Koha 940

KOHA Javore Podgoricë e enjte, 10 dhjetor 2020 Viti XlX Numër 940 Çmimi 0,50

Virusi vdekjeprurës është ende në qarkullim

ISSN 1800-5696

Tribunali Special, produkt i një mashtrimi

Të vendosen kritere për përdorimin e teknologjisë informative në mësim

PËRMBAJTJE

6

8 Një non sens politik

Sfidat e qeverisë së re në Mal të Zi në kohë pandemie

12

16 Ish-presidentët amerikanë ndërgjegjësojnë publikun për vaksinën kundër Covid-19

Çfarë do të ndodhte, nëse...?

KOHA Javore Themelues: Kuvendi i Malit të Zi Gazetë javore për aktualitete, shkencë dhe kulturë, Numri i parë doli më 21 shkurt 2002.

Botues: Këshilli

Kombëtar i Shqiptarëve Redaktor Përgjegjës: Ali Salaj Gazeta redaktohet nga kolegjiumi:

Fahrudin Gjokaj (Redaktor Teknik & Sistem Inxhinjer) Ismet Kallaba (aktualitete, sport), Toni Ujkaj (kulturë) Vijoleta Berishaj (sekretare teknike) Adresa: Kral Nikolla 27a/4, Podgoricë 81000, Mali i Zi Telefon: 020/240-659 E-mail: kohajavore@t-com.me www.kohajavore.org

2

Javore KOHA

E ENJTE, 10 DHJETOR 2020

PËRMBAJTJE

20

24 Tradita e zonave rurale të Shqipërisë

Teksti dhe nënteksti në poezitë e Pavle Goranoviqit

28

32 Simbol i rezistencës dhe i mbrojtjes së Kalasë

Poezi për fëmijë që synon të edukojë dëgjimin dhe leximin e teksteve poetike

KOHA Javore KOHA Javore

KOHA Javore KOHA Javore

Podgoricë e enjte, 22 dhjetor 2016 Viti XV Numër 745 Çmimi 0,50

Podgoricë e enjte, 8 dhjetor 2016 Viti XV Numër 743 Çmimi 0,50

Podgoricë e enjte, 29 dhjetor 2016 Viti XV Numër 746 Çmimi 0,50

Podgoricë e enjte, 15 dhjetor 2016 Viti XV Numër 744 Çmimi 0,50

Pa ndonjë NDRYSHIM

pozitiv

Teatri - një dëshirë e munguar e ulqinakëve Qençe

APATIA politike

Shqiptarët në Mal të Zi gjatë vitit 2016

SHQIPTARËT E 1001 HALLEVE

Komedia e mjerimit

mjerimit Komedia e

Në udhëkryq

1 NSSI

6965-008

ëve ulqinaka re mungu ë e dëshir nhjëet trit-o Teaje Në udhëkryq

Shkodra, qyteti më joshës për krajanët krajanët joshës për qyteti më Shkodra,

ISSN 1800-5696

ISSN 1800-5696

1 NSSI

6965-008

e luftës viktimat që nderoi Manifestim

nuk jetohet ma

ISSN 1800-5696

ISSN 1800-5696

Manifestim që nderoi viktimat e luftës

Qëndrimi anticivilizues i një politikani

Lufta e Ftohtë duhet shmangur

Kadare meriton Nobelin!

ARKIVI: www.kohajavore.org

Qëndresa dhe flijimi për flamurin tonë kombëtar

ma uk Qençe n SHQIPTAR ËT E

1001 HALL EVE

avoreHA KJO avoreHA KJO Podgoricë e enjte,

8 dhjetor 2016

Viti XV Numër

743 Çmimi 0,50

Podgoricë e enjte,

15 dhjetor 2016

Viti

Çmimi 0,50 XV Numër 744

E ENJTE, 10 DHJETOR 2020

Javore KOHA

3

NGJARJE JAVORE

Kuvendi votoi për zgjedhjen e qeverisë së 42-të të Malit të Zi

Formohet qeveria e re

Podgoricë – Pas tri ditë diskutimesh dhe më shumë se tre muaj nga mbajtja e zgjedhjeve parlamentare, Kuvendi i Malit të Zi ka votuar të premten për formimin e Qeverisë së re, të 42-tës me radhë, të kryesuar nga kryeministri Zdravko Krivokapiq.

Për qeverinë e re kanë votuar 41 deputetë të shumicës së re parlamentare, të përbërë nga listat zgjedhore “Për të ardhmen e Malit të Zi”, e udhëhequr nga Fronti Demokratik, “Paqja është kombi ynë” dhe “E zeza në të bardhë”. Kundër qeverisë së re kanë votuar 28 deputetë të partive opozitare: Partisë Demokratike të Socialistëve, Socialdemokratëve, Partisë Boshnjake, Partisë Socialdemokrate dhe deputeti i Koalicionit Shqiptar “Bashkë nji za”, kurse i përmbajtur ka qenë deputeti i Listës Shqiptare.

Gjatë debatit përgjatë tri ditëve, kritika të shumta janë bërë nga opozita ndaj programit dhe përbërjes së qeverisë së re dhe vetë kryeministrit, por edhe nga pjesa dominuese e shumicës parlamentare, e cila votoi pro kabinetit të Krivokapiqit.

4

Javore KOHA

E ENJTE, 10 DHJETOR 2020

Partitë e opozitës vlerësuan se qeveria e re është teokratike, e ndikuar nga Kisha Ortodokse Serbe, dhe se nuk është qeveri e ekspertëve ose evropiane, siç deklarohet. Megjithëse kanë votuar për qeverinë e re, deputetët e Frontit Demokratik kanë kritikuar kryeministrin Krivokapiq për mënyrën e formimit të qeverisë, për mosndarjen e posteve ministrore midis partive sipas përqindjes së votave të fituara, duke vlerësuar se ai me propozimin për t’i bërë ministra personat relativisht të panjohur e pa përvojë politike, i tradhëtoi votuesit.

Kryeministri i ri i Malit të Zi, Zdravko Krivokapiq, ka thënë se qeveria e tij përgjatë mandatit prej katër vjetësh, do të përfaqësojë zbatimin e demokracisë së drejtpërdrejtë.

“Ne, të gjithë duhet të ndërtojmë një të ardhme më të mirë, që qytetarët të ndihen më mirë dhe që Mali i Zi të transformohet në çdo kuptim. Kjo qeveri do të jetë në shërbim vetëm të qytetarëve. Kjo është qeveria e viktimave, sepse kjo është mënyra e vetme për të filluar me të mirën e përbashkët. Të gjithë ministrat janë

gjithashtu viktima për të gjithë. Ne gjendemi në një situatë ku çdo ditë është e çmuar. Gjëja më e rëndësishme është që fitorja e 41 deputetëve u shpreh sot dhe kjo është fitorja e njerëzve dhe qytetarëve. Përjetojeni këtë si një masë të së ardhmes sonë të re”, ka thënë Krivokapiq.

Qeveria e re e Malit të Zi është e para që prej tri dekadash që është formuar pa Partinë Demokratike të Socialistëve të Millo Gjukanoviqit.

Përpos kryeministrit, pjesë e qeverisë së re janë edhe nënkryetari Dritan Abazoviq, nga Lëvizja Qytetare “URA”, si i vetmi politikan në qeverinë e re, dhe 12 ministra që janë figura jopartiake.

Shumica e ministrave janë të rinj me arsimim të lartë, relativisht të panjohur për publikun e gjerë, një pjesë e të cilëve konsiderohen në opinion të afërt me Kishën Ortodokse Serbe.

Kryeministri i ri i Malit të Zi dhe ministrat e qeverisë së re kanë marrë të hënën zyrtarisht detyrën nga paraardhësit e tyre.

(Kohapress)

NGJARJE JAVORE

Shqipëria dhe Kosova angazhohen për avancim të të drejtave të shqiptarëve në Malin e Zi

Marrëveshje për ngritjen e fondit ndërshtetëror për shqiptarët në Mal të Zi Prishtinë – Shqipëria dhe Kosova janë marrë vesh për ngritjen e grupit punues për krijimin e fondit të përbashkët ndërshtetëror për mbështetjen e shqiptarëve në Malin e Zi. Marrëveshja është nënshkruar nga ministrja e Punëve të Jashtme dhe Diasporës e Republikës së Kosovës, Meliza Haradinaj – Stublla, dhe ministri në detyrë për Evropën dhe Punët e Jashtme i Republikës së Shqipërisë, Gent Cakaj, në takimin që kanë zhvilluar të premten në Prishtinë.

“Ngritja e Grupit Punues për krijimin e Fondit Mbështetës për shqiptarët

e Malit te Zi ka për qëllim veprimin strategjik për forcim të pozitës së shqiptarëve kudo janë dhe rritjen e cilësisë së jetesës së shqiptarëve atje”, është shpreh ministrja Haradinaj – Stublla.

Sipas saj, marrëveshja e nënshkruar është vazhdimësi e iniciativave nga mbledhja e përbashkët e dy qeverive, që u mbajt së fundi.

Nëpërmjet një postimi në rrjetin social Facebook, ministri në detyrë për Evropën dhe Punët e Jashtme i Republikës së Shqipërisë, Gent Cakaj, ka thënë se Kosova e Shqipëria

tashmë kanë lidhur marrëveshjen për fillimin e punës për ngritjen e fondit ndërshtetëror për mbështetje të shqiptarëve në Mal të Zi. “Ky nuk është thjesht një veprim konkret, që dëshmon bashkëpunim të thellë në fushën e politikës së jashtme, por edhe marrje e përgjegjësive për mbështetje më të madhe e kujdes të shtuar për shqiptarët në rajon”, është shprehur ai.

Shefat e diplomacisë së dy vendeve kanë thënë se Shqipëria dhe Kosova, në kuadër të orientimit të padiskutueshëm euroatlantik dhe të besimit në vlerat e përbashkëta të lirisë e barazisë – si vlera themelore demokratike, angazhohen si dy shtete të pavarura dhe sovrane në përkrahjen e bashkëkombësve që jetojnë jashtë kufijve të këtyre shteteve, që edhe ata, si të gjitha komunitetet tjera shumë të respektuara në Kosovë e Shqipëri, të gëzojnë të drejta të barabarta në Mal të Zi e Serbi, dhe të mos diskriminohen skajshëm, siç vazhdon të jetë gjendja edhe sot.

Në takim është nënshkruar edhe marrëveshja për përfaqësimin konsullor të Republikës së Shqipërisë në objektin e Konsullatës se Përgjithshme të Republikës së Kosovës në Strugë.

(Kohapress)

E ENJTE, 10 DHJETOR 2020

Javore KOHA

5

VËSHTRIM & OPINION

Sfidat e qeverisë Mal të Zi në kohë Përfundimisht Mali i Zi nuk do të mbesë më tutje vendi i vetëm në Evropën Juglindore që nuk e ka ndërruar pushtetin, sepse pas zgjedhjeve parlamentare të mbajtura më 30 gusht 2020, shumica e re parlamentare pas tre muajsh më 4 dhjetor 2020, me 41 vota për, votoi qeverinë e re e cila paraqet një ditë të madhe për demokracinë në këtë vend. Dhe nuk ka si të jetë ndryshe, sepse u bë ndryshimi i pushtetit në mënyrë demokratike pas tridhjetë viteve në pluralizëm, që do të jetë një sfidë e madhe për qeverinë e re duke marrë parasysh krizën e përgjithshme shoqërore, ekonomike e shëndetësore me përmasa të mëdha, andaj kërkon përkushtim jo vetëm profesional për të tejkaluar këtë epidemi me pasoja të mëdha shoqërore

Nail Draga

Përveç premtimeve parazgjedhore për demaskimin dhe demontimin e strukturave të ndryshme shtetërore dhe miratimin e ca ligjeve siç janë ai i prejardhjës së pasurisë, lustracionit etj., Qeveria e re e Malit të Zi do të jetë pa përfaqësues të partive politike të shumicës parlamentare duke qenë rast i panjohur deri më tash në pluralizëm por edhe pa përfaqësuesit autentikë të popujve pakicë, të cilët në njëzet vitet e fundit ishin pjesë e kabinetit qeveritar, duke prezantuar kërkesat dhe shqetësimet e popullatës përkatëse në veçanti si dhe diversitetin nacional, gjuhësor e fetar, si vlerë e demokracisë pluraliste në këtë mjedis multinacional.

Ndonëse kemi të bëjmë me një shu-

6

Javore KOHA

E ENJTE, 10 DHJETOR 2020

micë parlamentare heterogjene me koncepte dhe programe të ndryshme, madje dhe me animozitete personale Qeverisë së re të Malit të Zi, duhet dhënë shans për të vepruar sipas programit të saj. Ndonëse një qeveri e tillë për nga forma duket se është ekspertësh, teknike, apo e pakicës, ajo ka përgjegjësi para qytetarëve përkatësisht të elektoratit për të inicuar dhe realizuar në praktikë çështjet të cilat janë prezantuar në fushatën parazgjedhore.

Në përbërjen e kabinetit qeveritar, bie në sy emërtimi i ministrave që nuk janë nga partitë politike, që është risi jo vetëm në Mal të Zi por edhe në rajon. Nga ana tjetër duhet cekur se në përbërje të Qeverisë nuk është emëruar asnjë ministër nga ana e

Qeveria me 12 ministri

Përveç kryeministrit (Z.Krivokapiq) dhe ndihmës kryeministrit (D.Abazoviq), qeveria e re do të ketë 12 ministri, që është rast i panjohur deri më tash në pluralizëm në Mal të Zi. Duke marrë parasysh faktin se qeveria e mëparshme kishte në përbërje 18 ministri, reduktimi i tyre paraqet qëndrim të guximshëm të kryeministrit Z.Krivokapiq, duke dëshmuar se do të kemi racionalitet në shpenzimet financiare, në këtë kohë të krizës ekonomike.

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

VËSHTRIM & OPINION

së re në ë pandemie popujve pakicë, që është veprim irritues, duke ditur se nga viti 1998 ata ishin pjesë e qeverisë në mënyrë të vazhdueshme.

Shqiptari në pozitën e nënkryetarit të Qeverisë

Në strukturën organizative risi paraqet pozita e një nënkryetari të qeverisë, që kësaj here ishte rezervuar për kryetarin e Lëvizjes Qytetare URA (D.Abazoviq) si pjesëtare e koalicionit të shumicës parlamentare.

Me këtë zgjedhje për përfaqësuesin nga popullsia shqiptare cekim së është pozita më e lartë e një individi deri më tash në pushtet në Mal të Zi. Përkujtojmë me këtë rast të dhënën se për tridhjetë vjet të pushtetit pluralist, PDS (DPS) në asnjë ministri nuk ka emëruar ndonjë shqiptar edhe pse ka qenë e votuar në mënyrë të konsideruar nga elektorati shqiptar, nga del se kësaj partie shqiptarët iu janë dashur për vota e jo t’i zgjedhin në vende udhëheqëse në Qeveri.

Shqiptarët pa pjesëmarrje në Qeveri

Fillimisht në lidhje me këtë çështje duhet thënë se te dy listat zgjedhore të shqiptarëve nuk kanë pasur konsenzus për pjesëmarje në Qeveri.

Nuk kishte mundësi të ishte ndryshe, sepse një koncept i tillë ka munguar edhe para zgjedhjeve, ngase në saje të animoziteteve dhe egoizmit nuk u arrit të formohet një listë e përbashkët, por në zgjedhje u paraqitën me dy lista, duke fituar secila nga një mandat të deputetit. Ndërsa pas zgjedhjeve lista zgjedhore „Së bashku me nji za“ u deklarua fillimisht se nuk do të jetë pjesë e kësaj qeverie, duke theksuar dallimet programore dhe qëndrimin ndaj pakicave kombëtare.

Ndërsa nga ana tjetër „Lista shqiptare“, ka zhvilluar biseda me kandidatin për kryeministër, madje duke i paraqitur listën e kërkesave. Por, edhe pse fillimisht u duk se kërkesat e tilla do të pranohen dhe do të ofrohen edhe poste qeveritare, me

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

pas ata theksuan se kërkesat e tilla nuk mund të pranohen çka ndikoi që edhe kjo listë zgjedhore të refuzojë të jetë pjesë e qeverisë.

Nga situata e krijuar del qartë se mandatari për kryeministër nuk ka pasur ndonjë ofertë serioze për pjesëtarët e pakicave kombëtare për të qenë pjesë e kabinetit qeveritar, sepse siç duket ata nuk kanë qenë në interesin e tij programor, andaj kjo qeveri do të jetë pa përfaqësuesit autentik të pakicave kombëtare. Një veprim i tillë nuk ka dilemë se nuk është në favor të realizimit të barazisë qytetare e nacionale, në një mjedis multinacional sikurse është Mali i Zi.

Pakicat duhet të jenë pjesë e Qeverisë

Duke marrë parasysh standardet ndërkombëtare dhe demokracinë pluraliste subjektet politike si përfaqësues autentik të popujve pakicë (boshnjakët, shqiptarët e kroatët), duhet të jenë pjesë e Qeverisë, sepse ata janë pjesë e mozaikut politik dhe vlerë e demokracisë pluraliste. Por, në këtë aspekt duhet thënë se këtu ekziton defekti ligjor, përkatësisht kushtetues i pranishëm në pluralizëm, andaj kjo çështje duhet të definohet me Kushtetutën e Malit të Zi. Vetëm përmes Kushtetutës kjo çështje do të zgjidhej në mënyrë të përhershme e jo sipas disponimit dhe interesave të partive politike, përkatësisht të atyre që formojnë shumicën parlamentare. Andaj, në këtë mandat parlamentar duhet bërë përpjekje që kjo çështje të marrë drejtimin e duhur për ta zgjidhur, ku përveç ndryshimeve në ligjin zgjedhor, edhe kjo çështje duhet të jetë e obliguar sepse është në favor të demokracisë dhe barazisë qytetare e nacionale në këtë mjedis.

Duke marrë parasysh së në Qeveri do të mungojnë përfaqësueist autentikë të popujve pakicë, prezantimi i çështjeve preokupuese në aspektin zhvillimor dhe të investimeve kapitale do të jenë në pritje të shqyrtimit të tyre, andaj çdo gjë do të mbesë në disponimin dhe angazhimin e qeverisë aktuale.

E ENJTE, 10 DHJETOR 2020

Javore KOHA

7

VËSHTRIM & OPINION

Qeveria e re teknokratike e Malit të Zi

Një non sens politik

Qeveritë e ekspertëve formohen vetëm atëherë kur qeveria e humbë besimin dhe përkrahjen e shumicës parlamentare dhe cilësohen si qeveri teknokratike. Në rastin konkret s’kemi të bëjmë me humbjen e besimit, sepse zgjidhet qeveria e re e dalë pas zgjedhjeve. Me këtë rast kemi të bëjmë me pafuqinë e shumicës parlamentare, me shumicë proserbe, që të përballet me realitetin politik të përcaktuar nga populli dhe bartjen e kompetencave në një person të vetëm me qëllim të realizimit të premtimit të tyre për largimin e PDS-së nga pushteti, pa marrë parasysh pasojat. Në këtë kuptim, qeveria teknokratike në Mal të Zi paraqet non sens politik

Hajrullah Hajdari

Të premten që lamë pas deputetët e Kuvendit të Malit të Zi votuan Qeverinë e 42-të të këtij shteti. Natyrisht, si çdo herë në raste të tilla, mendimet për të votuar qeverinë e propozuar nga mandatari Zdravko Krivokapiq ishin të ndryshme - disa skeptike e një numër i vogël paraqiste mendime optimiste. Sidoqoftë, qeveria e re fitoi numrin minimal të duhur për të udhëhequr vendin në mandatin e ardhshëm, numër që e bën qeverinë të brishtë, të pasigurt apo edhe të paqëndrueshme.

Duke ditur se qeveria është faktori kryesor dhe përgjegjës për zhvillimin ekonomik, kulturor, arsimor dhe të jetës së qytetarëve të një vendi në përgjithësi, atëherë edhe interesimi i qytetarëve për të njohur më mirë këtë

8

Javore KOHA

E ENJTE, 10 DHJETOR 2020

qeveri të ekspertëve, siç e cilësoi vetë, tanimë kryeministri, mundësitë e saj reale për përballimin me të gjitha sfidat me të cilat do të përballen apo për pritshmërinë e përmirësimit të jetës së qytetarëve në përgjithësi, është e madhe. E kjo çështje u intereson, me siguri, edhe shqiptarëve në Mal të Zi, pasi jetesën e kanë të lidhur me këtë shtet, të cilit në vitin 2006 i dhanë legjitimitetin e krijimit të shtetit të pavarur.

Krivokapiqi në ekspozenë e vet qeverinë e propozuar e cilësoi si qeveri të ekspertëve dhe si qeveri e parë demokratike pas vitit 1990. Se a është qeveria e parë demokratike apo jo, për shqiptarët në Mal të Zi nuk është shumë e rëndësishme, pasi për 30 vitet e kaluara më së miri e kanë përjetuar “demokracinë”, duke mbetur edhe sot e kësaj dite vende të zhvilluara më pak ekonomikisht në Mal të Zi, ndërsa në aspektin e të drejtave politike merita për mos përmbushjen e tyre është e përbashkët, e atyre që shkuan dhe e këtyre që po vijnë.

Sa për njohuri, PDS-ja dhe Fronti Demokratik, në vitin 2011, i bash-

kuan votat në Kuvend për eliminimin e të drejtave të arritura të shqiptarëve.

Sa dhe a është qeveri ekspertësh, përkufizimi është i vështirë. Përveç titullit akademik, për të qenë ekspert i një fushe të caktuar duhet së paku të ketë një përvojë të caktuar pune dhe rezultate të mira në punë, të vërtetuara lehtë nga të gjithë, rezultate të vërtetuara shkencërisht në fushën për të cilën shpallej ekspert e shumë çka tjetër. Sidoqoftë, vërtetimin e këtij emërtimi, për qeverinë që po fillon punën, duhet lënë kohës.

Në ekspozenë e vet, Krivokapiqi punën e qeverisë së ardhshme e bazoi në shtatë shtylla, të gjitha të njohura dhe asgjë e re. Duke e dëgjuar me vëmendje, nuk kuptova gjë për ekonominë dhe principet e zhvillimit të saj, asnjë fjalë nuk pati për të hyrat buxhetore, pa të cilat, në asnjë variant, nuk mund të krijohet një buxhet i qëndrueshëm. Mbase askush nuk kuptoi se a do të ketë dhe sa do të jetë rritja vjetore ekonomike, a do të rritet rroga minimale, pensionet! Arsyetimi se nuk ka pasur qasje në dokumentet dhe elementet e duhura për këtë

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

VËSHTRIM & OPINION çështje, më së paku është sjellje e një hipokriti të cilën e shpartalloi deputeti Medojeviq, i cili tha: “Qe, unë i kam ato shënime, ti pse nuk i ke...”?! Vërtet, s’e përmendi korrupsionin si pikë e dobët e qeverisë së kaluar, por principet e hulumtimit, zbulimit dhe veprimit ndaj tyre e sidomos efekti nga ky veprim nuk i përmendi. Ai theksoi: “do t’i burgosim të gjithë...”, por harroi se ky veprim varet nga veprimi i organeve hetimore, prokurorisë dhe gjyqësorit, të cilat janë të pavarura nga qeveria. Tendencat për grumbullimin e të gjitha kompetencave në “lavatriçen” e qeverisë nuk janë demokratike, përkundrazi të çojnë në shkatërrimin e saj. Nuk kuptova mënyrën e zhvillimit në fushën e kulturës dhe arsimit, së paku nuk pati asnjë fjalë për kulturën dhe arsimin shqip! Nuk pati asnjë fjalë për popujt pakicë, trajtimin e tyre nga ana e kësaj qeverie, barazinë e tyre me të tjerët! Vërtet, kuptova një qëllim!

Kuptova se detyra kryesore e qeverisë do të jetë ndërrimi dhe plotësimi i Ligjit mbi liritë fetare, mbase e dinë se ky është ligji i cili i solli në pozitë që të qeverisin Malin e Zi. Diskutimet për ekspozenë e kryeqeveritarit paraqesin risi në jetën parlamentare dhe ndoshta, një hap para në demokraci! Programi i paraqitur nga kryeqeveritari u kritikua ashpër, njësoj si nga partitë opozitare e po ashtu edhe nga partitë që e votuan qeverinë. Për këtë arsye dhe shumë të tjera, kjo qeveri nuk është demokratike, në radhë të parë, sepse nuk paraqet vullnetin e popullit të shprehur në zgjedhje, si element thelbësor i demokracisë.

Qeveria e ekspertëve formohet atëherë kur politika, pra përfaqësuesit e popullit në parlament, nuk dëshirojnë të marrin përgjegjësi politike për punën e bërë keq ose mirë të qeverisë.

Ato formohen vetëm atëherë kur qeveria e humbë besimin dhe përkrahjen e shumicës parlamentare dhe cilësohen si qeveri teknokratike. Në rastin konkret s’kemi të bëjmë me humbjen e besimit, sepse zgjidhet qeveria e re e dalë pas zgjedhjeve. Në rastin konkret kemi të bëjmë me pafuqinë e shumicës parlamentare, me shumicë proserbe, që të përballet me realitetin politik të përcaktuar nga populli dhe bartjen e kompetencave në një person të vetëm me qëllim të realizimit të premtimit të tyre për largimin e PDSsë nga pushteti, pa marrë parasysh

“

Përbërja e kabinetit qeveritar, po ashtu, është non sens në 22 vitet e fundit të parlamentarizmit në Mal të Zi. Përveç që është njëkonfesionale, ajo është edhe njënacionale. A thua shumicën parlamentare nuk e votoi asnjë kroat, boshnjak apo shqiptar?! Nëse kemi të bëjmë vërtet me qeveri teknokratike apo qoftë edhe të ekspertëve, atëherë shtrohet pyetja se a thua në mesin e së paku 150 mijë banorëve të përkatësisë kroate, boshnjake apo shqiptare nuk paska asnjë teknokrat me vlerat e një eksperti respektabil, pra jashtëpartiak, që do të mund të ishte anëtar i kabinetit qeveritar!?

pasojat. Në këtë kuptim, qeveria teknokratike në Mal të Zi paraqet non sens politik. Vërtet, qeveri teknokratike kanë sot edhe Greqia dhe Italia pasi e humbën besimin e shumicës e në krye të qeverive, në të dyja rastet, teknokratët janë ekonomistë.

Përbërja e kabinetit qeveritar, po ashtu, është non sens në 22 vitet e fundit të parlamentarizmit në Mal të Zi. Përveç që është njëkonfesionale, ajo është edhe njënacionale. A thua shumicën parlamentare nuk e votoi asnjë kroat, boshnjak apo shqiptar?!

Nëse kemi të bëjmë vërtet me qeveri teknokratike apo qoftë edhe të ekspertëve, atëherë shtrohet pyetja se a thua në mesin e së paku 150 mijë banorëve të përkatësisë kroate, boshnjake apo shqiptare nuk paska asnjë teknokrat me vlerat e një eksperti respektabil, pra jashtëpartiak, që do të mund të ishte anëtar i kabinetit qeveritar!? Kjo, vërtet, është nënçmuese për 1/3 e popullsisë së Malit të Zi! Ka mundësi që kjo zbrazëti e konsideruar si mangësi e qeverisë së re, pakicat i identifikojnë me Dritanin, mendimet kozmopolite të të cilit, në horizont kanë zhdukjen e kombeve, që s’është tjetër përveç se teori e vjetëruar komuniste, sipas së cilës “kombi si kategori shoqërore” mund të zhduket vetëm në shkallën më të lartë të zhvillimit shoqëror, ekonomik dhe politik. S’do mend që Dritani dhe kushdo tjetër e dinë sa jemi larg nga ky realitet. Pakicat janë dhe duhet të jenë virtyt i shoqërisë demokratike, sidomos në shkallën e zhvillimit të tanishëm ekonomiko-shoqëror.

Ata që në diskutimet e tyre shprehen keqardhje për mospjesëmarrjen e pakicave në qeveri, së paku sa u përket

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

shqiptarëve, them se nuk duhet të mërziten shumë. Ata, aty ishin 30 vitet e kaluara, ndërsa niveli zhvillimor, ekonomik, kulturor e arsimor i shqiptarëve i përgënjeshtrojnë “lotët e krokodilit” të derdhura në atë mbledhje. Të drejtat e pakicave rregullohen dhe garantohen me Kushtetutë e jo me ministri apo drejtori, siç mund të jetë nesër.

Sipas të gjitha parashikimeve kjo qeveri teknokrate, si kudo tjetër ku ekziston, duhet te jetë e kufizuar në kohëzgjatjen e saj. Kjo qeveri do t’i përgjigjet vetëm një njeriu, teknokrat në kuptimin e plotë të fjalës, sepse as ai vetë nuk i përket ndonjë partie politike. Pra, në këtë situatë i përgjigjet vetvetes, por edhe e gjithë përgjegjësia politike i takon atij. Partitë politike do të jenë të pafajshme.

Në fund, dua të ceki qëndrimet e përfaqësuesve të partive shqiptare në Parlament. Siç është bërë zakon, “si brinat në thes” apo ”kush n’hanë e kush n’Garanë”. Njëri votoi bindshëm kundër, ndërsa tjetri taktizoi, ishte “i përmbajtur”, mbase ekzistojnë shpresat e futjes, në një kohë të caktuar, në qeveri. Kjo duhet të analizohet mirë, duke bashkëvepruar edhe me atë që votoi kundër, të bëhet transparent qëllimi, e ai duhet të jetë në të mirën e shqiptarëve. Shqiptarët nuk duhet të bëhen pjesë e qeverisë për t’i bërë shumicën dikujt. Ata duhet të jenë në qeveri vetëm për interesat madhore të tyre, së paku për realizimin e atyre kërkesave që nuk u realizuan 30 vitet e kaluara. “I vogli” duhet të jetë gjithmonë i pranishëm aty ku merren vendimet, në të kundërtën vaj halli për ata. Koha do të dëshmojë më së miri qëndrimet e partive shqiptare, unë le të jem i gabuar.

E ENJTE, 10 DHJETOR 2020

Javore KOHA

9

VËSHTRIM & OPINION

Tribunali Special, produkt i një mashtrimi Tribunali Special për Kosovën e ka bërë publike aktakuzën: Hashim Thaçi dhe tre ish-drejtues të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës akuzohen për “krime të luftës” dhe “krime kundër njerëzimit”. Por asnjë gjurmë e trafikimit të organeve të nxjerra nga të burgosur serbë, një poshtërsi e krijuar nga shërbimet sekrete serbe dhe ruse. A do të munden udhëheqësit e BE-së ta lejojnë procesin të vazhdojë sikurse të mos kishte ndodhur asgjë?

Serge Métais Tribunali Special për Kosovën e ka bërë publike aktakuzën më 4 nëntor. Hashim Thaçi (presidenti i Kosovës i cili u desh të japë dorëheqje) dhe tre ish-drejtues të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës (UÇK) janë tashmë të akuzuar për “krime lufte” dhe “krime kundër njerëzimit”. Ata janë të burgosur në Hagë.

Ata mbahen përgjegjës për krimet që thuhet se kishin ndodhur ndërmjet marsit 1998 dhe shtatorit 1999, ku UÇK-ja thuhet se ka mbajtur të burgosur. Akuza i përmend rreth 15 të tilla në Kosovë, ndër të cilat edhe stacione policore që ajo i kishte marrë nën kontroll, dhe dy në veri të Shqipërisë.

Por, më e rëndësishmja është që në aktakuzë nuk gjendet asgjë për trafikimin e pretenduar të organeve të nxjerra nga të burgosur serbë. Hetimi s’ka mundur të nxjerrë asgjë për të ngritur një aktakuzë. Kështu e kemi një konfirmim se akuzat rreth trafikimit të organeve janë një poshtërsi e krijuar nga shërbimet sekrete serbe dhe ruse.

Kjo e ngrit problemin e legjitimitetit të Tribunalit Special për Kosovën, të krijuar më 2015. Ai është në fakt një pro-

10

Javore KOHA

E ENJTE, 10 DHJETOR 2020

dukt i një operacioni të dezinformimit ndër më të suksesshmit që nga rënia e regjimeve komuniste. Udhëheqësit e Bashkimit Evropian sot e kanë mbi shpatullat e tyre. A do të munden ata ta lejojnë procesin të vazhdojë sikurse të mos kishte ndodhur asgjë?

Por, para se të përgjigjemi në këtë pyetje, ia vlen të kthehemi tek natyra e operacionit të dezinformimit i cila ka çuar deri tek krijimi i Tribunalit Special. Si kemi ardhur deri këtu?

Dezinformimi, një armë lufte Për ta kuptuar, duhet së pari të rikujtohet se shërbimet sekrete jugosllave ishin të organizuara sipas modelit sovjetik. Sikurse KGB-ja, edhe UDB-ja (Shërbimi Sekret Jugosllav) ishte një polici politike. Këto shërbime nuk ishin vetëm organe të represionit dhe të censurës. Ato ishin po ashtu të ngarkuara ta shkruanin ose ta rishkruanin historinë, të furnizonin me dosje përgjegjësit e mediave (të përcaktuar si “organe të informimit të masës”), duke u treguar atyre se si duheshin interpretuar ose paraqitur disa aktualitete. Ato po ashtu kishin mundësi të realizonin operacione të trukeve të ndyta, të krijonin “ngjarje” të destinuara për ta formuar opinionin publik.

Do t’i përmendim këtu vetëm dy raste

për ta ilustruar këtë praktikë gjatë luftës së Kosovës. E para ka të bëjë me “furrat e gëlqerës”, në gusht 1998: armata dhe forcat e sigurisë serbe sapo e kishin marrë Kleçkën nga UÇK-ja; në atë kohë u zbulua rastësisht një furrë e gëlqerës, nga e cila u nxorën eshtra dhe mbetje njerëzore të pakalcifikuara. Dy të rinj shqiptarë, vëllezërit Marezku, të paraqitur si “ushtarë të UÇK-së”, ishin arrestuar dhe “e pranuan” që bashkë me ushtarë të tjerë i kishin radhitur dhjetra serbë dhe i kishin pushkatuar.

Trupat pastaj do të ishin gjuajtur në furrë dhe do të duhej të humbisnin në zjarrin e madh… Kishte, sipas komunikatës zyrtare, “ 22 civilë serbë të mbytur e të djegur në krematoriumin e gëlqerës”.

Një spektakël mediatik i paparë pasoi me praninë në terren të një gjyqtareje, pamje “direkte nga televizioni shtetëror serb dhe prezantimi i dy të rinjve “terroristë”, të hutuar, që thanë fjalë konfuze para mikrofonave dhe kamerave.

Më vonë kuptohet se vëllezërit Marezku ishin arrestuar më 30 korrik 1998, d.m.th. 27 ditë para spektaklit të zbulimit të “krimit” të tyre. Sipas gjitha gjasave, ata ishin të droguar kur flisnin para kamerave. Të dënuar, të burgosur në Serbi, më në fund u shpallën të pafajshëm në mars 2002.

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

VËSHTRIM & OPINION

Shembulli tjetër është ai i të shtënave nga burra të maskuar të veshur në të zeza, mbrëmjen e 14 dhjetorit 1998, në kafenenë Panda në Pejë - Kosovë. 13 të rinj serbë ishin të ulur aty. 6 persona u vranë dhe tre mbetën të plagosur rëndë. Emocioni ishte i jashtëzakonshëm në Serbi dhe në komunitetin serb në Kosovë. Terroristët kishin bërë kërdi në një kafene të frekuentuar nga të rinj serbë! Më shumë se 100 të dyshuar u arrestuan shpejt dhe iu nënshtruan marrjes në pyetje. Gjashtë të rinj shqiptarë “e pranuan” anëtarësinë e tyre në UÇK dhe pjesëmarrjen e tyre në krim. Ata u shpallën të pafajshëm më në fund, në mbarim të 1999-tës, dhe u liruan. Masakra e kafenesë Panda ishte vepër e shërbimeve sekrete serbe.

Aleksandar Vuçiq, sot president i Serbisë, atëherë zëvendëskryeministër e pranoi këtë publikisht gjatë një emisioni televiziv në mbarim të 2013-ës. Duke e përmendur “vrasjen e gjashtë serbëve

të rinj në kafenenë Panda në 1998”, ai deklaroi: “Nuk ka elemente që dëshmojnë se ky krim u krye nga shqiptarët, siç mendojmë ne.”

Raste sikurse ai i “krematoriumit të Kelçkës” dhe i kafenesë Panda ishin të destinuara për të mbushur “zbrazëti” në opinionin publik serb. Mund të denoncoheshin luftëtarët shqiptarë si “terroristë”, por duhej më shumë për ta prekur ndjesinë e njerëzve. UÇKja organizonte prita. Caku i tyre ishin, para së gjithash, policët, ushtarët dhe paramilitarët serbë. Shqiptarët nuk e praktikonin terrorizmin e verbër që prekte popullatën. Asgjë që mund ta prekte opinionin publik në Serbi dhe ta vendoste atë në anën e pushtetit sikurse atentatet e pështira të verbra dhe krimet barbare!

Afera e trafikimit të organeve është me barutin e njëjtë. Ajo ishte krijuar më vonë, pas luftës, në fillim të viteve 2000. I janë ngarkuar UÇK-së nxjerrje

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

organesh nga të burgosur serbë, në Shqipëri, afër Burrelit, në një “shtëpi të verdhë”. Organet ishin të destinuara të “eksportohen”, nëpërmjet aeroportit të Tiranës. Kishte pasur me qindra viktima.

Krimi ishte monstruoz.

Nuk dihej me saktësi se kur do të mund të kishte ndodhur krimi. Pas bombardimeve të NATO-s në pranverë 1999, atëherë kur UNMIK-u ishte vendosur në Kosovë? Duhej besuar që dosja ishte aq e besueshme sa që prokurorja e TPNJ (Tribunali Penal Ndërkombëtar për ish-Jugosllavinë), Karla del Ponte, e mori seriozisht dhe urdhëroi një hetim në terren në Shqipëri, në 2004. Ajo nuk gjeti asgjë.

Por, pas shkuarjes së saj nga Tribunali, ajo iu rikthye kësaj afere, në memoaret e saj të publikuara në 2006, sikurse të bëhej fjalë për një dosje që të mban pezull, e cila nuk ishte trajtuar me vëmendjen e merituar. (vazhdon) E ENJTE, 10 DHJETOR 2020

Javore KOHA

11

VËSHTRIM & OPINION

Çfarë do të ndodh Për Koha Javore:

Astrit Lulushi / Uashington Njeriu është larg nga të qenit mbizotërues i Tokës. Nuk është as afër.

E vetmja arsye që e bën të duket është, se ai mashtron. Dhe pa e ditur mashtron veten pasi kafshët e tjera s’kuptojnë. Teknologjia është e vetmja gjë që e vendos njeriun në krye të të gjitha specieve. Merrni një njeri në natyrë pa armë ose mjete dhe numri i kafshëve që mund t’a vrasë pa shumë përpjekje është marramendës. Dhe këtu nuk bëhet fjalë vetëm për specie grabitqare. Nëse do të vinte rasti për një luftë, për

12

Javore KOHA

E ENJTE, 10 DHJETOR 2020

“

Teknologjia është e vetmja gjë që e vendos njeriun në krye të të gjitha specieve. Merrni një njeri në natyrë pa armë ose mjete dhe numri i kafshëve që mund ta vrasë pa shumë përpjekje është marramendës. Dhe këtu nuk bëhet fjalë vetëm për specie grabitqare. Nëse do të vinte rasti për një luftë, për shembull, edhe dreri, kafshë shumë e qetë, do ta çante njeriun në rast tërbimi

shembull, edhe dreri, kafshë shumë e qetë, do ta çante njeriun në rast tërbimi.

Por injorojini këto dhe bëni pyetjen; a keni pasur ndonjëherë problem me qenin që përpiqet të vjedhë makinën tuaj? Apo me macen që të bllokojë lidhjen e internetit me të gjitha ato emaile e mesazhe që shkarkon?

Ose ndoshta ketrat në pemën prapa shtëpisë që t’i fiksojnë telat e rrymës shumë lart dhe fatura elektrike

të paguhet me arra?….asnjë prej këtyre nuk ndodh, sigurisht. Pyetja nuk është “a do ta përdornin kafshët teknologjinë tonë nëse ne do të zhdukeshim?”; ajo që duhet të pyesim është “pse do të shqetësoheshin kafshët për këtë?”

Nga të gjitha gjërat që dihen dhe mund të shpjegohen në fushën e biologjisë, “mendja” njerëzore dhe aftësia për të menduar është në thelb një mister i plotë. Evolucioni mund

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

VËSHTRIM & OPINION

hte, nëse...? të shpjegojë se si kemi arritur këtu ku jemi, por ka boshllëqe të mëdha gjatë rrugës. Për shembull; duke ditur ndonjë gjë në lidhje me evolucionin dhe rolin e tij në avancimin e një specie, ju mund të konkludoni se inteligjenca dhe aftësitë tona të përparuara aktuale janë të dobishme për ne si specie. Por a është kjo e vërtetë? Primatët nga të cilët kemi evoluar ishin të ngjashëm me ata që ende jetonin dhe kishin rutina të ngjashme jetësore. Në një kuptim të përgjithshëm është afërsisht e njëjtë për të gjitha kafshët, përfshirë njerëzit. Por “inteligjenca” jonë në fakt e ka bërë të gjithë procesin më të vështirë se sa ishte fillimisht.

Tani duhet të shkojmë në shkollë, të mësojmë një mori gjërash që janë krejtësisht të parëndësishme për ushqimin e mbijetesën.... për vite e vite mësojmë. Pastaj rritemi dhe

mësojmë ca më shumë, ose gjejmë një punë; kemi nevojë për atë punë për të marrë para për të blerë strehim dhe ushqim dhe çfarëdo marrëzie që kemi dëshirë të blejmë.

Evolucioni na solli përtej pikës e cila thjesht ndihmon në avancimin e specieve dhe tani jemi në një stad ku inteligjenca është ndoshta një nga tiparet më të dëmshme që kemi.

Akoma më keq është se ndërsa inteligjenca është rritur, aftësitë tona fizike janë ulur ndjeshëm. Kjo ulje nuk është me të vërtetë një gjë e madhe sepse ne e kompensojmë. Veshje dhe shtëpi në vend të leshit në trup e gjumit në pemë; mjetet dhe armët në vend të instikteve dhe shqisave të forta. Ky zhvillim mori kohë, por në thelb gjithçka që kemi “ndërtuar” nuk do t’i shërbente ndonjë qëllimi as do të ndihmonte në përparimin e ndonjë specie tjetër. Skenari më

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

Skenari më i keq është nëse një nga speciet e ka kuptuar se si t’i përdorë armët tona dhe pastaj është vetëm çështje kohe para se të bëjë atë që kemi bërë ne; të vendoset në krye, dhe të ecë duke vrarë në çdo mundësi në dispozicion, duke shkaktuar zhdukjen e një specie tjetër, ose veten, pa ndonjë arsye i keq është nëse një nga speciet e ka kuptuar se si t’i përdorë armët tona, dhe pastaj është vetëm çështje kohe para se të bëjë atë që kemi bërë ne; të vendoset në krye, dhe të ecë duke vrarë në çdo mundësi në dispozicion, duke shkaktuar zhdukjen e një specie tjetër, ose veten, pa ndonjë arsye.

E ENJTE, 10 DHJETOR 2020

Javore KOHA

13

VËSHTRIM & OPINION

Mospërfillja dhe mosrespektimi i masave kufizuese, shtuan numrin e të infektuarve

Virusi vdekjeprurës është ende në qark Toni Ujkaj

Neglizhenca e masave kufizuese, shkelja e tyre dhe mospërfillja ndaj rrezikut që shkakton virusi Sars Cov-2, nuk na bën të dukemi më të mençur ose më tërheqës në sytë e tjerëve, përkundrazi, bën të dukemi më injorantë përballë kësaj situate, më qesharakë dhe me një nivel kulturor që lë për të dëshiruar.

Me qindra dhe mijëra apele kanë ard-

14

Javore KOHA

E ENJTE, 10 DHJETOR 2020

hur nga autoritetet përkatëse që nga fillimi i epidemisë në Mal të Zi e deri më sot. Por sa i kanë dëgjuar këto thirrje qytetarët dhe sa ata e kanë marrë seriozisht këtë kambanë alarmi për të gjithë njerëzimin? Përgjigja është se me përjashtim të atyre që dinë të gjykojnë drejt mbi rrezikun dhe pasojat e kësaj sëmundjeje, një pjesë tjetër e kemi parë duke mos u

“

shqetësuar fare mbi gjendjen e krijuar, sikur situata të ishte krejtësisht normale, duke u bërë si të shurdhër përballë thirrjeve të njëpasnjëshme të autoriteteve për të frënuar përhapjen e virusit.

Kemi qenë dëshmitarë jo vetëm të moszbatimit të rregullave nga qytetarët, por edhe duke i thyer ato në mënyrë flagrante, e kështu duke shtu-

Është koha e fundit, që ata të pabindurit të bindën dhe të ndërgjegjësohen mbi rrezikun e madh dhe pasojat e rënda që po shkakton kjo sëmundje infektive në mbarë njerëzimin, që ta marrin më në fund situatën e krijuar me më shumë seriozitet dhe përgjegjshmëri, sepse vetëm kështu do t’i shmangemi rrezikut dhe krizës më të madhe që po kalon njerëzimi që nga Lufta e Dytë Botërore

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

VËSHTRIM & OPINION

s kullim ar rrezikun për një përhapje shumë të gjerë të epidemisë në vend, ashtu siç edhe ka ndodhur, pasi që falë moskokëçarjes dhe mospërfilljes së këtij virusi, sot kemi një numër të lartë të të infektuarve për një shtet kaq të vogël.

Me muaj të tërë kanë qenë në fuqi dhe vazhdojnë të mbeten një sërë masash kufizuese për të parandaluar përhapjen e mëtejshme të koronavirusit në vend, siç është përdorimi i maskës, mbajtja e distancës, ndalimi i tubimeve, ndalimi i vizitave nëpër shtëpi ku personat nuk janë të së njëjtës familje, mirëpo zbatimi i tyre ka qenë i pakët, pra jo apsolut.

Kjo nuk ka ndodhur vetëm në një vend apo qytet, por pothuajse në çdo qytet. Kudo që ke shkuar, ke parë njerëz duke lëvizur pa maskë fare në

“

Me muaj të tërë kanë qenë në fuqi dhe vazhdojnë të jenë një sërë masash kufizuese për të parandaluar përhapjen e mëtejshme të koronavirusit në vend, siç është përdorimi i maskës, mbajtja e distancës, ndalimi i tubimeve, ndalimi i vizitave nëpër shtëpi ku personat nuk janë të së njëjtës familje, mirëpo zbatimi i tyre ka qenë i pakët, pra jo absolut

fytyrë, ose me maska nën qaf, grupe njerëzish në lëvizje pa maska mbrojtëse, kurse nëpër bare dhe restorante shpesh herë në një tavolinë të ulur më shumë persona se sa ç’ka qenë e lejuar, si dhe kamarierë që të shërbenin me maska nën hundë, rreth qafe ose pa maska fare. Dhe e gjithë kjo situatë e neglizhencës së këtyrë sjelljeve dhe e shkeljes së këtyre masave të cilat nuk u vendosen prej dëshirës, por vetëm për një qëllim të vetëm, për të mbrojtur shëndetin e qytetarëve, për të pasur sa më pak të infektuar e si rrjedhojë edhe më pak viktima, çoi në rritje të numrit të të infektuarve.

Besoj tashmë se çdokush nga ne e ka kuptuar se kjo pandemi globale nuk është një shaka, një diçka që nuk duhet pasur vëmendje, dhe këtë më së miri e dëshmojnë deri më sot, mbi

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

1 milionë e pesëqind mijë viktima në mbarë globin.

Prandaj, është koha e fundit, që ata të pabindurit të bindën dhe të ndërgjegjësohen mbi rrezikun e madh dhe pasojat e rënda që po shkakton kjo sëmundje infektive në mbarë njerëzimin, që ta marrin më në fund situatën e krijuar me më shumë seriozitet dhe përgjegjshmëri, sepse vetëm kështu do t’i shmangemi rrezikut dhe krizës më të madhe që po kalon njerëzimi që nga Lufta e Dytë Botërore.

Duke treguar qytetari, përgjegjshmëri dhe solidaritet të gjerë, ne do të bëhemi model edhe për të tjerët e gjithashtu do të qëndrojmë larg një rreziku, një kanosjeje të rëndë për jetën tonë, por edhe të afërmve tonë, miqve tonë e dashamirësve tonë.

E ENJTE, 10 DHJETOR 2020

Javore KOHA

15

VËSHTRIM & OPINION

Ish-presidentët ame ndërgjegjësojnë pu vaksinën kundër Co Kryetari i Qendrave Amerikane për Kontrollin dhe Parandalimin e Sëmundjeve me akronimin CDC, paralajmëroi vendin se për tre muajt e ardhshëm, Shtetet e Bashkuara mund të përballen me krizën më të madhe shëndetësore që kemi parë deri tani. Drejtori i CDC, Dr. Robert Redfilld u bëri thrirje amerikanëve që të dyfishojnë masat e kujdesit duke vendosur maskën, që të praktikojnë higjienën duke larë duart dhe duke mbajtur distancën me njëri-tjetrin. “Realiteti është se dhjetori, janari dhe shkurti do të jenë të vështirë”, duke shtuar se, “në të vërtetë kjo periudhë mund të jetë koha më e vështirë në historinë e shëndetit në këtë vend”, paralajmëroi kryemjeku amerikan ikanët dhe për botën, një përqindje e konsiderueshme njerëzish – të

cilët kanë frikë nga efektet negative anësore që mund të ketë vaksina -

Për Koha Javore:

Frank Shkreli

Këshilltarët e Entit Qeveritar Amerikan, US Food and Drug Administration (FDA) do të takohen me 10 dhjetor për të diskutuar nëse do të rekomandojnë përdorimin e vaksinës anti-Covid-19 të prodhuar tanimë nga kompania Fajzer e që thuhet se është 95 përqind efektive në parandalimin dhe trajtimin e virusit të përhapur anembanë botës.

Problemi është se megjithë përparimin në prodhimin e vaksinës nga Fajzer dhe kompani të tjera, si dhe megjithë provat e bëra deri tani se vaksina është 95 përqind efektive ka shënja se madje edhe përballë rreziqeve që paraqet virusi Covid-19 për amer-

16

Javore KOHA

E ENJTE, 10 DHJETOR 2020

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

VËSHTRIM & OPINION

erikanë ublikun për ovid-19 janë shprehur se do të hesitojnë ose do të kundërshtojnë të marrin vaksinat kundër Covid-19.

Të shqetësuar nga ky reagim nga një përqindje e amerikanëve ndaj vaksinës anti-Covid-19, tre ish-presidentët amerikanë, Bill Klinton, Xhorxh Bush dhe Barak Obama njoftuan se për të bindur amerikanët se vaksina anti-virus është e sigurt dhe se lufton virusin, kanë vendosur të marrin vaksinën “live” në televizion, menjëherë pasi të jetë aprovuar, për t’u përdorur nga entet përkatëse të Qeverisë Federale të Shteteteve të Bashkuara, me qëllim për të inkurajuar ata që dyshojnë në përfitimet që vijnë nga vaksina kundër virusit Covid-19.

Familja Bush historikisht, ka qenë gjithmonë e para për fushata të tilla për të promovuar kauza me rëndësi humanitare dhe shëndetësore,

në raste fatkeqësish në nivel kombëtar dhe ndërkombëtar. Në të kaluarën, përpjekjeve të familjes Bush u janë bashkëngjitur edhe ish-presidentët e tjerë, përfshirë Klintonin dhe Obamën. Siç ishte rasti 3 vjetë më parë, kur 5 ish-presidentët e Shteteve të Bashkuara, republikanët Xhorxh H.W. Bush i vjetër, Xhorxh W. Bush i ri dhe demokratët Xhimi Karter, Bill Klinton dhe Barak Obama u bashkuan për të themeluar, “Apeli i Një Amerike”, me qëllim mbledhjen e fondeve urgjente për viktimat e uraganit Harvi në shtetin Teksas dhe të uraganit Irma, në shtetin Florida.

“Apeli i Një Amerike” ishte një thirrje e përbashkët nga pesë ish-presidentët amerikanë me qëllim për të inkurajuar bashkqytetarët e vet që të mbështesin përpjekjet për rimëkëmbjen e viktimave të uraganit Harvi në

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

Teksas dhe uraganit Irma në Florida, si pasojë e fatkeqësive natyrore, që patën shkaktuar vërshime të mëdha shkatërruese, para tre viteve, në pjesën jugore dhe jug-perëndimore të Amerikës.

Përhapja e virusit Covid-19 këtë vit është një fatkeqësi shëndetësore e përmasave historike, jo vetëm këtu në Shtetet e Bashkuara, por edhe anë e mbanë botës. Është vërtetë një situatë emergjente kombëtare që kërkon mirëkuptim dhe bashkpunim e të gjithë elementëve të shoqërisë, sidomos të enteve qeveritare vendimmarrëse, por edhe të politikës dhe të figurave kombëtare, siç janë ish-presidentët amerikanë.

Nuk është se këta politikanë të lartë amerikanë – në rolin e tyre dikur si presidentë dhe tani si ish-presidentë, të mos kenë gjithnjë ndryshimet politike dhe partiake midis tyre, por është traditë në këtë vend, që në raste emergjente kombëtare, siç është përhapja e Covid-19, pikëpamjet dhe qëndrimet politike lihen mënjanë, duke u bashkuar për të përballur sa më mirë sfida të tilla që prekin të gjithë shtetasit e këtij vendi, pa dallim statusin shoqëror ose politik.

Një bashkpunim si ky midis zotërinjve Obama, Bush e Klinton për të ndërgjegjësuar shoqërinë amerikane për të marrë vaksinën kundër Covid-19 kur të aprovohet, përfundimisht nga entet përkatëse amerikane, për të treguar publikisht se është e sigurt për t’u marrë kundër virusit i ka rrënjët në historinë e hershme të shtetit amerikan. Kjo nismë nga ish-presidentët amerikanë është tipike e politikës amerikane – që tregon se për këto figura të politikës amerikane – qoftë në detyrë, qoftë në pension - interesat e kombit dhe nevojat e popullit përballë një fatkqësie shëndetësore dhe sfidash siç paraqet Covid-19 për botën dhe për Amerikën, janë gjithmonë mbi interesat personale, ekonomike, politike dhe partiake.

Ish-presidentët amerikanë, Bush i riu, Obama e Klinton po bëjnë detyrën e tyre humane dhe patriotike për të ndërgjegjësuar bashkatdhetarët e vet ndaj seriozitetit që paraqet kjo pandemi nga e cila deri më tani, fatkeqësisht në Shtetet e Bashkuara kanë gjetur vdekjen mbi 250.000 veta.

E ENJTE, 10 DHJETOR 2020

Javore KOHA

17

ARSIM

Përparësitë dhe të metat e mësimit në distancë ose online si rezultat i pandemisë Covid-19

Të vendosen kritere e teknologjisë inform Me qëllim të avancimit të mësimit online në shkolla është e nevojshme vendosja e kritereve për përdorimin e teknologjisë informative në mësim. Duhet të hartohen kurikula lëndore sipas standardeve, si dhe të bëhet përshtatja e tyre me mësimin elektronik të integruar. Gjithashtu është i nevojshëm organizimi i punëtorive, seminareve, konferencave dhe tryezave të ndryshme me qëllim të gjetjes së metodave dhe mundësive më të mira në organizimin e mësimit online jenë ndikuar nga mospërgatitja e shtetet në të cilat, para rrethanave prindërve për t’i mbështetur fëmijët e të krijuara nga masat parandaluese tyre me mësimin në distancë/online kundër përhapjes së Covid-19, niveli ose mësimin nga shtëpia, mospasjen i përdorimit të teknologjisë në klasë e kompjuterit, mungesën e qasjes në nga mësimdhënësit është deklaruar Dr. Nexhat Avdiu teknologji dhe në internet ose papër- tejet i ulët. Po ashtu, kërkesat për të shtatshmërinë e formave teknologjike zhvendosur mësimin në formatin ontë përdorura për fëmijët me nevoja të line kanë ndikuar gjithashtu në rritjen veçanta në arsim dhe vështirësitë e nivelit të stresit dhe ankthit të mësimdhënësve.

Mbyllja e institucioneve edukativo-ar- ekonomike. simore për shkak të masave paranda- Nga ana tjetër, janë vërejtur qartë Zhvillimi i mësimit në formatin onluese ndaj përhapjes së Covid-19 ka shqetësimet e mësimdhënësve të an- line është bërë tani pjesë e shumë ndikuar në arsimimin, mirëqenien dhe gazhuar për të realizuar mësimin në sistemeve arsimore në botë, niveli i mënyrën e funksionimit të të gjitha distancë/online për shkak të nivelit përdorimit dhe mënyra e përdorimit palëve të përfshira dhe përfituese të njohurive dhe shkathtësive të tyre të teknologjisë me synim arritjen e për përdorimin e teknologjisë, qasjen cilësisë së mësimit në distancë ose nga sistemet arsimore në botë.

Sipas UNESCO-s, gjatë vitit 2020 në teknologji dhe izolimin në shtë- online konsiderohet se mund të jetë i më shumë se 1 miliard e 575 mil- pi. Shqetësime të tilla vërehen nga ndryshueshëm, dhe varet nga faktorë ionë nxënës dhe studentë në rreth 188 shtete të botës janë raportuar Gjatë zhvillimit të mësimit online vërehen qartë mungesa e të kenë qenë ndikuar nga mbyllja e shkollave dhe universiteteve për shkontaktit të drejtpërdrejtë mësues-nxënës, mungesa e kokak të masave parandaluese të ndërmunikimit, ku mësimdhënësit nuk mund të mbështeten në marra nga shtetet kundër përhapjes së Covid-19. shenjat joverbale për ta konfirmuar nëse informacioni është Përhapja e Covid-19 gjithashtu ka transmetuar te nxënësit, nëse janë të vëmendshëm dhe e shkaktuar frikë, ankth dhe shqetësime të tjera te qytetarët në vende të kanë kuptuar materialin mësimor. Mungesa e mekanizmave ndryshme të botës. për të vendosur rregull dhe disiplinë në një orë mësimore në Sipas studimeve të kryera nga UNESCO-ja gjatë vitit 2020, me të drejtë mënyrë që nxënësit të tregojnë respekt ndaj mësimdhënësit vërehet se shqetësimet e prindërve, dhe disiplinë në klasë po përbën një tjetër problem gjatë përveç nga rrethanat e krijuara për shkak të izolimit social dhe faktorëve mësimit në distancë të tjerë personalë, supozohen të

“

18

Javore KOHA

E ENJTE, 10 DHJETOR 2020

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

ARSIM

e për përdorimin mative në mësim të shumtë, të ndërlidhur me palët e ndryshme të përfshira në realizimin e kësaj forme të mësimit dhe integrimin e teknologjisë në sistemet arsimore para periudhës së ndërmarrjes së masave për mbylljen e shkollave si rezultat i pandemisë Covid-19.

Gjatë zhvillimit të mësimit online vërehen qartë mungesa e kontaktit të drejtpërdrejtë mësues-nxënës, mungesa e komunikimit, ku mësimdhënësit nuk mund të mbështeten në shenjat joverbale për ta konfirmuar nëse informacioni është transmetuar te nxënësit, nëse janë të vëmendshëm dhe e kanë kuptuar materialin mësimor. Mungesa e mekanizmave për të vendosur rregull dhe disiplinë në një orë mësimore në mënyrë që nxënësit të tregojnë respekt ndaj mësimdhënësit dhe disiplinë në klasë po përbën një tjetër problem gjatë mësimit në distancë.

Vendosja e materialeve të shumta nga mësimdhënësit pa orar të caktuar, ngarkimi me detyra të shtëpisë më shumë sesa mund të bëjnë në këto kushte mund të krijojë stres te nxënësit. Hulumtimet tregojnë se materialet më të shkurtra dhe audio/ video prezantimet jo më shumë se dhjetë minuta, janë më të favorshëm që nxënësit t’i lexojnë dhe t’i ndjekin ato. Anashkalimi në kryerjen e detyrave mund të rrjedhë nga mungesa e pranisë fizike në klasë. Mundësia e

“

Mësimi në distancë hap mundësi edukative duke i lejuar nxënësit të mësojnë nëpërmjet platformave të sigurta të edukimit, ku nxënës e mësimdhënës ndërveprojnë e komunikojnë njëlloj si në një klasë tradicionale. Mësimdhënësit dhe nxënësit kanë komoditet që të qasen nga cilido vend, të marrin mësimet e tyre edhe pa qenë fizikisht të pranishëm.

Gjithashtu, mësimi në distancë i ndryshon marrëdhëniet ndërmjet mësimdhënësve dhe nxënësve, komunikimi mësimdhënës-nxënës është më i hapur, gjë që nuk ndodh në arsimin tradicional

kopjimit nga ana e nxënësve në zgjidhjen e detyrave, testeve, vlerësimi i njohurive të nxënësve janë disa prej të metave të mësimit online.

Megjithatë, mësimi në distancë hap mundësi edukative duke i lejuar nxënësit të mësojnë nëpërmjet platformave të sigurta të edukimit, ku nxënës e mësimdhënës ndërveprojnë e komunikojnë njëlloj si në një klasë tradicionale. Mësimdhënësit dhe nxënësit kanë komoditet që të qasen nga cilido vend, të marrin mësimet e tyre edhe pa qenë fizikisht të pranishëm.

Gjithashtu, mësimi në distancë i ndryshon marrëdhëniet ndërmjet mësimdhënësve dhe nxënësve, komunikimi mësimdhënës- nxënës është më

i hapur, gjë që nuk ndodh në arsimin tradicional.

Ndërveprimi dhe angazhimi mund të shihet edhe nga nxënës të tjerë, të cilët në klasë kanë qenë më pak aktivë, më introvertë dhe kanë ngurruar të përgjigjen para masës, ndërsa mësimi online ua bën më të lehtë këtë.

Avancim në përdorimin e pajisjeve teknologjike të mësimdhënësit dhe të nxënësve. Mësimdhënësit mund të komunikojnë dhe të konsultohen me kolegë rreth punës së tyre më lehtë dhe më shpejt. Pajisjet teknologjike ua mundësojnë nxënësve nga vende të ndryshme të mësojnë dhe së bashku t’i zgjidhin problemet e caktuara të mësimit.

Me qëllim të avancimit të mësimit online në shkolla është e nevojshme vendosja e kritereve për përdorimin e teknologjisë informative në mësim.

Duhet të hartohen kurrikula lëndore sipas standardeve, si dhe të bëhet përshtatja e tyre me mësimin elektronik të integruar. Gjithashtu është i nevojshëm organizimi i punëtorive, seminareve, konferencave dhe tryezave të ndryshme me qëllim të gjetjes së metodave dhe mundësive më të mira në organizimin e mësimit online.

E ENJTE, 10 DHJETOR 2020

Javore KOHA

19

TRADITË

Burrneshat

Tradita e zonave rurale të Shqipërisë Stella Morgana Për të fituar të njëjtat të drejta si burrat, gratë shqiptare japin premtimin e virgjërisë së përjetshme, një praktikë fisnore që vazhdon të ekzistojë ende në krahina të caktuara malore. “Braktisja” e gjinisë së tyre u jep grave të drejtën për të trashëguar pronën, për të tymosur në publik dhe për të udhëtuar. Në një familje ku mungojnë burrat, një grua mund të mund të qëndrojë në krye dhe të gëzojë të njëjtin autoritet si një burrë.

Ato zotohen për ruajtjen e virgjërisë, në këmbim të së drejtës për të jetuar si burrë dhe për të mbijetuar në një botë të dominuar nga burrat. Jetojnë në zonat rurale të veriut të Shqipërisë e pak kohë më parë jetonin edhe në Bosnjë dhe në Serbinë Jugore.

Quhen burrnesha ose virgjëresha të betuara për të qëndruar gjithmonë të tilla.

Femra nga lindja dhe meshkuj sipas zgjedhjes, ato zgjedhin si pasojë e kushteve shoqërore, të veshin pantallonat në familje. Ato mohojnë gjininë e tyre dhe gëzojnë të njëjtat të drejta dhe detyra si burrat, duke mbrojtur apo siguruar familjet e tyre.

Në ditët e sotme ekziston vetëm një numër i vogël burrneshash të cilat janë bija të një tradite të bazuar në Kanunin e Lekë Dukagjinit, një “legjislacion” i lashtë që daton rreth 500 vjet më parë, i pranuar dhe respektuar nga feja myslimane dhe kristiane,

20

Javore KOHA

E ENJTE, 10 DHJETOR 2020

dhe i përcjelluer gojarisht derisa pa dritën e botimit rreth shekullit XX. Duke braktisur gjininë, amësinë dhe të drejtën për të patur fëmijë, këto gra e fitojnë statusin e burrit në të gjitha aspektet: mund të hakmerren për padrejtësitë, mund të mbajnë armë dhe gjithashtu kanë të drejtën për të blerë pronë.

Një ndër to është Pashe Keqi, tashmë 80-vjeçe, me fytyrë të ashpër e të rrudhur. Ishte vajzë përpara se të ndryshonte. Ajo shiti fustanin e saj për të pasur një palë pantallona si të të atit, duke lënë pas atë adoleshenten e këndshme që ishte që ditën që vuri mbi supe një pushkë gjuetie, për të qëlluar, për t’i parë vlerën: për t’u hakmarrë!

“Aso kohe, ishte më mirë të ishe burrë sepse gruaja trajtohej si e barabartë me një kafshë. Nëse një grua vlente sa gjysma e një burri, një vajzë e betuar për t’u bërë burrneshë vlente sa 12 të tillë. Kjo ndodhte sepse një virgjëreshë vlerësohej në traditën e vjetër ballkanike si dhe në sytë e shoqërisë. Ndryshimi i identitetit duhej të ndodhte menjëherë pas kalimit të fazës së fëmijërisë, kështu që vesha rroba burrash, u vendosa në krye të familjes dhe u betova për virgjëri të përjetshme përpara 12 fshatarëve/ pleqve të vjetër të fiseve”.

Që nga ai moment, gjinia e saj i përket të shkuarës. Ajo harron që është grua në këmbim të një statusi më të lartë. Ajo mund të blejë dhe të shesë pronë, të tymosë dhe të pijë, të menaxhojë çështjet familjare, të mbrojë

nderin dhe të hakmerret. Të gjitha ia lejon identiteti i ri.

Tradita e burrneshave fillon shumë kohë më parë në fiset e zonave rurale të Shqipërisë së veriut ku burrat vdisnin nga gjakmarrja apo sëmundje të ndryshme, duke lënë shumë fise pa kryetarë. Një shtëpi pa një burrë në krye konsiderohej si fatkeqësi, “në një shoqëri ku thuajse gjithçka rrotullohej rreth mashkullit, ku trashëgimia ndjek linjën mashkullore dhe ku gruaja trajtohej si pronë e burrit”, shkruan antropologia britanike Antonia Joung.

Në këtë kontekst, vendimi për tu bërë burrneshë kishte një domethënie të madhe.

Duhet theksuar se homoseksualiteti femëror nuk konsiderohej si motiv kryesor pas zgjedhjes për tu bërë burrneshë, nuk ishte tërheqja e fshehur ndaj gjinisë së njëjtë (konsideruar tabu sipas kanunit) që mund t’i drejtonte gratë e reja për tu bërë burrnesha, në mënyrë që të përmbushin dëshirat e tyre të fshehta, pohon Joung.

Sapo një grua vendoste të jetonte si burrë, nuk kishte pse të fshihte më asgjë nga shoqëria thellësisht shoviniste ku tashmë përkiste.

Ndonjëherë, drejt këtij vendimi shtyheshin edhe nga shkaqe ekonomike apo sociale. Sipas sociologut Zydi Dervishi, burrnesha bëheshin vajzat të cilat refuzonin një martesë për të mos turpëruar prindërit, vajzat e mbetura pa baba ose ato që nuk kishin vëllezër për të trashëguar pronën.

TRADITË

Ky ishte rasti i Qamile Stemës. Kur humbi të atin Iu desh të kthehej në burrneshë për të mos mbyllur derën e shtëpisë pasi aty nuk kishte më meshkuj. Jeta e saj ndryshoi. Veshi një bluzë dhe një kapelë burrash, preu flokët kaçurrela duke larguar kështu çdo gjurmë femërore nga vetja, duke shpërblyer kështu familjen e saj dhe duke fituar respektin e së ëmës dhe motrave. Ajo filloi të punonte me burrat në fshat dhe të lutej së bashku me ta në xhami. Më pas rihapi derën e familjes duke mos lënë vend për dyshim në lidhje me identitetin: zëri i saj dhe duart, akoma dhe sot mohojnë veshjen e saj burrërore.

Si Qamile Stema janë gati dhe 20 burrnesha të tjera me mbi 80 vite mbi supe dhe që nuk pendohen për zgjedhjen që kanë bërë.

Në mesin e viteve 2000, shkrimtarja shqiptare Elvira Dones takoi këto virgjëresha të heshtura që shqiptarët i kishin lënë në hije duke i paraqitur botës grimca nga fëmijëria dhe bota e tyre, paraqitur nëpërmjet historisë së Hanës në romanin me të njëjtin titull (ital.“Vergine giurata”).

Për shembull, Dones shpjegon se në

një familje të përbërë vetëm nga vajza, babai zgjedh atë që do ta zëvendësojë pas vdekjes së tij. Njëra nga motrat do të bëhej burri i shtëpisë dhe do të trashëgonte pronën. Nëse gratë nuk ishin të detyruara të ktheheshin në burrnesha, sqaron shkrimtarja, tradita sugjeron largimin si formën e vetme të lirisë për ata që nuk kanë tjetër alternativë.

Në pothuajse të gjitha intervistat në media apo të bëra nga studiuesit, burrneshat përsërisin se ato zgjodhën të ishin burra në mënyrë që askush të mos i zotëronte.

Për shumë prej tyre, kjo eksperiencë nuk ka rezultuar e suksesshme pasi nuk u është caktuar përgjegjësi reale në lidhje me gjendjen ekonomike apo kushtet sociale të familjes. Në vend të kësaj, shpjegon Dervishi dhe studiues të tjerë, ndryshimi i identitetit ishte thjesht dënim i dhënë nga prindërit për kundërshtimin e një lidhjeje martesore.

Nga ana tjetër, tradita pohon se hedhja poshtë në mënyrë të parregullt të një kërkese, është motiv i mjaftueshëm për të kërkuar hakmarrje. E vetmja mënyrë për të shmangur këtë situatë dhe për të ndaluar derdhjen

e gjakut, ishte që vajza të betohej për virgjëri të përjetshme, të vishej si burrë duke marrë kështu detyrat dhe duke gëzuar privilegjet e burrave.

Nëse 10 vjet më parë kishte rreth 100 burrnesha sipas Joungut, në vitin 2007 numëroheshin vetëm 40.

Në ditët e sotme janë akoma më pak (rreth 20) që nëse vendosin të thyejnë betimin dhe të kthehen në femra sërish, nuk vriten më siç ndodhte në të shkuarën, por megjithatë jetët e tyre rrezikohen.

Kjo traditë që bashkon mijëra fate grash që prej shekujsh i janë bindur traditës, po shuhet në Malësinë mes Shqipërisë dhe Kosovës.

Fotografja Xhill Peters, e cila shkrepi një seri fotosh që tregonin portretin dhe sakrificën e këtyre grave, shprehet: “Ato posedojnë një forcë dhe një krenari të papërshkrueshme dhe vlerësojnë nderin e familjes mbi të gjitha. Transformimi i tyre është tërësisht i pranuar nga njerëzit me të cilët jetojnë. Ajo që e bën më befasuese është fakti që ato kanë shumë pak pengje”.

(East European Crossroads) E ENJTE, 10 DHJETOR 2020

Javore KOHA

21

PANORAMË

Dua Lipa, rekord nominimesh në “Grammy Awards”

22

Javore KOHA

E ENJTE, 10 DHJETOR 2020

Dua Lipa në mesin e Bijonse e Tejllor Swift, nominohet gjashtë herë për çmimet prestigjioze të muzikës, “Grammy Awards”.

Më 31 janar të vitit 2021 do të mbahet për të 63-ën herë evenimenti i “Grammy Awards”.

Dua Lipa së bashku me Bijonse e Tejllor Swift kësaj radhe dominojnë në nominimet e çmimeve.

Dua po kryeson në tre çmimet kryesore: “Regjistrimi muzikor më i mirë i vitit”, “Kënga më e mirë e vitit” dhe “Albumi më i mirë i vitit”.

Nominimet e Dua Lipës: Albumi i vitit Future Nostalgia Kënga e vitit Don’t Start Now Regjistrimi muzikor më i mirë i vitit Don’t Start Now Performanca më e mirë POP Don’t Start Now Albumi më i mirë POP Future Nostalgia Bashkëpunimi më i mirë UN DIA (ONE DAY) J. Balvin, Dua Lipa, Bad Bani & Tejni Është hera e dytë që Dua po vlerësohet maksimalisht nga ekspertët e muzikës, pasi ajo vetëm para dy vjetëve, me albumin e saj debutues është nominuar dy herë dhe ka rrëmbyer çmimin “Artisja e re më e mirë” e vitit 2018.

Kjo është njëra nga katër kategoritë kryesore të nominimeve dhe që atëherë sukseset nuk janë ndalur për artisten me prejardhje nga Kosova.

Dua në atë vit ka fituar dy çmime “Grammy”, ndërsa këtë vit është ndër pretendetet kryesore për të marrë edhe çmime në tre kategoritë tjera kryesore.

Albumi i saj i dytë “Future Nostalgia” , si duket po vlerësohet maksimalisht dhe puna e saj mund të shpërblehet në fund të janarit të vitit të ardhshëm.

Këto nominime janë një ngjarje shumë të rëndësishme për karrierën e Duas, pasi që ajo tashmë po cilësohet si artiste e rangut të Bijonse e Tejllor Swift.

FOTOGRAFIA E JAVËS

ARBEN GJURASHAJ MALËSIA

„Qesh pak, shiko këtu”

„Nëse një fotograf profesionist fotografon të njëjtin objekt që fotografon edhe një person i zakonshëm, ku qëndron ndryshimi„.

E ENJTE, 10 DHJETOR 2020

Javore KOHA

23

KULTURË

Vështrim mbi përmbledhjen me poezi “Stinët e humbura”

Teksti dhe nënteks poezitë e Pavle Go

Përkthimeve letrare në gjuhën shqipe, iu shtua dhe përkthimi mjeshtëror i Dimitrov Popoviqit me vëllimin poetik “Stinët e humbura” të poetit të njohur malazez, Pavle Goranoviq

Rok Gjolaj

Leximi është akt ndërmjetësimi mes fjalës së shkruar, poetit dhe lexuesit.

Poezia ndjehet dhe si i tillë leximi i saj, na vendosë në situata kërkimore të imazhit, perceptimit dhe mendimit realizuar nga autori. Përjetimi si proces vjen në format e veta, si shprehje estetike e stinëve të humbura, si bosht tematik i vjeshtës në një kalorësi të kotë, si përthyerje realiteti parë intelektualisht në vargjet për muret, gruan dhe vetminë (Pavle Goranoviq, “Stinët e humbura”, përkth. D. Popoviq, Onufri, 2013, Poezia “Venitje”, f. 32) dhe si hapësirë e përfytyrimit të imazhit të asaj çka thuhet me tërë nëntekstualitetin që e mbështjell. Ndërkohë që në mendimin tënd si lexues, rrjedh tërësia e kodeve, shenjave, figurave, tekstit, nëntekstit që krijohen te ti pas leximit të çdo poezie.

Poeti thotë: Vetëm dua që me vete/ të them vargjet për venitjen/..../për të vënë re jetët e humbura, veten si venitje ( po aty, f. 31).

E tillë vjen poezia “Vjeshtë, 2007” (po aty, f. 25) , si kryefjalë e strehë e hershme e autorit, për t’u kapë pas shkrimit të vargjeve që askush s’do i

24

Javore KOHA

E ENJTE, 10 DHJETOR 2020

lexojë. Është pikërisht kjo stinë natyrore (vjeshta), që diktohet në poezinë e Goranoviqi2t, duke u kthyer në lajtmotiv, e duke krijuar motive që lidhen me shqetësimet njerëzore në përgjithësi, sepse vjeshta vjen, me mjegullën ditore, ngjyrat e hirta, me qytetin mbuluar nga vjeshta, me turpet e ndryshme mbuluar nën qiellin e zi . Janë kujtimet e stinëve të kaluara që zënë vend në jetën e tij vjeshtore: është shpresa që shpejt venitet, fati i krijuesit endacak në vjeshtë, janë qëllimet e jetës në vitet që zhduken, është rruga dramatike e shpirtit mbushur me ngjyra të ndryshme, përpjekjet e vargut të tij që më askujt nuk do t’i duhen.

Në hullinë e krijimit poetik, “Venitja” (po aty, f. 31) është poezia ku përplasen si nëntekstualitete leximi, koncepte estetike (Jam nga ata që nuk dyshojnë / në fuqinë profetike të poezisë, f. 32), etike (Jam nga ata që nuk harrojnë / se si kanë arritur deri te fjalët, f. 31) e sociale (Jam prej atyre që poezinë e flasin me zë të ulët, / sepse gëzohem më shumë kur të tjerët e lexojnë. f. 31) . Purgatori dhe venitja, thelbësorja dhe e sipërfaqshmja, e madhërishmja e fuqisë profetike të poezisë dhe çoroditja, formësojnë imagjinatën, fiksojnë motive të fuqishme për Muret, Gruan, Vetminë, duke u kthyer në kumte komunikimi: Jam duke i thënë... (po aty, f. 32).

Tani lexuesi do përpiqet të kuptojë heshtjen, të pathënat dhe mbylljen në vargje për muret, gruan dhe vetminë.

Jo pa qëllim autori pas kësaj poezie, vijon me një poezi tjetër me titull të dyfishtë konotativ: “Fytyra të panjohura” (po aty, f. 33). Shoqëri e dyfishtë e lidhje gjaku pranuar rastësisht në hapësirën e të premteve.

Në këtë poezi shfaqet uni poetik me dritën e vet përbri përkohshmes, ku njerëzorja ecën në kahun e kundërt me qëllimet e poezisë dhe joshjes, e zakonshmja për të tjerët, përthyhet në dëshirën për një Un-ë tjetër të dashur dhe të panjohur.

Kërkesa për të pranuar kohën dhe pse ti je aty si një dëshmitar i heshtur, përbën çelësin e dilemës po-

KULTURË

sti në oranoviqit etike, e qëllimësisë krijuese. Koha që ikën, bashkë me gjurmët, shenjat e të njohurën, është vetë dilemë e gjithhershme e kuptimesisë, që kërkon të zbardhet.

“Fundviti” a Cirqet e Vitit të Ri? Mes kësaj antonimie, lexuesi motivon kuptimesinë e mureve të poetit në raport me estetikën e shkrimit të një poezie.

Atë vit u jam fshehur të gjithëve, (po aty. f. 36) fletëve të bardha të folderit 2004, dashurisë, e madje dhe vitit vetë, konstaton lexuesi pas këtyre shprehjeve ku motivohet kryesisht krijimi si akt.

Bërthamë e krijuesit, këtij demiurgu të vargut, është karakteristika e poezisë, ajo është e bardhë dhe lind në vetmi: unë kam dashur më shumë vetminë, /dhe bardhësinë në monitor,/i kam mirëbesuar zbrazësisë/ fjalët i kam shqiptuar në zbrazësi, kurrë si kam mbishkruar... (po aty, f.

36).

Akti i krijimit është akt i sublimes për autorin, kur ajo nuk përputhet me shijet e tij, i zhubros në xhepa, si vjeshtë e një kalorësie të kotë, që zbulon pas çdo poezie të këtij cikli, rolin prijëtar të poetit, poezia duhet t’i prijë kalorësisë për të bukurën estetike, të madhërishmes. Ndaj edhe e dashura te poezia “Dridhjet”, (po aty, f. 37) s’është çelësi i dritës e as i derës për te bukuria e madhërishme e krijimit. Duart e poetit nuk mund të mblidhen e bëhen grushta të fortë për të mbrojtur të dashurën, fuqia e duarve komandohet nga një fuqi e panjohur (akti i krijimit), që veç poetët e mirëfilltë mund ta kuptojnë, ndaj çdo qenie tjetër (edhe të dashurën) autori e quan të lumtur se asgjë nuk di, e veten të pafat, sepse krijimi është dhimbje, është sublim, është akt vetëm i poetëve: Dridhjet tona plotësisht të ndryshme;/tek ti dridhja është shenjë se je gjallë,/ dridhja ime

është luftim i ashpër ( po aty, f. 37).

Nëse dashuria është dera e parë e dritës për çdo poet, Pavle Goranoviqi, shënjohet me një poezi të një natyre tjetër, çelësi për të hapur derën e kuptimësisë së vargut të tij, janë: “Gjërat e vogla të vdekshme” ( po aty, f. 47), të thjeshtat netë vjeshte, muzika e thjeshtë, darkat e kahershme, qyteti i tij, është Ati Ynë në qetësi, gjithçka që nuk nënkupton vdekjen, është loja me fjalët, për të mbërritur tek ato momente të mëdha kur nuk kujtohesh për vdekshmërinë.

Të gjitha këto i mendon në fund të poezisë.

Motivi i murit (shkrihet në konceptin e autorit për vdekjen), si “Pyetje në ankth mes rutinave” ( po aty, f. 51).

Ajo vjen si një revoltë nëntekstuale, sepse vdekja është e afërmja relative që nuk e shohim, është pjesa e panjohur dhe e gjykuar e qenies sonë të ndrydhur, është temë që dhe fjalët e gjuhës së pafuqishme na tradhtojnë, të gjitha pyetjet janë të pakuptimta nëse njeriu është zbrazë nga ndjenja e humanizmi dhe kohë nuk gjen as të përshëndetet.

Në raport me besimin, motivi i murit, në poezinë “Rruga për në Zarë” ( po aty, f. 53), është vetë përjetësia, ajo që mposht bukuritë e natyrës, mposht dhe bukuritë e dashurisë, është një besim i ri i njeriut te përjetësia, nëse dashuria për njeriun është arsyeja e qenies, përjetësia është “Zoti i ri” i njeriut. Autori thotë: Tani besojmë në përjetësi/nuk u kushtojmë kujdes as jetëve tona/ të cilat në ditë si kjo shuhen ngadalë/Nuk ndjejmë pleqërinë e askujt/tani jemi ne ata që më shpërfillje shohim në të nesërmen./Mendimet tona janë të çliruara,/lëvizjet tona janë kundra të tjerëve (po aty, f. 53).

Motivi i gruas, paralajmëruar më herët në poezinë e autorit është më i pranishëm në katër poezi: “Të thyera janë velat” ( po aty, f. 65) “Gjuhë e rralla” ( po aty, f. 67); “Boshllëk i madh” ( po aty, f. 68) dhe “Ndërsa ti ke shkuar” ( po aty, f. 70). Pushteti i gruas është gjuhë e mallit, të cilës i nënshtrohet natyra, poeti dhe çdo gjë: Vargjet që kam shkruar për ty?/ tanimë i përkasin gjuhës që askush nuk dëshiron ta kuptojë,/unë vetëm kam gënjyer vazhdimisht përgjërimet e mia më të mira (po aty, f. 65).

E ENJTE, 10 DHJETOR 2020

Javore KOHA

25

KULTURË

Marrëdhëniet ndërkulturore mes dy qytetev të lashta Për Koha Javore:

Gani Karamanaga

Këto ditë doli nga shtypi libri i ri i publicistit dhe gazetarit Mustafa Canka “Paraqitjet interkulturore - Ulqin dhe Tivar”. Libri i pajisur me përshkrime nga Tivari dhe Ulqini pasqyron një shëtitje nëpër objektet kulturore, historike, fetare. Kjo vepër na kthen në kohëra të vjetra, me tolerancë dhe mirëkuptim.

Autori i cili u lind dhe jeton në këto mjedise në mënyrë të veçantë dhe me ndjeshmëri përshkruan jetën dhe

26

Javore KOHA

E ENJTE, 10 DHJETOR 2020

Publicisti dhe gazetari Mustafa Canka edhe me librin e ri paraqitet si kontribut i jashtëzakonshëm i tij në ndërthurjen kulturore dhe historik kulturën e këtyre dy qyteteve të lashta.

Në fillim të librit autori shprehet : “Çdo kulturë, para së gjithash, ekziston si interkulturë, sepse për nga natyra e vet ajo bashkon e nuk i ndan njerëzit dhe popujt...”Ndërkaq UNESCO-n e përkufizon si bashkësi e vetive karakteristike, shpirtërore, intelektuale, emotive, dhe materiale të shoqërisë dhe të grupeve shoqërore.

Në hyrjen e librit autori i përkufizon këto qytete të njohura kulturore jo vetëm në bregdetin e Malit të Zi por edhe më gjerë në rajon. Me mjeshtëri të veçantë, Canka i përshkruan objektet kulturore-historike dhe fetare në Tivar dhe Ulqin duke përmendur edhe emrat e personaliteteve nga këto qytete që lanë gjurmë të mëdha.

Autori Canka ia kushton një rëndësi të veçantë njerëzve të kësaj hapësire që kuptuan se vetëm fuqia e

KULTURË

ve

i njohës i mirë i marrëdhënieve kulturore ndërmjet dy qyteteve - Tivarit edhe Ulqinit. Ky është edhe një ke mes dy komuniteteve të ndryshme që jetojnë në këto treva mirëkuptimit dhe dashurisë janë në gjendje të pajtojnë dallimet në mes kulturave.

Publicisti dhe gazetari Mustafa Canka edhe me këtë libër të ri paraqitet si njohës i mirë i marrëdhënieve kulturore ndërmjet dy qyteteve - Tivarit edhe Ulqinit. Ky është edhe një kontribut i jashtëzakonshëm i tij në ndërthurjen kulturore dhe historike mes dy komuniteteve të ndryshme që jetojnë në këto treva.

“

Autori i cili u lind dhe jeton në këto mjedise në mënyrë veçantë dhe me ndjeshmëri përshkruan jetën dhe kulturën e këtyre dy qyteteve të lashta.

Në fillim të librit autori shprehet: “Çdo kulturë, para së gjithash, ekziston si interkulturë, sepse për nga natyra e vet ajo bashkon e nuk i ndan njerëzit dhe popujt...”Ndërkaq UNESCO-n e përkufizon si bashkësi e vetive karakteristike, shpirtërore, intelektuale, emotive dhe materiale të shoqërisë dhe të grupeve shoqërore E ENJTE, 10 DHJETOR 2020

Javore KOHA

27

KULTURË

Botime të reja

Poezi për fëmijë që synon të edukojë dëgjimin dhe leximin e teksteve poetike (Ibrahim Berjashi, “Varka me ninulla”, S HAI “Art Club”, Ulqin, 2020)

Shkrimtari Ibrahim Berjashi ka ardhur këto ditë para lexuesit të vogël me një përmbledhje të re me poezi për fëmijë, të titulluar “Varka me ninulla”. Libri përbëhet nga 53 poezi dhe është botuar nga Shoqata e Artistëve dhe Intelektualëve “Art Club”, në kuadër të kolanës “Letërsi për fëmijë”.

Në vështrimin e saj, poetja Gladiola Jorbus thotë se Berjashi me të drejtë synon të meritojë emrin ikonë e letërsisë shqipe për fëmijë. Sipas saj, “poezia për fëmijë e këtij autori synon të edukojë dëgjimin dhe lexi-

28

Javore KOHA

E ENJTE, 10 DHJETOR 2020

min e teksteve poetike, përmes të cilëve vocërrakët mund të zbulojnë aspektet fonetike dhe vizuale të poezive, të reflektojnë mbi kuptimin e fjalëve dhe lidhjen që qëndron mes tyre. Poezia shpreh emocione dhe ndjenja përmes një gjuhe origjinale, të përfshirë në tekst duke evokuar imazhe dhe tinguj familjarë në figura të dashura për ta si: delfini, deti, pelikani, varka etj.”

Redaktor i librit është Ismet Kallaba, recensente Gladiola Busulla – Jorbus, redaktor teknik Gazmend Çitaku.

Libri është botuar me mbështetjen e Ministrisë së Kulturës, ndërsa është shtypur në shtypshkronjën “Press Studio” – Ulqin.

Ibrahim Berjashi është autor i 15 veprave letrare, në poezi dhe prozë, për të rritur dhe fëmijë.

Në kuadër të veprimtarisë së tij botuese “Art Club”, botuesi më i madh ndër shqiptarët në Malin e Zi, ka botuar deri tani rreth 160 libra, kryesisht të autorëve shqiptarë në Malin e Zi. i. k.

MOZAIK

Deklaratë për shtyp e Rrjetit Joformal të Organizatave Joqeveritare – Ulqin

Komuna e Ulqinit, viti i tretë pa konkurs për OJQ-të

Komuna e Ulqinit nuk ka shpallur konkurs publik për financimin e projekteve të OJQ-ve lokale për vitet 2018, 2019 dhe 2020. Mirëpo ky fakt nuk nënkupton që Komuna gjatë kësaj periudhe të mos ketë ndarë fonde nga buxheti i saj për organizatat joqeveritare. Kështu, pa një procedurë publike dhe të përcaktuar me aktin që e rregullon këtë çështje, me vendim të kryetarit të Komunës, për këto tre vite janë ndarë mbi 22 000 euro për OJQ-të lokale Financimi i projekteve dhe programeve të OJQ-ve nga buxheti i Komunës së Ulqinit është një nga format e bashkëpunimit në mes të vetëqeverisjes vendore dhe organizatave të shoqërisë civile. Kjo formë e bashkëpunimit praktikisht do të thotë se Komuna e Ulqinit nga buxheti i vet financon realizimin e projekteve që njëkohësisht janë edhe prioritet i programeve, planeve dhe strategjive që ajo ka miratuar.

Financimi i projekteve të OJQ-ve në Mal të Zi është i rregulluar me Ligjin për Organizatat Joqeveritare, Ligjin për Vetëqeverisjen Lokale dhe Ligjin për të Drejtat dhe Liritë e Pakicave.

Në nivelin lokal situata qëndron pak më ndryshe. Kur vetëqeverisja lokale vendos të mbështesë projekte dhe programe të OJQ-ve dhe këtë çështje e rregullon me një vendim të veçantë,

atëherë ajo është e detyruar ta zbatojë këtë vendim.

Komuna e Ulqinit nuk ka shpallur konkurs publik për financimin e projekteve të OJQ-ve lokale për vitet 2018, 2019 dhe 2020. Mirëpo ky fakt nuk nënkupton që Komuna gjatë kësaj periudhe të mos ketë ndarë fonde nga buxheti i saj për organizatat joqeveritare.

Kështu, pa një procedurë publike dhe të përcaktuar me aktin që e rregullon këtë çështje, me vendim të kryetarit të Komunës, për këto tre vite janë ndarë mbi 22 000 euro për OJQ-të lokale.

Me këtë rast duhet nënvizuar fakti se pushteti aktual në Komunën e Ulqinit, në mandatin e deritanishëm, nuk ka shpallur asnjë konkurs publik për organizatat joqeveritare.

Një parakusht i rëndësishëm që projektet e OJQ-ve të financohen nga

buxheti i Komunës me mjetet e taksapaguesve, është që ata të jenë në interesin e përgjithshëm publik dhe të jenë të lidhur drejtpërdrejt me politikat vendore (vendimet, planet, programet dhe strategjitë e Komunës). Ne këtë kontekst, OJQ-të në Ulqin njihen tashmë jo vetëm në nivelin lokal, por shumë më gjerë, si subjekte të cilat japin një kontribut të çmueshëm në realizimin e politikave publike dhe ofrojnë shërbime të rëndësishme për qytetarët dhe mbarë komunitetin.

Për hir të opinionit të gjerë, dëshirojmë të theksojmë se organizatat e shoqërisë civile nuk janë të zëshme vetëm për të kërkuar mjete financiare.

Ato janë shumë aktive edhe në hartimin dhe zbatimin e politikave publike. Ka disa vite që përsëriten kërkesat tona për formimin e Këshillit për Zhvillimin dhe Mbrojtjen e Vetëqeverisjes Lokale, për formimin e Këshillit për Bashkëpunimin e Vetëqeverisjes Lokale me OJQ-të; për miratimin e Vendimit për pjesëmarrjen e qytetarëve në kryerjen e punëve publike, etj.

Kështu pra, financimi i OJQ-ve nga buxheti i Komunës duhet të paraqesë realizimin e politikave dhe shërbimeve publike të qeverisjes vendore. Prandaj, në qoftë se financimi i tillë kuptohet dhe organizohet mirë nga administrata e Komunës, atëherë kjo nuk përfaqëson një shpenzim, por në të vërtetë një investim në zhvillimin e komunitetit në fusha të ndryshme.

(Kohapress) E ENJTE, 10 DHJETOR 2020

Javore KOHA

29

RAJON

Heroinat

Zëri “që duhet dëg në dialogun me Se

Për Vasfije Krasniqi-Goodman është e pakuptimtë se si delegacioni i Kosovës deri më tani nuk e ka hapur në dialogun e Brukselit temën e rasteve të përdhunimeve që serbët kanë kryer në Kosovë.

Krasniqi-Goodman është gruaja e parë e cila ka treguar publikisht se ka qenë viktimë e dhunës seksuale gjatë luftës së fundit në Kosovë.

Në një deklaratë për Radion Evropa e Lirë, ajo thotë se në dialogun e Brukselit vazhdon të mungojë zëri për drejtësinë e viktimave të dhunës seksuale në Kosovë dhe sipas saj, Kosova nuk guxon të lejojë që çështja e përdhunimeve të kalojë pa u trajtuar në dialog.

“Ne jemi dëshmitarë se tani në Bruksel diskutohet për të pagjeturit. Është dashur mbi 20 vjet që tema e të pagjeturve të diskutohet, e kjo

30

Javore KOHA

E ENJTE, 10 DHJETOR 2020

nënkupton se ne ndoshta duhet pritur edhe shumë vite që të hapet tema për përdhunimet”, thotë ajo.

Sipas saj, kjo çështje duhet të përfshihet në marrëveshjen përfundimtare me Serbinë. Krasniqi-Goodman thekson se gjatë procesit të dialogut, veç diskutimit të çështjes, duhet të kërkohet që autorët e krimeve të dalin para drejtësisë.

“Autorët e këtyre krimeve të ndiqen penalisht, qoftë duke i dorëzuar tek organet e drejtësisë në Kosovë apo edhe duke i gjykuar përmes një procesi të drejtë dhe të monitoruar nga organizata ndërkombëtare, kur dihet se Serbia nuk do të pranojë t’i dorëzojë tek organet e drejtësisë në Kosovë. Serbia është përgjegjëse për përdhunimet e ushtruara në mënyrë sistematike, ajo mbetet dhe duhet mbajtur si shkaktare-përgjeg-

jëse shtetërore dhe si e tillë ajo duhet të përgjigjet përmes reparacionit për dëmet e shkaktuara”, është shprehur ajo në një përgjigje me shkrim për REL. E për të arritur deri te një sukses i tillë, ajo mendon se në ekipin kosovar duhet të ketë të përfshirë edhe ndonjë nga zërat e fuqishëm që e njohin për së afërmi këtë kategori.

“Besoj që zëra të tillë ka mjaftueshëm”, tha ajo.

Qeveria pa përgjigje

Radio Evropa e Lirë ka kërkuar nga Qeveria e Kosovës për të treguar se a do të hapet në bisedime me Serbinë çështja e përdhunimeve që serbët i kanë kryer në Kosovë, por zyrtarët e qeverisë nuk kanë dhënë ndonjë përgjigje për këtë çështje.

Numri i viktimave të dhunës sek-

RAJON

gjuar” erbinë suale gjatë luftës në Kosovë, sipas institucioneve dhe organizatave që merren me mbrojtjen e të drejtave të kësaj kategorie, thuhet të jetë 20 mijë.

Organizata ndërkombëtare për mbrojtjen e të drejtave të njeriut “Amnesty International”, në një nga raportet e viteve të fundit pati thënë se për viktimat e dhunës seksuale gjatë luftës në Kosovë ende nuk është vënë drejtësi. Sipas kësaj organizate, të mbijetuarit “e dhunës së tmerrshme seksuale, tash e disa vite kanë qenë të tradhtuar nga bashkësia ndërkombëtare dhe qeveritë e ndryshme”.

Për dialogun e Brukselit mes Kosovës e Serbisë, i cili po zhvillohet që nga viti 2011 dhe ku palët tashmë synojnë një marrëveshje gjithëpërfshirëse për normalizimin e marrëdhënieve,

Numri i viktimave të dhunës seksuale gjatë luftës në Kosovë, sipas institucioneve dhe organizatave që merren me mbrojtjen e të drejtave të kësaj kategorie, thuhet të jetë 20 mijë

është thënë disa herë se qëllimi i tij është marrëveshja e cila “do të zgjidhte të gjitha çështjet e hapura mes palëve”.

Megjithatë, Feride Rushiti, drejtoreshë ekzekutive në Qendrën Kosovare për Rehabilitimin e të Mbijetuarve të Torturës (QKRMT), thotë se çështja e të mbijetuarve të dhunës seksuale nga koha e luftës dhe ajo e personave të pagjetur, vazhdon të mos e kenë seriozitetin dhe trajtimin e duhur përgjatë tërë procesit të dialogut.

“Dhuna seksuale nuk është përmendur as edhe një herë të vetme në dialogun me Serbinë, çka ne mendojmë se është një mangësi e madhe, sidomos në raport me drejtësinë, për faktin që edhe sot e tutje as edhe një person i vetëm që ka kryer krime nuk e ka marrë ndëshkimin e merituar.

Me të drejtë, të mbijetuarit e dhunës seksuale ende kanë frikë të dalin lirshëm, sepse mendojnë se dhunuesit mund të ndodhen diku, pasi nuk kanë marrë dënim”, tha Rushiti.

Që nga përfundimi i luftës, organizata të cilën e udhëheqë Rushiti zhvillon aktivitete në mbrojtjen dhe avancimin e të drejtave të të mbijetuarve të dhunës seksuale.

Siç thotë Rushiti, “është koha dhe momenti kur po flasim për marrëveshje paqeje në raport me Serbinë, që Kosova të radhisë dëmet e luftës varësisht prej kategorive që janë shkaktuar edhe të adresohen ato siç do të duhej në proces”.

Ajo gjithashtu thotë se pa praninë e zërit të gruas në procesin e dialogut, çështjet gjinore nuk mund të adresohen ashtu siç e meritojnë.

(REL)

E ENJTE, 10 DHJETOR 2020

Javore KOHA

31

PORTRET

Portret: Jakup - Kupo Nimanbegu

Simbol i rezistencë i mbrojtjes së Kala Ismet Karamanaga

Në mesin tonë gjithmonë ka pasur njerëz të cilët me veprimin dhe punën e tyre janë dalluar nga të tjerët. Por të shkruash për këto personalitete, të cilët e kanë shënuar kohën në qytetin e Ulqinit deri kah fundi i shekullit XX, përbën një sfidë të madhe, sidomos në këtë kohë që po kalojmë kur jemi të brengosur me probleme të ndryshme.

Nëpërmjet këtij shkrimi dua të evokoj kujtimet për të ndjerin Jakup – Kupo Nimanbegun, një person të jashtëzakonshëm nga Kalaja e Ulqinit. Ai së bashku me të ndjerin Ismail Bushati, në kohët e vështira pas tërmetit katastrofal të vitit 1979, bëri të pamundurën që të mbrohet Kalaja dhe të rikthehet jeta në të. Jakupi ishte një njeri i guximshëm, i mirë dhe i sjellshëm, një luftëtar me virtyte të veçanta.

Banorët e Kalasë, por edhe të gjithë qytetarët e Ulqinit, nuk guxojnë të harrojnë kurrë kontributin e tij për revitalizimin dhe kthimin e jetës në Kalanë e Ulqinit, në periudhën pas tërmetit, sepse Kalaja është simboli dhe identiteti i të gjithë neve.

Megjithëse kanë kaluar 22 vite qëkur ka ndërruar jetë, ai pa dyshim ka mbetur në kujtesën tonë, si simbol i rezistencës, i mbrojtjes së Kalasë dhe identitetit tonë. Nuk duhet të harrohet fakti se në atë kohë, të gjitha familjet që jetonin në Kalanë e Ulqinit ishin shqiptare, me përjashtim të një familjeje.

32

Javore KOHA

E ENJTE, 10 DHJETOR 2020

Ajo që e bën të paharruar dhe simbol të Kalasë Jakup – Kupo Nimanbegun, së bashku me Ismail Bushatin, është veprimi i tyre i rrallë, guximi dhe trimëria e treguar kundër atyre që deshën t’i largojnë banorët e Kalasë së Ulqinit nga trojet e tyre

2500-vjeçare. Përkundër vështirësive të kohës, pas tërmetit, ata qëndruan dhe rezistuan brenda mureve të Kalasë, me porta të mbyllura, me rrugë të mbushura me gurë nga shtëpitë e rrënuara, pa rrymë elektrike dhe me ujësjellës të mbyllur me qëllim. Sot është vështirë të imagjinohet një gjë e tillë. Mirëpo, edhe në kushte të tilla, duke u përballur me kërcënimet e pushtetit të kohës por edhe me të dridhurat e përditshme nga tërmetet, ata kanë qëndruar në ballë të rezistencës duke mos pranuar me asnjë kusht që të largohen nga Kalaja. Prandaj, pa asnjë dyshim, ata janë të parët që kanë dhënë kontribut

të madh për revitalizimin dhe restaurimin e Kalasë në kohën kur qëllimi i shtetit komunist ishte që t’i shpërngulin të gjithë banorët e Kalasë.

Për Ismail Bushatin kam shkruar një portret në vitin 2013, prandaj e kam ndier borxh moral, qytetar dhe kombëtar shkrimin e një portreti për Jakup – Kupo Nimanbegun, duke ditur se ai ka qenë promotori dhe nismëtari i të gjitha aktiviteteve për mbrojtjen e Kalasë së Ulqinit dhe kthimin e jetës në të. Këtë nuk duhet ta harrojnë kurrë brezat e rinj të qytetit të Ulqinit, sepse janë pikërisht këto personalitete që kanë vendosur gurthemelin e jetës së sotme në Kala.

Kupi ka ndërruar jetë relativisht i ri, në moshën 64-vjeçare, por jam i bindur se nga kjo botë është ndarë i kënaqur për shkak të jetës dhe punës së tij në përgjithësi. Ai ishte marangoz, një mjeshtër me nam, i cili ka punuar si “hausmajster” në Gjimnazin e Ulqinit, por edhe një njeri me ide dhe aftësi të mëdha në shumë lëmi. Asgjë nuk ka mundur të bëhet pa idenë dhe mendimin e këtij njeriu të jashtëzakonshëm.

E kam njohur mirë pasi që edhe kemi punuar bashkë në shkollë. Edhe sot vërehet mungesa e tij në Kala, pavarësisht se pa çdo njeri mund të jetohet, punohet dhe veprohet. Por ai ka qenë shtylla kryesore që ka organizuar ruajtjen dhe mirëmbajten e shumë objekteve, nismëtar i shumë aksioneve të ndërmarra në Kala, në veçanti për pastrimin e rrugëve dhe shtëpive të rrënuara nga tërmeti. Ka

PORTRET

ës dhe asë punuar me trup, me shpirt dhe me zemër.

Për çdo herë kur kaloni pranë shtëpisë së tij dhe restorantit “Teuta”, që sot e mban djali i tij Shazi, mendja ju shkon tek ai. Duke filluar nga kthimi i jetës në Kala dhe më vonë, në kohët e arta të turizmit tonë, në çdo pëllëmbë të Kalasë, në veçanti të rrugës pranë shtëpisë dhe restorantit “Teuta”, vërehet dhe shihet dora e tij, i cili së bashku me djemtë dhe bashkëshorten e tij Semra, shtyllën e kësaj shtëpie, ka ngritur lart ofertën turistike në Ulqin dhe më gjerë. Deri në vitet ’90 të shekullit të kaluar, restoranti “Teuta”, nën dorën e Kupit, ka qenë një ndër restorantet më të “fortë” dhe më të njohur në Ulqin dhe më gjerë.

Pa dyshim që për kthimin e jetës në Kala kanë dhënë kontribut edhe banorët e tjerë të Kalasë, të cilët kanë shkuar së bashku deri në Presidencën e Malit të Zi të asaj kohe, për të kërkuar revitalizimin dhe kthimin e jetës në Kala, në shtëpitë e shënuara me ngjyrën e gjelbër dhe të verdhë.

Mirëpo Jakup Nimanbegu ishte iniciatori i shumë aksioneve në këtë drejtim. Më vonë duhet të përmenden edhe të tjerët që në Kuvendin e Komunës së Ulqinit janë munduar që të jetësohet ideja për kthimin e jetës në Kala, siç kanë qenë Hajro Nimanbegu, Ruzhdo Karamanaga, Mehmet Bardhi dhe Tahir Pereziqi, të cilët si përfaqësuesit tanë në mbledhjet e ndryshme të asaj kohe kanë luftuar për kthimin dhe hapjen e portave të Kalasë. Mirëpo Ismail Bushati dhe Jakup Nimanbegu ishin të parët që trasuan rrugën e kthimit të banorëve përsëri në Kala. Pas kësaj, pjesa më e madhe e familjeve që më parë jetonin në Kala u kthyen për të jetuar sërish aty. Nga 68 familje që jetonin

“

Ajo që e bën të paharruar dhe simbol të Kalasë Jakup – Kupo Nimanbegun, së bashku me Ismail Bushatin, është veprimi i tyre i rrallë, guximi dhe trimëria e treguar kundër atyre që deshën t’i largojnë banorët e Kalasë së Ulqinit nga trojet e tyre 2500-vjeçare. Përkundër vështirësive të kohës, pas tërmetit, ata qëndruan dhe rezistuan brenda mureve të Kalasë, me porta të mbyllura, me rrugë të mbushura me gurë nga shtëpitë e rrënuara, pa rrymë elektrike dhe me ujësjellës të mbyllur me qëllim

para tërmetit në Kala, 20-25 prej tyre nuk janë kthyer më kurrë për të jetuar në Kala. Banorëve që u janë rrënuar shtëpitë, Komuna dhe shoqëria përpos kredive të volitshme u ka dhënë edhe troje për ndërtimin e shtëpive. Të gjithë ne që jemi kthyer, e ndiejmë sot veten krenarë për veprimin e ndërmarrë në atë kohë, të vetëdijshëm që historia dhe realiteti i Kalasë do të kishte qenë ndryshe, sikur banorët e saj të kishin pranuar të largohen nga ajo, pas tërmetit të vitit 1979.

Sot Kalaja shkëlqen, është e banuar dhe ditë për ditë banorët ndërtojnë shtëpitë e tyre, duke i adaptuar për një turizëm më të lartë se deri tani. E për shumë nga këto gjëra duhet të falënderojmë të ndjerin Jakup Nimanbegu, lidhjet e tij me ish-kryetarin e Komunës së Ulqinit, Fadil Taipoviqin, dhe forcën psikofizike të pashtershme të këtij njeriu të jashtëzakonshëm.

Sot me dhjetëra bare dhe restorante, me qindra apartamente të adaptuara për një turizëm më të lartë, ofrojnë një ofertë më të mirë dhe pa dyshim Kalasë i është kthyer jeta ashtu siç e kemi pasur të gjithë në ëndrrat tona më të bukura, në veçanti i ndjeri Jakup Nimanbegu.

Edhe disa të dhëna nga biografia e Kupit. U lind në vitin 1934 brenda mureve të Kalasë, në një shtëpi beglerësh. Babai i tij, gjyshi dhe të gjithë të tjerët nga ky fis i njohur nga Kalaja, ishin detarë dhe kapedanë me nam, një gjë që është trashëguar në gjak dhe në gjene brez pas brezi.

Me qëllim të perfeksionimit të profesionit të tij, Kupi ka shkuar për të mësuar dhe studiuar në lëmin e tij deri në Rijekë të Kroacisë. Punën e tij në shkollë dhe kudo ku ka punuar e ka

bërë deri në perfeksionizëm. Më kujtohet kur e ka ndërtuar “sandolinën” e parë, e cila ka stolisur Plazhin e Vogël, molin dhe Kacemen, në fillim të turizmit te ne. Emri i saj ka qenë “Teuta”, i shkruar me shkronja të kaltra, ashtu siç quhet sot restoranti që ai e ka hapur në Kala. Deri vonë ka mundur të lundrohet dhe të rremohet me këtë barkë. Këto veti nga ai i ka trashëguar i biri i tij Ademi, i cili sot modelon barka dhe anije nga e kaluara e kësaj familjeje me një traditë të madhe detare.

Kupi ishte një figurë e rrallë e Kalasë dhe qytetit të Ulqinit, që nga pamja e tij fizike. Gjithmonë i qeshur, i sjellshëm, i mirë dhe i vyeshëm, në punën e tij private dhe në shkollë.

Nuk ka xhami ku nuk ka dhënë kontribut me mjeshtërinë e tij, bile nuk ka shtëpi ku ka vendosur parketin e në të cilën nuk ka vendosur një dhomë pa pagesë. Çdo gjë e ka marrë me buzëqeshje të lindur.

Për të gjitha këto, Jakup - Kupo Nimanbegu pa dyshim ka lënë gjurmë të pashlyera në Kala, por në përgjithësi në tërë Ulqinin, duke filluar prej Shtegvashës deri në Kala. Puna, mjeshtëria dhe dora e artë e tij është dalluar gjithmonë.

Përmes këtyre portreteve sadopak mundohem që disa personalitete t’i nxjerri nga errësira në dritën e ditës dhe të historisë. Në librat e mi nga cikli “Ulqini Florini - Portrete, In Memoriame” mundohem që ta rikujtoj opinionin e gjerë për shumë personalitete nga e kaluara jonë. Ata janë ata “florinjtë” nga titulli i librave. Shpresoj se edhe në librin tim të ardhshëm, të cilin e kam në dorëshkrim, njëri nga këta “florinj” që do ta qëndisë librin tim do të jetë portreti i Jakup - Kupo Nimanbegut.

E ENJTE, 10 DHJETOR 2020

Javore KOHA

33

PORTRET

Lulzim Dragoviqi

I dashuruar me bletët Bletaria konsiderohet si një lëmi specifike dhe fitimprurëse në Mal të Zi. Lulzim Dragoviqi nga fshati Dragoviq i Krajës është njëri ndër kultivuesit e rinj të bletarisë. Dëshira e tij e madhe që kishte për bletët e motivoi dhe e nxiti që të merret me këtë veprimtari, të cilën e ka pasion e jo profesion kryesor të ekonomisë familjare, mbase ai dhe bashkëshortja e tij janë në marrëdhënie pune dhe nuk e sigurojnë jetesën nga bletaria. Ai ka filluar të merret me kultivimin e bletëve para katër vjetësh. E filloi si hobi fillimisht me 20 koshere.

Duke parë që bletaria i hyri edhe më thellë në shpirt , sepse duhet ta duash profesionin, atëherë vitin e dytë i shtoi bletët në 50 copë, ndërsa sot ka 120 koshere. Është interesante se Lulzimi, bletarinë nuk e kishte trashëgim nga të parët, por ai dhe bashkëshortja, Jasmina, mësuese në SHF “ Gjergj Kastrioti-Skënderbeu” në Ostros , për herë të parë e filluan këtë veprimtari të cilën e duan shumë.

Si çdo fillim që është vështirë në

34

Javore KOHA

E ENJTE, 10 DHJETOR 2020

të bërit biznes, edhe për bletarin Lulzimin nuk ka qenë i lehtë, por nga dashuria e madhe ndaj bletëve ai nuk është ndalur së punuari. Për Lulzimin dhe bashkëshorten e tij bletët janë të veçanta. Ato kanë një frymëzim dhe një plan të jashtëzakonshëm në punët e saj, ato janë vet mrekullia.

Një pjesë të bletores e ka në fshatin Dragoviq në Krajë, kurse pjesën tjetër në Shtoj. Gjithmonë synim ka rritjen e bletëve , pasi që zona ku ai jeton llogaritet zonë ndërkufitare dhe është një zonë që i plotëson kushtet për prodhime organike dhe mjalti i kësaj pjese është mjaft i kërkuar.

Dragoviqi pohon se Kraja ka një natyrë shumë të pasur me lule dhe burime tjera të ushqimit të bletëve si gështenja dhe pelini . Për këtë arsye shton ai, mjalti i Krajës është i cilësisë së lartë , gjë të cilën e dëshmojnë edhe blerësit e shumtë jo vetëm nga Tivari, Ulqini, Tuzi e qytete tjera në Mal të Zi, por edhe nga Kosova, Shqipëria, Serbia e shtete tjera të rajonit e më gjerë. “Ndryshimet klimatike, veçmas thatësira, sivjet janë

reflektuar në bletari dhe kanë ndikuar në prodhimin e mjaltit. Kështu që këtë vit kemi nxjerrë më pak mjaltë se vitin e kaluar .” shprehet Dragoviqi.

Shton se moti është shumë i rëndësishme në bletari. Është e rëndësishme kur të ushqehen, kur do të tymosen dhe kur të çohen në kullota.

Ky bletar i ri por i suksesshëm thotë se është nder dhe kënaqësi e veçantë të merresh me bletari, sepse mjalti ndryshe quhet edhe shurup natyral për mjekim. “ Sot shumica e njerëzve e konsumojnë mjaltin për shërim, andaj mendoj se s’ka nder me të madh se sa kjo, të jesh i sinqertë në këtë drejtim, duke u mundësuar konsumatorëve mjaltë të mirë për organizmin e tyre. Dhe jo vetëm kaq, puna në bletari të qetëson mendjen dhe trupin. Bleta nëse je i shqetësuar apo i stresuar nuk të lejon të punosh me të. Në raste të tilla ajo të sulmon dhe të thumbon. “Unë marr nga bleta vetëm atë që asaj i tepron dhe atë që ajo më jep mua” , shprehet me kënaqësi Dragoviqi. Sipas tij, bletaria e suksesshme është një kombinim i dashurisë, mësimit të vazhdueshëm dhe punës së përkushtuar të familjes.

Dijen dhe mjeshtërinë për rritjen e bletëve e shton vazhdimisht duke lexuar literaturën e duhur dhe duke marrë pjesë në panaire të ndryshme të bletarisë brenda dhe jashtë shtetit.

Ai na tregon se me profesion është magjistër i edukimit fizik. Ka kryer Fakultetin e Edukimit Fizik në Universitetin e Prishtinës, ku edhe ka magjistruar me sukses të shkëlqyer dhe ka qenë student i gjeneratës.

Një kohë ka punuar si asistent në po të njëjtin fakultet. Pasi mbeti pa punë kthehet në vendlindje në Krajë dhe punësohet në bibliotekën e Komunës së Tivarit në Ostros, ku punon edhe sot.

Dragoviqi është një shembull i mirë jo vetëm për intelektualët shqiptarë, por edhe për rininë shqiptare që të mos e braktisin vendlindjen, por të gjejnë frymëzim dhe inspirim që të punojnë në vendin e vet.

Gj. Gjonaj

SPORT

Hidhet shorti për kualifikimet për Kampionatin Botëror “Katar 2022” “Kuqezinjtë” janë në Grupin I, së bashku me Anglinë, Poloninë, Hungarinë, Andorën dhe San Marinon, kurse “Dardanët” do të jenë në Grupin B, së bashku Të hënën mbrëma, në Zurich të Zvicrës të fortat e vazos së dytë. Hungaria po me Spanjën, Suedinë, Greqinë është hedhur shorti i kualifikimeve evro- paraqitet shumë mirë, është në formë. piane për Kampionatin Botëror “Katar Shpresoja të ishim në një grup tjetër, dhe Gjeorgjinë. Ndërsa Mali i Zi 2022”. Shqipëria dhe Kosova nuk kanë na përshtatej më shumë Danimarka e qenë me fat pasi që do të përballen me Kroacia. Gjithsesi do të luajmë shanset në grupin G do të përballet me kundërshtarë të vështirë. “Kuqezinjtë” tona me të gjithë, edhe pse duhet të janë në Grupin I, së bashku me Anglinë, them se kemi pak shanse për vendin Holandën, Turqinë, Norvegjinë, Poloninë, Hungarinë, Andorën dhe San e dytë. Me San Marinon e Andorën i Letoninë dhe Gjibraltarin Marinon, kurse “Dardanët” do të jenë llogarisin të gjithë pikët e plota dhe nuk

Shqipëria dhe Kosova pa fat

në Grupin B, së bashku me Spanjën, Suedinë, Greqinë dhe Gjeorgjinë.

Kosova në fakt është dashur që të jetë në grupin A, por për shkak se në këtë grup ishte Serbia, është zhvendosur në grupin B. Ndërsa Mali i Zi në grupin G do të përballet me Holandën, Turqinë, Norvegjinë, Letoninë dhe Gjibraltarin.

Përzgjedhësi i Shqipërisë, Edoardo Reja, ka vlerësuar se grupi kualifikues për Botërorin 2022 është i vështirë.

“Nuk ishim me fat në short, mund të them se na ka penalizuar. Anglia është favorite, por dihej që do të kishim një ekip të fortë, prandaj pranohet. Polonia është shumë e fortë, një nga më

ka nevojë për shumë koment”, ka thënë Reja, pas hedhjes së shortit.

Kosova, sipas shortit, vlerësohet përfaqësuesja më e dobët e grupit B të eliminatoreve evropiane për Botërorin 2022 në futboll. Ajo ishte në vazon e pestë, pra të fundit sa i takon grupit të saj. Nëse për bazë merren vazot e shortit, atëherë secila pozitë, pos e fundit, do të jetë ecje para për Kosovën.

Në kombëtaren e Kosovës, përkundër faktit se janë të vetëdijshëm për vështirësitë e grupit, shpresojnë për kualifikime të suksesshme. Kjo është hera e dytë që Kosova paraqitet në kualifikime për Kampitonatin Botëror.

Herën e parë kishte marrë vetëm një pikë ndaj Finlandës në udhëtim, kurse ndeshjet tjera i kishte humbur.

Nga Grupi A deri në Grupin E do të jenë nga pesë skuadra, derisa nga ai F deri te J do të të jenë nga gjashtë skuadra. Fituesit e grupeve do të kualifikohen drejtpërdrejt në Kampionatin Botëror, kurse vendet e dyta do të sigurojnë play off-in.

Kampionati Botëror i ardhshëm nuk do të zhvillohet si zakonisht gjatë muajve të verës. Ndeshjet e Botërorit “Katar 2022” do të luhen nga data 21 nëntor deri më 18 dhjetor 2022. (Kohapress) E ENJTE, 10 DHJETOR 2020

Javore KOHA

35