një familje tipike tradicionale shqiptare, me veti dhe tipare atdhedashëse, patriotike, mikpritëse e bujare, në familje ku prindërit, babai Shpeni (tani i ndjerë) ish nëpunës i ish Industrisë së përpunimit të drurit “Bor” në Plavë, dhe nëna Raza, amvise (tani mërgimtare në Nju Jork), rritnin gjashtë fëmijë, tre djem dhe tri vajza, e Halili ishte fëmija i parë në familje (ndër vëllezër dhe motra). I rritnin në kushte modeste ekonomiko-sociale, duke bërë përpjekje që t’i eduko0nin dhe arsimonin dhe t’i orientonin në rrugëtimin drejt dritës dhe dijes.

Halil Shpen Hasangjekaj, shkollimin fillor katërklasësh (I-IV) e ka kryer në

Martinaj, ndërsa katër klasët e ciklit të lartë (V-VIII) i ka kryer në Shkollën fillore tetëvjeçare “Xhafer Nikoçeviq” në Guci në vitet shkollore 19651973. Me shumë shokë dhe shoqe të asaj kohe, ka udhëtuar çdo ditë mësimi nga 10 kilometra në këmbë, me biçikletë, e ndonjëherë edhe me automjet, me veshmbathje jo të mirë, e ndonjëherë edhe i uritur.

Halili gjatë gjithë shkollimit fillor, ishte nxënës shembullor dhe fitues i shpërblimeve me nga një libër çdo vit. Ai njëherazi ishte edhe nxënësi më i mirë i gjeneratës dhe laureat i Diplomës “Lluça” (“Pishtari”).

Ndonëse në atë kohë, në Plavë dhe Guci nuk kishte shkollë të mesme në gjuhën shqipe, Halili vazhdon shkollimin e mesëm në Gjimnazin “11 Maji” në Pejë (tani “Bedri Pejani”), si shumë nxënës të kësaj ane, ndër të cilët edhe autori i tekstit të këtij portreti (SH. H.), të cilin ai në drejtimin shkencoronatyror – matematikor e vijon rregullisht dhe e përfundon në vitin shkollor 1976/77 me sukses shembullor.

Në kohën kur Halili ishte në prag të përfundimit të maturës në gjimnazin e Pejës, në muajin maj të vitit 1977, në një numër të revistës “Zëri”, që boto-

PORTRET hej në Prishtinë, shkrova portretin për Halilin, fototekstin nga origjinali i të cilit ia bashkëngjisë portretit të tanishëm.

Ndarja e hershme nga familja në moshën 15 vjeçare, kushtet modeste ekonomiko-sociale të kohës, adoptimi në jetën e qytetit, ambicia për të qenë gjithmonë më i mirë, për Halilin kureshtar, ishin sfida të cilat jo lehtë u përballuan. Për katër vjet të shkollimit të mesëm (19731977), në gjimnazin e Pejës, Halili ka banuar me nipat – vëllezërit Jusuf dhe Hysen Smajl Ulaj. Jusufi tani është me profesion neuropsikiatër dhe psikoterapeut në Prishtinë, kurse Hyseni është inxh. i diplomuar i makinerisë dhe gjendet në mërgim në Nju Jork.

Gjatë asaj periudhe kohore të qëndrimit në Pejë, ata kanë ndërruar shumë shtëpi banimi, e besa edhe podrume të këtij qyteti, ku shumicën e dimrave pa ngrohje, e shpeshherë edhe me bark të uritur. Për Halilin, libri ishte mbi të gjitha. Halili, por edhe nipat e tij Jusufi dhe Hyseni me të cilët banonte, ishin nxënësit më të mirë, jo vetëm në klasë, por edhe në gjeneratë. Suksesi i tillë, atyre ua ka mundësuar regjistrimin në fakultetet e preferuara, Halilit e Jusufit në Fakultetin e Mjekësisë, kurse Hysenit në atë Teknik, pa asnjë problem dhe pa u detyruar tu nënshtrohen provimeve pranuese.

Në vitin akademik 1977/78, Halil Shpen Hasangjekaj fillon studimet e rregullta në Fakultetin e Mjekësisë në Prishtinë, ku dhe diplomohet në vitin 1984, në drejtimin e Mjekësisë humane e përgjithshme me notë të lartë mesatare. Në kohën e regjistrimit në fakultetin në fjalë, Halilit i krijohen kushte të volitshme studimi në fakultet, sepse babai i tij, Shpeni, me familje shkon për të banuar në Prishtinë, falë mirësisë së ndërmarrjes ku ai punonte, e cila ia mundësoi që si komercialist ta menaxhojë depon me seli në Prishtinë.

Pas diplomimit në fakultet dhe përfundimit të praktikës së obliguar, dr.

Halili punësohet në Entin e atëhershëm Krahinor për mbrojtje shëndetësore në Prishtinë. Në ndërkohë, dërgohet në kryerjen e shërbimit ushtarak në Beograd, ku përballet me shumë probleme dhe vështirësi, pasi që ishte mjeku i vetëm në ish Jugosllavi, që shërbente aty ku nuk i takonte – në këmbësori. Ishte kjo “dhuratë” e Mbrojtjes Popullore nga vendlindja – Plava, shprehet ai i mllefosur.

Por, dëshira e dr. Halilit për mjekësi invazive, e solli në Klinikën e Kirurgjisë, reparti i anesteziologjisë në Prishtinë. Ishte viti 1986 kur e fillon specializimin për ta vazhduar në Maimonides Hospital në Nju Jork dhe e përfundon në Zagreb. Pas kthimit në Prishtinë, si dhe të gjithë kolegët shqiptar, dëbohet me dhunë nga vendi i punës, nga sistemi okupues

serb.

Prej majit të vitit 1993, dr. Halili me familje, migron në Gjermani, ku fillon mësimin intensiv të gjuhës gjermane.

Meqë diploma universitare nuk i pranohej, dr. Halili detyrohet të bëjë ekuivalencën, që pastaj të fillojë njohjen e specializimit. Mësimet praktike i arriti në St. Augustinus Krankenhaus, St. Marien Hospital, Städischen Krankenhaus Düren, si dhe Universitäts Klinikum Aachen.

Në fillim të vitit 2003, dr.

Halil Shpen Hasangjekaj, apsolvon me sukses provimin specialistik, dhe merr njohjen e mjekut të specializuar në lëmin e anesteziologjisë në në Diseldorf. Në vitin 2005, po ashtu në Diseldorf, dr. Halili përfundon me sukses provimin e subspecializimit në lëmia e Mjekësisë urgjente.

Në vitin 2003, dr. Halil Shpen Hasangjekaj, punësohet për ca muaj në St. Josef Krankenhaus në Prüm dhe St. Antonius Krankenhaus në Schleiden, ku gjendet edhe tani në detyrën (funksionin) e kryemjekut në Klinikën e anesteziologjisë, kujdesit intensiv dhe terapisë së dhembjes postoperative. Përndryshe, anesteziologu dr. med. Halil Shpen Hasangjekaj me bashkëshorten Suzanen, motër medicinale, janë prindër të dy djemve, Rinorit, magjistër i Shkencave Politike, dhe Elvinit, student i vitit të fundit në Akademinë Policore, jetojnë dhe punojnë në Gjermani.

Meqë në Martinaj nuk jeton askush nga familja e tij e ngushtë, nëna Raza, vëllai i madh Sadria, dhe motrat Zoja, Zakja dhe Nuria, me familje jetojnë në SHBA, kurse vëllai i vogël, Arbeni, në Suedi, dr. Halili nuk heziton për të vizituar vendlindjen me rastin e pushimeve verore që shpesh i kalon në Ulqin.

E ENJTE, 2 QERSHOR 2022

Javore KOHA

27

REPORTAZH

Nekropoli ilir nga k e bronzit në Dinosh Rrugëtimet nëpër vendet ilire janë pasion imi dhe i grupit të shokëve që veten e quajmë ilirë.

Ne mundohemi që t’i risjellim këto vende duke i shpalosur lexuesve të kohës së sotme historinë tonë të pasur dhe të njihen edhe ata më për së afërmi me paraardhësit tanë dhe atë çfarë kanë përfaqësuar ata. Që të vizitosh e të mësosh diçka më shumë për këto vende nuk ka nevojë që të jesh tip sportiv apo alpin sepse këto rrugëtime janë të lehta dhe mjafton vetëm dëshira, vullneti i mirë dhe pak dije nga historia.

Gazmend Çitaku

Shumë vendbanime të sotme që janë në nivelin e lagjeve, paralagjeve të qyteteve, fshatrave apo vendbanimeve të vdekura, që dikur kanë qenë qendra shumë të rëndësishme. Ne jetojmë në një vend ku çdo pëllëmbë toke është e shkruar me ngjarje historike. Kudo që të ndaloni padyshim se dikur ai vend ka pasë rëndësinë e vet. Fati deshi që më 22 maj 2022 së bashku me mikun tim Sami Flamurin të jemi musafir në Dinoshë (Tuz) te Muhamed Gjokaj e që ky vend ka një kontinuitet jete që nga antikiteti i hershëm e deri në ditët e sotme. Dikur një vendbanim dhe një fortifikatë e rëndësishme ilire kurse sot një fshat shumë piktoresk në komunën e Tuzit, Mali i Zi. Ju me të drejtë do të pyesni se çfarë e bën të veçantë Dinoshën? Nga aspekti historik hasim në shtresa të pasura historike të ndryshme që nga antikiteti e deri në periudhën e vonë osmane, pastaj Lumi Cem, akuadukti antik, Gjyteza ku qartë shihen muret ciklopike ilire, tumulat ilire që janë të shumta

28

Javore KOHA

E ENJTE, 2 QERSHOR 2022

(vetëm në kodrën Pllanicë 3 sish), rruga ilire etj. Të fillojmë nga e para. Dinosha thamë se gjallëron që nga antikiteti i hershëm. Ndodhet në vijën rrugore antike Scodri-Narona e që sipas studiuesve nuk është identifikuar saktësisht emri antik i tij dhe hamendësohet mes Cinna dhe Birziminium. Sipas Itinerariun Antonini nga shek.III shënojmë: Andraba XVII Sallunto XXVII Alata X Birzimino XVIII Cinna XII Scodra Tabula Peutingeriana nga shekulli i VI e që me siguri ka dalë nga ndonjë itinerar i shekullit II identifikohen këto vendbanime: Sanderva VI Varis XI Sallunto XII Halata X Bersumno XVI Sinna XX Scobre. Vëmendjen e studiuesve në identifikimin e Dinoshës tërheqin dy toponime Cinna e cila shumë lehtë mund të lidhet me emrin e lumit Cem por edhe Bersumno ose Birzimino e cila është derivat i fjalës bergh që do të thotë breg e që identifikimi i Vuksanlekajve që është në rrafsh do të binte poshtë kurse Gjyteza e Dinoshës e vendosur në kodër dhe më afër Ribnicës dhe Meteonit shumë lehtë mund të identifikohet me këtë emër.

Por, duke dashtë t’i ikim spekulimeve duhet lënë gërmimeve arkeologjike dhe studiuesve të fushave përkatëse që emrin antik të Gjytezës së Dinoshës ta identifikojnë mes Cinn-ës dhe Bersumno-s. Ky territor që i takon basenit të Liqenit të Labeatëve padyshim se

gjendet mes popullsisë ilire të identifikuar si Labeatë dhe Dokleatë. Por, sipas disa studiuesve tjerë supozohet se në territorin rreth Dinoshës do të ketë jetuar një fis pak më i vogël ilir. Sipas Plinit, Sasejët dhe Grabejët, kurse sipas Apianit Kambanojët ose Kinambrët ishin ata që jetonin në arealin mes Shkodrës dhe Duklës.

Miku ynë Muhamed Gjokaj na prinë rrugës relativisht të re, të hapur gjatë sundimit të Perandorisë Osmane e të rindërtuar në kohën e Luftës I Botërore dhe dëshiron të na tregojë vendet ku ai si fëmijë ka kaluar kohën. Kjo rrugë fillimisht nuk të lë ndonjë përshtypje por duke u ngjitur lartë e më lartë hapet fusha e Cemit (55km2) dhe fshati piktoresk i Dinoshës përmes të cilit gjarpëron lumi Cem (56km). Përballë komunikojmë me Gjytezën (kalanë) dhe miku ynë na thotë se në majën e kësaj kodre e cila në gjuhën lokale quhet Pllanicë (263m) ndodhet Islikami e që pasi që konsultojmë së pari fjalorin shqip-shqip mësojmë se istikam do të thotë llogor. Të njëjtin veprim bëjmë edhe në fjalorin shqip-turqisht ku gjejmë fjalën istihkam e që do të thotë fortifikatë, vend i fortifikuar, llogor. Pra, Muhamedi neve po na drejton në një vend ku dikur ka qenë i stacionuar një repart ushtarak. Të mirat e ngjitjes fillojnë me përshëndetjen që na e bën një shqiponjë e cila duke na treguar se na

REPORTAZH

koha hë ka vërejt filloi të fluturojë rreth majës së kodrës.

Shenjë e mirë – thotë Samiu. Po na presin misteret e kodrës e cila sipas mendimit tim i ngjasonte piramidës.

Kjo kodër e zhveshur dhe me shtresa shkëmbore gëlqerore të lëmuara shumë të grasonte me muret e piramidës e që ndoshta në kohën pellazgjike edhe do të ketë qenë ndonjë objekt i tillë. Duke sjellë këto mendime nëpër kokë Muhamedi shkëput vëmendjen tonë duke na thënë se kur të ngjitemi lartë islikami është i ndërtuar mbi një faltore të stërlashtë ilire dhe se tani do shkëputmi nga rruga zyrtare dhe do dalim shkurreve ku do gjejmë rrugën ilire e cila dikur ka shkuar deri në faltore dhe se në kohën e ilirëve kjo kodër ishte e veshur e tëra me bimë e dru e jo si sot e tëra vetëm me sherbelë (Salvia officinalis). Piramida, shqiponja, faltorja, pylli i dikurshëm, tanimë gjërat kishin filluar të komplikohen.

Por, me të vërtetë disa metra nga rruga kryesore dolëm nëpër një rrugë me kalldrëm antik të mbuluar me shkurre e që ne u detyruam të ecim cepit të tij ku qartë shihej se kjo rrugë kishte karakteristikat e qarta arkitektonike. Gjerësi prej afro 3m, vende kanalin për shkarkimin e ujërave, muri mbajtës e mbi të gjitha ende qëndronte dhe ne ecnim gjurmëve të paraardhësve tanë. Në një pikë pushimi diku në mes të kodrës hasim në një hardhi rrushi e që sipas të gjitha gjasave do duhej të ishte që nga koha ilire e që e vetme kishte mbijetuar deri në ditët e sotme mu në gjysmën e kodrës. Me siguri shërbëtoret ilire të faltores në majë të kodrës kanë shijuar frutat e ëmbla e ndoshta edhe i kanë shtypur me këmbët e tyre të buta që të prodhojnë lëngun - verën që t’i merr mëndët por t’i sjell prapë. Pushojmë pak dhe vazhdojmë ngjitjen, afër islikamit, siç e thërriste miku ynë, dallojmë qartë një grumbull të stërmadhe gurësh. Shpejtojmë hapat dhe arrijmë majë kodre. Para nesh shfaqet muri i

cili nuk na bën përshtypje por ajo që na tërheq vëmendjen ishte grumbulli i madh i gurëve që të bënte të mendosh se kemi të bëjmë me një tumul ilire. Dhe po. Ajo me siguri do të ketë qenë një tumul – mogilë mbretërore ilire e ngritur mu në majë të kodrës dhe që për shkak të pozitës strategjike do të jetë shfrytëzuar për çështje ushtarake në kohën e luftërave ballkanike e botërore. Është e ditur se austriakët në Luftën e I Botërore vinin me arkeolog të cilët bënin hulumtime dhe me siguri bënin përvetësime të pasurisë dhe artefakteve që zbulonin. Ne si laikë nuk mundnim të konkludonim se a është i hulumtuar apo jo dhe a është me të vërtetë nekropol nga koha e bronzit.

Por miku ynë nuk ndalon me befasi. Ai na prinë në vendin që e quante islikami i vogël por kur u ndalëm aty tanimë ishte çdo gjë e qartë. Kishim të bënim me një nekropol ilire të cilën veç e kishin vjedhur dhe shkretuar me kohë. Bëmë fotografi dhe vazhduam zbritjen edhe për nja 20 metra. Ç’të shohim para nesh shfaqet tumula tjetër më e madhe se ajo paraprake. Edhe kjo e shkretuar por pllakat gjigande të sarkofagut me gurë shumëtonëshe shiheshin qartë dhe flitinin për madhështinë e kësaj tumule që ende qëndronte që nga koha e bronzit. Diskutojmë dhe konkludojmë se edhe ajo në majë do të ketë qenë tumula e prijësit më të rëndësishëm kurse këto më të voglat do duhej të ishin me grada më të ultë shoqërore.

Ndiheshim shumë të plotësuar me atë çka pamë dhe gjetëm andaj gjetja e tumulës së fundit (e katërta) ishte qershia mbi tortë. Në grumbullin e gurëve në mënyrë horizontale rrinte megaliti shumëtonësh të cilën me kush e di se çfarë teknike e kanë sjellë aty paraardhësit tanë. Ekspedita kërkimore e arkeologëve polakë nën udhëheqjen e arkeologes Ursula Bogaj nga Instituti i Arkeologjisë dhe etnologjisë pranë Akademisë së shkencave të Polonisë në Warshavë, kishte bërë hulumtime dhe gërmime në vitin 2012-2013 mirëpo vetëm kishte konstatuar gjendjen në terren të tumulave dhe tjetërsimin e artefakteve të mundshme që do të kenë marrë gërmuesit ilegal. Ajo bën edhe një punim shkencor ku shpjegon vendndodhjet, madhësitë dhe çdo gjë lidhur me këto tumula ilire që ndodheshin në një hapësire relativisht të vogël dhe shumë pranë njëra tjetrës. Prania e këtyre tumulave të kthen në fillim të

tregimit të mikut tonë Muhamed Gjokaj i cili thoshte se në majë të kodrës do të ketë qenë e mundur të ketë qenë një faltore ilire. Këtë mendim e përkrahim edhe ne sepse këto tumula jo vetëm që komunikojnë njëra me tjetrën por komunikojnë edhe me Gjytezën e Dinoshës si dhe majet e maleve Suka e Grudës (1169m) dhe Helm (1834m).

Zbresim në Dinoshë dhe ashtu siç e do tradita malësori nuk e lë mikun të shkojë pa i dhënë një kafshatë bukë. Çka ka falë Zoti, e ke miku ynë tryeza ishte e përplot dhe ne i urojmë shëndet e begati edhe më shumë.

Kthehemi në Ulqin dhe konsultoj shpejt e shpejt literaturën lidhur me Dinoshën. Një fakt interesant është edhe ai që e hasim në Defterin e regjistrimit të Sanxhakut të Shkodrës të vitit 1485 (vol.1) faqe 395 thotë: Fshati Grudë, varet nga Zhabjaku, timar i Kadiut të nahijes së Podgoricës. Ka 80 shtëpi.

Fshatin Dinoshë si toponim e gjejmë edhe në Hartën e Coronellit të viti 1690, pastaj mu në këtë fshat fillonte akuadukti i Doklesa (nga shek.II e.re) e cila merrte ujin nga lumi Cem mu nga Dinosha për nevoja të Duklës e që është i gjatë 14km. Sa i përket faltoreve, kisha më e vjetër e fshatit është e ngritur në themelet e një kishe paleokristiane që daton diku nga shekulli i VI kurse themelet e xhamisë së Dinoshës datojnë nga viti 1770. Dinosha pra miq është një vend shumë i bukur dhe piktoresk i pasur me ujë, male, fusha, kulturë dhe histori të bujshme.

Andaj ia sugjeroj çdokujt që një ditë t’ia kushtojë këtij fshati në eksplorimin e tij.

E ENJTE, 2 QERSHOR 2022

Javore KOHA

29

TRADITË

30

Javore KOHA

E ENJTE, 2 QERSHOR 2022

TRADITË

Qarri shumëvjeçar i Mark Pjetrit Gjonaj në Rudinë të Trieshit Njëri prej tre lisave (qarreve) të mëdhenj në Triesh, i cili i ka mbijetuar kohës është qarri i familjes së Mark Pjetrit Gonaj, në fshatin Rudinë. Ky qarr të thuash se në gjithë letërsinë gojore të kësaj trevë është një lis i veçuar. Sipas familjarëve ky lis është shumë i vjetër, ngase përmendet brez pas brezi , por në mungesë të dokumenteve nuk dihet saktësisht vjetërsia e tij. Rëndësia e tij është e madhe . Shumë njerëz e konsiderojnë të shenjtë . Ky lis sa ka hijeshi aq ka edhe freski. Bukuria e tij mahnitëse, me degë të shpërndara u merr vëmendjen edhe kalimtarëve të rastit. Qarri ka hije të mirë dhe dikur moti shfrytëzohej jo vetëm për nevojat e familjarëve Gjonaj , por edhe për ndeja të mira apo raste të tjera. Po ashtu është përdorur edhe për pushimin e tufës së bagëtive gjatë verës.

Familjes Gjonaj ky lis u ka bërë gjithmonë përshtypje. Për këtë familje të madhe, dikur prej tridhjetë anëtarësh, është një simbol i fuqisë dhe pjellorisë. Mund të thuhet se ky “ mbret” i pyjeve është dhe ka mbetur pjesë përbërëse e pasurisë së Mark Pjetrit. Ky qarr ka pasur gjithmonë lidhje shumë të forta me familjarët Kur isha i vogël, mbaj mend, se në shumë raste familjare mblidheshim të gjithë nën degët e lisit , për ta admiruar, për ta riafirmuar lidhjen tonë me të. Nëna dhe babai im e doni dhe e adhuronin shumë këtë lis. Ata shkonin shpesh të pushonin nën hijen e tij, me vëllezërit, motrën

dhe kushërinjtë e mi. Babai më ka treguar shumë për këtë lis sepse është rritur bashkë me të. Edhe na tregonte për bukurinë e këtij qarri , por edhe për fuqinë dhe madhështinë e tij. Mes shumë rrëfimeve të saj, po tregoj vetëm një, i cili mendoj se është interesant e domethënës. “ Një prej ditëve të nxehta të gushtit nëna ime 18 vjeçare merr në duar foshnjën e saj të parë ( mua) në djep për t’u freskuar nën hijen e lisit.

Atë e shoqërojnë edhe kushërirat e bashkëshortit të saj , Lula dhe Hana. Të tria bashkë bisedojnë dhe kënaqen duke shijuar freskinë e mrekullueshme të qarrit. Pas pak i nxë gjumi. Kur zgjohen çohen në këmbë për t’u kthyer në shtëpi. Po çfarë ndodh? Nga trupi i nënës sime shkëputet dhe bie gjarpri në tokë, i cili derisa ishte në gjumë kishte hyrë nën teshat e trupit të saj.

Thonë për shkak se gjarpri e ndien ( nuhatë) aromën e qumështit të gruas së re. Lula dhe Hana nxituan ta vrasin ( mbysin) gjarprin), por nëna nuk i lejon, duke u thënë mos e vrisni se ai sa ka qëndruar në trupin tim ka mundur të më pickojë. Dhe e gjithë kjo histori e frikshme përfundoi pa pasoja për nënën, foshnjën e saj, shoqërueset dhe gjarprin”.

Unë jam 64 vjeç dhe e kam parë qarrin të rritet dhe të ndryshojë me kalimin e viteve dhe stinëve. Në pranverë, verë, vjeshtë dhe dimër.

Lidhja me këtë lis dhe natyrën mua dhe krejt familjes Gjonaj në njëfarë mënyre na dha forcë të madhe për

të jetuar. Ai ndjeu edhe lidhjen tonë me të, për të cilin janë përkujdesur dhe e kanë menaxhuar kushërinjtë e mi. Kur ishim të vegjël vinim shpesh këtu dhe përpiqeshim ta ngjitnim.

Por nuk ishte e lehtë, sepse tashmë ishte shumë i madh.

Ne e përjetojmë praninë e këtij lisi mes nesh si dëshmi e gjallë e ekzistencës sonë në këtë zonë. Mund të themi se është kujtimi ynë. Për ne është shumë i bukur. Është një prani miqësore që sjell siguri. Ai është i gjallë, sepse ngrihet kur fryn era. Ai jeton. Rrënjët e tij rriten para nesh.

Ai ekziston me ne. Ai është pjesë e familjes, është aq i vjetër sa mund ta konsiderojmë si baba, sepse jemi rritur nën hijen e tij dhe e njohim veten tek ai.

Sot e shikoj me dhembshuri e nostalgji. Të vetmuar. E dëgjoj atë që ai ka për të thënë. Sa herë ndalem pranë tij për ta parë më tregon diçka të re. Ky qarr është gjithmonë i pranishëm në mendimet e mia. Ai po rritet dhe po rritet vazhdimisht.

Kjo duhet t’u shpjegohet fëmijëve në mënyrë që ata të kuptojnë rëndësinë e këtij lisi dhe të dinë ta vlerësojnë atë.

Unë rrallë vij këtu. Mirëpo, kur i dal përballë, harroj të gjitha problemet e të tjerëve dhe kthehem në shtëpi me shpirt të qetë. Kështu e shikoj unë.

Të tjerët ndryshe. Ne kemi një marrëdhënie me të që të tjerët sigurisht që nuk e kanë. Ai për familjen Gjonaj është monument.

Gj. Gjonaj

E ENJTE, 2 QERSHOR 2022

Javore KOHA

31

MOZAIK

U mbajt tryeza e parë e rrumbullakët në temën

Seksioni i gjendjes në fushën e demencës në veri të Malit të Zi

Në kuadër të projektit “Mbrojtja e të drejtave në kujdesin e dinjitetshëm dhe parandalimit të demencës”, të cilin e realizon Enti “KROG” i Institutit Circle nga Sllovenia dhe Shoqata “Impuls” nga Nikshiqi, të cilin e financon Bashkimi Evropian, në Mal të Zi është organizuar tryeza e parë e rrumbullakët, prej katër sa janë të parapara, në temën “Seksioni i gjendjes në fushën e demencës në veri të Malit të Zi”, partner i të cilit është edhe Komuna e Plavës.

Në tryezën e rrumbullakët, e cila më 26 maj 2022 është mbajtur në ambientet e entit për mbrojtje sociale dhe të fëmijëve, në të cilën përveç organizatorit kanë marrë pjesë përfaqësuesit e delegacionit të Bashkimit Evropian, Ambasadës së Republikës së Sllovenisë, Ministrisë së shëndetësisë, Ministrisë së punës dhe kujdesit social, Entit për mbrojtjen sociale dhe të fëmijëve, Qendrës për punë sociale, Kryqit të kuq, Qëndrimit ditor për të moshuar, vetëqeverisjeve lokale, Sekretariatit për kujdesin social, Qendrës ditore

32

Javore KOHA

E ENJTE, 2 QERSHOR 2022

për personat me demencë, ndërsa në emër të Komunës së Plavës ka marrë pjesë menaxheri i komunës, Merdin Purishiq.

Përfaqësuesit e sipërpërmendur, gjatë punës së tryezës së rrumbullakët, kanë debatuar mbi gjendjen aktuale të çështjes së demencës, sëmundje simptomatike që i prekë aftësitë intelektuale dhe sociale në mënyrë aq të rëndë sa të ndërhyn me funksionim të përditshëm të personit, duke theksuar mbi atë se nuk ka të dhëna të mjaftueshme për personat e prekur nga kjo sëmundje dhe për nevojat e tyre, e po ashtu edhe për aspektet joformale të ndihmës.

Shërbimet e personave të prekur nga demenca, kryesisht përqendrohen në mbrojtjen institucionale, kurse mungon përkrahja e të gjithë atyre të cilët nuk janë në institucione, kur janë në pyetje trevat rurale të Malit të Zi. Menaxheri i Komunës së Plavës, Merdin Purishiq, në fjalën e rastit, i ka informuar të pranishmit mbi programet sociale të cilat i zbaton dhe i përkrah Komuna e Plavës. Në pjesën

e elaborimit lidhur me brengën dhe kujdesin për personat e prekur me demencë, ka theksuar nevojën që të përshpejtohen aktivitetet, të cilat shpien deri te shpallja e tenderit për ndërtimin e shtëpisë për të moshuar në Plavë, për të cilën është hartuar projekti dhe është siguruar lokaliteti.

“Shtëpia për të moshuar në Plavë do të kishte persona profesional dhe programe të posaçme të cilët do t’i trajtonin personat e prekur nga demenca. Kapaciteti i paraparë i shtëpisë në fjalë do të ishte 68 vende. Për Komunën e Plavës ky është projekt mjaft i rëndësishëm”, ka konfirmuar menaxher Purishiq.

Në tryezën e rrumbullakët, secili prej përfaqësuesve ka elaboruar mbi mundësitë dhe rastet për ofrim të ndihmës personave të prekur nga demenca, por edhe për kujdestarët mbikëqyrës të tyre.

Gjatë punës së tryezës së rrumbullakët, është folur edhe për formimin e grupit të punës për përgatitjen e planit aksional për menaxhim të demencës në veri të Malit të Zi, si dhe të kyçjes së personave të prekur nga sëmundja në fjalë dhe të kujdestarëve të tyre, në kuadër të strategjisë së re të zhvillimit të sistemit të mbrojtjes sociale të të moshuarve.

OJQ “Impuls” dhe Enti “KROG” janë marrë vesh që pas përfundimit të punës së tryezës së rrumbullakët, me pjesëmarrësit e saj të iniciojnë formimin e grupit të punës në të cilën të gjithë përfaqësuesit relevant do të marrin pjesë aktive.

Mbështetje projektit, përveç Komunë së Plavës, i kanë ofruar edhe Komuna e Gucisë, Komuna e Nikshiqit, Kryqi i kuq i Nikshiqit, Kryqi i kuq i Plavës dhe Çeta e vëzhguesve “Prokletije” (“Bjeshkët e Nëmura”).

Sh. Hasangjekaj

MOZAIK

Komuna e Tuzit ndihmoi financiarisht pesë klube sportive

Mbështetje në shumën 35 mijë euro

Klubit Taekwondo “Besa” iu ndanë 14 mijë e 500 euro, Klubit të Futbollit “Malësia 2010”, 9 mijë e 500 euro, Klubit të Taekwondosë “Alba” dhe Klubit të Futbollit “Tuzi”, nga 4 mijë e 500 euro, dhe Klubit të Xhudos “Tuzi”, 2 mijë euro Tuz – Komuna e Tuzit ka ndihmuar financiarisht pesë klube sportive që veprojnë në Malësi të cilat në bazë të konkursit publik për vitin 2022, u shpallën fitues.

Kryetari i Komunës së Tuzit, Nik Gjeloshaj para pak ditësh firmosi kontratat me këto klube.

Klubit Taekwondo “Besa” iu ndanë 14 mijë e 500 euro, Klubit të Futbollit “Malësia 2010”, 9 mijë e 500 euro, Klubit të Taekwondosë “Alba” dhe Klubit të Futbollit “Tuzi”, nga 4 mijë e 500 euro, dhe Klubit të Xhudos “Tuzi”, 2 mijë euro.

Në ceremoninë e ndarjes së të këtyre

mjeteve financiare, klubet fituese kanë falënderuar Komunën e Tuzit për kujdesin e veçantë që po i jep sportit dhe të rinjve.

Nga ana tjetër, kryetari Nik Gjeloshaj iu dëshiroi suksese klubeve, duke premtuar mbështetje edhe më të t. u. madhe në të ardhmen.

E ENJTE, 2 QERSHOR 2022

Javore KOHA

33

PANORAMË

Në edicionin e 75-të të Festivalit të Filmit në Kanë

Çmim special për filmin ku luan aktori Alban Ukaj Filmi “Tori and Lokita”, në të cilin luan aktori nga Kosova, Alban Ukaj, ka triumfuar me një çmim në edicionin e 75-të të Filmit të Kanës.

Dardennet me “Tori and Lokita” kanë fituar Çmimin Special të këtij edicioni jubilar.

“Tori dhe Lokita” është një tregim, në stilin e vëllezërve Dardenne, për dy fëmijë afrikanë, që kërkojnë letra në Belgjikë.

I pyetur se si ka shkuar puna me regjisorët Jean-Pierre dhe Luc Dardenne, aktori Ukaj përgjigjet se puna me ta është një shkollë aktrimi

34

Javore KOHA

E ENJTE, 2 QERSHOR 2022

më vete.

“Në xhirime ata janë si mësues, janë si miq të mirë dhe janë regjisorë të mëdhenj. Gjithashtu, ata janë nga intelektualët më të mëdhenj që kam takuar ndonjëherë në jetën time dhe me të vërtetë unë e bëra edhe një shkollë të re të aktrimit kur punova me ta”, shprehet Ukaj.

Sipas tij, të dy regjisorët janë çdoherë kërkues.

“Kur punoni me këta dy regjisorë, nuk janë vërtet të rëndësishme pamjet nga afër, por e gjithë historia. Pra, gjëja më e rëndësishme është të

tregosh historinë sepse ti je pjesë e asaj historie”, ka thënë Ukaj.

“Bëhu i sinqertë, aq sa të mundesh”, kjo është ajo që mësova nga JeanPierre dhe Luc Dardenne.

Kjo është hera e dytë që aktori Alban Ukaj shkon në Kanë me vëllezërit Dardenne. Ai mori pjesë për herë të parë në Festivalin e 61-të të Filmit në Kanë në vitin 2008 me filmin e tyre “Lorna’s Silence”.

Festivali më i madh i filmit në botë ka nisur më 17 maj dhe është mbyllur me ndarjen e çmimeve më 28 maj.

(Kohapress/KultPlus)

SPORT

“Deçiqi” humbi nga “Buduqnosti” në finalen e Kupës së Malit të Zi

Kritika ndaj gjykimit të arbitrit kryesor të ndeshjes Golin e vetëm për “Buduqnostin” e ka shënuar në minutën e 9-të mbrojtësi Mitar Qukoviq.

Megjithëse “Deçiqi” ka luajtur mirë dhe ka rrezikuar disa herë, ai nuk ka arritur ta barazojë rezultatin. Rastin më të mirë për shënim e ka pasur Kristjan Vulaj, i cili në minutën e 75-të ka goditur shtyllën pas një gjuajtje me kokë. Përpos që nuk i ka prirë fati në këtë ndeshje, udhëheqësia e “Deçiqit” ka pasur kritika të shumta në llogari të arbitrit kryesor të ndeshjes, Nikolla Dabanoviq Për të dytin vit me radhë, skuadra e futbollit të “Deçiqit” nga Tuzi nuk ka arritur të ngrejë Kupën e Malit të Zi pasi që në finale ka humbur të dielën mbrëma në Podgoricë nga “Buduqnosti” me rezultatin 0:1. Edhe vitin e kaluar, “Deçiqi” kishte humbur në finale nga “Buduqnosti”.

Golin e vetëm për “Buduqnostin” e ka shënuar në minutën e 9-të mbrojtësi Mitar Qukoviq. Goli i hershëm ka ndikuar në rrjedhën e lojës. Megjithëse “Deçiqi” ka luajtur mirë dhe ka

rrezikuar disa herë, ai nuk ka arritur ta barazojë rezultatin. Rastin më të mirë për shënim e ka pasur Kristjan Vulaj, i cili në minutën e 75-të ka goditur shtyllën pas një gjuajtje me kokë.

Përpos që nuk i ka prirë fati në këtë ndeshje, udhëheqësia e “Deçiqit” ka pasur kritika të shumta në llogari të arbitrit kryesor të ndeshjes, Nikolla Dabanoviq.

Trajneri i “Deçiqit”, Vlladimir Jankoviq, ka thënë se është i pakënaqur me gjykimin.

“Nuk kemi qenë rival i barabartë. Që të jesh i tillë, duhet të keni kushte të barabarta në terren. Jam i irrituar me këtë shfaqje”, ka deklaruar ai pas ndeshjes, duke shtuar se si sportist përpiqet të jetë shembull pozitiv dhe nuk dëshiron të komentojë gjykimin.

Më së largu në kritikat e tij ka shkuar kryetari i Komunës së Tuzit, Nik Gjeloshaj, i cili ka akuzuar gjyqtarin e ndeshjes Nikolla Dabanoviq si fajtor për humbjen e “Deçiqit”.

“Ky rrugaç në fotografi ka vendosur në finale. Një falënderim i madh për lojtarët dhe shtabin profesionist të Deçiqit për lojën, por ka qenë e pamundur, gjegjësisht e ndaluar të fitosh”, ka shkruar ai në postimin e tij në rrjetin social Facebook.

Ndërsa ka përshëndetur atmosferën që ka ekzistuar në ndeshjen finale dhe raportin e lojtarëve të të dy ekipeve dhe të tifozerisë së tyre, ai e ka quajtur gjyqtarin Dabanoviq “kriminel të veshur me të zeza” i cili, sipas tij, ka vendosur të shkatërrojë ndeshjen finale të Kupës së Malit të Zi dhe që të mos fitojë futbolli.

Përkundër faktit se nuk ka arritur të fitojë Kupën e Malit të Zi për të dytën herë rresht, “Deçiqi” ka siguruar biletën për në garat evropiane si fitues i vendit të tretë në Telekom Ligën e Parë të Malit të Zi, duke u renditur menjëherë pas ekipit kampion “Sutjeska” të Nikshiqit dhe (Kohapress) “Buduqnostit”.

E ENJTE, 2 QERSHOR 2022

Javore KOHA

35

kohajavore.me