ГОДИНА VII | БРОЈ 294 | 03.06.2011 | 50 ден.
WWW.FORUM.MK
Đ“ĐžĐ”Đ˜Đ?Đ? VII | Đ‘Đ ĐžĐˆ 294 | 03.06.2011 | 50 дон.
WWW.FORUM.MK
ĐĄĐžĐ”Đ Đ–Đ˜Đ?Đ? ĐąŃ€ĐžŃ˜ 294 | 03 Ń˜ŃƒĐ˝Đ¸| 2011
11 ВОКĐ?Đ‘ĐŁĐ›Đ?Đ Đ?Đ? ĐŁĐ›Đ˜ĐŚĐ?ТĐ?
Zamenik glaven i odgovoren urednik Marija Divitarova
Đ&#x;ĐžĐ›Đ˜Đ˘Đ˜ĐšĐ? 9 ĐœĐ•Đ”Đ˜ĐŁĐœĐĄĐšĐ? Đ&#x;ĐžĐœĐ˜ĐˆĐ? 14 Đ?Đ•Đ&#x;ОТРЕБĐ?Đ? Đ˘Đ˜Đ¨Đ˜Đ?Đ? 17 ĐŚĐ˜Đ?Đ˜Đ—Đ?Đœ Đ?Đ? ĐšĐ˜Đ›Đž 30 ĐœĐ›Đ?Đ”Đ˜ĐŒ Đ?Đ• Đ• ВЛЕЗĐ?Đ˜ĐŚĐ? Đ’Đž Đ•ĐŁ
20 Đ?ЛБĐ?Đ?ХКО Đ”Đ? Đ—Đ? РЕШЕĐ?Đ˜Đ• 23 Đ˜Đ?Đ˘Đ•Đ Đ’ĐˆĐŁ Đ˜ĐœĐ•Đ ĐĄĐ•Đ›ĐœĐ?Đ?Đ˜, Đ&#x;РЕТХЕДĐ?ТЕЛ Đ?Đ? Đ?ОВĐ? Đ”Đ•ĐœĐžĐšĐ Đ?Đ˘Đ˜ĐˆĐ? ĐŒĐ• ĐĄĐ˜ Đ“Đž Đ—Đ•ĐœĐ•ĐœĐ• ĐžĐ?Đ? ШТО Đ?Đ˜ Đ&#x;Đ Đ˜Đ&#x;Đ?ĐƒĐ? 26 ДОВЕРБĐ?ТĐ? Đ’Đž Đ&#x;Đ Đ?Đ’Đ”Đ?ТĐ? Đ Đ?ХТЕ
36 ĐĄĐ’Đ•Đ˘Đ˜, Đ?ĐœĐ? Đ?Đ• Đ“Đ Đ•Đ•
29 Đ—Đ? Đ˜Đ—Đ‘ĐžĐ Đ˜Đ˘Đ• ХВЕТ 33 Đ ĐŁĐĄĐšĐ˜ĐžĐ˘ ОДГОВОРĐ?Đ? ХОРĐ?БОТКĐ?ТĐ? Đ&#x;ОЛХКĐ? – ĐĄĐ?Đ” ЕКОĐ?ĐžĐœĐ˜ĐˆĐ? 40 Đ&#x;Đ Đ’Đ˜Đ˘Đ• Đ‘Đ˜Đ—Đ?Đ˜ĐĄ Đ?Đ?Đ“Đ•Đ›Đ˜ Đ’Đž Đ&#x;ОТРĐ?Đ“Đ? Đ&#x;Đž Đ˜Đ”Đ•Đ˜
50 ĐĄĐ•Đ”ĐŁĐœĐšĐ?
Glaven i odgovoren urednik Atanas Kirovski
42 Đ‘Đ•Đ— ЗЕЛЕĐ? ĐšĐ?РТОĐ? КОГĐ? ĐŒĐ• Đ’Đ›Đ•Đ—Đ•ĐœĐ• Đ’Đž Đ•ĐŁ 44 Đ‘Đ˜Đ—Đ?Đ˜ĐĄ Đ’Đ•ĐĄĐ˘Đ˜ 45 „ХУШĐ?â€? ОД Đ&#x;ĐžĐ—Đ˜Đ˘Đ˜Đ’Đ?Đ˜ Đ˜Đ?Đ¤ĐžĐ ĐœĐ?ĐŚĐ˜Đ˜
Redakcija Vlatko Galevski Petre Dimitrov Kristina Ma~ki} Igor Ivkovi} Qup~o Jolevski Silvana @e`ova Toni Dimkov Kristina Ozimec Maja Trajkovska Aleksandar ^o~evski Bojana Dimitrijevska Marija Ili} Frosina Fakova Serjo`a Nedelkoski Vasko Markovski Simeon Serafimovski Miroslav Nikolovski
46 Đ”Đ•ĐšĐžĐ”Đ˜Đ Đ?ĐŠĐ• Đ?Đ? Đ”ĐžĐœĐ˜Đ?Đ˜Đš ХТРОХ ĐšĐ?Đ?
Nadvore{ni sorabotnici Sne`ana Lupevska Bobi Hristov Maja Jovanovska Meri Jordanovska
48 Đ‘Đ˜Đ—Đ?Đ˜ĐĄ ХВЕТ
Dopisnici Ilinka Iqoska (Kosovo) Milena Georgievska (Hrvatska)
КУЛТУРĐ? 53 Đ&#x;Đ?Đ Đ˘Đ˜ĐĄĐšĐ˜ Đ&#x;РОГРĐ?ĐœĐ˜ 54 Đ Đ?ЗГОВОРХО ĐœĐ˜ĐžĐ”Đ Đ?Đ“ ТĐ?Đ‘Đ?Đ§ĐšĐ˜, ĐĄĐŚĐ•Đ?ОГРĐ?Ф Đ˜ ĐšĐžĐĄĐ˘Đ˜ĐœĐžĐ“Đ Đ?Ф КОĐ?Đ˘Đ˜Đ?ĐŁĐ˜Đ˘Đ•Đ˘ Đ?Đ? Đ&#x;Đ ĐžĐ¤Đ•ĐĄĐ˜ ĐžĐ?Đ?Đ›Đ˜Đ—ĐœĐžĐ˘ 58 Đ’ĐžĐ”Đ˜Đ§ 60 Đ–Đ˜Đ’ĐžĐ˘ Đ˜ ĐĄĐ˘Đ˜Đ› Đ?Đ ĐĽĐ˜Đ˘Đ•ĐšĐ˘ĐžĐ?ĐĄĐšĐ˜ ЧУДĐ? 62 Đ?Đ›Đ˜ĐĄĐ˘Đ•Đ ĐžĐ’Đ•Đ Đ•Đœ ĐĄĐ’Đ•Đ˘ĐĄĐšĐ˜ Đ&#x;Đ Đ’Đ?Đš Đ’Đž Đš 1 Đ˜ Đ’Đž ĐœĐœĐ? 64 Đ“Đ›Đ?ĐĄĐ?ĐˆĐ˘Đ• Đ—Đ? ЛЕГЕĐ?Đ”Đ˜Đ˘Đ•! 66 ЕЛЕУХĐ?
Art direktor Kire Galevski Dizajn Jasmina A. ^a{ule Zoran Gulevski Fotografija Ivana Kuzmanovska Andrej Ginovski Izdava~ Forum plus DOOEL „11 Oktomvri“ 33A, 1000 Skopje Republika Makedonija tel: 02/ 32 30 940; 32 30 941 faks: 02/ 32 30 942 e-mail: info@forum.com.mk Marketing Aleksandra R. Evtimova marketing@forum.com.mk Administracija/finansii Julija Petrovska Pretplata: 2.700,00 denari godi{na 1.500,00 denari {estmese~na pretplata na smetka: Forum plus - DOOEL. Skopje, Republika Makedonija Tutunska banka AD Skopje, smetka br. 210060041050180 Za pretplata vo stranstvo i dopolnitelni informacii na tel: +389 2 / 32 30 940 ili na e-mail: pretplata@forum.com.mk Pe~ati Datapons Skopje ISSN 1409-6706
ТВИТОВИ
Соренсен си заминува
Инаетчии
Evroambasadorot Peter Sorensen si zaminuva od Makedonija. Kako {to se komentira denovive, Sorensen ne si odi od Makedonija po svoja volja, tuku za slo`enosta na situacijata vo Bosna Hercegovina, kade {to Brisel smeta deka negovite diplomatski ve{tini i poznavaweto na mantalitetot na lu|eto od regionot }e bide polezno. Sepak, kako zagrevawe za Sorensen za `e{kata fotelja vo Saraevo, toj }e ostane vo Skopje do zavr{uvawe na izborite.
Kako {to gi po~na, bezbeli noviot pretsedatel na Dr`avnata izborna komisija Boris Kondarko, so inaet~istvo i }e gi privr{i predvremenite parlamentarni izbori. Dali pod tovarot na partiskata pripadnost, dali sè u{te pod impresii na svojata advokatska opredelba, Kondarko e so niet DIK da go prestori vo sudnica, a kako {to se re{avaat rabotite vo makedonskite sudovi, toga{ mo`e da se pretpostavi deka i odlukite na Komisijata }e bidat doneseni nekade okolu Nova godina, najbrzo. Na toa poso~uva insistiraweto na Kondarko da se pregleduva vo DIK snimka nekade od krivopalane~ko na koja alkoholizirani lica uriniraat vrz predizboren plakat na SDSM i za toa da se donese odluka. Ama kako advokatot zamisluva da doka`e deka snimkata e avtenti~na, da konstatira koi se tokmu licata koi se na snimkata i dali navistina se ~lenovi na VMRO-DPMNE? Kriminalistikata i forenzikata toa go re{avaat za 45 minuti, sose reklami, samo vo amerikanskite krimi serii. Vo na{ slu~aj, pak, toa se razvlekuva kako {pageti, i toa vestern. Kondarko ima svoi li~ni pri~ini da ne veruva vo MVR, koe treba da sprovede vakva istraga, ama malku pove}e od pretenciozno od Kondarko e DIK da se stavi vo uloga na istra`en organ i da doka`uva koj bil i {to pravel. A, i ne zgodno kole{kite da se stavaat vo situacija po nekolku pati da pregleduvaat snimka na eden huliganski ~in, za ~ie doka`uvawe }e treba da se izvlekuvaat i antropolo{ki parametri vo centimetri. No, da se nadevame deka inaet~istvoto vo DIK brzo }e mine, pa izborite }e gi zavr{ime nekade do esenva. Ba{ka {to ne pomalku od Kondarko vo toj pogled se istaknuvaat i negovite oponenti.
6
ФОРУМ | 3 јуни 2011 | forum.mk
Споменик за Црвенковски Mnogu lesno e mo`no Gruevski da se premisli i da go stopira postavuvaweto na spomenikot na Aleksandar Makedonski, pa da se re{i da mu podigne spomenik na Branko Crvenkovski. Od edna strana za{to i samiot porane{en premier i pretsedatel pred po~etokot na kampawata re~e deka negovata politi~ka aktivnost e na zalez, pa li~nosta {to silno gi odbele`a ovie dve decenii nezavisnost sose tranzicijata, sekako, zaslu`uva po~esno mesto vo ponovata nacionalna istorija. Za voso~na figura na dr`avnikot vo vmrovskiot muzej, sepak, sè u{te e rano da se razmisluva. A, od druga strana, pak, i mnogu pove}e vakvata mo`nost stanuva realna, sekako, dokolku na vlast ostane dosega{nata vladeja~ka garnitura, poradi zdu{noto zalagawe na Crvenkovski na politi~kata scena da ostane status-kvoto. Aj {to so baraweto predvremeni parlamentarni izbori ja na~eka celata opozicija nepodgotvena, sose negovite
од Серјожа Неделкоски
socijaldemokrati, ama so nastapot vo „Karpo{“ navistina se pogri`i poslednata nedela na protivnikot da mu dade dopolnitelen zalet. Bi rekle pove}e „razveseleniot” odo{to eufori~en nastap na Crvenkovski vo koj se obide od partiski alfama`jak da se sebepretstavi kako ma~omen. A toa, sakale da go priznae ili ne, ne predizvika nekava posebna euforija kaj `enskiot del od izbira~koto telo, pa i godinite si go ~inat svoeto. Ne pali i koga prepoznatliviot za nego, demek gradski manguplak, od renite ’90-te }e se simne na nivo na maalski prostotilak. Ba{ka {to onie dr`avnici koi pretendiraat da osvojuvaat glasovi so ma~o imix vospotavija poinakov trend - da se pliva vo studeni reki, da se upravuva so avion... Vaka, {to e pozagri`uva~ki, samo izleguva deka kutrata [ekerinska navistina i ovojpat e potkladena na izbira~ite za da se turnat pod kilim~e gafovite na Crvenkovski, a ne za da ponudi nov imix na partijata koja vo prethodnite izborni ciklusi do`ivea ve}e ~etiri-pet porazi.
Гугл на помош
Vo prv moment be{e nejasno {to demonstrira{e vladeja~kata VMRO-DPMNE so mitingot pred zgradata na Vladata, i pod prozorecot na semejstvoto na Radmila [ekerinska, nekako tesni~ok ne e ba{ najpogoden za masovni mitinzi. Ako sakaa da poka`at deka ne si zaminuvaat od vlasta, najdobro }e be{e ministrite, aktuelni i onie koi doprva se tokmat da stanat, da si dojdat so velenciwa i pernici, i onaka kako {to najavi nivniot lider Greuvski }e rabotat po najmalku 16 ~asa dnevno, more i 24/7. Vtorata varijanta be{e da se poka`e kako cvrsto bez zabo{otuvawe gradi ovaa vlast, da se demonstrira izdr`livosta na mostovite i asfaltot {to gi stavi Koce. Izleze deka idejata bila da se napravi prebrojuvawe na trlata, odnosno so mitingot so koj od istoto mesto SDSM ja po~na ovaa predizborna kamapwa. Pa, na pomo{ be{e povikan i Gugl, pa se pravea crveno-sini satelitski sporedbi, ej do kade oti{la tehnikava! I normalno zapo~na licitiraweto so brojkite na ~ij miting imalo pove}e partiski poslu{nici. Ama ne do~ekaa partiite, eve go kaj e 5-ti, izbira~ite so penkalo da se prebrojat. Toga{ i bez satelitska snimka }e se znae koj e posilniot.
Патиштата готови, работниците без плата Rabotnicite na „Mavrovo in`enering” odr`aa {trajk pred zgradata na kompanijata kako znak na nezadovolstvo poradi neisplatenite plati, pridonesi i nemawe na sini kartoni. Grade`nicite si gi baraat platite bidej}i izminative meseci udarni~ki rabotele, a ~etiri meseci nemaat zemeno plata. Spored niv, nadle`nite, naj~esto dr`avni institucii, treba da si gi ispolnat obvrskite kako nara~ateli na objektite i pati{tata na koi{to rabotele „mavrovci”. Me|utoa, itneresno e {to za sevo ova mol~i rakovodstvoto na firmata, pa ne se znae dali na „Mavrovo in`enering” mu se isplateni parite za izvedenite raboti ili, pak, parite nekade popatno „zaglavile”. E sè dotoga{, dodeka vlasta ne prezeme konkreten ~ekor da ja re{i rabotata, }e postoi somne`ot i obvinuvawata deka vladata ne gi ispla}a svoite nara~ki. No, kako i da e, ve}e za desetina dena }e se vidi kade le`i problemot.
forum.mk | 3 јуни 2011 | ФОРУМ
7
ПОЛИТИКА
Клучот на изборите лежи во одѕивот. Низок одѕив значи сигурна победа на актуелната власт, високиот одѕив значи глас повеќе за опозицијата politika@forum.com,.mk
Медиумска помија Изборен молк: Непотребна тишина Албанско ДА за решение на името Цинизам на кило
ЕДИТОРИЈАЛ
Медиумска помија Марија Дивитарова
^OVEK navistina treba da ima dobar `eludnik i ~eli~ni nervi koga stanuva zbor za izbornata kampawa. Prvo, zatoa {to e premnogu zamorno da se sledat site mitinzi po gradovi, sela i naselbi na koi politi~arite se se}avaat deka postojat samo vo predizborie, i vtoro, zaradi site gadosti koi politi~arite si gi iznarekoa edni na drugi vo izminative 20 dena, zaradi {to ovaa kampawa slobodno mo`e da se nare~e naj`estoka i najvalkana do sega. Ne se izbiraa sredstva i metodi so koi }e se napadne politi~kiot protivnik, a zborovite koi bea upotrebeni se daleku od dobriot vkus, pa za prvat imavme mo`nost duri i da ~ueme za intimniot `ivot na odredeni politi~ari. No, od politi~arite nikoj ne o~ekuva{e ni{to porazli~no. Istite lica so istite nasmevki. I vetuvawata se isti, samo {to na sekoi izbori stanuvaat pobombasti~ni, nebare od denot posle izbori }e se budime so pove}e pari vo xebot, vo pogolemi stanovi i so pogolema radost deka, ete, `iveeme vo zemja kade malku nedostasuva. I ako politi~arite ne uspejaa da priredat iznenaduvawe {to }e otstapi od voobi~aenite o~ekuvawa, toa im pojde od raka na mediumite zatoa {to gi preminaa site granici, ne na pristojno izvestuvawe, tuku na pristojno odnesuvawe. Ureduva~kata politika na sekoj medium e poznata i legitimna. Normalno e vo demokratsko op{testvo da ima i provladini i proopoziciski mediumi, no se ~ini deka vaka neizbalansirano izvestuvawe, agi-
tirawe za politi~ki partii, iznesu- trimot. Demek, vo ambient na stovawe li~ni stavovi, tendenciozno procentna konaminiranost na mekritikuvawe, izmisluvawe prikazdiumskiot prostor, samo nie sme ni, prikrivawe vistini ne bevme ~esnite, nezivalkanite, profesiovidele na nitu edni izbori do sega. nalcite. Za koja profesionalnost Odamna e jasno deka makedonskoto zboruvame ako udarna vest stanuva novinarstvoto otide po |avolite. mediumsko lin~uvawe na kolega-noNekoi velea deka ve}e sme doprele vinar? Ili {to ima profesionalno dno pod koe ne vo veli~ase mo`e, no weto na odovaa izborna redena poПроблемот е што во целата оваа kampawa liti~ka parмедиумска помија, сите глумат poka`a deka tija i na nejчесно и објективно новинарство. od lo{o ziniot liДемек, во амбиент на стопроцентна imalo i der? Kade e конаминираност на медиумскиот polo{o. Meprofesiodiumite, koi nalizmot простор, само ние сме чесните, treba{e samo koga se soнезивалканите, професионалците da bidat trankriva vistismiteri na nata, a javpredizborniot dilirium, vlegoa vo nosta ima pravo da znae? toa ludilo so {iroko otvoreni Da, mnogu e verojatno da ne ni se race. Se pregrnaa cvrsto so podopa|a sopstveniot odraz vo ogleliti~arite stavaj}i im se na raspodaloto, ama toa ne zna~i deka ne polagawe, bezmilosno koristej}i go stoi. Osven toa, mnogu e polseno da javniot prostor za nivna promocija. se prefrli vinata vrz drugiot: toj Tuka, se razbira, propa|aat site prv po~nal, pa mora da se vrati so pincipi na novinarsko izvestuista mera. Za ovaa novinarska mizevawe: nema vtora strana, nema obrija odgovornost snosat i politi~ajektivnost, nema sprotivstavuvawe rite koi kako gladni mr{ojadci se na gledi{ta, a za eti~ki pravila, nafrlija vrz novinarite, i gazdite nikoj ne saka da pomisli. koi `edno im ja cicaat krvta i na Izve{taite i na Sovetot za radiosvoite vraboteni i na politi~arite, difuzija, i onie na Zdru`enieto na koristej}i ja sopstvenata mediumnovinarite i na Makedonskiot inska mo}, no najmnogu od site vinovni stitut za mediumi konstatiraat pri- se novinarite. strasno informirawe. Drug Gledaj}i kako so fanatizam izvestuizve{taj prethodno uka`a na toa vaat dvete najgledani televizii, zadeka nedostasuvaat debati, deka kolnati neprijateli, se pra{uvam ne se izvestuva za klu~nite temi i {to treba da dobie ~ovek kako podadeka sè se sveduva na strasno navirok za da go stavi na rasproda`ba vawe za edna ili za druga politi~ka svojot li~en i profesionalen intepartija. gritet? Onaka bez pardon da go raProblemot e {to vo celata ovaa mespostele pred politi~arite ili diumska pomija, site glumat ~esno i pred mediumskite gazdi, za tie da objektivno novinarstvo. Verojatno mo`at da si igraat so nego kako matoa e prokletstvoto na ~ove~kiot lo dete so omilenata igra~ka? narav, sekoga{ da se barame sebesi Ne mo`am da se setam na podarok koj vo isklu~ocite, namesto vo mejnsvredi kolku eden ~ove~ki integritet.
forum.mk | 3 јуни 2011 | ФОРУМ
9
ИЗБОРНА АНАЛИЗА
Вокабулар на улицата Бранко Црвенковски неочекувано го симна нивото на испраќање политички пораки, небаре на уличарско. Омразата што ја искажува кон политичкиот опонент, и желбата по секоја цена да победи сигурно нема да му донесат поени кај неопределените, кои му се единствена шанса за неочекуван пресврт во самиот фото*финиш, на денот на избори* те в недела. Од друга страна, Црвенковски покажа дека е редок феномен на маке* донската политичка сцена. Тој е единствениот политичар кој можеше да го извлече СДСМ од летаргијата и лузерскиот менталитет што го следат од 2006*та наваму од Атанас Кировски KONE^NO DOBLI@UVA 5-ti juni, denot koga gra|anite }e donesat odluka koj }e ja ima vlasta vo Makedonija vo narednite ~etiri godini. Intenzivnata, emotivna i pred se negativna kampawa koja zavr{uva vo petok na polno}, ne donese golemi iznenaduvawa vo vokabularot i nastapot na politi~kite partii i koalicii, no ostavi zad sebe eden politi~ki pusto{ i ambient vo koj }e bide isklu~itelno te{ko da sorabotuvaat idnata vlast i opozicija. Periodot pred izborite, no {to e postra{no i periodot po izborite ostavaat pove}e pra{awa otvoreni, otkolku {to dobivame odgovori. Klu~ot na izborite, sega ve}e nema nikakvo somnenie, le`i vo odyivot na izbira~ite. РЕШАВА ОДЅИВОТ Poslednata nedela od kampawata e zabraneto da se objavuvaat anketi, za da ne vlijaat vrz odlukata na izbira~ite, no ona {to dosega be{e prezentirano, poka`a isklu~itelno golemi razliki vo proekciite (prirodno, zavisno od nara~atelot na anketatata) koi se dvi`at od bezmalku izedna~en izboren rezultat na dvete golemi koalicii predvodeni od VMRO-DPMNE i SDSM, do ubedliva, re~isi dvojna razlika vo korist na aktuelnata vlast. Problemot na istra`uvawata na javnoto mnenie ne e vo razli~nite metodologii, doboga toa e ve}e nauka so
stotici godini, tuku vo op{tiot ambient kade {to ne se biraat nikakvi sredstva za da se realizira politi~kata cel, pa taka i agenciite za istra`uvawe na javnoto mnenie zaedno so mediumite bea vpregnati vo propagandni i izborni celi (duzina takvi i se pojavija specijalno za izborite), a onie malku objektivni i pristojni, ostanaa celosno po strana, za da ne se vtopat vo negativniot izboren ambient. I pokraj gustata magla {to se see okolu izbornite rezultati i rasfrlaweto so cifri na propagandnite ma{inerii na izbornite {tabovi, jasno e deka klu~en za ishodot na izborite e odyivot na izbira~ite. Vo
slu~aj na normalen odziv me|u 55% i 60 % kako {to toa be{e i vo prethodniot izboren ciklus, aktualnata vladeja~ka koalicija predvodena od VMRO-DPMNE verojatno komotno }e ja formira novata vlada so osvoeni okolu 50-ina prateni~ki mandati, (zaedno so dvete mesta {to }e i gi donesat glasovite na dijasporata) vo koalicija so DUI koja }e osvoi 15-ina prateni~ki mesta. Na ova mnozinstvo od 65 pratenici verojatno }e se priklu~at edna do dve partii koi mnozinstvoto bi go dovele do brojka od okolu 70 mandati, {to e bez dilema komotno i stabilno mnozinstvo, iako daleku od dvotretinskoto mnozinstvo vo parlamentot so {to vo momentov raspolaga
forum.mk | 3 јуни 2011 | ФОРУМ
11
po padot na komunizmot vo 90-tata neo~ekuvano najgolem broj glasovi i pratenici osvoija VMRO-DPMNE i nejziniot harizmati~en lider Qub~o Georgievski kako opozicija na SKM-PDP nasledni~ka na partijata {to vladee{e celi 45 godini vo ednoumieto, no vladata {to se formira sepak be{e eskpertska, poradi politi~koto neiskustvo na pobednicite na izborite, no i realno zaradi malkute mandati vo Sobranieto {to gi ima{e VMRO-DPMNE. Vo 94-ta pobedi koalicijata predvodena od SDSM i Branko Crvenkovski ( so liberalite na Andov i socijalistite na Yingo), vo uslovi na mnogu grdi izbori koi celosno gi bojkotira{e opozicijata. Kaj Albancite vo ovoj period postoe{e samo edna partija PDP. Чetiri godini podocna, vo 98 -ma, povorno ubedliva pobeda na opozicijata -toga{ predvodena od koalicijata VMRO-DPMNE na Qub~o Georgievski i DA na Vasil Tupurkovski, koi vladata ja formiraa so DPA. Vo postkonfliktnata 2002-ra, gra|anite povtorno i go doverija mandatot na opozicijata -SDSM povtorno predvodena od Branko Crvenkovski kaj Makedoncite, odnosno DUI kaj Albancite izniknata od politi~koto krilo na ONA predvodeno od Ali Ahmeti. Po 4 godini u{te edna potvrda na praviloto i nova pobeda na opozicijata. Izborite gi dobiva refor-
КЛАЦКАЛИЦА
Број на пратеници
Број на пратеници
Na prvite parlamentrani izbori
Parlamentarni izbori 1998 god. 12
ФОРУМ | 3 јуни 2011 | forum.mk
Parlamentarni izbori 2002 god.
Parlamentarni izbori 1990 god.
Број на пратеници
aktuelnata vladeja~ka koalicija VMRO-DPMNE-DUI. No, dokolku imame isklu~itelno visok odyiv me|u 65% i 70 %, toga{ takviot odyiv nesomneno ja favorizira opozicijata koja pri odyiv od 70% mo`e da se nadeva na mnogu tesna razlika {to bi go komplicira sostavuvaweto na novata vlada. So drugi zborovi dokolku koalicijata predvodena od VMRO-DPMNE osvoi pomalku od 45 prateni~ki mandati, toga{ taa }e ima seriozen problem da obezbedi parlamentarno mnozinstvo i da sostavi vlada so koja }e mo`e stabilno da vladee vo naredniot period. Visokiot odziv vo Makedonija po difolt zna~i negative vote, ili odluka na neopredelenite izbira~i vo posleden mig da izlezat na izbori i da ja kaznat vlasta. Ako se zeme predvid ona {to dosega se slu~uva{e na parlamentarnite izbori vo Makedonija takvata tendencija na elektoratot {to gi opredeluva izborite e jasna. Imeno, dvete golemi partii SDSM i VMRO DPMNE imaat stabilno glasa~ko telo koe se dvi`i me|u 250 i 300 iljadi glasa~i. Razlikata sekoga{ ja pravat neopredelenite izbira~i koi glasaat tu za ednite, tu za drugite zavisno od toa koj e na vlast, a koj e vo opozicija.
miranata VMRO-DPMNE so noviot lider Nikola Gruevski, koj ottoga{ nema zagubeno nitu edni izbori, nezavisno dali stanuva zbor za parlamentarni, pretsedatelski ili lokalni. No, ona {to jasno upa|a vo o~i kako fenomen e negativniot glas na izbira~ite nezadovolni od nesposobnosta na politi~kite eliti da se presmetaat so partizacijata na op{tetsvoto, na celiot toj spoil sistem, i na nivnata nekadarnost kone~no da stavat kraj na beskone~nata 20-godi{na tranzicija. Pa taka, na sekoi 4 godini po difolt makedonskite gra|ani ja kaznuvaa aktuelnata vlada i i go doveruvaa mandatot na opozicijata. Izborite vo 2008-ma se isklu~ok zatoa {to se slu~ija samo dve godini otkako Gruevski ja osvoi vlasta i vo situacija na ogor~enost od gr~koto veto i frustracija poradi nepravdata {to me|unarodnata zaednica i ja nanese na Makedonija na Samitot na NATO vo Bukure{t. Sekako, toj izboren ciklus e sosema atipi~en, a vistinskata proverka za Nikola Gruevski po 4 godini vladeewe e izborniot ciklus {to e pred nas na 5-ti juni. Aktuelniot premier e prviotpoliti~ki lider vo Makedonija koj ima realna {ansa da
O p oz i c i j a t a g o b o j k o t i r a { e v t o r i o t k r u g o d i z b o r i t e
Број на пратеници
Parlamentarni izbori 1994 god.
obezbedi kontinuitet od osumgodi{no vladeewe. Od druga strana, jasno e deka }e mora da go smeni na~inot na koj vladee ako saka da go isturka mandatot, bidej}i razlikata {to ja ima{e vo odnos na opozicijata izrazena vo soodnos 2,5 sprema 1, izminatava godina postojano se topi, i e svedena na 1,5 sprema 1 i toa vo slu~aj da nema visok odziv !
civiliziraniot dijalog na ostri protivnici koi treba{e da gi sprotivstvat svoite programi. Od aspekt na izborna strategija, i ona {to go sugeriraat negovite sovetnici -mo`ebi potegot na Gruevski e opravdan, zatoa {to onoj {to gi dobiva izborite mo`e samo bespotrebno da zagubi vo eden takov duel, i {to konstruktivna debata bi stimulirala povisok odziv. No od druga strana, Gruevski e samouvreden deka napravil mnogu pove}e od site vladi zaedno, poradi {to komotno treba{e da gi odmeri silite vo debata so svoite rivali, nezavisno od nivoto, ili navredite {to }e se slu{nea vo takov duel. Kone~no, ako nekoj samo kritikuva i navreduva, i nema {to da ponudi, }e ostane totalno sogolen pred gra|anite. No i {to e pova`no, osven pobedata na partijata, kako premier i dr`avnik Gruevski ima dol`nost da misli i za demokratijata i idninata na dr`avata. Vo Makedonija poleka stana pravilo da nema liderski duel za vreme na izborite, {to lo{o se odrazuva i vrz demokratijata, i vrz samite kampawi i nastapi na politi~arite. Od druga strana Branko Crvenkovski neo~ekuvano go simna nivoto na ispra}awe politi~ki poraki, nebare na uli~arsko. Omrazata {to ja iska`uva kon politi~kiot oponent, i `elbata po sekoja cena da pobedi sigurno nema da mu donesat poeni kaj neopredelenite, koi mu
se edinstvena {ansa za neo~ekuvan presvrt vo samiot foto-fini{, na denot na izborite v nedela. Od druga strana, Crvenkovski poka`a deka e redeok fenomen na makedonskata politi~ka scena. Negovite kratkotrajni prethodnici Vlado Bu~kovski i Radmila [ekerinska kako lideri na SDSM ni oddaleku ne uspevaa vo taa merka da gi pokrenat partiskite mehanizmi. Na krajot na krai{tata kontinuiraniot rast na rejtingot na SDSM i padot na rejtingot na VMRO-DPMNE ja potvrduva tezata deka Crvenkovski be{e edinstveniot politi~ar koj mo`e{e da go izvle~e SDSM od letargijata i luzerskiot mentalitet {to go sledat od 2006-ta navamu. Otkako Branko se vrati na liderskata funkcija vo SDSM, parkingot na Biha}ka koj zjae{e prazen celi 4 godini, povtorno e prepoln. Od 6-ti juni, site }e odmorime od izbornoto ludilo, i }e im se vratime na normalnite sekojdnevnite problemi ! Prirodno, se {eguvam. Toa bi vredelo za normalni dr`avi, kade {to ne e ispolitizirana sekoja pora na op{tetsvoto. Nie u{te dolgo }e slu{ame prepukuvawa, nategawa i plukawa, nezavisno od ishodot na izborite. Politikata, vo onaa svoja grda forma, stana na{a sudbina.
Број на пратеници
Klu~na karakteristika na ovaa kampawa e {to taa e izrazeno negativna. Sekoj sekogo napa|a so `estok, na momenti i neprimeren vokabular. Vo Makedonija otsekoga{ otsustvuvala konstruktivna debata i pristojna polemika, no ova {to go gledame daleku nadmina se {to dosega imavme videno. Me|unarodnite stru~waci za izbori velat deka generalno, negativnata kampawa lo{o vlijae vrz odzivot na izbira~ite, i taa sekako e edna od glavnite pri~ina poradi koi ekspertite ne o~ekuvaat odziv povisok od 60 %. Premierot Gruevski odbi tv duel so liderot na opozicijata, kako i pred dve godini {to dopolnitelno go pottikna plukaweto - namesto
Број на пратеници
НЕГАТИВНАТА КАМПАЊА
За подобра Македонија, За Македонија заедно (ВМРО-ДПМНЕ и др.) (СДМС и др.)
Parlamentarni izbori 2006 god.
За подобра Македонија, (ВМРО-ДПМНЕ и др.)
Коалиција Сонце (СДСМ и др.)
Parlamentarni izbori 2008 god.
forum.mk | 3 јуни 2011 | ФОРУМ
13
ИЗБОРЕН МОЛК
Непотребна тишина Во услови кога никој не може да го контролира интернет$просторот, има ли смисла од изборен молк? од Маја Јовановска
IZBORNIOT molk e period vo koj se nosi odluka za idninata, za narednite ~etiri godini, do narednite izbori. Trae to~no 43 ~asa. Od no}eska na polno}, pa se do zatvoraweto na izbira~kite mesta v nedela vo 19 ~asot. Toa e vreme koga gra|anite se ostaveni vo mir od politi~arite koi prethodno dvaeset dena gi bombardiraa so vetuvawa, so ~uda i nevozmo`ni misii. Dolg period, no sepak kratok za da ni se izbistri vo glavata koj politi~ar, koja partija e najdobrata opcija. „Izborniot molk e period vo koj treba da se donese odluka za kogo }e se dade glasot. Izbornata kampawa e naso~ena kon neopredelenite. Taa ne e naso~ena kon partiskite simpatizeri, bidej}i tie se sigurni glasovi. Molkot e za neopredelenite, koi vo tie ~asovi koga nema politi~ki poraki, koga kampawata e zavr{ena }e treba da odlu~at koj broj }e go zaokru`at na izbira~koto liv~e”, veli za Forum profesorot po sociolo{ki nauki Ilo Trajkovski. Negoviot kolega, Ferid Muhi}, o~igledno zasiten od politi~kata kampawa od koja nema spas ni doma, ni na ulica, ni na internet, e za dolg molk, za `ivot bez politika preku celata godina.
14
ФОРУМ | 3 јуни 2011 | forum.mk
„Mislam deka gra|anite 363 dena vo godinata ne treba da zboruvaat za politika, tuku samo dva dena. Bombardirani sme i preokupirani so politika. Treba lu|eto malku da zdivnat. Politikata e rabota na politi~arite”, izjavi za Forum profesorot Ferid Muhi}. No, vo sekojdnevieto ne e taka. Nema ~ovek koj ve}e na pamet ne gi znae izbornite slogani, lu|eto citiraat koj {to rekol na v~era{niot miting, oti politi~arite se neizbe`ni. Taman zavr{ile vestite, prodol`uva platena politi~ka probrama. Taman ste zagledale nekoj film i za moment ste se oddale~ile od izbornoto ludilo, na reklamite povtorno gi gledate nasmeanite lica na kandidatite. Izborniot molk na elektronskite mediumi vo sekoja minuta, sekoja sekunda od tie 43 ~asa
uslovna ti{ina go monitorira Sovetot za radiodifuzija. Tie go sledat sekoj ~ekor na televiziite i radijata. Vo Pravilnikot za ramnopraven pristap vo mediumuskoto pretstavuvawe za vreme na izbornata kampawa pi{uva: „za vreme na izborniot molk, koj zapo~nuva 24 ~asa pred denot na izborite, a zavr{uva vo 19:00 ~asot na denot na izborite, odnosno so zatvoraweto na izbira~kite mesta, prestanuvaat site oblici na izborno mediumsko pretstavuvawe na organizatorite na izborna kampawa. Radiodifuzerite i za vreme na izborniot molk prodol`uvaat da izvestuvaat za izborite. Pri izvestuvaweto vo denovite na izborniot molk, }e se smeta deka radiodifuzerite go prekr{ile izborniot molk dokolku emituvaat: informacii i audio i
audio-vizuelni materijali vo funkcija na ne~ija izborna kampawa, ili reklamni poraki preku koi se pretstavuvaat partiski programi i partiski simboli.” НЕМА КОНТРОЛА ЗА НОВИТЕ МЕДИУМИ Izborniot molk e nepodnosliva ti{ina. Nikoj ni{to javno ne zboruva, a sepak mol~eweto ka`uva se.
deka nivniot favorit e najdobar izbor. Novite mediumi se ostaveni re~isi bez kontrola. „So predizborniot molk, etabliranite i oficijaliziranite mediumi se nao|aat vo neblagodarna situacija da moraat da vnimavaat na svoite sodr`ini, a nekoi „polumediumi” kako {to se stoticite makedonski virtuelni wuz i zabavni veb-stranici bez impresum, blogovite ili, pak, stranicite {to se registrirani vo stranstvo, mo`at da napi{at
Partiite seriozno gi upotrebuvaat socijalnite mre`i
Molkot kakov {to be{e mo`en pred desetina godini, ve}e e nevozmo`na misija. „Se ~ini deka izborniot molk vo 21 vek va`i samo za mediumi koi mo`e da se kontroliraat, odnosno pred se toa se televiziite, radijata i vesnicite. [to se odnesuva do novite mediumi, a tamu spa|aat site digitalni platformi, od veb-sajtovi na mediumi i komentarite ~itatelite na niv, preku socijalni mre`i, do mobilni aplikacii, kontrolata na sodr`inata e re~isi nevozmo`na”,smeta Zoran Ri~liev, ekspert za internet i novi mediumi. Tokmu najgolemata agitacija za kogo da glasame v nedela se o~ekuva na socijalnite mre`i. Tamu }e bide naplivot na partiskite aktivisti koi imaat neograni~ena sloboda da pi{uvaat, da vrbuvaat, da ubeduvaat
i da objavat {to sakaat. Oficijalnite mediumi, barem do sega, vnimavaat i na svoite veb-stranici da ne go prekr{at molkot, no nikoj ne znae ni {to to~no smee, a {to ne smee da ima na svojata internet stranica. Dali vest objavena pred predizborniot molku molk mo`e da stoi na naslovnicata ili ne, kako da se izmenaxira toj proces”, objasnuva Ri~liev. МОЌНИОТ ИНТЕРНЕТ Za mo}ta na internet kampawata mo`evme da vidime i da se uverime na ovie izbori. Pra{aj go Gruevski ili Fejsbuk-~at so [ekerinska. Makedonskata politika i junskite izbori nagolemo se preselija vo virtuelniot svet. Na internet gra|anite se intersiraat za se, od imeto i Evropskata Unija do socijalna
pomo{ i sportski tereni. Politi~kata kampawa na internet ne e novost, nitu vo svetskata, nitu vo makedonskata politika, iako kaj nas golem zamav dobiva tokmu za ovie izbori. „Ima vlijanie, ima efekt takvata rabota. No mora da se iskombinira so tradicionalnata kampawa ne samo on-lajn da odi kampawata. Partiite ja sfatija seriozno ovaa internet kampawa, a vo Makedonija ima seriozna brojka na lu|e na Fejsbuk i na internet i potencijalni glasa~i”, veli za Forum Bojan Kordalov, specijalist za novi mediumi. Vo tekot na prethodnite izbori ima{e obidi za monitoring na po~ituvawe na izborniot molk na internet od nekoi nevladini organizacii u{te vo 2002 godina. Minatite nekolku izbori ima{e dobrovolno vozdr`uvawe od aktivnosti {to mo`e da se sfatat kako oficijalno agitirawe preku internet preku privremeno zatvorawe na sajtovite na politi~kite partii. Od druga strana, vo 2009 ima{e dokumentirani slu~ai na aktivno agitirawe preku individualni blogovi na blog.mk, so objavuvawe napisi i komentari koi nabrzo potoa bea izbri{ani od nivnite avtori. „Izgleda namerata im be{e da privle~at momentalni posetiteli oti linkot do takvite sodr`ini avtomatski se pojavuva na naslovnata stranica. Formalno mo`e da o~ekuvame „samokontrola” na partiite, odnosno po~ituvawe na takviot xentlamenski dogovor okolu sajtovite, oti nema da sakaat da bidat poso~eni kako prekr{iteli na molkot. Od druga strana, vo odnos na nivnite aktivisti i poddr`uva~i po socijalnite mediumi, se e mo`no, oti prvo do sega nemalo
forum.mk | 3 јуни 2011 | ФОРУМ
15
nikakvi sankcii i za izrazuvawe neformalna poddr{ka i preku drugi neformalni mediumi, kako grafiti, plakati itn. Fejsbuk kako platforma nudi dopolnitelna komplikacija za onie koi bi sakale legalisti~ki da mu pristapat na problemot: sajtot e registriran vo SAD i podle`i na tamo{nite zakoni. Za da potpadnat takvite formi na izrazuvawe pod nekoja forma na pravna kontrola od Makedonija, bi trebalo nivnite sopstvenici da potpi{at nekakov obvrzuva~ki dogovor, mo`ebi vo forma na kodeks. Inaku, samata nedefiniranost ne ostava mo`nosti na bilo kakvi sankcii”, izjavi za Forum Filip Stojanovski program menaxer vo fondacijata Metamorfozis. Aktuelnata kampawa poka`a deka politi~kite partii se prvi koi seriozno go upoterbuvaat potencijalot i mo}ta na socijalnite mediumi i veb-stranicite, kako novi mediumi, so {to ima i edna druga pridobivka. Tie nesvesno pridonesuvaat do op{tiot razvoj na komunikaciite i internet marketingot. „[tabovite ve}e se nekolku ~ekori pred kakvi bilo regulatori, koi bi se pojavile da go „sreduvaat” informativniot sajberprostor vo Makedonija. Politi~kite partii gi poslu{aa sovetite na poznava~ite na novite mediumi za iskoristuvawe na interaktivnosta na digitalnite platformi, pred se socijalnite mre`i, i po~naa, barem navidum, dvonaso~no da komuniciraat so glasa~koto telo. Ostvaruvaweto na dvonaso~na komunikacija ne e vozmo`no preku tra-
dicionalnite mediumi”, veli Zoran Ri~liev. Tokmu zatoa ni molkot ve}e ne e ist kakov {to bil pred internet revolucijata vo Makedonija i tokmu zatoa, vo vakvi uslovi, toj e nepotreben. Vo Amerika, na primer, ne postoi. „Vo SAD, kade {to pravoto na slobodno izrazuvawe se smeta za eden od temelite na op{testvoto, nema praktika za predizboren molk. Osnovnoto opravduvawe za predizboren molk e da se smirat strastite razgoreni so kampawata za lu|eto da mo`e na mira da razmislat i samostojno da odlu~at za kogo }e glasaat. Ako toa se primeni bukvalno na internet, bi trebalo da se napravat nedostapni site sodr`ini povrzani so izborite. Duri i da e toa mo`no, doa|ame do paradoks, oti za gra|anite da napravat razumna analiza im trebaat podatoci od minatoto, ne mo`e da im se nalo`i da razmisluvaat samo so ona {to go zapomnile ili vpe~atocite {to gi vpile koi se pred se emocionalni, a ne racionalni. Na ovoj slu~aj mnogu plasti~no se gleda razlikata me|u koristewe tradicionalni i novi mediumi: dodeka, na primer, bi bilo nedozvolivo so sabotnoto izdanie na vesnicite da se distribuira predizborna programa kako bro{ura, na gra|aninot koj razmisluva za kogo da go dade glasot, sekako, mu e potreben pristap do predizbornite programi za da mo`e da gi sporedi i da donese izdr`ana odluka”, smeta Stojanovski od Metamorfozis. Taka, od edna strana se postavuva pra{aweto za pristap na informaciite arhivirani pred po~etokot na
izborniot molk, a od druga strana za odnesuvaweto na korisnicite na internet vo tekot na toj period, odnosno objavuvawe novi sodr`ini i diskusii koi mo`e da se sfatat kako takvi. „Ne sum kompletno zapoznaen so sostojbata vo SAD, osven faktot deka nema molk, {to e, isto taka, najverojatno odluka od prakti~ni pri~ini, zatoa {to stanuva zbor za nekolku ~asovni zoni. Od druga strana, novite mediumi ne se takov bau~ ili ignorirani kako vo Makedonija. Predizborniot molk, vo najmala raka e zastarena merka koja mo`e se praktikuva parcijalno, samo tamu kade {to e izvodlivo, {to rezultira so haoti~na sostojba”, dodava Ri~liev. Dvodnevniot izboren molk, {to se primenuva vo Makedonija e praksa vo Evropa. Vo Slova~ka toj e ~etiri, a vo Norve{ka tri dena. Sepak, barem sabotniot molk, koga ne se glasa e vistinsko osve`uvawe. Ni zbor za politika, za izbori. Iako muabetite prodol`uvaat vo kafeana, na rabota, na ulica, na pazar, bidej}i se e vo o~ekuvawe ili {to se veli zati{je pred bura. Oti v nedela e denot za odluka. Toga{ mol~ime i glasame. A, po 19 ~asot koga }e se zatvorat glasa~kite kutii, zavr{uva molkot i po~nuva nov napliv na politi~ki prepukuvawa, broewe glasovi, obvinuvawa na onie koi gubat, pobedni~ki nasmevki na tie koi vodat. I toga{ sigurno }e go barame molkot. Oti samo 43 ~asa vo izborna godina politi~arite nitu gi gledame, nitu gi slu{ame.
МЛАДИТЕ И ИЗБОРИТЕ
Цинизам на кило Повеќето млади во Македонија сметаат дека нивниот глас на престојните избори, нема моќ да промени ништо. Високи 48.4 отсто од средношколците сметаат дека гласањето не е воопшто (или е малку) важно, покажува последното истражување на МОФ. Мла/ дите се крајно демотивирани за активно учество во демократските и општествените процеси и голем дел од нив на изборите гледаат како на циркус, во чиј карван не сакаат да учествуваат од Кристина Озимец
VO MADRID, glavniot grad na [panija nezadovolnite mladi lu|e ve}e nekolku nedeli go okupiraa glavniot plo{tad baraj}i promeni vo zemjata. Kako {to pi{uva vo svojata posledna kolumna srpskiot re`iser, Milenko Dereta „ovde ne stanuva zbor za protest protiv diktatori, dr`avna represija, protiv nesloboda i nedostatok na demokratija. Ne e protest na edna partija protiv druga. Ova e spontano demokratsko dvi`ewe protiv postoe~kite politiki i site politi~ki eliti, bilo da se del od ta-
kanare~enata desnica ili takanare~enata levica, koi nekriti~ki uporno go sproveduvaat istiot op{testveno-ekonomski model. Rezultatot na ovaa skameneta politika e pred se raste~kata op{testvena i ekonomska neednakvost vo koja edni se bezobyirno bogati, a drugi tonat vo beda i siroma{tija. Mladite na plo{tadite niz [panija protestiraat ne zatoa {to se gladni, bidej}i ne se, tuku zatoa {to ne rabotat, zatoa {to samo pre`ivuvaat, a ne `iveat!”. Vo Makedonija iako golem del od
mladite isto taka „`ivurkaat”, sepak, ne poka`uvaat znaci na nekoja povisoka gra|anska svest za promeni ili aktivno u~estvo vo civilniot sektor. Sekojdnevnite raspravii i prepukuvawa pome|u partiite, osven {to postojano go prodlabo~uvaat dnoto koga se raboti za nivoto na politi~ka kultura pa i osnovnoto doma{no vospitanie, se i krajno dosadni za mladite. „Partiskite vrhu{ki i partiskite portparoli, vo princip imaat zastarena retorika. Tie pravat nekoi mali napori preku novite mediumi,
forum.mk | 3 јуни 2011 | ФОРУМ
17
Итно активирање на Националната стратегија за млади Локалните власти во својата листа на приоритети треба да ги стават младите, нивните потреби и нивните проблеми и да ги вклучат во процесот на донесување одлуки на ло! кално ниво, да обезбедат ед! накви можности во информирањето и да се зала! гаат за нивна активна парти! ципација во политичкиот, социјалниот, економскиот и културниот живот на локал! ните заедници, повикува гра! ѓанскиот сектор. Националната стратегија за млади треба итно да се им! плементира од институцијата која е назначена да го води процесот на нејзината импле! ментација ! Агенцијата за млади и спорт. „Ако се на! прави анализа на трошењето на нивниот буџет (програма за развој на спорт и млади), ќе се заклучи дека сите средства се наменуваат за спорт (из! градба на спортски сали, фуд! балски и тениски игралишта), а речиси ништо не се из! двојува за развој на младин! ската политика или поттикнување активности за подобрување на положбата на младите во Македонија. До! сега, Националната стратегија за млади не ги даде очекува! ните резултати, пред се‘ по! ради недостатокот на политичка волја за нејзина имплементација“, сметаат од МОФ.
preku razni na~ini na motivirawe na mladite, me|utoa toa e se u{te daleku od eden sovremen moderen mlade{ki pristap kon politikata i zaradi toa smetam deka politi~kite partii ne im se premnogu interesni na mladite, tie ne se vo ~ekor so vremeto i toa }e dovede i kon ponatamo{no demotivirawe na mladite, osven ako ne napravat ne{to mnogu seriozno i mnogu brzo”, veli Xabir Derala od zdru`enieto „Civil” za Forum. Toj smeta deka demotiviranosta na mladite proizleguva od niza faktori, pred se zaradi nev-
18
ФОРУМ | 3 јуни 2011 | forum.mk
klu~enosta na mladite vo instituciite i nevklu~enosta na mladite vo procesot na donesuvawe na odluki na lokalno i na dr`avno nivo. „Zaradi toa mladite i na ovie izbori, kako i na prethodnite izborni procesi, gledaat samo kako na eden golem cirkus vo koj vpro~em i ne se povikani da u~estvuvaat, {to ne bi trebalo da bide slu~aj”, veli Derala. Socilogot Nelko Stojanovski za Forum izjavi deka iako nema informacii za toa kolkava }e bide izleznosta kaj mladite na prestojnite izbori, sepak, tie se pomalku turnati nastrana od celiot proces. „Se ~uvstvuva edna besperspektivnost me|u niv, tie nemaat kako da se realiziraat i zatoa so neizleguvawe mo`ebi smetaat deka na toj na~in }e gi kaznat politi~arite”, veli Stojanovski. Mladite namesto kon civilniot sektor i aktivizmot zasega se orientiraat kon lokalnite partiski {tabovi, nudej}i se sebesi kako lepa~i na plakati, za {to se nadevaat deka za vozvrat }e bidat vraboteni vo dr`avnata administracija. НЕ ОДЛУЧУВА МНОЗИНСТВТО Mladite lu|e treba da stanuvaat se pove}e svesni za toa deka politi~kiot establi{ment koj }e ja vodi dr`avata, vsu{nost, e biran od mnozinstvoto od onie gra|ani koi }e izlezat na izbori, a ne mnozinstvoto gra|ani vo op{testvoto, prepora~uvaat od NVO sektorot. „Ja poddr`uvame kampawata „Glasam”, koja ima za cel da gi motivira gra|anite, osobeno mladite, da izlezat na izbori, za {to imame dva argumenti. Prviot e deka so glasaweto se zadol`uvaat politi~arite na odgovornost. Ako brojot na mladi koi izlegle na izbori i go dale svojot glas, i poddr`ale odredena partiska opcija e pogolem, toa gi zadol`uva politi~arite vo idnina pove}e da rabotat vo korist na mladite, a drugiot argument e deka so glasaweto mladite }e se zadol`at i sebesi da ja kontroliraat rabotata na idnata vlada, kako {to e normalno vo edno demokratsko op{testvo. Ne treba da se dozvoli drugi da odlu~uvaat vo imeto na gra|anite, bidej}i kako {to rekol Tomas Xeferson, ‘na izborite ne odlu~uvaat mnozinstvoto od gra|anite, tuku mnozinstvoto od onie koi izlegle na izbori’“, veli za Forum Marjan Zabr~anec od Mladinskiot obrazoven forum.
АКТИВИЗМОТ ДА ЈА ПОБЕДИ АПАТИЈАТА „Mojot glas nema da napravi nekakva promena. Jas sekako }e izlezam na glasawe, me|utoa so toa samo }e go upotrebam moeto pravo na glas, no nema da poddr`am niedna od politi~kite opcii, bidej}i ednostav-
Mladite ne se motivirani da glasaat
no nemam doverba vo niedna. Vo edna zemja kako na{ava, kade namesto demokratija i sloboden izbor, vo sekojdnevieto se soo~uvame so zakani i pritisoci, posebno vo ovoj predizboren period, ne veruvam deka naskoro }e se promeni ne{to vo op{testvenata i politi~kata situacija”, veli za Forum, Marija, postdiplomec po komunikacii. Vakvite odgovori se ~esti vo razgo-
vorite so mladite lu|e vo Makedonija. ^uvstvoto na konfuzija, bezizleznost, nemawe mo} i apatija preovladuvaat kaj ovaa populacija, koja za sega e krajno demotivirana za aktivno u~estvo vo demokratskite i op{testvenite procesi vo zemjata. Klu~nite naodi od poslednoto istra`uvawe na stavovite na makedonskite sredno{kolci od Mladinskiot obrazoven forum (MOF), poka`uvaat deka tie se nezainteresirani, nedoverlivi i cini~ni kon instituciite na dr`avata. Se ~ini deka sredno{kolcite `iveat pod „stakleno yvono”, trgnati nastrana od problemite okolu niv, me|utoa bez toa mnogu da gi zagri`uva. Tie razvivaat cini~en stav kon problemite i mo`nostite za nivno re{avawe i poka`uvaat visoka doza na op{testvena neodgovornost, veli analizata na MOF. Sredno{kolcite se skepti~ni deka na kakov bilo na~in mo`at da pomognat za da se re{at lokalnite problemi. Taka, pove}e od dve tretini od sredno{kolcite smetaat deka ni{to, odnosno malku mo`at li~no da promenat za da se re{at problemite vo nivniot grad. Dopolnitelno, ne veruvaat ni deka mo`at da vlijaat vrz toa kako rabotat vlastite, a so toa indirektno da vlijaat na re{avawe na problemite. „Obrazovanieto ni e taka postaveno da ne gi motivira mladite da u~estvuvaat vo demokratskite procesi. 70 procenti od niv smetaat deka ne mo`at ni{to da promenat za da go podobrat svojot `ivot. Vsu{nost smetaat deka drug im go kontrolira `ivotot. Od druga strana, pak, isto 70 procenti smetaat deka ne e nivna obvrska da gi menuvaat ne{tata tuku toa e obvrska na politi~arite. Vo isto vreme, treti 70 procenti smetaat deka lokalnite vlasti ne rabotat vo korist na gra|anite. Ova e kompletno funkcionirawe na „stakleno yvono”, vo situacija vo koja nikoj ne e odgovoren za podobro utre”, re~e Marjan Zabr~anec od MOF za Forum. Spored nego, toa {to skoro polovina od sredno{kolcite smetaat deka glasaweto ne e voop{to va`no, ili e malku va`no se dol`i na partiziranoto op{testvo. „Tie verojatno koi se izjasnile deka glasaweto e va`no ve}e se poddr`uva~i na politi~ki partii, odnosno po avtomatizam smetaat deka ako se glasa za sopstvenata opcija toa ja unapreduva demokratijata. Onaa druga grupa koja smeta deka glasaweto ne e va`no, se smeta sebesi za isklu~ena
Немањето дебата – смрт на мислата Фактот што повеќе од една деценија се нема случено предизборен дуел и дебата на главните политички актери кои не се истомисленици, претставува катастрофален пример за младите. „Со тоа што нема дебата и е запрен секаков дијалог на било кое ниво во општеството и во државата, сметаме дека со тоа ни задаваат долгорочен смртоносен удар на демокра$ тијата во Македонија. Заради тоа што таквиот пример и так$ вото воспоставување на вредности и системи во Ма$ кедонија секако дека ќе при$ донесе кон крајно насилнички став на еден дел од младата популација која ќе созрее за некоја година, а од друга страна уште поголем дел од таа популација ќе биде крајно пасивна, летаргична и под$ ложна на манипулации. Де$ бата меѓу истомисленици е смрт на мислата и не води кон нејзино одржување во живот“, вели за Форум, Џабир Дерала од „Цивил“.
od op{testvoto. Imame i eden drug podatok koj govori deka obrazovanieto ne gradi aktivni gra|ani i gra|ani koi }e bidat zainteresirani za demokratskite procesi i za politi~kite slu~uvawa. Na pra{aweto kolku sredno{kolcite, bez razlika dali se polnoletni ili maloletni, kolku imaat predmeti koi gi motiviraat da gi sledat politi~kite i op{testvenite slu~uvawa, 65 procenti odgovorile deka takvi predmeti ne postojat”, veli toj.
forum.mk | 3 јуни 2011 | ФОРУМ
19
МАКЕДОНСКО ГРЧКИ СПОР
Албанско ДА за решение Албанските политички партии имаат конкретни рокови за затворање на проблемот со името од чие решавање зависи евроатлантската иднина на Македонија од Александар Чочевски
OD 100 DENA, do {est meseci. Ova se neformalnite rokovi {to del od partiite na makedonskite Albanci vo predizbornata kampawa gi nametnaa kako period koga po formiraweto na novata vlada o~ekuvaat zatvorawe na pra{aweto na imeto. Re~isi se ednoglasni deka pra{aweto mora da bide zatvoreno, a vo igra se nudat i konkretni rokovi: od 100-te dena na liderot na Nova Demokratija, Imer Selmani, do {estte meseci na prviot ~ovek na DPA, Menduh Ta~i. Za analiti~arite, ova e rezultat na zgolemeno nezadovolstvo kaj elektoratot, koj o~ekuva zatvorawe na pra{aweto i dvi`ewe na zemjata napred kon evroatlanskite strukturi. „Vo su{tina, albanskite partii vo odnos na sporot so imeto nemaat razlika. Do sega, odnosot na albanskite politi~ki partii kon ova pra-
{awe bil korekten, no se znae kako se dvi`ea rabotite vo poslednite dve godini, taka {to nezadovolstvoto kaj albanskiot elektorat se zgolemuva i poradi toa nikoj ne mo`e premnogu da go balansira toa pra{awe”, veli analiti~arot Albert Musliu za “Forum”. Del od poznava~ite smetaat deka partiite na Albancite trebalo da nastapat so vakva agenda mnogu porano. „Tie toa treba{e da go storat u{te v~era, a ne denes, zatoa {to nie, site gra|ani na Makedonija, posebno Albancite ostanavme zalo`nici na tie dilemi {to gi imaat makedonskite politi~ki eliti, no dilemi {to ne zavr{uvaat so nekoj konkreten predlog, makar i neka re~at deka po nikoja cena ne go menuvame imeto, za da znaeme kako da postapime ponatamu nie Albancite. Ednostavno, Albancite bea
isklu~eni od taa prikazna. Normalno, toa be{e naivno od nivna strana. Sega se osvestija i sfatija deka toa ne odi taka”, komentira publicistot i novinar Kim Mehmeti za „Forum”. АПСОЛВИРАНА ПОТРЕБАТА ЗА РЕШЕНИЕ Rokovite {to partiite na Albancite gi nametnuvaat, komentiraat
at za da mo`e potoa da go prezentiraat kako rezultat, kako dostignuvawe po edna godina. Veruvam deka }e bide del od uslovite, no mislam deka nema da ima otpor od drugata strana. Toa go plasiraat kako ne{to za koe znaat deka e re{eno da se re{i”, komentira Musliu. Mehmeti, pak, bara partiite na Albancite da se odlobodat od, kako {to veli, vazalskiot politi~ki um vo odnos na partijata {to ja predvodi vladinata koalicija i aktivno da se vklu~at vo site sferi na deluvawe na vlasta, vklu~uvaj}i i re{avawe na problemi kako sporot so imeto. „Dosega albanskite partii vleguvale bezuslovno vo koaliciskite vladi. Dosega tie tamu slu`ele za dekor, oti tie vsu{nost ne vladeele so Makedonija, tuku im bila dadena mala vlast nad Albancite. Ako sakaat zaedno da vladeeme so dr`avata, tie treba da bidat faktor za re{avawe na site problemi, vklu~uvaj}i go i toj za imeto. Se dodeka ste vie statist, ne mo`ete da se borite za vlast. Popusto ste se borele za vlast, a nemate dr`ava, odnosno ne kontrolirate dr`ava”, veli Mehmeti. analiti~arite, se i poradi prifa}aweto na potrebata za re{enie na sporot od strana na partiite na Makedoncite. Vo takva situacija, velat tie, idniot vladin partner na VMRO-DPMNE ili SDSM }e se obide eventualnoto postignuvawe na re{enie da go kapitalizira kako svoj politi~ki uspeh. „Albanskite lideri znaat deka toa pra{awe }e se re{i. Znaat deka nema da imaat otpor od drugata strana po toa pra{awe. Zatoa i go plasira-
РЕФЕРЕНДУМОТ ИЗВЕСЕН Stavaweto na eventualno prifatlivo re{enie za sporot na referendum stana re~isi izvesna opcija, otkako SDSM vo svojata programa go vmetna ovoj mehanizam za nosewe na krajnata odluka, a od prethodno be{e sodr`an i vo programata na VMRO-DPMNE. Bez da go sporat pravoto na referendum, del od analiti~arite kri-
tikuvaat deka tokmu preku nego partiite sakaat da ja izbegnat odgovornosta za nosewe na krupni odluki, prefrlaj}i ja na narodot. „Ako treba{e referendum, treba{e toj da se odr`i u{te vo vremeto koga se dozvoli na nekoj na~in promena na imeto i treba{e toga{ da go pra{aat narodot dali sakaat vo Obedinetite Nacii pod privremena referenca. Oti ako toga{ go preskoknaa narodot, zo{to sega da mu se vra}aat, koga narodot ne odlu~il Makedonija da ostane vo vakva neizvesnost vo vrska so imeto? Toa e neodgovorno, toa e neseriozno, toa e poigruvawe so ~ustvata na narodot i mislam deka nekorektno sprema ovie gra|ani”, komentira Mehmeti. Za Musliu, pak, va`no e so kakvi poraki }e nastapat politi~kite eliti neposredno pred negovoto odr`uvawe, osobeno poso~uvaj}i gi glavnite makedonski partii. „Ako go promoviraat kako pridobivka, dovolno e VMRO-DPMNE da gi ubedi svoite ~lenovi i SDSM svoite ~lenovi i toa }e se izglasa. Ako gi ubeduvaat vo sprotivnoto, toj nema da pomine. Toa be{e glavniot problem, {to se promovira{e kako ne{to negativno, a ne kako potvrda na pozitivnata pridobivka na dr`avata. Da se promovira{e kako takov, mislam deka nikoj nema{e da go spori referendumot. Toa najvisok na~in na demokratsko izjasnuvawe”, veli Musliu. ДА ИЛИ БОЈКОТ? Od masovna poddr{ka do bojkot ova se prognozite na analiti~arite
Ставот на партиите на етничките Албанци Али Ахмети (ДУИ): „Албанскиот народ не треба да биде пасивен набљудувач во решавањето на проблемот со името. Членството во НАТО и во Европската Унија не се приоритет само на Маке' донците, туку и на останатите народи и народности кои живеаат во земјава“ Мендух Тачи (ДПА): „Првите шест месеци да се постигне компромисот за името и земјата да влезе во НАТО и овде да дојде странскиот капитал, државниот капитал на Албанија, Ко' сово како и државниот и приватниот капитал од Турција, само на овој начин ќе се тргнеме од оваа беда“
Имер Селмани (НД): „Спорот за името со Грција треба да се реши во првите сто дена вла' деење на новата влада“
Руфи Османи (НДП): „Со партнерите во коалицијата може само да соработуваме, но нема да им бидеме нивни слуги. Ќе им помогнеме на македонските партии да најдеме решение за името и да влеземе во ЕУ и НАТО“
za odnesuvaweto na glasa~ite-Albanci pri eventualnoto odr`uvawe na referendum. I pokraj ogromniot pritisok za zatvorawe na problemot, del od niv smetaat deka e mo`no i scenarioto za bojkot vo znak na revolt od, kako {to velat, nivnata dosega{na isklu~enost vo procesot. „Albancite tuka naj~esto se upotrebuvaat kako rezervna guma. Koga }e bide ne{to zgusteno, koga }e dojde rabotata do toa da nema kade, ajde }e gi pra{ame sega site niv. No, vo izminatite 20 godini Albancite nikoga{ ne bile pra{uvani {to mislat vo vrska so imeto”, komentira Mehmeti. Spored analiti~arite, ne e isklu~eno idniot partner vo vladata od strana na partiite na Albancite da nastapi so konkretni barawa vo tekot na razgovorite za nejzinoto formirawe. No, i pokraj va`nosta na pra{aweto, smetaat deka sporot so imeto nema da bide na vrvot na listata, pred se poradi, kako {to velat, soglasnosta deka re{enie mora da ima. „Ne mo`am da ka`am deka pra{aweto za imeto e dogovoreno, no vo sekoj slu~aj e odl~u~eno deka toa pra{awe treba da se re{i vo prvite {est meseci od novata vlada. Zatoa mislam deka albanskite politi~ki partii go nafrluvaat vo predizbornata kampawa, no realno toa go pravat zatoa {to se sigurni deka nivniot eventualen iden partner toa pra{awe }e go re{i vo prvite {est meseci”, zaklu~uva Musliu.
Po 5-ti juni albancite o~ekuvaat re{enie
22
ФОРУМ | 3 јуни 2011 | forum.mk
фото: Андреј Гиновски
Интервју ИМЕР СЕЛМАНИ, претседател на Нова демократија
Ќе си го земеме она што ни припаѓа Неколку дена пред изборите разговаравме со лидерот на Нова Демократија, Имер Селмани кој вели дека Македонија мора што поскоро да го реши спорот со името и да стане дел од ЕУ и НАТО. Смета дека секое решение за името кое е прифатливо за Македонците не мора по автоматизам да биде пртифатливо и за Албанците разговара: Бојана Димитријевска
Forum: Gospodine Selmani, bevte minister za zdravstvo vo prethodnata vlada na Nikola Gruevski. Na {to se dol`i denes ovaa ostra retorika upatena kon va{iot nekoga{en vladin partner? Selmani: Da napravime razlika pome|u politikite na vladata 20062007 godina i politikite 20102011 godina. Ne jas kako politi~ar, tuku nieden gra|anin na Makedonija ne mo`e da ja identifikuva ovaa vlada kako funkcionira i kako raboti so po~etokot na 2006. Od taa pri~ina imaj}i go predvid faktot deka Vladata vo 2008-2011 na Nikola Gruevski, zaedno so DUI, uspea kompletno da gi izmesti politikite na vladinoto anga`irawe, ne samo vo delot na politikite, tuku i alokacijata i tro{eweto na buxetskite pari i se slu~i denes da imame nezadovolni gra|ani od ekonomski,
socijalen i politi~ki aspekt. Politikite na aktuelnata vlada uspejaa za prvpat ne samo da gi vlo{at me|uetni~kite odnosi vo dr`avata, zatoa {to izminatite 20 godini sme imale oscilacii na podobruvawe ili vlo{uvawe na tie odnosi, me|utoa za prvpat uspeaja i da gi vlo{at me|uverskite odnosi so site tie proekti, crkvi, inicijativi, koi{to bukvalno Republika Makedonija ja nosat vo edna pogre{na nasoka. Se partizira{e sudstvoto, se partizira{e do maksimalna mo`na granica administracijata, poslednite slu~uvawa so zadol`uvawe na administratorite za da priberat 20-30 glasa ili poslednoto {to im se slu~i na 54 policajci Albanci, koi{to bea degradirni do najnisko mo`no nivo od svoite prethodni pozicii samo zatoa {to ne u~estvuvaat na mitinzite i ne gi sledat
mitinzite na vladeja~kite partii, pred se na DUI, e pokazatel deka ovaa Vlada vo zaminuvawe vodi pogre{na politika. Ne mo`e po nikoja osnova da se meri ili da se komparira so politikite na vladata 2006-2007 godina. Mo`am da se gordeam so toga{nata rabota kako minister, no sega za sekakva osuda e celokupnata rabota na Vladata, koja{to gledame denes pod zakana za permanentno vlo{uvawe na ekonomskata sostojba, pod zakana za nepostoewe perspektiva za mladite, da ne zaboravime na zakanuvaweto deka povtorno }e ni gi vratat vizite, seto toa e rezultat na lo{oto menaxirawe na ~ovekovite resursi i ekonomskata sostojba kaj nas. Nemam li~no ni{to protiv nitu eden politi~ar. No, ne mo`am da bidam ramnodu{en na besperspektivnosta na gra|anite i toa {to tie
forum.mk | 3 јуни 2011 | ФОРУМ
23
se zalo`nici na lo{ite politiki . Na mitingot vo Ara~inovo potsetivte na 2001-ta. Na svoite sopartijci i simpatizeri na va{ata partija im se obrativte so zborovite deka Ara~inovo vo 2001-ta, doka`a kako se brani tatkovinata so vojna. Na koja tatkovina mislite? Ara~inovo e edna tatkovina, a Makedonija druga? Zo{to go potencirate toa pra{awe vo ovaa izborna kampawa koga na gra|anite mnogu pova`na im e ekonomijata i standardot otkolku etni~kite pra{awa? Ne treba do go zaboravime minatoto, treba da se potsetime deka vo 2001 godina ima{e vojna. Vo moeto obra}awe ne samo vo Ara~inovo, tuku i vo Tetovo i na sekoe drugo mesto velam deka vo 2001 godina dosta lu|e, vklu~uvaj}i gi i Ara~inovci doka`aa kako se brani semejstvoto, tatkovinata, op{tinata, me|utoa Nova demokratija vi doka`a kako se gradi tatkovinata so rabota i so znaewe. Od momentot koga Nova demokratja vo 2009 ja osvoi lokalnata vlast vo op{tina Ara~inovo, po~navme da ja gradime op{tinata. Po~navme da go podobruvame `ivotniot standard i infrastrukturata i Ara~inovo go izvadivme od crnite listi. Moeto obra}awe e deka Nova demokratija znae kako se gradi tatkovinata. Vojnite se minato, ama treba da se potsetime da ne ni se vratat zaradi neodgovorni i lo{i politi~ari, koi{to nemaj}i mo`nost so znaewe da gradat, tie sekoga{ se vra}aat kon me|uetni~kite odnosi, a tie se lo{ moment ili mo`nost da ni se vratat lo{ite godini.
24
ФОРУМ | 3 јуни 2011 | forum.mk
Vo tekot na izbornata kampawa barate i promena na ustavot so cel nekoi sudski instanci da odlu~uvaat po badinterov princip. Gospodine Selmani pravoto ne poznava etnikumi. Vie ste legalist samo na zborovi? Imame slu~ai kade {to vo 2007 godina ima{e poni{tuvawe na del od zakonot koj{to se odnesuva{e na potreba na simbolite na etni~kite zaednica vo Republika Makedonija. Toj zakon be{e donesen vo Sobranieto, a negovi delovi bea poni{tetni so nadglasuvawe vo Ustavniot sud. Toga{ sudiite Makedonci glasaa protiv sudiite Albanci i dvajcata sudii Albanci dadoa ostavka. Zamislete do kade mo`e da bide dovedena Makedonija ako nie kako politi~ari ne razmisluvame za posledicite koi{to mo`at navistina ovaa na{a dr`ava koja site sakame da ja gledame mirna so me|uetni~ki so`ivot da vleze vo eden golem }orsokak zatoa {to vo Ustavniot sud mo`e sekoga{ da se donesat ili da se usvojat odluki koi ja imaat majorizacijata kako princip na nadglasuvawe . [to velime nie? Ako vo 1990 godina i Ustavot na dr`avata i mnogu zakoni bea doneseni po pat na nadglasuvawe vo parlamentot i toga{ pratenicite na PDP iako glasaa mnogu pati protiv ne mo`ea ni{to da napravat. Za da gi predupredime od tie eventualni posledici, velime za zakonite ili odlukite koi se nosat vo parlamentot kade {to se upotrebuva principot na dvojno glasawe, istoto da va`i ako se podnese inicijativa za toj zakon ili odluka Ustavniot sud
da odlu~uva po principot na dvojnoto glasawe. Ako vo Parlamentot se glasa so dvojno, toga{ i vo Ustavniot sud da se glasa dvojno, ~isto za da nema majorizacija vo su{tinski ~uvstvitelni segmenti, koi{to gi dopiraat me|uetni~kite odnosi i zaradi kratkovidost na mo`nite posledici mo`eme da vlezeme vo eden }orsokak. Za Buxetot na dr`avata smetame deka treba da bide usvoen po pat na Badenter. Da nema nadglasuvawe. Gre{kata so proektot „Skopje 2014” ne treba da se povtori. Da imavme Badenter, denes nema{e da imame vakvo Skopje. Ovoj princip izvira od duhot na Ramkovniot dogovor. Imame nepi{ano pravilo sekoga{ da ima vlada sostavena od albanski i makedonski politi~ki partii. Smetame deka ova nepi{ano pravilo treba da bide pi{ano, za da ne se napravat nekoi gre{ki. Zatoa velime ustavna ili legalna zakonska reforma vo ovoj del kade {to Sobranieto treba Vladata da ja formira so dvojno glasawe. Ova e paketot koj nie go nudime i koj vo su{tina garantira mir, stabilnost i prosperitet na dra`avata. Ova e patot, jas drug pat ne znam kako mo`e da bideme ramnopravni i da u~estvuvame site vo izgradba na ovaa dr`ava. Se zalagate i za ramnomerna raspredelba na Buxetot, duri vo eden moment vo kampawata izjavivte „nema da ~ekame da ni go dadat toa {to ni pripa|a - sami }e si go zememe”. Kako planirate da go izvedete toa? Ako ND dobie mnozinstvo glasovi na izborite }e izlezeme so programa. Taa programa }e bide stavena na masa pri formirawe na vladata i sigurno deka nema da glasame za programa na druga politi~ka partija, a nie samo da bideme nekolku ministri, nekolku direktori ili zamenici ministri. Zatoa velam }e si go zememe ona {to nam ni pripa|a i {to }e bide dogovor me|u na{ata partija i na{ite glasa~i. Zatoa na{ata programa }e bide stavena na masa i }e bide sostaven del na idnata programa na vladata 2011-2015 godina. Nema da ~ekame sekoga{ da barame, tuku u{te od prviot den ovaa programa }e bide del od idnata vlada. I prethodno, a i vo tekot na va{ata kampawa postojano potencirate deka mestoto na Makedonija e vo EU i NATO. Koi se va{ite procenki,
koga Makedonija bi stanala del od ovie sojuzi? Makedonija mo`e mnogu brzo da bide del od NATO. Treba odlu~no vo prvite 100 dena da go re{ime imeto so Grcija. Odlu~no da se prezeme odgovornosta, a ne politi~arite celo vreme da si gi zemaat privilegiite za sebe, a odgovornosta da ja ostavaat na narodot. Sporot so Republika Grcija e glavna pre~ka. Ima sigurno i dopolnitelni kriteriumi koi{to se notirani, me|utoa glavna prepreka e sporot. Zatoa barame brzo re{enie na sporot, brzo integrirawe vo NATO i zapo~nuvawe na pregovori za ~lenstvo vo EU. Nemame druga alternativa. Stavot na etni~kite Albanci vo Makedonija otsekoga{ bil principielen vo smisla na toa deka }e go poddr`at sekoe re{enie za imeto koe e prifatlivo za Makedoncite. Dali toa e stav i na Nova demokratija? Albancite sekoga{ se solidariziraat so svoite sogra|ani Makedoncite, zatoa {to nie `iveeme stotici godini tuka zaedno. Me|utoa sekoe re{enie za Makedoncite ne mora po avtomatizam da bide prtifatlivo za Albancite. Siguren sum deka imeto od profilot Slavomakedonija ne e prifatlivo za Albancite. Za Nova demokratija e prifatlivo za multilateralna ili bilateralna upotreba imeto Republika Makedonija so geografska odredinica koja{to }e bide od zaedni~ki interes. Mislam deka tuka apsolutno Albancite se solidariziraat i kako poddr`uva~ kon ova re{enie smetam deka makedonskiot narod najgolemata poddr{ka za vakvata solucija ja ima tokmu kaj albanskiot narod. Isto albanskiot narod ne osporuva ni{to od identitetot i istorijata na makedonskiot narod. So Grcija e sporot so imeto, so Bugarija sporot okolu jazikot, so Srbite sporot okolu crkvata. Zna~i edinstven partner koj ni{to ne osporuva se Albancite i oficijalnata politika na Republika Albanija. Za vreme na pretsedatelskite izbori vo 2009 godina upatuvavte poraki za tolerancija i edinstvo me|u Makedoncite i Albancite, dodeka na ovie izbori glavniot target vi e albanskoto naselenie, {to mnogumina go tolkuvaat kako vrtewe kon nacionalizmot. Kade otide makedonskiot Obama? Jas sum tuka. Ja nudam platformata
proceni deka pove}e gi branime pravata na etni~kite Albanci. Ako DUI be{e tolku mo}na da gi stopira ovie proekti nema{e da imame prostor da reagirame ili da gi korigirame. No, DUI ne funkcionira{e vo Vladata, be{e slep poslu{nik na politikite na VMRO-DPMNE, a nie bevme edinstvena politi~ka partija vo parlamentot koja glasno ka`uva{e so {to ne se soglasuva. Analizirajte ja sega{nata programa i taa od 2009, apsolutno nema su{tinski razliki, samo, za `al, se smeni ambientot.
koja po ni{to ne se razlikuva od 2009 godina. I toga{ glavnite stolbovi bea me|uetni~kata tolerancija, so`ivotot, brzoto integrirawe vo NATO i EU i ekonomskiot razvoj. No, ne{to se promeni vo Republika Makedonija. Ne{to se smeni vo politi~kiot ambient vo na{ata dr`ava. Vo 2009 godina ja nemamvme enciklopedijata koja {to tolku gi v`e{ti me|uetni~kite odnosi vo dr`avata. Toga{ go nemavme proektot „Skopje 2014”. Ni{to ne se smeni vo politikata na Nova demokratija, samo ka`uvame jasno i glasno {to ne treba da se pravi. Ako nekoj Makedonec ka`e ne{to protiv proektot, toga{ se sfa}a deka toa go ka`al zatoa {to rasipni~ki se tro{at parite. Ako Imer Selmani, koj e Albanec, se sprotistavi na proektot „Skopje 2014” toga{ javnosta go sfa}a toa kako da e ka`ano od nacionalisti~ki pogled. Mislam deka lo{oto vladeewe i lo{oto kreirawe na arguemnti vo poslednite dve i pol godini, tokmu na javnosta i dava da
Ocenka na javnosta i na analiti~arite e deka gi zloupotrebuvate etni~kite temi za politi~ki poeni. Problematizirate temi koi se smetaat za apsolvirani. Mislam deka voop{to ne se zloupotrebuvaat i nema zloupotreba ako vie sakate da napravite ne{to podobro i ako veruvate vo toa. Mislam deka e nepodgotvenost i neznaewe ili nepostowe na ve{tina da gi re{ite ili da gi odlagate problemite. Gledam kako DUI sekoga{ se fali so Skenderbeg, so znameto, so vojnata od 2001 godina, so padnatite borci. E sega tuka mo`eme da debatirame dali se zloupotrebuva ili ne. Ako sme podgotveni da gi stavime rabotite na masa za da gi re{ime toga{ im pravime dobra usluga na gra|anite. Ako ne se re{at vo instituciite `e{kite temi, toga{ se re{avaat na ulica. Podobro nie vo Sobranieto i vo Vladata da gi re{ime i gra|anite da ostanat mirni, otkolku problemite da gi re{avame na ulica. Dali Nova demokratija pravi kombinatoriki za koalicija so nekoja od najgolemite makedonski partii po izborite? Za nas e seddno. Va`no ni e programata koja {to im ja nudime na na{ite glasa~i da bide stavena na masa i prifatena od drugata strana. Fakt e deka na 6 juni }e znaeme koj e pobednik i mandatar {to }e ja formira idnata vlada. Me|utoa, mnogu bitno }e bide prifa}aweto na na{ata programa. Zatoa bi posakuvame da imame mandatar koj ima vizija za Makedonija, za evropska dr`ava kade {to }e imame stabilni me|uetni~ki odnosi koi{to vo su{tina se temelot na na{ata ku}a koja{to se vika Republika Makedonija. Ako imame stabilen temel, stabilna osnova, toga{ mnogu lesno mo`e da gi izgradime stolbovite.
forum.mk | 3 јуни 2011 | ФОРУМ
25
СУДСТВО
Довербата во правдата расте Патот до добивањето на најтешко стекнатото, а тоа е довербата на граѓаните, е долг тежок и макотрпен процес и се уште не е завршен од Кристина Мачкиќ INTERESNA ANKETA denovive gi pre~eka strankite vo skopskite sudovi. Koj kako vleguva{e mu bea deleni anketni listovi na koi treba{e da se odgovori na nekolku pra{awa za rabotata na sudot. Strankite najprvin bea revoltirani mislej}i deka se raboti za politi~ka anketa, no otkako sfatija deka vo nea mo`e da dadat podatoci za nivnoto sekojdnevie vo sudot, raspolo`enieto im se menuva{e. Koga razbraa deka anketata e anonimna hrabrosta u{te pove}e im se zgolemi. Odgovorija iskreno na anketniot list. Nivnata iskrenost ja dade vistinskata, realnata sostojba za sudovite vo Makedonija. Tie se pove}e i veruvaat na pravdata. Strankite, onie koi sekojdnevno namurteni vleguvaat, a u{te ponervozni izleguvaat od sudot, sega so nova nade`. Pravdata e dosti`na. Doverbata vo pravdata raste. No, ne e se taka ednostavno i preku no}. Patot do dobivaweto na najte{ko steknatoto, a toa e doverbata na gra|anite, e dolg te`ok i makotrpen proces i se u{te ne e zavr{en. КАКО СЕ СТЕКНА ДОВЕРБАТА? Reformite koi se sproveduvaat ve}e nekolku godini gi davaat o~ekuvanite rezultati. Lider i onoj koj najmnogu go ponese tovarot na reformite e Ministertvoto za pravda. Sudovite kone~no obezuduvaat navremenost vo postapuvawe i seto ona {to treba da zna~i ostvaruvawe na sudskata funkcija. Seto ova se dol`i na mnogu segmenti. Prvo se donese legislativa koja e oceneta pozitivno i vo izve{taite na Evropskata komisija i vo izve{tajot za procena na sproveduvawe na
26
ФОРУМ | 3 јуни 2011 | forum.mk
sudskite reformi od ekspertite koi gi anga`ira{e Evropskata komisija. Tokmu za reformite Forum razgovara{e so ministerort za pravda Mihajlo Manevski. „Doneseni se okolu 140 zakoni koi bea neophodni za funkcionirawe na sudskiot sistem. Glavnite reformski zakoni se donesoa 2010 godina i toa Zakonot za sudovite, za Sudskiot sovet, za Sudskiot buxetski sovet, Zakonot za upravnite sporovi i ona {to e prakti~no funkcija e Zakonot za upravuvawe so sudskite premeti”, veli Manevski. Ona {to posebno go istaknuvaat od Ministerstvoto e sozdavaweto kadrovski i prostoren materijal. Renovirani se sudskite zgradi na 11 sudovi so pro{irena nadle`nost, na najgolemite sudovi. Starite iskr{eni drveni stol~iwa se zameneti so nov mebel i potrebnata tehnika. Vo Skopje ve}e e vo izgradba novata zgrada na Krivi~niot sud i zgradata na Javnoto obvnitelstvo. ЕЛЕКТРОНИКАТА ГИ ЗАМЕНИ ПАПКИТЕ Retko koi dr`avi, posebno vo regionot, mo`e da se pofalat so ona {to profunkcionira vo Makedonija, a toa e elektronsko sudstvo. Toa e eden ogromen progres oti do
Судството низ бројки Довербата на граѓаните во работата на судовите за периодот април мај оваа година изнесува 84,36% и во однос на периодот мај јуни 2010 година е зголемена за 4,79%. Таа, меѓу другото, се должи и на зголемената ефикасност на судовите и на намалувањето на траењето на судските постапки. Во 2008, 2009 и 2010 година основните судови во Маке донија решиле: од 58% до 64% од вкупниот број на граѓански предмети во работа, од 64% до 71% од вкупниот број на работни спорови и од 54% до 61% од вкупниот број на стопански предмети во работа. Апелациските судови во 2008, 2009 и 2010 година решиле од 73% до 80% од второстепените граѓански предмети, а времетраењето на постапката до шест месеци се движи во распон од 70,5% до 96,5%.
pred samo dve-tri godini vo sudovite nema{e nitu internet, nitu obu~en kadar za rabota so kompjuteri. Sudiite, kompjuterite gi koristea kako obi~ni ma{ini za pi{uvawe. „Po~navme od edna ogromna nula i dojdovme do stepen da imame elektronsko sudstvo, a eve do sega se objaveni okolu 70.000 presudi na veb-stranicite na sudovite zaradi transparentnosta i javnosta na sudskata funkcija. Formiravme kancelarii za odnosi so javnosta vo site sudovi koi{to }e im davaat
informacii na gra|anite za ona {to gi interesira i treta rabota e toa deka ima eden kontinuiran proces na edukacija na sudiite koj e i zakonska obvrska, sekoj sudija da pomine niz taa edukacija i zakonska obvrska e na site mladi i novoizbrani sudii pred da po~nat so rabotat da pominat niz taa edukacija”, veli za Forum ministerot Manevski. Forum napravi i svoja anketa. Gi pra{avme strankite pred sudovite koi ja popolnuvaa anketata na koe pra{awe so zadovolstvo }e odgovo-
Gra|anite sakaat da davaat ocena za sudiite
forum.mk | 3 јуни 2011 | ФОРУМ
27
Парничната постапка круцијална реформа „Сега сме во клучна година за судството. Од девети семтепмври почнува да се применува најзначајниот Закон од граѓанската материја, а тоа е Законот за парнична постапка. Веќе завршија околу 500 судии, адвокати, судски сораработници со обуките”, најавува министерот Маневски. Законот предвидува една темелна реформа на водење на постапката, електрионско водење на седниците за што УСАИД веќе опреми 80 судници. Отворени се електронски сандачиња на 55.000 фирми бројка која секој ден се зголемува. Бидејќи електронската достава ќе се врши на правни лица, на државни органи, на адвокати, нотари извршители и електронската покана ќе се смета за уредна покана. Сега веќе странките нема да може да ги одолговлекуваат постап ките со години поради лоша достава на покана. Законот дури пред видува дека ако во тужбата не е наведена електронската адреса, судот ќе ја отфрли тужбата. Е, тоа е ефикасност на постапката. На тој начин ќе се одбегне долгото траење на постапките и одлагање по дваесет пати. Тоа оди во историјата”, вели Маневски. Со најновите измени на роковите кои судиите мора да ги почиту ваат е она на што најмногу се израдуваа граѓаните. Постапките повеќе не траат со години. Предмет по жалба во рок од три дена ќе патува до повисокиот суд, а не како до сега три ката погоре пред метот да чека да биде однесен и по година дена. Новите закони и прописи ја убрзаа, но и ја олеснија рабоатата на судовите бидејќи дел од надлежностите преминаа кај нотарите и извршителите. Она што граѓаните веќе може да го користат е ме дијацијата. Токму во Законот за парнична постапка е воведена како задолжителна. Доколку странките го прифатат предлогот од судот да одат на медијација имаат шанса за 45 дена да го решат случајот наместо да водат долгогодишни спорови.
rat. Site bea edinstveni: ona {to se odnesuva na rabotata na sudiite. Sepak, tie se najodgovorni za imixot na sudstvoto. Ona {to e najzna~ajno za gra|anite e deka i sudijata }e bide ocenuvan. Vakvata reforma e od isklu~itelno zna~ewe zatoa {to sozade eden osnov koj{to e
garancija za obezbeduvawe nezavisnost, a toa e ocenkata na rabotata na sudiite. „Nema rabota {to ne mo`e da se vrednuva. Ona {to zna~i vreduvawe na rabotata na sekoj sudija, no i na pretsedatelot na sudot e da se oceni niz konkretnoto postapuvawe
Ministerot Mihajlo Manevski i negoviot tim lideri na reformite vo sudstvoto
28
ФОРУМ | 3 јуни 2011 | forum.mk
niz predmetite kolku se kvantitativni i kvalitativni. No, dali ja ispolnil sudijata normata odnosno brojkata ne e edinstven kriterium, tuku i kako gi re{il predmetite. Mnogu zna~ajno e kolku presudi se ukinati, vrateni ili prepraveni”, pojasnuva ministerot koj vo izminatiov period be{e eden od najgolemite pobornici sudiite da dobijat ocenki od koi }e zavisi nivnata kariera, no i uspehot na sudot vo koj rabotat. ТЕСТОВИ ЗА ИНТЕГРИТЕТ ОДЛИЧЕН ФИЛТЕР Interesno, na poslednata sednica na Sudskiot sovet na koja bea izneseni javno poplakite na gra|anite za rabotata na sudiite me|u drugoto ima{e i onakvi vo koi tie se `alat na integritetot na sudiite. Vo poplakite navele deka sudiite bile nepristojni i drski vo sudnica. Sekako, i za niv ima sankcii. Od skoro tokmu sudiite bea onie koi dadoa najmnogu otpor koga treba{e za nivnoto odnesuvawe aninimno da progovorat nivnite kolegi daktilografki, sekretarki i drug personal. Sudiite ne bea odu{eveni od idejata nekoj da ja ocenuva nivnata rabotata i nivniot integritet. Sudiite negoduvaa, no kako {to veli ministerot, tokmu toa dava celosen legitimet deka reformite se pogodeni tamu kade {to treba i kade {to se najbini. „Sepak mnogu e biten odnosot na sudijata pred se vo sudnica. Toj mora da bide avtoritativen, da gi po~ituva propisite i procedurite predvideni vo postapkata, toj e odgovoren za redot vo sudnicata. No, ne e sudijata sudija samo vo sudnica. Toj e sudija sekade, vo hodnikot i sekade i sekoga{ zaradi gradeweto na avtoritativen odnos kako sudija. Po~ituvaweto na gra|anite se zdobiva i toa e i predmet na ocenka na sekoj sudija i pretsedatel na sud i kakov mu e odnosot so kolegite vo sudot vo vr{ewe na funkcijata od subjektivniot aspekt, no i vo i nadvor od sudskata zgrada”, veli Manevski. Na krajot, zakonite gi ima, doverbata na gra|anite se zgolemuva, ostanuva sudiite da ne ja prokockaat {ansata i da ja izgubat. Sepak, gra|anite povtorno }e ja dobijat anketata vo race i nivnoto nezadovolstvo }e im presudi na sudiite.
КОЛУМНА
За изборите Ристо Солунчев
DEMOKRATIJATA e potpolna besmislica! Vo dva segmenta na koncepcijata deka e najpraveden ili najdobar (objektivno konotirano) oblik na vladeewe. Prvo, implikacijata deka imate najpravedno vladeewe ako vladee demosot, tolpata, zbir{tinata, kupot, najbezli~nata apstraktna suma. Imeno, falat premisi {to direktno }e ja povrzat pravednosta so zbir{tinata, prosto, intuitivno konceptot na najpravedno ili najdobro vladeewe da se podrazbira so samoto spomnuvawe na zbirni imenki. Aktot na sozdavawe dr`ava e analogen na koj bilo drug kreativen akt, potrebni se “umetnici” za toa, genij, darbina. No, nikoga{ nema eden centralen komitet, naroden odbor, politi~ka partija, parlament, da sozdade podobra simfonija od Betoven, da napi{e podobra pesna od Radovan Pavlovski. Ako sobirate neznaewe, ne dobivate znaewe samo zatoa {to neznaeweto se mno`i. Ako imete nekadarni individui, nedarbalii, potprose~ni kapaciteti, vie ne dobivate inakov kvalitet so natrupuvawe na istite nekadarnosti. Argumentot na Xorx Berkli: ako site setila poedine~no ne la`at, kako bi se prifatilo deka site zaedno ja ka`uvaat vistinata? Pet svedoci koi la`at, no zemeni zaedno ja ka`uvaat vistinata? Kako navistina da se vidi vrska pome|u demosot i pravednosta? Vrska ne mo`e da se vidi oti prosto ja nema. Ponatamu, duri i da dozvolime deka vo demokratijata se slu~uva nekakvo si optimalno, svetovno sfateno, najfunkcionalno, vo smisla bezbolno vladeewe, seto toa pa|a vo voda vo onoj mig koga }e razbereme deka demosot voop{to i ne vladee. Narodot vo demokratijata e samo kako dobar bran za surferot koj se pojavuva edna{ na ~etiri godini izdignuvaj}i go za moment, ovozmo`uvaj}i mu da `ivee kako najdobar surfer,
da u`iva vo blagodetite na pobedata, a samiot bran se razbiva vo karpite bez nikakvo u~estvo vo proslavata na surferot. Branot ne u~estvuva vo `ivotot na surferot koj pobeduva, a narodot ne u~estvuva vo `ivotot na vlasta koja se vospostavuva, taa funkcionira najdobro samo toga{ koga voop{to ne referira kon narodot. Taa ne referira, taa samo vladee so nego. Toga{ koj bi bil dovolno lud da tvrdi deka vladee samo koga nekoj drug vladee so nego? Koga vladeam? Samo vo onoj mig koga drug vladee so mene: potpolna besmisla. Narodot izleguva na izbori ne za da vladee ami tokmu za da bide vladean. Paradoksot na neslobodnite koi slobodno biraat koj da gi vladee, koi biraat da ne bidat slobodni, seto toa da im se podmetnuva kako najgolema sloboda. Zna~i dve raboti: nema nikakov argument za toa deka vladeeweto na demosot e najdobro vladeewe, a duri i da e najdobro vladeewe demosot da vladee, realno takvo ne{to ne se slu~uva. Zatoa od perspektiva na eden “mrzliv” i “neodgovoren” i “onoj-{to-{openhauerovski-stoi-nadvor-od-svetot” tvrdam deka izborite se besmisla, kako {to e i besmislen konceptot za demokratija od ~ija{to politi~ka realnost ishodat. No, seto ova ne zna~i deka ne prodol`uvame da `iveeme so apsurdot, deka ne mo`eme da imame jasni i izbistreni perspektivi za idninata, da razmisluvame za nea. Imeno, ne{to sli~no kako kaj Kami, apsurdot na `ivotot ne soo~uva so samoubistvoto kako edinstven legitimen filosofski problem. Ili }e go storite, ili prodol`uvate da `iveete poinaku od drugite, vie znaete ne{to {to drugite ne go znaat oti ne razmisluvale za toa. Vo konkretniot slu~aj so Makedonija, pokraj seta iluzija na demokratijata, sepak, mo`eme da izvle~eme nekoi pridobivki. Mo`eme da nasetuvame kakva }e bide idninata na postoeweto na dr`avata niz perspektiva na nejzinata artikulacija vo svetot niz ustavnoto ime. Zo{to be{e tolku o~ajno potrebno premierot da
izleze na kar{ilak so opozicijata vo direktna sredba na medium? Za da poka`e deka ne se pla{i od ni{to i od nikogo? Kako bi o~ekuvale premierot na Republika Makedonija da polemizira so koj bilo od me|unarodnata zaednica za pra{aweto za imeto Makedonija, ako ne izleguva na megdan so negoviot protivnik da debatira za mno{tvo tekovni pra{awa? Onoj {to se pla{i od xuxiwa, ne mo`e da ne se pla{i od xinovi. Toa e reperkusijata na seto ova potpolno besmisleno eskivirawe na seta vlast od direktno soo~uvawe vo javna polemika. Ako ne mo`at da polemiziraat so Branko, kako toa }e go pravat so nekoj {to e pogolem od Branko? Od druga strana, ako se borele za imeto vo direktna debata so svetot, ~umu e toga{ siot ovoj strav da se borat vo svojot dom? Zo{to David bi se upla{il od koj bilo posle bitkata so Golijat? Zaklu~okot e deka onoj koj se povlekuva edna{ }e go pravi toa kontinuirano. Za drugata opcija e besmisleno voop{to i da se razgovara, opoziciskiot premier u{te pred da vleze vo polemika so svetot jasno stava do znaewe deka Makedonija mora da go smeni imeto: onoj {to bi trebalo da se bori, se predava u{te vedna{, ne saka da polemizira. ]e polemiziram so Gruevski, no so pogolemi od nego, ne mi dr`i zadnikov. Realno i vo dvata slu~aevi polemika so svetot za imeto nema da ima. Nie sme izgubeni. Edinstven realen filosofski problem: samoubistvoto. Sepak imam eden “odgovoren” predlog. Na izborite 40% nema da izlezat na glasawe. Jasno e deka onoj {to }e pobedi }e formira vlada so edvaj 30% procenti od glasa~koto telo. Toa ne e ni prosto mnozinstvo, i toa vladeewe nema nikakov legitimitet. No, ako ve}e govorime za brojka kako kriterium, toga{ neka napravi vlada onoj {to navistina ima najmnogu glasovi. Koj? Onie 40% koi ne glasaat za nikogo. (Avtorot e doktorant na Institutot po filosofija)
forum.mk | 3 јуни 2011 | ФОРУМ
29
Младиќ не е влезница во ЕУ Предизвикот на Србија е во тоа што обвинетите воени злосторници никогаш не биле главната причина за двоумењето на Европа во врска со српското членство во ЕУ, туку повеќе оправдание за забавувањето на потенцијалниот прием на Белград: огорченоста на Белград кон независноста на Косово и немањето волја да се приклучи кон НАТО се многу побитни за Европа
SRBIJA SEGA NAJVEROJATNO }e go dobie statusot na kandidat za ~lenstvo do krajot na godinava, kako rezultat na apseweto na porane{niot komandant na armijata na bosanskite Srbi, generalot Ratko Mladi}, koe Unijata odamna go postavi kako preduslov za mo`niot priem na Srbija vo evropskiot blok. Srpskiot pretsedatel Boris Tadi}, od svoja strana, najverojatno, }e se obide da kapitalizira od vakvata odluka na Brisel so toa {to }e svika predvremeni izbori - edno od klu~nite barawa na nacionalisti~kata opozicija vo poslednive nekolku meseci -
30
ФОРУМ | 3 јуни 2011 | forum.mk
zatoa {to dobivaweto na kandidatskiot status }e mu donese kratkoro~en skok na popularnosta. Me|utoa, dolgoro~no apseweto na Mladi} ne ja olesnuva nelagodnosta koja{to Evropa ja ~uvstvuva koga }e se spomene Belgrad, poradi negoviot stav kon Kosovo, kon ~lenstvoto vo NATO i negovite posebni vrski so Rusija. Iako ovie pra{awa oficijalno ne se del od barierite kon srpskiot kandidatski status, ili duri i ~lenstvo, tie se glavnite pre~ki kon dolgoro~nata integracija na Srbija vo Evropa. Apseweto na Mladi} se slu~i vo
mnogu povolen moment za Srbija. Nagolemo se o~ekuva{e posledniot izve{taj na Glavniot obvinitel na Me|unarodniot tribunal za voeni zlostorstva vo porane{na Jugoslavija (MTZJ), Ser` Bramerc, koj treba{e da bide pretstaven pred Sovetot za bezbednost na ON na 6-ti juni, da go opi{e Belgrad kako nekooperativen so tribunalot. Holandija, koja od pove}e pri~ini dolgo vreme go tretira pra{aweto na voenite zlostornici na sloboda kako glavno doma{no politi~ko pra{awe, predupredi deka negativen izve{taj od Bramerc }e rezultira so veto na
obidot na Srbija da dobie status na kandidat, koga za nego }e se glasa vo noemvri godinava. Treba da se napomene deka u{te eden begalec od pravdata, Goran Haxi}, politi~kiot lider na hrvatskite Srbi vo kratkotrajnata Republika Srpska Kraina, i natamu se nao|a na sloboda. Ova bi mo`elo da gi pottikne Holandija i u{te nekoi evropski zemji, sepak, da stavat veto na srpskata kandidatura. Mladi} e politi~ki nesporedlivo pobiten od Haxi}. Toj e obvinet deka ja igral klu~nata rolja vo orkestriraweto na masakrot vo Srebrenica, koj ne samo {to e ocenet kako najgolem voen zlostor vo Evropa po Vtorata svetska vojna, tuku se veruva i deka be{e pri~ina za pa|aweto na toga{nata holandska vlada koga se otkri deka holandskata mirovna misija se poka`ala kako nesposobna da se spravi so bezbednosnata situacija vo toj region. Mladi}, isto taka, stana sinonim na borbata na srpskite nacionalisti, kako simbol na prkosot kon Zapadot i negovite institucii i mnogumina vo Evropa pretpostavuvaa deka promenata vo vladata na Srbija od proevropskata demokratska partija na Tadi} (za koja se o~ekuva{e deka }e gi zagubi narednite izbori) kon ponacionalisti~kite opcii }e rezultira so u{te pomala sorabotka so MTZJ. Haxi} go nema istoto zna~ewe nitu za srpskite nacionalisti, nitu, pak, za Evropejcite koi sakaat toj da bide iznesen pred liceto na pravdata vo Hag. Duri i ako Haxi} ostane na sloboda, bitnosta na Mladi} najverojatno zna~i deka Srbija }e go dobie kandidatskiot status za EU do krajot na 2011 godina, so {to na prozapadno orientiraniot Tadi} }e mu dade {ansa da ja zadr`i vlasta. Sepak, mnogu pogolem problem e toa {to dobivaweto na kandidatski status ne e ne{to osobeno bitno, zatoa {to ne garantira vlez vo Unijata. Turcija, na primer, e oficijalno zemja-kandidat za ~lenstvo u{te od 1999 godina. Nejzniot status vo golema mera se pretvori vo farsa me|u ~lenkite na EU, zatoa {to ve}e retko koj vo Evropa ja sfa}a seriozno mo`nosta Turcija nekoga{ da stane ~lenka na EU. Predizvikot na Srbija e vo toa {to obvinetite voeni zlostornici nikoga{ ne bile glavnata pri~ina za dvoumeweto na Evropa vo vrska so srpskoto ~lenstvo vo EU, tuku pove}e opravdanie za zabavuvaweto na
Christian Science Monitor Апсењето на Младиќ: Коинциденција или пресметливост? Апсењето на Младиќ по 15 години бегство вџаши голем број балкански експерти, кои мислеа дека тој ден никогаш нема да дојде. За многумина, неговите легендарни врски со српската армија и неговото значење за српската национална Apseweto na Mladi} se slu~i гордост, го vo mnogu povolen moment za Srbija правеа недопирлив. Но, апсењето на генералот се случи сред клучни промени во начинот на размислување и на меѓународната заедница и на Србија, кои варираат од убиството на Осама бин Ладен, преку „арапската пролет“, до економската криза во Европа. Српскиот генерал и натаму останува популарен во некои делови на Србија и помеѓу националистите. Но, се чини дека на крајот тој станал премногу голем товар за земјата, чии нови генерации бараат влез во Европа и излегување од децениската изолација. Аналитичарите натаму велат дека српските функционери без сомнение ја сфатиле пораката од срамот на Пакистан по американскиот напад на скривалиштето на Бин Ладен, кој очигледно со години живеел во близина на престолнината на таа земја. Соочени со бројните извештаи дека Младиќ е виден во Белград, српските функционери најверојатно пресметале дека понатамошните извештаи дека воениот злосторник со релативна леснотија се движи низ нивната престолнина нема да бидат поздравени во Европа. Апсењето, исто така, се случи веднаш по самитот на Г8 во Франција, на кој беа поздравени напорите на неколкуте арапски земји за остварување на нивните демократски аспирации, додека во меѓувреме Србија, земја со огромни потенцијали на Балканот, се уште се доживува како одметната земја, која им пружа прибежиште на воени злосторници. Во текот на Студената војна, Белград беше суштинско сврталиште на светските дипломати и крстосница помеѓу Истокот и Западот. Но, националистичката политика на Србија во текот на 19904те години ја фрлија земјата во изолација и реваншизам, потсетуваат аналитичарите. Експертите тврдат и дека причина за апсењето на Младиќ е и тоа што припадниците на безбедносните сили, кои биле ангажирани да го штитат Младиќ, полека почнале да стареат и повеќе ја немале онаа дисциплина од пред една деценија. Натаму, реформските и проевропски настроени структури во владата на Тадиќ станале посилни и позрели, но и голем број Срби се веќе заморени од претераниот национализам по годините на секојдневна националистичка пропаганда, додека тие сега само сакаат повеќе работа и шанси за патување.
forum.mk | 3 јуни 2011 | ФОРУМ
31
Srebrenica: najgolem zlostor po Vtorata svetska vojna
Три битни прашања за Младиќ Која беше неговата улога во балканските војни? Кога Собранието на босанските Срби во 1992 година донесе одлука за создавање на сопствена армија, Младиќ беше именуван за командант. Тој беше втора фигура по важност меѓу босанските Срби, по Радован Караџиќ, кој во 1996 година му даде отказ. Во времето на неговото апсење, Младиќ беше највисокиот функционер од босанската војна по кој се уште се трага (Слободан Милошевиќ е мртов, а Караџиќ веќе е во Хаг). Пред да биде именуван за командант на армијата на босанските Срби, Младиќ беше висок офицер во Југословенката народна армија (ЈНА). Кога нареди да започне тригодишната опсада на Сараево во 1992 година, Младиќ се уште беше во ЈНА. За што е обвинет? МТЗЈ го обвини Младиќ за геноцид, злосторства против човештвото и воени злосторства, поради неговата вмешаност во масакрот во Сребреница во јули 1995 година. Како командант на армијата на босанските Срби, Младиќ го предводеше нападот врз безбедносната зона на ОН, Сребреница, каде што илјадници муслимани беа пребегани од нападите на Србите во другите делови на земјата. По четиридневна опсада, Младиќ и неговите сили влегоа во градот и присилија 25.000 жени и деца да ја напуштат областа и ги убија сите мажи и момчиња 7 околу 8.000 луѓе. Овој напад се смета за најлошото злосторство во Европа по Втората светска војна. Каде се криеше? Младиќ отворено си живееше во Белград, Србија, неколку години откако беше обвинет од Трибуналот, а во бегство е откако беше уапсен Милошевиќ во 2001 година. Пред апсењето на Милошевиќ, Младиќ можеше да биде забележан како јаде во популарните ресторани во Белград и на други јавни места, вклучувајќи ги и фудбалските натпревари. Останува нејасно каде заминал потоа. BBC еднаш извести дека се крие во неговиот воен бункер крај Сараево, други мислеа дека е во Црна Гора, а трети, пак, вклучувајќи го и хашкиот главен обвинител, дека се уште е во Белград. Тој беше пронајден и уапсен во село во северна Србија, каде што живеел под лажно име.
32
ФОРУМ | 3 јуни 2011 | forum.mk
potencijalniot priem na Belgrad. Ogor~enosta na Belgrad kon Kosovo i nemaweto volja da se priklu~i kon NATO se mnogu pobitni za Evropa. I dodeka Evropa pove}e mnogu ne se potresuva za nezavisnosta na Kosovo, EU, sepak, vo novata dr`ava ima svoja misija za sproveduvawe na zakonot, EULEKS i ne saka regionot povtorno da plamne, so {to povtorno bi do{lo do „cedewe” na evropskite resursi, a bi go stavilo vo golema opasnost i nejziniot personal vo regionot. Zgora na se, nepopustliviot otpor na Belgrad kon nezavisnosta na Kosovo zna~i deka ovoj nere{en konflikt }e se zamrzne ako Srbija stane ~lenka na EU, zatoa {to }e se zdobie so pravo na veto na sekoja odluka na Brisel vo vrska so Kosovo. Natamu, insistiraweto na Belgrad da ja zadr`i voenata neutralnost i da ostane nadvor od NATO, kombinirano so negovite cvrsti vrski so Rusija, pa duri i za vreme na vladeeweto na proevropskiot Tadi}, kaj mnogumina vo Evropa sozdava ~uvstvo na nesigurnost vo vrska so vistinskata posvetenost na Srbija kon politi~kata i bezbednosnata ramka na Evropa. Mnogu zemji vo Evropskata unija, osobeno onie od Centralna Evropa i balkanskite sosedi na Srbija, stravuvaat od toa deka Rusija si ostava podotvorena vrata na Balkanot i }e baraat od Belgrad jasno da se izjasni kade to~no le`at negovite bezbednosni interesi vo odnos na ~lenstvoto vo NATO.
Рускиот одговор на соработката Полска ( САД Полска до 2018 година ќе изгради противракетна база, во која ќе биде сместена инсталацијата на САД за одбрана од проектили, а САД ќе испрати своја единица во Полска уште во 2013 година. Русија речиси сигурно веќе размислува за најдобриот одговор на оваа зголемена соработка помеѓу Вашингтон и Варшава, а опциите на Москва вклучуваат распоредување на проектили во Калининград или користење на Белорусија како почетна точка за зголемената воена присутност во регионот
POLSKIOT PRETSEDATEL Bronislav Komorovski vo tekot na posetata na amerikanskiot pretsedatel Barak Obama na Polska na 27-mi maj potvrdi deka Polska }e gradi protivraketna baza vo 2018 godina, kade {to }e bide smestena amerikanskata odbrana od balisti~ki proektili (BMD). Polskiot minister za odbrana Bogdan Kli~, isto taka, potvrdi deka edna isturena edinica na armijata na SAD }e bide postojano rasporedena vo zemjata u{te vo 2013 godina, najverojatno, logisti-
~ki personal za poddr{ka na privremenoto rasporeduvawe na amerikanski avioni „F-16s" i „C-130s". Polskite mediumi ve}e {pekuliraat deka amerikanskata edinica }e bide locirana vo vozduhoplovnite bazi vo Krzesiw, Lask i Poviy, so {to }e se ovozmo`i periodi~na rotacija na sredstvata na vozduhoplovnite sili na SAD. Kako {to Va{ington i Var{ava ja zasiluvaat nivnata voena sorabotka, Moskva so sigurnost ve}e razmisluva za na~inot na koj }e odgovori
na toa. Iako privremenata i rotaciska priroda na razmestuvaweto na sredstvata na vozduhoplovnite sili na SAD ne i po volja na Polska taa preferira{e postojano stacionirawe na tie sredstva, Moskva bezdrugo na toa gleda kako na eden od prvite ~ekori na SAD za postepena ekspanzija na nejzinite voeni sredstva od porane{nite boi{ta na Studenata vojna, kako Germanija, poblisku do sega{nite granici na ruskata sfera na vlijanie. Duri i permanentnoto stacionira-
forum.mk | 3 јуни 2011 | ФОРУМ
33
we da ne e krajnata cel na SAD, Moskva razmestuvaweto na nivnite vozduhoplovni sredstva, kako i tekovnoto rotacisko razmestuvawe na sistemot proektili „Patriot" vo Morag, go sfa}a mnogu seriozno. Rotaciskite razmestuvawa na nevooru`eni sistemi, sepak, pomagaat pri izgradbata na osnovata na zaedni~koto razbirawe i praksa i ja podobruva interoperabilnosta, taka {to idnite razmestuvawa na voena oprema od kakov i da e vid }e bidat lesno odr`livi duri i vo ek na kriza, pa duri mo`e da pretstavuvaat i temel za nekoj idno postojano prisustvo. Ottamu, Stratfor voop{to ne se somneva deka mo`e da se o~ekuva formalen odgovor od Moskva. Nekolku opcii se mnogu verojatni. Najlesniot odgovor za Moskva bi bil stacionirawe na nejzinite balisti~ki proektili so kratok dostrel „Iskander", vo NATO poznati kako SS-26 „Kamen", vo balti~kata enklava Kaliningrad, zatoa {to ne i e potrebna ni~ija soglasnost za da razmesti voena oprema na sopstvenata teritorija. Rusija gi predupredi SAD deka }e gi pozicionira svoite proektili vo Kaliningrad u{te vo noemvri 2008 godina, vo obra}aweto do nacijata na ruskiot pretsedatel Dmitri Medvedev i na samo nekolku dena po izborot na Barak Obama.
34
ФОРУМ | 3 јуни 2011 | forum.mk
Sepak Moskva se otka`a od toj plan otkako Va{ington gi preformulira svoite planovi za BMD vo septemvri 2009 godina. No, Moskva mo`e da zaklu~i i deka postavuvaweto na proektili so kratok dostrel vo Kaliningrad ne e do-
volno silen odgovor. Ottamu, mo`e da odlu~i da gi postavi proektilite „Iskander" i da go zgolemi svoeto voeno prisustvo vo Belorusija koja, kako i Kaliningrad, grani~i so Polska. Rusija i porano predlagala da gi razmesti sistemite „Iskander" vo Belorusija, a 850 ruski vojnici ve}e se stacionirani vo zemjata, vo tri razli~ni voeni instalacii. Vo maj 2010 godina, Belorusija se soglasi da se priklu~i kon Silite za brza intervencija na Organizacijata na dogovorot za kolektivna bezbednost, so {to na Rusija i fakti~ki i se ovozmo`i slobodno da gi rasporeduva svoite trupi vo Belorusija. Vo minatoto Belorusija se zakanuva{e deka nema da go potpi{e paktot za ~lenstvo vo Silite za brza intervencija, kako protivte`a na ekonomskite sporovi koi gi ima({e) so Rusija. No, Minsk minuva niz zna~itelna ekonomska kriza i toa vo moment koga Evropejcite baraat mehanizmi u{te pove}e da go izoliraat beloruskiot pretsedatel Aleksandar Luka{enko poradi postizbornoto nasilstvo vrz opozicijata vo dekemvri 2010 godina i nema komu da se obrati za pomo{, osven na Moskva. Zatoa, stanuva se poverojatno deka Rusija }e ja upotrebi Belorusija kako pojdovna to~ka za formalniot odgovor na voenite dogovori koi tuku{to gi sklu~ija SAD i Polska.
ЕКОНОМИЈА Свети, ама не грее Македонија има одлични географски и климатски услови за искористување на сончевата енергија. Интензитетот на сончевото зрачење во нашата земја е поволен за добивање на енергија, но и покрај тоа таа речиси воопшто не се користи, а слична е состојбата и со другите обновливи извори на енергија ekonomija@forum.com.mk
Без зелен картон кога ќе влеземе во ЕУ Првите бизнис ангели во потрага по идеи Декодирање на Доминик Строс Кан Индустриското производство порасна за 11%
ОБНОВЛИВИ ИЗВОРИ
Свети, ама не грее Македонија има одлични географски и климатски услови за искористување на сончевата енергија. Интензитетот на сончевото зрачење во нашата земја е поволен за до% бивање на енергија, но и покрај тоа таа речиси воопшто не се користи, а слична е состојбата и со другите обновливи извори на енергија
KOLE[NO E edno od najpoznatite sela vo strumi~ko. Prepoznatlivo e po prekrasnite vodopadi koi pa|aat od Belasica, a del od javnosta go znae i kako mesto so najmnogu religii. Ovde svoe sedi{te imaat i Jehovite svedoci, hristijanite, katolicite, protestantite... Od pred izvesno vreme ovaa selo dobi u{te eden vpe~atliv beleg. Lokalnoto osnovno u~ili{te „Vidoe Podgorec” stana prvoto u~ili{te vo zemjava i po{iroko {to elektri~nata energija ja zameni so son~eva. So 56 son~evi paneli se pokrivaat pove}e od 90% od potrebite za elektri~na energija. Idejata e na u~ili{teto, a parite se obezbedeni od USAID (okolu 1 i 52 iljadi
denari) i lokalnata samouprava vo Novo selo (580 iljadi denari). „Prvo startuvame so 16 paneli koi osvetluvaa edna soba, kompjuter i u~ili{niot dvor. Vo vtorata faza postavivme u{te 40, so {to re~isi celosno gi pokrivme site potrebi za elektri~na struja, edinstveno ostana parnoto. Osven toa celoto u~ili{te e so {tedlivi sijalici, a paralelno so toa se sproveduva i edukacija na u~enicite ne samo za {tedewe na elektri~na energija, tuku i za namaluvawe na otpadocite i potro{uva~kata na voda”, objasnuva direktorkata na u~ili{teto, Valentina Popova. Vo Ko~ani pak son~evata svetlina ve}e nekolku godini ja koristat za
Фото: Андреј Гиновски
oд Петре Димитров
osvetluvawe na izletni~koto mesto „Goceva {uma”, semaforite i za nekolku uli~ni svetilki. „Izletni~koto mesto nad gradot koristi ~etiri solarni svetilki u{te od juni 2006 godina, so {to go
Semaforite vo Ko~ani
Hodnikot vo u~ili{teto so {tedlivi sijalici koi svetat blagodarenie na sonceto
36
ФОРУМ | 3 јуни 2011 | forum.mk
U~ili{teto “Vidoe Podogrec”
obnovliv izvor na energija se koristat i geotermalnite vodi. Tie se koristat za zagrevawe na nekolku oran`erii i za se u{te ne celosno zagrevawe na dvette u~ili{ta vo gradot. „Geotermalnite vodi po koj e poznat ovoj kraj ne se u{te celosno iskoristeni. Najgolem problem se parite. Vo plan se u{te nekolku proekti, a seriozno se razmisluva i za nivno pomasovno koristewe za zagrevawe od strana na ko~anskite firmi”, veli Manasiev. НЕИСКОРИСТЕНИ ПОТЕНЦИЈАЛИ
namalivme koli~estvoto na CO2 vo vozduhot za 2,32 toni godi{no. Uli~nite svetilki se postaveni slednata godina pokraj Ko~anska reka so {to pak go namalivme koli-
~estvoto na CO2 za 10,44 toni godi{no”, veli Zoran Manasiev, rakovoditel na sektorot za planirawe i razvoj vo op{tina Ko~ani. Osven so~evata svetlina, vo ovoj kraj kako Valentina Popova
Primerite za koristewe na sonceto i geotermalnite vodi za proizvodstvo na energija, zagrevawe i sl. kako vo Kole{eno i Ko~ani se u{te mnogu retki. Makedonija ima odli~ni geografski i klimatski uslovi za iskoristuvawe na son~evata energija. Intenzitetot na son~evoto zra~ewe vo na{ata zemja e povolen za dobivawe na energija i toa maksimalno vo zapadna Makedonija Ohrid, kade {to dostignuva 1.590 kWh/m2. Prose~niot broj na son~evi ~asovi vo Makedonija, zemaj}i go opsegot na merewa od 2001 do 2009 godina, iznesuvaat 2.199,9 son~evi ~asovi na godi{no nivo. Son~evata energija mo`e da bide na{ biten energetski resurs, bidej}i procenetata cena na ~inewe na 1 kWh toplinska energija vo tek na 25 godini rabota na son~evi sistemi iznesuva 0,017 evra, stoi vo neodamna donesenata Strategija za obnovlivi izvori. Od druga strana rabotata na son~evite sistemi ne e povrzana so emisija na {tetni gasovi, pa taka i ekolo{koto vlijanie e pozitivno. Se procenuva deka ako vo Makedonija se obezbedat uslovi za instalirawe na 700 MW kapacitet vo son~evi toplinski sitemi }e se otvorat minimum 3.000 novi rabotni mesta vo istra`uvawe i razvoj, edukacija, obuki, proizvodstvo, proektirawe, instalirawe, servisirawe, odr`uvawe, trguvawe i sl. Sepak iako Makedonija e opkru`ena so povolnosti od aspekt na izobilie na son~evi denovi vo tekot na celata godina, ekspertite smetaat deka kaj nas e mnogu mal procentot na iskoristenost na son~evata energija. Toa e pred se rezultat na niskiot ekonomski standard, zakonskata regulativa koja }e ponudi dolgoro~na podr{ka, strate{kta opredelenost i posvetenost, kako i
forum.mk | 3 јуни 2011 | ФОРУМ
37
Ги имаме, а не ги користиме Геотермалната енергија еколошки е најоправдана во нејзината употреба, а истовремено е економски најисплатлива. За создавање на топлината, која понатаму ги врти турбините на геотермалните елек трани, не се извршува согорување на било каков вид на суровина, што подразбира дека нема загаду вање на околината. Всушност, топлината постои и доаѓа од под површината на земјината кора. Многу е важно тоа што геотермалните електрани се градат на локациите каде се наоѓаат и геотермални извори, што значи дека не се прават додатни трошоци при транспортот на суровината, па од тука тие се и доста економични. Геотермалната енергија може релативно евтино да се експлоатира. За добивање на елек трична енергија од геотермални извори, потребно е изворот да биде поисплатлив и температурата на водата да биде повисока. Првата геотермална електрична централа во светот е изградена во Ларде рело, Италија, во 1914 година. Македонија спаѓа во земјите што се релативно богати со геотермални извори и е едно од најбогатите подрачја со геотермални води на Балканот, но искористеноста на овој најчист еколошки енергенс е ре чиси на почетно ниво. Во Македонија се евидентирани над 25 природни извори на геотермални води со температура поголема од 21 степен, а има и 18 локалитети со термални води: Волково, Стрновец, Под лог, Крупиште, Истибања, Тркање, Бања, Смоквица, Л’џи, Топли дол, Топлик, Мрежичко, Горницет, Пови шица, Добрево, Раклеш, Топлец, Дерибаш. Македонија може да обезбеди производство на значајни количества електрична енергија ако посериозно се сврти кон Кратовско – Злетовската вулканска об ласт каде што на длабочина од две до три илјади метри постојат огромни количества топли води со тем пература од 120 до 130 целзиусови степени. Во моментот се експлоатираат околу педесетина локалитети кои главно се сконцентрирани во југоисточниот дел: Струмичко, Кочанско, Штипско, Гевге лиско, Кумановско, Виничко. Како можност за економски просперитет на располагање стојат геотер мални води со капацитет од 1.300 литри вода во секунда, а се користат околу илјада литри. Кочанскиот геотермален басен е најобемен на Балканот – со експлоатација на околу еден милион метри кубни го дишно, со температура од 76 степени Целзиусови и заштеда на 4.000 тони мазут. Според Стратегијата за искористување на обновливите извори на енергија во Македонија до 2020 година, се предвидува од геотермалните води да се произведуваат од 400 до 440 гигават часа електрична енергија.
niskata svesta kaj politi~arite i gra|anite. „Koga zboruvame za obnovlivi izvori eden adut e vo sekoj slu~aj son~evata energija, koja skoro voop{to ne se koristi, odnosno nejzinoto iskoristuvawe e svedeno na zagrevawe na voda vo domovite. Eden primer koj uka`uva na neiskoristenosta na son~evata energija e
sporedba na Makedonija so Germanija: iako Germanija ima pomalku son~evi ~asovi godi{no od Makedonija, taa e predvodnik vo iskoristuvawe na son~evata energija. Pred se poradi evtinata cena na strujata i delumno poradi nemawe na alternativa za greewe vo Makedonija mnogu se koristi elektri~nata energija za greewe, {to e neefikas-
Zoran Manasiev
38
ФОРУМ | 3 јуни 2011 | forum.mk
no i neekolo{ki. Iskoristuvaweto na son~evata energija za greewe bi mo`elo da ja promeni taa lo{a praktika. Veternata energija, koja isto taka ima potencijal vo Makedonija do sega ne se iskoristuva. Hidroenergijata e nasproti toa najiskoristuvaniot obnovliv izvor. Va`no e da se spomene deka i biomasata (drvo, drven jaglen, tvrd otpad) se koristi vo Makedonija, osobeno vo doma}instvata”, veli Ana Stojilovska, od nevladinata tink-tenk organizacija „Analitika”, koja raboti vo ovaa oblast. Taa smeta deka Makedonija pravi napori za obezbeduvawe na poatraktivna klima za investirawe vo obnovlivi izvori, no smeta deka imame u{te mnogu rabota: „Na pr. so voveduvawe na povlastenite tarifi. Problemati~no e toa {to tie tarifi pove}e pati se promenija za eden kratok period, {to gi premisluva stranskite investitori. Ona {to e najva`no vo podgotvuvaweto na strate{kite dokumenti i na zakonite od oblasta na obnovlivite izvori e istite da se baziraat na istra`uvawe i da gi opfatat mislewata na site vklu~eni strani i eksperti od oblasta. Koga se podgotvuva eden zakon treba da se napravi toj da bide odr`liv i primenliv barem 5-10 godini, bidejki
negovoto ~esto menuvawe ne e dobar signal za stranskite investori, a bidej}i povlekuva i menuvawe na vtorostepeni akti e ~esto zbunuva~ki i za samite dr`avni slu`benici koi rabotat vo oblasta. Ovaa konstatacija op{to va`i za energetikata. Znaeme deka Zakonot za energetika mnogupati se promeni”, veli Stojilovska. Spored nea va`no e da postoi i silna politi~ka volja i konsenzus pome|u partiite i relevantite institucii za vlo`uvawe vo ovie izvori. „Strate{koto planirawe i investirawe vo energetikata i pokontretno i vo obnovlivi izvori ne e zada~a samo na eden mandat, tuku treba da ima kontinuitet i treba da bide prioritet na dr`avata bez razlika koj e na vlast. Sega imame Strategija za obnovlivite izvori i ponatamu treba da se raboti na nejzino implementirawe. Makedonija e sekoga{ dobra koga se raboti za ne{to napi{ano na hartija, no ona {to nedostasuva e dobro sprovedena implementacija, odnosno realizacija na zacrtanite celi. Sekako, za da imame dobra implementacija potrebno e u~estvo ne samo na dr`avata, tuku i na privatniot sektor, gra|anite”, veli Stojilovska. Dodava deka e potrebno i zajaknuvawe na administracijata koja raboti vo oblasta na energetikata. „Posledno, no ne pomalku va`no e nezavisnosta na Regulatornata komisija za energetika. Nejzinata nezavisnost mora da se garantira i vo nikoj slu~aj ne
Uli~nigte svetilki na solarna energija vo Ko~ani
smee da bide pod kontrola na vlasta. Povrzano so ova e na primer evtinata struja vo Makedonija koja se u{te se smeta za socijalna, a ne ekonomska kategorija i toa e edna od glavnite pre~ki za investito-
rite da investiraat vo energetskiot sektor vo Makedonija, bidej}i cenata koja se pla}a za strujata ne gi prokriva osnovnite tro{oci i nim ne im se ispla}a da investiraat”, objasnuva Stojilovska.
Светските и европските искуства На енергијата од обновливи извори во 2008 година отпаѓаа 10,3% од вкупната потрошена енергија во рамките на Европската Унија. Според податоци на Евростат, учеството на „зелената“ енергија во рамките на вкупната енергетска потрошувачка во ЕУ во 2007 го" дина било 9,7%, а една година предходно 8,8%. Експертите пред" видуваат дека до 2020 година учеството на струјата од обновливи извори во вкупната енергија во ЕУ ќе достигне до 20%. Најголемо учество на „еколошката“ струја во вкупната потрошувачка на енергија меѓу земјите на ЕУ во 2008 година имала Шведска со 44%, пред Финска со 30,5, Летонија со 29,9 и Австрија со 28,5%.Од друга страна, најмало учество на енергијата од обновливи извори имало на Малта од само 0,2 %, а по неа следат Луксембург со 2,1, Велика Британија со 2,2, Холандија со 3,2 и Белгија со 3,3%. Светот до 2050 година би можел да добие 95% електрична енер" гија од обновливи извори, а САД би ги сноселе околу третина од трошоците на толку драстичниот преод од фосилни горива, се на" ведува во најновиот извештај на Гринпис и Европскиот совет за об" новлива енергија (ЕРЕЦ). За да се остварат овие цели глобалните инвестиции во енергети" ката до 2030 година би требало да достигнат 18 билиони долари. Според прогнозите на Меѓународната агенција за енергија (ИЕА) и без амбициозниот преод предвиден со последниот извештај, за светскиот сектор на енергетика до 2030 година ќе бидат потребни инвестиции во висина од 11,3 билиони долари за да се задоволат растечките потреби. При тоа, фосилните горива во проекциите на ИЕА и за 20 години би имале доминантен удел на енергетскиот сектор. Моментално во светот од обновливи извори се добива околу 18% електрична енергија. Постои општ напор кај државите тој удел да се зголеми за да се намали емисијата на гасови со ефект на стаклена градина, а и за да се задоволат растечките по" треби на човештвото со оглед на тоа дека резервите на фосилните горива се се помали. Свен Теске, водечкиот автор на извештајот на Гринпис и ЕРЕЦ, истакнува дека светот би имал долгорочна еко" номска корист од укинување на субвенциите за фосилни горива како и од фактот дека „инпутите“ во обновливата електрична енер" гија " како што се ветарот и геотермалната енергија се бесплатни. Теске објаснува дека почетните трошоци во експанзијата на кори" стење обновливи извори на енергија се големи заради тоа што так" вото насочување подразбира повеќе човечки труд. Сметката за овој преод треба да ја сносат државите во светот во зависност од одго" ворноста за емисија на гасови со ефект на стаклена градина, на" гласува Теске. Така САД во оваа година би покриле 36,6% од трошоците за планираниот преод, додека до 2030 година нивниот удел во трошоците би опаднал на 28,9%. Кина во наредните години би покривала само 4,3% од трошоците, а во 2030 година 13,6% со оглед на тоа што е посиромашна и има кусо индустриско минато, независно од тоа што Кинезите моментално се пред САД по еми" сија на загадувачки гасови во атмосферата. Авторите на извеш" таите предвидуваат и укинување на нуклеарните извори на електрична енергија и истакнуваат дека планираниот преод би довел до тоа да до 2030 година од околу 12 милиони вработени на глобалниот енергетски сектор, дури 8,5 милиони да работат во об" ласта на обновливата енергија. Доколку работите останат такви како што се, таа година во секторот за енергетика во светот би имало само 8,7 милиони вработени од кои само 2,4 милиони во секторот за обновлива енергија.
forum.mk | 3 јуни 2011 | ФОРУМ
39
Đ?Đ?Đ“Đ•Đ›Đ˜Đ˘Đ• Đ˜Đ?Đ’Đ•ĐĄĐ˘Đ˜Đ˘ĐžĐ Đ˜ ХЛЕТĐ?Đ?
Đ&#x;рвито ĐąĐ¸ĐˇĐ˝Đ¸Ń Đ°Đ˝ĐłĐľĐťĐ¸ вО пОтрага пО идои Đ—Đ° Đ´Đ° ги направи Ń Đ˛ĐžĐ¸Ń‚Đľ ŃƒŃ ĐťŃƒĐłĐ¸ Đ´ĐžŃ Ń‚Đ°ĐżĐ˝Đ¸ Са ĐżĐžŃˆĐ¸Ń€ĐžĐşĐ°Ń‚Đ° Ń˜Đ°Đ˛Đ˝ĐžŃ Ń‚, првата ПроМа ĐąĐ¸ĐˇĐ˝Đ¸Ń Đ°Đ˝ĐłĐľĐťĐ¸ вО ĐˇĐľĐźŃ˜Đ°Đ˛Đ° Đ˝Đ°Ń ĐşĐžŃ€Đž ŃœĐľ ĐžĐąŃ˜Đ°Đ˛Đ¸ пОвик Са продНОСи Од ĐżĐžŃ‚ĐľĐ˝Ń†Đ¸Ń˜Đ°ĐťĐ˝Đ¸ кНионти, какО и Са нОви ангоНи*Đ¸Đ˝Đ˛ĐľŃ Ń‚Đ¸Ń‚ĐžŃ€Đ¸ oĐ´ ВНадиПир Đ?Đ¸ĐşĐžĐťĐžŃ ĐşĐ¸ DESETINA PRETPRIEMA^I i bogati poedinci od Makedonija, podgotveni da investiraat sopstveni pari, znaewe i ve{tini vo novi i inovativni biznisidei stanaa ~lenovi na prvata mre`a na investitori biznis-angeli vo Makedonija. Stanuva zbor za proekt poddr`an od Centarot za inovacii pri proektot na USAID za konkurentnost. Se predviduva investitorite-angeli da obezbeduvaat finansirawe za pretpriema~i {to, vo normalni uslovi, ne bi imale pristap do finansii. Novoformiranata mre`a ve}e ima i desetina predlozi za biznis {to momentalno se evaluiraat. Spored @arko Pop-Iliev, menaxer na Centarot za inovacii pri proektot za konkurentnost, biznis-angelite se dobro poznat i doka`an koncept. „Nekoi od najgolemite kompanii, vklu~uvaj}i gi „Guglâ€?, „Ejplâ€? i „Fejsbukâ€?, po~nale na ovoj na~in preku finansirawe od strana na biznis-angeliâ€?, veli Pop-Ilev. Za da gi napravi svoite uslugi dostapni za po{irokata javnost, mre`ata naskoro }e objavi povik za biznis-predlozi od potencijalni klienti, kako i za novi angeli-investitori. „Mnogu nade`ni proekti razraboteni od silno motivirani li~nosti so vizija ne go dobivaat zaslu`enoto vnimanie od finansiskite institucii. Mnogu pretpriema~i ne naiduvaat na razbirawe kaj bankite, koi i vo slu~ai koga tie imaat odli~no iz-
40
Đ¤ĐžĐ ĐŁĐœ | 3 Ń˜ŃƒĐ˝Đ¸ 2011 | forum.mk
raboteni biznis-planovi redovno baraat silni obezbeduvawa, nekolku pati povisoki od vrednosta na biznisot {to se predlaga. Taka, proekti {to bi otvorile i po nekolku stotici rabotni mesta vo kratko vreme ne mo`at da se realiziraatâ€?, veli Qup~o Zikov, pretsedatel na mre`ata na biznis-angeli. Toj objasnuva deka biznis-angelite se pojavuvaat kako dobra forma za finansirawe na startap-biznisite, osobeno onie {to sodr`at inovacii. ШТО ĐĄĐ• Đ‘Đ˜Đ—Đ?Đ˜ĐĄ Đ?Đ?Đ“Đ•Đ›Đ˜? Biznis-angelite se neformalen izvor na rizi~en kapital za finansirawe mali i sredni pretprijatija, koj e mnogu razvien vo svetot, osobeno vo SAD, Avstralija i vo Kanada, a se pove}e i vo zemjite na
Evropskata Unija. Toa se bogati poedinci, porane{ni menaxeri ili pretpriema~i, koi svoite pari gi investiraat vo zamena za akcii vo biznisot. Tie, pokraj pari, vo firmite vlo`uvaat i ekspertiza, odnosno im pomagaat na pretpriema~ite za vodewe na biznisot, so znaeweto {to go steknale dodeka bile aktivni. Ako po~ne biznisot da raste, raste i cenata na akciite, a angelite zarabotenite pari mo`at da gi investiraat vo novi pretpriemni~ki potfati. Prose~niot biznis angel e na vozrast pome|u 48 i 59 godini i ima magisterski stepen na obrazovanie. Toj ima iskustvo vo menaxmentot i izdignuvaweto na kompanii koi se vo problemi. Najgolem del od biznis angelite se menaxeriinvestitori. Toa se postari izvr{ni direktori so relativno golemo
iskustvo i bogatstvo, no koi se u{te ne se podgotveni za penzionirawe. Inaku, koga se pristapuva kon biznis angelite, zna~ajno e da se bide iskren okolu negativnite strani povrzani so vlo`uvawata. Vo svetot, biznis angelot sekoga{ obezbeduva informacii za pobaruva~ot na sredstvata, preku najmuvawe na detektiv za ispituvawe na seto ona koe kako pozadina go ima pretpriema~ot. Toj mora da im poka`e kako idejata pazarno }e funkcionira i da ja istakne sopstvenata sposobnost vo sozdavawe, konceptualizacija i komunikacija okolu re{enieto na site problemi {to bi se pojavile za vreme na izdignuvaweto na idejata. ИДЕЈАТА НЕ Е НОВА Idejata da se formira mre`a na biznis angeli ne e nova vo zemjava. Imeno, u{te vo juli, 2007 godina, be{e najaveno deka }e se formira mre`a od pedesetina angeli {to na smetkata imaat {estcifrena suma evra, so koja bi im obezbedile finansiska i ekspertska poddr{ka na onie {to se zainteresirani za razvivawe sopstven biznis. Toa treba{e da bide edna od prvite mre`i na biznis-angeli vo regionov, a idejata za formirawe na vakva mre`a nikna na Forum za razvoj na malite i na srednite pretprijatija. Spored proektot, mre`ata treba{e da bide organizirana po principot
centar i dva istureni punkta, odnosno vo Skopje i isto~na i zapadna Makedonija. Bidej}i Makedonija e eden vid krstosnica na Balkanot, a biznis-angelite obi~no investiraat vo radius od 100 do 200 kilometri od svoite `iveali{ta, ekspertite procenija deka Skopje ima dobra lokacija za {irewe na mre`ata na biznis-angeli. „Lu|eto se u{te ne se zapoznaeni so terminot biznis-angeli, me|utoa ova e prekrasna mo`nost da se pokrene doma{niot kapital i da se investira vo razvojot na stopanstvoto. Iako oficijalno biznis-angelite ne postojat vo zemjava, mnogumina odgovaraat na „opisot”, toa se naj~esto rodninite ili prijatelite {to go poddr`ale proektot ili idejata za razvoj na nov biznis. So formiraweto na mre`ata lu|eto so dobra ideja za biznis }e znaat kade da se obratat za da dobijat finansiska poddr{ka”, veli Goran Ivanov, porane{en sovetnik vo Agencijata za razvoj na pretpriemni{tvoto. Nikola Eftimov, porane{en direktor na Sojuzot na stopanski komori toga{ uka`a deka treba da bide izrabotena adekvatna zakonska regulativa za da mo`at biznisangelite da funkcioniraat. Sepak, ovaa mre`a na biznis angeli nikoga{ ne profunkcionira. КАКО ДА СЕ ПОТTИКНАТ НОВИ МРЕЖИ? Postojat niza merki koi bi mo`elo da se prezemat za
intenzivirawe i pottiknuvawe na biznis angelite vo Makedonija. Taka, nacionalnata i lokalnata vlast bi mo`ele da pottiknat i formiraat mre`a na nacionalno i lokalno nivo na biznis angeli koi }e se spremni da investiraat vo novi biznis potfati. Bez poddr{ka na nacionalnata i lokalnata vlast vakvite mre`i ne mo`at da za`iveat. (Postojat primeri kade lokalnite vlasti gi koristat uspe{nite lokalni biznismeni da finansiraat reklamni proekti na vladeja~kata lokalna garnitura. Namesto toa za po~etok neka gi pottiknat na zdru`uvawe na tie finansiski sredstva i neka gi investiraat vo pove}e novi biznis idei). Univerzitetite kako mesta kade najmnogu se pottiknuva pretpriemni~kiot duh i od kade mo`at da izlezat golem broj na pretpriema~i da vospostavat i odr`uvaat kontakti so mo`nite biznis angeli i da funkcioniraat kako vrska pome|u idnite pretpriema~i (studentite) i biznis angelite kako investitori. Biznis inkubatorite kako mesta kade se ra|aat novi biznisi da vospostavuvaat i odr`uvaat kontakti so biznis angelite i voedno da pretstavuvaat vrska pome|u pretpriema~ite i biznis angelite. Od druga strana, potrebna e silna vrska pome|u biznis inkubatorite, biznis angelite i univerzitetite kade mo`at da se rodat navistina kvalitetni visokotehnolo{ki idei. Stopanskite komori da vospostavuvaat i odr`uvaat kontakti so biznis angelite i voedno da pretstavuvaat vrska pome|u pretpriema~ite i biznis angelite. Da ja intenziviraat sorabotkata so biznis inkubatorite i univerzitetite na edno mnogu povisoko nivo. Mo`e da se formiraat zaedni~ki kontakt centri i kancelarii vo koi mo`nite investitori bi mo`ele da dobijat informacii za sekoj region, ideja, Ekspertite velat deka na vakov na~in poleka no sigurno }e se intenzivira aktivnoto u~estvo na biznis angelite vo Makedonija i so toa i dostapnosta na finansiskite sredstva za novi biznis potfati. Ova pak }e ovozmo`i kreacija na novi rabotni mesta.
forum.mk | 3 јуни 2011 | ФОРУМ
41
ДАВАЧКИ
Без зелен картон кога ќе влеземе во ЕУ Зелениот картон останува на важност не само летово туку и многу подолго. Иако веќе одредено време се анализира и шпекулира дали и кога ќе се укине зелениот картон, многу веројатно е дека тој ќе остане да постои се до влезот на Македонија во Европската Унија oд Даниела Михајловска Василевска
Sega koga e pove}e od jasno deka Zeleniot karton ostanuva da postoi, „MAKAMTRANS”, zdru`enie na prevoznicite, bara nov na~in da ja namali ovaa dava~ka. Re{enieto se bara preku Regulatornata komisija za energetika. Biqana Muratovska pretstavnik na „MAKAMTRANS„ veli deka vo tek se pregovori so regulatornoto telo i se bara model. Kamionxiite nudat dava~kata za zelen karton, ako ne mo`e celosno da se ukine toga{ postepeno da se namaluva pa taka do vleguvaweto na Makedonija vo EU da bide svedena na 0. No, imaj}i vo predvid deka na ova pra{awe (dali zeleniot karton }e se ukine i koga) se ~eka odgovor pove}e od dve godini, a sega e period na izbori mnogu verojatno }e ostane nere{eno u{te dolgo vreme. Spored godi{niot izve{taj na Nacionalnoto biro za osiguruvawe, lani vkupno se izvadeni zeleni karti za 11 milioni evra. Najbrojni se za lesni vozila i kamioni. Lekite koli platite 7,5 milioni evra, a kamionxiite 2,3 milioni. Statistikata poka`uva deka 115.000 vozila izvadile zelen karton. Duri 6.600 kamioni vozele nadvor od granicite na na{ata zemja. Spored
42
ФОРУМ | 3 јуни 2011 | forum.mk
statistikata prilo`ena vo godi{niot izve{taj na Nacionalnoto biro za osiguruvawe 335 {teti napravile makedonskite avtomobili vo stranstvo, a {tetata e 1,2 milioni evra ili 16,7% od vkupno platenite sredstva za zelen karton se potro{eni za pokrivawe na {teti. Kaj kamionxiite sostojbata e poinakva. Od vlo`enite 2,3 milioni evra za zelen karton, isplateni se {teti vo vrednost od 70% od platenata premija. КАМИОНЏИИТЕ ГО ПОСКА ПУВААТ ЗЕЛЕНИОТ КАРТОН? Od druga strana pak osiguritelnite brokeri zabele`uvaat deka tro{o-
cite za izdavawe na zeleniot karton se u{te se golem tro{ok za osiguritelnite kompanii. Goce Atanasovski od „Euro broker” veli: ”Iako statistikata poka`uva deka lani se izvadeni 115.000 zeleni kartoni, eden dobar del od niv se edni isti vozila koi vo edna godina izvadile dva i tri pati zelen karton. Ostanuva faktot deka 70% od vozilata {to se vozat vo Makedonija, nikoga{ ne izlegle od zemjata. Zeleniot karton samo po sebe ima svoi tro{oci. Ima fiksni, liniski tro{oci. Ima tro{oci za reosiguruvawe. Koga se pravi reosiguruvaweto, ne se pla}a po {teta po zelen karton tuku se reosiguruva
ПРЕМИИИ Паралелно, премијата што се исплаќа во случај на штета е различна. Од „МА КАМТРАНС“ велат, во Ма кедонија се исплатува најниска премија во случај на штета. Од 100.000 до 150.000 евра, или до 250.000 во случај на жртва. Во Србија премијата е до 500.000 евра. Но таму постои франшиза, за пого лем износ на премија се плаќа и поголема сума за зелен картон. Сега во Србија зелениот картон е дел од осигурувањето при регистрација. Таму во име на зелен картон се плаќа само 5 евра за изработка на документот. Бугарија на пример исплатува од 500.000 до 800.000 евра премија, со 200 евра зелен картон. Хрватска признава до 1 милион евра штета. ЦЕНИ ЗА ЗЕЛЕН КАРТОН
Цена на Зелен картон
Словенија 2 евра годишно со 224 евра автоосигурување Бугарија 104 евра за автоосигурување со зелена карта Грција 6 евра Србија 117 евра осигурување со зелената карта Црна Гора од 80 до 232 евра осигурување со зелената карта Албанија 449 евра осигурување со зелената карта Хрватска 435 евра осигурување со зелената карта pau{al. Treba da se analizira {to e podobro, dali celiot fond od {teti }e go platat samo tie {to izleguvaat nadvor, ili site. Koga }e vlezeme vo EU nema da mo`e da se pla}a zelen karton. Taa suma }e mora da se vnese vo registracijata (vo cenata na polisata). Vo Grcija site pla}aat. Koga vo Makedonija cenata na zeleniot karton }e ja vklu~at vo osiguruvaweto, iznosot na registracija }e bide ist. Sekade e taka, samo Bugarija e isklu~ok. Zo{to ? Ni jas ne znam. Tamu i registracijata i zeleniot karton se poevtini”. Mirko Zdraveski od „Vardar osiguruvawe”,veli: „Kolkava }e bide premijata ne zavisi od toa kolkava e cenata na ovaa dava~ka vo drugite zemji, tuku kolkava {teta pravat makedonskite vozila nadvor. Spored podatocite sega{nata premija gi pokriva tro{ocite i ako voop{to treba da se razmisluva za korekcija, toga{ treba da se zeme vo
predvid koi vidovi vozila so kolkav procent u~estvuvaat. Imaj}i vo predvid deka avtomobilite u~estvuvaat so edna tretina vo {tetite drasti~no treba da im se namali i cenata. Matematikite navistina poka`uvaat deka cenata na zeleniot karton mo`e da bide 10 evra za cela godina, No samo pod uslov ako dava~kata ja pla}aat site registrirani vozila, (a ne samo tie {to izleguvaat nadvor) i pod uslov da se zgolemi cenata na zeleniot karton na Kamionite”. КАДЕ Е ПРОБЛЕМОТ Zeleniot karton ima osnov da poevtini. No samo za gra|anite. Ne i za kamionxiite. Toa go poka`uvaat i nekolkute analizi {to gi ima napraveno Nacionalnoto biroto za osiguruvawe, a koi se dostaveni do Ministerstvoto za finansii i Agencijata za supervizija na osiguritel-
2.400 денари за 1 месец 3.600 денари за 3 месеци 6.500 денари за 6 месеци 9.000 денари за 12 месеци niot biznis u{te lani. Klu~niot problem e {to tokmu tie koi go pokrenaa pra{aweto za visinata na ova dava~ka (kamionxiite) so nova korekcija }e treba da dobijat povisoki ceni. „MAKAMTRANS” u{te pred tri godini pobaraa od Vladata da ja namali cenata na zeleniot karton kako antikrizna merka vo nasoka na ubla`uvawe na {tetite od svetskata kriza. Vladata toga{ go prifati predizvikot. Najavi korekcija na cenata. Duri be{e formirana i rabotna grupa so Nacionalnoto biro, osiguritelnite ku}i i Agencijata za supervizija na osiguritelniot biznis. Oficijalen stav od Ministerstvoto za finansii, za toa kakva korekcija mo`e da pretrpi ili }e pretrpi cenata na zeleniot karton, do den deneska nema. Sekoe barawe za nova informacija ostanuva so stavot deka analizite se u{te se pravat. Neoficijalno, kako re{enie i sega stoi - da se namali i toa drasti~no cenata za gra|anite, no vo toj slu~aj }e treba da se zgolemi za kamionxiite.
forum.mk | 3 јуни 2011 | ФОРУМ
43
БИЗНИС ВЕСТИ
„Сеавус“ отвори канцеларија во Битола Najgolemata IT kompanija vo Makedonija, „Seavus” otvori nova kancelarija vo Bitola. „Na{a cel e vo narednite 18 meseci vo Bitola da imame 60 vraboteni. So toa se obiduvame celiot talent {to vo Makedonija e spremen i sposoben da raboti na svetsko nivo da mu dademe edna {ansa da vleze vo svetskiot kanal na kreirawe na vrednosti i zaedno da kreirame podobra idnina”, istakna Ognen Cubalevski, operativen direktor na „Seavus”.
Igor Le{tar, Izvr{en direktor „Seavus”
Банкарите од Богов очекуваат да продолжи со стабилна политика
“Тетекс Јарн” оди во стечај
Zdru`enieto na bankarite ima{e sredba so noviot guverner na Narodnata banka na Makedonija, Dimitar Bogov. Od noviot guverner Bogov, bankarite pobaraa da prodol`i so dosega{nata monetarna politika koja ja vode{e Go{ev. „Od nego o~ekuvame da ne pravi radikalni promeni vo dosega{nata monetarna politika i da go po~ituva Zakonot za NBM”, istaknaa bankarite.
Norve{kata kompanija “Sandnes Uldvarefabrik”, koja poseduva dve tretini od kapitalot vo „Teteks Jarn”, proglasi kraj na proizvodstvoto. Informacijata ja potvrdi i Gligorie Gogovski, generalniot direktor na “Teteks”, firmata koja poseduva 33% od kapitalot na “Teteks Jarn”. Mesecov za “Teteks Jarn” najverojatno }e bide raspi{ana ste~ajna postapka.
Просечната плата 20.585 денари
Индустриското произ% водство порасна за 11%
Prose~nata mese~na isplatena neto-plata po vraboten vo mart 2011g. Iznesuva 20.585 denari, {to e za 1,2% pove}e vo sporedba so istiot mesec lani. Vakvoto zgolemuvawe se dol`i, pred se na zgolemuvaweto na prose~nata mese~na isplatena neto-plata po vraboten vo sektorite: uslu`ni dejnosti (19,8%), Umetnost, zabava i rekreacija (7,9%) i Informacii i komunikacii (5,6%).
Industriskoto proizvodstvo e zgolemeno za 11,8% vo april 2011 g., vo odnos na istiot mesec lani, poka`uvaat podatocite na Dr`avniot zavod za statistika. Industriskoto proizvodstvo vo sektorot rudarstvo i vadewe na kamen za istiot period bele`i porast od 20,8%, a prerabotuva~ka industrija bele`i porast od 14,7%.
Градежните дозволи најголем проблем за инвеститорите Makedonija ako saka da privlekuva stranski investicii treba da go smeni pristapot za vadewe na grade`ni dozvoli, vlezot na stranska rabotna sila i implementacija na novi zakoni. Ova be{e istaknato od UNKTAD, organizacija na Obedinetite Nacii zadol`ena za trgovija i razvoj koja go prezentira{e „Izve{tajot za investiciona politika na Makedonija i Programata za pottiknuvawe na investicii 2011-2014”.
44
ФОРУМ | 3 јуни 2011 | forum.mk
„Суша” од позитивни информации Индексите на пазарот на капитал во САД ја стартуваа минатата недела во црвена боја, како резултат на податоците за американската економија кои не се на завидно ниво, но сепак на крајот на неделата индексите завршија обоени во зелено. Исто така и азиски! те берзи четири дена во неделата беа обоени во црвено што се окаракеризира како нај! долга негативна серија на паѓање на хартиите од вредност од ноември минатата година
I VO EVROPA NEDELATA zavr{i negativno. Skoro cela nedela imavme „su{a” od pozitivni informacii {to dovede do pad na indeksite na berzite. No sepak, poslednite dva dena na trguvawe gi namalija negativnite nedelni zagubi, pri {to se poka~ija cenite na hartiite od vrednost skoro na site pazari na kapital kako rezultat na pozitivnite vesti od liderite na G-8 grupata deka ekonomijata po~nuva da zazdravuva. Cenite na akciite na amerikanskite berzi poka`aa pad, poto~no indeksot S&P500 minatata nedela padna za 1,33%, dodeka od po~etokot na godinata e zabele`an rast od 5,41%. I evropskite berzi bea vo pad. EUROSTOCK 50 zabele`a pad od 3,11%, dodeka od po~etokot na godinata do denes ima rast od 0,25%. Evropskiot indeks IND STXE 600. Pr pak zabele`a pad od 1,01%, dodeka od po~etokot na godinata rastot iznesuva 0,48%. I japonskata berza zabele`a pad. Indeksot NIKKEY 500 padna za 0,35%, dodeka padot od po~etokot na godi-
nata iznesuva 5,15%. Kineskite berzi bea vo rast, taka za ovaa nedela indeksot CSI 300 porasna za 4,59%, dodeka od po~etokot na godinata ima pad od 4,79%. Indiskite berzi bea vo pad. Indeksot BOMBAY STOCKEX 500 IDX zabele`a pad od 0,46%, dodeka od po~etokot na godinata do denes ima pad od 11,98%. Brazilskite berzi isto bea vo pad. Indeksot BRAZIL BOVESPA INDEX porasna za 2,70%, dodeka od po~etokot na godinata ima pad od 7,51%. I ruskite berzi bea vo pad. Taka indeksot RTS STANDARD INDEX padna za 1,39%, dodeka od po~etokot na godinata ima pad od 4,19%. Minatata nedela berzite od regionot bea {arenoliki. Indeksite na Belgradskata berza gi zabele`aa slednite rezlutati: BELEX15 porasna za 0,40%, a BELEXLINE porasna za 0,53%. Zagreba~kite indeksi: CROBEX padna za 0,26%, a CROBEX10 za 0,43%. Indeksot na Qubqanskata berza SBITOP padna za 0,21%. Sofiskiot indeks SOFIX zabele`aa pad od 0,54%, dodeka indeksot BG40 zabele`a pad od 1,12%. Saraevskata berza SASX-10 porasna za 1,69%. Indeksite od Bawalu~kata berza bea {arenoliki, taka BIRS padna za 0,33%, dodeka FIRS padna za 0,74%. Indeksot na Crnogorskata berza MONEX20 ovaa nedela porasna za 1,18%. Od po~etokot na godinata do denes
berzite od regionot gi imaat slednite rezultati: Indeksite na Belgradskata berza od po~etokot na godinata do denes porasnaa, BELEX15 za 21,27% i BELEXLINE za 12,73%; Zagreba~kite indeksi porasnaa, CROBEX za 6,00% i CROBEX10 za 6,59%; Indeksot na Qubqanskata berza SBITOP od po~etokot na godinata do denes izgubi 9,47%; Sofiskite indeksi zabele`aa rast, SOFIX od 19,87% i BG40 od 14,15%; Saraevskata berza SASX-10 porasna za 9,02%; Indeksite od Bawalu~kata berza porasnaa, BIRS za 14,32 i FIRS za 35,72%; Indeksot na Crnogorskata berza MONEX20 od po~etokot na godinata do denes padna za 14,60%. Indeksite na Makedonskata berza od po~etokot na godinata do denes porasnaa, MBI10 za 13,96%, MBID za 11,14% i indeksot na obvrznici OMB ima rast od 1,32%. Vo tekot na minatata nedela akciskite indeksi od Makedonskata berza bea vo rast, taka MBI 10 porasna za 0,19%, dodeka MBID porasna za 0,03%, {to se odnesuva pak do obvrzni~kiot indeks - OMB, toj zabele`a padod 0,11%. Mia StefanovskaZografska, Glaven izvr{en direktor, „Inovo status”Blagoj Mitrov, izvr{en direktor, „Fond Menaxer”
forum.mk | 3 јуни 2011 | ФОРУМ
45
СВЕТСКА ЕКОНОМИЈА
Декодирање на Доминик Строс(Кан Падот на првиот човек на ММФ кажува многу за трансатлантските разлики во односот кон сексот, моќта и законот
Venera. Tie mu se ismevaat na amerikanskiot puritanizam za seksualniot `ivot na javnite li~nosti. Dokolku nekoj politi~ar ja izneveruva soprugata vo Amerika, toa e znak na ne~esnost. Poglednete go samo gnevot frlen kon Arnold [varceneger po otkritieto deka ima vonbra~no dete. Vo pogolemiot del na Evropa, qubovnite aferi mo`e da bidat simbol na ma`estvenost i energi~nost. Toa e insinuacijata {to ja dade tokmu soprugata na Stros-Kan, An Sinkler. Pra{ana vo 2006 godina dali i pre~i reputacijata na nejziniot soprug, taa odgovori: „Ne, tuku navistina sum gorda na toa. Va`no e za politi~arite da zaveduvaat. Se dodeka me zaveduva i jas go zaveduvam, toa mi e dovolno". ПОВЕЌЕ ОД САМО СЕКС
GO PREDUPREDIV, navodno izjavil francuskiot pretsedatel Nikola Sarkozi koga slu{nal deka Dominik Stros-Kan e uapsen vo Wujork pod obvinenie za obid za siluvawe hotelska sobarka. Koga Stros-Kan vo 2007 godina bil premesten vo Va{ington za da ja prezeme funkcijata direktor na Me|unarodniot mo-
46
ФОРУМ | 3 јуни 2011 | forum.mk
netaren fond (MMF), Sarkozi navodno mu rekol da gi smiri strastite, bidej}i zaminuva vo zemja {to za malku }e go izbrka{e Bil Klinton od funkcijata poradi toa {to ima{e qubovna vrska so pripravni~ka vo Belata ku}a. Koga stanuva zborot za seksot, isto kako i za vojnata, Evropejcite se od
Privrzanosta na politi~arite kon seksot nikade ne e tolku tolerirana kako {to e slu~ajot so Italija. Za Silvio Berluskoni, italijanskiot premier {to ve}e nekolku mandati e na vlast, seksualniot apetit e pra{awe na gordost, a ne na sram. Nemu mu se sudi za pla}aweto za seks so maloletna prostitutka. No za kavalerot nema lisici na racete. Toj radosno izjavuva deka go saka `ivotot i deka gi saka `enite. Amerikancite (i mnogu Evropejci) se zbuneti od sposobnosta na Berluskoni za pre`ivuvawe na prikaskite za negovite {okantni bunga-bunga zabavi. Evropejcite se zbuneti od zategnatosta na amerikanskiot javen `ivot, vo koj eden oralen seks vo Belata ku}a mo`e da dovede do otpovikuvawe na pretsedatelot. No slu~ajot na Stros-Kan e mnogu pove}e od samo seks. Dokolku poglednete podlaboko, }e otkriete mnogu razliki vo transatlantskite stavovi. Edno pra{awe e kolku privatnost bi trebale da u`ivaat javnite li-
~nosti. Amerikanskata nametlivost mo`ebi izgleda nevkusno za Evropejcite. Od druga strana, Amerikancite ne mo`at da razberat kako poznati li~nosti vo Britanija mo`e da si obezbedat „supersudski nalog", so koj novinarite se spre~uvaat da pi{uvaat za nekoi pikanterii ili, pak, za samoto postoewe na takviot nalog. Evropskata tolerantnost na zabavnite politi~ari nosi rizik od sozdavawe kultura na molk i imunitet, koj lesno mo`e da gi zamati liniite pome|u dobrovolna vrska, maltretirawe i direkten napad. Henri Kisinxer mo`ebi misle{e deka mo}ta e krajniot afrodizijak. No mo}ta isto taka mo`e da bide sredstvo za iznuduvawe seksualni i drugi uslugi. Dokolku dr`avata i mediumite sorabotuvaat da mol~at za bludot i nemoralnosta za politi~arite, toga{ ne li e polesno da se krijat i drugite neprimerni odnesuvawa, kako {to e korupcijata? Koga Stros-Kan be{e nazna~en na funkcijata vo MMF, @an Kvatremer, dopisnikot na francuskiot vesnik „Liberasion", be{e eden od retkite {to izrazija zagri`enost za nego-
vite bludni odnesuvawa. „Negoviot odnos kon `enite e premnogu insistira~ki, ~estopati se dobli`uva do maltretirawe. Osobina {to im e poznata na mediumite, no nikoj ne zboruva za toa„, pi{uva Kvatremer na svojot blog. Toj predupredil deka MMF e poln so anglosaksonski normi na odnesuvawe i deka Francija ne mo`e da si dozvoli skandal. „ДАЛИ ТЕ УПЛАШИВ?“ Vo 2007 godina, mladata pisatelka Tristan Banon na televizija go opi{a navodniot napad od Stros-Kan, koj se slu~il vo 2002 godina vo tekot na intervjuto {to taa mu go pravela. Programata ne privle~e vnimanie pri prvoto prika`uvawe, delumno i poradi toa {to be{e prika`ana na nepoznat televiziski kanal. No sega, taa zadol`itelno treba da se pogledne. Imeto na StrosKan povtorno se pojavi otkako Banon go opi{a negovoto odnesuvawe kako na zagreano {impanzo, naglasuvaj}i deka so nego se borela na podot. Banon veli deka toj podocna i ispratil morni~ava SMS-poraka
so sodr`ina „Dali te upla{iv?". Taa razmisluvala da podnese tu`ba, no ne sakala da bide zapametena kako devojkata {to ima{e problem so politi~arot. Slu~ajot na Banon ne e prvo maltretirawe na novinarka od strana na mo}en ~ovek. No toa {to e intrigantno za ovaa prikazna e faktot deka imeto na StrosKan ne proteklo vo javnosta, kako {to sigurno }e be{e slu~ajot vo SAD ili vo Britanija. Mo`ebi be{e neizbe`no, ako se zeme predvid popularnosta na StrosKan i anonimnosta na sobarkata, toa {to pove}e vnimanie im se posveti na nevoljite na porane{niot direktor na MMF otkolku na obvinuvawata od negovata navodna `rtva. I navistina, slikata na Stros-Kan vo lisici, pri negovoto priveduvawe, mnogumina vo Francija ja smetaat za napad vrz dostoinstvoto na obvinetiot i del od rasipaniot praven sistem, koj mnogu pove}e vnimanie i posvetuva na kaznata otkolku na pravata na obvinetiot. (Analizata e na „Ekonomist", a opremata e na redakcijata)
forum.mk | 3 јуни 2011 | ФОРУМ
47
БИЗНИС СВЕТ
Поранешен италијански гувернер во затвор Italijanskiot sud go osudi na ~etiri godini zatvor porane{niot guverner na italijanskata Centralna banka Antonio Facio, poradi pazarna manipulacija i bankarskiot skandal koja ja trese{e Italija vo 2005 godina, vo tekot na borbata za prevzemawe na italijanskata banka Antonvenete.
Европската комисија го поддржа „Јужниот тек“
Светските банки го држат имотот на Либија
Evropskata komisija }e ja poddr`i nacrt izgradbata na gasovodot od Rusija vo Evropa - „Ju`en tek", izjavi evropskiot komesar za energetika, Ginter Etinger. Svesni sme za zna~eweto na „Ju`niot tek" kako na~in na diferzifikacija na isporakata, kako za Rusija, taka i za Evropa, izjavi Etinger.
Vode~kite svetski banki dr`at milijardi dolari libiski dr`aven imot, a vo libiska sopstvenost, me|u drugoto, se i akcii vo golemite kompanii kako „Doj~e telekom" i BP. Vo taa grupa na finansiski kompanii, me|u drugite, se i britanski HSBC i Rojal bank of Skotland, kako i amerikanskite Goldman Saks i XP Morgan ^ejs, japonskata Nomura i francuski Sosiete @eneral.
Првпат жена најбогата во Австралија Xina Rinehart koja e na ~elo na rudarska kompanija stana prvata `ena koja ja predvodi listata od najbogatite Avstralijci, objavi finansiskiot magazin BRW. Taa vo minatata godina go udvoi svoeto bogatstvo koe sega iznesuva 10,3 milijardi avstraliski dolari ili 7,6 milijardi evra. Prvpat vo 28te godini postoewe na listata od 200-ini najbogati Avstralijci edna `ena go zazema prvoto mesto.
Во Јапонија пад на извозот од 12,5%
Поголем раст на стопанството во САД и во ЕУ Organizacijata za ekonomska sorabotka i razvoj (OECD) objavi deka {ansite za ekonomski rast vo SAD i EU se popraveni i predviduva rast za godinava od 2,65% vo SAD i 2% vo Evropa. OECD vo noemvri dade procenka za rast na amerikanskata ekonomija od 2,2%, a za evropskata od 1,7% procenti. BDP na site 34 dr`avi ~lenki na Organizacijata }e se zgolemi za 2,3%.
48
ФОРУМ | 3 јуни 2011 | forum.mk
Japonskiot izvoz naglo padna vo april pod pritisok na martovskiot zemjotres i cunami, koi uni{tija brojni fabriki i predizvikaa ogromni zagubi vo proizvodstvoto {irum zemjata, soop{ti vladata vo Tokio. Izvozot e namalen za 12,5% na godi{no nivo, najmnogu vo poslednite 18 meseci - na 5.160 milijardi jeni ili 62,8 milijardi dolari.
КУЛТУРА
Балансирањето по жица е најавено како голема атракција на годинашниов Баскерфест во Скопје. На вештите артисти тоа им доли кува... Прашање е до кога домаш ната културна политика ќе оди по тенка жица!? kultura@forum.com.mk
Астерфест по седми пат Миодраг Табачки, сценограф и костимограф Гласајте за Урбаните легенди Финеса Елеуса
АСТЕРФЕСТ 2011
Седумка Како што еден од промотерите на отворањето на годинашниов Астерфест рече, седмицата треба да е среќниот и клучниот број, како Седмиот печат, како седмица на лото, како седмиот ден во неделата, како седма уметност,... така и седмиот Астерфест од Влатко Галевски
Goran Tren~ovski, Sun~ica Unevska, Salaetin Bilal, Laila Pakalnina, Evgenija Teodosievska, Otec Grigorij
Salaetin Bilal i Toni Mihajlovski vo “@ar~e” na Tomi Aleksov
50
ФОРУМ | 3 јуни 2011 | forum.mk
ME\UNARODNIOT festival na kratkiot, dokumentarniot i animiraniot film u{te na pettoto svoe izdanie konstatiravme deka cvrsto stoi na festivalskoto tlo na Makedonija, pa i po{iroko. Izminatata filmska nedela vo Strumica poka`a deka Asterfest ve}e prerasna vo relevantna filmska manifestacija so internacionalen predznak, so potencijal i publika koi potvrduvaat dek se raboti za zna~aen segment na makedonskata kultura. Da po~neme od otvoraweto, koe ne zna~e{e samo protokol i kurtoazija. Imeno, vo ovoj predizboren vrie`, vo vreme koga predizbornite slogani i marketin{ki poraki bezmilosno go zagaduvaat mediumskiot prostor vo Makedonija, vo Strumica
se slu~i mal, no zna~aen kulturnopoliti~ki presedan. Eden do drug vo po~esniot red sedea ministerkata za kultura Elizabeta Kan~eska Milevska i gradona~alnikot na Strumica Zoran Zaev. Obajcata imaa svoe obra}awe do publikata i gostite vo salata, i kolku i da se raboti za protokolarnen manir, tie kako glavni pomaga~i na festivalot, na mig gi stavija nastrana partijskite boi i predizborni slogani i so dol`no po~ituvawe si upatija pozdravi, {to prisutnite lesno go prepoznaa kako civiliziran gest na dobronamernost i mo`nost za zaedni{tvo koga kako prioritet }e se zemat op{tite kulturni vrednosti bez ogled na partijskata pripadnost. Kako nagrada za vakviot poteg mnogubrojnata publika obajcata gi nagradi so iskren i pottiknuva~ki aplauz. Zna~i, i me|u “luti protivnici” dijalogot e mo`en. Godina{niov Asterfest ima nekolku bitni momenti koi doneoa i koncepcisko i programsko no i prostorno osve`uvawe. Vo Strumica bea pokaneti i dojdoa golem broj mladi avtori, producenti i filmski rabotnici od Evropa ([kotska, Avstrija, Holanija, Turcija, Grcija, Anglija, Litvanija...). Nivnoto prisustvo sekako e eden od klu~nite segmenti na festivalot. Kako i sekoja godina Asterfest ima{e svoi laureati. Godinava duri trojca. Legendarniot Timoti Bajford kaj nas poznat po kultnite detski serii Neven i Poletarac, koj od zdravstveni pri~ini (ima polni 80 godini) vo posleden moment go otka`a doa|aweto vo Strumica. Makedonskiot akter Salaetin Bilal dobi priznanie za osoben pridones vo filmskata umetnost a re`iserkata od Latvija Laila Pakalnina priznanie za isklu~itelen pridones vo oblasta na kreativniot film. Vo prekrasniot ambient na manastirot vo Vequsa bea odr`ani besedite i sredbata so Bilal i Pakalnina. Oficijalnoto me|unarodno `iri na sedmiot Me|unaroden Filmski Festival Asterfest sostaveno od g-ca Sowa Henri~i ([kotska), g-din Kimon Cakiris (Grcija) i g-din Sa{ko Nasev (Makedonija) dodeli nekolku nagradi: Gran Pri-to (Zlatnata potkovica) otide vo racete na Biljana Garvanlieva za filmot [iva~kite, a srebrenata i bronzenata potkovica gi dobija filmovite Bez Qubov, na danskata re`iserka Brixit Stearmoz odnosno francuskiot film Pandora na Vir`il Vernie.
Nagradata od novinarskoto `iri vo programata Muvilend ja dobi hrvatskiot film @olta mese~ina na re`iserot Zvonimir Juri}. Ovaa godina festivalot (i gradot Strumica) dobija eden simpati~en mal amfiteatar vo strumi~kiot park, kade pod otvoreno nebo mo`ea da se sledat festivalskite proekcii. Mladite od gimnazijata Jane Sandanski dolgo }e go pametat filmskiot ~as so re`iserkata od Latvija Laila Pakalnina, koga ~as i polovina taa zboruva{e za svoite po~etoci, soni{ta i uspesi na svoite filmovi a qubopitnite mladi ja opsipuvaa so brojni pra{awa. Odli~no organiziran masterklas za mladi, koj i ponatamu teba da se
koristi kako uspe{en recept za komunikacija na filmskite profesionalci so potencijalnite filmaxii. Za Asterfest ve}e nemo`eme a i ne treba da zboruvame kako za festival vo podem. Vo dosega{nite sedum izdanija timot predvoden od Goran Tren~ovski poka`a deka festivalot i so skromen buxet stoi na cvrsti noze i programski i organizaciski. Za toj i ponatamu da raste, a vo ime na afirmacija na svetskite i doma{nite filmsko-kulturni relacii, neophodno e ponatamo{na finansiska i logisti~ka op{testvena i institucionalna poddr{ka i impuls. Mo`ebi ne e se vo parite... no vo slu~ajov e mnogu do parite.
Biljana Garvanlieva
Laila Pakalnina i Zoran Zaev
forum.mk | 3 јуни 2011 | ФОРУМ
51
СТАВ
Партиски програми Златко Теодосиевски
KOGA BI SE obidele da ja sogledame od naj{iroka perspektiva sostojbata vo makedonskata kultura v~era, denes, utre - odnosno koga bi posakale da ja vidime najgolemata slika za site (ne)razvojni scili i haribdi niz koi {to pominavme ovie dvaesetina godini, neminovno bi do{le tokmu do izvorot: partiskite pogledi / programi za kulturata, toest na~inot na koj {to istata (kulturata) bila opservirana (i sekako - vodena) od strana na relevantnite politi~ki partii vo Makedonija. Za razlika od „crnoto” minato, ovie denes (i v~era, i verojatno i utre), neli, (bi) treba(lo) da se poumni, „povidoviti”, podemokrati ... Zatoa {to ovie sega{nive (i minatite, i verojatno i idnite) bi trebalo da znaat koja i kakva kultura e soodvetna za dene{novo vreme, koi i kakvi odnosi vo kulturata se produktivni, sovremeni, primenlivi ... na novite demokratski uslovi. No toa e taka samo vo teorijata (i mo`ebi vo nekoj spot). Vo realnosta, pa duri i na hartija - vo aktuelnite partiski programi - se’ e poinaku! Denes, vo samoto predizborie, aktuelnata partiska ponuda vsu{nost nema {to da ponudi. I toa e tolku zabele`itelno {to prosto za~uduva! Ako vo site drugi oblasti barem nekako mrdnavme od mrtva to~ka, ako barem se obiduvame kako dale~no eho da gi fa}ame evropskite situacii vo nekoi oblasti, vo kulturata vremeto kako da zastanalo. I toa ne vo podale~noto „crno” minato (koga sepak postoe{e nekakva partiska kulturna programa), tuku sme se zakopale vo bezidejnata i {arlatanska kulturna „politika” od vremeto na na{iot prv „nezavisen” minister za kultura od po~etokot na devedesetite i sfa}aweto na kulturata kako izgubeno vreme! I
se’ nekako, gore-dolu, se dvi`ime po tie izodeni pateki na improvizacijata, ne gledaj}i ja {umata od drvoto. Dene{nata „ponuda”, iako navidum razli~na, vo (naj)golema mera e sli~na. Osven nekolkute, sosema beglo poso~eni „razvojni” nasoki, partijata na vlast povtorno, glavno, nudi spisok na izgradba / realizacija na kapitalni proekti so ime i prezime, spisok na arheolo{ki iskopuvawa i sli~no. Toa se ne{ta koi {to, mo`ebi, bi sakale da gi pro~itame, no nekade podolu vo kulturnata ponuda, posle sistemskite, srednoro~nite razvojni naznaki za dvi`ewata vo kulturata vo celina i nejzinoto pribli`uvawe do EU. So malku poinakov pristap, glavnata opoziciska partija poso~uva nekolku „ideolo{ki” pozicii vo kulturata, no i taa pa|a vo t.n. proektna stapica, prisutna vo na{eto sekojdnevie nekolku godini nanazad, izdvojuvaj}i (sepak ne vo forma na „spisok za na pazar”) pove}e celni mesta koi {to, pove}e ili pomalku, se identifikuvaat kako akutni vo makedonskata kultura. Posebno mesto pak mu e dadeno na nevralgi~nata to~ka „Skopje 2014” i - na jazikot kako „... edinstvenata na{a kompletna tatkovina” (Bla`e Koneski)! Od seto toa, za `al, vo dvata slu~ai, ne mo`at da se sogledat prioritetnite razvojni pravci, pretpostaveniot kulturen model, na~inot i metodite na razre{uvawe na so godini naplastenite sistemski problemi i nedostatoci vo kulturnata sfera. Mnogumina }e re~at deka ova se sepak izborni programi i vo niv treba samo da se - vetuva! Mo`ebi, no glasa~ite verojatno treba da znaat po koi pati{ta }e se odi za da se realizira vetenoto ({to ne sekoga{ e kompatibilno!), kako sistemski }e se re{avaat oddelni pra{awa (na primer, statusot na javni slu`benici vo kulturata i site menuvawa {to sledat so nego), itn. Ne{to porazli~na vo ovoj pogled e programata na Liberalno demokratskata partija, vo koja {to se nayira sistemski pristap (slobodna kultura, nezavisni institucii, moderni-
zacija, usoglasuvawe so EU regulativata itn.), za da pak nedostasuva tokmu ona realno i sekojdnevno prakti~no poznavawe na problemite. Ottuka, ovaa programa pove}e zali~uva na „zamok” ni na nebo ni na zemja, i verojatno ja sostavuval nekoj kni{ki „intelektualec” bez pocelosni prakti~ni soznanija za realniot mig na makedonskata kultura. Kako vo ovoj pogled rabotat drugite? Prili~no poinaku! Stabilnite i ve}e zaokru`eni sistemi vo kulturata (Britanija, Germanija, Francija) se bavat so „ideolo{ki” / teoriski detali, so razvojni nasoki, so prioriteti. Ili pak voop{to ne se bavat so kulturata. Na primer britanskata Laburisti~ka partija osobeno vnimanie vo svojata programa posvetuva na obrazovanieto, od kulturnata svera dominantna e gri`ata za bibliotekite („da gi so~uvame na{ite biblioteki”!). Osobeno interesen pak e izborniot koalicionen dogovor me|u CDU, CSU i FDP, kade vo delot za kulturata, sosema kratko i udarno, glavno se govori za najtesnite prioriteti: germanskiot jazik, kulturnite odnosi i obrazvonata politika, germanskite kulturni centri vo stranstvo i sl. Od pobliskite eks-jugoslovenski dr`avi, hrvatskata HDZ nudi seriozna politi~ka platforma za razvoj na kulturata i nejzinata va`nost vo „razvojot i za~uvuvaweto na identitetot na hrvatskiot narod”. Sosema op{to, no precizno, ovaa platfroma gi balansira najbitnite pra{awa vo razvojot na kulturata vo Hrvatska, poso~uvaj}i gi prioritetite i udarnite to~ki. Ottuka, kako i da gledame na ovie ne{ta, partiskite programi se prviot ~ekor kon osmisluvaweto i, potoa, realizacijata na podobri denovi za makedonskata kultura. Ako pak tuka ponudata e (pod)prose~na, takva }e bide i kulturata! Ako toa do sega ne sme go razbrale, vreme e da po~neme. [to pobrgu toa podobro!
forum.mk | 3 јуни 2011 | ФОРУМ
53
фото: Андреј Гиновски
Разговор со Миодраг Табачки, сценограф и костимограф
Континуитет на професионализмот Плодната и долгогодишна соработка со македонските културни институции е главната причина Миодраг Табачки да стане вистински пријател на културната јавност во Македонија од Тони Димков
KOSTIMOGRAF I scenograf, pedagog i arhitekt, likoven umetnik i dizajner, i navistina dolg spisok na teatarski, baletski, operski i kukleni pretstavi, brojni nagradi i priznanija, a vo poslednive godini i knigi, se povrzani so Miodrag Taba~ki. Poznat i priznat e kako umetnik, u{te pove}e kako prijatel na mnogu makedonski kulturni dejci i institucii. Raboti kako redoven profesor na belgradskiot Fakultet za dramski umetnosti, kade predava Scenografija i kostimografija. Pritoa veli deka ne sozdava novi kostimografi i scenografi, bidej}i im predava na studentite po re`ija, tuku na idnite re`iseri se obiduva da im gi otkrie tajnite na fenomenot na koristeweto na scenografijata i kostimografijata vo nivnite dela. Re~isi site detali od negoviot tvore~ki `ivot ve}e se vneseni
54
ФОРУМ | 3 јуни 2011 | forum.mk
vo „Monografija Miodrag Taba~ki” na izdava~ot KLIO od Belgrad. Godinava se pojavi i „Avtomonografija” so koja Taba~ki e mnogu gord. Negovoto prisustvo vo Skopje vo tekot na podgotovkite na baletot „Zaspanata ubavica” go iskoristivme za potsetuvawe na del od negovite tvore~ki momenti vo Make- donija, no i za otkrivawe na del od negovite profesionalni principi na dejstvuvawe. Povtorno sorabotuvate so MOB, ovoj pat vo realizacijata na baletot „Zaspanata ubavica” od ^ajkovski, koja be{e del od programata na Majskite operski ve~eri. Prakti~no, koga prv pat po~naa va{ite anga`mani vo makedonskite kulturni institucii? Mojata sorabotka so makedonskite kulturni institucii e dolga i plodna. Zapo~na u{te vo 1977 godina so
re`iserot Slobodan Unkovski vo Dramskiot teatar vo Skopje, so pretstavata „Hamlet” i toga{ mladiot akter Meto Jovanovski vo glavnata uloga. Podocna rabotev na pove}e dramski pretstavi, dodeka so Makedonskiot balet po~nav da sorabotuvam vo 90-tite godini na 20tiot vek. Dosega rabotev na „Karmina burana” koja sè u{te e na repertoarot, potoa „Gilga” spored epot Gilgame{, „Pink flojd revisitid”, „Makedonska povest” so pokojnata Olga Milosavleva, i pred nekolku godini „Ana Karenina” so Tawa Vujsi}-Todorovska, po koreografija na Surmean Hazaros. Sega, so „Zaspanata ubavica”, ja prodol`iv sorabotkata so Makedonskiot balet. Kolku vreme vi treba{e da gi podgotvite kostimite i scenografijata za baletot „Zaspanata ubavica”,
imaj}i v predvid deka stanuva zbor za kompleksno delo? Iako stanuva zbor za skratena muzi~ka verzija na baletot, sepak, toa ne zna~i deka e skratena i vizuelnata komponenta. Zna~i seto ona {to e potrebno za celosnata verzija na baletot potrebno e i vo ovaa koncepcija. Poznato e deka „Zaspanata ubavica” e eden od najkompleksnite baletski proekti, bidej}i ima nekolku promeni na scenografijata i brojni promeni na kostimite. Pritoa imavme mnogu kratok rok da gi podgotvime i scenografijata i kostimite. Vo su{tina, prviot sostanok so koreografot Viktor Jaremenko go imav pred dva i pol meseca, {to e rezultat za Ginisovata kniga na rekordite, ne samo za mene, tuku, pred sè, za baletskata rabotilnica kade se podgotvuvaa kostimite i dekorot za ~etirite promeni na scenata. Kolku ste zadovolni od krajniot rezultat? Koga se po~nuva i koga se ~eka na mene, toga{ nemam strav. Koga se ~eka nekoj drug da ja zavr{i rabo-
tata, toga{ imam trema. Na krajot, koga seto }e se zavr{i, }e se zaboravat site negativni momenti i vo se}avaweto ostanuva samo ona {to bilo ubavo, i toa e najgolemata prednost na rabotata vo teatar. Mislam deka istoto im se slu~uva na site koi{to rabotat vo teatarskite institucii, a ne samo na mene. Uspe{nata premiera vlijae vrz toa da se zaboravat site negativni momenti koi se slu~ile vo tekot na podgotvuvaweto na pretstavata. Ve}e mnogu godini ste vo ovaa dejnost. Spored koi kriteriumi gi birate proektite vo koi }e rabotite, nezavisno dali stanuva zbor za teatar, balet ili opera? Seto toa se razli~ni `anrovi i sekoj od niv ima pove}e i pomalku intrigantni momenti. Mene, ednostavno, me ponesuva ili deloto ili muzikata, i vo taa smisla nemam nekoi odnapred opredeleni nasoki. No, zatoa na sekoja pretstava i na sekoj proekt im pristapuvam na ist na~in i so ednakvi emocii i nikoga{ ne mi se slu~ilo da se povtoram vo odredena rabota. Ne mo`am da
ka`am deka u~estvuvam vo baletskite pretstavi samo zatoa {to sakam da se zanimavam so estetikata, koja e najsoodvetna vo re{avaweto na baletskite vizuelni problemi. Kaj mene toa ne e slu~aj. Sekoja pretstava ima svoi barawa i zatoa na sekoja pretstava ì pristapuvam najdobro {to znam i {to mo`am. Kolku vo celata rabota e va`na komunikacijata so re`iserot, koreografot ili so avtorot na deloto? Toa najmnogu zavisi od deloto i tuka nema pravila. Koga stanuva zbor za klasi~en balet, dokolku ~ovekot e upaten vo problematikata, toga{ nema mnogu dogovori i razgovori so koreografot, bidej}i, vo princip, se znae kako se re{avaat problemite. Koga stanuva zbor za dramski tekst, a osobeno za moderen dramski tekst, kako ne{to koe sè u{te ne e ispitano i sè u{te e nepoznato, toga{ e potrebna mnogu pogolema sorabotka me|u re`iserot, scenografot i kostimografot. Vo klasi~niot balet i vo operite mnogu raboti se podrazbiraat i treba da se znaat duri i pred da se so-
Turandot
forum.mk | 3 јуни 2011 | ФОРУМ
55
stavi ekipata koja }e raboti na pretstavata. So koi makedonski teatarski re`iseri ste sorabotuvale dosega? Mislam deka imav golema sre}a zatoa {to ne samo {to rabotev so najdobrite makedonski re`iseri, tuku rabotev i so vrvnite jugoslovenski re`iseri, no mo`am da se pofalam deka go dobiv istiot rezultat i vo rabotata so re`iserite od pomladite, pa duri i od najmladite generacii, kako {to se moite studenti. So gordost mo`am da ka`am deka navistina sum sre}en poradi toa {to sum rabotel so kvalitetni re`iseri. Konkretno, toa se Slobodan Unkovski, Qubi{a Georgievski, Vladimir Mil~in, Qup~o Georgievski, Sa{o Milenkovski, i toa navistina bea uspe{ni sorabotki. Kakva e va{ata komunikacija kako profesor so studentite na FDU vo Belgrad i, od druga strana, kako se postavuvate kako umetnik koj sè u{te aktivno raboti na razli~ni proekti? Rabotite nekako se nadopolnuvaat. Siguren sum deka ne u~at samo u~enicite od profesorot, tuku }e bidam iskren i }e ka`am deka moite studenti ~esto me inspiriraat mene. Na nekoj na~in me povlekuvaat so sebe, kako {to, verojatno, jas niv gi upatuvam vo tajnite na profesijata. Toa e reciprocitet, koj, ako go sporedam so mojata rabota, ne mo`am, a da ne konstatiram deka sli~no se slu~uva i na profesionalniot plan. Stanuva zbor za vzaemnosti - tekstot ili muzikata me inspiriraat mene, a go inspiriraat i re`iserot, potoa gi razmenuvame mislewata i taka go sozdavame proektot. Na krajot na krai{tata, toa e kolektivna rabota, nezavisno dali stanuva zbor za pedagogija, ili za
pleksni oblasti, taka {to nikoga{ ne mo`ete da bidete dovolno podgotveni kako kostimograf i scenograf bidej}i ne znaete {to ve ~eka vo sledniot proekt. Bidej}i, me|u drugoto sum i in`iner po arhitektura, sum rabotel na teatarski pretstavi vo koi od mene se barale znaewa od arhitekturata, no sum rabotel i na proekti vo koi se barala mnogu specifi~na arhitektura, poto~no, arhitektura na stacionari i nervni kliniki. Za takvo ne{to pokorisno }e be{e da imav zavr{eno psihologija ili psihijatrija, otkolku arhitektura. Zna~i, ne znaete na kakva zada~a }e naidete. Isto taka, postojat kostimi koi se estetika i dizajn, i postojat kostimi koi se karakter. Za ovie vtorite nema da bide lo{o, pokraj dizajn i slikarstvo, kostimografot da studiral i psihologija. Zna~i sekoja pretstava bara Mostot na Drina posebna podgotovka koja ne e povrzana so onaa podgotovka koja, kako profesionalci, sme umetni~ko tvore{tvo koe ima doja steknale vo tekot na studiraweto. pirni to~ki tokmu preku takvata sorabotka. Dali ima linija koja vo tekot na celoto va{e tvore{tvo ja vle~ete po Vo va{ata profesionalna umetni~sebe? [to e toa {to vas ve karakteka kariera od edna strana se kostirizira kako umetnik? mografijata i scenografijata, a od Znaete, teoreti~arite i kriti~aridruga e arhitekturata. Kako uspevate te pronao|aat odredena linija vo da ja pronajdete zlatnata sredina? mojata rabota, iako site konstatiKostimografijata i scenografijata raat deka se slu`am so razli~ni samite po sebe se neverojatno komsredstva, deka davam razli~ni re{enija, me|utoa kontinuitetot na mojata rabota mo`e da se odredi, pred sè, so mojot odnos kon profesijata i ona za {to ve}e zboruvav, a toa e koristeweto na sè i se{to so cel da se afirmira osnovnata ideja na deloto, nezavisno dali stanuva zbor za opera, balet, teatarska ili kuklena pretstava.
forum.mk | 3 јуни 2011 | ФОРУМ
57
ВОДИЧ
03 12 јуни
01 – 05 јуни
Баскерфест
Недела на архитектурата, Скопје 2011
Плоштад Македонија Od 3-ti do 12-ti juni niz ulicite na Skopje }e se odr`i ovoj ve}e odli~no etabliran uli~en festival koj na gradot vo tekot na svoeto slu~uvawe mu dava posebna energija i {arm. I ovaa godina festivalot }e bide realiziran vo sorabotka so grad Skopje, Ministerstvoto za kultura i op{tina ^air. Lokaciite koi organizatorite gi odbraa za glavnata programa na novoto izdanie na Baskerfest se o~ekuva da se realiziraat na plo{tadot Makedonija, Stara ~ar{ija i Vero-centar. Organizatorite najavuvaat deka Skopje vo period od 10 dena }e bide doma}in na 30 razli~ni doma{ni i internacionalni artisti koi }e i ovozmo`at na publikata pove}e od 400 vozbudlivi nastapi. Ovaa godina sve~enoto otvoraweto }e se slu~i vo ramkite na Vero centarot so spektakularniot nastap na Ablikim, Wire walk (odewe po `ica) koj }e ja podgree atmosferata za denovite koi sleduvaat. U{te eden nastap po koj }e se pameti godina{niot Baskerfest, e pirotehni~kiot spektakl na germanskot umentik Eddie Egal, koj vo `ivo pred o~ite na posetitelite }e izvede to~ka na samozapaluvawe.
4 јуни
„Ромео и Јулија" премиера МНТ Na 4 juni na scenata na MNT, premierno }e bide izvedena pretstavata „Romeo i Julija" vo re`ija na gostinkata od Bugarija, Lili Abaxieva. Kuriozitet e {to prvpat na doma{nata teatarska scena }e se postavi ovaa drama so kompletno ma{ka akterska ekipa. Vo pretstavata igraat osum akteri od pomladata generacija. Romeo go igra Denis Abdula - student po gluma, a Julija Igor Stoj~evski. Vo pretstavata nastapuvaat i Sa{ko Kocev, Oliver Mitkovski, Slavi{a Kajevski, Bojan Kirkovski, Martin Petrovski i Nikola Proj~evski od bitolski teatar. „Ovaa pretstava e za qubovniot kopne` vo koj apsurdot, nade`ta i smrtta si razmenuvaat repliki. Ne e mo`no, nitu potrebno, da se otka`e{ od qubovta vo ime na socijalnata ili religioznata dol`nost. Op{testvo nema nikakvo mislewe na temata qubov, toa duri i e nesposobno da ja zabele`i ovaa pojava bidej}i gi zabele`uva samo grubite ne{ta. Qubovta me|u Romeo i Julija nema samo zemna, tuku i ve~na smisla" - veli re`iserkata za svojata nova postavka na „Romeo i Julija".
58
ФОРУМ | 3 јуни 2011 | forum.mk
Дом на АРМ Skopskata nedela na arhitektura }e se odr`i od 1 do 6-ti juni i }e sobere na edno mesto 40 predava~i, renomirani arhitekti, eksperti po arhitektura, sociologija na urbano `iveewe, dizajn i urbanizam od 20-tina zemji. So izborot na gostite-predava~i, kako i so osmislenata programa koja vklu~uva predavawa, izlo`bi, oma` na Bogdan Bogdanovi}, debati so stranskite gosti, studentski rabotilnici (so 7 internacionalni fakulteti i 50 studenti), filmska programa i muzika organizatorite velat deka }e se obidat da go ispolnat vremeto na skopjani so unikatno iskustvo i do`ivuvawe na konceptot na arhitekturata kako del od modernoto `iveewe vo sociolo{ko-kulturolo{ki internacionalen kontekst - von aktuelnata dnevna politika/arhitektura. Nastanot }e se odviva vo Domot na ARM od 11:00 do 20:00~, a vo parkot pred Domot }e bide postavena atraktivna Iglo struktura so kapacitet za 300 lica, koj {to za vreme na manifestacijata }e bide mesto za odmor, sredbi i zabava, od 21:00-01:00~. Skopje e se u{te nedovolno otkriena arhitektonska destinacija, so sopstven puls od vremiwata koi go odminale. Vo toj aspekt, ovoj festival ima za cel ne samo da ja pribli`i svetskata scena do makeodonskite gra|ani tuku Skopje i negovata pove}e vekovna prikazna da ja promovira na Svetot. Vleznicite za celiot festival ~inat 900 denari, a za studenti 600 denari.
17 24 јуни
Македокс – филмски фестивал Od 17-ti do 24-ti juni ovaa godina po vtropat }e se odr`i festivalot za kreativen dokumentaren film MakeDoks 2011. I ovaa godina, festivalot }e prika`uva dokumentarni filmovi vo nekolku kategorii: Oficijalna programa „Novi avtori", Makedonska retrospektiva i Mejk Mjuzik. Bidej}i ovaa godina e godina na volonterstvoto, organizatorite na festivalot sakaat da gi povikaat site zainteresirani, preku razli~ni aktivnosti so svoeto volontirawe da prtidonesat vo organizacijata na festivalot. Sekoj volonter }e dobie velosiped od Grad Skopje so koj }e gi obavuva aktivnostie pred i za vreme na festivalot. Zainteresiranite volonteri mo`at da se prijavuvaat so toa {to treba da go ispratat svoeto ime i naslovot na omileniot dokumentaren film na oficijalniot sajt na MakeDoks.
03 јуни „NEW MUSIC, NEW ERA, СО СУПЕР АТМОСФЕРА" Летен клуб Колосеум
„Битка: Лос Анѓелес" филм Кино Милениум Vo kinoto Milenium, na redovniot repertoar e filmot „Bitka: Los An|eles". Filmot ja raska`uva prikaznata za napad na planetata zemja od misteriozni vonzemski sili. Golemite svetski gradovi se porazeni, a Los An|eles e poslednata odbrambena linija. Narednikot Majkl Nenc (Aron Ekhart) i negoviot vod Marinci se poslednata linija na otporot koja }e mu ka`e NE na neprijatel kakov {to nikoga{ ne sretnale. Bitka: Los An|eles e nau~no-fanasti~en akcionen film inspiriran od teorijata za „Golemiot vozdu{en napad vrz Los An|eles" za vreme na Vtorata svetska vojna. Vo osumdesetite, nekolku teorii na zagovor go prepi{uvaat "napadot" na vonzemjani, no vladata go karakterizira celiot nastan kako "voena paranoja". Vo filmot igraat: Aron Ekhart poznat po filmovite Betmen: Temniot vitez, Naplata, Crnata Dalia kako i Mi~el Rodrigez (SVAT, Avatar, De`urno Zlo) i multitalentiraniot izveduva~ Ne-Jo. Ovoj film momentno e broj 1 na listata na najgledani filmovi na box office. Potencijalno najgledanata akcija za ovaa godina, spasot na ~ove{tvoto vo racete na nekolku hrabri lu|e. Vleznicata ~ini 150 denari.
Ovoj vikend vo letniot klub „Koloseum" }e se slu~i muzi~ki maratonski hepening, nasloven „NEW MUSIC, NEW ERA, SO SUPER ATMOSFERA". Predvideno e na ovoj nastan da nastapat grupite: Generiss, Hideout, Outlaw, Thames Meets The Bridge, Never Back Down. Po~etokot na zabavata e zaka`an za 20 ~asot, a vlezot ~ini 150 denari.
forum.mk | 3 јуни 2011 | ФОРУМ
59
ЖИВОТ И СТИЛ/ АРХИТЕКТОНСКИ ЧУДА
Kreativniot um ne poznava granici. Osobeno ne vo sovremenoto `iveewe. Sekoj saka da ima luksuzna, avtenti~na i originalna ku}a. Ovie ku}i, potvrduvaat deka sekoja ideja e vozmo`na za realizacija. Samo se potrebni vreme, energija, pari i normalno dobar arhitekt.
Дизајнирање на совршениот ургентен центар Dizajnirawe na urgenten centar pretstavuva golem predizvik. Najverojtano poradi faktot {to urgentnata medicina e ponova specijalnost i se u{te se nao|a vo nesigurna polo`ba. Arhitektot na ovoj objekt dizajniral urgentni oddeli od vakov tip vo mnogu zemji. Ovoj urgenten centar, raspolaga so odli~ni perfromansi za pacientite.
Уникат Ovoj dizajn na ku}a ima unikaten i neobi~en stil, so vlez od pokriv. No ova ne e se {to ja pravi ovaa ku}a unikatna. Arhitektot Antonio Sofan - ja iskombiniral ovaa mala ku}a so minimalisti~ka, luksuzna ku}a od staklo. Na gornata strana e izgradena moderna podzemna struktura, koja e skoro nevi-
Оригинална модерна куќа
„Вашингтон Ирвин” 338 hektari na „Va{ington Irving” koi ja so~inuvaat zaspanata dolina, porano bea poznati kako Vudlia, imot na selo na g-dinot Batler Rajt. Porane{nata ku}a za golf koja bila smestena vo neposredna blizina na severniot kraj na kompleksot od bazeni, bila semeen dom. Podocna, ovoj imot bil kupen od polkovnikot Eliot F. [epard, soprug na vnukata na Kornelius Vanderbilt, Margaret Vanderbilt, a vo 1893 vo sklop na palatata – sega{niot Klab Haus – bila izgradena kowu{nica. Planovite bea napraveni od Stenford Vajt od MekKim, Mid-vajt, a se objaveni kako del od poslednite dela na eden poznat arhitekt.
60
ФОРУМ | 3 јуни 2011 | forum.mk
Fantazijata za originalni domovi od drvo se posveteni na tie koi sakaat pove}e od mesto za `iveewe. Uslovot na ova mesto za `iveewe be{e obid za da se postigne poprijatno ~uvstvo no isto taka i fantasti~en pogled od zgradata. Materijalot od drvo {to gi pokriva drvenite vnatre{ni povr{ini be{e slu~ajno iskoristen, bodej}i dizajnerot sakal da postigne mir i topla atmosfera
Куќа во форма на буквата П
dliva. Pod, moderniot del od ku}ata, geometriskata drvena fasada, staklenite yidovi i blokovite od staklo se dizajnirani za komfor. Sigurno se pra{uvate kako bi vlegle vo ovaa neobi~na ku}a-obidete se so pokrivot. Da, ovoj otvor isto taka se odnesuva na vratata i svetloto. Ovaa moderna ku}a e mala, no e mo}na vo eden ograni~en prostor i stil.
vo samiot dom. Ovde, mo`e da se vidi kako ubaviot izgled na ku}ata se vklopuva kompletno. Upotrebeni se mnogu svetla, no toa ne go naru{uva prostorot i pritoa dava fokus na mebelot koj izgleda trendi i prijatno. Ovde, }e gi zabele`ime skromnite elementi na kupatilata koi davaat razli~no prijatno ~uvstvo na dom kako prostor za `iveewe so semejstvoto. Ovie originalni idei za domovi se intepretacija na nekolku serii od moderni ku}i. Samite dizajni se proektirani od Xekson Klements Burouz.
Ku}ata vo forma na bukvata P e edna od najpoznatite izvoredno dizajnirani ku}i od Karamel Arkitekten vo Klosteneburg, Avstrija. So svojata unikatna lokacija ku}ata P se ~ini deka ima pogled kon dolinata pod Klostenburg. Unikatniot dizajn na ku}ata P e istotaka usovr{en so upotrebata na elementi od beton na ku}nata fasada. Se vleguva od ulicata niz gara`ata i terasata, niz kujnata, soblekuvalnata i skalite i do predniot del na dnevnata soba. Dnevnata soba e so pogled na poliwa so jasen. Ku}ata e prese~ena na dolgo. Dol`inata na domot e prese~ena so koso pozicioniran bazen. Na podolniot del od gradinata ku}ata P ima dve kupatila, sauna, i malo studio koe gleda kon ubavata gradina. Niz studioto na drugata strana od terasata e podrumot. Podrumot go koristi prostorot pod gara`ata. Na osnova na orientacija na ku}ata , fasadata otvorena ili hermeti~ka. Zapadnata strana od ku}ata se sostoi od dnevna soba/kujna i terasa koja izleguva na bazen so gradina. Isto~nata strana e svrtena kon sosednata ku}a no e kompletno otse~ena. Severnata strana na fasadata e otvoren i ima pogled kon dolinata, koja vi go odzema zdivot. Ovoj dizajn e podobren so zastakluvawe na fasadata, koja istotaka e prodol`ena za da mo`e da se integrira so pokrivot.
Убави вили во Мексико Istorijata na ovaa vila zapo~nuva vo 1968 godina otkako eden mlad italijanec po ime Xan Franko Briwone ja zdogledal ovaa mala laguna od svojot avion koga taa bila edna od najvpe~atlivite vili na Kosta Karejes, Meksiko. Toa {to ja pravi ovaa ku}a unikatna se ubavite pogledi {to gi nudi samata ku}a i bazenot. Trite sobi vo glavniot del na gradbata direktno izleguvaat na bazenot i go obele`uvaat po~etokot na ku}i~kite so po dve sobi i pristap do gondola.
forum.mk | 3 јуни 2011 | ФОРУМ
61
СПОРТ
Алистер Оверем Светски првак во К 1 и во ММА Ударите на тупаниците, колената и нозете на Алистер Оверем светски К 1 и ММА првак на многу негови противници беше последното што го виделе пред да ги испрати во царството на соништата. Оние кои не биле нокаутирани се предавале откако врз нив Оверем ќе го применеше зафатот „гилотина“. Па и не е чудо што му е даден прекарот Demolition man, затоа што во рингот пред него најчесто руши сe пред себе. Подготвува: Мирослав Николовски
ALISTER CIS Overem e roden vo Hunslou Anglija, so me{ana krv na ubava blondinka od Holandija i na silen crnec od Jamajka. No u{te koga ima{e {est godini brakot na negovite roditeli propadna i majka mu go odnese nego i negoviot brat Valentin vo Holandija. A Holandija e zemjata proizvoditel na {ampioni vo najsurovite bore~ki ve{tini. Tamu Overem na 15 godini zapo~na so treninzi, a upornosta vo u~eweto
62
ФОРУМ | 3 јуни 2011 | forum.mk
na KIK boksot i fizi~kite predispozicii mnogu brgu gi dadoa rezultatite. Po ~etiri godini trenirawe vo ringot go ima{e i prviot oficijalen nastap kako K-1 borec vo 1999 god. i vedna{ pobedi, no negovata snaga i predispozicii od 195 santimeri visina i 120 kilogrami te`ina, go natera vo istata sezona da se bori i vo popularnoto MMA (mixed matrial arts) pa i tamu startu-
va{e so pobeda. Za ne{to pove}e od desetina godini Overem stana aktuelen svetski prvak vo Kik boks vo te{ka kategorija i MMA {ampion vo verziite Strajkfors i DRIM Interim. Na poslednoto Gran Pri vo K-1 vo Tokio 2010 godina, Overem uspea da pobedi golemi imiwa na ovoj sport. Vo ~etvrtinafinaleto go sovlada silniot Tajron Spong od Maroko, vo polufinaleto so tehni~ki nokaut
sekoga{ ofanzivniot udara~ Gokan Saki od Turcija, a vo finaleto go nokautira ogromniot xin Piter Erts od Holandija. So Badr Hari ima po edna pobeda i poraz, a edinstven K-1 bokser koj go pobedil Overem, a ne platil so kamata vo revan{ koj ne se ni odr`al e najgolemiot tehni~ar od KIK bokserite Remi Bowaski. Vo MMA Strajkfors stana svetski prvak u{te vo 2007 godina pobeduvajki go Pol Buntelo, titulata ja dr`i i den dene{en, a vo Drim Interim ja osvoi minatata godina so nokaut nad Tod Dafi samo po triesetina sekundi otkako Dafi po eden udar na Overem padna kako prese~ena topola. Overem od noemvri 2007 godina ne znae za poraz pobeduvaj}i vo 9 od 10 me~evi, a edinstven negov me~ bez pobednik e prekinatiot duel so Mirko Kro Kap Filipovi} koga Overem nenamerno go udri Hrvatot so koleno nedozvoleno nisko vo preponite (“pod ekvatorot”), pa Mirko nemo`e{e da ja prodol`i borbata. Spored MMA pravilata me~ot se prekinuva bez pobednik i pobeden, iako Hrvatot be{e prili~no natepan do toj moment. Po tri godini uspe{ni odbrani na titulata vo Strajkfors MMA, na 18 juni e zaka`ana odbrana koja }e bide
najte`ok predizvik vo karierata na Overem. Negov protivnik na ringot vo Dalas }e bide Fabricio Verdum, Brazilec nositel na crn pojas vo xiu-xicu i vo xudo, koj {to pokraj nastapite vo MMA e i borec vo
ultimejt fajting, odnosno ima iskustvo vo borbi vo kafezot vo daleku pogladijatorski uslovi.
forum.mk | 3 јуни 2011 | ФОРУМ
63
УРБАНИ ЛЕГЕНДИ
Гласајте за легендите! Се чувствувате истормозени од предизборната врева? Немате идеја кому да му дове& рите да ви заврши некоја од работите што ви се битни во животот? Барате нови фаци, луѓе од доверба, докажани? Ви нудиме листа со квалитетни имиња & лесно достапни, луѓе од збор и од акција. Не бараме ништо за возврат. Ќе бидеме среќни ако барем малку ги подигнат вашите гласачки стандарди од Васко Марковски
Nekoj bi sakal da ja zagrozi va{ata bezbednost? Da vi na{teti na domot, imotot? Vi nudime bokser, Mumin Veli. Kandidat od novite generacii, koj znae kako da se izbori za va{ata bezbednost
Vi treba nekoj {to fanati~no }e traga po starite vrednosti i gri`livo }e gi ~uva? Vi go predlagame Secko. Velat, neka ne ve ~udi ako eden den otkrie pedala „Distorzija” napravena vo „MZT”
Sitna. So nego }e imate „svoj ~ovek” sekade kade {to }e vi zatreba. Nema: „ne mo`am”; nema: „ne go poznavam”. Slogan: „Va{ ~ovek, sekoga{ i sekade”
Lidija Georgieva. Kolku da imame `ensko na listata? Ne. Odli~en kandidat ako vi treba nekoj {to nema da se koleba da tropne na vratata na nekoja golema faca od svetot. @itovno moto: Why not?
64
ФОРУМ | 3 јуни 2011 | forum.mk
Razni propagandi se obiduvaat da vi go potkopaat nacionalnoto ~uvstvo? Se ~uvstvuvate zatvoreni vo mala sredina? Kango }e vi ja stabilizira samodoverbata, }e napravi od vas kosmopoliti
поддржано од
Denovite vi se mra~ni? Ve}e te{ko se nao|a saglam lu|e? Se ~uvstvuvate otu|eno? Alfonso e vistinskiot ~ovek koj }e vi ja vrati radosta vo `ivotot. Sekoga{ dobro dru{tvo za kapu~ino na plo{tad
^ovek koj znae {to e nepravda - Granit. ^ovek koj }e ve nau~i deka ~ove{tinata i istrajnosta }e napravat da se ostvari va{iot son. Predlog funkcija: minister za pravda
Iselenicite da stanat povratnici, da investiraat vo Makedonija, da donesat novi idei za iskoristuvawe na nacionalnite bogatstva? Deko e ~ovekot
Nekoj treba da bide i opozicija, neli? Goran Putica, anarhist po opredelba, buntovnik so sta`. ^ovekot koj od „Kanal 103” napravi „Dr`aven neprijatel broj 1”
[pic i Uki. Lu|e {to znaat da go slu{aat glasot na narodot. Samo koga se na ulica, me|u lu|eto, znaat dali muzikata {to ja svirat ja biva ili ne
^ovek treba da se informira, neli? Ako ve fa}aat bolki vo ‘rbetot od gledawe sednici na Parlamentot, @elezni~arot e ~ovekot!
forum.mk | 3 јуни 2011 | ФОРУМ
65
ФИНЕСА
Елеуса oд Влатко Галевски VO 1080 GODINA na edna bigorna karpa na severnite padini na planinata Elenica, monahot a podocna episkop Manuil ja izgradil crkvata Sveta Bogorodica Milostiva. Vo klasi~niot stil na vizantiskata sakralna arhitektura manastirot e unikaten hram na makedonskata po~va kako spored gradbata taka i spored freskoslikarstvoto. Crkvata i manastirot se `ivi, aktivni, tuka se bogoslu`i, praznuva i otvoreni se za javnosta. Ovoj kus voved go ~uvstvuvav kako neophoden da raska`am nekolku mali, li~ni vpe~atoci koi me vrzuvaat za ova sveto mesto. Imeno, sekoja godina na krajot od mesec maj, na trevnikot, pod senkite na manastirskite drvja ili pod tremot na crkvata vo Veljusa, tadicionalno se odr`uva beseda za filmskite laureati na strumi~kiot me|unaroden festival Asterfest. Vo tekot na izminative sedum godini na ovoj magi~en prostor qubitelite na filmot se dru`ea (i slu{aa za nivnoto tvore{tvo) so Branko Gapo, Karoq Vi~ek, Lordan Zafranovi}, Miguel Hermoso, Vangel Vl~anov, Boro Dra{kovi}, @arko Radi}, Laila Pakalnina, Salaetin Bilal. Pametam del od nivnite komentari
66
ФОРУМ | 3 јуни 2011 | forum.mk
koga za prvpat stapnaa na bigornite pateki vo manstirot.
momentov kako da sum vo druga agregatna sostojba.”
Bugarskiot re`iser Vangel Vl~anov, bard na evropskata filmska dokumentaristika, ne mo`e{e da go simne pogledot od centralnata crkovna kupola, od yidovite od tamburot i pretstavite na Sv. Bogorodica [ir{aja, od trevata vo dvornoto mesto, od panoramata na poleto koe se protega pod manastirot... koga site sednaa pod temot na ~ie ~elo e naslikan poznatiot i edinstven
Legendarniot srpski re`iser Boro Dra{kovi} be{e vidno vozbuden. Dodeka odgovara{e na pra{awa od prisutnite ne mo`e{e da gi vozdr`i solzite. Glasot mu trepere{e. „Lesno im e na glumcite da gi potisnuvaat emociite, da se kontroliraat, a jas, jas sum samo obi~en re`iser” ì se pravda{e na publikata upatuvaj}i pogled na nelagodnost kon akterot @arko Radi}. “Ova magi~no mesto mi go odzema zdivot, mi gi voznemiruva damarite... se pra{uvam, dali navistina sum dostoen za vakva po~it... na vakvo mesto?”
“krst-pletenka”, toj im se obrati na prisutnite: „Ve molam, na ova sveto mesto da ne zboruvame za mene i za moite filmovi, da ne go skvernavime ovoj svet prostor ovaa bo`ja ubavina. Dozvolete samo malku da posedime, da tihuvame i ako e mo`no i da se prosvetlime. Za mene e privilegija {to na ova mesto sakate da zboruvate za mojite filmovi, pa sepak, da ja preskokneme taa formalnost. Znaete, ednostavno, vo
Leila Pakalnina od Latvija, godina{niov laureat na Asterfest, vrvna re`iserka so evropsko renome so stapnuvaweto vo Veljusa, onaka, vo sklad so nejzinata kr{liva figura i blaga narav, nikako nemo`e{e da ja obuzda vozbudata, {ara{e vtren~eno so pogledot naokolu, pa, zboruvaj}i za svojata re`iserska kariera re~e: “Koga na festivalot vo Kan dobiv nagrada za svoj film, me zbuni toa {to po mene ispratija luksuzna limuzina, me donesoa pred crveniot tepih, koj patem be{e so sina boja... i sè nekoi sli~ni ‘po~esti’... Sakam da mi veruvate deka ~esta {to ovde mi ja pravite, na ova fantasti~no mesto pove}e mi zna~i od kurtoazijata vo Kan”. Naminete vo Sv. Eleusa, otvorete va`en prostor vo svojata memorija.