5 minute read
Europa als veilige haven tussen China en de Verenigde Staten? ECR Research
EUROPA ALS VEILIGE HAVEN TUSSEN CHINA EN DE VERENIGDE STATEN?
Door Andy Langenkamp
Advertisement
Na de Koude Oorlog heerste in westerse intellectuele kringen de optimistische verwachting dat democratie en globalisering gezamenlijk de wereld zouden veroveren. Thomas Friedman kwam met zijn ‘Golden Arches’-theorie: landen met een vestiging van McDonald’s voeren nooit oorlog tegen een ander land dat er ook een heeft. Die landen zouden zodanig economisch verstrengeld zijn en zoveel contacten onderhouden, dat conflicten zouden worden opgelost voordat ze volledig uit de hand zouden lopen.
In een dergelijke wereld, waarin vrijheid, stabiliteit en handel de boventoon zouden voeren, zou de EU zich natuurlijk als een vis in het water hebben gevoeld. Het liep anders. Globalisering en handel maakten wel een opmars, maar al vrij vlot bleek de aanwezigheid van Big Macs onvoldoende om de vrede te waarborgen. Dat lieten de oorlog in Libanon in 2006 en de oorlogen tussen Rusland en Georgië en Oekraïne zien.
GRIMMIGER WERELD
Daar kwam bij dat de globalisering weliswaar grote sprongen voorwaarts maakte, maar de veronderstelde daarmee gepaard gaande democratische opmars na verloop van tijd in het slop raakte. Afgelopen jaar was het vijftiende opeenvolgende jaar van wereldwijde democratische terugval. Minder dan een vijfde van de mensen op deze wereld woont in een vrije samenleving. De EU moet in deze grimmigere wereld het hoofd boven water houden en heeft daarbij met een aantal uitdagingen te kampen.
VACCINATIE- EN STIMULEERKNEUSJE
Vergeleken met andere rijke economieën loopt de EU flink achter met vaccineren. Onderhandelingen met fabrikanten bleken soms niet al te slim gespeeld. De logistieke operatie vertoonde veel zwakke punten en in sommige lagen van de bevolking bestaat weerstand tegen vaccineren. Daarbij zijn zowel op Europees als op nationaal niveau enorme blunders begaan (zoals de opmerking van de Franse president Emmanuel Macron dat het Oxford/ AstraZeneca-vaccin een quasi-vaccin was).
De trage start van het vaccineren in Europa maakt dat de Europese economieën hoogstwaarschijnlijk pas later weer open kunnen dan bijvoorbeeld het Verenigd Koninkrijk en de VS. Ook is de verwachting dat de ECB en Europese overheden langer en meer moeten bijspringen. Tegelijkertijd wil het met de fiscale stimulering op Europees niveau niet erg vlotten. Afgelopen jaar werd weliswaar verbazend snel een akkoord bereikt over een herstelfonds van € 750 miljard, maar het herstelfonds komt maar traag uit de startblokken.
MEER HOOFDBREKENS
Onderlinge verdeeldheid zorgt ook op andere vlakken voor spanningen. De Brexit mag nu definitief zijn, maar er blijven nog steeds veel pijnpunten. Verder rommelt het in het oosten van de EU met leiders met autoritaire trekjes. Zij ondermijnen het interne functioneren van de EU en de externe slagkracht.
Die slagkracht is ook in gevaar doordat Europa achterloopt op een aantal economische gebieden die beslissend zijn voor toekomstig succes, zoals kunstmatige intelligentie, sociale mediaplatforms, e-commerce en elektrische auto’s.
STROEF BUITENLANDBELEID
Bovengenoemde interne strubbelingen
Figuur 1: Military expenditure growth
frustreren een sterk buitenlandbeleid, terwijl dit hard nodig is. Zo zit Europa in de tang van de Turkse leider Recep Tayyip Erdogan met een gebrekkige migratiedeal.
Rusland baart nog meer zorgen. Vanwege onder meer de olie- en vooral gasbanden met Rusland is menig Europees land huiverig om de onmin met Moskou te veel op de spits te drijven.
We zien ook problemen in de aanpak van crises in onder andere Oekraïne en Armenië/ Azerbeidzjan en de Franse missie in het westen van Afrika. Brussel kan en/of wil vooralsnog niet een zeer actieve speler worden op het geopolitieke schaakbord.
DE GROTE JONGENS
Dat brengt ons bij de twee grootste jongens op het bord: Amerika en China. Optimisme over de Amerikaanse president Joe Biden moet worden getemperd. Hij verpakt het allemaal wat vriendelijker, maar ook hij voert vooralsnog een onomwonden ‘America First’-beleid. De president zet wat betreft trans-Atlantische betrekkingen ook een lijn door van ver voor Donald Trump: de draai weg van Europa en richting de Pacific.
Defensie is sowieso een dingetje tussen Amerika en Europa. Landen als Nederland mogen altijd hoog van de toren blazen over de band met Amerika, maar ondertussen komen verreweg de meeste Europese landen niet in de buurt van de 2% van het GDP aan defensie-uitgaven, zoals afgesproken in NAVO-verband. Dit zal de Amerikaanse welwillendheid ook niet vergroten. Als die al aanwezig is, want als onder Trump sprake was van kwaadwillende desinteresse, dan gaan we onder Biden hooguit van kwaadwillende naar welwillende desinteresse.
PARTNER, CONCURRENT, RIVAAL
Een onoverwinnelijk tag team tegen China zullen Amerika en Europa niet vormen. Voor Europa is het maar de vraag of het verstandig is heel strikt een kant te kiezen en zo aan te sturen op een Koude Oorlog tussen twee blokken.
Aan de andere kant was het niet handig om opzichtig te willen uitstralen dat Europa een zelfstandige speler is door vlak voor Bidens
Figuur 2: Very high debt levels could become more problematic due to aging and low productivity growth
Source: Refinitiv Datastream/ECR Research.
aantreden een relatief slap investeringsakkoord te sluiten met China zonder afstemming met de VS. Uiteindelijk delen Amerika en Europa veel meer waarden en belangen dan China en Europa.
Wel is het goed dat Europa een eigen koers probeert uit te stippelen zonder constant op Amerika te leunen. Een eerste stap werd gezet met een strategisch document waarin de EU China expliciet drie rollen toedicht: partner (bijvoorbeeld voor de aanpak van klimaatverandering), economische concurrent en strategische rivaal (gezien de geopolitieke ambities van Beijing en uiteenlopende ideologische systemen). Er worden ook bemoedigende vervolgstappen gezet, maar het is dan weer ontmoedigend te lezen dat de EU het geld, de mankracht en de bevoegdheden mist om desinformatiecampagnes en cyberaanvallen van China af te slaan.
VEILIGE HAVEN
Gelukkig heeft Europa ook de nodige sterke punten:
• Europa blijft de belangrijkste handelspartner voor 70 tot 80 landen, waaronder de VS. • Europa is in veel gevallen voorloper als het aankomt op het zetten van hoge standaarden en oefent via die weg veel invloed uit op de wereldeconomie, omdat die regels vaak ook gehanteerd worden
door anderen. • Sinds de eurocrisis is een steviger fundament onder de eurozone gelegd. • Italië is in rustiger vaarwater gekomen met oud-ECB-president Mario Draghi aan het roer. • Duitsland zal onder de opvolger van
Angela Merkel hoogstwaarschijnlijk een onmiskenbaar pro-Europese koers varen. • Europa is in menig opzicht een voorspelbaardere speler dan Amerika, gezien het zeer woelige politieke
Amerikaanse landschap, waarbij elke paar jaar het beleid ineens kan omslaan. • China boezemt op langere termijn minder vertrouwen in gezien de manier waarop Xi
Jinping een cultus om zichzelf heen creëert die gebouwd is op vier pijlers: repressie, een volstrekt loyale partij, een assertief buitenlandbeleid en staatskapitalisme.
Dit alles betekent dat Europa op korte tot middellange termijn wat terrein moet prijsgeven gezien onder meer de traag opgestarte vaccinatiecampagne, maar dat Europa vanuit politiek oogpunt op langere termijn een veiliger en zekerder haven kan zijn voor investeerders en beleggers. «
