Boeken

Markt als mythe

Door Hans Amesz

Economische geschiedenis wordt volgens Arnout Weeda eigenlijk niet meer onderwezen aan economische faculteiten. Wat voor een gemis dat is, heeft hij uitstekend aangetoond met het schrijven van, zoals hij het noemt, de verborgen geschiedenis van het neoliberalisme.

De in 1946 geboren econoom, die jarenlang Directeur van het cultuurhistorisch Zuiderzeemuseum in Enkhuizen was, heeft onderzoek gedaan naar het fenomeen marktwerking en is, gevoed door geschriften van economen, filosofen, psychologen, sociologen, dichters en andere denkers, tot de conclusie gekomen dat de markt, waarover al jarenlang een verhit debat wordt gevoerd tussen voor- en tegenstanders van marktwerking, slechts een mythe is en alleen bestaat in onze verbeelding. Vraag en aanbod in de economie kunnen immers duizenden gedaanten aannemen, waarin mensen, afhankelijk van culturele en individuele omstandigheden, steeds weer anders handelen.

De meest extreme uiting van het neoliberale geloof in de onfeilbaarheid van markten, was volgens Weeda de deregulering van de financiële sector in de vorige eeuw. Maar al voor de Grote Depressie van 1929 had de Amerikaanse Econoom Irving Fisher (18671947) daar ernstige bedenkingen bij. Als we willen voorkomen dat het gigantische kredietgebouw dat we hebben opgericht periodiek instort, waarschuwde hij, moeten we het bankwezen zien als veel meer dan zakelijke dienstverlening. Het is een geweldige openbare dienstverlening. En John Maynard Keynes voorzag na diezelfde crisis dat elk nationaal werkgelegenheidsbeleid volledig kon worden ondermijnd door de internationale mobiliteit van financieel kapitaal, die het onvermijdelijke gevolg is van een vrij opererend bankwezen.

Maar, zo stelt Weeda, in de neoliberale euforie van de jaren tachtig waren dat allang geen belemmeringen meer, zelfs niet aan de linkerkant van het politieke spectrum. Alom was de markt verheven tot een geseculariseerd mantra, met als belangrijkste kenmerk dat niemand de daarin verborgen goddelijke kracht in twijfel durfde te trekken. Onze economische problemen zijn te complex voor simpele oplossingen. Daarom pleit hij voor een complexiteitsbenadering van de economie, waarvan de essentie is dat we weer leren leven in onzekerheid.

Arnout Weeda

Markt als mythe Boom ISBN: 9789024436903

Ons geld is stuk

Door Hans Amesz

De tot burgemeester van New York verkozen Eric Adams, die op 1 januari 2022 aantreedt, wil zijn eerste drie maandsalarissen in Bitcoin ontvangen. Hij wil van New York de hoofdstad van de cryptovaluta-industrie maken. In hun boek ‘Ons geld is stuk: En waarom Bitcoin de oplossing is’ hebben de auteurs het voornemen van Adams helaas niet kunnen opnemen, want dat had hun pleidooi voor een radicaal nieuw geldsysteem zeker ondersteund.

De gebroeders Slagter stellen dat er geen perfecte oplossing lijkt te zijn voor de kluwen aan problemen van ons huidige geldsysteem. Zij halen economisch historicus Jan Luiten van Zanden aan, die vindt dat de kans heel groot is dat we te maken krijgen met een crisis omdat niemand iets durft te doen aan de grote onevenwichtigheden in het systeem. En volgens Arnoud Boot, Hoogleraar Ondernemingsfinanciering en Financiële Markten, is het huidige financiële stelsel een failliet systeem dat geen toekomst heeft.

Wat te doen? In ‘Ons geld is stuk’ schrijven de auteurs dat ze geprobeerd hebben alle kanten van het Bitcoin-verhaal een plek te geven. Daar zijn ze goed in geslaagd. En wat onder de streep overblijft, is een innovatie die de potentie heeft om uit te groeien tot een beweging van en voor mensen. De auteurs kunnen niet garanderen dat Bitcoin een succes wordt. Sterker nog, ze zien allerlei manieren waarop het kan mislukken. Maar ze zien ook manieren waarop het kan slagen en de wereld ingrijpend kan veranderen. Vergelijkbaar met de personal computer, het internet en de smartphone.

Bert & Peter Slagter

Ons geld is stuk Hollands Diep ISBN: 9789048859511

Embattled Europe

Door Joost van Mierlo

Ze bestaan nog, serieuze wetenschappers die de hoop voor Europa nog niet hebben opgegeven. De Duitse historicus Konrad Jarausch, die al decennia vooral in de Verenigde Staten vertoeft, presenteert een ongegeneerde verdediging van het Europese continentale model, waarin een streven naar economische groei niet ten koste gaat van sociale gelijkheid.

Jarausch maakt in dit boek een vogelvlucht door de recente geschiedenis van Europa. In Berlijn staat hij stil bij de Val van de Muur, in Schengen ziet hij de grenzen tussen de meeste Europese landen verdwijnen en in het Poolse Poznan bekijkt hij de economische transformatie richting een markteconomie. Dat zijn positieve verhalen. Maar Jarausch is niet blind voor de enorme problemen waarmee de Europese Unie te maken heeft gekregen. Vanuit Athene wordt de schuldencrisis belicht, in Londen wordt de Brexit betreurd en het immigrantenprobleem wordt op het Italiaanse eiland Lampedusa belicht. Maar dan wordt de toon weer positiever, met de Zweedse hervorming van de welvaartsstaat en de Deense hervorming tot een groene economie. Geen wonder dat Jarausch het Europese model ‘het enige serieuze’ alternatief noemt voor het Angelsaksische neoliberalisme. Dat China daar zijn eigen gedachten over heeft, is iets waar Jarausch niet al te veel woorden aan vuilmaakt.

Het is een grondige analyse. Jarausch heeft genoeg van de Tweede Wereldoorlog meegemaakt om de voordelen van de Europese eenwording nooit te vergeten. Hij groeide op in naoorlogs Duitsland met een alleenstaande moeder. Zijn vader was omgekomen aan het Oostfront.

Jarausch heeft echter oog voor de problemen waarmee de lidstaten van de Europese Unie te maken hebben. Dat hij daarbij geen enkele sympathie heeft voor de populisten in Hongarije, Polen, het Verenigd Koninkrijk en zijn ‘eigen’ Duitsland behoeft geen betoog. Hij sluit zijn boek af net na de verkiezingsoverwinning van de Amerikaanse president Joe Biden. Ook dat zorgt voor een zucht van verlichting. Europa mag dan een beter en progressiever alternatief bieden dan de VS, een goede onderlinge samenwerking is in het belang van iedereen. Dat is met Biden weer mogelijk, aldus Jarausch.

Konrad Jarausch

Embattled Europe Princeton University Press ISBN: 9780691200415

Cogs and Monsters

Door Joost van Mierlo

Diana Coyle ontpopte zich de afgelopen jaren als een luis in de pels van de economische wetenschap. De zich op super rationeel denkende mensen baserende economen, die daarbij ook nog gebruikmaakten van onbegrijpelijke wiskundige modellen, konden in haar ogen geen goed doen. Vooral macro-economen moesten het ontgelden. Oeverloze discussies over abstracte begrippen als nationaal inkomen, inflatie en werkgelegenheid waren volgens Coyle vaag gezeur. In haar nieuwste boek trekt ze de discussie een stap verder. Want naast haar rol als criticaster van haar collega’s is Coyle vooral bezig met de toekomst. En dan met name de digitale toekomst. Economen hebben wat dat betreft een belangrijke rol te vervullen. Zij kunnen bezien wat de gevolgen zijn van de digitalisering en de negatieve gevolgen voor tal van gedupeerden proberen te beperken. Er zijn immers enorme problemen met de invoering van kunstmatige intelligentie. Dat is niet in het minst het geval doordat veel programmatuur mensen als dezelfde ‘homo economicus’ beschouwt als economen decennialang hebben gedaan. Als dat niet verandert, worden economische crises als de GFC, zoals Coyle de Great Financial Crisis van 2008 noemt, een voortdurende vanzelfsprekendheid. Bij Coyle draait alles om markten. Die zijn behoorlijk effectief, maar niet zaligmakend. Economen moeten zich vooral richten op het fatsoenlijk laten opereren van die markten en gedupeerden de helpende hand toesteken. Als nette mensen denkende machines zijn daarbij onontbeerlijk.

Diana Coyle

Cogs and Monsters Princeton University Press ISBN: 9780691210599