Classics brochure Film Fest Gent 2021 - Theo Angelopoulos

Theo Angelopoulos #retrospective

Classics filmfestival.be 12 → 23 OKTOBER 2021 | 1

Het Classics-programma is mede mogelijk gemaakt dankzij Greek Film Centre en de Theo Angelopoulos Heirs Association.

Theo Angelopoulos (1935 - 2012) Foto: Angelopoulos - Argyropoulos Photopress

Film Fest Gent 2021 neemt je dit jaar mee naar het land van mythen en sagen, van de traditionele sirtaki, van moussaka en het blauwe oog: Griekenland. Een land met een complexe geschiedenis, heel wat conflicten, maar ook met een enorm rijke filmcultuur. Tijdens de 48ste editie van Film Fest Gent ontdek je niet alleen hedendaagse Griekse toppers, de kortfilms van de talentvolle Jacqueline Lentzou en de filmmuziek van maestro’s als Mikis Theodorakis en Eleni Karaindrou; je kunt ook de magistrale cinema (her)beleven van een van de grootste Europese regisseurs aller tijden: Theo Angelopoulos. Patrick Duynslaegher, curator van het Classics-programma, begeleidt je doorheen het doolhof van de moderne Griekse geschiedenis en legt haarfijn uit waarom Angelopoulos verplichte kost is voor elke filmliefhebber. Naast een contextuele schets over de Griekse filmmaker en diens films, vind je in deze brochure een handige tijdlijn van de Griekse geschiedenis zodat je geen detail in Angelopoulos’ films hoeft te missen.

Na zijn eerste langspeelfilm, Anaparastasi, uit 1970 draaide Theo Angelopoulos tussen 1972 en 1977 een filmtrilogie over de moderne Griekse geschiedenis: Days of ‘36, The Travelling Players en The Hunters. Vooral met het middenluik, The Travelling Players (1975), vestigde hij zijn status als de belangrijkste Griekse filmmaker tot dan toe en een van de grote meesters van wat toen de ‘moderne’ cinema werd genoemd. Zijn stijl en vormexperimenten liggen inderdaad in het verlengde van de baanbrekende cinematografische verkenningen van Michelangelo Antonioni, Miklós Jancsó en Alain Resnais, maar ondanks alle mogelijke verwijzingen en inspiratie zijn ze ook volkomen uniek, ook al omdat ze onlosmakelijk verbonden zijn met de Griekse nationaliteit en cultuur.

De (moderne) Griekse geschiedenis en de eeuwenoude Griekse mythen zijn de twee bouwstenen van het oeuvre van Angelopoulos en zorgen ook voor de complexe gelaagdheid van zijn films. Zo verwijzen veel personages naar de Griekse mythologie. Ze zijn hedendaagse incarnaties van de oergestalten uit de klassieke heldendichten. Terecht schrijft filmmaker en -criticus Mark Cousins (in het boek Close-Up: wereldgeschiedenis van de film) dat de meeste films van Angelopoulos allegorische reizen zijn, gemodelleerd naar Homerus’ Odyssee.

2 | F I L M F EST G E NT 2 0 2 1

Angelopoulos groeide op in een land dat verscheurd en verlamd werd door oorlog, burgeroorlog, grensconflicten, een dictatuur van kolonels, … De figuren van de weerstander, de maquisard, de patriot en de ontgoochelde communist domineren zijn werk. Zijn protagonisten kunnen van huis weggelopen kinderen zijn, maar ook megalomane messiassen of rondreizende komedianten.

Op een of andere manier zijn het altijd bannelingen, ontheemden, verdoemden. In zijn latere films gaat het nadrukkelijker over door de diaspora op drift geraakte mensen, over de verbanning van hele populaties, over conflicten in de Balkan die massale vluchtelingenstromen op gang brachten, over de vluchteling en de thuisloze die het paradigma zijn geworden van de geschiedenis van de twintigste eeuw en van de eerste decennia van deze eeuw. Cousins merkt ook op dat Griekenlands grenspositie tussen Europa, Azië en de Balkan ervoor zorgde dat het idee van de ‘betwiste ruimte’ een centraal politiek en historisch thema werd in films als Landscape in the Mist (1988), Ulysses’ Gaze (1995) en Eternity and a Day (1998).

De personages van Angelopoulos zijn bijna altijd onderweg. Hun interactie met het landschap is cruciaal in de esthetiek van de regisseur wiens werk je - puur formalistisch bekeken - ook zou kunnen samenvatten als Figures in a Landscape, de titel van een vergeten film uit 1970 van Joseph Losey, zelf een banneling die vaak films maakte over

ballingschap. Hoewel zijn films sterk verankerd zijn in de sociale en politieke geschiedenis en in de specifieke Griekse realiteit, maakt Angelopoulos geen ‘realistische’ drama’s, zoals je dit kan zeggen over zijn Italiaanse tijdgenoot Francesco Rosi, of over Ken Loach en de gebroeders Dardenne. “Realisme kan me gestolen worden. De religieuze benadering van de realiteit is nooit mijn ding geweest”, zei hij in een interview in het tijdschrift Cinema 82.

“In al mijn films vertrek ik van de realiteit, maar probeer ik geen uiterlijk maar een innerlijk beeld te projecteren.”

Angelopoulos is in de eerste plaats een groot stilist. Zeker in de eerste periode van zijn werk is zijn verhalende stijl gebaseerd op de quasi-afwezigheid van close-ups, met liefst totaalopnamen en zo weinig mogelijk cuts die de spanning en authenticiteit van de handeling verbreken. Deze lange shots worden gemaakt met een immobiele camera of via complexe tracking shots waarbij een nauwgezette choreografie van beweging binnen en buiten het beeld de klassieke decoupage vervangt die gebaseerd is op de reverse-angle montage (snijden tussen een persoon en datgene waar hij of zij naar kijkt of tegen praat). In vroege films als The Hunters (1977) en Alexander the Great (1980) beweegt de camera zich los van de personages om de ruimte te exploreren.

Vanaf Voyage to Cythera (1984) volgt de camera meer de personages. Angelopoulos bedient zich vaak van frontale shots wat aan zijn films een

12 → 23 OKTOBER 2021 | 3

tableau-achtig aspect geeft: een filmbeeld ziet eruit als een toneelbeeld dat is gefilmd vanaf de eerste rij in de zaal. Hij gebruikt meestal de 35mm-lens (in mindere mate ook 50mm en zelden een zoom), wat grote dieptescherpte garandeert en ervoor zorgt dat actie in de achtergrond haarfijn gedefinieerd blijft.

Hij draait zijn films niet op zonovergoten toeristische locaties, maar in kleine, onherbergzame dorpen in Noord-Griekenland, waar het kouder en mistiger is en het vaak regent. En wel in die mate dat mensen die hun paraplu openen een van zijn visuele leidmotieven wordt. Angelopoulos en zijn vaste DoP (director of photography) Giorgos Arvanitis puren uit wat er eentonig grijs zou kunnen uitzien verfijnde beelden vol subtiele schakeringen en nuances die tegelijk een grote droefenis en schoonheid uitstralen. Gevraagd hoe hij zelf zijn camera zou omschrijven, antwoordde Angelopoulos: “Ik zou het een cinema noemen van dode ruimte ingeklemd tussen tijden waarin er dingen plaatsvinden.”

Door de plaatsing van de camera, de afstand die hij schept tussen het getoonde en de toeschouwer, het gedurfd gebruik van ellipsen, zijn geheel eigen kijk op het tijdruimtelijke en de ingetogen stijl van acteren, maakt Angelopoulos - uitgerekend in het land dat het drama heeft uitgevonden - zeer gededramatiseerde films.

Met als bijkomende paradox dat hij in zijn ceremoniële mise-en-scène elk plein, elk decor, elk kruispunt, elke ruimte (van balzalen tot

bussen en staketsels en aanlegsteigers) tot een podium weet te verheffen.

Muziek speelt een cruciale rol in zijn contemplatieve films. Niet alleen levert zijn vaste componist Eleni Karaindrou de fragiele muzikale ondersteuning bij de visuele melancholie, ook maakte Angelopoulos veelvuldig gebruik van diëgetische muziek: personages die dansen en musiceren, volksmuziek die weerklinkt op feesten, de internationale en andere strijdliederen die aan manifestaties en protesten een stem geven. Oude grammofoons of jukeboxen kunnen belangrijke instrumenten zijn om zijn choreografie aan te sturen en het langzame tempo van de camerabewegingen te bepalen. Sommige sequenties bezitten dan ook een quasi-musicalgehalte, maar dan uiteraard meer verwant aan de progressieve leerstukken van Bertolt Brecht en Kurt Weill (De Driestuiversopera) dan aan de droomfabriek van filmstudio MGM. De tijd is niet lineair in de films van Angelopoulos maar cyclisch met een voortdurend terugkeren naar het verleden. Het heden wordt doorkruist door de spoken van wat achter ons ligt, maar ook door de beloftes voor de toekomst. De Franse filmmaker Robert Bresson maakte ooit het onderscheid tussen een schriftuur-cinema en spektakel-cinema.

Angelopoulos komt tot een mise-en-scène die zowel schriftuur als spektakel is. Zelf zegt hij over zijn stijl van lange takes waarin soms

4 | F I L M F EST G E NT 2 0 2 1

aan het einde van de rijbeweging tien jaar zijn voorbijgegaan: “De vormgeving van mijn films heeft verschillende redenen. In de eerste plaats vind ik dat het publiek het recht heeft om op adem te kunnen komen tijdens het kijken naar een film en niet vermoeid moet worden met een bombardement van beelden en indrukken. Ik wil aan mijn films ook een ritme geven waarin de stilte een plaats heeft. Naast muziek, teksten (ik spreek liever over teksten dan dialogen) en geluiden is stilte ook een belangrijk uitdrukkingsmiddel. Ik probeer daarmee te vangen wat in het theater le moment mort heet.

Er is ook nog een politieke reden waarom mijn films dat ritme hebben. In de traditionele film wordt de kijker ingepakt en meegesleept, hij zit van begin tot einde ‘in’ de film. Ik wil graag dat het publiek niet na afloop, maar tijdens het kijken naar de film kan nadenken over de inhoud. De kijker moet als het ware ‘in’ en ‘uit’ kunnen stappen. Ik denk dat die manier van kijken een grotere bewustwording kan brengen.

Als dit aan theater doet denken, dan is dat ook het theater van de geschiedenis.” (uit filmblad Skoop juni 1979) Angelopoulos loochent dat hij in zijn gebruik van lange tracking shots beïnvloed is door Miklós Jancsó: “Plan-séquence wordt al de hele filmgeschiedenis gebruikt. Neem bijvoorbeeld de films van Murnau. De manier waarop Jancsó gebruikmaakt van tracking shots is geen echte plan-séquence. Er is een fundamenteel verschil

tussen hoe hij en ik dit doen. Ik gebruik planséquence om een complete, voltooide scène te bouwen met inherent dialectisch contrapunt.

De scène wordt voltooid binnen één shot, terwijl de plan-séquence bij Jancsó wel lang kan zijn maar niet uitmondt in een afgewerkte scène en maar één betekenis heeft. Wat invloeden betreft: de enige specifieke invloeden die ik in mijn werk erken, zijn de plan-séquence en deepfocustechnieken van Orson Welles en het gebruik van tijd en off-camera space bij Kenji Mizoguchi. Ook in mijn werk is de tijd materieel en concreet aanwezig; echte tijd, geen gesuggereerde tijd.” (uit interview door Tony Mitchell in Sight & Sound in 1980) Zo sterk en persoonlijk is Angelopoulos’ filmische visie op de hem omringende wereld dat hij decennialang alles en iedereen in de Griekse cinema overschaduwde. Pas met de absurdistische nieuwe Griekse cinema na de eeuwwisseling kregen anderen enige internationale naambekendheid, met op kop Yorgos Lanthimos, omschreven in The Guardian als “de lachende doodgraver van de hedendaagse Griekse filmcultuur”. Het is een verschijnsel dat wel vaker te noteren valt in landen die niet de grote cinematografische cultuur en traditie hebben als Italië, Frankrijk of de VS. Jarenlang is één naam hét synoniem van wat het betreffend land cinematografisch te bieden heeft. Zo belichaamde Ingmar Bergman decennialang de Zweedse cinema; Luis Buñuel en later Pedro Almodóvar de Spaanse; Miklos

12 → 23 OKTOBER 2021 | 5

Jancsó de Hongaarse; Nagisa Oshima de nieuwe Japanse cinema; David Cronenberg de Canadese; Michael Haneke de Oostenrijkse; Daniel Schmid de Duitstalige Zwitserse cinema; Carl T. Dreyer en later Lars von Trier de Deense; Andrzej Wajda de Poolse; Satyajit Ray de Indische; Dušan Makavejev de Joegoslavische; Glauber Rocha de Braziliaanse; King Hu de cinema uit Hong Kong; en dichter bij huis André Delvaux en nu Jean-Pierre en Luc Dardenne de Belgische cinema. Niemand zal ontkennen dat Angelopoulos als filmmaker torenhoog uitsteekt boven de enkele bekende namen onder zijn land- en tijdgenoten: Michael Cacoyannis (Zorba the Greek), Nikos Koundouros (Mikres Afrodites), Costa-Gavras (die carrière maakte in Frankrijk en met zijn spraakmakende thriller Z het Griekenland van net voor het kolonelsregime op de kaart zette).

Angelopoulos zei dat zijn relatie tot de Griekse cinema er een was van haat-liefde en vaderzoonspanningen die vanuit de traditie van het Griekse treurspel kunnen bekeken worden, maar ook gevoed worden door de freudiaanse psychoanalyse. Hij maakte zijn eerste drie films tijdens de militaire junta en zei in 1980 dat het makkelijker was een film te draaien onder het kolonelsregime dan ‘nu’, omdat het toen ging om een duidelijke antithese. Er was een grotere cohesie tussen de mensen die zich verzetten en een grotere coherentie aan de linkerzijde.

Een paar decennia lang was elke nieuwe Angelopoulos-film een cinefiel topmoment waar zijn fans verlangend naar uitkeken. Zijn films wonnen op de grootste festivals de belangrijkste prijzen, waaronder een Zilveren Leeuw in Venetië voor Alexander the Great en Landscape in the Mist en een Gouden Palm in Cannes voor Eternity and a Day. Waardering voor zijn werk is nooit overgeslagen op een ruimer publiek. Angelopoulos blijft voor velen, zelfs in filmminnende kringen, een grote onbekende.

Zo brak hij anders dan Godard, Antonioni en Wenders ook nooit echt door in het circuit van de universitaire filmclubs in de VS. De meeste niet-Amerikaanse regisseurs die in de States een culturele bekendheid kregen, passeerden via de selectie van het filmfestival van New York. Op die manier lanceerde festivaldirecteur Richard Roud in de jaren zestig en zeventig zijn fetisjregisseurs: Bresson, Truffaut, Godard, Bertolucci, Straub, Fassbinder, … Jammer genoeg had hij een hekel aan Angelopoulos, waardoor die nooit de opstap kreeg naar een bekendheid in cinefiele kringen over de oceaan. Maar hij wordt hogelijk gewaardeerd door veel grote cineasten, onder wie Martin Scorsese, die hem in Cannes de Gouden Palm gaf. Zoals enkele andere grote filmmakers met een uniek oeuvre - Orson Welles, Robert Bresson, Stanley Kubrick en Jean-Pierre Melville - heeft Angelopoulos de fatale kaap van dertien langspeelfilms niet overschreden.

Patrick Duynslaegher Curator Classics Film Fest Gent

6 | F I L M F EST G E NT 2 0 2 1

Tijdlijn Griekenland & Theo Angelopoulos De films van Theo Angelopoulos wemelen van de referenties naar de moderne geschiedenis van Griekenland en - later - bij uitbreiding de Balkanlanden.

Angelopoulos zegt zelf dat een gedetailleerde kennis van de historische achtergrond niet noodzakelijk is om zijn films te waarderen. Hij blijft liefst zo vaag mogelijk uit angst om in het didactische te vervallen. De historische achtergrond toont hij dan ook zo abstract mogelijk. Voor wie toch het grotere geheel wil zien en om te illustreren hoe historisch onderbouwd de films - met al hun complexe referenties van Angelopoulos zijn, zal deze tijdlijn een handig instrument vinden. De tijdlijn bevat een chronologie van de geschiedenis van Griekenland, met vermelding van de scènes in Angelopoulos’ films die naar historische gebeurtenissen verwijzen.

POLITIEKE/ MAATSCHAPPELIJKE FEITEN

→ Wie nog dieper wil duiken in de films van Theo Angelopoulos kan tijdens het festival op filmfestival.be een diepgravende tekst lezen over elke film van de Griekse grootmeester.

REFERENTIES IN DE FILMS VAN ANGELOPOULOS FILMOGRAFIE EN BIOGRAFIE VAN ANGELOPOULOS

12 → 23 OKTOBER 2021 | 7

Tijdens de negentiende eeuw neemt in Griekenland het verzet tegen de Turkse overheersers hand over hand toe, naarmate het Ottomaanse Rijk eeuwenlang een wereldmacht - meer tekenen van verzwakking vertoont.

1815 Congres van Wenen. De grote mogendheden bespreken het streven van de Grieken om los te komen van het in ontbinding verkerende Turkse/Ottomaanse Rijk. Groot-Brittannië voelt er niet veel voor, omdat het de veroverde Ionische eilanden voor zichzelf wenst te behouden.

1818 De Nieuwgriekse dichter Dionysios Solomos steunt met zijn gedichten de opstanden van het Griekse volk tegen het Ottomaanse Rijk dat hen als slaven behandelt.

zich met deze romantische dichter en vertelt het verhaal van Solomos aan de kleine jongen over wie hij zich ontfermt.

Solomos verschijnt in flashbacks waarin we zien hoe hij van Italië naar Griekenland trekt, naar zijn eilandje Zakynthos, er woord per woord de taal leert en er zijn Hymne aan de vrijheid (1823) schrijft, het nationaal volkslied.

25 maart 1821 Griekse onafhankelijkheidsverklaring van het Ottomaanse Rijk (nu ook de Griekse nationale feestdag) en begin van de Griekse Onafhankelijkheidsoorlog tegen de Turken.

Alexander the Great → Een zekere Kolokotranis, die een helm draagt en zowel in kledij als in de gebaren verwijst naar de beroemde krijgsheer en veroveraar Alexander de Grote, is een van de inspiratiebronnen voor het hoofdpersonage.

Juli 1832

Eternity and a Day → De hedendaagse schrijver-protagonist Alexandros (Bruno Ganz) identificeert

Einde van de Griekse Onafhankelijkheidsoorlog. Met het Verdrag van Constantinopel en het Congres van Londen wordt de onafhankelijkheid van het moderne Griekenland erkend.

8 | F I L M F EST G E NT 2 0 2 1

1870

1897

Een groepje Engelse aristocraten wordt tijdens een toeristische excursie in Marathon ontvoerd door Griekse bandieten.

Ze worden gegijzeld en de bandieten eisen amnestie in ruil voor de gevangenen.

Grieks-Turkse Oorlog (ook wel Dertigdaagse Oorlog). De Grieken worden verslagen. Kreta krijgt op wens van de grote mogendheden een zelfstandig bestuur onder Turkse suzereiniteit. (In 1908 wordt Kreta officieus met Griekenland verenigd.

Pas in 1913, na de Balkanoorlogen, is dit officieel erkend.)

1900

Alexander the Great → Dit waargebeurd incident wordt verplaatst naar het begin van de twintigste eeuw, een periode waarin socialistische maatschappijvisies in confrontatie gaan met dictaturen.

Alexander the Great → De film opent met de eerste nieuwjaarsviering van de twintigste eeuw en speelt zich af in de vroege jaren 1900 op het platteland, behalve de slotscène waarin de kleine Alexander Megalexandros wordt en bij zonsondergang naar de stad trekt (het hedendaagse Athene).

1905

1889

De gebroeders Manakis, de Lumières van de Balkan, maken hun eerste films.

Days of ‘36 → Een politicus herinnert de weduwe van een vermoorde vakbondsleider aan een heuglijk groot bal in 1889, waarna ze beiden beginnen te zingen.

Ulysses’ Gaze → De door Harvey Keitel vertolkte regisseur reist naar Monastir, de stad waar de gebroeders Manakis zich in 1905 hebben gevestigd. Meer dan zestig jaar registreerden ze met hun camera de gezichten, de landschappen, de lokale gebruiken en de onrust in de Balkan.

12 → 23 OKTOBER 2021 | 9

1912-1913 Eerste Balkanoorlog. Op initiatief van Rusland komt er een verbond tussen Bulgarije, Servië, Montenegro en Griekenland tegen Turkije. Zogenaamd om een eind te maken aan economische misstanden in Macedonië, in werkelijkheid omdat Rusland door verdeling van Europees Turkije onder de Balkanvolken invloed wil winnen. De Turken worden overal teruggeslagen. Saloniki en Adrianopel vallen in handen van de overwinnaars.

Koning George I van Griekenland verhuist naar Saloniki en wordt er vermoord. Zijn zoon Constantijn I volgt hem op. De Grieken bezetten een reeks eilanden in de Egeïsche Zee. Op 30 mei 1913 wordt de Vrede van Londen ondertekend. Turkije staat alle gebied ten noordwesten van de lijn Enos-Midia met Adrianopel en Kreta aan de verbondenen af.

1913 Tweede Balkanoorlog. Servië, Griekenland en Roemenië strijden tegen Bulgarije om de verdeling van de buit. De grote mogendheden houden zich afzijdig. De Turken - met Enver Pasja in de rangen, een belangrijke figuur in de Turkse oorlogsgeschiedenis - nemen Adrianopel weer in. Op 10 augustus tekenen Bulgarije, Roemenië, Servië, Montenegro en

Griekenland het Verdrag van Boekarest.

Bulgarije staat een deel van de Dobroedzja met Silistria af (noordoosten van Bulgarije).

Griekenland krijgt Kreta, bijna geheel Epirus en delen van Macedonië met Saloniki, Seres, Drama en Kawala. Het andere deel van Macedonië gaat naar Servië, terwijl Bulgarije van zijn veroveringen uit de Eerste Balkanoorlog slechts een deel van Thracië met de haven Dede Agatsj aan de Egeïsche Zee behoudt. Ook Montenegro krijgt gebiedsuitbreiding. Bij het Verdrag van Constantinopel (29 september) geeft Bulgarije Dimotika, Adrianopel en Kirkilisse aan Turkije terug. Ten slotte is er het Verdrag van Athene (14 november) waar Griekenland en Turkije (het Ottomaanse Rijk) formeel een einde maken aan de Tweede Balkanoorlog. Over de vraag over het bezit van de vroegere Turkse eilanden moet door de grote mogendheden beslist worden.

Vóór de Eerste Wereldoorlog is er in het culturele veld enerzijds een beweging die terugkeert naar het folklorisme en het populisme en anderzijds een opflakkering van het hellenisme en isolationisme.

1914 Eerste Wereldoorlog. Griekenland stelt zich neutraal op. Het eiland Cyprus met zijn Griekse en Turkse bevolking valt onder Brits bestuur.

1 0 | F I L M F EST G E NT 2 0 2 1

geschat op 1,5 miljoen. Dit kan gezien worden als de eerste moderne poging om een totale bevolkingsgroep te vernietigen.

Ulysses’ Gaze → Er duiken archiefbeelden op van de Grote Oorlog en van de Balkanoorlog, geschoten door de gebroeders Manakis.

Harvey Keitel heeft een verhouding met een Bulgaarse weduwe die hem voor het liefdesspel de kleren laat aantrekken van haar overleden man en wordt als in een droom teruggekatapulteerd naar de Eerste Wereldoorlog met zijn soldatenuniformen en kanongebulder.

1917 Griekenland sluit zich aan bij de geallieerden (Frankrijk, Groot-Brittannië, Rusland). Mustafa Kemal Atatürk, een voormalige Jong-Turk en een voortreffelijke militair, weet de Fransen en Grieken uit Turkije te verdrijven. In de Eerste Wereldoorlog worden in het kader van de ‘bevolkingsuitwisselingen’ in totaal 1,3 miljoen Grieken teruggestuurd, voornamelijk uit Turkije.

De akkoorden die de geallieerden tijdens de Eerste Wereldoorlog onderling overeenkomen, zijn een complicerende factor voor de historische ontwikkeling van de voormalige Ottomaanse gebieden.

De Britten, Fransen, Grieken en Italianen vinden een akkoord over hun aandeel in de Turkse buit.

Als hij te kampen krijgt met een Griekse en Italiaanse invasie tekent de Turkse sultan een belachelijk vernederend vredesverdrag. Hij doet enorme concessies aan Griekenland, Armenië zou een onafhankelijke staat worden en wat van Turkije overblijft, wordt verdeeld in Britse, Franse en Italiaanse invloedssferen.

1919 Inwoners uit de Griekse gemeenschap van Odessa (hedendaags Oekraïne), die op de vlucht zijn voor de Bolsjewieken, komen aan in Griekenland.

Trilogy: The Weeping Meadow → De openingsscènes reconstrueren deze diaspora.

De Eerste Wereldoorlog leidt tot de moord op een onbekend aantal Armeniërs door Turkije. Het aantal wordt gewoonlijk 12 → 23 OKTOBER 2021 | 11

1920 Verdragen bezegelen de ontbinding van de feodale dynastieke staat van de Habsburgers en van het Ottomaanse Rijk.

Het komt tot een nieuw vredesverdrag (het Verdrag van Sèvres) waarbij Turkije afstand doet van alle aanspraken op de Arabische gebieden en op de eilanden in de Egeïsche Zee, alsook Cyprus, Rhodos en de Dodekanesos. Daarop volgt een omruil van Griekse en Turkse bevolkingsgroepen.

Dit voedt echter opnieuw de onderlinge haatgevoelens tussen die groepen. Atatürk verwerpt deze regeling. De eeuwenoude vijandschap tussen de Grieken en de Turken laait weer op als Griekse troepen op Ionia landen om er een Grieks bestuur te vestigen.

1920 Griekse verkiezingen. De pro-Duitse koning Constantijn keert terug uit ballingschap. De Britten die bondgenoten waren van de Grieken sinds de Griekse Onafhankelijkheidsoorlog in de jaren 1820 trekken hun steun terug zodat Griekenland nu op zijn eentje Turkije moet trotseren.

1921 Grieks-Turkse Oorlog in Klein-Azië.

Ulysses’ Gaze → De gebroeders Manakis openen hun eerste filmzaal, aanvankelijk in open lucht, daarna overdekt. Hun bioscoop wordt in 1939 bij een brand vernield.

Augustus 1922 Turkije zet in het Grote Offensief op alle fronten alle middelen in om Griekenland te verslaan. De sterkste eenheden van de Grieken zijn ingegraven in Afyon (in het westen van Turkije).

Landscape in the Mist → De komedianten verzamelen aan zee.

Een van hen geeft een lange speech waarin hij refereert aan de Turkse bezetting van Afyonkarahisar.

Najaar 1922 Einde van de Grieks-Turkse Oorlog met desastreuze nederlaag van Griekenland. In september is er de grote brand van Smyrna die de havenstad bijna volledig van de kaart veegt. Heel wat Grieken en Armeniërs laten het leven.

1 2 | F I L M F EST G E NT 2 0 2 1

Anderhalf miljoen vluchtelingen uit Turkije en andere gebieden komen aan in Griekenland. Een miljoen Grieken worden verjaagd van de gronden waar ze sinds de Oudheid woonden.

Trilogy: The Weeping Meadow → Vluchtelingen vinden een onderkomen in een groot vervallen gebouw.

The Travelling Players → De monoloog van Elektra’s vader op de trein verwijst naar dit militaire debacle van de Griekse evacuatie uit Klein-Azië.

Landscape in the Mist → In de scène aan zee geven de komedianten commentaar op deze gebeurtenissen en hoe in 1922 de eerste regering van algemene eenheid werd gevormd.

De grootste oorzaak van de politieke conflicten in het moderne Griekenland hebben te maken met de monarchie, een instituut dat de grootmachten het land opdringen na de Griekse Onafhankelijkheidsoorlog. Het conflict tussen links en rechts in de Griekse politiek

moet dan ook gezien worden in het licht van de traditionele vijandschap tussen monarchisten en republikeinen.

1924 Onder de liberale politicus Eleftherios Venizelos wordt de Griekse republiek uitgeroepen en gaat koning George II in ballingschap. Er volgen jaren van economische crisis, die wordt versterkt door de instroom van vluchtelingen uit Klein-Azië. Er volgt een periode van grote politieke instabiliteit, menige staatsgreep en het meerdere malen verdrijven en vervolgens weer terugroepen van de Griekse koning.

1928 Eleftherios Venizelos wordt premier en begint aan zijn derde ambtstermijn.

1935 Na een volksstemming georganiseerd door royalistische legerofficieren wordt de koning opnieuw op de troon gehesen.

27 april 1935 Geboorte van Theo Angelopoulos. In de lagere school moet hij samen met de hele klas de poëzie van de romantische dichter Andreas Kalvos reciteren. Hij groeit op in een periode van oorlog en onrust:

12 → 23 OKTOBER 2021 | 13

de oorlog in 1940, de Duitse bezetting, de Britse interventie, de burgeroorlog in 1944.

Zijn vader wordt ter dood veroordeeld.

Samen met zijn moeder moet hij het lichaam van zijn vader identificeren in een veld bezaaid met lijken. Hij is er niet bij. Jaren later zou zijn dood gewaande vader weer opdagen. Op de dag van zijn terugkeer regent het. Als Angelopolous begint te schrijven aan zijn eerste scenario opent hij met de woorden: “Het regent.”

1936 Bij de Griekse verkiezingen is de koning - met de steun van zijn officieren en geholpen door de aarzelingen van de grote politieke partijen - doorslaggevend in het effenen van het pad van generaal Ioannis Metaxas, een van zijn trouwste supporters.

4 augustus 1936 Twee maanden nadat hij eerste minister is geworden, ontbindt Metaxas het parlement en eigent hij zich dictatoriale macht toe, zogezegd om de invloed van de communisten (die bij de verkiezingen zes procent hadden gehaald) een halt toe te roepen. De dictatuur van Metaxas zou vier jaar duren.

The Travelling Players → De minnaar van de moeder kiest meteen partij voor Metaxas.

Metaxas’ fors nationalistisch, quasifascistisch regime vult het politiek vacuüm in Griekenland na het instorten van de expansionistische ‘Grote Idee’-ideologie die in grote mate het avontuur in KleinAzië gemotiveerd had. Het regime geeft zelf toe dat ze ten minste 50.000 politieke tegenstanders heeft verbannen.

1939 Val van Metaxas.

Days of ‘36 → De film speelt zich af net voor de dictatuur van Metaxas. Een vakbondsman wordt vermoord tijdens een arbeidersdemonstratie. Een gewezen politie-informant wordt gearresteerd en van moord beschuldigd.

The Travelling Players → De film omspant dertien jaar: beginnend met de val van Metaxas en eindigend met de verkiezing van Alexandros Papagos in 1952, waarbij de ene dictatuur vervangen wordt door een andere.

1 4 | F I L M F EST G E NT 2 0 2 1

28 oktober 1940 Zuidoost-Europa wordt in de Tweede Wereldoorlog betrokken wanneer Italiaanse troepen onverwacht Griekenland aanvallen, dat het ultimatum van Mussolini om steunpunten af te staan heeft afgewezen. De Duitsers schieten de Italianen te hulp tegen de Grieken die doordringen tot Albanië en een derde van het land bezetten. Engelse strijdkrachten landen op Kreta en andere Griekse eilanden.

The Travelling Players → De vader deelt de Italiaanse agressie mee aan het publiek. Wanneer de oorlog wordt verklaard, sluit de acterende leider van het gezelschap zich aan bij het Griekse leger.

Kreta door middel van een opzienbarende actie van luchtlandingstroepen die de Engelsen tot de aftocht dwingen. De Engelse Middellandse Zeevloot lijdt grote verliezen in de wateren rond Kreta.

De troepen van de asmogendheden beheersen de Egeïsche Zee. Het Duitse leger breekt door de Metaxaslinie en beëindigt de Balkanveldtocht met de bezetting van geheel Griekenland.

De Griekse koning vlucht naar Kreta en vandaar naar Egypte. Kort na de Duitse invasie komt Metaxas te overlijden.

Oktober 1941 De Duitsers stellen een collaborerende regering aan.

6 april 1941 Hitler grijpt in. In een kort lenteoffensief, dat slechts een ouverture is voor de komende massaslachting, lopen de Duitsers Joegoslavië en Griekenland onder de voet en bezetten ze Athene. Zonder enig succes te boeken, voeren de Italianen sinds oktober 1940 een oorlog met Griekenland.

Voor de zoveelste keer worden de Britse strijdkrachten - die de Grieken hulp willen bieden - van het Europese vasteland verdreven. De Duitsers veroveren ook

Voyage to Cythera → De film opent met een raadselachtige flashback-droom waarin de kleine Alexander tijdens de bezetting een Duitse soldaat plaagt die hem achtervolgt in de straten. Het lijkt een droom te zijn van de volwassen Alexander die circa 1983 geconfronteerd wordt met zijn oude vader

12 → 23 OKTOBER 2021 | 15

die na 32 jaar ballingschap terugkeert naar zijn geboortestreek.

The Travelling Players → De leider van het gezelschap wordt door de enige collega in het gezelschap met fascistische sympathieën verklikt omdat hij onderdak verschaft aan Britse soldaten.

De verklikker heeft een affaire met de vrouw van de directeur. De leider wordt doodgeschoten door een executiepeloton en zijn rivaal neemt de leiding over.

Ook tijdens de Tweede Wereldoorlog is er een communistische verzetsstrijder, Aris Velouchiotis, die zich voor een nieuwe Alexander uitgeeft en daarmee de traditie verlengt die teruggrijpt naar de Byzantijnse tijden toen een zekere Digenis Akritas beweerde de incarnatie te zijn van de held uit de Oudheid.

1941 De communisten richten het Nationaal Bevrijdingsfront EAM op, dat aanvankelijk alleen tegen de Duitse, Italiaanse en Bulgaarse bezetters vecht.

1942 EAM organiseert het bevrijdingsleger ELAS dat wordt gedomineerd door de communisten. ELAS vecht niet alleen tegen de Duitsers, maar keert zich ook tegen de EDES, de Nationale Republikeinse Griekse Liga die koning George II wil laten terugkeren. De EDES wordt gesteund door Groot-Brittannië dat Griekenland binnen zijn invloedssfeer heeft. Opgericht op liberale en antimonarchistische grondslagen, wordt de EDES steeds rechtser.

1943 Het verzet organiseert zich.

Herfst 1944

Alexander the Great → Angelopoulos put uit al deze legendes om zijn titelheld te typeren.

Na de bevrijding van de Duitsers gaat de strijd tussen het ELAS en de EDES verder. De communisten maken zich meester van het grootste deel van het Griekse platteland. De nieuwe regering in Athene geeft het bevel ELAS te ontbinden, dat reageert met een opmars naar de hoofdstad. De Britse troepen, die de prille

1 6 | F I L M F EST G E NT 2 0 2 1

democratie in Griekenland proberen te redden, kunnen het guerrillaleger van ELAS nauwelijks bedwingen.

April 1944 Het partizanenleger wordt met hulp van de Britten overwonnen.

The Travelling Players → Zie de scène op het strand waarin de komedianten een voorstelling geven voor de Britse soldaten.

Landscape in the Mist → De komedianten duiken op en verwijzen in een scène op het strand naar de komst van de Britten en hoe ze de fascisten bevrijden en opnieuw bewapenen.

12 oktober 1944 Griekenland is bevrijd. Alle Griekse politici die in Caïro in ballingschap leven, keren terug.

The Travelling Players → Orestes, zoon van de leider en tijdens de oorlog aangesloten bij het Griekse

leger, vervoegt na de Duitse bezetting het partizanenleger in zijn strijd tegen de Britten.

Elektra, de dochter van de theaterleider, overtuigt Orestes om mee te doen aan een opvoering van hun toneelstuk Golfo, de herderin. Tijdens die opvoering wreekt hij zijn vader door zijn moeder en haar minnaar te vermoorden, alvorens hij de bergen in vlucht.

3 december 1944 Generaal Ronald MacKenzie Scobie, bevelhebber van de Britse troepen, vraagt de ontmanteling van ELAS. EAM reageert met een oproep voor nationale staking. Tijdens een protestmars in Athene opent de politie het vuur tegen de demonstranten. Die dag gaat de geschiedenis in als Rode Zondag.

The Travelling Players → Elektra’s monoloog aan de rivieroever refereert aan deze demonstratie.

Landscape in the Mist → De komedianten verwijzen naar de aankomst van de Britten in Athene onder het bevel van generaal Scobie.

1945 Russische troepen staan aan de grens van Turkije en Griekenland waar zich een communistische opstand ontwikkelt.

12 → 23 OKTOBER 2021 | 17

Na de Duitse terugtocht proberen communistische guerrillatroepen in Griekenland de monarchie ten val te brengen. De Britten willen dit niet zomaar laten gebeuren en grijpen in. (De Amerikanen staan volstrekt afwijzend ten aanzien van het Britse optreden, terwijl Stalin die bezwaren niet deelt: hij komt met Churchill overeen dat de Britten praktisch de vrije hand krijgen in Griekenland in ruil voor vrijheid van optreden voor de Russen in Roemenië.) Stalin weigert de Griekse communisten en de pro-communistische troepen te steunen tegen de Britten.

Gesteund door de extreemrechtse groepen en collaborateurs bestrijden de Britse troepen de communistische verzetsbeweging. De ‘Slag om Athene’ duurt een maand, tot ELAS zich terugtrekt uit de hoofdstad.

Februari 1945 Na moeizame onderhandelingen komt bij het Verdrag van Varkiza een wapenstilstand tot stand. EAM stemt toe om ELAS te ontmantelen in ruil voor een referendum over de monarchie. Er volgt een grootscheepse vervolging van communisten.

The Travelling Players → De partizanen leveren hun wapens in.

Terwijl buiten manifestanten het Verdrag van Varkiza aanklagen, gaan in een balzaal jonge koppels en fascisten de dansvloer op en bestoken beide partijen elkaar met gezongen slogans. Wanneer de ongewapende jongelui het afdruipen beginnen de fascisten met elkaar te dansen terwijl ze koningsgezinde liedjes zingen.

Mei 1945 Europa telt ongeveer 40,5 miljoen ontheemden.

Maart 1946 The Travelling Players → De Britten nemen Orestes gevangen en verbannen hem naar een penitentiair eiland waar hij later doodgeschoten wordt. Zijn lijk wordt voor de begrafenis teruggebracht naar het vasteland.

De rechtse populistische partij wint de verkiezingen waar EAM niet aan deelnam.

Het nieuwe regime kan rekenen op leger en politie om een terreurcampagne te lanceren tegen links.

The Travelling Players → Zie de monoloog van de dochter.

1 8 | F I L M F EST G E NT 2 0 2 1

1946-1949 De Griekse Burgeroorlog, een guerrillaoorlog van de communisten tegen aanhangers van de monarchie, is een voortzetting van het verzet tegen de Duitse bezetters in de Tweede Wereldoorlog.

Meer dan 100.000 Grieken wijken uit naar Oostbloklanden.

The Beekeeper → De protagonist Spyros bezoekt in 1987 met een vriend een oude, zieke strijdmakker, een Fransman (Serge Reggiani), die in 1948 naar Griekenland kwam om er in de burgeroorlog te vechten.

De gewezen kameraden hebben het over een “gemiste rendez-vous met de geschiedenis”.

Trilogy: The Weeping Meadow → Het einde van de film valt samen met het einde van de Griekse Burgeroorlog.

een oude strijdmakker. Ze herkennen elkaar door het fluiten van vogelzang, de geheime code van tijdens de burgeroorlog.

Hij brengt vervolgens een bezoek aan de begraafplaats, gaat van graf tot graf en somt alle doden op.

September 1946 Een referendum brengt koning George II terug op de troon. Het EAM roept na zijn terugkeer in het noorden de republiek uit.

De communisten nemen hierop opnieuw de wapens op. Het ELAS levert harde gevechten met Britse troepen. Ze krijgen hulp van communisten uit buurlanden en van de Sovjet-Unie. De royalisten worden gesteund door de V.S.

1946 De Russen verwijten Groot-Brittannië dat het nog altijd troepen in Griekenland gelegerd heeft. De Britse interventie in Griekenland maakt mogelijk dat daar vrije verkiezingen worden gehouden.

Griekenland wordt weer een monarchie.

1947 Voyage to Cythera → De oude protagonist ontmoet een gewezen tegenstander uit de burgeroorlog.

“We hebben allebei verloren”, luidt hun conclusie. Er is ook een weerzien met

De Britse economie krijgt zwaar te lijden onder de enorme oorlogsinspanningen en kan alleen zijn betalingsbalans in evenwicht houden door de Britse troepen terug te trekken uit Griekenland.

12 → 23 OKTOBER 2021 | 19

President Truman neemt het besluit dat de Verenigde Staten dan maar de kloof moeten vullen door Griekenland en Turkije financiële hulp te bieden om het deze staten mogelijk te maken het hoofd te bieden aan de door Rusland op hen uitgeoefende druk. Een paar maanden later wordt deze Truman-doctrine afgerond met het uitrollen van het Marshall-plan, het aanbod van economische steun aan Europese landen.

1949 Nederlaag van de communisten. Met de hulp van Amerikaanse troepen, die in de plaats gekomen zijn van de Britten, worden na soms zware strijd de communisten bij het Grammosgebergte verslagen. De drie jaren bittere strijd kosten het leven aan 60.000 mensen.

The Hunters → Er vindt een openluchtvertoning van de film Casablanca plaats. De hotelier en zijn vrouw ontmoeten elkaar in een bordeel.

Hij besluit het hotel Aigli te kopen, het hoofdkwartier van de partizanen tijdens de burgeroorlog dat er nu verlaten bij ligt. Na een bezoek aan het hotel verplaatst de film zich van 1949 naar 1952.

The Beekeeper → De imker Spyros (Marcello Mastroianni) reist in 1986 onder het regime van Papandreou van het noorden naar het

zuiden van Griekenland. Hij bezoekt ook zijn oudste dochter die zegt dat haar echtgenoot hem vijandig gezind is, omdat hij afkomstig is van Mani, een schiereiland in het zuiden van Griekenland dat tijdens en in de nasleep van de Griekse Burgeroorlog het toneel was van meedogenloze wraakacties die nog niet vergeten zijn.

In het kielzog van de burgeroorlog komen er concentratiekampen, massale folteringen, wordt de communistische partij verboden en vestigt het leger zijn greep op de Griekse politiek.

The Travelling Players → Deze repressie wordt besproken in de derde monoloog. Bij de terugkeer van een van de jonge mannen van het gevangeniseiland, besluit Elektra het toneelgezelschap weer op te starten. Haar neef neemt de plaats in van Orestes in de rol van Tasso, de minnaar van Golfo.

2 0 | F I L M F EST G E NT 2 0 2 1

1950 De verkiezingen tonen een korte opkomst van het centrum en bevestigen ook de veerkracht van links.

1951 Voyage to Cythera → Begin van de ballingschap van de protagonist die in 1983 na 32 jaar in de Sovjet-Unie terugkeert naar zijn geboortestreek in de Griekse bergen.

16 november 1952 De Amerikaanse buitenlandse politiek in tijden van de Koude Oorlog weegt sterk door in de verkiezingsoverwinning van Alexandros Papagos die de nieuwe sterke man wordt.

The Travelling Players → In het begin van de film komen de komedianten aan in het station van Aegion. Ze wandelen door de stad, waar de verkiezingscampagne van Papagos op volle toeren draait en luidsprekers oproepen om voor Papagos te stemmen “indien je geen nieuwe Rode December wil”.

18 november 1952 De overwinning van de Greek Rally, de partij van generaal Papagos gestoeld op Charles de Gaulles Rassemblement du

Peuple Français, verzwakt de democratie.

De partij wordt gesteund door de Amerikanen (die wel tot twee keer toe hun veto stelden tegen de regerinsvorming).

Op het oog is er nu een parlementaire democratie, maar de macht komt in handen van extraparlementaire krachten die uiteindelijk een echte parallelle regering gaan vormen die verzot is op de koning en zijn entourage.

The Hunters → De opening van het hotel (met bal) vindt plaats op deze datum. Het hotel evolueert mee met de geschiedenis van Griekenland.

5 maart 1953 Dood van Stalin.

The Dust of Time → Op een massabijeenkomst in een klein stadje in Kazachstan kondigen de luidsprekers de dood aan van Stalin. Na een jarenlange scheiding zien Spyros en Eleni elkaar weer. De Sovjetpolitie arresteert Spyros en stuurt Eleni naar Siberië.

12 → 23 OKTOBER 2021 | 21

Augustus 1954

25 januari 1956

Finaal akkoord tussen Joegoslavië, Griekenland en Turkije over het Balkanpact, dat militaire bijstand verzekerde wanneer een van de landen zou worden aangevallen.

1955 Na de dood van premier Papagos slaat koning Paul twee vicepremiers over en geeft Konstantinos Karamanlis de opdracht een nieuwe regering te vormen, een hoogst ongebruikelijke procedure waardoor het duidelijk wordt dat het koningshuis eigenzinnig en los van de politieke verhoudingen begint op te treden.

Wat uiteindelijk tot de val van de monarchie zal leiden.

Karamanlis vervangt de ‘Griekse Concentratie’ van Papagos door een nieuwe partij, de Nationaal-Radicale Unie (ERE). Op binnenlands vlak wordt zijn regering gekenmerkt door politieke stabiliteit, maar in de buitenlandse politiek door hevige conflicten met Turkije over Cyprus. Karamanlis zou aan de macht blijven tot 1963.

In de jaren vijftig zoekt de EOKA (Nationale Organisatie voor Cypriotisch Verzet) onder leiding van Georgios Grivas door middel van terroristische aanslagen aansluiting bij Griekenland.

Op het twintigste congres van de Communistische Partij van de SovjetUnie levert Nikita Chroesjtsjov harde kritiek op Jozef Stalin, voornamelijk op de Grote Zuivering in de jaren ‘30 en de persoonsverheerlijking van Stalin. Deze toespraak is de aanzet tot de verdere destalinisatie in de Sovjet-Unie.

The Dust of Time → Een lege rommelzaal volgestouwd met borstbeelden van Stalin is het gevolg van deze officiële kritiek op de persoonsverheerlijking van Stalin.

1958 Ondanks de gelegaliseerde terreur en de uitzonderingswetten die tijdens de Griekse Burgeroorlog tegen links en extreemlinks uitgevaardigd en nu nog versterkt worden, slaagt men er niet in om de oppositie monddood te maken. Bij de verkiezingen van 1958 behaalt links (EDA) vijfentwintig procent van de stemmen en meer dan tachtig afgevaardigden.

The Hunters → Na de getuigenverklaring van de hotelier is het de beurt aan de industrieel.

Zijn verklaring voert ons, zonder dat we van decor veranderen, terug naar de verkiezingen van 1958.

2 2 | F I L M F EST G E NT 2 0 2 1

1958 Het conflict met Turkije over Cyprus komt tot een voorlopige oplossing dankzij het Akkoord van Londen.

1960 De Britten verklaren Cyprus onafhankelijk.

Aartsbisschop Michael Makarios, die overigens wel sympathiseerde met de EOKA, wordt uitgeroepen tot president van Cyprus.

1960 Angelopoulos verlaat Athene om te gaan studeren aan de Sorbonne in Parijs. Hij stapt al snel over naar het IDHEC (Institut des hautes études Cinématographiques) maar wordt na een dispuut met een van zijn docenten aan de deur gezet.

1961 Dankzij manipulaties van het kiessysteem en morele en economische druk blijft de Nationale Radicale Unie (ERE) aan de macht tot 1963. De verkiezing van 1961 gaan de Griekse geschiedenis in als ‘de verkiezing van het geweld en de fraude’.

The Hunters → De bootjes van twee militanten kruisen elkaar. Een van hen zal twee jaar later sterven. De andere kondigt aan dat hij uit de politiek stapt.

1962 Aangemoedigd door de politie, beginnen extreemrechtse splintergroepen hun macht te tonen.

The Hunters → De protagonisten ontmoeten tijdens een jacht in het bos de leider van de anticommunistische brigade.

Juni 1963 Een geschil met de koning over de opportuniteit van politieke hervormingen leidt tot Karamanlis’ aftreden. Hij wordt, tot grote consternatie van zowel de Amerikanen als de monarchie, opgevolgd door Georgios Papandreou van de Unie van het Centrum.

12 → 23 OKTOBER 2021 | 23

The Hunters → Tweede ontmoeting tussen de ondernemer en de militante communist.

Tijdens een imaginair partijtje voetbal roepen ze herinneringen op aan hun gevangenschap in 1949. Een aantal jagers verzamelen zich in de taverne van de chef van de anticommunistische brigade.

1963 De tegenstand tegen de koning en de rechtse dictatuur wordt sterker dankzij Verenigd Democratisch Links (EDA) waarin communisten, communistische sympathisanten, socialisten en gewezen verzetslieden vechten voor de gemeenschappelijke zaak.

22 mei 1963 Tijdens een vreedzame manifestatie in Thessaloniki plegen twee rechtse extremisten een moordaanslag op de linkse militant en afgevaardigde van de EDA, Gregoris Lambrakis, voor de ogen van de betogers, de tegenbetogers en de politie die zich afzijdig houdt. Hij zou vijf dagen later aan zijn verwondingen bezwijken.

The Hunters → De moordaanslag op Lambrakis wordt samengevat in één shot waarin we de aanslag maar in de verte zien.

November 1963 De verontwaardiging over de moord op Lambrakis versterkt de democratische beweging die het ontslag van de regering eist en nieuwe verkiezingen. Na enkele mislukte manoeuvres moet het Paleis zwichten. Bij de parlementsverkiezingen in november komt Karamanlis voor het eerst niet als overwinnaar uit de bus. Hij trekt zich terug uit de politiek, draagt de leiding van de partij aan Panagiotis Kanellopoulos en vertrekt onder een valse naam in ballingschap in Parijs.

1964 De Centrumcoalitie - onder aanvoering van Papandreou - verovert de meerderheid in de kamer. Ondertussen lopen de spanningen tussen Grieken en Turken zo hoog op dat het Turkse leger het noorden van Cyprus bombardeert.

The Hunters → De ondernemer wordt vrijgelaten in een stad die de overwinning van Papandreou viert. Hij wordt in een dancing gechanteerd en bezoekt een bordeel.

1965 Rechtse krachten veroorzaken met Amerikaanse steun de val van Papandreou. Het offensief tegen de wettelijke regering begint zodra

2 4 | F I L M F EST G E NT 2 0 2 1

Papandreou zuiveringen wil doorvoeren bij het leger. Dit onthult een gepland complot, gesmeed door een geheime militaire organisatie (ASPIDA) met als doel een dictatuur à la Nasser te installeren. Verschillende ministers zijn bij de samenzwering betrokken, alsook Andreas Papandreou, de zoon van de premier én de leider van de linkse vleugel van de coalitie.

Het centrumbewind onder leiding van Papandreou deed de hoop rijzen dat Griekenland opnieuw een normaal politiek en sociaal leven zou krijgen. De politiek van Papandreou om met de terreur te breken, doet de Griekse oligarchie inzien dat dit naar een politieke evolutie leidt waarbij zij uiteindelijk hun privileges zullen verliezen. De tendens naar een sterkere onafhankelijkheid in de nationale politiek verontrust ook de V.S. In 1965 draait Angelopoulos Formix Story, zijn eerste film. Die wordt nooit afgewerkt en nooit vertoond.

15 juli 1965 De vorst Constantijn II zet eerste minister Papandreou aan om het ontslag van zijn regering te bieden in de zogeheten ‘koninklijke coup’. Er wordt een nieuwe regering gevormd met afgevaardigden die zich van het centrum hebben losgemaakt en die in het Griekse politieke leven

apostaten of geloofsverzakers worden genoemd. Het hof heeft deze afscheuring bekomen door het marchanderen met ministerportefeuilles.

The Hunters → De politicus aarzelt en praat met zijn moeder over de aanbieding die hij krijgt om deel te nemen aan de regering en over de druk van het paleis. Finaal neemt hij deel aan de regering van apostaten.

1965-1966 Deze hele periode wordt overheerst door betogingen van het volk voor de democratie. Er worden maar liefst 350 manifestaties geteld.

The Hunters → De vrouw van de uitgever legt haar verklaring af, wat ons naar de manifestaties van 1965-1966 voert tegen het Paleis en de apostaten.

20 september 1966 Eternity and a Day → Op een familiefeest waar ook een politicus op aanwezig is, zegt iemand: “Het is onze laatste kalme zomer, iedereen beweert dat het leger zal ingrijpen voor de verkiezingen.”

12 → 23 OKTOBER 2021 | 25

21 april 1967

1968

Na een periode van politieke instabiliteit volgt een militaire coup door een groep ultrarechtse Griekse kolonels, in een land waar de burgeroorlog tussen communisten en hun tegenstanders aan beide zijden wrange herinneringen hebben nagelaten. Twee weken daarvoor hadden militairen een generale repetitie voor de coup gehouden in het kleine stadje Tripoli. Het bewind van de kolonels is het enige militaire regime in Europa dat daadwerkelijk door de VS wordt gesteund.

Angelopoulos voltooit zijn eerste kortfilm, The Transmission, een candid cameradocumentaire met mensen die op straat geïnterviewd worden. De kortfilm valt in de prijzen op het filmfestival van Thessaloniki.

Het jaar nadien maakt Costa-Gavras de ophefmakende thriller Z over de affaire Lambrakis, de moord, het onderzoek en de veroordeling van de verantwoordelijke militaire leiders.

1970 Het leeglopen van de Griekse dorpen en de emigratie naar Duitsland is een cruciaal probleem dat een sociale crisis veroorzaakt.

The Hunters → Het kolonelsregime wordt samengevat door een lied, gezongen door militairen op een verlaten plein.

1967 De linkse krant Dimokratiki Allagi (Democratische Verandering) waarvoor Angelopoulos filmkritieken schreef, wordt door de kolonels opgedoekt.

Angelopoulos snijdt deze thematiek aan in zijn eerste langspeelfilm, Anaparastasi, die wordt vertoond op het filmfestival van Thessaloniki.

1972 Nog onder het kolonelsregime (al waren de kolonels intussen generaals) draait Angelopoulos zijn tweede film, Days of ‘36.

Wegens de strenge censuur moet hij zijn toevlucht nemen tot een historische film, een allegorie van het Griekenland onder de dictatuur.

2 6 | F I L M F EST G E NT 2 0 2 1

Dictator Georgios Papadopoulos en de zijnen financieren in de eerste plaats films die het regime ondersteunen. Daarom richten filmmakers ESEKT op (Vereniging van Griekse film- en tv-regisseurs). De organisatie streeft naar een onafhankelijk van de staat opererend filmcentrum en afschaffing van de censuur.

Mei 1972

Days of ‘36 gaat in première in de Quinzaine des réalisateurs-sectie van het festival van Cannes.

17 november 1973 De Studentenopstand tegen de militaire junta wordt hardhandig neergeslagen en eist minstens dertig doden onder de demonstranten.

The Hunters → Nadat een peloton militairen samen met de kolonel een demonstratie geven van hun macht, heffen ze op een verlaten plein een militair liedje aan.

Na 1973 leidt de immigratiepolitiek die in de Gouden Jaren ontstaan was tot een sterke heropleving van publieke xenofobie in Europa.

April 1974 Val van de zeven jaar durende extreemrechtse militaire dictatuur in Griekenland, een land waarin de democratie geen evidentie is, zelfs al werd ze er uitgevonden. Het regime dat zich onderscheidde door zijn voorliefde voor stelselmatige foltering van tegenstanders bezwijkt na zeven jaar onder het gewicht van zijn eigen politieke stupiditeit. De definitieve afschaffing van de Griekse monarchie is een feit: zeventig procent van de Grieken kiest voor een republiek.

The Travelling Players wordt ten dele opgenomen tijdens de laatste maanden van de junta. Angelopoulos voltooit de opnames in de maanden na het kolonelsregime: “Ik voelde, samen met mijn ploeg, dat we deze film maakten tegen de dictatuur. Het gaf ons een ongelofelijke energie.”

De val van de junta luidt een algehele liberalisering in. Het festival van Thessaloniki dat twaalf jaar lang was gebreideld door de staat mocht films vertonen die waren gemaakt in de periode voor het optreden van de junta. Een jaar

12 → 23 OKTOBER 2021 | 27

later draaien op het festival bijna enkel nog zuiver politieke films.

The Travelling Players mag aanvankelijk niet vertoond worden in Cannes, waardoor er protesten losbarsten. Daarop verzacht de regering ook de censuur op de export van films.

Juli 1974 Konstantinos Karamanlis wordt teruggeroepen uit zijn ballingschap in Parijs om een regering van nationale eenheid te vormen. Hij wordt benoemd tot premier. Onder zijn leiding besluit Griekenland zich terug te trekken uit de militaire tak van de NAVO, omdat deze weigerde in te grijpen toen Turkije opnieuw Cyprus binnenviel. De Amerikanen raken in conflict met beide NAVO-bondgenoten, zowel Griekenland als Turkije. Karamanlis legaliseert de Communistische Partij (KKE) die 26 jaar illegaal was gebleven.

17 november 1974 Karamanlis behaalt bij de verkiezingen een overweldigende meerderheid met de nieuwe partij Neo Dimokratia (Nieuwe Democratie). Hij voert een voorzichtig en behoudend beleid en slaagt erin het vertrouwen van zowel de Oost- als WestEuropese mogendheden in Griekenland te herstellen.

Ondertussen krijgen een aantal bevolkingsgroepen (zoals joden en Italiaanse, Griekse en Spaanse communisten) de kans om de SovjetUnie te verlaten. In Italië en Griekenland worden enkele kampen opgericht om deze mensen te hergroeperen alvorens ze hun bestemming bereiken.

The Dust of Time → Eleni en Jacob steken de grens met Oostenrijk over. Ze worden op bussen gezet naar Israël of naar de VS en andere westerse landen.

9 augustus 1974 President Nixon wordt door het Watergateschandaal ten val gebracht en treedt af net vooraleer zijn impeachment in werking wordt gesteld.

The Dust of Time → In de scènes in een bar in Toronto wordt naar deze gebeurtenissen verwezen.

13 februari 1975 De Turks-Cypriotische leider Rauf Denktaş stelt een onafhankelijke regering samen voor het noordelijke deel, dat pas in 1983 een republiek zou worden.

2 8 | F I L M F EST G E NT 2 0 2 1

Mei 1975

1963 gesteld werden aan generaal Mitsou, chef van de politie van Thessaloniki en organisator van de moord op Lambrakis.

31 december 1977

The Travelling Players gaat in première in de Quinzaine des réalisateurs-competitie en is de absolute revelatie van het filmfestival van Cannes.

31 december 1976 De openingsscène van The Hunters.

Een groepje jagers ontdekt in de sneeuw een onaangeroerd lijk van een communistische maquisard uit 1949, het einde van de Griekse Burgeroorlog.

Het bloed van zijn blessures is nog niet gestold. “Het gaat hier om een historische vergissing”, zegt een van de jagers.

Mei 1977 The Hunters gaat in première in de officiële selectie van het filmfestival van Cannes.

The Hunters → Journalisten dringen binnen in de zaal waar de jagers hun verklaringen afleggen.

Ze ondervragen de politie en de jagers over de moord op Lambrakis, vragen die al in

The Hunters → De hele klasse die tijdens de burgeroorlog aan de macht was, wordt door partizanen uit 1949 geëxecuteerd, maar herrijst.

April 1980 Karamanlis wordt gekozen tot president van de Griekse Republiek. Hij wordt door het volk aangezien als de redder van de natie. Angelopoulos noemt het “een zachte dictatuur, maar niettemin toch een dictatuur”.

Griekenland keert terug in de NAVO. (En zou later weer uittreden uit protest tegen het feit dat deze organisatie de Turkse invasie van Cyprus onbestraft liet.)

In de jaren ‘80 zelfs in de aloude agrarische bolwerken in het oosten en zuidoosten van Europa werkt niet meer dan zo’n derde van de beroepsbevolking in het boerenbedrijf.

Deze jaren worden ook gekenmerkt door een gestage achteruitgang bij de nieuwe generaties van de Helleense cultuur.

12 → 23 OKTOBER 2021 | 29

1980 Alexander the Great gaat in première op het filmfestival van Venetië, waar de film een prestigieuze Zilveren Leeuw wint.

1980

the Acropolis, een televisiedocumentaire over de hoofdstad.

1983 Voyage to Cythera → Na een verbanning van 32 jaar keert de oude protagonist terug naar zijn Griekse geboortestreek.

November 1983 Eenzijdige onafhankelijkheidsverklaring van het Turkse deel van Cyprus.

The Suspended Step of the Stork → Het personage van Marcello Mastroianni publiceert het ophefmakende boek De wanhoop op het einde van de eeuw. Hij is een van de grote politieke beloften uit de eerste regering na de junta, maar plotseling verlaat hij het parlementsgebouw om nooit meer terug te keren naar de politiek en in de vluchtelingenmassa van een grensstadje te verdwijnen.

1981 De conservatieven ruimen plaats voor een socialistische regering, de Panhelleense Socialistische Partij. Griekenland wordt nu ook lid van de Europese Unie.

1982

1984 Voyage to Cythera gaat in première in de officiële competitie van het filmfestival van Cannes en wint er de prijs voor beste scenario. Het is de eerste film in een nieuwe trilogie, waarvan The Beekeeper en Landscape in the Mist de andere delen zijn.

Maart 1985 Karamanlis wordt in zijn functie van president opgevolgd door de partijloze Christos Sartzetakis die zijn succesvolle carrière begon als rechter. Hij was de onderzoeksrechter in de ophefmakende zaak van de moord op Gregoris Lambrakis.

November 1985

Angelopoulos maakt Athens, Return to

De vijftienjarige Michalis Kaltezas wordt

3 0 | F I L M F EST G E NT 2 0 2 1

doodgeschoten door de politie tijdens de jaarlijks 17 november-protesten. Er volgen hevige rellen die wekenlang aanhouden.

Zomer 1986

The Dust of Time → De filmmaker A (vertolkt door Willem Dafoe) beschrijft de val van de muur in een brief aan zijn moeder die in Toronto woont.

1990

The Beekeeper gaat in première op het filmfestival van Venetië.

Zomer 1988 Landscape in the Mist gaat in première op het filmfestival van Venetië.

Angelopoulos wint er zijn tweede Zilveren Leeuw. De premisse van de film - twee kinderen die op zoek gaan naar hun vader die jaren geleden werk ging zoeken in Duitsland - verwijst naar een sociale crisis die Angelopoulos ook al behandelde in zijn eerste film, Anaparastasi.

1989 De crisis van het communistische stelsel in het Westen van de jaren ‘80 leidt tot de ineenstorting ervan. In 1989 valt de Berlijnse muur.

Karamanlis wordt opnieuw verkozen voor een tweede ambtstermijn als president.

Konstantinos Mitsotakis wordt premier (tot 1993). Hij stimuleert de privatisering van veel staatsbedrijven en heropent gesprekken voor de vestiging van Amerikaanse legerbasissen op Griekse bodem. Regelmatig ligt Griekenland met zijn EU-partners overhoop, onder andere door zijn houding tegenover de burgeroorlog in voormalig Joegoslavië. Als orthodox-christelijk land kiest Griekenland voor de kant van Servië en weigert het de onafhankelijkheid van de vroegere deelrepubliek Macedonië onder die naam te erkennen, uit vrees voor Macedonische aanspraken op gebieden in NoordGriekenland. De Grieken noemen het land Skopia, naar de hoofdstad ervan, Skopje.

De oorlogen en politieke onrust voor de jaren ‘90 in Joegoslavië, Irak, Iran en Afghanistan zorgen voor een enorme stroom asielzoekers in onder meer Duitsland, Oostenrijk, Frankrijk en Engeland.

12 → 23 OKTOBER 2021 | 31

1991

The Suspended Step of the Stork → In de openingsscène wordt een bootje met vluchtelingen heen en weer geslingerd tussen Italië en Griekenland omdat geen van de twee landen hen asiel wil verlenen.

1991 Er heerst economische en sociale crisis.

In hetzelfde jaar verklaart de regering - op grond van een referendum - de deelrepubliek Macedonië onafhankelijk.

1991-2001 De (post-)Joegoslavische oorlogen vormen een reeks etnische conflicten die losbarsten als Joegoslavië uiteenvalt.

Het zwaarste geweld breekt uit in de deelrepubliek Bosnië-Herzegovina. Hier probeert de Servische bevolkingsgroep het land als Joegoslavië bijeen te houden.

Tijdens de oorlogen maken meerdere partijen zich schuldig aan etnische zuiveringen. De uiteindelijke verdeling van Joegoslavië wordt overeengekomen onder internationale arbitrage.

The Suspended Step of the Stork gaat in première op het filmfestival van Cannes, in de officiële competitie. De film is een reactie op de val van het communisme vanaf 1989. De belangrijkste locatie is een grensstadje waar vluchtelingen en ontheemden uit verschillende Balkanlanden samentroepen. Het is ook het eerste deel van een trilogie over bannelingen en vluchtelingen (de andere delen zijn Ulysses’ Gaze en Eternity and a Day).

1992 Na het uitroepen van de onafhankelijkheid van Bosnië en Herzegovina volgen drie jaren waarin Sarajevo, de hoofdstad van de nieuwe staat, wordt beschoten en gebombardeerd vanuit de omliggende bergen. Er vinden gemiddeld 329 bominslagen per dag plaats.

1994 De spanningen lopen op in de kwestie van de Republiek van Macedonië. Griekenland stelt tegen zijn noorderbuur een streng handelsembargo in. Onder druk van de Europese partners wordt het conflict min of meer bijgelegd.

Griekenland heeft als zeer oostelijk gelegen EU-land zwaar te kampen met

3 2 | F I L M F EST G E NT 2 0 2 1

illegale immigratie. Niet alleen vanuit Albanië en het voormalige Oostblok, maar ook via buurland Turkije.

behalve deze uit Skopje, die het niet appreciëren dat de taxichauffeur wijst en zegt: “Dit is de grens tussen Albanië en Skopje”.

Ulysess’ Gaze → De hoofdfiguur A (vertolkt door Harvey Keitel) arriveert op 3 december 1994 in Sarajevo, een dag met de zwaarste gevechten uit de Joegoslavische oorlog, maar ook de vijftigste verjaardag van de gevechten in Athene tussen de Griekse communistische verzetsgroep EAM en het staatsleger en de Britse militairen.

Het einde van Ulysess’ Gaze, met de sluipschutters in de mist, speelt zich af in Sarajevo, maar werd gedraaid in andere steden (Vukovar en Mostar).

Ulysess’ Gaze → De protagonist A, een naar Amerika uitgeweken Griekse filmmaker keert terug naar zijn geboorteplaats Ptolemais voor een screening van zijn controversiële laatste film. Hij gaat op zoek naar de ontbrekende drie spoelen van een film van de gebroeders Manakis. Hij trekt in hun voetspoor door de Balkan, van Griekenland naar Albanië, Macedonië, Bulgarije, Roemenië, Servië en Bosnië.

1995 Een grensgeschil om het onooglijke rotseilandje Imia loopt bijna uit op een oorlog met grote buur Turkije.

29 februari 1996 Na ondertekening van het Verdrag van Dayton in 1995 wordt de belegering van Sarajevo officieel ten einde verklaard.

1997 Binnen de EU blijft Griekenland zich koppig verzetten tegen de toetreding van Turkije dat op zijn beurt volhardt in de halsstarrigheid over de Cyprus-kwestie.

Ulysess’ Gaze gaat in première op het filmfestival van Cannes en wint er de Grand Prix. De film wordt goed ontvangen door alle filmmakers en journalisten uit de Balkan,

Eternity and a Day → De film speelt zich volledig af op één dag in 1997. Op het einde van de dag weet de kleine Albanese jongen zich te verbergen in een container op een schip in de hoop zo illegaal Amerika binnen te komen.

12 → 23 OKTOBER 2021 | 33

1998

2007

Eternity and a Day gaat in première op het filmfestival van Cannes en wint er de Gouden Palm.

1999 The Dust of Time → De familie maakt zich in Berlijn klaar voor de viering van een nieuw jaar en een nieuwe eeuw.

Augustus 2001 Het Akkoord van Ohrid garandeert autonomie aan de Albanese bevolking, een minderheid in Macedonië.

2004 Trilogy: The Weeping Meadow gaat in première in de officiële selectie van het filmfestival van Berlijn. Met deze film begint Angelopoulos een trilogie over de geschiedenis van de tweede helft van de twintigste eeuw.

Maart 2004 De Neo Dimokratia wordt opnieuw de grootste partij.

1 mei 2004 Grieks Cyprus maakt deel uit van de EU.

36 regisseurs maken een kortfilm van ongeveer drie minuten ter gelegenheid van de zestigste verjaardag van het filmfestival van Cannes. De anthologiefilm draagt de titel Chacun son cinéma. Angelopoulos is naast o.a. David Cronenberg, de gebroeders Coen, Hou Hsiao-hsien, de gebroeders Dardenne, … een van de filmmakers. Hij citeert in zijn bijdrage Trois minutes de film La notte (1961) van Antonioni met Marcello Mastroianni en Jeanne Moreau.

Angelopoulos had de twee herenigd in The Suspended Step of the Stork.

2008 The Dust of Time wordt buiten competitie vertoond op het filmfestival van Berlijn. Het is het tweede deel van een onafgewerkte trilogie.

December 2008 Er ontstaan hevige rellen nadat de vijftienjarige Alexandros Grigoropoulos in Athene door de politie wordt doodgeschoten tijdens een confrontatie tussen de politie en een groep jongeren.

2009 Griekenland kampt met een ernstige staatsschuldcrisis.

3 4 | F I L M F EST G E NT 2 0 2 1

24 januari 2012

Bronnen

Angelopoulos komt om het leven tijdens répérages voor zijn nieuwe film L’autre mer. Hij wordt op een ringweg in Athene aangereden door een gemotoriseerde politieman. De regisseur droeg op dit moment niet het voorgeschreven fluorescente gele hesje dat hem op valavond zichtbaarder moest maken.

De wrede ironie van zijn dood is dat motorrijders en mensen in opvallende gele hesjes of gele regenjassen geregeld terugkeren in zijn werk.

Een eeuw van uitersten, Eric Hobsbawm.

Aula wereldgeschiedenis, J.M. Roberts.

Historische gids van de 20e eeuw, Liek Mulder, Jurgen Van Dijk, Astrid Verheusen.

Kalender der Wereldgeschiedenis, Karl Ploetz.

Moderne Geschiedenis, Nicholas Atkin.

2012 De crisis die Griekenland treft, bereikt een nieuw hoogtepunt.

Deze crisis zou het centrale thema worden in L’autre mer.

Positif nr. 194, 250, 262, 288 Monthly Film Bulletin May 1976.

Film Comment November-December 1990.

Wikipedia.org The Balkan Prospect: Identity, Culture, and Politics in Greece after 1989, V. Calotychos.

12 → 23 OKTOBER 2021 | 35

Anaparastasi

| Reconstruction

GREECE 1 9 7 0 , D C P, 1 0 0 ’ C A ST | Toula Stathopoulou, Yannis Totsikas,

Thanos Grammenos et al.

L A N G UA G E | Grieks / Greek S U B T I T L E S | Engels / English

3 6 | F I L M F EST G E NT 2 0 2 1

Na een gelauwerde kortfilm (Broadcast, 1968) maakte Angelopoulos zijn eerste langspeelfilm met dit onderzoek naar de economische en geografische oorzaken van een moord in een onherbergzaam, klein dorpje in het noorden van Griekenland. Een journalist komt er rapporteren over de moord op een emigrant die terugkeerde uit Duitsland en omgebracht werd door zijn vrouw en haar minnaar. Dit The Postman Always Rings Twiceachtig misdaadverhaal is gebaseerd op een waargebeurde passionele moord. Angelopoulos kiest voor een strenge zwart-witfotografie en een documentair-realistische stijl. En zoals vele Europese filmmakers uit die tijd experimenteert hij ook met het fragmenteren van de tijd. Angelopoulos zoekt bij zijn debuut nog naar zijn weg in de mise-en-scène, maar introduceert wel al meteen zijn kenmerkende stijlmiddelen, zoals tracking shots en obsessieve pauzes.

Vanaf zijn debuutfilm is ook Giorgos Arvanitis van de partij, met wie Angelopoulos in totaal tien films zal draaien in een van de meest creatieve en unieke samenwerkingen tussen een regisseur en fotografieleider.

“This homage to noir reveals two key obsessions at once: the Greek land and the crimes buried beneath it. Ruminate on the land, the film suggests, and you will discover tragedies below - like the husband’s corpse buried under a garden row of onions.”

— Film Comment

Trailer & tickets vanaf 22.09

12 → 23 OKTOBER 2021 | 37

Days of ‘36

| Meres tou ‘36

GREECE 1972, 35MM, 105’ C A ST | Vangelis Kazan, Kostas Pavlou,

Thanos Grammenos et al.

L A N G UA G E | Grieks / Greek S U B T I T L E S | Frans / French

3 8 | F I L M F EST G E NT 2 0 2 1

De eerste expliciet politieke film van Angelopoulos is een claustrofobische studie over machtsmachinaties in het cruciale jaar 1936. De film opent met een schokkende moord op een vakbondsman tijdens een arbeidersbetoging op een drukbevolkt plein net voor de dictatuur van generaal Ioannis Metaxas. De vermoedelijke dader, een gewezen informant, wordt opgepakt. Hij gijzelt in zijn cel een parlementslid van de conservatieven.

De wijze waarop de ministers met de hachelijke crisissituatie omgaan, onthult de absurditeit van een autocratisch maar ondoeltreffend politiek regime. De overheidsfiguren zijn George Grosz-achtige groteske karikaturen waardoor de dramatische situatie de allure van een farce krijgt.

Al vanaf zijn tweede film komt Angelopoulos’ voorkeur voor geometrisch formalisme al ten volle tot uiting, met als stijlkenmerken die in al zijn later werk terugkeren: handelingen die buiten beeld blijven, dode ruimte en tijd, panoramische tracking shots en lange woordloze scènes die zich in gangen afspelen.

“In Days of ‘36, Angelopoulos fully discovers his unique style: a way of recording horror staring at masked images, making the audience aware of what is not shown. He gives us, as directly as possible, the dilemma of discourse in a country where you can’t speak freely. His silence is eloquent.”

— Film Comment

Trailer & tickets vanaf 22.09

12 → 23 OKTOBER 2021 | 39

The Travelling Players GREECE 1 9 7 5 , D C P, 2 3 0 ’ C A ST | Eva Kotamanidou, Vangelis Kazan, Aliki Georgouli et al.

M U S I C | Loukianos Kilaidonis L A N G UA G E | Grieks, Engels, Duits / Greek, English, German S U B T I T L E S | Engels / English

4 0 | F I L M F EST G E NT 2 0 2 1

| O thiasos

In dit bijna vier uur durend meesterwerk dramatiseert Angelopoulos in magistrale, door Brecht beïnvloede tableaus de historische omwentelingen in Griekenland van 1936 tot 1952. De collectieve helden zijn de leden van een rondreizend toneelgezelschap die met steeds hetzelfde stuk van dorp tot dorp trekken. Telkens weer wordt de voorstelling onderbroken door politieke evenementen - zoals de bezetting door de nazi’s en de naoorlogse strijd tussen fascisten en communisten - waar ze geen vat op hebben.

Het groepsportret krijgt een extra dimensie door de verwijzingen naar personages uit de klassieke Griekse tragedies. Zo leiden de onderlinge rivaliteiten en liefdesintriges tot het onbewust naspelen van de tragedie van Elektra en Orestes. Met deze film introduceert de regisseur zijn geheel eigen stijl gedomineerd door lang aangehouden shots en plan-séquences waarmee hij door zijn hypnotiserende mise-en-scène binnen het beeld een verbluffende dynamiek creëert tussen individu en massa. Een van de meesterwerken uit de modernistische cinema van de jaren ‘70.

“The film consists of only eighty takes in its four hours and each is an amazing experience.”

— Film Comment

Trailer & tickets vanaf 22.09

12 → 23 OKTOBER 2021 | 41

The Hunters

| Oi kynigoi

G R E E C E - F R A N C E - W E ST- G E R M A NY 1 9 7 7 , D C P, 1 6 8 ’ C A ST | Vangelis Kazan, Eva Kotamanidou,

Giorgos Danis et al.

M U S I C | Loukianos Kilaidonis L A N G UA G E | Grieks / Greek S U B T I T L E S | Engels / English

4 2 | F I L M F EST G E NT 2 0 2 1

The Hunters is een buitengewone filmische meditatie over de rol van de bourgeoisie in het Griekenland van na de burgeroorlog en tijdens de militaire junta die in 1967 naar de macht greep. Het incident dat de speurtocht op gang trekt, is de ontdekking door een groepje jagers op oudejaarsavond in 1976 van het lijk van een jonge man. Naar de schotwonde te oordelen werd hij onlangs gedood, maar hij draagt een partizanen-uniform uit de Griekse Burgeroorlog (1947-1949).

Angelopoulos dramatiseert de traumatische herinneringen van dit verontrust gezelschap van gezagsdragers en notabelen in tergend lang aangehouden sequentieopnamen waarin politieke feiten - zoals de moordaanslag op het linkse parlementslid Lambrakis - radicaal worden gestileerd. Het intens dansritueel is een van de meest gedurfde sequenties in het werk van een van de laatste maestro’s van de mise-en-scène.

Deze misschien wel minst geliefde film van Angelopoulos is zeker aan herontdekking toe.

“The theatricality of The Travelling Players is here muted into a stylistic allusiveness, through which the composition of the frame is made to suggest a stage on which the hunters are put on trial and relive their past guilt. The film brings the historical arguments of Angelopoulos’s previous two films up to the present.”

— Sight & Sound

Trailer & tickets vanaf 22.09

12 → 23 OKTOBER 2021 | 43

Alexander The Great G R E E C E - I TA LY - W E ST- G E R M A NY 1 9 8 0 , D C P, 2 1 0 ’ C A ST | Omero Antonutti, Eva Kotamanidou,

Mihalis Giannatos et al.

M U S I C | Hristodoulos Halaris L A N G UA G E | Grieks, Italiaans, Engels / Greek, Italian, English S U B T I T L E S | Engels / English

4 4 | F I L M F EST G E NT 2 0 2 1

| O Megalexandros

Angelopoulos wil met dit verhaal van een volksheld die een tiran wordt de geschiedenis van het socialisme opnieuw vertellen. Hij doet dit met Alexander als de corrupte Stalin-figuur, Italiaanse immigranten die het anarchisme belichamen, een onderwijzer en dorpelingen die een vorm van eurocommunisme doen ontstaan en de Griekse regering en grootgrondbezitters als de vertegenwoordigers van het kapitalisme. Eerst is de protagonist een bandiet en een maatschappelijke outcast, vervolgens een mythische held, tot hij van zijn voetstuk dondert en hij letterlijk door zijn bewonderaars wordt verscheurd.

Vergeleken met Angelopoulos’ vorige historische fresco’s (The Travelling Players, The Hunters) heeft Alexander the Great een meer traditionele dramatische structuur. Het ritme van de film heeft zelfs iets weg van een volkslied of western. Toch beantwoordt de film ook aan een aantal rigoureuze formele principes. Essentieel daarin zijn de Brechtiaanse vervreemding en het visueel motief van de cirkel, vertaald in vele rondcirkelende camerabewegingen.

“Angelopoulos moves back to the first New Year’s Eve of the 20th century, indicating again his concern with historical turning points, when repressive dictatorships are confronted with the hopeful dawning of a new socialist sensibility, within which there are further conflicts between Stalinist excesses, agrarian communalism and anarchism.”

Trailer & tickets vanaf 22.09

— Sight & Sound

“So powerful the viewer cannot break away from the screen… instilling in me the pleasure of cinema in the most absolute sense of the term.”

— Akira Kurosawa

12 → 23 OKTOBER 2021 | 45

Athens, return to the Acropolis | Athina, epistrofi stin Akropoli

G R E E C E - I TA LY 1 9 8 3 , D C P, 4 3 ’ C A ST | Kostas Meleounis, Giorgos Alexiou,

Petros Fyssoun (voice) et al.

M U S I C | Manos Hatzidakis, Loukianos Kilaidonis,

Dionysis Savvopoulos, Mikis Theodorakis L A N G UA G E | Grieks / Greek S U B T I T L E S | Engels / English 4 6 | F I L M F EST G E NT 2 0 2 1

Deze bijdrage van Angelopoulos aan een twaalfdelige internationale tv-reeks over Europese culturele hoofdsteden is een persoonlijke ode aan Athene, de stad waar hij werd geboren en opgroeide maar waar hij zelden zijn camera opstelde. Zijn meeste films spelen zich af in het onherbergzame noorden van Griekenland. Gebaseerd op gedichten van Giorgos Seferis en homo-erotische doeken van Yannis Tsarouchis - van wie hij enkele werken reconstrueert en wiens gevleugelde engel op een motorfiets als visueel leidmotief fungeert - brengt hij een poëtisch-politieke beschouwing over de bakermat van de democratie die zo vaak verscheurd werd door oorlog, bezetting, repressie en dictatuur. Zijn beschrijvende camerabewegingen, laterale en achterwaartse travelling shots over historische en archeologische monumenten tonen de invloed van de kunstdocumentaires van Alain Resnais.

“A different Athens. The Athens of history and personal myth. The Athens of the director’s past and traumatized present. An unpublished poem full of references and memories like those the director wrote when he was a youth. Coloured by the sadness of ‘lost moments’.”

— TIFF Cinematheque

Trailer & tickets vanaf 22.09

12 → 23 OKTOBER 2021 | 47

Voyage to Cythera

| Taxidi sta Kythira

G R E E C E - W E ST- G E R M A NY - I TA LY UNITED KINGD OM 1 9 8 4 , D C P, 1 2 0 ’ C A ST | Manos Katrakis, Mairi Hronopoulou,

Dionysis Papagiannopoulos et al.

M U S I C | Eleni Karaindrou L A N G UA G E | Grieks, Engels / Greek, English S U B T I T L E S | Engels / English

4 8 | F I L M F EST G E NT 2 0 2 1

Een oud-strijder uit de Griekse Burgeroorlog keert na 32 jaar ballingschap in de Sovjet-Unie terug naar zijn geboortestreek. De man wil het verleden niet vergeten, noch het heden aanvaarden. De confrontatie van een oude revolutionair met de generatie die zich comfortabel in het wankele democratische regime nestelt, is vaak pijnlijk.

Angelopoulos werkt ook in deze poëtische mijmering met lange tracking shots; de personages lopen traag en plechtig in en uit het beeldkader en hun rituele handelingen zijn meesterlijk in scène gezet. De fotografie van vaste DoP Giorgos Arvanitis wordt overheerst door het mistroostige grijze licht van regenachtige landschappen waarin de man als een spook ronddwaalt. Deze sleutelfilm in het werk van Angelopoulos markeert de overgang van historische epische films (The Travelling Players, The Hunters) naar de zogeheten trilogie van de stilte of ‘reis-trilogie’, hedendaagse films van intimistische terreur (Voyage to Cythera, The Beekeeper, Landscape in the Mist).

“Voyage to Cythera reflects a kind of melancholy disillusion with the anonymous, amnesic place Greece became as it was absorbed into the ‘new Europe’.”

— TIFF Cinematheque

Trailer & tickets vanaf 22.09

“Suffused with that peculiar melancholy which Angelopoulos has made entirely his own.”

— Time Out

12 → 23 OKTOBER 2021 | 49

The Beekeeper

| O melissokomos

G R E E C E - F R A N C E - I TA LY 1 9 8 6 , D C P, 1 2 2 ’ C A ST | Marcello Mastroianni, Nadia Mourouzi,

Serge Reggiani et al.

M U S I C | Eleni Karaindrou L A N G UA G E | Grieks, Frans / Greek, French S U B T I T L E S | Engels / English

5 0 | F I L M F EST G E NT 2 0 2 1

Angelopoulos tekent hier een compleet verinnerlijkte roadmovie waarin de onvolprezen Marcello Mastroianni een prachtig doorleefde vertolking brengt van Spyros, een imker die na het huwelijk van zijn dochter zijn vrouw verlaat en in zijn gammele bestelwagen volgestouwd met bijenkorven noordwaarts van het ene stadje naar het andere trekt. Het wordt de laatste reis van een uitgebluste man die afscheid neemt van het leven en van zijn vroegere strijdmakkers uit de Griekse Burgeroorlog, en nog even diep wordt geraakt door een liftend meisje dat hem op onverwachte tijdstippen vergezelt en provoceert.

Puristen zullen misschien betreuren dat de regisseur dit keer de lange planséquences (waarmee hij zijn narratief opbouwt) zowaar geregeld verknipt.

Het maakt dit werk van deze grote stilist minder esthetisch radicaal, maar daarom niet minder intens cinematografisch. Angelopoulos offreert de kijker emoties en schoonheid zoals je die enkel in de bioscoop kunt ervaren.

“The kind of visual filmmaking of which only the greatest artists are capable of.”

— London Film Festival

“Angelopoulos’s admiration for Antonioni was never more apparent than in this haunting, demanding, impressive film co-scripted by Antonioni’s scenarist Tonino Guerra and starring one of the Italian master’s favourite actors.”

Trailer & tickets vanaf 22.09

— TIFF Cinematheque

12 → 23 OKTOBER 2021 | 51

Landscape in the Mist

I TA LY - G R E E C E - F R A N C E 1988, 35MM, 127’ C A ST | Michalis Zeke, Tania Palaiologou,

Stratos Tzortzoglou et al.

M U S I C | Eleni Karaindrou L A N G UA G E | Grieks / Greek S U B T I T L E S | Engels / English

5 2 | F I L M F EST G E NT 2 0 2 1

| Topio stin omihli

Voor wie nog nooit een film van Angelopoulos zag, is dit bescheiden meesterwerk misschien wel de beste introductie. Deze magnifieke film van de Griekse meester over de zoektocht van twee kinderen - een meisje van twaalf en haar broertje van zes - naar de vader die ze nooit hebben gekend of die misschien niet eens bestaat, is ook emotioneel zijn meest directe werk. In strak gecomponeerde beelden toont hij hun diverse ontmoetingen, inwijdingen, beproevingen. Soms vluchtig, soms traumatiserend en culminerend in een finale van een adembenemende, droevige schoonheid.

Vanuit een eenvoudig gegeven schept Angelopoulos de ene onvergetelijke scène na de andere. Hij toont ons de wereld in al zijn verbazende schoonheid (zoals de plotse sneeuwval die de personages doet bevriezen) en angstaanjagende afschuw (de verkrachting, buiten beeld, van het meisje door een vrachtrijder is een van de sterkste scènes die je ooit gezien zal hebben).

“Belongs to a stately modernist tradition that embraces figures as divergent as Michelangelo Antonioni, Robert Bresson and Wim Wenders. (...) There are sights in the film that once seen cannot be forgotten.”

— The New York Times

Trailer & tickets vanaf 22.09

12 → 23 OKTOBER 2021 | 53

The Suspended Step of the Stork | To meteoro vima tou pelargou F R A N C E - G R E E C E - S W I T Z E R L A N D - I TA LY 1991, 35MM, 143’ C A ST | Marcello Mastroianni, Jeanne Moreau,

Gregory Patrick Karr et al.

M U S I C | Eleni Karaindrou L A N G UA G E | Koerdisch, Perzisch, Turks, Frans, Engels, Grieks / Kurdisch, Persian, Turkish, French, English, Greek S U B T I T L E S | Frans / French

5 4 | F I L M F EST G E NT 2 0 2 1

De negende film van Angelopoulos is groots vanaf de opening: een ballet van twee helikopters enkele meters boven de zeespiegel. In het water dobberen de lijken van de vluchtelingen die in het water sprongen omdat de Griekse autoriteiten hen geen asiel verleenden. De tragiek ervan is brandend actueel, maar de film gaat veel verder dan het politieke rekwisitoor. Angelopoulos maakt een allegorische meditatie van het begrip ‘grens’ in tijden van het heropflakkeren van nationalisme en religieus fanatisme. De geografische grens wordt het symbool van de scheiding tussen rassen en religies en een hinderpaal voor communicatie tussen mens en volk.

Twee sterren uit de Europese arthouse cinema, Jeanne Moreau en Marcello Mastroianni, integreren zich moeiteloos in de wereld en stijl van Angelopoulos. Een van de hoogtepunten is de plan-séquence van een trouwceremonie waarin bruid en bruidegom elk met hun familie aan weerskanten van de rivier staan, gescheiden door de kunstmatige grenzen die mensen aanleggen. Ze kunnen elkaar niet aanraken, maar toch beginnen ze elk op hun oever stilletjes te dansen.

“Marcello Mastroianni and Jeanne Moreau star in this poetic exploration of the issues of borders and refugees, which tells the story of a reporter’s investigation into the disappearance of a former politician.”

— Artificial Eye

Trailer & tickets vanaf 22.09

12 → 23 OKTOBER 2021 | 55

Ulysses’ Gaze

G R E EC E - FRAN C E - ITALY - GERMANY UNITED KINGD OM - ROMANIA ALBANIA - BO SNIA AND HERZEGOVINA 1995, 35MM, 176’ C A ST | Harvey Keitel, Erland Josephson,

Maia Morgenstern et al.

| To vlemma tou Odyssea

L A N G UA G E | Engels, Grieks, Bulgaars, Albanees, Servisch, Roemeens, Koerdisch, Macedonisch, Duits / English, Greek, Bulgarian, Albanian, Serbian, Romanian, Kurdish, Macedonian, German S U B T I T L E S | Engels / English

M U S I C | Eleni Karaindrou

5 6 | F I L M F EST G E NT 2 0 2 1

Een naar Amerika uitgeweken Griekse filmmaker (Harvey Keitel) keert terug naar zijn geboortestad en onderneemt een obsederende zoektocht naar de verloren gewaande eerste films van de gebroeders Manakis, de Lumières van de Balkan. Een tocht te voet, per taxi, per boot, waarbij hij vele grenzen oversteekt (Albanië, Macedonië, Roemenië, ex-Joegoslavië) en hij de haat en chaos ziet van geruïneerde, verscheurde landen. De film leunt aan bij de actualiteit en de recente geschiedenis van de Balkan, maar refereert ook naar de Griekse Oudheid, naar de Odyssee, naar Ulysses en Penelope (die laatste is geïncarneerd in de verschillende vrouwen die Keitel op zijn route vindt en allemaal vertolkt worden door dezelfde actrice). Minstens vier sequenties zijn een triomf van mise-en-scène: de choreografie van de manifestatie; de boottocht naar Belgrado met een reusachtig beeld van Lenin dat als een gevallen reus over de rivier glijdt; de samenvatting in één shot van het desastreus effect van vijf jaar communistisch bewind op een welgestelde familie; en de door de mist onzichtbaar gemaakte slachtpartij in Sarajevo.

“Visually the film is quite exceptional. Shot in snowy winter, bombed out Sarajevo comes across as more harrowing and real than in any news report. This is an ambitious work, a mesmerising peek at the circle of pain and tragedy that is the Balkans; a place where history’s cruel lessons go unlearned.”

Trailer & tickets vanaf 22.09

— Empire

12 → 23 OKTOBER 2021 | 57

Eternity and a Day

| Mia aioniotita kai mia mera

F R A N C E - I TA LY - G R E E C E - G E R M A NY 1 9 9 8 , D C P, 1 3 7 ’ C A ST | Bruno Ganz, Isabelle Renauld,

Fabrizio Bentivoglio et al.

M U S I C | Eleni Karaindrou L A N G UA G E | Grieks, Engels, Italiaans / Greek, English, Italian S U B T I T L E S | Engels / English

5 8 | F I L M F EST G E NT 2 0 2 1

Met dit elegische meesterwerk won Angelopoulos in 1998 dan toch eindelijk zijn zuurverdiende Gouden Palm. De regisseur toont de laatste ‘vrije’ dag in het leven van een ten dode opgeschreven schrijver (Bruno Ganz) die zich de volgende dag in het ziekenhuis moet melden. Hij mijmert over het verleden, ontmoet in een regenachtig Thessaloniki een Albanees jongetje en helpt de kleine vluchteling de grens over te steken. Angelopoulos’ meest toegankelijke film sinds Landscape in the Mist behandelt alle thema’s en obsessies die zijn werk doorkruisen: ballingschap, het verlies van taal en land, de confrontatie met de eigen sterfelijkheid, de helende kracht van poëzie. Ook zijn complexe mise-enscène scheert hoge toppen. Het resultaat: ware filmkunst waar je even stil van wordt.

“Eternity and a Day features all Angelopoulos’ stylistic trademarks: mesmerising long takes that suspend the viewer’s sense of time, a fully integrated use of the spoken word and Eleni Karaindrou’s elegant and allusive scoring, visual motifs (weddings, umbrellas, enigmatic figures in yellow sou’westers) that return with obsessive insistence.

— Sight & Sound

Trailer & tickets vanaf 22.09

12 → 23 OKTOBER 2021 | 59

The Weeping Meadow | Trilogia: To livadi pou dakryzei

G R E E C E - F R A N C E - I TA LY - G E R M A NY 2004, 35MM, 170’ C A ST | Alexandra Aidini, Nikos Poursanidis,

Giorgos Armenis et al.

M U S I C | Eleni Karaindrou L A N G UA G E | Grieks / Greek S U B T I T L E S | Engels / English

6 0 | F I L M F EST G E NT 2 0 2 1

Dit eerste deel van een - onvoltooide - epische trilogie die een halve eeuw Griekse geschiedenis omspant, vangt aan met de exodus van Griekse immigranten wanneer het Rode Leger in 1919 Odessa binnenvalt en wordt afgerond met het einde van de Griekse Burgeroorlog in 1949. Angelopoulos ensceneert deze kroniek van individuen en volkeren, meegesleept op de woeste golven van historische omwentelingen, in een briljante choreografie van meesterlijke plan-séquences. Hij vat de lotgevallen van vluchtelingen, bannelingen en slachtoffers van oorlog en dictatuur in ceremoniële tableaus en surreële situaties (de kadavers van schapen die aan boomtakken bengelen; een dorpje dat geleidelijk onder het water verdwijnt) bij voorkeur in landschappen van regen, mist en sneeuw. De gebeurtenissen worden gezien door de ogen van een gewone vrouw, Eleni, wier lijdensweg de Griekse ballingschap symboliseert en in wie Angelopoulos ook de grote heldinnen uit de Griekse mythen projecteert.

“A construct of elegiac tableaux, classical Greek tragedy and early 20thcentury Greek history” — Sight & Sound

“We rarely get to see a film of such ambition, expertise and vision.”

— Time Out

Trailer & tickets vanaf 22.09

12 → 23 OKTOBER 2021 | 61

The Dust of Time

| Trilogia II: I skoni tou hronou

G R E E C E - I TA LY - G E R M A NY - R U S S I A - F R A N C E 2 0 0 8 , D C P, 1 2 5 ’ C A ST | Willem Dafoe, Bruno Ganz, Michel Piccoli,

Irène Jacob et al.

M U S I C | Eleni Karaindrou L A N G UA G E | Engels, Russisch, Duits, Grieks / English, Russian, German, Greek S U B T I T L E S | Engels / English

6 2 | F I L M F EST G E NT 2 0 2 1

In zijn finale film neemt Angelopoulos ons mee op een reis in de tijd en het geheugen. Hij schildert in magnifieke tableaus het verraad van een ideologie. De rode draad in het verhaal is de liefde van een vrouw (Irène Jacob) voor de twee mannen in haar leven, Spyros (Michel Piccoli) en Jacob (Bruno Ganz). De personages raken elkaar kwijt, vinden elkaar terug, worden opgepakt, zoeken elkaar weer op. Deze odyssee van de ouders van de protagonist, een cineast (Willem Dafoe), omspant een periode van vijftig jaar: van de Griekse Burgeroorlog en de zelfgekozen ballingschap van Griekse communisten in Tashkent tot de val van de Berlijnse muur in 1989.

We trekken van Kazachstan naar Italië, van Duitsland naar Amerika tegen de achtergrond van markante gebeurtenissen uit de tweede helft van de twintigste eeuw: de dood van Stalin, het Watergate-schandaal, de oorlog in Vietnam, de val van de Sovjet-Unie, het verdwijnen van de communistische regimes in Oost-Europa en het traumatiserende verlies van de illusie van een betere wereld rond de eeuwwisseling.

“Angelopoulos uses some spectacular tracking shots in order to recount the traumas of the second part of the 20th century, ending with a glimmer of hope for the 21st. The film is a true fin-de-siècle drama, a cry of pain derived from the wounds the previous century inflicted.”

— The Guardian

Trailer & tickets vanaf 22.09

12 → 23 OKTOBER 2021 | 63

CLASSICS RESTORED

Vanaf september wacht er maandelijks een recent gerestaureerde klassieker op je in een cinema bij jou in de buurt.

www.cinea.be 6 4 |(Bernardo F I L M Bertolucci, F E S T G 1970) E N T© Compass 2 0 2 1 Film & Rai Cinema Strategia del ragno