Маргара - Margara од Тренчо Димитриоски

.

y

·•1t·,:':?.~:

(~~)-C;.t,\.,-. ')

.

,ltiM'l'\\'i,;"'.~J:1<,:;(~~~1L..:,

Библиотека: .Време и историја" ЕД11цпја: .Македонски јунаци од Пелагошrја, Мар11ово и Прекурид"

-

кн:иrа Х

Тренчо Димитр и оски МАРГАРА Издавач:

„Р изница"

-

П рилеп , моб .:

076/615-509

Рецепзепт11 :

Д-р Ванчо f орtиев Д-р Вл адимир Караџоск 11 Лектор: Анк и ца Стоја носка Коректура : Соња Д11м11 иоска Тех 1шчк11 уредник:

ли а

а лески

Компјутерска обработка: d1Zzign Короц11: Илија А. Барлески

ztudio "Barl!Z"

Фотогра фии: Тре нч о Ди митриоски

Превод 11 а Аоrл11ск11 : Каролина Крстеска Т1rра:ж: 500 примероци П ечати: .Ацетони" - Прилеп

CIP - Каталог11зац11ја во публ икација Национална и ун 11верз11тетска бн блнотека ·св. Клпм ент Охридски·. Скопје

94(497.775)"1903" ДИМИТРИ ОСК И , Тренчо

Маргара / Трен чо Дим 11тр 11оски. - Прилеп : Р11зuица, 2017. -92 стр.

:

1шустр.

; 18

см.

-

(Библ иотека Време и историја) (Ед1tЦ11Ја

Македонски јунаци од Пелагоиија, Мариово и Прекурпд; кн. 10)

Фус11от11 кон текстот. - Белешка за авторот: стр. 89-90. - Summary.

Библиографија: стр.

стр. 81. - Регистар

79. -

Н епознати 11 помалку nоз11ат11 зборов11 :

ISBN 978-608-4533-16-О (ки .)

ISBN 978-608-4533-23-8 (ец.) а)Мариово- Историја - 1903

COBISS.MK-ID 94704138

Тренчо Димитриоски

МАРГАРА

Прилеп

2017

Вовед Непосредно пред Илинденското Воста­ ние, еден од најголемите македонски револу­ ционери и идеолози на Македонската револу­

ционерна организација, f орче Петров, се нао­

fал во Бугарија и таму наголемо се подготвувал да дојде со чета и да земе учество во престојната борба за ослободување на македонскиот народ. Според пиn:rувањето во неговите спомени, тој во Македонија тргнал со силно вооружена чета. Тој верувал дека востанието во татковината веќе се разгорело и бил решен активно да се вклучи во ослободителната борба. Mefyroa, са­ мо што ја преминал бугарската граница и вле­ гол во источна Македонија, доживеал разоча­ рување бидејќи наишол на сосема мирна ситуа­ ција. Помислил дека востанието, сигурно се разгорело во делот на Македонија , западно од реката Вардар, но преминувајќи ја најголемата река во татковината, повторно бил непријатно изненаден од фактот дека и во овој дел не наи­ шол на распламтена борба за ослободување на македонскиот народ од турското ропство. Ток­ му поради тоа продолжил кон Прилепско , цврст во намерата со која тргнал од Бугарија. Тука , во Прилепско, се сретнал со прилепските челници на Организацијата, како и со четите од Костурско, со војводите Лазар Поп Трајков

5

и Иван Попов, кои деноноќно гонети од многу­

илјаден турски аскер , се наоfале во особено тешка положба, слабо нахранети и лошо обле­ чени. Сепак, по согледување на вкупната ситу­

ација, сите заедно, донесле решение за акција во Леринско. Тргнувајќи кон Мариово, на пат за Леринско, постојано следени од аскерот, по­

минале низ неколку мариовски села и на 2 ок­ томври 1903 година , се нашле во близина на селото Чаниште, на левиот брег на Црна Река. Тука, обиколени од петилјаден турски аскер на

врвот Маргара, меfу селата Чаниште и Орле, се случила една од најголемите битки по вос­ танието. Македонските борци, предводени од

војводите f орче Петров, Лазар Поп Трајков, Иван Попов и Лука Иванов , иако во многу по­

мал број, извојувале успешна битка , нанесу­ вајќи му тешки загуби на аскерот.

6

ГОЛЕМАТА БИТКА НА МАРГ АРА КАЈМАРИОВСКОТОСЕЛО ЧАНИШТЕ

Околу 10 август во Прилепско, со својата чета, пристигнал Горче Петров. Во неговата чета се наоfал и Лука Ива11ов , резервен поруч­

ник. Тие најпрво застанале во селото Степанци, кое се наоfа на велешката страна пред превојот Дервен. Во Степа}ПЏ{ ги пречекал Темелко, кој подолго време е во контакт со револуционерни­

те сили во овој крај и е верен работник на Ор­ ганизацијата. Тука дошол и Петар Ацев со око~ 50 души комити за да ја пречекаат четата

на fорче Петров. Со нив бил и Пере Тошев, кој со својата чета, исто така, престојувал во

Прилепско. 1 Овде fорче Петров сериозно се разочарал во востанието зашто неговите оче­

кувања за разгорена борба на пош ирокиот

простор на Македонија не биле исполнети.2 Од Степанци четите дошле во селото Ореовец кое се наоfа на околу 8 км. североисточно од При1 Георrи Трајчев, Град Приле11, историско-географски и стопа.11ски преглед, Македонска б11бли0'1'ека, Софија 1925, 242. f орче Петров,Сnо~еки, Научен инсnrrуг за национал­ на историја на македонс1О10'1' народ, Скопје 1950, 143, 144. Петров, Спомени, 144. ("Си заbmслував дека лmшјата

t.

меfу Прилеп и Велес е границата , дека н а запад е магла ,

крв, војна.")

7

леп. Во ова село четите биле добро пречекани

и fорчевата надеж дека, сепак,/нешто може

да се направи се враќа. Четата на Горче Петров

броела 45-46 комити кои, со себе, носеле голе­ ми количества муни:ција, динамит и пеколни машини уште од Бугарија. На тргнувањето од

Бугарија секој од 130-те комити, кои ги водел

t орче Петров, носел по еден килоrрам динамит,

а носеле и околу 200 бомби, 6-8 пеколни маши­

ни (експлозиви со часовници) и изобилство од

фишеци.3 f орче Петров се надевал дека ова

силно оружје и муницијата ќе бидат употребени во вооружени акции во Прилепско.

ПЛАН ЗА НАПАД НА КАСАРНАТА ВО ПРИЛЕП Сите чети кои за време на Или:нденското востание се наоfале во Прилепско се сретнале на планината Борула, која се наоfа неколку ки­ лометри северно од Ореовец, за да се договорат какви акции да преземат за разгорување на

борбата во Прилепско, односно, да ја разгле­ даат положбата на Организацијата во Прилеп и да преземат потребни мерки за нејзmш подоб­ рување.4 Било конста'ГЈЧ)ано дека ситуацијата

t

е многу лоша, за што орче Петров во своите 3 4

t. Петров, Спомс11и, 136, 137.

Г. Трајчев, Град Прилеп, 242.

8

спомени вели: ,,Просто безнзлезла положба н не знаевме што да правиме." Се констатирала дека околиската организација е ,Д.росшо расиад­ наша " и не можело да се вооружат ни 70 луtе.5

Како една од главните причини за ваквата сос­ тојба се наведуваат лошите односи во rрадски­ от револуционерен комитет. Имало сериозни 11есогласувања меѓу касиерот на комитетот Горче Пер1шчаров, Милан Биолчев и Јордан

Трепков.6 Лошите односи меѓу нив биле при­ сутни и во времето на загинувањето на учите­

лот Тале Христов и 16 млади прилепчани пред востанието. Во тоа време се говори и за извесно проневерување на пари од комитетот и запре­

давство на четата кај Турците. За да се разгле­ даат можностите и да се проучи состојбата во комитетот во rрадот слегуваат Петар Ацев и

fорѓи СенокоЗЈО1ев (терорист на Организаци­ јата), ЈЈО оваа мисија завршила неуспешно .7 Горче Петров не можел да се помири со ситуацијата и со бесцелното престојување во прилепските села и настојувал да се преземе некаква акција. Барем да се искористи арсена­ лот кој со себе го носела неговата чета. Движеј­ ќи се заедно со Петар Ацев и Пере Тошев со своите чети тие вршеле само ситни напади на

чифлизи, на некоја мала кула и ел., како што

ѕ 6

t. Петров, СпомсЈIИ, 144, 145.

Г. Трајчев, Град Пр~шсп, 7 Исто, 242.

242.

9

истакнува Петров,,,.мизерна рабоша".8 При доа­

t

ѓањето во Прилепско, орче Петров се надевал

дека ќе се соберат млади луѓе и дека ќе се пре­ земат соодветни акции. Поради споменатите причини тоа не било можно. Сепак, се правеле планови за напад на касарните во Прилеп.

,,Носев многу материјали и мислев дека ќемо­ жеме да направиме нешто во Прнлепско"9 - ис­ такнува Петров. ,,В rрад испратив луѓе од моја­ та чета, да сондираат, може т1 да се спроведе

иекоја акција в град,

ro иатерав со

таа цел и

војводата Петрета Ацев да влезе во Прилеп и да уреди некоја акција в град. По моја покаиа доаѓаа тамоШНЈIраководители. Впечатлет1ето МЈt беше, н да би се моrло нешто да се направи во градот, тие за свое l11fЧ1IO самосохраиеЈШе ќе ro паралнзираат. " 10 Во акцијата, која се заговарала, било пред­ видено и заразување на водата за пиење во ка­

сарната за да се иструјат коњите, со што коња­ ницата ќе биде исфрлена од игра. Милицијата требало да ја нападне касарната, а четите да заземат позшџm на ридот Баба кој е располо­ жен североисточно од касарните и се наоѓа ле­ во од стариот пат за Велес, кој води преку пре­ војот Дервен и кој, во тоа време, бил многу упо­ требуван. Со ваквиот план не се согласиле че-

sf. Петров, Спомени, 146.

9

Исто, 144. Исто, 145.

10

10

~

c:i.

"'u "':,:

8

=

4)

:ic:i.

t:: ~

= c:i.

"' u f,,,

1 Ń&#x201A;-<

Ń 5

11

тите и планираната акција пропаднала. 11 На тој начин, Прилеп останал настрана од случувања­ та поврзани со Илинденското востание со што

и самото востание било лишено од соодветна поддршка од овој град.

По неуспешното организирање акција во Прилеп војводите почнале да се расправаат

околу бесцелното останување во овој реон и да се подготвуваат за повлекување во своите матични реони или на други места.

СРЕДБА СО КОСТУРСКИТЕ ЧЕТИ И ПЛАНИРАЊЕ НА НОВА АКЦИЈА ВОЛЕРИНСКО Лошиот пречек во Прилепско имал и не­

гативно влијание кај собраните комити. Мно­

t

гумина од четниците на орче Петров останале разочарани и сакале да го остават и да се вра­

тат во Бугарија. ,,Некои момч1ш,а буквално бо­ с11 одеа" - истакнува Петров во своите споме­ ни. На тој начин, еден дел од неговата чета

(25- 26 четници), на чело со војводата Андон Ќо­

сето, го напуштиле и со Петров останале само 14 момчиња.12 По извесно време од овие случу­ вања од Костур во Прилепско пристигнала

една чета од 130 души, која ја воделе Лазар Поп Трајков и Иван Попов. Тие биле разбиени во 11 12

Г. Трајчев, Град Првлеп, 242.

t .Петров, Спомени, 146.

12

13

Костурско и за да се спасат бегале за Прилеп­ ско и во Мариово пред гонителите. Имале на­

мера да пребегаат во Бугарија. fорче Петров со сожалување пишува за состојбата на овие костурски комити. ,,ГрозЈЈо впечатлеш,е МЈЈ на­ правија, што сите беа окаланн, голи, боси, како цнгвни, и насекаде гонети од војската, изглад­ нетн беа како волци. Од300-400ДЈ'Шll, што трг­ нале од костурско, беа останале до 130 души, а другите се омелувале 11а групи

11 си оделе во своите родни места. Но, спрема пр1шелс1ште четШПЏI, предизвикаа восхитеност во нас. Спо­ редувањето беше што беа херои спрема лашн­ те бабн" 13 - пишува Петров . Под негово влија-

u Исто. Костурските чети на чело со Лазар Поn Трајков, ИваЈЈ Попов и МаЈЈол Розов пред доаfањето во Прилеп­ ско Мариово имале долга одисеја од „борби, сiирадаља и аваншури" . Овие чети слсгле во Леринско,ја ~ношрале rтругата, а отгуха се rтрефрлиле на планината НП1,Је, каде долго тал:кал е истоште1ш II гладни , додека не зеле стотина овци од едно турско стадо и на 3 сеrттември стигнале на врвО'r Сокле, Воденска. Таму о:мале судир со 200 турски војmrци, при кој по двочасовна борба ко­ митите нападнале на аскерот на нож и го избркале, но го изгубиле Манол Розов и еден 60-год:ишен војвода, дедо Ставре. Кај местото Кравица четите повторно на­ uшле на аскер, со кој се бореле nретходн11от ден, но засилен со нова војска, која ги прш1удила да се вратат

назад. Вкупниот број комити биле околу 500 и во тоа време од Пожарска дошла група чет1шци со три товари леб кој им бил rтоделен на секого по едно парче. Поради недостиг од храна востаниците морале да заколат седум

од своите коњи, од •ши кожи наrтравиле ОПЈiнци. Додека

14

ние Лазар Поп Трајков се премислил и наместо во Бугарија решил четите да се вратат назад во Костурско со план да ја срушат пругата од

Леркн: до Воден и да изведат други акции. Не­ можејќи да се помири со л9шата организација во Прилепско и Битолско, Горче Петров решил воениот материјал, кој го носел со себе, по секо­ ја цена , да го искористи во исnланирана воору­ жена акција.

Набрзо коqурските чети, во кои се здру­ жила и четата на Горче, во вкупен број од околу

140 души,14 тргпала низ Мариово кон Леринско го rтечеле коњскО'Го месо, набЈПIЖил аскерот и тие п ов­ торно морале да се rтовлекуваат. Борба, сеrтак, имало и

траела дури 7 часа, која завршила со фрлање на извесно количество динамит меtу аскерот, по што со громоглас­ но „ура" комитите тргнале во напад II го избркале аске­ рот без сопствени жртви. Повлекувајќи се и криејќи се пред м ногубројниот аскер кој постојано ги гонел, по неколку ден а костурски те чети се поврзале со мариов­

ск ите војводи Толе Па ша и дедо Кољо, кои поч нале редовно да rи снабдуваат со храна. Од големите стра­ дања и разочарување од неусп ехО'Г н а воста н ието голем

дел од комитите (околу 400) се вратиле назад во Костур­ ска, поради што со Лазар Поп Трајков и Ива н Попов

останале 120 комити. Тие подоцна се сретнале со четите

на Петар Ацев, Пере Тошев и f орче Петров. (Хр11сто С1шјанов, Ослободителш, борби 1ш Македонија, книга 1 и 11, Култура, Скопје 2003, 430, 431.)

14 Во оваа група биле и 7- 8 коr.шти од rтр11лепската чета, како и едн а група од мар 11овската чета н а Толе П а ш а

под ра ководство на Милан Ѕвездов. Групата комити од

четата на Толе Паша во Дренската планина дошла

15

за да ги изврши планираните акции. Петар Ацев и Пере Тошев со четите и понатаму оста­ нале во Прилепско. Групата, која се упатила

кон Леринско, на чело со tорче Петров, Лазар

Поп Трајков, Ива11 Попов, Лука Иванов и Циле Кономладски сметала дека низ Мариовска, Би­ толско и Леринско ќе соберат уште чети и ќе постигнат бројка од 400-500 души. За планот бил Јmформиран и Даме Груев од кого се барало да уреди костурските и леринските чети да трг­ нат едновремено и да се сретнат некаде на ли­

нијата Лерин-Воден, околу селото Сурович, каде што била планирана големата битка, при што едните, костурските чети да мавнат лево

од mrnиjaтa, а леринските десно од неа, со што аскерот би бил зафатен, а во меfувреме групи­ те одредени за саботажа би ја разрушиле пруга­ та до Воден. Истовремено биле испратени пис­ ма со покана за слични акции и кај други војво­ ди, но некои од нив се исмеале со таквите пред-

заедно со костурчани. Еве wто вели за тоа Милан Ѕвез­ дов во cвorrre спомешт: ,,Толе ме рвзделн со неколкудуппr н со Костурцн трглввме премв Дренсквте ллвшrпн, за дв се сретlfеме со Петар Ацев. По неколку дlШ стнrивв­ ме во Древеното кор,п-о, квде што селлшrrе 1св рвсквжлв декв големв четв нделв од Бугврнјв, го шталв Вардар 11 ов1Је дин ќе прнстпrнелл во Прилепско. Нв чело бил

fорче Петров. Тов многу ме израдува. Со lfeтpne11вe го

следевме довѓвљето 11в четвТ8." (Види: Д. Димески, Бор­ бата кај е. Чаnиrота, 1903 r., Прилог 11 , спомеНЈI на Ми­ лан Ѕвездов, Современост бр. 2, Скопје 1969, 161, 162.)

16

лози. 15 Даме Груев и Борис Сарафов дошле до заклучок дека и тие треба да преминат кон ор­ ганизирање терористички акции зашто веќе

се разочарале во способноста на четниците да водат големи битки. По остварениот контакт

Борис Сарафов решил да тргне низ Битолско, Леринско и Костурска за да се заврши плани­ раната акција таму. 16 Во меfувреме се создале нови услови. Преку конзулите во Битола дошла вест дека ќе има амнестија и, пред да тргне Са­

рафов на планираниот пат, во името на штабот, со Даме Груев решиле да се распуштат четите, а оружјето да се складира во складови подгот­ вени за таа намена. 17 Костурските чети, сепак, решиле да продолжат според планот кон село­

то Сурович. Патот ги водел низ Мариово. Прво стигнале во селото Гуцјаково на левиот брег

на Црна Река каде се сретнале со четата на

f еле, кој тука дошол со намера да се скрие го­ нет од силни потери од Тиквешка, каде услови­ те за востание, исто така, не биле добри. 18 Од

Гуцјаково четите преминале кај селото Дуње каде преноќевале, а потоа се упатиле кон село­ то Чаниште каде на 2-ри октомври: 1903 година 15

16

t. Петров , Спомсп11, 147.

Исто.

И сто. Борис Сарафов, Сnомс1ш, И .Х. Николов, Д. Груев, Б. Сарафов, Jane Сапдански, М. Герџ11ков, Д-р Х. Татарчев , превод од Бугарски Цветко Мартиноски, Култура , Скопје 1995, 185, 186.

17

18

t. Петров , Спомсо11, 147.

17

0

CQ

0

:,.:

"'

.ะต?

>, ~

1 r')

i:::

u

18

се случила една од најголемите и најуспешните

битки на македонските чети по пропаfањето на Крушевската Република и Илинденското Востание.

Битката кај селото Чаниште во Мариово, иако непланирана однапред, претставува исклучителен успех на македонските чети кои

учествувале во Илинденското востание. Таа е дело на костурските чети предводени од Лазар

Поп Трајков, Ивап Попов, Лука Иванов, Циле

t

Ко11омладск11 и на орче Петров со неговата

чета, која му се придружила на костурчани по средбата кај Прилеп. На патот кон селото Су­ рович, каде требало да се изведе голема акција, по ноќевањето кај селото Дуње тие продолжи­ ЈЈе кон селото Чаниште. Според тврдењето на

Горче Петров, таму четите биле предадени на Турците поради што настанала битка. Предав­ ството, како што истакнува тој во своите спо­ мени, настанало поради тоа што костурските

чети, при доаfањето во Прилепско, насила зеле десетина глави добиток, без да платат за него.

За тоа разбрале Турците и извршиле голем те­ рор во селото Чаниште. Пред доаfањето на четите, кои биле на пат за Леринско, Турците дошле во селото, при што неколку селани биле

тепани , а селото било ограбено. ТурIЏiте зеле се што нашле по куќите. 19 19

t . Петров, Спомеnи , 148.

19

"'g.

...

Q..

"' ~

i

Q.. ~

0

u

; :i::

"'

:Ń&#x201A; .

~

la ..,,.

t::i

u

20

Пред да стшнат во селото Чаниште чети­ те не испратиле никого за да ги информира не­

говите жители за нивното доаfање. Кога стиг­ нале во близина на селота20 четите се распоре­

t

диле по ритчињата западно од него, а орче

Петров со 6 души слегол во селото за да стапи во контакт со селскиот војвода, преку кого тре­ бало да обезбеди храна за комитите и да најде курири за да ја известат мариовската чета за неговото пристигнување. Како што истакнува тој во своите спомени, кметот сосила го извлек­ ле од дома за да им каже дека не ги прима. Кме­ тот ги свикал жителите на селото на конферен­ ција и притоа се постшнал договор четите да 20

Четите кај Ча ниште пристигнале на поm~оќ, иа

20

октомври, стар стил и се лоцирале по п адmште на висо­

чините околу врвот Maprapa. (Види: Дим:итар Димески, Борбата кај е. Чапнruта, 1903 r., Прилог 11, Спомени на Милан Ѕвездов за битката на Маргара, Современост, год. XIX, бр. 2, февруари 1969, 162, 163. Во спомените на Иван Попов за откривањето на четите од Турците се вели: ,,Му тшшвме па Толјо (Толе з. At.) Паша 11 па Дедо Колјо, со кое п, 1rзвестувавме де­ ка сме дошле, та да се сретнеме. Не зшш како, нашето шrсмо поладлало во рацете на аскерот, којшто престо­

јуваше во едпо од соседтште села. Нле, нзморенll од пат, се бевме оашле па оадшште 11а врвот Маргарит ( М apiapa, з. м.), близу до с. Крушевец (И. П оиов iloipeшнo io иредава ш1ешо но селошо Чанишше). Утрото 11аш11от стражар, којшто беше 1111 самиот врв не извести дека од снте страни сме олхолешr од војска." (Види: Д. Ди­ мески , Борбата кај е. Чашnuта ... , Прилог 1, Спомени за битката на Иван Попов, 158, 159.)

21

останат над:вор од селото, а селаните ветиле

рано наутро да им достават храна . Наместо храна утрото биле разбудени со узбуна дека се опколени од силен турски аскер.21 Веројатно е дека жителите на Чаниште биле многу исплашени по теророт и грабежот кој го извршиле Турците пред тоа. Утредента четата, која била распоредена по пониските

ритчиња западно од селото, била нападната од турски аскер уште во зорите. На најистурената позиција се наоfал Црногорецот Јово Јовано­ виќ со 20-30 души. Тој како началник на стра­ жата се покажал многу присебен и успеал брзо да организира одбрана од турските налети. Притоа бил повреден во окото, од што останал

со едно око.22 21

t. Петров, Спомеm1, 148.

Димитар Димески наведува дека, според тврдење­

то на Ј. Попов од селото Чан:иште, чиј исказ е депониран во докуменатцијата на Институтот за национална историја во Скопје, било извршено предавство од страна

на двајца жители на селото Чаниште - поп Ристе 11 Трај­ ко Мојанецот, кои го известиле аскерот во селото Ста­ равШ1а. Подоцна поп Ристе, за предавството, бил убиен од луfе на Организа~џiјата. (Виџи: Димитар Димески, Чапишта

-

врвен дострел па Горчеоата востапичка

дејност, збор1шх fорче Петров и Пере Тошев, Прилеп

1974, белешка 21, 36.)

22 Исто. Х. Силјанов, Ослободителните борби

•.., 432.

Силјанов истакнува: ,,Мвшквтп одбрпна на 20-тт1втв МОМЧЈЛbа околу Јово ЈЈ/11 ОВО3МОЖЛ на дРупIТе деловл

од ОдРедот дв rл звзеr,1вт стратешките чукн, а лл f орче дв излезе од селото зледно со дш1ш111тот."

22

со

0.. со

ѕ. со

~

!5 ~

~ 1 со

Е-­ со

~

=

1О

со

= 0

~

V

::ѕ 1 V)

с5

23

"' "' ~

е.

~

~ ~

l>Q

~ ~

i:::t: 1

'°

с5

24

БИТКАТА НА ВРВОТ МАРГАРА

Другиот дел од комитите од костурските

t

чети и малата чета на орче Петров со крпи би­ ле информирани дека се нападнати. ,,Бевме coceltla 1IЗне1шдеш1. Ако не беше заставата, ако 11е беа сншш 1t1ОИЧ11Љата во заставата 11 ако не беа раслоредбите на Јово не ќе иожевЈ1е да се cлa­ CJJ!tle. Турците прво се спуштија лротЈiв застава­ та од каде што IШ се даде знак со крт1,дека сме

нападнати. Ние, додека да го лрибере!tlе бага­ жот- иоите !tlатеријали г11 латовар1IВ1t1е па 7-8 иасКЈt 11 гт1 ловлековЈtе нагоре - борбата се бе­

t

ше заврзалаи23 - истакнува орче Петров во сво­ ите спомени. Четите почнале да се повлекуваат кон повисоките ритчиња и кон врвот Maprapa кој е висок 1016 м, кој во тој простор доминира над околината и е погоден за одбрана. Борбата, всушност, се разв~уrа на сите ридови источно од

Maprapa. Според Горче Петров, една од чуките со силен јуриш ја зазеле војводата Циле Коно­ младсКЈ1 и дваесетина четници претекнувајќи ги Турците. Петров споменува уште една чука која ја зазеле двајца комити, но за кратко време. Комитите добро се утврдиле на Маргара и успешно ги одбивале нападите на Турците.

t орче Петров во своите спомени истакнува: 1 2.

f . Петров, Споме1111, 148. Д. Димески, Чаuишта , 36. Х.

Силјанов, Ослобод11тел11ите борби

..., 432.

25

„Борбата траеше цел ден. Атаките на Турците до пладне бев cлЛIIJl 11 сите ги одбивме. Во тоа време од сите стр81Ш се згусти војска, не помал­ ку од 4-5 илјади души. До пладне нашите мом­ чиља добро се држеа. Попов лудаЧКЈЈ се држе­ ше. 1124 Борбата продолжила до доIЏШТе часови. Почнало да се смрачува. Турците најпрво сме­ тале дека на јуриш ќе ги освојат позициите на комитите и ќе ги уништат или фатат. Нивната бројност, веројатно, им влевала самодоверба

која подоцна ја изгубиле. ,, Тне напаѓаа како бесни, се качуваа по височшште, 110 беа соли­ р81Ш од ВОСТВШIЧКЈЈТе лушКЈЈ. Попладнето со ншрокн маневри услевјадв се доближатдо вост­ аничките поз1IIЏШ11 25 - пишува Силјапов. Тур­ ците, сепак, се разочарале од своите бесцеmm напади, при кои претрпувале и големи загуби. Борбата продолжила и по стемнувањето, но

војската, сепак, завршниот напад го одложила

за следниот ден.26 Комитите, на чело со Лазар Поп Трајков,

tорче Петров, Иван Попов и Лука Иванов,знае­ ле дека треба брзо да се извлечат од обрачот до­ колку не сакаат да настрадаат од многубројни­ от турски аскер. Следниот ден Турците ќе дов­ лечкале и топови и положбата на комитите сил24

t.Петров, Спомени, 149. Според Христо Силјанов,преку

денот Турците постојано добивале засилување и нивниот

број стигн:ал до 5 (ХХ). (Х. Силјанов, Ослободителшrrе -. 432.) i, 26

Христо Силјанов, Ослободителпите борби Исто.

26

- • 432.

Сл.

7-

Лазар Поп Трајков

27

но ќе се влошела. Затоа решиле да се проби­ јат низ турските редови. ,,На смрачуввље ен зедовме збогум со еден нов експлоз/Св, со едно кило днна1,11,т

11 со општа ура - па после тивко

и незабележано отсташIВме, ја прегазивме Црна и на брегот што беше наспроти се скрив­ ме во едно трло, каде лежевме целден. Крлежн ќе не изедеа. Бевме кшшати, сос1танн, глаДШI,

откако бевме па'-g11але 10 саати ноќта, а 64 caa-

Тlt не бевмејале' -mшrува foptte Петров, чија желба за битка конечно се исполнила, иако не­

планирано. Во битката на Маргара бил потро­ шен и дел од арсеналот кој тој со својата дружи­ на го понесол од Бугарија за да го искористи во борбените акции во Македонија, надевајќи се дека востанието е разгорено на широк прос­

тор. Таквите очекувања на fорче биле попусти. Неговото разочарување било големо. Откако ја напуштиле Маргара комитите зад себе оставиле шестмина мртви другари, ме­

fу кои биле Јордав Варошлија и Јован Шеш­ ката од Прилеп28 и двајца од четата на Иван 27 fорче Петров,

СпомеllИ, 149. Милан Ѕвездов, Спомеm1 (Д.

Димески, Борбата кај е. Чапишта, 1903 r., Пp,mor П, споме­ ни на Милан Ѕвездов, Современост бр. 2, Скопје 1%9), 164. Милан Ѕвездов за повлекувањето на четите од

Maprapa вели: ,,Мачно се чекореше. Гн звобнколнвме селllТВ Орле, Маково н Рвпеш, без да се сретнеме со не­ прнјвтелот, н дојдовме зад rрбот на Турцнте. Прнстнг­

нввме до е. Рвлеш,јв прегазивме Црпв и веќе се 383орн. Ги поседнввме внсо'lНIIЈlТе 'Еронте', БуДiсмнрско.''

:zs Г. Трајчев, Град Прмеn, 242.

28

Сл.

8-

Иван Попов

29

Попов, Христо Бапчорски и Кузо Голавода,29 кои паднале меfу првите при заземањето на добро поставениот рид Маргара, а седум-осум ранети понесле со себе. Mefy нив биле Лазар

Поп Трајков и Црногорецот Јово Јовановиќ. Можеби поради големиот број убиени и ранети војници турскиот аскер не продолжил да ги го­

ни костурските чети и четата на f орче Петров. Според пренесените информации, на бојното поле останале мртви повеќе од двесте турски војници30 и уште толку ранети. На некои места се споменува дека една цела нива во близина

29 Х. Силјанов, Ослободитетште

-, 432.

За загинатите комити од својата чета, Иван Попов пишува:,, Од моите четници двајца паднав: Кузо Голв­ водв, лвјлрвброто мо.Уче н Хрнсто БIJll'lopcxн, нето така храбро момче, кое во Невеска уби четворI111,а Турцн." (Види: Иван Попов, Сnомеnиза битката Ira Maprnpa, 159.) Димитар Димески тврди дека загинале четворица од комитите, Ордан Варошлија, Иван Шешката, Кузо Голавода и Х. Бапчорски. Mefy ранетите, освен споме­ натите, според него бил и извесен Лука, Влав од Костур.

~Види: Д. Димески, Чапиште -врвеп ..., белешка 30, 37.) Исто. Според Г. Трајчев во костурските чети и четата

на

t. Петров имало 4 убиени комити и 16 ранети: Г. Трај­

чев, Град Прилеп, 242. Според Христо Силјанов, четите имале тројца мрт­ ви и 7-8 ранети, а за жртвите на Турците Силјанов пи­ шува: ,,На местото на бнтквта Турцнте остввllјв многу трупови ( тие не се 400 колку што мисли Попов, питу

2()(), квко што кажува fорче, но секвно се многу)." (Х. Силјанов, Ослободителните "'• 432.)

30

Сл.

9-

Лука Иванов

31

на ридот Маргара кај селото Чаниште била ис­ полнета со гробови од убиените турски вој­ ници.з1

ПУКОТНИЦИТЕ ОД БИТКАТА НА МАРГ АРА СЕ СЛУШАЛЕ ДО БИТОЛА Битката на Маргара била една од најжес­

токите водени во Мариово и воопшто од бит­ ките кои се воделе за време на Илинденското востание и по него, надвор од Крушево. Пукот­ ниците од неа се слушале многу далеку. Христо Силјанов истакнува дека тие се слушале дури

до Битола.32 Во раскажувањата пренесени од современиците на битката се среќаваат раз­ лични приказни кои се резултат на силната им­

пресија од жестокиот настан. Се споменува ед­ но буре со барут кое при пробивањето на об­ рачот комитите го фрлиле меfу турската вој­ ска, а потоа се повлекле преку Црна Река. Се тврди дека експлозијата на бурето со барут Во спомените на Иван Попов се вели: ,,-Турl(ите нвслротив, во тов срв.жеtШедвдоадосто жртви; селаните

од е. Крушевец (се однесува на Чанишше, з.м.) не уверу­ вав дека нмвло до 400 души убиеllН, коешто е многу веројатно, зашто Турцнте многу дрско ивстануввв, тв се доблнжувла дури до 5 метри, до вв ШТНll - ТурIЏiте цела недела таму се движев за дв лрнбнрввт мртви в

рвнетн." (Види: Иван Попов, Спомени, Г. Трајчев, Град Прилеп, 242.

32 Х. Силјанов, Ослободителните

160.)

Jt

32

- , 432.

била толку силна што се слушнала дури во Би­ тола. Тоа се совпаfа со тврдењето на Христо

С:11лјанов, како и со пшnувањето на Ѓорче Пет­ ров дека пред повлекувањето комитите се

простиле со извесно кОЈшчество експлозив.33

Слично истакнува и Хрисrо Силјанов: ,,Во текот 1 на ноќта одредот со динамит и со извици 'ура ен проби пат, борејќи се на нож, Ш13 најrенкото место на турсклот кордон н се извлече. " 34 За време на битката на Maprapa, од дру­ гата страна на Црна Река кај селото Груништа во Мариово, чекале на средба со Иван Попов, Н1mола Петров Русmrски со неговата чета и преостанатите комити на дедо Кољо. Оттаму тие ја следеле битката на костурските чети и

четата на Ѓорче Петров на врвот Маргара кај

селото Чаниште. Во своите спомени, Н. П. Ру­ сински пишува дека тоа се случило на 6 октом­ ври 1903 година.35 Mefy другото, тој истакнува: ,, ...накај 11 часот претпладне, пукнав неколку пушки на внсоЧЈшата кај е. Орле. По првите пушки слушнавме силен тресок на две-три

бомби. Се подготвивме да трчаме на помош,

Јз Г. Петров, Спомени, 149. Ј.4 Х. Силјанов, Ослободитетште ._, 432. \\ Н. П. Русински, Спомени, Научен институт за нацио­ наm1а историја на македонскиот народ, Скопје 1950, 306. Даринка Петреска, Револуц11опер11ата дејност иа Никола Петров Русински во Мариово во 1903, Мариово и Меrлеп 1111з историјата, Прилеп-Скопје 2000, 76.

33

но во JtCTJIOT момент 500-600 војшrци, кои биле потера по иас, кај Петашшо, слегуваа од ш,со­ чшштејугозападно на 400-500 чекори од иас и не забележаа. Ние бевме залегнале со фронт иакај шш Jt чекавме да го напуштат местото, кое ЈIМ беше мошне поволно за да се бранат

без да m, стор1IМе иешто. Но кога не видоа, останаа нелодв1tЖ1ш. Меѓутоа и тие не лрЈiко­ ваа за нашлте поз1IЦЈш. HJie чекавме да се ирд­ нат каде 11 да било и да ги подбереме, но 11 тие чекаа истото да го сторат со нас. На Орленска­ та ллаЈЈШ1а битката до 5-6 ~шсот беше жестока. Кон 6 часот ед~1а карпа се распрсна 11т1е видов­ ме како широко се раствори турската позиција на 11стоЧI1ото крило 11а битката. Ние ја прико­ вавме војската кајнас, 110 постојаноја следевме битката. Таиу одкај што се раслрспа карпата, по малку време забележавме како поЧIЈаа ~то­ гу луѓе да излегуваат по патот за Груишнта."'36 Освен експлозивот и разните експлозив­ ни направи за вршење на саботаж:IЈ и слични акции, костурските чети и четата на Горче Пет­ ров биле вооружени со 20 пушки „Манл:ихери" ,

14 „Маузери" и со грчки пушки од типот „Гра"37 кои биле најраспространети меfу македонски­ те комити, поради полесното снабдување, но не биле многу ефикасни. Можеби токму споме­ натиот експлозивен материјал, кој со себе го 36 Н . П. Русинск и , Сnоме1ш, 37

t. Петров, СпомеI1и, 148.

34

306.

носела четата на tорче Петров, бил пресуден за големиот успех во битката на Маргара, која е последна во Илинденското востание и заслу­

жува посебно внимание поради големиот успех кој го постигнале комитите во неа и покрај да­ леку поголемата бројност на аскерот. Според едно забележување на битката кај Георги Трајчев во битката не учествувала четата на Циле Кономладски, која броела 20 комити, бидејќи се наоtала надвор од обрачот на ТурIЏiте на врвот „Гарван" кај селото О~ле, кој е расположен југозападно од Maprapa.

Од друга страна, во спомените на f орче

Петров, Циле Кономладски се споменува како еден од најпредузимливите војводи кој со своја­ та чета на јуриш зазел една од чуките во близи­ на на Маргара. Можеби кај Петров не е довол­ но објаснето дали при својот јуриш за заземање на височинките четата на Кономладски се нашла надвор од обрачот, но тоа не можеме да го потврдиме. Во секој случај, извесно е дека битката траела од зорите на 2-ри октомври 1903 :18 Г. Трајчев, Град Прилеп,

242.

Во споме~mте на Милан Ѕвездов се истакнува дека војводите Лазар Поп Трајков, Иван Попов и Циле Коно­ младски ги обиколувале пози.1џ~ите на комитите и им ве­ леле да не се поместуваат од заземените места, ,,зашто

се б11еме на смрт или живот". (Види: Милан Ѕвездов, Спомени, 163, 164.) Д. Димески пишува дека четата на Циле Кономлад­ ски војувала со Турците на споменатиот врв кај Орле. (Види: Д. Димески, Ча11ишта - врвеII дострел.~, 37.)

35

година39 до доаtањето на ноќта истиот ден кога со фрлањето на поголемо количество експло­ зив и преоfање во јуриш комитите го збуниле турскиот аскер, а потоа „шивко и незабележа­ но " се повлекле од местото на битката. На тој начин малобројните комити од костурските

чети, четата на Горче Петров и едно о.иделение од мариовската чета на Толе Паша на чело со Милан Ѕвездов40 извојувале голема победа над далеку надмоќниот и многуброен турски аскер. Нивните маки со тоа не завршиле, гладни и изморени со 7-8 ранети тие продолжиле да се борат за својот опстанок.

39

Датумот на битката, според спомените на Русински,

е

6 октомври. (Види: фуснота 16.)

Вкупниот број на комитите според Д. Димески бил околу 140 души. Mefy нив 116 комити броеле костур­

40

t

ските чети, 14 биле со орче Петров, 7 - 8 комити во

битката учествувале од прилепската чета, а извесен број имала и групата со Милан Ѕвездов. (Види: Д. Димески, Борбата..., белешка 20, 153, 154.) Милан Ѕвездов тврди дека комитите броеле околу 200 душ и. ,,Ст,те броевме 200 душ11. Костурц11 беа 130,

fорче со 45, а остапат11те бевме тше." (Види: Милан Ѕвездов, Спомеш1,

163.) Димитар Димески овие бројки

ги смета за претерани.

36

ПРОПАfАЊЕТО НА ПЛАНИРАНАТА АКЦИЈА ВО ЛЕРИНСКО

Денот по битката борците од Маргара го поминале во криење и дури вечерта сретнале

еден полјак од селото Груништа, кое се наоfа на десниот брег на Црна Река и, бидејќи биле притиснати од силен глад, решиле да разгова­

раат со него. Го испратиле во селото да донесе

леб, но тој не се вратил, туку го побарал сел­ скиот раководител и заедно со него ,, ...ја срет­ нал другата чета на Циле 11 јавил кај сме т1е, така даја сретнавме оваа чета,јл пристигнавме Мариовската плвтша 11 таму се сретнавме со

тиквешката (Мариовскаша, з. м.) чета на Толе - паша. " 41 (за четата на Циле КономладсКЈt кај

fорче Петров се вели „другаша чеша", но веро­ јатно, се работи за една чета). Големите борци од Маргара конечно дошле до храна и по дол­ гите и мачни патешествија успеале да закреп­

нат. Било договорено да слезат до селото Бу­ димирци, соседно село на Груништа, кадешто требало да се сретнат со битолските и лерин­

ските чети.42 Од битолските чети во Мариово 41

41

t. Петров, Спомени, 149, 150.

Исто, 150. Н. П. Русински истакнува дека тој со него­

вите комити ги дочекале борците од Maprapa и ги пот­ креmrnе со храна и со се друго што имале. Нивната сред­ ба се случила кај „будимирската кула" . (Н. П. Русински, Спомепн, 306, 307.)

37

= "'

@

:r :.(

"' .;;., "' ~ b l:Q Q., l:Q

= "' = = = "'i::

i::

Q)

::)

= ::е 0

(.)

"'

Q.,

"' 1,-,

Q.,

"' ::Е ..... i::i u а

38

останале само 30-40 души од вкупно 180. Овие чети, речиси, се расформирале, а нивниот гла­ вен војвода Тодор Златков избегал во Битола.

Слична била состојбата и со леринските чети. На средбата требало да се здружат сите чети и да продолжат кон Леринско, каде требало да се изведе планираната акција за уншптување на железничката пруга меfу Лерин и Воден.

Заздравените чети од Битолско и Леринско не се сложиле со ваквата акција и откажаре да тргнат со костурските чети и четата на Горче

Петров. Еве што вели за тоа

t орче Петров:

,,Биле во право тие, зошто околу l;урович има­

ло 14 илјади војска по лштјатв. Ќе бевме ClfТe просто како кучиња избиени, б11Дејќи местата се rоли.1' 43 Така пропаднала и оваа акција, по

]$Оја копнеел големиот војвода и револуционер, Горче Петров

Набрзо по средбата со леринските и би­ толските чети стигнала и информација дека кон четите доаfа аскер и тие се повлекле кон планината Ниџе за да се зас01rnат. Таму, неоче­ кувано, дошол Борис Сарафов со 14-15 души, бегајќи од Костурско. Од него добиле инфорТврдењето на Русински се совпаfа со пишувањето

на f орче Петров во неговите спомени во кои истакнува:

,,Во една кула пад селото Будимирци се сретпввме со око­

тште војводи (бптолскн, лершшш, 11р1mепскн)." (f. Пет­ ров, Споме1ш, 0

150.)

t . Петров, Спомени, 150.

39

мација за одлуката на востанич:киот штаб за прекинување на востанието и прибирање на

преостанатото оружје.44 Бор11с Сарафов за сред­ бата со костурските чети во Мариово по битка­ та кај Маргара вели: ,,Од Сетине стНГ1Јавме ш1 север во Мврновските планшш и тшtу r11 нај­ довме четите со едеп од војводите Леко БаНЈЈЧ­ КЈЈ. Тоа беше на падшште на Ниџа ПлвНШ1а.

На 5 октомври врнеше снеr.Доре fорче (Пеш­ ров, з..м.) со костурсКЈ1те чети 11 др. околу 150 души на број. Се собравме околу 300 ,lfYШll, Веќе беше невозможно (доцна) Горче со ДШIВМЈЈТ да стори иешто 11а мостот кај Екшису.

Четите се разоружаа. На Лазар поп Трајков Jty дадовме напатствија како да rн разоружа четите итн. Тој беше ранет. Ние нотов го про­ долживме својот пат н со маЛЈЈ премрежија стшнавме до бугарската rранш.(а. " 45 Во решението на штабот било и расфор­

t

мирање на четите со што орче Петров не са­ кал да се сложи. Токму затоа, додека повеќето од востаничките раководители се повлекле од

Македонија во Бугарија или на други места, тој 44

"f. Петров, Спомс,ш, 150.

Георrи Трајчев лишува дека на средбата на плани­ ната Ниџе Борис Сарафов дошол со придружба од „око­ лу 500 души леринчаЈ1И и костурчани" (Г. Трајчев, Град Прилеп, 242, 243.), но очигледно дека таква бројка вос­ танmџ1 со Сарафов немало.

45 Б. Сарафов, Спомсrш, 186.

40

уште долго време останал во Македонија, сме­

тајќи дека треба да остане заедно со народот кого по востанието го чекал голем прогон. Из­

весно време се движел во Мариово со четата

на Толе Паша.46 Тој сметал дека и Борис Сара­ фов и другите раководители на востанието тре­ бало да останат во Македонија и да ги подне­ суваат последиците коишто следеле за народот,

во чиешто име го подигнале Илинденското вос­

тание. ,, Само јас, Дшtе н Пере останавме во зе~tјвта. Пере оствив само со двајца по горите во Прилепско, Дшtе се криеше како волк, по пештери во Демирmсврско. Останав сам от­ како сите водачија нвлуштнја земјата и отидов во Бугарија. Тие што го советуваа населението да се предава, сами не се предадов, вмн избегав

во странство. Сите раководни сили требаше да останат и да страдаат со населението. Повеќе­

то од селаните, војводи останаа во земјата, в с,ите поннтетиентш, снли избегвл" 41 - реагира

Горче Петров во своите сеќавања за настаните по битката кај Маргара. По битката на Маргара, откако разбрале дека е решено од Штабот на востанието четите

да се расформираат, од Мариово костурчаните веднаш продолжиле кон својот роден крај. Со долг и исцрпен марш од 20 часа тие преку Ле-

46 t. Петров, Споме1111 , 152.

47 Исто, 151.

41

ринското Поле се нашле на плаmmата Вич. Та­ му во еден дол тие наишле на заседа при која загинале неколкумина, меtу кои и војводата Циле Кономладски, кој одел на чело на коми­

t

тите.48 За неговото заrинување известува и ор­

че Петров во своите спомени, кој истакнува дека Циле Коuомладски е убиен на четвртиот

ден откако костурчаните се разделиле од Горче и другите што останале со него во Мариово.49 Постојано борејќи се со војската четата дошла над албанското село Бел Камен, од кое излегол друг аскер за да им го пресече патот. Опколени, истоштени и малубројни , тие повторно биле приморани на борба. И покрај таквата ситуа­ ција, дел од комитите, се растуриле на разни страни, а војводата Иван Попов со 7-8 души

се провлекол до селото Блаца.50 411

Христо Силјанов, Ослободителните борби ..., 433. (Кај Силјанов го среќаваме целото име и презиме на војво­ дата Циле Кономладски, Васил Котев Кономладски.)

49

t . Петров, Спомени, 151.

',О Х. Силјанов, Ослобод11тел1ште -

, 433,434. (Во битката

на Бел Камен , гледајќи ги своите комити изнемоштени, гладни, боси и со потrечени нозе, очаен, војводата Иван Попов решил да се самоубие. Во тоа го спречЈЈле негови­ те комити, кои го охрабриле и му рекле дека самите ќе го застрелаат ако биде заробен од Турците. Така, тој се откажал од фаталн ата н амера и се пуштил во борба. За жал, Иван Попов, кој учествувал во двете Балкански и во Првата светска војна подоцна, остануваќи без ра­ бота и несакајќи да ја гледа бедната положба на своето

семејство, го завршил својот живот со самоубиство.)

42

Војводата Лазар Поп Трајков, кој во бит­ ката на Маргара бил тешко ранет, куршум го погодил во устата, му скршил два заба и му из­

легол низ вратот ,51 се прибрал во селото Руља, Костурска, кај својот некогашен пријател Коте Христов. Коте бил нестабилен човек на Орга­ низацијата52 и во тоа време работел за грчката

.

пропаганда. Го заклал ранетиот Поп Трајков,

.

.

му Ја пресекол главата и му Ја однесол на грчки-

от владика во Костур, Германос Каравшrгет1с, за што добил од него 50 наполеони.53 51

Х. Силјанов, Ослободвтелнпте ..., 432. Д. Димески, Борбата кај е. Чаmопта м„ Прплоr 1, Спомени на Иван Попов,

159.

52

Х. Силјанов, Ослободителвите ..., 204, 209, 210, 211, 322, 323 и на друn1 места.

53 Коте Христов од селото Рулја, Костурско, уште пред 1902 година работел за костурскиот владика на патри­ јаршијата Германос Каравангелис, кој бил огорчен про­ тивник на МРО и ги потплаќал послабите ЛИЧЈtости од оваа организација за да ја поткоаува нејзината дејност. На Коте му плаќал по 10 лири месечно. Тоа и самиот Германос Каравангелис го истакнува во своите мемо­ ари mtшувајќи за своите почетни активности за разви­ вање на грчката пропаганда во Костурско. Имено тој, многу брзо по доаtањето на местото епископ (митро­

полит) на Костурската епископија во 1900 година, обез­ бедил средба со Коте Христов од Рулја на која го „убе­ ди.л" да и служи на грчката идеја. ,,Пр11фвт11 се 11 се дого­ воривме, тој дв јп преземе зпшт11твтв нп селата во сво­ јата околија, в јас обврската зв нздржувпље 11n неговвтв четв. Ми двде н еддо писмо декв во ид1тнлв ќе иу служи па Грqgнот ко11штет. Под двв-трн дена м1, ги нспрвтп

43

Сл.

11 -

Заколнатиот непријател на Македонците,

костурскиот владика Германос Караванrелис

44

неговите деца, две мвшкн, едното седум

11 другото

дванаесет ГОДНШI, кои беа IШTOМJQI нв бугарската гнмнв­

злја во Костур, ги зпдржвв еднв неделв во мнтрополн­ јата н нотов гл 11слрвт1т до Пввлос Мелас со пр11дружпа белешка. Твму гн зашrшва во Лидејот 1/8 Делнос, в но­ тов во офнцерсквтв школв, п денес тие се офицери нв

грчката војска." (Види: Германос Караванrелис, Маке­ донска борба, мемоари, превод од грчки Васко Караџа, Култура, Скопје 2000, 16, 17. Грчкото издание на оваа книга се појавило 1959 година во Солун.) Кога ваквата врска била откриена од Пандо Кља­ шев и Васил Чакаларов и некои од одметниците биле ликвидирани или „освестени", Коте го спасил токму Ла­ зар Поп Трајков, кој дошол во контакт и успеал да се помири со него убедувајќи го да се префрm1 во Преспа.

(Види: Димески Димитар, Македонското пациопално ослобоД11телво дв1~жење во Битолск11от вилает (1893 1903), НИО „Студентски збор", Скопје 1982, 461, 462.)

За Коте од Рулја и за неговата национална „неоире­ деленосш" или соработка со Грците пишува и австри­ скиот конзул во Битола Аyryr::r Крал. Во својот извештај од Битола, од 1 септември 1903 година Крал за Коте, меfу другото, истакнува: ,,-Грцнте долго го сметав за

свој. (Види: Данчо Зографски, Извештаите од 1903 11

1904 год. па австриските претставп11ци во Македо1mја, Скопје 1955, 95.) За служењето на Коте Христов со чета од 20-30 души на грчкиот владика Каравангелис, Крал пишува и во извештај од 16 април 1904 година. (Види: Д. Зографски, Извештаи -·, 166.)

За случајот со грозното убиство на ранетиот Лазар Поп Трајков, Германос Караванrелис истакнува: ,,Из­ гледа декв во некој судтrр со Турцпте Пол-Трајков беше ранет во вратот н отишол неквде, нв некоја плВIШнв, нв лекување. Но, во мвшшвтв го најдов тројца Жељов­ јанн (Жељово беше акронолот на грцизмот во Кореш­ татв и седиште на Коте), Наум, Трајко и Павел Киров,

45

кој се нзд,U'8 потоа во војвода н тие муја отсекоа главатв нја донесоа во Млтрололнјатв." (Види: Г. Карава:ш·елис, Македоuска борба, 33, 34.) Коте Христов од селото Рулја, Костурско, сепак, е трагична личност од македонската историја. И покрај тоа што им направил голем број услуги на грчките влас­ ти, кои насилно го ширеле грцизмот во Македонија, тој завршил како нивна жртва. Пролетта 1904 година Коте имал средба со познатиот македонски војвода Митре Влавот за кого имал задача од грчката пропаганда да го ликвидира. Со него тој разговарал со часови придру­ жуван само од својот посинок Симо Стојан. По ваквата средба грчките андарти почнале да се сомневаат во Ко­ те. Коте на Турците го предал неговиот патрон и наред­ бодавец митрополитот Германос Kapaвaкremic. Тој им го открил неговото скривалиште и на 9 јуни 1904 година Коте бил уапсен од турскиот одред за прогони чиј водач бил пријателот и соборец на Коте, Павлос Киру од Же­ лево. Во следниот период Коте поминал низ затворите во Костур, Корча и Битола. Каравангелис му предло­ жил на Коте да влезе во служба на Тур1Џ1Те како водач (калауз) на турските одреди за прогон, но тој не се согла­ сил и на 27 септември 1905 година се нашол на бесилка. (Повеќе за судбината на Коте од селото Рулја во кни­ гата на Димитрис Литоксоу, Грчка w1т11македопска борба .1- од Илшrдеu до Заrор11'lаш1 (1903-1905), превод од грчки: Васко Караџа, Аз-Буки, Скопје 2004, 51-55.)

46

"'0..

"'i:...0..

"' ::ѕ

"'= "' "'~ е,..

i "'= t;

Q)

:r

0

CQ

"':r

0

1:::

t= 1

= Q)

~

t=

(.)

0

(.)

Q) е,..

~

"'

1:Т'

u

0

CQ

0

t

!

;:,,..

1

~

. е} 47

"'0..

"'...0.. "' ::g "' =

"' Е--

"'

t

1О

"'

м

"' "':,-0 Е--

~ = )1 0 u= 11)

1

~

с5

48

МИЛАН ЅВЕЗДОВ ЗА БИТКАТА НА МАРГАРА

ПОРАЗОТ НА ТУРЦИТЕ ОКОЛУ С. ЧАНИШТА НА ВРВОТ МАРГАРА , 190ЗГОД.

Пottomaa 37rодшш од Итшденското вос­ тание, но 11 по 370 год1ш11 Итшден ќе го споме­ нуваат нашите деца: Ит,нден е симбол на Ма­ кед01шја: Итшден ја разт,ша турската импе­ рија. Тоа го знае цел свет. Но културНЈtте вар­

варll не решија да ни дадат слобода. Тие им да­ доа слобода 1ш нароДЈt кoll не ја заслужуваат, на народи кон немаат Илииден, ш1ту Хрнсто

Ботев, Васлл Левскл, Гоце Делчев,Дамјан Гру­ ев, Генерал Дончев, Христо Матов, ПолковшIК Ја1ЈКов, Борис Сарафов, Пере Тошев 11 други СТОТШfЈЈ 11 илјади, ко11 заr1шаа за тоа име и за нашата слобода. Сега да налоttшам за најголемата битка, која се случи во мес11оста Џаргара-Чапишта, Пр1иепско, со четата 11а Гор•rе Петров и кос­ турските чети со Лазар Пол Трајков, Циле Ко-

11омладски, Ива11 Полов ll други. Њ,е бевме со уетата 11а леrендарш,от вој­

вода Толе Паша, од е. Крушевица. Денувавме

49

ш1 Кокречката планина. Дој!{е курир 11 до11есе

брзо ш1~10. Голема чета прЈЈстнглала кол село­ то Бртtк ЈЈ сакала брза средба - ЈЈдела од дале­ ку, та 1tтогу б1ша 11стоштена. Војводата ведлаш

11 леколку души да гл подзе­ меме измореIШте другари. Тргнавме веднаш 11 не ЈЈспратЈЈ мене

зараната се сретнавме бтпу Чебре11скт~теводе­

Нlll(1t. Стражарот не одведе кај војводите. Кос­ турксите четЈЈ на чело со Лазар Поп Трајков отстапиле пред притIIсокот на roлe1t11iтe поте­

рII. Тие беа бocII и гладтш: патувале неколку дена. Веднаш залоrпшвме поход. Стшнавме во Крушевица кај Толе Паша, којлалрав11 распо­ ред за храла: заклавме неколку крави

- кожите

ГЈЈ оставивме да се поисушат и беа нарежанн

за ОЛЈШIЏЈ. Се движевме сите заедно леколку дена. Четата се зголеми. Требаше да се разде­ т,ме на две за да се дв1IЖ1в1е поскрЈ1Шно. Толе

11 со костурцнте кон Дренските плашши - за да се

ме раздели со неколку души

пој!{овме

сретнеме со Петар Ацев. По неколкудена стиг­

навме во Дре11ското корито, каде селаните шr раскажаа дека едтш голема чета доаѓала од Бу­ гарија,ја штала Вардар и овие денови ќе пр11с­

т1ш1ела воПрIIлепско.На чело бил fорчеПет­ ров. Тоа многу не 1IЗрадува

11 со нетрпеш1е го

чекавме пристигнувањето на четата. По два

дена дој!{е абер дека четата пристигнала, да ја чекаме во Дренско. На третиот ден кyplfJJOT

50

1ш соопшти дека до вечерта може1t1е да се срет­

неме. Не1t1ав трпение. Кој ќе чека до вечерта!

Со Цветко од е. Дрен, еден од првите работ1ш­ ци, тргнавме заедно. СтЈiгнавме 11а местото.

Стражарот не лресретна. Му кажав дајави де­

ка Ѕвезда прнrnтш.Ме одведе кај f орчета. Ис­ лолегнале во шумата

-

целиот штаб! Беа об­

раснати во бради. Се ракувавме и ме запозна со другарите - Лука Иванов, норуrпшк од гр. Панаѓуриште, Јово Јованович, црногорски офицер. Се видовме и со останатите четншџ1. Излегоа млогу наши пр1шепчаш1 -Јован Шеш­ ката, стар кош1та уште од четата на Роканов1Џ1

-

опсаден беше кај мш1встирот Св. Архангел Михаил кај с. Варош, Прилепско. Се појавија

уште: f орѓи Ачков СенокозлIIовски, !ордан Полето, варошлија, Спиро Пол Атанасов и др. Истиот ден се вратив кај костурците, ги

воведов 11вечерта дој!{овме кај f орчевЦЈЈ. След­ ната вечер требаше да го промениме реоиот 11 да се сретнеме со четата иа Петар Ацев. Трг­ нав1t1е сите заедт10 и стигнавме во Топт1чката

ллатта, во местото Коритата. Таму се срет­

навме со Петар Ацев и Пере Тошев. Одржавме коиференција и се донесе реше1ше секој да се

врати во својот реон, откако ќе се намалат лотерите. Постојавме уште неколку дена 11 се

разделЈЈВме. fорче и Пол Трајков ме шtкнаа и ми кажаа дека ќе се враќаме во Мариово.

-

51

Имај предвид 11 одбирај места погод,т за лого­ рување, ltfl1 порачаа, зашто имВltfе 11еколку то­

вари иymllЏlja, кои ќе л, носиме со себе. Пора­ чаа да се донесат 5 добицп, кои ги натоваривме и тртав1,1е. Стшнав1,1е во местото„ Четири бу­ кви, дренско, слеДIIата вечер во Раково, пол­ 'lЈЈШКО-1,1ар11овско, 11 третата вечер - 20.Х.1903

год. - во Чатппта, во местото Маргара. Патот

беше дом 11 требаше брзо да одиме - без ОДЈ,tор. Разбравме дека Турците го следеле движењето на четите, па требаше рано да тртеме и рано да присТЈП'неме. Стигнавме во селото Чашплта на поШiоќ, во 1,1есr1оста Маргара, бшIЗудо село­ то. Направивме распоред за хрш1а 11 кладовме стража на СВЈ,flЈОТ врв. Другите бевме по паДII­

ннте. Са.мо што се бевме располож1ше да ОДЈ,10риме, некои од четата позаспаа, зашто бевме

измореш1 од долгиот 11 брз поход. Не помнна час н започна да се ОСВЈ,шува. Стражата од вр­ вот даде сшнал за тревога

- да се качиме брзо

горе, зашто доаѓа голе1,1а потера. Ја натоварив­ ме опремата - и cme на врвот. Уште недонска­ ченн горе, стражата отвори оган

11 не му даде

на аскерот да се добш,жи до падит,те на висо­ чината. Се прибравме ситен ги растоварЈ1Вме коњите. Лука Иванов наредида се отворат сан­ даците и не распореДII по ПОЗНl(ШЈ, Престрел­

ката продолжуваше. Костурците беа вооруже­ ни со маузерови пушки, земеНЈI од разоруже-

52

11нот rарт1зо11 во гр. Невеска. fорчевата чета беше со маншtХерови пушки. CВltfo моето оме­

ление беше со грчки бердалки. Сите броевме околу 200 души - костурци со околу 130 души,

f орче со 45 душll, а другmе бевме т,е.

Луката ГIЈ командуваше с1,те чети. HapeДit 11 тш заповеда ннкојда не стрела без наредба - да не rn трошиме неправшшо патроннте, заш­ то нема да отстапиме и не можеме да отстат,­

ме. Турците се прибШIЖуваат до пВДimите на

височината. Тие беа цел табор, eДIIa друж1та. Засвири трубата и почнаа да напаѓаат. Луката нареди да се испука плотун. Со неколку ллоту­ на Турците беа поразет, и се распрс11аа во без­ редие. ПреКЈmаа да стрелаат. Настш1а тштша. Луката нареди знВltfето на костурци да се пос­ тави на врвот и да се запее: ,,Бојот залочла, ср­ цата ш1 тупотат. Ете ги бш,ску нашите душ-

1,1аш1." Сите викнавме да пееме. Косата ни се подш1ш, 11е1,1аше ни страв, т1 трепет. Помина

еден час и пристигна гар1шзон од с. Дуње. За­ почт1а да се опсадува целата ш1соЧ1111а, а 11апа­

дот повторно започна. Турските труби свират и аскерот почна насила да настанува. Луката нареди да се фрлат неколку бомби, нешто кое беше од големо значење. Во неколку минути загрмеа неколку бомби, коIЈја затресоа целата месност. Турцнте веднаш 1,1олк11аа л прекш1аа да атакуваат. Нашите позициIЈ беа збиеНЈ1 - во

53

каме11есто место. Луквтв со бЈiвокл во рацете,

другите војводЈЈ-Лазар Поп Трајков, Иван По­ лов, ЦЈIЛе Кономладск11, ГЈЈ обЈIКолувпат пози­ циите и ш, кажуваат НIIКОј да не мрда од пози­

цијата, зашто се бориме на Cltlpт 1ип1 жЈЈвот. Поминаа неколку часа само со престрелка. Со1UЈ,ето снлно лечеше. Немаше ЈШту водт1'1Ка, шIТу леб. Кон 2 •тасот лрЈЈстнгнаа нови засЈЈлу­ ваља на Тyplfllтe од гарннзошIТе во е. ЉЈТолиш­ те 11 село Меглешџ1, та станаа 5.500 души аскер. Бојот повторно започна. Обрачот на височш~а­ та се стегна од секаде. ТрубЈЈте повторно сви­ рат 11 аскерот настапува со сЈIЛа. Започна ужа­

се11 бој. Цело Мариово се тресе од бо!tlби 11пуш­ ки. Една бомба ладна во пукната карпа,ја рас­ парчи на парчиња и ислоуби ltlaca Турци. Ис­ ллашеш1, тие го запрев настапувањето. Еден

од костурскнте четш11Џ1, кој одт,чно знаеше турскн, изшmа со силен глас:,,Jan~taim окадур

уџум!Епшшзјулежекслз. Бнзм аскер, ВЛВЈ,tанја аскердр", кое ќе рече:,, Не правете толку напа­ ди, зашто ќе умрете до еден; нашите чет1шцн се гер!tlанска војска." Лазар П. Трајков стоеше на неколку десетнцн метридо мене и набљуду­ ваш е со бнноклот. Стоеше на една карпа. Еден куршум му ги лрошЈЖа усш,те преку јазикот.

Го видов како се наведна н од устата започна да му тече крв. Станав со лазење да појдам кај него, 11 тој МЈЈ рече по немскт1 - со м1смлка - не

54

можеше да зборува

-

да не се поместувВЈ,t од

моето место, зашто не е опасно раиет. Саатот

веќе дојде 6. - сегашно време. Турцнте се обЈЈ­ доа повторно да нападнат, ивко паѓаа како кру­ ши. Но 11 лpll тој напад не можеа да се прибли­ жат, зашто бомбите ги поразуваа. Сонцето ве­ ќе навали и почна да заоѓа. Од едт1а турска по­ зиција по положба откај Пр1шел, прекинаа да стрелаат- отстапуваа еден по еден. Веќе се смра­ чи. Јас станав од ровот 11 отидов кај војводнте, кои се беа собрале околу Лазар П. Трајков. Ме запрашаа на која страла ќе се повле­ чеме ијас 1см лосочнв. Кога се лроверЈЈвме, кон­ статиравме пеколку ранети и 4 души убиеIШ -

2 од костурци и 2 од Горчевата чета II двајцата прилепчани: горесломенатнте Јован Шешката Варошлија. Ги прибравме

11 Јордап Полето

ранетите 11 се друго, без да т, оставиме сламка на ТурдЈЈте. Се лрекрстнв!tlе ЈЈ тргнавме. Патот беше уште лодоШ'. Гладпи и жеДЈш, секој се беше натовар1ш со по 20-30 КЈIЛОгрВЈ,ш. Се оде­ ше тешко. Гн заобиколивме селата Орле, Ма­ ково и Рапеш, без да го сретлеме непријателот и дојдовме зад грбот на Турците. Прист1m1авме до е. Ралеш,ја прегазивме Црна и веќе се разде­ нн. n1 зафативме ш1сОЧЈ1Ш1те „Хероите", Будт1мирско. Ги преврзавме ра~ште - немаше време да се порача храла. ВеДЈшш испратив по еден

овчар да им се каже на буднм1,рчш111 дека пие

55

сме четите кон вчера се боревме со Турците

на Маргара

-

веднаш да го најдат Толе Паша

за да се срет11еме во с. Градешница, штом при­ готви храна за околу стОТiша души. БудЈD,шр­

чаш1 ведЈЈаш се распоредија и дојдоа кај ЈЈас кога ни донесоа млеко за закуска. Вечерта пристигнавме во ГрадешШIДа. Таму не чекаше

Толе со четата. Се понахранште н поодморив­ ме. Тука останавме неколкудена заедно со кос­ турцљ После се разделивме вративме обратно по своите рео1ш.

По неколку дена дојде соотптеш1е - од Битолско доаѓала друга чета - брзо да се срет­ иеме. Четата беше прист1инала во Груш,шта. За среќа, го сретнавме и го ВЈIДовr.1е Борис Сарафов и Дечев. Тие одржаа конферешџЈја

со f орчета н н11 кажаа дека Борис ќе зш1Ш1е за Бугарија, а кој сака од нас, нека зВ!tшнува, кој пе, да остане - ќе има реформи н амнестија. Едн11 ЗаГt1Шiаа, а други останавме. Оттогаш поминаа, веќе, 37гоДЈnш и сега го чекш1е Христос да воскресЈЈе. Ги молиме господарите - создавачл на Нова Европа да го признаат нашето измачување и да не не оста­ ват уште да тагуваме по нашата татковина.

Мил. Звездов

56

Битката кај Маргара не само што била

една од најголемите, туку била последна битка во периодот на Илинденското востание. Имено, Главниот штаб, на 1-ви октомври 1903 година, одржал состанок во Смилевската Корија и до­ нел решение за расформирање на востанич­

ките чети, прекинување на вооружената борба и собирање на оружјето за подобри времиња, со оглед на УЈ3ереноста дека очекувањата за

помош однадвор биле неосновани и залудни. По донесУЈ3ањето на решението, Борис Сара­ фов, бегајќи во Бугарија со украденото штабно

знаме, на 6 октомври 1903 година се сретнал со

t орче Петров во Мариовско и 'М'Ј го соопштил решението.

57

"'0..

"'0.. "' ::Е <-,

"':,:: r::

С1)

а

0..

~

.=g ~

u

С1)

= 0

~

С1)

;1Е

~. "'i:::

>,

0

g

= ::r

:ѕ:

:,:: С1)

:r >,

1

'<t"

i:::

u

58

SUMМARY Arouпd l 0 AugL1st l 903 Gjorche Pctrov апd l1is squad arrived in Prilcp. Onc of thc mcmbcrs of the squads was thc rescrvc officer Luka Ivanov.

They stoppcd first in tl1c village of Stepaпci, at the sidc of Yclcs ncar tl1e curve of Dervcn. That was whcre Pctar Acev and .his squad of around 50 men came to meet the sqt1ad of Gjorche Petrov. Together with t11cm was Рс1·е Tosl1ev witl1 his sqt1ad w\10 was staying in Pri lep. Gjorche Petrov was scгious ly disappointed because l1is expectations for widcly spreading the battlc iп Macedonia wcrc not fulfilled.

From the villagc ofStcpanci tl1c squads le{l for tl1e villagc of Oreovcc, aboнt 8 km northcast from Prilcp. Thc squad of Gjorche Pet1·ov had 45 56 komitadji who canied largc amount of ammunition, dynamite and timc bombs al l thc way from Bulgaria. On sctting out from Bulgaria, each of the 130 komitadj i, lcd by Gjorche Petrov, carricd one ki lo of dynamite, around 200 bombs, 6-8 time bombs and lots of cartridgcs.

Gjorche Petrov could not accept the situation and the pointless staying in the villages near Prilep, and i11sisted 011 undertaking somc actions. Plans for ап attack of the barracks in Prilcp were made.

The squads did not approvc thc plan and thc action Љilcd.

59

Many of the troopers were djsappointed and thcy wanted to leave Gjorchc and go to Bulgaria. Ѕо onc part ofhis tтоор (25- 26 mcn) lcd by Andon Kjoscto t11e voyvoda left him and Petrov had only 14 men left. Sometime Jater а troop of 130 men lcd

by Laz.ar Рор Trajkov and Ivan Popov came from Kostur to Prilep.

Soon the squads from Kostur joined by thc squad of Gjorche with around 140 men left from the village of Mariovo to Lcrin to perform the planned action near the vi llagc of Surovich.

Through the villages wherc they stayed over thc nights thc squads headed for thc viJlage of Chanishte whcrc on 2 November 1903 there happened onc of the biggcst and most successful battles of thc Macedonian squads after the crush о[ the Republic ofКrushcvo and thc Ilinden uprising.

Beforc the squads arrivcd in the vi llage of Chanishte they had not sent anyone to inform the people about their coming. When thcy approached the village the squads placcd thcmsclvcs on the hills west to the village, and Gjorche Petтov togethcr with six men came down to the village to get in touch with the voyvoda o[the village who had to supply them with food and find them mcsscngcrs to inform the squad ofMariovo about their coming.

The hcadman of the vi llage called on the people on а meeting and they came to an agreement the squads to stay out of the village and the next moming to

60

be brought some food. But instead of getting food, the sq uads were alarmcd that they had been suпouлded by а strong Tшki sh army. Tl1e squad tl1at was stayi11g 011 thc Jower hills, west to t11e city, was attacked at dawn. On the ve1y outpost was Jovo Jovanovich fтom Mo11te11egro witl1 20-30 men. Аѕ tl1e l1ead of the guard he stayed himsclf calm and quickly organized defense against the Turks, bt1t he was wounded and lost l1is еус.

The squads started rctreating to thc l1igher hills and the peak of Margara, which with its height of J 0lбm dom inatcs in the area and it is good for hiding. The fighting intensified on all hills east of Margara. According to Gjorchc Pctrov, one of the rocky peaks had been taken over by the voyvoda Cile Ко110111 ladski and his 20 men before the Turks came. The1·e was anothcr pcak according to Petrov, tl,at had been takcn ovcr by 2 komitadj i, but for а sl1ort time.

Tl1e komitadji fo rtified the hills well and managed to keep the Turks away. Т11е battlc lastcd until late in the nigl1t. At first, the Turks thought they would win tl1e battle аѕ they were mo1·e in number, but they lost their confidence, and dclayed their attack for tJ1e ncxt morning.

T hc komitadj i lcd by Lazar Рор Trajkov, Gjorche Pctrov, lvan Popov knew they had to act quickly unless thcy wanted to be killed by the outnumbcrcd Turkish апnу. Tl1c ncxt day, thc Turks

61

would bring cannons and theposition ofthe squads would get worse. That was why the squad decided to brcak through the Turkish lines. For that, they used half of the ammunition whicl1 Petrov had brought from Bulgaria for the nceds of the Organization.

On leaving thc peak of Margara, the komitadji lefl six of their men killed behind, among who were J oгdan Yarosh\ija, Hnsto Bapchorski and Kuso Golavoda from the squad ofivan Popov, who wcrc the first to di e when taking over the peak of Margara. But the squad took 7- 8 wounded with them, among who were Lazar Рор Trajkov and Cmogorecot Jovo Jovanovikj. Probably becausc of their great nu111ber of dead and woundcd, the Turks didл 't continuc chasing the squads of Kostur and the squad of Gjorchc Petrov. According to somc information, there were more than 200 Turkish dead on thc battlefield and 200 wounded. Тhе battle ofMargara was one ofthe most fierce in Mariovo and of а \1 the battles fought during and afier the llinden uprising. Hristo Si Uanov wrote the shooting was ѕо loud that onc could hear it all the way to Bitola.

62

КОРИСГЕНА ЛИТЕРАТУРА

1.

Димески Д1'!МИтар, Борбата кај с. Ча,шшта,

1903 r., XIX, бр. 2, февруари 1969.

2. Димески ДИ:м:итар, Чamnuтa - врвео дострел па t орче­ Современост, год.

вата оосташrчка дејвост, зборн:ик tорче Петров и Пере Тошев, Прилеп

3.

1974.

Димески Димитар, Македонското 11ациоuалЈ10 ос­

лободителло движење во Битолскиот вилает

(1893

-1903), НИО „Студентски збор", Сколје 1982.

4.

Зографски Данчо, ИзоештаЈtте од 1903 - 1904 год. ua австрос,ште претстав,шци во Македошrја, Скопје 1955.

5.

Ѕвездов Милан, Пораже,шето 11а турците околу

е.Чавлшта на врвот м:w.53ра, 1903 год~ Илустрација Илинден,

6.

Xll/10 (120), Софија 1940.

Каравангелис Германос, Македонска борба, мемоа­

ри, превод од грчки Васко Караџа , Култура, Скопје

2000.

7.

Литоксоу Димитрис, Грчка аЈ1т11македооска борба I

-

од Илm,деп до Заrор1Р~аш1

(1903 - 1905) превод од 2004.

rрчхи: Васко КараЈ,Ја, Аз-Буки, Cкorrje

8.

Петреска Дарикка,Револуциопер11ата дејност на Њ1-

кола Петров Русm1ски оо Мар,1000 во 1903, Мариово и Меглен низ историјата, Прилеп-Скопје 2000.

9. Петров tорче, Сnомепи , Научен и:нститут за нацио­ нална историја на македонскиот народ, Скопје 1950.

10. Русински, Никола Петров, СпомеЈЈ:и , Институт за национална историја, Скопје 1997.

11. Силјанов Христо, Ослободителпи борб11 11а Маке­ донија, книга

I и ЈЈ , Култура, Скопје 2003.

12. Спомеm1, И.Х. Н11Колов, Д. Груев, Б. Сарафов, Јаве Саuдзпски, М. ГерЏЈn<ов, Д-р Х. Татарчев, превод од Бугарски Цветко Мартионоски, Култура, Скопје

1995.

13. ТраЙчев1, Георп1, Град,. Прид:trл, -

встор11ско-гео­

rрафски II стопаuск11 преrлед'b, Македонска биб­ лиотека, Софин 1925.

64

Прилог

ЗАГИНУВАЊЕТО НА КОМИТИТЕ СИМОН И КИЦЕ ВО СЕЛОТО КРУШЕВИЦА

- Битката се случила зимата 1904 година меѓу четворица коr.шт11 на чело со војводата Петар Ацев ндалеку побројниот турски аскер. Двајцата коМНТll Симон н Кице, на кон им се познати само имињата, влегле во една плевна.

Турцнте ја запатше плевната и храбрите ко­ мити се убиле за да не им се предадат на поро­ бителите живи. По настанот во селото дошол Пере Тошев н ш1 ОЈЈдВЛ ПO'llIT на хероите заед­ но со насобраните селат, во Крушевица.

Некои од комитите кои се бореле за сло­ бодата на својата татковина Македонија и на својот македонски народ останале непознати без да бидат забележани нивните имиња и да бидат ставени во редот на македонските борци за слобода. Тие, сепак, го положиле својот жи­ вот на олтарот на македонската слобода и зад нив остануваат нивните заслуги и херојските

дела кои m изврumле.Една малку позната битка која се случила зимата 1904 година во селото Кру­ шевица во Мариово говори токму за двајца ма­ кедонски херои, кои го изгубиле својот живот

65

"'~ ~

[

~ (,)

"' =

"'а

Q..

0

=

"' t::: 1

с5

66

во нерамна битка со турскиот аскер. За жал, познати се само нивните имиња, Симон и К11це,1 а за нивните презимиња и потеклото не знаеме

ништо. Имињата се споменуваат кај Ангел Ди­ нев, а познато е дека во битката влегле под ра­

ководство на прилепскиот војвода Петар Ацев, кој со уште еден комита се извлекол од селото

и се спасил.2 Споменот за битката, за која овде станува збор, се уште се чува во селото Крушевица. Освен тоа што жителите на ова село раскажу­

ваат за загинувањето на двајцата комити, го покажуваат и местото на кое загинале.

ПРЕДАВСТВОТО НА ЕДЕН АНДАРТСКИ ШПИОН Грчката пропаганда во Мариово на поче­ токот на минатиот век постојано се ширела и се обидувала да го наметне своето влијание на што повеќе села во овој крај. Во некои села, како што се Градешница, Старавина, Зовиќ и др., таа имала силни упоришта привлекувајќи некои од нивните жители со давање различни

привилегии,апосебносостипендиизашколу­

вање. Пропагандата била силно поццржувана 1 Ангел Динев, Илипденска епопеја, книга I, Мисла, Скопје 1997, 69.

2 Георги Трајчев, Град Прилеп, историско-географски и стопански преглед, Софиа 1925, 267.

67

од нејзините чети формирани од т .н. андарти. Освен воените дејства и заплашување на насе­ лението во Мариово и цругите области на Маке­ донија андартите правеле и невидени злостор­ ства со голем број убиства на невино население по селата кои не сакале да се погрчат и ги под­ цржувале македонските комити кои се движе­

ле со револуционерните чети. Поради ваквите злосторства на андартските чети, македонски­ те револуционерни чети често воделе крвави

битки со нив. Една од успешните битки кои ги воделе македонските чети против андартите е

битката која се случила кај селата Чегел и Гни­ леш, Битолско на завојот на Црна Река во ав­ густ 1905 година меfу четата на прилепскиот вој­

t

вода со потекло од Ореовец, орѓи Ацев и една андартска чета од околу 70 души под водството на грчкиот војвода и агент Паnајотис. Според пи­

шаните извори, четата на tорѓи Ацев, која брое­

ла 19 души, извојувала голема победа над андар­ тите при што се убиени 13 андарти и војводата Панајотис, а двајца од нив се заробени. Некои од андартите при бегањето се издавиле во Црна

t

Река. Од четата на орѓи Ацев е ранет само еден четник.3 Ова се смета за голем успех на војвода­

та tорѓи Ацев и неговата чета против грчките андарти и грчката пропаганда, која постојано ги притискала селата во Мариово за погрчување. Од големиот број злосторства кои ги из­ вршиле андартите во Мариово вистински ужас 1

Исто,

68

324. Ангел ДИЈ{ев, Или11деоска епопеја, 174.

се злосторствата во селата Живово, Кален, Бр­ ник, Рапеш, Путурус и др. Грчката пропаганда и злосторствата на андартите посебно се заси­ лиле по загинувањето на мариовскиот легенда­

рен војвода Толе Паша и целата негова чета во

1904 година кај селото Гудјаково, исто така, во Мариово. Можеби затоа многу грчки злостор­

ства во овој крај се случиле во 1905 година и годините кои следат потоа. Така, на 22 јуни 1905 година се случило големо злосторство кое го

направила грчката чета во селото Брник. То­ гаш во ова село се фатени шестмина селани и убиени пред очите на сите жители на селото во црковниот двор. Освен тоа, грчката чета, која броела околу 60 души, ранила уште тројца села­ ни и запалила шест куќи. Убиените се, главно, членови на семејството на Трајко Кралот ,4 поз­ нат комита и војвода од ова село, бескомпро­ мисен борец против турските зулумџии и грч­

ките андарти. Во селото Кален грчките чети убиле 16 души кои биле заклани на прагот на црквата „Св. Спас", како што биле заклани и

21жители на селото Живово во август 1906 го­ дина.5 Особено биле опасни uпшонските мрежи на грчката пропаганда кои работеле на откри­ вање на македонските чети и нивно предавање

на турскиот аскер. Во тоа време во Прилепско 4

Г. Трајчев, Град Прилеп, 324. fopfи Котевски, Трите

битолски војводи, .Мисирков", Битола, ' Г. Трајчев, Град Прилеп, 324.

1991, 101.

69

била развиена силна шmшнска мрежа на грч­

ката пропаганда.6 На предавство се должи и судирот кој се случил зимата 1904 година во селото Крушевица меfу четворица комити на чело со војводата Петар Ацев и турскиот аскер. За доаfањето на малата чета во Крушевица аскерот го известил извесен шпион Мице од

селото Зовиќ,7 кој бил платен од грчката пропа­ ганда. Турскиот аскер дошол во селото и ја на­

паднал четата која била сместена во некоја од куќите на комитските јатаци.

КОМИТИТЕ СИМОН И КИЦЕ ОПКОЛЕНИ ВО ЕДНА ПЛЕВНА ВО СЕЛОТО СЕ САМОУБИЛЕ

При нападот малата чета успеала да из­ лезе од селото, но при бегањето пред многуброј­ ниот аскер таа се поделила на две половини по

двајца комити. Симон и Кице, за кои не се знае од каде потекнуваат и какви презимиња носеле,

го изгубиле патот и рано во зорите се вратиле во селото Крушевица. Некои од жителите во селото ги замолиле да им го предадат оружјето и да облечат селска облека, та така да се скри­ јат од аскерот, но комитите Симон и Кице не сакале да го направат тоа. Освен тоа, тие поба­ рале да се скријат во една плевна, велејќи дека 1,

7

Ангел Динев, Ишmденска епопеја, Исто.

70

69.

"'f--

"'~ ==

1О

"' "' g ~

;

Q)

u

"5' :.:

"':,::

;"' се

Q)

а >.

0..

~

u ј

§.

0

[ t:::: 1

'°....t:i u

71

ако загинат вината ќе остане на нив. Предлогот

на селаните го одбиле зашто сметале дека ако останат без оружје лесно ќе бидат фатени од ТурI.Џiте.8 Дента една едmmца од турската војска на чело со еден чауш се вратила и почнала да пра­

ви претрес по куќите и другите објекти во село­ то. Притоа чаушот наишол на плевната во гор­ ниот дел од селото крај селската река и ги забе­ лежал скриените комити С1tмо11 и Кице. Тие припукале од плевната и веднаш го убиле чау­

шот, а ранил е и неколку турски војници кои го придружувале. Започнала жестока битка. Комитите решиле да се борат до смрт. Турците не можеле да ги извлечат од плевната , ниту да

се доближат до неа зашто двајцата комити жес­ токо се бранеле стрелајќи од плевната. Поради тоа ТурI.Џiте решиле да го запалат со 'ржаница покриениот објект и тие тоа го направиле. Си­ мон и Кице не излегле ниту од запалената плев­ на. По завршувањето на силниот пожар во из­ горениот објект биле прона.iцени труповите на храбрите комити сосема јагленосани.9 Комити­ те С1tмоп и Кице, чие потекло не е познато за историската наука, го завршиле својот борбен пат не предавајќи се живи во рацете на поробу­ вачите. Настанот силно ги возбудил жителите на селото Крушевица и засекогаш се отпечак Ангел Дилев, Или11денска епопеја, 69, ~ Исто , 70.

72

70.

"'а r:::"' С1)

=:

~

"' "'g -~ f,,,

IQ

"'= "';>-.

-;,е

~

"' "'= f,,,

g

е..

"'= "'si м

~

1О

0

c:Q

"'=: "'gj c:Q

g С1)

(.)

"' "':,.: f,,,

f,,,

=

1-.Q 1

r......

1:::

lu 73

тил во нивното сеќавање. Токму поради тоа, речиси, и по сто години од него тие раскажува­

ат за загинувањето на двајцата храбри комити.

ПЕРЕ ТОШЕВ ГО ИСТРАЖУВАЛ СЛУЧАЈОТ ВО КРУШЕВИЦА По херојската смрт на комитите Симон и Кице во селото Крушевица, во Мариово за настанот се заинтересирал Пере Тошев кој во тоа време се наоfал во Битола. Тој го побарал Петар Ацев, кој се спасил од битката во Круше­ вица и го испитал за нејзиниот тек. Според Ан­ гел Динев, Пере Тошев дошол и во селото Кру­ шевица каде ги свикал селаните со кои, исто

така, разговарал за битката и за загинувањето на комитите Симон и Кице, се напиле за душа на загинатите и сите заедно со едноминутно

молчење им оддале почит на хероите.10 Според тврдењето на некои постари жители во селото

Крушевица загинатите комити биле погребани во гробиштата пред старата црква на почето- · кот на селото од северната страна која е разур­ ната во турско време и е позната како „Горна Црква". Дека тие се погребани во селото е сосе­ ма веројатно, но денес нема траги од нивните гробови. Не е исклучено дека нивните посмртни - -

IO А. Динев, Иливдеnска

епопеја, 70. За овој настан, како и за битката во Крушевица известува и Петар Ацев во своите споме}(и.

74

u

V

= l:t

V

"'::r = l'Q

V

ะ 3

~ ::::0::

u 0

l'Q

= i:: >,

::,.: V

!--

= ::,.: u ะต..

i:' ~

"'

~

-u 1

00

i ::

75

останки си ги зеле нивните семејства и си ги погребале во своите семејни гробишта, но за таква постапка нема потврда во пишаните

извори. Затоа останува непознато местото на кое лежат посмртните останки на хероите

Симов и Кице, како што останува непознато

и нивното потекло. Овде можеме само да до­ дадеме дека со нивното дело тие се приклучиле

кон големиот број херојски загинати маке­ донски борци во борбата против турскиот по­ робувач. Во потрага по било какви информации за загинатите комити Симон и Кице разгова­ равме и со некои од жителите во селото Кру­ шевица со што потврдивме дека споменот за

нив во ова село се уште е жив. За овој трагичен настан, од својот татко, бил запознат и Зоре Трајкоски чија куќа се наоfа на триесетина метри од местото на битката, односно од мес­ тото на кое се наоfала плевната во која се скриле и тука загинале овие двајца комити. Во овој дел од селото се зачувани неколку градби кои потекнуваат уште од турско време, однос­

но во времето на битката веќе биле изградени. Како што раскажува Зоре Трајкоски, во нив­ ната стара куќа која и денес е зачувана во, ре­

чиси, првобитна форма често доаfале комити на конакување и биле хранети и засолнувани. Всушност, неговиот татко соработувал соко­ митите и ги помагал .

76

Во близина на местото на битката во која загинале Симон и Кице се наоfа и куќата во која се родил легендарниот мариовски војвода Стојан Кулески, познат како Толе Паша. Ста­ рата градба во која се скриле комитите и која била запалена од Турците (плевната) денес не постои, но според Зоре Трајкоски, до пред из­ весно време, таа била на своето место во еден зарамнет дел крај реката во кој денес има гра­ дина заградена со камени столбови, а во неа стои едно големо дрво на орев како споменик во чест на загинатите херои.

77

u

11)

~

Ј::{

"'::r = = 11)

[ 0.

::.::

u 0

= f-,

:,:: 11)

=

1О

:Е

~

...... "' t=:

u

78

КОРИСТЕНА ЛИТЕРАТУРА

1.

Динев Ангел, Илипдевска епопеја, книга Скопје 1997.

1, Мисла,

2. Кагевски topfи, Трите битолски војводи, "Мисир­ ков", Битола 1991.

3. ТраЙчев,, Георги, Град,, Пр~~љ - историско-гео­ графски и стопански преr11ед1,, Македонска биб­ лиагека, Софиѕ~

1925.

79

80

Непознати и помалку познати зборови А апдарт

-

чешник, војник

во чеша на 'iрчкаша

Маузер (герм.) - вид аушка

ii.po-

ila'iaндa во Македонија аскср (тур.) - војска атака - наt"iад

н

Б Бсрда~1ки

ч чауш (тур.)

вид 11,ушки бннокл - мал двоглед со едно видно аоле, еден об­ јекшив

-

паnолсоnи

-

француски

ilapu - llOЛUЦUCKU службеник, аолицаец, ilе­ шадиски командир

r Гра

-

'iрчки ilушки

з зулумџпи (тур.)

-

насил­

ници, злосшорници

Ј јатак (тур.)-ле'iло на диво

живошно; месшо кадешшо се одАtора, ilосшела; скри­ валиш ille на арамии, ајду-

11и и вооilшшо, одА~ешници од државата и законоiи м Маплихсра, (тур.) - вид ilушка, карабин, малихера

81

82

ИНДЕКС А

Ангел Ди:нев

- 67, 68, 70,

74

Андон Ќосето - 12 Аугуст Крал

- 45

Б

Баба - 10 Бел Камен - 42 Битола - 17, 32,

Васко Караџа

- 45, 46

Велес - 7, 10 Вич - 42 Влав - 30 Воден - 15, 16, 39 Воденско - 14

r

- 46 - 8, 9, 12, 28, 30, Битолско - 15, 16, 17, 39, 56, 32, 35, 40, 67,69 Гарван - 35 68 Генерал Цончев - 49 Блаца - 42 Георги Трајчев - 7, 35, 40 Борис - 56 Борис Сарафов - 17, 39, 40, Германос Каравангел ис 43,44, 45,46 41, 49,56, 57 Гнилеш - 68 Борула - 8 Гоце Делчев - 49 Брнак - 50, 69 Бугарија - 5, 8, 12, 14, 15, Градешиица - 56, 67 Грунл:шта - 33, 34, 37, 56 16, 17, 28, 40, 41,50, 56, 57 Грците - 45 Будимирско - 28, 55 Гудјаково - 17, 18, 69 Будимирци - 37, 39 33, 39, 45,

Г. Караванrелж

46, 69, 74

Г. Трајчев

в

д

Вардар - 5, 16, 50 Варош - 51 Васил Котев Кономлад­ ски - 42 Васил Левски - 49 Васил Чакаларов - 45

Д. Димески

- 16, 21, 30, 35,

36, 43 Д. Зографски Даме - 41 Даме Груев

- 45

- 16, 17 - 49

Дамјан Груев

83

Данчо Зографски

- 45 - 33

Даринка Петреска

Е Екшису

- 40 - 28

Дедо Колјо - 21 дедо Кољо - 15, 33 дедо Ставре - 14 Демнрхисарско - 41 Дервен - 7, 10 Де•1ев - 56 Димитар Димески - 21, 22,

Ероите

30,36

з Загоричан и - 46 Зовиќ - 67, 70 Зоре Трајкоски -

Димитрис Литоксоу

- 46

Дрен - 51 Дренската планина - 15 Дренските пл анини - 16,

- 50, 52

Дренското корито Дуње - 17, 19, 53

19,22,30,34,37,39, 41,42 tеле -17 topfи Ацев - 68

fopfи Ачков Сенокозли-

- 51

topfи Сенокозлиев - 9 tорче - 15, 22 f орче Перничаров - 8 tорче Петров - 5, 6, 7, 8, 9,

10, 12, 13, 14, 15, 16, 19, 21, 22, 25, 26, 28, 30, 33, 34, 35, 36,37,39,40,41, 49,50,57 tорчевци - 51 tорчета - 51, 56

84

ј 1

76, 77

- 51

16, 50

t t. Петров - 7, 9, 10, 12, 17,

овски

Жељово - 46 Живово - 69

ѕ Ѕвезда

50 Дренско

ж Желево -46

и Иван Полов

- 6, 12, 14, 15, 16, 19, 21,26, 29,30,32,33, 35,42,43,49,54 Иван Шешката - 30 Ј Ј . Попов

- 22

Јован Шешката - 55 Јово -22, 25 Јово Јовановиќ - 22, 30 Јово Јованович - 51 Јордан Варошлија - 28 Јордан Полето - 51 Јордан Полето Варошлија

- 55 Јордан Тренков

-9

к

'

Кален - 69 Кајмакчалан - 38 Каравангелис - 45, 46 Кице - 65, 67, 70, 72, 74, 76, 77 Кокречката планш~а - 50 Кономладски - 35 Корештата - 46 Коритата - 51 Корча - 46 Костур - 12, 30, 43, 45, 46 Костурско -5, 14, 15, 17, 39,

43, 46 Коте - 43, 45, 46 Коте Христов - 43, 45, 46 Кравица -14 Крал - 45 Крушевица - 49, 50, 65, 66,

67, 70, 71, 72, 74, 75, 76, 78 Крушево - 21, 32, Кузо Голавода - 30 Кусо Голавода - 30 л Лазар П. Трајков - 54, 55 Лазар поп Трај:ков - 40 Лазар Поп Трајков - 5, 6,

Лука Иванов - 6, 7, 16, 19, 31,51,52, Луката - 53, 54 м Македо1шја

- 5, 7, 15, 28, 40 41, 45, 46, 49,65,68 Македонците - 44 Маково - 28, 55 Манол Ризов - 14 Maprapa - 6, 7, 20, 21, 23, 24, 25,28, 30, 32, 33, 35,37, 38, 40, 41,43, 47,47,49,52, 56, 57,58 Марrара-Чаништа - 49 Маргарит - 21 Мариово - 6, 14, 15, 17, 19, 32, 33,37,40,41, 42, 51, 54, 65,67,68, 69, 74 Мариовската планина - 37 Меrлен -33 Меrленци

- 54

Мил. Звездов - 56 Милан Биолчев - 9 Милан Ѕвездов - 15, 16, 21,

28,35, 36, 49

Митре Вла.вот - 46 12, 14, 15, 16, 19, 26, 27, 30, Мице -70 35, 43, 45,49,50,54 Леко Бан:ички - 40 н ЛерИ11 - 15, 16, 39 Н. П. Русин ски - 33, 34, 37 Леринско - 6, 12, 14, 15, 16, Наум - 46 17, 19, 37, 39, Невеска - 30, 53 Лицејот на Делиос - 45 Никола Петров Русински Лука - 30 - 33

85

Ниџа Пла1нпrа Ниџе - 14, 39, 40 Ниџе Планина -

- 5, 7, 8, 10, 12, 14, 15, 16, 19, 41,49,50,51,69 Путурус - 69 Прилепско

40 38

р

0 Ордан Варошлија

- 30

Ореовец - 7, 8, 68 Орле - 6, 28, 33, 35, 55 Орленската плаmша

- 34

п Павел Киров - 46 Павлос Киру - 46 Павлос Мелас - 45 Панаfуриште - 51 Панајотис - 68 Пандо Кљашев - 45 Пере - 41 Пере Тошев - 7, 9, 15,

- 28, 55, 69 - 51 Руља - 43 Русински - 33, 36, 39 Рапеш

Рокановци

е

- 17, 40 40 - 22, 26, 30, 42 Симо Стојан - 46 C~IMOH - 65, 67, 70, 72, 74, 76, 77 Скопје - 7, 15, 16, 17, 22, 33, 16, 45, 46 22, 49, 51, 65, 74 Смилевската Корија - 57 Петалино - 34 Сокле - 14 Петар Ацев - 7, 9, 15, 16, CmfJ)O Поп Атанасов - 51 50, 51, 65,67, 70, 74 Старавина 22,67 Петров - 10, 12, 14, 25, 35, 40 Степанци - 7 Пожарско - 14 Стојан Кулески - 77 Полковник Јанков - 49 Сурович - 16, 17, 19, 39 поп Ристе - 22 Поп Трајков - 43, 45, 51 т Поп-Трајков - 45 Тале Христов - 9 Темелко - 7 Попов - 26, 30 Преспа - 45 Тиквешко - 17 Прилеп - 7, 8, 9, 10, 11, 12, Тодор Златков - 39 19, 22, 28, 30, 32, 33, 35, 40, Толе - 16, 50, 56 55, 58,67, 69 Толе - паша - 37

86

Сарафов

Сетине Силјанов

Толе Паша - 15, 36, 41, 49, ч 50,56,69, 73, 77 Чаниште - 6, 17, 19, 20, 21, Толјо (Толе з. м.) Паша - 22, 30, 32,33, 47 21 Чебренските воде,mци Трајко - 46 50 Трајко Кралот - 69 Чегел - 68 Трајко Мојанецот - 22 Четири буки - 52 Турци - 30, 54 Турц:ите - 9, 19, 21,22, 25, 26, 28,30, ~,~, 4~~.46,4~ 52,53,54, 55,56,65, 72, 77 х

Х. Баnчорски - 30 Х. Силјанов - 26, 30, 32, 33,

42,43 Хероите -

55

Христо Бапчорски - 30 Христо Ботев - 49 Христо Матов - 49 Христо Силјанов - 15, 22,

26,30, 33,42 ц

Цветко -

51

Цветко Мартиноски Циле - 37 Циле Кономладски -

17

16, 19, 25, 35,37,42,49, 54 Црна -28, 55 Црна Река - 6, 17, 32, 33, 37, 68

87

88

Белешка за авторот Тренчо Димитриоски е роден на 14.01.1961 година во с. Крушевица, Прилеrско. ОсноВI-К) образован.,,е и гимназ~ завршил во Прилеп. Дипломирал на Интердисциплинар­ ните студии по новинарство во Скопје во

1991 година

и

работи како слободен новинар, писател и истражувач. Поезија, раскази и есеи објавувал во весникот „Студентски Збор", алманахот на Л1Пературниот клуб „Мугри" при Фи­ лолошкиот факултет од Скопје, списанијата „Стремеж", „Стожер" и ЛИК. Повеќе години бил уредник во m-cati1Eпo „Стремеж", а денес активно се занимава со истражување во областа на археологијата, етнологијата и историјата и, скоро секоја година, организира предавања од сопстве­ ните истражувања.

Ги објавил следните книги:

1. ,,Отпадник", поезија, едиција Алфа, Скопје 1990 г.

2. ,,Тесно Небо", поезија, ,,Стремеж", Прилеп 1993 г.

3. ,,Плачливиот Џин", сликовница, ,,Метафора"­ Прилеп, 1994 г.

4. ,,Древна цивилизација 1 - археологија, м1Пологија, преданија- Прилепско", истражувачки труд, ЦПРТВ При­ леп, 2000 г.

5. ,,Македонскиот урбан расказ", заедно со Петар Петрески, ,,Стремеж", 2001 г.

6. ,,Древна цивилизација I I - Мариово", истражувач­ ки труд, РАСТЕР-КОМ, Прилеп 2002 г.

7. Ја преработил и подготвил за печат кмата ,,Жива историја - раскажувања за историјата на Пелагонија и Мариово (1856-1950) со преданија за населени места" од

89

- собирачко-истражувачки труд, КИДЦМ „Калеш Анѓа", с. Крушевица 2004 г.

8. ,,Две Принцези", поезија за деца, ДИТТУ „Ризница",

Томе Велјановски

Прилеп

9.

2008. Ја преработил и подготвил за печат книгата

„македо~ки народни умотворби и анегдоти од Пелагонија и Мариово" од собирачот Таме Велјановски - собирачки труд- народно творештво, ДИТТУ „Ризница", Прилеп 2008.

10. Ја

преработил и подготвил за печат книгата

„македо~ки еротски народни приказни, песни, вицеви и

поговорки од Пелагонија и Мариово" од собирачот Томе Велјановски - собирачки труд - народно творештво, ДИТТУ „Ризница", Прилеп 2008.

11. ,,Древна Пелагонија t" - истражувачки труд, ДИТТУ „Ризница", Прилеп - ,,Калеш Анѓа", с. Крушевица,

2009 г.

12. ,,Војводата Толе Паша" - ДИТТУ „Ризница", Пр1+­ леп 2011г.

13. ,,Јаворов Пев" - ДИТТУ „Ризница", Прилеп 2013 г.

14. ,,КАМЕНИ БОГОВИ - Мегалити и карпи со куmни белези" - ДИТТУ „Ризница", Прилеп 2013 г.

90

СОДРЖИНА Вовед ........................................................................................ 5 Големата битка на Maprapa кај мариовското село Чан:иште

................................................................................. 7

План за напад на касарната во Прилеп ......................... 8 Средба со костурск.ите чети и nлamrpaњe на нова акција во Леринско ............................................................ 12 Битката на врвот Maprapa .............................................. 25 Пукотниците од битката на Маргара се слушале до Битола .............................................................................. 32 Пропаfањето на пла нлраната акција во Леринско „ 37 Милан Ѕвездов за битката на Маргара ........................ 49 Поразот на турците околу е. Чаништа на врвот Maprapa, 1903 год............................................................... 49 SUMМARY

.......................................................................... 59

Користена литература ...................................................... 63 Пр11лог .................................................................................. 65 Заrnнувањето на комитите Симон и Кице во селото Крушевица ............................................................. 65 Предавството па еден андартски шпион ..................... 67

Комитите Симон и Кице оnколен:и во една плевна во селото се самоубиле ..................................................... 70 Пере Тошев го истражувал случајот во Крушевкца „ 74 Користена литература ..................................................... 79 Непознати и помалку познати зборови ....................... 81 ИНДЕКС ............................................................................. 83 Белешка за авторот ........................................................... 89

91

Едиција

,.МакедоЈiски јунаци од Пелагонија, Мариово и Прекурид"

1. Спиро Црне и f орfија Лажот 2. Војводата Диме Чакре 3. Војводите Коне Павлев и Мирче Ацев 4. Јордан Гавазов 5. Браќата Пешкови 6. Војводата Христо Оклев - Попето 7. Војводата Толе Паша 8. Никола Каранџулов 9. Војводата Анте Дунски 10. Маргара 11. Битката за ослободување на с. Витолиште

12. Неколку прилепски јунаци

92

93

Печатењето на книгата го помогнаа:

ЛОКАЛНА САМОУПРАВА

- ПРИЛЕП

УНИКАТГРАДБА - ПРИЛЕП Моб . тел. : 071/214-845 Димитрија Стојаноски

- Денкин - роден во

село Чаниште, Прилепско, преселен во

Сиднеј, Австралија

94

,,Ha cMpa11yeaHie cu 3egoeMe 36oiyM co egeH Hoe eKciino3ue, c~Ho Kuno guHaMuiii u co oiiwiiia ypa -iia iiocne illueKo u He3a6eneJKa~ oiiiciiiaiiueMe, ja iipeia3ueMe ijpHa u Ha 6peioiii wiiio 6ewe Haciipoiiiu ce cKpueMe eo egHo iiipno, Kage neJKeeMe qen geH. KpneJKu Ke He u3egea. 6eeMe KaiiHaiiiu, cocuiiaHu, inagHu, oiiiKaKo 6eeMe iiaiiiyeane 10 caaiiiu HOKiiia, a 64 caaiiiu He 6eeMe jane."

.

y

·•1t·,:':?.~:

(~~)-C;.t,\.,-. ')

.

,ltiM'l'\\'i,;"'.~J:1<,:;(~~~1L..:,