اصول عقیده اهل سنت در پرتو کتاب و سنت

‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ‬ ‫در ﭘﺮﺗﻮ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬ ‫ﺗﺄﻟﯿﻒ‪:‬‬ ‫دﮐﺘﺮ ﺻﺎﻟﺢ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﺳﺤﯿﻤﯽ‪،‬‬ ‫دﮐﺘﺮ ﻋﺒﺪاﻟﺮزاق ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻤﺤﺴﻦ ﻋﺒﺎد‬ ‫و دﮐﺘﺮ اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ رﺣﯿﻠﯽ‬ ‫وﯾﺮاﯾﺶ و ﺑﺎزﻧﮕﺮي‪:‬‬ ‫دﮐﺘﺮ ﻋﻠﯽﺑﻦﻣﺤﻤﺪ ﻧﺎﺻﺮ ﺳﻘﯿﻬﯽ‬ ‫و دﮐﺘﺮ اﺣﻤﺪﺑﻦﻋﻄﯿﻪ ﻏﺎﻣﺪي‬ ‫ﻣﺘﺮﺟﻢ‪:‬‬

‫ﻋﺒﺪاﻟﻤﺘﯿﻦ اﺑﺮاﻫﯿﻤﯽ‬

.‫اﯾﻦ ﮐﺘﺎب از ﺳﺎﯾﺖ ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ ﻋﻘﯿﺪه داﻧﻠﻮد ﺷﺪه اﺳﺖ‬ www.aqeedeh.com

:‫آدرس اﯾﻤﯿﻞ‬

book@aqeedeh.com

‫ﺳﺎﯾﺖﻫﺎى ﻣﻔﯿﺪ‬ www.aqeedeh.com www.islamtxt.com www.ahlesonnat.com www.isl.org.uk www.islamtape.com www.blestfamily.com www.islamworldnews.com www.islamage.com www.islamwebpedia.com www.islampp.com www.videofarda.com

www.nourtv.net www.sadaislam.com www.islamhouse.com www.bidary.net www.tabesh.net www.farsi.sunnionline.us www.sunni-news.net www.mohtadeen.com www.ijtehadat.com www.islam411.com www.videofarsi.com

‫��‬ ‫��‬ ‫ﻢ ا� ا�� ﻦ ا����ﻢ‬

‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬ ‫ﭘﯿﺸﮕﻔﺘﺎر‪17................... ................................ ................................ ................................ :‬‬ ‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‪23......................... ................................ ................................ ................................ :‬‬ ‫ﻓﺼﻞ اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ ‪27 .............................................................................................‬‬

‫ﺗﻮﺣﯿﺪ رﺑﻮﺑﯿﺖ ‪29.......................................... ................................ ................................‬‬ ‫ﻣﺒﺤﺚ اول‪ :‬ﻣﻌﻨﺎي آن و دﻻﯾﻞ آن از ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ و ﻋﻘﻞ و ﻓﻄﺮت ‪29 .............................‬‬

‫اﺑﺘﺪا‪ :‬ﺗﻌﺮﯾﻒ آن‪29 ............. ................................ ................................ ................................‬‬

‫ﺛﺎﻧﯿﺎً‪ :‬دﻻﯾﻞ آن‪29 .............. ................................ ................................ ................................ :‬‬

‫ﻣﺒﺤﺚ دوم‪ :‬ﺑﯿﺎن اﯾﻨﮑﻪ اﻗﺮار ﮐﺮدن ﺑﻪ ﺗﻮﺣﯿﺪ رﺑﻮﺑﯿﺖ ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﯾﯽ ﺑﺎﻋﺚ ﻧﺠﺎت از ﻋﺬاب‬

‫ﻧﻤﯽﺷﻮد ‪32 .................... ................................ ................................ ................................‬‬

‫ﻣﺒﺤﺚ ﺳﻮم‪ :‬ﻣﻈﺎﻫﺮ اﻧﺤﺮاف در ﺗﻮﺣﯿﺪ رﺑﻮﺑﯿﺖ‪36 ............................. ................................‬‬ ‫ﺗﻮﺣﯿﺪ اﻟﻮﻫﯿﺖ ‪37........................................... ................................ ................................‬‬ ‫ﻣﺒﺤﺚ اول‪ :‬دﻻﯾﻞ و ﺑﯿﺎن اﻫﻤﯿﺖ آن ‪37 ............ ................................ ................................‬‬

‫ﻣﻄﻠﺐ اول‪ :‬دﻻﯾﻞ آن‪37 .... ................................ ................................ ................................ :‬‬

‫ﻣﻄﻠﺐ دوم‪ :‬ﺑﯿﺎن اﻫﻤﯿﺖ آن و اﯾﻨﮑﻪ اﺳﺎس دﻋﻮت ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﻫﻤﯿﻦ ﺑﻮده اﺳﺖ ‪40 .......................‬‬

‫ﻣﻄﻠﺐ ﺳﻮم‪ :‬ﺑﯿﺎن اﯾﻨﮑﻪ ﻣﺤﻮر ﺧﺼﻮﻣﺖ و دﺷﻤﻨﯽ ﺑﯿﻦ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان و اﻣﺖﻫﺎﯾﺸﺎن ﺗﻮﺣﯿﺪ اﻟﻮﻫﯿﺖ‬

‫ﺑﻮده اﺳﺖ ‪41 ...................... ................................ ................................ ................................‬‬

‫ﻣﺒﺤﺚ دوم‪ :‬ﺗﻨﻬﺎ ﺳﺎﺧﺘﻦ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ در ﻋﺒﺎدت واﺟﺐ اﺳﺖ ‪44 ............. ................................‬‬

‫ﻣﻄﻠﺐ اول‪ :‬ﻣﻌﻨﯽ ﻋﺒﺎدت و اﺻﻮﻟﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ آن ﺑﻨﺎ ﺷﺪه اﺳﺖ ‪44 ................ ................................‬‬

‫‪4‬‬

‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﭘﺮﺗﻮ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬ ‫ﻣﻄﻠﺐ دوم‪ :‬ﺑﯿﺎن ﺑﻌﻀﯽ از اﻧﻮاع ﻋﺒﺎدت ‪46 ............ ................................ ................................‬‬

‫‪ -1‬دﻋﺎ‪47 ......................... ................................ ................................ ................................ :‬‬ ‫‪ -2،3،4‬ﻣﺤﺒﺖ‪ ،‬ﺗﺮس و اﻣﯿﺪ‪48 .......................... ................................ ................................ :‬‬

‫‪ -5‬ﺗﻮﮐﻞ‪ :‬و آن اﻋﺘﻤﺎد ﮐﺮدن ﺑﺮ ﭼﯿﺰي اﺳﺖ‪48 .. ................................ ................................ .‬‬ ‫‪ -6،7،8‬رﻏﺒﺖ‪ ،‬رﻫﺒﺖ و ﺧﺸﻮع‪48 ..................... ................................ ................................ :‬‬

‫‪ -9‬ﺧﺸﯿﺖ‪48 .................... ................................ ................................ ................................ :‬‬

‫‪ -10‬ﺗﻮﺑﻪ‪49 ...................... ................................ ................................ ................................ :‬‬

‫‪ -11‬اﺳﺘﻌﺎﻧﻪ‪49 .................. ................................ ................................ ................................ :‬‬ ‫‪ -12‬اﺳﺘﻌﺎذه‪49 ................. ................................ ................................ ................................ :‬‬

‫‪ -13‬اﺳﺘﻐﺎﺛﻪ‪49 .................. ................................ ................................ ................................ :‬‬

‫‪ -14‬ذﺑﺢ و ﻗﺮﺑﺎﻧﯽ‪50 ......... ................................ ................................ ................................ :‬‬ ‫‪ -15‬ﻧﺬﺭ‪50 ....................... ................................ ................................ ................................ :‬‬

‫ﻣﺒﺤﺚ ﺳﻮم‪ :‬ﺣﻤﺎﯾﺖ رﺳﻮل اﷲ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﻪ وﺳﻠﻢ از ﺗﻮﺣﯿﺪ‪51 ........ ................................‬‬

‫ﻣﻄﻠﺐ اول‪ :‬رﻗﯽ ‪51 ............. ................................ ................................ ................................‬‬ ‫ﻣﻄﻠﺐ دوم‪ :‬ﺗﻤﺎﺋﻢ ‪53 ........... ................................ ................................ ................................‬‬

‫ﻣﻄﻠﺐ ﺳﻮم‪ :‬اﺳﺘﻔﺎده از ﺣﻠﻘﻪ‪ ،‬ﻧﺦ و ﻣﺎﻧﻨﺪ اﯾﻦﻫﺎ ‪55 . ................................ ................................‬‬ ‫ب‪ :‬ﺣﮑﻢ ﺣﻠﻘﻪ و ﻧﺦ و ﻣﺎﻧﻨﺪ اﯾﻦﻫﺎ‪56 ................. ................................ ................................ :‬‬

‫ﻣﻄﻠﺐ ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﺗﺒﺮك ﺟﺴﺘﻦ ﺑﻪ درﺧﺘﺎن‪ ،‬ﺳﻨﮓﻫﺎ و ﻣﺎﻧﻨﺪ اﯾﻦﻫﺎ ‪56 ......... ................................‬‬

‫ﻣﻄﻠﺐ ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬ﻧﻬﯽ از اﻋﻤﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﻗﺒﺮﻫﺎ اﺳﺖ ‪58 ......................... ................................‬‬

‫‪ -1‬دوري ﮐﺮدن از ﺳﺨﻦ ﻫﺠﺮ ﻧﺰد ﻗﺒﺮﻫﺎ‪60 ........ ................................ ................................ :‬‬

‫‪ -2‬ﻗﺮﺑﺎﻧﯽ ﮐﺮدن و ﺳﺮﺑﺮﯾﺪن ﻧﺰد ﻗﺒﺮﻫﺎ‪61 ............ ................................ ................................ :‬‬

‫‪ -7،6،5،4،3‬ﻧﻬﯽ از ﺑﻠﻨﺪ ﮐﺮدن ﺑﺮ ﺧﺎك ﮐﻪ ﺧﺎرج از آن اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻬﯽ از ﮔﭻﮐﺎري‪ ،‬ﻧﻮﺷﺘﻦ‪،‬‬ ‫ﺗﻌﻤﯿﺮ و ﻧﺸﺴﺘﻦ ﺑﺮ روي آن‪61 ............................ ................................ ................................ :‬‬

‫‪ -8‬ﻧﻤﺎز ﺧﻮاﻧﺪن ﺑﻪ ﺳﻮي ﻗﺒﺮ و ﻧﺰد آنﻫﺎ‪61 ......... ................................ ................................ :‬‬ ‫‪ -9‬ﺑﻨﺎ ﮐﺮدن ﻣﺴﺠﺪ ﺑﺮ آن‪63 .............................. ................................ ................................ :‬‬

‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫‪5‬‬

‫‪ -10‬آن را ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺑﻪ ﻣﺤﻞ رﻓﺖ و آﻣﺪ ﮐﺮدن‪63 . ................................ ................................ :‬‬ ‫‪ -11‬ﺳﻔﺮ ﮐﺮدن ﺑﻪ ﺳﻮي آن‪63 .......................... ................................ ................................ :‬‬ ‫ﻣﻄﻠﺐ ﺷﺸﻢ‪ :‬ﺗﻮﺳﻞ ‪64 ........ ................................ ................................ ................................‬‬ ‫اﻟﻒ‪ :‬ﺗﻌﺮﯾﻒ آن‪64 ........... ................................ ................................ ................................ :‬‬ ‫ب‪ :‬ﻣﻌﻨﯽ وﺳﯿﻠﻪ در ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ ‪64 ....................... ................................ ................................‬‬

‫ج‪ :‬اﻧﻮاع ﺗﻮﺳﻞ ‪65 ............... ................................ ................................ ................................‬‬

‫‪ -1‬ﺗﻮﺳﻞ ﻣﺸﺮوع‪65 .......... ................................ ................................ ................................ :‬‬ ‫‪ -2‬ﺗﻮﺳﻞ ﻣﻤﻨﻮع‪71 ........... ................................ ................................ ................................ :‬‬

‫د‪ :‬ﺷﺒﻬﺎت و رد آن در ﺑﺎب ﺗﻮﺳﻞ ‪72 ................... ................................ ................................‬‬

‫ﻣﻄﻠﺐ ﻫﻔﺘﻢ‪ :‬ﻏﻠﻮ و زﯾﺎده روي ‪76 ........................ ................................ ................................‬‬

‫ﻣﺒﺤﺚ ﭼﻬﺎرم‪ :‬اﻧﻮاع ﺷﺮك و ﮐﻔﺮ و ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ آنﻫﺎ‪77 .......... ................................‬‬

‫ﻣﻄﻠﺐ اول‪ :‬ﺷﺮك‪78 .......... ................................ ................................ ................................‬‬

‫أ‪ .‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺷﺮك‪78 ........... ................................ ................................ ................................ :‬‬

‫ب‪ .‬دﻻﯾﻞ ﺑﺮ ﻧﮑﻮﻫﺶ ﺷﺮك و ﺑﯿﺎن ﺧﻄﺮ آن ‪79 ... ................................ ................................‬‬

‫ج‪ .‬ﺳﺒﺐ و ﻋﻠﺖ داﺧﻞ ﺷﺪن در ﺷﺮك‪81 ............ ................................ ................................‬‬

‫د‪ .‬اﻧﻮاع ﺷﺮك‪82 .............. ................................ ................................ ................................ :‬‬

‫‪ .1‬ﺷﺮك اﮐﺒﺮ‪83 ............... ................................ ................................ ................................:‬‬

‫اﻧﻮاع ﺷﺮك اﮐﺒﺮ‪83 ........... ................................ ................................ ................................:‬‬

‫‪ -1‬ﺷﺮك درﺧﻮاﺳﺖ و ﻃﻠﺐ ﮐﺮدن‪83 .............. ................................ ................................ :‬‬

‫‪ -2‬ﺷﺮك ﻧﯿﺖ‪ ،‬اراده و ﻗﺼﺪ‪84 ......................... ................................ ................................ :‬‬

‫‪ -3‬ﺷﺮك در ﻃﺎﻋﺖ و ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮداري‪84 ................ ................................ ................................ :‬‬ ‫‪ -4‬ﺷﺮك ﻣﺤﺒﺖ‪85 .......... ................................ ................................ ................................ :‬‬ ‫ﻓﺮق ﺑﯿﻦ ﺷﺮك اﮐﺒﺮ و اﺻﻐﺮ ‪87 ........................... ................................ ................................‬‬

‫ﻣﻄﻠﺐ دوم‪ :‬ﮐﻔﺮ‪88 ............. ................................ ................................ ................................‬‬ ‫أ‪ .‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﮐﻔﺮ‪88 ............... ................................ ................................ ................................ :‬‬

‫‪6‬‬

‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﭘﺮﺗﻮ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬ ‫ب‪ .‬اﻧﻮاع ﮐﻔﺮ ‪88 ................ ................................ ................................ ................................‬‬

‫‪ -1‬ﮐﻔﺮ ﺗﮑﺬﯾﺐ‪88 ............ ................................ ................................ ................................:‬‬ ‫‪ -2‬ﮐﻔﺮ اﺑﺎ و ﺗﮑﺒﺮ ورزﯾﺪن‪89 ............................ ................................ ................................ :‬‬ ‫‪ -3‬ﮐﻔﺮ ﺷﮏ و ﺗﺮدﯾﺪ‪89 ... ................................ ................................ ................................ :‬‬

‫‪ -4‬ﮐﻔﺮ اﻋﺮاض و روي ﮔﺮداﻧﯽ‪90 ..................... ................................ ................................ :‬‬ ‫‪ -5‬ﮐﻔﺮ ﻧﻔﺎق‪90 ................. ................................ ................................ ................................:‬‬

‫ﻧﻔﺎق ﺑﺮ دو ﻧﻮع اﺳﺖ‪90 ..... ................................ ................................ ................................ :‬‬

‫ﺛﺎﻧﯿﺎً‪ :‬ﮐﻔﺮ اﺻﻐﺮ ‪91 .............. ................................ ................................ ................................‬‬

‫ﻣﺒﺤﺚ ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬ادﻋﺎي ﻋﻠﻢ ﻏﯿﺐ و آﻧﭽﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ آن اﺳﺖ‪93 ............. ................................‬‬

‫‪ -1‬ﺳﺤﺮ‪95 ....................... ................................ ................................ ................................ :‬‬

‫‪ -2‬ﺳﺘﺎره ﺷﻨﺎﺳﯽ‪96 ........... ................................ ................................ ................................ :‬‬

‫‪ -3‬ﺑﻪ ﭘﺮواز در آوردن ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن و ﺧﻂ ﮐﺸﯿﺪن ﺑﺮ روي زﻣﯿﻦ‪96 ........... ................................:‬‬ ‫‪ -4‬ﮐﻬﺎﻧﺖ و ﻓﺎﻟﮕﯿﺮي‪97 ... ................................ ................................ ................................ :‬‬ ‫‪ -5‬ﻧﻮﺷﺘﻦ ﺣﺮوف اﺑﺠﺪ‪97 . ................................ ................................ ................................ :‬‬

‫‪ -6‬ﺧﻮاﻧﺪن در ﮐﻒ دﺳﺖ و ﻓﻨﺠﺎن‪98 ................ ................................ ................................‬‬ ‫‪ -7‬اﺣﻀﺎر ارواح‪98 .......... ................................ ................................ ................................ :‬‬ ‫‪ -8‬ﻓﺎل ﺑﺪ زدن‪98 .............. ................................ ................................ ................................ :‬‬

‫ﺗﻮﺣﯿﺪ اﺳﻤﺎء و ﺻﻔﺎت‪99.............................. ................................ ................................‬‬ ‫ﻣﺒﺤﺚ اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ اﺳﻤﺎء و ﺻﻔﺎت و دﻻﯾﻞ آن‪99 ............................ ................................‬‬

‫اول‪ :‬ﺗﻌﺮﯾﻒ آن ‪99 ............. ................................ ................................ ................................‬‬

‫ﺛﺎﻧﯿﺎً‪ :‬ﻣﻨﻬﺞ در اﺛﺒﺎت آن ‪99 .. ................................ ................................ ................................‬‬ ‫ﺗﺤﺮﯾﻒ ‪99 ......................... ................................ ................................ ................................‬‬

‫ﺗﻌﻄﯿﻞ ‪100 ......................... ................................ ................................ ................................‬‬ ‫ﺗﮑﯿﯿﻒ ‪101 ........................ ................................ ................................ ................................‬‬

‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫‪7‬‬

‫ﺗﻤﺜﯿﻞ ‪101 .......................... ................................ ................................ ................................‬‬

‫ﺛﺎﻟﺜﺎً‪ :‬دﻻﯾﻞ اﯾﻦ ﻣﻨﻬﺞ ‪102 .... ................................ ................................ ................................‬‬

‫ﻣﺒﺤﺚ دوم‪ :‬ﻣﺜﺎلﻫﺎي ﺗﻄﺒﯿﻘﯽ ﺑﺮاي اﺛﺒﺎت اﺳﻤﺎء و ﺻﻔﺎت ﺧﺪاوﻧﺪ در ﭘﺮﺗﻮ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ‬ ‫‪106 ............................... ................................ ................................ ................................‬‬

‫اﻟﺤﯽ واﻟﻘﯿﻮم‪106 .............. ................................ ................................ ................................ :‬‬ ‫اﻟﺤﻤﯿﺪ‪107 ....................... ................................ ................................ ................................ :‬‬

‫اﻟﺮﺣﻤﻦ واﻟﺮﺣﯿﻢ‪107 ......... ................................ ................................ ................................ :‬‬ ‫اﻟﺤﻠﯿﻢ‪107 ........................ ................................ ................................ ................................ :‬‬

‫اﻟﻘﺪرة‪108 ........................ ................................ ................................ ................................ :‬‬

‫اﻟﺤﯿﺎة‪108 ......................... ................................ ................................ ................................ :‬‬ ‫اﻟﻌﻠﻢ‪108 .......................... ................................ ................................ ................................ :‬‬

‫اﻹرادة‪109 ........................ ................................ ................................ ................................ :‬‬ ‫اﻟﻌﻠﻮ‪109 ........................... ................................ ................................ ................................ :‬‬

‫اﻻﺳﺘﻮاء‪110 ...................... ................................ ................................ ................................ :‬‬ ‫اﻟﮑﻼم‪110 ........................ ................................ ................................ ................................ :‬‬

‫اﻟﻮﺟﻪ‪111 ......................... ................................ ................................ ................................ :‬‬ ‫اﻟﯿﺪان‪112 ......................... ................................ ................................ ................................ :‬‬

‫اﻟﻌﯿﻨﺎن‪112 ........................ ................................ ................................ ................................ :‬‬ ‫اﻟﻘﺪم‪113 .......................... ................................ ................................ ................................ :‬‬

‫ﻣﺒﺤﺚ ﺳﻮم‪ :‬ﻗﻮاﻋﺪي در ﺑﺎب اﺳﻤﺎء و ﺻﻔﺎت ‪114 ............................ ................................‬‬

‫ﻗﺎﻋﺪه اول‪ :‬ﺳﺨﻦ در ﺑﺎره ﺻﻔﺎت ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺳﺨﻦ در ﺑﺎره ذات اﺳﺖ ‪114 .... ................................‬‬

‫ﻗﺎﻋﺪه دوم‪ :‬ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ در ﺑﻌﻀﯽ از ﺻﻔﺎت ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ در ﺻﻔﺎت دﯾﮕﺮ اﺳﺖ ‪114 .......‬‬ ‫ﻗﺎﻋﺪه ﺳﻮم‪ :‬اﺳﻤﺎء و ﺻﻔﺎت ﺗﻮﻗﯿﻔﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ‪115 ..... ................................ ................................‬‬ ‫ﻗﺎﻋﺪه ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﻧﺎمﻫﺎي ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﻤﻪ ﻧﯿﮑﻮ ﻫﺴﺘﻨﺪ ‪116 .............................. ................................‬‬

‫‪8‬‬

‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﭘﺮﺗﻮ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬

‫ﻓﺼﻞ دوم‪ :‬ﺑﻘﯿﻪ ارﮐﺎن اﯾﻤﺎن‪121 ............................................................................‬‬

‫اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﻣﻼﺋﮑﻪ ‪123 ....................................... ................................ ................................‬‬ ‫ﻣﺒﺤﺚ اول‪ :‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﻼﺋﮑﻪ و اﯾﻨﮑﻪ ﺧﻠﻘﺘﺸﺎن از ﭼﯿﺴﺖ و داراي ﭼﻪ ﺻﻔﺎت و ﺧﺼﻮﺻﯿﺎﺗﯽ‬

‫ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪123 ................. ................................ ................................ ................................ .‬‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﻼﺋﮑﻪ ‪123 ............. ................................ ................................ ................................‬‬ ‫ﻧﺤﻮه ﺧﻠﻘﺘﺸﺎن‪123 ............ ................................ ................................ ................................ :‬‬

‫ﺻﻔﺎﺗﺸﺎن‪123 .................... ................................ ................................ ................................ :‬‬

‫ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت و وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي آنﻫﺎ ‪127 ................... ................................ ................................‬‬

‫ﻣﺒﺤﺚ دوم‪ :‬ﺟﺎﯾﮕﺎه اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﻣﻼﺋﮑﻪ‪ ،‬ﮐﯿﻔﯿﺖ و دﻻﯾﻞ آن ‪129 ........... ................................‬‬

‫ﻣﻨﺰﻟﺖ اﯾﻤﺎن ﺑﻪ آنﻫﺎ‪129 ... ................................ ................................ ................................ :‬‬

‫ﮐﯿﻔﯿﺖ و ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﻣﻼﺋﮑﻪ ‪132 .............. ................................ ................................‬‬

‫ﻣﺒﺤﺚ ﺳﻮم‪ :‬وﻇﺎﯾﻒ ﻣﻼﺋﮑﻪ ‪138 ..................... ................................ ................................‬‬

‫ﺛﻤﺮات اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﻣﻼﺋﮑﻪ ‪147 . ................................ ................................ ................................‬‬

‫اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﮐﺘﺎبﻫﺎي ﻧﺎزل ﺷﺪه ‪149 ............... ................................ ................................‬‬ ‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‪149 ..................... ................................ ................................ ................................ :‬‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻟﻐﻮي وﺣﯽ‪ :‬اﻋﻼم ﮐﺮدن ﺳﺮﯾﻊ و ﻣﺨﻔﯿﺎﻧﻪ اﺳﺖ ‪149 .................. ................................‬‬ ‫ﺗﻌﺮﯾﻒ وﺣﯽ از دﯾﺪﮔﺎه ﺷﺮﯾﻌﺖ ‪150 ................... ................................ ................................‬‬

‫اﻧﻮاع وﺣﯽ‪150 .................. ................................ ................................ ................................:‬‬

‫ﻣﺒﺤﺚ اول‪ :‬ﺣﮑﻢ اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﮐﺘﺎبﻫﺎ و دﻟﯿﻞ ﺑﺮاي آن ‪153 ................... ................................‬‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ﮐﺘﺐ‪153 .............. ................................ ................................ ................................ :‬‬

‫ﺣﮑﻢ اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﮐﺘﺎبﻫﺎي آﺳﻤﺎﻧﯽ ‪153 ................. ................................ ................................‬‬

‫ﺛﻤﺮات اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﮐﺘﺎبﻫﺎي آﺳﻤﺎﻧﯽ ‪155 ............... ................................ ................................‬‬

‫ﻣﺒﺤﺚ دوم‪ :‬ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﮐﺘﺎبﻫﺎي آﺳﻤﺎﻧﯽ ‪156 ..................... ................................‬‬

‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫‪9‬‬

‫أ‪ .‬ﺗﻮرات‪159 .................... ................................ ................................ ................................ :‬‬

‫ب‪ .‬اﻧﺠﯿﻞ‪161 ................... ................................ ................................ ................................ :‬‬

‫ج‪ :‬زﺑﻮر‪162 ...................... ................................ ................................ ................................ :‬‬

‫د‪ .‬ﺻﺤﻒ اﺑﺮاﻫﯿﻢ و ﻣﻮﺳﯽ‪162 ........................... ................................ ................................:‬‬ ‫ﻫـ‪ .‬ﻗﺮآن ﻋﻈﯿﻢ‪163 ............ ................................ ................................ ................................ :‬‬

‫ﻣﺒﺤﺚ ﺳﻮم‪ :‬ﺗﻮﺿﯿﺤﯽ ﺑﺮ ﺗﻮرات و اﻧﺠﯿﻞ و ﮐﺘﺎبﻫﺎي دﯾﮕﺮي ﮐﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪه و دﭼﺎر‬ ‫ﺗﺤﺮﯾﻒ ﺷﺪهاﻧﺪ و اﯾﻨﮑﻪ ﻗﺮآن از آن ﺗﺤﺮﯾﻒ ﻣﺼﻮن ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪165 ................................ .‬‬

‫ﺗﺤﺮﯾﻒ ﮐﻼم ﺧﺪا ﺗﻮﺳﻂ اﻫﻞ ﮐﺘﺎب ‪165 ............. ................................ ................................‬‬ ‫ﺗﺤﺮﯾﻒ ﺗﻮرات و اﻧﺠﯿﻞ و دﻟﯿﻞ ﺑﺮ آن ‪167 ........... ................................ ................................‬‬

‫ﻣﺤﻔﻮظ ﻣﺎﻧﺪن ﻗﺮآن از ﺗﺤﺮﯾﻒ و ﺣﻔﻆ ﻧﻤﻮدن آن ﺗﻮﺳﻂ ﺧﺪاوﻧﺪ و دﻟﯿﻞ ﺑﺮ آن ‪168 ..............‬‬

‫ﻣﺒﺤﺚ ﭼﻬﺎرم‪ :‬اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﻗﺮآن و وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي آن ‪170 .......................... ................................‬‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻗﺮآن‪ ،‬ﺣﺪﯾﺚ ﻗﺪﺳﯽ و ﺣﺪﯾﺚ ﻧﺒﻮي و ﻓﺮق ﺑﯿﻦ آنﻫﺎ ‪170 ......... ................................‬‬

‫ﻓﺮق ﺑﯿﻦ ﻗﺮآن و ﺣﺪﯾﺚ ﻗﺪﺳﯽ و ﺣﺪﯾﺚ ﻧﺒﻮي‪171 .............................. ................................ :‬‬

‫وﯾﮋﮔﯿﻬﺎي و ﺧﺼﻮﺻﯿﺎ ت اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‪172 .............................. ................................:‬‬

‫اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ‪179 ................................... ................................ ................................‬‬ ‫ﻣﺒﺤﺚ اول‪ :‬اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان و دﻻﯾﻞ آن ‪179 ... ................................ ................................‬‬

‫ﺛﻤﺮات اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ‪181 ................................ ................................ ................................‬‬

‫ﻣﺒﺤﺚ دوم‪ :‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻧﺒﯽ و رﺳﻮل و ﺗﻔﺎوت ﺑﯿﻦ اﯾﻦ دو ‪181 ................ ................................‬‬

‫ﻓﺮق ﺑﯿﻦ اﯾﻦ دو )ﻧﺒﯽ و رﺳﻮل( ‪182 ...................... ................................ ................................‬‬

‫ﻣﺒﺤﺚ ﺳﻮم‪ :‬ﮐﯿﻔﯿﺖ اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان‪183 ......... ................................ ................................‬‬ ‫ﻣﺒﺤﺚ ﭼﻬﺎرم‪ :‬آﻧﭽﻪ ﺑﺮ ﻣﺎ در ﻣﻮرد ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان واﺟﺐ اﺳﺖ رﻋﺎﯾﺖ ﺷﻮد ‪189 ..........................‬‬ ‫ﻣﺒﺤﺚ ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان اوﻟﻮاﻟﻌﺰم ‪194 ................. ................................ ................................‬‬

‫‪10‬‬

‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﭘﺮﺗﻮ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬

‫ﻣﺒﺤﺚ ﺷﺸﻢ‪ :‬وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻣﺎ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪص و ﺣﻖ او ﺑﺮ اﻣﺘﺶ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺑﯿﺎن اﯾﻨﮑﻪ دﯾﺪن‬ ‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص در ﺧﻮاب‪ ،‬ﺣﻖ اﺳﺖ‪196 ............... ................................ ................................ .‬‬

‫اﺑﺘﺪا ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت و وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص‪196 .... ................................ ................................:‬‬

‫دوم‪ :‬ﺣﻘﻮق ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻣﺘﺶ‪203 .......... ................................ ................................ :‬‬ ‫ﺳﻮم‪ :‬ﺑﯿﺎن ﻧﻤﻮدن اﯾﻨﮑﻪ دﯾﺪن ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص در ﺧﻮاب‪ ،‬ﺣﻖ اﺳﺖ ‪213 ......... ................................‬‬

‫ﻣﺒﺤﺚ ﻫﻔﺘﻢ‪ :‬ﭘﺎﯾﺎن رﺳﺎﻟﺖ و ﺑﯿﺎن اﯾﻨﮑﻪ ﺑﻌﺪ از او ﭘﯿﺎﻣﺒﺮي ﻧﻤﯽآﯾﺪ ‪216 ...............................‬‬ ‫ﻣﺒﺤﺚ ﻫﺸﺘﻢ‪ :‬اﺳﺮاء ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص ﺣﻘﯿﻘﺖ و دﻻﯾﻞ آن ‪219 .................... ................................‬‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ اﺳﺮاء از ﻧﻈﺮ ﻟﻐﺖ و ﺷﺮﯾﻌﺖ‪219 ............. ................................ ................................ :‬‬

‫ﺣﻘﯿﻘﺖ اﺳﺮاء و دﻻﯾﻞ آن ‪220 ............................ ................................ ................................‬‬

‫ﻣﻌﺮاج و ﺣﻘﯿﻘﺖ آن ‪222 ..... ................................ ................................ ................................‬‬ ‫ﺗﺬﮐﺮ‪225 .......................... ................................ ................................ ................................:‬‬

‫ﻣﺒﺤﺚ ﻧﻬﻢ‪ :‬ﺳﺨﻦ در ﺑﺎره زﻧﺪﮔﯽ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﻋﻠﯿﻬﻢ اﻟﺴﻼم ‪226 ............. ................................‬‬ ‫ﻣﺒﺤﺚ دﻫﻢ‪ :‬ﻣﻌﺠﺰات اﻧﺒﯿﺎء و ﻓﺮق ﺑﯿﻦ آن ﺑﺎ ﮐﺮاﻣﺎت اوﻟﯿﺎء ‪231 ......... ................................‬‬

‫ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎﯾﯽ از ﺑﻌﻀﯽ ﻣﻌﺠﺰات ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ‪231 ........... ................................ ................................‬‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ﮐﺮاﻣﺖ ‪234 ............ ................................ ................................ ................................‬‬

‫ﻓﺮق ﺑﯿﻦ ﻣﻌﺠﺰه و ﮐﺮاﻣﺖ ‪236 ............................. ................................ ................................‬‬

‫ﺣﮑﻢ اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﻣﻌﺠﺰات و ﮐﺮاﻣﺎت ‪236 ................ ................................ ................................‬‬

‫ﻣﺒﺤﺚ ﯾﺎزدﻫﻢ‪ :‬دوﺳﺘﯽ و دوﺳﺖ داﺷﺘﻦ در اﺳﻼم ‪236 ...................... ................................‬‬

‫ﺑﺮﺗﺮي ﯾﺎﻓﺘﻦ اوﻟﯿﺎء ﺑﺮ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ‪237 ....................... ................................ ................................‬‬

‫اﻧﻮاع اوﻟﯿﺎء اﷲ ‪237 .............. ................................ ................................ ................................‬‬

‫اوﻟﯿﺎء ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺨﺼﻮص ﻫﯿﭻ ﻟﺒﺎس و ﻫﯿﺌﺘﯽ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ ‪239 ........................ ................................‬‬

‫ﺑﺎﻃﻞ ﺑﻮدن آﻧﭽﻪ اﻫﻞ ﻏﻠﻮ و اﻓﺮاط ﺑﻪ آن ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ‪240 ............................ ................................‬‬

‫اﯾﻤﺎن ﺑﻪ روز آﺧﺮت ‪241 ............................... ................................ ................................‬‬ ‫ﻣﺒﺤﺚ اول‪ :‬ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﻗﯿﺎﻣﺖ و اﻧﻮاع آن ‪241 .... ................................ ................................‬‬

‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫‪11‬‬

‫اﻧﻮاع ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﻗﯿﺎﻣﺖ ‪241 ... ................................ ................................ ................................‬‬ ‫دﺳﺘﻪ اول‪241 .................... ................................ ................................ ................................ :‬‬ ‫دﺳﺘﻪ دوم‪242 .................... ................................ ................................ ................................:‬‬

‫دﺳﺘﻪ ﺳﻮم‪244 ................... ................................ ................................ ................................ :‬‬

‫ﻋﻼﻣﺖ اول‪ :‬ﺧﺮوج ﻣﻬﺪي‪245 ............................ ................................ ................................‬‬

‫ﻧﺸﺎﻧﻪ دوم‪ :‬ﻇﻬﻮر ﻣﺴﯿﺢ دﺟﺎل ‪246 ........................ ................................ ................................‬‬

‫ﻋﻼﻣﺖ ﺳﻮم‪ :‬ﻧﺰول ﻋﯿﺴﯽ؛ از آﺳﻤﺎن ﺑﻪ زﻣﯿﻦ‪247 ........................... ................................‬‬ ‫ﻋﻼﻣﺖ و ﻧﺸﺎﻧﻪ ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﺧﺮوج ﯾﺄﺟﻮج و ﻣﺄﺟﻮج ‪247 ............................ ................................‬‬ ‫ﻋﻼﻣﺖ و ﻧﺸﺎﻧﻪ ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬اﻧﻬﺪام ﮐﻌﺒﻪ و رﺑﻮدن زﯾﻮر آﻻت آن ‪248 ............. ................................‬‬ ‫ﻋﻼﻣﺖ ﺷﺸﻢ‪ :‬دﺧﺎن ‪249 ..... ................................ ................................ ................................‬‬

‫ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻫﻔﺘﻢ‪ :‬ﺑﻠﻨﺪ ﺷﺪن ﻗﺮآن از زﻣﯿﻦ ﺑﻪ ﺳﻮي آﺳﻤﺎن ‪249 ....................... ................................‬‬ ‫ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻫﺸﺘﻢ‪ :‬ﻃﻠﻮع ﻧﻤﻮدن ﺧﻮرﺷﯿﺪ از ﻣﻐﺮب ‪250 .. ................................ ................................‬‬ ‫ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻧﻬﻢ‪ :‬ﺧﺮوج داﺑﻪ ‪250 ... ................................ ................................ ................................‬‬

‫ﻧﺸﺎﻧﻪ دﻫﻢ‪ :‬ﺧﺎرج ﺷﺪن آﺗﺶ ﺑﺰرگ ‪251 ............. ................................ ................................‬‬

‫ﻣﺒﺤﺚ دوم‪ :‬ﻧﻌﻤﺖﻫﺎ و ﻋﺬابﻫﺎي ﻗﺒﺮ ‪252 ....... ................................ ................................‬‬

‫ﻣﻄﻠﺐ اول‪ :‬اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﻧﻌﻤﺖﻫﺎ و ﻧﺎﺧﻮﺷﯽﻫﺎي ﻗﺒﺮ و دﻟﯿﻞ ﺑﺮ آن ‪252 ......... ................................‬‬ ‫ﻣﻄﻠﺐ دوم‪ :‬روي دادن ﻧﻌﻤﺖ و ﻋﺬاب ﻗﺒﺮ ﺑﺮ روح و ﺟﺴﻢ ﺑﺎ ﻫﻢ ‪255 ..... ................................‬‬

‫ﻣﻄﻠﺐ ﺳﻮم‪ :‬اﯾﻤﺎن ﺑﻪ دو ﻣﻼﺋﮑﻪ ﻣﻨﮑﺮ و ﻧﮑﯿﺮ‪257 .. ................................ ................................‬‬

‫ﻣﺒﺤﺚ ﺳﻮم‪ :‬اﯾﻤﺎن ﺑﻪ زﻧﺪه ﺷﺪن ‪259 ................ ................................ ................................‬‬

‫ﻣﻄﻠﺐ اول‪ :‬ﻣﻌﻨﯽ ﺑﻌﺚ و ﺣﻘﯿﻘﺖ آن‪259 .............. ................................ ................................‬‬

‫ﻣﻄﻠﺐ دوم‪ :‬دﻟﯿﻞ زﻧﺪه ﺷﺪن از دﯾﺪﮔﺎه ﮐﺘﺎب‪ ،‬ﺳﻨﺖ و ﻧﻈﺮ ‪261 ............. ................................‬‬ ‫ﻣﻄﻠﺐ ﺳﻮم‪ :‬ﺣﺸﺮ ‪263 ......... ................................ ................................ ................................‬‬ ‫ﻣﻄﻠﺐ ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﺣﻮض‪ ،‬ﺻﻔﺖ و دﻻﯾﻞ آن ‪265 ..... ................................ ................................‬‬

‫ﻣﻄﻠﺐ ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬ﻣﯿﺰان‪ ،‬ﺻﻔﺖ و دﻻﯾﻞ آن‪266 .......... ................................ ................................‬‬

‫ﻣﻄﻠﺐ ﺷﺸﻢ‪ :‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺷﻔﺎﻋﺖ و اﻧﻮاع آن و دﻟﯿﻞ ﺑﺮ وﺟﻮد آن ‪268 .......... ................................‬‬

‫‪12‬‬

‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﭘﺮﺗﻮ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬ ‫اﻧﻮاع ﺷﻔﺎﻋﺖ‪270 .............. ................................ ................................ ................................ :‬‬

‫ﻣﻄﻠﺐ ﻫﻔﺘﻢ‪ :‬ﺻﺮاط‪ ،‬ﺻﻔﺖ و دﻻﯾﻞ وﺟﻮد آن ‪271 ............................... ................................‬‬

‫ﻣﻄﻠﺐ ﻫﺸﺘﻢ‪ :‬ﺑﻬﺸﺖ و ﺟﻬﻨﻢ‪ ،‬ﺻﻔﺖ آنﻫﺎ و ﮐﯿﻔﯿﺖ اﯾﻤﺎن و دﻟﯿﻞ ﺑﺮ وﺟﻮد آن دو ‪273 ...........‬‬ ‫اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ و ﺟﻬﻨﻢ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﺳﻪ ﭼﯿﺰ ﺗﺤﻘﻖ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪275 .................. ................................ :‬‬ ‫ﺛﻤﺮات اﯾﻤﺎن ﺑﻪ روز آﺧﺮت ‪276 .......................... ................................ ................................‬‬

‫اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﻗﻀﺎ و ﻗﺪر ‪279 ............................... ................................ ................................‬‬ ‫ﻣﺒﺤﺚ اول‪ :‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻗﻀﺎ و ﻗﺪر و دﻻﯾﻞ ﺛﺎﺑﺖ ﺑﻮدن آن و ﺗﻔﺎوت ﺑﯿﻦ اﯾﻦ دو ‪279 ................‬‬

‫ﺗﻔﺎوت ﺑﯿﻦ ﻗﻀﺎ و ﻗﺪر ‪279 .. ................................ ................................ ................................‬‬

‫دﻟﯿﻞ ﺑﺮ اﺛﺒﺎت ﻗﺪر‪280 ....... ................................ ................................ ................................ :‬‬

‫ﻣﺒﺤﺚ دوم‪ :‬ﻣﺮاﺗﺐ ﻗﺪر ‪281 ............................ ................................ ................................‬‬

‫ﺛﻤﺮات اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﻗﺪر‪283 .... ................................ ................................ ................................ :‬‬

‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم‪ :‬ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺘﻔﺮﻗﻪ در ﻋﻘﯿﺪه ‪285 ..................................................................‬‬

‫اﺳﻼم‪ ،‬اﯾﻤﺎن و اﺣﺴﺎن ‪287 ........................... ................................ ................................‬‬ ‫ﻣﺒﺤﺚ اول‪ :‬اﺳﻼم‪287 ..... ................................ ................................ ................................‬‬ ‫ﺗﻌﺮﯾﻒ اﺳﻼم‪287 .............. ................................ ................................ ................................ :‬‬

‫ارﮐﺎن اﺳﻼم ‪287 ................ ................................ ................................ ................................‬‬

‫ﻣﻌﻨﯽ ﺷﻬﺎدﺗﯿﻦ )أﺷﻬﺪ أن ﻻ إﻟﻪ إﻻ اﷲ وأﺷﻬﺪ أن ﳏﻤﺪا رﺳﻮل اﷲ( ‪288 .. ................................‬‬

‫ﻣﺒﺤﺚ دوم‪ :‬اﯾﻤﺎن و ارﮐﺎن آن و ﺑﯿﺎن ﺣﮑﻢ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﻣﺮﺗﮑﺐ ﮔﻨﺎﻫﺎن ﮐﺒﯿﺮه ﻣﯽﺷﻮد ‪288 ....‬‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ اﯾﻤﺎن‪288 .............. ................................ ................................ ................................ :‬‬

‫ارﮐﺎن اﯾﻤﺎن و دﻟﯿﻞ ﺑﺮ آن ‪289 ............................. ................................ ................................‬‬

‫زﯾﺎد ﺷﺪن اﯾﻤﺎن و ﮐﻢ ﺷﺪن آن‪289 ..................... ................................ ................................‬‬

‫ﺣﮑﻢ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﻣﺮﺗﮑﺐ ﮔﻨﺎه ﮐﺒﯿﺮه ﻣﯽﺷﻮد ‪290 ... ................................ ................................‬‬

‫دﻟﯿﻞ ﺑﺮ اﯾﻨﮑﻪ ﻣﺮﺗﮑﺐ ﮔﻨﺎه ﮐﺒﯿﺮه ﮐﺎﻓﺮ ﻧﯿﺴﺖ ‪291 . ................................ ................................‬‬

‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫‪13‬‬

‫ﻣﺒﺤﺚ ﺳﻮم‪ :‬اﺣﺴﺎن ‪292 .. ................................ ................................ ................................‬‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ اﺣﺴﺎن‪292 ............ ................................ ................................ ................................ :‬‬

‫دﻟﯿﻞ ﺑﺮ اﺣﺴﺎن‪293 ............ ................................ ................................ ................................ :‬‬

‫ﻣﺒﺤﺚ ﭼﻬﺎرم‪ :‬راﺑﻄﻪ ﺑﯿﻦ اﺳﻼم‪ ،‬اﯾﻤﺎن و اﺣﺴﺎن ‪293 .......................... ................................‬‬ ‫وﻻء و ﺑﺮاء )دوﺳﺘﯽ و دﺷﻤﻨﯽ(؛ ﻣﻌﻨﺎ و ﭼﻬﺎر ﭼﻮب آن ‪295 ...................................‬‬ ‫ﺗﻌﺮﯾﻒ وﻻء و ﺑﺮاء‪295 ...... ................................ ................................ ................................ :‬‬

‫وﻻء و ﺑﺮاء از ﺣﻘﻮق ﺗﻮﺣﯿﺪ اﺳﺖ‪295 .............. ................................ ................................‬‬ ‫ﺟﺎﯾﮕﺎه وﻻء و ﺑﺮاء در دﯾﻦ ‪296 ....................... ................................ ................................‬‬ ‫ﺗﻔﺎوت ﺑﯿﻦ ﻣﺪاﻫﻨﻪ و ﻣﺪارا ﮐﺮدن و اﺛﺮ آن ﺑﺮ وﻻء و ﺑﺮاء‪296 ............. ................................‬‬ ‫ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎﯾﯽ از وﻻء و ﺑﺮاء ‪298 ........................... ................................ ................................‬‬ ‫ﺣﮑﻢ دوﺳﺘﯽ ﺑﺎ ﮔﻨﻬﮑﺎران و ﺑﺪﻋﺖ ﮔﺬاران ‪299 ............................... ................................‬‬ ‫آﯾﺎ ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﺑﺎ ﮐﺎﻓﺮان در اﻣﻮر دﻧﯿﺎ داﺧﻞ در دوﺳﺘﯽ ﻣﯽﺷﻮد؟ ‪299 ........ ................................‬‬ ‫ﺣﻘﻮق ﺻﺤﺎﺑﻪ و اﻫﻞ ﺑﯿﺖ و آﻧﭽﻪ در ﺑﺎره آنﻫﺎ واﺟﺐ اﺳﺖ رﻋﺎﯾﺖ ﺷﻮد ‪301 ...‬‬ ‫ﻣﺒﺤﺚ اول‪ :‬ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺑﻪ ﭼﻪ ﮐﺴﯽ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد و اﯾﻨﮑﻪ ﻣﺤﺒﺖ و دوﺳﺖ داﺷﺘﻦ آنﻫﺎ واﺟﺐ‬ ‫اﺳﺖ ‪301 ....................... ................................ ................................ ................................‬‬ ‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺻﺤﺎﺑﻪ‪301 ............ ................................ ................................ ................................ :‬‬

‫واﺟﺐ ﺑﻮدن ﻣﺤﺒﺖ و دوﺳﺖ داﺷﺘﻦ آنﻫﺎ‪301 .... ................................ ................................ :‬‬

‫ﻣﺒﺤﺚ دوم‪ :‬واﺟﺐ ﺑﻮدن اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ ﻓﻀﯿﻠﺖ و ﻋﺪاﻟﺖ آنﻫﺎ و دﺳﺖ ﺑﺮداﺷﺘﻦ از ﻣﺸﺎﺟﺮاﺗﯽ‬

‫ﮐﻪ ﺑﯿﻦ آنﻫﺎ روي داده در ﭘﺮﺗﻮ دﻻﯾﻞ ﺷﺮﻋﯽ ‪303 ............................ ................................‬‬

‫ﻓﻀﯿﻠﺖ آنﻫﺎ‪303 .............. ................................ ................................ ................................ :‬‬

‫واﺟﺐ اﺳﺖ از ﻣﺸﺎﺟﺮاﺗﯽ ﮐﻪ ﺑﯿﻦ ﺻﺤﺎﺑﻪ روي داده دﺳﺖ ﺑﺮدارﯾﻢ و ﺣﮑﻢ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ آنﻫﺎ‬ ‫دﺷﻨﺎم دﻫﺪ‪306 .................. ................................ ................................ ................................ :‬‬

‫‪14‬‬

‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﭘﺮﺗﻮ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬

‫ﻣﺒﺤﺚ ﺳﻮم‪ :‬اﻫﻞ ﺑﯿﺖ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص ‪307 ............... ................................ ................................‬‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ اﻫﻞ ﺑﯿﺖ‪307 ......... ................................ ................................ ................................ :‬‬

‫دﻻﯾﻞ ﻓﻀﯿﻠﺖ اﻫﻞ ﺑﯿﺖ‪307 ............................... ................................ ................................ :‬‬ ‫ﻫﻤﺴﺮان ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص ﺟﺰو اﻫﻞ ﺑﯿﺖ ﺑﺤﺴﺎب ﻣﯽآﯾﻨﺪ‪307 ......................... ................................‬‬

‫وﺻﯿﺖ ﻧﻤﻮدن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻫﻞ ﺑﯿﺖ‪308 .................. ................................ ................................ :‬‬

‫ﻣﺒﺤﺚ ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﺧﻠﻔﺎي راﺷﺪﯾﻦ ‪310 .................. ................................ ................................‬‬

‫ﺟﺎﯾﮕﺎه و ﻣﻨﺰﻟﺖ ﺧﻠﻔﺎي راﺷﺪﯾﻦ و واﺟﺐ ﺑﻮدن ﺗﺒﻌﯿﺖ از آنﻫﺎ‪310 ....... ................................‬‬ ‫ﻓﻀﯿﻠﺖ و ﺑﺰرﮔﯽ آنﻫﺎ ‪311 . ................................ ................................ ................................‬‬

‫ﻣﺒﺤﺚ ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬ده ﻧﻔﺮي ﮐﻪ ﺑﻪ آنﻫﺎ ﻣﮋده ﺑﻬﺸﺖ داده ﺷﺪه اﺳﺖ ‪312 ... ................................‬‬ ‫آﻧﭽﻪ در ﻣﻘﺎﺑﻞ اﻣﺎم ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و ﺗﻮده ﻣﺮدم ﻻزم اﺳﺖ رﻋﺎﯾﺖ ﺷﻮد و ﻟﺰوم‬ ‫ﺣﻔﻆ ﺟﻤﺎﻋﺖ آنﻫﺎ ‪315 .................................. ................................ ................................‬‬ ‫آﻧﭽﻪ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﺎن اﻣﻮر واﺟﺐ اﺳﺖ ‪315 ............................... ................................‬‬ ‫ﺗﻤﺴﮏ ﺑﻪ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ و دﻟﯿﻞ ﺑﺮ واﺟﺐ ﺑﻮدن آن ‪319 ...........................................‬‬ ‫ﻣﺒﺤﺚ اول‪ :‬ﻣﻌﻨﯽ ﺗﻤﺴﮏ ﺑﻪ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ و دﻟﯿﻞ ﺑﺮ واﺟﺐ ﺑﻮدن آن ‪319 .........................‬‬ ‫ﻣﺒﺤﺚ دوم‪ :‬دوري از ﺑﺪﻋﺖ ‪323 ..................... ................................ ................................‬‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺑﺪﻋﺖ‪323 ............. ................................ ................................ ................................:‬‬

‫ﺧﻄﺮ ﺑﺪﻋﺖ‪323 ................ ................................ ................................ ................................ :‬‬ ‫اﺳﺒﺎﺑﯽ ﮐﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﺑﺪﻋﺖ ﻣﯽﺷﻮد ‪324 ..... ................................ ................................‬‬

‫ﺧﻄﺮ ﺑﺪﻋﺖ‪325 ................ ................................ ................................ ................................ :‬‬

‫ﻣﺒﺤﺚ ﺳﻮم‪ :‬ﻧﮑﻮﻫﺶ از ﺗﻔﺮﻗﻪ و اﺧﺘﻼف‪325 ... ................................ ................................‬‬

‫اﺧﺘﻼف و ﮔﺮوه ﮔﺮوه ﺷﺪن ﺳﺒﺐ ﻫﻼﮐﺖ و ﻧﺎﺑﻮدي اﻣﺖﻫﺎي ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ‪327 .............‬‬ ‫آﯾﺎ اﺧﺘﻼف رﺣﻤﺖ اﺳﺖ؟! ‪328 .......................... ................................ ................................‬‬

‫راه رﻫﺎﯾﯽ و ﻧﺠﺎت از ﮔﺮوﻫﻬﺎ و اﺧﺘﻼﻓﺎت ‪329 ..... ................................ ................................‬‬

‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫‪15‬‬

‫ﭘﯿﺸﮕﻔﺘﺎر‪:‬‬ ‫ﺧﲑ ﱠأﻣﺔ‪ ،‬وﺑﻌﺚ‬ ‫اﳊﻤﺪ ﷲ اﻟﺬي أﻛﻤﻞ ﻟﻨﺎ اﻟﺪﻳﻦ ﱠ‬ ‫وأﺗﻢ ﻋﻠﻴﻨﺎ اﻟﻨﻌﻤﺔ‪ ،‬وﺟﻌﻞ ﱠأﻣﺘﻨﺎ ‪ -‬ﱠأﻣﺔ اﻹﺳﻼم‪ -‬ﹶ‬

‫ﹰ‬ ‫رﺳﻮﻻ ﻣﻨﱠﺎ ﻳﺘﻠﻮ ﻋﻠﻴﻨﺎ آﻳﺎﺗﻪ وﻳﺰﻛﻴﻨﺎ‪ ،‬وﻳﻌ ﱢﻠﻤﻨﺎ اﻟﻜﺘﺎب واﳊﻜﻤﺔ‪ ،‬واﻟﺼﻼة واﻟﺴﻼم ﻋﲇ ﹶﻣﻦ أرﺳﻠﻪ‬ ‫ﻓﻴﻨﺎ‬ ‫اﷲ ﻟﻠﻌﺎﳌﲔ رﲪﺔ‪ ،‬ﻧﺒ ﱢﻴﻨﺎ ﳏﻤﺪ وﻋﲇ آﻟﻪ وﺻﺤﺒﻪ‪ .‬أﻣﺎ ﺑﻌﺪ‪:‬‬

‫ﺣﮑﻤﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل از ﺧﻠﻘﺖ ﺟﻦ و اﻧﺲ‪ ،‬ﻋﺒﺎدت ﮐﺮدن او ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ‬ ‫ت ٱ ۡ َّ َ ۡ َ َّ ۡ ُ ُ‬ ‫ﮐﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬و َما َخلَ ۡق ُ‬ ‫ون ‪] ﴾٥٦‬اﻟﺬارﻳﺎت‪» .[٥٦ :‬و ﺟﻦ و اﻧﺴﺎن‬ ‫�ن وٱ ِ��س إِ� ِ�َعبد ِ‬ ‫ِ‬ ‫را ﺟﺰ ﺑﺮاي ﻋﺒﺎدت ﺧﻮد ﺧﻠﻘﺖ ﻧﮑﺮدم«‪ .‬و ﺑﺮاي ﻫﻤﯿﻦ اﻣﺮ‪ ،‬ﺗﻮﺣﯿﺪ و ﻋﻘﯿﺪه ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺎﯾﺪ از‬

‫ﻣﻨﺒﻊ اﺻﻠﯽ آن ﮐﻪ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ رﺳﻮل اﷲ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﻪ وﺳﻠﻢ اﺳﺖ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد ﺗﺎ ﺑﻪ آن‬ ‫ﻋﺒﺎدت ﮐﻪ ﻣﻘﺼﻮد و ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ اﺳﺖ‪ ،‬دﺳﺖ ﯾﺎﻓﺖ‪ .‬و اﯾﻦ اﺳﺎس و ﭘﺎﯾﻪ آﺑﺎداﻧﯽ اﯾﻦ ﺟﻬﺎن اﺳﺖ‬

‫ﮐﻪ ﻓﻘﺪان آن ﺑﺎﻋﺚ ﻓﺴﺎد‪ ،‬ﺧﺮاﺑﯽ و اﺧﻼل در آن ﻣﯽﺷﻮد ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬ ‫َ َّ َ ُ َ‬ ‫� لَ َف َس َدتَا فَ ُس ۡب َ‬ ‫�ٰ َن ٱ َّ�ِ َر ّ ۡ َ‬ ‫﴿ل َ ۡو َ� َن �ِيه َما ٓ َءال َِه ٌة إ َّ� ٱ َّ ُ‬ ‫صفون ‪] ﴾٢٢‬اﻷﻧﺒﻴﺎء‪:‬‬ ‫ۚ‬ ‫ب ٱلع ۡر ِش �ما ي ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬

‫‪» .[٢٢‬اﮔﺮ در آن دو )آﺳﻤﺎنﻫﺎ و زﻣﯿﻦ( ﺟﺰ اﷲ ﺧﺪاﯾﺎﻧﯽ وﺟﻮد داﺷﺖ آن دو را ﺑﻪ ﻓﺴﺎد‬ ‫ﻣﯽﮐﺸﺎﻧﺪﻧﺪ‪ .‬ﭘﺎك و ﻣﻨﺰه اﺳﺖ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻋﺮش از آﻧﭽﻪ وﺻﻒ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ« و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ٱ َّ ُ‬ ‫�‬ ‫َ َ َۡ‬ ‫ۡ َ ُ َّ َ َ َ َّ ُ ۡ َ ۡ ُ َ ۡ َ ُ َّ َ ۡ َ ُ ٓ ْ َ َّ َّ َ َ َ ٰ ُ ّ‬ ‫ٱ َّ�ِي َخلَ َق َس ۡب َع َس َ� ٰ َ‬ ‫ٰ‬ ‫ِ‬ ‫ر‬ ‫م‬ ‫�‬ ‫ٱ‬ ‫ل‬ ‫�‬ ‫ت‬ ‫ي‬ ‫ن‬ ‫ه‬ ‫ل‬ ‫ِث‬ ‫م‬ ‫�ض‬ ‫�‬ ‫ٱ‬ ‫ِن‬ ‫م‬ ‫و‬ ‫ت‬ ‫�‬ ‫�‬ ‫�‬ ‫ٱ‬ ‫ن‬ ‫أ‬ ‫ا‬ ‫و‬ ‫م‬ ‫ل‬ ‫ع‬ ‫�‬ ‫ن‬ ‫ه‬ ‫ن‬ ‫ي‬ ‫ب‬ ‫�ِ‬ ‫ۖ‬ ‫ٖ‬ ‫ِ‬ ‫ۡ‬ ‫ُ‬ ‫� قَ ۡد أَ َح َ‬ ‫ِير َوأَ َّن ٱ َّ َ‬ ‫�ءٖ قَد ‪ٞ‬‬ ‫� ّل َ ۡ‬ ‫َ ۡ‬ ‫� ٍء عِل َمۢ� ‪] ﴾١٢‬اﻟﻄﻼق‪» .[١٢ :‬اﷲ ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ‬ ‫ب‬ ‫اط‬ ‫ِ ِ‬ ‫ﻫﻔﺖ آﺳﻤﺎن و ﻣﺎﻧﻨﺪ آن ﻫﻔﺖ زﻣﯿﻦ را آﻓﺮﯾﺪ اﻣﺮ ﺑﯿﻨﺸﺎن ﻓﺮود ﻣﯽآﯾﺪ ﺗﺎ ﺑﺪاﻧﯿﺪ ﮐﻪ اﷲ ﺑﺮ ﻫﻤﻪ‬

‫ﭼﯿﺰ ﻗﺎدر اﺳﺖ و ﻋﻠﻤﺶ ﺑﺮ ﻫﻤﻪ ﭼﯿﺰ اﺣﺎﻃﻪ دارد«‪ .‬و آﯾﺎت دﯾﮕﺮ ﮐﻪ در اﯾﻦ ﺑﺎره آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﭼﻮن ﺑﺮاي ﻋﻘﻞﻫﺎ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺟﺰﺋﯿﺎت آن ﺑﺼﻮرت ﻣﺴﺘﻘﻞ ﻏﯿﺮ ﻣﻤﮑﻦ ﺑﻮد ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان و‬

‫ﮐﺘﺎبﻫﺎ را ﺑﺮاي ﺗﻮﺿﯿﺢ‪ ،‬ﺑﯿﺎن و ﺗﻔﺴﯿﺮ آن ﺑﺮاي ﻣﺮدم ﻓﺮﺳﺘﺎد ﺗﺎ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻋﻠﻢ و ﺑﺼﯿﺮت و ﭘﺎﯾﻪ‬ ‫و اﺳﺎﺳﯽ واﺿﺢ و آﺷﮑﺎر ﺑﻪ ﻋﺒﺎدت اﷲ ﺑﭙﺮدازﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﭘﯽ در ﭘﯽ و ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﻫﻢ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان را‬

‫‪18‬‬

‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﭘﺮﺗﻮ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬

‫ّ ۡ ُ َّ َّ َ َ‬ ‫ﺑﺮاي ﺗﺒﻠﯿﻎ آن و ﺗﻮﺿﯿﺢ و ﺑﯿﺎﻧﺶ رواﻧﻪ ﻧﻤﻮد ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪�﴿ :‬ن مِن أم ٍة إِ� خ�‬ ‫� َ‬ ‫ِيها نَذ ‪ٞ‬‬ ‫ِير ‪] ﴾٢٤‬ﻓﺎﻃﺮ‪» .[٢٤ :‬ﻫﯿﭻ اﻣﺘﯽ ﻧﺒﻮده ﻣﮕﺮ اﯾﻨﮑﻪ در آن ﻫﺸﺪار دﻫﻨﺪهاي ﮔﺬﺷﺘﻪ‬ ‫اﺳﺖ‪ «.‬و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َّ �ُ ﴿ :‬م أَ ۡر َس ۡل َنا ُر ُسلَ َنا َ� ۡ َ‬ ‫��ۖ﴾ ]اﳌﺆﻣﻨﻮن‪» .[٤٤ :‬ﺳﭙﺲ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮاﻧﻤﺎن را ﭘﯿﺎﭘﯽ رواﻧﻪ‬

‫ﮐﺮدﯾﻢ«‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﻌﻀﯽﻫﺎ را ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﺑﻌﻀﯽ دﯾﮕﺮ ﻓﺮﺳﺘﺎدﯾﻢ ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﻪ ﺳﯿﺪ‪ ،‬اﻓﻀﻞ و‬ ‫اﻣﺎﻣﺸﺎن ﭘﯿﺎﻣﺒﺮﻣﺎ ﻣﺤﻤﺪ ج ﺧﺘﻢ ﺷﺪ‪ .‬ﮐﻪ رﺳﺎﻟﺘﺶ را اﺑﻼغ و اﻣﺎﻧﺘﺶ را ادا و ﻣﺎﻧﻨﺪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان‬

‫اوﻟﻮاﻟﻌﺰم ﺻﺒﺮ ﻧﻤﻮد و از دﻋﻮت ﺑﻪ دﯾﻦ ﺧﺪا و ﻫﺪاﯾﺖ ﺑﻪ ﺳﻮي ﺻﺮاط ﻣﺴﺘﻘﯿﻤﺶ دﺳﺖ‬ ‫ﺑﺮﻧﺪاﺷﺖ ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ او دﯾﻦ را ﺑﺮ ﺳﺎﯾﺮ ادﯾﺎن ﭘﯿﺮوز و ﻧﻌﻤﺖ را ﺗﻤﺎم ﮔﺮداﻧﺪ و‬

‫ﻣﺮدم ﺑﻪ ﺳﺒﺐ دﻋﻮت او دﺳﺘﻪ دﺳﺘﻪ ﺑﻪ دﯾﻦ ﺧﺪا داﺧﻞ ﺷﺪﻧﺪ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻓﻮت ﻧﻨﻤﻮدﻧﺪ ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ‬

‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ او دﯾﻦ را ﺗﮑﻤﯿﻞ ﮐﺮد و ﻧﻌﻤﺖ ﺑﻪ ﺗﻤﺎﻣﯽ داده ﺷﺪ‪ .‬و ﺧﺪاوﻧﺪ در ﺑﺎره آن اﯾﻦ‬ ‫ََۡۡ َ ۡ َ ۡ ُ َ ُ ۡ َ ُ‬ ‫� ۡم َو َ� ۡ� َم ۡم ُ َ َ ُ ۡ‬ ‫ض ُ‬ ‫يت‬ ‫آﯾﻪ را ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪﴿ :‬ٱ�وم أ�ملت ل�م دِين‬ ‫ت عل ۡي� ۡم ن ِع َم ِ� َو َر ِ‬ ‫َ ُ ۡ َ‬ ‫ل� ُم ٱ ِ� ۡس� ٰ َم د ِٗينا ۚ﴾ ]اﳌﺎﺋﺪة‪» .[٣ :‬اﻣﺮوز دﯾﻨﺘﺎن را ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﮐﺎﻣﻞ ﮐﺮدم و ﻧﻌﻤﺘﻢ را ﺑﺮ ﺷﻤﺎ‬ ‫ﺗﻤﺎم ﻧﻤﻮدم و راﺿﯽ ﺷﺪم ﮐﻪ اﺳﻼم دﯾﻨﺘﺎن ﺑﺎﺷﺪ«‪.‬‬

‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺗﻤﺎم اﺻﻮل و ﻓﺮوع دﯾﻨﺶ را ﺑﯿﺎن ﻓﺮﻣﻮد ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ اﻣﺎم داراﻟﻬﺠﺮه ﻣﺎﻟﮏ ﺑﻦ‬ ‫َّ‬ ‫اﻧﺲ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪�ُ » :‬ﺎل أن ﻳُ َّ‬ ‫ﻈﻦ ﺑﺎﻨﻟﻲﺒ ﺻ� اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ أﻧﻪ ﻋﻠﻢ أﻣﺘﻪ‬ ‫اﻻﺳتﻨﺠﺎء ولﻢ ﻳﻌﻠﻤﻬﻢ اﺘﻟﻮﺣﻴﺪ« »ﻣﺤﺎل اﺳﺖ ﮐﻪ ﮔﻤﺎن ﺷﻮﻧﺪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﻪ وﺳﻠﻢ ﺑﻪ‬ ‫اﻣﺘﺶ آداب دﺳﺘﺸﻮﯾﯽ را ﯾﺎد داده اﻣﺎ ﺗﻮﺣﯿﺪ را ﺑﻪ آنﻫﺎ ﻧﯿﺎﻣﻮﺧﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ«‪.‬‬

‫در ﺣﺎﻟﯿﮑﻪ رﺳﻮل اﷲ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﻪ وﺳﻠﻢ دﻋﻮت ﮐﻨﻨﺪه ﺑﻪ ﺳﻮي ﺗﻮﺣﯿﺪ و ﺧﺎﻟﺺ‬

‫ﮔﺮداﻧﯿﺪن دﯾﻦ ﺑﺮاي ﺧﺪا و دوري از ﺗﻤﺎم ﺷﺮك اﻋﻢ از ﮐﺒﯿﺮه و ﺻﻐﯿﺮه ﺑﻮد ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ ﺷﺄن‬

‫و ﻣﻨﺰﻟﺖ ﻫﻤﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎن ﻫﻤﯿﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﯿﺰي ﮐﻪ ﺗﻤﺎم ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﺑﺮ آن ﻣﺘﻔﻖ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬و در دﻋﻮت‬

‫ﺑﻪ ﺳﻮي آن ﻫﻤﯿﺎر و ﮐﻤﮏ ﻫﻢ ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﻠﮑﻪ آن ﻣﻨﻄﻖ دﻋﻮت اﯾﺸﺎن و آﻏﺎز رﺳﺎﻟﺖ و اﺳﺎس‬ ‫ً َ‬ ‫ُّ ُ‬ ‫ۡ ُ ُ ْ َّ َ َ ۡ َ ُ ْ‬ ‫ﺑﻌﺜﺘﺸﺎن ﺑﻮد‪ .‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬ولَ َق ۡد َ� َع ۡث َ‬ ‫� أ َّمةٖ َّر ُسو� أ ِن ٱ�بدوا ٱ� وٱجتنِبوا‬ ‫�‬ ‫ا‬ ‫ن‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫َۡ‬ ‫َ ُ ُ ْ‬ ‫َّ َ ٰ َ ُ َ ُ ْ‬ ‫َّ ُ َ ۡ ُ َّ ۡ َ َّ ۡ َ‬ ‫َ‬ ‫َّ ُ َ َ ۡ‬ ‫ت َعل ۡيهِ ٱلض�لة ۚ فسِ�وا ِ� ٱ� ِ‬ ‫ٱ‬ ‫ل�ٰغوت ۖ ف ِمن ُهم َّم ۡن ه َدى ٱ� ومِنهم من حق‬ ‫�ض فٱنظروا‬

‫ﭘﯿﺸﮕﻔﺘﺎر‬

‫‪19‬‬

‫ََۡ َ َ َ َُ ُۡ َ‬ ‫ك ّذِ� َ‬ ‫� ‪] ﴾٣٦‬اﻟﻨﺤﻞ‪» .[٣٦ :‬در ﻣﯿﺎن ﻫﺮ اﻣﺘﯽ ﻓﺮﺳﺘﺎده اي را ﻣﺒﻌﻮث‬ ‫كيف �ن �ٰقِبة ٱلم ِ‬

‫ﮐﺮدﯾﻢ ﮐﻪ ﺧﺪا را ﺑﭙﺮﺳﺘﻨﺪ و از ﻃﺎﻏﻮت دوري ﺟﻮﯾﻨﺪ از آنﻫﺎ ﮐﺴﺎﻧﯽ را ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﺪاﯾﺖ ﮐﺮده‬

‫و ﮐﺴﺎﻧﯽ ﻫﻢ ﮔﻤﺮاﻫﯽ ﺳﺰاوارﺷﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ در زﻣﯿﻦ ﺑﻨﮕﺮ و ﻋﺎﻗﺒﺖ ﮐﺎر ﺗﮑﺬﯾﺐ ﮐﻨﻨﺪﮔﺎن را‬ ‫َّ ُ ٓ َ ۡ َ َّ ُ َ ٓ َ ٰ َ َّ ٓ َ َ ۠‬ ‫ﻧﻈﺎره ﮐﻦ« و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬و َما ٓ أَ ۡر َس ۡل َنا مِن َ� ۡبل َِك مِن َّر ُ‬ ‫ول إِ� ن ِ‬ ‫و� إِ�هِ �نهۥ � إِ�ه إِ� �نا‬ ‫س‬ ‫ٍ‬ ‫َ ُۡ​ُ‬ ‫ون ‪] ﴾٢٥‬اﻷﻧﺒﻴﺎء‪» .[٢٥ :‬و ﻣﺎ ﻗﺒﻞ از ﺗﻮ ﻫﯿﭻ رﺳﻮﻟﯽ را ﻧﻔﺮﺳﺘﺎدﯾﻢ ﻣﮕﺮ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﻪ او وﺣﯽ‬ ‫فٱ�بد ِ‬ ‫َ ۡ‬ ‫َ َۡۡ‬ ‫�ٔل َم ۡن أ ۡر َسل َنا‬ ‫ﮐﺮدﯾﻢ ﮐﻪ ﻫﯿﭻ ﻣﻌﺒﻮد ﺑﺮﺣﻘﯽ ﺟﺰ ﻣﻦ ﻧﯿﺴﺖ ﭘﺲ ﻣﺮا ﺑﭙﺮﺳﺘﯿﺪ« و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬و‬ ‫ٗ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫مِن َ� ۡبل َِك مِن ُّر ُسل َِنا ٓ أَ َج َع ۡل َ‬ ‫ون ٱ َّلر� َءال َِهة ُ� ۡع َب ُدون ‪] ﴾٤٥‬اﻟﺰﺧﺮف‪» .[٤٥ :‬و از‬ ‫د‬ ‫ِن‬ ‫م‬ ‫ا‬ ‫ن‬ ‫ِ‬

‫رﺳﻮﻻن ﻣﺎ ﮐﻪ ﭘﯿﺶ از ﺗﻮ ﻓﺮﺳﺘﺎدﯾﻢ ﺟﻮﯾﺎ ﺷﻮ آﯾﺎ ﻣﺎ ﻏﯿﺮ از رﺣﻤﻦ ﺧﺪاﯾﺎن دﯾﮕﺮي ﮐﻪ ﻣﻮرد‬ ‫َ َ َ َ ُ‬ ‫�م ّم َِن ٱ ّ�ِين َما َو َّ ٰ‬ ‫� بِهِۦ‬ ‫ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻗﺮار ﮔﯿﺮﻧﺪ ﻣﻘﺮر داﺷﺘﻪاﯾﻢ؟« و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪�۞﴿ :‬ع ل‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ ٗ َ َّ ٓ َ‬ ‫ُ ْ ّ َ َ‬ ‫ٓ ۡ َ ٰ َ َ ُ َ ٰ َ َ ٰٓ ۡ‬ ‫ٓ َ َ‬ ‫ِي أ ۡو َح ۡي َنا إ ِ ۡ�ك َو َما َو َّص ۡي َنا بِهِۦ إِب�هِيم ومو� وع‬ ‫نوحا وٱ�‬ ‫ِين َو�‬ ‫ِي�ۖ أن أ�ِيموا ٱ�‬ ‫َ َ ُ ْ‬ ‫� َتف َّرقوا �ِي �هِ﴾ ]اﻟﺸﻮری‪» .[١٣ :‬از دﯾﻦ‪ ،‬آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﻮح در ﺑﺎره آن ﺳﻔﺎرش ﮐﺮد ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ‬ ‫ﺗﺸﺮﯾﻊ ﮐﺮد و آﻧﭽﻪ را ﺑﻪ ﺗﻮ وﺣﯽ ﮐﺮدﯾﻢ و آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ در ﺑﺎره آن ﺑﻪ اﺑﺮاﻫﯿﻢ و ﻣﻮﺳﯽ و ﻋﯿﺴﯽ‬ ‫ﺳﻔﺎرش ﻧﻤﻮدﯾﻢ ﮐﻪ دﯾﻦ را ﺑﺮﭘﺎ دارﯾﺪ و در آن ﻣﺘﻔﺮق ﻧﺸﻮﯾﺪ«‪.‬‬

‫و در ﺻﺤﯿﺤﯿﻦ از اﺑﻮﻫﺮﯾﺮه رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﻪ ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ رﺳﻮل اﷲ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﻪ وﺳﻠﻢ‬ ‫ْ َ ُ ْ َ ٌ َ َّ ُ َّ َ ُ ُ ْ َ َّ َ ُ ُ ْ َ ٌ‬ ‫اﺣﺪ« ‪» .1‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان‪ ،‬ﺑﺮادراﻧﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ‬ ‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬اﻻﻧ ِبﻴﺎء ِإﺧﻮة ِﻟﻌﻼ ٍت‪ ،‬أمﻬﺎ�ﻬﻢ ﺷﻲﺘ و ِدﻳﻨﻬﻢ و ِ‬ ‫از ﯾﮏ ﭘﺪر ﺑﺪﻧﯿﺎ آﻣﺪهاﻧﺪ و ﻣﺎدران ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ دارﻧﺪ و دﯾﻦ آنﻫﺎ ﯾﮑﯽ اﺳﺖ«‪ .‬ﭘﺲ دﯾﻦ و ﻋﻘﯿﺪه‬ ‫ُّ‬ ‫ِ�‬ ‫آنﻫﺎ ﯾﮑﯽ و ﺗﻨﻮع ﺑﯿﻦ آنﻫﺎ در ﺷﺮﯾﻌﺖﻫﺎﯾﺸﺎن اﺳﺖ ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ل ٖ‬ ‫َ ََۡ ِ ُ‬ ‫� َع ٗة َوم ِۡن َه ٗ‬ ‫ن� ۡم ِ ۡ‬ ‫اجا﴾ ]اﳌﺎﺋﺪة‪» .[٤٨ :‬ﺑﺮاي ﻫﺮ ﯾﮏ از ﺷﻤﺎ ﺷﺮﯾﻌﺖ و راه روﺷﻨﯽ‬ ‫جعلنا م‬ ‫ﻗﺮار دادﯾﻢ«‪.‬‬

‫ﻟﺬا ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﻫﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﯽ ﺑﯿﺎن و ﺑﺮاي ﻫﺮ ﻣﺆﻣﻨﯽ ﺗﻮﺿﯿﺢ داده ﺷﻮد ﮐﻪ ﻋﻘﯿﺪه‬

‫ﻣﺠﺎﻟﯽ ﺑﺮاي اﻇﻬﺎر ﻧﻈﺮ ﮐﺮدن ﻧﯿﺴﺖ و ﺑﺮ ﻫﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﯽ در ﻣﺸﺮق و ﻣﻐﺮب واﺟﺐ اﺳﺖ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ‬ ‫‪ 1‬ﺻﺤﯿﺢ اﻟﺒﺨﺎري )‪ ،(3443‬وﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ )‪.(2365‬‬

‫‪20‬‬

‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﭘﺮﺗﻮ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬

‫ﻋﻘﯿﺪه اﻧﺒﯿﺎء و ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎن ﻣﻌﺘﻘﺪ و ﺑﻪ اﺻﻮﻟﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ آن اﯾﻤﺎن دارﻧﺪ ﻣﺆﻣﻦ ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﻪ ﺳﻮي آن‬ ‫َ َ َ َّ ُ ُ َ ٓ ُ َ َ‬ ‫نزل إ ِ ۡ�هِ مِن َّر ّ�ِهِۦ‬ ‫ﺑﺪون ﻫﯿﭽﮕﻮﻧﻪ ﺷﮏ و ﺗﺮدﯾﺪي دﻋﻮت ﮐﻨﺪ ﴿ءامن ٱلرسول بِما أ ِ‬ ‫َ َُ ُ ََۡ َ‬ ‫َ​َ ُ ْ‬ ‫ُ‬ ‫َ ۡ ُ ۡ ُ َ ُ ٌّ َ َ َ َّ َ َ َ ٰٓ َ‬ ‫��ِكتِهِۦ َو� ُتبِهِۦ َو ُر ُسلِهِۦ � �ف ّ ِرق �‬ ‫� أ َح ٖد ّمِن ُّر ُسلِهِۚۦ وقالوا‬ ‫ون � ءامن ب ِٱ�ِ وم‬ ‫وٱلمؤمِن ۚ‬ ‫ۡ‬ ‫َ ۡ َ َ َ َ ۡ َ ُ ۡ َ َ َ َ َّ َ َ ۡ َ‬ ‫ك ٱل َم ِص ُ‬ ‫س ِمعنا وأطعناۖ �فرانك ر�نا ��‬ ‫� ‪] ﴾٢٨٥‬اﻟﺒﻘﺮة‪» .[٢٨٥ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ و ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﺳﻮي او از ﺟﺎﻧﺐ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻧﺎزل ﺷﺪه اﯾﻤﺎن دارﻧﺪ و ﻫﻤﮕﯽ ﺑﻪ اﷲ‪ ،‬ﻣﻼﺋﮑﻪ‪ ،‬ﮐﺘﺎبﻫﺎ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان‬

‫اﯾﻤﺎن دارﻧﺪ‪ .‬ﺑﯿﻦ ﻫﯿﭽﮑﺪام از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﻓﺮﻗﯽ ﻧﻤﯽﻧﻬﻨﺪ و ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ ﺷﻨﯿﺪﯾﻢ و اﻃﺎﻋﺖ ﮐﺮدﯾﻢ‬

‫ﭘﺮوردﮔﺎرا ﻣﺎ را ﺑﺒﺨﺶ و ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﻣﺎ ﺑﻪ ﺳﻮي ﺗﻮﺳﺖ«‪.‬‬

‫اﯾﻦ ﺟﺎﯾﮕﺎه و ﻣﻨﺰﻟﺖ ﻣﺆﻣﻨﯿﻦ اﺳﺖ و اﯾﻤﺎن‪ ،‬ﺗﺴﻠﯿﻢ‪ ،‬اﻋﺘﺮاف و ﻗﺒﻮل‪ ،‬راﻫﺸﺎن اﺳﺖ‪ .‬و زﻣـﺎﻧﯽ‬

‫ﮐﻪ ﻣﺆﻣﻦ ﻣﯽﺷﻮد ﺳﻼﻣﺖ و آراﻣﺶ او را ﻫﻤﺮاﻫﯽ ﻣـﯽﮐﻨـﺪ و ﺑـﺮاي او اﻣﻨﯿـﺖ و اﻣـﺎن ﻣﺘﺤﻘـﻖ‬ ‫ﻣﯽﮔﺮدد و وﺟﻮدش ﭘﺎﮐﯿﺰه ﻣﯽﮔﺮدد و ﻗﻠﺒﺶ ﻣﻄﻤﺌﻦ ﻣﯽﺷﻮد و از ﺗﻤﺎم ﺑﻨﺪﮔﯽﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ در آن‬

‫ﻣﺮدم ﮔﻤﺮاه ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻋﻘﺎﺋﺪ ﺑﺎﻃﻠﺸﺎن در آن واﻗﻊ ﺷﺪهاﻧﺪ از ﺗﻨﺎﻗﺾ‪ ،‬اﺿﻄﺮاب‪ ،‬ﺷـﮏ و ﺗﺮدﯾـﺪ‪،‬‬ ‫اوﻫﺎم‪ ،‬ﺳﺮﮔﺮداﻧﯽ و دودﻟﯽ دور ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻋﻘﯿﺪه ﺻﺤﯿﺢ اﺳﻼﻣﯽ اﺻﻮﻟﺶ ﺛﺎﺑﺖ‪ ،‬ﺑﻨﯿﺎد آن ﺳﻠﯿﻢ و ﻗﻮاﻋـﺪ آن ﻣﺤﮑـﻢ اﺳـﺖ و ﺳـﻌﺎدت‬

‫ﻣﺮدم را ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ واﺿﺢ ﺑﻮدن آﺛﺎر آن‪ ،‬و ﺻﺤﺖ دﻻﯾﻞ و ﺑﯽﻋﯿﺐ ﺑـﻮدن ﺑﺮﻫـﺎن و ﺣﺠـﺖﻫـﺎي‬ ‫آن و ﺑﺨﺎﻃﺮ ﻣﻮاﻓﻖ ﺑﻮدن آن ﺑﺎ ﻓﻄـﺮت ﺳـﻠﯿﻢ و ﭘـﺎك و ﻋﻘـﻞﻫـﺎي ﺻـﺤﯿﺢ و ﻗﻠـﺐﻫـﺎي ﺳـﺎﻟﻢ‬

‫ﻣﺘﺤﻘﻖ و ﺑﺮاي آنﻫﺎ در دﻧﯿﺎ و آﺧﺮت ﺳﺮﻓﺮازي و رﺳﺘﮕﺎري ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه دارد‪.‬‬

‫ﺗﻤﺎم دﻧﯿﺎي اﺳﻼم ﻧﯿﺎز ﺷﺪﯾﺪ ﺑﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ اﯾﻦ ﻋﻘﯿﺪه ﺻـﺎف و ﺑـﺎ ارزش دارﻧـﺪ‪ .‬در ﻧﺘﯿﺠـﻪ آن‪،‬‬

‫ﺳﻌﺎدت و ﻧﺠﺎﺗﯽ ﻣﺴﺘﻘﺮ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺳﺮﮔﺮداﻧﯽ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻧﺪارد‪.‬‬

‫و در اﯾﻦ ﺑﺎره ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه ﺑﺼﻮرت ﻣﺨﺘﺼﺮ و ﻣﻔﯿﺪ‪ ،‬اﺻﻮل ﻋﻘﯿـﺪه ﻣﺴـﻠﻤﺎن و اﻫﻤﯿـﺖ اﺳـﺎس و‬

‫ﺑﻨﯿﺎد آن‪ ،‬اﺑﺮاز ﮐﺮدن اﺻﻮل و آﺛﺎر آن از آﻧﭽﻪ ﺑﺮاي ﻣﺴﻠﻤﺎن از آن ﺑـﯽﻧﯿـﺎزي وﺟـﻮد ﻧـﺪارد را‬

‫آﻣﺎده ﻧﻤﻮده و ﻫﻤﻪ آنﻫﺎ ﺑﺎ دﻟﯿﻞ و ﺷﻮاﻫﺪ ﻣﺤﮑﻢ آﻣﺎده ﺷـﺪهاﻧـﺪ‪.‬آن ﮐﺘـﺎﺑﯽ اﺳـﺖ ﻣﺸـﺘﻤﻞ ﺑـﺮ‬

‫اﺻﻮل اﯾﻤﺎن در ﭘﺮﺗﻮي ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ و آن اﺻﻮل ﺑﺰرگ و ﻋﻈﯿﻤﯽ ﻫﺴـﺘﻨﺪ ﮐـﻪ از ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮان ﺑـﻪ‬

‫ارث ﺑﺮده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﺗﻤﺎم ﺳﻨﯿﻦ از ﮐﻮﭼﮏ و ﺑﺰرگ ﺑﺴﯿﺎر آﺷﮑﺎر و واﺿـﺢ اﺳـﺖ و در‬

‫ﭘﯿﺸﮕﻔﺘﺎر‬

‫‪21‬‬

‫ﮐﻤﺘﺮﯾﻦ زﻣﺎن و ﮐﻤﺘﺮﯾﻦ ﻣﺪت ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ آن را درك ﮐﻨﻨﺪ و ﺑﻔﻬﻤﻨﺪ‪ .‬ﺗﻮﻓﯿﻖ ﺑﻪ دﺳﺖ اﷲ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫و ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ ﺗﺸﮑﺮ ﺧﻮد را از دﮐﺘﺮ ﺻﺎﻟﺢ ﺑﻦ ﺳـﻌﺪ ﺳـﺤﯿﻤﯽ‪ ،‬دﮐﺘـﺮ ﻋﺒـﺪ اﻟـﺮزاق ﺑـﻦ ﻋﺒـﺪ‬

‫اﻟﻤﺤﺴﻦ ﻋﺒﺎد و دﮐﺘﺮ إﺑﺮاﻫﯿﻢ ﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ رﺣﯿﻠﯽ ﮐﻪ در آﻣﺎده ﮐﺮدن اﯾﻦ ﮐﺘﺎب ﺳـﻬﯿﻢ ﺑـﻮدهاﻧـﺪ را‬

‫ﺗﻘﺪﯾﻢ ﻣﯽدارﯾﻢ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ از دﮐﺘﺮ ﻋﻠﯽ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﻧﺎﺻﺮ ﻓﻘﯿﻬﯽ و دﮐﺘﺮ أﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﻄﯿﮥ ﻏﺎﻣـﺪي‬

‫ﮐﻪ در وﯾﺮاﯾﺶ و ﺑﺎزﻧﮕﺮي آن دﺳﺖ داﺷﺘﻨﺪ ﺗﺸﮑﺮ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ و از ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﺒﺤﺎن ﺧﻮاﻫﺎﻧﯿﻢ ﮐـﻪ‬ ‫ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ آن ﺑﻪ ﺗﻤﺎم ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻧﻔﻊ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪.‬‬ ‫وآﺧﺮ دﻋﻮاﻧﺎ أن اﳊﻤﺪ ﷲ رب اﻟﻌﺎﳌﲔ‪.‬‬

‫اﻷﻣﺎﻧﺔ اﻟﻌﺎﻣﺔ‬

‫ﳌﺠﻤﻊ اﳌﻠﻚ ﻓﻬﺪ ﻟﻄﺒﺎﻋﺔ اﳌﺼﺤﻒ اﻟﴩﻳﻒ‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‪:‬‬ ‫ﺑﺮ ﻫﯿﭻ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﯽ اﻫﻤﯿﺖ اﯾﻤﺎن‪ ،‬ﺑﺰرﮔﯽ ﻣﻨﺰﻟﺖ و ﺟﺎﯾﮕﺎه آن‪ ،‬و ﺑﺴﯿﺎري ﻓﻮاﺋـﺪ آن در دﻧﯿـﺎ و‬

‫آﺧﺮت ﭘﻨﻬﺎن ﻧﯿﺴﺖ ﺑﻠﮑﻪ ﺗﻤﺎم ﻧﯿﮑﯽﻫﺎ در دﻧﯿﺎ و آﺧﺮت ﺑﺮ ﺗﺤﻘﻖ اﯾﻤﺎن ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺘﻮﻗـﻒ اﺳـﺖ‪.‬‬ ‫آن ﺳﺮآﻏﺎز ﻣﻄﺎﻟﺐ و ﺑﺎ اﻫﻤﯿﺖﺗﺮﯾﻦ ﻫﺪفﻫﺎﺳﺖ ﮐـﻪ ﺑـﻪ وﺳـﯿﻠﻪ آن ﺑﻨـﺪه ﺑـﻪ زﻧـﺪﮔﯽ ﭘـﺎك و‬

‫ﺧﻮﺷﺒﺨﺘﯽ ﻣﯽرﺳﺪ و از ﺳﺨﺘﯽﻫﺎ‪ ،‬ﺑﺪيﻫﺎ و ﮔﺮﻓﺘﺎريﻫﺎ ﻧﺠـﺎت ﻣـﯽﯾﺎﺑـﺪ و ﺑـﻪ ﺛـﻮاب و ﭘـﺎداش‬

‫آﺧﺮت و ﻧﻌﻤﺖﻫﺎي ﻣﺎﻧﺪﮔﺎر و ﺧﯿﺮ و ﻧﯿﮑﯽﻫﺎﯾﯽ ﻣﺴﺘﻤﺮ و دﻧﺒﺎﻟﻪ داري ﮐﻪ از دﺳﺖ ﻧﻤـﯽرود و‬ ‫زوال ﻧﻤﯽﭘﺬﯾﺮد‪ ،‬ﻣﯽرﺳﺪ‪.‬‬ ‫َ‬ ‫َ​َ‬ ‫َ ۡ َ َ َ ٰ ٗ ّ َ َ ۡ ُ َٰ ُ ۡ‬ ‫ٗ‬ ‫ن� َوه َو ُمؤم ‪ِٞ‬ن فل ُن ۡحيِيَ َّن ُهۥ َح َي ٰوة‬ ‫اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬من ع ِمل �ل ِحا مِن ذك ٍر أو أ‬ ‫َ ُ َ‬ ‫َ ُ ْ‬ ‫ٗ َ‬ ‫ُ َ‬ ‫َط ّي ِ َبة ۖ َو�َ ۡج ِز َ� َّن ُه ۡم أ ۡج َرهم بِأ ۡح َس ِن َما �نوا َ� ۡع َملون ‪] ﴾٩٧‬اﻟﻨﺤﻞ‪» .[٩٧ :‬ﻫﺮﮐﺲ از زن و ﻣﺮد‬

‫ﻋﻤﻞ ﺻﺎﻟﺤﯽ اﻧﺠﺎم دﻫﺪ در ﺣﺎﻟﯿﮑﻪ ﻣﺆﻣﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﻗﻄﻌﺎً او را ﺑﺎ زﻧﺪﮔﯽ ﭘﺎﮐﯿﺰهاي ﺣﯿﺎت ﺑﺨﺸﯿﻢ و‬ ‫َ​َ ۡ َ​َ َ‬ ‫َ​َ‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎً ﺑﻪ آﻧﺎن ﺑﻬﺘﺮ از آﻧﭽﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﯽدادﻧﺪ ﭘﺎداش ﺧﻮاﻫﯿﻢ داد« و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ومن أراد ٱ�خِرة‬ ‫َ َ َ ٰ َ َ َ ۡ َ َ َ ُ َ ُ ۡ ‪ُ ۡ َّ ُ ُ ۡ َ َ َ َ ٰٓ َ ْ ُ َ ٞ‬‬ ‫ك ٗ‬ ‫وس� لها سعيها وهو مؤمِن فأو��ِك �ن سعيهم مش‬ ‫ور� ‪] ﴾١٩‬اﻹﴎاء‪» .[١٩ :‬و ﻫﺮﮐﺲ‬

‫آﺧﺮت را ﻣﯽﺧﻮاﻫﺪ و ﻧﻬﺎﯾﺖ ﮐﻮﺷﺶ را ﺑﺮاي آن ﺑﻪ ﺧﺮج ﻣﯽدﻫﺪ در ﺣﺎﻟﯿﮑﻪ ﻣﺆﻣﻦ اﺳﺖ‬ ‫ۡ‬ ‫ۡ‬ ‫آﻧﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺗﻼﺷﺸﺎن ﻣﻮرد ﺣﻖ ﺷﻨﺎﺳﯽ واﻗﻊ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ« و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬و َمن يَأتِهِۦ ُمؤم ِٗنا‬ ‫َ ۡ َ َ َّ ٰ َ ٰ َ ُ ْ َ َ َ ُ ُ َّ َ َ ٰ ُ ۡ‬ ‫ت ٱل ُع َ ٰ‬ ‫ت فأو ٰٓ��ِك لهم ٱ�ر�‬ ‫� ‪] ﴾٧٥‬ﻃﻪ‪» .[٧٥ :‬و ﻫﺮﮐﺲ ﻣﺆﻣﻦ ﺑﻪ ﻧﺰد او‬ ‫قد ع ِمل ٱل�ل ِ� ِ‬ ‫َّ‬ ‫رود در ﺣﺎﻟﯿﮑﻪ اﻋﻤﺎل ﺻﺎﻟﺢ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺮاي آﻧﺎن درﺟﺎت واﻻ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد« و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬إِن‬ ‫َ َ َ‬ ‫ُ ً‬ ‫ُ َ‬ ‫َ‬ ‫َّ َ َ َ ُ ْ َ َ ُ ْ َّ ٰ َ ٰ َ َ ۡ َ ُ ۡ َ َّ ٰ ُ ۡ َ‬ ‫ِيها � َ� ۡبغون‬ ‫ت ٱل ِف ۡرد ۡو ِس ن ُز� ‪ِ�ِ ٰ � ١٠٧‬ين �‬ ‫ت �نت لهم ج�‬ ‫ٱ�ِين ءامنوا وع ِملوا ٱل�ل ِ� ِ‬ ‫ٗ‬ ‫َۡ‬ ‫�ن َها ح َِو� ‪] ﴾١٠٨‬اﻟﻜﻬﻒ‪» .[١٠٨-١٠٧ :‬ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آورده و اﻋﻤﺎل ﺻﺎﻟﺢ اﻧﺠﺎم دادهاﻧﺪ‬ ‫ﺑﺎغﻫﺎي ﻓﺮدوس ﺟﺎﯾﮕﺎه ﭘﺬﯾﺮاﯾﯽ آﻧﺎن اﺳﺖ ﺟﺎوداﻧﻪ در آن ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد و از آﻧﺠﺎ ﻣﻨﺘﻘﻞ‬

‫ﻧﻤﯽﺷﻮﻧﺪ« و آﯾﺎت در اﯾﻦ ﺑﺎره در ﻗﺮآن ﻓﺮاوان اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪24‬‬

‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﭘﺮﺗﻮ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬

‫ﻧﺼﻮص ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ ﺑﺮ اﯾﻨﮑﻪ اﯾﻤﺎن ﺑﺮ ﭘﺎﯾﻪ ﺷﺶ اﺻﻞ‪ :‬اﯾﻤﺎن ﺑﻪ اﷲ‪ ،‬ﻣﻼﺋﮑـﻪ‪ ،‬ﮐﺘـﺎبﻫـﺎي‬

‫آﺳﻤﺎﻧﯽ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان‪ ،‬روز آﺧﺮت و ﻗﺪر ﭼﻪ ﺧﯿﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﯾﺎ ﺷـﺮ دﻻﻟـﺖ دارد‪ .‬اﯾـﻦ اﺻـﻮل در ﻗـﺮآن‬

‫ﮐﺮﯾﻢ و ﺳﻨﺖ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ در ﺟﺎﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪدي ذﮐﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ از ﺟﻤﻠﻪ‪:‬‬ ‫َ َ‬ ‫َّ‬ ‫َ َ‬ ‫َ ۡ َ‬ ‫ِين َء َام ُن ٓوا ْ َءام ُِنوا ْ بٱ َّ�ِ َو َر ُ‬ ‫�� ُّ� َها ٱ َّ� َ‬ ‫‪ -1‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ٰٓ ﴿ :‬‬ ‫ٰ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ب ٱ�ِي ن َّزل‬ ‫ِ�‬ ‫ك‬ ‫ل‬ ‫ٱ‬ ‫و‬ ‫ۦ‬ ‫و�‬ ‫س‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫َّ ٓ َ َ َ‬ ‫َُ‬ ‫َ ۡ ُ َ َ َ ۡ ُ ۡ َّ َ َ َ ٰٓ َ‬ ‫َ ۡ َ‬ ‫ُ‬ ‫َ َٰ‬ ‫� َر ُس ِ‬ ‫ب ٱ�ِي أنزل مِن �بل ۚ ومن ي�فر ب ِٱ�ِ وم��ِكتِهِۦ و�تبِهِۦ‬ ‫و�ِۦ وٱلكِ�ٰ ِ‬ ‫َو ُر ُسلِهِۦ َوٱ ۡ�َ ۡو ِم ٱ�خِر َ� َق ۡد َض َّل َض َ� ٰ َ ۢ� بَع ً‬ ‫يدا ‪] ﴾١٣٦‬اﻟﻨﺴﺎء‪» .[١٣٦ :‬اي ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫اﯾﻤﺎن آوردهاﯾﺪ اﯾﻤﺎن ﺑﯿﺎورﯾﺪ ﺑﻪ اﷲ و رﺳﻮﻟﺶ و ﺑﻪ ﮐﺘﺎﺑﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮش ﻧﺎزل ﮐﺮده و‬ ‫ﺑﺮ ﮐﺘﺎﺑﯽ ﮐﻪ از ﻗﺒﻞ ﻧﺎزل ﻧﻤﻮده اﺳﺖ و ﻫﺮﮐﺲ ﺑﻪ اﷲ‪ ،‬ﻣﻼﺋﮑﻪ‪ ،‬ﮐﺘﺎبﻫﺎ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان و‬

‫روز آﺧﺮت ﮐﺎﻓﺮ ﺷﻮد در ﮔﻤﺮاﻫﯽ ﺑﺴﯿﺎر دوري اﻓﺘﺎده اﺳﺖ‪«.‬‬ ‫َ‬ ‫َ َۡ ۡ‬ ‫َّ ۡ َ ۡ َّ َ ُ َ ُّ ْ ُ ُ َ ُ ۡ َ َ ۡ َ ۡ‬ ‫� َّن ٱ ۡل َّ‬ ‫�‬ ‫ب َو� ٰ ِ‬ ‫ِ‬ ‫� ِق وٱلمغ ِر ِ‬ ‫‪ -2‬و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪۞﴿ :‬ليس ٱل ِ� أن تولوا وجوه�م ق ِبل ٱلم ِ‬ ‫َّ ۡ‬ ‫ّ‬ ‫َ ۡ َ َ ٰٓ َ َ ۡ َ‬ ‫َم ۡن َء َام َن ب ِٱ�ِ َوٱ�َ ۡو ِم ٱ�خ ِ​ِر وٱلم‬ ‫ب َوٱ�َّب ِ ِ�ۧ َن﴾ ]اﻟﺒﻘﺮة‪» .[١٧٧ :‬ﻧﯿﮑﯽ‬ ‫��ِكةِ وٱلكِ�ٰ ِ‬ ‫اﯾﻦ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ روي ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﺸﺮق و ﻣﻐﺮب ﮐﻨﯿﺪ ﺑﻠﮑﻪ ﻧﯿﮑﯽ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ‬

‫اﷲ‪ ،‬روز آﺧﺮت‪ ،‬ﻣﻼﺋﮑﻪ‪ ،‬ﮐﺘﺎبﻫﺎ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان اﯾﻤﺎن داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﺪ‪«.‬‬ ‫َ َ َ َّ ُ ُ َ ٓ ُ َ َ‬ ‫َّ ّ َ ۡ ُ ۡ ُ َ ُ ٌّ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫ون � ءامن ب ِٱ�ِ‬ ‫‪ -3‬و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ءامن ٱلرسول بِما أنزِل إِ�هِ مِن ر�ِهِۦ وٱلمؤمِن ۚ‬ ‫َ َُ ُ ََۡ َ‬ ‫َ‬ ‫َ ُ ْ‬ ‫ُ‬ ‫َ َ َ ٰٓ َ‬ ‫� أ َح ٖد ّمِن ُّر ُسلِهِۚۦ َوقالوا َس ِم ۡع َنا َوأ َط ۡع َناۖ‬ ‫��ِكتِهِۦ َو� ُتبِهِۦ َو ُر ُسلِهِۦ � �ف ّ ِرق �‬ ‫وم‬ ‫ُ ۡ َ َ َ َ َّ َ َ ۡ َ‬ ‫ك ٱل ۡ َم ِص ُ‬ ‫� ‪] ﴾٢٨٥‬اﻟﺒﻘﺮة‪» .[٢٨٥ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ و ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﺳﻮي او‬ ‫�فرانك ر�نا ��‬ ‫از ﺟﺎﻧﺐ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻧﺎزل ﺷﺪه اﯾﻤﺎن دارﻧﺪ و ﻫﻤﮕﯽ ﺑﻪ اﷲ‪ ،‬ﻣﻼﺋﮑﻪ‪ ،‬ﮐﺘﺎبﻫﺎ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان‬

‫اﯾﻤﺎن دارﻧﺪ‪ .‬ﺑﯿﻦ ﻫﯿﭽﮑﺪام از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﻓﺮﻗﯽ ﻧﻤﯽﻧﻬﻨﺪ و ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ ﺷﻨﯿﺪﯾﻢ و اﻃﺎﻋﺖ‬

‫ﮐﺮدﯾﻢ ﭘﺮوردﮔﺎرا ﻣﺎ را ﺑﺒﺨﺶ و ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﻣﺎ ﺑﻪ ﺳﻮي ﺗﻮﺳﺖ«‪.‬‬ ‫َّ ُ َّ َ ۡ َ َ ۡ‬ ‫َ‬ ‫‪ -4‬و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬إِنا �‬ ‫� ٍء خلق َ�ٰ ُه بِق َدرٖ ‪] ﴾٤٩‬اﻟﻘﻤﺮ‪» .[٤٩ :‬ﻣﺎ ﻫﺮ ﭼﯿﺰ را ﺑﻪ اﻧﺪازه‬ ‫ﺧﻠﻖ ﮐﺮدﯾﻢ«‪.‬‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬

‫‪25‬‬

‫‪ -5‬و در ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ از زﺑﺎن ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎبت ﮐﻪ ﺑﻪ ﺣـﺪﯾﺚ ﺟﺒﺮﯾـﻞ ﻣﺸـﻬﻮر اﺳـﺖ‬

‫ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ‪ :‬ﺟﺒﺮﯾﻞ از ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ ج در ﺑـﺎره اﯾﻤـﺎن ﺳـﺆال ﻧﻤـﻮد‪ .‬ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ ج در ﺟـﻮاب‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ُ ْ‬ ‫َ َ َ‬ ‫َْ َ‬ ‫َ ْ ُْ َ‬ ‫اﻵﺧ ِﺮ‪َ ،‬وﺗـﺆ ِﻣ َﻦ ﺑِﺎﻟﻘـﺪ ِر‬ ‫ﷲ‪َ ،‬ومﻼﺋِ� ِﺘ ِﻪ‪َ ،‬و�ﺘُ ِﺒ ِﻪ‪َ ،‬و ُر ُﺳ ِﻠ ِﻪ‪َ ،‬واﻴﻟَ ْﻮمِ‬ ‫ِ‬ ‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬أن ﺗﺆ ِﻣﻦ ﺑِﺎ ِ‬ ‫َﺧ ْ� ِه َو َ ِّ‬ ‫ﺮﺷ ِه« ‪» ١‬ﺑﻪ اﷲ‪ ،‬ﻣﻼﺋﮑﻪ‪ ،‬ﮐﺘﺎبﻫﺎي آﺳﻤﺎﻧﯽ‪ ،‬ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮان‪ ،‬روز ﻗﯿﺎﻣـﺖ اﯾﻤـﺎن داﺷـﺘﻪ‬ ‫ِ‬ ‫ﺑﺎﺷﯿﺪ و ﺑﻪ ﻗﺪر ﭼﻪ ﺧﯿﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﯾﺎ ﺷﺮ ﻣﺆﻣﻦ ﺑﺎﺷﯿﺪ‪ «.‬اﯾﻤـﺎن ﺑـﺮ اﯾـﻦ ﺷـﺶ اﺻـﻮل ﻋﻈـﯿﻢ و‬ ‫ﺑﺰرگ ﭘﺎﯾﻪ ﮔﺬاري ﻣﯽﺷﻮد ﺑﻠﮑﻪ ﻫﯿﭽﮑﺲ اﯾﻤﺎن ﻧﺪارد ﻣﮕﺮ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﻪ آن ﻣﺆﻣﻦ ﺑﺎﺷـﺪ و‬

‫اﯾﻦ اﺻﻮل ﺑﻪ ﻫﻢ ﻣﺮﺗﺒﻂ و واﺑﺴﺘﻪاﻧﺪ و از ﻫﻤﺪﯾﮕﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻔﮑﯿﮏ ﻧﯿﺴـﺘﻨﺪ ﭘـﺲ اﯾﻤـﺎن ﺑـﻪ‬

‫ﺑﻌﻀﯽ از آن ﻣﺴﺘﻠﺰم اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﺑﻘﯿﻪ آنﻫﺎﺳﺖ و ﮐﻔﺮ ﺑﻪ ﺑﻌﻀﯽ از آن ﮐﻔﺮ ﺑﻪ ﺑﺎﻗﯿﻤﺎﻧﺪه آن‬ ‫ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫در ﺣﻖ ﻫﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﯽ ﺗﺄﮐﯿﺪ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﻧﻬﺎﯾﺖ ﻋﻨﺎﯾﺖ و ﺗﻮﺟﻪ و اﻫﺘﻤﺎم ﺧﻮد را در آﮔـﺎﻫﯽ‪،‬‬

‫ﯾﺎدﮔﯿﺮي و ﺗﺤﻘﯿﻖ در ﺑﺎره آن ﺑﮑﺎر ﮔﯿﺮد‪.‬‬

‫آﻧﭽﻪ در زﯾﺮ ﺑﯿﺎن ﻣﯽﺷﻮد ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ اﺻﻞ اول از اﯾﻦ اﺻﻮل اﺳﺖ و آن اﯾﻤﺎن ﺑﻪ اﷲ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ 1‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺮﻗﻢ )‪.(1‬‬

‫ﻓﺼﻞ اول‪:‬‬ ‫ﺗﻮﺣﯿﺪ‬

‫ﺗﻮﺣﯿﺪ رﺑﻮﺑﯿﺖ‬ ‫ﻣﺒﺤﺚ اول‪ :‬ﻣﻌﻨﺎي آن و دﻻﯾﻞ آن از ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ و ﻋﻘﻞ و ﻓﻄﺮت‬

‫اﺑﺘﺪا‪ :‬ﺗﻌﺮﯾﻒ آن‬

‫أ‪ .‬از ﻧﻈﺮ ﻟﻐﺖ‪ :‬اﻟﺮﺑﻮﺑﻴﺔ ﻣﺼﺪر ﻓﻌﻞ رﺑﺐ اﺳﺖ و اﻟﺮب از آن اﺳﺖ ﭘﺲ رﺑﻮﺑﯿﺖ ﺻـﻔﺖ اﷲ‬ ‫اﺳﺖ و از اﺳﻢ اﻟﺮب ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه و رب در ﮐﻼم ﻋﺮب ﺑﺮ ﻣﻌﻨﺎﻫﺎﯾﯽ اﻃـﻼق ﻣـﯽﺷـﻮد‪ :‬از‬

‫آن ﺟﻤﻠﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﻣﺎﻟﮏ و ﺳﺮور اﻃﺎﻋﺖ ﺷﺪه و اﺻﻼح ﮔﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ب‪ .‬اﻣﺎ در اﺻﻄﻼح ﺗﻮﺣﯿﺪ رﺑﻮﺑﯿﺖ ﯾﻌﻨﯽ ﯾﮑﯽ داﻧﺴـﺘﻦ اﷲ در اﻓﻌـﺎﻟﺶ ﻣـﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬ﮐـﻪ از آن‬ ‫ﺟﻤﻠﻪ ﺧﻠﻖ ﮐﺮدن‪ ،‬روزي دادن‪ ،‬ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﯾﯽ ﮐﺮدن‪ ،‬اﻧﻌﺎم دادن‪ ،‬ﻣﺎﻟﮏ ﺑﻮدن‪ ،‬ﺑـﻪ ﺗﺼـﻮﯾﺮ‬ ‫ﮐﺸﯿﺪن‪ ،‬ﺑﺨﺸﯿﺪن و ﻣﻨﻊ ﮐﺮدن‪ ،‬ﻧﻔﻊ و ﺿﺮر رﺳﺎﻧﺪن‪ ،‬زﻧﺪه ﮔﺮداﻧﯿﺪن و ﻣﯿﺮاﻧﺪن‪ ،‬و ﺗﺪﺑﯿﺮ‬

‫ﻣﺤﮑـﻢ و ﺗﻐﯿﯿــﺮ ﻧﺎﭘــﺬﯾﺮ‪ ،‬ﻗﻀـﺎ و ﻗــﺪر و ﭼﯿﺰﻫــﺎي دﯾﮕـﺮ از اﻓﻌــﺎﻟﺶ ﮐــﻪ در آن ﺑــﺮاي او‬

‫ﺷﺮﯾﮑﯽ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬از اﯾﻦ رو ﺑﺮ ﺑﻨﺪه واﺟﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﻤـﺎم آنﻫـﺎ اﯾﻤـﺎن داﺷـﺘﻪ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺛﺎﻧﯿﺎً‪ :‬دﻻﯾﻞ آن‪:‬‬

‫َۡ‬ ‫َ ۡ َ َ َ​َ ۡ َ َ َ​ََۡ‬ ‫أ‪ .‬از ﮐﺘﺎب‪ :‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬خلَ َق ٱ َّ َ َ‬ ‫ٰ‬ ‫� �م ٖد ترو�هاۖ و�ل� ِ� ٱ� ِ‬ ‫�ض‬ ‫لس�ٰ� ٰ ِ‬ ‫ت ب ِغ ِ‬ ‫ُّ‬ ‫ُّ‬ ‫ُ ۡ َ َ َّ‬ ‫� أَن تَم َ‬ ‫نز ۡ�َا م َِن ٱ َّ‬ ‫�ب ۡت َنا � َ‬ ‫لس َمآءِ َما ٓ ٗء فَأَ َ‬ ‫ث� َ‬ ‫� َدآبَّةٖ� َوأَ َ‬ ‫َر َ� ٰ ِ َ‬ ‫�‬ ‫ِن‬ ‫م‬ ‫ا‬ ‫ِيه‬ ‫ِن‬ ‫م‬ ‫ا‬ ‫ِيه‬ ‫�‬ ‫و‬ ‫م‬ ‫�‬ ‫ب‬ ‫يد‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫َ َ َ َّ‬ ‫َ َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َز ۡو ٖج َكر�� ‪َ ٰ�َ ١٠‬ذا َخ ۡل ُق ٱ َّ�ِ فَأَ ُ‬ ‫� َ‬ ‫ين مِن دونِهِۚۦ بَ ِل ٱل�ٰل ُِمون ِ� ض� ٰ ٖل‬ ‫ر‬ ‫و� َماذا خل َق ٱ ِ‬ ‫ِ ٍ‬ ‫ِ‬ ‫ُّ‬ ‫� ‪] ﴾١١‬ﻟﻘﲈن‪» .[١١-١٠ :‬آﺳﻤﺎنﻫﺎ را ﺑﺪون ﻫﯿﭻ ﺳﺘﻮﻧﯽ ﮐﻪ آن را ﺑﺒﯿﻨﯿﺪ ﺧﻠﻖ ﮐﺮد و در‬ ‫مب ِ ٖ‬ ‫زﻣﯿﻦ ﮐﻮهﻫﺎي اﺳﺘﻮار ﺑﯿﻔﮑﻨﺪ ﺗﺎ ]ﻣﺒﺎدا زﻣﯿﻦ[ ﺷﻤﺎ را ﺑﺠﻨﺒﺎﻧﺪ و در آن از ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﺟﻨﺒﻨﺪهاي‬

‫ﭘﺮاﮐﻨﺪه ﮔﺮداﻧﯿﺪ‪ ،‬و از آﺳﻤﺎن آﺑﯽ ﻓﺮو ﻓﺮﺳﺘﺎدﯾﻢ و از ﻫﺮ ﻧﻮع ﻧﯿﮑﻮ در آن روﯾﺎﻧﺪﯾﻢ‪ .‬اﯾﻦ ﺧﻠﻖ‬

‫ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻣﻦ ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻏﯿﺮ از اوﯾﻨﺪ ﭼﻪ آﻓﺮﯾﺪهاﻧﺪ؟ ﺑﻠﮑﻪ ﺳﺘﻤﮕﺮان در‬

‫‪30‬‬

‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﭘﺮﺗﻮ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬

‫َۡ ُ ُ ْ ۡ َ ۡ َ ۡ َۡ ُ ُ ۡ َٰ ُ َ‬ ‫� � ٍء أم هم ٱل�ل ِقون ‪﴾٣٥‬‬ ‫ﮔﻤﺮاﻫﯽ آﺷﮑﺎري ﻫﺴﺘﻨﺪ« و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬أم خل ِقوا مِن � ِ‬ ‫]اﻟﻄﻮر‪» .[٣٥ :‬آﯾﺎ از ﻫﯿﭻ ﺧﻠﻖ ﺷﺪﻧﺪ ﯾﺎ ﺧﻮدﺷﺎن‪ ،‬ﺧﺎﻟﻖ ﺧﻮد ﻫﺴﺘﻨﺪ«‪.‬‬ ‫ب‪ .‬از ﺳﻨﺖ‪ :‬اﻣﺎم اﺣﻤﺪ و اﺑﻮداود از ﺣﺪﯾﺚ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺷﺨﯿﺮت ﺑﺼﻮرت ﻣﺮﻓﻮع رواﯾﺖ‬

‫ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ »الﺴﻴﺪ اﷲ ﺗﺒﺎرك وﺗﻌﺎﻲﻟ‪» «..‬ﻣﺎﻟﮏ‪ ،‬اﷲ ﺗﺒﺎرك و ﺗﻌﺎﻟﯽ اﺳﺖ…«و از ﺗﺮﻣﺬي و‬ ‫ْ َ َ َّ ُ َّ َ‬ ‫دﯾﮕﺮان از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ در وﺻﯿﺘﺶ ﺑﻪ اﺑﻦ ﻋﺒﺎسب ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ » :‬واﻋﻠ ْﻢ أن اﻷﻣﺔ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ َ َ َ ْ َ َ َ ْ َ ْ َ ُ َ َ ْ َ ْ َ ْ َ ُ َ َّ َ ْ َ ْ َ َ َ ُ ُ َ َ‬ ‫ْ ْ‬ ‫لﻮ اﺟﺘﻤﻌﺖ ﻰﻠﻋ أن �ﻨﻔﻌﻮك �ِﻲﺸ ٍء لﻢ �ﻨﻔﻌﻮك ِإﻻ �ِﻲﺸ ٍء ﻗﺪ ﻛﺘﺒﻪ‬ ‫اﷲ لﻚ‪َ ،‬و�ِن اﺟﺘَ َﻤ ُﻌﻮا َﻰﻠﻋ‬ ‫َ‬ ‫ْ َ ُ َ َ َّ‬ ‫َ ْ َ ُ ُّ َ َ ْ َ ْ َ ُ ُّ َ َّ َ ْ َ ْ َ َ َ ُ ُ َ َ ْ َ‬ ‫ﻚ‪ُ ،‬رﻓ َ‬ ‫ا‬ ‫ﺖ‬ ‫ﻌ‬ ‫أن ﻳﺮﻀوك �ِﻲﺸ ٍء لﻢ ﻳﺮﻀوك ِإﻻ �ِﻲﺸ ٍء ﻗﺪ ﻛﺘﺒﻪ اﷲ ﻋﻠﻴ‬ ‫ﺖ‬ ‫ﻔ‬ ‫ﺟ‬ ‫و‬ ‫م‬ ‫ﻼ‬ ‫ﻗ‬ ‫ﻷ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ُّ ُ ُ‬ ‫ﺤﻒ« ‪» ١‬ﺑﺪان اﮔﺮ ﺗﻤﺎم ﻣﺮدم ﺟﻤﻊ ﺷﻮﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﭼﯿﺰي ﺑﻪ ﺗﻮ ﻧﻔﻌﯽ ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ‬ ‫الﺼ‬ ‫ﻣﮕﺮ اﯾﻨﮑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮاي ﺗﻮ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و اﮔﺮ ﺟﻤﻊ ﺷﻮﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﭼﯿﺰي ﺑﻪ ﺗﻮ ﺿﺮر‬

‫ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻣﮕﺮ اﯾﻨﮑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﺗﻮ آن را ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻗﻠﻢﻫﺎ ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺷﺪه و ﻣﺼﺤﻒﻫﺎ‬

‫ﺧﺸﮏ ﺷﺪهاﻧﺪ«‪.‬‬

‫ج‪ .‬دﻟﯿﻞ ﻋﻘﻠﯽ‪ :‬ﻋﻘﻞ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ دوراﻧﺪﯾﺸﯽ و ﺗﻔﮑﺮ در آﯾﺎت و ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﭘﺮوردﮔﺎر ﺑﺮ وﺟﻮد‬

‫اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ و ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻮدن او در رﺑﻮﺑﯿﺖ و ﮐﻤﺎل ﻗﺪرﺗﺶ ﺑﺮ ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت و ﻣﺴﻠﻂ ﺷﺪن ﺑﺮ آنﻫﺎ دﺳﺖ‬

‫ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪ .‬دوراﻧﺪﯾﺸﯽ در آﯾﺎت و ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﻣﺘﻨﻮع‪ ،‬ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﻗﺒﻮل رﺑﻮﺑﯿﺖ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﯽﺷﻮد ﮐـﻪ‬ ‫ﻣﺸﻬﻮرﺗﺮﯾﻦ آنﻫﺎ دو راه اﺳﺖ‪:‬‬

‫راه اول‪ :‬دوراﻧﺪﯾﺸﯽ در آﯾﺎت و ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﭘﺮوردﮔﺎر در ﺧﻠﻘﺖ وﺟﻮد اﻧﺴﺎن ﮐﻪ ﺑﺎ ﻧﺎم‬

‫دﻻﯾﻞ اﻧﻔﺲ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬وﺟﻮد اﻧﺴﺎن ﻧﺸﺎﻧﻪاي از ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﻋﻈﯿﻢ ﭘﺮوردﮔﺎر اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ‬

‫ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻮدن اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ در رﺑﻮﺑﯿﺖ ﮐﻪ ﺷﺮﯾﮑﯽ ﺑﺮاي او ﻧﯿﺴﺖ دﻻﻟﺖ دارد ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ‬ ‫َ ٓ َ ُ‬ ‫ُ ۡ َ​َ​َ ُۡ ُ َ‬ ‫�ون ‪] ﴾٢١‬اﻟﺬارﻳﺎت‪» .[٢١ :‬و در ﻧﻔﺲﻫﺎي ﺷﻤﺎ]ﻧﺸﺎﻧﻪ‬ ‫� أنفسِ� ۚم أف� �ب ِ‬ ‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬و ِ‬ ‫َۡ‬ ‫اﺳﺖ[ آﯾﺎ ﻧﻤﯽﻧﮕﺮﯾﺪ؟« و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬و�ف ٖس َو َما َس َّوٮ ٰ َها ‪] ﴾٧‬اﻟﺸﻤﺲ‪» .[٧ :‬و ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ‬ ‫ﻧﻔﺲ و آﻧﮑﻪ آن را درﺳﺖ ﮐﺮد«‪ .‬و ﺑﺮاي اﯾﻦ اﮔﺮ اﻧﺴﺎن درﺳﺖ در وﺟﻮد ﺧﻮد و آﻧﭽﻪ در آن‬ ‫‪ 1‬ﺳﻨﻦ اﻟﺘﺮﻣﺬي )‪ ،(2516‬وﻣﺴﻨﺪ أﺣﻤﺪ )‪ ،(307 / 1‬وﻗﺪ ﺣﺴﻦ اﻟﺤﺪﯾﺚ اﻟﺘﺮﻣﺬي وﺻﺤﺤﻪ‪ ،‬وﺻﺤﺤﻪ اﻟﺤﺎﮐﻢ‪.‬‬

‫ﻓﺼﻞ اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ‬

‫‪31‬‬

‫از ﭼﯿﺰﻫﺎي ﺷﮕﻔﺖ اﻧﮕﯿﺰ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ درﺳﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻨﮕﺮد‪ ،‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯽرﺳﺪ ﮐﻪ‬ ‫ﺑﺮاي او ﭘﺮوردﮔﺎري ﮐﻪ ﺧﺎﻟﻖ‪ ،‬ﺣﮑﯿﻢ و ﺧﺒﯿﺮ اﺳﺖ‪ ،‬وﺟﻮد دارد‪ .‬وﻗﺘﯽ اﻧﺴﺎن ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻧﻄﻔﻪ را‬

‫ﺧﻠﻖ ﮐﻨﺪ آﯾﺎ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ آن را ﺑﻪ ﺧﻮن ﺑﺴﺘﻪ ﯾﺎ ﺧﻮن ﺑﺴﺘﻪ را ﺑﻪ ﮔﻮﺷﺖ ﯾﺎ ﮔﻮﺷﺖ را ﺑﻪ اﺳﺘﺨﻮان‬ ‫ﺗﺒﺪﯾﻞ ﮐﻨﺪ ﯾﺎ ﺑﺮ روي اﺳﺘﺨﻮان ﭘﻮﺳﺖ ﺑﯿﺎﻧﺪازد؟‬

‫راه دوم‪ :‬دوراﻧﺪﯾﺸﯽ در ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﺧﺪاوﻧﺪ در ﺧﻠﻘﺖ ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ دﻻﯾﻞ آﻓﺎق‬

‫ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬و اﯾﻦ ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻧﺸﺎﻧﻪاي از ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﻋﻈﯿﻢ ﭘﺮوردﮔﺎر اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ رﺑﻮﺑﯿﺘﺶ‬ ‫َ َ ٓ َ ُ‬ ‫َ ُ ۡ َ َ َ‬ ‫� يَتَ َب َّ َ‬ ‫� ل َ ُه ۡم َ�نَّهُ‬ ‫س ِه ۡم َح َّ ٰ‬ ‫اق و ِ� أنف ِ‬ ‫ﺗﺄﮐﯿﺪ دارد‪ .‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬س�ِ� ِهم ءا�ٰتِنا ِ� ٱ�ف ِ‬ ‫َ ّ َ َ َّ ُ َ َ ٰ ُ ّ‬ ‫ۡ َ ُّ َ َ َ ۡ َ ۡ‬ ‫�ءٖ َشه ٌ‬ ‫� َ ۡ‬ ‫ه‬ ‫ن‬ ‫�‬ ‫ك‬ ‫ۥ‬ ‫�‬ ‫ر‬ ‫ب‬ ‫ف‬ ‫�‬ ‫ٱ�ق ۗ أو لم ي‬ ‫يد ‪] ﴾٥٣‬ﻓﺼﻠﺖ‪» .[٥٣ :‬ﺑﻪ زودي ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي‬ ‫�‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬

‫ﺧﻮد را در ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﯽ و وﺟﻮدﺷﺎن ﺑﻪ آنﻫﺎ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺎﻧﯿﻢ ﺗﺎ ﺑﺮاﯾﺸﺎن روﺷﻦ ﮔﺮدد ﮐﻪ او ﺧﻮد‬

‫ﺣﻖ اﺳﺖ‪ .‬آﯾﺎ ﮐﺎﻓﯽ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺗﻮ ﺑﺮ ﻫﺮﭼﯿﺰي ﺷﺎﻫﺪ اﺳﺖ؟«‬

‫ﺑﺎ ﺗﺄﻣـﻞ و اﻧﺪﯾﺸـﻪ ﮐـﺮدن در ﺟﻬـﺎن ﻫﺴـﺘﯽ و آﻧﭽـﻪ در اﯾـﻦ ﺟﻬـﺎن از آﻧﭽـﻪ ﺑـﺮ آﺳـﻤﺎن از‬

‫ﺳﺘﺎرﮔﺎن‪ ،‬ﺧﻮرﺷﯿﺪ و ﻣﺎه و ﺑﺮ زﻣﯿﻦ از ﮐﻮهﻫﺎ‪ ،‬درﺧﺘﺎن‪ ،‬درﯾﺎﻫﺎ و رودﻫﺎ اﺳﺖ و آﻧﭽﻪ از ﺷﺐ و‬ ‫روز ﮐﻪ آن را در ﺑﺮﻣﯽ ﮔﯿﺮد و اﯾﻨﮑﻪ ﺗﻤﺎم اﯾﻦ ﺟﻬﺎن ﺑﺎ اﯾﻦ ﻧﻈﺎم دﻗﯿﻖ در ﺣﺮﮐﺖ اﺳﺖ دﻻﻟـﺖ‬

‫دارد ﺑﺮ اﯾﻨﮑﻪ اﯾﻦ ﺟﻬﺎن ﺧﺎﻟﻘﯽ دارد؛ ﺑﻮﺟﻮد آورﻧﺪهاي ﺗﺪﺑﯿﺮ ﮐﻨﻨﺪه ﮐـﺎر و ﺑـﺎر آن اﺳـﺖ‪ .‬ﻫـﺮ‬ ‫زﻣﺎن ﮐﻪ اﻧﺴﺎن ﻋﺎﻗﻞ در اﯾﻦ ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت ﻣﯽاﻧﺪﯾﺸﺪ و ﺑﺼﻮرت ﻋﻤﻘﯽ در ﺷﮕﻔﺘﯽﻫﺎي آﻓﺮﯾﻨﺶ ﺑﻪ‬

‫ﺗﻔﮑﺮ ﻣﯽﭘﺮدازد ﺑﺮاﯾﺶ روﺷﻦ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ آن ﺑﺮاي ﺣﻖ و ﺑـﻪ ﺣـﻖ ﺧﻠـﻖ ﺷـﺪه اﺳـﺖ و اﯾـﻦﻫـﺎ‬ ‫ﺻﻔﺤﺎﺗﯽ از آﯾﺎت ﭘﺮوردﮔﺎرﻧﺪ‪ .‬و ﺑﺮﻫﺎن و دﻻﯾﻞ ﺑﺮ ﺗﻤﺎم آﻧﭽﻪ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ آن ﺧﺪاوﻧﺪ از ﺧﻮدش‬

‫ﺧﺒﺮ داده ﺑﺮ وﺣﺪاﻧﯿﺖ او دﻻﻟﺖ دارد‪.‬‬

‫در آﺛﺎر آﻣﺪه ﮐﻪ دﺳﺘﻪاي ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺑﺎ اﻣـﺎم اﺑﻮﺣﻨﯿﻔـﻪ در ﻣـﻮرد ﺑﯿـﺎن ﺗﻮﺣﯿـﺪ رﺑﻮﺑﯿـﺖ ﺑﺤـﺚ‬

‫ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎم اﺑﻮﺣﻨﯿﻔﻪ‪ /‬ﺑﻪ آنﻫﺎ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬أﺧﺮﺒو� ﻗﺒﻞ أن ﻧﺘﻠﻜﻢ ﻲﻓ ﻫﺬه اﻤﻟﺴﺄﻟﺔ ﻋﻦ ﺳـﻔﻴﻨﺔ ﻲﻓ‬ ‫دﺟﻠﺔ ﺗﺬﻫﺐ ﻓﺘﻤﺘﻠﺊ ﻣﻦ اﻟﻄﻌﺎم وﻏ�ه ﺑﻨﻔﺴﻬﺎ وﺗﻌﻮد ﺑﻨﻔﺴﻬﺎ‪ ،‬ﻓﺮﺘﺳـﻮ ﺑﻨﻔﺴـﻬﺎ وﺗﺮﺟـﻊ‪ ،‬ﻞﻛ‬ ‫ذلﻚ ﻣﻦ ﻏ� أن ﻳﺪﻳﺮﻫﺎ أﺣﺪ؟« ﻓﻘﺎلﻮا‪» :‬ﻫﺬا �ﺎل ﻻ ﻳﻤ�ﻦ أﺑـﺪا‪ .‬ﻓﻘـﺎل ﻬﻟـﻢ‪ :‬إذا ﺎﻛن ﻫـﺬا‬ ‫�ﺎﻻ ﻲﻓ ﺳﻔﻴﻨﺔ ﻓﻜﻴﻒ ﻲﻓ ﻫﺬا اﻟﻌﺎلﻢ ﻠﻛﻪ ﻋﻠﻮه وﺳـﻔﻠﻪ؟« »ﻗﺒـﻞ از اﯾﻨﮑـﻪ در ﺑـﺎره اﯾـﻦ ﻣﺴـﺌﻠﻪ‬

‫‪32‬‬

‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﭘﺮﺗﻮ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬

‫ﺻﺤﺒﺖ ﮐﻨﯿﻢ از ﮐﺸﺘﯽ ﮐﻪ در دﺟﻠﻪ روان اﺳﺖ و ﺧﻮد ﺑﻪ ﺧـﻮد ﭘـﺮ از ﻃﻌـﺎم و ﭼﯿﺰﻫـﺎي دﯾﮕـﺮ‬

‫ﻣﯽﺷﻮد و ﺧﻮد ﺑﻪ ﺧﻮد ﺧﺎﻟﯽ ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬ﺧﻮد ﺑـﻪ ﺧـﻮد ﻟﻨﮕـﺮ ﻣـﯽاﻧـﺪازد و دوﺑـﺎره آن را ﺟﻤـﻊ‬

‫ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﺗﻤﺎم آن ﺑﺪون اﯾﻨﮑﻪ ﮐﺴﯽ در آن دﺧﺎﻟﺖ داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ روي ﻣـﯽدﻫـﺪ‪ ،‬ﺧﺒـﺮ دﻫﯿـﺪ؟‬

‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﯾﻦ ﻣﺤﺎل اﺳﺖ و ﻫﺮﮔﺰ ﻣﻤﮑﻦ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﺑﻪ اﯾﺸﺎن ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐـﻪ اﯾـﻦ در ﻣـﻮرد‬

‫ﮐﺸﺘﯽ اي ﻣﺤﺎل ﺑﺎﺷﺪ ﭘﺲ ﭼﮕﻮﻧﻪ در ﻣﻮرد اﯾﻦ ﺟﻬﺎن ﻫﺴـﺘﯽ ﺑـﺎ اﯾـﻦ آﺳـﻤﺎن و زﻣـﯿﻦ درﺳـﺖ‬

‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ؟« ﭘﺲ آﻧﺎن را آﮔﺎه ﮔﺮداﻧﯿﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻧﻈﻢ ﻋـﺎﻟﻢ و دﻗـﺖ و ﺗﻮﺟـﻪ در درﺳـﺖ ﮐـﺮدن و‬ ‫ﺑﺪون ﻋﯿﺐ و ﻧﻘﺺ ﺧﻠﻘﺘﺶ دﻟﯿﻠﯽ ﺑﺮ وﺣﺪاﻧﯿﺖ ﺧﺎﻟﻖ آن اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﺒﺤﺚ دوم‪ :‬ﺑﯿﺎن اﯾﻨﮑﻪ اﻗﺮار ﮐﺮدن ﺑﻪ ﺗﻮﺣﯿﺪ رﺑﻮﺑﯿﺖ ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﯾﯽ ﺑﺎﻋﺚ ﻧﺠﺎت از‬

‫ﻋﺬاب ﻧﻤﯽﺷﻮد‬

‫ﯾﮑﯽ از ﻣﺮاﺗﺐ ﺗﻮﺣﯿﺪ ﺳﻪ ﮔﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺗﻮﺣﯿﺪ رﺑﻮﺑﯿﺖ اﺳـﺖ‪ .‬اﯾﻤـﺎن ﻓـﺮد ﺻـﺤﯿﺢ و ﺗﻮﺣﯿـﺪ در او‬

‫ﺗﺤﻘﻖ ﭘﯿﺪا ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ ﻣﮕﺮ اﯾﻨﮑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ را در رﺑﻮﺑﯿﺘﺶ ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﯾﯽ ﺑﭙﺬﯾﺮد وﻟـﯽ ﺑﺎﯾـﺪ داﻧﺴـﺖ ﮐـﻪ‬ ‫ﻫﺪف از ﻓﺮﺳﺘﺎدن ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﻋﻠﯿﻬﻢ اﻟﺴﻼم اﯾﻦ ﻧﻮع از ﺗﻮﺣﯿﺪ ﻧﺒﻮده اﺳﺖ و ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﯾﯽ اﯾﻤﺎن ﺑﻪ اﯾﻦ‬

‫ﻧﻮع ﺗﻮﺣﯿﺪ ﺑﺎﻋﺚ ﻧﺠﺎت ﮐﺴﯽ از ﻋﺬاب ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﻤﯽﺷﻮد ﻣﮕـﺮ اﯾﻨﮑـﻪ ﻫﻤـﺮاه آن ﺑﻨـﺪه ﺗﻮﺣﯿـﺪ‬ ‫اﻟﻮﻫﯿﺖ را ﻧﯿﺰ ﺑﺠﺎي آورد‪.‬‬

‫َّ َّ َ ُ ُّ ۡ ُ َ‬ ‫َ​َ ُۡ ُ َ ۡ َُ ُ‬ ‫ب‬ ‫م‬ ‫ه‬ ‫��ون ‪﴾١٠٦‬‬ ‫م‬ ‫م‬ ‫ه‬ ‫و‬ ‫�‬ ‫إ‬ ‫�‬ ‫ٱ‬ ‫ﺑﺮاي ﻫﻤﯿﻦ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬وما يؤمِن أ��‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫]ﻳﻮﺳﻒ‪ .[١٠٦ :‬ﯾﻌﻨﯽ اﯾﻨﮑﻪ‪ :‬ﺑﯿﺸﺘﺮﺷﺎن ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان رب‪ ،‬ﺧﺎﻟﻖ‪ ،‬روزي دﻫﻨﺪه‪ ،‬ﺗﺪﺑﯿﺮ‬ ‫ﮐﻨﻨﺪه و ﺗﻤﺎم آﻧﭽﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺗﻮﺣﯿﺪ رﺑﻮﺑﯿﺖ اﺳﺖ اﻗﺮار دارﻧﺪ اﻣﺎ در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل ﻫﻤﺮاه ﺧﺪاوﻧﺪ‬

‫در ﻋﺒﺎدﺗﺶ ﻏﯿﺮ او از ﺑﺖﻫﺎ ﮐﻪ ﻫﯿﭻ ﻧﻔﻊ و ﺿﺮري ﻧﺪارﻧﺪ و ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﭼﯿﺰي ﺑﺒﺨﺸﻨﺪ ﯾﺎ از‬

‫ﭼﯿﺰي ﻣﻤﺎﻧﻌﺖ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آورﻧﺪ ﺷﺮﯾﮏ ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﻨﺪ‪ .‬و ﻣﻔﺴﺮان از ﺻﺤﺎﺑﻪ و ﺗﺎﺑﻌﯿﻦ اﯾﻦ آﯾﻪ را‬

‫ﺑﺪﯾﻨﮕﻮﻧﻪ ﺗﻔﺴﯿﺮ ﮐﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬

‫اﺑﻦ ﻋﺒﺎسب در ﺗﻔﺴﯿﺮ اﯾﻦ آﯾﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﻣﻦ إﻳﻤﺎﻧﻬﻢ إذا ﻗﻴﻞ ﻬﻟﻢ ﻣﻦ ﺧﻠـﻖ الﺴـﻤﺎء‪،‬‬

‫وﻣﻦ ﺧﻠﻖ اﻷرض وﻣﻦ ﺧﻠﻖ اﺠﻟﺒﺎل؟ ﻗﺎلﻮا‪ :‬اﷲ وﻫﻢ مﺮﺸ�ﻮن« »از ﺟﻤﻠـﮥ اﯾﻤﺎﻧﺸـﺎن اﯾـﻦ ﺑـﻮد‬

‫ﻓﺼﻞ اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ‬

‫‪33‬‬

‫ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ اﯾﺸﺎن ﮔﻔﺘـﻪ ﺷـﻮد ﭼـﻪ ﮐﺴـﯽ آﺳـﻤﺎن‪ ،‬زﻣـﯿﻦ و ﮐـﻮهﻫـﺎ را ﺧﻠـﻖ ﮐـﺮده اﺳـﺖ؟‬ ‫ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﷲ و در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل ﺑﺮاي او ﺷﺮﯾﮏ ﻗﺮار ﻣﯽدادﻧﺪ«‪.‬‬

‫ﻋﮑﺮﻣﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪�» :‬ﺴﺄﻬﻟﻢ ﻣﻦ ﺧﻠﻘﻬﻢ وﻣﻦ ﺧﻠﻖ الﺴﻤﺎوات واﻷرض ﻓﻴﻘﻮلﻮن اﷲ ﻓـﺬلﻚ‬ ‫إﻳﻤﺎﻧﻬﻢ ﺑﺎﷲ‪ ،‬وﻫﻢ ﻳﻌﺒﺪون ﻏ�ه« »اﮔﺮ از اﯾﺸﺎن ﺳﺆال ﮐﻨﯿﺪ ﭼﻪ ﮐﺴﯽ ﺧﻮد آنﻫﺎ‪ ،‬آﺳﻤﺎنﻫـﺎ و‬

‫زﻣﯿﻦ را ﺧﻠﻖ ﮐﺮده اﺳﺖ؟ ﺟﻮاب ﻣﯽدﻫﻨﺪ‪ :‬اﷲ‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﻪ اﷲ اﯾﻤﺎن داﺷﺘﻨﺪ ﻫﻤـﺮاه او ﭼﯿﺰﻫـﺎي‬

‫دﯾﮕﺮي را ﻫﻢ ﻋﺒﺎدت ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪«.‬‬

‫ﻣﺠﺎﻫﺪ ﻣﯽﮔﻮﯾـﺪ‪» :‬إﻳﻤﺎﻧﻬﻢ ﻗﻮﻬﻟﻢ‪ :‬اﷲ ﺧﺎﻟﻘﻨـﺎ و�ﺮزﻗﻨـﺎ و�ﻤﻴتﻨـﺎ ﻓﻬـﺬا إﻳﻤـﺎن ﻣـﻊ ﺮﺷك‬

‫ﻋﺒﺎدﺗﻬﻢ ﻏ�ه« »اﯾﻤﺎﻧﺸﺎن اﯾﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﺎﻟﻖ‪ ،‬روزي دﻫﻨﺪه ﻣﺎﺳﺖ و ﻣ‪‬ﺮدن ﻣﺎ‬ ‫ﺑﻪ دﺳﺖ اوﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ اﯾﻦ اﯾﻤﺎن داﺷﺘﻨﺪ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ اﯾﻨﮑﻪ در ﻋﺒﺎدﺗﺸﺎن ﻏﯿﺮ او را ﺷﺮﯾﮏ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ«‪.‬‬

‫ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ زﯾﺪ ﺑﻦ اﺳﻠﻢ ﺑﻦ زﯾﺪ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ﻟيﺲ أﺣﺪ ﻳﻌﺒﺪ ﻣﻊ اﷲ ﻏ�ه إﻻ وﻫﻮ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫مﺆﻣﻦ ﺑﺎﷲ و�ﻌﺮف أن اﷲ ُّ‬ ‫ر�ﻪ‪ ،‬وأن اﷲ ﺧﺎﻟﻘﻪ ورازﻗﻪ‪ ،‬وﻫﻮ �ﺮﺸك ﺑﻪ‪ ،‬أﻻ ﺗﺮي ﻛﻴﻒ ﻗﺎل‬ ‫َ َّ ُ ۡ َ ُ ّ ‪َّ ٓ ّ ٞ‬‬ ‫َ ُ ۡ َ َ َُٓ ُ ُ ۡ َۡ َ ُ َ‬ ‫َ َ َ َ َ َ ۡ ُ َّ ُ ُ ۡ َ ۡ ُ ُ َ‬ ‫إﺑﺮاﻫﻴﻢ‪﴿ :‬قال أفرء�تم ما كنتم �عبدون ‪ ٧٥‬أنتم وءاباؤ�م ٱ�قدمون ‪ ٧٦‬فإِ�هم عدو ِ� إِ�‬ ‫َر َّب ٱ ۡل َ�ٰلَم َ‬ ‫� ‪] ﴾٧٧‬اﻟﺸﻌﺮاء‪» ١ «[٧٧-٧٥ :‬ﻫﯿﭻ ﮐﺲ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﻫﻤﺮاه ﺧﺪاوﻧﺪ ﻏﯿﺮ او را‬ ‫ِ‬ ‫ﻋﺒﺎدت ﮐﻨﻨﺪ ﻣﮕﺮ اﯾﻨﮑﻪ او ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ اﯾﻤﺎن دارد و ﻣﯽداﻧﺪ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺮوردﮔﺎر‪ ،‬ﺧﺎﻟﻖ و‬ ‫روزي دﻫﻨﺪه اوﺳﺖ در ﻫﻤﺎن ﺣﺎل ﺑﺮاي او ﺷﺮﯾﮏ ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬آﯾﺎ ﻧﻤﯽﺑﯿﻨﯽ اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﺑﻪ آنﻫﺎ‬

‫ﭼﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﮔﻔﺖ‪ :‬آﯾﺎ در آﻧﭽﻪ ﻣﯽﭘﺮﺳﺘﯿﺪ ﻧﻤﯽاﻧﺪﯾﺸﯿﺪ؟ ﺷﻤﺎ و ﭘﺪراﻧﺘﺎن؟ﻫﻤﻪ آنﻫﺎ ﺟﺰ‬ ‫ﭘﺮوردﮔﺎر ﺟﻬﺎﻧﯿﺎن دﺷﻤﻦ ﻣﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪«.‬‬

‫ﻧﺼﻮص وارده از ﺳﻠﻒ در اﯾﻦ ﺑﺎره ﺑﺴﯿﺎر اﺳـﺖ‪ .‬ﻣﺸـﺮﮐﺎن زﻣـﺎن ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ ج ﺑـﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺑـﻪ‬

‫ﻋﻨﻮان‪ ،‬رب‪ ،‬ﺧﺎﻟﻖ‪ ،‬روزي دﻫﻨﺪه و ﺗﺪﺑﯿﺮ ﮐﻨﻨﺪه اﻗﺮار ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ اﻣﺎ ﺷﺮﮐﺸﺎن از ﺟﻬـﺖ ﻋﺒـﺎدت‬

‫ﺑﻮد از آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﻫﻤﺘـﺎ و ﺷـﺮﯾﮑﺎﻧﯽ ﺑـﺮاي او ﺑﺮﻣـﯽ ﮔﺮﻓﺘﻨـﺪ؛ ﺑـﻪ وﺳـﯿﻠﻪ آنﻫـﺎ ﺑـﺮاي رﻓـﻊ ﻧﯿـﺎز و‬

‫ﺧﻮاﺳﺘﻪﻫﺎﯾﺸﺎن ﻃﻠﺐ درﺧﻮاﺳﺖ و ﻓﺮﯾﺎدرﺳﯽ ﻣﯽﻧﻤﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ 1‬اﻧﻈﺮ ‪ :‬ﺗﻔﺴﯿﺮ اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ )‪.(313 -312 / 7‬‬

‫‪34‬‬

‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﭘﺮﺗﻮ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬

‫ﻗﺮآن در ﺟﺎﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪدي ﺑﺮ اﻗﺮار ﻣﺸﺮﮐﯿﻦ ﺑﻪ رﺑﻮﺑﯿﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺷﺮﯾﮏ ﻗﺮاردادﻧﺶ‬ ‫َۡ‬ ‫َ َ‬ ‫َ‬ ‫ﺑﺮاي او در ﻋﺒﺎدت دﻻﻟﺖ دارد‪ .‬ﮐﻪ از آن ﺟﻤﻠﻪ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬ول�ِن َس��َ ُهم َّم ۡن خل َق‬ ‫َّ َ ٰ َ ٰ َ ۡ َ َ َ َ َّ َ َّ ۡ َ َ ۡ َ َ َ َ َ ُ ُ َّ َّ ُ َ َ َّ ٰ ۡ َ ُ َ‬ ‫� يُؤفكون ‪] ﴾٦١‬اﻟﻌﻨﻜﺒﻮت‪.[٦١ :‬‬ ‫ت وٱ��ض وسخر ٱلشمس وٱلقمر �قولن ٱ�ۖ ف�‬ ‫ٱلس�� ِ‬

‫»اﮔﺮ از آنﻫﺎ ﺑﭙﺮﺳﯽ ﮐﻪ ﭼﻪ ﮐﺴﯽ آﺳﻤﺎنﻫﺎ و زﻣﯿﻦ را ﺧﻠﻖ ﮐﺮده و ﺧﻮرﺷﯿﺪ و ﻣﺎه را ﻣﺴﺨﺮ‬ ‫َ‬ ‫ﮐﺮده اﺳﺖ؟ زودا ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﷲ‪ .‬ﭘﺲ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﺎزﮔﺮداﻧﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ؟« و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬ول�ِن‬ ‫َۡ َ‬ ‫َّ‬ ‫َس َ� ۡ�َ ُهم َّمن نَّ َّز َل م َِن ٱ َّ‬ ‫�ض ِم ۢن َ� ۡع ِد َم ۡوت َِها َ�َ ُقولُ َّن ٱ َّ ُ‬ ‫لس َمآءِ َما ٓ ٗء فَأَ ۡح َ‬ ‫�ۚ قُل ٱ ۡ َ‬ ‫�‬ ‫ٱ‬ ‫ه‬ ‫ب‬ ‫ا‬ ‫ي‬ ‫ِ‬ ‫� ۡم ُد ِ�ِۚ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫َۡ َ ۡ َُ ُ َ‬ ‫ُ َ‬ ‫�ه ۡم � َ� ۡعقِلون ‪] ﴾٦٣‬اﻟﻌﻨﻜﺒﻮت‪» .[٦٣ :‬و اﮔﺮ از آنﻫﺎ ﺑﭙﺮﺳﯽ ﭼﻪ ﮐﺴﯽ از آﺳﻤﺎن‬ ‫بل أ�‬ ‫آﺑﯽ ﻓﺮو ﻣﯽﻓﺮﺳﺘﺪ و ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ آن زﻣﯿﻦ را ﺑﻌﺪ از ﻣﺮﮔﺶ زﻧﺪه ﮔﺮداﻧﯿﺪه اﺳﺖ؟ زودا ﺧﻮاﻫﻨﺪ‬

‫ﮔﻔﺖ‪ :‬اﷲ‪ .‬ﺑﮕﻮ ﺣﻤﺪ و ﺳﺘﺎﯾﺶ ﺑﺮاي اﷲ اﺳﺖ ﺑﻠﮑﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮﺷﺎن ﻧﻤﯽاﻧﺪﯾﺸﻨﺪ؟« و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬ ‫َ َ َ َ ۡ َ ُ َّ ۡ َ َ َ ُ ۡ َ َ ُ ُ َّ َّ ُ َ َ َّ ٰ ۡ َ ُ َ‬ ‫� يُؤفكون ‪] ﴾٨٧‬اﻟﺰﺧﺮف‪» .[٨٧ :‬و اﮔﺮ از اﯾﺸﺎن‬ ‫﴿ول�ِن س��هم من خلقهم �قولن ٱ�ۖ ف�‬

‫ﺳﺆال ﮐﻨﯽ ﭼﻪ ﮐﺴﯽ آنﻫﺎ را ﺧﻠﻖ ﮐﺮده اﺳﺖ؟ زودا ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﷲ‪ .‬ﭘﺲ ﭼﮕﻮﻧﻪ‬ ‫ُ ّ‬ ‫َٓ‬ ‫ُ ُ َ َ َ‬ ‫َۡ ُ‬ ‫نت ۡم � ۡعل ُمون ‪٨٤‬‬ ‫ِيها إِن ك‬ ‫ﺑﺎزﮔﺮداﻧﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ؟« و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬قل ل َِم ِن ٱ��ض َو َمن �‬ ‫َ َ ُ ُ َ َّ ُ ۡ َ َ َ َ َ َّ ُ َ‬ ‫َۡ‬ ‫َۡ‬ ‫لس َ� ٰ َ�ٰت ٱ َّ ۡ‬ ‫ون ‪ ٨٥‬قُ ۡل َمن َّر ُّب ٱ َّ‬ ‫يم ‪٨٦‬‬ ‫سيقولون ِ�ِۚ قل أف� تذكر‬ ‫ِ‬ ‫لسبعِ َو َر ُّب ٱلع ۡر ِش ٱلع ِظ ِ‬ ‫َ َ ُ ُ ُّ َ ۡ َ ُ َ ُ ُ َ​َ َُ ُ َ َ‬ ‫َ َ ُ ُ َ َّ ُ ۡ َ َ َ َ َّ ُ َ‬ ‫ون ‪ ٨٧‬قُ ۡل َم ۢن � َ‬ ‫ء‬ ‫�‬ ‫ۦ‬ ‫ه‬ ‫د‬ ‫ي‬ ‫�� و� �‬ ‫و‬ ‫ه‬ ‫و‬ ‫�‬ ‫وت‬ ‫ك‬ ‫ل‬ ‫م‬ ‫سيقولون ِ�ِۚ قل أف� �تق‬ ‫ار عل ۡيهِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ٖ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫َ َ ُ ُ َ َّ ُ ۡ َ َّ ٰ ُ ۡ َ َ‬ ‫ُ ُ َ َ َ‬ ‫ح ُرون ‪] ﴾٨٩‬اﳌﺆﻣﻨﻮن‪» .[٨٩-٨٤ :‬ﺑﮕﻮ زﻣﯿﻦ و‬ ‫نت ۡم � ۡعل ُمون ‪ ٨٨‬سيقولون ِ�ِۚ قل ف�� �س‬ ‫إِن ك‬ ‫آﻧﭽﻪ در آن اﺳﺖ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﮐﯿﺴﺖ اﮔﺮ ﻣﯽداﻧﯿﺪ؟ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻌﻠﻖ دارد‪ .‬ﺑﮕﻮ آﯾﺎ‬

‫ﻣﺘﺬﮐﺮ ﻧﻤﯽﮔﺮدﯾﺪ؟ ﺑﮕﻮ ﭘﺮوردﮔﺎر آﺳﻤﺎنﻫﺎي ﻫﻔﺘﮕﺎﻧﻪ و ﭘﺮوردﮔﺎر ﻋﺮش ﻋﻈﯿﻢ ﮐﯿﺴﺖ؟‬

‫ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﮕﻮ آﯾﺎ ﭘﺮﻫﯿﺰﮔﺎري ﻧﻤﯽﮐﻨﯿﺪ؟ ﺑﮕﻮ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﯾﯽ ﻫﺮﭼﯿﺰي ﺑﻪ‬ ‫دﺳﺖ ﮐﯿﺴﺖ؟ در ﺣﺎﻟﯿﮑﻪ او ﭘﻨﺎه ﻣﯽدﻫﺪ و در ﭘﻨﺎه ﮐﺴﯽ ﻧﻤﯽرود اﮔﺮ ﻣﯽداﻧﯿﺪ؟ ﺧﻮاﻫﻨﺪ‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬اﷲ‪ .‬ﺑﮕﻮ ﭘﺲ ﭼﮕﻮﻧﻪ دﺳﺘﺨﻮش اﻓﺴﻮن ﺷﺪهاﯾﺪ؟«‬

‫ﻣﺸﺮﮐﯿﻦ ﺑﻪ اﯾﻦ اﻋﺘﻘﺎد ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺖﻫﺎ ﺑﺎران ﻣﯽﺑﺎراﻧﻨﺪ‪ ،‬روزي دﻧﯿﺎ ﺑﻪ دﺳﺖ ﺑﺖﻫﺎﺳﺖ و‬

‫ﮐﺎر و ﺑﺎر آنﻫﺎ را ﺗﺪﺑﯿﺮ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﺑﻠﮑﻪ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮدﻧﺪ آن از ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﺎك و ﻣﻨﺰه‬

‫ﻓﺼﻞ اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ‬

‫‪35‬‬

‫اﺳﺖ و اﻗﺮار ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺖﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻏﯿﺮ از اﷲ از آنﻫﺎ درﺧﻮاﺳﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﻣﺨﻠﻮﻗﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ‬

‫ﮐﻪ ﻣﺎﻟﮏ ﺧﻮد ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ و ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻄﻮر ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺿﺮري را دﻓﻊ ﯾﺎ ﻧﻔﻌﯽ را ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ و ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ‬

‫ﮐﺴﯽ را ﺑﻤﯿﺮاﻧﻨﺪ‪ ،‬زﻧﺪه ﮐﻨﻨﺪ و ﺑﺮاﻧﮕﯿﺰﻧﺪ و ﻧﻤﯽﺷﻨﻮﻧﺪ و ﻧﻤﯽﺑﯿﻨﻨﺪ و ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ‬ ‫در اﯾﻦ ﭼﯿﺰﻫﺎ ﺷﺮﯾﮑﯽ ﻧﺪارد و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﺎﻟﻖ اﺳﺖ و ﺟﺰ او ﻫﻤﮕﯽ ﻣﺨﻠﻮﻗﻨﺪ و او رب و ﻏﯿﺮ او‬

‫ﻫﻤﻪ ﺑﻨﺪه ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺟﺰ اﯾﻨﮑﻪ از ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت ﺷﺮﮐﺎء و اﺳﺒﺎﺑﯽ ﻗﺮار ﻣﯽدادﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﮔﻤﺎن ﺧﻮد ﺑﺮاي‬

‫آنﻫﺎ ﻧﺰد ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﮐﻨﻨﺪ و آنﻫﺎ را ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﺰدﯾﮏ ﮔﺮداﻧﺪ‪ .‬و ﺑﺮاي ﻫﻤﯿﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ‬ ‫َ َّ َ َّ َ ُ ْ‬ ‫ُ ٓ َ ۡ َ ٓ َ َ َ ۡ ُ ُ ُ ۡ َّ ُ َ ّ ُ َ ٓ َ َّ‬ ‫اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬وٱ�‬ ‫ِين ٱ�ذوا مِن دونِهِۦ أو ِ�اء ما �عبدهم إِ� ِ�ق ِر�ونا إِ� ٱ�ِ‬ ‫ۡ‬ ‫ُزل َ ٰٓ‬ ‫�﴾ ]اﻟﺰﻣﺮ‪ .[٣ :‬ﯾﻌﻨﯽ‪ :‬ﺑﺮاي آنﻫﺎ ﻧﺰد ﺧﺪاوﻧﺪ در ﭘﯿﺮوزي‪ ،‬روزي دادن و آﻧﭽﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ‬

‫اﻣﻮر دﻧﯿﺎﺳﺖ‪ ،‬ﺷﻔﺎﻋﺖ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺎ اﯾﻦ اﻗﺮار ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻣﺸﺮﮐﯿﻦ ﺑﺮاي ﺧﺪاوﻧﺪ رﺑﻮﺑﯿـﺖ را ﻗﺎﺋـﻞ ﺑﻮدﻧـﺪ اﻣـﺎ اﯾـﻦ اﻋﺘﻘـﺎد آنﻫـﺎ را‬

‫داﺧﻞ در اﺳﻼم ﻧﮑﺮد ﺑﻠﮑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ در ﻣﻮردﺷﺎن ﺣﮑﻢ ﺑﻪ ﻣﺸﺮك ﺑﻮدن‪ ،‬ﮐﺎﻓﺮ ﺑﻮدن ﮐـﺮد و ﺑـﻪ‬ ‫اﯾﺸﺎن وﻋﺪه آﺗﺶ و ﻣﺎﻧـﺪﮔﺎر ﺑـﻮدن در آن را داد و رﺳـﻮل اﷲ ﺻـﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿـﻪ وﺳـﻠﻢ ﺧـﻮن و‬

‫ﻣﺎﻟﺸﺎن را ﻣﺒﺎح ﮐﺮد زﯾﺮا ﻻزﻣﻪ ﺗﻮﺣﯿﺪ رﺑﻮﺑﯿﺖ ﮐﻪ ﺗﻮﺣﯿﺪ اﷲ در ﻋﺒـﺎدت ﺑـﻮد را ﻣﺤﻘـﻖ ﻧﮑـﺮده‬

‫ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺎ اﯾﻦ ﺗﻮﺿﯿﺢ روﺷﻦ و آﺷﮑﺎر ﮔﺮدﯾﺪ ﮐﻪ اﻗﺮار ﺑﻪ ﺗﻮﺣﯿﺪ رﺑﻮﺑﯿﺖ ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﯾﯽ ﺑـﺪون ﻣﻼزﻣـﺖ‬

‫ﺑﺎ ﺗﻮﺣﯿﺪ اﻟﻮﻫﯿﺖ ﮐﺎﻓﯽ ﻧﯿﺴـﺖ و ﺷـﺨﺺ را از ﻋـﺬاب ﺧﺪاوﻧـﺪ ﻧﻤـﯽرﻫﺎﻧـﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑـﻪ آن ﺣﺠﺘـﯽ‬

‫آﺷﮑﺎر ﺑﺮ اﻧﺴﺎن اﺳﺖ ﮐﻪ دﯾﻦ را ﺑﺮاي ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﺎﻟﺺ ﮔﺮداﻧﺪ و ﺑﺮاي او ﺷﺮﯾﮑﯽ ﻗﺮار ﻧﺪﻫـﺪ و‬

‫آن ﻣﺴﺘﻠﺰم ﺗﻨﻬﺎ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺧﺪاوﻧﺪ در ﻋﺒﺎدت اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﻫﻨﮕـﺎﻣﯽ ﮐـﻪ آن را ﺑﺠـﺎ ﻧﯿـﺎورد او ﮐـﺎﻓﺮ‬ ‫اﺳﺖ و ﺧﻮن و ﻣﺎﻟﺶ ﺣﻼل ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪36‬‬

‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﭘﺮﺗﻮ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬

‫ﻣﺒﺤﺚ ﺳﻮم‪ :‬ﻣﻈﺎﻫﺮ اﻧﺤﺮاف در ﺗﻮﺣﯿﺪ رﺑﻮﺑﯿﺖ‬

‫ﺑﻪ رﻏﻢ اﯾﻨﮑﻪ ﺗﻮﺣﯿﺪ رﺑﻮﺑﯿﺖ اﻣﺮي ﺛﺎﺑـﺖ ﺷـﺪه در ﻓﻄـﺮت اﺳـﺖ‪ ،‬و ﺳﺮﺷـﺖ آدﻣـﯽ ﺑـﺮ آن‬

‫ﺗﺄﮐﯿﺪ و دﻻﯾﻞ ﻓﺮاواﻧﯽ ﺑﺮ آن وﺟﻮد دارد اﻣﺎ ﮔﺎه در اﻧﺴﺎن اﻧﺤﺮاف از آن اﯾﺠﺎد ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ در‬

‫ذﯾﻞ ﺧﻼﺻﻪاي از ﻣﻈﺎﻫﺮ اﻧﺤﺮاف از ﺗﻮﺣﯿﺪ رﺑﻮﺑﯿﺖ را ﺑﯿﺎن ﻣﯽدارﯾﻢ‪:‬‬

‫‪ -1‬ﺑﯽاﻋﺘﻘﺎد ﺑﻮدن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ رﺑﻮﺑﯿﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ و اﻧﮑﺎر وﺟﻮد او ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﻣﻠﺤﺪان‪،‬‬

‫ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪن اﯾﻦ ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت را ﺑﻪ ﻃﺒﯿﻌﺖ ﯾﺎ ﺑﻪ دﮔﺮدﮔﻮﻧﯽ ﺷﺐ و روز ﯾﺎ‬ ‫َ َ ُ ْ َ َ َّ‬ ‫ُ‬ ‫� إِ� َح َيا� َنا‬ ‫ﻣﺎﻧﻨﺪ اﯾﻦﻫﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﻣﯽدﻫﻨﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ از زﺑﺎن آنﻫﺎ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬وقالوا ما ِ‬ ‫ُ ٓ َّ‬ ‫ۡ‬ ‫ُّ ۡ َ َ ُ ُ َ ۡ‬ ‫ٱ��يا �م‬ ‫وت َو� َيا َو َما ُ� ۡهل ِك َنا إِ� ٱ َّ�ه ُر﴾ ]اﳉﺎﺛﻴﺔ‪» .[٢٤ :‬و ﮔﻔﺘﻨﺪ ﺟﺰ زﻧﺪﮔﯽ دﻧﯿﺎ‬ ‫زﻧﺪﮔﯽ دﯾﮕﺮي ﻧﯿﺴﺖ ﻣﯽﻣﯿﺮﯾﻢ و زﻧﺪه ﻣﯽﺷﻮﯾﻢ و ﻣﺎ را ﺟﺰ ﻃﺒﯿﻌﺖ ﻫﻼك ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ«‪.‬‬

‫‪ -2‬اﻧﮑﺎر ﺑﻌﻀﯽ از ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت و وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي ﭘﺮوردﮔﺎر ﺳﺒﺤﺎن و اﻧﮑـﺎر ﺑﻌﻀـﯽ از ﻣﻌـﺎﻧﯽ‬ ‫رﺑﻮﺑﯿﺘﺶ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﯾﻨﮑﻪ ﻗﺪرت و ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ ﺧﺪاوﻧـﺪ را ﺑـﺮ ﻣـﺮدن و زﻧـﺪه ﮔﺮداﻧﯿـﺪن ﺑﻌـﺪ از‬

‫ﻣﺮگ ﯾﺎ ﻧﻔﻊ رﺳﺎﻧﯽ و دﻓﻊ ﺿﺮر و زﯾﺎن ﯾﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﯾﻦﻫﺎ را از او ﻧﻔﯽ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ -3‬ﭼﯿﺰي از ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت و وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي ﭘﺮوردﮔﺎر را ﺑﻪ ﻏﯿﺮ او ﻣﯽدﻫﻨﺪ‪ .‬ﻫﺮﮐﺲ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑـﻪ‬ ‫وﺟﻮد ﺗﺼﺮف ﻫﻤﺮاه ﺧﺪاوﻧﺪ ﻋﺰوﺟﻞ در ﭼﯿﺰي از ﺗﺪاﺑﯿﺮ ﺟﻬﺎن‪ ،‬از ﺑـﻪ وﺟـﻮد آوردن‪،‬‬

‫ﻧﺎﺑﻮد ﮐﺮدن‪ ،‬زﻧﺪه ﮔﺮداﻧﯿﺪن‪ ،‬ﻣﯿﺮاﻧﺪن‪ ،‬ﺟﻠﺐ ﺧﯿﺮ و ﻧﯿﮑﯽ ﯾﺎ دﻓﻊ ﺷﺮ و ﺑﺪي ﯾﺎ ﭼﯿﺰﻫﺎي‬ ‫دﯾﮕﺮ از ﻣﻌﺎﻧﯽ رﺑﻮﺑﯿﺖ ﮐﻨﺪ او ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻋﻈﯿﻢ و ﺑﺰرگ ﻣﺸﺮك ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺗﻮﺣﯿﺪ اﻟﻮﻫﯿﺖ‬ ‫ﻣﺒﺤﺚ اول‪ :‬دﻻﯾﻞ و ﺑﯿﺎن اﻫﻤﯿﺖ آن‬

‫ﻣﻄﻠﺐ اول‪ :‬دﻻﯾﻞ آن‪:‬‬

‫ﻧﺼﻮص و دﻻﯾﻞ ﺑﺮ وﺣﺪاﻧﯿﺖ ﭘﺮوردﮔﺎر در اﻟﻮﻫﯿﺖ دﻻﻟﺖ دارﻧﺪ و دﻻﯾﻞ ﺑﺮ آن ﺑﺴﯿﺎر زﯾﺎد‬

‫اﺳﺖ‪:‬‬ ‫َ‬ ‫َ ُّ َ َّ ُ ۡ ُ ُ ْ‬ ‫‪ -1‬ﮔﺎﻫﯽ ﺑﻪ آن اﻣﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ٰٓ ﴿ :‬‬ ‫���ها ٱ�اس ٱ�بدوا‬ ‫ُ َّ‬ ‫َ‬ ‫ُ َ َّ ُ َ ُ َ‬ ‫َ َ​َ ُ‬ ‫� ۡم َوٱ َّ� َ‬ ‫َر َّ�� ُم ٱ�ِي خلق‬ ‫ِين مِن � ۡبل ِ� ۡم ل َعل� ۡم � َّتقون ‪] ﴾٢١‬اﻟﺒﻘﺮة‪» .[٢١ :‬اي‬ ‫ﻣﺮدم ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن ﮐﻪ ﺷﻤﺎ و ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﭘﯿﺶ از ﺷﻤﺎ ﺑﻮدﻧﺪ را ﺧﻠﻖ ﮐﺮده اﺳﺖ‬ ‫َ ۡ ُ ُ ْ َّ َ َ َ ُ ۡ ُ ْ‬ ‫��وا بِهِۦ‬ ‫ﺑﭙﺮﺳﺘﯿﺪ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺗﻘﻮا ﭘﯿﺸﻪ ﮐﻨﯿﺪ« و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪۞﴿ :‬وٱ�بدوا ٱ� و� � ِ‬ ‫َ ۡٗ‬ ‫ش�ٔاۖ﴾ ]اﻟﻨﺴﺎء‪» .[٣٦ :‬اﷲ را ﺑﭙﺮﺳﺘﯿﺪ و ﻫﻤﺮاه او ﻫﯿﭻ ﭼﯿﺰ را ﺷﺮﯾﮏ ﻗﺮار ﻧﺪﻫﯿﺪ« و‬ ‫ْ َّ ٓ‬ ‫َ َ َّ َ‬ ‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬‬ ‫۞وقَ َ ٰ‬ ‫� َر ُّ�ك �� � ۡع ُب ُد ٓوا إِ� إِيَّاهُ﴾ ]اﻹﴎاء‪» .[٢٣ :‬و ﭘﺮوردﮔﺎرت ﺣﮑﻢ‬ ‫ﻧﻤﻮد ﮐﻪ ﺟﺰ او را ﻧﭙﺮﺳﺘﯿﺪ‪ «.‬و آﯾﺎت دﯾﮕﺮ ﮐﻪ در اﯾﻦ ﺑﺎره آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -2‬ﮔﺎﻫﯽ ﺑﯿﺎن ﻣﯽدارد ﮐﻪ ﺗﻮﺣﯿﺪ اﻟﻮﻫﯿﺖ اﺳﺎس ﺑﻮﺟﻮد آوردن ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت و ﺟﻦ و اﻧﺲ‬ ‫َ​َ َ َۡ ُ ۡ‬ ‫�س إ َّ� ِ َ ۡ ُ ُ‬ ‫� َّن َوٱ ۡ� َ‬ ‫ون ‪﴾٥٦‬‬ ‫ِ‬ ‫�عبد ِ‬ ‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬وما خلقت ٱ ِ‬ ‫ِ‬ ‫]اﻟﺬارﻳﺎت‪» .[٥٦ :‬ﺟﻦ و اﻧﺲ را ﺟﺰ ﺑﺮاي ﻋﺒﺎدت ﺧﻮد ﺧﻠﻖ ﻧﮑﺮدم«‪.‬‬

‫‪ -3‬ﮔﺎﻫﯽ ﺑﯿﺎن ﻣﯽدارد ﮐﻪ ﻫﺪف از ﺑﻌﺜﺖ و ﻓﺮﺳﺘﺎدن ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﺗﻮﺣﯿﺪ اﻟﻮﻫﯿﺖ ﺑﻮده اﺳﺖ‬ ‫ً َ‬ ‫ُّ ُ‬ ‫ۡ ُ ُ ْ َّ َ َ ۡ َ ُ ْ‬ ‫َ​َ​َ ۡ َ​ََۡ‬ ‫� أ َّمةٖ َّر ُسو� أ ِن ٱ�بدوا ٱ� وٱجتنِبوا‬ ‫ﮐﻤﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ولقد �عثنا ِ� ِ‬ ‫َّ ُ َ‬ ‫ٱ‬ ‫ل�ٰغوت ۖ﴾ ]اﻟﻨﺤﻞ‪» .[٣٦ :‬در ﻣﯿﺎن ﻫﺮ اﻣﺘﯽ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮي ﻓﺮﺳﺘﺎدﯾﻢ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ را ﻋﺒﺎدت‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َۡ َ‬ ‫َ​َٓ ۡ َ َۡ‬ ‫َّ ُ‬ ‫ول إ ِ�‬ ‫ﮐﻨﻨﺪ و از ﻃﺎﻏﻮت دوري ﮔﺰﯾﻨﻨﺪ« و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬وما أرسلنا مِن �بل ِك مِن رس ٍ‬

‫‪38‬‬

‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﭘﺮﺗﻮ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬

‫ُ ٓ َ ۡ َ َّ ُ َ ٓ َ ٰ َ َّ ٓ َ َ ۠ َ ۡ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ن ِ‬ ‫ون ‪] ﴾٢٥‬اﻷﻧﺒﻴﺎء‪» .[٢٥ :‬ﻗﺒﻞ از ﺗﻮ ﻫﯿﭻ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮي را‬ ‫و� إِ�هِ �نهۥ � إِ�ه إِ� �نا فٱ�بد ِ‬ ‫ﻧﻔﺮﺳﺘﺎدﯾﻢ ﻣﮕﺮ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﻪ او وﺣﯽ ﮐﺮدﯾﻢ ﮐﻪ ﻫﯿﭻ اﻟﻬﯽ ﺟﺰ ﻣﻦ ﻧﯿﺴﺖ ﭘﺲ ﻣﺮا ﺑﭙﺮﺳﺘﯿﺪ«‪.‬‬

‫‪ -4‬ﮔﺎﻫﯽ ﻧﯿﺰ ﺑﯿﺎن ﻣﯽدارد ﮐﻪ ﻫﺪف از ﻧﺎزل ﮐﺮدن ﮐﺘﺎبﻫﺎي آﺳﻤﺎﻧﯽ ﻫﻤﯿﻦ ﺗﻮﺣﯿﺪ‬ ‫َ‬ ‫َ ٓ‬ ‫ُ َ ّ ُ ۡ َ َ ٰٓ َ‬ ‫َۡ‬ ‫ك َة بٱ ُّ‬ ‫وح م ِۡن أ ۡمره ِۦ َ َ ٰ‬ ‫ِ‬ ‫لر‬ ‫� َمن �َشا ُء م ِۡن ع َِبادِه ِ ٓۦ أن‬ ‫ِ‬ ‫�ل ٱلم�� ِ‬ ‫اﻟﻮﻫﯿﺖ اﺳﺖ‪ِ �﴿ :‬‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫َ ُ ٓ ْ َ َّ ُ َ ٓ َ ٰ َ َّ ٓ َ ۠ َ َّ ُ‬ ‫ق‬ ‫ون ‪] ﴾٢‬اﻟﻨﺤﻞ‪» .[٢ :‬ﻣﻼﺋﮑﻪ را ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه وﺣﯽ ﺑﻪ‬ ‫أنذِروا �نهۥ � إِ�ه إِ� �نا فٱ� ِ‬ ‫ﻓﺮﻣﺎن ﺧﻮد ﺑﺮ ﻫﺮﮐﺲ از ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ ﮐﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﻧﺎزل ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺘﺮﺳﺎﻧﺪ از اﯾﻨﮑﻪ ﻫﯿﭻ‬ ‫ﻣﻌﺒﻮد ﺑﺮ ﺣﻘﯽ ﺟﺰ ﻣﻦ ﻧﯿﺴﺖ ﭘﺲ ﺗﻘﻮا ﭘﯿﺸﻪ ﮐﻨﻨﺪ«‪.‬‬

‫‪ -5‬ﮔﺎﻫﯽ ﺑﻪ ﺑﯿﺎن ﭘﺎداش ﺑﺰرگ ﺑﺮاي اﻫﻞ آن و آﻧﭽﻪ ﺑﺮاي آنﻫﺎ از ﻣﺰد ﺑﺰرگ و‬

‫ﻧﻌﻤﺖﻫﺎي ﮐﺮﯾﻢ در دﻧﯿﺎ و آﺧﺮت آﻣﺎده ﺷﺪه ﻣﯽﭘﺮدازد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﺎﻧﮑﻪ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ‬ ‫ُ ۡ ُ َ َ َ َۡ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ِين َء َام ُنوا ْ َول َ ۡم يَ ۡلب ُس ٓوا ْ إ َ‬ ‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ٱ َّ� َ‬ ‫ي� ٰ َن ُهم بِظل ٍ� أ ْو ٰٓ��ِك ل ُه ُم ٱ� ۡم ُن َوهم ُّم ۡه َت ُدون‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬

‫‪] ﴾٨٢‬اﻷﻧﻌﺎم‪» .[٨٢ :‬ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آوردﻧﺪ و آن را ﺑﺎ ﺷﺮك ﻧﯿﺎﻣﯿﺨﺘﻨﺪ ﺑﺮاي آنﻫﺎ‬

‫اﻣﻨﯿﺖ اﺳﺖ و آنﻫﺎ ﻫﺪاﯾﺖ ﺷﺪﮔﺎﻧﻨﺪ«‪.‬‬

‫‪ -6‬ﮔﺎﻫﯽ ﺑﻪ ﺑﺮﺣﺬر داﺷﺘﻦ از ﺿﺪ آن و ﺑﻪ ﺑﯿﺎن ﺧﻄﺮ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﮐﺮدن ﺑﺎ آن ﻣﯽﭘﺮدازد و‬

‫آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﺒﺤﺎن از ﻋﺬاب دردﻧﺎك ﺑﺮاي ﮐﺴﯽ ﮐﻪ آن را ﺗﺮك ﮐﻨﺪ آﻣﺎده‬ ‫ﮐﺮده را‪ ،‬ﺑﯿﺎن ﻣﯽدارد‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ اﯾﻦ ﺳﺨﻦ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ‪﴿ :‬إنَّ ُهۥ َمن � ُ ۡ� ۡك بٱ َّ�ِ َ� َق ۡد َح َّر َم ٱ َّ ُ‬ ‫�‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫َ َ ۡ ۡ َ َّ َ َ َ ۡ َ ٰ ُ َّ ُ َ َ َّ‬ ‫� م ِۡن أَ َ‬ ‫ِل�ٰلِم َ‬ ‫عليهِ ٱ�نة ومأوٮه ٱ�ار ۖ وما ل‬ ‫نصارٖ ‪] ﴾٧٢‬اﳌﺎﺋﺪة‪» .[٧٢ :‬ﻫﺮﮐﺲ ﺑﺮاي‬ ‫ِ‬

‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﺮﯾﮏ ﻗﺮار دﻫﺪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻬﺸﺖ را ﺑﺮ او ﺣﺮام ﮐﺮده و ﺟﺎﯾﮕﺎﻫﺶ آﺗﺶ اﺳﺖ‬ ‫َ َۡ ۡ‬ ‫َّ‬ ‫و ﺑﺮاي ﻇﺎﻟﻤﺎن و ﻣﺸﺮﮐﺎن ﯾﺎري دﻫﻨﺪهاي ﻧﯿﺴﺖ« و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬و� � َعل َم َع ٱ�ِ‬ ‫َ ً َ َ ََُۡ‬ ‫� � َج َه َّن َم َملُ ٗ‬ ‫وما َّم ۡد ُح ً‬ ‫ورا ‪] ﴾٣٩‬اﻹﴎاء‪» .[٣٩ :‬و ﻫﻤﺮاه اﷲ ﻣﻌﺒﻮدي‬ ‫إِ�ٰها ءاخ َر �تل ٰ ِ‬ ‫دﯾﮕﺮ ﻗﺮار ﻣﺪه ﻣﮕﺮﻧﻪ ﺣﺴﺮت زده و ﻣﻄﺮود در ﺟﻬﻨﻢ اﻓﮑﻨﺪه ﺧﻮاﻫﯽ ﺷﺪ«‪.‬‬

‫و اﻧﻮاع دﻻﯾﻞ دﯾﮕﺮ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺑﯿﺎن ﺗﻮﺣﯿﺪ و دﻋﻮت ﺑﻪ ﺳﻮي آن و ﯾﺎدآوري ﻓﻀﻞ و ﺑﯿﺎن ﺛـﻮاب‬

‫اﻫﻞ آن و ﺑﺰرﮔﯽ ﺧﻄﺮ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ آن ﻣﯽﭘﺮدازد‪.‬‬

‫ﻓﺼﻞ اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ‬

‫‪39‬‬

‫و ﺳﻨﺖ ﻧﺒﻮي ﻧﯿﺰ ﭘﺮ از دﻻﯾﻠﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﻫﻤﯿﺖ آن ﻣﯽﭘﺮدازد از ﺟﻤﻠﻪ‪:‬‬

‫‪ -1‬ﺑﺨﺎري در ﺻﺤﯿﺤﺶ از ﻣﻌﺎذ ﺑﻦ ﺟﺒﻞت رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮدﻧـﺪ‪» :‬ﻳَﺎ‬ ‫َ َ ُّ َّ َ َ ْ َ َ َ َّ ُ َ َ ُ ُ ُ َ ْ َ ُ َ َ َ ْ َ ْ ُ ُ ُ َ َ ُ ْ ُ‬ ‫ُ َ ُ َ​َ ْ‬ ‫ﺮﺸ�ﻮا‬ ‫ﻣﻌﺎذ أﺗﺪ ِري ﻣﺎ ﺣﻖ ِ‬ ‫ا� ﻰﻠﻋ اﻟ ِﻌﺒﺎ ِد ﻗﺎل ا� ورﺳﻮﻪﻟ أﻋﻠﻢ ﻗﺎل أن �ﻌﺒﺪوه وﻻ � ِ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ِّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ُّ‬ ‫ْ‬ ‫َ ْ َ​َ ْ‬ ‫َّ ُ َ َ ُ ُ ْ‬ ‫ْ‬ ‫ﻮﻪﻟ أﻋﻠ ُﻢ ﻗﺎل أن ﻻ � َﻌـﺬ َ� ُﻬ ْﻢ« ‪» ١‬اي ﻣﻌـﺎذ‬ ‫ﺑِ ِﻪ ﺷيﺌًﺎ أﺗﺪ ِري َﻣﺎ َﺣﻘ ُﻬ ْﻢ َﻋﻠﻴ ِﻪ ﻗﺎل ا� ورﺳ‬ ‫آﯾﺎ ﻣﯽداﻧﯽ ﺣﻖ ﺧﺪا ﺑﺮ ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ ﭼﯿﺴﺖ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺧﺪا و رﺳﻮﻟﺶ ﻋﺎﻟﻤﺘﺮﻧﺪ‪ .‬ﻓﺮﻣـﻮد‪ :‬او‬ ‫را ﺑﭙﺮﺳﺘﯿﺪ و ﻫﯿﭻ ﭼﯿﺰ را ﻫﻤﺮاه او ﺷﺮﯾﮏ ﻧﺴﺎزﯾﺪ‪ .‬آﯾﺎ ﻣـﯽداﻧﯿـﺪ ﺣـﻖ ﺑﻨـﺪﮔﺎﻧﺶ ﺑـﺮ او‬

‫ﭼﯿﺴﺖ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺧﺪا و رﺳﻮﻟﺶ ﻋﺎﻟﻤﺘﺮﻧﺪ‪ .‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬آنﻫﺎ را ﻋﺬاب ﻧﺪﻫﺪ«‪.‬‬

‫‪ -2‬از اﺑﻦ ﻋﺒﺎسب رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐـﻪ ﮔﻔـﺖ‪ :‬ﻫﻨﮕـﺎﻣﯽ ﮐـﻪ ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ ج ﻣﻌـﺎذ را ﺑـﻪ ﯾﻤـﻦ‬ ‫َّ َ َ ْ َ ُ َ َ َ ْ ْ َ ْ ْ َ َ ْ ُ َ َ‬ ‫َ ْ ُ‬ ‫ﺎب ﻓﻠﻴَ� ْﻦ أ َّول َﻣـﺎ ﺗـﺪ ُﻋﻮﻫ ْﻢ‬ ‫ﻓﺮﺳﺘﺎد ﺑﻪ او ﻓﺮﻣﻮد‪ِ » :‬إﻧﻚ �ﻘﺪم ﻰﻠﻋ ﻗﻮمٍ ِﻣﻦ أﻫ ِﻞ اﻟ ِ‬ ‫ﻜﺘ ِ‬ ‫َّ َ َ َ َ َ َ َ َ ُ َ َ َ َ ْ‬ ‫إ َﻰﻟ أَ ْن ﻳُ َﻮ ِّﺣ ُ‬ ‫ﺧ ْ‬ ‫ﺮﺒ ُﻫ ْﻢ أَ َّن َّ َ‬ ‫ـﺮ َض َﻋﻠَـﻴْﻬ ْﻢ َﻤﺧْ َ‬ ‫ا� ﻗَ ْﺪ ﻓَ َ‬ ‫ا�‬ ‫وا‬ ‫ﺄ‬ ‫ﻓ‬ ‫ﻚ‬ ‫ل‬ ‫ذ‬ ‫ﻮا‬ ‫ﻓ‬ ‫ﺮ‬ ‫ﻋ‬ ‫ا‬ ‫ذ‬ ‫ﺈ‬ ‫ﻓ‬ ‫ﺎﻰﻟ‬ ‫ﻌ‬ ‫�‬ ‫ـﺲ‬ ‫ﺪ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫َ َ‬ ‫ات‪» ٢ «....‬ﺗﻮ ﺑﻪ ﺳﻮي ﻗﻮﻣﯽ از اﻫﻞ ﮐﺘﺎب ﻣﯽروي اوﻟـﯿﻦ ﭼﯿـﺰي ﮐـﻪ آنﻫـﺎ را ﺑـﻪ‬ ‫ﺻﻠﻮ ٍ‬ ‫ﺳﻮﯾﺶ دﻋﻮت ﻣﯽﮐﻨﯽ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ را ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﯾﯽ ﺑﭙﺮﺳﺘﻨﺪ ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐـﻪ آن را‬

‫ﺷﻨﺎﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ آﻧﺎن ﺑﮕﻮ‪ :‬ﺧﺪاوﻧـﺪ در ﺷـﺒﺎﻧﻪ روز‪ ،‬ﭘـﻨﺞ ﻧﻤـﺎز‪ ،‬ﺑـﺮ آنﻫـﺎ ﻓـﺮض ﮔﺮداﻧﯿـﺪه‬ ‫اﺳﺖ…«‪.‬‬

‫‪ -3‬از اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮدت رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ رﺳﻮل اﷲ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﻪ وﺳـﻠﻢ ﻓﺮﻣﻮدﻧـﺪ‪َ » :‬ﻣ ْ‬ ‫ـﻦ‬ ‫َّ ًّ َ َ َ‬ ‫َ َ ََْ َْ ُ ْ ُ‬ ‫اﻨﻟ َ‬ ‫ـﻞ َّ‬ ‫ـﺎر« ‪» ٣‬ﻫـﺮﮐﺲ ﺑﻤﯿـﺮد درﺣﺎﻟﯿﮑـﻪ ﻫﻤـﺮاه‬ ‫ا� ﻧِـﺪا دﺧ‬ ‫ون ِ‬ ‫ﻣﺎت وﻫﻮ ﻳﺪﻋﻮ ِﻣﻦ د ِ‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﺮﯾﮏ و اﻧﺒﺎزي ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ داﺧﻞ آﺗﺶ ﻣﯽﺷﻮد«‪.‬‬

‫‪ -4‬از ﺟﺎﺑﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲترواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ رﺳﻮل اﷲ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﻪ وﺳﻠﻢ ﻓﺮﻣﻮدﻧـﺪ‪َ » :‬ﻣ ْﻦ‬ ‫َ ًْ َ َ َ ْ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ‬ ‫ا� َﻻ � ُ ْﺮﺸ ُ‬ ‫اﺠﻟ َ َّﻨ َﺔ َو َﻣ ْﻦ ﻟَﻘﻴَ ُﻪ � ُ ْﺮﺸ ُ‬ ‫ﻲﻘ َّ َ‬ ‫اﻨﻟ َ‬ ‫ـﻞ َّ‬ ‫َ‬ ‫ﻞ‬ ‫ﺧ‬ ‫د‬ ‫ﺎ‬ ‫ﺌ‬ ‫ي‬ ‫ﺷ‬ ‫ﻪ‬ ‫ﺑ‬ ‫ك‬ ‫ـﺎر« ‪» ٤‬ﻫـﺮﮐﺲ‬ ‫ـك ﺑِـ ِﻪ دﺧ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ﻟِ‬ ‫ِ‬ ‫‪ 1‬ﺻﺤﯿﺢ اﻟﺒﺨﺎري )‪.(7373‬‬ ‫‪ 2‬ﺻﺤﯿﺢ اﻟﺒﺨﺎري )‪(7372‬‬

‫‪ 3‬ﺻﺤﯿﺢ اﻟﺒﺨﺎري )‪.(4497‬‬ ‫‪ 4‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ )‪.(93‬‬

‫‪40‬‬

‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﭘﺮﺗﻮ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬

‫ﺧﺪاوﻧﺪ را در ﺣﺎﻟﯽ ﻣﻼﻗﺎت ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻫﯿﭻ ﭼﯿﺰ را ﺑﺎ او ﺷﺮﯾﮏ ﻗﺮار ﻧﺪاده اﺳـﺖ داﺧـﻞ‬ ‫ﺑﻬﺸﺖ ﻣﯽﺷﻮد و ﻫﺮﮐﺲ او را در ﺣﺎﻟﯽ ﻣﻼﻗﺎت ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﭼﯿﺰي را ﺑﺎ ﺷﺮﯾﮏ ﻗﺮار داده‬

‫اﺳﺖ داﺧﻞ آﺗﺶ ﻣﯽﮔﺮدد‪«.‬‬

‫و اﺣﺎدﯾﺚ در اﯾﻦ ﺑﺎره ﺑﺴﯿﺎر اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﻄﻠﺐ دوم‪ :‬ﺑﯿﺎن اﻫﻤﯿﺖ آن و اﯾﻨﮑﻪ اﺳﺎس دﻋﻮت ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﻫﻤﯿﻦ ﺑﻮده اﺳﺖ‬

‫ﺷﮑﯽ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺗﻮﺣﯿﺪ اﻟﻮﻫﯿﺖ ﺑﻄﻮر ﻣﻄﻠﻖ از ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ اﺻﻮل و ﮐﺎﻣﻠﺘﺮﯾﻦ و اﻓﻀﻞ‬

‫آنﻫﺎﺳﺖ و ﺑﺮاي اﺻﻼح اﻧﺴﺎن ﻻزم اﺳﺖ‪ .‬و ﺗﻮﺣﯿﺪ اﻟﻮﻫﯿﺖ آن ﭼﯿﺰي اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺟﻦ‬

‫و اﻧﺲ را ﺑﺨﺎﻃﺮ آن ﺧﻠﻖ ﮐﺮد و ﺧﻠﻘﺖ ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت و ﺗﺸﺮﯾﻊ ﺷﺮﯾﻌﺖﻫﺎ ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺑﺮﭘﺎ داﺷﺘﻦ آن‬ ‫ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد آن ﺻﻼح ﺑﻮﺟﻮد ﻣﯽآﯾﺪ و ﺑﺎ ﻧﺒﻮد آن ﺷﺮ و ﻓﺴﺎد اﯾﺠﺎد ﻣﯽﮔﺮدد و ﺑﺮاي‬

‫اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺗﻮﺣﯿﺪ‪ ،‬ﺳﺮآﻏﺎز دﻋﻮت ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان و ﻫﺪف رﺳﺎﻟﺖ آنﻫﺎ و اﺳﺎس دﻋﻮﺗﺸﺎن‬ ‫ُ ّ ُ َّ َّ ُ ً‬ ‫َ​َ​َ ۡ َ​ََۡ‬ ‫و� أَن ٱ ۡ� ُب ُدوا ْ ٱ َّ َ‬ ‫�‬ ‫� أمةٖ رس‬ ‫ِ‬ ‫ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬اﷲ ﺗﺒﺎرك و ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ولقد �عثنا ِ� ِ‬ ‫َ ۡ َ ُ ْ َّ ُ َ‬ ‫ل�ٰغوت ۖ﴾ ]اﻟﻨﺤﻞ‪» .[٣٦ :‬در ﻣﯿﺎن ﻫﺮ اﻣﺘﯽ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮي ﻓﺮﺳﺘﺎدﯾﻢ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ را ﻋﺒﺎدت‬ ‫وٱجتنِبوا ٱ‬ ‫َ‬ ‫ﮐﻨﻨﺪ و از ﻃﺎﻏﻮت دوري ﮔﺰﯾﻨﻨﺪ« و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬و َما ٓ أ ۡر َس ۡل َنا مِن َ� ۡبل َِك مِن َّر ُسول إ ِ َّ� نُ ِ ٓ‬ ‫و�‬ ‫ٍ‬ ‫إ َ ۡ�هِ َ�نَّ ُهۥ َ�ٓ إ َ� ٰ َه إ َّ�ٓ َ�نَا ۠ فَٱ ۡ� ُب ُ‬ ‫د‬ ‫ون ‪] ﴾٢٥‬اﻷﻧﺒﻴﺎء‪» .[٢٥ :‬و ﻣﺎ ﻗﺒﻞ از ﺗﻮ ﻫﯿﭻ رﺳﻮﻟﯽ را‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﻧﻔﺮﺳﺘﺎدﯾﻢ ﻣﮕﺮ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﻪ او وﺣﯽ ﮐﺮدﯾﻢ ﮐﻪ ﻫﯿﭻ ﻣﻌﺒﻮد ﺑﺮﺣﻘﯽ ﺟﺰ ﻣﻦ ﻧﯿﺴﺖ ﭘﺲ ﻣﺮا‬

‫ﺑﭙﺮﺳﺘﯿﺪ«‪.‬‬

‫ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ در ﺟﺎﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪدي دﻻﻟﺖ دارد ﺑﺮ اﯾﻨﮑﻪ ﺗﻮﺣﯿﺪ اﻟﻮﻫﯿﺖ آﻏﺎز دﻋﻮت ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان‬

‫ﺑﻮده اﺳﺖ و اﯾﻨﮑﻪ ﻫﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮي ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺒﻌﻮث ﻣﯽﮐﺮد اول ﭼﯿﺰي ﮐﻪ ﻗﻮﻣﺶ را ﺑﻪ آن‬ ‫دﻋﻮت ﻣﯽﻧﻤﻮد ﺗﻮﺣﯿﺪ اﷲ و اﺧﻼص در ﻋﺒﺎدت ﺑﺮاي او ﺑﻮد‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ٰ َ ﴿ :‬‬ ‫۞�� َ� ٍد‬ ‫َ َ ُ ۡ ُ ٗ َ َ َ ٰ َ ۡ ِ ۡ ُ ُ ْ َّ َ َ َ ُ‬ ‫�م ّم ِۡن إ َ�ٰه َ� ۡ ُ‬ ‫أخاهم هود�ۚ قال �قوم ٱ�بدوا ٱ� ما ل‬ ‫� ُه ۚ ٓۥ﴾ ]اﻷﻋﺮاف‪» .[٦٥ :‬و ﺑﻪ ﺳﻮي ﻗﻮم‬ ‫ِ ٍ‬ ‫ﻋﺎد ﺑﺮادرﺷﺎن ﻫﻮد را رواﻧﻪ ﮐﺮدﯾﻢ‪ .‬ﻫﻮد ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﻗﻮم ﻣﻦ ﺧﺪاوﻧﺪ را ﺑﭙﺮﺳﺘﯿﺪ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ‬ ‫َٰ َ ُ َ َ َ ُ‬ ‫اه ۡم َ�ٰل ِٗحا ۚ قَ َال َ� ٰ َق ۡو ِم ٱ ۡ� ُب ُدوا ْ ٱ َّ َ‬ ‫� َما‬ ‫ﺟﺰ او ﻣﻌﺒﻮدي ﻧﯿﺴﺖ« و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪� ��﴿ :‬مود أخ‬

‫ﻓﺼﻞ اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ‬

‫‪41‬‬

‫َ ُ‬ ‫�م ّم ِۡن إ َ�ٰه َ� ۡ ُ‬ ‫ل‬ ‫�هُ ۖۥ﴾ ]اﻷﻋﺮاف‪» .[٧٣ :‬و ﺑﻪ ﺳﻮي ﻗﻮم ﺛﻤﻮد ﺑﺮادرﺷﺎن ﺻﺎﻟﺢ را رواﻧﻪ ﮐﺮدﯾﻢ‪.‬‬ ‫ِ ٍ‬ ‫ﺑﻪ اﯾﺸﺎن ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﻗﻮم ﻣﻦ ﺧﺪاوﻧﺪ را ﺑﭙﺮﺳﺘﯿﺪ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﺟﺰ او ﻣﻌﺒﻮدي ﻧﯿﺴﺖ« و‬ ‫َ ٰ َ ۡ َ َ َ َ ُ ۡ ُ َ ۡ ٗ َ َ َ ٰ َ ۡ ِ ۡ ُ ُ ْ َّ َ َ َ ُ‬ ‫�م ّم ِۡن إ َ�ٰه َ� ۡ ُ‬ ‫�هُ ۖۥ﴾‬ ‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ ��﴿ :‬مد�ن أخاهم شعيبا ۚ قال �قوم ٱ�بدوا ٱ� ما ل‬ ‫ِ ٍ‬

‫]اﻷﻋﺮاف‪» .[٨٥ :‬و ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﺪﯾﻦ ﺑﺮادرﺷﺎن ﺷﻌﯿﺐ را ﻓﺮﺳﺘﺎدﯾﻢ‪ .‬ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﻗﻮم ﻣﻦ ﺧﺪاوﻧﺪ را‬ ‫ﺑﭙﺮﺳﺘﯿﺪ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﺟﺰ او ﻣﻌﺒﻮدي ﻧﯿﺴﺖ«‪.‬‬

‫ﻣﻄﻠﺐ ﺳﻮم‪ :‬ﺑﯿﺎن اﯾﻨﮑﻪ ﻣﺤﻮر ﺧﺼﻮﻣﺖ و دﺷﻤﻨﯽ ﺑﯿﻦ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان و اﻣﺖﻫﺎﯾﺸﺎن‬ ‫ﺗﻮﺣﯿﺪ اﻟﻮﻫﯿﺖ ﺑﻮده اﺳﺖ‬

‫ﻗﺒﻼً ﮔﻔﺘﯿﻢ ﮐﻪ ﺳﺮآﻏﺎز دﻋﻮت ﺗﻤﺎم ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﺗﻮﺣﯿـﺪ ﻋﺒـﺎدت ﺑـﻮده اﺳـﺖ‪ .‬ﻫـﯿﭻ ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮي را‬

‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺒﻌﻮث ﻧﮑﺮد ﻣﮕﺮ اﯾﻨﮑﻪ اوﻟﯿﻦ ﭼﯿﺰي ﮐﻪ ﻗﻮﻣﺶ را ﺑﻪ ﺳﻮي آن دﻋﻮت ﻣﯽﮐﺮد ﺗﻮﺣﯿﺪ‬

‫اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﺑﻮد ﺑﺮاي اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ دﺷﻤﻨﯽ ﺑﯿﻦ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان و ﻗﻮﻣﺸﺎن در ﺑﺎره اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮان‬

‫آنﻫﺎ را ﺑﻪ ﺳﻮي ﺗﻮﺣﯿﺪ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ و ﺧـﺎﻟﺺ ﮔﺮداﻧﯿـﺪن ﻋﺒـﺎدت ﺑـﺮاي او دﻋـﻮت ﻣـﯽﮐﺮدﻧـﺪ و‬

‫اﻗﻮاﻣﺸﺎن ﺑﺮ ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪن ﺑﺮ ﺷﮏ و ﻋﺒﺎدت ﺑﺘﻬﺎ ﻣﮕﺮ ﮐﺴﺎﻧﯽ از آنﻫﺎ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﺪاﯾﺘﺸـﺎن داد‪،‬‬

‫اﺻﺮار ﻣﯽورزﯾﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫ُ َ َ َ َّ ّٗ َ‬ ‫َ ُ ْ َ َ َ َّ‬ ‫اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ از زﺑﺎن ﻗﻮم ﻧﻮح÷ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬وقالوا � تذ ُرن َءال َِه َت� ۡم َو� تذ ُرن َودا َو�‬ ‫َ َّ َ َ ٗ‬ ‫ُ َ ٗ َ​َ َُ َ َ​َُ َ‬ ‫َّ‬ ‫َ َ ۡ َ َ ُّ ْ َ ٗ َ َ‬ ‫وق َو� َ ۡ ٗ‬ ‫� إِ� ض�ٰ� ‪﴾٢٤‬‬ ‫��ۖ َو� ت ِزدِ ٱل�ٰل ِ ِم‬ ‫سوا� و� �غوث و�ع‬ ‫�� ‪ ٢٣‬وقد أضلوا كث ِ‬ ‫]اﻟﻨﻮح‪» .[٢٤-٢٣ :‬و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺧﺪاﯾﺎن ﺧﻮد را رﻫﺎ ﻧﮑﻨﯿﺪ و ود‪ ،‬ﺳﻮاع‪ ،‬ﯾﻐﻮث‪ ،‬ﯾﻌﻮق و ﻧﺴﺮ را وا‬

‫ﻧﮕﺬارﯾﺪ و ﺑﺴﯿﺎري را ﮔﻤﺮاه ﮐﺮدﻧﺪ‪].‬ﺑﺎر ﺧﺪاﯾﺎ[ ﺟﺰ ﺑﺮ ﮔﻤﺮاﻫﯽ ﻇﺎﻟﻤﺎن ﻣﯿﻔﺰاي« و از زﺑﺎن ﻗﻮم‬ ‫ﻫﻮد÷ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬قَال ُ ٓوا ْ أَج ۡئتَ َنا �ِ َأۡف َِك َنا َ� ۡن َءال َِهت ِ َنا فَأۡت َِنا ب َما تَ ِع ُدنَا ٓ إن ُك َ‬ ‫نت م َِن‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫َّ‬ ‫ل� ٰ ِد� َ‬ ‫ِ� ‪] ﴾٢٢‬اﻷﺣﻘﺎف‪» .[٢٢ :‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬آﻣﺪهاي ﮐﻪ ﻣﺎ را از ﺧﺪاﯾﺎﻧﻤﺎن ﺑﺮﮔﺮداﻧﯽ؟ اﮔﺮ‬ ‫ٱ‬ ‫َۡ​َ ََّ َ َ َۡ‬ ‫َ ُ ْ َ ُ ُ َ‬ ‫� ُن ب ِ َتار�ٓ‬ ‫جئتنا بِبيِن ٖة وما‬ ‫راﺳﺖ ﻣﯽﮔﻮﯾﯽ آﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﻣﺎ وﻋﺪه ﻣﯽدﻫﯽ ﺑﯿﺎور« ﴿قالوا �ٰهود ما ِ‬ ‫ِ​ِ‬ ‫َ َ َ َ َۡ َ َ َ َۡ ُ َ َ‬ ‫ك ب ُم ۡؤ ِمن َ‬ ‫ِ� ‪] ﴾٥٣‬ﻫﻮد‪» .[٥٣ :‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اي ﻫﻮد ﺑﺮاي ﻣﺎ دﻟﯿﻞ‬ ‫ءال ِهتِنا عن قول ِك وما �ن ل ِ‬

‫‪42‬‬

‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﭘﺮﺗﻮ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬

‫روﺷﻨﯽ ﻧﯿﺎوردي و ﻣﺎ ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺳﺨﻦ ﺗﻮ دﺳﺖ از ﻣﻌﺒﻮدﻫﺎﯾﻤﺎن ﺑﺮﻧﻤﯽ دارﯾﻢ و ﻣﺎ ﺑﻪ ﺗﻮ اﯾﻤﺎن‬ ‫َ ُ ْ َ ٰ َ ٰ ُ َ ۡ ُ َ َ َ ۡ ُ ّٗ َ ۡ َ َ ٰ َ ٓ َ َ ۡ َ ٰ َ ٓ‬ ‫ﻧﺪارﯾﻢ« و از زﺑﺎن ﻗﻮم ﺻﺎﻟﺢ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬قالوا ��ل ِح قد كنت �ِينا مرجو� �بل �ذ�ۖ ��نهٮنا‬ ‫َ َّ ۡ ُ َ َ َ ۡ ُ ُ َ َ ٓ ُ َ َّ َ َ َ ّ‬ ‫ك ّم َِّما تَ ۡد ُعونَا ٓ إ َ ۡ�هِ ُ‬ ‫�ب ‪] ﴾٦٢‬ﻫﻮد‪» .[٦٢ :‬ﮔﻔﺘﻨﺪ اي‬ ‫ر‬ ‫م‬ ‫أن �عبد ما �عبد ءاباؤنا ��نا ل ِ� ش‬ ‫ٖ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ٖ‬ ‫ﺻﺎﻟﺢ ﺗﻮ ﭘﯿﺶ از اﯾﻦ در ﻣﯿﺎن ﻣﺎ ﻣﺎﯾﻪ اﻣﯿﺪ ﺑﻮدي‪ .‬آﯾﺎ ﻣﺎ را از ﭘﺮﺳﺘﺶ آﻧﭽﻪ ﭘﺪراﻧﻤﺎن‬

‫ﻣﯽﭘﺮﺳﺘﯿﺪﻧﺪ ﺑﺎزﻣﯽ داري؟ ﺑﯽﮔﻤﺎن ﻣﺎ از آﻧﭽﻪ ﺗﻮ ﻣﺎ را ﺑﻪ آن ﻣﯽﺧﻮاﻧﯽ ﺳﺨﺖ در ﺷﮏ‬ ‫َ ُ ْ َ ُ َۡ ُ َ َ َ ُ َ ۡ‬ ‫ك تَأ ُم ُر َك أَن َّ� ۡ ُ‬ ‫� َك َما‬ ‫ﻫﺴﺘﯿﻢ« و از زﺑﺎن ﻗﻮم ﺷﻌﯿﺐ÷ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬قالوا �ٰشعيب أصل ٰوت‬ ‫َ ۡ ُ ُ َ َ ٓ ُ َ ٓ َ ۡ َ َّ ۡ َ َ ٓ َ ۡ َ َ َ َ َ ُ ْ َّ َ َ َ َ ۡ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫�عبد ءاباؤنا أو أن �فعل ِ� أم�ٰ�ِ ا ما � ٰٓ‬ ‫� ۖؤا إِنك �نت ٱ�ل ِيم ٱلرشِيد ‪] ﴾٨٧‬ﻫﻮد‪.[٨٧ :‬‬

‫»ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اي ﺷﻌﯿﺐ آﯾﺎ ﻧﻤﺎزت ﺑﻪ ﺗﻮ دﺳﺘﻮر ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ آﻧﭽﻪ را ﭘﺪراﻧﻤﺎن ﻣﯽﭘﺮﺳﺘﯿﺪﻧﺪ رﻫﺎ ﮐﻨﯿﻢ‬

‫ﯾﺎ در اﻣﻮال ﺧﻮد ﺑﻪ ﻣﯿﻞ ﺧﻮد ﺗﺼﺮف ﻧﮑﻨﯿﻢ؟ ﺑﺮاﺳﺘﯽ ﮐﻪ ﺗﻮ ﺑﺮدﺑﺎر ﻓﺮزاﻧﻪاي« و در ﻣﻮرد ﮐﺎﻓﺮان‬ ‫َ َ ُ ٓ ْ َ َ ٓ َ ُ ُّ ‪َ ُ ٰ َ ۡ َ َ َ ۡ ُ ۡ ّ ٞ‬‬ ‫ح ‪ٞ‬ر َك َّذ ٌ‬ ‫ون َ�ٰ َذا َ ٰ‬ ‫اب ‪٤‬‬ ‫جبوا أن جاءهم منذِر مِنهمۖ وقال ٱل�فِر‬ ‫� ِ‬ ‫ﻗﺮﯾﺶ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬وع ِ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ۡ ُ ْ َ ۡ ُ ْ‬ ‫َ َ‬ ‫َ َ َ ۡ َ ۡ‬ ‫َ َ َ ٰ ٗ َ ٰ ً َّ َ ٰ َ َ َ ۡ ٌ ُ َ ‪ٞ‬‬ ‫نطل َق ٱل َم� مِن ُه ۡم أ ِن ٱمشوا وٱص ِ�وا‬ ‫جاب ‪ ٥‬وٱ‬ ‫أ َج َعل ٱ�ل ِهة إِ�ها �حِد�ۖ إِن �ذا ل�ء ع‬ ‫ۡ َّ‬ ‫ۡ َ َ ٓ َّ ۡ َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ ٰٓ َ َ ُ‬ ‫ُ‬ ‫� ۡمۖ إ ِ َّن َ�ٰ َذا ل َ َ ۡ‬ ‫�ء‪ ٞ‬يُ َراد ‪َ ٦‬ما َس ِم ۡع َنا ب ِ َ�ٰذا ِ� ٱل ِملةِ ٱ�خ َِرة ِ إِن �ٰذا إِ� ٱختِ� ٰ ٌق‬ ‫� ءال ِهت ِ‬

‫‪] ﴾٧‬ص‪» .[٧-٤ :‬از اﯾﻨﮑﻪ ﺗﺮﺳﺎﻧﻨﺪهاي از ﺧﻮدﺷﺎن ﺑﺮاﯾﺸﺎن آﻣﺪه درﺷﮕﻔﺘﻨﺪ‪ .‬و ﮐﺎﻓﺮان‬ ‫ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬اﯾﻦ ﺳﺎﺣﺮي ﺑﺴﯿﺎر دروﻏﮕﻮﺳﺖ‪ .‬آﯾﺎ ﻣﻌﺒﻮدﻫﺎﯾﻤﺎن را ﻣﻌﺒﻮد واﺣﺪي ﻗﺮار داده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﯾﻦ ﭼﯿﺰ ﻋﺠﯿﺒﯽ اﺳﺖ و ﺑﺰرﮔﺎﻧﺸﺎن روان ﺷﺪﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ ﺑﺮوﯾﺪ و ﺑﺮ ﻣﻌﺒﻮدﻫﺎي ﺧﻮد اﯾﺴﺘﺎدﮔﯽ‬

‫ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ اﻣﺮ ﻗﻄﻌ ًﺎ ﻫﺪف اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ را در آﯾﯿﻦ ﻗﺒﻠﯽ ﻧﺸﻨﯿﺪهاﯾﻢ اﯾﻦ ﺟﺰ دروغ ﺑﺎﻓﯽ ﻧﯿﺴﺖ«‬ ‫َ َّ ُ َ َ َّ ُ َ َ َ َّ‬ ‫ً‬ ‫َ َ َ ُ ُّ‬ ‫َ​َ َ‬ ‫َ َ َ‬ ‫ث ٱ َّ ُ‬ ‫ضل َنا‬ ‫خذونك إِ� ه ُز ًوا أ�ٰذا ٱ�ِي �ع‬ ‫و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪�﴿ :‬ذا َرأ ۡوك إِن �ت ِ‬ ‫� َر ُسو� ‪ ٤١‬إِن �د � ِ‬ ‫ً‬ ‫َ َ ُّ‬ ‫َ ۡ َ َ َ َۡ َ ٓ َ َ َۡ َ َ َۡ َ َ َ ۡ َ َ ۡ َ ُ َ‬ ‫ون ح َ‬ ‫ِ� يَ َر ۡو َن ٱ ۡل َع َذ َ‬ ‫اب َم ۡن أضل َسبِي� ‪٤٢‬‬ ‫�ن ءال ِهتِنا لو� أن ص�نا عليها ۚ وسوف �علم‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ً‬ ‫َ َ َ ۡ َ َ َّ َ َ َ ٰ َ ُ َ َ ٰ ُ َ َ َ َ َ ُ ُ َ َ‬ ‫َ‬ ‫ۡ َ ۡ َ ُ َّ ۡ َ َ ُ‬ ‫�ه ۡم � َ ۡس َم ُعون‬ ‫نت ت�ون عل ۡيهِ َو� ِي� ‪ ٤٣‬أم �سب أن أ�‬ ‫أرءيت م ِن ٱ�ذ إِ�ههۥ هوٮه أفأ‬ ‫َ‬ ‫َ ۡ َ ۡ ُ َ ۡ ُ ۡ َّ َ ۡ َ ۡ َ ٰ َ ۡ ُ ۡ َ ُّ َ ً‬ ‫ون إِن هم إِ� كٱ�ن� ِم بل هم أضل سبِي� ‪] ﴾٤٤‬اﻟﻔﺮﻗﺎن‪» .[٤٤-٤١ :‬و ﭼﻮن ﺗﻮ را‬ ‫أو �عقِل ۚ‬ ‫ﺑﺒﯿﻨﻨﺪ ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ رﯾﺸﺨﻨﺪ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬آﯾﺎ اﯾﻦ ﻫﻤﺎن ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺪا او را ﺑﻪ رﺳﺎﻟﺖ ﻓﺮﺳﺘﺎده‬

‫اﺳﺖ؟ ﭼﯿﺰي ﻧﻤﺎﻧﺪه ﺑﻮد ﮐﻪ ﻣﺎ را از ﻣﻌﺒﻮدﻫﺎﯾﻤﺎن اﮔﺮ ﺑﺮ آن اﯾﺴﺘﺎدﮔﯽ ﻧﻤﯽﮐﺮدﯾﻢ ﻣﻨﺤﺮف‬

‫ﻓﺼﻞ اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ‬

‫‪43‬‬

‫ﮐﻨﺪ‪ .‬و ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﻋﺬاب را ﺑﺒﯿﻨﻨﺪ ﺑﻪ زودي ﺧﻮاﻫﻨﺪ داﻧﺴﺖ ﭼﻪ ﮐﺴﯽ ﮔﻤﺮاه ﺗﺮ اﺳﺖ‪ .‬آﯾﺎ آن‬

‫ﮐﺲ ﮐﻪ ﻫﻮاي ﺧﻮد را ﻣﻌﺒﻮد ﺧﻮﯾﺶ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ دﯾﺪي؟ آﯾﺎ ﺗﻮ ﻣﯽﺷﻮد ﺿﺎﻣﻦ او ﺑﺎﺷﯽ؟آﯾﺎ‬

‫ﮔﻤﺎن ﻣﯽﮐﻨﯽ ﮐﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮﺷﺎن ﻣﯽﺷﻨﻮﻧﺪ و ﺗﻌﻘﻞ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ؟ آﻧﺎن ﺟﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﭼﻬﺎرﭘﺎﯾﺎن ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ ﺑﻠﮑﻪ‬

‫ﮔﻤﺮاهﺗﺮﻧﺪ«‪.‬‬

‫اﯾﻦ ﻧﺼﻮص و آﻧﭽﻪ در ﻣﻌﻨـﺎي آن آﻣـﺪه واﺿـﺢﺗـﺮﯾﻦ دﻟﯿـﻞ اﺳـﺖ ﺑـﺮ اﯾﻨﮑـﻪ ﺧﺼـﻮﻣﺖ و‬

‫دﺷﻤﻨﯽ ﺑﯿﻦ اﻧﺒﯿﺎء و اﻗﻮاﻣﺸﺎن ﺣﻮل ﻣﺤـﻮر ﺗﻮﺣﯿـﺪ ﻋﺒـﺎدت و دﻋـﻮت ﮐـﺮدن ﺑـﻪ ﺳـﻮي ﺧـﺎﻟﺺ‬

‫ﮔﺮداﻧﯿﺪن دﯾﻦ ﺑﺮاي ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫َْ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ْ ُ‬ ‫ـﻲﺘ � َ ْﺸ َ‬ ‫اﻨﻟ َ‬ ‫ﺎس َﺣ َّ‬ ‫ت أ ْن أﻗَﺎﺗِ َﻞ َّ‬ ‫ـﻬ ُﺪوا أن‬ ‫در ﺻﺤﯿﺢ از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ا ِمﺮ‬ ‫َّ َ َ ُ ُ ُ َّ َ َ َ َ َ َ ُ َ َ‬ ‫َ َ َّ َّ ُ َ َ َّ ُ َ َّ ً َ ُ ُ َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ا�‪ ،‬و� ِﻘﻴﻤﻮا الﺼﻼة‪ ،‬و�ﻮﺗﻮا الﺰﺎﻛة‪ ،‬ﻓﺈِذا �ﻌﻠﻮا ذلِﻚ ﻋﺼـﻤﻮا‬ ‫ﻻ إِﻪﻟ إِﻻ ا� وأن �ﻤﺪا رﺳﻮل ِ‬ ‫َ‬ ‫َ َ ُ ُ ْ َ َّ‬ ‫ْ‬ ‫ﺎء ُﻫ ْﻢ َوأَ ْم َﻮال َ ُﻬ ْﻢ إﻻ ﺤﺑَ ِّ‬ ‫ِﻣ ِّ� ِد َﻣ َ‬ ‫ا�« ‪» ١‬از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪا ﺑﻪ ﻣـﻦ اﻣـﺮ ﺷـﺪه‬ ‫‪،‬‬ ‫ﺳ‬ ‫اﻹ‬ ‫ﻖ‬ ‫ﻲﻠﻋ‬ ‫ﻢ‬ ‫ﻬ‬ ‫ﺎ�‬ ‫ﺴ‬ ‫ﺣ‬ ‫و‬ ‫ﻼمِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫اﺳﺖ ﺗﺎ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻣﺮدم ﺑﻪ ﯾﮕﺎﻧﮕﯽ اﷲ و ﺑﻪ ﺣﻘﺎﻧﯿﺖ رﺳﺎﻟﺖ ﻣﺤﻤﺪ ج ﺷﻬﺎدت ﻧﺪﻫﻨﺪ و ﻧﻤـﺎز را‬ ‫اﻗﺎﻣﻪ ﻧﮑﻨﻨﺪ و زﮐﺎت ﻧﺪﻫﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎ آﻧﺎن ﺟﻬﺎد ﮐﻨﻢ‪ .‬وﻟﯽ ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ اﯾﻦ ﮐﺎرﻫﺎ را اﻧﺠﺎم دادﻧﺪ‪ ،‬ﻣـﺎل‬

‫و ﺟﺎﻧﺸﺎن در ﺑﺮاﺑﺮ ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﺗﻌﺮﺿﯽ ﻣﺤﻔﻮظ ﺧﻮاﻫﺪ ﻣﺎﻧﺪ ﻣﮕﺮ در ﺣﻘﯽ ﮐﻪ اﺳـﻼم ﺗﻌﯿـﯿﻦ ﮐـﺮده‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬و ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﮐﺎر آﻧﺎن ﺑﺎ ﺧﺪاﺳﺖ« و در ﺻﺤﯿﺢ ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺻـﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿـﻪ وﺳـﻠﻢ‬ ‫َّ َ ُ َ َ ُ ُ َ ُ‬ ‫َ ْ َ َ َ َ َ َّ َّ ُ َ َ َ َ َ ُ ْ َ ُ ْ ُ‬ ‫ـﺎﻪﻟ َود ُﻣـﻪ‬ ‫ا� ﺣـﺮم ﻣ‬ ‫ون‬ ‫د‬ ‫ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻣﻦ ﻗﺎل ﻻ ِإﻪﻟ ِإﻻ ا� و�ﻔﺮ ﺑِﻤﺎ �ﻌﺒﺪ ِﻣـﻦ ِ ِ‬ ‫َ َ ُ ُ َ َ َّ‬ ‫ا�« ‪» ٢‬ﻫﺮﮐﺲ ﻻ اﻟﻪ اﻻ اﷲ ﺑﮕﻮﯾﺪ و ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻏﯿﺮ از اﷲ ﻣﯽﭘﺮﺳﺘﯿﺪ ﮐﺎﻓﺮ ﺷﻮد ﻣـﺎل‬ ‫و ِﺣﺴﺎﺑﻪ ﻰﻠﻋ ِ‬ ‫و ﺧﻮﻧﺶ ﺣﺮام اﺳﺖ و ﺣﺴﺎﺑﺶ ﺑﺎ ﺧﺪاﺳﺖ«‪.‬‬

‫‪ 1‬ﺻﺤﯿﺢ اﻟﺒﺨﺎري ﺑﺮﻗﻢ )‪ ،(25‬وﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺮﻗﻢ )‪.(22‬‬ ‫‪ 2‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺮﻗﻢ )‪.(23‬‬

‫‪44‬‬

‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﭘﺮﺗﻮ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬

‫ﻣﺒﺤﺚ دوم‪ :‬ﺗﻨﻬﺎ ﺳﺎﺧﺘﻦ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ در ﻋﺒﺎدت واﺟﺐ اﺳﺖ‬

‫ﻣﻄﻠﺐ اول‪ :‬ﻣﻌﻨﯽ ﻋﺒﺎدت و اﺻﻮﻟﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ آن ﺑﻨﺎ ﺷﺪه اﺳﺖ‬

‫ﻋﺒﺎدت در ﻟﻐﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﺧﻮار و ذﻟﯿﻞ و ﺗﺴﻠﯿﻢ ﺑﻮدن اﺳﺖ‪ .‬ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ :‬ﺑﻌـﲑ ﻣﻌﺒـﺪ‪ ،‬أي‪:‬‬

‫ﻣﺬﻟﻞ ﺷﺘﺮ ﺳﺮ ﺑﺰﯾﺮ و ﻃﺮﻳﻖ ﻣﻌﺒﺪ ﯾﻌﻨﯽ ﺑﺮ اﺛﺮ ﮔﺎم ﺑﺮداﺷﺘﻦ ﺑﺴﯿﺎر راه ﻫﻤﻮار و ﺻﺎﻓﯽ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫و از ﻟﺤﺎظ ﺷﺮﻋﯽ اﺳﻢ ﺟﺎﻣﻌﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﺗﻤﺎم آﻧﭽﻪ از ﺳﺨﻨﺎن و اﻋﻤﺎل ﻇﺎﻫﺮي و ﺑﺎﻃﻨﯽ‬

‫ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ آن را دوﺳﺖ دارد و ﺑﻪ آن راﺿﯽ اﺳﺖ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫و ﺗﻮﺿﯿﺢ ﺑﯿﺸﺘﺮ آن ﻫﻨﮕﺎم ﺑﯿﺎن ﮐﺮدن اﻧﻮاع ﻋﺒﺎدت ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ‪.‬‬

‫ﻋﺒﺎدت ﺑﺮ ﺳﻪ رﮐﻦ ﺑﻨﺎ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬ ‫َّ‬ ‫رﮐﻦ اول‪ :‬ﮐﻤﺎل ﻣﺤﺒﺖ ﺑﺮاي ﭘﺮوردﮔﺎر ﺳﺒﺤﺎن اﺳﺖ ﮐﻤﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬وٱ� َ‬ ‫ِين‬ ‫َ َ ُ ٓ ْ َ َ ُّ ُ ّٗ ّ َّ‬ ‫ءامنوا أشد حبا ِ�ِۗ﴾ ]اﻟﺒﻘﺮة‪» .[١٦٥ :‬و ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن دارﻧﺪ ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ ﺣﺐ و دوﺳﺖ‬

‫داﺷﺘﻨﺸﺎن ﺑﺮاي اﷲ اﺳﺖ‪«.‬‬

‫َ​َۡ ُ َ‬ ‫ون َر ۡ َ‬ ‫� َت ُهۥ﴾‬ ‫رﮐﻦ دوم‪ :‬ﮐﻤﺎل اﻣﯿﺪ اﺳﺖ ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬و�رج‬

‫]اﻹﴎاء‪» .[٥٧ :‬و ﺑﻪ رﺣﻤﺘﺶ اﻣﯿﺪوارﻧﺪ‪«.‬‬

‫رﮐﻦ ﺳﻮم‪ :‬ﮐﻤﺎل ﺧﻮف و ﺗﺮس از اﷲ ﺳﺒﺤﺎﻧﻪ و ﺗﻌﺎﻟﯽ اﺳﺖ ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬ ‫َ ُ َ َ َ‬ ‫﴿ َو َ�خافون عذابَ ُه ۚ ٓۥ﴾ ]اﻹﴎاء‪» .[٥٧ :‬و از ﻋﺬاﺑﺶ ﻣﯽﺗﺮﺳﻨﺪ«‪.‬‬

‫اﷲ ﺳﺒﺤﺎﻧﻪ و ﺗﻌﺎﻟﯽ اﯾﻦ ﺳﻪ رﮐﻦ ﻋﻈﯿﻢ و واﻻ را در ﺳﻮره ﻓﺎﺗﺤﻪ ﺟﻤﻊ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪﴿ :‬ٱ ۡ َ‬ ‫� ۡم ُد‬ ‫ِ َّ�ِ َر ّب ٱ ۡل َ�ٰلَم َ‬ ‫ِك يَ ۡو ِم ٱ ّ‬ ‫� ‪﴿ ﴾٢‬ٱ َّلر� ٱ َّ‬ ‫ِيم ‪ٰ �َ ﴿ ﴾٣‬‬ ‫ل‬ ‫ح‬ ‫لر‬ ‫ِين ‪ ﴾٤‬آﯾﻪ اول در آن ﻣﺤﺒﺖ‬ ‫�‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﻌﻤﺖ دﻫﻨﺪه اﺳﺖ و ﻧﻌﻤﺖ ﮔﯿﺮﻧﺪه ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ﻧﻌﻤﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ او داده او را دوﺳﺖ‬ ‫دارد‪ .‬آﯾﻪ دوم در آن اﻣﯿﺪ اﺳﺖ‪ .‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺻﻔﺖ رﺣﻤﺖ ﻣﺘﺼﻒ ﮐﺮده ﮐﻪ اﻣﯿﺪ ﺑﻪ‬

‫رﺣﻤﺖ او دارد و آﯾﻪ ﺳﻮم در آن ﺧﻮف و ﺗﺮس اﺳﺖ او ﻣﺎﻟﮏ ﺣﺴﺎب و ﮐﺘﺎب اﺳﺖ و ﻓﺮد از‬

‫ﻋﺬاﺑﺶ ﻣﯽﺗﺮﺳﺪ‪.‬‬

‫ﻓﺼﻞ اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ‬

‫‪45‬‬

‫َّ َ َ‬ ‫اك � ۡع ُب ُد﴾ ﯾﻌﻨﯽ ﭘﺮوردﮔﺎرا ﺗﻨﻬﺎ‬ ‫و ﺑﺮاي ﻫﻤﯿﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﺑﻌﺪ از آن ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬إِي‬ ‫� ۡم ُد ِ َّ�ِ َر ّب ٱ ۡل َ�ٰلَم َ‬ ‫ﺗﻮ را ﺑﺎ ﻣﺤﺒﺖ ﮐﻪ ﴿ٱ ۡ َ‬ ‫� ‪ ﴾٢‬ﺑﺮ آن و ﺑﺎ اﻣﯿﺪت ﮐﻪ ﴿ٱ َّلر� ٱ َّلرحِي ِم ‪﴾٣‬‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﺑﺮ آن دﻻﻟﺖ دارد و ﺑﺎ ﺧﻮف و ﺗﺮﺳﺖ ﮐﻪ ﴿ َ�ٰل ِ َ ۡ ّ‬ ‫ِين ‪ ﴾٤‬را ﺷﺎﻣﻞ ﻣﯽﺷﻮد‪،‬‬ ‫ِك يو ِم ٱ� ِ‬ ‫ﻣﯽﭘﺮﺳﺘﻢ‪.‬‬ ‫و ﻋﺒﺎدت ﺟﺰ ﺑﺎ اﯾﻦ دو ﺷﺮط ﻣﻘﺒﻮل ﻧﻤﯽﮔﺮدد‪:‬‬

‫‪ -1‬ﺍﺧﻼﺹ ﺩﺍﺷﺘﻦ ﺑﺮﺍﻱ ﭘﺮﻭﺭﺩﮔﺎﺭ‪ :‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻫﯿﭻ ﻋﻤﻠﯽ را ﻣﮕﺮ اﯾﻨﮑﻪ ﺧﺎﻟﺺ ﺑﺮاي‬ ‫َ َ‬ ‫َ َ ٓ ُ ُ ٓ ْ َّ َ ۡ ُ ُ ْ َّ َ ُ ۡ‬ ‫� ُ�‬ ‫� �ل ِ​ِص‬ ‫او اﻧﺠﺎم ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﻗﺒﻮل ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬وما أمِروا إِ� ِ�عبدوا ٱ‬ ‫ٱ ّ� َ‬ ‫ِين﴾ ]اﻟﺒﻴﻨﺔ‪» .[٥ :‬و دﺳﺘﻮر داده ﻧﺸﺪﻧﺪ ﻣﮕﺮ اﯾﻨﮑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ را ﺑﭙﺮﺳﺘﻨﺪ و دﯾﻦ را ﺑﺮاي‬ ‫َ‬ ‫ِين ٱ ۡ َ‬ ‫�ال ُ‬ ‫او ﺧﺎﻟﺺ ﮔﺮداﻧﻨﺪ« و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ ِ�َّ ِ �َ �﴿ :‬ٱ ّ� ُ‬ ‫ِص﴾ ]اﻟﺰﻣﺮ‪» .[٣ :‬آﮔﺎه ﺑﺎﺷﯿﺪ‬ ‫ۚ‬ ‫َّ َ َ ۡ ُ ُ ُ ۡ ٗ َُّ‬ ‫ُ‬ ‫ِي� ‪﴾١٤‬‬ ‫د‬ ‫ۥ‬ ‫�‬ ‫ا‬ ‫ِص‬ ‫ل‬ ‫�‬ ‫د‬ ‫ب‬ ‫�‬ ‫أ‬ ‫�‬ ‫ٱ‬ ‫ل‬ ‫ِ‬ ‫ﮐﻪ دﯾﻦ ﺧﺎﻟﺺ ﺑﺮاي ﺧﺪاﺳﺖ« و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ ﴿ :‬ق ِ‬ ‫]اﻟﺰﻣﺮ‪» .[١٤ :‬ﺑﮕﻮ ﺧﺪا را ﻣﯽﭘﺮﺳﺘﻢ و دﯾﻨﻢ را ﺑﺮاي او ﺧﺎﻟﺺ ﻣﯽﮔﺮداﻧﻢ«‪.‬‬ ‫‪ -2‬ﭘﻴﺮﻭﻱ ﺍﺯ ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ج‪:‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﯿﭻ ﻋﻤﻠﯽ را ﻗﺒﻮل ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ ﻣﮕﺮ اﯾﻨﮑﻪ ﻣﻮاﻓﻘﺖ‬ ‫ٓ َ ُ‬ ‫ﻫﺪاﯾﺖ رﺳﻮل اﷲ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﻪ وﺳﻠﻢ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬و َما َءاتٮٰ� ُم‬ ‫ْ‬ ‫ُ َ ُ ُ‬ ‫ُ َۡ َ‬ ‫َ‬ ‫ٱ َّلر ُسول فخذوهُ َو َما � َهٮٰ� ۡم �ن ُه فٱن َت ُه ۚوا﴾ ]اﳊﴩ‪» .[٧ :‬آﻧﭽﻪ رﺳﻮلاﷲ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ داد‬ ‫َ َ‬ ‫َ​َ‬ ‫ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ و از آﻧﭽﻪ ﺷﻤﺎ را ﻧﻬﯽ ﻧﻤﻮد دوري ﮔﺰﯾﻨﯿﺪ« و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ف� َو َر ّ�ِك �‬ ‫ُ ۡ ُ َ َ َّ ٰ ُ َ ّ ُ َ َ َ َ َ َ ۡ َ ُ ۡ ُ َّ َ َ ُ ْ ٓ َ ُ‬ ‫سه ۡم َح َر ٗجا ّم َِّما قَ َض ۡي َ‬ ‫ت‬ ‫�دوا ِ‬ ‫يؤمِنون ح� �كِموك �ِيما شجر بينهم �م � ِ‬ ‫� أنف ِ ِ‬ ‫َو� ُ َس ّل ِ ُموا ْ � َ ۡسل ٗ‬ ‫ِيما ‪] ﴾٦٥‬اﻟﻨﺴﺎء‪» .[٦٥ :‬ﻗﺴﻢ ﺑﻪ ﭘﺮوردﮔﺎرت اﯾﻤﺎن ﻧﺪارﻧﺪ ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ در‬ ‫ﻣﺸﺎﺟﺮات ﺑﯿﻦ ﺧﻮدﺷﺎن ﺗﻮ را ﺣﺎﮐﻢ ﻧﮕﺮداﻧﻨﺪ ﺳﭙﺲ در وﺟﻮدﺷﺎن ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﺣﮑﻢ‬

‫ﻧﻤﻮده اي ﻧﺎراﺣﺖ ﻧﮕﺮدﻧﺪ و ﺑﻄﻮر ﮐﺎﻣﻞ ﺗﺴﻠﯿﻢ ﺗﻮ ﺑﺎﺷﻨﺪ« و رﺳﻮل اﷲ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﻪ‬

‫‪46‬‬

‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﭘﺮﺗﻮ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬

‫ُْ َ‬ ‫َ ْ َ َ َْ َ َ َ‬ ‫َْ‬ ‫ٌّ‬ ‫وﺳﻠﻢ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ » :‬ﻣ ْﻦ أﺣﺪث ِﻲﻓ أم ِﺮﻧﺎ ﻫﺬا َﻣﺎ ﻟي َﺲ ِﻣﻨﻪ � ُﻬ َﻮ َرد« ‪» ١‬ﻫﺮﮐﺲ در دﯾﻦ ﻣﺎ‬

‫ﭼﯿﺰي را ﺑﯿﺎورد ﮐﻪ در آن ﻧﯿﺴﺖ آن ﻣﺮدود اﺳﺖ«‪.‬‬

‫ﻋﻤﻠﯽ ﮐﻪ ﺧﺎﻟﺺ ﺑﺮاي ﺧﺪاوﻧﺪ و ﺑﺮ اﺳﺎس ﺳﻨﺖ رﺳﻮل اﷲ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﻪ وﺳﻠﻢ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪،‬‬ ‫ۡ ُ ُ ۡ َ ُّ ُ َ‬ ‫� ۡم أ ۡح َسنُ‬ ‫اﻋﺘﺒﺎر ﻧﺪارد‪ .‬ﻓﻀﯿﻞ ﺑﻦ ﻋﯿﺎض‪ /‬در ﺑﺎره اﯾﻦ ﺳﺨﻦ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﴿ ِ�َبل َو�م �ي‬ ‫َ ٗ‬ ‫� َم� ۗ﴾ ]ﻫﻮد‪» .[٧ :‬ﺗﺎ ﺷﻤﺎ را ﺑﯿﺎزﻣﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﮐﺪاﻣﯿﮏ از ﺷﻤﺎ ﻧﯿﮑﻮﮐﺎرﺗﺮﯾﺪ« ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺑﺎﯾﺪ آن‬ ‫ﻋﻤﻞ ﺧﺎﻟﺺ و ﺻﻮاب ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ :‬اي اﺑﻮﻋﻠﯽ ﺧﺎﻟﺺ و ﺻﻮاب ﭼﯿﺴﺖ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﮔﺮ ﻋﻤﻠﯽ‬

‫ﺧﺎﻟﺺ ﺑﺎﺷﺪ اﻣﺎ ﺻﻮاب ﻧﺒﺎﺷﺪ ﻗﺒﻮل ﻧﻤﯽﮔﺮدد و ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ آن ﺻﻮاب ﺑﺎﺷﺪ اﻣﺎ ﺧﺎﻟﺺ ﻧﺒﺎﺷﺪ‬ ‫ﻗﺒﻮل ﻧﻤﯽﺷﻮد ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﺧﺎﻟﺺ و ﺻﻮاب ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺧﺎﻟﺺ ﯾﻌﻨﯽ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﺮاي ﺧﺪا و ﺻﻮاب ﯾﻌﻨﯽ‬

‫ﺑﺮ اﺳﺎس ﺳﻨﺖ رﺳﻮل اﷲ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﻪ وﺳﻠﻢ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪٢‬‬

‫و از آﯾﺎﺗﯽ ﮐﻪ ﻫﺮ دو ﺷﺮط را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ اﯾﻦ ﺳﺨﻦ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ در آﺧﺮ ﺳﻮره ﮐﻬﻒ‬ ‫ُ ۡ َّ َ ٓ َ َ ۠ َ َ ‪َ ُ َ ٓ َّ َ َ ٰٓ َ ُ ۡ ُ ُ ۡ ّ ٞ‬‬ ‫‪َ ٞ‬‬ ‫َ َ‬ ‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬قل إِ�ما �نا �� ِمثل�م ي‬ ‫و� إ ِ َّ� �� َما إِ� ٰ ُه� ۡم إِ�ٰه‪ٰ�َ ٞ‬حِدۖ � َمن �ن‬ ‫َ‬ ‫َۡ ُ ْ َ َٓ َّ ََۡۡ َۡ َ َٗ َ ٰ ٗ َ​َ ُۡ ۡ‬ ‫َ‬ ‫�ك ب ِ ِع َبادة ِ َر ّ�ِهِۦٓ أ َح َدۢ� ‪] ﴾١١٠‬اﻟﻜﻬﻒ‪.[١١٠ :‬‬ ‫يرجوا ل ِقاء ر�ِهِۦ فليعمل �م� �ل ِحا و� � ِ‬ ‫»ﺑﮕﻮ ﻣﻦ ﺑﺸﺮي ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﻤﺎ ﻫﺴﺘﻢ ﺑﻪ ﻣﻦ وﺣﯽ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﻣﻌﺒﻮد ﺷﻤﺎ ﻣﻌﺒﻮدي ﯾﮕﺎﻧﻪ اﺳﺖ ﭘﺲ‬

‫ﻫﺮﮐﺲ ﺑﻪ ﻟﻘﺎي ﭘﺮوردﮔﺎرش اﻣﯿﺪ دارد ﺑﺎﯾﺪ ﻋﻤﻞ ﺻﺎﻟﺢ اﻧﺠﺎم دﻫﺪ و در ﻋﺒﺎدﺗﺶ ﺑﺮاي‬

‫ﺧﺪاوﻧﺪ اﺣﺪي را ﺷﺮﯾﮏ ﻧﮕﺮداﻧﺪ«‪.‬‬

‫ﻣﻄﻠﺐ دوم‪ :‬ﺑﯿﺎن ﺑﻌﻀﯽ از اﻧﻮاع ﻋﺒﺎدت‬

‫اﻧﻮاع ﻋﺒﺎدت ﺑﺴﯿﺎر اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮ ﻋﻤﻞ ﺻﺎﻟﺤﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﺳﺨﻨﺎن ﯾﺎ اﻋﻤـﺎل ﻇـﺎﻫﺮي و ﺑـﺎﻃﻨﯽ‬

‫اﻧﺠﺎم ﺷﻮد و ﺧﺪاوﻧﺪ آن را دوﺳﺖ ﻣﯽدارد و ﺑـﻪ آن راﺿـﯽ اﺳـﺖ ﻧـﻮﻋﯽ از اﻧـﻮاع ﻋﺒـﺎدتﻫـﺎ‬ ‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ در زﯾﺮ ﺑﻌﻀﯽ از ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي آن ذﮐﺮ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬

‫‪ 1‬ﺻﺤﯿﺢ اﻟﺒﺨﺎري ﺑﺮﻗﻢ )‪.(2697‬‬ ‫‪ 2‬ﺣﻠﯿﮥ اﻷوﻟﯿﺎء ‪.(95 / 8) :‬‬

‫ﻓﺼﻞ اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ‬

‫‪47‬‬

‫‪ -1‬دﻋﺎ‪:‬‬

‫ﺷﺎﻣﻞ دﻋﺎي درﺧﻮاﺳﺖ و دﻋﺎي ﻋﺒﺎدت ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬فَٱ ۡد ُعوا ْ ٱ َّ َ‬ ‫�‬ ‫ُۡ‬ ‫�ل ِص َ‬ ‫� َ ُ� ٱ ّ� َ‬ ‫ِين﴾ ]اﳌﺆﻣﻦ‪» .[١٤ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ را در ﺣﺎﻟﯽ ﺑﺨﻮاﻧﯿﺪ ﮐﻪ دﯾﻦ را ﺑﺮاﯾﺶ ﺧﺎﻟﺺ‬ ‫ِ‬ ‫ْ‬ ‫َّ َ َ َ‬ ‫َّ َ ٗ‬ ‫َ َ َّ ۡ َ َ‬ ‫ٰ‬ ‫ج َد ِ�ِ ف� ت ۡد ُعوا َم َع ٱ�ِ أ َحدا ‪] ﴾١٨‬اﳉﻦ‪.[١٨ :‬‬ ‫�‬ ‫ﮐﺮدهاﯾﺪ« و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬وأن ٱلم ِ‬ ‫َ َ ُّ‬ ‫»ﻣﺴﺎﺟﺪ از آن ﺧﺪاﺳﺖ ﺑﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﮐﺴﯽ دﯾﮕﺮ را ﻧﺨﻮاﻧﯿﺪ« و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬و َم ۡن أضل م َِّمن‬

‫ُ َ ُ ٓ‬ ‫َّ َ َّ َ ۡ َ ُ َ َ‬ ‫ۡ‬ ‫َۡ ُ ْ‬ ‫َ‬ ‫َ ُ َ‬ ‫ُ‬ ‫يب ُ� ٓۥ إ ِ ٰ� يَ ۡو ِم ٱل ِق َ�ٰ َم ِة َوه ۡم عن د َ�� ِ ِه ۡم � ٰ ِفلون ‪� ٥‬ذا‬ ‫ج‬ ‫يدعوا مِن د ِ‬ ‫ون ٱ�ِ من � �ست ِ‬ ‫ُ َ َّ ُ َ ُ ْ َ ُ ۡ َ ۡ َ ٓ ٗ َ َ ُ ْ َ َ ۡ َ‬ ‫َ‬ ‫ٰ‬ ‫ح ِ� ٱ�اس �نوا لهم أعداء و�نوا ب ِ ِعبادت ِ ِهم � ِفرِ�ن ‪] ﴾٦‬اﻷﺣﻘﺎف‪» .[٦-٥ :‬و ﮐﯿﺴﺖ‬ ‫ﮔﻤﺮاﻫﺘﺮ از آن ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺟﺎي ﺧﺪاوﻧﺪ ﮐﺴﯽ را ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ ﮐﻪ ﺗﺎ روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺑﻪ او ﭘﺎﺳﺦ‬

‫ﻧﻤﯽدﻫﺪ و آنﻫﺎ از دﻋﺎﯾﺸﺎن ﺑﯽﺧﺒﺮﻧﺪ‪ .‬و ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﻣﺮدم ﻣﺤﺸﻮر ﮔﺮدﻧﺪ دﺷﻤﻨﺎن آنﻫﺎ ﺑﺎﺷﻨﺪ‬ ‫و ﺑﻪ ﻋﺒﺎدت آنﻫﺎ ﮐﺎﻓﺮﻧﺪ«‪.‬‬

‫ﭘﺲ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ از ﻏﯿﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﭼﯿﺰي ﮐﻪ ﺟﺰ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ آن ﻗﺎدر ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬درﺧﻮاﺳﺖ ﮐﻨـﺪ‬

‫او ﻣﺸﺮك و ﮐﺎﻓﺮ اﺳﺖ و ﻓﺮﻗﯽ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ درﺧﻮاﺳﺖ ﺷﺪه زﻧﺪه ﯾﺎ ﻣﺮده ﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬و ﻫـﺮﮐﺲ از‬ ‫زﻧﺪه اي ﺑﺮ آﻧﭽﻪ ﺑﺮ اﻧﺠﺎم آن ﻗﺎدر اﺳﺖ درﺧﻮاﺳﺖ ﻧﻤﺎﯾﺪ ﻣﺜﻼً ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اي ﻓﻼﻧﯽ ﺑﻪ ﻣـﻦ ﻏـﺬا‬

‫ﺑﺪه ﯾﺎ اي ﻓﻼﻧﯽ ﻣﺮا ﺳﯿﺮاب ﮐﻦ و ﻣﺎﻧﻨﺪ اﯾﻦﻫﺎ‪ ،‬ﻣﺸﮑﻠﯽ ﺑﺮ آن ﻣﺘﺮﺗﺐ ﻧﻤـﯽﮔـﺮدد‪ .‬و ﻫـﺮﮐﺲ از‬

‫ﻣﺮده ﯾﺎ ﻏﺎﺋﺒﯽ درﺧﻮاﺳﺖ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬او ﻣﺸﺮك اﺳﺖ زﯾﺮا ﻣﺮده و ﻏﺎﯾﺐ ﻧﻤـﯽﺗﻮاﻧﻨـﺪ ﺑـﻪ ﻣﺎﻧﻨـﺪ اﯾـﻦ‬

‫ﮐﺎر را اﻧﺠﺎم دﻫﻨﺪ‪.‬‬

‫دﻋﺎ دو ﻧﻮع اﺳﺖ دﻋﺎي درﺧﻮاﺳﺖ و دﻋﺎي ﻋﺒﺎدت‪.‬‬

‫دﻋﺎي درﺧﻮاﺳﺖ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ از ﻧﯿﮑﯽﻫﺎي دﻧﯿﺎ و آﺧﺮت از ﺧﺪاوﻧﺪ درﺧﻮاﺳـﺖ ﻧﻤﺎﯾـﺪ و‬

‫در دﻋﺎي ﻋﺒﺎدت ﺗﻤﺎم ﭼﯿﺰﻫﺎي ﻇﺎﻫﺮي و ﺑﺎﻃﻨﯽ ﮐﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﻧﺰدﯾﮑـﯽ ﺑـﻪ ﺧـﺪا ﻣـﯽﮔـﺮدد در آن‬

‫داﺧﻞ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬زﯾﺮا ﻋﺒـﺎدت ﮐﻨﻨـﺪه ﺑـﺮاي اﷲ ﺑـﺎ زﺑـﺎن ﻗـﺎل و ﺣـﺎل از ﭘﺮوردﮔـﺎرش ﻗﺒـﻮﻟﯽ آن‬ ‫ﻋﺒﺎدت‪ ،‬و ﭘﺎداش آن را درﺧﻮاﺳﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫‪48‬‬

‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﭘﺮﺗﻮ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬

‫و ﺗﻤﺎم آﻧﭽﻪ در ﻗﺮآن از اﻣﺮ و ﻧﻬﯽ ﮐﺮدن دﻋﺎ از ﻏﯿﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ وارد اﺳـﺖ ﺑـﺮ ﺛﻨـﺎ و ﺳـﺘﺎﯾﺶ‬

‫دﻋﺎﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﮐﻪ ﺷﺎﻣﻞ دﻋﺎي درﺧﻮاﺳﺖ و دﻋﺎي ﻋﺒﺎدت ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ -4،3،2‬ﻣﺤﺒﺖ‪ ،‬ﺗﺮس و اﻣﯿﺪ‪:‬‬

‫ﻗﺒﻼً در ﻣﻮرد آن ﺻﺤﺒﺖ ﺷﺪ و ﺑﯿﺎن ﮔﺮدﯾﺪ ﮐﻪ آن ارﮐﺎن ﻋﺒﺎدت ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ -5‬ﺗﻮﮐﻞ‪ :‬و آن اﻋﺘﻤﺎد ﮐﺮدن ﺑﺮ ﭼﯿﺰي اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺗﻮﮐﻞ ﺑﺮ ﺧﺪا ﯾﻌﻨﯽ اﺧﺘﯿﺎر ﮐﺎﻣﻞ اﻣﺮ را ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل واﮔﺬار و ﺑﺮ او اﻋﺘﻤﺎد و اﻃﻤﯿﻨﺎن‬

‫ﮐﺮدن ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺑﮑﺎر ﺑﺮدن اﺳﺒﺎب ﻣﺒﺎح ﺑﺮاي ﺑﺪﺳﺖ آوردن ﻣﻨﺎﻓﻊ و دور ﮐﺮدن ﺿﺮر و زﯾﺎنﻫﺎ‪.‬‬ ‫َ َ​َ‬ ‫� ٱ َّ�ِ َ� َت َو َّ�ُ ٓوا ْ إن ُك ُ‬ ‫نتم ُّم ۡؤ ِمن َ‬ ‫ِ� ‪] ﴾٢٣‬اﳌﺎﺋﺪة‪» .[٢٣ :‬اﮔﺮ ﻣﺆﻣﻦ‬ ‫اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬و‬ ‫ِ‬ ‫َّ ۡ َ َ َّ َ‬ ‫ﻫﺴﺘﯿﺪ ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻮﮐﻞ ﮐﻨﯿﺪ« و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬و َمن َ� َت َو� � ٱ�ِ � ُه َو َح ۡس ُب ُه ۚ ٓۥ﴾ ]اﻟﻄﻼق‪.[٣:‬‬

‫»ﻫﺮﮐﺲ ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻮﮐﻞ ﮐﻨﺪ او را ﮐﻔﺎﯾﺖ اﺳﺖ«‪.‬‬

‫‪ -8،7،6‬رﻏﺒﺖ‪ ،‬رﻫﺒﺖ و ﺧﺸﻮع‪:‬‬

‫رﻏﺒﺖ ﯾﻌﻨﯽ دوﺳﺖ داﺷﺘﻦ رﺳﯿﺪن ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻣﺤﺒﻮب ﻣﯽﭘﺴﻨﺪد‪.‬‬

‫رﻫﺒﺖ ﯾﻌﻨﯽ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺗﺮﺳﯽ ﮐﻪ ﻓﺮار از اﻣﺮ ﺗﺮﺳﻨﺎك اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺧﺸﻮع‪ :‬ﯾﻌﻨﯽ ﺧﻀﻮع ﺑﺮاي ﻋﻈﻤﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﮐﻪ ﺗﺴﻠﯿﻢ اواﻣﺮ ﮐﻮﻧﯽ و ﺷﺮﻋﯽ‬ ‫َّ ُ ۡ َ ُ ْ ُ َ ٰ ُ َ‬ ‫َۡ‬ ‫ت‬ ‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ در ﺑﯿﺎن اﯾﻦ ﺳﻪ ﻧﻮع از ﻋﺒﺎدت ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬إِ�هم �نوا �‬ ‫� ِرعون ِ� ٱ� ۡي َ� ٰ ِ‬ ‫َ​َۡ ُ َ‬ ‫و� َنا َر َغ ٗبا َو َر َه ٗباۖ َو َ�نُوا ْ َ�َا َ�ٰشِ ع َ‬ ‫� ‪] ﴾٩٠‬اﻷﻧﺒﻴﺎء‪» .[٩٠ :‬آنﻫﺎ در ﮐﺎرﻫﺎي ﻧﯿﮏ ﺷﺘﺎب‬ ‫و�دع‬ ‫ِ‬

‫ﻣﯽﻧﻤﻮدﻧﺪ و ﻣﺎ را از روي رﻏﺒﺖ و ﺑﯿﻢ ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ و در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺎ ﺧﺎﺷﻊ ﺑﻮدﻧﺪ«‪.‬‬

‫‪ -9‬ﺧﺸﯿﺖ‪:‬‬

‫ﺗﺮﺳﯽ اﺳﺖ ﻣﺒﻨﯽ ﺑﺮ ﻋﻠﻢ ﺑﻪ ﻋﻈﻤﺖ و ﮐﻤﺎل ﻗﺪرت ﮐﺴﯽ ﮐﻪ از او ﻣﯽﺗﺮﺳﺪ‪ .‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ‬ ‫َ​َ‬ ‫ۡ َ‬ ‫َ​َ َۡ َ ُ‬ ‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ف� �ش ۡوه ۡم َوٱخش ۡو ِ�﴾ ]اﻟﺒﻘﺮة‪» .[150 :‬از آنﻫﺎ ﻧﺘﺮﺳﯿﺪ و از ﻣﻦ ﺑﺘﺮﺳﯿﺪ« ﴿ف�‬

‫ﻓﺼﻞ اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ‬

‫ۡ َ‬ ‫َۡ َ ُ‬ ‫�ش ۡوه ۡم َوٱخش ۡو ِ �ن﴾ ]اﳌﺎﺋﺪة‪» .[3 :‬از آنﻫﺎ ﻧﺘﺮﺳﯿﺪ و از ﻣﻦ ﺑﺘﺮﺳﯿﺪ«‪.‬‬

‫‪49‬‬

‫‪ -10‬ﺗﻮﺑﻪ‪:‬‬

‫ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﺳﻮي اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﺑﺎ اﻧﺠﺎم دادن اواﻣﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ و دوري از ﻣﻌﺼﯿﺖﻫﺎ‪ .‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ‬ ‫ُ َ‬ ‫َ​َ ُ ْ َ‬ ‫ْ َ‬ ‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬وأن‬ ‫ِيب ٓوا إ ِ ٰ� َر ّ�ِ� ۡم َوأ ۡسل ُِموا ُ�ۥ﴾ ]اﻟﺰﻣﺮ‪» .[54 :‬ﺑﻪ ﺳﻮي ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن ﺑﺮﮔﺮدﯾﺪ و‬ ‫ﺗﺴﻠﯿﻢ او ﺷﻮﯾﺪ«‪.‬‬

‫‪ -11‬اﺳﺘﻌﺎﻧﻪ‪:‬‬

‫ﯾﻌﻨﯽ ﻃﻠﺐ ﮐﻤﮏ از اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﺑﺮاي ﺗﺤﻘﻖ اﻣﻮر دﯾﻦ و دﻧﯿﺎ‪ .‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬إيَّ َ‬ ‫اك‬ ‫ِ‬ ‫َ� ۡع ُب ُد �يَّ َ‬ ‫اك � َ ۡس َتع ُ‬ ‫� ‪» ﴾٥‬ﺗﻨﻬﺎ ﺗﻮ را ﻣﯽﭘﺮﺳﺘﯿﻢ و ﺗﻨﻬﺎ از ﺗﻮ ﯾﺎري ﻣﯽﺧﻮاﻫﯿﻢ« و رﺳﻮل اﷲ‬ ‫ِ‬ ‫َ َْ​َْ َ َ َْ ْ‬ ‫َّ ‪١‬‬ ‫ﺎ�«‬ ‫ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﻪ وﺳﻠﻢ در وﺻﯿﺘﺶ ﺑﻪ اﺑﻦ ﻋﺒﺎسب ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬إِذا اﺳﺘﻌﻨﺖ ﻓﺎﺳﺘ ِﻌﻦ ﺑِ ِ‬ ‫»ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﯾﺎري ﺧﻮاﺳﺘﯽ از اﷲ ﺑﺨﻮاه«‪.‬‬

‫‪ -12‬اﺳﺘﻌﺎذه‪:‬‬

‫درﺧﻮاﺳﺖ ﭘﻨﺎه دادن و ﺣﻤﺎﯾﺖ ﮐﺮدن او در ﺑﺮاﺑﺮ ﮐﺎرﻫﺎي ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ اﺳﺖ‪ .‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ‬ ‫َ َ‬ ‫ُۡ َ ُ ُ‬ ‫وذ ب َر ّب ۡٱل َفلَق ‪ ١‬مِن َ ّ‬ ‫� َما خل َق ‪» ﴾٢‬ﺑﮕﻮ ﭘﻨﺎه ﻣﯽﺑﺮم ﺑﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر‬ ‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬قل أع ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ُۡ َ ُ ُ‬ ‫َ‬ ‫وذ ب َر ّ‬ ‫ِك ٱ�َّ ِ‬ ‫ب ٱ�َّ ِ‬ ‫اس‬ ‫اس ‪ ١‬مل ِ‬ ‫ﺳﭙﯿﺪه دم از ﺷﺮ و ﺑﺪي آﻧﭽﻪ ﺧﻠﻖ ﮐﺮد« و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬قل أع ِ ِ‬ ‫َ ّ ۡ‬ ‫َ‬ ‫اس ۡ َ‬ ‫‪ ٢‬إِ�ٰهِ ٱ�َّ ِ‬ ‫ٱ� َّن ِ‬ ‫� ٱل َو ۡس َو ِ‬ ‫اس ‪» ﴾٤‬ﺑﮕﻮ ﭘﻨﺎه ﻣﯽﺑﺮم ﺑﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺮدم‪،‬‬ ‫اس ‪ ٣‬مِن ِ‬ ‫ﭘﺎدﺷﺎه ﻣﺮدم‪ ،‬ﻣﻌﺒﻮد ﻣﺮدم از ﺷﺮ و ﺑﺪي وﺳﻮﺳﻪ ﮐﻨﻨﺪه ﻧﻬﺎﻧﯽ‪«.‬‬

‫‪ -13‬اﺳﺘﻐﺎﺛﻪ‪:‬‬

‫ﻃﻠﺐ ﻓﺮﯾﺎد رﺳﯽ ﻓﻮري اﺳﺖ و آن ﻧﺠﺎت دﻫﻨﺪه از ﺳﺨﺘﯽ و ﻫﻼﮐﺖ اﺳﺖ‪ .‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ‬

‫‪ 1‬ﺳﻨﻦ اﻟﺘﺮﻣﺬي )‪ ،(2516‬وﻣﺴﻨﺪ أﺣﻤﺪ )‪ ،(307 / 1‬وﻗﺪ ﺣﺴﻦ اﻟﺤﺪﯾﺚ اﻟﺘﺮﻣﺬي وﺻﺤﺤﻪ اﻟﺤﺎﮐﻢ‪.‬‬

‫‪50‬‬

‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﭘﺮﺗﻮ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬

‫ۡ َ ۡ َ ُ َ َ َّ ُ ۡ َ ۡ َ َ َ َ ُ‬ ‫اب ل� ۡم﴾ ]اﻷﻧﻔﺎل‪» .[9 :‬زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن‬ ‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬إِذ �ستغِيثون ر��م فٱستج‬ ‫را ﺑﻪ ﻓﺮﯾﺎد ﻣﯽﻃﻠﺒﯿﺪﯾﺪ دﻋﺎي ﺷﻤﺎ را اﺟﺎﺑﺖ ﮐﺮد«‪.‬‬

‫‪ -14‬ذﺑﺢ و ﻗﺮﺑﺎﻧﯽ‪:‬‬

‫ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺟﺎن ﺑﺎ رﯾﺨﺘﻦ ﺧﻮن ﺑﻪ ﺷﯿﻮه ﻣﺨﺼﻮص ﮐﻪ ﺗﻘﺮب ﺑﻪ ﺳﻮي ﺧﺪاﺳﺖ‪ .‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ‬ ‫ُ ۡ َّ َ‬ ‫ُ‬ ‫َ َۡ‬ ‫اي َو َم َما� ِ َّ�ِ َر ّب ۡٱل َ�ٰلَم َ‬ ‫� َي َ‬ ‫� ‪] ﴾١٦٢‬اﻷﻧﻌﺎم‪.[162 :‬‬ ‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬قل إِن َص� ِ� َو� ُس ِ� و‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫َ ّ‬ ‫»ﺑﮕﻮ ﻧﻤﺎز‪ ،‬ﻗﺮﺑﺎﻧﯽ‪ ،‬زﻧﺪﮔﯽ و ﻣﺮﮔﻢ ﺑﺮاي اﷲ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻋﺎﻟﻤﯿﺎن اﺳﺖ« و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ف َص ِل‬ ‫َّ َ‬ ‫ك َو ۡ َ‬ ‫ٱ� ۡر ‪] ﴾٢‬اﻟﻜﻮﺛﺮ‪» .[2 :‬ﺑﺮاي ﭘﺮوردﮔﺎرت ﻧﻤﺎز ﺑﺨﻮان و ﻗﺮﺑﺎﻧﯽ ﮐﻦ«‪.‬‬ ‫ل ِر� ِ‬

‫‪ -15‬ﻧﺬﺭ‪:‬‬

‫ﺷﺨﺺ ﺧﻮدش را ﺑﻪ ﭼﯿﺰي ﯾﺎ ﻃﺎﻋﺘﯽ ﺑﺮاي ﺧﺪا ﮐﻪ واﺟﺐ ﻧﯿﺴﺖ ﻣﻠﺰم ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ‬ ‫ُ ُ َ َّ ۡ َ َ َ ُ َ‬ ‫� ُهۥ ُم ۡس َت ِط ٗ‬ ‫ون يَ ۡو ٗما َ� َن َ ُّ‬ ‫�� ‪] ﴾٧‬اﻹﻧﺴﺎن‪» .[7 :‬ﺑﻪ ﻧﺬر‬ ‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬يوفون ب ِٱ�ذرِ و�خاف‬

‫وﻓﺎ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و از روزي ﮐﻪ ﺷﺮ آن ﻓﺮاﮔﯿﺮ اﺳﺖ ﻣﯽﺗﺮﺳﻨﺪ«‪.‬‬

‫اﯾﻦﻫﺎ ﻧﻤﻮﻧﻪاي از اﻧﻮاع ﻋﺒﺎدت ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺗﻤﺎم آنﻫﺎ ﺗﻨﻬﺎ ﺣﻖ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﺟﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴﺖ‬

‫ﭼﯿﺰي از آن را ﺑﺮاي ﻏﯿﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﮑﺎر ﺑﺮد‪.‬‬

‫ﻋﺒﺎدت ﺑﺮ ﺣﺴﺐ اﻧﺠﺎم آن ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ اﻋﻀﺎ ﺑﻪ ﺳﻪ دﺳﺘﻪ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪:‬‬

‫ﺩﺳﺘﻪ ﺍﻭﻝ‪ :‬ﻋﺒﺎدتﻫﺎي ﻗﻠﺐ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﻣﺤﺒﺖ‪ ،‬ﺧﻮف‪ ،‬اﻣﯿﺪ‪ ،‬ﺗﻮﺑﻪ‪ ،‬ﺧﺸﯿﺖ‪ ،‬ﺗﺮس‪ ،‬ﺗﻮﮐﻞ و‬

‫ﻣﺎﻧﻨﺪ آن‪.‬‬

‫ﺩﺳﺘﻪ ﺩﻭﻡ‪ :‬ﻋﺒﺎﺩﺕﻫﺎي زﺑﺎن ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣﻤﺪ‪ ،‬ﻻ اﻟﻪ اﻻ اﷲ‪ ،‬ﺗﺴـﺒﯿﺢ‪ ،‬اﺳـﺘﻐﻔﺎر‪ ،‬ﺗـﻼوت ﻗـﺮآن‪،‬‬

‫دﻋﺎ و ﻣﺎﻧﻨﺪ آن‪.‬‬

‫ﺩﺳﺘﻪ ﺳﻮﻡ‪ :‬ﻋﺒﺎدتﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ اﻋﻀﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﻤﺎز‪ ،‬روزه‪ ،‬زﮐﺎت‪ ،‬ﺣﺞ‪ ،‬ﺻـﺪﻗﻪ‪ ،‬ﺟﻬـﺎد‬

‫و ﻣﺎﻧﻨﺪ آن اﻧﺠﺎم ﻣﯽﮔﯿﺮد‪.‬‬

‫ﻓﺼﻞ اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ‬

‫‪51‬‬

‫ﻣﺒﺤﺚ ﺳﻮم‪ :‬ﺣﻤﺎﯾﺖ رﺳﻮل اﷲ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﻪ وﺳﻠﻢ از ﺗﻮﺣﯿﺪ‬

‫رﺳﻮل اﷲ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﻪ وﺳﻠﻢ ﺑﺮ ﻫﺪاﯾﺖ اﻣﺘﺶ ﺑﺴﯿﺎر ﺣﺮﯾﺺ ﺑﻮد و ﺑﺮاي ﺑﺮﭘﺎ داﺷﺘﻦ ﺗﻮﺣﯿﺪ‬

‫اﷲ ﻋﺰوﺟﻞ دﭼﺎر ﺳﺨﺘﯽ و ﻧﺎرﺣﺘﯽ ﺷﺪ و ﺗﻤﺎم وﺳﺎﯾﻞ و اﺳﺒﺎب را ﺑﺮاي ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ آﻧﭽﻪ ﺿﺪ آن و‬ ‫‪ٞ‬‬ ‫َ​َ‬ ‫َ ُ‬ ‫ٓ ُ‬ ‫ُ‬ ‫ﻧﻘﺾ ﮐﻨﻨﺪه آن اﺳﺖ ﺑﮑﺎر ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬لق ۡد َجا َء� ۡم َر ُسول ّم ِۡن أنفسِ � ۡم‬

‫ُۡ ۡ َ َُ ‪ٞ‬‬ ‫َ ٌ َ َ ۡ َ َ ُّ ۡ َ ٌ َ َ ُ‬ ‫وف َّرح ‪ٞ‬‬ ‫�ص عل ۡي�م ب ِٱلمؤ ِمن ِ� رء‬ ‫ع ِز�ز عليهِ ما عن ِتم ح ِر‬ ‫ِيم ‪] ﴾١٢٨‬اﻟﺘﻮﺑﺔ‪» .[١٢٨ :‬ﺑﺮاي‬ ‫ﺷﻤﺎ رﺳﻮﻟﯽ از ﺧﻮدﺗﺎن آﻣﺪ ﮐﻪ ﺑﺮ او دﺷﻮار اﺳﺖ ﺷﻤﺎ در زﻧﺞ اﻓﺘﯿﺪ ﺑﻪ ﻫﺪاﯾﺖ ﺷﻤﺎ ﺣﺮﯾﺺ و‬ ‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺆﻣﻨﺎن دﻟﺴﻮز و ﻣﻬﺮﺑﺎن اﺳﺖ«‪.‬‬

‫و ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ ﻧﻬﯽ رﺳﻮل اﷲ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﻪ وﺳﻠﻢ از ﺷﺮك و ﺑﺮﺣﺬر داﺷـﺘﻦ و ﺗﺮﺳـﺎﻧﺪن از آن‬

‫ﺑﻮد؛ ﺑـﺎ ﻧﻬـﯽ ﮐـﺮدن از آن ﺷـﺮوع ﻧﻤـﻮد و ﻣﺮﺗـﺐ در ﻣـﻮرد آن ﮔﻮﺷـﺰد ﻣـﯽﮐـﺮد و ﺑﺼـﻮرت‬

‫ﺧﺼﻮﺻﯽ و ﻋﻤﻮﻣﯽ از آن ﺻﺤﺒﺖ ﻣﯽﻧﻤﻮد‪ .‬ﺗﻤﺎم اﯾﻦ ﮐﺎرﻫﺎ در ﺣﻤﺎﯾﺖ از ﻣﻠﺖ اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﺣﻨﯿﻒ‬ ‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ آن ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪ ﺗﺎ آﻧﭽﻪ از ﺳﺨﻨﺎن و اﻋﻤﺎل ﮐﻪ ﺑـﺎ آن درﻫـﻢ آﻣﯿﺨﺘـﻪ ﺷـﺪه و‬ ‫ﻫﻤﺮاه آن ﺗﻮﺣﯿﺪ را ﻧﺎﺑﻮد ﻣﯽﮐﻨﺪ ﯾﺎ ﺑﺎﻋﺚ ﻧﻘﺼﺎن در آن ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬از ﺑﯿﻦ ﺑﺒﺮد‪ .‬و اﯾﻦ ﻣﻮرد ﺑﺴﯿﺎر‬

‫در ﺳﻨﺖ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ ﭘﺲ اﻗﺎﻣﻪ ﺣﺠﺖ ﺷﺪه و ﺷـﺒﻬﻪ زاﯾـﻞ ﮔﺸـﺘﻪ و ﻣﻌـﺬرت ﺑﺮﻃـﺮف‬

‫ﺷﺪه و راه آﺷﮑﺎر و ﭘﯿﺪا ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫در ﻣﻄﺎﻟﺐ ﺑﻌﺪي ﺑﻪ ﺑﯿﺎن ﺣﻤﺎﯾﺖ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج از ﺗﻮﺣﯿﺪ و ﺳﺪ ﮐﺮدن ﺗﻤﺎم راهﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑـﻪ‬

‫ﺷﺮك و ﺑﺎﻃﻞ ﻣﯽﮔﺮدد ﻋﺮﺿﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻣﻄﻠﺐ اول‪ :‬رﻗﯽ‬ ‫ﺃ‪ .‬ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺭﻗﻲ‪ :‬رﻗﯽ ﺟﻤﻊ رﻗﯿﻪ اﺳﺖ و آن ﺧﻮاﻧـﺪن اوراد و دﻣﯿـﺪن در آن ﺑﻤﻨﻈـﻮر ﺷـﻔﺎ‬

‫ﯾﺎﻓﺘﻦ و ﺳﻼﻣﺘﯽ ﮐﺴﺐ ﮐﺮدن اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺮﻗﯽ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ از ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ ﯾﺎ از دﻋﺎﻫﺎي ﻣﺄﺛﻮر ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ُ َّ َ‬ ‫ﺏ‪ :‬ﺣﻜﻢ ﺁﻥ‪ :‬ﺟﺎﯾﺰ اﺳﺖ‪ .‬از ﻋﻮف ﺑﻦ ﻣﺎﻟﮏت رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻛﻨﺎ ﻧ ْﺮ ِ� ِﻲﻓ‬ ‫َ َ َ​َ َ ْ ُ َ​َ َ ُ َ ْ‬ ‫ُّ َ‬ ‫ْ َ َّ َ ُ ْ َ َ َ ُ َ َّ‬ ‫ا� َﻛﻴْ َﻒ ﺗَ َﺮى ِﻲﻓ ذلِﻚ �ﻘﺎل اﻋﺮﺿﻮا َّ‬ ‫ﺎلﺮ� َﻣﺎ‬ ‫ﻲﻠﻋ ُرﻗﺎ� ْﻢ ﻻ ﺑَﺄ َس ِﺑ‬ ‫اﺠﻟﺎ ِﻫ ِﻠﻴ ِﺔ �ﻘﻠﻨﺎ ﻳﺎ رﺳﻮل‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬

‫‪52‬‬

‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﭘﺮﺗﻮ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬

‫ْ ٌ‬ ‫َْ َ ُ ْ‬ ‫ﺮﺷك« ‪» ١‬ﻣﺎ در زﻣـﺎن ﺟﺎﻫﻠﯿـﺖ رﻗﯿـﻪ ﻣـﯽﮐـﺮدﯾﻢ‪ .‬ﮔﻔﺘـﯿﻢ‪ :‬اي رﺳـﻮل ﺧـﺪا آن را‬ ‫لﻢ ﻳ�ﻦ ِ�ﻴ ِﻪ ِ‬

‫ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﯽﺑﯿﻨﯽ؟ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬رﻗﯿﻪﻫﺎﯾﺘﺎن را ﺑﺮاﯾﻢ وﺻـﻒ ﮐﻨﯿـﺪ اﮔـﺮ در آن ﺷـﺮك ﻧﺒﺎﺷـﺪ اﺷـﮑﺎﻟﯽ‬ ‫َ َّ َ َ ُ ُ َّ‬ ‫ا� ﺻـ� اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ‬ ‫ﻧﺪارد« و از اﻧﺲ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﮏت رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬رﺧﺺ رﺳـﻮل ِ‬ ‫ُّ ْ َ ْ ْ َ ْ َ ْ ُ َ َ َّ ْ َ‬ ‫اﻨﻟﻤﻠ ِﺔ« ‪» ٢‬رﺳـﻮل اﷲ ﺻـﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿـﻪ وﺳـﻠﻢ اﺟـﺎزه رﻗﯿـﻪ را‬ ‫� واﺤﻟﻤ ِﺔ و‬ ‫وﺳﻠﻢ ِﻲﻓ الﺮ�ﻴ ِﺔ ِﻣﻦ اﻟﻌ ِ‬

‫ﺑﺮاي ﻋﯿﻦ ‪ ،٣‬ﺣﻤﻪ ‪ ٤‬و ﻧﻤﻠﻪ ‪ ٥‬داده اﺳﺖ«‪ .‬و از ﺟﺎﺑﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲت رواﯾﺖ اﺳـﺖ ﮐـﻪ رﺳـﻮل اﷲ‬ ‫َ َ ْ ََْ َ َ َْ ْ ْ‬ ‫ْ‬ ‫ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﻪ وﺳﻠﻢ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪َ » :‬ﻣ ْﻦ اﺳﺘَ َﻄﺎع أن �ﻨﻔ َﻊ أﺧ ُﺎه ﻓﻠﻴَﻔ َﻌﻞ« ‪» ٦‬ﻫﺮﮐﺲ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﮐﻪ ﺑـﻪ‬

‫َ َ َ ُ ُ َّ‬ ‫ا�‬ ‫ﺑﺮادرش ﻧﻔﻊ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ ﭘﺲ اﯾﻦ ﮐﺎر را اﻧﺠﺎم دﻫﺪ«‪ .‬و از ﻋﺎﺋﺸﻪك رواﯾﺖ اﺳﺖ‪» :‬ﺎﻛن رﺳـﻮل ِ‬ ‫َ َّ َّ ُ َ َ ْ َ َ َّ َ َ ْ َ َ َّ ْ َ ٌ َ َ َ ُ‬ ‫ُ َّ َ َ َ ْ ْ‬ ‫اﺒﻟ َ‬ ‫ـﺎس َر َّب َّ‬ ‫ﺐ َْ‬ ‫ﺎس‬ ‫ﺤﻪ ِ�ﻴَ ِﻤﻴ ِﻨ ِﻪ �ﻢ ﻗﺎل أذ ِﻫ‬ ‫ﺻ� ا� ﻋﻠﻴ ِﻪ وﺳﻠﻢ ِإذا اﺷﺘﻰﻜ ِﻣﻨﺎ ِإ�ﺴﺎن مﺴ‬ ‫اﻨﻟـ ِ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ َ ْ َ َّ َ َ َ َّ َ ُ َ َ ً َ ُ َ‬ ‫ﺎء ﻻ �ﻐﺎ ِد ُر َﺳـﻘ ًﻤﺎ« ‪» ٧‬ﻫﻨﮕـﺎﻣﯽ ﮐـﻪ ﯾﮑـﯽ از ﻣـﺎ از‬ ‫واﺷ ِﻒ أﻧﺖ الﺸ ِﺎﻲﻓ ﻻ ِﺷﻔﺎء ِإﻻ ِﺷﻔﺎؤك ِﺷﻔ‬ ‫دردش ﺑﻪ رﺳﻮل اﷲ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﻪ وﺳﻠﻢ ﺷﮑﺎﯾﺖ ﻣﯽﮐﺮد ﺑﺎ دﺳﺖ راﺳﺘﺶ آن را ﻣﺴﺢ ﻣﯽﻧﻤﻮد‬ ‫ﺳﭙﺲ ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اي ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺮدم! ﺑﯿﻤﺎرياش را ﺑﺮﻃﺮف ﺳﺎز و ﭼﻨﺎن ﺷﻔﺎﯾﯽ ﻋﻨﺎﯾﺖ ﮐﻦ ﮐﻪ‬

‫ﻫﯿﭽﮕﻮﻧﻪ ﺑﯿﻤﺎري اي ﺑﺎﻗﯽ ﻧﻤﺎﻧﺪ‪ .‬ﭼﺮا ﮐﻪ ﺗﻮ ﺷﻔﺎ دﻫﻨﺪه ﻫﺴﺘﯽ و ﻫـﯿﭻ ﺷـﻔﺎﯾﯽ‪ ،‬ﺑﺠـﺰ ﺷـﻔﺎي ﺗـﻮ‬ ‫وﺟﻮد ﻧﺪارد«‪.‬‬

‫ﺝ‪ :‬ﺷﺮﻁﻫﺎﻱ ﺁﻥ‪ :‬ﺑﺮاي ﺟﺎﯾﺰ ﺑﻮدن و درﺳﺘﯽ آن ﺳﻪ ﺷﺮط ﻻزم اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪ 1‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺮﻗﻢ )‪.(2200‬‬ ‫‪ 2‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺮﻗﻢ )‪.(2196‬‬

‫‪» 3‬اﻟﻌﯿﻦ«‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ اذن ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎ ﭼﺸﻤﺶ ﺑﻪ دﯾﮕﺮي ﺿﺮر ﻣﯽرﺳﺎﻧﺪ‪.‬‬

‫‪» 4‬اﻟﺤﻤﮥ« ﻫﻤﺎن ﺳﻢ اﺳﺖ در ﺗﻤﺎم ﭼﯿﺰﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺳﻢ وﺟﻮد دارﻧﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﯿﺶ ﻣﺎر‪ ،‬ﻋﻘﺮب ﯾﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﯾـﻦﻫـﺎ اﺟـﺎزه‬ ‫رﻗﯿﻪ داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪» 5‬اﻟﻨﻤﻠﮥ«‪.‬ﺟﺮاﺣﺘﯽ ﮐﻪ از ﭘﻬﻠﻮ ﺧﺎرج ﻣﯽﺷﻮد‬ ‫‪ 6‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺮﻗﻢ )‪.(2199‬‬

‫‪ 7‬ﺻﺤﯿﺢ اﻟﺒﺨﺎري ﺑﺮﻗﻢ )‪ ،(5743‬وﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺮﻗﻢ )‪.(2191‬‬

‫ﻓﺼﻞ اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ‬

‫‪53‬‬

‫ﺍﻭﻝ ﺍﻳﻨﻜﻪ‪ :‬ﻣﻌﺘﻘﺪ ﻧﺒﺎﺷﺪ ﮐﻪ آن ﭼﯿﺰ ﺑﻪ ذات ﺧﻮد ﺑﺪون اذن ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ او ﻧﻔـﻊ ﻣـﯽرﺳـﺎﻧﺪ‪.‬‬

‫اﮔﺮ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ آن ﺑﺪون اذن ﺧﺪاوﻧﺪ و ﺑﻪ ذات ﺧﻮدش ﺑﻪ او ﻧﻔﻊ ﻣﯽرﺳﺎﻧﺪ آن ﺣﺮام اﺳﺖ‬ ‫ﺑﻠﮑﻪ آن ﺷﺮك اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎﯾﺪ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ آن ﺳﺒﺐ ﺑﺪون اذن ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ او ﻧﻔﻌﯽ ﻧﻤﯽرﺳﺎﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺩﻭﻡ ﺍﻳﻨﻜﻪ‪ :‬ﺑﻪ ﭼﯿﺰي ﻧﺒﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺷﺮﯾﻌﺖ ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺑﺎﺷـﺪ ﻣﺎﻧﻨـﺪ اﯾﻨﮑـﻪ ﻣﺤﺘـﻮي دﻋـﺎ‬

‫ﻧﺒﺎﯾﺪ درﺧﻮاﺳﺖ از ﻏﯿﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﯾﺎ اﺳﺘﻐﺎﺛﻪ از ﺟﻦ و آن ﭼﯿﺰيﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺷﺒﯿﻪ آن اﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ ﮐـﻪ‬ ‫اﮔﺮ اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺣﺮام اﺳﺖ ﺑﻠﮑﻪ ﺷﺮك ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺳﻮﻡ ﺍﻳﻨﻜﻪ‪ :‬داراي ﻣﻔﻬﻮم و ﻣﻌﻨﯽ ﻣﻌﻠﻮﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ اﮔﺮ از ﻧﻮع ﻃﻠﺴـﻢ ﯾـﺎ ﺳـﺤﺮ ﺑﺎﺷـﺪ در اﯾـﻦ‬

‫ﺻــﻮرت ﺟــﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴــﺖ‪ .‬از اﻣــﺎم ﻣﺎﻟــﮏ‪ /‬ﺳــﺆال ﺷــﺪ‪ :‬آﯾــﺎ ﻣــﺮد ﻣــﯽﺗﻮاﻧــﺪ رﻗﯿــﻪ ﮐﻨــﺪ و از او‬

‫درﺧﻮاﺳﺖ رﻗﯿﻪ ﻧﻤﻮد؟ اﻣﺎم ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اﮔﺮ ﺑﺎ ﮐﻼم ﭘﺎك ﺑﺎﺷﺪ اﺷﮑﺎﻟﯽ ﻧﺪارد‪.‬‬

‫د‪ :‬رﻗﯿﻪ ﻣﻤﻨﻮع‪ :‬ﺗﻤﺎم رﻗﯿﻪﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ در آن ﺷﺮطﻫﺎي ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﺎﻧﻨـﺪ‬

‫اﯾﻨﮑﻪ رﻗﯿﻪ ﮐﻨﻨﺪه ﯾﺎ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺑﺮاﯾﺶ رﻗﯿﻪ ﻣﯽﺷﻮد ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﺎﺷﺪ ﮐـﻪ آن ﺑـﻪ ذات ﺧـﻮد ﺑـﻪ او ﻧﻔـﻊ‬

‫ﻣﯽرﺳﺎﻧﺪ و ﺗﺄﺛﯿﺮ دارد؛ ﯾﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ ﮐﻠﻤﺎت ﺷﺮﮐﯽ و ﺗﻮﺳﻞﻫﺎي ﮐﻔﺮي و ﮐﻠﻤﺎت ﺑـﺪﻋﯽ‬

‫و ﻣﺎﻧﻨﺪ اﯾﻦﻫﺎ ﺑﺎﺷﺪ ﯾﺎ ﺑﺎ ﮐﻠﻤﺎت ﻧﺎﻣﻔﻬﻮم ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﻃﻠﺴـﻢ و ﭼﯿﺰﻫـﺎﯾﯽ ﻣﺎﻧﻨـﺪ اﯾـﻦﻫـﺎ ﺑﺎﺷـﺪ ﺣـﺮام و‬ ‫ﻣﻤﻨﻮع ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻄﻠﺐ دوم‪ :‬ﺗﻤﺎﺋﻢ‬ ‫ﺃ‪ .‬ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺁﻥ‪ :‬ﺗﻤﺎﺋﻢ ﺟﻤﻊ ﺗﻤﯿﻤﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و آن ﭼﯿﺰي اﺳﺖ ﮐـﻪ ﺑـﺮ ﮔـﺮدن ﻣـﯽآوﯾﺰﻧـﺪ و‬

‫ﭼﯿﺰﻫﺎي دﯾﮕﺮ از ﻗﺒﯿﻞ ﺗﻌﻮﯾﺬ‪ ،‬ﻣﻬﺮه‪ ،‬اﺳﺘﺨﻮان ﯾﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﯾﻦﻫﺎ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﺑﺪﺳـﺖ آوردن ﻣﻨﻔﻌـﺖ و‬ ‫دﻓﻊ ﻧﻤﻮدن ﺿﺮر و زﯾﺎن ﺑﻪ ﮔﺮدن ﻣﯽﺑﻨﺪﻧﺪ و ﻋﺮب در زﻣﺎن ﺟﺎﻫﻠﯿـﺖ ﺑـﺮ ﮔـﺮدن اوﻻدﻫﺎﯾﺸـﺎن‬

‫ﻣﯽﺑﺴﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ آن ﺑﻪ ﮔﻤﺎن ﺑﺎﻃﻞ ﺧﻮد از ﭼﺸﻢ زﺧﻢ آنﻫﺎ را ﻣﺼﻮن دارﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺏ‪ .‬ﺣﻜﻢ ﺁﻥ‪ :‬ﺣﺮام اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻠﮑﻪ آن ﻧﻮﻋﯽ از اﻧﻮاع ﺷﺮك اﺳﺖ ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﭼﯿﺰﻫﺎﯾﯽ را‬

‫ﺑﻪ ﻏﯿﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻌﻠﻖ ﻣﯽﮔﺮداﻧﻨﺪ ﮐﻪ ﺟﺰ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ آن را دﻓـﻊ ﮐﻨـﺪ و درﺧﻮاﺳـﺖ دﻓـﻊ‬ ‫اذﯾﺖ و آزار آن ﺟﺰ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ و ﻧﺎمﻫﺎ و ﺻﻔﺎﺗﺶ ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ .‬از اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮدترواﯾـﺖ‬

‫‪54‬‬

‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﭘﺮﺗﻮ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬

‫َّ ُّ َ َ َّ َ َ َ ِّ َ َ َ ْ ٌ‬ ‫ﺮﺷك« ‪» ١‬رﻗـﯽ‪،‬‬ ‫اﺳﺖ ﮐﻪ رﺳﻮل اﷲ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﻪ وﺳﻠﻢ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ِ » :‬إن الﺮ� واﺘﻟﻤـﺎﺋِﻢ واﺘﻟﻮﻟـﺔ ِ‬ ‫ﺗﻤﯿﻤﻪ و ﺗﻮﻟﻪ ‪ ٢‬ﺷﺮك اﺳﺖ« و از ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﮑﯿﻢ ت ﺑﺼﻮرت ﻣﺮﻓﻮع آﻣﺪه ﮐﻪ‪َ » :‬ﻣ ْﻦ َ� َﻌﻠَّ َ‬ ‫ـﻖ‬ ‫َ َ‬ ‫َ ْ‬ ‫ﺷيﺌًﺎ ُو ِﻞﻛ ِإﻴﻟْ ِﻪ« ‪» ٣‬ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﭼﯿﺰي را آوﯾﺰان ﮐﻨﺪ ﺧﺪاوﻧﺪ او را ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﭼﯿﺰ ﻣﯽﺳﭙﺎرد« و ﻋﻘﺒﻪ‬ ‫َ ْ َ َّ َ َ َ ً‬ ‫ﻴﻤﺔ‬ ‫ﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮت از رﺳﻮل اﷲ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﻪ وﺳﻠﻢ رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮدﻧـﺪ‪» :‬ﻣﻦ ﻋﻠﻖ ﺗ ِﻤ‬ ‫َ� َﻘ ْﺪ أَ ْ َ‬ ‫ﺮﺷ َك« ‪» ٤‬ﻫﺮﮐﺲ ﺗﻤﯿﻤﻪ را ﺑﻪ ﮔﺮدن ﺧﻮد آوﯾﺰد دﭼﺎر ﺷﺮك ﺷﺪه اﺳﺖ«‪ .‬اﯾﻦ ﻧﺼـﻮص و‬ ‫آﻧﭽﻪ در اﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎ آﻣﺪه در ﺑﺮﺣﺬر داﺷﺘﻦ ﺷﺨﺺ از رﻗﯿﻪ ﺷﺮﮐﯽ ﮐـﻪ ﺑﯿﺸـﺘﺮ رﻗﯿـﻪ ﻋـﺮب از اﯾـﻦ‬

‫ﻧﻮع ﺑﻮده اﺳﺖ ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ در آن ﺷﺮك و ﺗﻌﻠﻖ داﺷﺘﻦ ﺑﻪ ﻏﯿﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎﺷـﺪ از آن ﻧﻬـﯽ ﺷـﺪه‬

‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫ت‪ .‬اﮔﺮ آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﮔﺮدان آوﯾﺨﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد از ﻗﺮآن ﺑﺎﺷـﺪ در آن ﺑـﯿﻦ اﻫـﻞ ﻋﻠـﻢ اﺧـﺘﻼف‬

‫اﺳﺖ ﺑﻌﻀﯽ از آنﻫﺎ ﺑﻪ ﺟﻮاز آن رأي داده و ﺑﻌﻀﯽ دﯾﮕﺮ از آن ﻣﻨﻊ ﻧﻤﻮده و ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ ﮐﻪ ﺟﺎﯾﺰ‬

‫ﻧﯿﺴﺖ از ﻗﺮآن ﺑﺮاي درﺧﻮاﺳﺖ ﺷﻔﺎ ﺑﻪ ﮔﺮدان آوﯾﺨﺘﻪ ﺷﻮد و اﯾﻦ ﺑﻪ ﭼﻬﺎر دﻟﯿﻞ ذﯾﻞ ﺻـﻮاب و‬

‫درﺳﺖ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬

‫‪ -1‬ﻧﻬﯽ از ﺑﻪ ﮔﺮدن آوﯾﺨﺘﻦ ﺗﻤﯿﻤﻪ ﺑﺼﻮرت ﻋﻤﻮم ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﺗﺨﺼﯿﺺ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -2‬ﺑﺮاي ﺳﺪ ذرﯾﻌﻪ اﺳﺖ آن ﻣﺎﻧﻊ ﺑﻪ ﮔﺮدن آوﯾﺨﺘﻦ ﭼﯿﺰﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻏﯿـﺮ از ﻗـﺮآن ﻣـﯽﺑﺎﺷـﻨﺪ‬ ‫ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ -3‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ آن را ﺑـﻪ ﮔـﺮدن اﻧـﺪازد ﺑـﻪ ﻧﺎﭼـﺎر ﺑـﺎ ﺧـﻮدش در ﺣـﺎل ﻗﻀـﺎي ﺣﺎﺟـﺖ و‬ ‫دﺳﺘﺸﻮﯾﯽ رﻓﺘﻦ و ﻣﮑﺎنﻫﺎﯾﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﯾﻦﻫﺎ ﻣﯽﺑﺮد و ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﻤﻠـﺶ ﺑـﻪ آن ﺗـﻮﻫﯿﻦ ﮐـﺮده‬ ‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ 1‬ﺳﻨﻦ أﺑﯽ داود ﺑﺮﻗﻢ )‪ ،(3883‬وﻣﺴﺘﺪرك )‪ (241 / 4‬وﺻﺤﺤﻪ اﻟﺤﺎﮐﻢ وواﻓﻘﻪ اﻟﺬﻫﺒﯽ‪.‬‬

‫‪ 2‬ﺗﻮﻟﻪ ﺑﻪ ﺗﻌﻮﯾﺬي ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﮔﻤﺎن ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﺑﺎ آن ﻣﺤﺒﺖ زن ﻧﺴـﺒﺖ ﺑـﻪ ﻣـﺮد و ﻣـﺮد ﻧﺴـﺒﺖ ﺑـﻪ زن زﯾـﺎد‬ ‫ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ 3‬ﻣﺴﻨﺪ أﺣﻤﺪ )‪ ،(310 / 4‬وﺳﻨﻦ اﻟﺘﺮﻣﺬي ﺑﺮﻗﻢ )‪ ،(2072‬وﻣﺴﺘﺪرك اﻟﺤﺎﮐﻢ )‪ (241 / 4‬وﺻﺤﺤﻪ اﻟﺤﺎﮐﻢ‪.‬‬ ‫‪ 4‬ﻣﺴﻨﺪ أﺣﻤﺪ )‪ ،(156 / 4‬وﺻﺤﺤﻪ اﻟﺤﺎﮐﻢ )‪ (244 / 4‬وﻗﺎل ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ ﺣﺴﻦ ورواﺗﻪ ﺛﻘﺎت‪.‬‬

‫ﻓﺼﻞ اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ‬

‫‪55‬‬

‫‪ -4‬ﺷﻔﺎ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﻗﺮآن ﺑﺮ ﺻﻔﺘﯽ ﻣﺸﺨﺺ و ﻣﻌﯿﻦ وارد ﺷﺪه اﺳﺖ و آن ﻗـﺮآن ﺧﻮاﻧـﺪن ﺑـﺮ‬ ‫ﻣﺮﯾﺾ اﺳﺖ ﭘﺲ از آن ﺗﺠﺎوز ﻧﻨﻤﺎﯾﯿﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻄﻠﺐ ﺳﻮم‪ :‬اﺳﺘﻔﺎده از ﺣﻠﻘﻪ‪ ،‬ﻧﺦ و ﻣﺎﻧﻨﺪ اﯾﻦﻫﺎ‬

‫ﺣﻠﻘﻪ ﺗﮑﯿﻪ اي داﯾﺮه ﻣﺎﻧﻨﺪ از آﻫﻦ‪ ،‬ﻃﻼ‪ ،‬ﻧﻘﺮه‪ ،‬ﻣﺲ و ﻣﺎﻧﻨﺪ اﯾﻦﻫﺎ اﺳﺖ و ﻧﺦ ﺑﺴﺘﻦ ﻣﻌﺮوف‬

‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ از ﭘﺸﻢ و ﮐﺘﺎن و ﻣﺎﻧﻨﺪ اﯾﻦﻫﺎ درﺳﺖ ﻣﯽﺷﻮد و ﻋﺮب در زﻣﺎن ﺟﺎﻫﻠﯿﺖ اﯾﻦ و ﻣﺎﻧﻨﺪ‬

‫اﯾﻦ را ﺑﺮاي دﻓﻊ ﺿﺮر و زﯾﺎن ﯾﺎ ﺑﺪﺳﺖ آوردن ﻣﻨﻔﻌﺖ ﯾﺎ دوري از ﭼﺸﻢ زﺧﻢ ﻣﯽﺑﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﷲ‬ ‫ُ ۡ َ َ َ َ ۡ ُ َّ َ ۡ ُ َ‬ ‫َّ ۡ َ َ َ َ َّ ُ ُ ّ َ ۡ ُ‬ ‫ُ‬ ‫� هل ه َّن‬ ‫�‬ ‫ٱ‬ ‫�‬ ‫اد‬ ‫ر‬ ‫أ‬ ‫ن‬ ‫إ‬ ‫�‬ ‫ٱ‬ ‫ون‬ ‫د‬ ‫ِن‬ ‫م‬ ‫ون‬ ‫ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬قل أفرء�تم ما تدع‬ ‫ب‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ٍ‬ ‫ُ ۡ َ ۡ َ َّ ُ َ َ‬ ‫َّ ُ‬ ‫َ ۡ َ َ ۡ ُ َّ ُ ۡ َ‬ ‫َٰ َٰ ُ ُ ّ َ َ َ‬ ‫ت َر ۡ َ‬ ‫ِ� ٰ ُ‬ ‫�ۖ عل ۡيهِ َ� َت َو�‬ ‫�ت ِهِۚۦ قل حس ِ� ٱ‬ ‫�ه ِ ٓۦ أ ۡو أ َراد ِ� بِر� ٍة هل هن ممس‬ ‫�شِ �ت ِ‬ ‫ۡ ُّ َ‬ ‫ٱل ُم َت َو ِ�ون ‪] ﴾٣٨‬اﻟﺰﻣﺮ‪» .[٣٨ :‬ﺑﮕﻮ ﻧﻈﺮ ﺷﻤﺎ ﭼﯿﺴﺖ آﯾﺎ ﮐﺴﺎﻧﯽ را ﮐﻪ ﺟﺰ اﷲ ﻣﯽﺧﻮاﻧﯿﺪ اﮔﺮ‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻪ ﻣﻦ آﺳﯿﺒﯽ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ آنﻫﺎ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺗﻮاﻧﺴﺖ آن را رﻓﻊ ﮐﻨﻨﺪ ﯾﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ‬

‫ﻣﺮا در رﺣﻤﺖ ﺧﻮد درآورد آنﻫﺎ ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺟﻠﻮي رﺣﻤﺖ ﺧﺪا را ﺑﮕﯿﺮﻧﺪ؟! ﺑﮕﻮ اﷲ ﻣﺮا‬ ‫ُ ۡ ُ ْ َّ َ َ‬ ‫ِين َز� ۡم ُتم‬ ‫ﮐﻔﺎﯾﺖ اﺳﺖ و ﺗﻮﮐﻞ ﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺮ او ﺗﻮﮐﻞ ﮐﻨﻨﺪ« و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ق ِل ٱدعوا ٱ�‬ ‫ُّ ّ َ ُ َ َ ۡ ً‬ ‫َ​َ َۡ ُ َ َ ۡ َ‬ ‫ُ‬ ‫ٱ‬ ‫ف‬ ‫ّمِن دونِهِۦ ف� �مل ِكون كش‬ ‫ل� عن� ۡم َو� �وِ�� ‪] ﴾٥٦‬اﻹﴎاء‪» .[٥٦ :‬ﺑﮕﻮ ﮐﺴﺎﻧﯽ‬ ‫ِ‬ ‫را ﮐﻪ ﺑﻪ ﺟﺎي او ﭘﻨﺪاﺷﺘﻨﺪ ﺑﺨﻮاﻧﯿﺪ‪ .‬اﺧﺘﯿﺎري ﻧﺪارﻧﺪ ﮐﻪ از ﺷﻤﺎ دﻓﻊ زﯾﺎن ﮐﻨﻨﺪ و ﻧﻪ اﯾﻨﮑﻪ آن را‬

‫دﮔﺮﮔﻮن ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ«‪.‬‬ ‫َ َّ َّ َّ َ َّ َّ ُ َ َ ْ َ َ َّ َ َ َ َ ُ ً‬ ‫از ﻋﻤﺮان ﺑﻦ ﺣﺼﯿﻦت رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ »أن اﻨﻟ ِﻲﺒ ﺻ� ا� ﻋﻠﻴ ِﻪ وﺳﻠﻢ رأى رﺟﻼ ِﻲﻓ‬ ‫ْ ْ َ َ َ َ ْ ْ َ َ َّ َ َ َ ُ َّ‬ ‫ْ َ​َ َ‬ ‫َْ ٌ‬ ‫َ‬ ‫ْ َْ ُ َ َ َ‬ ‫�ﺪ َك ِإﻻ‬ ‫ﻳَ ِﺪهِ َﺣﻠﻘﺔ ِﻣ ْﻦ ُﺻﻔ ٍﺮ �ﻘﺎل َﻣﺎ ﻫ ِﺬهِ اﺤﻟَﻠﻘﺔ ﻗﺎل ﻫ ِﺬهِ ِﻣﻦ الﻮا ِﻫﻨ ِﺔ ﻗﺎل اﻧ ِﺰ�ﻬﺎ ﻓ ِﺈ�ﻬﺎ ﻻ ﺗ ِﺰ‬ ‫َ ْ ً ْ ْ َ َ ْ َ َ َّ َ َ ْ َّ َ َ َ َ ْ َ َ َ ْ َ ْ َ َ ً‬ ‫وﻫﻨﺎ اﻧ ِﺒﺬﻫﺎ �ﻨﻚ ﻓ ِﺈﻧﻚ لﻮ ِﻣﺖ و ِ� ﻋﻠﻴﻚ ﻣﺎ أﻓﻠﺤ‬ ‫ﺖ أﺑَﺪا« ‪» ١‬رﺳﻮل اﷲ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﻪ وﺳﻠﻢ‬ ‫ﺣﻠﻘﻪ اي در دﺳﺖ ﻣﺮدي دﯾﺪ‪ .‬ﭘﺮﺳﯿﺪﻧﺪ‪ :‬اﯾﻦ ﭼﯿﺴﺖ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﯾﻦ ﺑﺮاي واﻫﻨﻪ )ﺑﯿﻤﺎري ﻧﺎﺗﻮاﻧﯽ‬

‫ﺟﺴﻤﯽ( اﺳﺖ‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬آن را ﺑﯿﺎﻧﺪاز زﯾﺮا ﺟﺰ اﯾﻨﮑﻪ ﻧﺎﺗﻮاﻧﯽ ﺗﻮ را اﻓﺰاﯾﺶ دﻫﺪ ﻓﺎﯾﺪه‬

‫‪ 1‬اﻟﻤﺴﻨﺪ )‪ ،(445 / 4‬وﻗﺎل اﻟﺒﻮﺻﯿﺮي إﺳﻨﺎده ﺣﺴﻦ وﻗﺎل اﻟﻬﯿﺜﻤﯽ رﺟﺎﻟﻪ ﺛﻘﺎت‪.‬‬

‫‪56‬‬

‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﭘﺮﺗﻮ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬

‫اي ﻧﺪارد و اﮔﺮ ﺑﻤﯿﺮي در ﺣﺎﻟﯿﮑﻪ آن را ﺑﻪ دﺳﺖ داري ﻫﺮﮔﺰ ﻧﺠﺎت ﭘﯿﺪا ﻧﻤﯽﮐﻨﯽ«‪ .‬و رواﯾﺖ‬

‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﺣﺬﯾﻔﻪ ﺑﻦ ﯾﻤﺎنت ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻣﺮدي ﮔﺮدﯾﺪ ﮐﻪ ﻧﺨﯽ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺗﺐ ﺑﺮ ﺑﺪﺳﺘﺶ ﺑﺴﺘﻪ‬ ‫َّ َّ‬ ‫َ​َ ُۡ ُ َ ۡ َُ ُ‬ ‫�هم ب ِٱ�ِ إِ�‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺬﯾﻔﻪت آن را ﺑﺮﯾﺪ و اﯾﻦ آﯾﻪ را ﺗﻼوت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪﴿ :‬وما يؤمِن أ�‬ ‫َ ُ ُّ ۡ ُ َ‬ ‫��ون ‪] ﴾١٠٦‬ﻳﻮﺳﻒ‪» .[١٠٦ :‬ﺑﯿﺸﺘﺮﺷﺎن ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ اﯾﻤﺎن ﻧﺪارﻧﺪ ﻣﮕﺮ اﯾﻨﮑﻪ ﺷﺮك‬ ‫وهم م ِ‬

‫ﻣﯽورزﻧﺪ« ‪.١‬‬

‫ب‪ :‬ﺣﮑﻢ ﺣﻠﻘﻪ و ﻧﺦ و ﻣﺎﻧﻨﺪ اﯾﻦﻫﺎ‪:‬‬

‫ﺣﺮام اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ آن را ﺑﺴﺘﻪ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﺎﺷﺪ آن ﺑﻪ ذات ﺧﻮد ﺑﺪون ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﺄﺛﯿﺮ دارد‬

‫او ﻣﺸﺮك اﺳﺖ و دﭼﺎر ﺷﺮك اﮐﺒﺮ در ﺗﻮﺣﯿﺪ رﺑﻮﺑﯿﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻪ وﺟـﻮد ﺧـﺎﻟﻖ‬

‫و ﻣﺪﺑﺮ ﻫﻤﺮاه اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬و اﮔﺮ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﺎﺷﺪ اﻣﺮ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮاي ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ و آن ﻓﻘﻂ ﺳﺒﺐ‬

‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ وﻟﯽ ﺑﻪ ذات ﺧﻮد ﻣﺆﺛﺮ ﻧﯿﺴﺖ او ﻣﺸﺮك اﺳﺖ و دﭼﺎر ﺷﺮك اﺻـﻐﺮ ﺷـﺪه اﺳـﺖ زﯾـﺮا‬

‫ﭼﯿﺰي را ﮐﻪ ﺳﺒﺐ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺳﺒﺐ ﻗﺮار داده و اﻧﺠﺎم اﯾـﻦ وﺳـﯿﻠﻪاي اﺳـﺖ ﺑـﺮاي ﻣﻨﺘﻘـﻞ ﺷـﺪن ﺑـﻪ‬

‫ﺷﺮك اﮐﺒﺮ ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﻗﻠﺒﺶ ﺑﻪ آن ﻣﺘﻌﻠـﻖ ﮔـﺮدد و ﺑـﻪ ﮐﺴـﺐ ﻧﻌﻤـﺖ و ﺑـﻪ دﻓـﻊ ﺷـﺮ و ﺑـﺪي‬ ‫اﻣﯿﺪوار ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻄﻠﺐ ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﺗﺒﺮك ﺟﺴﺘﻦ ﺑﻪ درﺧﺘﺎن‪ ،‬ﺳﻨﮓﻫﺎ و ﻣﺎﻧﻨﺪ اﯾﻦﻫﺎ‬

‫ﺗﺒﺮك ﻫﻤﺎن درﺧﻮاﺳﺖ ﺑﺮﮐﺖ اﺳﺖ و آن از دو اﻣﺮ ﺧﺎرج ﻧﯿﺴﺖ‪ .1 :‬ﺗﺒﺮك ﺟﺴﺘﻦ ﺑﻪ اﻣﻮر‬ ‫َ َٰ َ َٰ ٌ َ َ ۡ َٰ ُ ُ َ َ ‪ٞ‬‬ ‫ﺷﺮﻋﯽ ﻣﺸﺨﺺ و ﻣﻌﻠﻮم ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻗﺮآن‪ .‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬و�ذا كِ�ب أنزل�ه مبارك﴾‬ ‫]اﻷﻧﻌﺎم‪» .[٩٢ :‬و اﯾﻦ ﮐﺘﺎﺑﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺎ آن را ﺑﺎ ﺑﺮﮐﺖ ﻧﺎزل ﮐﺮدﯾﻢ« ﮐﻪ ﺑﺮﮐﺖ آن‪ ،‬ﻫﺪاﯾﺖ‬

‫ﺑﺮاي ﻗﻠﺐﻫﺎ و ﺷﻔﺎ اﺳﺖ ﺑﺮاي ﺳﯿﻨﻪﻫﺎ و اﺻﻼﺣﮕﺮي ﺑﺮاي ﻧﻔﺲﻫﺎ و آﻣﻮزش دﻫﻨﺪهاي ﺑﺮاي‬

‫اﺧﻼق و ﭼﯿﺰﻫﺎي ﺑﺴﯿﺎر دﯾﮕﺮ ﮐﻪ از ﺑﺮﮐﺎت آن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .2 .‬ﺗﺒﺮك ﺟﺴﺘﻦ ﺑﻪ اﻣﻮر ﻧﺎﻣﺸﺮوع‬ ‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﺒﺮك ﺑﻪ درﺧﺘﺎن‪ ،‬ﺳﻨﮓﻫﺎ‪ ،‬ﻗﺒﺮﻫﺎ‪ ،‬ﮔﻨﺒﺪﻫﺎ‪ ،‬ﺑﻘﺎع )ﻣﮑﺎنﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺑﺮﮐﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ( و‬ ‫‪ 1‬ﺗﻔﺴﯿﺮ اﺑﻦ أﺑﯽ ﺣﺎﺗﻢ )‪.(2207 / 7‬‬

‫ﻓﺼﻞ اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ‬

‫‪57‬‬

‫ﭼﯿﺰﻫﺎﯾﯽ ﺷﺒﯿﻪ اﯾﻦ ﮐﻪ ﻫﻤﻪ اﯾﻦﻫﺎ ﺷﺮك اﺳﺖ‪ .‬از اﺑﻮ واﻗﺪ ﻟﯿﺜﯽ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ‪» :‬ﺧﺮﺟﻨﺎ ﻣﻊ‬

‫‪١‬‬

‫رﺳﻮل اﷲ ﺻ� اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ إﻲﻟ ﺣﻨ� و�ﻦ ﺣﺪﺛﺎء ﻋﻬﺪ ﺑ�ﻔﺮ‪ ،‬ولﻠﻤﺮﺸ�� ﺳﺪرة‬ ‫ُ َ ُ َ​َ َ ُ‬ ‫ات أَﻧْ َﻮاط‪ ،‬ﻓﻤﺮرﻧﺎ �ﺴﺪرة‪ ،‬ﻓﻘﻠﻨﺎ‪ :‬ﻳﺎَ‬ ‫ﻳﻌﻜﻔﻮن ﻋﻨﺪﻫﺎ و�ﻨﻮﻃﻮن ﺑﻬﺎ أﺳﻠﺤﺘﻬﻢ‪� ،‬ﻘﺎل لﻬﺎ ذ‬ ‫ٍ‬ ‫َ َ َ َّ ُّ َ َّ َّ ُ َ َ ْ َ َ َ​َّ‬ ‫َ َ َُ ْ َ ُ َْ‬ ‫َ ُ َ َّ ْ َ ْ َ َ َ َ َ ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫اط �ﻘﺎل اﻨﻟ ِﻲﺒ ﺻ� ا� ﻋﻠﻴ ِﻪ وﺳﻠﻢ اﷲ‬ ‫اط ﻛﻤﺎ لﻬﻢ ذات أﻧﻮ ٍ‬ ‫ا� اﺟﻌﻞ ﻨﻟﺎ ذات أﻧﻮ ٍ‬ ‫رﺳﻮل ِ‬ ‫ۡ َ َّ َ ٓ ٰ َٗ‬ ‫ُ َ‬ ‫لﻤﻮﻰﺳ ﴿ٱجعل �ا إِ�ها‬ ‫أ�ﺮﺒ‪ ،‬آنﻫﺎ الﺴن‪ ،‬ﻗﻠﺘﻢ واﺬﻟي ﻧﻔﻲﺴ ﺑﻴﺪه ﻛﻤﺎ ﻗﺎﻟﺖ ﺑﻨﻮ إﺮﺳاﺋﻴﻞ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ ُ ۡ َ َ ‪َ ُ َ ۡ َ ٞ ۡ َ ۡ ُ َّ َ َ ٞ‬‬ ‫َ َ‬ ‫ﺮﺘﻛ ُ َّ‬ ‫ون ‪] ﴾١٣٨‬اﻷﻋﺮاف‪ [١٣٨ :‬ﻟ َ ْ‬ ‫ﻦﺒ ﺳن َﻣ ْﻦ ﺎﻛن‬ ‫كما لهم ءال ِهة ۚ قال إِن�م قوم �هل‬ ‫ََْ ُ‬ ‫�ﺒﻠ� ْﻢ« ‪» ٢‬ﻣﺎ در ﺣﺎﻟﯿﮑﻪ ﺗﺎزه ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪه ﺑﻮدﯾﻢ ﻫﻤﺮاه رﺳﻮل اﷲ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﻪ وﺳﻠﻢ ﺑﻪ‬ ‫ﺳﻮي ﺣﻨﯿﻦ ﺑﯿﺮون رﻓﺘﯿﻢ‪ ،‬ﻣﺸﺮﮐﯿﻦ در آن دﯾﺎر ﺳﺪري داﺷﺘﻨﺪ ﮐﻪ در زﯾﺮ ﺳﺎﯾﻪ آن ﻣﯽﻧﺸﺴﺘﻨﺪ و‬

‫ﺳﻼحﻫﺎي ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﺒﺮك ﺑﻪ آن آوﯾﺰان ﻣﯽﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬آن درﺧﺖ‪ ،‬ﻣﻌﺮوف ﺑﻪ ذات‬

‫اﻧﻮاط ﺑﻮد‪ .‬از ﮐﻨﺎر ﯾﮑﯽ از آن درﺧﺖﻫﺎ ﮔﺬﺷﺘﯿﻢ‪ .‬ﻣﺎ ﺑﻪ رﺳﻮل اﷲ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﻪ وﺳﻠﻢ ﮔﻔﺘﯿﻢ‪:‬‬ ‫ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻧﯿﺰ ذات اﻧﻮاﻃﯽ ﻣﻘﺮر ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬رﺳﻮل اﷲ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﻪ وﺳﻠﻢ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬اﷲ اﮐﺒﺮ! اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ‬

‫ﺧﻮاﺳﺘﻪﻫﺎ‪ ،‬روش ﭘﯿﺸﯿﻨﯿﺎن اﺳﺖ و ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﺧﺪا ﻗﺴﻢ ﻫﻤﺎن ﺳﺨﻨﯽ را ﮔﻔﺘﯿﺪ ﮐﻪ ﺑﻨﯽ اﺳﺮاﺋﯿﻞ ﺑﻪ‬

‫ﻣﻮﺳﯽ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ .‬آنﻫﺎ ﺑﻪ ﻣﻮﺳﯽ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻧﯿﺰ‪ ،‬ﻣﻌﺒﻮدي ﻣﻘﺮر ﮐﻦ ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ آنﻫﺎ‬

‫)ﻣﺸﺮﮐﯿﻦ( ﻣﻌﺒﻮد دارﻧﺪ‪ .‬ﻣﻮﺳﯽ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺷﻤﺎ ﻗﻮﻣﯽ ﻧﺎدان ﻫﺴﺘﯿﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه رﺳﻮل اﷲ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ اﻓﺰودﻧﺪ‪ :‬ﺷﻤﺎ ﻧﯿﺰ از روشﻫﺎي آﻧﺎن ﭘﯿﺮوي ﺧﻮاﻫﯿﺪ ﮐﺮد«‪.‬‬

‫اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ دﻻﻟﺖ دارد ﺑﺮ اﯾﻨﮑﻪ ﻫﺮ ﮐﺲ آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ در درﺧﺘﺎن‪ ،‬ﻗﺒﺮﻫﺎ‪ ،‬ﺳﻨﮓﻫـﺎ و ﻣﺎﻧﻨـﺪ‬

‫اﯾﻦﻫﺎ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﺗﺒﺮك ﺟﺴﺘﻦ‪ ،‬ﻧﺰدﺷﺎن اﻋﺘﮑﺎف ﮐﺮدن‪ ،‬ﺑﺮاﯾﺸﺎن ذﺑـﺢ و ﻗﺮﺑـﺎﻧﯽ ﻧﻤـﻮدن‪ ،‬اﻋﺘﻘـﺎد‬ ‫دارد و آن را اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪ ،‬دﭼﺎر ﺷﺮك ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑـﺮاي ﻫﻤـﯿﻦ در ﺣـﺪﯾﺚ ﺧﺒـﺮ ﻣـﯽدﻫـﺪ ﮐـﻪ‬

‫درﺧﻮاﺳﺖ آﻧﺎن ﻣﺎﻧﻨﺪ درﺧﻮاﺳﺖ ﺑﻨﯽ اﺳﺮاﺋﯿﻞ اﺳﺖ ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﺳﯽ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﺮاي ﻣﺎ اﻟﻬﯽ‬

‫ﻗﺮار ﺑﺪه ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ آنﻫﺎ اﻟﻬﯽ دارﻧﺪ‪ .‬آنﻫﺎ ﻧﯿﺰ درﺧﻮاﺳﺖ ﺳﺪر ﮐﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﻣﺸـﺮﮐﯿﻦ‬ ‫ﺑﻪ آن ﺗﺒﺮك ﺟﻮﯾﻨﺪ‪ ،‬و آنﻫﺎ درﺧﻮاﺳﺖ اﻟﻬﯽ ﮐﺮدﻧﺪ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ آنﻫﺎ ﮐﻪ اﻟﻬﯽ دارﻧﺪ‪ .‬ﻫﺮ دو ﻃﻠﺐ‬ ‫‪ 1‬اﻟﺴﺪرة ‪ :‬درﺧﺘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﮔﻤﺎن ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ ﺷﻮﮐﺖ ﻣﯽآورد‬ ‫‪ 2‬ﺳﻨﻦ اﻟﺘﺮﻣﺬي ﺑﺮﻗﻢ )‪.( 2180‬‬

‫‪58‬‬

‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﭘﺮﺗﻮ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬

‫و درﺧﻮاﺳﺖ ﻣﻨﺎﻓﺎت ﺗﻮﺣﯿﺪ ﺑﻮدﻧـﺪ زﯾـﺮا ﺗﺒـﺮك ﺟﺴـﺘﻦ ﺑـﻪ درﺧـﺖ ﻧـﻮﻋﯽ از ﺷـﺮك اﺳـﺖ و‬ ‫ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻦ ﻣﻌﺒﻮدي ﻏﯿﺮ از اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﺷﺮﮐﯽ واﺿﺢ و آﺷﮑﺎر اﺳﺖ‪.‬‬

‫و در اﯾﻦ ﺳﺨﻦ رﺳﻮل اﷲ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿـﻪ وﺳـﻠﻢ ﮐـﻪ ﻣـﯽﻓﺮﻣﺎﯾـﺪ‪» :‬ﻟﺮﺘ�ـﻦﺒ ﺳـن ﻣـﻦ ﺎﻛن‬ ‫ﻗﺒﻠ�ﻢ« »ﺷﻤﺎ ﻧﯿﺰ از روشﻫﺎي ﭘﯿﺸﯿﻨﯿﺎن ﭘﯿﺮوي ﺧﻮاﻫﯿﺪ ﮐﺮد« اﺷﺎره دارد ﺑﺮ اﯾﻨﮑﻪ ﭼﯿﺰي از آن‬

‫در اﻣﺖ او واﻗﻊ ﻣﯽﺷﻮد و ﺑﺮاي اﯾﻦ آن را ﮔﻔﺖ ﺗﺎ ﻧﻬﯽ ﮐﻨﻨﺪه و ﺗﺮﺳﺎﻧﻨﺪه از آن ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻄﻠﺐ ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬ﻧﻬﯽ از اﻋﻤﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﻗﺒﺮﻫﺎ اﺳﺖ‬

‫در اﺑﺘﺪاي اﺳﻼم ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﯾﻨﮑﻪ زﻣﺎﻧﺸﺎن ﺑﻪ زﻣﺎن ﺟﺎﻫﻠﯿﺖ ﻧﺰدﯾـﮏ ﺑـﻮد ﺑـﻪ ﻣﻨﻈـﻮر‬

‫ﺣﻤﺎﯾﺖ و ﺣﻔﺎﻇﺖ از ﺗﻮﺣﯿﺪ از زﯾﺎرت ﻗﺒﻮر ﻣﻨﻊ ﺷـﺪﻧﺪ‪ .‬ﻫﻨﮕـﺎﻣﯽ ﮐـﻪ اﯾﻤﺎﻧﺸـﺎن زﯾﺒـﺎ ﮔﺸـﺖ و‬ ‫ﺑﺰرﮔﯽ آن در ﻣﺮدم آﺷﮑﺎر ﮔﺮدﯾﺪ و در ﻗﻠﺐﻫﺎﯾﺸـﺎن رﺳـﻮخ ﻧﻤـﻮد و دﻻﯾـﻞ ﺗﻮﺣﯿـﺪ ﺑﺮاﯾﺸـﺎن‬

‫ﺗﻮﺿﯿﺢ داده ﺷﺪ و ﺷﺒﻬﻪ ﺷﺮك ﺑﺮاﯾﺸﺎن ﮐﺸﻒ و آﺷﮑﺎر ﮔﺮدﯾﺪ ﻣﺸﺮوﻋﯿﺖ زﯾـﺎرت ﻗﺒـﻮر داده‬

‫ﺷﺪ زﯾﺮا ﻫﺪفﻫﺎ ﺛﺎﺑﺖ و ﻣﻘﺎﺻﺪ آﺷﮑﺎر ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬

‫از ﺑﺮﯾﺪه ﺑﻦ ﺣﺼـﯿﺐت رواﯾـﺖ اﺳـﺖ ﮐـﻪ رﺳـﻮل اﷲ ﺻـﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿـﻪ وﺳـﻠﻢ ﻓﺮﻣﻮدﻧـﺪ‪:‬‬ ‫َ​َُْ ُ ْ َ ْ َ َ ُْ ُ َُ ُ َ‬ ‫وروﻫﺎ« ‪» ١‬ﺷـﻤﺎ را از زﯾـﺎرت ﻗﺒﺮﻫـﺎ ﻧﻬـﯽ ﮐـﺮدم ﭘـﺲ ﺣـﺎﻻ ﺑـﻪ‬ ‫ﻮر ﻓﺰ‬ ‫»�ﻬﻴﺘ�ﻢ �ﻦ ِز�ﺎر ِة اﻟﻘﺒ ِ‬ ‫زﯾﺎرت آنﻫﺎ ﺑﺮوﯾﺪ« و از اﺑـﻮﻫﺮﯾﺮهت رواﯾـﺖ اﺳـﺖ ﮐـﻪ رﺳـﻮل اﷲ ﺻـﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿـﻪ وﺳـﻠﻢ‬ ‫ُ ُ ْ ُ ُ َ َ َّ ُ َ ِّ ْ َ‬ ‫ﻮر ﻓ ِﺈ� َﻬﺎ ﺗﺬﻛ ُﺮ ال َﻤ ْﻮت« ‪» ٢‬ﺑﻪ زﯾﺎرت ﻗﺒﻮر ﺑﺮوﯾـﺪ ﮐـﻪ آن ﺑﺎﻋـﺚ ﯾـﺎدآوري‬ ‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬زوروا اﻟﻘﺒ‬ ‫ﻣﺮگ ﻣﯽﺷﻮد« و از اﺑﻮﺳﻌﯿﺪ ﺧﺪريت رواﯾﺖ اﺳـﺖ ﮐـﻪ رﺳـﻮل اﷲ ﺻـﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿـﻪ وﺳـﻠﻢ‬ ‫ًَْ‬ ‫ِّ َ َ ْ ُ ُ ْ َ ْ َ َ ْ ُ ُ َ ُ ُ َ‬ ‫وﻫﺎ ﻓَﺈ َّن � َ‬ ‫ـﺮﺒة« ‪» ٣‬ﻣـﻦ ﺷـﻤﺎ را از زﯾـﺎرت‬ ‫ﻴﻬﺎ ِﻋ‬ ‫ﻮر ﻓﺰور‬ ‫ِ ِ‬ ‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ِ » :‬إ� �ﻬﻴﺘ�ﻢ �ﻦ ِز�ﺎر ِة اﻟﻘﺒ ِ‬ ‫ﻗﺒﺮﻫﺎ ﻧﻬﯽ ﮐﺮدم ﭘﺲ ﺣﺎﻻ ﺑﻪ زﯾﺎرت آنﻫﺎ ﺑﺮوﯾﺪ ﮐﻪ در زﯾﺎرت آنﻫﺎ ﻋﺒﺮت و ﭘﻨـﺪ اﺳـﺖ« و از‬ ‫اﻧﺲ ﺑـﻦ ﻣﺎﻟـﮏت رواﯾـﺖ اﺳـﺖ ﮐـﻪ رﺳـﻮل اﷲ ﺻـﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿـﻪ وﺳـﻠﻢ ﻓﺮﻣﻮدﻧـﺪ‪ُ » :‬ﻛﻨْ ُ‬ ‫ـﺖ‬ ‫‪ 1‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺮﻗﻢ )‪.(977‬‬ ‫‪ 2‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺮﻗﻢ )‪.(975‬‬

‫‪ 3‬ﻣﺴﻨﺪ أﺣﻤﺪ )‪ ،(38 / 3‬وﻣﺴﺘﺪرك اﻟﺤﺎﮐﻢ )‪.(531 / 1‬‬

‫ﻓﺼﻞ اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ‬

‫‪59‬‬

‫َّ َ ُ ُّ ْ َ ْ َ َ ُ ْ ُ ْ َ ْ َ َ ُ َ ِّ ُ ْ َ َ َ‬ ‫َ​َُْ ُ ْ َ ْ َ َ ُْ ُ‬ ‫ـﺮة َوﻻ‬ ‫ﻮر أﻻ ﻓﺰوروﻫﺎ ﻓﺈ�ﻬﺎ ﺗ ِﺮق اﻟﻘﻠﺐ وﺗﺪ ِﻣﻊ اﻟﻌ� وﺗـﺬﻛﺮ اﻵ ِﺧ‬ ‫�ﻬﻴﺘ�ﻢ �ﻦ ِز�ﺎر ِة اﻟﻘﺒ ِ‬ ‫َُ ُ ُ ْ‬ ‫�ﻘﻮلﻮا ﻫﺠ ًﺮا« ‪» ١‬ﻣﻦ ﺷﻤﺎ را از زﯾﺎرت ﻗﺒﺮﻫﺎ ﻧﻬﯽ ﮐﺮده ﺑﻮدم ﺣﺎﻻ ﺑﻪ زﯾﺎرت آنﻫﺎ ﺑﺮوﯾﺪ ﮐـﻪ در‬

‫زﯾﺎرت آنﻫﺎ ﻧﺮﻣﯽ ﻗﻠﺐ‪ ،‬اﺷـﮏ ﭼﺸـﻤﺎن و ﺗـﺬﮐﺮ آﺧـﺮت وﺟـﻮد دارد و ﭼﯿﺰﻫـﺎﯾﯽ ﮐـﻪ ﺷـﺮع‬ ‫َ َ‬ ‫ﻣﻤﻨﻮع ﮐﺮده ﻧﮕﻮﯾﯿﺪ« و از ﺑﺮﯾﺪهت رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺎﻛن رﺳﻮل اﷲ ﺻ� اﷲ ﻋﻠﻴﻪ‬ ‫ُ َ ِّ ُ ُ ْ َ َ َ ُ َ ْ َ َ َ َ َ َ ُ ُ ْ َ ُ ُ َّ َ ُ َ َ ْ ُ ْ َ ْ َ‬ ‫اﺪﻟﻳَـﺎر ﻣ ْ‬ ‫ـﻞ ِّ‬ ‫ـﻦ‬ ‫وﺳﻠﻢ �ﻌﻠﻤﻬﻢ إِذا ﺧﺮﺟﻮا إِﻰﻟ الﻤﻘﺎﺑِ ِﺮ ﻓﺎﻜن ﻗﺎﺋِﻠﻬﻢ �ﻘﻮل‪ :‬الﺴﻼم ﻋﻠﻴ�ﻢ أﻫ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ َ ُ َ َ ْ َ ُ َّ َ َ َ َ َ ُ‬ ‫� َوال ْ ُﻤ ْﺴﻠﻤ َ‬ ‫ال ْ ُﻤ ْﺆﻣﻨ َ‬ ‫ﺎء َّ ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ َ ‪٢‬‬ ‫� َو�ﻧَّﺎ إ ْن َﺷ َ‬ ‫ا� ﺑ�ﻢ لﻼ ِﺣﻘﻮن أﺳﺄل ا� ﻨﻟﺎ وﻟ�ﻢ اﻟﻌﺎ ِ�ﻴﺔ« »رﺳﻮل‬ ‫ِ​ِ‬ ‫ِ​ِ‬ ‫ِ ِ‬

‫اﷲ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﻪ وﺳﻠﻢ ﺑﻪ آنﻫﺎ ﯾﺎد ﻣﯽداد ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﻮي ﻗﺒﺮﻫﺎ ﺧﺎرج ﻣﯽﺷـﻮﻧﺪ و ﭘـﯿﺶ‬ ‫آنﻫﺎ اﯾﺴﺘﺎدﻧﺪ ﺑﮕﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﺳﻼم ﺑﺮ ﺷﻤﺎ اي اﻫﺎﻟﯽ ﻣﺆﻣﻦ و ﻣﺴﻠﻤﺎن اﯾﻦ دﯾـﺎر‪ .‬ان ﺷـﺎء اﷲ ﻣـﺎ ﻧﯿـﺰ ﺑـﻪ‬

‫ﺷﻤﺎ ﻣﻠﺤﻖ ﻣﯽﺷﻮﯾﻢ‪ .‬از ﺧﺪا ﺑﺮاي ﺧﻮد و ﺷﻤﺎ ﻃﻠﺐ ﻋﺎﻓﯿﺖ و ﺳﻼﻣﺘﯽ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ«‪.‬‬

‫اﯾﻦ اﺣﺎدﯾﺚ و آﻧﭽﻪ در ﻣﻌﻨﺎي آن آﻣﺪه دﻻﻟﺖ ﺑﺮ ﻣﺸﺮوﻋﯿﺖ زﯾﺎرت ﻗﺒﻮر ﺑﻌﺪ از ﻣﻨﻊ از آن‬

‫دارد ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ دو ﻫﺪف ﺑﺰرگ و دو ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺑﺰرﮔﻮار ﺑﻮﺟﻮد ﻣﯽآورد‪:‬‬

‫اول اﯾﻨﮑﻪ‪ :‬ﺑﺎ ﯾﺎدآوري آﺧﺮت و ﻣﺮگ و ﺳﺨﺘﯽ‪ ،‬دﻧﯿﺎ در ﻧﻈﺮ ﮐﻮﭼﮏ و ﺑﯽارزش ﻣﯽﺷـﻮد‬

‫و ﺑﺎ ﻋﺒﺮت ﮔﺮﻓﺘﻦ از اﻫﻞ ﻗﺒﻮر از آﻧﭽﻪ ﮐﻪ در آن ﺑﺎﻋﺚ اﻓﺰاﯾﺶ اﯾﻤﺎن ﺷﺨﺺ ﺷﺪه و ﯾﻘﯿﻨﺶ را‬

‫اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﯽدﻫﺪ و ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﺨﺘﯽﻫﺎي ﺑﺰرگ را ﺗﺤﻤﻞ ﻣﯽﮐﻨﺪ و از اﻋـﺮاض و ﻏﻔﻠـﺖ‬

‫دوري ﻣﯽﮔﺰﯾﻨﺪ‪.‬‬

‫دوم اﯾﻨﮑﻪ‪ :‬ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ دﻋﺎ ﮐﺮدن ﺑﻪ ﻣﺮدﮔﺎن اﺣﺴـﺎن ﻣـﯽﮐﻨـﺪ و ﺑـﺮ آنﻫـﺎ ﺗـﺮﺣﻢ ﻣـﯽﮐﻨـﺪ و‬

‫ﺑﺮاﯾﺸﺎن ﻃﻠﺐ ﻣﻐﻔﺮت ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و ﻋﺎﻓﯿﺖ و ﺳﻼﻣﺘﯽ آنﻫﺎ را از ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﯽﺧﻮاﻫﺪ‪.‬‬

‫اﯾﻦ ﭼﯿﺰي اﺳﺖ ﮐﻪ دﻟﯿﻞ ﺑﺮ آن دﻻﻟﺖ دارد و ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﻣﺪﻋﯽ ﭼﯿـﺰي ﻏﯿـﺮ از آن اﺳـﺖ ﺑـﺎ‬

‫ﺣﺠﺖ و ﺑﺮﻫﺎن اراﺋﻪ دﻫﺪ‪.‬‬

‫‪ 1‬ﻣﺴﺘﺪرك اﻟﺤﺎﮐﻢ )‪.(532 / 1‬‬ ‫‪ 2‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺮﻗﻢ )‪.(975‬‬

‫‪60‬‬

‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﭘﺮﺗﻮ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬

‫ﺳﭙﺲ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ ﺑﺎ ﻧﻬﯽ ﮐﺮدن از اﻣﻮر ﻋﺪﯾﺪه و ﻣﺸﺨﺼﯽ ﮐﻪ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﻗﺒﻮر و زﯾﺎرت آنﻫـﺎ‬

‫ﻣﯽﺷﻮد ﺑﻪ ﺻﯿﺎﻧﺖ و ﺣﻔﺎﻇﺖ و ﺣﻤﺎﯾﺖ از ﺗﻮﺣﯿﺪ ﻣﯽﭘﺮدازد‪ .‬ﺑﺮ ﻫﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﯽ واﺟـﺐ اﺳـﺖ ﮐـﻪ‬ ‫آن را ﯾﺎد ﺑﮕﯿﺮد ﺗﺎ از ﺑﺎﻃﻞ ﻣﺤﻔﻮظ و از ﮔﻤﺮاﻫﯽ و ﺿﻼﻟﺖ در اﻣﺎن ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ از آن ﺟﻤﻠﻪ‪:‬‬

‫‪ -1‬دوري ﮐﺮدن از ﺳﺨﻦ ﻫﺠﺮ ﻧﺰد ﻗﺒﺮﻫﺎ‪:‬‬

‫َ َُ ُ ُ ْ‬ ‫در ﺣﺪﯾﺜﯽ ﮐﻪ رﺳﻮل اﷲ ج ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪َ » :‬وﻻ �ﻘﻮلﻮا ﻫﺠ ًﺮا« ﻣﺮاد از ﻫﺠﺮ ﺗﻤـﺎم اﻣـﻮري اﺳـﺖ‬

‫ﮐﻪ ﺷﺮع از آن ﻧﻬﯽ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬و در ﻣﻘﺪﻣﻪ ﺷﺮك ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ اﻫﻞ ﻗﺒﻮر و درﺧﻮاﺳﺖ‬

‫ﮐﺮدن از ﻏﯿﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ و اﺳﺘﻐﺎﺛﻪ ﺑﻪ آنﻫﺎ و ﻃﻠﺐ ﯾﺎري و ﺳﻼﻣﺘﯽ از آنﻫﺎ ﻣﯽآﯾﺪ و ﺗﻤـﺎم آنﻫـﺎ‬ ‫از ﺷﺮك و ﮐﻔﺮ ﺑﻮاح و آﺷﮑﺎر اﺳﺖ‪ .‬از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج اﺣﺎدﯾﺚ ﻣﺘﻌﺪد و ﺻﺮﯾﺤﯽ در ﻣﻨﻊ و ﻧﻬـﯽ از‬ ‫آن و ﻟﻌﻨــﺖ ﮐــﺮدن اﻧﺠــﺎم دﻫﻨــﺪه آن وارد ﺷــﺪه اﺳــﺖ‪ .‬در ﺻــﺤﯿﺢ ﻣﺴــﻠﻢ از ﺟﻨــﺪب ﺑــﻦ‬

‫ﻋﺒﺪاﷲت رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐـﻪ ﮔﻔـﺖ‪ :‬از رﺳـﻮل اﷲ ج ﻗﺒـﻞ از ﻓـﻮﺗﺶ ﭘـﻨﺞ ﭼﯿـﺰ ﺷـﻨﯿﺪم ﮐـﻪ‬ ‫ْ َ َ َ َ​َ َ َ‬ ‫َ َ َ َّ َ ْ َ َ َ ْ َ ُ ْ َ ُ َ َّ ُ َ‬ ‫ﻮر أَﻧْبﻴَﺎﺋﻬ ْﻢ َو َ‬ ‫ون ُ�ﺒُ َ‬ ‫ﺎﺟﺪ أﻻ ﻓـﻼ‬ ‫ﺴ‬ ‫م‬ ‫ﻢ‬ ‫ﻴﻬ‬ ‫ﺎﺤﻟ‬ ‫ﺻ‬ ‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬أﻻ و�ِن ﻣﻦ ﺎﻛن �ﺒﻠ�ﻢ ﺎﻛﻧﻮا �ﺘ ِﺨﺬ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫َ َّ ُ ْ ُ ُ َ َ َ َ ِّ َ ْ‬ ‫ُ َ َ َ‬ ‫ﺎﺟﺪ ِإ� أ� َﻬﺎ� ْﻢ � ْﻦ ذلِﻚ« ‪» ١‬آﮔﺎه ﺑﺎﺷﯿﺪ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﻗﺒﻞ از ﺷﻤﺎ ﻗﺒﺮ ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮان‬ ‫�ﺘ ِﺨﺬوا اﻟﻘﺒﻮر مﺴ ِ‬ ‫و ﺻﺎﻟﺤﺎن را ﻣﯽﭘﺮﺳﺘﯿﺪﻧﺪ آﮔﺎه ﺑﺎﺷﯿﺪ ﮐﻪ ﻗﺒﺮﻫﺎ را ﻣﺴﺠﺪ ﻗـﺮار ﻧﺪﻫﯿـﺪ ﻣـﻦ ﺷـﻤﺎ را از آن ﻧﻬـﯽ‬

‫ﮐﺮدم«‪ .‬ﭘﺲ دﻋﺎ ﮐﺮدن از ﻣﺮدﮔﺎن و درﺧﻮاﺳﺖ ﻧﯿﺎز از آنﻫـﺎ و ﭼﯿـﺰي از ﻋﺒـﺎدت را ﺑـﻪ آنﻫـﺎ‬ ‫اﺧﺘﺼﺎص دادن ﺷﺮك اﮐﺒﺮ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﻧﺸﺴﺘﻦ ﺑﻪ دور ﻗﺒﺮﻫﺎ و درﻧﮓ ﮐﺮدن و ﻣﺎﻧﺪن در آﻧﺠﺎ ﺑـﻪ‬

‫ﻣﻨﻈﻮر اﺟﺎﺑﺖ دﻋﺎ و ﻣﺎﻧﻨﺪ آن ﻧﻤﺎز ﺧﻮاﻧـﺪن در ﻣﺴـﺎﺟﺪي ﮐـﻪ در آن ﻗﺒـﺮ وﺟـﻮد دارد ﺑـﺪﻋﺘﯽ‬

‫ﻣﻨﮑﺮ اﺳﺖ‪ .‬در ﺻﺤﯿﺤﯿﻦ از ﻋﺎﺋﺸﻪل رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ رﺳﻮل اﷲ ج در زﻣﺎن ﻣﺮﯾﻀـﯽاش‬ ‫َ َ َ َّ ُ ْ َ ُ َ َ َّ َ َ َّ َ ُ ُ ُ َ َ ْ‬ ‫ـﻮر أﻧ ِبﻴَـﺎﺋِ ِﻬ ْﻢ‬ ‫اﯾﻦ را ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد و ﻣﺮﺗﺐ ﺗﮑﺮار ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪» :‬ﻟﻌﻦ ا� اﻴﻟﻬﻮد واﻨﻟﺼﺎرى اﺨﺗﺬوا �ﺒ‬ ‫َ َ َ‬ ‫ﺎﺟﺪ« ‪» ٢‬ﻟﻌﻨﺖ ﺧﺪا ﺑﺮ ﯾﻬﻮد و ﻧﺼﺎري ﺑﺎد ﮐﻪ ﻗﺒﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮاﻧﺸﺎن را ﻣﺴﺠﺪ ﮐﺮدﻧﺪ«‪.‬‬ ‫مﺴ ِ‬

‫‪ 1‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺮﻗﻢ )‪.(532‬‬

‫‪ 2‬ﺻﺤﯿﺢ اﻟﺒﺨﺎري ﺑﺮﻗﻢ )‪ ،(1330‬وﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺮﻗﻢ )‪.(531‬‬

‫ﻓﺼﻞ اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ‬

‫‪61‬‬

‫‪ -2‬ﻗﺮﺑﺎﻧﯽ ﮐﺮدن و ﺳﺮﺑﺮﯾﺪن ﻧﺰد ﻗﺒﺮﻫﺎ‪:‬‬

‫اﮔﺮ آن ﺑﺮاي ﺗﻘﺮب ﺟﺴﺘﻦ ﺑﻪ ﺻﺎﺣﺒﺎن ﻗﺒﺮﻫﺎ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺑﺮآورده ﺷﺪن ﻧﯿﺎز ﺷﺨﺺ ﺑﺎﺷـﺪ آن‬

‫ﺷﺨﺺ دﭼﺎر ﺷﺮك اﮐﺒﺮ ﺷﺪه و اﮔﺮ ﻏﯿﺮ از آن ﺑﺎﺷـﺪ دﭼـﺎر ﺑـﺪﻋﺖ ﺧﻄﺮﻧـﺎﮐﯽ ﮔﺸـﺘﻪ ﮐـﻪ از‬ ‫ْ ْ َ َ َ‬ ‫ـﺎل َ�ﺒْ ُ‬ ‫ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ وﺳﺎﺋﻞ ﺷﺮك ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬رﺳﻮل اﷲ ج ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾـﺪ‪َ » :‬ﻻ َ� ْﻘ َ‬ ‫ـﺪ‬ ‫اﻹﺳـﻼمِ ﻗ‬ ‫ﻲﻓ‬ ‫ـﺮ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫َّ َّ َ ُ َ ْ ُ َ ْ َ ْ َ ْ َ َ َ ً َ َ ً‬ ‫ـﺮة أ ْو ﺷـﺎة« ‪» ١‬ﺳـﺮﺑﺮﯾﺪن ﻧـﺰد ﻗﺒﺮﻫـﺎ در اﺳـﻼم ﻧﯿﺴـﺖ‪.‬‬ ‫ـﺮﺒ �ﻘ‬ ‫الﺮز ِ‬ ‫اق ﺎﻛﻧﻮا �ﻌ ِﻘـﺮون ِﻋﻨـﺪ اﻟﻘ ِ‬ ‫ﻋﺒﺪاﻟﺮزاق ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬آنﻫﺎ ﻧﺰد ﻗﺒﺮﻫﺎ ﮔﺎو ﯾﺎ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ ﺳﺮﻣﯽ ﺑﺮﯾﺪﻧﺪ«‪.‬‬

‫‪ -3،4،5،6،7‬ﻧﻬﯽ از ﺑﻠﻨﺪ ﮐﺮدن ﺑﺮ ﺧﺎك ﮐﻪ ﺧﺎرج از آن اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻬﯽ از ﮔﭻﮐﺎري‪،‬‬ ‫ﻧﻮﺷﺘﻦ‪ ،‬ﺗﻌﻤﯿﺮ و ﻧﺸﺴﺘﻦ ﺑﺮ روي آن‪:‬‬

‫ﺗﻤﺎم آنﻫﺎ از ﺟﻤﻠﻪ ﭼﯿﺰﻫﺎﯾﯽ اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﯾﻬـﻮد و ﻧﺼـﺎري ﺑـﻪ وﺳـﯿﻠﻪ آن ﮔﻤـﺮاه ﺷـﺪﻧﺪ و از‬ ‫َ َ‬ ‫َْ‬ ‫ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ اﺳﺒﺎب ﺷـﺮك ﻫﺴـﺘﻨﺪ‪ .‬از ﺟـﺎﺑﺮت رواﯾـﺖ اﺳـﺖ ﮐـﻪ‪�» :‬ـ� رﺳـﻮل اﷲ ج أن‬ ‫ُ َ َّ َ ْ َ ْ ُ َ َ ْ ُ ْ َ َ َ َ ْ َ َ ْ ُ ْ َ َ َ ْ َ َ ْ ُ َ َ َ َ ْ َ ْ ُ ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ ْ ‪٢‬‬ ‫�ﺼﺺ اﻟﻘﺮﺒ وأن �ﻘﻌﺪ ﻋﻠﻴ ِﻪ وأن ﻳب� ﻋﻠﻴ ِﻪ وأن ﻳﺰاد ﻋﻠﻴ ِﻪ أو ﻳ�ﺘﺐ ﻋﻠﻴ ِﻪ« »رﺳـﻮل اﷲ‬ ‫ج از ﮔﭽﮑــﺎري ﻗﺒــﺮ‪ ،‬ﻧﺸﺴــﺘﻦ ﺑــﺮ روي آن‪ ،‬ﺗﻌﻤﯿــﺮ‪ ،‬ﺑﻠﻨــﺪ ﮐــﺮدن ﯾــﺎ ﻧﻮﺷــﺘﻦ ﺑــﺮ روي آن ﻧﻬــﯽ‬

‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ«‪.‬‬

‫‪ -8‬ﻧﻤﺎز ﺧﻮاﻧﺪن ﺑﻪ ﺳﻮي ﻗﺒﺮ و ﻧﺰد آنﻫﺎ‪:‬‬

‫َُ ُ‬ ‫از اﺑﻮ ﻣﺮﺛﺪ ﻏﻨﻮي رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﮔﻔﺖ‪َ » :‬ﺳﻤ ْﻌ ُ‬ ‫ﺖ رﺳﻮل اﷲ ﺻ� اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ �ﻘـﻮل‬ ‫ِ‬ ‫َ َْ‬ ‫َْ‬ ‫َﻻ ﺗُ َﺼﻠُّﻮا إ َﻰﻟ اﻟْ ُﻘﺒُ‬ ‫ﻮر َوﻻ ﺠﺗ ِﻠ ُﺴﻮا َﻋﻠﻴ َﻬﺎ« ‪» ٣‬از رﺳﻮل اﷲ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﻪ وﺳﻠﻢ ﺷﻨﯿﺪم ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﺑﻪ ﺳﻮي ﻗﺒﺮﻫﺎ ﻧﻤﺎز ﻧﺨﻮاﻧﯿﺪ و ﺑﺮ روي آنﻫﺎ ﻧﻨﺸﯿﻨﯿﺪ« و از اﺑﻮﺳﻌﯿﺪ ﺧـﺪريت رواﯾـﺖ اﺳـﺖ‬

‫‪ 1‬ﺳﻨﻦ أﺑﯽ داود ﻟﺮﻗﻢ )‪.(3222‬‬

‫‪ 2‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺮﻗﻢ )‪ ،(970‬وﺳﻨﻦ أﺑﯽ داود ﺑﺮﻗﻢ )‪ ،(3225‬ورﻗﻢ )‪ ،(3226‬وﻣﺴﺘﺪرك اﻟﺤﺎﮐﻢ )‪.(525 / 1‬‬ ‫‪ 3‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺮﻗﻢ )‪.(972‬‬

‫‪62‬‬

‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﭘﺮﺗﻮ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬

‫ْ َ ْ ُ ُ ُّ َ َ ْ ٌ َّ ْ َ ْ َ َ َ َ ْ‬ ‫اﺤﻟ َ َّﻤ َ‬ ‫ﮐﻪ رﺳﻮل اﷲ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﻪ وﺳﻠﻢ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬اﻷرض ﻠﻛﻬﺎ مﺴ ِﺠﺪ ِإﻻ الﻤﻘﺮﺒة و‬ ‫ﺎم« ‪» ١‬ﺗﻤـﺎم‬

‫زﻣﯿﻦ ﺟﺰ ﻣﻘﺒﺮه و ﺣﻤﺎم ﻣﺴﺠﺪ اﺳﺖ«‪.‬‬

‫‪ 1‬ﺳﻨﻦ أﺑﯽ داود ﺑﺮﻗﻢ )‪ ،(492‬وﺳﻨﻦ اﻟﺘﺮﻣﺬي ﺑﺮﻗﻢ )‪ ،(317‬وﺻﺤﺤﻪ اﻟﺤﺎﮐﻢ وواﻓﻘﻪ اﻟﺬﻫﺒﯽ‪.‬‬

‫ﻓﺼﻞ اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ‬

‫‪63‬‬

‫‪ -9‬ﺑﻨﺎ ﮐﺮدن ﻣﺴﺠﺪ ﺑﺮ آن‪:‬‬

‫و اﯾﻦ ﺑﺪﻋﺖ از ﮔﻤﺮاﻫﯽﻫﺎي ﯾﻬﻮد و ﻧﺼﺎري اﺳﺖ‪ .‬در ﺣﺪﯾﺚ ﻋﺎﺋﺸﻪل ﮐﻪ ﭘﯿﺸﺘﺮ آورده‬ ‫َ َ َ َّ ُ ْ َ ُ َ َ َّ َ َ َّ َ ُ ُ ُ َ َ ْ َ ْ َ َ َ‬ ‫ﺎﺟﺪ« ‪» ١‬ﻟﻌﻨـﺖ‬ ‫ﺷﺪ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮج ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﻨـﺪ‪» :‬ﻟﻌﻦ ا� اﻴﻟﻬﻮد واﻨﻟﺼﺎرى اﺨﺗﺬوا �ﺒﻮر أﻧ ِبﻴﺎﺋِ ِﻬﻢ مﺴ ِ‬ ‫ﺧﺪا ﺑﺮ ﯾﻬﻮد و ﻧﺼﺎري ﺑﺎد ﮐﻪ ﻗﺒﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮاﻧﺸﺎن را ﻣﺴﺠﺪ ﮐﺮدﻧﺪ«‪.‬‬

‫‪ -10‬آن را ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺑﻪ ﻣﺤﻞ رﻓﺖ و آﻣﺪ ﮐﺮدن‪:‬‬

‫و اﯾﻦ از ﺟﻤﻠﻪ ﺑﺪﻋﺖﻫﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺿﺮر و زﯾﺎن آن ﻧﻬﯽ ﺻﺮﯾﺢ ﺑﺮ آن ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫َ َ َّ ُ َ ْ‬ ‫ـﺮﺒي‬ ‫از اﺑﻮﻫﺮﯾﺮهت رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ رﺳﻮل اﷲ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﻪ وﺳﻠﻢ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﻻ �ﺘ ِﺨﺬوا � ِ‬ ‫ً َ َ َ ْ َ ُ ُ ُ َ ُ ْ ُ ُ ً َ َ ْ ُ َ ُ ْ ُ ْ َ َ ُّ َ َ َّ َ َّ َ َ ُ َ ْ ُ ُ‬ ‫ﻲﻠﻋ ﻓ ِﺈن َﺻﻼﺗ� ْﻢ �ﺒﻠﻐ ِ�« ‪» ٣‬ﻗﺒﺮ ﻣﺮا‬ ‫ِ�ﻴﺪا ‪ ٢‬وﻻ ﺠﺗﻌﻠﻮا �ﻴﻮﺗ�ﻢ �ﺒﻮرا وﺣﻴﺜﻤﺎ ﻛﻨﺘﻢ ﻓﺼﻠﻮا‬

‫ﻣﺤﻞ رﻓﺖ و آﻣﺪ ﻗﺮار ﻣﺪﻫﯿﺪ و ﻣﻨﺎزﻟﺘﺎن را ﺗﺒـﺪﯾﻞ ﺑـﻪ ﻗﺒـﺮ ﻧﮑﻨﯿـﺪ ﻫﺮﮐﺠـﺎ ﺑﺎﺷـﯿﺪ ﺑـﺮ ﻣـﻦ درود‬

‫ﺑﻔﺮﺳﺘﯿﺪ ﮐﻪ درود و ﺳﻼم ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﻣﻦ ﻣﯽرﺳﺪ«‪.‬‬

‫‪ -11‬ﺳﻔﺮ ﮐﺮدن ﺑﻪ ﺳﻮي آن‪:‬‬

‫و آن ﮐــﺎري اﺳــﺖ ﮐــﻪ از آن ﻧﻬــﯽ ﺷــﺪه اﺳــﺖ‪ .‬زﯾــﺮا از وﺳــﺎﺋﻞ ﺷــﺮك ﻣــﯽﺑﺎﺷــﺪ‪ .‬از‬ ‫ُ َ ُّ ِّ ُ َّ‬ ‫الﺮ َﺣـﺎل ِإﻻ‬ ‫اﺑﻮﻫﺮﯾﺮهت رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ رﺳﻮل اﷲ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﻪ وﺳﻠﻢ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﻻ �ﺸـﺪ‬ ‫َْ َ‬ ‫إ َﻲﻟ ﺛَﻼﺛَﺔ َم َﺴ َ ْ َ ْ‬ ‫َْ َ َ َ ْ‬ ‫َّ ُ‬ ‫‪٤‬‬ ‫ﻮل ج‪َ ،‬و َم ْﺴ ِﺠ ِﺪ اﻷﻗﻲﺼ« »ﺑﺎر ﺳﻔﺮ را ﺟـﺰ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﺎﺟﺪ‪ :‬الﻤﺴ ِﺠ ِﺪ اﺤﻟﺮامِ ‪ ،‬ومﺴ ِﺠ ِﺪ الﺮﺳ ِ‬ ‫ِ‬ ‫‪ 1‬ﺻﺤﯿﺢ اﻟﺒﺨﺎري ﺑﺮﻗﻢ )‪ ،(1330‬وﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺮﻗﻢ )‪.(531‬‬

‫‪ 2‬اﻟﻌﯿﺪ ﭼﯿﺰي اﺳﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻋﯿﺪ ﻓﻄﺮ و ﻋﯿﺪ ﻗﺮﺑﺎن ﮐﻪ ﻣﺮﺗﺐ ﺗﮑﺮار ﻣﯽﺷﻮد اﻧﺴـﺎن ﮐـﻪ ﻣﺮﺗـﺐ ﻫـﺮ روز ﺑـﻪ ﺧـﺎﻃﺮ‬ ‫ﺳﻼم ﮐﺮدن‪ ،‬ﺑﻪ زﯾﺎرت ﻗﺒﺮ رﺳﻮل اﷲ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﻪ وﺳﻠﻢ ﻣـﯽرود ﻣﺎﻧﻨـﺪ اﯾـﻦ اﺳـﺖ ﮐـﻪ آن را ﻋﯿـﺪ ﮐـﺮده‬

‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺲ رﺳﻮل اﷲ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﻪ وﺳﻠﻢ از آن ﻧﻬﯽ ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﻣﺮ ﻧﻤﻮدﻧﺪ در ﻫﺮ ﮐﺠﺎ ﮐﻪ ﺑﺎﺷـﻨﺪ‬

‫ﺑﺮ او ﺳﻼم و درود ﺑﻔﺮﺳﺘﻨﺪ زﯾﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻼﺋﮑﻪﻫﺎﯾﯽ را ﻣﯽﻓﺮﺳﺘﺪ ﺗـﺎ ﺳـﻼم را ﺑـﻪ ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ ﺑﺮﺳـﺎﻧﻨﺪ و اﯾـﻦ از‬ ‫آﺳﺎﻧﯽ دﯾﻦ اﺳﺖ ﭼﻮن ﻫﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﯽ اﺳﺘﻄﺎﻋﺖ و ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ آن را ﻧﺪارد ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪ ﺑﺮود‪.‬‬

‫‪ 3‬ﺳﻨﻦ أﺑﯽ داود ﺑﺮﻗﻢ )‪ ،(2042‬وﻣﺴﻨﺪ أﺣﻤﺪ )‪.(367 / 2‬‬

‫‪ 4‬ﺻﺤﯿﺢ اﻟﺒﺨﺎري ﺑﺮﻗﻢ )‪ ،(1189‬وﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ )‪.(1397‬‬

‫‪64‬‬

‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﭘﺮﺗﻮ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬

‫ﺑﺮاي زﯾﺎرت ﺳﻪ ﻣﺴﺠﺪ‪ -1 :‬ﻣﺴﺠﺪ اﻟﺤﺮام ‪ -2‬ﻣﺴﺠﺪ اﻟﻨﺒﯽ ج ‪ -3‬ﻣﺴﺠﺪ اﻻﻗﺼﯽ ﻧﺒﻨﺪﯾﺪ«‪.‬‬

‫ﻣﻄﻠﺐ ﺷﺸﻢ‪ :‬ﺗﻮﺳﻞ‬ ‫اﻟﻒ‪ :‬ﺗﻌﺮﯾﻒ آن‪:‬‬

‫ﺗﻮﺳﻞ در ﻟﻐﺖ از وﺳﯿﻠﻪ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳـﺖ‪ .‬وﺳـﯿﻠﻪ و وﺻـﯿﻠﻪ داراي ﻣﻌﻨـﺎي ﻧﺰدﯾـﮏ ﺑـﻪ ﻫـﻢ‬

‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺗﻮﺳﻞ ﯾﻌﻨﯽ رﺳﯿﺪن ﺑﻪ ﻣﺮاد و آرزو و ﺗﻼش در ﺗﺤﻘﻖ ﭘﯿﺪا ﮐﺮدن آن‪.‬‬

‫و در ﺷﺮع ﻣﻨﻈﻮر رﺳﯿﺪن ﺑﻪ رﺿﺎﯾﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ و ﺑﻬﺸﺖ اﺳﺖ ﺑـﺎ اﻧﺠـﺎم دادن آﻧﭽـﻪ ﺗﺸـﺮﯾﻊ و‬

‫ﺗﺮك آﻧﭽﻪ از آن ﻧﻬﯽ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ب‪ :‬ﻣﻌﻨﯽ وﺳﯿﻠﻪ در ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬

‫ﻟﻔﻆ »اﻟﻮﺳﻴﻠﺔ « در دو آﯾﻪ از ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ آﻣﺪه اﺳﺖ‪:‬‬ ‫َ َ ُّ َ َّ َ َ َ ُ ْ َّ ُ ْ َّ َ َ ۡ َ ُ ٓ ْ َ ۡ ۡ َ َ َ َ َ ٰ ُ ْ‬ ‫‪ -1‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ٰٓ ﴿ :‬‬ ‫���ها ٱ�ِين ءامنوا ٱ�قوا ٱ� وٱ�تغوا إِ�هِ ٱلوسِيلة و� ِهدوا‬ ‫َ َّ ُ ُ ۡ‬ ‫َ‬ ‫ِ� َسبِيلِهِۦ ل َعل� ۡم �فل ُِحون ‪] ﴾٣٥‬اﳌﺎﺋﺪة‪» .[٣٥ :‬اي ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آورده اﯾﺪ‬ ‫ﺗﻘﻮاي ﺧﺪا داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﺪ و ﺑﻪ ﺳﻮي او وﺳﯿﻠﻪ ﺟﻮﯾﯿﺪ و در راه او ﺟﻬﺎد ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ ﺗﺎ رﺳﺘﮕﺎر‬

‫ﺷﻮﯾﺪ«‪.‬‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ُ َ‬ ‫َ‬ ‫ْ َ ٰٓ َ‬ ‫ك ٱ� َ‬ ‫ِين يَ ۡد ُعون يَ ۡب َتغون‬ ‫‪ -2‬ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬أو�� ِ‬ ‫َ َۡ​َُ َ​َ َ ُ َ‬ ‫َ‬ ‫ون َع َذابَ ُه ۚ ٓۥ إ َّن َع َذ َ‬ ‫اب َر ّ�ِك‬ ‫ر�تهۥ و�خاف‬ ‫ِ‬

‫ۡ َ​َ َ‬ ‫َ‬ ‫َۡ‬ ‫َ‬ ‫إ ِ ٰ� َر ّ� ِ ِه ُم ٱل َوسِيلة � ُّ� ُه ۡم أق َر ُب َو َ� ۡر ُجون‬ ‫َ َ َۡ‬ ‫� ُذ ٗ‬ ‫�ن‬ ‫ور� ‪] ﴾٥٧‬اﻹﴎاء‪» .[٥٧ :‬آن‬

‫ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ آنﻫﺎ ﻣﯽﺧﻮاﻧﻨﺪ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺳﻮي ﭘﺮوردﮔﺎر وﺳﯿﻠﻪ ﻣﯽﺟﻮﯾﻨﺪ‪ .‬ﮐﺪاﻣﯿﮏ از‬ ‫آنﻫﺎ ﻣﻘﺮﺑﺘﺮﻧﺪ؟ ﺑﻪ رﺣﻤﺘﺶ اﻣﯿﺪوار و از ﻋﺬاﺑﺶ ﻣﯽﺗﺮﺳﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻋﺬاب ﭘﺮوردﮔﺎرت‬

‫در ﺧﻮر ﭘﺮﻫﯿﺰ اﺳﺖ«‪.‬‬

‫ﻣﺮاد از وﺳﯿﻠﻪ در اﯾﻦ دو آﯾﻪ‪ ،‬ﺗﻘﺮب ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑـﻪ وﺳـﯿﻠﻪ ﻋﻤـﻞ ﮐـﺮدن ﺑـﻪ آﻧﭽـﻪ او ﺑـﻪ آن‬ ‫راﺿﯽ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺣﺎﻓﻆ اﺑﻦ ﮐﺜﯿﺮ‪ /‬در ﺗﻔﺴﯿﺮ آﯾﻪ اوﻟﯽ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎسك ﻧﻘﻞ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐـﻪ ﻣﻌﻨـﯽ‬

‫ﻓﺼﻞ اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ‬

‫‪65‬‬

‫وﺳﯿﻠﻪ در آن ﺗﻘﺮب اﺳﺖ‪ .‬و ﻣﺎﻧﻨﺪ آن را از ﻣﺠﺎﻫﺪ‪ ،‬اﺑﻮ واﺋﻞ‪ ،‬ﺣﺴﻦ ﺑﺼـﺮي‪ ،‬ﻋﺒـﺪاﷲ ﺑـﻦ ﮐﺜﯿـﺮ‪،‬‬ ‫ﺳﺪي‪ ،‬اﺑﻦ زﯾﺪ و دﯾﮕﺮان ﻧﻘﻞ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ‪.١‬‬

‫اﻣﺎ در ﻣﻮرد آﯾـﻪ دوم‪ :‬ﺻـﺤﺎﺑﯽ ﺟﻠﯿـﻞ اﻟﻘـﺪر ﻋﺒـﺪاﷲ ﺑـﻦ ﻣﺴـﻌﻮدت ﺳـﺒﺐ ﻧـﺰول آن را‬ ‫اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ ﺗﻮﺿﯿﺢ ﻣﯽدﻫـﺪ‪» :‬ﻧﺰﻟﺖ ﻲﻓ ﻧﻔﺮ ﻣﻦ اﻟﻌﺮب ﺎﻛﻧـﻮا ﻳﻌﺒـﺪون ﻧﻔـﺮا ﻣـﻦ اﺠﻟـﻦ‪ ،‬ﻓﺄﺳـﻠﻢ‬

‫اﺠﻟﻨﻴﻮن‪ ،‬واﻹ�ﺲ اﺬﻟﻳﻦ ﻳﻌﺒﺪوﻧﻬﻢ ﻻ �ﺸﻌﺮون« ‪» ٢‬ﺗﻌـﺪادي از اﻧﺴـﺎنﻫـﺎ ﺗﻌـﺪادي از ﺟـﻦﻫـﺎ را‬

‫ﻣــﯽﭘﺮﺳــﺘﯿﺪﻧﺪ‪ .‬ﺟﻨﯿــﺎن ﻣﺴــﻠﻤﺎن ﺷــﺪﻧﺪ و اﻧﺴــﺎنﻫــﺎﯾﯽ ﮐــﻪ آنﻫــﺎ را ﻣــﯽﭘﺮﺳــﺘﯿﺪﻧﺪ آن را درك‬

‫ﻧﻤﯽﮐﺮدﻧﺪ«‪.‬‬

‫و اﯾﻦ ﺗﻮﺿﯿﺢ ﺻﺮﯾﺢ و ﻣﺸﺨﺺ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺮاد از وﺳﯿﻠﻪ آن ﭼﯿﺰي اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ آن از‬

‫اﻋﻤــﺎل ﺻــﺎﻟﺢ و ﻋﺒــﺎدات ﺑــﺎ ارزش و ﮔﺮاﻧﻘﯿﻤــﺖ ﺑــﻪ ﺳــﻮي اﷲ ﺗﻌــﺎﻟﯽ ﺗﻘــﺮب ﺟﺴــﺘﻪ ﻣــﯽﺷــﻮد‬ ‫ُ َ َ‬ ‫ۡ َ​َ‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﺎﻧﮑﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬يَ ۡب َتغون إ ِ ٰ� َر ّ� ِ ِه ُم ٱل َوسِيلة﴾ ﯾﻌﻨﯽ ﭼﯿﺰي ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻘﺮب ﺟﻮﯾﻨﺪ را‬ ‫درﺧﻮاﺳﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و رﺿﺎﯾﺖ او را از اﻋﻤﺎل ﺻﺎﻟﺢ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﻘﺮب اﻧﺠـﺎم دادهاﻧـﺪ ﺑﺪﺳـﺖ‬ ‫آورﻧﺪ‪.‬‬

‫ج‪ :‬اﻧﻮاع ﺗﻮﺳﻞ‬

‫ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ دو ﻗﺴﻢ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻘﺴﯿﻢ اﺳﺖ‪ :‬ﺗﻮﺳﻞ ﻣﺸﺮوع و ﺗﻮﺳﻞ ﻣﻤﻨﻮع‬

‫‪ -1‬ﺗﻮﺳﻞ ﻣﺸﺮوع‪:‬‬

‫آن ﺗﻮﺳﻞ ﺟﺴﺘﻦ ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎ وﺳﺎﯾﻞ ﺻﺤﯿﺢ و ﻣﻮرد ﻗﺒـﻮل ﺷـﺮﯾﻌﺖ اﺳـﺖ‪ .‬راه ﺻـﺤﯿﺢ و‬

‫درﺳﺖ ﺑﺮاي ﺷﻨﺎﺧﺖ آن ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺑﻪ ﮐﺘـﺎب و ﺳـﻨﺖ و ﺷـﻨﺎﺧﺖ آﻧﭽـﻪ در ﻣـﻮرد آن وارد ﺷـﺪه‬

‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭘﺲ آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ ﺑﺮ آن دﻻﻟﺖ دارد آن وﺳﯿﻠﻪ ﻣﺸﺮوع و از ﺟﻤﻠﻪ‬

‫ﺗﻮﺳﻞ ﻣﺸﺮوع ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﯽآﯾﺪ و ﺳﻮاي آن ﻫﺮﭼﻪ ﮐﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﻮﺳﻞ ﻣﻤﻨﻮع اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ 1‬ﺗﻔﺴﯿﺮ اﺑﻦ ﮐﺜﯿﺮ )‪.(50 / 2‬‬

‫‪ 2‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺮﻗﻢ )‪ .(3030‬وﺻﺤﯿﺢ اﻟﺒﺨﺎري رﻗﻢ )‪.(4714‬‬

‫‪66‬‬

‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﭘﺮﺗﻮ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬

‫ﺗﻮﺳﻞ ﻣﺸﺮوع ﺗﺤﺖ ﺳﻪ ﻧﻮع ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪي ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬ ‫ﺍﻭﻝ ﺍﻳﻨﻜﻪ‪ :‬ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ اﺳﻤﯽ از اﺳﻢﻫﺎي ﻧﯿﮑـﻮ ﯾـﺎ ﺻـﻔﺘﯽ از ﺻـﻔﺖﻫـﺎي‬

‫ﻋﻈﯿﻢ و ﺑﺰرﮔﺶ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ اﯾﻨﮑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎن در دﻋﺎﯾﺶ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪا ﻣﻦ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﺗـﻮ رﺣﻤـﺎن و‬

‫رﺣﯿﻢ ﻫﺴﺘﯽ از ﺗﻮ ﻋﺎﻓﯿﺖ و ﺳﻼﻣﺘﯽ را ﻣﯽﺧﻮاﻫﻢ‪ .‬ﯾﺎ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪا ﺑـﻪ ﺧـﺎﻃﺮ رﺣﻤـﺖ ﺗـﻮ‬

‫ﮐﻪ ﻫﻤﻪ ﭼﯿﺰ را در ﺑﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﯽﺧﻮاﻫﻢ ﮐﻪ ﻣﺮا ﺑﺒﺨﺸﯽ و ﺑﻪ ﻣـﻦ رﺣـﻢ ﮐﻨـﯽ و دﻋﺎﻫـﺎﯾﯽ از اﯾـﻦ‬ ‫ﻗﺒﯿﻞ‪.‬‬

‫َّ ۡ َ ٓ‬ ‫دﻟﯿﻞ ﺑﺮ ﻣﺸﺮوﻋﯿﺖ اﯾﻦ ﻧﻮع ﺗﻮﺳﻞ اﯾﻦ ﺳﺨﻦ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬و ِ�ِ ٱ� ۡس َما ُء‬ ‫ُۡ ۡ َ ٰ َ ۡ‬ ‫ٱ�س‬ ‫� فٱد ُعوهُ ب ِ َهاۖ﴾ ]اﻷﻋﺮاف‪» .[١٨٠ :‬و ﺑﺮاي ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﺎمﻫﺎي ﻧﯿﮑﻮﺳﺖ ﭘﺲ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ آنﻫﺎ‬

‫او را ﺑﺨﻮاﻧﯿﺪ«‪.‬‬

‫ﺩﻭﻡ ﺍﻳﻨﻜﻪ‪ :‬ﺗﻮﺳﻞ ﺟﺴﺘﻦ ﺑﻪ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﻋﻤﻞ ﺻـﺎﻟﺤﯽ ﮐـﻪ ﺑﻨـﺪه اﻧﺠـﺎم داده اﺳـﺖ‪.‬‬

‫ﻣﺎﻧﻨﺪ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﮕﻮﯾﺪ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪا ﺑﺨﺎﻃﺮ اﯾﻤﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑـﻪ ﺗـﻮ دارم‪ ،‬ﻣﺤﺒﺘـﯽ ﮐـﻪ ﺑـﻪ ﺗـﻮ دارم‪ ،‬ﺑـﻪ ﺧـﺎﻃﺮ‬

‫ﺗﺒﻌﯿﺖ از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮت ﻣﺮا ﺑﺒﺨﺶ ﯾﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﮕﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﺮوردﮔﺎرا ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻣﺤﺒﺘﯽ ﮐﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮت‬ ‫ﻣﺤﻤﺪ ج دارم از ﺗﻮ ﻣﯽﺧﻮاﻫﻢ ﮐﻪ در ﮐﺎرم ﻓـﺮج و ﮔﺸﺎﯾﺸـﯽ ﺑﻔﺮﻣـﺎﯾﯽ ﯾـﺎ ادﻋـﺎ ﮐﻨﻨـﺪه ﻋﻤـﻞ‬

‫ﺻﺎﻟﺤﯽ را ذﮐﺮ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺻﺎﺣﺐ ﺣﺎل ﺑﺎ ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ آن ﺑﻪ ﺳﻮي ﭘﺮوردﮔﺎرش درﺧﻮاﺳﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‬

‫ﻣﺎﻧﻨﺪ داﺳﺘﺎن ﺳﻪ ﻧﻔﺮ داﺧﻞ ﻏﺎر ﮐﻪ ذﮐﺮ آن ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ‪.‬‬

‫َّ َ َ ُ ُ َ َ َّ َ ٓ َّ َ ٓ‬ ‫و دﻟﯿﻞ ﺑﺮ ﻣﺸﺮوﻋﯿﺖ آن اﯾﻦ ﺳﺨﻦ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ٱ�ِين �قولون ر�نا إِ�نا‬ ‫َء َام َّنا فَٱ ۡغ ِف ۡر َ�َا ُذنُ َ‬ ‫و� َنا َوق َِنا َع َذ َ‬ ‫اب ٱ�َّارِ ‪] ﴾١٦‬آل ﻋﻤﺮان‪» .[١٦ :‬ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‬

‫ﭘﺮوردﮔﺎرا ﻣﺎ اﯾﻤﺎن آوردﯾﻢ ﭘﺲ ﮔﻨﺎﻫﺎن ﻣﺎ را ﺑﺒﺨﺶ و ﻣﺎ را از ﻋﺬاب آﺗﺶ دور ﺑﮕﺮدان« و‬ ‫َ َّ َ ٓ َ َ َّ َ ٓ َ َ ۡ َ َ َّ َ ۡ َ َّ ُ َ َ ۡ ُ ۡ َ َ َ َّ‬ ‫ل�هد َ‬ ‫ِين ‪]﴾٥٣‬آلﻋﻤﺮان‪.[53:‬‬ ‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ر�نا ءامنا بِما أنزلت وٱ�بعنا ٱلرسول فٱ�تبنا مع ٱ ٰ ِ‬ ‫»ﭘﺮوردﮔﺎرا ﻣﺎ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻧﺎزل ﮐﺮدي اﯾﻤﺎن آوردﯾﻢ و از ﻓﺮﺳﺘﺎدهات ﺗﺒﻌﯿﺖ ﻧﻤﻮدﯾﻢ ﭘﺲ ﻣﺎ را از‬

‫ﺷﻬﺎدت دﻫﻨﺪﮔﺎن ﺑﻨﻮﯾﺲ«‪.‬‬

‫و از ﺟﻤﻠﻪ آن داﺳﺘﺎن آن ﺳﻪ ﻧﻔﺮ داﺧﻞ ﻏﺎر اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﻤﺮك رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐـﻪ‬ ‫َْ َ​َ َُ َ​َ‬ ‫َ َ ََْ ُ‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬از رﺳﻮل اﷲ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﻪ وﺳﻠﻢ ﺷﻨﯿﺪم ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑَيﻨ َﻤﺎ ﺛﻼﺛﺔ �ﻔ ٍﺮ ِم َّﻤ ْﻦ ﺎﻛن �ﺒﻠ� ْﻢ‬

‫ﻓﺼﻞ اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ‬

‫‪67‬‬

‫َ َ‬ ‫َّ ُ َ َّ‬ ‫َ ْ ُ َ ْ َ َ َُ ْ َ َ ٌ َ​َ​َ ْ َ َ َ َْ َ​َ َ َْ ْ َ َ َ َ ْ ُ ُ ْ َ ْ‬ ‫ا� ﻳَﺎ ﻫ ُﺆﻻ ِء‬ ‫و‬ ‫ﻪ‬ ‫ﻧ‬ ‫إ‬ ‫ﺾ‬ ‫ﻌ‬ ‫ِ‬ ‫�ﻤﺸﻮن ِإذ أﺻﺎ�ﻬﻢ ﻣﻄﺮ ﻓﺄووا ِإﻰﻟ ﺎﻏ ٍر ﻓﺎ�ﻄﺒﻖ ﻋﻠﻴ ِﻬﻢ �ﻘﺎل �ﻌﻀﻬﻢ ِﺒﻟ ٍ ِ‬ ‫َ​َ َ‬ ‫ْ ُ ْ َ َ ْ َ ُ َ َّ ُ َ ْ َ َ َ‬ ‫َ ُْ‬ ‫ٌ‬ ‫ُ ْ َّ ِّ ْ ُ َ َ ْ ُ ُ ُّ َ ُ‬ ‫َ‬ ‫اﺣـﺪ‬ ‫و‬ ‫ـﺎل‬ ‫ﻘ‬ ‫�‬ ‫ﻪ‬ ‫ﻴـ‬ ‫�‬ ‫ق‬ ‫ِ‬ ‫ﻻ �ﻨ ِﺠﻴ�ﻢ ِإﻻ الﺼﺪق ﻓﻠﻴﺪع ﻞﻛ رﺟ ٍﻞ ِﻣﻨ�ﻢ ﺑِﻤﺎ �ﻌﻠﻢ �ﻧﻪ ﻗﺪ ﺻـﺪ ِ ِ‬ ‫ْ َ ُ ٍّ َ َ َ َ َ َ ُ َ ِّ‬ ‫َ​َ‬ ‫ْ ُ ْ َّ ُ َّ ْ ُ ْ َ َ ْ َ ُ َ َّ ُ َ َ َ ٌ َ‬ ‫ﻰﻠﻋ ﻓَ َ‬ ‫ﺐ َوﺗ َﺮ�ـﻪ َو��‬ ‫ـﺮ ٍق ِﻣـﻦ أرز ﻓـﺬﻫ‬ ‫� َﻋ ِﻤﻞ ِﻲﻟ‬ ‫ِﻣﻨﻬﻢ الﻠﻬﻢ ِإن ﻛﻨﺖ �ﻌﻠﻢ �ﻧﻪ ﺎﻛن ِﻲﻟ أ ِﺟ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ ْ ُ َ َ َ ْ َ َ َ َ َ ْ ُ ُ َ َ َ ْ ْ ِّ ْ َ َ ْ ُ ْ ُ َ َ ً َ َّ ُ َ َ ْ ُ ُ ْ‬ ‫ﺐ أﺟ َﺮ ُه‬ ‫�ﻤﺪت ِإﻰﻟ ذلِﻚ اﻟﻔﺮ ِق ﻓﺰر�ﺘﻪ ﻓﺼﺎر ِﻣﻦ أم ِﺮهِ �� اﺷﺮﺘ�ﺖ ِﻣﻨﻪ �ﻘﺮا و�ﻧﻪ أﺗ ِﺎ� �ﻄﻠ‬ ‫ْ َ َ َ َ ٌ ْ َ ُ ٍّ َ ُ ْ ُ َ ُ ْ ْ َ‬ ‫َ ُ ْ ُ َُ ْ ْ َ ْ َ َْ َ َ ْ َ َ َ‬ ‫َّ‬ ‫اﺒﻟﻘ ِﺮ ﻓ ُﺴﻘ َﻬﺎ �ﻘﺎل ِﻲﻟ ِإ� َﻤﺎ ِﻲﻟ ِﻋﻨﺪك ﻓﺮق ِﻣﻦ أرز �ﻘﻠﺖ ﻪﻟ اﻋ ِﻤﺪ ِإﻰﻟ‬ ‫�ﻘﻠﺖ ﻪﻟ اﻋ ِﻤﺪ ِإﻰﻟ ﺗِﻠﻚ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ِّ‬ ‫ْ َ ْ َ َ َ َّ َ ْ َ َ َ َ َ َ َ َ َ ْ ُ ْ َ َ ْ َ‬ ‫َ​َ ُ َ َ‬ ‫َ ْ َ َ​َ ْ‬ ‫ﺖ ذلِﻚ ِﻣ ْﻦ ﺧﺸيَ ِﺘﻚ �ﻔ ِّﺮج‬ ‫ﺖ �ﻌﻠ ُﻢ �� �ﻌﻠ‬ ‫ﺗِﻠﻚ اﺒﻟﻘ ِﺮ ﻓ ِﺈ�ﻬﺎ ِﻣﻦ ذلِﻚ اﻟﻔﺮ ِق ﻓﺴﺎ�ﻬﺎ ﻓ ِﺈن ﻛﻨ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ َ َ ْ َ‬ ‫َ َّ َ ْ َ َ ْ ‪َ َ ُ َّ ُ ْ َ َ ْ ْ َّ ُ َّ ُ َ ْ َ َ َ ُ َ ْ َّ ْ ُ ْ َ ١‬‬ ‫ﺎن‬ ‫ان ﺷـﻴﺨ ِ‬ ‫�ﻨﺎ ﻓﺎ�ﺴﺎﺣﺖ �ﻨﻬﻢ الﺼﺨﺮة �ﻘﺎل اﻵﺧﺮ الﻠﻬﻢ إِن ﻛﻨﺖ �ﻌﻠﻢ �ﻧﻪ ﺎﻛن ِﻲﻟ أﺑـﻮ ِ‬ ‫َ َ َ ُ‬ ‫َ​َْ َ ْ ُ َ َْ َ ًََْ َ ْ ُ َ َ ْ َ َ َ َ​َ ْ‬ ‫َ ُ َّ َ ْ َ َ َ َ َ‬ ‫ﻜﻨْ ُ‬ ‫ﻦﺒ �ﻨ ٍﻢ ِﻲﻟ ﻓﺄ�ﻄﺄت ﻋﻠﻴ ِﻬﻤﺎ ﻴﻟﻠﺔ ﻓ ِﺠﺌﺖ وﻗـﺪ رﻗـﺪا وأﻫ ِـ�‬ ‫�‬ ‫آ‬ ‫ﺖ‬ ‫ان ﻓ‬ ‫ِ‬ ‫ﻛ ِﺒ� ِ‬ ‫ﻴﻬﻤﺎ ﻞﻛ ﻴﻟﻠ ٍﺔ ﺑِﻠ ِ‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ ُ ْ‬ ‫َ‬ ‫ﺮﺸ َ‬ ‫ﻮع ﻓﻜﻨْ ُ‬ ‫ـﻮ َ‬ ‫ـب أﺑَ َ‬ ‫ﺖ ﻻ أ ْﺳﻘﻴﻬ ْﻢ َﺣ َّﻰﺘ � َ ْ َ‬ ‫َو ِ�ﻴَ ِﺎﻲﻟ �ﺘَ َﻀﺎﻏ ْﻮ َن ِﻣ ْﻦ اﺠﻟ ُ ِ‬ ‫ـﺖ أن أوﻗِﻈ ُﻬ َﻤـﺎ‬ ‫اي ﻓﻜ ِﺮﻫ‬ ‫ِ ِ‬ ‫َ َ ْ ُ َ ْ َ َ َ ُ َ َ َ ْ َ َّ َ ْ َ َ َ َ ْ َ َ ْ َ ْ َ ُ َ َّ َ َ َ ْ َ ْ ُ َ ْ ُ ْ َ َ ْ َ َ ِّ‬ ‫ﺖ �ﻌﻠ ُﻢ ��‬ ‫ﻜﻨﺎ لِﺮﺸ� ِﺘ ِﻬﻤﺎ ﻓﻠﻢ أزل أ�ﺘ ِﻈﺮ ﺣﻰﺘ ﻃﻠﻊ اﻟﻔﺠﺮ ﻓ ِﺈن ﻛﻨ‬ ‫و� ِﺮﻫﺖ أن أد�ﻬﻤﺎ ﻓيﺴﺘ ِ‬ ‫َ​َ َ‬ ‫َ َ ْ ُ َ َ ْ َ ْ َ َ َ َ ِّ ْ َ َّ َ ْ َ َ ْ َ ْ ُ ْ َّ ْ‬ ‫ﺨ َﺮ ُة َﺣ َّﻰﺘ َ� َﻈ ُﺮوا إ َﻰﻟ َّ‬ ‫الﺴ َﻤﺎ ِء �ﻘـﺎل‬ ‫�ﻌﻠﺖ ذلِﻚ ِﻣﻦ ﺧﺸي ِﺘﻚ �ﻔﺮج �ﻨﺎ ﻓﺎ�ﺴﺎﺣﺖ �ﻨﻬﻢ الﺼ‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫َ َّ َ ِّ َ َ ْ ُ َ َ ْ‬ ‫ﺖ َ� ْﻌﻠَ ُﻢ َ�ﻧَّ ُﻪ َﺎﻛ َن ﻲﻟ ْا�ﻨَ ُﺔ َ� ٍّﻢ ﻣ ْﻦ أَ َﺣ ِّ‬ ‫ْاﻵ َﺧ ُﺮ الﻠَّ ُﻬ َّﻢ إ ْن ُﻛﻨْ َ‬ ‫ﺐ َّ‬ ‫ﺎس ِإﻲﻟ و�� ر‬ ‫اود� َﻬﺎ � ْﻦ �ﻔ ِﺴ َﻬﺎ‬ ‫اﻨﻟ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ​َ​َ ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ﺖ إ َّﻻ أَ ْن آ�ﻴَﻬﺎ ﺑﻤﺎﺋﺔ دﻳﻨﺎر � َﻄﻠﺒﺘﻬﺎ ﺣ َّﻰﺘ ﻗﺪ ْرت ﻓﺄﺗيﺘﻬﺎ ﺑﻬﺎ ﻓﺪ�ﻌﺘﻬﺎ إﻴﻟْﻬﺎ ﻓﺄﻣﻜﻨت� ﻣ ْ‬ ‫ـﻦ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ​ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﻓﺄﺑ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ٍ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ َ‬ ‫َ ُ َّ‬ ‫َ ْ َ َ َ َّ َ َ ْ ُ َ ْ َ ْ َ ْ َ َ َ َ ْ َّ َّ َ‬ ‫ـﺖ َوﺗَ َﺮ� ُ‬ ‫ﺎ� َﻢ إﻻ ﺤﺑَ ِّﻘـﻪ َ� ُﻘ ْﻤ ُ‬ ‫ـﺖ‬ ‫�ﻔ ِﺴﻬﺎ ﻓﻠﻤﺎ �ﻌﺪت �� ِرﺟﻠﻴﻬﺎ �ﻘﺎﻟﺖ اﺗ ِﻖ ا� َوﻻ �ﻔﺾ اﺨﻟ ِ ِ ِ‬ ‫ْ َ َ َ َ ْ ُ ْ َ َ ْ َ ُ َ ِّ َ َ ْ ُ َ َ‬ ‫ْ َ ْ َ َ َ َ ِّ ْ َ َّ َ َ َّ َ َّ ُ َ ْ‬ ‫ا� �ـﻨ ُﻬ ْﻢ‬ ‫ﺖ ذلِﻚ ِﻣـﻦ ﺧﺸـي ِﺘﻚ �ﻔـﺮج �ﻨـﺎ �ﻔـﺮج‬ ‫ﺎر ﻓ ِﺈن ﻛﻨﺖ �ﻌﻠﻢ �� �ﻌﻠ‬ ‫ال ِﻤﺎﺋﺔ ِدﻳﻨ ٍ‬ ‫َ َ‬ ‫ﻓﺨ َﺮ ُﺟﻮا« ‪» ٢‬ﺳﻪ ﻧﻔﺮ از اﻣﺖﻫﺎي ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺑﺮاه اﻓﺘﺎدﻧﺪ در ﺣﺎﻟﯿﮑﻪ ﺑﺎران ﻣﯽﺑﺎرﯾﺪ ﺑﻪ ﻏـﺎري رﻓﺘﻨـﺪ‪.‬‬ ‫ﻧﺎﮔﻬﺎن‪ ،‬ﺳﻨﮓ ﺑﺰرﮔﯽ از ﻗﻠﮥ ﮐﻮه‪ ،‬ﺳﺮازﯾﺮ ﺷﺪ و دﻫﺎﻧﮥ ﻏﺎر را ﮐﺎﻣﻼً ﻣﺴﺪود ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺑـﻪ ﯾﮑـﺪﯾﮕﺮ‬

‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ راه ﻧﺠﺎﺗﯽ از اﯾﻦ ﺳﻨﮓ‪ ،‬وﺟﻮد ﻧﺪارد ﻣﮕﺮ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﻪ اﻋﻤـﺎل ﻧﯿـﮏ ﺧـﻮد‪،‬‬

‫ﻣﺘﻮﺳﻞ ﺷﺪه و از ﺧﺪا ﺑﺨﻮاﻫﯿﻢ )ﺗﺎ ﻣﺎ را ﻧﺠﺎت دﻫﺪ(‪ .‬ﯾﮑﯽ از آﻧﺎن‪ ،‬دﺳـﺖ ﺑـﻪ دﻋـﺎ ﺑﺮداﺷـﺖ و‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﺮوردﮔﺎرا! ﻣﯽداﻧﯽ ﮐﻪ ﻣﻦ ﮐﺎرﮔﺮي داﺷﺘﻢ ﮐـﻪ ﺑـﺮ ﭘﯿﻤﺎﻧـﻪاي از ﺑـﺮﻧﺞ ﮐـﺎر ﻣـﯽﮐـﺮد و‬

‫ﺑﺪون درﯾﺎﻓﺖ ﻣﺰد رﻓﺖ‪ .‬ﻣﻦ ﭘﯿﻤﺎﻧﻪ ﺑﺮﻧﺞ را ﺑﺮاﯾﺶ ﮐﺎﺷﺘﻢ و از ﺛﻤﺮه آن ﮔﺎوي ﺑـﺮاﯾﺶ ﺧﺮﯾـﺪم‬ ‫‪ 1‬ﻓﺎﻧﻔﺮﺟﺖ ﺷيﺌﺎ ﻻ �ﺴﺘﻄﻴﻌﻮن اﺨﻟﺮوج ﻣﻨﻪ‪ ،‬ﻛﻤﺎ ﻲﻓ ﺣﺪﻳﺚ ﺳﺎلﻢ‪.‬‬ ‫‪ 2‬ﺻﺤﯿﺢ اﻟﺒﺨﺎري ﺑﺮﻗﻢ )‪.(3465‬‬

‫‪68‬‬

‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﭘﺮﺗﻮ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬

‫ﭘﺲ از ﻣﺪﺗﯽ‪ ،‬آن ﮐﺎرﮔﺮ ﻧﺰد ﻣﻦ آﻣﺪ و ﻣﺰدش را ﺧﻮاﺳﺖ‪ .‬ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﺑﻪ ﺳﻮي آن ﮔﺎو ﺑـﺮو از آنِ‬

‫ﺗﻮﺳﺖ‪ .‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ ﻓﻘﻂ ﭘﯿﻤﺎﻧﻪاي ﺑﺮﻧﺞ از ﺗﻮ ﻃﻠﺐ دارم‪ .‬ﺑﻪ او ﮔﻔـﺘﻢ‪ :‬ﺑـﺮاي ﺗـﻮ از آن ﭘﯿﻤﺎﻧـﻪ آن‬ ‫ﮔﺎو را ﺧﺮﯾﺪم‪ .‬او آن را ﺑﺎ ﺧﻮد ﺑﺮد‪ .‬ﭘﺮوردﮔـﺎرا! اﮔـﺮ اﯾـﻦ ﮐـﺎر را ﺑﺨـﺎﻃﺮ ﺗـﺮس از ﺗـﻮ اﻧﺠـﺎم‬

‫دادهام‪ ،‬ﻣﺎ را از اﯾﻦ ﮔﺮﻓﺘﺎري ﻧﺠﺎت ﺑﺪه‪ .‬آﻧﮕﺎه‪ ،‬ﺳـﻨﮓ‪ ،‬از دﻫﺎﻧـﮥ ﻏـﺎر‪ ،‬ﮐﻤـﯽ ﮐﻨـﺎر رﻓـﺖ اﻣـﺎ‬ ‫ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺑﯿﺮون ﺑﺮوﻧﺪ‪ .‬دﯾﮕﺮي ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪا ﻣﯽداﻧﯽ ﮐﻪ ﭘﺪر و ﻣﺎدرم ﺳﺎﻟﺨﻮرده ﺑﻮدﻧﺪ و‬

‫ﻣﻦ ﻫﺮ ﺷﺐ ﺑﻪ آنﻫﺎ ﺷﯿﺮ ﻣﯽدادم‪ .‬ﺷﺒﯽ‪ ،‬ﺑﺨﺎﻃﺮ ﮐﺎري‪ ،‬دﯾـﺮ ﺑـﻪ ﺧﺎﻧـﻪ ﺑﺮﮔﺸـﺘﻢ و ﻗﺒـﻞ از اﯾﻨﮑـﻪ‬

‫ﺧــﺪﻣﺖ واﻟــﺪﯾﻨﻢ ﺑﺮﺳــﻢ‪ ،‬آنﻫــﺎ ﺧــﻮاب رﻓﺘــﻪ ﺑﻮدﻧــﺪ‪ .‬و اﻫــﻞ و ﻋﯿــﺎﻟﻢ از ﮔﺮﺳــﻨﮕﯽ ﺑــﻪ ﺧــﻮد‬ ‫ﻣﯽﭘﯿﭽﯿﺪﻧﺪ و ﺑﻪ اﻫﻞ ﺧﺎﻧﻪام ﭼﯿﺰي ﻧﺪادم ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﭘﺪر و ﻣﺎدرم از آن ﺧﻮردﻧـﺪ‪ .‬ﻧﺎﭘﺴـﻨﺪ داﻧﺴـﺘﻢ‬

‫ﮐﻪ آنﻫﺎ ﮔﺮﺳﻨﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ داﻧﺴﺘﻢ ﮐﻪ آنﻫﺎ )ﭘﺪر و ﻣﺎدر( را از ﺧـﻮاب ﺑﯿـﺪار ﻧﻤـﺎﯾﻢ ﺑـﺮاي‬ ‫ﻧﻮﺷﯿﺪن آنﻫﺎ ﻣﻨﺘﻈﺮ ﺷﺪم ﺗﺎ ﻫﻨﮕـﺎم ﺻـﺒﺢ ﮐـﻪ آنﻫـﺎ ﺑﯿـﺪار ﺷـﺪﻧﺪ‪ ،‬آن ﺷـﯿﺮ را ﺑـﻪ آﻧـﺎن‪ ،‬دادم‪.‬‬

‫ﭘﺮوردﮔﺎرا! اﮔﺮ اﯾﻦ ﻋﻤﻞ را ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺗﺮس از ﺗﻮ اﻧﺠﺎم دادهام‪ ،‬ﻣﺎ را از اﯾـﻦ ﻣﺼـﯿﺒﺘﯽ ﮐـﻪ ﮔﺮﻓﺘـﺎر‬ ‫آن ﺷﺪهاﯾﻢ‪ ،‬ﻧﺠﺎت ده‪ .‬آﻧﮕﺎه‪ ،‬ﺳﻨﮓ‪ ،‬اﻧﺪﮐﯽ ﺗﮑﺎن ﺧﻮرد اﻣﺎ ﻧﻪ در ﺣـﺪي ﮐـﻪ آﻧـﺎن ﺑﺘﻮاﻧﻨـﺪ از‬

‫ﻏﺎر‪ ،‬ﺑﯿﺮون ﺑﯿﺎﯾﻨﺪ‪ .‬دﯾﮕﺮي ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﺮوردﮔﺎرا! ﺧﻮدت ﻣﯽداﻧﯽ ﮐﻪ ﻣﻦ دﺧﺘﺮ ﻋﻤﻮﯾﯽ داﺷـﺘﻢ ﮐـﻪ‬

‫او را از ﻫﻤﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ دوﺳﺖ داﺷﺘﻢ‪ .‬ﺧﻮاﺳﺘﻢ ﺑﺎ او زﻧﺎ ﮐﻨﻢ وﻟﯽ اﻣﺘﻨﺎع ورزﯾﺪ‪ .‬ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﻧﯿﺎز ﺑـﻪ ﺻـﺪ‬

‫دﯾﻨﺎر ﭘﯿﺪا ﮐﺮد و ﻧﺰد ﻣﻦ آﻣﺪ‪ .‬ﭘﺲ آن ﮐﺎر را از او ﺧﻮاﺳﺘﻢ ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﺑﺮ او ﺗﺴﻠﻂ ﭘﯿﺪا ﮐـﺮدم‪.‬‬ ‫ﭘﻮل را ﺑﻪ او دادم و او را ﺑﻪ آن ﮐﺎر وادار ﮐﺮدم ﭘﺲ ﺑﺮ او ﻣﺴﻠﻂ ﺷﺪم ﺑﻄﻮري ﮐﻪ ﺑﯿﻦ دو ﭘﺎﯾﺶ‬

‫ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻢ و ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم آن ﻋﻤﻞ‪ ،‬آﻣﺎده ﺷﺪم‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪ :‬از ﺧﺪا ﺑﺘﺮس ﺷﮑﺴﺘﻦ اﯾﻦ ﮔﻮﻫﺮ ﻋﻔﺖ‪،‬‬

‫ﺑﺮ ﺗﻮ ﺣﺮام اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻦ از اﻧﺠﺎم آن ﻋﻤﻞ‪ ،‬ﻣﻨﺼﺮف ﺷﺪم‪ .‬و ﺻـﺪ دﯾﻨـﺎر را ﺑـﻪ او ﺑﺨﺸـﯿﺪم و از او‬

‫ﺟﺪا ﺷﺪم‪ .‬ﭘﺮوردﮔﺎرا! اﮔﺮ اﯾﻦ ﮐﺎر‪ ،‬ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺗـﺮس از ﺗـﻮ ﺑـﻮده اﺳـﺖ‪ ،‬ﻣـﺎ را از اﯾـﻦ ﮔﺮﻓﺘـﺎري‪،‬‬ ‫ﻧﺠﺎت ﺑﺪه‪ .‬آﻧﮕﺎه‪ ،‬ﺳﻨﮓ‪ ،‬از دﻫﺎﻧﮥ ﻏﺎر‪ ،‬ﮐﻨﺎر رﻓﺖ و آنﻫﺎ ﺑﯿﺮون رﻓﺘﻨﺪ«‪.‬‬

‫ﺳﻮﻡ ﺍﻳﻨﻜﻪ‪ :‬ﺗﻮﺳﻞ ﺟﺴﺘﻦ ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ دﻋﺎي ﻣﺮد ﺻﺎﻟﺢ ﮐﻪ اﻣﯿﺪ ﺑـﻪ اﺟﺎﺑـﺖ دﻋـﺎي‬

‫او ﻣﯽرود ﻣﺎﻧﻨﺪ اﯾﻨﮑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﯽ ﭘﯿﺶ ﻣﺮدي ﻣﯽرود ﮐـﻪ در او ﻧﯿﮑﻮﮐـﺎري‪ ،‬ﺗﻘـﻮا و ﻣﺤﺎﻓﻈـﺖ و‬

‫ﻓﺼﻞ اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ‬

‫‪69‬‬

‫ﻣﺎﻧﺪﮔﺎر در ﻃﺎﻋﺖ و ﻋﺒﺎدت ﭘﺮوردﮔﺎر را ﻣﯽﺑﯿﻨﺪ از او ﻣﯽﺧﻮاﻫﺪ ﮐـﻪ ﺑـﻪ ﺳـﻮي ﭘﺮوردﮔـﺎرش‬

‫دﻋﺎ ﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ در ﺳﺨﺘﯽاش ﮔﺸﺎﯾﺸﯽ ﻗﺮار دﻫﺪ و ﮐﺎرش را آﺳﺎن ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬

‫دﻟﯿﻞ ﺑﺮ ﻣﺸﺮوﻋﯿﺖ اﯾﻦ ﻧﻮع‪ ،‬اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺻﺤﺎﺑﻪش از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج درﺧﻮاﺳﺖ ﻣﯽﮐﺮدﻧـﺪ ﮐـﻪ‬

‫ﺑﺮاﯾﺸﺎن ﺑﻄﻮر ﻋﻤﻮم و ﺧﺼﻮص دﻋﺎ ﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫َ َّ َ ُ ً َ َ َ َ ْ َ ْ‬ ‫اﺠﻟ ُ ُﻤ َﻌـﺔ ﻣ ْ‬ ‫ـﻦ‬ ‫در ﺻﺤﯿﺤﯿﻦ از اﻧﺲ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﮏت رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐـﻪ‪» :‬أن رﺟﻼ دﺧﻞ ﻳـﻮم‬ ‫ِ ِ‬ ‫َ ٌ َُْ ُ َ ْ ْ َ‬ ‫َ َ َ َ ْ َْ‬ ‫َ‬ ‫ﺐ ﻓﺎﺳﺘَﻘﺒَﻞ رﺳﻮل اﷲ ﺻ�‬ ‫ﺮﺒ َورﺳﻮل اﷲ ﺻ� اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ ﻗﺎﺋِﻢ �ﻄ‬ ‫ﺑ ٍ‬ ‫ﺎب ﺎﻛن ِوﺟﺎه ال ِﻤﻨ ِ‬ ‫َ ً َ َ َ َ َ ُ َ َّ َ َ َ ْ ْ‬ ‫َ ْ َ َ َ ْ ُّ ُ ُ َ ْ ُ َّ َ ُ َ‬ ‫اﻲﺷ وا�ﻘﻄﻌﺖ الﺴﺒﻞ ﻓﺎدع‬ ‫ا� ﻫﻠﻜﺖ ال َﻤ َﻮ ِ‬ ‫ا� ﻳُ ِﻐﻴثﻨﺎ‬ ‫اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ ﻗﺎﺋِﻤﺎ �ﻘﺎل ﻳﺎ رﺳﻮل ِ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ َ‬ ‫َ َ​َ‬ ‫ُ َّ ْ َ ُ َّ ْ َ ُ َّ ْ َ‬ ‫ـﻢ اﺳـ ِﻘﻨﺎ‬ ‫ﻗﺎل ﻓ َﺮ� َﻊ رﺳﻮل اﷲ ﺻ� اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ ﻳَﺪﻳْ ِﻪ �ﻘﺎل الﻠﻬﻢ اﺳ ِﻘﻨﺎ الﻠﻬﻢ اﺳ ِﻘﻨﺎ الﻠﻬ‬ ‫َ​َ َ​َ َ ً َ​َ َ ًْ َ َ ََْ​َ َ​َْ َ ْ‬ ‫َ َ َ َ ُ َ َ َ َّ‬ ‫الﺴ َﻤﺎء ﻣ ْﻦ َﺳ َ‬ ‫ا� َﻣﺎ ﻧَ َﺮى ﻲﻓ َّ‬ ‫� َﺳﻠ ٍﻊ ِﻣ ْﻦ‬ ‫ﺎب وﻻ ﻗﺰﻋﺔ وﻻ ﺷيﺌﺎ وﻣﺎ ﺑيﻨﻨﺎ و�‬ ‫ﺤ‬ ‫ﻗﺎل أ�ﺲ وﻻ و‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ٍ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ٌ‬ ‫َ ْ َ َ َ َ َ َ َ ْ ْ َ َ َ َ َ ْ ُ ُّ ْ َ َّ َ َ َّ َ ْ َّ َ َ ْ َ َ َ ْ‬ ‫ـت ُ� َّ‬ ‫ـﻢ‬ ‫ار ﻗﺎل �ﻄﻠﻌﺖ ِﻣﻦ وراﺋِ ِﻪ ﺳﺤﺎﺑﺔ ِﻣﺜﻞ اﻟﺮﺘ ِس ﻓﻠﻤﺎ ﺗﻮﺳﻄﺖ الﺴـﻤﺎء اﻧتﺮﺸ‬ ‫�ﻴ ٍ‬ ‫ﺖ وﻻ د ٍ‬ ‫َ ْ َ َ ْ َ َ َ َّ َ َ َ ْ َ َّ ْ َ ًّ ُ َّ َ َ َ َ ُ ٌ ْ َ َ َْ‬ ‫ُْ ُ َ ْ ُ ْ َ‬ ‫ـﺎب ِﻲﻓ اﺠﻟﻤﻌـ ِﺔ الﻤﻘ ِﺒﻠـ ِﺔ‬ ‫أﻣﻄﺮت ﻗﺎل و ِ‬ ‫ا� ﻣﺎ رأ�ﻨﺎ الﺸﻤﺲ ِﺳﺘﺎ �ﻢ دﺧﻞ رﺟﻞ ِﻣﻦ ذلِـﻚ اﺒﻟ ِ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َّ َ‬ ‫ْ‬ ‫ٌ ُ ُ َْ َ ُ ً‬ ‫َ َُ‬ ‫َ‬ ‫ا� ﻫﻠﻜـﺖ‬ ‫ورﺳﻮل اﷲ ﺻ� اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ ﻗﺎﺋِﻢ �ﻄﺐ ﻓﺎﺳﺘﻘﺒﻠﻪ ﻗﺎﺋِﻤﺎ �ﻘـﺎل ﻳـﺎ رﺳـﻮل ِ‬ ‫ْ َ ْ َ ُ َ ْ َ َ َ ْ ُّ ُ ُ َ ْ ُ َّ َ ُ ْ ْ َ َ َ َ‬ ‫َ‬ ‫ا� �ﻤ ِﺴﻜ َﻬﺎ ﻗﺎل ﻓ َﺮ� َﻊ رﺳﻮل اﷲ ﺻ� اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ ﻳَﺪﻳ ْ ِﻪ‬ ‫اﻷمﻮال وا�ﻘﻄﻌﺖ الﺴﺒﻞ ﻓﺎدع‬ ‫َ‬ ‫ُ َّ َ َ َّ ُ َّ َ َ َ ْ َ َ َ َ َ ْ َ َّ ُ َّ َ َ ْ َ َ ْ‬ ‫ْ ْ َ َ​َ‬ ‫اﺠﻟﺒَ َ ْ َ َ ِّ َ‬ ‫ﺖ‬ ‫اب َواﻷو ِدﻳ ِﺔ َوﻣﻨﺎﺑِ ِ‬ ‫�ﻢ ﻗﺎل الﻠﻬﻢ ﺣﻮاﻴﻟﻨﺎ وﻻ ﻋﻠﻴﻨﺎ الﻠﻬﻢ ﻰﻠﻋ اﻵﺎﻛمِ و ِ ِ‬ ‫ﺎل واﻵﺟﺎمِ واﻟﻈﺮ ِ‬ ‫َ َ َ ٌ‬ ‫َّ ْ‬ ‫َّ َ َ َ َ ْ َ َ َ ْ َ َ َ ْ َ َ ْ‬ ‫�ﻚ ﻓَ َﺴﺄَﻟْ ُ‬ ‫ـﻦ َﻣﺎلِـﻚ أَ ُﻫ َ‬ ‫ﺖ أَ� َ َﺲ ْ� َ‬ ‫ـﻮ‬ ‫ﺮﺷ‬ ‫ٍ‬ ‫الﺸﺠ ِﺮ ﻗﺎل ﻓﺎ�ﻘﻄﻌﺖ وﺧﺮﺟﻨﺎ �ﻤ ِﻲﺸ ِﻲﻓ الﺸﻤ ِﺲ ﻗﺎل ِ‬ ‫َّ ُ ْ َ ُ َ َ َ َ ْ‬ ‫الﺮ ُﺟﻞ اﻷ َّول ﻗﺎل ﻻ أد ِري« ‪» ١‬ﻣﺮدي روز ﺟﻤﻌﻪ در ﺣﺎﻟﯿﮑﻪ ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ ج ﻣﺸـﻐﻮل ﺧﻄﺒـﻪ ﺑـﻮد وارد‬ ‫ﻣﺴﺠﺪ ﺷﺪ و ﻣﻘﺎﺑﻞ رﺳﻮل اﷲ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﻪ وﺳﻠﻢ اﯾﺴﺘﺎد و ﮔﻔﺖ‪ :‬اي رﺳﻮل ﺧﺪا داﻣﻬﺎﯾﻤﺎن ﺑﻪ‬ ‫ﻫﻼﮐﺖ رﺳﯿﺪﻧﺪ و راهﻫﺎ از ﺑﯿﻦ رﻓﺘﻨﺪ از ﺧﺪاوﻧﺪ در ﺧﻮاﺳـﺖ ﮐـﻦ ﺑـﺮ ﻣـﺎ ﺑـﺎران ﺑﺒﺎراﻧـﺪ‪ .‬ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ‬ ‫دﺳﺘﺶ را ﺑﻠﻨﺪ ﮐـﺮد و ﻓﺮﻣـﻮد‪ :‬ﺧﺪاوﻧـﺪا ﺑـﺮ ﻣـﺎ ﺑـﺎران ﺑﺒـﺎران‪ ،‬ﭘﺮوردﮔـﺎرا ﺑـﺮ ﻣـﺎ ﺑـﺎران ﺑﺒـﺎران‪،‬‬

‫ﭘﺮوردﮔﺎرا ﺑﺮ ﻣﺎ ﺑﺎران ﺑﺒﺎران‪ .‬اﻧﺲ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻧﻪ در ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﯿﻦ ﻣﺎ و ﻧـﻪ در ﻓﺎﺻـﻠﻪ‬

‫ﻣﺎ ﺗﺎ ﺷﮑﺎف در و در ﻫﯿﭻ ﺟﺎﯾﯽ از آﺳﻤﺎن اﺑﺮي و ﺣﺘﯽ ﻫﯿﭽﯽ ﻧﺒﻮد‪ .‬ﻧﺎﮔﻬﺎن از ﭘﺸـﺖ آن اﺑـﺮي‬

‫ﺑﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﭙﺮ آﺷﮑﺎر ﺷﺪ وﻗﺘﯽ ﺑﻪ وﺳﻂ آﺳﻤﺎن رﺳﯿﺪ ﻣﻨﺘﺸﺮ و ﭘﺨﺶ ﮔﺮدﯾﺪ ﺳﭙﺲ ﺑـﺎران ﺑﺎرﯾـﺪ‪.‬‬ ‫‪ 1‬ﺻﺤﯿﺢ اﻟﺒﺨﺎري ﺑﺮﻗﻢ )‪ ،(1013‬وﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ رﻗﻢ )‪.(897‬‬

‫‪70‬‬

‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﭘﺮﺗﻮ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬

‫ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺷﺶ روز‪ ،‬آﻓﺘﺎب را ﻧﺪﯾﺪﯾﻢ‪) .‬ﯾﻌﻨﯽ ﺑﺎران ﻣﯽﺑﺎرﯾﺪ(‪ .‬ﺳﭙﺲ‪ ،‬در ﺟﻤﻌﻪ‬ ‫ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﻣﺮدي از ﻫﻤﺎن دروازه‪ ،‬وارد ﻣﺴـﺠﺪ ﺷـﺪ و ﻣﻘﺎﺑـﻞ رﺳـﻮل اﷲ ﺻـﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿـﻪ وﺳـﻠﻢ ﮐـﻪ‬

‫ﻣﺸﻐﻮل ﺧﻄﺒﻪ ﺑﻮد‪ ،‬اﯾﺴﺘﺎد و ﮔﻔﺖ‪ :‬دامﻫﺎ ﻫﻼك ﺷﺪﻧﺪ و راهﻫﺎ از ﺑﯿﻦ رﻓﺘﻨﺪ‪ .‬از ﺧﺪا ﺑﺨـﻮاه ﮐـﻪ‬ ‫ﺑﺎران را ﻣﺘﻮﻗﻒ ﺳﺎزد‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪا ج دﺳﺖ ﺑﻪ دﻋﺎ ﺑﺮداﺷﺖ و ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺧـﺪاﯾﺎ! ﺑـﺎران را از روي‬

‫ﻣﺎ ﺑﻪ اﻃﺮاف‪ ،‬ﭘﺮاﮐﻨﺪه ﺳﺎز و آن را ﺑﺮ ﺗﭙﻪﻫﺎ‪ ،‬ﮐﻮهﻫﺎ‪ ،‬درهﻫﺎ و ﻣﺤﻞ روﺋﯿـﺪن درﺧﺘـﺎن‪ ،‬ﻫـﺪاﯾﺖ‬

‫ﻓﺮﻣﺎ‪ .‬راوي ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺑﯽدرﻧﮓ‪ ،‬ﺑﺎران ﻣﺘﻮﻗﻒ ﺷـﺪ و اﺑﺮﻫـﺎ ﭘﺮاﮐﻨـﺪه ﮔﺸـﺘﻨﺪ ﺑﻄﻮرﯾﮑـﻪ ﻫﻨﮕـﺎم‬

‫ﺑﯿﺮون آﻣﺪن از ﻣﺴﺠﺪ‪ ،‬در ﻫﻮاي آﻓﺘﺎﺑﯽ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪﻫﺎﯾﻤﺎن ﺑﺮﮔﺸﺘﯿﻢ‪ .‬ﺷـﺮﯾﮏ ﻣـﯽﮔﻮﯾـﺪ‪ :‬از اﻧـﺲ‬

‫ﭘﺮﺳﯿﺪم‪ :‬آﯾﺎ او ﻫﻤﺎن ﻣﺮد اوﻟﯽ ﺑﻮد؟ ﺟﻮاب داد‪ :‬ﻧﻤﯽداﻧﻢ«‪.‬‬

‫و در ﺻﺤﯿﺤﯿﻦ از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ذﮐﺮ ﻧﻤﻮد ﮐﻪ در اﻣﺖ او ﻫﻔﺘﺎد ﻫﺰار ﻧﻔﺮ ﺑﺪون‬ ‫ُ ْ َّ َ َ َ ْ َ ْ ُ َ َ َ َ َ َ َّ ُ َ َ‬ ‫ـ�ون َوﻻ‬ ‫اﺬﻟﻳـﻦ ﻻ �ﺴـﺮﺘﻗﻮن وﻻ �ﺘﻄ‬ ‫ﺣﺴﺎب و ﻋﺬاب داﺧﻞ ﺑﻬﺸﺖ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬و ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻫﻢ ِ‬ ‫َ‬ ‫ْ َ​َ َ‬ ‫َ ْ َ ُ َ َ َ َ َ ِّ ْ َ َ َ َّ ُ َ َ َ َ ُ َّ َ ُ ْ ُ ْ َ َ َ َ ْ ُ َّ َ ْ َ ْ َ‬ ‫ا� أن � َﻌﻠ ِ� ِﻣـﻨ ُﻬ ْﻢ �ﻘـﺎل‬ ‫ﻳ�ﺘﻮون وﻰﻠﻋ ر� ِﻬﻢ �ﺘﻮ�ﻮن �ﻘﺎم ﻋﺎﻜﺷﺔ �ﻦ ِ�ﺼ ٍﻦ �ﻘﺎل ادع‬ ‫َْ َ ْ‬ ‫أﻧ‬ ‫ﺖ ِﻣﻨ ُﻬ ْﻢ« ‪» ١‬اﯾﺸﺎن ﮐﺴﺎﻧﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ درﺧﻮاﺳﺖ رﻗﯿﻪ ﻧﻤﯽﮐﻨﻨـﺪ ‪ ،٢‬ﻓـﺎل ﺑـﺪ ﻧﻤـﯽزﻧﻨـﺪ‪ ،‬از داغ‬

‫ﮐﺮدن ﭘﺮﻫﯿﺰ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ ‪ ٣‬و ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮ ﺧﺪا ﺗﻮﮐﻞ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﻋﮑﺎﺷﻪ ﺑﻦ ﻣﺤﺼﻦ ﺑﻠﻨﺪ ﺷﺪ و ﮔﻔـﺖ‪ :‬اي‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪا از ﺧﺪا ﺑﺨﻮاه ﮐﻪ ﻣﺮا از آنﻫـﺎ ﻗـﺮار دﻫـﺪ‪ .‬ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮدﻧـﺪ‪ :‬ﺗـﻮ از ﺟﻤﻠـﻪ آنﻫـﺎ‬

‫ﻫﺴﺘﯽ«‪ .‬و از آن ﺟﻤﻠـﻪ ﺳـﺨﻦ ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ ج در ﻣـﻮرد وﯾـﺲ ﻗﺮﻧـﯽ اﺳـﺖ ﮐـﻪ در آن ﻣـﯽﻓﺮﻣﺎﯾـﺪ‪:‬‬ ‫»ﻓﺎﺳﺄلﻮه أن �ﺴﺘﻐﻔﺮ ﻟ�ﻢ« »از او ﺑﺨﻮاﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﺑﺮاﯾﺘﺎن ﻃﻠﺐ اﺳﺘﻐﻔﺎر ﻧﻤﺎﯾﺪ«‪.‬‬

‫و اﯾﻦ ﻧﻮع از ﺗﻮﺳﻞ در زﻣﺎن ﺣﯿﺎت از او درﺧﻮاﺳﺖ دﻋﺎ ﮐﺮده ﻣﯽﺷﻮد اﻣـﺎ ﺑﻌـﺪ از ﻣـﺮﮔﺶ‬

‫ﺟﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴﺖ زﯾﺮا ﺟﺰو ﻋﻤﻞ ﺑﺮاي او ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻧﻤﯽآﯾﺪ‪.‬‬

‫‪ 1‬ﺻﺤﯿﺢ اﻟﺒﺨﺎري ﺑﺮﻗﻢ )‪ ،(5705‬وﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺮﻗﻢ )‪.(218‬‬ ‫‪ 2‬دﻋﺎ ﺧﻮاﻧﺪن ﺑﺮاي ﺑﻬﺒﻮدي را رﻗﯿﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ .‬ﻣﺘﺮﺟﻢ‬ ‫‪ 3‬ﻧﻮﻋﯽ ﻃﺒﺎﺑﺖ اﺳﺖ‪.‬ﻣﺘﺮﺟﻢ‬

‫ﻓﺼﻞ اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ‬

‫‪71‬‬

‫‪ -2‬ﺗﻮﺳﻞ ﻣﻤﻨﻮع‪:‬‬

‫آن ﻣﺘﻮﺳﻞ ﺷﺪن ﺑﻪ ﭼﯿﺰي ﮐﻪ در ﺷﺮﯾﻌﺖ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان وﺳﯿﻠﻪ ﻗﺮار داده ﻧﺸﺪه اﺳﺖ و آن اﻧـﻮاع‬

‫ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ دارد ﮐﻪ ﺧﻄﺮ ﺑﻌﻀﯽ از آنﻫﺎ از دﯾﮕﺮي ﺑﯿﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﮐﻪ از آن ﺟﻤﻠﻪ‪:‬‬

‫‪ -1‬ﺗﻮﺳــﻞ ﻧﻤــﻮدن ﺑــﻪ اﷲ ﺗﻌــﺎﻟﯽ ﺑــﻪ وﺳــﯿﻠﻪ دﻋــﺎي ﺷــﺨﺺ ﻣــﺮده و ﻏﺎﯾــﺐ و درﺧﻮاﺳــﺖ‬ ‫ﻓﺮﯾﺎدرﺳﯽ‪ ،‬رﻓﻊ ﻧﯿﺎز‪ ،‬ﮔﺸﺎﯾﺶ ﺳﺨﺘﯽ و ﻧـﺎرﺣﺘﯽ و ﻣﺎﻧﻨـﺪ اﯾـﻦﻫـﺎ از آنﻫـﺎ‪ .‬اﯾـﻦ ﻧـﻮع از‬

‫ﺷﺮك اﮐﺒﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﺷﺨﺺ را از اﻣﺖ اﺳﻼم ﺧﺎرج ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ -2‬ﺗﻮﺳﻞ ﻧﻤﻮدن ﺑﻪ ﺳﻮي ﺧﺪا ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ اﻧﺠﺎم ﻋﺒﺎدات ﻧﺰد ﻗﺒـﻮر و ﺿـﺮﯾﺤﻪ ﺑـﺎ درﺧﻮاﺳـﺖ‬

‫ﮐﺮدن از ﺧﺪا ﻧﺰد آنﻫﺎ و ﺗﻌﻤﯿﺮ ﮐﺮدن و ﻗﺮاردادن ﭼـﺮاغﻫـﺎ و ﭘـﺮدهﻫـﺎ و ﻣﺎﻧﻨـﺪ آن ﺑـﺮ‬

‫آنﻫﺎ‪ .‬و اﯾﻦ ﻧﻮع از ﺷﺮك اﺻﻐﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻨﺎﻓﯽ ﮐﻤﺎل ﺗﻮﺣﯿﺪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و آن ﮔﺸﺎﯾﺸـﯽ‬

‫ﺑﻪ ﺳﻮي ﺷﺮك اﮐﺒﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -3‬ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﺟﺎه و ﻣﻘﺎم اﻧﺒﯿﺎء و ﺻﺎﻟﺤﺎن و ﻧﺰد ﺧﺪاوﻧﺪ اﯾﻦ ﺣﺮام اﺳﺖ‬ ‫ﺑﻠﮑﻪ آن از ﺟﻤﻠﻪ ﺑﺪﻋﺖﻫﺎي اﯾﺠﺎد ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا ﺗﻮﺳﻠﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ آن را‬ ‫َ ٓ َّ ُ َ َ َ ُ‬ ‫� أذِن ل� ۡمۖ﴾‬ ‫ﺗﺸﺮﯾﻊ ﻧﮑﺮده و ﺑﻪ آن اﺟﺎزه ﻧﺪاده اﺳﺖ‪ .‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ءا‬

‫]ﻳﻮﻧﺲ‪» .[٥٩ :‬آﯾﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ اﺟﺎزه داد«‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺟﺎه و ﻣﻨﺰﻟﺖ ﺻﺎﻟﺤﯿﻦ ﻧﺰد‬ ‫َ َّ‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮاي ﺧﻮد آنﻫﺎ ﻧﺎﻓﻊ اﺳﺖ ﮐﻤﺎ اﯾﻨﮑﻪ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬وأن ل ۡي َس‬ ‫َّ‬ ‫ۡ‬ ‫ل ِ​ِ� َ ٰ‬ ‫�� ِن إِ� َما َس َ ٰ‬ ‫� ‪] ﴾٣٩‬اﻟﻨﺠﻢ‪» .[٣٩ :‬و ﺑﺮاي اﻧﺴﺎن ﺟﺰ آﻧﭽﻪ ﺳﻌﯽ و ﺗﻼش ﻧﻤﻮده‬ ‫اﺳﺖ ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﺪ«‪ .‬اﯾﻦ ﻧﻮع ﺗﻮﺳﻞ در زﻣﺎن ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج و ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻣﻌﺮوف ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺺ‬ ‫ﺑﺮ ﻣﻨﻊ و ﺗﺤﺮﯾﻢ آن از اﻫﻞ ﻋﻠﻢ وﺟﻮد دارد‪.‬‬

‫اﺑﻮﺣﻨﯿﻔﻪ‪ /‬ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﻳ�ﺮه أن ﻳﻘـﻮل اﺪﻟاﻲﻋ‪ :‬أﺳـﺄلﻚ ﺤﺑـﻖ ﻓـﻼن أو ﺤﺑـﻖ أوﻴﻟﺎﺋـﻚ‬ ‫ورﺳﻠﻚ أو ﺤﺑﻖ اﺒﻟﻴﺖ اﺤﻟﺮام واﻤﻟﺸﻌﺮ اﺤﻟﺮام« »ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ ﻣـﯽداﻧـﻢ از اﯾﻨﮑـﻪ دﻋـﺎ ﮐﻨﻨـﺪه ﺑﮕﻮﯾـﺪ‪:‬‬

‫ﺧﺪاوﻧﺪا از ﺗﻮ ﺑﻪ ﺣﻖ ﻓﻼن ﯾﺎ ﺑﺤﻖ دوﺳـﺘﺎﻧﺖ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮاﻧـﺖ ﯾـﺎ ﺑـﻪ ﺣـﻖ ﺑﯿـﺖ اﷲ اﻟﺤـﺮام و ﻣﺸـﻌﺮ‬

‫اﻟﺤﺮام از ﺗﻮ درﺧﻮاﺳﺖ ﻣﯽﮐﻨﻢ«‪.‬‬

‫‪72‬‬

‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﭘﺮﺗﻮ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬

‫د‪ :‬ﺷﺒﻬﺎت و رد آن در ﺑﺎب ﺗﻮﺳﻞ‬

‫ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن اﻫﻞ ﺳﻨﺖ و ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺑﻌﻀﯽ ﺷﺒﻬﺎت و اﻋﺘﺮاﺿﺎت در ﺑﺎب ﺗﻮﺳﻞ وارد ﮐﺮدهاﻧـﺪ ﺗـﺎ‬

‫ﺑﺎ وﺻﻞ ﺷﺪن ﺑﻪ آن ﺑﻪ ﺑﯿﺎﻧﺎت ﺑﺎﻃﻞ ﺧﻮد اﺳﺘﻨﺎد ﮐﻨﻨﺪ و ﻋﻮام ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن را ﺑـﻪ درﺳـﺘﯽ آﻧﭽـﻪ ﺑـﻪ‬ ‫ﺳﻮي آن رﻫﻨﻤﻮن ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ﺑﻪ ﺷـﮏ و ﮔﻤـﺎن اﻧﺪازﻧـﺪ و ﺷـﺒﻬﺎت آنﻫـﺎ از اﯾـﻦ دو اﻣـﺮ ﺧـﺎرج‬

‫ﻧﯿﺴﺖ‪:‬‬

‫ﺍﻭﻝ ﺍﻳﻨﻜﻪ‪ :‬ﺑﻪ اﺣﺎدﯾﺚ ﺿﻌﯿﻒ ﯾﺎ ﻣﻮﺿﻮع اﺳﺘﻨﺎد ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﭘﺮداﺧﺘﻦ ﺑﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ آنﻫﺎ ﻋﺪم‬

‫ﺻﺤﺖ و ﺛﺒﻮت آن را روﺷﻦ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ از آن ﺟﻤﻠﻪ‪:‬‬

‫‪ -1‬ﺣﺪﯾﺚ »ﺗﻮﺳﻠﻮا ﺠﺑﺎ� ﻓﺈن ﺟﺎ� ﻋﻨﺪ اﷲ ﻋﻈﻴﻢ«‪ ،‬أو »إذا ﺳﺄﺘﻟﻢ اﷲ ﻓﺎﺳﺄلﻮه ﺠﺑـﺎ�‬ ‫ﻓﺈن ﺟﺎ� ﻋﻨﺪ اﷲ ﻋﻈﻴﻢ« »ﺑـﻪ ﺟـﺎه ﻣـﻦ ﺗﻮﺳـﻞ ﺟﻮﯾﯿـﺪ ﮐـﻪ ﺟـﺎه و ﻣﻨﺰﻟـﺖ ﻣـﻦ ﻧـﺰد‬

‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺰرگ اﺳﺖ« ﯾﺎ »اﮔﺮ از ﺧﺪاوﻧﺪ درﺧﻮاﺳﺖ ﻧﻤﻮدﯾﺪ ﭘـﺲ ﺑـﻪ وﺳـﯿﻠﻪ ﺟـﺎه ﻣـﻦ‬ ‫درﺧﻮاﺳﺖ ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ زﯾﺮا ﺟﺎه ﻣﻦ ﻧﺰد ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺰرگ اﺳﺖ«‪ .‬اﯾـﻦ ﺣـﺪﯾﺚ ﺑﺎﻃـﻞ اﺳـﺖ و‬ ‫ﻫﯿﭻ ﯾﮏ از اﻫﻞ ﻋﻠﻢ آن را رواﯾﺖ ﻧﮑﺮدهاﻧﺪ و در ﮐﺘﺎبﻫﺎي ﺣﺪﯾﺚ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪.‬‬

‫‪ -2‬ﺣﺪﯾﺚ »إذا أﻋﻴﺘ�ﻢ اﻷمﻮر ﻓﻌﻠﻴ�ﻢ ﺑﺄﻫﻞ اﻟﻘﺒﻮر«‪ ،‬أو »ﻓﺎﺳـﺘﻐﻴﺜﻮا ﺑﺄﻫـﻞ اﻟﻘﺒـﻮر«‬ ‫»ﻫﺮﮔﺎه ﮐﺎرﻫﺎ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺳﺨﺖ و دﺷﻮار ﮔﺮدﯾﺪﻧﺪ از اﻫﻞ ﻗﺒﻮر ﮐﻤﮏ ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ« ﯾﺎ »ﺑﻪ اﻫﻞ‬

‫ﻗﺒﻮر اﺳﺘﻐﺎﺛﻪ و ﻓﺮﯾﺎدرﺳﯽ ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ«‪ .‬و اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ ﺑﻪ اﺗﻔﺎق ﻋﻠﻤﺎ دروغ و اﻓﺘﺮاﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ‬ ‫ﺑﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺑﺴﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -3‬ﺣﺪﯾﺚ »لﻮ أﺣﺴﻦ أﺣﺪ�ﻢ ﻇﻨﻪ ﺤﺑﺠﺮ ﻨﻟﻔﻌﻪ« »اﮔﺮ ﮔﻤﺎن ﺷﻤﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺳﻨﮕﯽ ﺧﻮب‬

‫ﺑﺎﺷﺪ آن ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻧﻔﻊ ﻣﯽرﺳﺎﻧﺪ« و اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ ﺑﺎﻃـﻞ اﺳـﺖ و ﻧﻘـﺾ ﮐﻨﻨـﺪه دﯾـﻦ اﺳـﻼم‬ ‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻌﻀﯽ از ﻣﺸﺮﮐﯿﻦ وﺿﻊ ﮐﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ -4‬ﺣﺪﯾﺚ »ﻤﻟﺎ اﻗﺮﺘف آدم اﺨﻟﻄﻴﺌﺔ ﻗﺎل‪ :‬ﻳﺎ رب أﺳﺄلﻚ ﺤﺑﻖ �ﻤﺪ ﻤﻟﺎ ﻏﻔﺮت ﻲﻟ‪ ،‬ﻓﻘـﺎل‪ :‬ﻳـﺎ‬ ‫آدم و�ﻴﻒ ﻋﺮﻓﺖ �ﻤﺪا ولﻢ أﺧﻠﻘﻪ؟ ﻗﺎل‪ :‬ﻳﺎ رب ﻤﻟﺎ ﺧﻠﻘﺘ� ﺑﻴﺪك وﻧﻔﺨـﺖ ﻲﻓ ﻣـﻦ‬ ‫روﺣﻚ رﻓﻌﺖ رأﻲﺳ ﻓﺮأﻳﺖ ﻲﻠﻋ ﻗﻮاﺋﻢ اﻟﻌـﺮش مﻜﺘﻮ�ـﺎ‪ :‬ﻻ � إﻻ اﷲ �ﻤـﺪ رﺳـﻮل‬

‫ﻓﺼﻞ اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ‬

‫‪73‬‬

‫اﷲ‪ ،‬ﻓﻌﻠﻤﺖ أﻧﻚ لﻢ ﺗﻀﻒ إﻲﻟ اﺳﻤﻚ إﻻ أﺣﺐ اﺨﻟﻠﻖ إﻴﻟﻚ‪ ،‬ﻓﻘﺎل‪ :‬ﻏﻔﺮت لﻚ ولﻮﻻ‬ ‫�ﻤﺪ ﻣﺎ ﺧﻠﻘﺘﻚ« ‪» ١‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ آدم ﮔﻨﺎه ﮐـﺮد ﮔﻔـﺖ‪ :‬ﯾـﺎ رب ﺑـﻪ ﺣـﻖ ﻣﺤﻤـﺪ از ﺗـﻮ‬

‫ﻣﯽﺧﻮاﻫﻢ ﮐﻪ ﻣﺮا ﺑﺒﺨﺸﯽ‪ .‬ﺧﺪاوﻧـﺪ ﮔﻔـﺖ‪ :‬اي آدم ﻣﺤﻤـﺪ را از ﮐﺠـﺎ ﻣـﯽﺷﻨﺎﺳـﯽ در‬

‫ﺣﺎﻟﯿﮑﻪ ﻣﻦ او را ﺧﻠﻖ ﻧﮑﺮدهام؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﯾﺎ رب ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ دﺳـﺖ ﺧـﻮدت ﻣـﺮا ﺧﻠـﻖ‬ ‫ﮐﺮدي و در ﻣﻦ از روح ﺧﻮدت دﻣﯿﺪي ﺳﺮم را ﺑﻠﻨﺪ ﮐﺮدم دﯾﺪم ﺑﺮ ﭼﻬﺎر ﻃﺮف ﻋـﺮش‬

‫ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه‪ :‬ﻻ إﻟﻪ إﻻ اﷲ ﳏﻤـﺪ رﺳـﻮل اﷲ داﻧﺴـﺘﻢ ﮐـﻪ ﻫـﯿﭻ ﭼﯿـﺰي ﺑـﻪ اﺳـﻢ ﺗـﻮ اﺿـﺎﻓﻪ‬ ‫ﻧﻤﯽﺷﻮد ﻣﮕﺮ اﯾﻨﮑﻪ ﻣﺤﺒﻮﺑﺘﺮﯾﻦ ﺧﻠﻖ ﺑﻪ ﺳﻮي ﺗﻮ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﮔﻔـﺖ‪ :‬ﺗـﻮ را ﺑﺨﺸـﯿﺪم‪.‬‬ ‫اﮔﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﻧﺒﻮد ﺗﻮ را ﺧﻠﻖ ﻧﻤﯽﮐﺮدم‪ «.‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ ﺑﺎﻃﻞ اﺳﺖ و اﺻـﻠﯽ ﻧـﺪارد و ﻣﺎﻧﻨـﺪ‬

‫اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ اﺳﺖ‪» :‬لﻮﻻك ﻣﺎ ﺧﻠﻘﺖ اﻷﻓﻼك« »اﮔـﺮ اي ﻣﺤﻤـﺪ ﺗـﻮ ﻧﺒـﻮدي ﮐﺎﺋﻨـﺎت را‬

‫ﺧﻠﻖ ﻧﻤﯽﮐﺮدم«‪.‬‬

‫ﻣﺎﻧﻨﺪ اﯾﻦ اﺣﺎدﯾﺚ دروغ و رواﯾﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ آراﺳﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻪ دروغ ﺑﺮاي ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺟﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴـﺖ‬

‫ﮐﻪ ﺑﻪ آنﻫﺎ اﻟﺘﻔﺎت ﻧﻤﺎﯾﺪ ﭼﻪ ﺑﺮﺳﺪ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ آنﻫﺎ را ﺣﺠﺖ و دﻟﯿﻞ ﺑﯿﺎورد و در دﯾﻨﺶ ﺑﻪ آنﻫـﺎ‬ ‫اﻋﺘﻤﺎد ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬

‫ﺩﻭﻡ ﺍﻳﻨﻜﻪ‪ :‬اﺣﺎدﯾﺚ ﺻﺤﯿﺢ و ﺛﺎﺑﺖ از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻫﺴﺘﻨﺪ اﻣﺎ از آنﻫﺎ ﺑﺪ ﻓﻬﻢ ﮐﺮدﻧﺪ و آن را‬

‫از ﻣﺮاد و ﻣﺪﻟﻮﻟﺶ ﻣﻨﺤﺮف ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ .‬از آن ﺟﻤﻠﻪ‪:‬‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ْ َ َ‬ ‫ـﻦ اﺨﻟ َ َّﻄـﺎبت َﺎﻛ َن إ َذا ﻗَ َ‬ ‫ـﺮ ْ� َ‬ ‫‪ -1‬در ﺻﺤﯿﺢ ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ ﮐـﻪ‪» :‬أ َّن ُ� َﻤ َ‬ ‫ﺤ ُﻄـﻮا اﺳت ْﺴـﻰﻘ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫َ َ َ َّ ُ َّ َّ ُ َّ َ َ َ َّ ُ َ ْ َ َ ِّ َ َ َ ْ َ َ َّ‬ ‫ْ َ َّ‬ ‫ْ َ ْ ْ ُ َّ‬ ‫ﺐ �ﻘﺎل الﻠﻬﻢ ِإﻧﺎ ﻛﻨـﺎ �ﺘﻮﺳـﻞ ِإﻴﻟـﻚ ﺑِن ِﺒيﻨـﺎ ﻓتﺴـ ِﻘﻴﻨﺎ و�ِﻧـﺎ‬ ‫ﺑِﺎﻟﻌﺒ ِ‬ ‫ﺎس ﺑ ِﻦ �ﺒ ِﺪ الﻤﻄ ِﻠ ِ‬ ‫َ َ َ ْ َ َ َ َ‬ ‫َ ُ َ َ‬ ‫َ َ‬ ‫�ﺘَ َﻮ َّﺳﻞ ِإﻴﻟْﻚ ﺑِ َﻌ ِّﻢ ﻧ ِبﻴِّﻨـﺎ ﻓﺎﺳـ ِﻘﻨﺎ ﻗـﺎل ﻓيُ ْﺴـﻘ ْﻮن« ‪» ٢‬وﻗﺘـﯽ ﻗﺤـﻂ ﺳـﺎﻟﯽ ﺷـﺪ ﻋﻤـﺮ ﺑـﻦ‬ ‫ﺧﻄﺎبت ﺑﻮﺳﯿﻠﻪ دﻋﺎي ﻋﺒﺎست ﻃﻠﺐ ﺑﺎران ﮐﺮد و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﺮوردﮔﺎرا! ﻣـﺎ ﻗـﺒﻼً‬ ‫ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮت ج ﻃﻠﺐ ﺑﺎران ﻣﯽﮐﺮدﯾﻢ و ﺷﻤﺎ آب ﻧﺎزل ﻣﯽﻓﺮﻣﻮدﯾﺪ‪ ،‬اﮐﻨﻮن ﺑﻮﺳﯿﻠﻪ‬

‫‪ 1‬ﺳﻠﺴﻠﮥ اﻷﺣﺎدﯾﺚ اﻟﻀﻌﯿﻔﮥ واﻟﻤﻮﺿﻮﻋﮥ ﻟﻸﻟﺒﺎﻧﯽ ج ‪ 88 / 1‬ح ‪.25‬‬ ‫‪ 2‬ﺻﺤﯿﺢ اﻟﺒﺨﺎري ﺑﺮﻗﻢ )‪.(1010‬‬

‫‪74‬‬

‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﭘﺮﺗﻮ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬

‫ﻋﻤﻮي ﭘﯿﺎﻣﺒﺮﻣﺎن از ﺷﻤﺎ ﻃﻠﺐ ﺑﺎران ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﭘﺲ ﺑﺮ ﻣﺎ ﺑﺎران ﺑﺒﺎران‪ .‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘـﺲ ﺑـﺎران‬

‫ﺑﺎرﯾﺪ‪«.‬‬

‫از اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ ﻓﻬﻢ ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ ﻋﻤﺮت ﺑﻪ وﺳـﯿﻠﻪ ﺟـﺎه و ﻣﻨﺰﻟـﺖ ﻋﺒـﺎستﻧـﺰد‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ درﺧﻮاﺳﺖ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ و ﻣﺮاد ﺑﻪ اﯾﻦ ﺳﺨﻦ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ »ﻛﻨﺎ ﻧﺘﻮﺳﻞ إﻴﻟﻚ ﺑنﺒيﻨﺎ]أي‬

‫ﺠﺑﺎﻫﻪ[ ﻓتﺴﻘﻴﻨﺎ‪ ،‬و�ﻧﺎ ﻧﺘﻮﺳﻞ إﻴﻟﻚ ﺑﻌﻢ ﻧبﻴﻨﺎ«]أي ﺠﺑﺎﻫﻪ[ »ﻣﺎ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﺟﺎه ﭘﯿﺎﺑﺮﻣﺎن ﺑﻪ ﺗﻮ ﺗﻮﺳﻞ‬

‫ﻣﯽﮐﺮدﯾﻢ ﭘﺲ ﺑﺮ ﻣﺎ ﺑﺎران ﻣﯽﻓﺮﺳﺘﺎدي و ﻣﺎ ﺑﻪ ﺟﺎه ﻋﻤﻮي ﭘﯿﺎﻣﺒﺮﻣﺎن ﺗﻮﺳﻞ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ«‪.‬‬

‫ﺑﺪون ﺷﮏ اﯾﻦ ﻓﻬﻢ و درك ﺧﻄﺎﺳﺖ و ﺗﺄوﯾﻞ آن ﺑﺴﯿﺎر دور اﺳﺖ و ﺳـﯿﺎق ﻧـﺺ ﺑـﻪ ﻫـﯿﭻ‬

‫ﺻﻮرﺗﯽ ﺑﺮ آن دﻻﻟﺖ ﻧﺪارد‪ .‬ﺗﻮﺳﻞ ﻧﻤﻮدن ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ذات ﯾﺎ ﺟﺎه و ﻣﻨﺰﻟـﺖ ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ ج‬

‫ﻧﺰد ﺻﺤﺎﺑﻪ ﮐﺮام ﻣﻌﺮوف ﻧﺒﻮده اﺳﺖ و آنﻫﺎ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ دﻋـﺎي او در ﺣـﺎل ﺣﯿـﺎﺗﺶ ﺑـﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ‬ ‫ﻣﺘﻮﺳﻞ ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ ﮐﻤﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﭘﯿﺸﺘﺮ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎﯾﯽ در اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ را آوردﯾﻢ‪ .‬و ﻣﺮاد ﻋﻤﺮت از اﯾـﻦ‬ ‫ﺳﺨﻦ اﯾﻦ ﻧﺒﻮده ﮐﻪ ﻣﺎ ﺑﻪ ﺟﺎه و ﻣﻘﺎم ﻋﻤﻮي ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺗﻮﺳﻞ ﻣﯽﺟﻮﯾﯿﻢ ﺑﻠﮑـﻪ از او ﻣـﯽﺧﻮاﻫـﺪ ﮐـﻪ‬

‫دﻋﺎ ﮐﻨﺪ و اﮔﺮ ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ ﺟﺎه و ﻣﻨﺰﻟﺖ ﻧﺰد آنﻫﺎ ﻣﻌﺮوف و ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﺑـﻮد ﻋﻤـﺮ از ﺗﻮﺳـﻞ ﺑـﻪ‬

‫ﺟﺎه ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺑﻪ ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ ﺟﺎه ﻋﺒﺎس ﻋﺪول ﻧﻤﯽﻧﻤـﻮد‪ .‬و ﺻـﺤﺎﺑﻪ ﺑـﻪ او ﻣـﯽﮔﻔﺘﻨـﺪ ﮐـﻪ ﭼﮕﻮﻧـﻪ ﺑـﻪ‬

‫ﺷﺨﺼﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻋﺒﺎس ﺗﻮﺳﻞ ﮐﻨﯿﻢ و از ﺗﻮﺳﻞ ﺑـﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮﻣـﺎن ﮐـﻪ اﻓﻀـﻞ ﻣﺨﻠﻮﻗـﺎت اﺳـﺖ دﺳـﺖ‬

‫ﺑﺮدارﯾﻢ‪ .‬درﺣﺎﻟﯿﮑﻪ ﭼﻨﯿﻦ ﭼﯿﺰي از آنﻫﺎ ﻧﻘﻞ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ .‬و داﻧﺴﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد ﮐـﻪ آنﻫـﺎ در زﻣـﺎن‬

‫ﺣﯿﺎﺗﺸﺎن ﺑﻪ دﻋﺎي او ﺗﻮﺳﻞ ﻣﯽﺟﺴﺘﻨﺪ و ﺑﻌﺪ از ﻓﻮت اﯾﺸﺎن ﺑﻪ دﻋﺎي ﻏﯿﺮ او ﺗﻮﺳـﻞ ﻣـﯽﮐﺮدﻧـﺪ‪.‬‬

‫داﻧﺴﺘﻪ ﺷﺪ ﮐﻪ آﻧﭽﻪ ﻧﺰد آنﻫﺎ ﻣﺸﺮوع اﺳﺖ ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ دﻋﺎي او ﺑﻮده ﻧﻪ ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ ذات او‪.‬‬

‫و ﺑﺎ اﯾﻦ ﺗﻮﺿﯿﺢ ﻣﺸﺨﺺ ﮔﺮدﯾﺪ ﮐﻪ در ﺣﺪﯾﺜﯽ ﮐﻪ آنﻫﺎ ﺑﻪ آن ﺗﻤﺴﮏ ﻣﯽﺟﻮﯾﻨﺪ ﺟـﻮازي‬

‫ﺑﺮاي ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ ذات ﯾﺎ ﺟﺎه وﺟﻮد ﻧﺪارد‪.‬‬ ‫َ‬ ‫َ َّ َ ُ ً َ َ ْ َ َ َ َّ َّ َ َّ َّ ُ َ َ ْ َ َ َّ َ َ َ َ‬ ‫ﺮﺼ أﻰﺗ اﻨﻟ ِﻲﺒ ﺻ� ا� ﻋﻠﻴ ِﻪ وﺳﻠﻢ �ﻘﺎل‬ ‫ﺮﺿ�ﺮ اﺒﻟ ِ‬ ‫‪ -2‬ﺣﺪﯾﺚ ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ ﺣﻨﯿﻒ‪» :‬أن رﺟﻼ ِ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ ُ َّ َ َ ْ ُ َ َ َ َ ْ ْ َ َ َ ْ ُ َ ْ ْ َ َ َ ْ َ َ ُ َ َ ْ ٌ َ َ َ ْ ْ‬ ‫� لﻚ ﻗﺎل ﻓﺎد ُﻋﻪ‬ ‫ادع ا� أن �ﻌﺎ ِ�ﻴ ِ� ﻗﺎل ِإن ِﺷﺌﺖ دﻋﻮت و�ِن ِﺷﺌﺖ ﺻﺮﺒت �ﻬﻮ ﺧ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ َ َ َ َ َ ُ َ ْ َ َ َ َّ َ َ ُ ْ‬ ‫َّ ُ َّ ِّ ْ َ َ َّ ُ‬ ‫ﻮء ُه َو َ� ْﺪ ُﻋ َﻮ ﺑ َﻬ َﺬا ُّ‬ ‫ﺤ ِﺴ َﻦ ُو ُﺿ َ‬ ‫ـﻢ إِ� أﺳـﺄلﻚ َوأﺗ َﻮﺟـﻪ‬ ‫اﺪﻟ َﺎﻋ ِء الﻠﻬ‬ ‫ﻗﺎل ﻓﺄمﺮه أن �ﺘﻮﺿﺄ �ﻴ‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫ِّ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ َ َ ِّ َ‬ ‫َ ِّ‬ ‫َ َ َ‬ ‫ﻲﺒ َّ ْ َ‬ ‫َ َ َّ ْ ُ‬ ‫ـﺬهِ ِ ُﺘﻟ ْﻘ َﻰﻀـ َ‬ ‫ﻚ ُ�َ َّﻤ ٍﺪ ﻧَ ِّ‬ ‫ﻲﻟ‬ ‫إِﻴﻟﻚ ﺑِن ِﺒﻴ‬ ‫الﺮﻤﺣ ِﺔ إِ� ﺗﻮﺟﻬﺖ ﺑِـﻚ إِﻰﻟ ر� ِﻲﻓ ﺣـﺎﺟ ِﻲﺘ ﻫ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬

‫ﻓﺼﻞ اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ‬

‫‪75‬‬

‫الﻠَّ ُﻬ َّﻢ ﻓَ َﺸ ِّﻔ ْﻌ ُﻪ ِ َّ‬ ‫ﻲﻓ« ‪» ١‬ﻧﺎﺑﯿﻨﺎﯾﯽ ﺑﻪ ﻧﺰد ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬اي رﺳﻮل اﷲ ﺻـﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿـﻪ‬

‫وﺳﻠﻢ از ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺨﻮاه ﮐﻪ ﺑﯿﻨﺎﯾﯽ را ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪ‪ .‬رﺳﻮل اﷲ ﺻـﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿـﻪ وﺳـﻠﻢ‬

‫ﺑﻪ او ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﯽ ﺑﺮاﯾﺖ دﻋﺎ ﻣﯽﮐﻨﻢ و اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﯽ ﺻﺒﺮ ﮐﻦ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺑـﺮاي ﺗـﻮ‬

‫ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﮔﻔﺖ‪ :‬اي رﺳﻮل ﺧﺪا ﺑﺮاﯾﻢ دﻋﺎ ﮐﻦ‪ .‬رﺳﻮل اﷲ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿـﻪ وﺳـﻠﻢ ﺑـﻪ او‬

‫ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺑﺮو و ﺑﻪ ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﺷﮑﻞ وﺿﻮ ﺑﮕﯿﺮ ﺳﭙﺲ ﺑﮕﻮ‪ :‬ﭘﺮوردﮔﺎرا ﻣﻦ از ﺗﻮ ﻣﯽﺧـﻮاﻫﻢ و‬

‫ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮت ﻣﺤﻤﺪ ج ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ رﺣﻤﺖ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺗﻮ ﺗﻮﺟﻪ ﻣﯽﮐﻨﻢ‪ ،‬ﻣـﻦ ﺑـﻪ وﺳـﯿﻠﻪ‬

‫ﺗﻮ ﺑﻪ ﭘﺮوردﮔﺎرم روي ﻣﯽآورم ﺗﺎ اﯾـﻦ اﺣﺘﯿـﺎﺟﻢ را ﺑﺮﻃـﺮف ﺳـﺎزي‪ ،‬ﺑـﺎر اﻟﻬـﺎ او را در‬ ‫ﻣﻮرد ﻣﻦ ﺷﻔﯿﻊ ﮔﺮدان«‪.‬‬

‫اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ ﻓﻬﻢ ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ دﻻﻟﺖ ﺑﺮ ﺟـﻮاز ﺗﻮﺳـﻞ ﺑـﻪ ﺟـﺎه ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ ج ﯾـﺎ ﻏﯿـﺮ او از‬

‫ﺻﺎﻟﺤﯿﻦ اﺳﺖ در ﺣﺎﻟﯿﮑﻪ ﺣﺪﯾﺚ ﺑﺮ آن ﺷﺎﻫﺪ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﻧﺎﺑﯿﻨﺎ از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻣﯽﺧﻮاﻫﺪ ﺑﺮاﯾﺶ دﻋﺎ ﮐﻨـﺪ‬

‫ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﯿﻨﺎﯾﺶ را ﺑﻪ او ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪ‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺑﻪ او ﮔﻔﺖ‪ :‬اﮔﺮ ﺧﻮاﻫﯽ ﺑﺮ اﯾﻦ وﺿﻌﯿﺖ ﺻﺒﺮ ﮐـﻦ‬

‫و اﮔﺮ ﺧﻮاﻫﯽ ﺑﺮاﯾﺖ دﻋﺎ ﻣﯽﮐﻨﻢ‪ .‬ﻧﺎﺑﯿﻨﺎ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺮاﯾﻢ دﻋﺎ ﮐﻦ و ﺳﺎﯾﺮ اﻟﻔﺎﻇﯽ ﮐـﻪ در ﺣـﺪﯾﺚ ﺑـﻪ‬ ‫آن ﺗﺼﺮﯾﺢ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ دﻋﺎي ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺑـﻮده اﺳـﺖ و ﺗﻮﺳـﻞ ﺑـﻪ ذات و ﺟـﺎه او ﻧﺒـﻮده‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﻟﺬا اﻫﻞ ﻋﻠﻢ اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را از ﻣﻌﺠﺰات ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج و اﺟﺎﺑﺖ دﻋﺎي او ذﮐﺮ ﮐـﺮدهاﻧـﺪ و آن‬

‫ﻧﺎﺑﯿﻨﺎ ﺑﻪ ﺑﺮﮐﺖ دﻋﺎي ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ او را ﻧﺎﺑﯿﻨﺎ ﮐﺮده ﺑﻮد ﺑﯿﻨﺎ ﮔﺮداﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻫﻤـﯿﻦ ﺑﯿﻬﻘـﯽ‬ ‫آن را در ﮐﺘﺎب دﻻﺋﻞ اﻟﻨﺒﻮة آورده اﺳﺖ ‪.٢‬‬

‫اﻣﺎ در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ و ﺑﻌﺪ از ﻓﻮت ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻣﺎﻧﻨﺪ اﯾﻦ ﻣﻮرد ﻣﻤﮑﻦ ﻧﯿﺴﺖ زﯾـﺮا دﻋـﺎي ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ‬ ‫َ َ َ ْ ْ ُ َْ‬ ‫اﻹ� َﺴﺎن ا�ﻘ َﻄ َﻊ‬ ‫ج ﺑﻌﺪ از ﻣﺮﮔﺶ ﻗﻄﻊ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬إِذا ﻣﺎت ِ‬ ‫َ‬ ‫ْ َ‬ ‫َ َ ُ ُ َّ ْ َ َ‬ ‫َ َ ٌَ َ ٌ ْ ْ َ‬ ‫ﺎر َ�ﺔ َو ِﻋﻠ ٌﻢ ﻳُنﺘَﻔ ُﻊ ﺑِ ِﻪ َو َو ٌﺪﻟ َﺻﺎ ِﻟ ٌﺢ ﻳَﺪ ُﻋﻮ ُﻪﻟ« ‪» ٣‬ﻫﺮﮔﺎه اﻧﺴﺎن ﺑﻤﯿـﺮد‬ ‫ﺟ‬ ‫ﺔ‬ ‫ﻗ‬ ‫ﺪ‬ ‫ﺻ‬ ‫ث‬ ‫ﻼ‬ ‫�ﻤﻠﻪ ِإﻻ ِﻣﻦ ﺛ‬ ‫ٍ‬ ‫ِ‬

‫اﻋﻤﺎﻟﺶ ﺟﺰ از ﺳﻪ ﻃﺮﯾﻖ ﻗﻄﻊ ﻣﯽﮔﺮدد ﮐﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪ :‬ﺻﺪﻗﻪ ﺟﺎرﯾﻪ‪ ،‬ﻋﻠﻤﯽ ﮐـﻪ ﻣـﻮرد اﺳـﺘﻔﺎده‬ ‫‪ 1‬ﺳﻨﻦ اﻟﺘﺮﻣﺬي ﺑﺮﻗﻢ )‪ ،(3578‬وﻣﺴﻨﺪ أﺣﻤﺪ )‪ .(138 / 4‬ﻗﺎل اﻟﺒﯿﻬﻘﯽ إﺳﻨﺎده ﺻﺤﯿﺢ‬ ‫‪ 2‬دﻻﺋﻞ اﻟﻨﺒﻮة ﻟﻠﺒﯿﻬﻘﯽ )‪.(167 / 6‬‬ ‫‪ 3‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺮﻗﻢ )‪.(1631‬‬

‫‪76‬‬

‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﭘﺮﺗﻮ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬

‫ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد و ﻓﺮزﻧﺪ ﺻﺎﻟﺤﯽ ﮐﻪ ﺑﺮاﯾﺶ دﻋﺎ ﻣﯽﮐﻨﺪ« و دﻋﺎ از اﻋﻤﺎل ﺻﺎﻟﺤﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻌﺪ از‬ ‫ﻣﺮگ ﻗﻄﻊ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫در ﻫﺮ ﺣﺎل ﺗﻤﺎم آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﺑﻪ آن ﻣﺘﻌﻠﻖ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﺣﺠﺖ و دﻟﯿﻠﯽ ﺑﺮاي آنﻫﺎ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﯾـﺎ آﻧﭽـﻪ‬

‫آنﻫﺎ اﺳﺘﻨﺎد ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﺻﺤﯿﺢ ﻧﯿﺴﺖ و ﯾﺎ اﺳﺘﻨﺒﺎﻃﯽ ﮐﻪ آنﻫﺎ دارﻧﺪ ﻏﻠﻂ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﻄﻠﺐ ﻫﻔﺘﻢ‪ :‬ﻏﻠﻮ و زﯾﺎده روي‬ ‫أ‪ .‬ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺁﻥ‪ :‬ﻏﻠﻮ ﺑﻪ ﻣﻌﻨـﯽ زﯾـﺎده روي در ﻣـﺪح ﯾـﺎ ذم ﭼﯿـﺰي ﮐـﻪ ﻣﺴـﺘﺤﻖ آن ﻧﯿﺴـﺖ‪،‬‬

‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬و درﺷﺮع ﻣﻨﻈﻮر ﺗﺠﺎوز از ﺣﺪودي اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷـﺮﯾﻌﺖ ﺑـﺮاي ﺑﻨـﺪﮔﺎﻧﺶ در ﻋﻘﯿـﺪه ﯾـﺎ‬ ‫ﻋﺒﺎدت ﻗﺮار داده اﺳﺖ‪.‬‬

‫ب‪ :‬ﺣﻜﻢ ﺁﻥ‪ :‬ﺣﺮام اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺼﻮص ﺑﺮ ﻧﻬﯽ و ﺑﺮﺣﺬر ﺑﻮدن از آن آﻣﺪه اﺳﺖ و ﺑﯿﺎن‬ ‫َ ٰٓ َ ۡ َ‬ ‫�أ ه ل‬ ‫ﻣﯽدارد ﮐﻪ ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺑﺪ ﺑﺮاي اﻫﻞ آن در ﺣﺎل و آﯾﻨﺪه ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬‬ ‫ُ ۡ َ​َ َُ ُ ْ َ​َ‬ ‫ۡ َ َ َُۡ ْ‬ ‫� ٱ َّ�ِ إ ِ َّ� ٱ ۡ َ‬ ‫� َّق ۚ﴾ ]اﻟﻨﺴﺎء‪» .[١٧١ :‬اي اﻫﻞ ﮐﺘﺎب‬ ‫ب � �غلوا ِ� دِين ِ�م و� �قولوا‬ ‫ٱلكِ�ٰ ِ‬ ‫َ‬ ‫ُ ۡ َ ٰٓ َ ۡ َ ۡ َ‬ ‫ٰ‬ ‫ب�‬ ‫ِ�‬ ‫در دﯾﻨﺘﺎن ﻏﻠﻮ ﻧﮑﻨﯿﺪ و ﺑﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺟﺰ ﺣﻖ ﻧﮕﻮﯾﯿﺪ« و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬قل �أهل ٱلك ِ‬ ‫َ ۡ ُ َ َ َ ُّ ْ َ ٗ َ َ ُّ ْ‬ ‫ُ ۡ َ ۡ َ ۡ َ َ َ َّ ْ َ ۡ ٓ َ َ َ ُّ ْ‬ ‫َُۡ ْ‬ ‫� ّ ِق َو� تتب ِ ُع ٓوا أه َوا َء ق ۡو ٖ� ق ۡد ضلوا مِن �بل وأضلوا كثِ�� وضلوا‬ ‫�غلوا ِ� دِين ِ�م �� ٱ‬ ‫َ َ َ ٓ َّ‬ ‫يل ‪] ﴾٧٧‬اﳌﺎﺋﺪة‪» .[٧٧ :‬ﺑﮕﻮ اي اﻫﻞ ﮐﺘﺎب در دﯾﻨﺘﺎن ﺑﻪ ﻧﺎﺣﻖ ﻏﻠﻮ و زﯾﺎده روي‬ ‫عن سوا ِء ٱلسب ِ ِ‬ ‫ﻧﮑﻨﯿﺪ و ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻫﻮا و آرزوي دﺳﺘﻪاي ﮐﻪ ﭘﯿﺶ از اﯾﻦ ﮔﻤﺮاه ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﺴﯿﺎري را ﮔﻤﺮاه‬ ‫ﮐﺮدﻧﺪ و از راه راﺳﺖ ﻣﻨﺤﺮف ﺷﺪﻧﺪ ﻧﺮوﯾﺪ‪«.‬‬

‫ُ‬ ‫از اﺑﻦ ﻋﺒﺎسب رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ رﺳـﻮل اﷲ ﺻـﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿـﻪ وﺳـﻠﻢ ﻓﺮﻣﻮدﻧـﺪ‪ِ » :‬إﻳَّـﺎ� ْﻢ‬ ‫ِّ َ َّ َ َ ْ َ َ َ ْ َ َ َ ْ َ ُ‬ ‫ـﻮ ﻲﻓ ِّ‬ ‫� ْﻢ اﻟْ ُﻐﻠُ ُّ‬ ‫َواﻟْ ُﻐﻠُ َّ‬ ‫ﻳـﻦ« ‪» ١‬از زﯾـﺎده روي و ﺗﺠـﺎوز از‬ ‫اﺪﻟ‬ ‫ﻠ‬ ‫ﺒ‬ ‫�‬ ‫ن‬ ‫ﺎﻛ‬ ‫ﻦ‬ ‫ﻣ‬ ‫ﻚ‬ ‫ﻠ‬ ‫ﻫ‬ ‫أ‬ ‫ﺎ‬ ‫ﻤ‬ ‫�‬ ‫ﺈ‬ ‫ﻓ‬ ‫ﻳﻦ‬ ‫اﺪﻟ‬ ‫ﻲﻓ‬ ‫ﻮ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﺣﺪ ﭘﺮﻫﯿﺰ ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ زﯾﺮا ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻗﺒﻞ از ﺷﻤﺎ ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ زﯾﺎده روي در دﯾﻦ ﻧﺎﺑﻮد ﺷﺪﻧﺪ«‪.‬‬

‫‪ 1‬اﻟﻤﺴﻨﺪ )‪ ،(347 / 1‬واﻟﻤﺴﺘﺪرك )‪ .(638 / 1‬وﺻﺤﺤﻪ وواﻓﻘﻪ اﻟﺬﻫﺒﯽ‬

‫ﻓﺼﻞ اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ‬

‫‪77‬‬

‫َ َ َ‬ ‫از اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮدت رواﯾـﺖ اﺳـﺖ ﮐـﻪ رﺳـﻮل اﷲ ﺻـﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿـﻪ وﺳـﻠﻢ ﻓﺮﻣﻮدﻧـﺪ‪» :‬ﻫﻠـﻚ‬ ‫َ َ َ َ​َ ً‬ ‫ْ َ‬ ‫ال ُﻤﺘَﻨ ِّﻄ ُﻌﻮن ﻗﺎل َﻬﺎ ﺛﻼﺛﺎ« ‪» ١‬ﺳﻪ ﺑﺎر ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﻣﺘﺠﺎوزﯾﻦ از ﺣﺪ ﻧﺎﺑﻮد ﺷﻮﻧﺪ«‪.‬‬

‫َ‬ ‫از ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎبت رواﯾﺖ اﺳـﺖ ﮐـﻪ رﺳـﻮل اﷲ ﺻـﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿـﻪ وﺳـﻠﻢ ﻓﺮﻣﻮدﻧـﺪ‪» :‬ﻻ‬ ‫َ َ َ ْ َ ْ َّ َ َ ْ َ َ ْ َ َ َ َّ َ َ َ َ ْ ُ َّ‬ ‫ا� َو َر ُﺳ ُ ُ‬ ‫ُْ ُ‬ ‫ﻮﻪﻟ« ‪» ٢‬در ﺣﻖ ﻣـﻦ آﻧﮕﻮﻧـﻪ ﮐـﻪ‬ ‫و� ﻛﻤﺎ أﻃﺮت اﻨﻟﺼﺎرى ا�ﻦ مﺮ�ﻢ ﻓ ِﺈ�ﻤﺎ أﻧﺎ�ﺒﺪ ِ‬ ‫�ﻄﺮ ِ‬ ‫ﻧﺼﺎري در ﺣﻖ ﻋﯿﺴﯽ ﺑﻦ ﻣﺮﯾﻢ اﻓﺮاط ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬اﻓﺮاط ﻧﻨﻤﺎﯾﯿـﺪ‪ .‬ﺟـﺰ اﯾـﻦ ﻧﯿﺴـﺖ ﮐـﻪ ﻣـﻦ ﺑﻨـﺪه و‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﺴﺘﻢ«‪.‬‬

‫ﻣﺮاد از اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻣﺪح ﻣﻦ ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﻧﺼﺎري در ﻣﺪح ﻋﯿﺴﯽ ﮐﻪ او را‬

‫ﺗﺎ ﺣﺪ رﺑﻮﺑﯿﺖ و اﻟﻮﻫﯿﺖ ﺑﺎﻻ ﺑﺮدﻧﺪ زﯾﺎده روي ﻧﮑﻨﯿﺪ و ﻣﻦ ﺗﻨﻬـﺎ ﺑﻨـﺪه ﺧـﺪا ﻫﺴـﺘﻢ ﭘـﺲ ﻣـﺮا ﺑـﻪ‬ ‫آﻧﭽﻪ ﭘﺮوردﮔﺎرم ﻣﺮا ﺑﻪ آن وﺻﻒ ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﺗﻮﺻﯿﻒ ﮐﻨﯿﺪ و ﺑﮕﻮﯾﯿﺪ‪ :‬ﺑﻨﺪه و رﺳﻮل ﺧﺪا‪.‬‬

‫ﭘﺲ ﮔﻤﺮاه از ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ اﻣﺮ او و ﻣﺮﺗﮑﺐ ﺷﺪن در آﻧﭽﻪ از آن ﻧﻬﯽ ﻧﻤﻮده ﭘﺮﻫﯿﺰ ﻧﻤـﯽﮐﻨـﺪ و‬

‫آن را ﺑﺎ ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ ﻧﻘﺾ ﮐﻨﻨﺪه‪ ،‬ﻧﻘﺾ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ ﮐﻪ آن ﻏﻠﻮ ﮐﺮدن در ﺗﻤﺠﯿﺪ و ﺗﻤﺪﯾﺢ اوﺳـﺖ‬

‫و ﺑﺮاي او آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ ﻧﺼﺎري در ﺣﻖ ﻋﯿﺴﯽ ﯾﺎ ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﻪ آن ادﻋﺎ ﮐﺮدﻧـﺪ‪ ،‬ادﻋـﺎ ﻧﻤﻮدﻧـﺪ‪ .‬از او‬ ‫درﺧﻮاﺳﺖ ﺑﺨﺸﺶ ﮔﻨﺎﻫﺎن و ﮔﺸﺎﯾﺶ در ﺳﺨﺘﯽ‪ ،‬ﺷﻔﺎي ﻣﺮﯾﻀﯽﻫﺎ و ﭼﯿﺰﻫﺎي دﯾﮕـﺮ ﮐـﻪ ﺗﻨﻬـﺎ‬

‫ﻣﺨﺘﺺ ﺑﻪ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ اﺳﺖ و ﺷﺮﯾﮑﯽ ﺑﺮاي او ﻧﯿﺴﺖ ﻧﻤﻮدﻧﺪ و ﻫﻤﻪ اﯾﻦﻫﺎ ﺑﻪ ﺧـﺎﻃﺮ ﻏﻠـﻮ و زﯾـﺎده‬ ‫روي در دﯾﻦ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﺒﺤﺚ ﭼﻬﺎرم‪ :‬اﻧﻮاع ﺷﺮك و ﮐﻔﺮ و ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ آنﻫﺎ‬

‫ﻫﯿﭻ ﺷﮑﯽ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ در ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺷﺮك و ﮐﻔﺮ‪ ،‬اﺳﺒﺎب‪ ،‬وﺳﺎﯾﻞ و اﻧﻮاع آن ﺑﺮاي ﻣﺴﻠﻤﺎن‬

‫ﻓﺎﯾﺪهﻫﺎي ﺑﺰرﮔﯽ ﻧﻬﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ آن را ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﺮﻓﺘﯽ دﺳﺖ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ ﮐﻪ از وراء‬ ‫آن ﺳﻼﻣﺘﯽ از اﯾﻦ ﺑﺪيﻫﺎ و ﻧﺠﺎت از آن آﻓﺎت را ﺑﻪ دﻧﺒﺎل دارد‪ .‬و اﷲ ﺳﺒﺤﺎﻧﻪ و ﺗﻌﺎﻟﯽ دوﺳﺖ‬

‫دارد ﮐﻪ راه ﺣﻖ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﻮد ﺗﺎ آن دوﺳﺖ داﺷﺘﻪ ﺷﺪه و وارد آن ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬و دوﺳﺖ دارد ﮐﻪ‬ ‫‪ 1‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺮﻗﻢ )‪(2670‬‬

‫‪ 2‬ﺻﺤﯿﺢ اﻟﺒﺨﺎري ﺑﺮﻗﻢ )‪.(3445‬‬

‫‪78‬‬

‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﭘﺮﺗﻮ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬

‫راهﻫﺎي ﺑﺎﻃﻞ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ ﺗﺎ از آن دوري ﮔﺰﯾﻨﻨﺪ و از آن ﻣﺘﻨﻔﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬و ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ‬

‫ﮐﻪ ﻃﺎﻟﺐ ﺷﻨﺎﺧﺖ راه ﺧﯿﺮ و ﻧﯿﮑﯽ اﺳﺖ ﺗﺎ ﺧﻮد را ﺑﺎ آن ﺗﻄﺒﯿﻖ دﻫﺪ ﻃﺎﻟﺐ ﺷﻨﺎﺧﺖ راهﻫﺎي‬ ‫ﺑﺪي اﺳﺖ ﺗﺎ از آنﻫﺎ ﺣﺬر ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬و ﺑﺮاي ﻫﻤﯿﻦ در ﺻﺤﯿﺤﯿﻦ از ﺣﺬﯾﻔﻪ ﺑﻦ ﯾﻤﺎن م ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ‬ ‫َ َ َّ ُ َ ْ َ ُ َ َ ُ َ َّ َ َّ َّ ُ َ َ ْ َ َ َّ َ َ ْ ْ َ ْ َ ُ ْ ُ َ ْ َ ُ َ‬ ‫ﺖ أﺳﺄ ُﻪﻟ � ْﻦ‬ ‫� و�ﻨ‬ ‫ﮐﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺎﻛن اﻨﻟﺎس �ﺴﺄلﻮن رﺳﻮل ِ‬ ‫ا� ﺻ� ا� ﻋﻠﻴ ِﻪ وﺳﻠﻢ �ﻦ اﺨﻟ ِ‬ ‫َّ ِّ َ َ َ َ َ ْ ْ َ‬ ‫الﺮﺸ �ﺎﻓﺔ أن ﻳُﺪ ِر� ِ�« ‪» ١‬ﻣﺮدم از رﺳﻮل ﺧﺪاص درﺑﺎرة اﻣﻮر ﺧﯿﺮ ﻣﯽﭘﺮﺳﯿﺪﻧﺪ و ﻣﻦ از‬ ‫ﺑﺪيﻫﺎ ﻣﯽﭘﺮﺳﯿﺪم ﮐﻪ ﻣﺒﺎدا ﮔﺮﻓﺘﺎر آنﻫﺎ ﺷﻮم« و ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎبس ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬إﻧﻤﺎ ﺗﻨﻘﺾ‬ ‫ﻋﺮى اﻹﺳﻼم ﻋﺮوة ﻋﺮوة إذا �ﺸﺄ ﻲﻓ اﻹﺳﻼم ﻣﻦ ﻻ ﻳﻌﺮف اﺠﻟﺎﻫﻠﻴﺔ« »ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ در اﺳﻼم‬

‫ﻣﺮدﻣﺎﻧﯽ ﭘﯿﺪا ﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﺟﺎﻫﻠﯿﺖ را ﻧﺸﻨﺎﺳﻨﺪ رﯾﺴﻤﺎن ﻣﺤﮑﻢ اﺳﻼم رﺷﺘﻪﻫﺎﯾﺶ ﯾﮑﯽ ﯾﮑﯽ از ﺑﯿﻦ‬

‫ﻣﯽرود«‪ .‬و ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ ﭘﺮ از آﯾﺎﺗﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ روﺷﻦ ﮐﻨﻨﺪه ﺷﺮك و ﮐﻔﺮ و ﺗﺮﺳﺎﻧﺪن از در‬

‫اﻓﺘﺎدن ﺑﻪ آن دو ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺑﺪ آن دو در دﻧﯿﺎ و آﺧﺮت اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻠﮑﻪ آن‬

‫ﯾﮑﯽ از اﻫﺪاف ﺑﺰرگ ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ و ﺳﻨﺖ ﻣﻄﻬﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬ ‫َٰ َ َ ۡ َ َ َ ُ‬ ‫َ َ َٰ َ ُ َ ّ ُ‬ ‫يل ٱل ۡ ُم ۡجرم َ‬ ‫ب‬ ‫س‬ ‫�‬ ‫ب‬ ‫ت‬ ‫س‬ ‫ِت‬ ‫ل‬ ‫و‬ ‫ت‬ ‫��‬ ‫ٱ‬ ‫﴿و��ل ِك �ف ِص‬ ‫ِ� ‪] ﴾٥٥‬اﻷﻧﻌﺎم‪» .[٥٥ :‬و ﺑﺪﯾﻨﮕﻮﻧﻪ آﯾﺎت‬ ‫ل‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫را ﺑﻪ روﺷﻨﯽ ﺑﯿﺎن ﻣﯽدارﯾﻢ ﺗﺎ راه ﻣﺠﺮﻣﺎن و ﮔﻨﻬﮑﺎران روﺷﻦ ﺷﻮد«‪ .‬و در ذﯾﻞ ﺑﻪ ذﮐﺮ ﺑﻌﻀﯽ‬ ‫ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻣﻬﻢ ﮐﻪ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﺒﺤﺚ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ را ﺑﯿﺎن ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪:‬‬

‫ﻣﻄﻠﺐ اول‪ :‬ﺷﺮك‬ ‫أ‪ .‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺷﺮك‪:‬‬

‫ﺷﺮك در ﻟﻐﺖ ﺑﺮ ﻣﺴﺎوي ﺑﻮدن ﺑﯿﻦ دو ﭼﯿﺰ اﻃﻼق ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫و در ﺷﺮﯾﻌﺖ ﺑﺮاي آن دو ﻣﻌﻨﯽ ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ‪ :‬ﻋﺎم و ﺧﺎص‪.‬‬

‫‪ .1‬ﻣﻌﻨﻲ ﻋﺎﻡ‪ :‬ﻣﺴﺎوي ﻗﺮار دادن ﻏﯿﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎ او در آﻧﭽـﻪ ﮐـﻪ ﻣﺮﺑـﻮط ﺑـﻪ وﯾﮋﮔـﯽﻫـﺎي‬

‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﺒﺤﺎن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﺗﺤﺖ ﺳﻪ ﻧﻮع درﺟﻪ ﺑﻨﺪي ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬ ‫‪ 1‬ﺻﺤﯿﺢ اﻟﺒﺨﺎري ﺑﺮﻗﻢ )‪ ،(7084‬وﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺮﻗﻢ )‪.(1847‬‬

‫ﻓﺼﻞ اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ‬

‫‪79‬‬

‫ﺍﻭﻝ‪ :‬ﺷﺮك در رﺑﻮﺑﯿﺖ اﺳﺖ و آن ﻣﺴﺎوي و ﺑﺮاﺑﺮ ﻗﺮار دادن ﻏﯿﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑـﺎ او در ﭼﯿـﺰي‬

‫ﮐﻪ ﺟﺰو وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي رﺑﻮﺑﯿﺖ اوﺳﺖ ﯾﺎ ﻧﺴﺒﺖ دادن ﭼﯿﺰي از رﺑﻮﺑﯿﺖ او ﺑﺮاي ﻏﯿﺮ او ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﻠـﻖ‬

‫ﮐﺮدن‪ ،‬روزي دادن‪ ،‬ﺑﻪ وﺟﻮد آوردن‪ ،‬ﻣﯿﺮاﻧﺪن‪ ،‬ﺗﺪﺑﯿﺮ ﮐﺮدن اﻣﻮر دﻧﯿﺎ و ﭼﯿﺰﻫﺎﯾﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ آن‪.‬‬ ‫َ ۡ ُ َّ َ ۡ ُ ُ ُ ّ َ َّ ٓ ۡ َ‬ ‫َ ٓ َ َّ‬ ‫َۡ‬ ‫َ‬ ‫لس َماءِ َوٱ� �ِ‬ ‫�ض � إِ� ٰ َه إِ�‬ ‫اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬هل م ِۡن � ٰل ٍِق �� ٱ�ِ يرزق�م مِن ٱ‬ ‫ُ َ َ َ َّ ٰ ُ ۡ َ ُ َ‬ ‫هو ۖ ف �‬ ‫� تؤفكون ‪] ﴾٣‬ﻓﺎﻃﺮ‪» .[٣ :‬آﯾﺎ ﺧﻠﻖ ﮐﻨﻨﺪهاي ﺟﺰ ﺧﺪاوﻧﺪ در آﺳﻤﺎن و زﻣﯿﻦ ﻫﺴﺖ ﮐﻪ‬ ‫ﺷﻤﺎ را روزي دﻫﺪ؟ ﻫﯿﭻ ﻣﻌﺒﻮد ﺑﻪ ﺣﻘﯽ ﺟﺰ او ﻧﯿﺴﺖ ﭘﺲ ﭼﮕﻮﻧﻪ روي ﻣﯽﮔﺮداﻧﯿﺪ؟«‪.‬‬

‫ﺩﻭﻡ‪ :‬ﺷﺮك در اﺳﻢﻫﺎ و ﺻﻔﺎت ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ و آن ﻣﺴﺎوي ﻗﺮار دادن ﻏﯿﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎ او‬ ‫ُ‬ ‫در ﭼﯿﺰي از اﯾﻦ اﺳﻤﺎء و ﺻﻔﺎت ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬لَ ۡي َس َك ِم ۡثلِهِۦ َ ۡ‬ ‫�ء‪َ ۖ ٞ‬وه َو‬ ‫ٱ َّ‬ ‫� ِص ُ‬ ‫لس ِم ُ‬ ‫يع ٱ ۡ َ‬ ‫� ‪] ﴾١١‬اﻟﺸﻮری‪» .[١١ :‬ﻫﯿﭻ ﭼﯿﺰ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ او ﻧﯿﺴﺖ درﺣﺎﻟﯿﮑﻪ او ﺷﻨﻮا و ﺑﯿﻨﺎﺳﺖ«‪.‬‬ ‫ﺳﻮﻡ‪ :‬ﺷﺮك در اﻟﻮﻫﯿﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ‪ .‬و آن ﻣﺴﺎوي ﻗﺮار دادن ﻏﯿﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎ او در‬

‫ﭼﯿﺰي از ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت و وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي اﻟﻮﻫﯿﺖ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﻤﺎز‪ ،‬روزه‪ ،‬دﻋﺎ‪ ،‬اﺳﺘﻐﺎﺛﻪ )درﺧﻮاﺳﺖ‬ ‫ﮐﻤﮏ ﻓﻮري(‪ ،‬ذﺑﺢ )ﻗﺮﺑﺎﻧﯽ(‪ ،‬ﻧﺬر و ﭼﯿﺰﻫﺎي ﻣﺎﻧﻨﺪ آن‪ .‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬وم َِن ٱ�َّ ِ‬ ‫اس َمن‬ ‫َ َّ ُ‬ ‫ْ َ​َ‬ ‫َّ َ َ ٗ ُ ُّ َ‬ ‫ٗ ّ َّ‬ ‫ُ‬ ‫و� ُه ۡم َك ُ‬ ‫ح ّ‬ ‫ب ٱ َّ�ِۖ َوٱ َّ� َ‬ ‫ِين َء َام ُن ٓوا أش ُّد ُح ّبا ِ�ِۗ﴾ ]اﻟﺒﻘﺮة‪.[١٦٥ :‬‬ ‫ون ٱ�ِ أندادا �ِب‬ ‫�ت ِ‬ ‫خذ مِن د ِ‬ ‫ِ‬ ‫»و از ﻣﺮدم ﮐﺴﺎﻧﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻏﯿﺮ از ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﺮﯾﮑﺎﻧﯽ ﺑﺮاي او ﺑﺮﻣﯽﮔﺰﯾﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ اﻧﺪازه اﷲ‬ ‫آنﻫﺎ را دوﺳﺖ دارﻧﺪ‪«.‬‬

‫‪.2‬ﻣﻌﻨﻲ ﺧـﺎﺹ‪ :‬و آن ﺷـﺮﯾﮏ ﻗـﺮار دادن ﺑـﺮاي ﺧﺪاوﻧـﺪ اﺳـﺖ‪ .‬از او ﺑـﻪ ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﺧﺪاوﻧـﺪ‬

‫درﺧﻮاﺳﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﺑﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﺪاوﻧﺪ از او ﺷﻔﺎﻋﺖ را ﻣﯽﺧﻮاﻫﻨﺪ و ﺑﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ او اﻣﯿﺪ‬ ‫دارﻧﺪ و او را دوﺳﺖ ﻣﯽدارﻧﺪ و اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﮐﻠﻤـﻪ ﺷـﺮك اﺳـﺖ ﮐـﻪ در ﻗـﺮآن و ﺳـﻨﺖ اﻃـﻼق‬

‫ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬

‫ب‪ .‬دﻻﯾﻞ ﺑﺮ ﻧﮑﻮﻫﺶ ﺷﺮك و ﺑﯿﺎن ﺧﻄﺮ آن‬

‫دﻻﯾﻞ ﻧﺼﻮص ﺑﺮ ذم و ﻧﮑﻮﻫﺶ ﺷﺮك و ﺑﺮﺣﺬر داﺷﺘﻦ از آن و ﺑﯿـﺎن ﺧﻄـﺮ و ﺳـﺮاﻧﺠﺎم ﺑـﺪ‬

‫ﺑﺮاي ﻣﺸﺮﮐﯿﻦ در دﻧﯿﺎ و آﺧﺮت ﺑﺴﯿﺎر اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪80‬‬

‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﭘﺮﺗﻮ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬

‫‪ -1‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﺧﺒﺮ ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ آن ﮔﻨﺎﻫﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺟﺰ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﺗﻮﺑﻪ ﻗﺒﻞ از ﻣﺮدن ﺑﺨﺸﯿﺪه‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫ُ َ َ َ‬ ‫ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ .‬ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬إ َّن ٱ َّ َ‬ ‫� َ� َ� ۡغ ِف ُر أن � ُ ۡ َ‬ ‫� َك بِهِۦ َو َ�غ ِف ُر َما دون �ٰل ِك ل َِمن‬ ‫ِ‬ ‫َ ٓ‬ ‫�َشا ُء ۚ﴾ ]اﻟﻨﺴﺎء‪» .[٤٨ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ از اﯾﻨﮑﻪ ﺑﺮاي او ﺷﺮﯾﮏ ﻗﺮار داده ﻣﯽﺷﻮد را ﻧﻤﯽﺑﺨﺸﺪ‬

‫و ﺟﺰ آن ﺑﺮاي ﻫﺮﮐﺲ ﮐﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﻣﯽﺑﺨﺸﺪ«‪.‬‬ ‫ل� َك لَ ُظ ۡل ٌم َع ِظ ‪ٞ‬‬ ‫‪ -2‬آن را ﺑﻪ ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ ﻇﻠﻢ وﺻﻒ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪﴿ :‬إ َّن ٱ ّ ِ ۡ‬ ‫يم ‪] ﴾١٣‬ﻟﻘﲈن‪.[١٣ :‬‬ ‫ِ‬

‫»ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺷﺮك ورزﯾﺪن ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﮔﻨﺎه ﺑﺰرﮔﯽ اﺳﺖ«‪.‬‬ ‫ُ‬ ‫َ َ َ َ‬ ‫َ​َ‬ ‫‪ -3‬ﺧﺒﺮ ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ آن ﻧﺎﺑﻮد ﮐﻨﻨﺪه اﻋﻤﺎل اﺳﺖ‪ .‬ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬ولق ۡد أ ِ‬ ‫و� إ ِ ۡ�ك ��‬ ‫َ ۡ َ َ ۡ َ ۡ َ ۡ َ َ َ ۡ َ َ َّ َ َ ُ َ َ َ َ ُ َ َّ َ ۡ َ‬ ‫�ٰ ِ� َ‬ ‫ٱ َّ� َ‬ ‫�ن ‪﴾٦٥‬‬ ‫ل‬ ‫ٱ‬ ‫ِن‬ ‫م‬ ‫ن‬ ‫و�‬ ‫ك‬ ‫�‬ ‫و‬ ‫ك‬ ‫ل‬ ‫م‬ ‫�‬ ‫ن‬ ‫ط‬ ‫ب‬ ‫ح‬ ‫�‬ ‫ت‬ ‫�‬ ‫�‬ ‫أ‬ ‫ن‬ ‫�‬ ‫ل‬ ‫ِك‬ ‫ل‬ ‫ب‬ ‫�‬ ‫ِن‬ ‫م‬ ‫ِين‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫]اﻟﺰﻣﺮ‪» .[٦٥ :‬و ﺑﻪ ﺗﻮ و ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻗﺒﻞ از ﺗﻮ آﻣﺪﻧﺪ وﺣﯽ ﮐﺮدﯾﻢ ﮐﻪ اﮔﺮ ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ‬ ‫ﺷﺮك ورزﯾﺪ ﻋﻤﻠﺖ ﻧﺎﺑﻮد ﻣﯽﺷﻮد و در آﺧﺮت از زﯾﺎﻧﻤﻨﺪان ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮي«‪.‬‬

‫‪ -4‬آن ﻧﻘﺺ ﻗﺎﺋﻞ ﺷﺪن ﺑﺮاي رب اﻟﻌﺎﻟﻤﯿﻦ و ﻣﺴﺎوي ﻗﺮار دادن ﺑﺎ ﻏﯿﺮ اوﺳﺖ‪ .‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ‬ ‫ۡ‬ ‫َ ُ ْ َ ُ ۡ َ ََۡ ُ َ‬ ‫ون ‪ ٩٦‬تَٱ َّ�ِ إن ُك َّنا لَ� َض َ�ٰل ُّ‬ ‫� ‪ ٩٧‬إِذ‬ ‫ب‬ ‫م‬ ‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬قالوا وهم �ِيها �ت ِصم‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ٖ ِ ٍ‬ ‫َُ ّ ُ‬ ‫��م ب َر ّب ٱ ۡل َ�ٰلَم َ‬ ‫� ‪] ﴾٩٨‬اﻟﺸﻌﺮاء‪» .[٩٨-٩٦ :‬آنﻫﺎ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺳﺘﯿﺰ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫�سوِ‬ ‫ﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﺪا ﮐﻪ ﻣﺎ در ﮔﻤﺮاﻫﯽ آﺷﮑﺎري ﺑﻮدﯾﻢ آﻧﮕﺎه ﮐﻪ ﺷﻤﺎ را ﺑﺎ‬

‫ﭘﺮوردﮔﺎر ﻋﺎﻟﻤﯿﺎن ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﯽﮐﺮدﯾﻢ«‪.‬‬

‫‪ -5‬ﺧﺒﺮ ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﻫﺮﮐﺲ ﺑﺮ ﺷﺮك ﺑﻤﯿﺮد ﺑﺮاي ﻫﻤﯿﺸﻪ در آﺗﺶ ﺟﻬﻨﻢ ﺟﺎوداﻧﻪ ﺧﻮاﻫﺪ‬ ‫َّ ُ َ ُ ۡ ۡ َّ َ َ ۡ َ َ َّ ُ َ َ ۡ ۡ َ ۡ‬ ‫ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬إِنهۥ من ��ك بٱ�ِ �قد ح َّرم ٱ� عليهِ ٱ َ‬ ‫� َّنة َو َمأ َوٮ ٰ ُه‬ ‫ِ ِ‬ ‫َّ ُ َ َ َّ‬ ‫� م ِۡن أَ َ‬ ‫ِل�ٰلِم َ‬ ‫ٱ�ار ۖ وما ل‬ ‫نصارٖ ‪] ﴾٧٢‬اﳌﺎﺋﺪة‪» .[٧٢ :‬ﻫﺮﮐﺲ ﺑﺮاي ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﺮﯾﮏ ﻗﺮار‬ ‫ِ‬ ‫دﻫﺪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻬﺸﺖ را ﺑﺮ او ﺣﺮام ﮐﺮده و ﺟﺎﯾﮕﺎﻫﺶ آﺗﺶ اﺳﺖ و ﺑﺮاي ﻇﺎﻟﻤﺎن و‬ ‫ﻣﺸﺮﮐﺎن ﯾﺎري دﻫﻨﺪهاي ﻧﯿﺴﺖ«و ﺳﺎﯾﺮ دﻻﯾﻠﯽ ﻏﯿﺮ از اﯾﻦﻫﺎ ﮐﻪ در ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ ﺑﺴﯿﺎر‬

‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻓﺼﻞ اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ‬

‫‪81‬‬

‫ج‪ .‬ﺳﺒﺐ و ﻋﻠﺖ داﺧﻞ ﺷﺪن در ﺷﺮك‬

‫ﻫﻤﺎﻧﺎ اﺻﻞ و اﺳﺎس ﺷﺮك و ﺳﺒﺐ واﻗﻊ ﺷﺪن ﺑﻨﯽ آدم در آن اﻓﺮاط و زﯾﺎده روي در ﻣﻮرد‬

‫اﻧﺴﺎنﻫﺎي ﺻﺎﻟﺢ ﺑﺰرﮔﻮار اﺳﺖ‪ .‬و در ﺗﻌﺮﯾﻒ‪ ،‬ﻣﺪح و ﺛﻨﺎي آنﻫﺎ از ﺣﺪ ﺧﻮد ﺗﺠﺎوز ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫َ َ ُ ْ َ َ َ ُ َّ َ َ َ ُ ۡ َ َ َ َ ُ َّ َ ّٗ َ َ ُ َ ٗ َ ُ َ‬ ‫َ‬ ‫ا� َو� َ�غوث َو َ� ُعوق‬ ‫اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬وقالوا � تذرن ءال ِهت�م و� تذرن ودا و� سو‬ ‫َ َّ َ َ ٗ‬ ‫َّ‬ ‫َ َ ۡ َ َ ُّ ْ َ ٗ َ َ‬ ‫َو� َ ۡ ٗ‬ ‫� إِ� ض� ٰ� ‪] ﴾٢٤‬اﻟﻨﻮح‪» .[٢٤-٢٣ :‬و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫��ۖ َو� ت ِزدِ ٱل�ٰل ِ ِم‬ ‫�� ‪ ٢٣‬وقد أضلوا كث ِ‬ ‫ﻣﻌﺒﻮدان ﺧﻮد را رﻫﺎ ﻧﮑﻨﯿﺪ و ود‪ ،‬ﺳﻮاع‪ ،‬ﯾﻐﻮث‪ ،‬ﯾﻌﻮق و ﻧﺴﺮ را وا ﻧﮕﺬارﯾﺪ و ﺑﺴﯿﺎري را ﮔﻤﺮاه‬

‫ﮐﺮدﻧﺪ‪].‬ﺑﺎر ﺧﺪاﯾﺎ[ ﺟﺰ ﺑﺮ ﮔﻤﺮاﻫﯽ ﻇﺎﻟﻤﺎن ﻣﯿﻔﺰاي«‪.‬‬

‫اﯾﻦ ﻧﺎمﻫﺎي ﻣﺮدان ﺻﺎﻟﺢ از ﻗﻮم ﻧﻮح ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﻣﺮدﻧﺪ ﺑﺮ ﺷﮑﻞﻫـﺎ و ﺻـﻮرتﻫـﺎي‬

‫آﻧﺎن ﺑـﺖﻫـﺎﯾﯽ ﻗـﺮار دادﻧـﺪ و ﺑـﺮ آن ﺑـﺖﻫـﺎ اﺳـﻢ آنﻫـﺎ را ﮔﺬاﺷـﺘﻨﺪ ﮐـﻪ ﻫﺪﻓﺸـﺎن از اﯾﻨﮑـﺎر‬

‫ﺑﺰرﮔﺪاﺷﺖ و زﻧﺪه ﻧﮕﻪ داﺷﺘﻦ ﯾﺎد و ﻓﻀﯿﻠﺖ آنﻫﺎ ﺑﻮد ﺗﺎ ﺑﺎ دﯾﺪن ﺷﮑﻞ و ﺗﺼﺎوﯾﺮ آنﻫـﺎ ﻣﺎﻧﻨـﺪ‬ ‫آﻧﺎن ﺑﻪ ﻋﺒﺎدت ﺑﭙﺮدازﻧﺪ‪.‬‬

‫َ َ ْ ْ َ َ ُ َّ‬ ‫ﺎرت اﻷ ْوﺛﺎن اﻟ ِﻲﺘ‬ ‫و دﻟﯿﻞ ﺑﺮ آن آﻧﭽﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس م رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺻ‬ ‫ْ َ َ َ ْ ُ َ َّ َ ٌّ َ َ ْ َ ْ‬ ‫َ‬ ‫َ ُ‬ ‫َ َ ْ‬ ‫َ ْ َ ْ َ ْ َ َ َ َّ ُ َ ٌ َ َ ْ‬ ‫ﺖ ل ِ ُﻬـﺬﻳْ ٍﻞ‬ ‫ﺎﻛﻧﺖ ِﻲﻓ ﻗ ْﻮمِ ﻧ ٍ‬ ‫ﺐ ﺑِﺪوﻣ ِﺔ اﺠﻟﻨﺪ ِل وأﻣﺎ ﺳﻮاع ﺎﻛﻧ‬ ‫ﻮح ِﻲﻓ اﻟﻌﺮ ِب �ﻌﺪ أﻣﺎ ود ﺎﻛﻧﺖ ِﻟﻠﻜ ٍ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َ َّ َ ُ َ َ َ ْ ْ َ َ َ َّ‬ ‫ُ ْ‬ ‫َ َّ َ ُ ُ َ َ َ ْ‬ ‫َْ‬ ‫َوأﻣﺎ �ﻐﻮث ﻓﺎﻜﻧﺖ ل ِ ُﻤ َﺮا ٍد � َّﻢ ِ َﺒﻟ ِ� � َﻄﻴ ٍﻒ ﺑِﺎﺠﻟ َ ْﻮ ِف ِﻋﻨﺪ َﺳﺒَ ٍﺈ َوأﻣﺎ � ُﻌﻮق ﻓﺎﻜﻧﺖ ل ِ َﻬﻤـﺪان َوأﻣـﺎ‬ ‫ْ َ​َ َ‬ ‫َ​َ‬ ‫َ ْ َ ْ ُ‬ ‫َ َ ُ َ َ‬ ‫َْ ٌ َ َ َ ْ‬ ‫ﺎء ر َﺟ َ‬ ‫ﺤﻟ ْﻤ َ َ‬ ‫ﺎﻠﻜ ِع أ ْﺳ َﻤ ُ‬ ‫ـﻮح ﻓﻠ َّﻤـﺎ ﻫﻠﻜـﻮا أ ْوﻰﺣ‬ ‫ـﻮمِ ﻧ ٍ‬ ‫ﺎﺤﻟ� ِﻣﻦ ﻗ‬ ‫� ِﻵ ِل ِذي اﻟ‬ ‫�‬ ‫ﺎل ﺻ ِ ِ‬ ‫ﺮﺴ ﻓﺎﻜﻧﺖ ِ ِ‬ ‫ِ ٍ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫ْ ْ‬ ‫َ​َ‬ ‫َ ُ َْ ُ َ‬ ‫َّ ْ ُ‬ ‫ـﻮن أﻧْ َﺼـﺎﺑًﺎ َو َﺳ ُّ‬ ‫ـﻤﻮ َﻫﺎ ﺑﺄ ْﺳ َ‬ ‫ـﻤﺎﺋِ ِﻬ ْﻢ‬ ‫الﺸﻴ َﻄﺎن إِﻰﻟ ﻗ ْﻮ ِم ِﻬ ْﻢ أن اﻧ ِﺼﺒُﻮا إِﻰﻟ �ﺎل ِ ِﺴ ِﻬ ْﻢ اﻟ ِﻲﺘ ﺎﻛﻧﻮا � ِﻠﺴ‬ ‫ِ‬ ‫َ َ َ ُ َ َ ْ ُ ْ َ ْ َ َّ َ َ َ َ ُ َ َ َ َ َ ْ ْ‬ ‫َ ْ‬ ‫وﺌﻟﻚ َوﺗن َّﺴﺦ اﻟ ِﻌﻠ ُﻢ ُﻋ ِﺒﺪت« ‪» ١‬ﺑـﺖﻫـﺎﯾﯽ ﮐـﻪ در ﻗـﻮم ﻧـﻮح‬ ‫�ﻔﻌﻠﻮا ﻓﻠﻢ �ﻌﺒﺪ ﺣﻰﺘ إِذا ﻫﻠﻚ أ ِ‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﻌﺪاً ﻣﻌﺒﻮدان ﻗﻮم ﻋﺮب ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ود ﺑﺮاي ﻗﺒﯿﻠﻪ ﮐﻠﺐ در ﺷﻬﺮ دوﻣﺔ اﳉﻨـﺪل‪ ،‬ﺳـﻮاع‬ ‫ﺑﺮاي ﻗﺒﯿﻠﻪ ﻫﺬﯾﻞ‪ ،‬ﯾﻐﻮث ﺑﺮاي ﻗﺒﯿﻠﻪ ﻣﺮاد ﺳﭙﺲ ﺑـﺮاي ﻗﺒﯿﻠـﻪ ﺑﻨـﯽ ﻏﻄﯿـﻒ در ﺷـﻬﺮ ﺟـﻮف ﮐﻨـﺎر‬

‫ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﺳﺒﺄ‪ ،‬ﯾﻌﻮق ﺑﺮاي ﻗﺒﯿﻠﻪ ﻫﻤﺪان‪ ،‬ﻧﺴﺮ در ﺣﻤﯿﺮ ﺑﺮاي ﻃﺎﯾﻔﻪ ذي ﮐﻼع ﺑﻮد‪ .‬ﻧﺎمﻫـﺎي ﻣـﺮدان‬

‫ﺻﺎﻟﺢ از ﻗﻮم ﻧﻮح ﺑﻮدﻧﺪ ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﻣﺮدﻧﺪ ﺷﯿﻄﺎن ﺑﻪ ﻗﻮﻣﺸﺎن وﺣﯽ ﮐﺮد ﮐﻪ در ﻣﺤـﻞ ﺟﺎﻫـﺎﯾﯽ‬ ‫‪ 1‬ﺻﺤﯿﺢ اﻟﺒﺨﺎري ﺑﺮﻗﻢ )‪.(4920‬‬

‫‪82‬‬

‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﭘﺮﺗﻮ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬

‫ﮐﻪ آنﻫﺎ ﻣﯽﻧﺸﺴﺘﻨﺪ ﻣﺠﺴﻤﻪﻫﺎﯾﯽ ﻧﺼﺐ ﮐﻨﻨﺪ و آن را ﺑﺎ ﻧﺎمﻫـﺎي آﻧـﺎن ﺑﻨﺎﻣﻨـﺪ ﭘـﺲ آن ﮐـﺎر را‬

‫ﮐﺮدﻧﺪ وﻟﯽ آنﻫﺎ را ﻋﺒﺎدت ﻧﻤﯽﮐﺮدﻧﺪ ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﻧﺴﻞﻫﺎي اوﻟﯿﻦ از ﺑﯿﻦ رﻓﺘﻨﺪ و ﺟﻬﻞ ﻓﺮاﮔﯿﺮ ﺷﺪ‬

‫و ﻧﺴﻞﻫﺎي ﺑﻌﺪي ﺑﻪ ﻋﺒﺎدت آن ﻣﺠﺴﻤﻪﻫﺎ روي آوردﻧﺪ«‪.‬‬ ‫َ‬ ‫َ ُ ْ َ َ َّ‬ ‫اﺑــﻦ ﺟﺮﯾــﺮ ﻃﺒــﺮي از ﻣﺤﻤــﺪ ﺑــﻦ ﻗــﯿﺲ در ﺑــﺎره اﯾــﻦ ﻓﺮﻣــﻮده ﺧﺪاوﻧــﺪ‪َ ﴿ :‬وقــالوا � تــذ ُرن‬ ‫ُ‬ ‫َءال َِه َت� ۡم﴾ »ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻣﻌﺒﻮدان ﺧﻮد را رﻫﺎ ﻧﮑﻨﯿﺪ« رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺎﻛﻧﻮا ﻗﻮﻣﺎ ﺻﺎﺤﻟ�‬ ‫ﻣﻦ ﺑ� آدم‪ ،‬و�ن ﻬﻟﻢ أﺗﺒﺎع ﻳﻘﺘﺪون ﻫﻢ‪ ،‬ﻓﻠﻤﺎ ﻣﺎﺗﻮا ﻗﺎل أﺻﺤﺎﺑﻬﻢ اﺬﻟﻳﻦ ﺎﻛﻧﻮا ﻳﻘﺘﺪون ﺑﻬـﻢ‪:‬‬ ‫لﻮ ﺻﻮرﻧﺎﻫﻢ ﺎﻛن أﺷﻮق ﻨﻟﺎ إﻰﻟ اﻟﻌﺒﺎدة إذا ذﻛﺮﻧﺎﻫﻢ‪ ،‬ﻓﺼﻮروﻫﻢ‪ ،‬ﻓﻠﻤﺎ ﻣﺎﺗﻮا وﺟﺎء آﺧـﺮون دب‬ ‫إﻴﻟﻬﻢ إﺑﻠيﺲ ﻓﻘﺎل‪ :‬إﻧﻤﺎ ﺎﻛﻧﻮا ﻳﻌﺒﺪوﻧﻬﻢ و�ﻬﻢ �ﺴﻘﻮن اﻤﻟﻄﺮ‪ ،‬ﻓﻌﺒﺪوﻫﻢ« ‪» ١‬ﻗﻮم ﺻﺎﻟﺤﯽ از ﺑﻨـﯽ‬

‫آدم ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﺮاي ﺧﻮد ﭘﯿﺮواﻧﯽ داﺷﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ آنﻫﺎ اﻗﺘﺪا ﻣﯽﻧﻤﻮدﻧـﺪ وﻟـﯽ ﻫﻨﮕـﺎﻣﯽ ﮐـﻪ ﻣ‪‬ﺮدﻧـﺪ‬

‫ﻣﺮدﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ آنﻫﺎ اﻗﺘﺪا ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﮔﺮ ﺗﺼﻮﯾﺮ آنﻫـﺎ را ﺑﻨﮕـﺎرﯾﻢ وﻗﺘـﯽ آنﻫـﺎ را ﺑﯿـﺎد‬

‫آورﯾﻢ ﺑﻪ ﻋﺒﺎدت ﻣﺸﺘﺎق ﺗﺮ ﻣﯽﺷﻮﯾﻢ ﭘﺲ ﺗﺼﻮﯾﺮ آنﻫﺎ را ﮐﺸﯿﺪﻧﺪ و ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﻣﺮدﻧﺪ و ﻧﺴـﻞ‬

‫ﺑﻌﺪي آﻣﺪ اﺑﻠﯿﺲ ﺑﻪ آنﻫﺎ وﺳﻮﺳﻪ ﮐﺮد و ﮔﻔﺖ‪ :‬اﺟﺪاد ﺷﻤﺎ آنﻫـﺎ را ﻋﺒـﺎدت ﻣـﯽﮐﺮدﻧـﺪ و ﺑـﻪ‬

‫وﺳﯿﻠﻪ آنﻫﺎ درﺧﻮاﺳﺖ ﺑﺎران ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ ﭘﺲ آنﻫﺎ را ﻋﺒـﺎدت ﮐﺮدﻧـﺪ«‪ .‬ﭘـﺲ ﺑـﯿﻦ دو ﮔﻤﺮاﻫـﯽ‬

‫ﺑﺰرگ واﻗﻊ ﺷﺪﻧﺪ‪ :‬اول‪ :‬اﻋﺘﮑﺎف ﮐﺮدن ﻧـﺰد ﻗﺒﺮﻫـﺎي آﻧـﺎن‪ .‬دوم‪ :‬ﺑـﻪ ﺗﺼـﻮﯾﺮ ﮐﺸـﯿﺪن آنﻫـﺎ و‬ ‫ﻧﺼﺐ ﮐﺮدن در ﻣﺠﺎﻟﺴﺸﺎن و ﻧﺸﺴﺘﻦ ﺑﻪ ﺳﻮي آنﻫﺎ‪.‬‬

‫اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﺮاي اوﻟﯿﻦ ﺑﺎر در ﺗﺎرﯾﺦ ﺑﺸﺮﯾﺖ ﺷـﺮك واﻗـﻊ ﮔﺮدﯾـﺪ ﮐـﻪ آن دو ﻣـﻮرد از‬

‫ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ وﺳﺎﯾﻞ ﺷﺮك در ﺗﻤﺎم زﻣﺎن و ﻣﮑﺎن ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬

‫د‪ .‬اﻧﻮاع ﺷﺮك‪:‬‬ ‫ﺷﺮك ﺑﻪ دو ﺑﺨﺶ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﮔﺮدد‪ :‬ﺷﺮﻙ ﺍﻛﺒﺮ‪ ،‬ﺷﺮﻙ ﺍﺻﻐﺮ‪.‬‬

‫‪ 1‬ﺗﻔﺴﯿﺮ اﻟﻄﺒﺮي )‪.(254 / 12‬‬

‫ﻓﺼﻞ اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ‬

‫‪83‬‬

‫‪ .1‬ﺷﺮك اﮐﺒﺮ‪:‬‬

‫ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺷﺮﯾﮏ و ﻫﻤﺘﺎ ﻫﻤﺮاه ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﮔﻮﻧـﻪاي ﮐـﻪ ﻫﻤـﺮاه ﺧﺪاوﻧـﺪ ﻋﺒـﺎدت ﻣـﯽﺷـﻮد‪ .‬و‬

‫اﯾﻨﮑﺎر ﻣﺴﻠﻤﺎن را از اﺳﻼم ﺧﺎرج ﻣﯽﮔﺮداﻧـﺪ و ﺗﻤـﺎم اﻋﻤـﺎﻟﺶ را ﻧـﺎﺑﻮد و ﺑﺎﻃـﻞ ﻣـﯽﮔﺮداﻧـﺪ و‬

‫ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﺑﻤﯿﺮد ﺑﺮاي ﻫﻤﯿﺸـﻪ در آﺗـﺶ ﺟﻬـﻨﻢ ﻣـﯽﻣﺎﻧـﺪ و ﭘﺎﯾـﺎن ﻧﻤـﯽﭘـﺬﯾﺮد و از‬ ‫ﻋﺬاﺑﺶ ﮐﺎﺳﺘﻪ ﻧﻤﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫اﻧﻮاع ﺷﺮك اﮐﺒﺮ‪:‬‬

‫ﺷﺮك اﮐﺒﺮ ﺑﻪ ﭼﻬﺎر ﻗﺴﻤﺖ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬

‫‪ -1‬ﺷﺮك درﺧﻮاﺳﺖ و ﻃﻠﺐ ﮐﺮدن‪:‬‬

‫ﯾﻌﻨﯽ دﻋﺎ و آن از ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ اﻧﻮاع ﻋﺒﺎدت ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﺑﻠﮑﻪ ﻫﺴﺘﻪ ﻋﺒﺎدت ﻫﻤﺎن دﻋﺎﺳﺖ‬

‫ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬اﺪﻟﺎﻋء ﻫﻮ اﻟﻌﺒﺎدة« ‪» ١‬دﻋﺎ ﻫﻤﺎن ﻋﺒﺎدت اﺳﺖ« و اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ‬ ‫َ َ َ َ ُّ ُ ُ ۡ ُ ٓ َ ۡ َ ۡ َ ُ ۡ َّ َّ َ َ ۡ َ ۡ ُ َ َ‬ ‫َ‬ ‫�ون � ۡن ع َِباد ِ�‬ ‫جب ل� ۚم إِن ٱ�ِين �ستك ِ‬ ‫و� أست ِ‬ ‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬وقال ر��م ٱدع ِ‬ ‫َ َۡ ُ ُ َ‬ ‫ون َج َه َّن َم َداخِر َ‬ ‫�ن ‪] ﴾٦٠‬اﳌﺆﻣﻦ‪» .[٦٠ :‬ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ ﻣﺮا ﺑﺨﻮاﻧﯿﺪ ﺗﺎ ﺑﺮاﯾﺘﺎن‬ ‫سيدخل‬ ‫ِ‬ ‫اﺟﺎﺑﺖ ﻧﻤﺎﯾﻢ‪ .‬ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ از ﻋﺒﺎدت ﻣﻦ اﺳﺘﮑﺒﺎر ﻣﯽورزﻧﺪ ﺑﺰودي ذﻟﯿﻼﻧﻪ داﺧﻞ ﺟﻬﻨﻢ‬ ‫ﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ«‪.‬‬

‫و ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﮔﺮدﯾﺪ ﮐﻪ دﻋﺎ ﻋﺒﺎدت اﺳﺖ ﭘﺲ ﺑﮑﺎرﺑﺮدن آن ﺑﺮاي ﻏﯿﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ‬

‫ﺷﺮك اﺳﺖ‪ .‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻫﺮﮐﺲ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ ،‬ﻣﻼﺋﮑﻪ‪ ،‬وﻟﯽ‪ ،‬ﻗﺒﺮ‪ ،‬ﺳﻨﮓ ﯾﺎ ﻏﯿﺮ اﯾﻦﻫﺎ از ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت را‬ ‫َ َ‬ ‫َّ َ‬ ‫ُ‬ ‫ﺑﺨﻮاﻧﺪ او ﮐﺎﻓﺮ ﻣﺸﺮك اﺳﺖ ﮐﻤﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬و َمن يَ ۡدع َم َع ٱ�ِ إِ� ٰ ًها َءاخ َر �‬ ‫ۡ َ‬ ‫َّ َ ۡ‬ ‫َ‬ ‫بُ ۡر َ�ٰ َن َ ُ�ۥ بهِۦ فَإ َّ� َما ح َِسابُ ُهۥ ع َ‬ ‫ِند َر ّ�ِهِۚۦٓ إِن ُهۥ � ُ�فل ُِح ٱل�ٰفِ ُرون ‪] ﴾١١٧‬اﳌﺆﻣﻨﻮن‪» .[١١٧ :‬و‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﻫﺮﮐﺲ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻌﺒﻮد دﯾﮕﺮ را ﺑﺨﻮاﻧﺪ ﺑﺮاي اﯾﻦ ﻋﻤﻠﺶ ﻫﯿﭻ ﺑﺮﻫﺎﻧﯽ وﺟﻮد ﻧﺪارد و‬ ‫ﺣﺴﺎب او ﻧﺰد ﭘﺮوردﮔﺎرش اﺳﺖ و ﺧﺪاوﻧﺪ ﮐﺎﻓﺮان را رﺳﺘﮕﺎر ﻧﻤﯽﺳﺎزد«‪.‬‬ ‫‪ 1‬ﻣﺴﻨﺪ أﺣﻤﺪ )‪ ،(267 / 4‬وﺳﻨﻦ اﻟﺘﺮﻣﺬي ﺑﺮﻗﻢ )‪.(2969‬‬

‫‪84‬‬

‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﭘﺮﺗﻮ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬

‫و از دﻻﯾﻠﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ ﻋﺒﺎدت ﺑﻮدن دﻋﺎ دﻻﻟﺖ دارد و ﺑﮑﺎر ﺑﺮدن آن ﺑﺮاي ﻏﯿﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﺮك‬ ‫ْ‬ ‫َ َ‬ ‫ۡ ُ ۡ َ َ ُ ْ َّ َ ُ ۡ‬ ‫�ل ِص َ‬ ‫� َ ُ� ٱ ّ� َ‬ ‫ِين‬ ‫ك دعوا ٱ�‬ ‫اﺳﺖ اﯾﻦ ﻓﺮﻣﻮده ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل اﺳﺖ‪﴿ :‬فإِذا َر� ُِبوا ِ� ٱلفل ِ‬ ‫ِ‬ ‫َ َ َّ َ َّ ٰ ُ ۡ َ ۡ َ ّ َ ُ ۡ ُ ۡ ُ َ‬ ‫��ون ‪] ﴾٦٥‬اﻟﻌﻨﻜﺒﻮت‪» .[٦٥ :‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺳﻮار ﮐﺸﺘﯽ‬ ‫� إِذا هم � ِ‬ ‫فلما �ٮهم إِ� ٱل ِ‬ ‫ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ﺧﺪاوﻧﺪ را ﺧﺎﻟﺼﺎﻧﻪ ﻣﯽﺧﻮاﻧﻨﺪ اﻣﺎ ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ آنﻫﺎ را ﺑﻪ ﺧﺸﮑﯽ رﺳﺎﻧﺪ‬ ‫دوﺑﺎره ﻣﺸﺮك ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ«‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ از ﺣﺎل ﻣﺸﺮﮐﺎﻧﯽ ﺧﺒﺮ ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ در ﺣﺎﻟﺖ آﺳﺎﯾﺶ و‬ ‫راﺣﺘﯽ ﺑﻪ ﺧﺪا ﺷﺮك ﻣﯽورزﯾﺪﻧﺪ اﻣﺎ در ﺗﻨﮕﻨﺎ و ﺳﺨﺘﯽ ﺧﺪاوﻧﺪ را ﺧﺎﻟﺼﺎﻧﻪ ﻣﯽﭘﺮﺳﺘﯿﺪﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ‬

‫ﺣﺎل ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﭘﻨﺎه ﺑﺮ ﺧﺪا ﺑﻪ اﷲ در آﺳﺎﯾﺶ و ﺳﺨﺘﯽ ﺷﺮك ﻣﯽورزﻧﺪ ﭼﮕﻮﻧﻪ اﺳﺖ؟!‬

‫‪ -2‬ﺷﺮك ﻧﯿﺖ‪ ،‬اراده و ﻗﺼﺪ‪:‬‬

‫و آن اﯾﻨﮑﻪ ﻓﺮد در اﻧﺠﺎم اﻋﻤﺎﻟﺶ ﺑﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻫﻞ ﻧﻔﺎق ﺗﻨﻬﺎ رﺳﯿﺪن ﺑﻪ دﻧﯿﺎ‪ ،‬رﯾﺎ و ﻣﺸﻬﻮر ﺷﺪن‬

‫را ﻣﺪ ﻧﻈﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و آﺧﺮت و وﺟﻪ اﷲ را در ﻧﻈﺮ ﻧﮕﯿﺮد او ﻣﺸﺮك اﺳﺖ و دﭼﺎر ﺷﺮك‬ ‫ُ ّ َ‬ ‫َ َ َ ُ ُ َۡ َ ۡ‬ ‫َ‬ ‫� َي ٰوة ٱ ُّ�� َيا َوزِ�ن َت َها ن َو ِف إ ِ ۡ� ِه ۡم‬ ‫اﮐﺒﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬من �ن ي ِر�د ٱ‬ ‫َ ۡ ََٰ ُ ۡ َ َ ُ ۡ َ َ ُ ۡ َ ُ َ‬ ‫ُ ْ َ ٰٓ َ‬ ‫ار َو َحبطَ‬ ‫ِين لَ ۡي َس ل َ ُه ۡم � ٱ�خ َِرة ِ إ َّ� ٱ�َّ ُۖ‬ ‫ك ٱ َّ� َ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫أع�لهم �ِيها وهم �ِيها � �بخسون ‪ ١٥‬أو�� ِ‬ ‫َ ُ ْ‬ ‫‪ٞ‬‬ ‫ُ َ‬ ‫َما َص َن ُعوا ْ � َ‬ ‫ِيها َو َ� ٰ ِطل َّما �نوا َ� ۡع َملون ‪] ﴾١٦‬ﻫﻮد‪» .[١٦-١٥ :‬ﻫﺮﮐﺲ ﺑﻪ زﻧﺪﮔﯽ دﻧﯿﺎ و‬ ‫زﯾﺒﺎﯾﯽﻫﺎي آن راﺿﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﻼﺷﺸﺎن را ﺑﺮاي رﺳﯿﺪن ﺑﻪ آن ﮐﺎﻣﻞ و ﺗﻤﺎم ﻣﯽدﻫﯿﻢ و در رﺳﯿﺪن‬

‫ﺑﻪ آن در ﻣﻮرد آنﻫﺎ ﻫﯿﭻ ﮐﺎﺳﺘﯽ ﺻﻮرت ﻧﻤﯽﮔﯿﺮد‪ .‬آنﻫﺎ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ در ﻗﯿﺎﻣﺖ ﻧﺼﯿﺐ‬

‫و ﺑﻬﺮهاي ﺟﺰ آﺗﺶ ﻧﺪارﻧﺪ و آﻧﭽﻪ در آﻧﺠﺎ ﮐﺮدهاﻧﺪ ﺑﻪ ﻫﺪر رﻓﺘﻪ و آﻧﭽﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﯽدادهاﻧﺪ ﺑﺎﻃﻞ‬ ‫ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ«‪ .‬و اﯾﻦ ﻧﻮع از ﺷﺮك اﻣﺮي رﯾﺰ و ﭘﻮﺷﯿﺪه وﻟﯽ ﺧﻄﺮ آن ﻓﺮاوان اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -3‬ﺷﺮك در ﻃﺎﻋﺖ و ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮداري‪:‬‬

‫ﯾﻌﻨﯽ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ از ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت در ﺣﻼل ﮐﺮدن آﻧﭽﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺣﺮام ﻧﻤﻮده ﯾﺎ در ﺣﺮام ﮐﺮدن‬

‫آﻧﭽﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺣﻼل ﻧﻤﻮده اﻃﺎﻋﺖ ﻧﻤﺎﯾﺪ و ﻗﻠﺒﺎً ﺑﻪ آن ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﺎﺷﺪ و ﺣﻼل و ﺣﺮام ﮐﺮدن را‬

‫ﺑﺮاي آنﻫﺎ و اﻃﺎﻋﺖ ﮐﺮدن از ﺧﺪا و آنﻫﺎ را ﺟﺎﯾﺰ ﺑﺪاﻧﺪ و آﮔﺎﻫﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ آن ﻣﺨﺎﻟﻒ‬

‫ﻓﺼﻞ اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ‬

‫‪85‬‬

‫دﯾﻦ اﺳﻼم اﺳﺖ در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﺧﺪاﯾﺎﻧﯽ از ﻏﯿﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ دﭼﺎر‬ ‫َّ‬ ‫َّ َ ُ ٓ ْ َ ۡ َ َ ُ ۡ َ ُ ۡ َ ٰ َ ُ ۡ َ ۡ َ ٗ ّ ُ‬ ‫د‬ ‫ون ٱ�ِ‬ ‫ﺷﺮك اﮐﺒﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ٱ�ذوا أحبارهم وره�نهم أر�ا�ا مِن ِ‬ ‫َ ۡ َ َ ۡ َ َ ۡ َ َ َ َ ٓ ُ ُ ٓ ْ َّ َ ۡ ُ ُ ٓ ْ َ ٰ ٗ َ ٰ ٗ َّ ٓ َ ٰ َ َّ ُ َ ُ ۡ َ ٰ َ ُ َ َّ ُ ۡ ُ َ‬ ‫��ون‬ ‫وٱلمسِيح ٱ�ن مر�م وما أمِروا إِ� ِ�عبدوا إِ�ها �حِد�ۖ � إِ�ه إِ� هوۚ سب�نهۥ �ما � ِ‬

‫‪] ﴾٣١‬اﻟﺘﻮﺑﺔ‪» .[٣١ :‬ﻋﺎﻟﻤﺎن و زاﻫﺪان ﺧﻮﯾﺶ را ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺑﻪ رب ﮐﺮدﻧﺪ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﺴﯿﺢ ﭘﺴﺮ‬

‫ﻣﺮﯾﻢ را‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯿﮑﻪ ﺟﺰ ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻣﻌﺒﻮد واﺣﺪي ﮐﻪ ﺟﺰ او ﻣﻌﺒﻮد ﺑﻪ ﺣﻘﯽ ﻧﯿﺴﺖ ﺑﻪ آنﻫﺎ دﺳﺘﻮر‬

‫داده ﻧﺸﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺎك و ﻣﻨﺰه اﺳﺖ از آﻧﭽﻪ ﺑﺮاﯾﺶ ﺷﺮﯾﮏ ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﻨﺪ‪ «.‬در ﺗﻔﺴﯿﺮ اﯾﻦ آﯾﻪ‬

‫ﻫﯿﭻ اﺧﺘﻼﻓﯽ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ :‬ﯾﻌﻨﯽ اﯾﻨﮑﻪ از ﻋﻠﻤﺎ و ﻋﺎﺑﺪان در ﻣﻌﺼﯿﺖ )ﺗﺒﺪﯾﻞ و ﺗﻐﯿﯿﺮ دادن ﺣﮑﻢ‬

‫ﺧﺪاوﻧﺪ( اﻃﺎﻋﺖ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻘﺼﻮدﺷﺎن درﺧﻮاﺳﺖ ﮐﺮدن و دﻋﺎ ﻧﻤﻮدن از آنﻫﺎ‬

‫ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﺪ ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص ﺑﺮاي ﻋﺪي ﺑﻦ ﺣﺎﺗﻢ ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ از او ﺳﺆال ﻧﻤﻮد اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ‬

‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﮐﺮد‪ .‬ﻋﺪي ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺎ آنﻫﺎ را ﻋﺒﺎدت ﻧﻤﯽﮐﺮدﯾﻢ؟ اﯾﺸﺎن ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﻋﺒﺎدت ﮐﺮدن آنﻫﺎ‬ ‫ﻫﻤﺎن اﻃﺎﻋﺖ ﮐﺮدﻧﺸﺎن در ﻣﻌﺼﯿﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ )ﯾﻌﻨﯽ در ﺗﻐﯿﯿﺮ و ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺣﮑﻢ ﺧﺪاوﻧﺪ(‪ .‬ﭘﺲ‬

‫ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬أﻟيﺲ �ﺮمﻮن ﻣﺎ أﺣﻞ اﷲ ﻓﺘﺤﺮمﻮﻧﻪ و�ﻠﻮن ﻣﺎ ﺣﺮم اﷲ ﻓﺘﺤﻠﻮﻧﻪ«‪ ،‬ﻗﺎل‪ :‬ﺑ�‪ .‬ﻗﺎل‪:‬‬ ‫»ﻓﺘﻠﻚ ﻋﺒﺎدﺗﻬﻢ« ‪» ١‬آﯾﺎ ﺣﻼل ﺧﺪاوﻧﺪ را ﺑﺮاﯾﺘﺎن ﺣﺮام و ﺣﺮام ﺧﺪاوﻧﺪ را ﺑﺮاﯾﺘﺎن ﺣﻼل‬

‫ﻧﻨﻤﻮدﻧﺪ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻠﯽ‪ .‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اﯾﻦ ﻫﻤﺎن ﻋﺒﺎدت ﮐﺮدن آنﻫﺎﺳﺖ«‪.‬‬

‫‪ -4‬ﺷﺮك ﻣﺤﺒﺖ‪:‬‬

‫ﻣﻨﻈﻮر ﻣﺤﺒﺖ ﺑﻨﺪﮔﯽ و ﻋﺒﻮدﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺴﺘﻠﺰم ﺟﻼل‪ ،‬ﺑﺰرﮔﯽ‪ ،‬ﺗﻮاﺿﻊ و ﺧﻀﻮﻋﯽ اﺳﺖ‬

‫ﮐﻪ ﺟﺰ ﺑﺮاي ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻨﻬﺎ و ﺑﯽﺷﺮﯾﮏ ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬و ﻫﺮ وﻗﺖ ﺑﻨﺪه اﯾﻦ ﻣﺤﺒﺖ را ﺑﺮاي ﻏﯿﺮ‬

‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﮑﺎر ﺑﺮد دﭼﺎر ﺷﺮك اﮐﺒﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬دﻟﯿﻞ ﺑﺮاي آن اﯾﻦ ﻓﺮﻣﻮده اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬ ‫َ َ َّ ُ‬ ‫ٗ‬ ‫ْ َ​َ‬ ‫َّ َ َ ٗ ُ ُّ َ‬ ‫ُ‬ ‫و� ُه ۡم َك ُ‬ ‫ح ّ‬ ‫ب ٱ َّ�ِۖ َوٱ َّ� َ‬ ‫﴿ َوم َِن ٱ�َّ ِ‬ ‫ِين َء َام ُن ٓوا أش ُّد ُح ّبا‬ ‫ون ٱ�ِ أندادا �ِب‬ ‫اس من �ت ِ‬ ‫خذ مِن د ِ‬ ‫ِ‬ ‫ّ َّ‬ ‫ِ�ِۗ﴾ ]اﻟﺒﻘﺮة‪» .[١٦٥ :‬و از ﻣﺮدم ﮐﺴﺎﻧﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻏﯿﺮ از ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﺮﯾﮑﺎﻧﯽ ﺑﺮاي او ﺑﺮﻣﯽ‬

‫‪ 1‬ﺳﻨﻦ اﻟﺘﺮﻣﺬي ﺑﺮﻗﻢ )‪ ،(3095‬واﻟﻤﻌﺠﻢ اﻟﮑﺒﯿﺮ ﻟﻠﻄﺒﺮاﻧﯽ )‪.(92 / 17‬‬

‫‪86‬‬

‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﭘﺮﺗﻮ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬

‫ﮔﺰﯾﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ اﻧﺪازه اﷲ آنﻫﺎ را دوﺳﺖ دارﻧﺪ و ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن دارﻧﺪ ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ ﺣﺐ و‬

‫دوﺳﺖ داﺷﺘﻨﺸﺎن ﺑﺮاي اﷲ اﺳﺖ‪.«.‬‬

‫‪ .2‬ﻧﻮع دوم از ﺷﺮك‪ ،‬ﺷﺮك اﺻﻐﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و آن ﻫـﺮ آﻧﭽـﻪ ﮐـﻪ ﺑـﻪ ﺳـﻮي ﺷـﺮك اﮐﺒـﺮ و‬

‫وﺳــﯿﻠﻪاي ﺑــﺮاي اﻓﺘــﺎدن در آن ﺑﺎﺷــﺪ را ﺷــﺎﻣﻞ ﻣــﯽﮔــﺮدد ﯾــﺎ آﻧﭽــﻪ را در ﻧﺼــﻮص ﺑــﻪ ﺷــﺮك‬ ‫ﻧﺎﻣﮕﺬاري ﺷﺪه اﻣﺎ ﺑﻪ ﺣﺪ ﺷﺮك اﮐﺒﺮ ﻧﻤﯽرﺳﺪ و در ﻗﺎﻟﺐ ﻋﻤﻞ و ﮔﻔﺘﺎر واﻗﻊ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬و ﺣﮑﻢ‬

‫آن ﺑﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣﮑﻢ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﻣﺮﺗﮑﺐ ﮔﻨﺎه ﮐﺒﯿﺮه ﻣـﯽﺷـﻮد در ﻣﺸـﯿﺖ و اراده ﺧﺪاوﻧـﺪ اﺳـﺖ‪ .‬و‬

‫ﻣﺜﺎل ﺑﺮاي آن ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬

‫أ‪ .‬ﺭﻳﺎﻱ ﺍﻧﺪﻙ‪ :‬و دﻟﯿﻞ ﺑﺮاي آن رواﯾﺖ اﻣـﺎم اﺣﻤـﺪ و دﯾﮕـﺮان از ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮص اﺳـﺖ ﮐـﻪ‬ ‫َ‬ ‫َّ َ ْ َ َ َ َ َ ُ َ َ ْ ُ ْ ِّ ْ ُ ْ َ ْ َ ُ َ ُ َ َ ِّ ْ ْ َ ْ َ‬ ‫الﺮﺸ ُك اﻷﺻﻐ ُﺮ ﻳَـﺎ َر ُﺳـﻮل‬ ‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ِ » :‬إن أﺧﻮف ﻣﺎ أﺧﺎف ﻋﻠﻴ�ﻢ الﺮﺸك اﻷﺻﻐﺮ ﻗﺎلﻮا وﻣﺎ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ َ َ ِّ َ ُ َ ُ ُ‬ ‫ْ‬ ‫َْ‬ ‫ا� َﻋ َّﺰ َو َﺟ َّﻞ ل َ ُﻬ ْﻢ ﻳَ ْﻮ َم اﻟْﻘﻴَ َ‬ ‫اﻨﻟ ُ‬ ‫ﻮل َّ ُ‬ ‫ﺎﻣـ ِﺔ إ َذا ُﺟـﺰ َي َّ‬ ‫ـﺎس ﺑِﺄ� َﻤـﺎل ِ ِﻬ ْﻢ اذﻫﺒُـﻮا إِﻰﻟ‬ ‫ا� ﻗﺎل الﺮ�ﺎء �ﻘ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ُ َ‬ ‫َّ َ ْ ُ ْ ُ َ ُ َ‬ ‫ُ ُ َ‬ ‫ُّ َ‬ ‫ون ِﻋﻨْ َﺪ ُﻫ ْﻢ َﺟ َﺰ ً‬ ‫اء« ‪» ١‬ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ ﭼﯿﺰي ﮐﻪ ﺑﺮ ﺷـﻤﺎ‬ ‫ﺠﺗﺪ‬ ‫ِ‬ ‫اﺬﻟﻳﻦ ﻛﻨﺘﻢ ﺗﺮاءون ِﻲﻓ اﺪﻟ�ﻴﺎ ﻓﺎ�ﻈﺮوا ﻫﻞ ِ‬ ‫از آن ﻣﯽﺗﺮﺳﻢ ﺷﺮك اﺻﻐﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اي رﺳﻮل ﺧﺪا ﺷﺮك اﺻﻐﺮ ﭼﯿﺴﺖ؟ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬رﯾـﺎ‪.‬‬ ‫اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﻣﺮدم را ﺑﺎ اﻋﻤﺎﻟﺸﺎن ﭘﺎداش ﻣﯽدﻫﺪ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺑﺮوﯾﺪ ﺑﻪ ﺳـﻮي‬

‫ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ در دﻧﯿﺎ ﺑﺮاي آنﻫﺎ رﯾﺎ ﮐﺮدهاﯾﺪ ﺑﻨﮕﺮﯾﺪ آﯾﺎ ﻧﺰد آنﻫﺎ ﭘﺎداش و ﺟﺰاﯾﯽ ﻣﯽﺑﯿﻨﯿﺪ؟«‬

‫ب‪ .‬اﯾﻦ ﺳﺨﻦ ﮐﻪ آﻧﭽﻪ ﺧﺪا و ﺗﻮ ﺑﺨﻮاﻫﯿﺪ‪ .‬اﺑﻮداود در ﺳﻨﻨﺶ از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‬ ‫َ َ ُ ُ َ َ َ َّ ُ َ َ َ ُ َ ٌ َ َ ْ ُ ُ َ َ َ َّ ُ ُ َّ َ َ ُ َ‬ ‫ٌ ‪٢‬‬ ‫ـﺎء ﻓـﻼن«‬ ‫�ﻦ ﻗﻮلـﻮا ﻣـﺎ ﺷـﺎء ا� �ـﻢ ﺷ‬ ‫ﮐﻪ ﻓﺮﻣـﻮد‪» :‬ﻻ �ﻘﻮلﻮا ﻣﺎ ﺷﺎء ا� وﺷﺎء ﻓﻼن وﻟ ِ‬ ‫»ﻧﮕﻮﯾﯿﺪ آﻧﭽﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ و ﻓﻼﻧـﯽ ﺑﺨﻮاﻫـﺪ ﺑﻠﮑـﻪ ﺑﮕﻮﯾﯿـﺪ آﻧﭽـﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺑﺨﻮاﻫـﺪ ﺳـﭙﺲ ﻓﻼﻧـﯽ‬ ‫ﺑﺨﻮاﻫﺪ«‪.‬‬

‫ج‪ .‬اﯾﻦ ﺳﺨﻦ ﮐﻪ »ﻟﻮﻻ اﷲ وﻓﻼن« »اﮔﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ و ﻓﻼﻧﯽ ﻧﺒﻮدﻧﺪ«‪ .‬ﯾﺎ اﯾﻦ ﺳﺨﻦ »ﻟﻮﻻ اﻟﺒﻂ‬

‫ﻷﺗﺎﻧﺎ اﻟﻠﺼﻮص« »اﮔﺮ ﻣﺮﻏﺎﺑﯽ ﻧﺒﻮد دزدﻫﺎ ﻣﯽآﻣﺪﻧﺪ« و ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎﯾﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ آن‪ .‬اﺑﻦ اﺑﯽ ﺣﺎﺗﻢ در‬ ‫‪ 1‬ﻣﺴﻨﺪ أﺣﻤﺪ )‪ ،(428 / 5‬ﻗﺎل اﻟﻤﻨﺬري إﺳﻨﺎده ﺟﯿﺪ‪ ،‬اﻟﺘﺮﻏﯿﺐ واﻟﺘﺮﻫﯿﺐ )‪ ،(48 / 1‬وﻗﺎل اﻟﻬﯿﺜﻤﯽ رﺟﺎﻟـﻪ رﺟـﺎل‬ ‫اﻟﺼﺤﯿﺢ‪ ،‬ﻣﺠﻤﻊ )‪.(102 / 1‬‬

‫‪ 2‬ﺳﻨﻦ أﺑﯽ داود ﺑﺮﻗﻢ )‪ ،(4980‬ﻗﺎل اﻟﺬﻫﺒﯽ ﻓﯽ ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﺒﯿﻬﻘﯽ )‪ (2 / 140 / 1‬إﺳﻨﺎده ﺻﺎﻟﺢ‪.‬‬

‫ﻓﺼﻞ اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ‬

‫‪87‬‬

‫َ​َ َۡ‬ ‫ند ٗادا َوأ َ ُ‬ ‫� َعلُوا ْ ِ َّ�ِ أ َ َ‬ ‫نتمۡ‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ آن از اﺑﻦ ﻋﺒﺎسم در ﻣﻮرد ﻣﻌﻨﯽ اﯾﻦ ﻓﺮﻣﻮده ﺧﺪاوﻧﺪ ﴿ف�‬ ‫َ َ َ‬ ‫� ۡعل ُمون ‪ ﴾٢٢‬رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻷﻧﺪاد ﻫﻮ الﺮﺸك أﺧﻰﻔ ﻣﻦ دﺑﻴﺐ اﻨﻟﻤﻞ ﻰﻠﻋ ﺻﻔﺎة‬ ‫ﺳﻮداء ﻲﻓ ﻇﻠﻤﺔ الﻠﻴﻞ‪ ،‬وﻫﻮ أن ﺗﻘﻮل‪ :‬واﷲ وﺣﻴﺎﺗﻚ ﻳﺎ ﻓﻼﻧﺔ وﺣﻴﺎﻲﺗ‪ ،‬وﺗﻘﻮل‪ :‬لﻮﻻ ﻠﻛﻴﺒﺔ ﻫﺬا‬ ‫ﻷﺗﺎﻧﺎ الﻠﺼﻮص‪ ،‬ولﻮﻻ اﺒﻟﻂ ﻲﻓ اﺪﻟار ﻷﻰﺗ الﻠﺼﻮص‪ ،‬وﻗﻮل الﺮﺟﻞ ﻷﺻﺤﺎﺑﻪ‪ :‬ﻣﺎ ﺷﺎء اﷲ‬ ‫وﺷﺌﺖ‪ ،‬وﻗﻮل الﺮﺟﻞ‪ :‬لﻮﻻ اﷲ وﻓﻼن‪ ،‬ﻻ ﺠﺗﻌﻞ ﻓﻴﻬﺎ ﻓﻼﻧﺎ‪ ،‬ﻫﺬا ﻠﻛﻪ ﺑﻪ ﺮﺷك« ‪» ١‬اﻧﺪاد ﯾﻌﻨﯽ‬

‫ﺷﺮك‪ .‬و اﻧﺪاد ﮔﺮﻓﺘﻦ از راه رﻓﺘﻦ ﻣﻮرﭼﻪاي در ﺷﺐ ﺗﺎرﯾﮑﯽ ﺑﺮ روي ﺳﻨﮓ ﺻﺎف و ﺳﯿﺎﻫﯽ‬

‫ﻣﺨﻔﯽﺗﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺜﻞ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﮕﻮﯾﯽ‪ :‬ﻗﺴﻢ ﺑﻪ ﺧﺪا و ﺣﯿﺎت ﺗﻮ ﯾﺎ ﻗﺴﻢ ﺑﻪ ﺧﺪا و ﻓﻼﻧﯽ و ﯾﺎ ﻗﺴﻢ ﺑﻪ‬

‫ﺣﯿﺎﺗﻢ‪ .‬و ﺑﮕﻮﯾﯽ‪ :‬اﮔﺮ اﯾﻦ ﺳﮓ ﻧﺒﻮد ﯾﺎ اﯾﻨﮑﻪ اﮔﺮ ﻣﺮﻏﺎﺑﯽ داﺧﻞ ﺧﺎﻧﻪ ﻧﺒﻮد دزدﻫﺎ ﻣﯽآﻣﺪﻧﺪ ﯾﺎ‬

‫ﻣﺜﻞ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﮕﻮﯾﺪ‪ :‬ﻫﺮﭼﻪ ﺧﺪا و ﺗﻮ ﺑﺨﻮاﻫﯿﺪ و ﯾﺎ اﯾﻨﮑﻪ اﮔﺮ ﺧﺪا و ﻓﻼﻧﯽ ﻧﺒﻮد ﭼﻨﯿﻦ و ﭼﻨﺎن‬

‫ﻣﯽﺷﺪ اﺳﻢ ﻓﻼﻧﯽ را ﻫﻤﺮاه اﺳﻢ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﮑﺎر ﻧﮕﯿﺮ ﭼﻮن ﻫﻤﻪ اﯾﻦﻫﺎ ﺷﺮك ﺑﻪ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ‬ ‫ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ«‪.‬‬

‫ﻓﺮق ﺑﯿﻦ ﺷﺮك اﮐﺒﺮ و اﺻﻐﺮ‬

‫ﻓﺮقﻫﺎي زﯾﺎدي دارﻧﺪ ﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ آنﻫﺎ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬

‫‪ -1‬ﺷﺮك اﮐﺒﺮ را ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم دﻫﻨﺪه آن ﺟﺰ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﺗﻮﺑﻪ ﻧﻤـﯽﺑﺨﺸـﺪ اﻣـﺎ ﺷـﺮك‬ ‫اﺻﻐﺮ ﺗﺤﺖ ﻣﺸﯿﺖ و ﺧﻮاﺳﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ )ﺧﻮاﺳﺖ ﻣﯽﺑﺨﺸﺪ ﯾﺎ ﻣﺠﺎزات ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ(‪.‬‬

‫‪ -2‬ﺷﺮك اﮐﺒﺮ ﺑﺎﻃﻞ ﮐﻨﻨﺪه و ﻧﺎﺑﻮد ﮐﻨﻨﺪه ﺗﻤﺎم اﻋﻤﺎل اﻧﺴﺎن اﺳﺖ در ﺣﺎﻟﯿﮑﻪ ﺷﺮك اﺻـﻐﺮ‬ ‫ﺗﻨﻬﺎ ﻋﻤﻠﯽ را ﮐﻪ ﺑﺎ رﯾﺎ اﻧﺠﺎم ﻣﯽﮔﯿﺮد را ﺿﺎﯾﻊ ﻣﯽﮔﺮداﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ -3‬ﺷﺮك اﮐﺒﺮ ﺷﺨﺺ را از اﺳﻼم ﺧﺎرج ﻣﯽﮔﺮداﻧﺪ اﻣﺎ ﺷﺮك اﺻﻐﺮ ﭼﻨﯿﻦ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬

‫‪ -4‬ﺷﺮك اﮐﺒﺮ ﺷﺨﺺ را ﺑﺮاي ﻫﻤﯿﺸﻪ در آﺗﺶ ﺟﻬﻨﻢ ﻧﮕﻪ ﻣﯽدارد و ﺑﻬﺸﺖ را ﺑﺮ او ﺣﺮام‬ ‫ﻣﯽﮐﻨﺪ اﻣﺎ ﺷﺮك اﺻﻐﺮ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺑﻘﯿﻪ ﮔﻨﺎﻫﺎن ﺣﺴﺎب ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ 1‬ﺗﻔﺴﯿﺮ اﺑﻦ أﺑﯽ ﺣﺎﺗﻢ )‪.(62 / 1‬‬

‫‪88‬‬

‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﭘﺮﺗﻮ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬

‫ﻣﻄﻠﺐ دوم‪ :‬ﮐﻔﺮ‬ ‫أ‪ .‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﮐﻔﺮ‪:‬‬

‫ﮐﻔﺮ در ﻟﻐﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﭘﻮﺷﺎﻧﺪن و ﻣﺨﻔﯽ ﮐﺮدن اﺳﺖ‪ .‬و از دﯾﺪﮔﺎه ﺷﺮﯾﻌﺖ ﮐﻔﺮ ﺿﺪ اﯾﻤـﺎن‬

‫اﺳﺖ و آن ﯾﻌﻨﯽ ﻧﺪاﺷﺘﻦ اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ و رﺳﻮﻟﺶ‪ .‬ﻓﺮﻗﯽ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ ﻫﻤـﺮاه ﺗﮑـﺬﯾﺐ‪ ،‬ﺷـﮏ و‬

‫رﯾﺐ‪ ،‬اﻋﺮاض ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ داﺷﺘﻦ ﺣﺴﺪ و ﺗﮑﺒﺮ ورزﯾﺪن ﯾﺎ ﭘﯿﺮوي ﮐﺮدن از ﺑﻌﻀﯽ ﻫﻮاﻫﺎي ﻧﻔﺴـﺎﻧﯽ‬

‫ﮐﻪ ﻣﺎﻧﻊ ﺗﺒﻌﯿﺖ از رﺳﺎﻟﺖ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ب‪ .‬اﻧﻮاع ﮐﻔﺮ‬ ‫ﮐﻔﺮ دو ﻧﻮع اﺳﺖ‪ :‬ﻛﻔﺮ ﺍﻛﺒﺮ ﻭ ﻛﻔﺮ ﺍﺻﻐﺮ‬

‫ﮐﻔﺮ اﮐﺒﺮ ﺑﺎﻋﺚ ﻣﺎﻧﺪﮔﺎري اﺑﺪي در آﺗﺶ ﻣﯽﮔﺮدد و ﮐﻔﺮ اﺻـﻐﺮ ﻣﻮﺟـﺐ اﺳـﺘﺤﻘﺎق وﻋﯿـﺪ‬

‫ﺑﺪون ﺟﺎوداﻧﮕﯽ اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﺑﺘﺪا‪ :‬ﮐﻔﺮ اﮐﺒﺮ و آن ﭘﻨﺞ ﻧﻮع اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪ -1‬ﮐﻔﺮ ﺗﮑﺬﯾﺐ‪:‬‬

‫ﺗﮑﺬﯾﺐ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﻋﻠﯿﻬﻢ اﻟﺴﻼم اﺳﺖ‪ .‬ﮐﺴﯽ ﮐﻪ آنﻫﺎ را در آﻧﭽﻪ در ﻇﺎﻫﺮ و ﺑﺎﻃﻦ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ‬

‫آن آﻣﺪهاﻧﺪ ﺗﮑﺬﯾﺐ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﮐﺎﻓﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬و دﻟﯿﻞ ﺑﺮ آن اﯾﻦ ﺳﺨﻦ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ‬ ‫َۡ َ‬ ‫َ َ ۡ َ ۡ َ ُ َّ ۡ َ َ ٰ َ َ َّ َ‬ ‫ٓ َ​َ‬ ‫َ َ َّ‬ ‫� ّ ِق ل َّما َجا َءهُ ۚ ٓۥ �ل ۡي َس ِ�‬ ‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ومن أظلم مِم ِن ٱ��‬ ‫ى � ٱ�ِ كذِبًا أ ۡو كذ َب ب ِٱ‬ ‫َ َ َّ َ َ ۡ ٗ ّ ۡ َ‬ ‫� ٰ ِفر َ‬ ‫جهنم مثوى ل ِل‬ ‫�ن ‪] ﴾٦٨‬اﻟﻌﻨﻜﺒﻮت‪» .[٦٨ :‬و ﭼﻪ ﮐﺴﯽ ﻇﺎﻟﻤﺘﺮ از آن ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ‬ ‫ِ‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ دروغ ﺑﻨﺪد ﯾﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﺣﻖ را ﺗﮑﺬﯾﺐ ﻧﻤﺎﯾﺪ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺣﻖ ﻧﺰدش ﺑﯿﺎﯾﺪ آﯾﺎ ﺟﻬﻨﻢ ﺟﺎﯾﮕﺎه‬

‫ﮐﺎﻓﺮان ﻧﯿﺴﺖ؟!«‬

‫ﻓﺼﻞ اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ‬

‫‪89‬‬

‫‪ -2‬ﮐﻔﺮ اﺑﺎ و ﺗﮑﺒﺮ ورزﯾﺪن‪:‬‬

‫و آن اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﺨﺺ ﺑﻪ ﺻﺪاﻗﺖ رﺳﻮل آﮔﺎه اﺳﺖ و ﻣﯽداﻧﺪ ﮐﻪ او از ﻧﺰد ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ‬

‫ﺣﻖ آﻣﺪه اﺳﺖ وﻟﯽ از روي ﺗﮑﺒﺮ و ﻋﻨﺎد و ﺳﺮﮐﺸﯽ ﺗﺴﻠﯿﻢ ﺣﮑﻢ و اﻣﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﻤﯽﮔﺮدد و‬ ‫ۡ ُ ۡ َ ۡ َ َ َ ۡ ُ ُ ْ َ َ َ َ َ ُ ٓ ْ َّ ٓ‬ ‫دﻟﯿﻞ اﯾﻦ ﻓﺮﻣﻮده ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪�﴿ :‬ذ قلنا ل ِلم ٰٓ‬ ‫��ِكةِ ٱسجدوا �دم فسجدوا إِ�‬ ‫ۡ َ َ َٰ َ ۡ َ ۡ َ َ َ​َ َ َ ۡ َ‬ ‫� ٰ ِفر َ‬ ‫�ن ‪] ﴾٣٤‬اﻟﺒﻘﺮة‪» .[٣٤ :‬و ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻼﺋﮑﻪ اﻣﺮ‬ ‫إِبل ِيس �� وٱستك� و�ن مِن ٱل‬ ‫ِ‬ ‫ﮐﺮدﯾﻢ ﮐﻪ ﺑﺮاي آدم ﺳﺠﺪه ﮐﻨﯿﺪ ﺟﺰ اﺑﻠﯿﺲ ﮐﻪ اﺑﺎ ورزﯾﺪ و ﺗﮑﺒﺮ ﮐﺮد و از ﮐﺎﻓﺮان ﮔﺸﺖ ﻫﻤﻪ‬ ‫ﺳﺠﺪه ﮐﺮدﻧﺪ«‪.‬‬

‫‪ -3‬ﮐﻔﺮ ﺷﮏ و ﺗﺮدﯾﺪ‪:‬‬

‫و آن ﻧﺪاﺷﺘﻦ ﯾﻘﯿﻦ و اﻃﻤﯿﻨﺎن ﺑﻪ ﺻﺎدق ﺑﻮدن ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ آن ﮐﻔﺮ ﻇﻦ ﻫﻢ ﮔﻔﺘﻪ‬

‫ﻣﯽﺷﻮد و آن ﻋﮑﺲ و ﺿﺪ اﻃﻤﯿﻨﺎن و ﯾﻘﯿﻦ اﺳﺖ‪ .‬دﻟﯿﻞ ﺑﺮاي آن ﻓﺮﻣﻮده ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل اﺳﺖ‬ ‫َ​َٓ‬ ‫ّ ۡ‬ ‫َ َ َ ٓ َ ُ ُّ َ َ َ َ‬ ‫ُ َ‬ ‫َ ٗ‬ ‫َ َ َ َّ َ‬ ‫يد �ٰ ِذه ِۦٓ �بَدا ‪ ٣٥‬وما‬ ‫سهِۦ قال ما أظن أن ت ِب‬ ‫ﮐﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬ودخل َجنت ُهۥ َوه َو ظال ‪ِٞ‬م ِ�َف ِ‬ ‫َ َ َ‬ ‫َ َ‬ ‫َ ُ ُّ َّ َ َ َ ٓ َ ٗ َ َ ُّ ُّ‬ ‫ُ‬ ‫ِدت إ َ ٰ� َر ّ� َ�َج َد َّن َخ ۡ ٗ‬ ‫�� ّم ِۡن َها ُمنقل ٗبا ‪ ٣٦‬قال ُ�ۥ َصاح ُِب ُهۥ َوه َو‬ ‫أظن ٱلساعة قا�ِمة ول�ِن رد‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ُ َ ُ ُ ٓ َ َ َ ۡ َ َّ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ َ​َ َ‬ ‫ُّ ۡ َ ُ َّ َ َّ ٰ َ‬ ‫ك َر ُج ٗ� ‪ٰ�َّ ٣٧‬ك َِّنا ۠ ُه َو ٱ َّ�ُ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫اب �م مِن �طفةٖ �م سوٮ‬ ‫�اوِرهۥ أ�فرت ب ِٱ�ِي خلقك مِن تر ٖ‬ ‫َّ َ​َٓ ُۡ ُ َّٓ َ ٗ‬ ‫� أ َحدا ‪] ﴾٣٨‬اﻟﻜﻬﻒ‪» .[٣٨-٣٥ :‬در ﺣﺎﻟﯿﮑﻪ ﺑﺮ ﺧﻮﯾﺸﺘﻦ ﺳﺘﻤﮕﺮ ﺑﻮد وارد‬ ‫ر ِ� و� أ ِ‬ ‫�ك بِر ِ‬ ‫ﺑﺎﻏﺶ ﺷﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﮔﻤﺎن ﻧﻤﯽﮐﻨﻢ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺑﺎغ ﺗﺎ اﺑﺪ از ﺑﯿﻦ رود و ﮔﻤﺎن ﻧﻤﯽﮐﻨﻢ ﮐﻪ ﻗﯿﺎﻣﺖ‬ ‫ﺑﺮﭘﺎ ﺷﻮد و اﮔﺮ ﺑﻪ ﺳﻮي ﭘﺮوردﮔﺎرم ﺑﺮﮔﺮدم ﺑﻬﺘﺮ از اﯾﻦ ﺑﺎغ را ﺧﻮاﻫﻢ داﺷﺖ‪ .‬در ﺣﺎﻟﯿﮑﻪ‬

‫دوﺳﺖ اﯾﻤﺎﻧﺪارش ﺑﺎ او ﺻﺤﺒﺖ ﻣﯽﮐﺮد ﺑﻪ او ﮔﻔﺖ‪ :‬آﯾﺎ ﺗﻮ ﺑﻪ ﭘﺮوردﮔﺎري ﮐﺎﻓﺮ ﻣﯽﺷﻮي ﮐﻪ‬

‫ﺗﻮ را از ﺧﺎك ﺳﭙﺲ از ﻧﻄﻔﻪ اي ﺧﻠﻖ ﮐﺮده ﺳﭙﺲ ﺗﻮ را ﺑﻪ ﻣﺮدي ﺗﺒﺪﯾﻞ ﮐﺮده اﻣﺎ ﻣﻦ ﮐﺴﯽ‬ ‫ﻫﺴﺘﻢ ﮐﻪ ﺧﺪا ﭘﺮوردﮔﺎرم اﺳﺖ و ﻫﯿﭻ ﮐﺴﯽ را ﺷﺮﯾﮏ ﭘﺮوردﮔﺎرم ﻗﺮار ﻧﻤﯽدﻫﻢ«‪.‬‬

‫‪90‬‬

‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﭘﺮﺗﻮ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬

‫‪ -4‬ﮐﻔﺮ اﻋﺮاض و روي ﮔﺮداﻧﯽ‪:‬‬

‫و آن اﻋﺮاض ﮐﻠﯽ از دﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﮔﻮش‪ ،‬ﻗﻠﺐ و ﻋﻤﻠﺶ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ رﺳﻮل اﷲص ﺑﺨﺎﻃﺮ‬ ‫َ َّ َ َ َ ْ َ ٓ ُ‬ ‫ْ‬ ‫ُ َ‬ ‫ِين �ف ُروا � َّما أنذ ُِروا ُم ۡع ِرضون ‪﴾٣‬‬ ‫آن آﻣﺪه روي ﻣﯽﮔﺮداﻧﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬وٱ�‬ ‫]اﻷﺣﻘﺎف‪» .[٣ :‬و ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﮐﻔﺮ ورزﯾﺪه ﻧﺪ از آﻧﭽﻪ ﺑﯿﻢ داده ﺷﺪهاﻧﺪ روي ﮔﺮداﻧﻨﺪ«‪.‬‬

‫‪ -5‬ﮐﻔﺮ ﻧﻔﺎق‪:‬‬

‫و ﻣﺮاد ﻧﻔﺎق اﻋﺘﻘﺎدي اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻇﺎﻫﺮ‪ ،‬اﯾﻤﺎﻧﺪار و در ﺑﺎﻃﻦ ﮐﺎﻓﺮ ﺑﺎﺷﺪ ‪ ١‬و دﻟﯿﻞ اﯾﻦ ﻓﺮﻣﻮده‬ ‫َ ٰ َ َ َّ ُ ۡ َ َ ُ ْ ُ َّ َ َ ُ ْ َ ُ َ َ َ ٰ ُ ُ‬ ‫َ َ َۡ َ‬ ‫� قلو� ِ ِه ۡم � ُه ۡم � َ�فق ُهون ‪﴾٣‬‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ‪�﴿ :‬ل ِك بِ��هم ءامنوا �م �فروا �طبِع‬ ‫]اﳌﻨﺎﻓﻘﻮن‪» .[٣ :‬اﯾﻦ ﺑﺪان ﺳﺒﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ آﻧﺎن اﯾﻤﺎن آوردﻧﺪ ﺳﭙﺲ ﮐﺎﻓﺮ ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﻪ ﻗﻠﺐﻫﺎﯾﺸﺎن‬

‫ﻣﻬﺮ زده ﺷﺪ و آﻧﺎن ﻧﻤﯽﻓﻬﻤﻨﺪ و درك ﻧﻤﯽﮐﻨﻨﺪ«‪.‬‬

‫ﻧﻔﺎق ﺑﺮ دو ﻧﻮع اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪ -1‬ﻧﻔﺎق اﻋﺘﻘﺎدي ﮐﻪ ﮐﻔﺮ اﮐﺒﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﺷﺨﺺ را از اﺳﻼم ﺧﺎرج ﻣﯽﮔﺮداﻧﺪ و آن ﺷﺶ‬ ‫ﻧﻮع اﺳﺖ‪ :‬ﺗﮑﺬﯾﺐ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ ،‬ﺗﮑﺬﯾﺐ ﺑﻌﻀﯽ از آﻧﭽﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص آورده‪ ،‬دﺷـﻤﻨﯽ‪ ،‬ﺗﻨﻔـﺮ و‬

‫ﮐﯿﻨـﻪ ﺑــﺎ ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮص‪ ،‬ﺑﻐــﺾ و ﮐﯿﻨــﻪ ﺑـﻪ ﺑﻌﻀــﯽ از آﻧﭽــﻪ ﮐـﻪ ﭘﯿــﺎﻣﺒﺮص آورده اﺳــﺖ‪،‬‬

‫ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺷـﺪن از ﺷﮑﺴـﺖ دﯾـﻦ ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮص و ﻧﺎرﺣـﺖ ﮔﺸـﺘﻦ ﺑـﻪ ﺧـﺎﻃﺮ ﭘﯿـﺮوزي و‬ ‫ﺳﺮﻓﺮازي دﯾﻦ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص‪.‬‬

‫‪ -2‬ﻧﻔﺎق ﻋﻤﻠﯽ ﮐﻪ آن ﮐﻔﺮ اﺻﻐﺮ اﺳﺖ و ﺷﺨﺺ را از اﺳﻼم ﺧﺎرج ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ ﺟﺰ اﯾﻨﮑـﻪ آن‬ ‫ﺟﻨﺎﯾﺘﯽ ﺑﺰرگ و ﮔﻨﺎﻫﯽ ﻋﻈﯿﻢ اﺳﺖ ﮐـﻪ از آن ﺟﻤﻠـﻪ آﻧﭽـﻪ اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮص در‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ َ َُ ً َ ً َ​َ ْ َ َ ْ‬ ‫ـﻦ ﺎﻛﻧـﺖ‬ ‫ﺣﺪﯾﺚ ذﮐﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾـﺪ‪» :‬أ ْر َ� ٌﻊ َﻣ ْﻦ � َّﻦ ِ�ﻴ ِﻪ ﺎﻛن ﻣﻨﺎﻓِﻘﺎ ﺧﺎلِﺼﺎ وﻣ‬ ‫َ َّ َ َ َ َ َ ْ ُ َ َ َ َ‬ ‫َ ْ َ ٌ ْ ِّ َ‬ ‫َ ْ َ ٌ ْ ُ َّ َ َ ْ‬ ‫ـﻦ ﺧـﺎن َو�ِذا‬ ‫ﺎق ﺣـﻰﺘ ﻳـﺪ�ﻬﺎ ِإذا اؤﺗ ِﻤ‬ ‫ِ�ﻴ ِﻪ ﺧﺼﻠﺔ ِﻣﻨﻬﻦ ﺎﻛﻧﺖ ِ�ﻴ ِﻪ ﺧﺼﻠﺔ ِﻣﻦ اﻨﻟﻔ ِ‬

‫‪ 1‬ﻣﺪارج اﻟﺴﺎﻟﮑﯿﻦ )‪.(346 / 1‬‬

‫ﻓﺼﻞ اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ‬

‫‪91‬‬

‫َ َّ َ‬ ‫ﺎﺻ َﻢ ﻓَ َ‬ ‫ث َﻛ َﺬ َب َو� َذا َﺎﻋ َﻫ َﺪ َﻏ َﺪ َر َو� َذا َﺧ َ‬ ‫ﺠ َﺮ« ‪» ١‬ﻫﺮ ﮐﺲ اﯾـﻦ ﭼﻬـﺎر ﺧﺼـﻠﺖ در او‬ ‫ﺣﺪ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫دﯾﺪه ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﻨﺎﻓﻖ ﺧﺎﻟﺺ اﺳـﺖ‪ .‬و ﻫـﺮ ﮐـﺲ‪ ،‬در او ﯾﮑـﯽ از آنﻫـﺎ دﯾـﺪه ﺷـﻮد‪ ،‬ﯾـﮏ‬

‫ﺧﺼﻠﺖ از ﻧﻔﺎق دارد ﻣﮕﺮ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ آن را ﺗﺮك ﮐﻨﺪ‪ .‬آن ﭼﻬﺎر ﺧﺼـﻠﺖ ﻋﺒﺎرﺗﻨـﺪ از‪:‬‬

‫‪.1‬ﻫﺮﮔﺎه‪ ،‬اﻣﺎﻧﺘﯽ ﺑﻪ او ﺳﭙﺮده ﺷﻮد‪ ،‬ﺧﯿﺎﻧـﺖ ﻣـﯽﮐﻨـﺪ‪ .2.‬ﻫﻨﮕـﺎم ﺻـﺤﺒﺖ ﮐـﺮدن‪ ،‬دروغ‬

‫ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ .3.‬اﮔﺮ ﻋﻬﺪ وﭘﯿﻤﺎﻧﯽ ﺑﺒﻨﺪد‪ ،‬ﭘﯿﻤﺎﻧﺶ را ﻣﯽﺷﮑﻨﺪ‪ .4.‬ﻫﻨﮕﺎم دﻋﻮا‪ ،‬دﺷﻨﺎم ﻣﯿﺪﻫﺪ‬ ‫َ‬ ‫َ َ ٌ َ َّ َ َ َ‬ ‫َ‬ ‫ُ ْ َ‬ ‫و ﻧﺎﺳﺰا ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ«‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬آﻳَﺔ ال ُﻤﻨﺎﻓِ ِﻖ ﺛﻼث ِإذا َﺣﺪث ﻛﺬ َب َو�ِذا َو َﻋـﺪ‬ ‫َ ْ َ​َ‬ ‫َ َ‬ ‫َ ُْ‬ ‫أﺧﻠﻒ َو�ِذا اؤﺗ ِﻤ َﻦ ﺧﺎن« ‪» ٢‬ﻧﺸﺎﻧﮥ ﻣﻨﺎﻓﻖ‪ ،‬ﺳـﻪ ﭼﯿـﺰ اﺳـﺖ‪ :‬اول اﯾﻨﮑـﻪ در ﺻـﺤﺒﺖﻫـﺎي‬ ‫ﺧﻮد‪ ،‬دروغ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ .‬دوم اﯾﻨﮑﻪ ﺧﻼف وﻋﺪه‪ ،‬ﻋﻤﻞ ﻣﯽﮐﻨـﺪ‪ .‬ﺳـﻮم اﯾﻨﮑـﻪ در اﻣﺎﻧـﺖ‪،‬‬ ‫ﺧﯿﺎﻧﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ«‪.‬‬

‫ﺛﺎﻧﯿﺎً‪ :‬ﮐﻔﺮ اﺻﻐﺮ‬

‫آن ﺻﺎﺣﺒﺶ را از اﺳﻼم ﺧﺎرج ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ و ﺑﺎﻋﺚ ﻣﺎﻧﺪﮔﺎري اﺑﺪي در آﺗﺶ ﻧﻤـﯽﺷـﻮد وﻟـﯽ‬

‫ﺷﺎﻣﻞ وﻋﯿﺪ ﺷﺪﯾﺪ ﻣﯽﮔﺮدد ﮐﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﮐﻔﺮان ﻧﻌﻤﺖ و ﺗﻤﺎم آﻧﭽﻪ در ﻧﺼﻮص در ﺑﺎره ﮐﻔـﺮ وارد‬

‫ﺷﺪه وﻟﯽ ﺑﻪ ﺣﺪ ﮐﻔﺮ اﮐﺒﺮ ﻧﺮﺳﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬و ﻣﺜﺎل ﺑﺮاي آن ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‪:‬‬ ‫ٗ‬ ‫ٗ‬ ‫� َم َث ٗ� َق ۡر َ� ٗة َ�نَ ۡ‬ ‫� َب ٱ َّ ُ‬ ‫آﻧﭽﻪ در اﯾﻦ ﺳﺨﻦ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ وارد اﺳﺖ‪َ ﴿ :‬و َ َ‬ ‫ت َءام َِنة ُّم ۡط َم� ِ َّنة‬ ‫َۡ َ ُۡ َ َ َ ٗ ّ ُّ َ َ َ َ َ َ ۡ‬ ‫� �ِ َ َ‬ ‫وع َوٱ ۡ َ‬ ‫ت ب َ� ۡ� ُع ِم ٱ َّ�ِ فَأَ َ� ٰ َ� َها ٱ َّ ُ‬ ‫اس ٱ ۡ ُ‬ ‫� ِ‬ ‫� ۡو ِف ب ِ َما‬ ‫� م� ٖن ف�فر ِ‬ ‫يأ�ِيها رِز�ها رغدا مِن ِ‬ ‫َ ُ ْ‬ ‫َ‬ ‫�نوا يَ ۡص َن ُعون ‪] ﴾١١٢‬اﻟﻨﺤﻞ‪» .[١١٢ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺜﺎل آﺑﺎدي اي را آورد ﮐﻪ در اﻣﻦ و اﻣﺎن ﺑﻮدﻧﺪ‬ ‫و از ﻫﺮ ﻃﺮف روزي ﺑﻪ آنﻫﺎ ﻣﯽرﺳﯿﺪ و اﻫﻞ آن ﺑﻪ ﻧﻌﻤﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﮐﺎﻓﺮ ﺷﺪﻧﺪ ﭘﺲ ﺧﺪاوﻧﺪ‬

‫ﻟﺒﺎس ﺗﺮس و ﮔﺮﺳﻨﮕﯽ را ﺑﺨﺎﻃﺮ اﻋﻤﺎﻟﯽ ﮐﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﯽدادﻧﺪ ﺑﺮ آنﻫﺎ ﭘﻮﺷﺎﻧﯿﺪ«‪ .‬و رﺳﻮل‬ ‫َ َ ُ َ َ ْ َ ِّ‬ ‫َّ َ‬ ‫اﻨﻟ ِ ُ َ ْ ُ ْ ٌ َّ ْ ُ‬ ‫‪٣‬‬ ‫اﷲص ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬اﺛْنَﺘَﺎن ﻲﻓ َّ‬ ‫ﺖ«‬ ‫ﺐ َواﻨﻟِّﻴﺎﺣﺔ ﻰﻠﻋ الﻤﻴ ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ﺎس ﻫﻤﺎ ﺑِ ِﻬﻢ �ﻔﺮ اﻟﻄﻌﻦ ِﻲﻓ اﻟنﺴ ِ‬ ‫‪ 1‬ﺻﺤﯿﺢ اﻟﺒﺨﺎري ﺑﺮﻗﻢ )‪ ،(34‬وﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺮﻗﻢ )‪.(58‬‬ ‫‪ 2‬ﺻﺤﯿﺢ اﻟﺒﺨﺎري ﺑﺮﻗﻢ )‪.(33‬‬ ‫‪ 3‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺮﻗﻢ )‪.(67‬‬

‫‪92‬‬

‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﭘﺮﺗﻮ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬

‫»دو ﮐﺎر در ﺑﯿﻦ ﻣﺮدم وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﮐﻔﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ ﻃﻌﻨﻪ زدن در ﻧﺴﺐ و ﻧﻮﺣﻪ ﮐﺮدن ﺑﺮ ﻣﺮده«‪.‬‬ ‫ُ َّ ً َ ْ ُ َ ْ ُ ُ ْ َ َ ْ‬ ‫َ َْ ُ َْ‬ ‫ﺎب َ�ﻌ ٍﺾ« ‪» ١‬ﺑﻌﺪ از ﻣﻦ ﮐﺎﻓﺮ‬ ‫ﺮﻀب �ﻌﻀ�ﻢ ِرﻗ‬ ‫و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﻻ ﺗﺮ ِﺟﻌﻮا �ﻌ ِﺪي ﻛﻔﺎرا ﻳ ِ‬ ‫ﻧﺸﻮﯾﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ ﺟﻨﮓ وﺧﻮﻧﺮﯾﺰي ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ را ﻧﺎﺑﻮد ﺳﺎزﯾﺪ«‪ .‬اﯾﻦ ﻣﺜﺎل و ﻣﺜﺎلﻫﺎﯾﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﯾﻦ ﮐﻔﺮ‬

‫دون ﮐﻔﺮ اﺳﺖ و ﺷﺨﺺ را از اﺳﻼم ﺧﺎرج ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬ ‫َ‬ ‫ِ� ٱ ۡ� َت َت ُلوا ْ فَأ ۡصل ُِحوا ْ بَ ۡي َن ُه َماۖ فَإ ۢن َ� َغ ۡ‬ ‫اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪�﴿ :‬ن َطآ� َف َتان م َِن ٱل ۡ ُم ۡؤ ِمن َ‬ ‫ت‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ۡ َ ُ َ َ​َ ُ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ ْ َّ‬ ‫ٓ‬ ‫َّ َ َ ۡ َ‬ ‫� ٱ ۡ� ۡخ َر ٰ‬ ‫� َء إ ِ ٰٓ‬ ‫� تَ ِ ٓ‬ ‫ى فَ َ�ٰتِلوا ٱل ِ� َ� ۡب ِ� َح َّ ٰ‬ ‫� أ ۡم ِر ٱ�ِۚ فإِن فا َءت فأ ۡصل ُِحوا بَ ۡي َن ُه َما‬ ‫إِحدٮٰهما‬ ‫ۡ َ ۡ َ َ ۡ ُ ٓ ْ َّ َّ َ ُ ُّ ۡ ۡ‬ ‫َّ َ ۡ ُ ۡ ُ َ ۡ َ ‪َ َ َ ۡ َ ْ ُ ۡ َ َ ٞ‬‬ ‫ُ‬ ‫سط َ‬ ‫� أخ َو ۡ�� ۡ ۚم‬ ‫� ‪ ٩‬إِ�ما ٱلمؤمِنون إِخوة فأصل ِحوا �‬ ‫ب ِٱلعد ِل وأقسِ ط ۖوا إِن ٱ‬ ‫� �ِب ٱل ُمق ِ ِ‬ ‫َ َّ ُ ْ َّ َ َ َ َّ ُ ۡ ُ ۡ َ ُ َ‬ ‫�ون ‪] ﴾١٠‬اﳊﺠﺮات‪» .[١٠-٩ :‬ﻫﺮﮔﺎه دو ﻃﺎﺋﻔﻪ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺎ ﻫﻢ‬ ‫وٱ�قوا ٱ� لعل�م تر‬

‫ﺟﻨﮕﯿﺪﻧﺪ در ﻣﯿﺎن آنﻫﺎ ﺻﻠﺢ ﺑﺮﻗﺮار ﺳﺎزﯾﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﯾﮑﯽ از دو ﮔﺮوه در ﺣﻖ دﯾﮕﺮي ﺳﺘﻢ روا‬

‫داﺷﺖ ﺑﺎ آن دﺳﺘﻪاي ﮐﻪ ﺳﺘﻢ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺑﺠﻨﮕﯿﺪ ﺗﺎ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﻮي ﻓﺮﻣﺎن ﺧﺪا ﺑﺮﻣﯽ ﮔﺮدد و‬ ‫ﺣﮑﻤﺶ را ﻣﯽﭘﺬﯾﺮد‪ ،‬ﻫﺮﮔﺎه ﺑﺎزﮔﺸﺖ و ﻓﺮﻣﺎن اﷲ را ﭘﺬﯾﺮا ﺷﺪ‪ ،‬در ﻣﯿﺎﻧﺸﺎن دادﮔﺮاﻧﻪ ﺻﻠﺢ‬ ‫ﺑﺮﻗﺮار ﺳﺎزﯾﺪ ﭼﺮا ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻋﺎدﻻن را دوﺳﺖ دارد‪ .‬ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﺮادر ﯾﮑﺪﯾﮕﺮﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﻣﯿﺎن‬ ‫ﺑﺮادران ﺻﻠﺢ و آﺷﺘﯽ ﺑﺮﭘﺎ دارﯾﺪ ﺗﻘﻮاي ﺧﺪاوﻧﺪ را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﺪ ﺗﺎ ﻣﻮرد رﺣﻢ ﻗﺮار ﮔﯿﺮﯾﺪ«‬

‫ﺧﺪاوﻧﺪ آنﻫﺎ را ﺑﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺟﻨﮓ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﻣﺆﻣﻦ ﻣﯽﻧﺎﻣﺪ‪.‬‬ ‫َ​َۡ َ ُ َ َ َ َ َ​َ ٓ‬ ‫� َ� َ� ۡغف ُر أَن � ُ ۡ َ َ‬ ‫و اﯾﻦ ﺳﺨﻦ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ‪﴿ :‬إ َّن ٱ َّ َ‬ ‫ِ‬ ‫�ك بِهِۦ و�غفِ ُر ما دون �ٰل ِك ل ِمن �شا ُء ۚ‬ ‫ِ‬ ‫ى إ ۡ� ًما َع ِظ ً‬ ‫َو َمن � ُ ۡ ۡ َّ َ َ ۡ َ َ‬ ‫يما ‪] ﴾٤٨‬اﻟﻨﺴﺎء‪» .[٤٨ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﺮﯾﮏ ﻗﺮار دادن ﺑﺮاي‬ ‫�ك ب ِٱ�ِ �ق ِد ٱ�� ٰٓ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﺧﻮد را ﻧﻤﯽﺑﺨﺸﺪ و ﻫﺮ ﮔﻨﺎﻫﯽ ﻏﯿﺮ از ﺷﺮك را ﺑﺮاي ﻫﺮﮐﺲ ﮐﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﻣﯽﺑﺨﺸﺪ و ﻫﺮﮐﺲ‬ ‫ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺸﺮك ﺷﻮد ﮔﻨﺎه ﺑﺰرﮔﯽ ﺑﺮﺑﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ«‪ .‬آﯾﻪ ﮐﺮﯾﻤﻪ دﻻﻟﺖ دارد ﺑﺮ اﯾﻨﮑﻪ ﺗﻤﺎم‬ ‫ﮔﻨﺎﻫﺎن ﺟﺰ ﺷﺮك ﺗﺤﺖ ﻣﺸﯿﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻪ اﻧﺪازه ﮔﻨﺎﻫﺶ او را ﻋﺬاب‬

‫ﻣﯽدﻫﺪ و اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﺪ او را ﺑﺪون ﻋﺬاب ﻣﯽﺑﺨﺸﺪ اﻣﺎ ﺷﺮك را ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﻤﯽﺑﺨﺸﺪ ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ‬ ‫ۡ‬ ‫ﮐﻪ ﺑﺼﺮاﺣﺖ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬إنَّ ُهۥ َمن � ُ ۡ� ۡك بٱ َّ�ِ َ� َق ۡد َح َّر َم ٱ َّ ُ‬ ‫� َّن َة َو َمأ َوٮ ٰ ُه ٱ�َّ ُ‬ ‫� َعلَ ۡيهِ ٱ ۡ َ‬ ‫ار ۖ َو َما‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫‪ 1‬ﺻﺤﯿﺢ اﻟﺒﺨﺎري ﺑﺮﻗﻢ )‪ ،(121‬وﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺮﻗﻢ )‪.(65‬‬

‫ﻓﺼﻞ اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ‬

‫‪93‬‬

‫َ ۡ َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫ل ِل�ٰل ِ ِم� مِن أنصارٖ ‪] ﴾٧٢‬اﳌﺎﺋﺪة‪» .[٧٢ :‬ﻫﺮﮐﺲ ﺑﺮاي ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﺮﯾﮏ ﻗﺮار دﻫﺪ ﺧﺪاوﻧﺪ‬

‫ﺑﻬﺸﺖ را ﺑﺮ او ﺣﺮام ﮐﺮده و ﺟﺎﯾﮕﺎﻫﺶ آﺗﺶ اﺳﺖ و ﺑﺮاي ﻇﺎﻟﻤﺎن و ﻣﺸﺮﮐﺎن ﯾﺎري دﻫﻨﺪهاي‬

‫ﻧﯿﺴﺖ«‪.‬‬

‫ﻣﺒﺤﺚ ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬ادﻋﺎي ﻋﻠﻢ ﻏﯿﺐ و آﻧﭽﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ آن اﺳﺖ‬

‫ﻏﯿﺐ ﺗﻤﺎم ﭼﯿﺰﻫﺎﯾﯽ را ﮐﻪ از ﻋﻘﻞ و ﻧﻈﺮﻫـﺎ در ﺣـﺎل‪ ،‬ﮔﺬﺷـﺘﻪ و آﯾﻨـﺪه ﻏﺎﯾـﺐ اﺳـﺖ را در‬

‫ﺑﺮﻣﯽ ﮔﯿﺮد‪ .‬و اﷲ ﻋﺰوﺟﻞ ﻋﻠﻢ آن را ﺑﺮاي ﺧﻮد ﻗﺮار داده و ﺑﻪ ﺧﻮدش ﻣﺨﺘﺺ ﮔﺮداﻧﯿﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫َّ َ َ َ ۡ َ‬ ‫ۡ َ ۡ َ َّ َّ‬ ‫ُ َّ ۡ َ َ‬ ‫ُ‬ ‫ت وٱ� ِ‬ ‫�ض ٱلغيب إِ� ٱ�ۚ﴾]اﻟﻨﻤﻞ‪.[٦٥:‬‬ ‫اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬قل � َ�عل ُم من ِ� ٱلس�ٰ� ٰ ِ‬ ‫»ﺑﮕﻮ در آﺳﻤﺎنﻫﺎ و زﻣﯿﻦ ﺟﺰ ﺧﺪاوﻧﺪ ﮐﺴﯽ ﻏﯿﺐ ﻧﻤﯽداﻧﺪ« و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪�ُ َ ﴿ :‬ۥ َ� ۡي ُ‬ ‫ب‬ ‫َّ َ َ َ ۡ َ‬ ‫�ض﴾ ]اﻟﻜﻬﻒ‪» .[٢٦ :‬ﻏﯿﺐ آﺳﻤﺎنﻫﺎ و زﻣﯿﻦ ﻧﺰد ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ« و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬ ‫ٱلس�ٰ� ٰ ِ‬ ‫ت وٱ� ِ �‬ ‫َ ُ ۡ َ ۡ َ َّ َ َ ۡ َ ُ ۡ‬ ‫� ٱل ُم َت َعا ِل ‪] ﴾٩‬اﻟﺮﻋﺪ‪» .[٩ :‬ﻋﺎﻟﻢ و داﻧﺎي ﻋﺎﻟﻢ ﻧﻬﺎن و ﻇﺎﻫﺮ‬ ‫ب وٱلش�ٰدة ِ ٱلكب ِ‬ ‫﴿�ٰل ِم ٱلغي ِ‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺰرگ و ﻣﺘﻌﺎل اﺳﺖ«‪.‬‬

‫ﺟﺰ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﯿﭻ ﮐﺲ‪ ،‬ﻧﻪ ﻣﻼﺋﮑﻪ ﻣﻘﺮب‪ ،‬ﻧﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪه ﭼﻪ ﺑﺮﺳﺪ ﺑـﻪ ﮐﺴـﯽ ﮐـﻪ در‬

‫ﻣﻘﺎم ﭘﺎﯾﯿﻦ ﺗﺮ از آن دو ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻏﯿﺐ ﻧﻤﯽداﻧﺪ‪.‬‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ َ ٓ ۡ َ‬ ‫َ ٓ‬ ‫َٓ ُ ُ َ ُ‬ ‫اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ از زﺑﺎن ﻧﻮح؛ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬و� أقول ل� ۡم عِندِي خ َزا� ِ ُن ٱ�ِ َو� أعل ُم‬ ‫ٱ ۡل َغ ۡي َ‬ ‫ب﴾ ]ﻫﻮد‪» .[٣١ :‬ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻧﻤﯽﮔﻮﯾﻢ ﮐﻪ ﮔﻨﺠﯿﻨﻪﻫﺎي ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﺰد ﻣﻦ اﺳﺖ و ﻧﻤﯽﮔﻮﯾﻢ ﮐﻪ‬ ‫َ َ َّ ۡ ۡ‬ ‫َ َّ َ ُ َ ّ ُ ُ َّ ٓ‬ ‫ﻋﻠﻢ ﻏﯿﺐ ﻣﯽداﻧﻢ« و از زﺑﺎن ﻫﻮد؛ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬قال إِ� َما ٱلعِل ُم عِند ٱ�ِ و�بل ِغ�م ما‬ ‫أُ ۡرس ِۡل ُ‬ ‫ت بِهِۦ﴾ ]اﻷﺣﻘﺎف‪» .[٢٣ :‬ﮔﻔﺖ ﺟﺰ اﯾﻦ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﻋﻠﻢ ﻧﺰد ﺧﺪاﺳﺖ و آﻧﭽﻪ ﺑﺨﺎﻃﺮ آن‬ ‫ُ َّ ٓ َ ُ ُ َ ُ‬ ‫�مۡ‬ ‫ارﺳﺎل ﺷﺪه ام ﺑﻪ ﺷﻤﺎ اﺑﻼغ ﻣﯽﮐﻨﻢ« و ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﺑﮕﻮﯾﺪ‪﴿ :‬قل � أقول ل‬ ‫عِندِي َخ َزآ� ُن ٱ َّ�ِ َو َ�ٓ أَ ۡعلَ ُم ٱ ۡل َغ ۡي َ‬ ‫ب﴾ ]اﻷﻧﻌﺎم‪» .[٥٠ :‬ﺑﮕﻮ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻧﻤﯽﮔﻮﯾﻢ ﮐﻪ ﮔﻨﺠﯿﻨﻪﻫﺎي‬ ‫ِ‬ ‫َ َ َّ َ َ َ َ ۡ َ ۡ َ ٓ َ ُ َ​َّ‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﺰد ﻣﻦ اﺳﺖ و ﻧﻤﯽﮔﻮﯾﻢ ﮐﻪ ﻏﯿﺐ ﻣﯽداﻧﻢ« و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬وعلم ءادم ٱ�سماء �ها‬ ‫ُ َّ َ َ َ ُ ۡ َ َ ۡ َ َ ٰٓ َ‬ ‫َۡ َٓ َ‬ ‫َ ُ ْ ُۡ َ َ‬ ‫� ُؤ َ�ٓ ِء إن ُك ُ‬ ‫نت ۡم َ� ٰ ِد� َ‬ ‫كةِ َ� َق َال أَ ُ‬ ‫ٰٓ‬ ‫ِ‬ ‫ِ� ‪ ٣١‬قالوا سب‬ ‫ء‬ ‫ا‬ ‫م‬ ‫س‬ ‫أ‬ ‫ب‬ ‫و�‬ ‫�ٰ َنك‬ ‫��‬ ‫ٔ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ ِ‬ ‫�م عرضهم � ٱلم�� ِ‬

‫‪94‬‬

‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﭘﺮﺗﻮ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬

‫َ ۡ َ َ َ ٓ َّ َ َ َّ ۡ َ َ ٓ َّ َ َ َ ۡ َ ُ ۡ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫� عِلم �ا إِ� ما علمتنا ۖ إِنك أنت ٱلعل ِيم ٱ�كِيم ‪] ﴾٣٢‬اﻟﺒﻘﺮة‪» .[٣٢-٣١ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻤﺎم‬

‫ﻧﺎمﻫﺎ را ﺑﻪ آدم ﯾﺎد داد ﺳﭙﺲ آنﻫﺎ را ﺑﺮ ﻣﻼﺋﮑﻪ ﻋﺮﺿﻪ داﺷﺖ و ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺑﻪ آن اﺳﻤﻬﺎ ﻣﺮا ﺧﺒﺮ‬ ‫دﻫﯿﺪ اﮔﺮ ﻣﯽداﻧﯿﺪ؟ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪا ﺗﻮ ﭘﺎك و ﻣﻨﺰﻫﯽ ﻣﺎ ﺟﺰ آﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﻣﺎ آﻣﻮﺧﺘﻪ اي ﻧﻤﯽداﻧﯿﻢ‬ ‫ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺗﻮ ﻋﻠﯿﻢ و ﺣﮑﯿﻢ ﻫﺴﺘﯽ«‪.‬‬

‫اﷲ ﺳﺒﺤﺎﻧﻪ و ﺗﻌﺎﻟﯽ ﺑﻌﻀﯽ از ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ را ﺑﺮ ﺑﻌﻀﯽ از اﻣﻮر ﻏﯿﺒﯽ از ﻃﺮﯾﻖ وﺣﯽ ﻣﻄﻠﻊ ﮐﺮده‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ ُ َۡۡ‬ ‫ب فَ َ� ُ� ۡظ ِه ُر َ َ ٰ‬ ‫� َ� ۡيبِهِۦٓ أ َح ًدا ‪ ٢٦‬إِ� َم ِن ٱ ۡرتَ َ�ٰ‬ ‫اﺳﺖ ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ٰ�﴿ :‬ل ِم ٱلغي ِ‬ ‫َ ۡ‬ ‫َّۡ َ َ َ َ ۡ ََۡ ُ ْ َٰ َ‬ ‫ٗ‬ ‫َۡ‬ ‫َ َّ ُ َ ۡ ُ ُ‬ ‫َّ ُ‬ ‫ت‬ ‫� يَ َديۡهِ َوم ِۡن خلفِهِۦ َر َصدا ‪�ِ ٢٧‬علم أن قد �بلغوا ِر‬ ‫�� ٰ ِ‬ ‫مِن رسو ٖل فإِنهۥ �سلك ِم ۢن � ِ‬ ‫َ ّ ۡ َ َ َ َ َ َ َ ۡ ۡ َ َ ۡ َ ٰ ُ َّ‬ ‫َ‬ ‫� َ ۡ‬ ‫� ٍء َع َددۢ� ‪] ﴾٢٨‬اﳉﻦ‪» .[٢٨-٢٦ :‬داﻧﺎي ﻧﻬﺎن ﻫﯿﭽﮑﺲ‬ ‫ر� ِ ِهم وأحاط بِما �ي ِهم وأح�‬ ‫را ﺑﺮ ﻏﯿﺐ ﻣﻄﻠﻊ ﻧﻤﯽﮔﺮداﻧﺪ ﻣﮕﺮ در ﻣﻮرد رﺳﻮﻟﯽ ﮐﻪ اﻧﺘﺨﺎب ﮐﺮده ﺑﺎﺷﺪ ﭘﺲ ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﺎﻧﯽ‬ ‫را در ﭘﯿﺶ و ﭘﺲ او ﺑﺮﺧﻮاﻫﺪ ﮔﻤﺎﺷﺖ ﺗﺎ ﻣﻌﻠﻮم ﺑﺪارد ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﻬﺎي ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮد را‬

‫رﺳﺎﻧﯿﺪهاﻧﺪ و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺪان ﭼﻪ ﻧﺰد اﯾﺸﺎن اﺳﺖ اﺣﺎﻃﻪ دارد و ﻫﺮ ﭼﯿﺰي را ﺑﻪ ﻋﺪد ﺷﻤﺎره ﮐﺮده‬

‫اﺳﺖ«‪ .‬و اﯾﻦ از ﻏﯿﺐ ﻧﺴﺒﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻋﻠﻢ آن ﺑﺮ ﺑﻌﻀﯽ ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت ﭘﻨﻬﺎن اﺳﺖ اﻣﺎ ﻏﯿﺐ ﻣﻄﻠﻖ‬ ‫را ﮐﺴﯽ ﺟﺰ اﷲ ﺳﺒﺤﺎﻧﻪ و ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻧﻤﯽداﻧﺪ و ﮐﯿﺴﺖ ﮐﻪ ادﻋﺎي ﻋﻠﻢ ﻏﯿﺐ ﮐﻨﺪ و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ او‬

‫ﺑﺨﺸﯿﺪه ﺑﺎﺷﺪ؟‬

‫ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻫﻤﯿﻦ ﺑﺮ ﻫﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﯽ واﺟﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ از ﺷـﯿﺎدان و دروﻏﮕﻮﯾـﺎن ﮐـﻪ ادﻋـﺎي ﻋﻠـﻢ‬

‫ﻏﯿﺐ دارﻧﺪ و ﺑﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ دروغ ﻣﯽﺑﻨﺪﻧﺪ دوري ﺟﻮﯾﻨﺪ ﮐﺴـﺎﻧﯽ ﭼـﻮن ﺳـﺎﺣﺮان‪ ،‬دروﻏﮕﻮﯾـﺎن و‬

‫ﺳﺘﺎره ﺷﻨﺎﺳﺎن و ﻏﯿﺮ آنﻫﺎ ﮐﻪ ﺧﻮد و ﺑﺴﯿﺎري دﯾﮕﺮ را ﮔﻤـﺮاه ﻧﻤـﻮده و از راه راﺳـﺖ ﻣﻨﺤـﺮف‬

‫ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬

‫و در ذﯾﻞ ﺧﻼﺻﻪاي از اﻋﻤﺎل ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ آن ادﻋﺎي ﻋﻠﻢ ﻏﯿﺐ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ‬

‫آن ﻋﻮام و ﺟﺎﻫﻼن ﻣﺴﻠﻤﺎن را ﮔﻤﺮاه ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﻋﻘﯿﺪه و اﯾﻤﺎن آنﻫـﺎ را ﺑـﻪ ﻓﺴـﺎد ﻣـﯽﮐﺸـﺎﻧﻨﺪ‪،‬‬

‫ﺑﯿﺎن ﻣﯽﮔﺮدد‪:‬‬

‫ﻓﺼﻞ اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ‬

‫‪95‬‬

‫‪ -1‬ﺳﺤﺮ‪:‬‬

‫آن در ﻟﻐﺖ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﻣﺨﻔﯽ ﺷﺪه و ﺳﺒﺐ آن ﻧﺎﻣﻌﻠﻮم ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬و در اﺻﻄﻼح‬

‫آن ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از اﻓﺴﻮنﻫﺎ‪ ،‬رﻗﯿﻪ و ﮔﺮهﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ در ﻗﻠﺐﻫﺎ و ﺟﺴﻢﻫﺎ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻣﯽﮔﺬارد‪ .‬ﭘﺲ‬

‫ﻣﻮﺟﺐ ﻣﺮﯾﻀﯽ و ﻣﺮگ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬راﺑﻄﻪ زن و ﻣﺮد را ﺧﺮاب ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﻣﻮﺟﺐ از ﻫﻢ ﭘﺎﺷﯿﺪن‬ ‫زﻧﺪﮔﯽ ﺷﺎن ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺗﻤﺎم اﯾﻦﻫﺎ ﺑﻪ اذن و اراده ﺧﺪاوﻧﺪ ﺻﻮرت ﻣﯽﮔﯿﺮد و آن ﮐﻔﺮ اﺳﺖ و‬

‫ﺳﺎﺣﺮ ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻋﻈﯿﻢ ﮐﺎﻓﺮ اﺳﺖ و ﺑﺮاي او در آﺧﺮت ﻧﺼﯿﺐ و ﺑﻬﺮه اي ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ‬ ‫َ َّ َ ُ ْ َ َ ۡ ُ ْ َّ َ ُ َ َ ٰ ُ ۡ‬ ‫َ‬ ‫َ​َ‬ ‫َ َ‬ ‫َ َ‬ ‫َ‬ ‫� َّن‬ ‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬وٱ�بعوا ما �تلوا ٱلش�ٰ ِط�‬ ‫� مل ِ‬ ‫ك ُسل ۡي� ٰ َنۖ َوما �ف َر ُسل ۡي� ٰ ُن َو� ٰ ِ‬ ‫َّ َ ٰ َ َ َ ُ ْ ُ َ ّ ُ َ‬ ‫ّ ۡ َ َ​َ ٓ ُ َ َ​َ َۡ َ َۡ‬ ‫َ َ َ َ َ‬ ‫ون ٱ�َّ َ‬ ‫ر‬ ‫ِح‬ ‫لس‬ ‫ٱ‬ ‫اس‬ ‫ٱلش� ِط� �فروا �عل ِم‬ ‫� ب ِ َبابِل �ٰ ُروت َو� ٰ ُروتۚ َو َما‬ ‫أ‬ ‫ا‬ ‫م‬ ‫و‬ ‫نزل � ٱلملك ِ‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ۡ َ َ َ َّ ٰ َ ُ ٓ َّ َ ۡ ُ ۡ َ ‪َ ُ ّ َ ُ َ َ ُ ۡ َ ُ َّ َ َ َ َ ۡ ُ ۡ َ َ َ ٞ‬‬ ‫ون بهِۦ َ� ۡ َ‬ ‫ََُّ‬ ‫�‬ ‫�عل ِم ِ‬ ‫ان مِن أح ٍد ح� �قو� إِ�ما �ن ف ِتنة ف� ت�فر ۖ �يتعلمون مِنهما ما �ف ِرق ِ‬ ‫ۡ َ َ َّ ۡ َّ َ َ َ َ َّ ُ َ َ َ ُ ُّ ُ َ َ‬ ‫ٱل ۡ َم ۡرءِ َو َز ۡوجهِۦ َو َما ُهم ب َضا ٓ ّر َ‬ ‫�ه ۡم َو� يَنف ُع ُه ۡ ۚم‬ ‫�ن بِهِۦ مِن أح ٍد إِ� �ِإِذ ِن ٱ�ِۚ و�تعلمون ما ي‬ ‫ِ ۚ‬ ‫ِ ِ‬ ‫َ َ َ ۡ َ ُ ْ َ َ ۡ َ َ ٰ ُ َ َُ‬ ‫َ ۡ َ َٰ َ َ ۡ َ َ َ َ ۡ ْ ٓ َ ُ َ ُ ۡ َ ۡ َ ُ ْ‬ ‫ق و�ِئس ما �وا بِهِۦ أنفسه ۚم لو �نوا‬ ‫ولقد عل ِموا لم ِن ٱش�ٮه ما �ۥ ِ� ٱ�خِرة ِ مِن خ� ٖ �‬ ‫َ َ‬ ‫َ� ۡعل ُمون ‪] ﴾١٠٢‬اﻟﺒﻘﺮة‪» .[١٠٢ :‬و آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ ﺷﯿﺎﻃﯿﻦ در ﺳﻠﻄﻨﺖ ﺳﻠﯿﻤﺎن ﺧﻮاﻧﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﭘﯿﺮوي‬

‫ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬و ﺳﻠﯿﻤﺎن ﮐﻔﺮ ﻧﻮرزﯾﺪ‪ ،‬ﻟﯿﮑﻦ آن ﺷﯿﺎﻃﯿﻦ ﮐﻪ ﮐﺎﻓﺮ ﺷﺪﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﺮدم ﺳﺤﺮ آﻣﻮﺧﺘﻨﺪ‪ .‬و ﻧﯿﺰ‬ ‫از آﻧﭽﻪ ﺑﺮ آن دو ﻣﻠﮏ ﻫﺎروت و ﻣﺎروت در ﺑﺎﺑﻞ ﻓﺮو ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪه ﺑﻮد ﺑﺎ اﯾﻨﮑﻪ آن دو‬

‫ﻫﯿﭽﮑﺲ را ﺗﻌﻠﯿﻢ ﻧﻤﯽﮐﺮدﻧﺪ ﻣﮕﺮ آﻧﮑﻪ ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ ﻣﺎ آزﻣﺎﯾﺸﯽ ﻫﺴﺘﯿﻢ ﭘﺲ زﻧﻬﺎر ﮐﺎﻓﺮ ﻧﺸﻮي‪.‬‬ ‫آنﻫﺎ از آن دو ﭼﯿﺰﻫﺎﯾﯽ ﻣﯽآﻣﻮﺧﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ آن ﻣﯿﺎن ﻣﺮد و ﻫﻤﺴﺮش ﺟﺪاﯾﯽ ﺑﯿﻔﮑﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺑﺪون ﻓﺮﻣﺎن ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ آن ﺑﻪ اﺣﺪي زﯾﺎن ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ‪ .‬و ﭼﯿﺰي‬

‫ﻣﯽآﻣﻮﺧﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺮاﯾﺸﺎن زﯾﺎن داﺷﺖ‪ ،‬و ﺳﻮدي ﺑﺪﯾﺸﺎن ﻧﻤﯽرﺳﺎﻧﯿﺪ‪ .‬و ﻗﻄﻌﺎً درﯾﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ‬

‫ﻫﺮﮐﺲ ﺧﺮﯾﺪار اﯾﻦ ﺑﺎﺷﺪ در آﺧﺮت ﺑﻬﺮه اي ﻧﺪارد‪ .‬ﭼﻪ ﺑﺪ ﺑﻮد آﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﺟﺎن ﺧﺮﯾﺪﻧﺪ اﮔﺮ‬

‫ﻣﯽداﻧﺴﺘﻨﺪ«‪.‬‬

‫ُۡ َ ُ ُ َ ّ‬ ‫ب‬ ‫و از ﻣﻮارد ﺳﺤﺮ دﻣﯿﺪن ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺗﻒ در ﮔﺮه اﺳﺖ‪ .‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬قل أعوذ بِر ِ‬ ‫َ ّ َ‬ ‫ۡ َ‬ ‫َ ّ َّ َ‬ ‫ٱ ۡل َفلَق ‪ ١‬مِن َ ّ َ َ َ َ‬ ‫َ َ​َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ت ِ� ٱل ُعق ِد ‪٤‬‬ ‫� ٱ�َّ�ٰ�ٰ ِ‬ ‫� �س ٍِق إِذا وقب ‪ ٣‬ومِن ِ‬ ‫� ما خلق ‪ ٢‬ومِن ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬

‫‪96‬‬

‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﭘﺮﺗﻮ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬

‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ ّ‬ ‫� َحاس ٍِد إِذا َح َس َد ‪] ﴾٥‬اﻟﻔﻠﻖ[‪» .‬ﺑﮕﻮ ﭘﻨﺎه ﻣﯽﺑﺮم ﺑﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺳﭙﯿﺪه دم‪ ،‬از ﺷﺮ آﻧﭽﻪ‬ ‫ومِن ِ‬

‫ﺧﻠﻖ ﻧﻤﻮده و از ﺷﺮ ﺗﺎرﯾﮑﯽ ﭼﻮن ﻓﺮاﮔﯿﺮ ﺷﻮد و از ﺷﺮ دﻣﻨﺪﮔﺎن اﻓﺴﻮن در ﮔﺮهﻫﺎ و از ﺷﺮ‬ ‫ﺣﺴﻮد آﻧﮕﺎه ﮐﻪ ﺣﺴﺪ ورزد«‪.‬‬

‫‪ -2‬ﺳﺘﺎره ﺷﻨﺎﺳﯽ ‪:1‬‬

‫و آن ﯾﻌﻨﯽ اﯾﻨﮑﻪ از روي وﺿﻊ ﺳﺘﺎرﮔﺎن اﺳﺘﺪﻻل ﺷﻮد ﺑﺮاي ﺣﻮادﺛﯽ ﮐﻪ روي زﻣـﯿﻦ ﻗـﺮار‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫اﺳﺖ اﺗﻔﺎق ﺑﯿﻔﺘﺪ‪ .‬از اﺑﻦ ﻋﺒﺎسم رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ رﺳﻮل اﷲص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪َ » :‬ﻣ ْﻦ ا�ﺘَبَ َﺲ ِﻋﻠ ًﻤـﺎ‬ ‫ْ َ َ َ ُ ْ َ ً ْ ِّ ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫اﻨﻟ ُ‬ ‫ِﻣ ْﻦ ُّ‬ ‫الﺴﺤ ِﺮ َزاد َﻣﺎ َزاد« ‪» ٢‬ﻫﺮﮐﺲ ﺑﺨﺸﯽ از ﻋﻠﻢ ﻧﺠـﻮم را ﻓـﺮا ﮔﯿـﺮد‬ ‫ﺠﻮمِ ا�ﺘبﺲ ﺷﻌﺒﺔ ِﻣﻦ‬ ‫درواﻗﻊ ﺑﺨﺸﯽ از ﺳﺤﺮ و ﺟﺎدو را ﻓﺮا ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ و ﻫﺮﭼﻨﺪ اﺿﺎﻓﻪ ﻓـﺮا ﺑﮕﯿـﺮد ﺑـﻪ ﻫﻤـﺎن ﻣﻘـﺪار‬ ‫ﺳﺤﺮ و ﺟﺎدو را ﻓﺮا ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ«‪.‬‬

‫‪ -3‬ﺑﻪ ﭘﺮواز در آوردن ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن و ﺧﻂ ﮐﺸﯿﺪن ﺑﺮ روي زﻣﯿﻦ‪:‬‬

‫از ﻗﻄﻦ ﺑﻦ ﻗﺒﯿﺼﻪ او ﻧﯿﺰ از ﭘﺪرش رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬از رﺳـﻮل اﷲص ﺷـﻨﺪﯾﻢ ﮐـﻪ‬ ‫ْ َ َ ُ َ ِّ َ َ ُ َ َّ ْ ُ ْ ْ ْ‬ ‫ﺖ« ‪» ٣‬ﻓﺎل از ﭘﺮواز درآﻣﺪن ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن ‪ ،٤‬ﺧﻂ ﮐﺸـﯿﺪن‬ ‫اﺠﻟﺒ ِ‬ ‫ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اﻟ ِﻌﻴﺎﻓﺔ واﻟﻄ�ة واﻟﻄﺮق ِﻣﻦ ِ‬ ‫ﺑﺮ روي زﻣﯿﻦ و ﻓﺎل ﺑﺪ ﺳﺤﺮ و ﺟﺎدو ﺑﻪ ﺷـﻤﺎر ﻣـﯽرود«‪ .‬اﻟﻌﻴﺎﻓـﺔ ﯾﻌﻨـﯽ ﻓـﺎل از ﭘـﺮواز درآﻣـﺪن‬

‫ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن و ﻓﺎل ﺧﻮب و ﺑـﺪ زدن ﺑـﻪ اﺳـﻢﻫـﺎ و ﺻـﺪاﻫﺎي آن و رﻓـﺖ و آﻣﺪﻧﺸـﺎن را ﮔﻮﯾﻨـﺪ‪ .‬و‬

‫‪ 1‬ﻣﻨﻈﻮر از ﺳﺘﺎره ﺷﻨﺎﺳﯽ ﮐﺎرﻫﺎﯾﯽ ﭼﻮن ﻧﺴﺒﺖ دادن ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺑـﻪ ﺣﺮﮐـﺖ ﺳـﺘﺎرﮔﺎن‪ ،‬ﺑـﺎران ﺑﺎرﯾـﺪن و‬ ‫ﺳﺎﯾﺮ ﺣﻮادث و اﺗﻔﺎﻗﺎت زﻣﯿﻦ اﺳﺖ و اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﺎ اﯾﻦ ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻣﯽﺗﻮان ﺑﺮ ﻏﯿﺐ اﻃﻼع ﯾﺎﻓـﺖ و آن را‬

‫ﻧﺒﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﻋﻠﻢ ﻧﺠﻮم اﻣﺮوزي ﮐﻪ ﻫﺪف اﯾﻦ ﮐﺎرﻫﺎ ﻧﯿﺴﺖ ﻧﺴﺒﺖ داد)ﻣﺘﺮﺟﻢ(‬

‫‪ 2‬ﺳﻨﻦ أﺑﯽ داود ﺑﺮﻗﻢ )‪.(3905‬‬

‫‪ 3‬ﺳﻨﻦ أﺑﯽ داود ﺑﺮﻗﻢ )‪ ،(3907‬وﻣﺴﻨﺪ أﺣﻤﺪ )‪.(477 / 3‬‬

‫‪ 4‬ﻋﻮف ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻋﺎﻓﯿﻪ ﯾﻌﻨﯽ ﭘﺮﻧﺪه اي را ﺑﻪ ﭘﺮواز در ﻣﯽآورد ﺗﺎ ﺑﺒﯿﻨﺪ ﺑﻪ ﮐﺪام ﺳﻮ ﻣﯽرود‪).‬ﺑـﻪ ﻧﻘـﻞ از ﮐﺘـﺎب‬ ‫ﻏﺎﯾﮥ اﻟﻤﺮﯾﺪ(ﻣﺘﺮﺟﻢ‬

‫ﻓﺼﻞ اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ‬

‫‪97‬‬

‫اﻟﻄﺮق ﯾﻌﻨﯽ اﯾﻨﮑﻪ ﺧﻂﻫﺎﯾﯽ در زﻣﯿﻦ ﻣﯽﮐﺸﯿﺪﻧﺪ ﯾﺎ ﺑﺎ ﭘـﺮت ﮐـﺮدن ﺳـﻨﮓ رﯾـﺰه ادﻋـﺎي ﻋﻠـﻢ‬ ‫ﻏﯿﺐ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ -4‬ﮐﻬﺎﻧﺖ و ﻓﺎﻟﮕﯿﺮي‪:‬‬

‫آن ادﻋﺎي ﻋﻠﻢ ﻏﯿﺐ اﺳﺖ‪ .‬و اﺻﻞ در آن اﺳﺘﺮاق ﺳﻤﻊ ﺷﯿﺎﻃﯿﻦ از ﮐﻼم ﻣﻼﺋﮑـﻪ اﺳـﺖ ﮐـﻪ‬

‫در ﮔﻮش ﮐﺎﻫﻦ اﻟﻘﺎ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫َ‬ ‫َُ ُ َ​َ ْ‬ ‫َ َ ً َ َّ َ ُ‬ ‫از اﺑﻮﻫﺮﯾﺮهس رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪َ » :‬ﻣ ْﻦ أﻰﺗ ﺎﻛ ِﻫﻨﺎ ﻓ َﺼﺪﻗﻪ ﺑِ َﻤﺎ �ﻘﻮل �ﻘـﺪ‬ ‫َ​َ‬ ‫ُْ َ َ َُ‬ ‫�ﻔ َﺮ ﺑِ َﻤﺎ أﻧ ِﺰل َﻰﻠﻋ � َّﻤ ٍﺪ« ‪» ١‬ﻫﺮﮐﺲ ﭘﯿﺶ ﮐﺎﻫﻨﯽ ﺑﺮود و آﻧﭽﻪ را ﻣﯽﮔﻮﯾـﺪ ﺗﺼـﺪﯾﻖ ﮐﻨـﺪ ﺑـﻪ‬ ‫آﻧﭽﻪ ﺑﺮ ﻣﺤﻤﺪص ﻧﺎزل ﺷﺪه ﮐﻔﺮ ورزﯾﺪه اﺳﺖ«‪.‬‬

‫‪ -5‬ﻧﻮﺷﺘﻦ ﺣﺮوف اﺑﺠﺪ‪:‬‬

‫و آن ﯾﻌﻨﯽ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﺮاي ﻫﺮ ﺣﺮﻓﯽ از آن اﻧﺪازه ﻣﺸﺨﺼﯽ از اﻋﺪاد ﻗﺮار داده و ﺑﺮآن ﻧﺎمﻫـﺎي‬

‫آدﻣﯿﺎن و ﻓﺼﻞﻫﺎ و ﻣﮑﺎنﻫﺎﯾﯽ را ﺟﺎري ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺳﭙﺲ ﺑﺮ آن ﺑﻪ ﺧﻮﺷﺒﺨﺘﯽ ﯾﺎ ﺑـﺪﺑﺨﺘﯽ و ﻣﺎﻧﻨـﺪ‬

‫آن ﺣﮑﻢ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫اﺑﻦ ﻋﺒﺎسم در ﺑﺎره ﻗـﻮﻣﯽ ﮐـﻪ ﺣـﺮوف اﺑﺠـﺪ ﻣـﯽﻧﻮﯾﺴـﻨﺪ و در ﺳـﺘﺎرﮔﺎن ﻧﮕـﺎه ﻣـﯽﮐﻨﻨـﺪ‬ ‫ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ﻣﺎ أرى ﻣﻦ ﻓﻌﻞ ذلﻚ ﻪﻟ ﻋﻨﺪ اﷲ ﻣﻦ ﺧﻼق« ‪» ٢‬ﮐﺴـﯽ ﮐـﻪ آن را اﻧﺠـﺎم دﻫـﺪ ﻧـﺰد‬

‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻬﺮهاي ﺑﺮاي او ﻧﻤﯽﺑﯿﻨﻢ«‪.‬‬

‫‪ 1‬ﺳﻨﻦ أﺑﯽ داود )‪ ،(3904‬وﻣﺴـﻨﺪ أﺣﻤـﺪ )‪ ،(429 / 2‬اﻟﻤﺴـﺘﺪرك )‪ (50 / 1‬ﻗـﺎل اﻟﺤـﺎﮐﻢ ﺻـﺤﯿﺢ ﻋﻠـﻰ ﺷـﺮط‬ ‫اﻟﺸﯿﺨﯿﻦ وواﻓﻘﻪ اﻟﺬﻫﺒﯽ‬

‫‪ 2‬اﻟﻤﺼﻨﻒ )‪ .(26 / 11‬رواه ﻋﺒﺪ اﻟﺮزاق ﻓﯽ اﻟﻤﺼﻨﻒ‬

‫‪98‬‬

‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﭘﺮﺗﻮ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬

‫‪ -6‬ﺧﻮاﻧﺪن در ﮐﻒ دﺳﺖ و ﻓﻨﺠﺎن‬

‫و ﻣﺎﻧﻨﺪ آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ادﻋﺎ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ آن ﺑﻌﻀﯽ از اﺗﻔﺎﻗﺎت آﯾﻨﺪه از ﻗﺒﯿﻞ ﻣﺮگ‪ ،‬زﻧـﺪﮔﯽ‪،‬‬

‫ﻓﻘﺮ‪ ،‬ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪي‪ ،‬ﺳﻼﻣﺘﯽ‪،‬ﻣﺮﯾﻀﯽ و ﻣﺎﻧﻨﺪ اﯾﻦﻫﺎ را ﻣﯽداﻧﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ -7‬اﺣﻀﺎر ارواح‪:‬‬

‫اﻧﺠﺎم دﻫﻨﺪهﻫﺎي آن ﻣﯽﭘﻨﺪارﻧﺪ ﮐﻪ ارواح ﻣﺮدﮔﺎن را اﺣﻀـﺎر ﻧﻤﺎﯾﻨـﺪ و از آنﻫـﺎ در ﻣـﻮرد‬

‫اﺧﺒﺎر ﻣﺮگ از ﻧﻌﻤﺖﻫﺎ و ﻋﺬابﻫﺎ و ﭼﯿﺰﻫﺎي دﯾﮕﺮ ﺳﺆال ﻣـﯽﻧﻤﺎﯾﻨـﺪ درﺣﺎﻟﯿﮑـﻪ آن ﻧـﻮﻋﯽ از‬

‫ﻓﺮﯾﺐ و ﺟﺎدوي ﺷﯿﻄﺎﻧﯽ اﺳﺖ و ﻫﺪﻓﺸﺎن ﺑﻪ ﻓﺴﺎد ﮐﺸﺎﻧﺪن ﻋﻘﺎﺋﺪ و اﺧـﻼق اﺳـﺖ و ﺟـﺎﻫﻼن را‬ ‫ﻓﺮﯾﺐ ﻣﯽدﻫﻨﺪ و ﻣﺎﻟﺸﺎن را ﺑﻪ ﻧﺎﺣﻖ ﻣﯽﺧﻮرﻧﺪ و ﺑﺎ ﻣﺘﻮﺳﻞ ﺷﺪن ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﻋﻠﻢ ﻏﯿـﺐ ﻣـﯽداﻧﻨـﺪ‪،‬‬

‫اﯾﻨﮑﺎر را اﻧﺠﺎم ﻣﯽدﻫﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ -8‬ﻓﺎل ﺑﺪ زدن‪:‬‬

‫و آن ﻓﺎل ﺑﺪ و ﻧﯿﮏ زدن ﺑﻪ ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن و آﻫﻮ و ﻏﯿﺮه اﺳﺖ‪ .‬و اﯾﻦ ﺑﺎﺑﯽ از ﺷﺮك اﺳﺖ ﮐﻪ از‬

‫اﻟﻘﺎﻫﺎي ﺷﯿﻄﺎن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﺗﺮﺳﯽ از ﺳﻮي اوﺳﺖ‪.‬‬

‫از ﻋﻤﺮان ﺑﻦ ﺣﺼﯿﻦ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺮﻓﻮع رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ‪» :‬ﻟيﺲ ﻣﻨﺎ ﻣﻦ ﺗﻄ� أو ﺗﻄ� ﻪﻟ‪ ،‬أو‬ ‫ﺗ�ﻬﻦ أو ﺗ�ﻬﻦ ﻪﻟ‪ ،‬أو ﺳﺤﺮ أو ﺳﺤﺮ ﻪﻟ‪ ،‬وﻣﻦ أﻰﺗ ﺎﻛﻫﻨﺎ ﻓﺼﺪﻗﻪ ﺑﻤﺎ ﻳﻘﻮل ﻓﻘﺪ �ﻔـﺮ ﺑﻤـﺎ‬ ‫أﻧﺰل ﻰﻠﻋ �ﻤﺪ ﺻ� اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ« ‪» ١‬ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﻓـﺎل ﺑﮕﯿـﺮد ﯾـﺎ ﺑـﺮاﯾﺶ ﻓـﺎل ﮔﺮﻓﺘـﻪ ﺷـﻮد ﯾـﺎ‬

‫ﮐﻬﺎﻧﺖ ﻧﻤﺎﯾﺪ ﯾﺎ ﺑﺮاي او ﮐﻬﺎﻧﺖ ﺷـﻮد ﯾـﺎ ﺟـﺎدو ﮐﻨـﺪ ﯾـﺎ ﺑﺨـﺎﻃﺮ او ﺟـﺎدو ﺷـﻮد از ﻣـﺎ ﻧﯿﺴـﺖ و‬

‫ﻫﺮﮐﺲ ﻧﺰد ﮐﺎﻫﻨﯽ ﺑﺮود و او را در ﮔﻔﺘﻪﻫﺎﯾﺶ ﺗﺼﺪﯾﻖ ﮐﻨﺪ ﺑﺎ اﯾﻨﮑﺎر ﺑـﻪ آﻧﭽـﻪ ﺑـﺮ ﻣﺤﻤـﺪص‬

‫ﻧﺎزل ﺷﺪه ﮐﻔﺮ ورزﯾﺪه اﺳﺖ‪ «.‬و ﺧﺪاوﻧﺪ اﺻـﻼح اﺣـﻮال ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن‪ ،‬ﻓﻬـﻢ در دﯾـﻦ و ﻧﺠـﺎت از‬

‫ﺣﯿﻠﻪ و ﻣﮑﺮ ﺟﻨﺎﯾﺘﮑﺎران و ﻓﺮﯾﺐ دوﺳﺘﺎن ﺷﯿﻄﺎن را ﺑﺮ ﻋﻬﺪه ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ 1‬ﻣﺴﻨﺪ اﻟﺒﺰار )‪ ،(3578) (52 / 9‬وﻗﺎل اﻟﻬﯿﺜﻤﯽ ﻓﯽ ﻣﺠﻤﻊ اﻟﺰواﺋﺪ )‪ (117 / 5‬رﺟﺎﻟﻪ رﺟﺎل اﻟﺼﺤﯿﺢ‪.‬‬

‫ﺗﻮﺣﯿﺪ اﺳﻤﺎء و ﺻﻔﺎت‬ ‫ﻣﺒﺤﺚ اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ اﺳﻤﺎء و ﺻﻔﺎت و دﻻﯾﻞ آن‬

‫اول‪ :‬ﺗﻌﺮﯾﻒ آن‬

‫ﺗﻮﺣﯿﺪ اﺳﻤﺎء و ﺻﻔﺎت اﺛﺒﺎت ﮐﺮدن آن ﭼﯿﺰي اﺳﺖ ﮐـﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺑـﺮاي ﺧـﻮدش و رﺳـﻮل‬

‫اﷲص ﺑﺮاي او ﺛﺎﺑﺖ ﻧﻤﻮده و ﻧﻔﯽ ﭼﯿﺰي اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ از ﺧـﻮدش و رﺳـﻮل اﷲص از او‬ ‫ﻧﻔﯽ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ .‬و ﻣﻌﺎﻧﯽ ﺻﺤﯿﺢ آن را ﺑﺮاي ﺧﺪاوﻧـﺪ و آﻧﭽـﻪ را ﮐـﻪ اﺳـﻤﺎء و ﺻـﻔﺎت ﺑـﺮ آن‬

‫دﻻﻟﺖ و آﺛﺎر ﻧﺎﺷﯽ از آن و آﻧﭽﻪ ﮐﻪ اﺳﻤﺎء و ﺻﻔﺎت در ﻣﻮرد ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت ﻣﻘﺘﻀـﯽ آن اﺳـﺖ را‬ ‫ﺑﺮاي ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل اﻗﺮار و اﻋﺘﺮاف ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺛﺎﻧﯿﺎً‪ :‬ﻣﻨﻬﺞ در اﺛﺒﺎت آن‬

‫ﻣﻨﻬﺞ ﺣﻖ در ﺑﺎب اﺳﻤﺎء و ﺻﻔﺎت ﺑﺮ اﯾﻤﺎن ﮐﺎﻣـﻞ و ﺗﺼـﺪﯾﻖ ﻗﻄﻌـﯽ ﺑـﻪ آﻧﭽـﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺑـﻪ‬

‫وﺳﯿﻠﻪ آن ﺧﻮدش را وﺻﻒ ﻧﻤﻮده و رﺳـﻮلاﷲص اﷲ را ﺑـﻪ وﺳـﯿﻠﻪ آن وﺻـﻒ ﻧﻤـﻮده ﺑـﺪون‬

‫ﺗﺤﺮﯾﻒ‪ ،‬ﺗﻌﻄﯿﻞ‪ ،‬ﺗﮑﯿﯿﻒ و ﺗﻤﺜﯿﻞ دﻻﻟﺖ دارد‪.‬‬

‫ﺗﺤﺮﯾﻒ‬

‫ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﺗﻐﯿﯿﺮ و اﻧﺤﺮاف از ﺻﻮرت اﺻﻠﯽاش اﺳﺖ و آن ﺑﻪ دو ﺻﻮرت ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬

‫‪ -1‬ﺗﺤﺮﯾﻒ ﻟﻔﻈﯽ‪ :‬ﮐﻪ ﺑﺎ زﯾﺎد ﯾﺎ ﮐﻢ ﮐﺮدن در ﮐﻠﻤﻪ ﯾﺎ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺣﺮﮐﻪ در ﮐﻠﻤﻪ اﯾﺠﺎد ﻣﯽﺷﻮد‬ ‫ـﲆ ا ﹾﻟ ﹶﻌ ﹾـﺮ ﹺ‬ ‫ﲪ ﹸﻦ ﹶﻋ ﹶ‬ ‫اﺳـﺘ ﹶﹶﻮ￯{‬ ‫اﻟﺮ ﹾ ﹶ‬ ‫ش ﹾ‬ ‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﺤﺮﯾﻒ ﮐﻠﻤﻪ اﺳﺘﻮي در اﯾﻦ ﺳﺨﻦ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ‪ } :‬ﱠ‬

‫»ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﻋﺮش اﺳﺘﻘﺮار ﯾﺎﻓﺖ« ﮐﻪ ﺑﻪ اﺳﺘﻮﻟﯽ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺷﻮد‪ .‬ﺻﺎﺣﺐ ﻧﻮﻧﯿﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬

‫ﻧــــــــﻮن اﻟﻴﻬــــــــﻮد وﻻم ﺟﻬﻤــــــــﻲ ﳘــــــــﺎ‬ ‫‪ 1‬ﻃﻪ ‪5‬‬

‫‪١‬‬

‫ﰲ وﺣــــــــــﻲ رب اﻟﻌــــــــــﺮش زاﺋــــــــــﺪﺗﺎن‬

‫‪100‬‬

‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﭘﺮﺗﻮ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬

‫ﻧﻮن ﯾﻬﻮد و ﻻم ﺟﻬﻤﯽ ﻫﺮ دو در وﺣﯽ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻋﺮش زاﺋﺪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪١‬‬

‫‪ -2‬ﺗﺤﺮﯾﻒ ﻣﻌﻨﻮي‪ :‬و آن ﺗﻔﺴﯿﺮ ﮐﺮدن ﻟﻔﻆ ﺑﺮ ﻏﯿﺮ آﻧﭽـﻪ ﮐـﻪ ﻣﻨﻈـﻮر ﺧﺪاوﻧـﺪ و رﺳـﻮﻟﺶ‬ ‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﯾﻨﮑﻪ دﺳﺖ ﺑﺮاي ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑـﻪ ﻗـﺪرت ﯾـﺎ ﻧﻌﻤـﺖ ﺗﻔﺴـﯿﺮ ﺷـﻮد‪ .‬اﯾـﻦ‬

‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺑﺎﻃﻞ اﺳﺖ زﯾﺮا ﮐﻪ دﻟﯿﻠﯽ از ﺷﺮﯾﻌﺖ و ﻟﻐﺖ ﻋﺮﺑﯽ ﺑﺮآن ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬

‫ﺗﻌﻄﯿﻞ‬

‫ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﻧﻔﯽ ﮐﺮدن ﺻﻔﺎت اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ اﺳﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﮔﻤﺎن ﮐﻨـﺪ اﷲ ﺗﻌـﺎﻟﯽ ﺑـﺎ ﺻـﻔﺎت‬

‫وﺻﻒ ﻧﻤﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻓﺮق ﺑﯿﻦ ﺗﺤﺮﯾﻒ و ﺗﻌﻄﯿﻞ در اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺗﺤﺮﯾﻒ ﻣﻌﻨـﯽ ﺻـﺤﯿﺢ ﮐـﻪ ﻧﺼـﻮص ﺑـﺮ آن‬

‫دﻻﻟﺖ دارﻧﺪ ﻧﻔﯽ ﻣﯽﺷﻮد و آن را ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ دﯾﮕـﺮ ﮐـﻪ ﺻـﺤﯿﺢ ﻧﯿﺴـﺖ ﺗﺒـﺪﯾﻞ ﻣـﯽﮐﻨﻨـﺪ اﻣـﺎ در‬ ‫ﺗﻌﻄﯿﻞ ﻣﻌﻨﯽ ﺻﺤﯿﺢ را ﺑﺪون اﯾﻨﮑﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ دﯾﮕﺮي ﺗﺒﺪﯾﻞ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻔﯽ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ 1‬ﺑﻨﯽ اﺳﺮاﺋﯿﻞ ﺣﻄﮥ را ﺣﻨﻄﻪ و ﺟﻬﻤﯿﻪﻫﺎ اﺳﺘﻮي را اﺳﺘﻮﻟﯽ ﮐﺮدﻧﺪ)ﻣﺘﺮﺟﻢ(‬

‫ﻓﺼﻞ اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ‬

‫‪101‬‬

‫ﺗﮑﯿﯿﻒ‬

‫ﯾﻌﻨﯽ ﻣﺸﺨﺺ ﮐﺮدن ﮐﯿﻔﯿﺖ ﺻﻔﺖ و ﺷﮑﻠﯽ ﮐﻪ ﺑـﺮ آن اﺳـﺖ ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﮐﺎرﻫـﺎﯾﯽ ﮐـﻪ ﺑﻌﻀـﯽ‬

‫ﮔﻤﺮاﻫﺎن در اﯾﻦ ﺑﺎب اﻧﺠﺎم ﻣﯽدﻫﻨﺪ ﮐﻪ ﺑـﺮاي ﺻـﻔﺎت ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺗﻌﯿـﯿﻦ ﮐﯿﻔﯿـﺖ ﻣـﯽﮐﻨﻨـﺪ ﻣـﺜﻼً‬

‫ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ ﮐﯿﻔﯿﺖ دﺳﺖ او ﭼﻨﯿﻦ و ﭼﻨﺎن اﺳﺖ ﮐﯿﻔﯿﺖ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺑﺮ ﻋﺮش ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺪﯾﻨﮕﻮﻧـﻪ‬

‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﮐﻪ اﯾﻦ ﺑﺎﻃﻞ اﺳﺖ ﭼﻮن ﮐﯿﻔﯿﺖ ﺻﻔﺎت ﺧﺪاوﻧﺪ را ﺟﺰ او ﮐﺴﯽ ﻧﻤﯽداﻧﺪ و ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت‬ ‫او ﺑﻪ آن ﺟﺎﻫﻞ ﻫﺴﺘﻨﺪ و از درك آن ﻋﺎﺟﺰﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺗﻤﺜﯿﻞ‬

‫ﯾﻌﻨﯽ ﺗﺸﺒﯿﻪ ﮐﺮدن ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﯽﺷﻨﻮد ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﻣﺎ ﻣﯽﺷﻨﻮﯾﻢ و‬

‫ﺻﻮرت او ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺻﻮرت ﻣﺎﺳﺖ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﺑﺮﺗﺮ از آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺪﯾﻨﮕﻮﻧﻪ وﺻﻒ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻣﻨﻬﺞ ﺣﻖ در ﺑﺎب اﺳﻤﺎء و ﺻﻔﺎت در ﺳﻪ اﺻـﻞ از ﺗﺄﮐﯿـﺪ ﮐـﺮدن آن ﻣـﻨﻈﻢ و ﻣﺮﺗـﺐ ﺷـﺪه‬

‫اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮﮐﺲ اﯾﻦ ﺳﻪ اﺻـﻞ را ﻣﺘﺤﻘـﻖ ﺳـﺎزد از اﻧﺤﺮاﻓـﺎت در اﯾـﻦ ﺑـﺎب ﺳـﺎﻟﻢ ﻣـﯽﻣﺎﻧـﺪ و آن‬

‫ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬

‫ﺍﺻﻞ ﺍﻭﻝ‪ :‬ﻣﻨـﺰه ﮐـﺮدن اﷲ ﺟـﻞ و ﻋـﻼ از ﺗﺸـﺒﯿﻪ ﮐـﺮدن ﭼﯿـﺰي از ﺻـﻔﺎﺗﺶ ﺑـﻪ ﺻـﻔﺎت‬

‫ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت‪.‬‬

‫ﺍﺻﻞ ﺩﻭﻡ‪ :‬اﯾﻤﺎن ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﻮد را ﺑﻪ آن ﻧﺎﻣﯿﺪه و وﺻﻒ ﻧﻤﻮده و ﺑﻪ آﻧﭽـﻪ رﺳـﻮل‬

‫اﷲص ﺧﺪاوﻧﺪ را ﺑﻪ آن ﻧﺎﻣﯿﺪه و وﺻﻒ ﻧﻤﻮده ﺑﺮ وﺟﻬﯽ ﮐﻪ ﻻﯾﻖ ﺑﻪ ﺟﻼل و ﻋﻈﻤﺖ ﺧﺪاوﻧـﺪ‬

‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺍﺻﻞ ﺳﻮﻡ‪ :‬ﻗﻄﻊ اﻣﯿﺪ ﮐﺮدن از درك ﺣﻘﯿﻘﺖ ﮐﯿﻔﯿـﺖ ﺻـﻔﺎت اﷲ ﺗﻌـﺎﻟﯽ؛ زﯾـﺮا ادراك و‬

‫ﻓﻬﻢ ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت ﺑﺮاي دﺳﺘﺮﺳﯽ ﺑﻪ آن ﻣﺤﺎل و اﻣﮑﺎن ﻧﺎﭘﺬﯾﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻫﺮﮐﺲ اﯾﻦ ﺳﻪ اﺻﻞ را ﻣﺘﺤﻘﻖ ﺳﺎزد ﺑﻪ ﺗﺤﻘﯿﻖ اﯾﻤـﺎن واﺟـﺐ در ﺑـﺎب اﺳـﻤﺎء و ﺻـﻔﺎت را‬

‫ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ اﻣﺎﻣﺎن اﻫﻞ ﺗﺤﻘﯿﻖ در اﯾﻦ ﺑﺎب اﺛﺒﺎت ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺤﻘﻖ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪102‬‬

‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﭘﺮﺗﻮ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬

‫ﺛﺎﻟﺜﺎً‪ :‬دﻻﯾﻞ اﯾﻦ ﻣﻨﻬﺞ‬

‫دﻻﯾﻞ از ﮐﺘﺎب اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﺑﺮ ﺑﯿﺎن اﯾﻦ ﻣﻨﻬﺞ دﻻﻟﺖ دارد‬

‫ﺩﻟﻴﻞ ﺑﺮ ﺍﺻﻞ ﺍﻭﻝ‪ :‬و آن ﻣﻨﺰه ﮐﺮدن ﭘﺮوردﮔﺎر از ﺗﺸﺒﯿﻪ ﮐﺮدن ﺑﻪ ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت اﺳﺖ‪ .‬اﷲ‬ ‫َ‬ ‫َ ۡ‬ ‫َۡ‬ ‫�ء‪َ ٞ‬و ُه َو ٱ َّ‬ ‫يع ٱ ۡ�َ ِص ُ‬ ‫لس ِم ُ‬ ‫� ‪] ﴾١١‬اﻟﺸﻮری‪.[١١ :‬‬ ‫ﺗﺒﺎرك و ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬لي َس ك ِمثلِهِۦ ۡ ۖ‬

‫»ﻫﯿﭻ ﭼﯿﺰ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ او ﻧﯿﺴﺖ درﺣﺎﻟﯿﮑﻪ او ﺷﻨﻮا و ﺑﯿﻨﺎﺳﺖ« آﯾﻪ ﺑﺮ ﻧﻔﯽ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪي و ﺷﺒﺎﻫﺖ ﺑﯿﻦ‬ ‫ﺧﺎﻟﻖ و ﻣﺨﻠﻮق از ﻫﺮ ﺟﻬﺖ دﻻﻟﺖ دارد ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﺷﻨﯿﺪن و دﯾﺪن را ﺑﺮاي اﷲ ﻋﺰوﺟﻞ‬

‫ﺛﺎﺑﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ و در اﯾﻦ آﯾﻪ اﺷﺎره ﺑﻪ اﯾﻦ دارد ﮐﻪ اﺛﺒﺎت ﺷﻨﯿﺪن و دﯾﺪن ﺑﺮاي اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﯾﻦ‬ ‫دو ﺻﻔﺖ ﺑﺮاي ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت ﻧﯿﺴﺖ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت ﺑﺎ اﯾﻦ دو ﺻﻔﺖ ﻣﺘﺼﻒ‬

‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬و آﻧﭽﻪ در ﺷﻨﯿﺪن و دﯾﺪن ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه در ﻏﯿﺮ اﯾﻦ دو ﺻﻔﺖ ﻫﻢ از ﺻﻔﺎت ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬ ‫َ‬ ‫َۡ‬ ‫َ ۡ َ َ َّ ُ َ ۡ َ َّ ُ َ ُ َ‬ ‫َۡ‬ ‫ج َها َو�ش َت ِ�ٓ إِ�‬ ‫اﯾﻦ ﺳﺨﻦ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ را ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﻤﺎ‪﴿ :‬قد س ِمع ٱ� قول ٱل ِ� ت�ٰدِلك ِ� زو ِ‬ ‫او َر ُ� َما ٓۚ إ َّن ٱ َّ َ‬ ‫ٱ َّ�ِ َوٱ َّ ُ‬ ‫يع ۢ بَ ِص ٌ‬ ‫� َس ِم ُ‬ ‫� � َ ۡس َم ُع َ�َ ُ‬ ‫� ‪» ﴾١‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﺨﻦ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺗﻮ در ﺑﺎره‬ ‫ِ‬ ‫ﻫﻤﺴﺮش ﻣﺠﺎدﻟﻪ ﻣﯽﮐﺮد و ﺑﻪ ﺳﻮي ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﮑﺎﯾﺖ ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﺷﻨﯿﺪ و ﺧﺪاوﻧﺪ ﮔﻔﺘﮕﻮي ﺷﻤﺎ را‬

‫ﻣﯽﺷﻨﻮد و ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﻨﻮاي ﺑﯿﻨﺎﺳﺖ«‪ .‬اﺑﻦ ﮐﺜﯿﺮ در ﺗﻔﺴﯿﺮ اﯾﻦ آﯾﻪ آﻧﭽﻪ ﺑﺨﺎري در ﺗﻮﺣﯿﺪ‬

‫)‪ (372 / 13‬و اﻣﺎم اﺣﻤﺪ در ﻣﺴﻨﺪ )‪ (46 / 6‬از ﻋﺎﺋﺸﻪك ﻧﻘﻞ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬اﺤﻟﻤﺪ‬ ‫ﷲ اﺬﻟي وﺳﻊ ﺳﻤﻌﻪ اﻷﺻﻮات ﻟﻘﺪ ﺟﺎءت اﻤﻟﺠﺎدﻟﺔ إﻰﻟ اﻨﻟﻲﺒ ﺻ� اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ ﺗ�ﻠﻤﻪ‬ ‫َ ۡ َ َ َّ ُ َ ۡ َ َّ ُ َ ُ َ‬ ‫وأﻧﺎ ﻲﻓ ﻧﺎﺣﻴﺔ اﺒﻟﻴﺖ ﻣﺎ أﺳﻤﻊ ﻓﺄﻧﺰل اﷲ ﻋﺰ وﺟﻞ ﴿قد س ِمع ٱ� قول ٱل ِ� ت‬ ‫�ٰدِلك ِ�‬ ‫َۡ‬ ‫ج َها﴾‪ ...‬إﻰﻟ آﺧﺮ اﻵﻳﺔ« ‪» ١‬ﺣﻤﺪ و ﺛﻨﺎ ﺑﺮاي ﺧﺪاﯾﯽ ﮐﻪ ﺷﻨﻮاﯾﯽاش را ﺑﺮاي ﻫﻤﻪ ﺻﺪاﻫﺎ‬ ‫زو ِ‬

‫وﺳﻌﺖ داد ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ زﻧﯽ ﺑﺨﺎﻃﺮ ﻣﺠﺎدﻟﻪ ﭘﯿﺶ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص آﻣﺪ و ﺑﺎ او ﺻﺤﺒﺖ ﮐﺮد و ﻣﻦ در‬ ‫ﺑﺨﺸﯽ از ﺧﺎﻧﻪ ﺑﻮدم ﮐﻪ ﭼﯿﺰي ﻧﺸﻨﯿﺪم ﭘﺲ اﷲ ﻋﺰوﺟﻞ اﯾﻦ آﯾﻪ را ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮد‪﴿ :‬قَ ۡد َس ِم َع ٱ َّ ُ‬ ‫�‬ ‫َ ۡ َ َّ ُ َ ُ َ‬ ‫َۡ‬ ‫ج َها﴾ ﺗﺎ آﺧﺮ آﯾﻪ‪ «.‬را رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬ ‫قول ٱل ِ� ت�ٰدِلك ِ� زو ِ‬

‫‪ 1‬اﺑﻦ ﮐﺜﯿﺮ )‪.(60 / 8‬‬

‫ﻓﺼﻞ اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ‬

‫‪103‬‬

‫َ َ َ ۡ ُ ْ َّ ۡ َ ۡ َ َ‬ ‫��وا ِ�ِ ٱ�مثال ۚ﴾ ]اﻟﻨﺤﻞ‪» .[٧٤ :‬و‬ ‫و از ﺟﻤﻠﻪ دﻻﯾﻞ اﯾﻦ ﺳﺨﻦ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ اﺳﺖ‪﴿ :‬ف� ت ِ‬

‫ﺑﺮاي ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺜﺎل ﻧﯿﺎورﯾﺪ«‪ .‬ﻃﺒﺮي در ﺗﻔﺴﯿﺮ اﯾﻦ آﯾﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ﻓﻼ ﺗﻤﺜﻠﻮا ﷲ اﻷﻣﺜﺎل وﻻ‬

‫�ﺸﺒﻬﻮا ﻪﻟ اﻷﺷﺒﺎه ﻓﺈﻧﻪ ﻻ ﻣﺜﻞ ﻪﻟ وﻻ ﺷﺒﻪ« ‪» ١‬ﺑﺮاي ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺜﺎل ﻧﯿﺎورﯾﺪ وﭼﯿﺰي را ﺑﻪ او ﺷﺒﯿﻪ‬ ‫ﻧﻨﻤﺎﯾﯿﺪ زﯾﺮا او ﻣﺜﻞ و ﻣﺎﻧﻨﺪي ﻧﺪارد«‪.‬‬ ‫َۡ َ َ َ‬ ‫ٗ‬ ‫و اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬هل � ۡعل ُم ُ�ۥ َس ِم ّيا ‪] ﴾٦٥‬ﻣﺮﻳﻢ‪» .[٦٥ :‬آﯾﺎ ﺑﺮاي او ﻫﻤﺘﺎﯾﯽ‬ ‫ً‬ ‫ً‬ ‫ﺷبﻴﻬﺎ« »آﯾﺎ‬ ‫ﻣﯽﺷﻨﺎﺳﯽ؟« اﺑﻦ ﻋﺒﺎسم در ﺗﻔﺴﯿﺮ اﯾﻦ آﯾﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ﻫﻞ ﺗﻌﻠﻢ لﻠﺮب ﻣﺜﻼ أو‬

‫ﺑﺮاي ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺜﻞ ﯾﺎ ﺷﺒﯿﻬﯽ ﻣﯽﺷﻨﺎﺳﯽ؟« و از دﻟﯿﻞ ﺑﺮاي اﯾﻦ اﺻﻞ اﯾﻦ ﺳﺨﻦ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ اﺳﺖ‪:‬‬ ‫ُ َّ ُ ُ َ‬ ‫َ‬ ‫﴿ َول ۡم يَ�ن ُ�ۥ كف ًوا أ َح ُد ۢ ‪] ﴾٤‬اﻷﺣﺪ‪» .[٤ :‬و ﺑﺮاي او ﻫﻤﺘﺎﯾﯽ ﻧﯿﺴﺖ«‪ .‬ﻃﺒﺮي ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ولﻢ‬ ‫ﻳ�ﻦ ﻪﻟ ﺷبﻴﻪ وﻻ ﻋﺪل وﻟيﺲ ﻛﻤﺜﻠﻪ ﻲﺷء« »ﺑﺮاي او ﺷﺒﯿﻪ و ﻫﻤﺘﺎﯾﯽ ﻧﯿﺴﺖ و ﻫﯿﭻ ﭼﯿﺰ ﺑﻪ‬ ‫ﻣﺎﻧﻨﺪ او ﻧﯿﺴﺖ«‪.‬‬

‫ﺩﻟﻴﻞ ﺑﺮ ﺍﺻﻞ ﺩﻭﻡ و آن اﯾﻤﺎن ﺑﻪ آﻧﭽﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ از اﺳﻤﺎء و ﺻﻔﺎت اﷲ‬ ‫َّ ُ َ ٓ َ ٰ َ َّ ُ َ ۡ َ ُّ ۡ َ ُّ ُ َ َ ۡ ُ ُ ُ َ ‪ٞ‬‬ ‫ﺗﻌﺎﻟﯽ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﷲ ﻋﺰوﺟﻞ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ٱ� � إِ�ه إِ� هو ٱل� ٱلقيوم ۚ � تأخذهۥ سِنة‬ ‫َۡ‬ ‫�ض َمن َذا ٱ َّ�ِي � َ ۡش َف ُع ع َ‬ ‫لس َ� ٰ َ� ٰ َ َ‬ ‫ِندهُ ٓۥ إ َّ� �إ ۡذنِهِۦ َ� ۡعلَ ُم َما َ� ۡ َ‬ ‫َو َ� نَ ۡوم‪�ُ َّ ٞ‬ۥ َما � ٱ َّ‬ ‫�‬ ‫ِ‬ ‫ۚ‬ ‫ت وما ِ� ٱ� ِ �‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ​ِ ۚ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫ۡ‬ ‫ُ‬ ‫ٓ‬ ‫َۡ ۡ َ​َ َ َ ُ ۡ َ ُ ُ َ َ‬ ‫�ء ّم ِۡن عِلمهِ ٓۦ إ� ب َما َشا َء َوس َِع ك ۡرس ُِّي ُه ٱ َّ َ َ‬ ‫ت‬ ‫�يدِي ِهم وما خلفهمۖ و� �ِ‬ ‫لس�ٰ� ٰ ِ‬ ‫يطون � ِ ۡ ٖ‬ ‫ۚ‬ ‫ِ ِ ِ‬ ‫ۡ‬ ‫ۡ‬ ‫َ َۡ َ َ​َ َُ ُ‬ ‫� ٱل َع ِظ ُ‬ ‫ودهُۥ ح ِۡف ُظ ُه َما ۚ َو ُه َو ٱل َع ِ ُّ‬ ‫�ض و� �ٔ‬ ‫يم ‪] ﴾٢٥٥‬اﻟﺒﻘﺮة‪» .[٢٥٥ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ذاﺗﯽ )اﺳﺖ‬ ‫وٱ� ۖ‬ ‫ﮐﻪ( ﻣﻌﺒﻮدي راﺳﺘﯿﻦ ﺟﺰ او ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬زﻧﺪه اي ﭘﺎﺑﺮﺟﺎﺳﺖ و از ﮐﻤﺎل ﺣﯿﺎت ﺧﺪاوﻧﺪ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ‬

‫ﻧﻪ ﻣﯽﺧﻮاﺑﺪ و ﻧﻪ ﭼﺮت ﻣﯽزﻧﺪ آﻧﭽﻪ در آﺳﻤﺎنﻫﺎ و زﻣﯿﻦ اﺳﺖ از آن اوﺳﺖ ﮐﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﻧﺰد او‬

‫ﺟﺰ ﺑﻪ اذن او ﺷﻔﺎﻋﺖ ﮐﻨﺪ آﻧﭽﻪ روي داده و آﻧﭽﻪ روي ﺧﻮاﻫﺪ داد‪ ،‬ﻣﯽداﻧﺪ و ﮐﺴﯽ ﺑﻪ ﻋﻠﻢ او‬

‫ﻣﮕﺮ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ او ﺑﺨﻮاﻫﺪ اﺣﺎﻃﻪ ﻧﺪارد‪ .‬ﮐﺮﺳﯽ او آﺳﻤﺎنﻫﺎ و زﻣﯿﻦ را وﺳﻌﺖ داده اﺳﺖ و ﺣﻔﻆ‬ ‫ُ َۡ ُ‬ ‫آن دو ﺑﺮ او ﺳﺨﺖ ﻧﯿﺴﺖ و او ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺮﺗﺒﻪ و ﻋﻈﯿﻢ اﺳﺖ«‪ .‬و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ه َو ٱ� َّول َوٱ�خ ُِر‬

‫‪ 1‬اﻟﻄﺒﺮي )‪.(621 / 7‬‬

‫‪104‬‬

‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﭘﺮﺗﻮ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬

‫َ َّ ٰ ُ َ ۡ َ ُ َ ُ َ ُ‬ ‫� ٍء َعل ٌ‬ ‫� ّل َ ۡ‬ ‫ِيم ‪] ﴾٣‬اﳊﺪﻳﺪ‪» .[٣ :‬او اول‪ ،‬آﺧﺮ‪ ،‬ﻇﺎﻫﺮ و ﺑﺎﻃﻦ اﺳﺖ‬ ‫وٱل� ِهر وٱ�اطِنۖ وهو ب ِ ِ‬ ‫ُ َ َّ ُ َّ‬ ‫َ ٓ َ َ َّ ُ َ َ ُ ۡ َ ۡ‬ ‫ب‬ ‫و او ﺑﺮ ﻫﻤﻪ ﭼﯿﺰ آﮔﺎه اﺳﺖ«‪ .‬و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬هو ٱ� ٱ�ِي � إِ�ٰه إِ� هو ۖ �ٰل ِم ٱلغي ِ‬ ‫َ َّ‬ ‫َّ َ ۡ ۡ‬ ‫� ٱ َّ�ِي َ�ٓ إ َ� ٰ َه إ َّ� ُه َو ٱل ۡ َمل ُِك ٱ ۡل ُق ُّد ُ‬ ‫ِيم ‪ُ ٢٢‬ه َو ٱ َّ ُ‬ ‫لش َ� ٰ َدةِ� ُه َو ٱ َّلر ۡح َ� ٰ ُن ٱ َّلرح ُ‬ ‫لس� ٰ ُم ٱل ُمؤم ُِن‬ ‫وس ٱ‬ ‫وٱ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ۡ‬ ‫ۡ‬ ‫ۡ‬ ‫ۡ‬ ‫ۡ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ۡ ُ َ ۡ ُ َ ُ َ َّ ُ ُ َ ّ ُ ُ ۡ َ ٰ َ َّ َ َّ ُ ۡ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ُ َ َّ ُ َ‬ ‫� ٱل�ٰل ِ ُق ٱ�َارِئ‬ ‫��ون ‪ ٢٣‬هو ٱ‬ ‫ٱلمهي ِمن ٱلع ِز�ز ٱ�بار ٱلمتك ِ�ۚ سب�ن ٱ�ِ �ما � ِ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫ۡ‬ ‫ۡ‬ ‫لس َ� ٰ َ‬ ‫� ۡس َ‬ ‫� � ُ َس ّب ُح َ ُ�ۥ َما � ٱ َّ‬ ‫ت َ‬ ‫�ك ُ‬ ‫�ض َو ُه َو ٱل َعز ُ‬ ‫�ز ٱ َ‬ ‫ٱل ۡ ُم َص ّو ُر ۖ َ ُ� ٱ ۡ� ۡس َما ٓ ُء ٱ ۡ ُ‬ ‫ٰ‬ ‫ٰ‬ ‫ِ‬ ‫ِيم ‪﴾٢٤‬‬ ‫�‬ ‫ٱ‬ ‫و‬ ‫�‬ ‫ِ‬ ‫�‬ ‫�‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫]اﳊﴩ‪» .[٢٤-٢٢ :‬اﷲ ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﯿﭻ ﻣﻌﺒﻮد ﺑﺤﻘﯽ ﺟﺰ او ﻧﯿﺴﺖ و او ﺑﺮ آﺷﮑﺎر و ﻧﻬﺎن‬ ‫ﻋﺎﻟﻢ اﺳﺖ و او ﺑﺨﺸﻨﺪه و ﻣﻬﺮﺑﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﺧﺪا ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺟﺰ او ﻣﻌﺒﻮدي ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬او ﻓﺮﻣﺎﻧﺮوا‪،‬‬

‫ﻣﻨﺰه‪ ،‬ﺑﯽﻋﯿﺐ و ﻧﻘﺺ‪ ،‬اﻣﺎن دﻫﻨﺪه و اﻣﻨﯿﺖ ﺑﺨﺸﻨﺪه‪ ،‬ﻣﺤﺎﻓﻆ و ﻣﺮاﻗﺐ‪ ،‬ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪ ﭼﯿﺮه‪،‬‬

‫ﺑﺰرﮔﻮار و ﺷﮑﻮﻫﻤﻨﺪ‪ ،‬واﻻﻣﻘﺎم و ﻓﺮازﻣﻨﺪ اﺳﺖ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ از آﻧﭽﻪ ﺑﺮاي او ﺷﺮك ﻣﯽورزﻧﺪ‬

‫ﭘﺎك و ﻣﻨﺰه اﺳﺖ‪ .‬اﷲ ﺧﺎﻟﻖ‪ ،‬آﻓﺮﯾﻨﻨﺪه و ﺻﻮرﺗﮕﺮ اﺳﺖ ﺑﺮاي او اﺳﻢﻫﺎي زﯾﺒﺎﺳﺖ آﻧﭽﻪ در‬ ‫آﺳﻤﺎنﻫﺎ و زﻣﯿﻦ اﺳﺖ ﺗﺴﺒﯿﺢ او ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و او ﺷﮑﺴﺖ ﻧﺎﭘﺬﯾﺮ ﺣﮑﯿﻢ اﺳﺖ«‪.‬‬

‫و از ﺳﻨﺖ ﺣﺪﯾﺚ اﺑﻮﻫﺮﯾﺮهس ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻣﺴﻠﻢ در ﺻﺤﯿﺤﺶ آورده اﺳﺖ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ﺎﻛن‬ ‫َّ ُ َّ َ َّ َّ َ َ‬ ‫ات‬ ‫رﺳﻮل اﷲ ﺻ� اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ ﻳﺄمﺮﻧﺎ إذا أﺧﺬﻧﺎ مﻀﺠﻌﻨﺎ أن ﻧﻘﻮل‪» :‬الﻠﻬـﻢ رب الﺴـﻤﺎو ِ‬ ‫َ َّ ْ َ‬ ‫َ َّ َ َ َ َّ ُ ِّ َ ْ َ َ ْ َ ِّ َ َّ َ َ ُ ْ‬ ‫اﻷ ْرض َو َر َّب اﻟْ َﻌ ْﺮش اﻟْ َ‬ ‫اﺘﻟ ْ‬ ‫ـ� َل َّ‬ ‫اﺤﻟ‬ ‫ﻖ‬ ‫ﻟ‬ ‫ﺎ‬ ‫ﻓ‬ ‫ء‬ ‫ﻲﺷ‬ ‫ـﻮ َرا ِة‬ ‫ﻣ‬ ‫و‬ ‫ى‬ ‫ـﻮ‬ ‫اﻨﻟ‬ ‫و‬ ‫ـﺐ‬ ‫ﻞﻛ‬ ‫ب‬ ‫ر‬ ‫و‬ ‫ﺎ‬ ‫ﻨ‬ ‫�‬ ‫ر‬ ‫ﻴﻢ‬ ‫ﻈ‬ ‫ﻌ‬ ‫َورب‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ٍ ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫َِ‬ ‫َ ْ ْ‬ ‫َ ْ ُ ْ َ َ ُ ُ َ ْ َ ِّ ُ ِّ َ‬ ‫َّ ُ َّ َ ْ َ ْ ُ َ َ ْ‬ ‫ٌ َ‬ ‫ﻲﺷ ٍء أَﻧ ْ َ‬ ‫ْ‬ ‫ﺎﺻﻴَ ِﺘ ِﻪ الﻠﻬـﻢ أﻧ‬ ‫ﻨ‬ ‫ﺑ‬ ‫ﺬ‬ ‫آﺧ‬ ‫ﺖ‬ ‫ﺎن أﻋﻮذ ﺑِﻚ ِﻣﻦ ﺮﺷ ﻞﻛ‬ ‫�‬ ‫ـﺖ اﻷ َّول ﻓﻠـي َﺲ‬ ‫ِ ِ ِ‬ ‫ﻴﻞ واﻟﻔﺮﻗ ِ‬ ‫ِ‬ ‫و ِ‬ ‫اﻹ ِ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ َ َ َ ْ ٌ َ ْ َ ْ ُ َ َ ْ َ َ ْ َ َ َ ْ ٌ َ ْ َ َّ ُ َ َ ْ َ َ ْ َ َ‬ ‫ﻲﺷ ٌء َوأﻧْ َ‬ ‫ﺖ َْ‬ ‫ﻚ َ ْ‬ ‫ـﺎﻃ ُﻦ‬ ‫�ﺒﻠﻚ ﻲﺷء وأﻧﺖ اﻵ ِﺧﺮ ﻓﻠيﺲ �ﻌﺪك ﻲﺷء وأﻧﺖ اﻟﻈﺎ ِﻫﺮ ﻓﻠيﺲ ﻓﻮﻗ‬ ‫اﺒﻟ ِ‬ ‫َ َّ َّ ْ َ ْ‬ ‫َ​َْ َ ُ َ َ َ ْ ْ‬ ‫َْ ْ‬ ‫اﺪﻟ� َﻦ َوأﻏ ِﻨﻨَﺎ ِﻣ ْﻦ اﻟﻔﻘ ِﺮ« ‪» ١‬رﺳﻮل اﷲص ﺑﻪ ﻣـﺎ اﻣـﺮ ﻣـﯽﮐﺮدﻧـﺪ‬ ‫ﻲﺷ ٌء اﻗ ِﺾ �ﻨﺎ‬ ‫ﻓﻠيﺲ دوﻧﻚ‬ ‫ﻫﻨﮕــﺎﻣﯽ ﮐــﻪ ﺑــﻪ رﺧﺘﺨــﻮاب رﻓﺘــﯿﻢ ﺑﮕــﻮﯾﯿﻢ‪ :‬ﺧﺪاوﻧــﺪا اي ﭘﺮوردﮔــﺎر آﺳــﻤﺎنﻫــﺎ و زﻣــﯿﻦ اي‬ ‫ﭘﺮوردﮔﺎر ﻋﺮش ﻋﻈﯿﻢ اي ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺎ و ﭘﺮوردﮔﺎر ﻫﻤﻪ ﭼﯿـﺰ اي ﺷـﮑﺎﻓﻨﺪه داﻧـﻪ و ﻫﺴـﺘﻪ‪ ،‬اي‬

‫ﻧﺎزل ﮐﻨﻨﺪه ﺗﻮرات و اﻧﺠﯿﻞ و ﻓﺮﻗﺎن؛ ﺑﻪ ﺗﻮ ﭘﻨﺎه ﻣﯽﮔﯿﺮم از ﺷﺮ ﺗﻤﺎم ﻣﻮﺟﻮدات ﮐﻪ ﭘﯿﺸﺎﻧﯿﺸﺎن در‬

‫دﺳﺖ ﺗﻮﺳﺖ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪا ﺗﻮ اول ﻫﺴﺘﯽ و ﻗﺒﻞ از ﺗﻮ ﭼﯿﺰي ﻧﺒﻮده و ﺗـﻮ آﺧـﺮ ﻫﺴـﺘﯽ و ﺑﻌـﺪ از ﺗـﻮ‬ ‫‪ 1‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺮﻗﻢ )‪.(2713‬‬

‫ﻓﺼﻞ اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ‬

‫‪105‬‬

‫ﭼﯿﺰي وﺟﻮد ﻧﺪارد و ﺗﻮ ﻇﺎﻫﺮ ﻫﺴﺘﯽ و ﺑﺎﻻي ﺗﻮ ﭼﯿﺰي ﻧﯿﺴﺖ و ﺗﻮ ﺑﺎﻃﻦ ﻫﺴﺘﯽ و ﭼﯿـﺰي از ﺗـﻮ‬

‫ﻣﺨﻔﯽ ﻧﯿﺴﺖ از ﻣﻦ ﻗﺮﺿﻢ را ﺑﺮﻃﺮف ﮐﻦ و از ﻓﻘﺮ ﺑﯽﻧﯿﺎزم ﮔﺮدان«‪ .‬ﻧﺼﻮص در ﺑﯿﺎن اﯾـﻦ ﺑـﺎب‬

‫ﺑﺴﯿﺎر اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎره ﻧﻤﯽآﯾﺪ‪.‬‬

‫ﻭ ﺍﻣﺎ ﺍﺻﻞ ﺳﻮﻡ و آن ﻗﻄﻊ اﻣﯿﺪ از درك ﮐﯿﻔﯿﺖ ﺻﻔﺎت اﷲ ﺗﺒﺎرك و ﺗﻌﺎﻟﯽ اﺳﺖ و دﻟﯿﻞ‬ ‫ۡ‬ ‫َ ۡ َُ َ ََۡ َۡ ۡ َ​َ َ َۡ ُ ۡ َ​َ ُ ُ َ‬ ‫ِيطون بِهِۦ عِل ٗما‬ ‫ﺑﺮ آن اﯾﻦ ﺳﺨﻦ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪�﴿ :‬علم ما �� �يدِي ِهم وما خلفهم و� �‬

‫‪] ﴾١١٠‬ﻃﻪ‪» .[١١٠ :‬آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ آﻧﺎن در ﭘﯿﺶ دارﻧﺪ و آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﮔﺬاﺷﺘﻪاﻧﺪ ﻣﯽداﻧﺪ‬ ‫و ﺣﺎل آﻧﮑﻪ اﯾﺸﺎن ﺑﺪان داﻧﺸﯽ ﻧﺪارﻧﺪ‪ «.‬ﺑﻌﻀﯽ از ﻋﻠﻤﺎ در ﻣﻌﻨﯽ آﯾﻪ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪» :‬ﻻ إﺣﺎﻃﺔ لﻠﻌﻠﻢ‬ ‫اﻟبﺮﺸي ﺑﺮب الﺴﻤﺎوات واﻷرض ﻓﻴﻨﻲﻔ ﺟنﺲ أﻧﻮاع اﻹﺣﺎﻃﺔ ﻋﻦ ﻛﻴﻔﻴﺘﻬﺎ« »ﻋﻠﻢ ﺑﺸﺮي ﺑﺮ‬

‫ﭘﺮوردﮔﺎر آﺳﻤﺎنﻫﺎ و زﻣﯿﻦ اﺣﺎﻃﻪ ﭘﯿﺪا ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ ﭘﺲ اﻧﻮاع اﺣﺎﻃﻪ از ﮐﯿﻔﯿﺖ او را ﻧﻔﯽ ﻣﯽﮐﻨﺪ«‪.‬‬ ‫َّ ُ ُ‬ ‫و دﻟﯿﻞ ﺑﺮاي اﯾﻦ اﺻﻞ ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ اﯾﻦ ﺳﺨﻦ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ �﴿ :‬ت ۡدرِ� ُه‬ ‫َۡ َ‬ ‫َۡ َ‬ ‫ُ‬ ‫ٱ�بۡ�ٰ ُر َوه َو يُ ۡدرِ ُك ٱ�بۡ�ٰ َر ۖ﴾ ]اﻷﻧﻌﺎم‪» .[١٠٣ :‬ﭼﺸﻢﻫﺎ او را در ﻧﻤﯽﯾﺎﺑﻨﺪ و اوﺳﺖ ﮐﻪ‬ ‫دﯾﺪﮔﺎن را درﻣﯽ ﯾﺎﺑﺪ« ﺑﻌﻀﯽ از ﻋﻠﻤﺎ در ﺑﺎره اﯾﻦ آﯾﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪» :‬وﻫﺬا ﻳﺪل ﻰﻠﻋ ﻛﻤﺎل ﻋﻈﻤﺘﻪ‬ ‫وأﻧﻪ أ�ﺮﺒ ﻣﻦ ﻞﻛ ﻲﺷء‪ ،‬وأﻧﻪ لﻜﻤﺎل ﻋﻈﻤﺘﻪ ﻻ ﻳﺪرك ﺤﺑﻴﺚ �ﺎط ﺑﻪ ﻓﺈن اﻹدراك وﻫﻮ‬ ‫اﻹﺣﺎﻃﺔ ﺑﺎلﻲﺸء ﻗﺪر زاﺋﺪ ﻰﻠﻋ الﺮؤ�ﺔ ﻓﺎلﺮب ﻳﺮى ﻲﻓ اﻵﺧﺮة وﻻ ﻳﺪرك ﻛﻤﺎ ﻳﻌﻠﻢ وﻻ �ﺎط‬ ‫ﺑﻌﻠﻤﻪ« »و اﯾﻦ آﯾﻪ دﻻﻟﺖ ﺑﺮ ﮐﻤﺎل ﻋﻈﻤﺖ ﭘﺮوردﮔﺎر و اﯾﻨﮑﻪ او از ﻫﻤﻪ ﭼﯿﺰ ﺑﺰرﮔﺘﺮ اﺳﺖ‪،‬‬ ‫دارد و از ﮐﻤﺎل ﺑﺰرﮔﯽ او اﺳﺖ ﮐﻪ درك ﻧﻤﯽﺷﻮد ﺑﮕﻮﻧﻪ اي ﮐﻪ ﺑﺮ او اﺣﺎﻃﻪ ﯾﺎﺑﻨﺪ‪ .‬زﯾﺮا‬

‫ادارك اﺣﺎﻃﻪ ﯾﺎﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﭼﯿﺰي ﺑﻪ اﻧﺪازه ﺑﯿﺸﺘﺮ از دﯾﺪن اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺮوردﮔﺎر در آﺧﺮت دﯾﺪه‬

‫ﻣﯽﺷﻮد و درك ﻧﻤﯽﮔﺮدد ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﻣﯽداﻧﯿﻢ و ﺑﻪ ﻋﻠﻢ او اﺣﺎﻃﻪ ﻧﻤﯽﺷﻮد«‪ .‬ﺑﺮاي اﻧﺴﺎن‬

‫ﻋﺎﻗﻞ ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﺑﺪاﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﻋﻘﻞ ﺣﺪ ﻣﺸﺨﺼﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ آن ﻣﯽرﺳﺪ و ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ از‬

‫آن ﺗﺠﺎوز ﮐﻨﺪ ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﺑﺮاي او ﺷﻨﯿﺪن و دﯾﺪﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺣﺪي دارد و ﺑﻪ آن ﻣﻨﺘﻬﯽ‬

‫ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬ﭘﺲ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻣﻤﮑﻦ ﻧﯿﺴﺖ ﺑﺎ ﻋﻘﻞ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﻔﮑﺮ در ﮐﯿﻔﯿﺖ ﺻﻔﺎت ﺧﺪاوﻧﺪ‪،‬‬

‫‪106‬‬

‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﭘﺮﺗﻮ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬

‫درك ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﭙﺮدازد او ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽﺧﻮاﻫﺪ ﺑﺒﻨﯿﺪ آﻧﭽﻪ ﭘﺸﺖ دﯾﻮار اﺳﺖ ﯾﺎ ﺑﺸﻨﻮد‬ ‫ﺻﺪاﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ در ﻣﮑﺎنﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺴﯿﺎر از او دور ﻫﺴﺘﻨﺪ و اﯾﻦ ﻏﯿﺮ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﺒﺤﺚ دوم‪ :‬ﻣﺜﺎلﻫﺎي ﺗﻄﺒﯿﻘﯽ ﺑﺮاي اﺛﺒﺎت اﺳﻤﺎء و ﺻﻔﺎت ﺧﺪاوﻧﺪ در ﭘﺮﺗﻮ ﻗﺮآن‬

‫و ﺳﻨﺖ‬

‫ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ ﺑﺮ اﺛﺒﺎت اﺳﻤﺎء و ﺻﻔﺎت ﺑﺮاي ﭘﺮوردﮔﺎر در ﺟﺎﻫـﺎي ﺑﺴـﯿﺎر در ﺻـﻮرتﻫـﺎي‬

‫ﻣﺘﻌﺪد و در آﯾﺎت ﻣﺘﻨﻮع‪ ،‬دﻻﻟﺖ دارﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺣﻘﯿﻘﺘﺎً اﺳﻤﺎء و ﺻﻔﺎت ﺛﺎﺑﺖ ﺷﺪه ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ ﺑﺴﯿﺎر اﺳﺖ و در اﯾﻦ ﺑﺎره ﮐﺘﺎبﻫﺎ‬

‫و ﺗﺄﻟﯿﻔﺎﺗﯽ ﺗﺪوﯾﻦ ﺷﺪه اﺳﺖ و اﻫﻞ ﻋﻠﻢ ﺑﺴﯿﺎري از آن را ذﮐﺮ ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ .‬ﺗﻌﺪادي از آنﻫـﺎ را ﺑـﻪ‬

‫ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل ﻧﻪ ﺑﺮاي ﺣﺼﺮ ﮐﺮدن ذﮐﺮ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ اﺳﻤﺎء اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬

‫اﻟﺤﯽ واﻟﻘﯿﻮم‪:‬‬

‫ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ ﺑﺮ اﯾﻦ دو اﺳﻢ دﻻﻟﺖ دارﻧﺪ‪ .‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ٱ َّ ُ‬ ‫� َ�ٓ إ ِ َ� ٰ َه إ ِ َّ� ُه َو ٱ ۡل َ ُّ‬ ‫�‬ ‫ٱ ۡل َق ُّي ُ‬ ‫وم ۚ﴾ ]اﻟﺒﻘﺮة‪» .[٢٥٥ :‬ﻫﯿﭻ ﻣﻌﺒﻮد ﺑﺤﻘﯽ ﺟﺰ اﷲ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ زﻧﺪه اﺑﺪي و ﭘﺎﺑﺮﺟﺎي ﻫﻤﯿﺸﮕﯽ‬

‫اﺳﺖ« و دﻟﯿﻞ از ﺳﻨﺖ‪ ،‬ﺣﺪﯾﺚ اﻧﺲ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﮏس اﺳﺖ ﮐﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺎ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص ﺑﺼﻮرت ﺣﻠﻘﻪ‬

‫ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮدﯾﻢ و ﻣﺮدي در ﺣﺎل ﻧﻤﺎز ﺧﻮاﻧﺪن ﺑﻮد ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ رﮐﻮع‪ ،‬ﺳﺠﺪه‪ ،‬ﺗﺸﻬﺪ و دﻋﺎ را‬ ‫ﹾﺖ ﺑ ﹺﺪﻳﻊ اﻟﺴﻤﻮ ﹺ‬ ‫ات ﹶو ﹾاﻷﹶ ﹾر ﹺ‬ ‫ﻚ ﹾﹶ‬ ‫ﻚ ﺑﹺ ﹶﺄ ﱠن ﹶﻟ ﹶ‬ ‫ﺧﻮاﻧﺪ در دﻋﺎ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻟ ﱠﻠ ﹸﻬ ﱠﻢ إﹺ ﱢﲏ ﹶأ ﹾﺳ ﹶﺄ ﹸﻟ ﹶ‬ ‫ض ﹶﻳﺎ ﹶذا‬ ‫اﳊ ﹾﻤﺪﹶ ﹶﻻ إﹺ ﹶﻟ ﹶﻪ إﹺ ﱠﻻ ﹶأﻧ ﹶ ﹶ ﹶ ﱠ ﹶ ﹶ‬

‫اﳉ ﹶﻼ ﹺل ﹶو ﹾ ﹺ‬ ‫ﹾﹶ‬ ‫اﻹﻛ ﹶﹾﺮا ﹺم ﹶﻳﺎ ﹶﺣ ﱡﻲ ﹶﻳﺎ ﹶﻗ ﱡﻴﻮ ﹸم »ﺧﺪاوﻧﺪا ﻣﻦ از ﺗﻮ درﺧﻮاﺳﺖ ﻣﯽﮐﻨﻢ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﻫﺮ ﺣﻤﺪ و‬

‫ﺳﺘﺎﯾﺸﯽ ﺑﺮاي ﺗﻮﺳﺖ ﻫﯿﭻ ﻣﻌﺒﻮد ﺑﺤﻘﯽ ﺟﺰ ﺗﻮ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ ،‬اي ﺑﻪ وﺟﻮد آورﻧﺪه آﺳﻤﺎنﻫﺎ و‬ ‫َ​َ ْ َ‬ ‫زﻣﯿﻦ‪ ،‬اي ﺻﺎﺣﺐ ﺟﻼل و اﮐﺮام اي ﻫﻤﯿﺸﻪ زﻧﺪه و ﭘﺎﺑﺮﺟﺎ«‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﻟﻘﺪ د َﺎﻋ‬ ‫ْ َ ْ َ َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ‬ ‫َ ُ‬ ‫ْ‬ ‫ﻲﻋ ﺑﻪ أَ َﺟ َ‬ ‫َ‬ ‫اﺬﻟ‬ ‫ﺑِﺎﺳ ِﻤ ِﻪ اﷲ اﻷ�ﻈ ِﻢ‬ ‫د‬ ‫ا‬ ‫ذ‬ ‫إ‬ ‫ي‬ ‫ﺎب َو�ِذا ُﺳ ِﺌﻞ ﺑِ ِﻪ أ� َﻄﻰ« ‪» ١‬ﺑﺎ ﻧﺎم اﻋﻈﻢ ﺧﺪاوﻧﺪ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ​ِ‬ ‫ِ‬

‫‪ 1‬رواه اﻟﺤﺎﮐﻢ ﺑﺮﻗﻢ )‪ (1856‬وﻗﺎل ‪ :‬ﺻﺤﯿﺢ ﻋﻠﻰ ﺷﺮط ﻣﺴﻠﻢ ووﻓﻘﻪ اﻟﺬﻫﺒﯽ‪.‬‬

‫ﻓﺼﻞ اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ‬

‫‪107‬‬

‫درﺧﻮاﺳﺖ ﻧﻤﻮد ﻧﺎﻣﯽ ﮐﻪ اﮔﺮ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ آن درﺧﻮاﺳﺖ ﺷﻮد ﺟﻮاب داده ﻣﯽﺷﻮد و اﮔﺮ ﻃﻠﺐ‬

‫ﭼﯿﺰي ﮐﻨﺪ ﺑﻪ او ﺑﺨﺸﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد«‪.‬‬

‫اﻟﺤﻤﯿﺪ‪:‬‬

‫� َ� ٌ‬ ‫اﷲ ﻋﺰوﺟﻞ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬وٱ ۡعلَ ُم ٓوا ْ أَ َّن ٱ َّ َ‬ ‫� َغ ٌّ‬ ‫ِيد ‪] ﴾٢٦٧‬اﻟﺒﻘﺮة‪» .[٢٦٧ :‬ﺑﺪاﻧﯿﺪ ﮐﻪ‬ ‫ِ‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﯽﻧﯿﺎز ﺳﺘﻮده اﺳﺖ« و از ﺳﻨﺖ ﺣﺪﯾﺚ ﮐﻌﺐ ﺑﻦ ﻋﺠﺮهس در ﺗﺸﻬﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ‬ ‫ﳏﻤ ﹴﺪ ﹶو ﹶﻋ ﹶﲆ ﹺ‬ ‫ﺖ ﹶﻋ ﹶﲆ‬ ‫ﳏ ﱠﻤ ﹴﺪ ﻛ ﹶﹶﲈ ﹶﺻ ﱠﻠ ﹾﻴ ﹶ‬ ‫آل ﹸ ﹶ‬ ‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص ﺑﻪ آنﻫﺎ ﯾﺎد داد ﮐﻪ ﺑﮕﻮﯾﻨﺪ‪» :‬اﻟ ﱠﻠ ﹸﻬ ﱠﻢ ﹶﺻ ﱢﻞ ﹶﻋ ﹶﲆ ﹸ ﹶ ﱠ‬ ‫ﹺ‬ ‫ﹺ‬ ‫ﹺ‬ ‫ﻴﻢ إﹺﻧ ﹶ‬ ‫ﱠﻚ ﹶﲪﹺﻴﺪﹲ ﹶ ﹺﳎﻴﺪﹲ « ‪» ١‬ﺧﺪاوﻧﺪا ﺑﺮ ﻣﺤﻤﺪ و آل ﻣﺤﻤﺪ درود ﻓﺮﺳﺖ‬ ‫ﻴﻢ ﹶو ﹶﻋ ﹶﲆ آل إﹺ ﹾﺑ ﹶﺮاﻫ ﹶ‬ ‫إﹺ ﹾﺑ ﹶﺮاﻫ ﹶ‬ ‫ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﺑﺮ اﺑﺮاﻫﯿﻢ و آل اﺑﺮاﻫﯿﻢ درود ﻓﺮﺳﺘﺎدي ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺗﻮ ﺳﺘﻮده و ﺑﺰرﮔﻮاري«‪.‬‬

‫اﻟﺮﺣﻤﻦ واﻟﺮﺣﯿﻢ‪:‬‬

‫� ۡم ُد ِ َّ�ِ َر ّ ۡ َ َ َ‬ ‫اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ٱ ۡ َ‬ ‫ِيم ‪] ﴾٣‬اﻟﻔﺎﲢﺔ‪.[٣-٢ :‬‬ ‫ب ٱل�ٰل ِم� ‪ ٢‬ٱ َّلر� ٱ َّلرح ِ‬ ‫ِ‬

‫»ﺣﻤﺪ و ﺛﻨﺎ ﺑﺮاي ﭘﺮوردﮔﺎر ﻋﺎﻟﻤﯿﺎن ﮐﻪ ﺑﺨﺸﻨﺪه و ﻣﻬﺮﺑﺎن اﺳﺖ« و در ﺳﻨﺖ ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ‬ ‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص روز ﺣﺪﯾﺒﯿﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﻧﻮﺷﺘﻦ ﺻﻠﺢ ﺑﺎ ﻣﺸﺮﮐﯿﻦ ﺑﻪ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه آن اﻣﺮ ﻧﻤﻮد ﮐﻪ ﺑﻨﻮﯾﺴﺪ‪:‬‬

‫)ﺑﺴﻢ اﷲ اﻟﺮﲪﻦ اﻟﺮﺣﻴﻢ( ‪» ٢‬ﺑﻨﺎم ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺨﺸﻨﺪه ﻣﻬﺮﺑﺎن«‪.‬‬

‫اﻟﺤﻠﯿﻢ‪:‬‬

‫ِيما َ� ُف ٗ‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬إنَّ ُهۥ َ� َن َحل ً‬ ‫ور� ‪] ﴾٤١‬ﻓﺎﻃﺮ‪ .[٤١ :‬و در ﺳﻨﺖ ﺣﺪﯾﺚ اﺑﻦ‬ ‫ِ‬ ‫ﻋﺒﺎسم اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص ﻫﻨﮕﺎم ﺳﺨﺘﯽ و ﻧﺎرﺣﺘﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪َ » :‬ﻻ إ َ َﻪﻟ إ َّﻻ َّ ُ‬ ‫ا� اﻟْ َﻌﻈ ُ‬ ‫ﻴﻢ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ْ‬ ‫اﺤﻟَﻠ ُ‬ ‫ﻴﻢ« ‪.٣‬‬ ‫ِ‬ ‫‪ 1‬ﺻﺤﯿﺢ اﻟﺒﺨﺎري ﺑﺮﻗﻢ )‪ ،(3370‬وﻣﺴﻠﻢ ﺑﺮﻗﻢ )‪.(406‬‬

‫‪ 2‬ﺻﺤﯿﺢ اﻟﺒﺨﺎري ﺑﺮﻗﻢ )‪.(2731‬‬

‫‪ 3‬رواه اﻟﺒﺨﺎري ﺑﺮﻗﻢ )‪ ،(6345‬وﻣﺴﻠﻢ ﺑﺮﻗﻢ )‪.(2730‬‬

‫‪108‬‬

‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﭘﺮﺗﻮ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬

‫و از ﺟﻤﻠﻪ ﺻﻔﺎت ﺧﺪاوﻧﺪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬

‫اﻟﻘﺪرة‪:‬‬

‫و اﯾﻦ ﺻﻔﺖ ذاﺗﯽ ﺑﺮاي اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ ﺛﺎﺑﺖ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﻌﻨﯽ‬

‫ذاﺗﯽ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻼزم و ﻫﻤﺮاه ﺑﺮاي ذات اﷲ اﺳﺖ و از او ﺟﺪا ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ .‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ‬ ‫َّ َّ َ َ َ ٰ ُ ّ‬ ‫� ٖء قَد ‪ٞ‬‬ ‫� َ ۡ‬ ‫ِير ‪] ﴾٢٠‬اﻟﺒﻘﺮة‪» .[٢٠ :‬ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﻫﺮ ﮐﺎري‬ ‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬إِن ٱ�‬ ‫� ِ‬ ‫ﺗﻮاﻧﺎﺳﺖ« و از ﺳﻨﺖ ﺣﺪﯾﺚ ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ اﺑﯽ ﻋﺎص اﺳﺖ ﮐﻪ او ﺑﻪ ﺳﻮي ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص از دردي ﮐﻪ‬

‫در ﺑﺪن او از زﻣﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪﻧﺶ ﺑﻮﺟﻮد آﻣﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺷﮑﺎﯾﺖ ﻧﻤﻮد‪ .‬رﺳﻮل اﷲص ﺑﻪ او ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬ ‫َ ْ َ َ َ َ َ َّ‬ ‫َ ُ ُ‬ ‫َّ‬ ‫َ َ َّ َ ْ َ َ َ َ ُ ْ ْ َّ‬ ‫ا� ﺛَ َﻼﺛًﺎ َوﻗُ ْﻞ َﺳﺒْ َﻊ َم َّ‬ ‫ا�‬ ‫ة‬ ‫ﺑﻌﺰ‬ ‫ﻮذ‬ ‫ﻋ‬ ‫أ‬ ‫ات‬ ‫ﺮ‬ ‫»ﺿﻊ ﻳﺪك ﻰﻠﻋ ِ‬ ‫ٍ‬ ‫ِ‬ ‫اﺬﻟي ﺗ�ﻟﻢ ِﻣﻦ ﺟﺴ ِﺪك وﻗﻞ ﺑِﺎﺳ ِﻢ ِ‬ ‫ْ َ ِّ َ‬ ‫ُ‬ ‫ُْ‬ ‫ﺮﺷ َﻣﺎ أ ِﺟ ُﺪ َوأ َﺣﺎ ِذ ُر« ‪» ١‬دﺳﺘﺖ را ﺑﺮ ﺟﺎﯾﯽ از ﺑﺪﻧﺖ ﮐﻪ درد ﻣﯽﮐﻨﺪ ﻗﺮار ﺑﺪه و ﺳﻪ‬ ‫َوﻗﺪ َرﺗِ ِﻪ ِﻣﻦ‬ ‫ﺑﺎر ﺑﺴﻢ اﷲ ﺑﮕﻮ و ﻫﻔﺖ ﺑﺎر ﺑﮕﻮ‪ :‬ﹶأﻋﻮ ﹸذ ﺑﻌﺰة ﺑﹺﺎﷲﱠﹺ و ﹸﻗﺪﹾ رﺗﹺ ﹺﻪ ﹺﻣﻦ ﹶﴍ ﻣﺎ ﹶأ ﹺﺟﺪﹸ و ﹸأﺣ ﹺ‬ ‫ﺎذ ﹸر«‪.‬‬ ‫ﹶ ﹶ‬ ‫ﹸ‬ ‫ﹾ ﱢ ﹶ‬ ‫ﹶ ﹶ‬

‫اﻟﺤﯿﺎة‪:‬‬

‫و اﯾﻦ ﺻﻔﺘﯽ از ﺻﻔﺎت ذاﺗﯿﻪ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ اﺳﺖ‪ .‬و از اﺳﻢ او ﮐﻪ ﺣﯽ اﺳﺖ ﻣﺸﺘﻖ ﺷـﺪه اﺳـﺖ و‬

‫ﮐﻪ ﺑﯿﺎن دﻻﯾﻞ آن ﻗﺒﻼً ﮔﺬﺷﺖ‪.‬‬

‫اﻟﻌﻠﻢ‪:‬‬

‫ﺻﻔﺖ ذاﺗﯿﻪ ﺑﺮاي اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ‪ .‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ‬ ‫ۡ‬ ‫َ​َ ُ ُ َ‬ ‫ون � ِ َ ۡ‬ ‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬و� �ِيط‬ ‫�ءٖ ّم ِۡن عِل ِمهِۦٓ﴾ ]اﻟﺒﻘﺮة‪» .[٢٥٥ :‬و ﺑﻪ ﻫﯿﭻ ﭼﯿﺰ از ﻋﻠﻢ او اﺣﺎﻃﻪ‬

‫ﻧﺪارﻧﺪ«‪ .‬و از ﺳﻨﺖ ﺣﺪﯾﺚ ﺟﺎﺑﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص در ﻫﻨﮕﺎم اﺳﺘﺨﺎره ﺑﻪ آنﻫﺎ ﯾﺎد‬

‫‪ 1‬رواه ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺮﻗﻢ )‪.(2202‬‬

‫ﻓﺼﻞ اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ‬

‫‪109‬‬

‫داد ﮐﻪ ﺑﮕﻮﯾﻨﺪ‪» :‬اﻟ ﱠﻠﻬﻢ إﹺﲏ ﹶأﺳﺘ ﹺ‬ ‫ﹶﺨ ﹸﲑ ﹶك ﺑﹺ ﹺﻌ ﹾﻠ ﹺﻤ ﹶﻚ ﹶو ﹶأ ﹾﺳ ﹶﺘ ﹾﻘ ﹺﺪ ﹸر ﹶك ﺑﹺ ﹸﻘﺪﹾ ﹶرﺗﹺ ﹶﻚ« ‪» ١‬ﺧﺪاوﻧﺪا ﻣﻦ ﺑﻪ واﺳﻄﻪ‬ ‫ﹸ ﱠ ﱢ ﹾ‬ ‫ﻋﻠﻤﺖ از ﺗﻮ ﻃﻠﺐ ﺧﯿﺮ و ﺑﻪ واﺳﻄﻪ ﻗﺪرﺗﺖ از ﺗﻮ ﻃﻠﺐ ﻗﺪرت ﻣﯽﮐﻨﻢ«‪.‬‬

‫اﻹرادة‪:‬‬

‫و اﯾﻦ از ﺻﻔﺎت ﻓﻌﻠﯿﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ ﺛﺎﺑﺖ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺻﻔﺎت ﻓﻌﻠﯿﻪ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ‬

‫اراده و ﻗﺪرت اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﺪ آن را اﻧﺠﺎم ﻣﯽدﻫﺪ و اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﺪ آن را اﻧﺠﺎم‬ ‫َ‬ ‫َّ ُ َ َ ۡ َ ُ َ ۡ‬ ‫� ۡح َص ۡد َرهُۥ ل ِۡ� ۡس َ�ٰم َو َمن يُر ۡد أَن يُض َّلهۥُ‬ ‫َ‬ ‫ﻧﻤﯽدﻫﺪ‪ .‬ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ �﴿ :‬من يُرِدِ ٱ� أن �هدِيهۥ �‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ�‬ ‫ِ‬ ‫َّ ٓ‬ ‫َۡ ۡ‬ ‫َ َ َّ‬ ‫َ ً‬ ‫� َعل َص ۡد َر ُهۥ ض ّيِقا َح َر ٗجا ك�� َما يَ َّص َّع ُد ِ� ٱ‬ ‫لس َماءِ �﴾ ]اﻷﻧﻌﺎم‪» .[١٢٥ :‬ﻫﺮﮐﺲ ﺧﺪاوﻧﺪ‬ ‫ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﻫﺪاﯾﺖ ﮐﻨﺪ ﺳﯿﻨﻪاش را ﺑﺮاي ﭘﺬﯾﺮش اﺳﻼم ﺑﺎز ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﻫﺮﮐﺲ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﮔﻤﺮاه ﮐﻨﺪ‬

‫ﺳﯿﻨﻪاش را ﺗﻨﮓ ﻣﯽﮔﺮداﻧﺪ ﻣﺜﻞ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ در آﺳﻤﺎن ﺑﺎﻻ ﻣﯽرود«‪ .‬و دﻟﯿﻞ از ﺳﻨﺖ ﺣﺪﯾﺚ‬ ‫َ َ َ َ َّ ُ َ‬ ‫ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﻤﺮم اﺳﺖ ﮐﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬از رﺳﻮل اﷲص ﺷﻨﯿﺪم ﮐﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪ِ » :‬إذا أراد‬ ‫ا� ﺑِﻘ ْﻮمٍ‬ ‫ُ‬ ‫ُ َ َ ْ‬ ‫َ َ ً َ َ َ َْ َ ُ َ ْ َ َ‬ ‫ﻴﻬ ْﻢ � َّﻢ ﺑُ ِﻌﺜﻮا َﻰﻠﻋ أ� َﻤﺎل ِ ِﻬ ْﻢ« ‪» ٢‬اﮔﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﮔﺮوﻫﯽ را‬ ‫�‬ ‫ن‬ ‫ﻋﺬاﺑﺎ أﺻﺎب اﻟﻌﺬاب ﻣﻦ ﺎﻛ ِ ِ‬

‫ﻋﺬاب دﻫﺪ ﺗﻤﺎم ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ در ﻣﯿﺎن آنﻫﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ را ﻋﺬاب ﻣﯽدﻫﺪ ﺳﭙﺲ ﺑﺮ اﺳﺎس اﻋﻤﺎﻟﺸﺎن‬ ‫آنﻫﺎ را ﺑﺮﻣﯽ اﻧﮕﯿﺰد«‪.‬‬

‫اﻟﻌﻠﻮ‪:‬‬

‫و اﯾﻦ از ﺻﻔﺎت ذاﺗﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ ﺛﺎﺑﺖ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬ ‫َ َۡ َۡ‬ ‫﴿ َس ّبِحِ ٱ ۡس َم َر ّ�ِك ٱ�� ‪] ﴾١‬اﻷﻋﻠﯽ‪» .[١ :‬ﺗﺴﺒﯿﺢ ﮔﻮي ﻧﺎم ﭘﺮوردﮔﺎرت را ﮐﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮ از ﻫﻤﻪ‬ ‫َ‬ ‫َ​َ ُ َ‬ ‫ﭼﯿﺰ اﺳﺖ« و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪�﴿ :‬افون َر َّ� ُهم ّمِن ف ۡوق ِ ِه ۡم﴾ ]اﻟﻨﺤﻞ‪» .[٥٠ :‬از ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن ﮐﻪ‬

‫ﺑﺎﻻي آنﻫﺎﺳﺖ ﻣﯽﺗﺮﺳﻨﺪ« و از ﺳﻨﺖ ﺣﺪﯾﺚ اﺑﻮﻫﺮﯾﺮهس ﮐﻪ در ﻣﺒﺤﺚ اول در ﺑﯿﺎن ذﮐﺮ‬ ‫َّ ُ َّ َ ْ َ ْ َ َّ ُ َ َ ْ َ َ ْ َ َ‬ ‫ﻲﺷ ٌء َوأَﻧ ْ َ‬ ‫ﻚ َ ْ‬ ‫ﺖ‬ ‫ﻫﻨﮕﺎم ﺧﻮاب ﮔﺬﺷﺖ و در آن ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» ...) :‬الﻠﻬﻢ أﻧﺖ اﻷول ﻓﻠيﺲ �ﺒﻠ‬ ‫‪ 1‬رواه اﻟﺒﺨﺎري ﺑﺮﻗﻢ )‪.(6382‬‬ ‫‪ 2‬رواه ﻣﺴﻠﻢ‬

‫‪110‬‬

‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﭘﺮﺗﻮ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬

‫ْ ُ َ َ ْ َ َ ْ َ َ َ ْ ٌ َ َ ْ َ َّ ُ َ َ ْ َ َ ْ َ َ َ ْ ٌ َ َ ْ َ ْ َ ُ َ َ ْ َ ُ َ َ‬ ‫ﻚ َ ْ‬ ‫ﻲﺷ ٌء‬ ‫ﺎﻃﻦ ﻓﻠيﺲ دوﻧ‬ ‫اﻵ ِﺧﺮ ﻓﻠيﺲ �ﻌﺪك ﻲﺷء وأﻧﺖ اﻟﻈﺎ ِﻫﺮ ﻓﻠيﺲ ﻓﻮﻗﻚ ﻲﺷء وأﻧﺖ اﺒﻟ ِ‬ ‫«‪» ١ (...‬ﺧﺪاوﻧﺪا ﺗﻮ اول ﻫﺴﺘﯽ و ﻗﺒﻞ از ﺗﻮ ﭼﯿﺰي ﻧﺒﻮده و ﺗﻮ آﺧﺮ ﻫﺴﺘﯽ و ﺑﻌﺪ از ﺗﻮ ﭼﯿﺰي‬ ‫ﻧﺒﻮده و ﺗﻮ ﻇﺎﻫﺮ ﻫﺴﺘﯽ و ﺑﺎﻻي ﺗﻮ ﭼﯿﺰي وﺟﻮد ﻧﺪارد و ﺗﻮ ﺑﺎﻃﻦ ﻫﺴﺘﯽ و ﭼﯿﺰي از ﺗﻮ ﻣﺨﻔﯽ‬ ‫ﻧﯿﺴﺖ«‪.‬‬

‫اﻻﺳﺘﻮاء‪:‬‬

‫و اﯾﻦ از ﺻﻔﺎت ﻓﻌﻠﯽ ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ‪ .‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ‬ ‫َّ ۡ َ ُ َ َ‬ ‫� ٱ ۡل َع ۡر ِش ٱ ۡس َت َو ٰ‬ ‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ٱلرح�ٰن‬ ‫ى ‪] ﴾٥‬ﻃﻪ‪» .[٥ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﻋﺮش اﺳﺘﻘﺮار ﯾﺎﻓﺖ« و از‬ ‫ﻗﺘﺎده ﺑﻦ ﻧﻌﻤﺎنس ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬از رﺳﻮل اﷲص ﺷﻨﯿﺪم ﮐﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻤﻟﺎ ﻓﺮغ اﷲ‬ ‫ﻣﻦ ﺧﻠﻘﻪ اﺳﺘﻮى ﻰﻠﻋ ﻋﺮﺷﻪ« ‪» ٢‬و ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ از ﺧﻠﻘﺶ ﻓﺎرغ ﺷﺪ ﺑﺮ ﻋﺮﺷﺶ ﻗﺮار‬ ‫ﮔﺮﻓﺖ«‪ .‬اﺳﺘﻮاء در ﻟﻐﺖ ﻋﺮب ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﺑﻠﻨﺪي و ارﺗﻔﺎع اﺳﺖ و ﻧﺤﻮه اﺳﺘﻘﺮار ﯾﺎﻓﺘﻦ‪ ،‬ﺑﺎﻻ رﻓﺘﻦ و‬

‫ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﺑﺮ ﻋﺮش ﻻﯾﻖ ﺑﻪ ﺟﻼﻟﺶ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫اﻟﮑﻼم‪:‬‬

‫و اﯾﻦ ﺑﻪ اﻋﺘﺒﺎر ﻧﻮع ﺟﺰو ﺻﻔﺎت ذاﺗﯽ و ﺑﻪ اﻋﺘﺒﺎر ﯾﮕﺎﻧﻪ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﮐﻼم ﺟﺰو ﺻﻔﺎت ﻓﻌﻠﯽ‬

‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﺎك و ﻣﻨﺰه اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﺮ وﻗﺖ ﺑﺨﻮاﻫﺪ و ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﺑﺎ ﮐﻼم رﺳﺎ ﺻﺤﺒﺖ‬ ‫ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬و دﻟﯿﻞ ﺑﺮ ﺻﻔﺖ ﮐﻼم از ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ وﺟﻮد دارد‪ .‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬و َ�َّ َم ٱ َّ ُ‬ ‫�‬

‫َ‬ ‫ُ َ ٰ َ ۡ‬ ‫�ل ٗ‬ ‫ِيما ‪] ﴾١٦٤‬اﻟﻨﺴﺎء‪» .[١٦٤ :‬و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎ ﻣﻮﺳﯽ ﺻﺤﺒﺖ ﮐﺮد« و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬ول َّما‬ ‫مو� ت‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ٓ ُ َ َ‬ ‫َ َ َ َ َّ َ ُ َ ُّ ُ َ َ َ ّ‬ ‫َجا ٓ َء ُم َ ٰ‬ ‫� أنظ ۡر إ ِ ۡ�كۚ﴾ ]اﻷﻋﺮاف‪» .[١٤٣ :‬و ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ‬ ‫و� ل ِ ِمي�ٰتِنا و�مهۥ ر�هۥ قال ر ِ‬ ‫ب أر ِ ِ‬

‫ﻣﻮﺳﯽ ﺑﻪ وﻋﺪه ﮔﺎه آﻣﺪ و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎ او ﺣﺮف زد ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﺮوردﮔﺎرا ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﻨﻤﺎي ﺗﺎ ﺑﻪ‬ ‫ْ‬ ‫ﺗﻮ ﺑﻨﮕﺮم«‪ .‬و از ﺳﻨﺖ ﺣﺪﯾﺚ اﺑﻮﻫﺮﯾﺮهس اﺳﺖ ﮐﻪ در آن رﺳﻮل اﷲص ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬اﺣ َﺘ َّﺞ‬ ‫‪ 1‬رواه ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺮﻗﻢ )‪.(2713‬‬

‫‪ 2‬رواه اﻟﺬﻫﺒﯽ ﻓﯽ اﻟﻌﻠﻮ ﺑﺮﻗﻢ )‪ (119‬وﻗﺎل ‪ :‬رواﺗﻪ ﺛﻘﺎت‪ ،‬رواه اﻟﺨﻼل ﻓﯽ ﮐﺘﺎب اﻟﺴﻨﮥ‪.‬‬

‫ﻓﺼﻞ اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ‬

‫‪111‬‬

‫ْ َّ َ َ‬ ‫َ ُ َ ُ َ َ َ ْ َ َّ َ َ َ َ َ ُ ُ َ َ َ ُ َ ْ َ َ َ َ ْ َ َ ْ ْ َ‬ ‫ﺖ أﺑُﻮﻧﺎ ﺧ َّﻴبﺘَﻨﺎ َوأﺧ َﺮﺟﺘَﻨﺎ ِﻣ ْﻦ اﺠﻟَﻨ ِﺔ‪ .‬ﻗﺎل‬ ‫آدم ومﻮﻰﺳ ﻋﻠﻴ ِﻬﻤﺎ الﺴﻼم �ﻘﺎل ﻪﻟ مﻮﻰﺳ ﻳﺎ آدم أﻧ‬ ‫ْ َ َ َ َّ ُ َ َ‬ ‫َ َ َّ َ َ َّ َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ‬ ‫ا� ﺑِ�ﻼ ِﻣ ِﻪ وﺧﻂ لﻚ‬ ‫ُﻪﻟ آد ُم ﻳَﺎ ُمﻮﻰﺳ اﺻﻄﻔﺎك‬ ‫اﺘﻟ ْﻮ َراة ِ�ﻴَ ِﺪ ِه« ‪» ١‬آدم و ﻣﻮﺳﯽ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺑﺤﺚ و‬ ‫ﻣﻨﺎﻇﺮه ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﻮﺳﯽ ﺑﻪ آدم ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اي آدم ﺗﻮ ﭘﺪر ﻣﺎ ﻫﺴﺘﯽ و ﻣﺎ را دﭼﺎر زﯾﺎن و ﺧﺴﺎرت‬

‫ﻧﻤﻮدي و ﻣﺎ را از ﺑﻬﺸﺖ ﺑﯿﺮون ﮐﺮدي‪ .‬آدم ﺑﻪ او ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﻣﻮﺳﯽ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻮ را ﺑﺎ ﮐﻼﻣﺶ‬

‫ﺑﺮﮔﺰﯾﺪ و ﺗﻮرات را ﺑﺎ دﺳﺖ ﺧﻮد ﺑﺮاﯾﺖ ﻧﻮﺷﺖ«‪.‬‬

‫اﻟﻮﺟﻪ‪:‬‬

‫و اﯾﻦ ﺟﺰو ﺻﻔﺎت ذاﺗﯽ ﺧﺒﺮي اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ُ ُ َ َّ‬ ‫َٓ‬ ‫َّ‬ ‫اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬و َما تنفِقون إِ� ٱبۡتِغا َء َو ۡجهِ ٱ�ِۚ﴾ ]اﻟﺒﻘﺮة‪» .[٢٧٢ :‬ﺟﺰ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ وﺟﻪ‬ ‫َ َ ۡ َ َ ۡ ُ َ ّ َ ُ َۡ َٰ َ ۡ ۡ‬ ‫ﭘﺮوردﮔﺎر اﻧﻔﺎق ﻧﻤﯽﮐﻨﻨﺪ« و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬و�ب ٰ‬ ‫�ك َر ِام ‪] ﴾٢٧‬اﻟﺮﲪﻦ‪:‬‬ ‫� وجه ر�ِك ذو ٱ�� ِل وٱ ِ‬

‫‪» .[٢٧‬و وﺟﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر ﮐﻪ ﺻﺎﺣﺐ ﺟﻼل و اﮐﺮام اﺳﺖ ﺑﺎﻗﯽ ﻣﯽﻣﺎﻧﺪ«‪ .‬و دﻟﯿﻞ از ﺳﻨﺖ ﺣﺪﯾﺚ‬ ‫ُۡ ُ َۡ ُ َ​َ َ‬ ‫َ‬ ‫ﺟﺎﺑﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪) :‬ﻤﻟﺎ ﻧﺰﻟﺖ‪ :‬ﻫﺬه اﻵﻳﺔ ﴿قل ه َو ٱلقادِر ٰٓ‬ ‫� أن َ� ۡب َعث‬ ‫َْ ْ َْ‬ ‫َ َۡ ُ ۡ َ َ ٗ ّ َۡ ُ ۡ‬ ‫ﺖ‬ ‫علي�م عذابا مِن فوق ِ�م﴾ ﻗﺎل اﻨﻟﻲﺒص‪» :‬أﻋﻮذ ﺑﻮﺟﻬﻚ«‪ .‬ﻓﻘﺎل‪} :‬أو ِﻣﻦ ﺤﺗ ِ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫أ ْر ُﺟ ِﻠ� ْﻢ{ ﻓﻘﺎل اﻨﻟﻲﺒص‪» :‬أﻋﻮذ ﺑﻮﺟﻬﻚ«‪ .‬ﻗﺎل }أ ْو ﻳَﻠ ِب َﺴ� ْﻢ ِﺷﻴَ ًﻌﺎ{ ‪ ٢‬ﻓﻘﺎل اﻨﻟﻲﺒص‪:‬‬ ‫»ﻫﺬا أ�ﺮﺴ« ‪» ٣‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ اﯾﻦ آﯾﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ »ﺑﮕﻮ او ﻗﺎدر اﺳﺖ ﺑﺮ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻋﺬاﺑﯽ از ﺑﺎﻻي‬

‫ﺷﻤﺎ ﺑﻔﺮﺳﺘﺪ« ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺑﻪ وﺟﻪ ﺗﻮ ﭘﻨﺎم ﻣﯽﺑﺮم‪ .‬در اداﻣﻪ آﯾﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﯾﺎ از زﯾﺮ ﭘﺎﻫﺎﯾﺘﺎن‬ ‫ﺑﻔﺮﺳﺘﻢ« ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺑﻪ وﺟﻪ ﺗﻮ ﭘﻨﺎه ﻣﯽﺑﺮم« و در اداﻣﻪ آﯾﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﯾﺎ ﺷﻤﺎ را ﮔﺮوه ﮔﺮوه‬

‫ﺑﻪ ﻫﻢ اﻧﺪازد«‪ .‬ﭘﺲ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص ﻓﺮﻣﻮد اﯾﻦ آﺳﺎﻧﺘﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ 1‬ﺻﺤﯿﺢ اﻟﺒﺨﺎري ﺑﺮﻗﻢ )‪ ،(6614‬وﻣﺴﻠﻢ ﺑﺮﻗﻢ )‪ ،(2652‬وﻓﯽ إﺣﺪاﻫﺎ ‪ » :‬وﮐﺘﺐ ﻟﮏ اﻟﺘﻮراة ﺑﯿﺪه «‪.‬‬ ‫‪ 2‬اﻧﻌﺎم ‪65‬‬

‫‪ 3‬رواه اﻟﺒﺨﺎري ﺑﺮﻗﻢ )‪.(7406‬‬

‫‪112‬‬

‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﭘﺮﺗﻮ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬

‫اﻟﯿﺪان‪:‬‬

‫و اﯾﻦ ﺻﻔﺖ ذاﺗﯽ ﺧﺒﺮي ﺑﺮاي اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ ﺛﺎﺑﺖ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﷲ‬ ‫َ ٓ‬ ‫َ َ‬ ‫َۡ َ​َ ُ َ ۡ ُ َ َ‬ ‫ان يُنفِ ُق ك ۡيف �َشا ُء ۚ﴾ ]اﳌﺎﺋﺪة‪» .[٦٤ :‬ﺑﻠﮑﻪ دو دﺳﺖ‬ ‫ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬بل يداه مبسوطت ِ‬ ‫َ َ َ‬ ‫َ‬ ‫�إبۡل ُ‬ ‫ِيس َما َم َن َعك‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﮔﺸﺎده اﺳﺖ و ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﻣﯽﺑﺨﺸﺪ« و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬قال ٰٓ ِ‬ ‫أَن � َ ۡس ُ‬ ‫ج َد ل َِما َخلَ ۡق ُ‬ ‫ت � ِ َي َد َّيۖ﴾ ]ص‪» .[٧٥ :‬ﮔﻔﺖ اي اﺑﻠﯿﺲ ﭼﻪ ﭼﯿﺰ ﻣﺎﻧﻊ ﺗﻮ ﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﺮاي‬

‫آﻧﭽﻪ ﺑﺎ دو دﺳﺖ ﺧﻮد ﺧﻠﻖ ﮐﺮدم ﺳﺠﺪه ﻧﮑﻨﯽ؟« و از ﺳﻨﺖ ﺣﺪﯾﺚ اﺑﻮﻣﻮﺳﯽ اﺷﻌﺮيس اﺳﺖ‬ ‫ا� َﻋ َّﺰ َو َﺟ َّﻞ ﻳَبْ ُﺴ ُﻂ ﻳَ َﺪ ُه ﺑﺎلﻠَّﻴْﻞ ﻴﻟَﺘُ َ‬ ‫ﮐﻪ ﻣﺴﻠﻢ از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬إ َّن َّ َ‬ ‫ﻮب‬ ‫ِ ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َّ ْ‬ ‫ْ‬ ‫َْ ُ ُ َ​َ‬ ‫ﺎﻨﻟ َﻬﺎر ﻴﻟَﺘُ َ‬ ‫ُ َّ َ‬ ‫ُ‬ ‫َ ‪١‬‬ ‫ﻮب ُم ِﻲﺴ ُء الﻠﻴ ِﻞ َﺣ َّﻰﺘ � ْﻄﻠ َﻊ الﺸﻤ ُﺲ ِﻣ ْﻦ َﻣﻐ ِﺮ�ِﻬﺎ«‬ ‫ﺎر َو�بﺴﻂ ﻳﺪ ُه ﺑِ َّ ِ ِ‬ ‫م ِﻲﺴء اﻨﻟﻬ ِ‬ ‫»ﺧﺪاوﻧﺪ دﺳﺖ ﺧﻮﯾﺶ را در ﺷﺐ ﻣﯽﮔﺴﺘﺮاﻧﺪ ﺗﺎ ﺗﻮﺑﻪ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ در روز ﮔﻨﺎه ﻧﻤﻮده را ﻗﺒﻮل‬ ‫ﻧﻤﺎﯾﺪ و دﺳﺖ ﺧﻮد را در روز ﻣﯽﮔﺴﺘﺮاﻧﺪ ﺗﺎ ﺗﻮﺑﻪ ﮔﻨﻬﮑﺎر ﺷﺐ را ﺑﭙﺬﯾﺮد ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ آﻓﺘﺎب از‬

‫ﻣﻐﺮب ﻃﻠﻮع ﮐﻨﺪ«‪.‬‬

‫اﻟﻌﯿﻨﺎن‪:‬‬

‫و اﯾﻦ ﺻﻔﺖ ذاﺗﯽ ﺧﺒﺮي ﺑﺮاي اﷲ ﻋﺰوﺟﻞ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ در ﮐﺘﺎﺑﺶ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬و�ِ ُ ۡص َن َع َ َ ٰ‬ ‫� َ� ۡي ِ ٓ‬ ‫� ‪] ﴾٣٩‬ﻃﻪ‪» .[٣٩ :‬و ﺟﻠﻮي ﭼﺸﻤﻢ آن را‬ ‫ُۡ ۡ َ َ ۡ‬ ‫ﺑﺴﺎز« و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬وٱ ۡص َنعِ ٱلفلك بِأ� ُين ِ َنا﴾ ]ﻫﻮد‪» .[٣٧ :‬و در ﺑﺮاﺑﺮ ﭼﺸﻢ ﻣﺎ ﮐﺸﺘﯽ را ﺑﺴﺎز«‬ ‫َّ َّ َ َ‬ ‫ا� ﻻ‬ ‫و از ﺳﻨﺖ ﺣﺪﯾﺚ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﻤﺮم در ﺻﺤﯿﺤﯿﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ِ » :‬إن‬ ‫َ َ ْ َ َّ ْ َ َ َّ َّ َ َ ْ َ ُ ْ َ ْ‬ ‫ََْ َ َْ ُ‬ ‫ﺎر �ﻴَ‬ ‫� ْﻢ إ َّن َّ َ‬ ‫ا� ﻟَيْ َﺲ ﺑﺄَ ْﻋ َﻮ َر َوأَ َﺷ َ‬ ‫�‬ ‫ﻌ‬ ‫اﻟ‬ ‫ر‬ ‫ﻮ‬ ‫ﻋ‬ ‫أ‬ ‫ﺎل‬ ‫ﺟ‬ ‫اﺪﻟ‬ ‫ﻴﺢ‬ ‫ﺴ‬ ‫ﻤ‬ ‫ال‬ ‫ن‬ ‫�‬ ‫و‬ ‫ﻪ‬ ‫ﻨ‬ ‫ﻴ‬ ‫�‬ ‫ﻰﻟ‬ ‫إ‬ ‫ه‬ ‫ﺪ‬ ‫�ﻰﻔ ﻋﻠﻴ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ​ِ ِ‬ ‫َ‬ ‫ٌ‬ ‫ْ ْ َ َّ َ ْ َ ُ َ ٌ‬ ‫اﻴﻟُﻤ َ� ﻛﺄن �ﻴﻨﻪ ِﻋﻨﺒَﺔ َﻃﺎ ِ�ﻴَﺔ« ‪» ٢‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﭘﻮﺷﯿﺪه ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﮐﻮر ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﺪ‬

‫‪ 1‬رواه ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺮﻗﻢ )‪.(2759‬‬

‫‪ 2‬رواه اﻟﺒﺨﺎري ﺑﺮﻗﻢ )‪ ،(7407‬وﻣﺴﻠﻢ ﺑﺮﻗﻢ )‪.(2933‬‬

‫ﻓﺼﻞ اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ‬

‫‪113‬‬

‫و ﺑﺎ دﺳﺘﺶ ﺑﻪ دو ﭼﺸﻤﺶ اﺷﺎره ﻧﻤﻮد و ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺑﻠﮑﻪ ﻣﺴﯿﺢ دﺟﺎل ﭼﺸﻢ راﺳﺘﺶ ﮐﻮر و ﻣﺎﻧﻨﺪ‬

‫داﻧﻪ اﻧﮕﻮر ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ و از ﺣﺪﻗﻪ ﺟﺪا ﺷﺪه اﺳﺖ«‪.‬‬

‫اﻟﻘﺪم‪:‬‬

‫و اﯾﻦ از ﺻﻔﺖ ذاﺗﯽ ﺑﺮاي ﭘﺮوردﮔﺎر ﻋﺰوﺟﻞ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ اﺣﺎدﯾﺚ ﺻﺤﯿﺢ ﺛﺎﺑﺖ ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬و‬ ‫َ‬ ‫اﻨﻟﺎرُ‬ ‫از آن ﺟﻤﻠﻪ ﺣﺪﯾﺚ اﺑﻮﻫﺮﯾﺮهس در ﻣﻨﺎﻇﺮه ﺑﯿﻦ ﺑﻬﺸﺖ و ﺟﻬﻨﻢ اﺳﺖ ﮐﻪ در آن‪» ...) :‬ﻓَﺄ َّﻣﺎ َّ‬

‫َ َ َ ْ َ ُ َ َّ َ َ َ ْ َ ُ َ َ ُ ُ َ ْ َ ْ َ ُ َ َ َ ْ َ ُ َ ُ ْ َ َ ْ ُ َ َ َ ْ‬ ‫ـﺾ«‪(...‬‬ ‫ﻓﻼ �ﻤﺘ ِﻠﺊ ﺣﻰﺘ ﻳﻀﻊ ِرﺟﻠﻪ �ﺘﻘﻮل �ﻂ �ﻂ �ﻬﻨﺎلِﻚ �ﻤﺘ ِﻠﺊ و�ـﺰوى �ﻌﻀـﻬﺎ ِإﻰﻟ �ﻌ ٍ‬

‫‪١‬‬

‫»وﻟﯽ دوزخ ﭘﺮ ﻧﻤﯽﺷﻮد ﺗﺎ زﻣﺎﻧﯿﮑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﺎﯾﺶ را )در آن( ﺑﮕﺬارد‪ .‬آﻧﮕﺎه دوزخ ﻣـﯽﮔﻮﯾـﺪ‪:‬‬ ‫ﺑﺲ اﺳﺖ؛ ﺑﺲ اﺳﺖ؛ ﺑﺲ اﺳﺖ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﭘﺮ ﻣـﯽﺷـﻮد و ﺑﻌﻀـﯽ از آن در ﺑﻌﻀـﯽ دﯾﮕـﺮ ﭘﯿﭽﯿـﺪه‬

‫ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ« و در ﺑﻌﻀﯽ رواﯾﺎت در ﺻﺤﯿﺤﯿﻦ اﯾﻦ ﻋﺒﺎرت آﻣﺪه‪» :‬ﻓﻴﻀﻊ ﻗﺪﻣﻪ ﻋﻠﻴﻬﺎ« ‪» ٢‬ﭘﺎﯾﺶ را‬ ‫ﺑﺮ آن ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﺪ«‪.‬‬

‫اﺳﻤﺎء و ﺻﻔﺎت وارده در ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ ﺑﻪ ﻗﺪري زﯾﺎد اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻧﻤﯽآﯾﺪ و اﯾﻦ‬

‫ﺗﻨﻬﺎ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎﯾﯽ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎن واﺟﺐ اﺳﺖ آن را ﺑﺮاي اﷲ ﺗﺒﺎرك و ﺗﻌﺎﻟﯽ آن ﻃﻮر ﮐﻪ‬ ‫ﻻﯾﻖ ﺑﻪ ﺟﻼل و ﮐﻤﺎﻟﺶ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ اﺛﺒﺎت ﻧﻤﺎﯾﺪ ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ در ﮐﺘﺎﺑﺶ ﺑﺮاي ﺧﻮد آن‬ ‫را اﺛﺒﺎت ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬و ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺧﻮد از ﻣﺨﻠﻮﻗﺎﺗﺶ آﮔﺎﻫﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬و آن را رﺳﻮل‬

‫اﷲص ﺑﺮاﯾﺶ در ﺳﻨﺘﺶ اﺛﺒﺎت ﮐﺮده اﺳﺖ و او ﻋﺎﻟﻤﺘﺮﯾﻦ ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﭘﺮوردﮔﺎرش‬

‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﭘﻨﺪ و اﻧﺪرز را ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﺎﻣﻞ ﺑﺮاي آنﻫﺎ و ﺑﺎ ﻓﺼﯿﺤﺘﺮﯾﻦ و ﺑﻠﯿﻐﺘﺮﯾﻦ ﺑﯿﺎﻧﻬﺎ روﺷﻦ‬

‫ﻧﻤﻮده اﺳﺖ و ﺑﯿﺸﺘﺮ از ﻫﻤﻪ آنﻫﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻘﻮا دارد و ﻣﯽﺗﺮﺳﺪ‪ .‬و از ﺗﻌﻄﯿﻞ ﮐﺮدن‬

‫ﺻﻔﺎت ﺧﺪاوﻧﺪ ﯾﺎ ﺗﺸﺒﯿﻪ ﮐﺮدن آن ﺑﻪ ﺻﻔﺎت ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت ﺣﺬر ﮐﻨﯿﺪ زﯾﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬ ‫َ‬ ‫َ ۡ‬ ‫َۡ‬ ‫�ء‪َ ٞ‬و ُه َو ٱ َّ‬ ‫يع ٱ ۡ�َ ِص ُ‬ ‫لس ِم ُ‬ ‫� ‪] ﴾١١‬اﻟﺸﻮری‪» .[١١ :‬ﻫﯿﭻ ﭼﯿﺰ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ او ﻧﯿﺴﺖ‬ ‫﴿لي َس ك ِمثلِهِۦ ۡ ۖ‬

‫درﺣﺎﻟﯿﮑﻪ او ﺷﻨﻮا و ﺑﯿﻨﺎﺳﺖ«‪.‬‬

‫‪ 1‬رواه اﻟﺒﺨﺎري ﺑﺮﻗﻢ )‪ (4850‬وﻣﺴﻠﻢ ﺑﺮﻗﻢ )‪.(2846‬‬

‫‪ 2‬رواه اﻟﺒﺨﺎري ﺑﺮﻗﻢ )‪ (4849 ،4848‬وﻣﺴﻠﻢ ﺑﺮﻗﻢ )‪.(2848‬‬

‫‪114‬‬

‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﭘﺮﺗﻮ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬

‫ﻣﺒﺤﺚ ﺳﻮم‪ :‬ﻗﻮاﻋﺪي در ﺑﺎب اﺳﻤﺎء و ﺻﻔﺎت‬

‫ﻗﺎﻋﺪه اول‪ :‬ﺳﺨﻦ در ﺑﺎره ﺻﻔﺎت ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺳﺨﻦ در ﺑﺎره ذات اﺳﺖ‬

‫ﻫﯿﭻ ﮐﺲ و ﻫﯿﭻ ﭼﯿﺰ در ذات‪ ،‬ﺻـﻔﺎت و اﻓﻌـﺎل ﻣﺎﻧﻨـﺪ و ﺷـﺒﯿﻪ اﷲ ﺗﻌـﺎﻟﯽ ﻧﯿﺴـﺖ‪ .‬ﺧﺪاوﻧـﺪ‬

‫داراي ﯾﮏ ذات ﺣﻘﯿﻘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺪون اﺧﺘﻼف ﻣﺜﺎل و ﻣﺎﻧﻨﺪي ﻧﺪارد‪ .‬داراي ﺻﻔﺎﺗﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ‬

‫در ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ ﺛﺎﺑﺖ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ؛ ﺻﻔﺎت ﺣﻘﯿﻘﯽ ﮐﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ و ﺷﺒﯿﻬﯽ ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺳﺨﻦ در ذات‬ ‫و ﺻﻔﺎت در ﯾﮏ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﻗﺮار دارد‪.‬‬

‫و اﯾﻦ ﻗﺎﻋﺪه ﺑﺰرﮔﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ آن ﺑﺎ ﻣﻨﮑﺮﯾﻦ ﺻﻔﺎت ﮐﻪ اﺛﺒﺎت ﮐﻨﻨـﺪه ذات ﻫﺴـﺘﻨﺪ‪،‬‬

‫ﺑﺤﺚ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﻫﻤﺎﻧﺎ اﺛﺒﺎت ذات ﭘﺮوردﮔﺎر ﻋﺰوﺟﻞ ﻣﺤﻞ اﺟﻤﺎع اﻣﺖ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﮔﻮﯾﻨﺪه ﻣـﯽﮔﻮﯾـﺪ‪ :‬ﺻـﻔﺎت ﺛﺎﺑـﺖ ﻧﻤـﯽﺷـﻮﻧﺪ زﯾـﺮا در اﺛﺒـﺎت آن ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺑـﻪ‬

‫ﻣﺨﻠﻮﻗﺎﺗﺶ ﺗﺸﺒﯿﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ :‬ﺗﻮ ﺑﺮاي ﺧﺪاوﻧﺪ ذاﺗﯽ ﺣﻘﯿﻘﯽ را ﺛﺎﺑﺖ ﻣـﯽﮐﻨـﯽ و ﺑـﺮاي ﻣﺨﻠﻮﻗـﺎت ﻧﯿـﺰ‬

‫ذاﺗﯽ را ﺛﺎﺑﺖ ﻣﯽﮐﻨﯽ آﯾﺎ ﺗﺸﺒﯿﻪ ﮐﺮدن در ﺳﺨﻦ ﺗﻮ وﺟﻮد ﻧﺪارد؟!! اﮔﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻫﻤﺎﻧﺎ ذاﺗﯽ ﺑـﺮاي‬

‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺛﺎﺑﺖ ﻣﯽﮐﻨﻢ ﮐﻪ ﺷﺒﯿﻪ ذاتﻫﺎي دﯾﮕﺮ ﻧﯿﺴﺖ و ﻏﯿﺮ از اﯾﻦ در ﺑﺎره او ﮔﻔﺘﻪ ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ .‬ﺑـﻪ‬ ‫او ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ :‬اﯾﻦ اﻣﺮ ﺗﻮ را در ﺑﺎب ﺻﻔﺎت ﻧﯿﺰ ﻣﻠﺰم ﻣـﯽﮔﺮداﻧـﺪ زﯾـﺮا ﻫﻨﮕـﺎﻣﯽ ﮐـﻪ ذات او‬

‫ﻣﺎﻧﻨﺪ و ﺷﺒﯿﻪ ذاﺗﻬﺎي دﯾﮕﺮ ﻧﯿﺴﺖ ﺣﻖ آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺻﻔﺎت ذات اﻟﻬـﯽ ﻧﯿـﺰ ﺷـﺒﯿﻪ ﺻـﻔﺎت دﯾﮕـﺮ‬ ‫ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬اﮔـﺮ ﮔﻔـﺖ‪ :‬ﭼﮕﻮﻧـﻪ ﺻـﻔﺖ را اﺛﺒـﺎت ﻣـﯽﮐﻨـﯽ در ﺣﺎﻟﯿﮑـﻪ ﮐﯿﻔﯿـﺖ آن را ﻧﻤـﯽداﻧـﯽ؟‬

‫ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ‪ :‬ﻫﻤﭽﻨﺎﻧﮑﻪ ﺑﺮاي او ذات را ﺛﺎﺑﺖ ﻣﯽﮐﻨﯽ درﺣﺎﻟﯿﮑﻪ ﮐﯿﻔﯿﺖ آن را ﻧﻤﯽداﻧﯽ‪.‬‬

‫ﻗﺎﻋﺪه دوم‪ :‬ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ در ﺑﻌﻀﯽ از ﺻﻔﺎت ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ در ﺻﻔﺎت دﯾﮕﺮ‬ ‫اﺳﺖ‬

‫ﺗﻮﺿﯿﺢ آن اﯾﻨﮑﻪ‪ :‬ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ در ﺑﻌﻀﯽ از ﺻﻔﺎت از ﻟﺤﺎظ اﺛﺒﺎت و ﻧﻔﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ‬

‫در ﺻﻔﺎت دﯾﮕﺮ اﺳﺖ و اﯾﻦ ﻗﺎﻋﺪه آن ﮐﺴﯽ را ﮐﻪ ﺑﻌﻀﯽ از ﺻﻔﺎت را اﺛﺒﺎت و ﺑﻌﻀﯽ دﯾﮕﺮ را‬

‫اﻧﮑﺎر ﻣﯽﮐﻨﺪ ﻣﻮرد ﺧﻄﺎب ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐـﻪ ﻣـﺮدي ﺑﻌﻀـﯽ از ﺻـﻔﺎت ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﺣﯿـﺎت‪،‬‬

‫ﻓﺼﻞ اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ‬

‫‪115‬‬

‫ﻋﻠﻢ‪ ،‬ﻗﺪرت‪ ،‬ﺷﻨﯿﺪن‪ ،‬دﯾﺪن و ﺟﺰ اﯾﻦﻫﺎ را ﺛﺎﺑﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﺗﻤﺎم آنﻫﺎ را ﺣﻘﯿﻘﯽ ﻗـﺮار ﻣـﯽدﻫـﺪ‬ ‫ﺳﭙﺲ در ﺻﻔﺖ ﻣﺤﺒﺖ‪ ،‬رﺿﺎ‪ ،‬ﻏﻀﺐ و ﭼﯿﺰﻫﺎي دﯾﮕﺮ ﻧﺰاع ﻣـﯽﮐﻨـﺪ و آنﻫـﺎ را ﻣﺠـﺎزي ﻗـﺮار‬

‫ﻣﯽدﻫﺪ ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ :‬ﻓﺮﻗﯽ ﺑﯿﻦ آﻧﭽﻪ ﮐﻪ اﺛﺒﺎت ﻣﯽﮐﻨﯽ و آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﻧﻔﯽ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﯽ وﺟـﻮد‬ ‫ﻧﺪارد ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ در ﻣﻮرد ﯾﮑﯽ از آنﻫﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ در ﻣﻮرد دﯾﮕـﺮي اﺳـﺖ‪ .‬ﻫﻨﮕـﺎﻣﯽ‬

‫ﮐﻪ ﺑﺮاي او ﺣﯿﺎت‪ ،‬ﻋﻠﻢ‪ ،‬ﻗﺪرت‪ ،‬ﺷﻨﯿﺪن‪ ،‬دﯾﺪن را ﺑﺪون ﺗﺸﺒﯿﻪ ﮐﺮدن ﺑﻪ ﺻﻔﺎت ﻣﺨﻠـﻮﻗﯿﻦ ﺛﺎﺑـﺖ‬ ‫ﻣﯽﮐﻨﯽ ﺗﻮ را ﻣﻠﺰم ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺮاي او ﻣﺤﺒﺖ‪ ،‬رﺿﺎ‪ ،‬ﻏﻀﺐ را ﻫﻢ ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯽ ﭼﻨﺎﻧﮑـﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ‬ ‫از ﻧﻔﺲ ﺧﻮد ﺑﺪون ﺷﺒﯿﻪ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺑﻪ ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت ﺧﺒﺮ داده اﺳﺖ اﮔـﺮ اﯾـﻦ را ﻧﭙـﺬﯾﺮد در ﺗﻨـﺎﻗﺾ و‬

‫ﺗﻀﺎد واﻗﻊ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻗﺎﻋﺪه ﺳﻮم‪ :‬اﺳﻤﺎء و ﺻﻔﺎت ﺗﻮﻗﯿﻔﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ‬

‫اﺳﻤﺎء و ﺻﻔﺎت اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﺗﻮﻗﯿﻔﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺑﺮاي ﻋﻘﻞ در آن ﻣﺠﺎﻟﯽ ﻧﯿﺴﺖ ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺎس‬

‫واﺟﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ در آن ﺑﺮ ﻫﻤﺎن ﭼﯿﺰي ﮐﻪ در ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ ﺑﯿﺎن ﺷﺪه اﮐﺘﻔﺎ ﻧﻤﻮد ﮐﻪ در آن‬

‫زﯾﺎد و ﮐﻢ ﮐﺮدن راه ﻧﺪارد زﯾﺮا آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ ﻻﯾﻖ ﺑﻪ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ در اﺳﻤﺎء و ﺻﻔﺎت اﺳﺖ ﻋﻘﻞ‬ ‫َ‬ ‫ﻗﺎدر ﺑﻪ درك آن ﻧﯿﺴﺖ ﭘﺲ واﺟﺐ اﺳﺖ ﺑﺮ ﻧﺺ ﺗﻮﻗﻒ ﻧﻤﻮد‪ .‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬و�‬ ‫ۡ ٌ َّ َّ ۡ َ َ ۡ َ َ َ َ ۡ ُ َ َ ُ ُّ ُ ْ َ َ َ َ َ ۡ ُ َ ۡ ُ ٗ‬ ‫َ‬ ‫َۡ ُ‬ ‫َ َ‬ ‫�و� ‪﴾٣٦‬‬ ‫�قف َما ل ۡي َس لك بِهِۦ عِل ۚم إِن ٱلسمع وٱ�� وٱلفؤاد � أو ٰٓ��ِك �ن �نه م ٔ‬

‫]اﻹﴎاء‪» .[٣٦ :‬در آﻧﭽﻪ ﺑﺮ آن ﻋﻠﻢ ﻧﺪاري ﺗﻮﻗﻒ ﮐﻦ زﯾﺮا ﮔﻮش‪ ،‬ﭼﺸﻢ و دل ﻫﻤﻪ ﻣﻮرد‬ ‫ﺳﺆال واﻗﻊ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ‪ «.‬و اﻣﺎﻣﺎن اﺳﻼم ﺑﺮ اﯾﻦ ﻣﻨﻬﺞ ﻗﺮار داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎم اﺣﻤﺪ‪ :‬ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬

‫)ﻻ ﻳﻮﺻﻒ اﷲ إﻻ ﺑﻤﺎ وﺻﻒ ﺑﻪ ﻧﻔﺴﻪ أو وﺻﻔﻪ ﺑﻪ رﺳﻮﻪﻟ ﻻ ﻳﺘﺠﺎوز اﻟﻘﺮآن واﺤﻟﺪﻳﺚ( »اﷲ‬ ‫ﺗﻌﺎﻟﯽ ﺟﺰ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﺧﻮد را ﺑﻪ آن وﺻﻒ ﻧﻤﻮده ﯾﺎ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ او را ﺑﻪ آن وﺻﻒ ﮐﺮده ﮐﻪ ﻗﺮآن و‬

‫ﺣﺪﯾﺚ اﺳﺖ وﺻﻒ ﻧﻤﯽﺷﻮد«‪ .‬ﺗﻌﺪادي از ﻋﻠﻤﺎ ﺑﯿﺎن ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﺗﻮﺻﯿﻒ ﯾﮏ ﭼﯿﺰ ﺑﺮاي ﻓﻬﻢ‬ ‫آن از ﺳﻪ ﻃﺮﯾﻖ اﻣﮑﺎن ﭘﺬﯾﺮ اﺳﺖ‪ :‬ﯾﺎ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ دﯾﺪن آن‪ ،‬ﯾﺎ دﯾﺪن ﻣﺎﻧﻨﺪ آن ﯾﺎ وﺻﻒ آن از‬

‫ﮐﺴﯽ ﮐﻪ آن را ﻣﯽﺷﻨﺎﺳﺪ‪ .‬و ﻋﻠﻢ و ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﭘﺮوردﮔﺎرﻣﺎن و اﺳﻤﺎء و ﺻﻔﺎﺗﺶ در‬

‫ﻃﺮﯾﻖ ﺳﻮم ﺧﻼﺻﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ و آن وﺻﻒ او از ﻃﺮﯾﻖ ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ او را ﻣﯽﺷﻨﺎﺳﺪ و‬

‫‪116‬‬

‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﭘﺮﺗﻮ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬

‫ﮐﺴﯽ از ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺧﻮدش ﻋﺎﻟﻤﺘﺮ ﻧﯿﺴﺖ ﺳﭙﺲ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﮐﻪ ﺑﻪ آنﻫﺎ وﺣﯽ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﭘﺲ‬ ‫ﺿﺮورت ﻃﺮﯾﻖ وﺣﯽ ﺑﺮاي ﻓﻬﻢ در اﺳﻤﺎء و ﺻﻔﺎت ﻻزم اﺳﺖ ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻣﺎ ﭘﺮوردﮔﺎرﻣﺎن را در‬

‫دﻧﯿﺎ ﻧﻤﯽﺑﯿﻨﯿﻢ و او را ﺑﻪ آﻧﭽﻪ وﺻﻒ ﻣﯽﺷﻮد ﺑﺪون ﺷﺒﯿﻪ ﮐﺮدن ﺑﻪ ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت وﺻﻒ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﯿﻢ‪.‬‬ ‫ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺎ ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺮﺗﺒﻪ و ﭘﺎك اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻗﺎﻋﺪه ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﻧﺎمﻫﺎي ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﻤﻪ ﻧﯿﮑﻮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‬

‫ﻧﺎمﻫﺎي ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﻤﻪ ﻧﯿﮑﻮ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﯾﻌﻨﯽ ﻫﻤﻪ در ﻧﻬﺎﯾﺖ زﯾﺒﺎﯾﯽ ﻗﺮار دارﻧﺪ‪ .‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ‬ ‫َ‬ ‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬و ِ َّ�ِ ٱ ۡ� ۡس َما ٓ ُء ٱ ۡ ُ‬ ‫� ۡس َ ٰ‬ ‫�﴾ ]اﻷﻋﺮاف‪» .[١٨٠ :‬و ﺧﺪاوﻧﺪ داراي ﻧﺎمﻫﺎي ﻧﯿﮑﻮﺳﺖ«‬

‫ﮐﻪ ﺑﺮ زﯾﺒﺎﺗﺮﯾﻦ ﻧﺎمﻫﺎ و اﺷﺮﻓﺘﺮﯾﻦ ﻣﺪﻟﻮل ﮐﻪ وﺟﻮد اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ اﺳﺖ‪ ،‬دﻻﻟﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﮐﻪ ﻣﺘﻀﻤﻦ‬ ‫ﺻﻔﺎت ﮐﺎﻣﻠﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻫﯿﭻ وﺟﻪ اﺣﺘﻤﺎل ﻧﻘﺼﺎن در آن وﺟﻮد ﻧﺪارد و ﻣﻤﮑﻦ ﻫﻢ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل ﺑﺮاي آن‪) :‬اﳊﻲ( ﻧﺎﻣﯽ از ﻧﺎمﻫﺎي ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﻣﺘﻀـﻤﻦ ﺣﯿـﺎت ﮐﺎﻣـﻞ ﮐـﻪ‬

‫ﻋﺪم ﺑﺮ او ﺳﺒﻘﺖ ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ و زوال ﺑﺮآن ﻧﯿﺎﯾﺪ‪ .‬ﺣﯿﺎت ﻣﺴﺘﻠﺰم ﮐﻤﺎل ﺻﻔﺎت از ﻧﻈـﺮ ﻋﻠـﻢ‪ ،‬ﻗـﺪرت‪،‬‬

‫ﺷﻨﯿﺪن‪ ،‬دﯾﺪن و ﺟﺰ اﯾﻦﻫﺎ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل دﯾﮕﺮ‪) :‬اﻟﻌﻠﻴﻢ( ﻧﺎﻣﯽ از ﻧﺎمﻫﺎي اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺘﻀﻤﻦ ﻋﻠﻢ ﮐﺎﻣﻞ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺟﻬﻞ‬ ‫ۡ‬ ‫َ ّ‬ ‫ِند َر ِ� ِ�‬ ‫ﺑﺮ آن ﭘﯿﺸﯽ ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ و ﺑﻪ ﻓﺮاﻣﻮﺷﯽ ﻣﻨﺘﻬﯽ ﻧﻤﯽﮔﺮدد‪ .‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬عِل ُم َها ع‬ ‫ك َِ�ٰب َّ� يَض ُّل َر ّ� َو َ� يَ َ‬ ‫ن� ‪] ﴾٥٢‬ﻃﻪ‪» .[٥٢ :‬ﻋﻠﻢ آن در ﮐﺘﺎﺑﯽ ﻧﺰد ﭘﺮوردﮔﺎرم اﺳﺖ ﻧﻪ‬ ‫ِ‬ ‫ٖ�‬ ‫ِ‬

‫ﺧﻄﺎ ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﻧﻪ ﻓﺮاﻣﻮش ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ«‪ .‬ﻋﻠﻢ او ﺑﻪ ﺻﻮرت اﺟﻤﺎﻟﯽ و ﺗﻔﺼﯿﻠﯽ ﻫﻤﻪ ﭼﯿﺰ را در ﺑﺮ‬

‫ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﻓﺮق ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ اﻓﻌﺎل او ﯾﺎ اﻓﻌﺎل ﻣﺨﻠﻮﻗﺎﺗﺶ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬ ‫َ ۡ َ ُ َ ٓ َ​َ ۡ َ ۡ ُ َ َ ُۡ‬ ‫ُّ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫� وما � ِ� ٱلصدور ‪] ﴾١٩‬اﳌﺆﻣﻦ‪» .[١٩ :‬ﭼﺸﻢﻫﺎي ﺧﺎﺋﻦ و آﻧﭽﻪ را‬ ‫﴿�علم خا�ِنة ٱ�� ِ‬ ‫ﺳﯿﻨﻪﻫﺎ ﭘﻨﻬﺎن ﻣﯽدارﻧﺪ‪ ،‬ﻣﯽداﻧﺪ«‪.‬‬ ‫زﯾﺒﺎﯾﯽ در ﻧﺎمﻫﺎي ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ اﻋﺘﺒﺎر ﻫﺮ ﻧﺎم ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﯾﯽ و ﺑﻪ اﻋﺘﺒﺎر ﺟﻤﻊ ﺷﺪن ﺑﺎ دﯾﮕﺮي اﺳـﺖ‬

‫ﭘﺲ ﻫﻤﺮاه ﺷﺪن اﺳﻤﯽ از اﺳﻤﺎء ﭘﺮوردﮔﺎر ﺑﺎ اﺳﻢ دﯾﮕﺮ ﮐﻤﺎل اﻧﺪر ﮐﻤﺎل اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻓﺼﻞ اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ‬

‫‪117‬‬

‫ﻣﺜﺎل دﯾﮕﺮ‪) :‬اﻟﻌﺰﻳﺰ اﳊﻜﻴﻢ( اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ در ﺑﺴﯿﺎري از ﺟﺎﻫﺎي ﻗﺮآن ﺑﯿﻦ آنﻫﺎ را ﺟﻤـﻊ ﻧﻤـﻮده‬

‫اﺳﺖ ﻫﺮ ﯾﮏ از آنﻫﺎ دﻻﻟﺖ ﺑﺮ ﮐﻤﺎل ﺧﺎص دارد ﮐﻪ ﻣﻘﺘﻀﯽ آن اﺳﺖ و آن ﻋﺰت در ﻋﺰﯾﺰ و‬ ‫داوري و ﺣﮑﻤﺖ در ﺣﮑﯿﻢ اﺳﺖ‪ .‬ﺟﻤﻊ ﺑﯿﻦ اﯾﻦ دو دﻻﻟﺖ ﺑﺮ ﮐﻤﺎل دﯾﮕـﺮي دارد و آن اﯾﻨﮑـﻪ‬

‫ﻋﺰت ﺑﺮاي اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﺑﻪ ﺣﮑﻤﺖ اﺳﺖ ﭘﺲ ﻋﺰت او ﻣﻘﺘﻀﯽ ﻇﻠﻢ و ﺳﺘﻢ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻤﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﻌﻀﯽ‬

‫از ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪ اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ ﺑﻌﻀﯽ از آنﻫﺎ ﻗﺪرت را ﺑﺎ ﮔﻨﺎه ﺑﺪﺳـﺖ ﻣـﯽآورد ﭘـﺲ‬

‫ﻇﻠﻢ و ﺳﺘﻢ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ داوري ﺧﺪاوﻧﺪ و ﺣﮑﻤـﺖ او ﻣﻘـﺮون ﺑـﻪ ﻋـﺰت ﮐﺎﻣـﻞ اﺳـﺖ ﺑـﺮ‬

‫ﺧﻼف داوري ﻣﺨﻠﻮق و ﺣﮑﻤﺖ او ﮔﺎﻫﯽ ذﻟﺖ و ﺧﻮاري ﺑﺮ آنﻫﺎ ﻋﺎرض ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬و اﷲ اﻋﻠﻢ‪.‬‬ ‫و در ﺧﺎﺗﻤﻪ اﯾﻦ ﺑﺎب ﺑﺼﻮرت ﺧﻼﺻﻪ اﺷﺎرهاي ﺑﻪ ﻓﺎﯾـﺪه و ﺛﻤـﺮات اﯾﻤـﺎن ﺑـﻪ اﷲ ﺗﻌـﺎﻟﯽ ﮐـﻪ‬

‫ﺷﺮﯾﮑﯽ و ﻫﻤﺘﺎﯾﯽ ﺑﺮاي او در رﺑﻮﺑﯿﺖ‪ ،‬اﻟﻮﻫﯿﺖ و اﺳﻤﺎء و ﺻﻔﺎت ﻧﯿﺴﺖ ﻣـﯽﻧﻤـﺎﯾﯿﻢ‪ :‬ﮐـﻪ از آن‬

‫ﺟﻤﻠﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬

‫‪ -1‬ﺑﻨﺪه ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ آن ﺳﻌﺎدت دﻧﯿﺎ و آﺧﺮت را ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽآورد ﺑﻠﮑﻪ ﺳﻌﺎدت ﻫﺮ دو دﻧﯿﺎ ﺑـﺮ‬ ‫اﯾﻤﺎن ﺑﻪ اﷲ ﻣﺘﻮﻗﻒ اﺳﺖ ﭘﺲ ﺑﻨﺪه ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻣﺤﺎﻓﻈﺘﺶ از اﯾﻤﺎن ﺑﻪ رﺑﻮﺑﯿﺖ‪ ،‬اﻟﻮﻫﯿـﺖ و‬ ‫اﺳﻤﺎء و ﺻﻔﺎت ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺘﻌﺎل ﺑﻪ ﺧﻮﺷﺒﺨﺘﯽ و ﺳﻌﺎدت ﻣﯽرﺳﺪ‪.‬‬

‫‪ -2‬اﯾﻤﺎن ﺑﻨﺪه ﺑﻪ رﺑﻮﺑﯿﺖ و اﺳﻤﺎء و ﺻﻔﺎت ﭘﺮوردﮔﺎر ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ ﺳﺒﺐ ﺗـﺮس و ﺧﺸـﯿﺖ از‬ ‫اوﺳﺖ و ﺗﺤﻘﻖ ﺑﺨﺶ ﻃﺎﻋﺖ و ﻋﺒﺎدﺗﺶ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﭘﺲ ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺑﻨﺪه ﭘﺮوردﮔﺎرش را‬

‫ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺑﻪ او ﻧﺰدﯾﮏ ﻣﯽﺷﻮد و از او ﻣﯽﺗﺮﺳﺪ و ﺑﺮاي ﻋﺒـﺎدت او درﺧﻮاﺳـﺖ و ﻃﻠـﺐ‬ ‫ﻣﯽﮐﻨﺪ و از ﻣﻌﺼﯿﺖ و ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ او دوري ﻣﯽﺟﻮﯾﺪ‪.‬‬

‫‪ -3‬ﺑﻨﺪه ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ آن ﺑﻪ اﻃﻤﯿﻨﺎن ﻗﻠﺐ ﻣﯽرﺳﺪ و وﺟﻮدش آراﻣﺶ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ و ﻓﮑﺮش آرام‬ ‫ﻣﯽﺷﻮد و در دﻧﯿﺎ و آﺧﺮت ﺑﻪ اﻣﻨﯿﺖ و ﻫﺪاﯾﺖ ﻣﯽرﺳﺪ‪ .‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ٱ َّ� َ‬ ‫ِين‬ ‫َء َام ُنوا ْ َو َ� ۡط َم� ُّن قُلُ ُ‬ ‫و� ُهم بذ ِۡ�ر ٱ َّ�ِ َ� َ� بذ ِۡ�ر ٱ َّ�ِ َ� ۡط َم� ُّن ٱ ۡل ُقلُ ُ‬ ‫وب ‪] ﴾٢٨‬اﻟﺮﻋﺪ‪.[٢٨ :‬‬ ‫ۗ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫»ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آوردﻧﺪ و ﻗﻠﺒﺸﺎن ﺑﻪ ذﮐﺮ و ﯾﺎد ﺧﺪاوﻧﺪ آرام اﺳﺖ‪ .‬آﮔﺎه ﺑﺎﺷﯿﺪ ﮐﻪ‬ ‫ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎ ﯾﺎد ﺧﺪاوﻧﺪ دهﻫﺎ ﻣﻄﻤﺌﻦ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ«‪.‬‬

‫‪118‬‬

‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﭘﺮﺗﻮ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬

‫‪ -4‬رﺳﯿﺪن ﺑﻪ ﭘﺎداش آﺧﺮت ﻣﺘﻮﻗﻒ ﺑﺮ اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ و درﺳﺘﯽ آن اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﺑﺎ آﻣـﺎده‬ ‫ﮐﺮدن و ﺗﺤﻘﻖ ﺑﺨﺸﯿﺪن ﺑﻪ ﻟﻮازم آن ﺑﻨﺪه ﺑﻪ ﺛﻮاب و ﭘﺎداش آﺧﺮت ﻣـﯽرﺳـﺪ و داﺧـﻞ‬ ‫ﺑﻬﺸﺘﯽ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﭘﻬﻨﺎي آن ﺑﻪ اﻧﺪازه آﺳﻤﺎن و زﻣﯿﻦ اﺳﺖ و در آن ﻧﻌﻤﺖﻫﺎﯾﯽ اﺳـﺖ‬

‫ﮐﻪ ﻧﻪ ﭼﺸﻤﯽ دﯾﺪه و ﻧﻪ ﮔﻮﺷﯽ ﺷﻨﯿﺪه و ﻧﻪ ﺑﻪ ﻗﻠﺐ ﮐﺴﯽ ﺧﻄﻮر ﮐﺮده اﺳﺖ و از آﺗـﺶ‬ ‫و ﻋﺬاب ﺷﺪﯾﺪ آن ﻧﺠﺎت ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪ .‬و ﺑﺰرﮔﺘﺮ از ﻫﻤﻪ اﯾﻦﻫﺎ ﺑﻪ رﺿﺎﯾﺖ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺳﺒﺤﺎن‬

‫ﻣﯽرﺳﺪ ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﻫﺮﮔﺰ ﺑﺮ او ﺧﺸﻤﮕﯿﻦ ﻧﻤـﯽﺷـﻮد و در روز ﻗﯿﺎﻣـﺖ ﺑـﺎ ﻧﮕـﺎه ﮐـﺮدن ﺑـﻪ‬ ‫ﺻﻮرت ﺧﺪاوﻧﺪ ﮐﺮﯾﻢ ﻣﺘﻠﺬذ ﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ و از ﻓﻼﮐﺖ و ﺑﺪﺑﺨﺘﯽ و ﻓﺘﻨﻪ ﮔﻤﺮاه ﮐﻨﻨـﺪﮔﺎن‬

‫ﻣﯽرﻫﺪ‪.‬‬

‫‪ -5‬اﯾﻤﺎن ﺑﻪ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﺑﺎﻋﺚ اﺻﻼح اﻋﻤﺎل و ﻗﺒﻮل ﺷﺪن آن ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬ﭼﯿﺰي ﮐﻪ ﻧﺒﻮدش‬

‫اﻋﻤﺎل را ﺑﻪ ﺻﺎﺣﺒﺶ ﺑﺮﻣﯽ ﮔﺮداﻧﺪ ﻫﺮﭼﻨﺪ زﯾﺎد و ﻣﺘﻨﻮع ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬ ‫َ​َ َ ۡ‬ ‫َ َ ۡ َ‬ ‫� ُف ۡر بٱ ۡ� َ‬ ‫�ٰ ِ� َ‬ ‫ي�ٰن َ� َق ۡد َحب َط َ� َملُ ُهۥ َو ُه َ‬ ‫ِ‬ ‫�ن ‪﴾٥‬‬ ‫ل‬ ‫ٱ‬ ‫ِن‬ ‫م‬ ‫ة‬ ‫ِر‬ ‫خ‬ ‫�‬ ‫ٱ‬ ‫�‬ ‫و‬ ‫﴿ومن ي‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ ِ‬ ‫]اﳌﺎﺋﺪة‪» .[٥ :‬ﻫﺮﮐﺲ ﺑﻪ اﯾﻤﺎن ﮐﺎﻓﺮ ﺷﻮد اﻋﻤﺎﻟﺶ ﻧﺎﺑﻮد ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و در آﺧﺮت از‬ ‫َ​َ َ​َ َ َ‬ ‫ۡ‬ ‫َ​َ ۡ َ​َ َ‬ ‫ُ‬ ‫اد ٱ�خِرة وس ٰ‬ ‫� ل َها َس ۡع َي َها َوه َو ُمؤم ‪ِٞ‬ن‬ ‫زﯾﺎﻧﻤﻨﺪان اﺳﺖ« و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ومن أر‬ ‫َ ُ ْ َ ٰٓ َ َ َ َ ۡ ُ ُ َّ ۡ ُ‬ ‫ك ٗ‬ ‫ور� ‪] ﴾١٩‬اﻹﴎاء‪» .[١٩ :‬ﻫﺮﮐﺲ آﺧﺮت را ﻣﯽﺧﻮاﻫﺪ و‬ ‫فأو��ِك �ن سعيهم مش‬ ‫ﺑﺮاي آن ﺳﻌﯽ و ﺗﻼش ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ درﺻﻮرت داﺷﺘﻦ اﯾﻤﺎن ﺳﻌﯽ و ﺗﻼﺷﺸﺎن ﻣﻮرد ﺣﻖ‬

‫ﺷﻨﺎﺳﯽ واﻗﻊ ﻣﯽﺷﻮد«‪.‬‬

‫‪ -6‬اﯾﻤﺎن ﺻﺤﯿﺢ ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺻﺎﺣﺒﺶ را ﺑﺮ ﻣﻠﺘﺰم ﺑـﻮدن ﺑـﻪ ﺣـﻖ و ﺗﺒﻌﯿـﺖ از ﻋﻠـﻢ و ﻋﻤـﻞ‬ ‫ﻣـﯽﮐﺸــﺎﻧﺪ و ﺑﻨـﺪه آﻣــﺎدﮔﯽ ﮐﺎﻣــﻞ ﺑﺪﺳـﺖ ﻣــﯽآورد ﺗــﺎ ﭘﻨـﺪ و اﻧــﺪرزﻫﺎي ﺳــﻮدﻣﻨﺪ و‬ ‫ﻋﺒﺮﺗﻬﺎي ﻣﺆﺛﺮ ﻓﺮا ﮔﯿﺮد و ﺑﺎﻋﺚ ﺳﻼﻣﺖ ﻓﻄﺮت‪ ،‬ﻫﺪف ﻧﯿﮑﻮ‪ ،‬ﻣﺒﺎدرت ﺑﻪ ﮐﺎرﻫﺎي ﺧﯿـﺮ‬ ‫و دوري از ﻣﺤﺮﻣﺎت و ﻣﻨﮑﺮات و رﺳﯿﺪن ﺑﻪ اﺧﻼق ﭘﺴﻨﺪﯾﺪه و ﺧﺼﻠﺖﻫﺎي ﮐﺮﯾﻤﺎﻧﻪ و‬

‫آداب و روشﻫﺎي ﺳﻮدﻣﻨﺪ ﮔﺮدد‪.‬‬

‫‪ -7‬اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﻨﺎﻫﮕﺎه ﻣﺆﻣﻨﺎن در ﺗﻤﺎم آﻧﭽﻪ ﺑﺮاي آنﻫﺎ از ﺑﺪي و ﻧـﺎرﺣﺘﯽ‪ ،‬اﻣﻨﯿـﺖ و‬ ‫ﺗﺮس‪ ،‬اﻃﺎﻋﺖ و ﻣﻌﺼﯿﺖ و ﻏﯿﺮ آن از اﻣﻮري ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﺎﭼﺎر ﺑﺮاي ﻫﺮﮐﺴﯽ از آﻧـﺎن ﭘـﯿﺶ‬

‫ﻓﺼﻞ اول‪ :‬ﺗﻮﺣﯿﺪ‬

‫‪119‬‬

‫ﻣﯽآﯾﺪ‪ ،‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭘﺲ در ﻫﻨﮕﺎم ﺧﻮﺷﺤﺎﻟﯽ و ﺳﺮور ﺑﻪ ﺳﻮي اﯾﻤﺎن ﺑﻪ اﷲ ﭘﻨﺎه ﻣﯽﺑـﺮد و‬

‫ﺧﺪاوﻧﺪ را ﺣﻤﺪ ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﺑﺮ آن ﺷﮑﺮ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ و ﻧﻌﻤـﺖ او را در آﻧﭽـﻪ دوﺳـﺖ دارد‬ ‫ﺑﮑﺎر ﻣﯽﺑﺮد‪ .‬در ﻫﻨﮕﺎم ﻧﺎرﺣﺘﯽ و ﺳﺨﺘﯽ ﺑﻪ ﺳـﻮي اﯾﻤـﺎن ﺑـﻪ اﷲ ﭘﻨﺎﻫﻨـﺪه ﻣـﯽﺷـﻮد و ﺑـﺎ‬

‫اﯾﻤﺎﻧﺸﺎن ﺑﻪ او ﻣﺘﻮﺳﻞ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و آﻧﭽﻪ از ﺛﻮاب و ﭘﺎداش اﺳﺖ ﺑﺮ او ﻣﺘﺮﺗﺐ ﻣﯽﮔـﺮدد‪.‬‬

‫و در ﻫﻨﮕﺎم ﺗﺮس و ﻧﺎرﺣﺘﯽ ﺑﻪ ﺳﻮي اﯾﻤﺎن ﺑﻪ اﷲ ﻣﯽروﻧـﺪ ﻗﻠﺒﺸـﺎن ﻣﻄﻤـﺌﻦ ﻣـﯽﺷـﻮد و‬

‫اﯾﻤﺎﻧﺸﺎن زﯾﺎد ﻣﯽﮔﺮدد و ﺑﺮ ﺗﻌﻈﯿﻢ ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن ﻣﻄﻤﺌﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ و در ﻫﻨﮕﺎم ﻃﺎﻋـﺖ و‬

‫ﺗﻮﻓﯿﻖ اﻧﺠﺎم اﻋﻤﺎل ﺻﺎﻟﺢ ﺑﻪ ﺳﻮي اﯾﻤﺎن ﺑﻪ اﷲ ﻣﯽروﻧـﺪ و ﺑـﻪ ﻧﻌﻤـﺖﻫـﺎي او ﺑـﺮ اﯾﺸـﺎن‬

‫اﻋﺘﺮاف ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و ﺑﺮ ﺗﮑﻤﯿﻞ ﮐﺮدن آن ﺣـﺮﯾﺺ ﻫﺴـﺘﻨﺪ و از ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺛﺒـﺎت ﺑـﺮ آن و‬

‫ﺗﻮﻓﯿﻖ ﻗﺒﻮﻟﯽ آن را ﻣﺴﺌﻠﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬و در ﻫﻨﮕﺎم اﻓﺘﺎدن در ﮔﻨـﺎه و ﻣﻌﺎﺻـﯽ ﺑـﻪ ﺳـﻮي‬

‫اﯾﻤﺎن ﺑﻪ اﷲ ﭘﻨﺎه ﻣﯽﺑﺮﻧﺪ و ﺑﻪ ﺗﻮﺑﻪ ﮐﺮدن از آن ﻣﺒﺎدرت ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و از ﺷﺮ و ﺿﺮرﻫﺎﯾﺶ‬ ‫رﻫﺎﯾﯽ ﻣﯽﯾﺎﺑﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﻣﺆﻣﻨﺎن در ﺗﻤﺎم ﺗﻐﯿﯿﺮات و ﺗﺼﺮﻓﺎﺗﺸﺎن ﺑﻪ ﺳﻮي اﯾﻤﺎن ﺑـﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ‬

‫ﯾﮑﺘﺎ ﭘﻨﺎﻫﻨﺪه ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ -8‬ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﻧﺎمﻫﺎ و ﺻﻔﺎﺗﺶ ﻣﻮﺟﺐ ﻣﺤﺒﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ در ﻗﻠﺐﻫﺎ ﻣﯽﮔـﺮدد‬

‫زﯾﺮا ﻧﺎمﻫﺎ و ﺻﻔﺎت ﺧﺪاوﻧﺪ از ﻫﺮ ﺟﻬﺖ ﮐﺎﻣﻞ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ و ﻧﻔﺲﻫﺎي ﺑﺸﺮي ﺑـﺮ دوﺳـﺖ‬

‫داﺷﺘﻦ ﻓﻀﯿﻠﺖ و ﮐﻤﺎل ﺳﺮﺷﺘﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﻟـﺬا ﻫﻨﮕـﺎﻣﯽ ﮐـﻪ ﻣﺤﺒـﺖ ﺧﺪاوﻧـﺪ در ﻗﻠـﺐﻫـﺎ‬

‫ﺗﺤﻘﻖ ﯾﺎﻓﺖ ﺟﻮارح و اﻋﻀﺎ ﺑﻪ اﻧﺠﺎم ﻋﻤﻞ ﮐﺸـﯿﺪه ﻣـﯽﺷـﻮﻧﺪ و ﺣﮑﻤﺘـﯽ ﮐـﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ‬

‫ﺑﻨﺪﮔﺎن را ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ آن ﮐﻪ ﻋﺒﺎدت اﺳﺖ‪ ،‬ﺧﻠﻖ ﻧﻤﻮد ﺗﺤﻘﻖ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪.‬‬

‫‪ -9‬ﻋﻠﻢ ﺑﻪ ﻧﺎمﻫﺎ و ﺻﻔﺎت ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎﻋﺚ ﯾﻘﯿﻦ ﭘﯿﺪا ﮐﺮدن ﺑﻪ اﯾﻨﮑـﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺑـﻪ ﺗﻨﻬـﺎﯾﯽ در‬ ‫ﻧﯿﺎزﻫﺎي ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺗﺼﺮف دارد و اﯾﻨﮑﻪ ﺑﺮاي او ﺷﺮﯾﮑﯽ ﻧﯿﺴـﺖ‪ ،‬ﻣـﯽﺷـﻮد و اﯾـﻦ ﺑﺎﻋـﺚ‬

‫ﻣﺤﻘﻖ ﺷﺪن ﺻﺪق و راﺳﺘﯽ و ﺗﻮﮐﻞ ﺑﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ در ﺑـﻪ دﺳـﺖ آوردن ﻣﺼـﺎﻟﺢ و ﻣﻨـﺎﻓﻊ‬

‫دﯾﻨﯽ و دﻧﯿﻮي ﻣﯽﮔﺮدد ﮐﻪ در آن رﺳﺘﮕﺎري و ﮐﺎﻣﯿﺎﺑﯽ ﺑﻨﺪه را ﺑﻪ دﻧﺒﺎل دارد‪ .‬ﻫـﺮﮐﺲ‬ ‫ﺑﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻮﮐﻞ ﮐﻨﺪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﯾﯽ ﺑﺮاي او ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪120‬‬

‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﭘﺮﺗﻮ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬

‫‪-10‬اﺳﺎس داﺷﺘﻦ ﻫﺮ ﻣﻌﻠﻮﻣﯽ ﺷﻤﺮدن ﻧﺎمﻫﺎي ﻧﯿﮑﻮي ﭘﺮوردﮔﺎر و ﺷﻨﺎﺧﺘﻦ آن اﺳـﺖ ﭼـﻮن‬ ‫ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﻏﯿﺮ از ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل‪ ،‬ﯾﺎ ﻣﺨﻠﻮق ﯾـﺎ اﻣـﺮ او ﻫﺴـﺘﻨﺪ ﮐـﻪ آن ﯾـﺎ ﻋﻠـﻢ ﺑـﻪ‬

‫ﺑﻮدﻧﻬﺎ ﯾﺎ اﻃﻼع از ﺷﺮﯾﻌﺖ اوﺳﺖ و ﻧﺎمﻫﺎي ﻧﯿﮑﻮ ﻣﺼـﺪر ﺧﻠـﻖ و اﻣﺮﻧـﺪ دو ﭼﯿـﺰي ﮐـﻪ‬

‫ﺑﻬﻢ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ ﻟـﺬا ﻫـﺮﮐﺲ ﻧـﺎمﻫـﺎي ﭘﺮوردﮔـﺎر را ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧـﻪ ﮐـﻪ ﺷﺎﯾﺴـﺘﻪ ﯾـﮏ‬ ‫ﻣﺨﻠﻮق اﺳﺖ ﺷﻤﺎرش ﻧﻤﺎﯾﺪ ﻫﻤﻪ ﻋﻠﻮم را ﺑﺮﺷﻤﺮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻓﺼﻞ دوم‪:‬‬

‫ﺑﻘﯿﻪ ارﮐﺎن اﯾﻤﺎن‬

‫اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﻣﻼﺋﮑﻪ‬ ‫ﻣﺒﺤﺚ اول‪ :‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﻼﺋﮑﻪ و اﯾﻨﮑﻪ ﺧﻠﻘﺘﺸﺎن از ﭼﯿﺴﺖ و داراي ﭼﻪ ﺻﻔﺎت و‬

‫ﺧﺼﻮﺻﯿﺎﺗﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﻼﺋﮑﻪ‬

‫ﻣﻼﺋﮑﻪ ﺟﻤﻊ ﻣﻠﮏ اﺳﺖ و از )اﻷﹶ ﹸﻟ ﹺ‬ ‫ﻮك( ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه و ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﭘﯿﻐﺎم و رﺳﺎﻟﺖ اﺳﺖ‪.‬‬

‫آنﻫﺎ ﻣﺨﻠﻮﻗﯽ از ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬داراي اﺟﺴﺎﻣﯽ ﻧﻮراﻧﯽ و ﻟﻄﯿﻒ ﻣـﯽﺑﺎﺷـﻨﺪ ﮐـﻪ‬

‫ﻗﺎدرﻧﺪ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺷـﮑﻞﻫـﺎ و ﺻـﻮرتﻫـﺎي ﭘـﺎك درآورﻧـﺪ‪ .‬ﺑﺴـﯿﺎر ﻗـﻮي و ﻧﯿﺮوﻣﻨـﺪ ﻫﺴـﺘﻨﺪ و‬

‫ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺳﺮﯾﻊ ﺟﺎﺑﻪ ﺟﺎ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺗﻌﺪادﺷﺎن ﺑﺴﯿﺎر زﯾﺎد اﺳﺖ و ﺟـﺰ ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺗﻌﺪادﺷـﺎن را ﮐﺴـﯽ‬

‫ﻧﻤﯽداﻧﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ آنﻫﺎ را ﺑﺮاي ﻋﺒﺎدت ﺧﻮد و اﺟﺮاي اواﻣﺮش اﻧﺘﺨﺎب ﮐـﺮد و ﺑﺮﮔﺰﯾـﺪ‪ .‬آنﻫـﺎ‬

‫در ﻫﯿﭻ ﮐﺎري ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﯽ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﻤﯽﮐﻨﻨﺪ و آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ ﺑﻪ آنﻫﺎ اﻣﺮ ﺷﺪه‪ ،‬اﻧﺠﺎم ﻣﯽدﻫﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻧﺤﻮه ﺧﻠﻘﺘﺸﺎن‪:‬‬

‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻼﺋﮑﻪ را از ﻧﻮر ﺧﻠﻖ ﻧﻤﻮد‪ .‬از ﻋﺎﺋﺸﻪك رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﮔﻔـﺖ‪ :‬رﺳـﻮل اﷲ ﺻـﻠﯽ‬ ‫ُ َ ْ َْ َ‬ ‫ُ َ ْ ُّ‬ ‫َُ ْ ُ‬ ‫ﺎن ﻣ ْﻦ َﻣﺎرج ﻣ ْ‬ ‫ـﻦ ﻧَـﺎر َو ُﺧﻠ َ‬ ‫ﻧ‬ ‫ﻦ‬ ‫ﻣ‬ ‫ﺔ‬ ‫�‬ ‫ﺋ‬ ‫ﻼ‬ ‫اﷲ ﻋﻠﯿﻪ وﺳﻠﻢ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﺧ ِﻠﻘﺖ الﻤ‬ ‫ـﻖ‬ ‫ِ‬ ‫ٍِ ِ‬ ‫ﻮر َوﺧ ِﻠﻖ اﺠﻟ َ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ٍ ِ‬ ‫ٍ‬ ‫َ‬ ‫َ َ ُ‬ ‫آد ُم ِم َّﻤﺎ ُو ِﺻﻒ ﻟ� ْﻢ« ‪» ١‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻼﺋﮑﻪ را از ﻧﻮر‪ ،‬اﺟﻨﻪ را از آﺗﺶ و آدم را از آﻧﭽـﻪ ﺑﺮاﯾﺘـﺎن‬ ‫وﺻﻒ ﻧﻤﻮده ﺧﻠﻖ ﮐﺮد«‪.‬‬

‫ﺻﻔﺎﺗﺸﺎن‪:‬‬

‫در ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ ﺻﺤﯿﺢ ﺻﻔﺎت و ﺣﻘﯿﻘﺖ آنﻫﺎ ﺑﯿﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ از آن ﺟﻤﻠﻪ‪:‬‬

‫‪ 1‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺮﻗﻢ )‪.(2996‬‬

‫‪124‬‬

‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﭘﺮﺗﻮ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬

‫َ َ ُّ َ َّ َ َ َ ُ ْ ُ ٓ ْ‬ ‫آنﻫﺎ ﺑﻪ ﻗﺪرت و ﺷﺪت وﺻﻒ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ٰٓ ﴿ :‬‬ ‫���ها ٱ�ِين ءامنوا قوا‬ ‫َ ُ‬ ‫ُ َۡ‬ ‫‪ٞ‬‬ ‫ُ ۡ َ ٗ َ ُ ُ َ َّ ُ َ ۡ َ َ ُ َ َ ۡ َ َ َ ٰٓ َ ٌ َ ‪ٞ‬‬ ‫أنف َس� ۡم َوأهل ِي�م نار� وقودها ٱ�اس وٱ� ِجارة عليها م‬ ‫��ِكة غِ�ظ ش َِداد﴾ ]اﻟﺘﺤﺮﻳﻢ‪:‬‬ ‫‪» .[٦‬اي ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آورده اﯾﺪ ﺧﻮد و ﺧﺎﻧﻮاده ﺧﻮد را از آﺗﺸﯽ ﮐﻪ ﻫﯿﺰم آن اﻧﺴﺎن و‬

‫ﺳﻨﮓ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺠﺎت دﻫﯿﺪ و ﺑﺮ آن ﻣﻼﺋﮑﻪﻫﺎﯾﯽ ﺳﺨﺖ و ﺷﺪﯾﺪ ﮔﻤﺎﺷﺘﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ« ﺧﺪاوﻧﺪ در‬ ‫وﺻﻒ ﺟﺒﺮﯾﻞ÷ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬ع َّل َم ُهۥ َشد ُ‬ ‫ِيد ٱ ۡل ُق َو ٰ‬ ‫ى ‪] ﴾٥‬اﻟﻨﺠﻢ‪» .[٥ :‬ﺻﺎﺣﺐ ﻗﺪرت ﺑﺴﯿﺎر‬ ‫َۡۡ َ‬ ‫َ‬ ‫ُ َّ‬ ‫ِ�‬ ‫ﻋﻠﻢ را ﺑﻪ او آﻣﻮﺧﺖ« و در وﺻﻒ او ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ذِي قو ٍ� عِند ذِي ٱلعر ِش مك ٖ‬

‫‪] ﴾٢٠‬اﻟﺘﻜﻮﻳﺮ‪» .[٢٠ :‬ﻣﻼﺋﮑﻪاي ﺻﺎﺣﺐ ﻗﻮت و ﻗﺪرﺗﺴﺖ‪ ،‬و ﻧﺰد ﺻﺎﺣﺐ ﻋﺮش داراي ﺟﺎه و‬ ‫ﻣﻨـﺰﻟﺖ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ«‪.‬‬

‫آنﻫﺎ از ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت و داراي اﺟﺴﺎﻣﯽ ﺑﺰرگ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬در ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ از ﻋﺎﺋﺸﻪك‬ ‫ۡ ُ​ُ‬ ‫َ​َ‬ ‫رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص در ﻣﻮرد ﻣﻌﻨﯽ اﯾﻦ ﺳﺨﻦ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﴿ َولق ۡد َر َءاهُ ب ِٱ�ف ِق‬ ‫ُۡ‬ ‫� ‪] ﴾٢٣‬اﻟﺘﻜﻮﻳﺮ‪» .[٢٣ :‬ﺑﻪ ﯾﻘﯿﻦ ﻣﺤﻤﺪص ﺟﺒﺮﯾﻞ را ﺑﻪ ﺻﻮرﺗﯽ آﺷﮑﺎر در ﺑﺎﻻﺗﺮﯾﻦ اﻓﻖ‬ ‫ٱلمب ِ ِ‬ ‫َّ َ ُ َ ْ ُ َ ْ َ َ ُ َ َ ُ َ َّ‬ ‫ُ َ َ ََْ َ َْ َ َْ‬ ‫�‬ ‫ﺎ�‬ ‫ﻫ‬ ‫�‬ ‫�‬ ‫ﺎ‬ ‫ﻬ‬ ‫ﻴ‬ ‫ﻠ‬ ‫ﻋ‬ ‫ﻖ‬ ‫ﻠ‬ ‫ﺧ‬ ‫ﻲﺘ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫دﯾﺪ« ﭘﺮﺳﯿﺪم‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ِ » :‬إ�ﻤﺎ ﻫﻮ ِﺟ ِ‬ ‫ﺮﺒ�ﻞ لﻢ أره ﻰﻠﻋ ﺻﻮرﺗِ ِﻪ اﻟ ِ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ‬ ‫ْ َ َّ َ ْ َ َ ْ ُ ُ ُ ْ َ ً ْ َّ َ َ ًّ‬ ‫ﺎدا ﻋ َﻈ ُﻢ َﺧﻠْﻘﻪ َﻣﺎ َ� ْ َ‬ ‫� َّ‬ ‫الﺴ َﻤﺎ ِء ِإﻰﻟ اﻷ ْر ِض« ‪» ١‬او ﺟﺒﺮﯾﻞ‬ ‫� رأ�ﺘﻪ ﻣﻨﻬ ِﺒﻄﺎ ِﻣﻦ الﺴﻤﺎ ِء ﺳ ِ‬ ‫ِ​ِ‬ ‫الﻤﺮ� ِ‬ ‫اﺳﺖ و ﻣﻦ ﺟﺰ دو ﺑﺎر او را ﺑﺮ ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﺧﻠﻖ ﺷﺪه‪ ،‬ﻧﺪﯾﺪم‪ .‬او را دﯾﺪم ﮐﻪ از آﺳﻤﺎن ﻓﺮود‬

‫آﻣﺪ ﮐﻪ ﺑﺰرﮔﯽ ﺧﻠﻘﺘﺶ ﺑﯿﻦ آﺳﻤﺎن و زﻣﯿﻦ را ﭘﺮ ﮐﺮده ﺑﻮد« و اﻣﺎم اﺣﻤﺪ از ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ‬ ‫ْ َ‬ ‫ُ َ َ َ ُ ُّ َ‬ ‫َ َ َ ُ ُ َّ‬ ‫ﺮﺒ�ﻞ ِﻲﻓ ﺻﻮرﺗِ ِﻪ وﻪﻟ ِﺳﺖ ِﻣﺎﺋ ِﺔ‬ ‫ﻣﺴﻌﻮدت رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬رأى رﺳﻮل ِ‬ ‫ا�ص ِﺟ ِ‬ ‫ْ‬ ‫َ َ ُ ُّ َ‬ ‫ْ َ َ ْ َ َّ ْ ُ ُ َ َ ْ ُ ُ ْ َ َ‬ ‫اﺪﻟ ِّر َواﻴﻟَﺎﻗُﻮت َﻣﺎ َّ ُ‬ ‫اﺘﻟ َﻬﺎو�ﻞ َو ُّ‬ ‫ﺎﺣ ِﻪ ِﻣ ْﻦ َّ‬ ‫ﺎح ﻞﻛ َﺟﻨ ٍ‬ ‫ا�‬ ‫ﺟﻨ ٍ‬ ‫ﺎح ِﻣﻨﻬﺎ ﻗﺪ ﺳﺪ اﻷ�ﻖ �ﺴﻘﻂ ِﻣﻦ ﺟﻨ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ﺑﻪ َﻋﻠ ٌ‬ ‫ﻴﻢ« ‪» ٢‬رﺳﻮل اﷲص ﺟﺒﺮﯾﻞ را در ﺻﻮرت ﺣﻘﯿﻘﯽ ﺧﻮدش دﯾﺪ ﮐﻪ ﺷﺸﺼﺪ ﺑﺎل داﺷﺖ و‬ ‫ِ​ِ ِ‬ ‫ﻫﺮ ﺑﺎل او اﻓﻖ را ﭘﻮﺷﺎﻧﯿﺪه ﺑﻮد و از ﺑﺎلﻫﺎﯾﺶ رﻧﮓﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن‪ ،‬ﻣﺮوارﯾﺪ و ﯾﺎﻗﻮت آﻧﭽﻪ ﮐﻪ‬

‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ آن ﻋﻠﯿﻢ اﺳﺖ ﻓﺮو ﻣﯽاﻓﺘﺎد«‪.‬‬ ‫‪ 1‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺮﻗﻢ )‪.(177‬‬

‫‪ 2‬ﻣﺴﻨﺪ اﻹﻣﺎم أﺣﻤﺪ ‪ .(294 / 6) ،(395 / 1) :‬ﻗﺎل اﻟﺤﺎﻓﻆ اﺑﻦ ﮐﺜﯿﺮ‪ :‬إﺳﻨﺎده ﺟﯿﺪ‬

‫ﻓﺼﻞ دوم‪ :‬ﺑﻘﯿﻪ ارﮐﺎن اﯾﻤﺎن‬

‫‪125‬‬

‫و اﺑﻮداود از ﺟﺎﺑﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲب رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ رﺳﻮل اﷲ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﻪ وﺳﻠﻢ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫َ‬ ‫َ َّ ْ َ َ َ ْ‬ ‫ْ َ​َ‬ ‫ُ َ َ ْ ُ َ ِّ َ َ ْ َ َ‬ ‫َّ َ َ ْ َ َ ْ ُ ُ‬ ‫ا� ِﻣﻦ‬ ‫ﺔ‬ ‫�‬ ‫ﺋ‬ ‫ﻼ‬ ‫م‬ ‫ﻦ‬ ‫ﻣ‬ ‫ﻚ‬ ‫� ﺷﺤ َﻤ ِﺔ أذﻧِـ ِﻪ ِإﻲﻟ‬ ‫ﻤﺣﻠ ِﺔ اﻟ َﻌ ْﺮ ِش ِإن ﻣﺎ �‬ ‫ِ‬ ‫»أ ِذن ِﻲﻟ أن أﺣﺪث �ﻦ مﻠ ٍ‬ ‫ِ ِ ِ‬ ‫َ َُ ْ َ‬ ‫َﺎﻋﺗِ ِﻘ ِﻪ م ِﺴ‬ ‫�ة َﺳﺒ ِﻊ ِﻣﺎﺋ ِﺔ َﺎﻋمٍ « ‪» ١‬ﺑﻪ ﻣﻦ اﺟـﺎزه داده ﺷـﺪ ﺗـﺎ در ﻣـﻮرد ﻣﻼﺋﮑـﻪاي از ﻣﻼﺋﮑـﻪﻫـﺎي‬ ‫ﺣﺎﻣﻞ ﻋﺮش ﺻﺤﺒﺖ ﮐﻨﻢ ﮐﻪ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﯿﻦ ﻧﺮﻣﻪ ﮔﻮش ﺗﺎ ﺷﺎﻧﻪاش ﻣﺴﯿﺮ ﻫﻔﺘﺼﺪ ﺳﺎل اﺳﺖ«‪.‬‬

‫از ﺟﻤﻠﻪ ﺻﻔﺎت دﯾﮕﺮ آنﻫﺎ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ آنﻫﺎ از ﻧﻈﺮ ﺧﻠﻘﺖ و اﻧﺪازه ﻣﺘﻔﺎوﺗﻨﺪ و ﺑﺮ ﯾﮏ‬

‫درﺟﻪ واﺣﺪ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻌﻀﯽ از آنﻫﺎ دو ﺑﺎل‪ ،‬ﺳﻪ ﺑﺎل‪ ،‬ﭼﻬﺎر ﺑﺎل و ﺑﻌﻀﯽ دﯾﮕﺮ از آنﻫﺎ ﺷﺸﺼﺪ‬ ‫َۡ‬ ‫ً‬ ‫ۡ َ َ ٰٓ َ‬ ‫� ۡم ُد ِ َّ�ِ فَاطِر ٱ َّ َ َ‬ ‫ﺑﺎل دارﻧﺪ‪ .‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ٱ ۡ َ‬ ‫ت َوٱ� ِ‬ ‫��ِكةِ ُر ُس�‬ ‫�ض َجاع ِ​ِل ٱلم‬ ‫لس�ٰ� ٰ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ۡ َ ۡ َ َ َ ُٓ‬ ‫ُ ْ ٓ َ ۡ َ َّ ۡ َ ٰ َ ُ َ ٰ َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ٰ‬ ‫أو ِ� أجن ِحةٖ مث� وث�ث ور� ۚع يزِ�د ِ� ٱ�ل ِق ما �شاء ۚ﴾ ]ﻓﺎﻃﺮ‪» .[١ :‬ﺣﻤﺪ و ﺳﺘﺎﯾﺶ از آن‬

‫ﺧﺪاﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ آﻓﺮﯾﺪﮔﺎر آﺳﻤﺎنﻫﺎ و زﻣﯿﻦ اﺳﺖ و ﻣﻼﺋﮑﻪ را ﭘﯿﺎم رﺳﺎن ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎن ﺑﺴﻮي‬ ‫اﻧﺒﯿﺎء ﮔﺮداﻧﯿﺪه اﺳﺖ ﻣﻼﺋﮑﻪﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ داراي ﺑﺎﻟﻬﺎي دوﮔﺎﻧﻪ و ﺳﻪ ﮔﺎﻧﻪ و ﭼﻬﺎرﮔﺎﻧﻪاﻧﺪ‪ .‬در‬

‫آﻓﺮﯾﺪن ﻫﺮﭼﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﻣﯽاﻓﺰاﯾﺪ«‪.‬‬

‫از ﺟﻤﻠﻪ ﺻﻔﺎت آنﻫﺎ زﯾﺒﺎﯾﯽ و ﺟﻤﺎل آنﻫﺎ در ﺑﺎﻻﺗﺮﯾﻦ ﺣﺪ ﺧﻮد اﺳﺖ‪ .‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ در ﺣﻖ‬ ‫ﺟﺒﺮﯾﻞ÷ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬ع َّل َم ُهۥ َشد ُ‬ ‫ى ‪ُ ٥‬ذو م َِّر� ٖ فَٱ ۡس َت َو ٰ‬ ‫ِيد ٱ ۡل ُق َو ٰ‬ ‫ى ‪] ﴾٦‬اﻟﻨﺠﻢ‪» .[٦-٥ :‬آن‬ ‫ﻣﻼﺋﮑﻪ ﺑﺴﯿﺎر ﻧﯿﺮوﻣﻨﺪ او را ﺗﻌﻠﯿﻢ داد‪ .‬داراي ﻋﻘﻞ ﻓﺮاوان‪ ،‬و رأي ﺻﺤﯿﺢ و رﺳﺎ‪ ،‬و ﻣﻨﻈﺮي‬

‫ﺧـﻮب ﮐﻪ ﺑﺨﻠﻘﺖ ﮐﺎﻣﻞ )ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﺧﺪا او را ﺑﺮ آن آﻓﺮﯾﺪه ﺑﻮد( ﺑﺮ رﺳﻮل ﺟﻠﻮه‬

‫ﮐﺮد«‪ .‬اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪) :‬ذو مﺮة‪ :‬ذو ﻣﻨﻈﺮ ﺣﺴﻦ( »ذو ﻣﺮة ﯾﻌﻨﯽ ﺻﺎﺣﺐ ﺷﮑﻞ و ﺻﻮرت‬ ‫زﯾﺒﺎ« و ﻗﺘﺎده ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪) :‬ذو ﺧﻠﻖ ﻃﻮ�ﻞ ﺣﺴﻦ( »ﺻﺎﺣﺐ ﺧﻠﻘﺘﯽ ﮐﻪ زﯾﺒﺎﯾﯽاش ﺑﺴﯿﺎر زﯾﺎد‬

‫اﺳﺖ«‪.‬‬

‫َ َ َّ َ َ ۡ َ ُ ٓ َ ۡ َ ۡ َ‬ ‫�ن ُهۥ‬ ‫و اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ از زﻧﺎﻧﯽ ﻫﻨﮕﺎم رؤﯾﺖ ﯾﻮﺳﻒ÷ ﺧﺒﺮ ﻣﯽدﻫﺪ‪﴿ :‬فلما ر��نهۥ أ�‬ ‫َ َ َّ ۡ َ َ ۡ َ ُ َّ َ ُ ۡ َ َ ٰ َ َّ َ َ ٰ َ َ َ ً ۡ َ ٰ َ ٓ َّ َ َ ‪ٞ‬‬ ‫ك َكر ‪ٞ‬‬ ‫و�طعن �يدِ�هن وقلن �ش ِ�ِ ما �ذا ��ا إِن �ذا إِ� مل‬ ‫�م ‪] ﴾٣١‬ﻳﻮﺳﻒ‪.[٣١ :‬‬ ‫ِ‬

‫»ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ او را دﯾﺪﻧﺪ وي را ﺑﺲ ﺷﮕﺮف ﯾﺎﻓﺘﻨﺪ و دﺳﺘﻬﺎي ﺧﻮد را ﺑﺮﯾﺪﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﻨﺰه‬ ‫‪ 1‬ﺳﻨﻦ أﺑﯽ داود ‪ ،(96 / 5) :‬ﺑﺮﻗﻢ )‪ .(4727‬ﻗﺎل اﻟﻬﯿﺜﻤﯽ ﻓﯽ اﻟﻤﺠﻤﻊ ‪ :‬رﺟﺎﻟﻪ رﺟﺎل اﻟﺼﺤﯿﺢ‪.‬‬

‫‪126‬‬

‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﭘﺮﺗﻮ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬

‫اﺳﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺑﺸﺮ ﻧﯿﺴﺖ اﯾﻦ ﺟﺰ ﻣﻼﺋﮑﻪاي ﺑﺰرﮔﻮار ﭼﯿﺰ دﯾﮕﺮي ﻧﯿﺴﺖ«‪ .‬و آنﻫﺎ اﯾﻦ را‬ ‫ﮔﻔﺘﻨﺪ زﯾﺮا ﻧﺰد ﻣﺮدم ﻣﻼﺋﮑﻪ ﺑﺎ ﺟﻤﺎل زﯾﺒﺎ و ﺧﯿﺮه ﮐﻨﻨﺪه وﺻﻒ ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬

‫و از ﺻﻔﺎت دﯾﮕﺮ آنﻫﺎ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ آنﻫﺎ ﺑﺰرﮔﻮار و واﻻ ﻣﻘﺎم ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬بِ�يۡدِي َسف َر� ٖ ‪ ١٥‬ك َِرا� بَ َر َر� ٖ ‪] ﴾١٦‬ﻋﺒﺲ‪» .[١٦-١٥ :‬ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻼﺋﮑﻪﻫﺎﯾﯽ‬ ‫َ ٗ َ‬ ‫َّ َ َ ُ َ َ‬ ‫�ٰتب َ‬ ‫�ٰفظ َ‬ ‫�‬ ‫� ‪ ١٠‬كِراما‬ ‫ﺑﺰرﮔﻮار و ﻧﯿﮑﻮﮐﺎر و واﻻ ﻣﻘﺎم« و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪�﴿ :‬ن عل ۡي� ۡم ل ِ ِ‬ ‫ِ​ِ‬

‫‪] ﴾١١‬اﻹﻧﻔﻄﺎر‪» .[١١-١٠ :‬اﻟﺒﺘﻪ و ﯾﻘﯿﻨ ًﺎ ﻧﮕﻬﺒﺎنﻫﺎﯾﯽ ﺑﺮاي ﻣﺮاﻗﺒﺖ اﺣﻮال و اﻋﻤﺎل ﺷﻤﺎ ﻣﺄﻣﻮرﻧﺪ‪،‬‬

‫ﻣﻼﺋﮑﻪﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺰرﮔﻮارﻧﺪ و اﻋﻤﺎل ﺑﻨﺪﮔﺎن را ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﻨﺪ«‪.‬‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ‬ ‫از ﺟﻤﻠﻪ ﺻﻔﺎت آنﻫﺎ ﺣﯿﺎ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج در ﺣﻖ ﻋﺜﻤﺎنت ﻣـﯽﻓﺮﻣﺎﯾـﺪ‪» :‬أﻻ أﺳـﺘَ ِﻲﺤ‬ ‫ُْ ْ َ‬ ‫َُ‬ ‫َ‬ ‫ِﻣ ْﻦ َر ُﺟ ٍﻞ � ْﺴﺘَ ِﻲﺤ ِﻣﻨﻪ ال َﻤﻼﺋِ�ﺔ« ‪» ١‬آﯾﺎ از ﻣﺮدي ﮐﻪ ﻣﻼﺋﮑﻪ از او ﺷﺮم ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺷﺮم ﻧﮑﻨﻢ«‪.‬‬ ‫از ﺟﻤﻠﻪ ﺻﻔﺎت دﯾﮕﺮ آنﻫﺎ ﻋﻠﻢ اﺳﺖ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ در ﺧﻄﺎﺑﺶ ﺑﻪ ﻣﻼﺋﮑﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬قَ َال إ ِ ِّ ٓ‬ ‫�‬ ‫َ ۡ َ‬ ‫َ َ َ َ‬ ‫أعل ُم َما � � ۡعل ُمون ‪] ﴾٣٠‬اﻟﺒﻘﺮة‪» .[٣٠ :‬ﻣﻦ ﭼﯿﺰي ﻣﯽداﻧﻢ ﮐﻪ ﺷﻤﺎ ﻧﻤﯽداﻧﯿﺪ«‪ .‬اﷲ ﻋﺰوﺟﻞ‬

‫ﺑﺮاي ﻣﻼﺋﮑﻪ ﻋﻠﻢ را ﺛﺎﺑﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﺑﺮاي ﺧﻮدش ﻋﻠﻤﯽ را ﺛﺎﺑﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ آنﻫﺎ ﻧﻤﯽداﻧﻨﺪ‪ .‬و‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ در ﺣﻖ ﺟﺒﺮﯾﻞ÷ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬ع َّل َم ُهۥ َشد ُ‬ ‫ِيد ٱ ۡل ُق َو ٰ‬ ‫ى ‪] ﴾٥‬اﻟﻨﺠﻢ‪» .[٥ :‬ﺻﺎﺣﺐ‬ ‫ً‬ ‫ﻗﺪرت ﺑﺴﯿﺎر او را ﺗﻌﻠﯿﻢ داد« ﻃﺒﺮي ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪) :‬ﻋﻠﻢ �ﻤﺪا ﺻ� اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ ﻫﺬا اﻟﻘﺮآن‬

‫ﺟﺮﺒ�ﻞ ﻋﻠﻴﻪ الﺴﻼم( »ﺟﺒﺮﯾﻞ÷ اﯾﻦ ﻗﺮآن را ﺑﻪ ﻣﺤﻤﺪص ﯾﺎد داد«‪ .‬و اﯾﻦ ﻣﺘﻀﻤﻦ وﺻﻒ‬

‫ﺟﺒﺮﯾﻞ ﺑﻪ ﻋﻠﻢ و ﺗﻌﻠﯿﻢ دادن آن اﺳﺖ‪.‬‬

‫و ﭼﯿﺰﻫﺎي دﯾﮕﺮي در ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ از ﺻﻔﺎت ﺑﺰرگ و اﺧﻼق ﮐﺮﯾﻤﻪ آنﻫـﺎ ﺛﺎﺑـﺖ اﺳـﺖ‬

‫ﮐﻪ ﺑﺮ ﺑﻠﻨﺪي ﺷﺄن و ﻣﻨﺰﻟﺖ آنﻫﺎ دﻻﻟﺖ دارد‪.‬‬

‫‪ 1‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺮﻗﻢ )‪.(2401‬‬

‫ﻓﺼﻞ دوم‪ :‬ﺑﻘﯿﻪ ارﮐﺎن اﯾﻤﺎن‬

‫‪127‬‬

‫ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت و وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي آنﻫﺎ‬

‫ﺑﺮاي ﻣﻼﺋﮑﻪ وﯾﮋﮔﯽﻫﺎ و ﺻﻔﺎﺗﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ آنﻫـﺎ اﺧﺘﺼـﺎص داده و ﺑـﺪان وﺳـﯿﻠﻪ‬

‫آنﻫﺎ را از ﺟﻦ و اﻧﺲ و ﺳﺎﯾﺮ ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت ﻣﺘﻤﺎﯾﺰ ﮔﺮداﻧﯿﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ از آن ﺟﻤﻠﻪ‪:‬‬

‫ﺟﺎﯾﮕﺎه آنﻫﺎ در آﺳﻤﺎن اﺳﺖ و ﺑﺮاي اﺟﺮاي اواﻣﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ در ﺣﻖ ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت ﺑﻪ زﻣﯿﻦ ﻓﺮود‬ ‫َُُّ‬ ‫�ل‬ ‫ﻣﯽآﯾﻨﺪ و اﯾﻦ ﺣﮑﺎﯾﺖ از ﺑﻠﻨﺪي ﺟﺎﯾﮕﺎه و ﻣﻘﺎم آنﻫﺎ دارد‪ .‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ِ �﴿ :‬‬ ‫َ‬ ‫َ ٓ‬ ‫ۡ َ َ ٰٓ َ َ‬ ‫وح م ِۡن أ ۡمره ِۦ َ َ ٰ‬ ‫��ِكة ب ِٱ ُّلر ِ‬ ‫ٱلم‬ ‫� َمن �َشا ُء م ِۡن ع َِبادِه ِۦٓ﴾ ]اﻟﻨﺤﻞ‪» .[٢ :‬ﺧﺪا ﻣﻼﺋﮑﻪ را ﺑﺎ روح‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎن ﺧﻮد ﺑﺮ ﻫﺮ ﮐﺲ از ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ ﮐﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﻓﺮود ﻣﯽﻓﺮﺳﺘﺪ« و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬وت َرى‬ ‫ۡ َ َ ٰٓ َ َ َ ّ َ ۡ َ ۡ ۡ َ ۡ ُ َ ّ ُ َ‬ ‫حون ِ�َ ۡم ِد َر ّ� ِ ِه ۡ ۚم﴾ ]اﻟﺰﻣﺮ‪» .[٧٥ :‬و ﻣﻼﺋﮑﻪ را ﻣﯽﺑﯿﻨﯽ‬ ‫ٱلم��ِكة حآف ِ� مِن حو ِل ٱلعر ِش �سب ِ‬

‫ﮐﻪ ﭘﯿﺮاﻣﻮن ﻋﺮش ﺑﻪ ﺳﺘﺎﯾﺶ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺑﻪ ﺗﺴﺒﯿﺢ ﻣﺸﻐﻮﻟﻨﺪ«‪.‬‬

‫َ‬ ‫َ َ‬ ‫از اﺑﻮﻫﺮﯾﺮهت رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ رﺳﻮل اﷲ ﺻـﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿـﻪ وﺳـﻠﻢ ﻓﺮﻣﻮدﻧـﺪ‪�» :‬ﺘَ َﻌـﺎ�ﺒُﻮن‬ ‫َ ٌ َّ َ َ َ ْ َ ُ َ‬ ‫َْ ْ‬ ‫َ‬ ‫� ٌﺔ ﺑﺎلﻠَّﻴْﻞ َو َ‬ ‫ُ ْ َ‬ ‫ﻮن ﻲﻓ َ‬ ‫ﺠﺮ َو َﺻﻼة اﻟْ َﻌ ْﺮﺼـ‪َّ ،‬‬ ‫ﺛـﻢ‬ ‫ﻔ‬ ‫اﻟ‬ ‫ة‬ ‫ﻼ‬ ‫ﺻ‬ ‫ﻌ‬ ‫ﻤ‬ ‫ﺘ‬ ‫�‬ ‫و‬ ‫‪،‬‬ ‫ﺎر‬ ‫ﻬ‬ ‫ﺎﻨﻟ‬ ‫ﺑ‬ ‫ﺔ‬ ‫�‬ ‫ﺋ‬ ‫ﻼ‬ ‫م‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ�ﻴ�ﻢ مﻼﺋِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ َ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ََْ َ ْ‬ ‫ُ َْ‬ ‫ُ َ َُ‬ ‫َ ْ ُ ُ َّ َ ُ‬ ‫َ ُ ُ َ َ َْ ُ‬ ‫ﻳﻦ ﺑَﺎﺗﻮا ِ�ﻴ� ْﻢ‪ ،‬ﻓيَ ْﺴﺄل ُﻬ ْﻢ َوﻫ َﻮ أﻋﻠ ُﻢ ﺑِ ِﻬ ْﻢ‪ :‬ﻛﻴﻒ ﺗ َﺮ�ﺘُ ْﻢ ِﻋﺒَﺎ ِدي؟ �ﻴَﻘﻮلﻮن‪ :‬ﺗ َﺮ�ﻨـﺎﻫ ْﻢ‬ ‫اﺬﻟ‬ ‫�ﻌﺮج ِ‬ ‫َ‬ ‫ُّ‬ ‫ُّ‬ ‫َ‬ ‫َ ََْ ُ ُ‬ ‫ُ‬ ‫َوﻫ ْﻢ ﻳُ َﺼﻠﻮن‪َ ،‬وأﺗيﻨﺎﻫ ْﻢ َوﻫ ْﻢ ﻳُ َﺼﻠﻮن« ‪» ١‬ﻣﻼﺋﮑﻪﻫﺎﯾﯽ در ﺷﺐ و ﻣﻼﺋﮑﻪﻫـﺎﯾﯽ دﯾﮕـﺮ در روز ﺑـﻪ‬ ‫دﻧﺒﺎل ﻫﻢ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ وارد ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬و در ﻫﻨﮕﺎم ﻧﻤﺎز ﺻﺒﺢ و ﻋﺼﺮ‪ ،‬ﺑﺎ ﻫﻢ ﺟﻤـﻊ ﻣـﯽﺷـﻮﻧﺪ‪ .‬ﺳـﭙﺲ‪،‬‬

‫دﺳﺘﻪاي ﮐﻪ ﺷﺐ را ﻧﺰد ﺷﻤﺎ ﺳﭙﺮي ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺴﻮي ﻋـﺮش اﻟﻬـﯽ ﻣـﯽروﻧـﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧـﺪ ﻣﺘﻌـﺎل ﺑـﺎ‬

‫وﺟﻮدي ﮐﻪ ﺣﺎل ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ را ﺑﻬﺘﺮ ﻣﯽداﻧﺪ‪ ،‬از آﻧﺎن ﻣﯽﭘﺮﺳـﺪ‪ :‬ﺑﻨـﺪﮔﺎن ﻣـﺮا در ﭼـﻪ ﺣـﺎﻟﯽ رﻫـﺎ‬

‫ﮐﺮدﯾﺪ؟ در ﺟﻮاب ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﭘﺮوردﮔﺎرا! ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﻧﺰد آﻧﺎن رﻓﺘﯿﻢ و زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ از آنﻫﺎ ﺟﺪا‬ ‫ﺷﺪﯾﻢ‪ ،‬ﻣﺸﻐﻮل ﻧﻤﺎز ﺧﻮاﻧﺪن و ﻋﺒﺎدت ﺑﻮدﻧﺪ«‪ .‬ﻧﺼﻮص در اﯾﻦ ﺑﺎره ﺑﺴﯿﺎر اﺳﺖ و ﮔﻨﺠﺎﻧﺪن ﻫﻤﻪ‬ ‫آنﻫﺎ در اﯾﻨﺠﺎ ﻣﺸﮑﻞ اﺳﺖ‪.‬‬

‫از ﺟﻤﻠﻪ وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي آﻧﺎن اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺆﻧﺚ وﺻﻒ ﻧﻤﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ آن را ﺑﺮ‬ ‫ْ َ َۡ‬ ‫َ ً َ​َ‬ ‫َ َ َ ُ ْ ۡ َ َ ٰٓ َ َ َّ َ ُ‬ ‫ِين ه ۡم ع َِ�ٰ ُد ٱ َّلر� إِ�ٰثا ۚ أش ِه ُدوا خلق ُه ۡ ۚم‬ ‫ﮐﺎﻓﺮان اﻧﮑﺎر ﻣﯽﮐﻨﺪ‪﴿ :‬وجعلوا ٱلم��ِكة ٱ�‬ ‫‪ 1‬ﺻﺤﯿﺢ اﻟﺒﺨﺎري ﺑﺮﻗﻢ )‪ (555‬وﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺮﻗﻢ )‪.(632‬‬

‫‪128‬‬

‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﭘﺮﺗﻮ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬

‫َ ُ ۡ َ ُ َ َٰ َ ُ ُ ۡ َ ُ ۡ َ ُ َ‬ ‫ستكتب ش�د�هم و� ٔ‬ ‫�لون ‪] ﴾١٩‬اﻟﺰﺧﺮف‪» .[١٩ :‬و ﻣﻼﺋﮑﻪ را ﮐﻪ ﺑﻨﺪﮔﺎن رﺣﻤﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ‬

‫ﻣﺆﻧﺚ ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﻨﺪ‪ .‬آﯾﺎ در ﺧﻠﻘﺖ آنﻫﺎ ﺣﻀﻮر داﺷﺘﻨﺪ؟ ﮔﻮاﻫﯽ آنﻫﺎ ﺑﺰودي ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‬ ‫َ َ ُ َ ُّ َ ۡ َ َ ٰٓ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َّ َّ َ َ ۡ‬ ‫ِين � يُؤم ُِنون ب ِٱ�خِرة ِ ليسمون ٱلم‬ ‫��ِكة‬ ‫و از اﯾﺸﺎن ﭘﺮﺳﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد« و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬إِن ٱ�‬ ‫َۡ َ​َ ُۡ َ‬ ‫ٰ‬ ‫﴾‬ ‫‪٢٧‬‬ ‫ن�‬ ‫�س ِمية ٱ�‬ ‫]اﻟﻨﺠﻢ‪» .[٢٧ :‬ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ روز آﺧﺮت اﯾﻤﺎن ﻧﺪارﻧﺪ ﻣﻼﺋﮑﻪ را در‬ ‫ﻧﺎﻣﮕﺬاري ﻣﺆﻧﺚ ﻧﺎم ﻣﯽﻧﻬﻨﺪ«‪.‬‬

‫از ﺟﻤﻠﻪ وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي آﻧﺎن اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻫﯿﭻ ﮐﺎري ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﯽ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﻤﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬و ﻫﯿﭻ‬

‫ﮔﻨﺎﻫﯽ ﺑﻪ دﻟﺸﺎن ﺧﻄﻮر ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ ﺑﻠﮑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ آنﻫﺎ را ﺑﺮ ﻃﺎﻋﺖ ﺧﻮد و اﺟﺮاي اواﻣﺮش آﻓﺮﯾﺪ‬ ‫َّ َ ۡ ُ َ َّ َ َ ٓ َ َ َ ُ ۡ َ َ ۡ َ ُ َ َ ُ ۡ َ ُ َ‬ ‫ﮐﻤﺎ اﯾﻨﮑﻪ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪� �﴿ :‬عصون ٱ� ما أمرهم و�فعلون ما يؤمرون ‪﴾٦‬‬ ‫]اﻟﺘﺤﺮﻳﻢ‪» .[٦ :‬آﻧﺎن از دﺳﺘﻮرات ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﺮﭘﯿﭽﯽ ﻧﻤﯽﮐﻨﻨﺪ و ﺑﻪ دﺳﺘﻮرات او ﻋﻤﻞ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ«‬ ‫ُ َ‬ ‫َ‬ ‫َۡ‬ ‫ُ َ‬ ‫ُ َ‬ ‫و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ۡ َ � �﴿ :‬سبِقون ُهۥ ب ِٱلق ۡو ِل َوهم بِأ ۡم ِره ِۦ َ� ۡع َملون ‪] ﴾٢٧‬اﻷﻧﺒﻴﺎء‪» .[٢٧ :‬ﻫﻤﯿﺸﻪ‬ ‫ﮔﻔﺘﺎر اﯾﺸﺎن ﺑﻌﺪ از ﮔﻔﺘﺎر ﺧﺪاﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻤﯿﺸﻪ ﻣﻄﯿﻊ ﻓﺮﻣﺎن ﺧﺪاي ﺧﻮد ﻫﺴﺘﻨﺪ«‪.‬‬

‫از ﺟﻤﻠﻪ وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي دﯾﮕﺮ آنﻫﺎ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ از ﻋﺒﺎدت ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﺴﺖ و ﺧﺴﺘﻪ ﻧﻤﯽﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫َُ ّ ُ َ‬ ‫َ​َ َۡ َ ۡ ُ َ‬ ‫َُ َ َۡ َ ۡ ُ َ َ ۡ َ َ‬ ‫َ​َ ۡ‬ ‫حون‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ومن عِندهۥ � �ستك ِ�ون �ن عِبادتِهِۦ و� �ستح ِ�ون ‪� ١٩‬سب ِ‬ ‫َّ ۡ َ َ َّ َ َ َ َ ۡ ُ ُ َ‬ ‫�ون ‪] ﴾٢٠‬اﻷﻧﺒﻴﺎء‪» .[٢٠-١٩ :‬و ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻧﺰد اوﯾﻨﺪ از ﻋﺒﺎدت ﺗﮑﺒﺮ‬ ‫ٱ�ل وٱ�هار � �ف‬ ‫ﻧﻤﯽورزﻧﺪ ﺷﺒﺎﻧﻪ روز ﺑﯽآﻧﮑﻪ ﺳﺴﺘﯽ ورزﻧﺪ ﺗﺴﺒﯿﺢ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ« و در آﯾﻪ دﯾﮕﺮي‬ ‫ۡ َ ۡ‬ ‫َ‬ ‫َ َ ّ َ ُ َ ّ ُ َ َ ُ َّ ۡ َ َّ َ َ ُ ۡ َ َ ۡ َ َ‬ ‫كَُ‬ ‫�وا ْ َفٱ َّ� َ‬ ‫� ُمون۩‬ ‫ِين عِند ر�ِك �سبِحون �ۥ ب ِٱ� ِل وٱ�هارِ وهم � � ٔ‬ ‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬فإ ِ ِن ٱست‬

‫‪] ﴾٣٨‬ﻓﺼﻠﺖ‪» .[٣٨ :‬اﮔﺮ آنﻫﺎ ﺗﮑﺒﺮ ورزﯾﺪﻧﺪ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ در ﭘﯿﺸﮕﺎه ﭘﺮوردﮔﺎر ﺗﻮ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺷﺒﺎﻧﻪ‬ ‫روز او را ﺗﺴﺒﯿﺢ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ و ﺧﺴﺘﻪ ﻧﻤﯽﺷﻮﻧﺪ«‪.‬‬

‫اﯾﻦﻫﺎ ﺑﻌﻀﯽ از ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت ﻣﻼﺋﮑﻪ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ آنﻫـﺎ اﺧﺘﺼـﺎص داده اﺳـﺖ‪ .‬و‬

‫در ﯾﮏ ﺟﻤﻠﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﻣﻼﺋﮑﻪ از ﺟﻨﺲ دﯾﮕﺮي ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﺻﻞ ﺧﻠﻘﺖ و ﺑﻮﺟﻮد آﻣﺪﻧﺸﺎن ﺑـﺎ ﺟـﻦ و‬

‫اﻧﺲ ﻓﺮق ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﮐﻤﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﻫﺮ ﯾﮏ از اﻧﺴﺎنﻫﺎ و اﺟﻨﻪ ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت ﻣﺨﺼﻮص ﺑﻪ ﺧـﻮد دارﻧـﺪ‬

‫ﮐﻪ ﻫﺮﮐﺪام از آنﻫﺎ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ آن از دﯾﮕﺮي ﺗﻤﯿﯿﺰ داده ﻣﯽﺷﻮد و اﷲ اﻋﻠﻢ‪.‬‬

‫ﻓﺼﻞ دوم‪ :‬ﺑﻘﯿﻪ ارﮐﺎن اﯾﻤﺎن‬

‫‪129‬‬

‫ﻣﺒﺤﺚ دوم‪ :‬ﺟﺎﯾﮕﺎه اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﻣﻼﺋﮑﻪ‪ ،‬ﮐﯿﻔﯿﺖ و دﻻﯾﻞ آن‬

‫ﻣﻨﺰﻟﺖ اﯾﻤﺎن ﺑﻪ آنﻫﺎ‪:‬‬

‫اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﻣﻼﺋﮑﻪ ﯾﮑﯽ از ارﮐﺎن اﯾﻤﺎن در دﯾﻦ اﺳـﻼم ﻣـﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬و اﯾﻤـﺎن ﺟـﺰ ﺑـﻪ وﺳـﯿﻠﻪ آن‬

‫ﻣﺘﺤﻘﻖ ﻧﻤﯽﮔﺮدد و ﺧﺪاوﻧﺪ در ﮐﺘﺎﺑﺶ ﺑﺮ آن ﺗﺼﺮﯾﺢ ﮐﺮده و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج در ﺳـﻨﺘﺶ از آن ﺧﺒـﺮ‬

‫داده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ُ‬ ‫َ َ َ َّ ُ ُ َ ٓ َ َ‬ ‫َّ ّ َ ۡ ُ ۡ ُ َ ُ ٌّ‬ ‫َّ‬ ‫ون � َء َام َن ب ِٱ�ِ‬ ‫نزل إ ِ ۡ�هِ مِن ر�ِهِۦ وٱلمؤمِن ۚ‬ ‫اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ءامن ٱلرسول بِما أ ِ‬ ‫ُ‬ ‫َ َ َ ٰٓ َ‬ ‫وم‬ ‫��ِكتِهِۦ َو� ُتبِهِۦ َو ُر ُسلِهِۦ﴾ ]اﻟﺒﻘﺮة‪» .[٢٨٥ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ و ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﺳﻮي او از ﺟﺎﻧﺐ‬ ‫ﭘﺮوردﮔﺎر ﻧﺎزل ﺷﺪه اﯾﻤﺎن دارﻧﺪ و ﻫﻤﮕﯽ ﺑﻪ اﷲ‪ ،‬ﻣﻼﺋﮑﻪ‪ ،‬ﮐﺘﺎبﻫﺎ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان اﯾﻤﺎن دارﻧﺪ«‪.‬‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﺒﺮ داده ﮐﻪ اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﻣﻼﺋﮑﻪ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺑﻘﯿﻪ ارﮐﺎن اﯾﻤﺎن ﮐﻪ ﺑﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮش ﻧﺎزل ﮐﺮده ﺑﺮ‬

‫او و اﻣﺘﺶ واﺟﺐ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و آنﻫﺎ ﺑﺎﯾﺪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮدار ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬ ‫َ َۡ ۡ‬ ‫َّ ۡ َ ۡ َّ َ ُ َ ُّ ْ ُ ُ َ ُ ۡ َ َ ۡ َ ۡ‬ ‫ب‬ ‫ر‬ ‫غ‬ ‫م‬ ‫ل‬ ‫ٱ‬ ‫و‬ ‫ق‬ ‫�‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫و در آﯾﻪ دﯾﮕﺮي ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪۞﴿ :‬ليس ٱل ِ� أن تولوا وجوه�م ق ِبل ٱلم ِ‬ ‫َّ ۡ‬ ‫َ‬ ‫ّ‬ ‫َ ۡ َ َ ٰٓ َ َ ۡ َ‬ ‫� َّن ٱ ۡل َّ‬ ‫� َم ۡن َء َام َن ب ِٱ�ِ َوٱ�َ ۡو ِم ٱ�خ ِ​ِر وٱلم‬ ‫ب َوٱ�َّب ِ ِ�ۧ َن﴾ ]اﻟﺒﻘﺮة‪.[١٧٧ :‬‬ ‫َو� ٰ ِ‬ ‫ِ‬ ‫��ِكةِ وٱلكِ�ٰ ِ‬

‫»ﻧﯿﮑﯽ اﯾﻦ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ روي ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﺸﺮق و ﻣﻐﺮب ﮐﻨﯿﺪ ﺑﻠﮑﻪ ﻧﯿﮑﯽ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ‬

‫اﷲ‪ ،‬روز آﺧﺮت‪ ،‬ﻣﻼﺋﮑﻪ‪ ،‬ﮐﺘﺎبﻫﺎ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان اﯾﻤﺎن داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﺪ‪ «.‬اﯾﻤﺎن ﺑﻪ اﯾﻦ ﺧﺼﺎﺋﻞ را ﻧﯿﮑﯽ‬

‫ﻧﺎم ﻧﻬﺎده اﺳﺖ و ‪ -‬ﻧﯿﮑﯽ اﺳﻤﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﺗﻤﺎم ﺧﯿﺮﻫﺎ ﺑﮑﺎر ﻣﯽرود‪ -‬و اﯾﻦ ﭼﯿﺰﻫﺎي ذﮐﺮ‬ ‫ﺷﺪه اﺻﻮل و ﺷﺎﻟﻮده اﻋﻤﺎل ﺻﺎﻟﺢ و ارﮐﺎن اﯾﻤﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ از آن ﺳﺎﯾﺮ ﺷﻌﺐ ﺟﺪا ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻫﻤﭽﻨﺎﻧﮑﻪ اﷲ ﻋﺰوﺟﻞ ﺧﺒﺮ داده ﻫﺮﮐﺲ ﺑﻪ آن ارﮐﺎن ﮐﺎﻓﺮ ﺷﻮد ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﮐﻔﺮ ورزﯾﺪه‬ ‫ۡ‬ ‫ُ‬ ‫َ َ َ ۡ ُ ۡ َّ َ َ َ ٰٓ َ‬ ‫َ َ َ َّ‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ومن ي�فر ب ِٱ�ِ وم‬ ‫��ِكتِهِۦ َو� ُتبِهِۦ َو ُر ُسلِهِۦ َوٱ�َ ۡو ِم ٱ�خ ِ​ِر �ق ۡد ضل‬ ‫َض َ� ٰ َ ۢ� بَع ً‬ ‫يدا ‪] ﴾١٣٦‬اﻟﻨﺴﺎء‪» .[١٣٦ :‬و ﻫﺮﮐﺲ ﺑﻪ اﷲ‪ ،‬ﻣﻼﺋﮑﻪ‪ ،‬ﮐﺘﺎبﻫﺎ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان و روز آﺧﺮت‬ ‫ِ‬

‫ﮐﺎﻓﺮ ﺷﻮد در ﮔﻤﺮاﻫﯽ ﺑﺴﯿﺎر دوري اﻓﺘﺎده اﺳﺖ‪ «.‬ﮐﻔﺮ را ﺑﺮ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ اﯾﻦ ارﮐﺎن را اﻧﮑﺎر ﮐﻨﺪ‬

‫اﻃﻼق ﻣﯽﮐﻨﺪ و آنﻫﺎ را ﺑﻪ ﮔﻤﺮاﻫﯽ ﺑﺴﯿﺎر دوري وﺻﻒ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬اﯾﻦ دﻟﯿﻞ اﺳﺖ ﺑﺮ اﯾﻨﮑﻪ‬

‫‪130‬‬

‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﭘﺮﺗﻮ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬

‫اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﻣﻼﺋﮑﻪ رﮐﻦ ﻋﻈﯿﻤﯽ از ارﮐﺎن اﯾﻤﺎن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﻫﺮﮐﺲ آن را ﺗﺮك ﮐﻨﺪ از اﻣﺖ‬

‫اﺳﻼم ﺧﺎرج ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬

‫ﺳــﻨﺖ ﻧﯿــﺰ ﺑــﺮ آن دﻻﻟــﺖ دارد‪ .‬در ﺣــﺪﯾﺜﯽ ﮐــﻪ اﻣــﺎم ﻣﺴــﻠﻢ در ﺻــﺤﯿﺤﺶ از ﻋﻤــﺮ ﺑــﻦ‬ ‫َْ‬ ‫ﺧﻄﺎبت ﮐﻪ ﻣﺸﻬﻮر ﺑﻪ ﺣﺪﯾﺚ ﺟﺒﺮﯾﻞ اﺳﺖ‪ ،‬آﻣﺪه ﮐﻪ رﺳـﻮل اﷲص ﻣـﯽﻓﺮﻣﺎﯾـﺪ‪» :‬ﺑَيﻨ َﻤـﺎ‬ ‫ِّ َ‬ ‫َ�ْ ُﻦ ﻋﻨْ َﺪ َر ُﺳﻮل َّ َ َّ َّ ُ َ َ ْ َ َّ َ َ َ ْ ْ َ َ َ َ ْ َ ُ ٌ َ ُ َ َ‬ ‫ـﺎب‬ ‫ا� ﺻ� ا� ﻋﻠﻴ ِﻪ َوﺳﻠ َﻢ ذات ﻳﻮمٍ ِإذ َﻃﻠﻊ ﻋﻠﻴﻨﺎ َرﺟﻞ ﺷ ِﺪﻳﺪ �ﻴ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ﺎض اﺜﻟﻴ ِ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َﺷﺪ ُ‬ ‫الﺸ َﻌﺮ َﻻ ﻳُ َﺮى َﻋﻠَﻴْﻪ أﺛَ ُﺮ َّ‬ ‫الﺴ َﻔﺮ َو َﻻ َ� ْﻌﺮﻓُ ُﻪ ِﻣ َّﻨﺎ أ َﺣ ٌﺪ َﺣ َّﻰﺘ َﺟﻠَ َ‬ ‫ﻳﺪ َﺳ َ‬ ‫ـﺲ إ َﻰﻟ َّ‬ ‫اﻨﻟ ِّ‬ ‫ـﻲﺒ َﺻـ�‬ ‫د‬ ‫ا‬ ‫ﻮ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ُ َ َ ْ َ َ َ َ َ َّ ْ َ َ َ َ ْ َ َ َ َ ُ َ َّ ُ ْ‬ ‫َّ ُ َ َ ْ َ َ َّ َ َ ْ َ َ ُ َ َ ْ‬ ‫ﺧ ْ‬ ‫ـﺮﺒ ِ�‬ ‫ا� ﻋﻠﻴ ِﻪ وﺳﻠﻢ ﻓﺄﺳﻨﺪ رﻛﺒتﻴ ِﻪ ِإﻰﻟ رﻛﺒتﻴ ِﻪ ووﺿﻊ ﻛﻔﻴ ِﻪ ﻰﻠﻋ ﻓ ِﺨﺬﻳ ِﻪ وﻗـﺎل ﻳـﺎ �ﻤـﺪ أ ِ‬ ‫َ ْ ْ ْ َ َ َ َ َ ُ ُ َّ َ َّ َّ ُ َ َ ْ َ َ َّ َ ْ ْ َ ُ َ ْ َ ْ َ َ َ ْ َ َ َ َّ َّ ُ َ َّ‬ ‫ا� َوأن‬ ‫اﻹﺳـﻼم أن �ﺸـﻬﺪ أن ﻻ ِإﻪﻟ ِإﻻ‬ ‫اﻹﺳﻼمِ �ﻘﺎل رﺳﻮل ِ‬ ‫�ﻦ ِ‬ ‫ا� ﺻ� ا� ﻋﻠﻴ ِﻪ وﺳﻠﻢ ِ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َّ َ َّ َّ ُ َ ْ َ َ َ َ ُ َ َّ َ َ ُ ْ َ َّ َ َ َ َ ُ َ َ َ َ َ‬ ‫ُ َ َّ ً َ ُ‬ ‫ـﺎن َوﺤﺗُ َّ‬ ‫ا� ﺻ� ا� ﻋﻠﻴ ِﻪ وﺳﻠﻢ وﺗ ِﻘﻴﻢ الﺼﻼة وﺗﺆ ِ� الـﺰﺎﻛة وﺗﺼـﻮم رمﻀ‬ ‫ـﺞ‬ ‫�ﻤﺪا رﺳﻮل ِ‬ ‫ْ َ ْ َ ْ ْ َ َ ْ َ َ ْ َ ً َ َ َ َ ْ َ َ َ َ َ ْ َ َ ُ َ ْ َ ُ ُ َ ُ َ ِّ ُ ُ َ َ َ َ ْ‬ ‫ﺧ ْ‬ ‫ﺮﺒ� َ� ْ‬ ‫ـﻦ‬ ‫ِ‬ ‫اﺒﻟﻴﺖ إِن اﺳ َﺘﻄﻌﺖ إِﻴﻟ ِﻪ ﺳ ِبﻴﻼ ﻗﺎل ﺻﺪﻗﺖ ﻗﺎل �ﻌ ِﺠﺒﻨﺎ ﻪﻟ �ﺴﺄﻪﻟ و�ﺼﺪﻗﻪ ﻗﺎل ﻓﺄ ِ‬ ‫ْ َ َ َ ْ ُ ْ َ َّ َ َ َ‬ ‫َ‬ ‫�ﺘﻪ َو ُ�ﺘُﺒﻪ َو ُر ُﺳﻠﻪ َو ْاﻴﻟَ ْﻮمِ ْاﻵﺧﺮ َوﺗُ ْﺆ ِﻣ َﻦ ﺑﺎﻟْ َﻘ َﺪر َﺧ ْ�هِ َو َ ِّ‬ ‫ﺋ‬ ‫ﻼ‬ ‫ﺎ� وم‬ ‫ﺮﺷهِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﺎن ﻗﺎل أن ﺗﺆ ِﻣﻦ ﺑِ ِ‬ ‫اﻹﻳﻤ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ْ َ ُ َ‬ ‫ْ َ ْ ُ َ َّ َ َّ َ َ‬ ‫َّ ُ‬ ‫ﺧ ْ‬ ‫ﻗَﺎل َﺻ َﺪﻗ َ‬ ‫ﺮﺒ� َ� ْﻦ ْ َ‬ ‫ا� ﻛ�ﻧﻚ ﺗ َﺮ ُاه ﻓ ِﺈن ل ْﻢ ﺗ� ْﻦ ﺗ َﺮ ُاه ﻓ ِﺈﻧـﻪ‬ ‫ﺄ‬ ‫ﻓ‬ ‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫ﺖ‬ ‫ﺎن ﻗﺎل أن �ﻌﺒﺪ‬ ‫اﻹﺣﺴ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫َ َ َ َ َ َ َ ْ ْ َ ْ َّ َ َ َ َ ْ َ ْ ُ ُ َ ْ َ َ ْ َ‬ ‫َ َ َ َ ْ‬ ‫ﺧ ْ‬ ‫ﺮﺒ� َ�ـﻦْ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َﻳﺮاك ﻗﺎل ﻓﺄ َﺧ ِﺮﺒ ِ� � َﻦ الﺴﺎﻋ ِﺔ ﻗ َﺎل ﻣﺎ الﻤﺴﺌﻮل �ﻨﻬﺎ ﺑِﺄﻋﻠﻢ ِﻣﻦ الﺴﺎﺋِ ِﻞ ﻗـﺎل ﻓـﺄ ِ ِ‬ ‫َ َ َ َ ْ َ ْ ُ‬ ‫ُْ ْ‬ ‫ْ ُ َ َ ْ ُ َ َ ْ َ َ َ َ َ َّ َ َ َ َ ُ َ‬ ‫ْ َ‬ ‫اﺒﻟنﻴَﺎ ِن‬ ‫ﺎولﻮن ِﻲﻓ‬ ‫ﺎرﺗِ َﻬﺎ ﻗﺎل أن ﺗ ِ َ� اﻷ َﻣﺔ َر َّ�ﺘَ َﻬﺎ َوأن ﺗ َﺮى اﺤﻟﻔﺎة اﻟﻌﺮاة اﻟﻌﺎﻟﺔ ِرﺎﻋء الﺸﺎ ِء �ﺘﻄ‬ ‫أﻣ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ َّ ُ ُ ْ ُ َّ ُ َ َ ُ ُ ُ ْ َ َ َ‬ ‫ُ َ َ‬ ‫َْ‬ ‫ُ‬ ‫ﻗَ َﺎل ُ� َّﻢ ْا� َﻄﻠَ َﻖ ﻓَﻠَﺒﺜْ ُ‬ ‫ﻮﻪﻟ أﻋﻠ ُﻢ ﻗـﺎل‬ ‫ﺖ َم ِﻠ ًّﻴﺎ � َّﻢ ﻗﺎل ِﻲﻟ ﻳَﺎ � َﻤ ُﺮ أﺗﺪ ِري ﻣﻦ الﺴﺎﺋِﻞ ﻗﻠﺖ ا� ورﺳ‬ ‫ِ‬ ‫ِّ‬ ‫ُ‬ ‫َ َّ ُ ْ ُ َ َ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ﺮﺒ�ﻞ أﺗﺎ�ﻢ �ﻌﻠﻤ�ﻢ ِدﻳﻨ�ﻢ« ‪» ١‬روزي ﻣـﺎ ﻧـﺰد ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ اﮐـﺮم ﺻـﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿـﻪ وﺳـﻠﻢ‬ ‫ﻓ ِﺈﻧﻪ ِﺟ ِ‬ ‫ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮدﯾﻢ‪ ،‬ﻣﺮدي ﺑﺮ ﻣﺎ وارد ﺷﺪ ﮐﻪ ﺟﺎﻣﻪ ﺑﺴﯿﺎر ﺳﻔﯿﺪي ﺑﺮ ﺗﻦ داﺷﺖ‪ ،‬و ﻣﻮﻫﺎي ﺳﺮش ﺑﺴﯿﺎر‬

‫ﺳﯿﺎه‪ ،‬و ﮐﺴﯽ از ﻣﺎ او را ﻧﻤﯽﺷﻨﺎﺧﺖ‪ ،‬و ﻫﯿﭻ اﺛﺮ ﺳﻔﺮ ﺑﺮ او ﻧﺒﻮد ﮐﻪ ﺑﮕﻮﯾﯿﻢ از ﺟﺎﯾﯽ دور آﻣـﺪه‬

‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺎ اﯾﻦ ﮐﻪ ﻧﺰد ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﻪ وﺳﻠﻢ ﻧﺸﺴﺖ‪ ،‬و دو زاﻧﻮي ﺧـﻮد را ﺑـﻪ دو زاﻧـﻮي ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ‬

‫ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﻪ وﺳﻠﻢ ﭼﺴﺒﺎﻧﺪ‪ ،‬و دو دﺳﺘﺶ را ﺑﺮ دو ران او ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﻪ وﺳـﻠﻢ ﻧﻬـﺎد‪ ،‬وﮔﻔـﺖ‪ :‬اي‬

‫ﻣﺤﻤﺪ! ﻣﺮا از اﺳﻼم ﺧﺒﺮ ده‪.‬‬

‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﻪ وﺳﻠﻢ در ﭘﺎﺳﺦ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اﺳﻼم ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از اﯾﻦ ﮐـﻪ ﮔـﻮاﻫﯽ دﻫـﯽ و‬

‫‪ 1‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺮﻗﻢ )‪.(8‬‬

‫ﻓﺼﻞ دوم‪ :‬ﺑﻘﯿﻪ ارﮐﺎن اﯾﻤﺎن‬

‫‪131‬‬

‫ﯾﻘﯿﻦ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯽ‪ ،‬ﻣﻌﺒﻮدي ﺑﻪ ﺣﻖ ﺟﺰ ﺧﺪاي ﯾﮑﺘﺎ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬و آن ﮐﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺧﺪاﺳـﺖ‪ ،‬و‬

‫ﻧﻤﺎز ﺑﺮﭘﺎ داري‪ ،‬و زﮐﺎت ﺑﺪﻫﯽ‪ ،‬و روزه]ﻣﺎه ﻣﺒﺎرك[ رﻣﻀﺎن را ﺑﮕﯿﺮي‪ ،‬و اﮔﺮ ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ ﺑـﺪﻧﯽ و‬

‫ﻣﺎﻟﯽ و ﺗﻮﺷﻪ راه و وﺳﯿﻠﻪاي ﺑﺮاي ﺳﻔﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯽ ﺣﺞ ﺧﺎﻧﻪ ﺧـﺪا ﮐﻨﯽ‪.‬آن ﻣﺮد ﮔﻔـﺖ‪ :‬راﺳـﺖ‬ ‫ﮔﻔﺘﯽ‪.‬‬

‫ﻣﺎ ﺑﻪ ﺷﮕﻔﺖ آﻣﺪﯾﻢ ﮐﻪ از رﺳﻮل اﮐﺮم ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﻪ وﺳﻠﻢ ﺳﺆال ﻣـﯽﮐﻨـﺪ )در ﺣـﺎﻟﯽ ﮐـﻪ‬

‫ﺳﺆال‪ ،‬ﻋﻼﻣﺖ ﻧﺪاﻧﺴﺘﻦ اﺳﺖ( و ﺗﺼﺪﯾﻖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ )در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺗﺼﺪﯾﻖ ﻧﺸـﺎﻧﻪ داﻧﺴـﺘﻦ اﺳـﺖ(‪.‬‬

‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﺲ ﻣﺮا از اﯾﻤﺎن ﺧﺒﺮ ده‪ ،‬اﯾﺸﺎن ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬اﯾﻤﺎن ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از اﯾﻦ ﮐـﻪ اﯾﻤـﺎن ﺑﯿـﺎوري‬

‫ﺑﻪ ﯾﮕﺎﻧﮕﯽ ﺧﺪا‪ ،‬و اﯾﻤﺎن ﺑﯿﺎوري ﺑﻪ ﻣﻼﺋﮑﻪ ﺧﺪا‪ ،‬و اﯾﻤﺎن ﺑﯿـﺎوري ﺑـﻪ ﭘﯿﺎﻣــﺒﺮان ﺧــﺪا‪ ،‬و اﯾﻤـﺎن‬ ‫ﺑﯿﺎوري ﺑﻪ روز ﻗﯿﺎﻣﺖ‪ ،‬و اﯾﻤﺎن ﺑﯿﺎوري ﺑﻪ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ؛ )ﯾﻌﻨﯽ ﺗﻘﺪﯾﺮ(‪ ،‬و اﯾﻤـﺎن ﺑﯿـﺎوري ﺑـﻪ ﺧﯿـﺮ و‬

‫ﺷﺮ آن‪.‬آن ﻣﺮد ﮔﻔﺖ‪ :‬راﺳﺖ ﮔﻔﺘﯽ‪.‬‬

‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺮا از اﺣﺴﺎن و ﻧﯿﮑﻮﮐﺎري ﺧﺒﺮ ده‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻧﯿﮑﻮﮐﺎرﯾﯽ ﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از اﯾﻨﮑﻪ ﭼﻨﺎن ﺧﺪا‬

‫را ﺑﻨﺪﮔﯽ ﮐﻨﯽ ﮔﻮﯾﺎ او را ﻣﯽﺑﯿﻨﯽ‪ ،‬و اﮔﺮ ﺗﻮ او را ﻧﻤﯽﺑﯿﻨﯽ‪ ،‬ﯾﻘـﯿﻦ ﺑـﺪار ﮐـﻪ او ﺗـﻮ را ﻣـﯽﺑﯿﻨـﺪ‪.‬‬

‫ﮔﻔﺖ ﻣﺮا از روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺧﺒﺮ ده‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﭘﺮﺳﯿﺪه ﺷـﺪه )در اﯾـﻦ ﻣﺴـﺄﻟﻪ( داﻧـﺎﺗﺮ از ﺳـﺆال ﮐﻨﻨـﺪه‬

‫ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬آن ﻣﺮد ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﺲ ﻣﺮا از ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺑـﺎﺧﺒﺮ ﺳـﺎز‪ ،‬ﻓﺮﻣـﻮد‪ :‬آﻧﮑـﻪ ﮐﻨﯿـﺰ آﻗـﺎﯾﺶ را‬

‫ﺑﺰاﯾﺪ‪) ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﻣﺎدران را ﺧﻮار و ﺣﻘﯿﺮ ﺷﻤﺎرﻧـﺪ و ﺧﻮد را آﻗﺎي ﻣـﺎدر ﺑﺪاﻧﻨـﺪ(‪ .‬و آﻧﮑـﻪ ﭘـﺎ و ﺗـﻦ‬ ‫ﺑﺮﻫﻨﮕﺎن ﺑﯿﻨﻮا‪ ،‬و ﭼﻮﭘﺎن ﮔﻮﺳﻔﻨﺪان را ﺑﺒﯿﻨﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺑﺮاﻓﺮاﺷﺘﻦ ﮐﺎخ )و زﯾﺎده روي در ﺳـﺎﺧﺘﻤﺎن(‬

‫ﺑﭙﺮدازﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ آن ﻣﺮد رﻓﺖ‪ ،‬و ﻣﻦ ﭼﻨﺪي ﻧﺸﺴﺘﻢ‪ ،‬و رﺳﻮل اﷲص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬اي ﻋﻤـﺮ! ﻣﯿـﺪاﻧﯽ‬

‫ﮐﻪ ﺳﺆال ﮐﻨﻨﺪه ﭼﻪ ﮐﺴﯽ ﺑﻮد؟ ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﺧﺪا و رﺳﻮل ﺧﺪا ﺑﻬﺘﺮ ﻣﯽداﻧﻨﺪ‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬او ﺟﺒﺮﯾـﻞ ﺑـﻮد‪،‬‬

‫ﮐﻪ آﻣﺪه ﺑﻮد )ﺗﺎ ﺑﺎ ﭘﺮﺳﺶ و ﭘﺎﺳﺦ ﮐﺮدﻧﺶ( دﯾﻨﺘﺎن را ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﯿﺎﻣﻮزد«‪.‬‬

‫اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ ﺑﺰرگ ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ اﺻﻮل دﯾﻦ و ﺗﻤﺎم درﺟﺎت آن ﺑـﻮد و آن ﺗﻨﻬـﺎ ﻣﻨﻬﺠـﯽ اﺳـﺖ‬

‫ﮐﻪ در ﺗﻌﻠﯿﻢ اﯾـﻦ دﯾـﻦ ﺑـﺮ اﺳـﺎس ﭘﺮﺳـﺶ و ﭘﺎﺳـﺦ ﺑـﯿﻦ ﻓﺮﺳـﺘﺎده ﻣﻠﮑـﯽ و اﻓﻀـﻞ ﻣﻼﺋﮑـﻪﻫـﺎ‪،‬‬ ‫ﺟﺒﺮﯾﻞ÷‪ ،‬و ﺑﯿﻦ رﺳﻮل ﺑﺸﺮ‪ ،‬اﻓﻀـﻞ اﻧﺴـﺎنﻫـﺎ و آن ﻣﺤﻤـﺪ ﺻـﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿـﻪ وﺳـﻠﻢ اﺳـﺖ‪ .‬ﺑـﺮ‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ ﻋﻈﯿﻢ را ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و ﻣﻨﻬﺠﺸـﺎن را در ﯾـﺎدﮔﯿﺮي و‬

‫‪132‬‬

‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﭘﺮﺗﻮ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬

‫ﺗﻌﻠﯿﻢ دادن از آن ﻓﺮا ﺑﮕﯿﺮﻧﺪ ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﺳﻠﻒش ﺑﺮ آن ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬و در ﺣﺪﯾﺚ‪ ،‬اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﻣﻼﺋﮑﻪ‬ ‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان رﮐﻨﯽ از ارﮐﺎن اﯾﻤﺎن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻣﻘﺼﻮد و ﻫﺪف ﻣـﺎ در اﯾﻨﺠـﺎ ﻫﻤـﯿﻦ اﺳـﺖ… واﷲ‬

‫اﻋﻠﻢ‪.‬‬

‫ﮐﯿﻔﯿﺖ و ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﻣﻼﺋﮑﻪ‬

‫اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﻣﻼﺋﮑﻪ ﻣﺘﻀﻤﻦ ﮐﺎرﻫﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻨﺪه ﺑﺎﯾﺪ آنﻫﺎ را درك ﮐﻨﺪ و ﺑﻔﻬﻤﺪ ﺗـﺎ اﯾﻤـﺎن‬

‫ﺑﻪ ﻣﻼﺋﮑﻪ در او ﺗﺤﻘﻖ ﭘﯿﺪا ﮐﻨﺪ و آن ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬

‫‪ -1‬اﻋﺘﺮاف و ﺗﺼﺪﯾﻖ ﺑﻪ وﺟﻮد آنﻫﺎ ﮐﻤﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﻧﺼﻮﺻﯽ ﮐﻪ ﭘﯿﺸﺘﺮ آورده ﺷﺪ دﻻﻟﺖ دارد‬ ‫ﺑﺮ اﯾﻨﮑﻪ اﯾﻤﺎن ﺑﻪ آنﻫﺎ رﮐﻨﯽ از ارﮐﺎن اﯾﻤﺎن اﺳـﺖ ﮐـﻪ اﯾﻤـﺎن ﺟـﺰ ﺑـﺎ آن ﺗﺤﻘـﻖ ﭘﯿـﺪا‬

‫ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ -2‬اﯾﻤﺎن ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﺗﻌﺪاد آنﻫﺎ زﯾﺎد اﺳﺖ و ﺟﺰ ﺧﺪاوﻧﺪ ﮐﺴﯽ ﺗﻌﺪاد آنﻫﺎ را ﻧﻤﯽداد‪.‬‬ ‫َ‬ ‫َ َ‬ ‫ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﻧﺼﻮص ﺑﺮ آن دﻻﻟﺖ دارﻧﺪ‪ .‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬و َما َ� ۡعل ُم ُج ُنود َر ّ�ِك‬ ‫َّ ُ‬ ‫إِ� ه َوۚ﴾ ]اﳌﺪﺛﺮ‪ .[٣١ :‬ﯾﻌﻨﯽ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ زﯾﺎد ﺑﻮدﻧﺸﺎن‪ ،‬ﺗﻌﺪاد ﺳﺮﺑﺎزان ﭘﺮوردﮔﺎرت‬ ‫را ﺟﺰ ﺧﻮد او ﮐﺴﯽ ﻧﻤﯽداﻧﺪ‪ .‬ﺗﻌﺪادي از ﺳﻠﻒ آن را ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬

‫و در ﺣﺪﯾﺚ ﻃﻮﻻﻧﯽ اﺳﺮاء ﮐﻪ ﺷﯿﺨﯿﻦ از ﺣﺪﯾﺚ ﻣﺎﻟﮏ ﺑﻦ ﺻﻌﺼﻌﻪت رواﯾﺖ ﮐﺮدهاﻧـﺪ‬ ‫َْْ ُ َْ ْ ُ ُ َ ُ ْ ُ َ ْ ُ‬ ‫ُ َّ ُ َ‬ ‫اﺒﻟﻴْ ُ‬ ‫�ﻞ َﻣﺎ َﻫ َﺬا ﻗَ َﺎل َﻫ َﺬا ْ َ‬ ‫ﺖ‬ ‫ﺮﺒ‬ ‫ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪�» ...) :‬ﻢ ر ِﻓﻊ ِﻲﻟ اﺒﻟﻴﺖ الﻤﻌﻤﻮر �ﻘﻠﺖ ﻳﺎ ِﺟ ِ‬ ‫ْ َ ْ ُ ُ َ ْ ُ ُ ُ ُ َّ َ ْ َ ْ ُ َ َ ْ َ َ َ‬ ‫َ َ‬ ‫ُْ َْ َُ ُ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ َ ْ ْ ‪١‬‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫آﺧـﺮ ﻣـﺎ ﻋﻠـﻴ ِﻬﻢ«‬ ‫الﻤﻌﻤﻮر ﻳﺪﺧﻠﻪ ﻞﻛ ﻳﻮمٍ ﺳﺒﻌﻮن أﻟﻒ مﻠ ٍﻚ إِذا ﺧﺮﺟﻮا ِﻣﻨﻪ لﻢ �ﻌﻮدوا ِ�ﻴ ِﻪ ِ‬

‫»ﺳﭙﺲ ﺑﯿﺖ اﻟﻤﻌﻤﻮر را ﺑﻪ ﻣﻦ ﻧﺸﺎن دادﻧـﺪ ﮔﻔـﺘﻢ‪ :‬اي ﺟﺒﺮﯾـﻞ اﯾـﻦ ﭼﯿﺴـﺖ؟ ﮔﻔـﺖ‪ :‬اﯾـﻦ ﺑﯿـﺖ‬ ‫اﻟﻤﻌﻤﻮر اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮ روز ﻫﻔﺘﺎد ﻫﺰار ﻣﻼﺋﮑـﻪ داﺧـﻞ آن ﻣـﯽﺷـﻮﻧﺪ و ﻫﻨﮕـﺎﻣﯽ ﮐـﻪ از آن ﺧـﺎرج‬

‫ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ دﯾﮕﺮ ﺑﺮاي ﺑﺎر دﯾﮕﺮ در آن ﺑﺎز ﻧﻤﯽﮔﺮدﻧﺪ«‪.‬‬

‫و در ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ از ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮدت رواﯾـﺖ اﺳـﺖ ﮐـﻪ رﺳـﻮل اﷲ ﺻـﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿـﻪ‬ ‫َ َ َ ُ ِّ َ َ ْ ُ َ َ ْ َ َ َ‬ ‫ُ ْ َ َ َ َّ َ َ ْ َ َ َ َ ْ ُ َ َ ْ َ‬ ‫ـﻚ‬ ‫وﺳﻠﻢ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﻳﺆ� ِﺠﺑﻬﻨﻢ ﻳﻮﻣﺌِ ٍﺬ لﻬﺎ ﺳﺒﻌﻮن أﻟﻒ ِزﻣﺎمٍ ﻣﻊ ﻞﻛ ِزﻣﺎمٍ ﺳـﺒﻌﻮن أﻟـﻒ مﻠ ٍ‬ ‫‪ 1‬ﺻﺤﯿﺢ اﻟﺒﺨﺎري ﺑﺮﻗﻢ )‪ ،(3207‬وﻣﺴﻠﻢ ﺑﺮﻗﻢ )‪ ،(164‬واﻟﻠﻔﻆ ﻟﻤﺴﻠﻢ‪.‬‬

‫ﻓﺼﻞ دوم‪ :‬ﺑﻘﯿﻪ ارﮐﺎن اﯾﻤﺎن‬

‫‪133‬‬

‫َُ َ​َ‬ ‫� ُّﺮو�ﻬﺎ« ‪» ١‬ﺩﺭ ﺁﻥ ﺭﻭﺯ ﺟﻬﻨﻢ ﺭﺍ ﺩﺭ ﺣﺎﻟﻴﻜﻪ ﺩﺍﺭﺍﻱ ﻫﻔﺘﺎﺩ ﻫﺰﺍﺭ ﺍﻓﺴﺎﺭ ﺍﺳﺖ ﻣﻲﺁﻭﺭﻧﺪ ﻭ ﻫـﺮ‬ ‫ﺍﻓﺴﺎﺭ ﺭﺍ ﻫﻔﺘﺎﺩ ﻫﺰﺍﺭ ﻣﻼﺋﻜﻪ ﻣﻲﻛﺸﻨﺪ‪ «.‬اﯾﻦ دو ﺣﺪﯾﺚ دﻻﻟـﺖ دارد ﺑـﺮ اﯾﻨﮑـﻪ ﺗﻌـﺪاد ﻣﻼﺋﮑـﻪ‬ ‫زﯾﺎد اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﻫﺮ روز ﻫﻔﺘﺎد ﻫﺰار ﻣﻼﺋﮑﻪ داﺧﻞ ﺑﯿﺖ اﻟﻤﻌﻤﻮر ﻣﯽﺷـﻮﻧﺪ ﺳـﭙﺲ دﯾﮕـﺮ‬

‫ﺑﻪ آن ﺑﺮﻧﻤﯽ ﮔﺮدﻧﺪ و ﻣﻼﺋﮑﻪﻫﺎي دﯾﮕﺮ ﻏﯿﺮ از آنﻫﺎ ﻣﯽآﯾﻨﺪ )ﺑﺮ زﯾﺎد ﺑﻮدن آنﻫﺎ دﻻﻟـﺖ دارد‬

‫زﯾﺮا ﺗﻌﺪادﺷﺎن آن ﻗﺪر زﯾﺎد اﺳﺖ ﮐﻪ دﯾﮕﺮ ﻧﻮﺑﺖ آنﻫﺎ ﻧﻤـﯽﺷـﻮد ﮐـﻪ ﺑﺮﮔﺮدﻧـﺪ(‪ .‬و ﺟﻬـﻨﻢ در‬ ‫روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ اﯾﻦ ﺗﻌﺪاد از ﻣﻼﺋﮑﻪ آورده ﻣﯽﺷـﻮد‪ .‬ﭘـﺲ ﺣـﺎل ﻣﻼﺋﮑـﻪﻫـﺎي دﯾﮕـﺮ ﺑﺎﯾـﺪ‬

‫ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﮐﺎرﻫﺎي دﯾﮕﺮ ﻣﺸﻐﻮل ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺗﻌﺪاد آنﻫﺎ را ﺟﺰ ﺧﺎﻟﻘﺸﺎن ﺗﺒﺎرك و ﺗﻌﺎﻟﯽ‬ ‫ﮐﺴﯽ ﻧﻤﯽداﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ -3‬اﻋﺘﺮاف ﺑﻪ ﻣﻘﺎم و ﻣﻨﺰﻟﺖ و ﮐﺮاﻣﺖ و ﺷﺮاﻓﺖ آنﻫﺎ ﻧﺰد ﺧﺪاوﻧﺪ‪ .‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬ ‫َ‬ ‫‪ۡ ٞ‬‬ ‫ۡ‬ ‫َۡ‬ ‫ُ َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫﴿ َوقَالُوا ْ ٱ َّ�َ َذ ٱ َّلر ۡح َ� ٰ ُن َو َ ٗ�� ُس ۡب َ‬ ‫�ٰ َن ُه ۚۥ بَل ع َِباد ُّمك َر ُمون ‪ۡ َ � � ٢٦‬سبِقون ُهۥ ب ِٱلق ۡو ِل َوهم‬ ‫ۗ‬ ‫َ‬ ‫ُ َ‬ ‫بِأ ۡم ِره ِۦ َ� ۡع َملون ‪] ﴾٢٧‬اﻷﻧﺒﻴﺎء‪» .[٢٧-٢٦ :‬و ﮔﻔﺘﻨﺪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﺮزﻧﺪي اﺗﺨﺎذ ﻧﻤﻮده‪،‬‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ از اﯾﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﭘﺎك و ﻣﻨﺰه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ آﻧﺎن ﻫﻤﻪ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﮔﺮاﻣﯽ ﺧﺪا ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬در‬ ‫ﮔﻔﺘﺎر ﺑﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﯿﺸﯽ ﻧﻤﯽﮔﯿﺮﻧﺪ و دﺳﺘﻮرش را اﻧﺠﺎم ﻣﯽدﻫﻨﺪ« و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫﴿بِ�يۡدِي َسف َر� ٖ ‪ ١٥‬ك َِرا� بَ َر َر� ٖ ‪] ﴾١٦‬ﻋﺒﺲ‪» .[١٦-١٥ :‬ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻼﺋﮑﻪﻫﺎﯾﯽ ﺑﺰرﮔﻮار‬

‫و ﻧﯿﮑﻮﮐﺎر و واﻻ ﻣﻘﺎم« آنﻫﺎ را ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﻧﺰد ﺧﺪاوﻧﺪ ﮔﺮاﻣﯽ و واﻻ ﻣﻘﺎم ﻫﺴﺘﻨﺪ وﺻﻒ‬ ‫َ َّ َ َُ ّ ُ َ َ‬ ‫َّ‬ ‫َ َّ َ‬ ‫حون ُ�ۥ ب ِٱ ۡ� ِل‬ ‫ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬و اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ در ﺣﻘﺸﺎن ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬فٱ�ِين عِند ر�ِك �سب ِ‬ ‫َ َّ َ َ ُ ۡ َ َ ۡ َ َ‬ ‫وٱ�هارِ وهم � �‬ ‫�ٔ ُمون۩ ‪] ﴾٣٨‬ﻓﺼﻠﺖ‪» .[٣٨ :‬ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ در ﭘﯿﺸﮕﺎه ﭘﺮوردﮔﺎرت‬ ‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺷﺒﺎﻧﻪ روز او را ﺗﺴﺒﯿﺢ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ و ﺧﺴﺘﻪ ﻧﻤﯽﺷﻮﻧﺪ«‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ آنﻫﺎ را اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ‬ ‫وﺻﻒ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺷﺮاﻓﺖ و ﺑﺰرﮔﯿﺸﺎن اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﺰد او ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻣﻘﺎم‬

‫ﺑﻨﺪﮔﯽ ﺑﺮاي او ﺑﺪون ﻫﯿﭽﮕﻮﻧﻪ ﺧﺴﺘﮕﯽ و ﺳﺴﺘﯽاي‪ .‬ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ آنﻫﺎ در‬

‫ﺟﺎﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪدي از ﮐﺘﺎﺑﺶ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻣﯽﺧﻮرد و اﯾﻦ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺷﺮاﻓﺘﺸﺎن ﻧﺰد اوﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ 1‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺮﻗﻢ )‪.(2842‬‬

‫‪134‬‬

‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﭘﺮﺗﻮ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬

‫ۡ‬ ‫َ َّ ٰٓ َّ‬ ‫َ ّٗ‬ ‫ل�ٰج َ� ٰ َ ۡ‬ ‫َ َّ‬ ‫َ َّ َ‬ ‫ت ذِك ًرا ‪﴾٣‬‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬وٱ‬ ‫ت صفا ‪ ١‬فٱ ِ ِ‬ ‫ل��ٰ ِ‬ ‫ت زج ٗر� ‪ ٢‬فٱل�ٰل ِ�ٰ ِ‬

‫]اﻟﺼﺎﻓﺎت‪» .[٣-١ :‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﺻﻒ ﺑﺴﺘﮕﺎن ﮐﻪ ﺻﻒ ﺑﺴﺘﻪاﻧﺪ؛ ﺑﻪ زﺟﺮ ﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﮐﻪ ﺑﻪ‬ ‫َ َۡ َ‬ ‫ت‬ ‫ﺳﺨﺘﯽ زﺟﺮ ﻣﯽدﻫﻨﺪ؛ و ﺑﻪ ﺗﻼوت ﮐﻨﻨﺪﮔﺎن آﯾﺎت ﺧﺪاوﻧﺪ«‪ .‬و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬فٱل�ٰ ِر� ٰ ِ‬ ‫ۡ‬ ‫ۡ َ ُۡ‬ ‫َ ٗ‬ ‫َ ۡ ۡ َ‬ ‫ت ذِك ًرا ‪ُ ٥‬عذ ًرا أ ۡو نذ ًرا ‪] ﴾٦‬اﳌﺮﺳﻼت‪» .[٦-٤ :‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ آنﻫﺎ‬ ‫ف ۡرقا ‪ ٤‬فٱل ُملقِ�ٰ ِ‬ ‫ﮐﻪ ﺟﺪا ﮐﻨﻨﺪه و اﻟﻘﺎ ﮐﻨﻨﺪه وﺣﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ«‪ .‬و ﺷﻮاﻫﺪ ﺑﺮ اﮐﺮام ﻣﻼﺋﮑﻪ و ﺗﻨﻮع اﺳﻠﻮبﻫﺎ‬ ‫و ﺷﯿﻮهﻫﺎ از ﮐﺘﺎب ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺴﯿﺎر اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺻﺎﺣﺒﺎن ﺗﺤﻘﯿﻖ از آﻧﭽﻪ ﺑﯿﺎن آن در ﺷﺮع‬

‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻗﻄﻌﯽ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﻮﺷﯿﺪه ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬واﷲ اﻋﻠﻢ‪.‬‬

‫‪ -4‬ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﻓﻀﻞ و ﻣﻨﺰﻟﺖ ﺑﻌﻀﯽ از آنﻫﺎ ﺑﺮ ﺑﻌﻀﯽ دﯾﮕﺮ ﮐﻪ ﻧﺼﻮص ﺑﺮ آن دﻻﻟﺖ دارد‪،‬‬ ‫يع ۢ بَ ِص�‪ٞ‬‬ ‫اس إ َّن ٱ َّ َ‬ ‫اﻋﺘﻘﺎد داﺷﺖ‪﴿ :‬ٱ َّ ُ‬ ‫� َس ِم ُ‬ ‫� يَ ۡص َط� م َِن ٱل ۡ َم َ ٰٓ َ ُ ُ ٗ َ َ َّ‬ ‫��ِكةِ رس� ومِن ٱ� ِ � ِ‬ ‫ِ‬

‫‪] ﴾٧٥‬اﳊﺞ‪» .[٧٥ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ از ﻣﻼﺋﮑﻪ و اﻧﺴﺎنﻫﺎ رﺳﻮﻻﻧﯽ را ﺑﺮﻣﯽ ﮔﺰﯾﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎﻧﺎ‬ ‫َّ َ ۡ َ َ ۡ َ ُ َ‬ ‫ُ َ َ ٗ ّ َّ‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﻨﻮاي ﺑﯿﻨﺎﺳﺖ« و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬لن �ستنكِف ٱلمس‬ ‫ِيح أن يَ�ون � ۡبدا ِ�ِ‬ ‫َ َ ۡ َ َ ٰٓ َ ُ ۡ َ‬ ‫َ‬ ‫و� ٱلم‬ ‫ون﴾ ]اﻟﻨﺴﺎء‪» .[١٧٢ :‬ﻣﺴﯿﺢ و ﻣﻼﺋﮑﻪ ﻣﻘﺮب از اﯾﻨﮑﻪ ﺑﻨﺪهاي‬ ‫��ِكة ٱل ُمق َّر ُ� ۚ‬ ‫ﺑﺮاي ﺧﺪا ﺑﺎﺷﻨﺪ اﺑﺎ ﻧﺪارﻧﺪ«‪ .‬اﯾﻦ آﯾﺎت ﻣﺎ را آﮔﺎه ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﮐﺴﺎﻧﯽ از آنﻫﺎ ﺑﻪ‬

‫رﺳﺎﻟﺖ ﺑﺮﮔﺰﯾﺪه ﺷﺪه و ﻣﻘﺮب ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺑﺮ ﻓﻀﯿﻠﺖ آنﻫﺎ ﺑﺮ دﯾﮕﺮان دﻻﻟﺖ‬

‫ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﺑﺮﺗﺮﯾﻦ ﻣﻼﺋﮑﻪ‪ :‬ﻣﻘﺮﺑﺎن ﻫﻤﺮاه ﺣﺎﻣﻼن ﻋﺮش ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻓﻀﻞ ﻣﻘﺮﺑﯿﻦ‪ ،‬ﺳﻪ‬ ‫ﻣﻼﺋﮑﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ذﮐﺮ آنﻫﺎ در دﻋﺎي ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﻪ وﺳﻠﻢ ﮐﻪ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ آن ﻧﻤﺎز‬

‫ﺷﺐ را ﺷﺮوع ﻣﯽﮐﺮد ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ‪ .‬ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ا� رب ﺟﺮﺒ�ﻞ وﻣﻴﺎﻜﺋﻴﻞ و�ﺮﺳاﻓﻴﻞ‬ ‫ﻓﺎﻃﺮ الﺴﻤﺎوات واﻷرض ﺎﻋلﻢ اﻟﻐﻴﺐ والﺸﻬﺎدة«‪» ١ (..‬اي ﭘﺮوردﮔﺎر ﺟﺒﺮﯾﻞ‪ ،‬ﻣﯿﮑﺎﺋﯿﻞ‬

‫و اﺳﺮاﻓﯿﻞ اي ﺑﺮﭘﺎ دارﻧﺪه آﺳﻤﺎنﻫﺎ و زﻣﯿﻦ‪ ،‬اي ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ ﻧﻬﺎن و آﺷﮑﺎر ﺧﺒﺮ‬ ‫داري…«‪.‬‬ ‫‪ 1‬رواه اﻹﻣﺎم أﺣﻤﺪ ﻓﯽ اﻟﻤﺴﻨﺪ ‪ ،156 / 6 :‬واﻟﻨﺴﺎﺋﯽ ﻓﯽ اﻟﺴـﻨﻦ ‪ ،173 / 3 :‬ﺑـﺮﻗﻢ )‪ ،(1625‬وﻧﺤﻮﻫﻤـﺎ ﻣﺴـﻠﻢ ﻓـﯽ‬ ‫اﻟﺼﺤﯿﺢ‪ ،‬ﺑﺮﻗﻢ )‪ ،(770‬واﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ‪ ،‬ﺑﺮﻗﻢ )‪.(1357‬‬

‫ﻓﺼﻞ دوم‪ :‬ﺑﻘﯿﻪ ارﮐﺎن اﯾﻤﺎن‬

‫‪135‬‬

‫و اﻓﻀﻞ اﯾﻦ ﺳﻪ ﻧﻔﺮ ﺟﺒﺮﯾﻞ÷ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ او ﻣﺴﺌﻮل وﺣﯽ اﺳﺖ و ﺷﺮف و ﺑﺰرﮔﯽ او ﺑﻪ‬

‫ﺧﺎﻃﺮ ﺑﺰرﮔﯽ و ﺷﺮاﻓﺖ وﻇﯿﻔﻪاش ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ در ﮐﺘﺎﺑﺶ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﮐﻪ دﯾﮕﺮ ﻣﻼﺋﮑﻪ را ﺑﺎ‬

‫آن ذﮐﺮ ﻧﻨﻤﻮده از او ﯾﺎد ﮐﺮده اﺳﺖ و ﺑﺎ اﺷﺮﻓﺘﺮﯾﻦ ﻧﺎمﻫﺎ او را ﻧﺎم ﻣﯽﺑﺮد و ﺑﻪ زﯾﺒﺎﺗﺮﯾﻦ ﺻﻔﺎت‬ ‫او را وﺻﻒ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬از اﺳﻢﻫﺎي او روح اﺳﺖ‪ .‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬نَ َز َل بهِ ٱ ُّلر ُ‬ ‫وح ٱ ۡ�َم ُ‬ ‫ِ�‬ ‫ِ‬

‫‪] ﴾١٩٣‬اﻟﺸﻌﺮاء‪» .[١٩٣ :‬ﻗﺮآن را ﺧﺪاي ﯾﮑﺘﺎ ﺑﻮﺳﯿﻠﻪ ﺟﺒﺮﯾﻞ‪ ،‬اﻟﺮوح اﻷﻣﯿﻦ ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮد« و‬ ‫َ َ َّ ُ ۡ َ َ ٰٓ َ‬ ‫ك ُة َوٱ ُّلر ُ‬ ‫وح � َ‬ ‫ِيها﴾ ]اﻟﻘﺪر‪» .[٤ :‬در آن )ﺷﺐ ﻗﺪر( ﻣﻼﺋﮑﻪ و روح‬ ‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪��﴿ :‬ل ٱلم�� ِ‬

‫ﻓﺮود ﻣﯽآﯾﻨﺪ«‪ .‬اﯾﻦ اﺳﻢ )روح( ﺑﻪ ﺻﻮرت اﺿﺎﻓﻪ ﺗﺸﺮﯾﻔﯽ ﺑﻪ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﻀﺎف ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫َ َ ۡ َ ۡ َ ٓ َ ۡ َ ُ َ َ َ َ َ َّ َ َ َ َ َ ٗ َ ٗ‬ ‫ّ‬ ‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬فأرسلنا إِ�ها روحنا �تمثل لها ��� سوِ�ا ‪] ﴾١٧‬ﻣﺮﻳﻢ‪» .[١٧ :‬روح ﺧﻮد را ﺑﻪ‬ ‫ﺳﻮي او ﻓﺮﺳﺘﺎدﯾﻢ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺑﺸﺮي ﺧﻮش اﻧﺪام ﺑﺮ او ﻧﻤﺎﯾﺎن ﺷﺪ«‪ .‬و آن ﺑﻪ ﻗﺪس اﺿﺎﻓﻪ ﺷﺪه‬ ‫ُ ۡ َ َّ َ ُ ُ ُ ۡ ُ‬ ‫َ‬ ‫﴿قل نز�ۥ ر‬ ‫وح ٱلق ُد ِس مِن َّر ّ�ِك﴾ ]اﻟﻨﺤﻞ‪ .[١٠٢ :‬اﺳﺖ‪» :‬ﺑﮕﻮ آن را روح اﻟﻘﺪس از ﻧﺰد‬ ‫ﭘﺮوردﮔﺎرت ﺑﻪ ﺣﻖ ﻓﺮود آورده اﺳﺖ«‪ .‬ﻗﻮل ﺻﺤﯿﺢ در ﻣﯿﺎن ﻣﻔﺴﺮﯾﻦ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻟﻘﺪس‪،‬‬ ‫َّ‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ‪ .‬و از آﻧﭽﻪ ﮐﻪ در وﺻﻒ او )ﺟﺒﺮﯾﻞ( آﻣﺪه اﺳﺖ اﯾﻦ آﯾﺎت ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪﴿ :‬إِن ُهۥ‬ ‫َ َّ َ‬ ‫لَ َق ۡو ُل َر ُسول َكر�� ‪ ١٩‬ذِي قُ َّو� ع َ‬ ‫ِند ذِي ٱ ۡل َع ۡر ِش َمكِ� ‪ُّ ٢٠‬م َ‬ ‫اعٖ‬ ‫م‬ ‫أ‬ ‫م‬ ‫�‬ ‫ط‬ ‫ِ� ‪] ﴾٢١‬اﻟﺘﻜﻮﻳﺮ‪:‬‬ ‫ٍ‬ ‫ٖ ِ ٖ‬ ‫ٖ‬ ‫ٖ‬

‫‪» .[٢١-١٩‬ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻗﺮآن ﮐﻼم رﺳﻮل ﮔﺮاﻣﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﺰد ﺻﺎﺣﺐ ﻋﺮش ﺑﺎ ﻗﺪرت اﺳﺖ‪ ،‬و‬ ‫ُ‬ ‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺪه ﻣﻼﺋﮑﻪ و اﻣﯿﻦ وﺣﯽ ﺧﺪاﺳﺖ« و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬ع َّل َم ُهۥ َشد ُ‬ ‫ِيد ٱ ۡل ُق َو ٰ‬ ‫ى ‪ ٥‬ذو م َِّر� ٖ‬ ‫فَٱ ۡس َت َو ٰ‬ ‫ى ‪] ﴾٦‬اﻟﻨﺠﻢ‪» .[٦-٥ :‬ﺻﺎﺣﺐ ﻗﺪرت ﺑﺴﯿﺎر ﻋﻠﻢ را ﺑﻪ او آﻣﻮﺧﺖ‪ .‬داراي ﺗﻮان و ﻧﯿﺮو‬ ‫در ﻣﻘﺎﺑﻠﺶ اﯾﺴﺘﺎد«‪ .‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ او را ﺑﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎده و رﺳﻮل و اﯾﻨﮑﻪ ﻧﺰد او ﮐﺮﯾﻢ و ﺑﺰرﮔﻮار اﺳﺖ‬ ‫وﺻﻒ ﻧﻤﻮده و ﺻﺎﺣﺐ ﻗﺪرت و ﻣﻘﺎم ﻧﺰد ﭘﺮوردﮔﺎر ﺳﺒﺤﺎن و ﻓﺮﻣﺎﻧﺪه در آﺳﻤﺎنﻫﺎ و اﻣﯿﻦ‬

‫وﺣﯽ و ﻣﻈﻬﺮ زﯾﺒﺎﯾﯽ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -5‬دوﺳﺖ داﺷﺘﻦ ﻣﻼﺋﮑﻪ و دوري از دﺷﻤﻨﯽ ﮐﺮدن ﺑﺎ آنﻫﺎ‪ .‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﯾﻦ ﺳﺨﻦ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ‬ ‫َ ُۡ ۡ ُ َ‬ ‫ت َ� ۡع ُض ُه ۡم أَ ۡو ِ�َا ٓ ُء َ� ۡ‬ ‫ون َوٱل ۡ ُم ۡؤم َِ�ٰ ُ‬ ‫ع‬ ‫ﮐﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬وٱلمؤمِن‬ ‫ض﴾ ]اﻟﺘﻮﺑﺔ‪» .[٧١ :‬ﻣﺮدان‬ ‫ٖ �‬ ‫و زﻧﺎن ﻣﺆﻣﻦ دوﺳﺘﺪار ﯾﮑﺪﯾﮕﺮﻧﺪ«‪ .‬اﯾﻦ آﯾﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻼﺋﮑﻪ ﻫﻢ ﻣﯽﮔﺮدد زﯾﺮا آنﻫﺎ داﺋﻤﺎً‬

‫‪136‬‬

‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﭘﺮﺗﻮ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬

‫ﺑﻪ ﻃﺎﻋﺖ و ﻋﺒﺎدت ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن ﻣﺸﻐﻮﻟﻨﺪ ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ از ﺣﺎل آنﻫﺎ ﺧﺐ‬ ‫َ‬ ‫ۡ ُ َ‬ ‫ۡ‬ ‫َّ َ ۡ ُ َ َّ َ ٓ َ ُ‬ ‫� َما أ َم َره ۡم َو َ�ف َعلون َما يُؤ َم ُرون ‪] ﴾٦‬اﻟﺘﺤﺮﻳﻢ‪.[٦ :‬ر ﻣﯽدﻫﺪ‪» :‬آﻧﺎن‬ ‫﴿� �عصون ٱ‬

‫از دﺳﺘﻮرات ﺧﺪا ﺳﺮﭘﯿﭽﯽ ﻧﻤﯽﮐﻨﻨﺪ و ﺑﻪ دﺳﺘﻮرات او ﻋﻤﻞ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ« و اﷲ ﺟﻞ‬ ‫َ​َ‬ ‫ﺟﻼﻟﻪ از دوﺳﺖ داﺷﺘﻦ ﻣﻼﺋﮑﻪ ﺑﺮاي ﭘﯿﺎﻣﺒﺮش و ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺧﺒﺮ ﻣﯽدﻫﺪ‪�﴿ :‬ن ت�ٰ َه َرا‬ ‫َ َ ۡ َ َّ َّ َ ُ َ َ ۡ َ ٰ ُ َ ۡ ُ‬ ‫�ل َو َ�ٰل ُِح ٱل ۡ ُم ۡؤ ِمن َ‬ ‫�‬ ‫ِ� ۖ﴾ ]اﻟﺘﺤﺮﻳﻢ‪» .[٤ :‬اﮔﺮ ﺑﺮ ﻋﻠﯿﻪ او‬ ‫عليهِ فإِن ٱ� هو مولٮه و ِ‬ ‫ج ِ‬ ‫ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﮐﻤﮏ ﮐﻨﯿﺪ در ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﻮد ﻣﻮﻻي اوﺳﺖ و ﺟﺒﺮﯾﻞ و ﺻﺎﻟﺢ‬ ‫ُ َّ‬ ‫ُ َ ّ َ َ ۡ ُ ۡ َ َ َ ٰٓ َ‬ ‫ﻣﺆﻣﻨﺎن ﯾﺎور او ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ «.‬و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ه َو ٱ�ِي يص ِ� علي�م وم‬ ‫��ِك ُت ُهۥ‬ ‫َ‬ ‫ُّ ُ َ‬ ‫ۡ َ ُ ّ‬ ‫ت إِ� ٱ�ُّورِ�﴾ ]اﻷﺣﺰاب‪» .[٤٣ :‬او ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ‬ ‫ِ�ُخ ِرج�م م َِن ٱلظل� ٰ ِ‬

‫درود ﻣﯽﻓﺮﺳﺘﺪ و ﻣﻼﺋﮑﻪ ﻧﯿﺰ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ درود ﻣﯽﻓﺮﺳﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﺷﻤﺎ را از ﺗﺎرﯾﮑﯽﻫﺎ ﺑﻪ ﺳﻮي‬ ‫َّ َّ َ َ ُ ْ َ ُّ َ َّ ُ ُ َّ ۡ َ َ ٰ ُ ْ َ َ َ َّ ُ َ َ‬ ‫�ل عل ۡي ِه ُم‬ ‫روﺷﻨﺎﯾﯽ ﺑﺮآورد« و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬إِن ٱ�ِين قالوا ر�نا ٱ� �م ٱست�موا تت‬ ‫ۡ َ َ َ ُ َ َّ َ َ ُ ْ َ َ ۡ ُ ْ‬ ‫ٱلم ٰٓ‬ ‫��ِكة �� �افوا َو� � َزنوا﴾ ]ﻓﺼﻠﺖ‪» .[٣٠ :‬ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻨﺪ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺎ اﷲ‬

‫اﺳﺖ ﺳﭙﺲ ﺑﺮ آن اﺳﺘﻘﺎﻣﺖ ﻧﻤﻮدﻧﺪ ﺑﺮ آنﻫﺎ ﻣﻼﺋﮑﻪ ﻓﺮود ﻣﯽآﯾﻨﺪ و ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ ﻧﺘﺮﺳﯿﺪ‬

‫و ﻏﻤﮕﯿﻦ ﻣﺒﺎﺷﯿﺪ«‪ .‬ﭘﺲ ﺑﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن واﺟﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻼﺋﮑﻪ را دوﺳﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺑﺮاي‬

‫اﯾﻨﮑﻪ آنﻫﺎ دوﺳﺘﺪار‪ ،‬ﻧﺼﺮت دﻫﻨﺪه‪ ،‬ﺗﺄﯾﯿﺪ ﮐﻨﻨﺪه و اﺳﺘﻐﻔﺎر ﮐﻨﻨﺪه ﺑﺮاﯾﺸﺎن ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬و‬ ‫َ َ َ ٗ ّ َّ‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ از دﺷﻤﻨﯽ ﻣﻼﺋﮑﻪ ﻣﺎ را ﺑﺮ ﺣﺬر ﻣﯽدارد؛ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﻨﺪ‪َ ﴿ :‬من �ن ع ُد ّو� ِ�ِ‬ ‫َ َ َ ٰٓ َ‬ ‫َ ۡ َ َ َ ٰ َ َ َّ َّ َ َ ُ ّ ‪َ ۡ ّ ٞ‬‬ ‫كتِهِۦ َو ُر ُ‬ ‫�ٰفِر َ‬ ‫و‬ ‫د‬ ‫ع‬ ‫ِل‬ ‫ل‬ ‫�‬ ‫ٱ‬ ‫ن‬ ‫إ‬ ‫ف‬ ‫ل‬ ‫ٮ‬ ‫ِيك‬ ‫م‬ ‫و‬ ‫�ل‬ ‫�‬ ‫ج‬ ‫و‬ ‫ۦ‬ ‫ه‬ ‫ل‬ ‫س‬ ‫�ن ‪] ﴾٩٨‬اﻟﺒﻘﺮة‪.[٩٨ :‬‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫وم�� ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫»ﻫﺮ ﮐﺲ ﺑﺎ ﺧﺪا‪ ،‬ﻣﻼﺋﮑﻪ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان او‪ ،‬ﺟﺒﺮﯾﻞ و ﻣﯿﮑﺎﺋﯿﻞ دﺷﻤﻨﯽ ﮐﻨﺪ و دﺷﻤﻦ ﺑﺎﺷﺪ‬

‫)ﻣﺤﻘﻘﺎً ﭼﻨﯿﻦ ﮐﺴﯽ ﮐﺎﻓﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد( و ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﻢ دﺷﻤﻦ ﮐﺎﻓﺮان اﺳﺖ«‪ .‬ﭘﺲ‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺎ را ﺑﺎﺧﺒﺮ ﻣﯽﮔﺮداﻧﺪ ﮐﻪ دﺷﻤﻨﯽ ﺑﺎ ﻣﻼﺋﮑﻪ ﻣﻮﺟﺐ دﺷﻤﻨﯽ و ﻋﺪاوت اﷲ‬ ‫ﺗﻌﺎﻟﯽ و ﺧﺸﻢ و ﻏﻀﺐ اوﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا آنﻫﺎ )ﻣﻼﺋﮑﻪ( اواﻣﺮ و اﺣﮑﺎم ﭘﺮوردﮔﺎر را ﺻﺎدر‬

‫ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﭘﺲ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ دﺷﻤﻦ آنﻫﺎ ﺑﺎﺷﺪ دﺷﻤﻦ ﭘﺮوردﮔﺎرش اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -6‬اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﻣﻼﺋﮑﻪ ﻣﺨﻠﻮﻗﯽ از ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت ﺧﺪاوﻧـﺪ ﻫﺴـﺘﻨﺪ و ﺣـﻖ ﺗﺼـﺮف در ﺧﻠـﻖ‬

‫ﻓﺼﻞ دوم‪ :‬ﺑﻘﯿﻪ ارﮐﺎن اﯾﻤﺎن‬

‫‪137‬‬

‫ﮐﺮدن‪ ،‬ﺗﺪﺑﯿﺮ و اﻣﻮر در ﺷﺄن آنﻫﺎ ﻧﯿﺴـﺖ ﺑﻠﮑـﻪ آنﻫـﺎ ﺳـﺮﺑﺎزي از ﺳـﺮﺑﺎزان اﷲ ﺗﻌـﺎﻟﯽ‬ ‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻫﺮآﻧﭽﻪ را ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ آنﻫﺎ اﻣﺮ ﮐﻨﺪ اﻧﺠﺎم ﻣﯽدﻫﻨﺪ و ﻫﻤـﻪ اﻣـﻮر ﺑﺪﺳـﺖ اﷲ‬ ‫اﺳﺖ و او ﺷﺮﯾﮑﯽ ﻧﺪارد‪.‬‬

‫ﺟﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴﺖ ﭼﯿﺰي از اﻧﻮاع ﻋﺒﺎدت را ﺑﺮاي آنﻫﺎ اﺧﺘﺼﺎص داد ﺑﻠﮑﻪ واﺟﺐ اﺳﺖ ﺑﺮاي‬

‫ﺧﺎﻟﻘﺸﺎن و ﺧﺎﻟﻖ ﺗﻤﺎم ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت در ﻋﺒﺎدت اﺧﻼص داﺷﺖ؛ ﺧﺎﻟﻘﯽ ﮐﻪ در رﺑﻮﺑﯿﺖ و اﻟﻮﻫﯿﺖ‬

‫ﺷﺮﯾﮑﯽ ﻧﺪارد و ﺑﺮاي او در اﺳﻤﺎء و ﺻﻔﺎﺗﺶ ﻣﺜﻞ و ﻣﺎﻧﻨﺪي ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬و اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ از زﺑﺎن ﮔﻮﯾﻨﺪه‬ ‫َ َ َ ۡ ُ َ ُ ۡ َ َ َّ ُ ْ ۡ َ َ ٰٓ َ َ َ َّ ّ َ َ ۡ َ ً َ َ ۡ ُ ُ ُ ۡ ُ ۡ َ ۡ َ ۡ‬ ‫خذوا ٱلم��ِكة وٱ�ب ِ ِ�ۧن أر�اباۗ �يأمر�م ب ِٱل�فرِ �عد إِذ‬ ‫آن ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬و� يأمر�م أن �ت ِ‬ ‫َ‬ ‫أَ ُ‬ ‫نتم ُّم ۡسل ُِمون ‪] ﴾٨٠‬آل ﻋﻤﺮان‪» .[٨٠ :‬ﺑﻪ ﺷﻤﺎ اﻣﺮ ﻧﻤﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﻣﻼﺋﮑﻪ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان را ﺑﻪ ﺧﺪاﯾﯽ‬

‫ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ آﯾﺎ ﺑﻌﺪ از اﯾﻨﮑﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪﯾﺪ ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﮐﻔﺮ دﺳﺘﻮر ﻣﯽدﻫﺪ؟« و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬ ‫ُ َ‬ ‫َ‬ ‫‪ۡ ٞ‬‬ ‫ۡ‬ ‫َۡ‬ ‫ُ َ‬ ‫َ‬ ‫﴿ َوقَالُوا ْ ٱ َّ�َ َذ ٱ َّلر ۡح َ� ٰ ُن َو َ ٗ�� ُس ۡب َ‬ ‫�ٰ َن ُه ۚۥ بَل ع َِباد ُّمك َر ُمون ‪ۡ َ � � ٢٦‬سبِقون ُهۥ ب ِٱلق ۡو ِل َوهم بِأ ۡم ِره ِۦ‬ ‫ۗ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫َ َۡ َ ٰ َُ ّ ۡ َ ۡ‬ ‫َ ۡ َُ َ ََۡ َۡ ۡ َ​َ َ َ ُ ۡ َ َۡ َ ُ َ‬ ‫ُ َ‬ ‫َ‬ ‫َ� ۡع َملون ‪� ٢٧‬علم ما �� �يدِي ِهم وما خلفهم و� �شفعون إِ� ل ِم ِن ٱرت� وهم مِن خشيتِهِۦ‬ ‫َ َ َُ ۡ ُۡ ۡ ّٓ َ‬ ‫ُ ۡ ُ َ‬ ‫َ َ َ َۡ‬ ‫َ َ َ َۡ‬ ‫ُ‬ ‫� إِ�ٰه‪ّ ٞ‬مِن دونِهِۦ ف�ٰل ِك � ِز�هِ َج َه َّن َ ۚم ك�ٰل ِك � ِزي‬ ‫مشفِقون ‪۞ ٢٨‬ومن �قل مِنهم إ ِ ِ‬ ‫َّ‬ ‫ل�ٰلِم َ‬ ‫ٱ‬ ‫� ‪] ﴾٢٩‬اﻷﻧﺒﻴﺎء‪» .[٢٩-٢٦ :‬و ﮔﻔﺘﻨﺪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﺮزﻧﺪي اﺗﺨﺎذ ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ از اﯾﻦ‬ ‫ِ‬ ‫ﮔﻔﺘﻪ ﭘﺎك و ﻣﻨﺰه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ آﻧﺎن ﻫﻤﻪ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﮔﺮاﻣﯽ ﺧﺪا ﻫﺴﺘﻨﺪ در ﮔﻔﺘﺎر ﺑﺮ او ﭘﯿﺸﯽ‬

‫ﻧﻤﯽﮔﯿﺮﻧﺪ و دﺳﺘﻮرش را اﻧﺠﺎم ﻣﯽدﻫﻨﺪ‪ ،‬ﮔﺬﺷﺘﻪ و آﯾﻨﺪه آنﻫﺎ را ﻣﯽداﻧﺪ ﺟﺰ ﺑﺮاي ﮐﺴﯽ ﮐﻪ‬

‫ﺧﺪاوﻧﺪ اﻧﺘﺨﺎب ﻧﻤﻮده ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻧﻤﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬و آنﻫﺎ از ﻃﺮف ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﯿﻤﻨﺎﮐﻨﺪ و ﻫﺮﮐﺲ از آﻧﺎن‬

‫ﺑﮕﻮﯾﺪ ﻣﻦ ﻧﯿﺰ ﺟﺰ او ﻣﻌﺒﻮدي ﻫﺴﺘﻢ او را ﺑﻪ دوزخ ﮐﯿﻔﺮ ﻣﯽدﻫﯿﻢ‪ .‬ﺳﺰاي ﮐﺎﻓﺮان را اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ‬

‫ﻣﯽدﻫﯿﻢ«‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﺒﺮ ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻋﺒﺎدت آنﻫﺎ اﻣﺮ ﻧﺸﺪه و ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻪ ﻋﺒﺎدت آنﻫﺎ اﻣﺮ‬ ‫ﻣﯽﺷﻮد در ﺣﺎﻟﯿﮑﻪ آن‪ ،‬ﮐﻔﺮ ﺑﻪ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ اﺳﺖ ﺳﭙﺲ ﺧﺪاوﻧﺪ ادﻋﺎي ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﮔﻤﺎن ﺧﻮد‬

‫ﻣﻼﺋﮑﻪ را دﺧﺘﺮان ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﯽداﻧﻨﺪ ﺑﺎﻃﻞ ﻧﻤﻮده و ﺧﻮدش را از آن ﻣﻨﺰه ﻣﯽﮔﺮداﻧﺪ و ﺑﯿﺎن‬

‫ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ آنﻫﺎ ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﯽ ﺻﺎﺣﺐ ﮐﺮاﻣﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ دﺳﺘﻮرات ﺧﺪاوﻧﺪ را ﺑﺪون ﮐﻢ و ﮐﺎﺳﺖ‬

‫اﻧﺠﺎم ﻣﯽدﻫﻨﺪ و از ﺗﺮس او ﺑﯿﻤﻨﺎﮐﻨﺪ و آنﻫﺎ ﻣﺎﻟﮏ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﺑﺮاي ﮐﺴﯽ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ و ﺑﺮاي ﮐﺴﯽ‬

‫ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻧﻤﯽﮐﻨﻨﺪ ﻣﮕﺮ ﺑﺮاي ﮐﺴﺎﻧﯽ از اﻫﻞ ﺗﻮﺣﯿﺪ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ آن راﺿﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﺳﭙﺲ آﯾﻪ را‬

‫‪138‬‬

‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﭘﺮﺗﻮ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬

‫ﺑﺎ ﺑﯿﺎن اﯾﻨﮑﻪ ﺳﺰاي ﻫﺮﮐﺲ از آنﻫﺎ ﮐﻪ ادﻋﺎي اﻟﻮﻫﯿﺖ ﮐﻨﺪ ﺟﻬﻨﻢ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﭘﺎﯾﺎن ﻣﯽرﺳﺎﻧﺪ‪.‬‬

‫آﻧﮕﺎه آﺷﮑﺎر ﻧﻤﻮده ﮐﻪ آنﻫﺎ ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﯽ ﺑﻠﻨﺪ ﻫﻤﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺗﻐﯿﯿﺮ و ﺗﺒﺪﯾﻞ ﯾﺎ ﻗﺪرﺗﯽ ﺑﺮاي‬ ‫آنﻫﺎ ﺟﺰ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر و ﺧﺎﻟﻘﺸﺎن ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬

‫‪ -7‬اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﻣﻼﺋﮑﻪﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻧﺎﻣﺸﺎن در ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺟﺒﺮﯾـﻞ‪ ،‬ﻣﯿﮑﺎﺋﯿـﻞ‪،‬‬

‫اﺳﺮاﻓﯿﻞ‪ ،‬ﻣﺎﻟﮏ‪ ،‬ﻫﺎروت و ﻣﺎروت‪ ،‬رﺿـﻮان‪ ،‬ﻣﻨﮑـﺮ و ﻧﮑﯿـﺮ‪ ،‬و ﮐﺴـﺎﻧﯽ ﮐـﻪ در اﺳـﺎﻣﯽ‬

‫آنﻫﺎ در ﻧﺼﻮص ﺑﯿﺎن ﺷﺪه واﺟﺐ اﺳﺖ‪ .‬و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ اﯾﻤﺎن ﺑـﻪ آﻧﭽـﻪ ﻧﺼـﻮص از آن ﺑـﺎ‬

‫وﺻﻒ ﺧﺒﺮ داده اﺳﺖ‪ :‬ﻣﺎﻧﻨﺪ رﻗﯿﺐ و ﻋﺘﯿﺪ )ﻣﺮاﻗﺐ و ﻧﮕﻬﺒﺎن(‪ ،‬ﯾﺎ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ وﻇﯿﻔﻪ آنﻫـﺎ‬

‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻠﮏ اﻟﻤﻮت )ﻣﻼﺋﮑﻪ ﻣﺮگ( و ﻣﻠﮏ اﻟﺠﺒﺎل )ﻣﻼﺋﮑـﻪ ﮐـﻮهﻫـﺎ( ﯾـﺎ آﻧﭽـﻪ را ﮐـﻪ‬

‫ﻧﺼﻮص ﺑﻪ ذﮐـﺮ وﻇﺎﯾﻔﺸـﺎن ﺑﺼـﻮرت ﻣﺠﻤـﻞ ﻣـﯽﭘـﺮدازد ﻣﺎﻧﻨـﺪ‪ :‬ﲪﻠـﺔ اﻟﻌـﺮش )ﺣﻤـﻞ‬

‫ﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﻋﺮش( و اﻟﮑﺮام اﻟﮑﺎﺗﺒﯿﻦ )ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﮔﺎن ﺑﺰرﮔـﻮار( و اﻟﻤـﻮﮐﻠﯿﻦ ﺑﺤﻔـﻆ اﻟﺨﻠـﻖ‬

‫)ﻣﺴﺌﻮل ﺣﻔﻆ ﺧﻠﻖ(‪ ،‬اﳌﻮﻛﻠﲔ ﺑﺤﻔﻆ اﻻﺟﻨﺔ و اﻻرﺣﺎم )ﻣﺴﺌﻮل ﺣﻔـﻆ ﺑﭽـﻪﻫـﺎي داﺧـﻞ‬

‫رﺣﻢ(‪ ،‬ﻃﻮاف اﻟﺒﯿﺖ اﻟﻤﻌﻤﻮر )ﻣﻼﺋﮑﻪ ﻣﺴﺌﻮل ﻃﻮاف ﺑﯿﺖ اﻟﻤﻌﻤﻮر(‪ ،‬ﻣﻼﺋﻜـﺔ اﻟﺴـﻴﺎﺣﲔ‬

‫)ﻣﻼﺋﮑﻪﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ در زﻣﯿﻦ ﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ( و ﻣﻼﺋﮑﻪﻫﺎي دﯾﮕـﺮي ﮐـﻪ اﷲ و رﺳـﻮﻟﺶ ج از‬ ‫آن ﺧﺒﺮ دادهاﻧﺪ‪.‬‬

‫ﭘﺲ واﺟﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﻔﺼﻞ ﺑـﻪ ﺗﻤـﺎم آنﻫـﺎﯾﯽ ﮐـﻪ ذﮐﺮﺷـﺎن ﺑـﺎ ﻧـﺎم و ﺻـﻔﺖ و‬

‫وﻇﺎﯾﻒ در اﺧﺒﺎر آﻣﺪه اﯾﻤﺎن داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ و ﺗﻤﺎم آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ ﺑﯿﺎﻧﺶ در اداﻣﻪ ﺑﺤـﺚ ان ﺷـﺎء اﷲ‬

‫ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ‪ ،‬ﺗﺼﺪﯾﻖ ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬

‫در ﯾﮏ ﺟﻤﻠﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﮔﻔﺖ ﺑﺎﯾﺪ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻪ ﺗﻤﺎم ﭼﯿﺰﻫﺎﯾﯽ ﺑﺎﺷﯿﻢ ﮐـﻪ ﻧﺼـﻮص ﺷـﺮﻋﯽ در ﻣـﻮرد‬

‫ﻣﻼﺋﮑﻪ ﮐﺮام ﺑﺪان ﻧﺎﻃﻖ اﺳﺖ‪ .‬واﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ اﻋﻠﻢ‪.‬‬ ‫ﻣﺒﺤﺚ ﺳﻮم‪ :‬وﻇﺎﯾﻒ ﻣﻼﺋﮑﻪ‬

‫ﻣﻼﺋﮑﻪ ﻟﺸﮑﺮي از ﻟﺸﮑﺮﯾﺎن اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺴﯿﺎري از اﻋﻤﺎل ﺑﺰرگ را ﺑﻪ آنﻫﺎ‬

‫ﺳﭙﺮده اﺳﺖ‪ .‬وﻇﺎﯾﻒ آنﻫﺎ ﺑﺰرگ اﺳﺖ و ﺑﺨﺸﯿﺪن ﻗﺪرت ﺑﻪ آنﻫﺎ ﺑﺮ ﺗﺄﯾﯿﺪ آن ﺻﺤﻪ‬

‫ﻓﺼﻞ دوم‪ :‬ﺑﻘﯿﻪ ارﮐﺎن اﯾﻤﺎن‬

‫‪139‬‬

‫ﻣﯽﮔﺬارد‪ .‬و ﺑﺮ اﺳﺎس ﺷﺄن و ﻣﻘﺎﻣﺸﺎن ﮐﺎرﻫﺎﯾﯽ ﺑﻪ آنﻫﺎ واﮔﺬار ﮐﺮده اﺳﺖ‪ :‬از آنﻫﺎ ﺟﺒﺮﯾﻞ‬

‫ﻣﺴﺌﻮل وﺣﯽ از ﻃﺮف اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﺑﻪ ﺳﻮي ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﻋﻠﻴﻬﻢ اﻟﺼﻼة و اﻟﺴﻼم ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ‬ ‫َ َٰ َ ۡ َ َ ُ َ‬ ‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬نَ َز َل بهِ ٱ ُّلر ُ‬ ‫وح ٱ ۡ�َم ُ‬ ‫�ن ‪ ١٩٤‬بل َ‬ ‫ون م َِن ٱل ۡ ُمنذِر َ‬ ‫ان َع َر ّ‬ ‫ك‬ ‫‪١٩٣‬‬ ‫ِ�‬ ‫ك‬ ‫ب‬ ‫ل‬ ‫ق‬ ‫ِس‬ ‫�‬ ‫�‬ ‫�ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ٍ‬ ‫ِ‬ ‫ِٖ‬ ‫ُّ‬ ‫� ‪] ﴾١٩٥‬اﻟﺸﻌﺮاء‪» .[١٩٥-١٩٣ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﯾﮑﺘﺎ ﻗﺮآن را ﺑﻮﺳﯿﻠﻪ اﻟﺮوح اﻷﻣﯿﻦ ﺑﺮ دل ﺗﻮ ﻓﺮود‬ ‫مب ِ ٖ‬ ‫آورد و ﺑﻪ زﺑﺎن ﺗﻮ ﮐﻪ زﺑﺎن ﻋﺮﺑﯽ ﻓﺼﯿﺢ و آﺷﮑﺎر اﺳﺖ ﻗﺮار داد ﺗﺎ ﻗﻮم ﺧﻮد را ﺑﻮﺳﯿﻠﻪ ﻗﺮآن از‬ ‫ﻋﺬاب ﺧﺪا ﺑﺘﺮﺳﺎﻧﯽ و ﺑﻪ راه اﯾﻤﺎن و ﺗﻘﻮا ﺑﺮﺳﺎﻧﯽ«‪ .‬ﻗﺒﻼً اﺷﺎره ﮔﺮدﯾﺪ ﮐﻪ او اﻓﻀﻞ ﻣﻼﺋﮑﻪ و‬

‫ﮔﺮاﻣﯽﺗﺮﯾﻦ آنﻫﺎ ﻧﺰد ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ و ﺧﺪاوﻧﺪ او را ﺑﺎ دو ﺻﻔﺖ ﻗﻮت و اداي اﻣﺎﻧﺖ ﻣﻬﻢ‬

‫)وﺣﯽ اﻟﻬﯽ ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان( وﺻﻒ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص ﺟﺰ دو ﺑﺎر او را ﺑﺮ ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﺧﻠﻖ ﺷﺪه ﻧﺪﯾﺪه اﺳﺖ و ﺑﻘﯿﻪ اوﻗﺎت ﺑﺮ ﺻﻮرت‬

‫ﻣﺮدي ﻣﯽآﻣﺪ‪ .‬ﯾﮏ ﺑﺎر او را در اﻓﻖ از ﻧﺎﺣﯿﻪ ﺷﺮق دﯾﺪ و در اﯾﻦ ﺑﺎره اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬ ‫َ َ​َ ۡ َ َ ُ ۡ ُ​ُ ُۡ‬ ‫� ‪] ﴾٢٣‬اﻟﺘﻜﻮﻳﺮ‪» .[٢٣ :‬ﺑﻪ ﯾﻘﯿﻦ ﻣﺤﻤﺪص ﺟﺒﺮﯾﻞ را ﺑﻪ ﺻﻮرﺗﯽ‬ ‫﴿ولقد رءاه ب ِٱ�ف ِق ٱلمب ِ ِ‬ ‫آﺷﮑﺎر در ﺑﺎﻻﺗﺮﯾﻦ اﻓﻖ دﯾﺪ« و ﺑﺎر دوم‪ ،‬ﺷﺐ اﺳﺮا در آﺳﻤﺎن دﯾﺪ و اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ از آن‬ ‫ۡ‬ ‫ُ‬ ‫ِند س ِۡد َرة ِ ٱل ۡ ُم َ‬ ‫� ‪ ١٤‬ع َ‬ ‫ى ‪ ١٣‬ع َ‬ ‫ِند َها َج َّن ُة ٱل ۡ َمأ َو ٰٓ‬ ‫ﺧﺒﺮ داده اﺳﺖ‪َ ﴿ :‬ولَ َق ۡد َر َءاهُ نَ ۡزلَ ًة أ ۡخ َر ٰ‬ ‫نت َ ٰ‬ ‫ى‬ ‫‪] ﴾١٥‬اﻟﻨﺠﻢ‪» .[١٥-١٣ :‬و ﯾﮏ ﺑﺎر دﯾﮕﺮ ﻫﻢ او را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﮐﺮد‪ ،‬و در ﻧﺰد درﺧﺖ ﺳﺪرة ﮐﻪ‬ ‫ﺑﻬﺸﺖ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻫﻤﺎﻧﺠﺎﺳﺖ«‪.‬‬

‫و در ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ از ﻋﺎﺋﺸﻪك رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ او از رﺳـﻮل اﷲص در ﺗﻔﺴـﯿﺮ دو آﯾـﻪاي‬ ‫َّ َ ُ َ ْ ُ َ ْ َ َ ُ َ َ‬ ‫ـﻮرﺗﻪ اﻟَّـﻲﺘ ُﺧﻠ َ‬ ‫ﻰﻠﻋ ُﺻ َ‬ ‫ـﻖ‬ ‫ﺮﺒ�ﻞ لـﻢ أره‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﮐﻪ آورده ﺷﺪ ﺳﺆال ﻧﻤﻮد و اﯾﺸﺎن ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ِ » :‬إ�ﻤﺎ ﻫﻮ ِﺟ ِ‬ ‫ِ‬ ‫َ َ ْ َ َّ َ َ‬ ‫ًّ َ َ ْ‬ ‫َ ََْ َ َْ َ َ‬ ‫ﺎ� ْ� ال ْ َﻤ َّﺮ َ� ْ� َرأَ ْ�ﺘُ ُﻪ ُﻣﻨْ َﻬﺒ ًﻄﺎ ﻣ ْﻦ َّ‬ ‫ـﻤﺎ ِء ِإﻰﻟ‬ ‫الﺴ َﻤﺎ ِء َﺳﺎدا ِﻋﻈ ُﻢ ﺧﻠ ِﻘـ ِﻪ ﻣـﺎ �ـ� الﺴ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﻋﻠﻴﻬﺎ �� ﻫ ِ‬ ‫َْ‬ ‫اﻷ ْر ِض« ‪» ١‬او ﺟﺒﺮﯾﻞ اﺳﺖ ﮐﻪ او را ﺑﻪ ﺻﻮرت اﺻﻠﯽ ﺧﻮدش ﺟﺰ دو ﺑﺎر ﻧﺪﯾﺪم‪ .‬او را دﯾﺪم ﮐـﻪ‬ ‫از آﺳﻤﺎن ﻓﺮود آﻣﺪ ﮐﻪ ﺑﺰرﮔﯽ ﺧﻠﻘﺘﺶ ﺑﯿﻦ آﺳﻤﺎن و زﻣﯿﻦ را ﭘﺮ ﮐﺮده ﺑﻮد«‪.‬‬

‫‪ 1‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺮﻗﻢ )‪.(177‬‬

‫‪140‬‬

‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﭘﺮﺗﻮ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬

‫و از ﻣﻼﺋﮑﻪ ﻣﯿﮑﺎﺋﯿﻞ÷ ﻣﺴﺌﻮل ﺑﺎران و ﻧﺒﺎﺗﺎت اﺳﺖ و ذﮐﺮ او در ﻗﺮان آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﷲ‬ ‫َ َ َ َ ُ ّٗ ّ َّ َ َ َ ٰٓ َ‬ ‫َ ۡ َ َ َ ٰ َ َ َّ َّ َ َ ‪ٞ‬‬ ‫َ ُ​ُ‬ ‫� ع ُد ّو‬ ‫��ل ومِيكٮل فإِن ٱ‬ ‫ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬من �ن عدو� ِ�ِ وم‬ ‫��ِكتِهِۦ ورسلِهِۦ و ِ‬ ‫ج ِ‬ ‫ّۡ َ‬ ‫�ٰفِر َ‬ ‫ل ِل‬ ‫�ن ‪] ﴾٩٨‬اﻟﺒﻘﺮة‪» .[٩٨ :‬ﻫﺮ ﮐﺲ ﺑﺎ ﺧﺪا‪ ،‬ﻣﻼﺋﮑﻪ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان او‪ ،‬ﺟﺒﺮﯾﻞ و ﻣﯿﮑﺎﺋﯿﻞ دﺷﻤﻨﯽ‬ ‫ِ‬ ‫ﮐﻨﺪ و دﺷﻤﻦ ﺑﺎﺷﺪ )ﻣﺤﻘﻘ ًﺎ ﭼﻨﯿﻦ ﮐﺴﯽ ﮐﺎﻓﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد( و ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﻢ دﺷﻤﻦ ﮐﺎﻓﺮان اﺳﺖ« و‬ ‫او ﺻﺎﺣﺐ ﻣﻘﺎم و ﻣﻨﺰﻟﺖ ﺑﺰرﮔﯽ ﻧﺰد ﭘﺮوردﮔﺎر اﺳﺖ ﺑﺮاي ﻫﻤﯿﻦ ﺧﺪاوﻧﺪ اﯾﻨﺠﺎ او را ﺑﺎ ﺟﺒﺮﯾﻞ‬

‫ﺑﺼﻮرت ﺧﺎص آورده و ﺑﺮ ﻣﻼﺋﮑﻪ ﻋﻄﻒ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ ﺑﺎ اﯾﻨﮑﻪ از ﺟﻨﺲ آنﻫﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑﺨﺎﻃﺮ‬

‫ﺷﺮف و ﺑﺰرﮔﯽ ﺷﺎن اﯾﻨﭽﻨﯿﻦ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬و از ﻗﺒﯿﻞ ﻋﻄﻒ ﺧﺎص ﺑﺮ ﻋﻤﻮم اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ در‬ ‫ﺳﻨﺖ ﻧﯿﺰ ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﺟﻠﻮﺗﺮ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ در دﻋﺎي ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص در ﻧﻤﺎز ﺷﺐ آﻣﺪه ﮐﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬

‫»ا� رب ﺟﺮﺒ�ﻞ وﻣﻴﺎﻜﺋﻴﻞ و�ﺮﺳاﻓﻴﻞ«‪» ١ (..‬اي ﭘﺮوردﮔﺎر ﺟﺒﺮﯾﻞ‪ ،‬ﻣﯿﮑﺎﺋﯿﻞ و اﺳﺮاﻓﯿﻞ …«‪.‬‬

‫ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻫﻤﯿﻦ ﻋﻠﻤﺎ اﯾﻦ ﺳﻪ ﻣﻼﺋﮑﻪ را اﻓﻀﻞ ﺗﻤﺎم ﻣﻼﺋﮑﻪﻫﺎ ﻣﯽداﻧﻨﺪ‪.‬‬

‫و از اﯾﺸﺎن اﺳﺮاﻓﯿﻞ÷ ﻣﺴﺌﻮل ﺻﻮر اﺳﺖ و او ﺳﻮﻣﯿﻦ ﻣﻼﺋﮑـﻪ اﻓﻀـﻞ اﺳـﺖ ﮐـﻪ ذﮐـﺮ آن‬

‫ﭘﯿﺸﺘﺮ آﻣﺪ‪ .‬او ﯾﮑﯽ از ﺣﺎﻣﻼن ﻋـﺮش اﺳـﺖ‪ .‬ﺻـﻮر ﺑـﻪ ﻣﻌﻨـﯽ ﺷـﯿﭙﻮر ﺑـﺰرگ اﺳـﺖ ﮐـﻪ در آن‬ ‫ﻣﯽدﻣﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎم اﺣﻤﺪ در ﻣﺴﻨﺪش از ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﺎصب رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐـﻪ‪َ » :‬ﺟ َ‬ ‫ـﺎء‬ ‫َ ْ َ ٌّ َ َّ ِّ َ َّ َّ ُ َ َ ْ َ َ َّ َ َ َ َ ُّ ُ َ َ َ ٌ ُ ْ َ ُ‬ ‫ﻮر ﻗﺎل ﻗ ْﺮن �ﻨﻔﺦ ِ�ﻴ ِﻪ« ‪» ٢‬اﻋﺮاﺑﯽ ﭘﯿﺶ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‬ ‫أﻋﺮ ِاﻲﺑ إِﻰﻟ اﻨﻟ ِﻲﺒ ﺻ� ا� ﻋﻠﻴ ِﻪ وﺳﻠﻢ ﻗﺎل ﻣﺎ الﺼ‬ ‫ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﻪ وﺳﻠﻢ آﻣﺪ و ﮔـﻒ‪ :‬ﺻـﻮر ﭼﯿﺴـﺖ؟ اﯾﺸـﺎن ﻓﺮﻣﻮدﻧـﺪ‪ :‬ﺷـﺎﺧﯽ اﺳـﺖ ﮐـﻪ در آن‬ ‫ﻣﯽدﻣﻨﺪ«‪.‬‬

‫و اﻣﺎم اﺣﻤﺪ و ﺗﺮﻣﺬي از اﺑﻮﺳﻌﯿﺪ ﺧﺪريت رواﯾـﺖ ﻣـﯽﮐﻨﻨـﺪ ﮐـﻪ ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮدﻧـﺪ‪:‬‬ ‫َ َْ ََْ ُ َ َ ْ ْ‬ ‫ُ َْ ْ َْ ْ َ َ َ َ َ َْ​َُ َ​َ ْ َ َ ْ َ ُ َُْ ُ َ َ ْ‬ ‫اﺘﻟ َﻘ َﻢ َ‬ ‫َ‬ ‫ـﻰﺘ ﻳُـﺆ َم ُﺮ‬ ‫ﺎﺣﺐ اﻟﻘﺮ ِن اﻟﻘﺮن وﺣ� ﺟﺒﻬﺘﻪ وأﺻﻰﻐ ﺳﻤﻌﻪ �ﻨﻈـﺮ ﻣ‬ ‫ﺻ‬ ‫»ﻛﻴﻒ أ�ﻌﻢ وﻗﺪ‬ ‫ِ‬

‫‪ 1‬رواه اﻹﻣﺎم أﺣﻤﺪ ﻓﯽ اﻟﻤﺴﻨﺪ ‪ ،156 / 6 :‬واﻟﻨﺴﺎﺋﯽ ﻓﯽ اﻟﺴـﻨﻦ ‪ ،213 / 3 :‬ﺑـﺮﻗﻢ )‪ ،(1625‬وﻧﺤﻮﻫﻤـﺎ ﻣﺴـﻠﻢ ﻓـﯽ‬ ‫اﻟﺼﺤﯿﺢ‪ ،‬ﺑﺮﻗﻢ )‪ ،(770‬واﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ‪ ،‬ﺑﺮﻗﻢ )‪.(1357‬‬

‫‪ 2‬اﻟﻤﺴﻨﺪ‪ 192 ،162 /2:‬اﻟﻤﺴﺘﺪرك ‪ ،589 / 4 ،506 / 2 :‬واﻟﻠﻔﻆ ﻟﻠﺤﺎﮐﻢ‪ .‬وواﻓﻘﻪ اﻟﺬﻫﺒﯽ‬

‫ﻓﺼﻞ دوم‪ :‬ﺑﻘﯿﻪ ارﮐﺎن اﯾﻤﺎن‬

‫‪141‬‬

‫َ َ ْ ُ ْ ُ َ َ َ ُ َ َّ َ َ َ ُ ُ َ َ ُ ُ َ ْ ُ َ َّ ُ َ ْ َ ْ َ ُ َ َ َّ َ َّ ْ َ‬ ‫ا� ﺗ َﻮ�ﻨـﺎ«‬ ‫ا� �ﻤﺎ �ﻘﻮل ﻗﺎل ﻗﻮلﻮا ﺣﺴبﻨﺎ ا� وﻧِﻌـﻢ الﻮ ِ�ﻴـﻞ ﻰﻠﻋ ِ‬ ‫ﻗﺎل الﻤﺴ ِﻠﻤﻮن ﻳﺎ رﺳﻮل ِ‬

‫‪١‬‬

‫»ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺷﻤﺎ ﺷﺎد و ﺧﻮﺷﺤﺎﻟﯿﺪ در ﺣﺎﻟﯿﮑﻪ ﺻﺎﺣﺐ ﺷﺎخ آن را ﺑﻪ دﻫﺎن ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﮔﻮش ﻓﺮا داده‬ ‫و ﻣﻨﺘﻈﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭼﻪ وﻗﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ او دﺳﺘﻮر ﻣـﯽدﻫـﺪ در آن ﺑﺪﻣـﺪ؟ ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪ :‬اي‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪا ﻣﺎ ﭼﻪ ﺑﮕﻮﯾﯿﻢ؟ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺑﮕﻮﯾﯿﺪ ﺣﺴﺒﻨﺎ اﷲ وﻧﻌﻢ اﻟﻮﻛﻴﻞ ﻋﲆ اﷲ ﺗﻮﻛﻠﻨﺎ«‪.‬‬

‫اﺳﺮاﻓﯿﻞ ﺳﻪ ﺑﺎر در ﺻﻮر ﻣﯽدﻣﺪ‪ :‬ﻧﻔﺨﻪ ﻫﺮاس‪ ،‬ﻧﻔﺨﻪ ﻣﺮگ و ﻧﻔﺨﻪ زﻧﺪه ﺷﺪن‪ .‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ‬ ‫َۡ‬ ‫َ​َ َ‬ ‫َ​ََۡ ُ َ‬ ‫نف ُخ � ٱ ُّ‬ ‫ع َمن � ٱ َّ َ َ‬ ‫�ض إ َّ� َمن َشا ٓ َء ٱ َّ ُ‬ ‫ِ‬ ‫�ۚ﴾‬ ‫ت َو َمن ِ� ٱ�‬ ‫لصورِ �ف ِز‬ ‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬و�وم ي‬ ‫لس�ٰ� ٰ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫]اﻟﻨﻤﻞ‪» .[٨٧ :‬و روزي ﮐﻪ در ﺻﻮر دﻣﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد ﭘﺲ ﻫﺮﮐﺲ ﮐﻪ در آﺳﻤﺎنﻫﺎ و زﻣﯿﻦ اﺳﺖ‬

‫ﺑﻪ ﻫﺮاس اﻓﺘﺪ ﻣﮕﺮ آن ﮐﺲ ﮐﻪ ﺧﺪا ﺑﺨﻮاﻫﺪ« و اﯾﻦ ﻧﻔﺨﻪ ﻫﺮاس ﺑﻮد و دﻟﯿﻞ ﺑﺮ دو ﻧﻔﺨﻪ دﯾﮕﺮ‬ ‫َۡ‬ ‫اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬ونُف َخ � ٱ ُّ‬ ‫لس َ� ٰ َ� ٰ َ َ‬ ‫لصور فَ َصعِ َق َمن � ٱ َّ‬ ‫�ض إ َّ� َمن َشآءَ‬ ‫ِ‬ ‫ت ومن ِ� ٱ� ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ُ ۡ َ ٰ َ َ ُ ۡ َ ‪َ ُ ٞ‬‬ ‫َّ ُ ُ ُ َ‬ ‫�ۖ � َّم نفِخ �ِيهِ أخرى فإِذا هم �ِي‬ ‫ٱ‬ ‫ام يَنظ ُرون ‪] ﴾٦٨‬اﻟﺰﻣﺮ‪» .[٦٨ :‬و در ﺻﻮر دﻣﯿﺪه ﺷﻮد و‬

‫ﻫﻤﻪ ﮐﺴﺎﻧﯿﮑﻪ در آﺳﻤﺎنﻫﺎ و زﻣﯿﻦ ﺑﻮدﻧﺪ ﻣﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﮐﺴﺎﻧﯿﮑﻪ ﺧﺪا آﻧﺎن را ﺟﺪا ﮐﺮد و ﺑﻘﺎي‬ ‫آﻧﺎن را ﺧﻮاﺳﺖ ﺳﭙﺲ ﺑﺎر دﯾﮕﺮ ﻣﯽدﻣﺪ ﻧﺎﮔﻬﺎن ﻫﻤﻪ زﻧﺪه ﺷﺪه ﻣﯽاﯾﺴﺘﻨﺪ و ﻧﮕﺎه ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ«‪.‬‬

‫ُۡ‬ ‫و از اﯾﺸﺎن‪ ،‬ﻣﻠﮏ اﻟﻤﻮت÷ ﻣﺴﺌﻮل ﮔﺮﻓﺘﻦ ارواح اﺳﺖ‪ .‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪۞﴿ :‬قل‬ ‫َ َ َ َّ ٰ ُ َّ َ ُ ۡ َ ۡ َّ‬ ‫ُ ُ َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫ُ ُ‬ ‫ت ٱ�ِي ُو ِ� بِ� ۡم � َّم إ ِ ٰ� َر ّ�ِ� ۡم ت ۡر َج ُعون ‪] ﴾١١‬اﻟﺴﺠﺪة‪» .[١١ :‬اي‬ ‫�توفٮ�م ملك ٱلمو ِ‬ ‫رﺳﻮل ﻣﺎ ﺑﮕﻮ‪ :‬ﻣﻠﮏ اﻟﻤﻮت ﮐﻪ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﮔﻤﺎرده ﺷﺪه ﺟﺎن ﺷﻤﺎ را ﻣﯽﮔﯿﺮد ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﺳﻮي‬

‫ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن ﺑﺎزﮔﺮداﻧﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮﯾﺪ«‪ .‬ﻣﻼﺋﮑﻪﻫﺎﯾﯽ ﺑﻪ ﻣﻠﮏ اﻟﻤﻮت ﮐﻤﮏ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺪه را ﺑﺮ‬

‫ﺣﺴﺐ ﻋﻤﻠﺶ‪ ،‬اﮔﺮ ﻣﺤﺴﻦ و ﻧﯿﮑﻮﮐﺎر ﺑﺎﺷﺪ در ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﺷﮑﻞ و اﮔﺮ ﮔﻨﻬﮑﺎر ﺑﺎﺷﺪ در ﺑﺪﺗﺮﯾﻦ‬ ‫ُ‬ ‫َ َّ ٰٓ َ َ ٓ َ َ َ َ ُ ُ ۡ َ ۡ ُ َ َّ ۡ‬ ‫ت ت َو�ت ُه ُر ُسل َنا‬ ‫ﺷﮑﻞ ﺟﺎن او را ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ‪ .‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ح� إِذا جاء أحد�م ٱلمو‬ ‫ُ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َوه ۡم � ُ�ف ّ ِر ُطون ‪] ﴾٦١‬اﻷﻧﻌﺎم‪» .[٦١ :‬ﺗﺎ آﻧﮕﺎه ﮐﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﻣﺮگ ﯾﮑﯽ از ﺷﻤﺎ ﻓﺮا رﺳﺪ‬

‫‪ 1‬اﻟﻤﺴﻨﺪ‪ ،7 / 3:‬وﺳﻨﻦ اﻟﺘﺮﻣـﺬي ‪ ،620 / 4‬ﺑـﺮﻗﻢ )‪ ،373 -372 / 5،(2431‬ﺑـﺮﻗﻢ)‪ (3243‬ﻗـﺎل اﻟﺘﺮﻣـﺬي ﺣـﺪﯾﺚ‬ ‫ﺣﺴﻦ وﺻﺤﺤﻪ ﻏﯿﺮه ﻣﻦ أﻫﻞ اﻟﻌﻠﻢ‪.‬‬

‫‪142‬‬

‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﭘﺮﺗﻮ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬

‫ﻣﻼﺋﮑﻪﻫﺎي ﻣﺎ ﺟﺎن او را ﺑﺴﺘﺎﻧﻨﺪ و اﯾﺸﺎن در آﻧﭽﻪ ﺑﻪ آن ﻣﺄﻣﻮر ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ﻫﯿﭻ ﮐﻮﺗﺎﻫﯽ‬ ‫ﻧﻤﯽﮐﻨﻨﺪ«‪.‬‬

‫و از اﯾﺸﺎن‪ ،‬ﻣﻼﺋﮑﻪ ﮐﻮهﻫﺎ اﺳﺖ و ذﮐﺮ آن در ﺣـﺪﯾﺜﯽ ﮐـﻪ ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ ج در اﺑﺘـﺪاي ﺑﻌﺜـﺖ ﺑـﻪ‬

‫ﺳﻮي اﻫﺎﻟﯽ ﻃﺎﺋﻒ رﻓﺖ و آنﻫﺎ را ﺑﻪ اﺳﻼم دﻋﻮت ﻧﻤـﻮد و آنﻫـﺎ اﺳـﺘﺠﺎﺑﺖ ﻧﻨﻤﻮدﻧـﺪ ﻣﻮﺟـﻮد‬ ‫ْ ُ‬ ‫َ َ َ َ َ َ َ َ ْ َ َ َّ ْ َ َ َ ْ ُ‬ ‫ت ﻓَـﺈ َذا � َ‬ ‫ﺮﺒ�ـﻞ‬ ‫ﺟ‬ ‫ـﺎ‬ ‫ﻴﻬ‬ ‫اﺳﺖ و در آن ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﻓ ِﺈذا أﻧﺎ �ِﺴﺤﺎﺑ ٍﺔ ﻗﺪ أﻇﻠﺘ ِ� �ﻨﻈﺮ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫َْ‬ ‫َ َ َ َ َ َ َّ َّ َ َ ْ َ َ َ ْ َ َ ْ َ َ َ َ َ َ ُّ َ َ ْ َ َ َ ْ َ َ َ َ ْ َ َ َ َ‬ ‫ـﺎل‬ ‫اﺠﻟﺒ ِ‬ ‫�ﻨﺎد ِا� �ﻘﺎل‪ِ :‬إن ا� ﻗﺪ ﺳ ِﻤﻊ ﻗﻮل ﻗﻮ ِمﻚ لﻚ وﻣﺎ ردوا ﻋﻠﻴﻚ وﻗﺪ �ﻌﺚ ِإﻴﻟﻚ مﻠﻚ ِ‬ ‫ْ َ َ َ َ َ ُ ْ َ َ َ َّ َ َ َ َّ ُ َّ َ َ َ ُ َ َّ ُ َ َ َ َ َ‬ ‫ـﻚ � َ‬ ‫َﺘﻟﺄ ْ ُم َﺮ ُه ﺑ َﻤﺎ ﺷﺌْ َ‬ ‫ﻴﻤـﺎ‬ ‫ﺒ‬ ‫اﺠﻟ‬ ‫ﻚ‬ ‫ﻠ‬ ‫م‬ ‫ا�‬ ‫ﺎد‬ ‫ﻨ‬ ‫�‬ ‫‪،‬‬ ‫ﻢ‬ ‫ﻴﻬ‬ ‫�‬ ‫ﺖ‬ ‫ﺎل ﻓﺴﻠﻢ ﻲﻠﻋ �ﻢ ﻗﺎل‪ :‬ﻳـﺎ �ﻤـﺪ‪� ،‬ﻘـﺎل ذل ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ‬ ‫ْ َ ْ ْ َ ْ ْ َ َ ْ ُ ْ َ َْ َ َ‬ ‫ـﻞ أ ْر ُﺟـﻮ أ ْن ُ�ْـﺮ َج َّ ُ‬ ‫ا� ﻣ ْ‬ ‫َّ‬ ‫اﻨﻟ ُّ‬ ‫ـﻦ‬ ‫ﻲﺒ ص‪» :‬ﺑ‬ ‫ِ‬ ‫ِﺷﺌﺖ ِإن ِﺷﺌﺖ أن أﻃ ِﺒﻖ ﻋﻠﻴ ِﻬﻢ اﻷﺧﺸب ِ‬ ‫ِ‬ ‫� �ﻘﺎل ِ‬ ‫ْ َ ْ َ ْ ُ ُ َّ َ َ ْ َ ُ ُ ْ‬ ‫َ ْ‬ ‫َ ْ‬ ‫ﺮﺸ ُك ﺑِ ِﻪ ﺷيﺌًﺎ« ‪» ١‬ﻧﺎﮔﻬﺎن ﭼﺸﻤﻢ ﺑﻪ اﺑـﺮي اﻓﺘـﺎد ﮐـﻪ ﺑـﺮ ﺳـﺮم‬ ‫�‬ ‫ﻻ‬ ‫ه‬ ‫ﺪ‬ ‫ﺣ‬ ‫و‬ ‫ا�‬ ‫ﺪ‬ ‫ﺒ‬ ‫ﻌ‬ ‫�‬ ‫ﻦ‬ ‫ﻣ‬ ‫ﻢ‬ ‫ﻬ‬ ‫ﻼﺑ‬ ‫ﺻ‬ ‫أ‬ ‫ِ​ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﺳﺎﯾﻪ اﻧﺪاﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ آن اﺑﺮ ﻧﮕﺎه ﮐﺮدم‪ .‬ﺟﺒﺮﯾﻞ را در ﻣﯿـﺎن آن دﯾـﺪم‪ .‬ﻣـﺮا ﺻـﺪا زد و ﮔﻔـﺖ‪:‬‬

‫ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬ﺳﺨﻨﺎن ﻗﻮﻣﺖ و ﭘﺎﺳﺨﺸﺎن را ﺷـﻨﯿﺪ‪ .‬ﻫـﻢ اﮐﻨـﻮن‪ ،‬ﻣﻼﺋﮑـﻪ ﮐـﻮهﻫـﺎ را ﺑﺴـﻮي ﺗـﻮ‬

‫ﻓﺮﺳﺘﺎده اﺳﺖ ﺗﺎ ﻫﺮ ﭼﻪ را ﮐﻪ دوﺳﺖ داري‪ ،‬در ﻣﻮرد آنﻫﺎ ﺑﻪ او دﺳﺘﻮر دﻫـﯽ‪ .‬ﺳـﭙﺲ ﻣﻼﺋﮑـﻪ‬

‫ﮐﻮهﻫﺎ ﻣﺮا ﺻﺪا زد و ﺳﻼم داد و ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﻣﺤﻤﺪ! ﻫﺮ ﭼـﻪ ﻣـﯽﺧـﻮاﻫﯽ‪ ،‬اﻧﺠـﺎم ﻣـﯽدﻫـﻢ‪ .‬اﮔـﺮ‬ ‫ﻣﯽﺧﻮاﻫﯽ‪ ،‬دو ﮐﻮه اﻃﺮاف را ﺑﺮ آﻧﺎن‪ ،‬ﻓﺮود ﻣﯽآورم‪ .‬ﻧﺒﯽ اﮐﺮم ج ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺑﻠﮑﻪ ﻣـﻦ اﻣﯿـﺪوارم‬

‫ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ از ﻧﺴﻞﻫﺎي آﻧﺎن‪ ،‬ﮐﺴﺎﻧﯽ را ﺑﻮﺟﻮد آورد ﮐﻪ ﻓﻘﻂ ﺧﺪا را ﻋﺒﺎدت ﮐﻨﻨﺪ و ﭼﯿـﺰي را‬ ‫ﺑﺎ او ﺷﺮﯾﮏ ﻧﺴﺎزﻧﺪ«‪.‬‬

‫و از اﯾﺸﺎن ﻣﻼﺋﮑﻪ رﺣ‪‬ﻢ اﺳﺖ ﮐﻤﺎ اﯾﻨﮑﻪ اﻧﺲ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﮏت از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج رواﯾﺖ ﻣـﯽﮐﻨـﺪ‬ ‫َّ َّ َ َ َّ َ َ َّ َ َّ َ َ َ ً َ ُ ُ َ َ ِّ ُ ْ َ ٌ َ َ ِّ َ َ َ ٌ َ َ ِّ ُ ْ َ ٌ َ َ‬ ‫ـﺈذا‬ ‫ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬إِن ا� ﻋﺰ وﺟﻞ و� مﻠﺎﻜ �ﻘﻮل ﻳﺎ رب �ﻄﻔﺔ ﻳﺎ رب ﻋﻠﻘﺔ ﻳﺎ رب مﻀـﻐﺔ ﻓ ِ‬ ‫َ َ َ َ ْ َ ْ َ َ ْ َ ُ َ َ َ َ َ ٌ َ ْ ُ ْ َ َ ٌّ َ ْ َ ٌ َ َ ِّ ْ ُ َ ْ َ َ ُ َ ُ ْ‬ ‫ـﺐ ﻲﻓ َ� ْ‬ ‫ﻜﺘَ ُ‬ ‫ـﻦ‬ ‫ﻄ‬ ‫أراد أن �ﻘ ِﻲﻀ ﺧﻠﻘﻪ ﻗﺎل أذﻛﺮ أم أ�ﻰﺜ ﺷ ِﻲﻘ أم ﺳ ِﻌﻴﺪ �ﻤﺎ الﺮزق واﻷﺟـﻞ �ﻴ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ُ ِّ‬ ‫أﻣ ِﻪ« ‪» ٢‬اﷲ ﻋﺰوﺟﻞ ﻣﻼﺋﮑﻪاي را ﻣﻘﺮر ﮐﺮده اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾـﺪ‪ :‬ﯾـﺎ رب‪ :‬ﻧﻄﻔـﻪ‪ .‬ﯾـﺎ رب‪ :‬ﺧـﻮن‬ ‫ﺑﺴﺘﻪ‪ .‬ﯾﺎ رب‪ :‬ﮔﻮﺷﺖ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐـﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺧﻮاﺳـﺖ او را ﺧﻠـﻖ ﮐﻨـﺪ‪ .‬ﻣﻼﺋﮑـﻪ ﻣـﯽﮔﻮﯾـﺪ‪ :‬او‬ ‫‪ 1‬ﺻﺤﯿﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪ ،‬ﺑﺮﻗﻢ )‪ ،(3231‬وﻣﺴﻠﻢ ﺑﺮﻗﻢ )‪.(1795‬‬ ‫‪ 2‬ﺻﺤﯿﺢ اﻟﺒﺨﺎري ﺑﺮﻗﻢ )‪ ،(318‬وﻣﺴﻠﻢ ﺑﺮﻗﻢ )‪.(2646‬‬

‫ﻓﺼﻞ دوم‪ :‬ﺑﻘﯿﻪ ارﮐﺎن اﯾﻤﺎن‬

‫‪143‬‬

‫ﻣﺬﮐﺮ ﯾﺎ ﻣﺆﻧﺚ اﺳﺖ؟ ﺑﺪﺑﺨﺖ ﯾﺎ ﺳﻌﺎدﺗﻤﻨﺪ اﺳﺖ؟ روزي او ﭼﯿﺴﺖ و اﺟﻞ و زﻣﺎن ﻣﺮﮔﺶ ﮐﯽ‬

‫ﻣﯽرﺳﺪ؟ ﭘﺲ در ﺷﮑﻢ ﻣﺎدرش آنﻫﺎ را ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﺪ‪«.‬‬

‫َّ َ َ ۡ ُ َ ۡ َ‬ ‫ِين � ِملون ٱل َع ۡرش َو َم ۡن‬ ‫و از آنﻫﺎ ﻣﻼﺋﮑﻪﻫﺎﯾﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺣﺎﻣﻞ ﻋﺮش ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪﴿ :‬ٱ�‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ​َۡ َۡ ُ َ‬ ‫َ ۡ َُ ُ َ ّ ُ َ‬ ‫ۡ‬ ‫ون ل َِّ� َ‬ ‫ِين َء َام ُن ۖوا﴾ ]اﳌﺆﻣﻦ‪» .[٧ :‬ﮐﺴﺎﻧﯽ‬ ‫حون ِ�َ ۡم ِد َر ّ� ِ ِه ۡم َو ُ�ؤم ُِنون بِهِۦ و�ستغ ِفر‬ ‫حو�ۥ �سب ِ‬

‫ﮐﻪ ﻋﺮش ﺑﺎ ﻋﻈﻤﺖ اﻟﻬﯽ را ﺣﻤﻞ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬و آنﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﭘﯿﺮاﻣﻮن ﻋﺮش ﺑﻪ ﺗﺴﺒﯿﺢ و ﺳﺘﺎﯾﺶ‬

‫ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن ﻣﺸﻐﻮﻟﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻢ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺧﺪا اﯾﻤﺎن دارﻧﺪ و ﻫﻢ ﺑﺮاي اﻫﻞ اﯾﻤﺎن از ﺧﺪا آﻣﺮزش و‬ ‫َ ‪ٞ‬‬ ‫َ َ َ‬ ‫ُ َ َ‬ ‫ﻣﻐﻔﺮت ﻣﯽﻃﻠﺒﻨﺪ« و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬و َ� ۡح ِمل ع ۡرش َر ّ�ِك ف ۡو� ُه ۡم يَ ۡو َم� ِ ٖذ ث َ�ٰن َِية ‪] ﴾١٧‬اﳊﺎﻗﺔ‪.[١٧ :‬‬ ‫»ﻋﺮش ﭘﺮوردﮔﺎرت را در آن روز )ﯾﻌﻨﯽ ﻗﯿﺎﻣﺖ( ﻫﺸﺖ ﻣﻼﺋﮑﻪ ﺣﻤﻞ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ«‪ .‬دﺳﺘﻪاي از‬

‫ﻋﻠﻤﺎ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﻃﺮاف ﻋﺮش ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻣﻼﺋﮑﻪﻫﺎي ﻣﻘﺮب ﻫﺴﺘﻨﺪ و اﯾﺸﺎن ﺑﺎ آﻧﮑﻪ‬

‫ﺣﺎﻣﻞ ﻋﺮش ﻫﺴﺘﻨﺪ اﺷﺮﻓﺘﺮﯾﻦ ﻣﻼﺋﮑﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ ‪.١‬‬

‫َ‬ ‫َ َ َّ َ َّ َ ْ‬ ‫ِين ٱ�ق ۡوا َر َّ� ُه ۡم إِ�‬ ‫و از ﺟﻤﻠﻪ آنﻫﺎ ﻧﮕﻬﺒﺎن ﺑﻬﺸﺖ اﺳﺖ‪ .‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬وسِيق ٱ�‬ ‫َ َّ َ َ ٓ َ َ ُ َ ۡ َ‬ ‫َ َ َ‬ ‫َ َ‬ ‫َ َ​َ ُ‬ ‫ٱ َۡ‬ ‫� َّنةِ ُز َم ًر�ۖ ح ٰٓ‬ ‫ت �بۡ َ� ٰ ُ� َها َوقال ل ُه ۡم خ َز� ُت َها َس� ٰ ٌم عل ۡي� ۡم ط ِۡب ُت ۡم‬ ‫� إِذا جا ُءوها وفت ِح‬ ‫َ ۡ ُ ُ َ‬ ‫وها َ� ٰ ِ� َ‬ ‫فٱدخل‬ ‫ِين ‪] ﴾٧٣‬اﻟﺰﻣﺮ‪» .[٧٣ :‬و ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ از ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن ﭘﺮوا داﺷﺘﻨﺪ ﮔﺮوه ﮔﺮوه‬

‫ﺑﻪ ﺳﻮي ﺑﻬﺸﺖ ﺳﻮق داده ﺷﻮﻧﺪ ﺗﺎ ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ آﻧﺠﺎ رﺳﯿﺪﻧﺪ درﻫﺎي آن ﮔﺸﻮده ﺷﻮد و‬

‫ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﺎن آن ﺑﻪ آنﻫﺎ ﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﺳﻼم ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺧﻮش آﻣﺪﯾﺪ در آن ﺟﺎوداﻧﻪ داﺧﻞ ﺷﻮﯾﺪ« و‬ ‫َ َّ ٰ ُ َ ۡ َ ۡ ُ ُ َ َ َ َ َ َ َ ۡ َ َ ٓ ۡ َ َ ۡ َ ٰ ۡ َ ُ ّ َّ ٰ ۡ َ ۡ َ َ ٰٓ َ ُ‬ ‫ج ِهم وذرِ�ت ِ ِهمۖ وٱلم��ِكة‬ ‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ج�ت عد ٖن يدخلو�ها ومن صلح مِن ءابا� ِ ِهم وأز� ِ‬ ‫َۡ ُ ُ َ‬ ‫ون َعلَ ۡيهم ّمِن ُ ّ َ‬ ‫يدخ ل‬ ‫اب ‪] ﴾٢٣‬اﻟﺮﻋﺪ‪» .[٢٣ :‬ﺑﻬﺸﺖﻫﺎي ﻋﺪﻧﯽ ﮐﻪ آﻧﺎن ﺑﺎ ﭘﺪران‪،‬‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫� ب ٖ‬ ‫ﻫﻤﺴﺮان و ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺸﺎن ﮐﻪ درﺳﺘﮑﺎرﻧﺪ در آن داﺧﻞ ﺷﻮﻧﺪ و ﻣﻼﺋﮑﻪ از ﻫﺮ دري ﺑﺮ آنﻫﺎ‬

‫درآﯾﻨﺪ«‪.‬‬

‫و از ﺟﻤﻠﻪ آن ﻣﻼﺋﮑﻪﻫﺎ‪ ،‬ﻧﮕﻬﺒﺎن ﺟﻬﻨﻢ اﺳﺖ‪ .‬از او ﺑﻪ ﺧﺪا ﭘﻨﺎه ﻣﯽﺑﺮﯾﻢ و اﯾﺸﺎن ﻣﻼﺋﮑﻪ ﻗﻬﺮ‬ ‫َّ‬ ‫َ َ َ َّ َ‬ ‫و ﻏﻀﺐ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ رأس آنﻫﺎ ‪ 19‬ﻧﻔﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬وقال ٱ�ِين ِ� ٱ�ارِ‬ ‫‪ 1‬ﺗﻔﺴﯿﺮ اﺑﻦ ﮐﺜﯿﺮ )‪.(120 / 7‬‬

‫‪144‬‬

‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﭘﺮﺗﻮ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬

‫َ َ َ َ َ َّ َ ۡ ُ ْ َ َّ ُ ۡ ُ َ ّ ۡ َ َّ َ ۡ ٗ ّ َ ۡ َ َ‬ ‫اب ‪] ﴾٤٩‬اﳌﺆﻣﻦ‪» .[٤٩ :‬و ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ در‬ ‫ِ�زنةِ جهنم ٱدعوا ر��م � ِفف �نا يوما مِن ٱلعذ ِ‬

‫آﺗﺶ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﺎن ﺟﻬﻨﻢ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن را ﺑﺨﻮاﻧﯿﺪ ﺗﺎ ﯾﮏ روز از اﯾﻦ ﻋﺬاب را‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َۡ ُ َ‬ ‫ﺑﻪ ﻣﺎ ﺗﺨﻔﯿﻒ دﻫﺪ« و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬فل َي ۡدع نادِيَ ُهۥ ‪َ ١٧‬س َن ۡدع ٱ َّلز َ�ا� َِية ‪] ﴾١٨‬اﻟﻌﻠﻖ‪.[١٨-١٧ :‬‬

‫»ﺗﺎ ﮔﺮوه ﺧﻮد را ﺑﺨﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺰودي آﺗﺸﺒﺎﻧﺎن را ﻓﺮا ﺧﻮاﻧﯿﻢ‪ «.‬و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬علَ ۡي َها � ِۡس َع َة َع َ َ‬ ‫� ‪٣٠‬‬ ‫َ َ َ َ ۡ َ ٓ َ ۡ َ ٰ َ َّ َّ َ َ َ ٗ َ َ َ َ ۡ َ َّ َ ُ ۡ َّ ۡ َ ٗ ّ َّ َ َ َ ْ‬ ‫وما جعلنا أص�ب ٱ�ارِ إِ� م ٰٓ‬ ‫��ِكة ۖ وما جعلنا عِد�هم إِ� ف ِتنة ل ِ�‬ ‫ِين �ف ُروا﴾ ]اﳌﺪﺛﺮ‪:‬‬

‫‪» .[٣١-٣٠‬ﺑﺮاي آن ﻧﻮزده ﻧﮕﻬﺒﺎن اﺳﺖ و ﻣﺎ ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﺎن دوزخ را ﺟﺰ ﻣﻼﺋﮑﻪ ﻗﺮار ﻧﺪادﯾﻢ‪ ،‬و‬ ‫َ​َ َْۡ‬ ‫ﺗﻌﺪاد اﯾﺸﺎن را ﻣﮕﺮ آزﻣﺎﯾﺸﯽ ﺑﺮاي ﻣﺮدﻣﯽ ﮐﻪ ﮐﺎﻓﺮ ﺷﺪﻧﺪ ﻧﮕﺮداﻧﯿﺪﯾﻢ« و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ونادوا‬ ‫َ​َ‬ ‫ُ ۡ‬ ‫َ َ َ َّ ُ َّ ُ َ‬ ‫َ‬ ‫� ٰ َ�ٰل ِك ِ�َق ِض عل ۡي َنا َر ُّ�كۖ قال إِن�م �ٰكِثون ‪] ﴾٧٧‬اﻟﺰﺧﺮف‪» .[٧٧ :‬آن دوزﺧﯿﺎن ﻣﺎﻟﮏ‪،‬‬

‫ﻧﮕﻬﺒﺎن ﺟﻬﻨﻢ را ﻧﺪا ﮐﺮده و ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬اي ﻣﺎﻟﮏ‪ ،‬از ﭘﺮوردﮔﺎرت ﺑﺨﻮاه ﺗﺎ ﻣﺎ را ﻣﺮگ دﻫﺪ‪،‬‬ ‫ﺑﻤﯿﺮﯾﻢ و راﺣﺖ ﺷﻮﯾﻢ‪ .‬در ﺟﻮاب ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺷﻤﺎ در اﯾﻨﺠﺎ ﻣﺎﻧﺪﮔﺎرﯾﺪ«‪ .‬در ﺳﻨﺖ ذﮐﺮ ﺷﺪه ﮐﻪ‬

‫ﻣﺎﻟﮏ ﻧﮕﻬﺒﺎن ﺟﻬﻨﻢ اﺳﺖ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج او را دﯾﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎري از ﺳﻤﺮه ﺑﻦ‬ ‫َ َ ْ ُ َّ ْ َ َ َ ُ َ ْ‬ ‫�‬ ‫ﺟﻨﺪبت رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ رﺳﻮل اﷲ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﻪ وﺳﻠﻢ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬رأﻳﺖ الﻠﻴﻠﺔ رﺟﻠ ِ‬ ‫َ َ َ َ َ َّ‬ ‫َ ُ‬ ‫ُ ُ َّ َ َ ٌ َ ُ َّ َ َ َ ْ ُ َ َ‬ ‫ﺮﺒ�ﻞ َوﻫﺬا ِﻣﻴﺎﻜ ِ�ﻴﻞ« ‪» ١‬ﺷﺐ )اﺳﺮا( دو‬ ‫ﺟ‬ ‫ﺎ‬ ‫ﻧ‬ ‫أ‬ ‫و‬ ‫ﺎر‬ ‫اﻨﻟ‬ ‫ن‬ ‫ﺎز‬ ‫ﺧ‬ ‫ﻚ‬ ‫ل‬ ‫ﺎ‬ ‫ﻣ‬ ‫ﺎر‬ ‫اﻨﻟ‬ ‫ﺪ‬ ‫ﻗ‬ ‫ﻮ‬ ‫ﻳ‬ ‫ي‬ ‫اﺬﻟ‬ ‫أ�ﻴ ِﺎ� ﻗﺎﻻ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﻣﺮد را دﯾﺪم ﮐﻪ ﭘﯿﺸﻢ آﻣﺪﻧﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬او ﻣﺎﻟﮏ‪ ،‬ﻧﮕﻬﺒﺎن آﺗﺶ و ﺑﺮاﻓﺮوزﻧﺪه آن اﺳﺖ و ﻣﻦ‬ ‫ﺟﺒﺮﯾﻞ و اﯾﻦ ﻣﯿﮑﺎﺋﯿﻞ اﺳﺖ«‪.‬‬

‫و از ﺟﻤﻠﻪ آنﻫﺎ‪ ،‬زاﺋﺮان ﺑﯿـﺖ اﻟﻤﻌﻤـﻮر اﺳـﺖ‪ .‬در ﻫـﺮ روز ﻫﻔﺘـﺎد ﻫـﺰار ﻣﻼﺋﮑـﻪ داﺧـﻞ آن‬

‫ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و ﺑﺎر دﯾﮕـﺮ )ﺑـﻪ ﺧـﺎﻃﺮ ﮐﺜـﺮت ﻣﻼﺋﮑـﻪ( دﯾﮕـﺮ ﺑـﻪ آﻧﺠـﺎ ﺑﺮﻧﻤـﯽ ﮔﺮدﻧـﺪ‪ .‬ﻣﺎﻟـﮏ ﺑـﻦ‬ ‫ﻮر َ� ُﻘﻠْ ُ‬ ‫اﺒﻟﻴْ ُ‬ ‫ﺖ ال ْ َﻤ ْﻌ ُﻤ ُ‬ ‫ﺻﻌﺼﻌﻪت از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪َّ �ُ » ...) :‬ﻢ ُر ِﻓ َﻊ ﻲﻟ ْ َ‬ ‫ﺖ ﻳَﺎ‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ ُ َ َ َ َ َ َ َ ْ َ ْ ُ ْ َ ْ ُ ُ َ ْ ُ ُ ُ ُ َّ َ ْ َ ْ ُ َ‬ ‫ﻮن أَﻟْ َﻒ َمﻠﻚ إذا َﺧ َﺮ ُﺟﻮا ﻣﻨْ ُﻪ لـﻢْ‬ ‫ﺮﺒ�ﻞ ﻣﺎ ﻫﺬا ﻗﺎل ﻫﺬا اﺒﻟﻴﺖ الﻤﻌﻤﻮر ﻳﺪﺧﻠﻪ ﻞﻛ ﻳﻮمٍ ﺳﺒﻌ‬ ‫ِ‬ ‫ٍ ِ‬ ‫ِﺟ ِ‬ ‫َ‬ ‫َُ ُ‬ ‫آﺧ ُﺮ َﻣﺎ َﻋﻠﻴْ ِﻬ ْﻢ« ‪…» ٢‬ﺳﭙﺲ ﺑﯿﺖ اﻟﻤﻌﻤﻮر را ﺑﻪ ﻣﻦ ﻧﺸـﺎن دادﻧـﺪ ﮔﻔـﺘﻢ‪ :‬اي ﺟﺒﺮﯾـﻞ‬ ‫�ﻌﻮدوا ِ�ﻴ ِﻪ ِ‬ ‫‪ 1‬ﺻﺤﯿﺢ اﻟﺒﺨﺎري ﺑﺮﻗﻢ )‪.(3236‬‬

‫‪ 2‬ﺻﺤﯿﺢ اﻟﺒﺨﺎري ﺑﺮﻗﻢ )‪ ،(3207‬وﻣﺴﻠﻢ ﺑﺮﻗﻢ )‪ (164‬واﻟﻠﻔﻆ ﻟﻤﺴﻠﻢ‪.‬‬

‫ﻓﺼﻞ دوم‪ :‬ﺑﻘﯿﻪ ارﮐﺎن اﯾﻤﺎن‬

‫‪145‬‬

‫اﯾﻦ ﭼﯿﺴﺖ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﯾﻦ ﺑﯿﺖ اﻟﻤﻌﻤﻮر اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮ روز ﻫﻔﺘﺎد ﻫﺰار ﻣﻼﺋﮑﻪ داﺧـﻞ آن ﻣـﯽﺷـﻮﻧﺪ و‬

‫ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ از آن ﺧﺎرج ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ دﯾﮕﺮ ﺑﺮاي ﺑﺎر دﯾﮕﺮ در آن ﺑﺎز ﻧﻤﯽﮔﺮدﻧﺪ«‪.‬‬

‫و از آن ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻼﺋﮑﻪﻫﺎﯾﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ و ﺑﺮ ﻣﺠﺎﻟﺲ ذﮐﺮ ﺳﺎﯾﻪ ﻣﯽاﻓﮑﻨﻨﺪ‪ .‬ﺷـﯿﺨﯿﻦ‬ ‫َّ‬ ‫ًَ َُ ُ َ‬ ‫إن َّ َ‬ ‫ﻮن ﻲﻓ ُّ‬ ‫اﻟﻄ ُﺮ ِق‪،‬‬ ‫از اﺑﻮﻫﺮﯾﺮهت رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ِ ِ » :‬‬ ‫� مﻼﺋ�ﺔ �ﻄﻮﻓ ِ‬ ‫َ َ َ ُ َ َ‬ ‫َ ْ َ ُ َ َ ْ َ ِّ ْ َ َ َ َ ُ َ ْ ً َ ْ ُ ُ َ َّ َ َ َ َ َ ُ‬ ‫ـﺎﺟ ِﺘ� ْﻢ‪ ،‬ﻗـﺎل‪:‬‬ ‫ا�‪� ،‬ﻨـﺎد ْوا‪ :‬ﻫﻠ ُّﻤـﻮا ِإﻰﻟ ﺣ‬ ‫ﻳﻠﺘ ِﻤﺴﻮن أﻫﻞ اﺬﻟﻛ ِﺮ‪ ،‬ﻓ ِﺈذا وﺟﺪوا ﻗﻮﻣﺎ ﻳﺬﻛﺮون‬ ‫ُّ ْ‬ ‫َ َ ُ ُّ َ ُ ْ َ ْ‬ ‫ﺟﻨ َ‬ ‫ﺤﺘﻬ ْﻢ إ َﻰﻟ َّ‬ ‫اﺪﻟ�ﻴَﺎ«‪» ١ (...‬ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻼﺋﮑﻪﻫﺎﯾﯽ دارد ﮐﻪ در راهﻫﺎ ﻣﺸﻐﻮل‬ ‫الﺴ َﻤﺎ ِء‬ ‫�ﻴﺤﻔﻮ�ﻬﻢ ﺑِﺄ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ﮔﺸﺖ زﻧﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺑـﺪﻧﺒﺎل ذاﮐـﺮان ﻣـﯽﮔﺮدﻧـﺪ‪ .‬ﻫﺮﮔـﺎه‪ ،‬ﮔﺮوﻫـﯽ را ﺑﺒﯿﻨﻨـﺪ ﮐـﻪ ﺑـﻪ ﯾـﺎد ﺧـﺪا‬ ‫ﻣﺸﻐﻮلاﻧﺪ‪ ،‬ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ را ﺻﺪا ﻣﯽزﻧﻨﺪ و ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﻫﺪف ﺧﻮد رﺳﯿﺪﯾﻢ‪ .‬آﻧﮕﺎه‪ ،‬ذاﮐـﺮان را ﺗـﺎ‬ ‫آﺳﻤﺎن دﻧﯿﺎ زﯾﺮ ﺑﺎلﻫﺎﯾﺸﺎن ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ«‪ .‬ﻋﻠﻤﺎ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪» :‬وﻫﺆﻻء اﻤﻟﻼﺋ�ﺔ زاﺋﺪون ﻋﻦ اﺤﻟﻔﻈﺔ‬ ‫وﻏ�ﻫﻢ ﻣﻦ اﻤﻟﺮﺗب� ﻣﻊ اﺨﻟﻼﺋﻖ« »آنﻫﺎ ﻣﻼﺋﮑﻪﻫﺎﯾﯽ ﻏﯿﺮ از ﻣﻼﺋﮑﻪﻫﺎي ﺣﺎﻓﻆ اﻧﺴﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ«‪.‬‬

‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ آنﻫﺎ ﺳﻼم اﻣﺖ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج را ﺑﻪ او ﻣﯿﺮﺳﺎﻧﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎم اﺣﻤـﺪ و ﻧﺴـﺎﺋﯽ ﺑـﺎ‬

‫ﺳﻨﺪ ﺻﺤﯿﺢ از ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮدت رواﯾﺖ ﻣـﯽﮐﻨﻨـﺪ ﮐـﻪ رﺳـﻮل اﷲ ﺻـﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿـﻪ وﺳـﻠﻢ‬ ‫َّ َ‬ ‫َّ َّ َ َ‬ ‫ْ َ ْ ُ َ ِّ ُ‬ ‫َ‬ ‫ُ َّ‬ ‫� ًﺔ َﺳ َّﻴ َ‬ ‫الﺴﻼ َم« ‪» ٢‬ﺑﺮاي اﷲ ﻋﺰوﺟﻞ‬ ‫ﻮ� ِﻣ ْﻦ أﻣ ِﻲﺘ‬ ‫ﻐ‬ ‫ِ‬ ‫� مﻼﺋِ‬ ‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ِ » :‬إن ِ ِ‬ ‫ﺎﺣ� ِﻲﻓ اﻷر ِض �ﺒﻠ ِ‬

‫ﻣﻼﺋﮑﻪﻫﺎﯾﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ در زﻣﯿﻦ ﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ و ﺳﻼم اﻣﺘﻢ را ﺑﻪ ﻣﻦ ﻣﯽرﺳﺎﻧﻨﺪ«‪.‬‬

‫و از آنﻫﺎ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﮔﺎﻧﯽ ﮔﺮاﻣﯽاﻧﺪ و ﮐﺎرﺷﺎن ﻧﻮﺷﺘﻦ اﻋﻤﺎل ﺧﻠﻖ اﺳﺖ و‬ ‫َ ٗ َ‬ ‫َّ َ َ ُ َ َ‬ ‫�ٰتب َ‬ ‫�ٰفظ َ‬ ‫�‬ ‫� ‪ ١٠‬كِراما‬ ‫ﺑﺮ آنﻫﺎ ﻧﮕﻬﺪاري ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪�﴿ :‬ن عل ۡي� ۡم ل ِ ِ‬ ‫ِ​ِ‬ ‫َۡ ُ َ‬ ‫َ َ‬ ‫‪ۡ �َ ١١‬عل ُمون َما �ف َعلون ‪] ﴾١٢‬اﻹﻧﻔﻄﺎر‪» .[١٢-١٠ :‬اﻟﺒﺘﻪ و ﯾﻘﯿﻨﺎً ﻧﮕﻬﺒﺎنﻫﺎ ﺑﺮاي ﻣﺮاﻗﺒﺖ اﺣﻮال‬

‫و اﻋﻤﺎل ﺷﻤﺎ ﻣﺄﻣﻮرﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻼﺋﮑﻪﻫﺎﯾﯽ ﺑﺰرﮔﻮارﻧﺪ ﮐﻪ اﻋﻤﺎل ﺑﻨﺪﮔﺎن را ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﻨﺪ‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﻫﺮ ﭼﻪ‬ ‫ّ‬ ‫َ ‪ٞ‬‬ ‫َ‬ ‫ﮐﻨﯿﺪ ﻫﻤﻪ را ﻣﯽداﻧﻨﺪ« و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬إ ِ ۡذ َ� َت َل َّ� ٱل ۡ ُم َتلَ ّ ِق َي ِ َ ۡ َ‬ ‫لش َما ِل ق ِعيد ‪١٧‬‬ ‫� َوع ِن ٱ ِ‬ ‫ان ع ِن ٱ� ِم ِ‬ ‫ۡ ُ‬ ‫َ ۡ َّ َ َ ۡ َ ٌ َ ‪ٞ‬‬ ‫ِيب عتِيد ‪] ﴾١٨‬ق‪» .[١٨-١٧ :‬دو ﻣﻼﺋﮑﻪ ﮔﻔﺘﺎر و ﮐﺮدار‬ ‫َّما يَلفِظ مِن قو ٍل إِ� �يهِ ر�‬ ‫‪ 1‬ﺻﺤﯿﺢ اﻟﺒﺨﺎري ﺑﺮﻗﻢ )‪ ،(6408‬وﻣﺴﻠﻢ ﺑﺮﻗﻢ )‪ (2689‬واﻟﻠﻔﻆ ﻟﻠﺒﺨﺎري‪.‬‬

‫‪ 2‬اﻟﻤﺴﻨﺪ ‪ ،452 / 1 :‬وﺳﻨﻦ اﻟﺘﺮﻣﺬي ‪ ،43 / 3 :‬ﺑﺮﻗﻢ )‪ ،(1282‬واﻟﻠﻔﻆ ﻷﺣﻤﺪ‪.‬‬

‫‪146‬‬

‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﭘﺮﺗﻮ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬

‫ﺷﺨﺺ را درﯾﺎﻓﺖ ﻣﯽدارﻧﺪ و آن را ﺛﺒﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﯾﮑﯽ از دﺳـﺖ راﺳﺖ و دﯾﮕﺮي از دﺳﺖ‬

‫ﭼﭗ ﻧﺸﺴﺘﻪ و ﻫﻤﻨﺸﯿﻦ او ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻫﺮ ﮐﻠﻤﻪاي ﮐﻪ ﺑﺮ زﺑﺎن ﺑﺮاﻧﺪ )از ﺧﯿﺮ و ﺷﺮ( آن را ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﻨﺪ‬ ‫و ﻣﺮاﻗﺐ و ﺣﺎﺿﺮ ﺣﺎل اوﯾﻨﺪ«‪ .‬ﻣﺠﺎﻫﺪ در ﺗﻔﺴﯿﺮ اﯾﻦ آﯾﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬ﻣﻼﺋﮑﻪاي در راﺳﺖ و‬

‫ﻣﻼﺋﮑﻪاي در ﭼﭗ ﻗﺮار دارد اﻣﺎ آﻧﮑﻪ در راﺳﺖ اﺳﺖ ﺧﯿﺮ و دﯾﮕﺮي ﮐﻪ در ﭼﭗ ﻗﺮار دارد ﺷﺮ‬ ‫و ﺑﺪي را ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﺪ‪.‬‬

‫و از اﯾﺸﺎن ﻣﻨﮑﺮ و ﻧﮑﯿﺮ ﻣﺴﺌﻮل ﻋـﺬاب ﻗﺒـﺮ و ﺳـﺆال از ﺑﻨـﺪﮔﺎن در ﻗﺒﺮﻫﺎﯾﺸـﺎن ﻫﺴـﺘﻨﺪ ﮐـﻪ‬

‫اﺣﺎدﯾﺚ ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺮ آن دﻻﻟﺖ دارﻧـﺪ‪ .‬ﺷـﯿﺨﯿﻦ از اﻧـﺲ ﺑـﻦ ﻣﺎﻟـﮏت رواﯾـﺖ ﻣـﯽﮐﻨـﺪ ﮐـﻪ‬ ‫َّ ْ َ ْ َ َ ُ َ َ ْ َ َ َ َّ َ ْ ُ َ ْ َ ُ ُ َ َّ ُ َ َ ْ َ ُ َ ْ َ‬ ‫ـﺮع ﻧِ َﻌـﺎل ِ ِﻬ ْﻢ‬ ‫ﺮﺒهِ وﺗﻮ� �ﻨﻪ أﺻﺤﺎﺑﻪ و�ِﻧﻪ ﻟيﺴـﻤﻊ ﻗ‬ ‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮج ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ِ » :‬إن اﻟﻌﺒﺪ ِإذا و ِﺿﻊ ِﻲﻓ � ِ‬ ‫َ​َ ُ َ َ َ َُْ َ َ​َُ َ َ ُ ْ َ َُ ُ‬ ‫َ َ َّ ُ ُ َ َّ َ َّ‬ ‫ـ� َّ ُ‬ ‫ا� َﻋﻠَﻴْـﻪ َو َﺳـﻠَّﻢَ‬ ‫أﺗﺎه مﻠﺎﻜ ِن �ﻴﻘ ِﻌﺪاﻧِ ِﻪ �ﻴﻘﻮﻻ ِن ﻣﺎ ﻛﻨﺖ �ﻘﻮل ِﻲﻓ ﻫﺬا الﺮﺟ ِﻞ لِﻤﺤﻤ ٍﺪ ﺻ‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ َ َّ ْ ُ ْ ُ َ َ ُ ُ َ ْ َ ُ َ َّ ُ َ ْ ُ َّ َ َ ُ ُ ُ َ ُ َ ُ َ ُ ْ ُ‬ ‫ـﺮ إ َﻰﻟ َﻣ ْﻘ َﻌـﺪ َك ﻣ ْ‬ ‫ْ‬ ‫ـﻦ َّ‬ ‫ﺎر ﻗـﺪ‬ ‫ـ‬ ‫اﻨﻟ‬ ‫ﻈ‬ ‫ا� ورﺳﻮﻪﻟ �ﻴﻘـﺎل ﻪﻟ ا�‬ ‫ِ ِ‬ ‫ﻓﺄﻣﺎ الﻤﺆ ِﻣﻦ �ﻴﻘﻮل أﺷﻬﺪ �ﻧﻪ �ﺒﺪ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫َ ْ َ َ َ َّ ُ َ ْ َ ً ْ ْ َ َّ َ َ َ ُ‬ ‫اﻫ َﻤﺎ َﻤﺟ ً‬ ‫ﻴﻌﺎ« ‪» ١‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﻓﺮدي دﻓﻦ ﻣﯽﺷﻮد و دوﺳـﺘﺎﻧﺶ‬ ‫أﺑﺪلﻚ ا� ﺑِ ِﻪ ﻣﻘﻌﺪا ِﻣﻦ اﺠﻟﻨ ِﺔ ��‬ ‫ِ‬ ‫او را رﻫﺎ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬او ﺻﺪاي ﭘﺎﻫﺎي ﺗﺸـﯿﯿﻊ ﮐﻨﻨـﺪﮔﺎن را ﻣـﯽﺷـﻨﻮد؛ آﻧﮕـﺎه دو ﻣﻼﺋﮑـﻪ ﭘـﯿﺶ او‬ ‫ﻣﯽآﯾﻨﺪ و او را ﻧﺸﺎﻧﺪه و ﺑﻪ او ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬در ﻣﻮرد اﯾـﻦ ﻣـﺮد )ﺑـﻪ ﻣﺤﻤـﺪ ج اﺷـﺎره دارﻧـﺪ( ﭼـﻪ‬ ‫ﻣﯽﮔﻮﯾﯽ؟ اﮔﺮ اﻫﻞ اﯾﻤﺎن ﺑﺎﺷﺪ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺷﻬﺎدت ﻣﯿﺪﻫﻢ ﮐﻪ او ﺑﻨﺪه و رﺳـﻮل ﺧﺪاﺳـﺖ‪ .‬ﺑـﻪ او‬ ‫ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ :‬ﺑﻪ ﺟﺎﯾﮕﺎﻫﺖ در دوزخ ﺑﻨﮕﺮ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ آن را ﺑﺮاﯾـﺖ ﺑـﻪ ﺟﺎﯾﮕـﺎﻫﯽ در ﺑﻬﺸـﺖ‬

‫ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﭘﺲ ﻫﺮدو ﺟﺎﯾﮕﺎه را ﺑﺎ ﻫﻢ ﻣﯽﺑﯿﻨﺪ‪«.‬‬

‫ﺗﺮﻣﺬي و اﺑﻦ ﺣﺒﺎن از اﺑﻮﻫﺮﯾﺮهت رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ رﺳﻮلاﷲص ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬إ َذا ﻗُ َ‬ ‫ﺮﺒ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ْ َ ِّ ُ َ ْ َ َ َ َ ُ ُ ْ َ َ ُ َ َ َ َ ْ َ َ َ ْ َ َ ُ َ ُ َ َ َ ْ ُ ْ َ‬ ‫ﻜ ُ‬ ‫ـﺮ َّ‬ ‫ـﺮ َو ْاﻵ َﺧ ُ‬ ‫ﻜ ُ‬ ‫ـ�‬ ‫ﺎن �ﻘﺎل ِﻷﺣ ِﺪ ِﻫﻤﺎ الﻤﻨ‬ ‫اﻨﻟ ِ‬ ‫ان أزرﻗ ِ‬ ‫الﻤﻴﺖ أو ﻗﺎل أﺣﺪ�ﻢ أﺗﺎه مﻠﺎﻜ ِن أﺳﻮد ِ‬ ‫َ​َُ َ َ ُْ َ َُ ُ‬ ‫ﻮل ﻲﻓ َﻫ َﺬا َّ‬ ‫الﺮ ُﺟ ِﻞ«‪» ٢ (...‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﻣﯿﺖ دﻓﻦ ﻣﯽﺷﻮد ﯾﺎ ﮔﻔﺖ ﻫﻨﮕـﺎﻣﯽ‬ ‫�ﻴﻘﻮﻻ ِن ﻣﺎ ﻛﻨﺖ �ﻘ ِ‬

‫‪ 1‬ﺻﺤﯿﺢ اﻟﺒﺨﺎري ﺑﺮﻗﻢ )‪ ،(1374‬وﻣﺴﻠﻢ ﺑﺮﻗﻢ )‪ ،(2870‬واﻟﻠﻔﻆ ﻟﻠﺒﺨﺎري‪.‬‬

‫‪ 2‬ﺳﻨﻦ اﻟﺘﺮﻣﺬي ‪ ،385 / 3 :‬ﺑﺮﻗﻢ )‪ ،(1073‬واﻹﺣﺴﺎن ﻓﯽ ﺗﻘﺮﯾـﺐ ﺻـﺤﯿﺢ اﺑـﻦ ﺣﺒـﺎن ‪ ،386 / 7 :‬ﺑـﺮﻗﻢ )‪،(3117‬‬ ‫واﻟﻠﻔﻆ ﻟﻠﺘﺮﻣﺬي‪.‬‬

‫ﻓﺼﻞ دوم‪ :‬ﺑﻘﯿﻪ ارﮐﺎن اﯾﻤﺎن‬

‫‪147‬‬

‫ﮐﻪ ﯾﮑﯽ از ﺷﻤﺎ دﻓﻦ ﻣﯽﺷﻮد‪ :‬دو ﻣﻼﺋﮑﻪ ﺳﯿﺎه ﮐﻪ ﭼﺸﻤﺎﻧﯽ آﺑﯽ دارﻧﺪ ﺑﻪ ﯾﮑﯽ از آنﻫﺎ ﻣﻨﮑـﺮ و‬ ‫ﺑﻪ دﯾﮕﺮي ﻧﮑﯿﺮ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬در ﺑﺎره اﯾﻦ ﻣﺮد ﭼﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﯽ؟…«‬

‫اﯾﻦﻫﺎ ﻣﺸﻬﻮرﺗﺮﯾﻦ ﻣﻼﺋﮑﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻧﺼﻮص ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ذﮐـﺮ وﻇـﺎﯾﻒ و اﺳـﻢﻫﺎﯾﺸـﺎن آﻣـﺪه‬

‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮ ﺑﻨﺪه اﯾﻤﺎن ﺑﻪ آنﻫﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﻌﯿﻦ و ﺗﺼﺪﯾﻖ ﮐﺮدن آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﻧﺼﻮص در ﺣـﻖ آنﻫـﺎ‬ ‫ﺑﺮ آن دﻻﻟﺖ دارد واﺟﺐ اﺳﺖ‪ .‬و اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ اﻋﻠﻢ‪.‬‬

‫ﺛﻤﺮات اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﻣﻼﺋﮑﻪ‬

‫اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﻣﻼﺋﮑﻪ ﺛﻤﺮات ﻋﻈﯿﻢ و ﺑﺎ ارزﺷﯽ ﺑﺮاي ﻣﺆﻣﻦ ﺑﻬﻤﺮاه دارد ﮐﻪ از آن ﺟﻤﻠﻪ‪:‬‬

‫‪ -1‬ﺑﻪ ﻋﻈﻤﺖ ﺧﺎﻟﻖ و ﮐﻤﺎل ﻗﺪرت و ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ او ﻋﻠﻢ ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ -2‬ﺷﮑﺮ و ﺳﭙﺎﺳﮕﺰاري از اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻟﻄﻒ و ﻋﻨﺎﯾﺖ او ﻧﺴﺒﺖ ﺑـﻪ ﺑﻨـﺪﮔﺎﻧﺶ ﮐـﻪ از‬

‫ﻣﻼﺋﮑﻪ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ آنﻫﺎ را ﺣﻔﻆ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و اﻋﻤﺎﻟﺸﺎن را ﻣﯽﻧﻮﯾﺴـﻨﺪ و ﭼﯿﺰﻫـﺎي‬ ‫دﯾﮕﺮ از آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ آن ﻣﺼﻠﺤﺖ دﻧﯿﺎ و آﺧﺮت ﺗﺤﻘﻖ ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ -3‬ﻣﺤﺒﺖ داﺷﺘﻦ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﻼﺋﮑﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﯾﻨﮑـﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ آنﻫـﺎ را ﺑـﺮاي ﻋﺒـﺎدت ﮐـﺮدن‬ ‫آﻓﺮﯾﺪه و ﺑﺼﻮرت ﮐﺎﻣﻞ آنﻫﺎ را ﻫﺪاﯾﺖ ﻧﻤـﻮده اﺳـﺖ و ﺑـﻪ ﺧـﺎﻃﺮ اﯾﻨﮑـﻪ آنﻫـﺎ ﯾـﺎور‬ ‫ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺑﺮاﯾﺸﺎن درﺧﻮاﺳﺖ ﺑﺨﺸﺶ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﮐﺘﺎبﻫﺎي ﻧﺎزل ﺷﺪه‬ ‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‪:‬‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻟﻐﻮي وﺣﯽ‪ :‬اﻋﻼم ﮐﺮدن ﺳﺮﯾﻊ و ﻣﺨﻔﯿﺎﻧﻪ اﺳﺖ‬

‫وﺣﯽ ﺑﺮ اﺷﺎره‪ ،‬ﻧﻮﺷﺘﻦ‪ ،‬ﭘﯿﺎم و اﻟﻬﺎم اﻃﻼق ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬و ﺗﻤﺎم آﻧﭽﻪ ﮐـﻪ ﺗـﻮ ﺑـﺮ ﻏﯿـﺮ ﺧـﻮد اﻟﻘـﺎ‬

‫ﻣﯽﮐﻨﯽ ﺗﺎ آن را ﺑﻔﻬﻤﺪ ﺻﺮف ﻧﻈﺮ از اﯾﻨﮑﻪ ﮐﯿﻔﯿﺖ اﻟﻘﺎ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ آن وﺣﯽ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‬ ‫و آن ﺑﻪ اﻧﺒﯿﺎء اﺧﺘﺼﺎص ﻧﺪارد و ﺗﻨﻬﺎ از ﻧﺰد اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻧﻤﯽآﯾﺪ‪.‬‬

‫وﺣﯽ در ﻣﻌﻨﺎي ﻟﻐﻮي ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻮارد زﯾﺮ اﺳﺖ‪:‬‬ ‫َ َ ۡ َ ۡ َ ٓ َ ُّ‬ ‫‪ -1‬اﻟﻬﺎم ﻓﻄﺮي ﺑﻪ اﻧﺴﺎن ﻣﺎﻧﻨﺪ وﺣﯽ ﺑﻪ ﻣﺎدر ﻣﻮﺳﯽ‪ .‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬وأوحينا إ ِ ٰٓ‬ ‫� أ ِم‬ ‫ُ َ َۡ َ‬ ‫م ٰٓ‬ ‫�ض ِعيهِ�﴾ ]اﻟﻘﺼﺺ‪» .[٧ :‬ﺑﻪ ﻣﺎدر ﻣﻮﺳﯽ وﺣﯽ ﮐﺮدﯾﻢ ﮐﻪ ﺑﻪ او ﺷﯿﺮ ده«‪.‬‬ ‫و� أن أ ِ‬ ‫َ‬ ‫َ َ‬ ‫‪ -2‬اﻟﻬﺎم ﻏﺮﯾﺰي ﺑﺮاي ﺣﯿﻮان‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ وﺣﯽ ﺑﻪ زﻧﺒﻮر‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬وأ ۡو َ ٰ‬ ‫� َر ُّ�ك إِ�‬ ‫َّ ۡ َ َّ‬ ‫َ ۡ َ ُ​ُ ٗ‬ ‫�با ِل �يوتا﴾ ]اﻟﻨﺤﻞ‪» .[٦٨ :‬و ﭘﺮوردﮔﺎرت ﺑﻪ زﻧﺒﻮر ﻋﺴﻞ‬ ‫ٱ�ح ِل أ ِن ٱ�ِذِي مِن ٱ ِ‬ ‫وﺣﯽ ﮐﺮد ﮐﻪ از ﮐﻮهﻫﺎ ﺑﺮاي ﺧﻮد ﺧﺎﻧﻪ اي ﺑﺮﮔﯿﺮد«‪.‬‬

‫‪ -3‬اﺷﺎره ﮐﺮدن ﺳﺮﯾﻊ از ﻃﺮﯾﻖ اﯾﻤﺎ و اﺷﺎره‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺷﺎره زﮐﺮﯾﺎ ﺑﻪ ﻗﻮﻣﺶ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ‬ ‫َ َ ۡ َ ٰٓ َ ۡ ۡ َ َ ّ ُ ْ ۡ ٗ َ ٗ‬ ‫َ َ‬ ‫خ َر َج َ َ ٰ َ ۡ‬ ‫َ ۡ ۡ َ‬ ‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ف‬ ‫حوا بُ� َرة َوعشِ ّيا‬ ‫اب فأو� إِ� ِهم أن سب ِ‬ ‫� قو ِمهِۦ مِن ٱل ِمحر ِ‬ ‫‪] ﴾١١‬ﻣﺮﻳﻢ‪» .[١١ :‬از ﻣﺤﺮاب ﺑﺮ ﻗﻮم ﺧﻮﯾﺶ ﺑﯿﺮون آﻣﺪ و ﺑﺎ اﺷﺎره آنﻫﺎ را آﮔﺎه‬ ‫ﮔﺮداﻧﺪ ﮐﻪ روز و ﺷﺐ ﺑﻪ ﺗﺴﺒﯿﺢ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﭙﺮدازﻧﺪ«‪.‬‬

‫َّ‬ ‫‪ -4‬وﺳﻮﺳﻪ ﺷﯿﻄﺎن و زﯾﻨﺖ دادن ﺑﺪي در ﻧﻔﺴﻬﺎي دوﺳﺘﺎﻧﺶ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪�﴿ :‬ن‬ ‫َّ َ َ َ ُ ُ َ َ َ ۡ َ ٓ ۡ ُ َ ُ ُ‬ ‫ٱلش�ٰ ِط� �وحون إ ِ ٰٓ‬ ‫� أو ِ�ا� ِ ِهم ِ�‬ ‫�ٰدِلو� ۡمۖ﴾ ]اﻷﻧﻌﺎم‪» .[١٢١ :‬و ﺷﯿﺎﻃﯿﻦ ﺑﻪ دوﺳﺘﺎن‬ ‫ﺧﻮد وﺳﻮﺳﻪ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﻣﺠﺎدﻟﻪ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ«‪.‬‬

‫‪150‬‬

‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﭘﺮﺗﻮ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬

‫ۡ‬ ‫‪ -5‬اﻣﻮري را ﮐﻪ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﺟﻬﺖ اﻧﺠﺎم آن ﺑﻪ ﻣﻼﺋﮑﻪ اﻟﻘﺎم ﻣﯽﮐﻨﺪ ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬إِذ‬ ‫ْ‬ ‫ُ ِ َ ُّ َ َ ۡ َ َ ٰٓ َ َ ّ َ َ ُ‬ ‫� ۡم َ� َث ّب ُتوا ْ ٱ َّ� َ‬ ‫يو� ر�ك إِ� ٱلم��ِكةِ � ِ� مع‬ ‫ِين َء َام ُن ۚوا﴾ ]اﻷﻧﻔﺎل‪» .[١٢ :‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ‬ ‫ِ‬ ‫ﮐﻪ ﭘﺮوردﮔﺎرت ﺑﻪ ﻣﻼﺋﮑﻪ وﺣﯽ ﮐﺮد ﮐﻪ ﻣﻦ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﻫﺴﺘﻢ ﭘﺲ ﮐﺴﺎﻧﯽ را ﮐﻪ اﯾﻤﺎن‬ ‫آوردهاﻧﺪ‪ ،‬ﺛﺎﺑﺖ ﻗﺪم دارﯾﺪ«‪.‬‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ وﺣﯽ از دﯾﺪﮔﺎه ﺷﺮﯾﻌﺖ‬

‫ﺷﺮع ﯾﺎ ﮐﺘﺎﺑﯽ را ﮐﻪ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﺑﺎ واﺳﻄﻪ ﯾـﺎ ﺑـﺪون واﺳـﻄﻪ ﺑـﻪ ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮاﻧﺶ ﻣـﯽرﺳـﺎﻧﺪ‪ ،‬وﺣـﯽ‬

‫ﮔﻮﯾﻨﺪ‪.‬‬

‫اﻧﻮاع وﺣﯽ‪:‬‬

‫وﺣﯽ از ﺟﺎﻧﺐ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ از ﭼﻨﺪﯾﻦ راه ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ در ﺳﻮره ﺷﻮري آن را‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ​َ َ َ َ َ َ ُ َ‬ ‫� إ َّ� َو ۡح ًيا أَ ۡو مِن َو َرآي ح َ‬ ‫� ّل َِم ُه ٱ َّ ُ‬ ‫اب أ ۡو يُ ۡرسِل‬ ‫ِج‬ ‫� أن ي‬ ‫ِ‬ ‫ِٕ‬ ‫ٍ‬ ‫ﺑﯿﺎن ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪۞﴿ :‬وما �ن ل ِب ٍ‬ ‫َُ ٗ‬ ‫� َحك ‪ٞ‬‬ ‫و� َ� ُي ِ َ‬ ‫و� �ِإ ِ ۡذنِهِۦ َما � َ َشا ٓ ُء ۚ إِنَّ ُهۥ َ ِ ٌّ‬ ‫رس‬ ‫ِيم ‪] ﴾٥١‬اﻟﺸﻮری‪» .[٥١ :‬ﻫﯿﭻ ﺑﺸﺮي را ﺳﺰاوار‬

‫ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﺨﻦ ﺑﮕﻮﯾﺪ ﻣﮕﺮ از ﻃﺮﯾﻖ وﺣﯽ ﯾﺎ از ﭘﺸﺖ ﺣﺠﺎب ﯾﺎ رﺳﻮﻟﯽ را ﺑﻔﺮﺳﺘﺪ‬ ‫و ﺑﻪ اذن او ﻫﺮﭼﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ وﺣﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎﻧﺎ او ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺮﺗﺒﻪ و ﺣﮑﯿﻢ اﺳﺖ«‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﺒﺮ ﻣﯽدﻫﺪ‬

‫ﮐﻪ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ و وﺣﯽ او ﺑﻪ اﻧﺴﺎن از ﺳﻪ ﻃﺮﯾﻖ اﻧﺠﺎم ﻣﯽﮔﯿﺮد‪:‬‬

‫ﺣﺎﻟﺖ ﺍﻭﻝ‪ :‬وﺣﯽ ﺗﻨﻬﺎ و آن ﭼﯿﺰي اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ در ﻗﻠﺐ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ او‬

‫وﺣﯽ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﻗﺮار دﻫﺪ ﺑﮕﻮﻧﻪ اي ﮐﻪ ﺷﮑﯽ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ آن از ﺟﺎﻧﺐ اﷲ اﺳﺖ‪ .‬و دﻟﯿﻞ آن‬ ‫َّ‬ ‫اﯾﻦ ﺳﺨﻦ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ اﺳﺖ‪﴿ :‬إِ� َو ۡح ًيا﴾ »ﻣﮕﺮ از ﻃﺮﯾﻖ وﺣﯽ«‪ .‬و ﻣﺜﺎل آن ﻫﻤﺎن اﺳﺖ ﮐﻪ‬ ‫ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮدت از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬إن روح اﻟﻘﺪس ﻧﻔﺚ ﻲﻓ‬ ‫روﻲﻋ ﻟﻦ ﺗﻤﻮت ﻧﻔﺲ ﺣﻰﺘ �ﺴﺘﻜﻤﻞ رزﻗﻬﺎ ﻓﺎﺗﻘﻮا اﷲ وأﻤﺟﻠﻮا ﻲﻓ اﻟﻄﻠﺐ« ‪» ١‬ﻫﻤﺎﻧﺎ روح‬

‫‪ 1‬ﻣﻮارد اﻟﻈﻤﺂن )‪ ،(1085 ،1084‬واﻟﻤﺴﺘﺪرك )‪ ،(4 / 2‬وﺳﻨﻦ اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ )‪ ،(2144‬واﺑﻦ أﺑﯽ اﻟـﺪﻧﯿﺎ ﻓـﯽ اﻟﻘﻨﺎﻋـﮥ‪،‬‬ ‫واﻟﺒﯿﻬﻘﯽ ﻓﯽ ﺷﻌﺐ اﻹﯾﻤﺎن )اﻟﻤﻐﻨﯽ ﻋﻦ ﺣﻤﻞ اﻷﺳﻔﺎر ‪ (895 ،419 :‬واﻟﺒﻐﻮي ج‪ 304 / 14‬ﺑﺮﻗﻢ )‪.(4112‬‬

‫ﻓﺼﻞ دوم‪ :‬ﺑﻘﯿﻪ ارﮐﺎن اﯾﻤﺎن‬

‫‪151‬‬

‫اﻟﻘﺪس در دﻟﻢ اﻧﺪاﺧﺖ ﮐﻪ‪ :‬ﻫﺮﮔﺰ ﮐﺴﯽ ﻧﻤﯽﻣﯿﺮد ﺗﺎ زﻣﺎﻧﯿﮑﻪ روزياش را ﺑﻪ ﺗﻤﺎم و ﮐﻤﺎل‬ ‫درﯾﺎﻓﺖ دارد ﭘﺲ از ﺧﺪا ﺑﺘﺮﺳﯿﺪ و در درﺧﻮاﺳﺘﺘﺎن ﻋﺠﻠﻪ ﻧﮑﻨﯿﺪ«‪ .‬دﺳﺘﻪاي از اﻫﻞ ﻋﻠﻢ رؤﯾﺎي‬

‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان را از اﯾﻦ ﻧﻮع وﺣﯽ ﻣﯽداﻧﻨﺪ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ رؤﯾﺎي اﺑﺮاﻫﯿﻢ÷ ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ از آن ﺧﺒﺮ‬ ‫َۡ​َ ِ َ ّٓ َۡ َ َ‬ ‫� أَ َ‬ ‫� إِ ِّ ٓ‬ ‫ٰ‬ ‫داده اﺳﺖ‪﴿ :‬قَ َال َ� ٰ ُب َ َّ‬ ‫�‬ ‫ام‬ ‫ن‬ ‫م‬ ‫ٱل‬ ‫�‬ ‫ى‬ ‫ر‬ ‫� أذ�ُك﴾ ]اﻟﺼﺎﻓﺎت‪» .[١٠٢ :‬ﮔﻔﺖ اي ﻓﺮزﻧﺪم‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬

‫در ﺧﻮاب دﯾﺪم ﮐﻪ ﺗﻮ را ذﺑﺢ ﻣﯽﮐﻨﻢ«‪ .‬و ﻣﺎﻧﻨﺪ رؤﯾﺎي ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج در اﺑﺘﺪاي ﺑﻌﺜﺖ ﮐﻪ ﺷﯿﺨﯿﻦ از‬ ‫َّ ُ َ ُ َ‬ ‫ئ ﺑﻪ ج ﻣ َﻦ ال ْ َﻮ ْ ُّ ْ َ َّ‬ ‫ﺎﺤﻟ َ ُﺔ ﻲﻓ َّ‬ ‫اﻨﻟ ْﻮمِ ‪،‬‬ ‫ﻋﺎﺋﺸﻪك رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬اول ﻣﺎ ﺑ ِﺪ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﻲﺣ الﺮؤ�ﺎ الﺼ ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫َ َ ْ َْ َ​َ‬ ‫ْ‬ ‫َ​َ َ‬ ‫ُّ ْ‬ ‫الﺼﺒ ِﺢ« ‪» ١‬آﻏﺎز وﺣﯽ ﺑﺮ رﺳﻮل اﷲ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﻪ وﺳﻠﻢ‬ ‫ﺎءت ِﻣﺜﻞ ﻓﻠ ِﻖ‬ ‫ﻓﺎﻜن ﻻ ﻳَ َﺮى ُرؤ َ�ﺎ إِﻻ ﺟ‬

‫ﺑﻪ وﺳﯿﻠﮥ ﺧﻮابﻫﺎ و رؤﯾﺎﻫﺎي راﺳﺘﯿﻦ‪ ،‬ﺷﺮوع ﺷﺪ‪ .‬و آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ رﺳﻮل اﷲ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﻪ وﺳﻠﻢ‬

‫در ﻋﺎﻟﻢ رؤﯾﺎ ﻣﯽدﯾﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ روﺷﻨﯽ ﺻﺒﺢ‪ ،‬ﺗﺤﻘﻖ ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﺮد‪«.‬‬

‫ﺣﺎﻟﺖ ﺩﻭﻡ‪ :‬ﺻﺤﺒﺖ ﮐﺮدن از ﭘﺸﺖ ﺣﺠﺎب و ﺑﺪون واﺳﻄﻪ ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﺑﺮاي ﺗﻌﺪادي از‬

‫رﺳﻮﻻن و اﻧﺒﯿﺎء ﺛﺎﺑﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺻﺤﺒﺖ ﮐﺮدن ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎ ﻣﻮﺳﯽ ﮐﻪ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ در ﭼﻨﺪﯾﻦ‬ ‫َ َ َّ َ َّ ُ ُ َ ٰ َ ۡ‬ ‫�ل ٗ‬ ‫ِيما‬ ‫آﯾﻪ از ﮐﺘﺎﺑﺶ در ﻣﻮرد آن ﺧﺒﺮ داده اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬و�م ٱ� مو� ت‬ ‫‪] ﴾١٦٤‬اﻟﻨﺴﺎء‪» .[١٦٤ :‬و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎ ﻣﻮﺳﯽ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺖ« و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬ول َ َّما َجا ٓ َء ُم َ ٰ‬ ‫و�‬ ‫َ َّ‬ ‫َ‬ ‫ل ِ ِمي�ٰت ِ َنا َو� َم ُهۥ َر ُّ� ُهۥ﴾ ]اﻷﻋﺮاف‪» .[١٤٣ :‬و ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﻣﻮﺳﯽ ﺑﻪ وﻋﺪه ﮔﺎه آﻣﺪ ﭘﺮوردﮔﺎرش‬ ‫َ َ َ َّ ٰٓ َ‬ ‫� َءاد ُم مِن َّر ّ�ِهِۦ‬ ‫ﺑﺎ او ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺖ«‪ .‬و ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﺑﺎ آدم‪ .‬ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪�﴿ :‬تل‬ ‫َ َ‬ ‫ت﴾ ]اﻟﺒﻘﺮة‪» .[٣٧ :‬آدم از ﭘﺮوردﮔﺎرش ﮐﻠﻤﺎﺗﯽ را درﯾﺎﻓﺖ ﻧﻤﻮد«‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ اﷲ‬ ‫� ِ� ٰ ٖ‬

‫ﺗﻌﺎﻟﯽ ﺑﺎ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻣﺎ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ج ﺷﺐ اﺳﺮاء ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ در ﺳﻨﺖ ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ‪ .‬و دﻟﯿﻞ ﺑﺮاي اﯾﻦ ﻧﻮع‬ ‫وﺣﯽ آﯾﻪ‪﴿ :‬أَ ۡو مِن َو َرآي ح َ‬ ‫اب﴾ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ِج‬ ‫ِٕ‬ ‫ٍ‬ ‫ﺣﺎﻟﺖ ﺳﻮﻡ‪ :‬وﺣﯽ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﻣﻼﺋﮑﻪ ﺻـﻮرت ﻣـﯽﮔﯿـﺮد‪ .‬و دﻟﯿـﻞ ﺑـﺮاي آن اﯾـﻦ ﺳـﺨﻦ اﷲ‬ ‫َ ٓ‬ ‫َۡ ُۡ َ َ ُ ٗ َُ َ ۡ‬ ‫ﺗﻌﺎﻟﯽ اﺳﺖ‪﴿ :‬أو يرسِل رسو� �ي ِ‬ ‫و� �ِإِذنِهِۦ َمـا �َشـا ُء ۚ﴾ »ﯾـﺎ رﺳـﻮﻟﯽ را ﺑﻔﺮﺳـﺘﺪ و ﺑـﻪ اذن او‬

‫‪ 1‬ﺻﺤﯿﺢ اﻟﺒﺨﺎري ﺑﺮﻗﻢ )‪ ،(3‬وﺑﻨﺤﻮه ﻓﯽ ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺮﻗﻢ )‪.(160‬‬

‫‪152‬‬

‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﭘﺮﺗﻮ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬

‫ﻫﺮﭼﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ وﺣﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ«‪ .‬و اﯾﻦ ﻣﻮرد ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﺎزل ﺷﺪن ﺟﺒﺮﯾﻞ÷ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ وﺣـﯽ از ﺟﺎﻧـﺐ‬

‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ اﻧﺒﯿﺎء و رﺳﻮﻻن اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺗﻤﺎم ﻗﺮآن ﺑﺪﯾﻨﺼﻮرت ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﺗﮑﻠﻢ ﻧﻤﻮده و ﺟﺒﺮﯾﻞ÷ از اﷲ‬ ‫َّ ُ َ َ ُ‬ ‫��ل‬ ‫ﻋﺰوﺟﻞ آن را ﺷﻨﯿﺪه و ﺑﻪ ﻣﺤﻤﺪ ج اﺑﻼغ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ .‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪�﴿ :‬نهۥ � ِ‬ ‫ُ َۡ‬ ‫َ َٰ َ ۡ َ َ ُ َ َ ۡ‬ ‫َر ّب ٱ ۡل َ�ٰلَم َ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫� ‪ ١٩٢‬نَ َز َل بهِ ٱ ُّ‬ ‫لروح ٱ�مِ� ‪ � ١٩٣‬قلبِك �ِ كون مِن ٱلمنذِرِ�ن ‪] ﴾١٩٤‬اﻟﺸﻌﺮاء‪:‬‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬

‫‪» .[١٩٤-١٩٢‬و ﻗﺮآن از ﺟﺎﻧﺐ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻋﺎﻟﻤﯿﺎن ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ روح اﻻﻣﯿﻦ آن را ﻓﺮو‬ ‫ُۡ َ َ‬ ‫آورده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮ دل ﺗﻮ ﻧﺎزل ﮐﺮده ﺗﺎ از ﺟﻤﻠﻪ اﻧﺪرز دﻫﻨﺪﮔﺎن ﺑﺎﺷﯽ« و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬قل ن َّز ُ�ۥ‬ ‫ُ ُ ُۡ‬ ‫َ‬ ‫ر‬ ‫وح ٱلق ُد ِس مِن َّر ّ�ِك﴾ ]اﻟﻨﺤﻞ‪» .[١٠٢ :‬ﺑﮕﻮ آن را روح اﻟﻘﺪس از ﻧﺰد ﭘﺮوردﮔﺎرت ﻓﺮود‬

‫آورده اﺳﺖ«‪.‬‬

‫وﺣﯽ ﺟﺒﺮﯾﻞ÷ ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻣﺎ ج ﺑﻪ ﺳﻪ ﺻﻮرت روي داده اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪ -1‬رﺳﻮل اﷲ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﻪ وﺳﻠﻢ او را ﺑﺮ ﺷﮑﻠﯽ ﮐﻪ ﺧﻠﻖ ﺷﺪه دﯾﺪه اﺳﺖ و اﯾﻦ اﻣـﺮ ﺗﻨﻬـﺎ‬ ‫دو ﺑﺎر اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎد ﮐﻪ ﺑﯿﺎن آن ﻗﺒﻼً ﮔﺬﺷﺖ‪.‬‬

‫‪ -2‬او وﺣﯽ را ﺑﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺻﺪاي زﻧﮓ ﻣﯽآورد ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ رﺳﻮل اﷲ ﺻـﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿـﻪ وﺳـﻠﻢ‬ ‫آن را ﮐﺎﻣﻼً ﻓﺮا ﻣﯽﮔﺮﻓﺖ اﯾﻦ ﮐﯿﻔﯿﺖ ﺧﺎﺗﻤﻪ ﻣﯽﯾﺎﻓﺖ‪.‬‬

‫‪ -3‬ﺟﺒﺮﯾﻞ در ﺷﮑﻞ ﻣﺮدي ﭘﯿﺶ او ﻣﯽآﻣﺪ او را ﻣﻮرد ﺧﻄﺎب ﻗﺮار داد ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ در ﺣـﺪﯾﺚ‬ ‫ﺟﺒﺮﯾﻞ ﮐﻪ ﻗﺒﻼً ﺑﺤﺚ ﺷﺪ از رﺳﻮل اﷲ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﻪ وﺳﻠﻢ در ﻣﻮرد ﻣﺮاﺗﺐ دﯾﻦ ﺳﺆال‬

‫ﻧﻤﻮد‪.‬‬

‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج دو ﺣﺎﻟﺖ اﺧﯿﺮ را در ﺟﻮاب ﺳﺆال ﺣﺎرث ﺑﻦ ﻫﺸﺎم ﮐﻪ از او در آن ﻣﻮرد ﭘﺮﺳـﯿﺪ‪،‬‬ ‫َ َ َ َ ُ ُ َّ َ َّ َّ ُ َ ْ‬ ‫ا� َﻋﻠﻴـ ِﻪ‬ ‫ا� ﺻـ�‬ ‫ﺧﺒﺮ داده اﺳﺖ‪ .‬رﺳﻮل اﷲ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﻪ وﺳﻠﻢ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾـﺪ‪�» :‬ﻘﺎل رﺳـﻮل ِ‬ ‫َ َّ َ ْ َ ً َ ْ‬ ‫ْ َ َ ْ َ َ ْ َ َ َ ُ َ َ َ ُّ ُ َ َ َّ َ ُ ْ َ ُ َ ِّ َ َ ْ َ َ ْ ُ َ ْ ُ‬ ‫ـﺖ �ﻨـﻪ َﻣـﺎ‬ ‫ﺗ‬ ‫َوﺳﻠ َﻢ أﺣﻴﺎﻧﺎ ﻳﺄ‬ ‫ي� ِﻣﺜﻞ ﺻﻠﺼﻠ ِﺔ اﺠﻟﺮ ِس وﻫﻮ أﺷﺪه ﻲﻠﻋ �ﻴﻔﺼﻢ �� وﻗﺪ و�ﻴ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫َ​َ‬ ‫ً َ َ ِّ‬ ‫َُ ُ‬ ‫َ َ َ ْ ً َ َّ ُ‬ ‫ْ َ ُ‬ ‫ﻗﺎل َوأﺣﻴَﺎﻧﺎ �ﺘَ َﻤﺜﻞ ِﻲﻟ ال َﻤﻠﻚ َر ُﺟﻼ �ﻴُﻠﻜ ُﻤ ِ� ﻓﺄ ِﻲﻋ َﻣﺎ �ﻘﻮل« ‪» ١‬رﺳﻮل اﷲ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﻪ وﺳـﻠﻢ‬ ‫‪ 1‬ﺻﺤﯿﺢ اﻟﺒﺨﺎري ﺑﺮﻗﻢ )‪ ،(2‬وﻣﺴﻠﻢ ﺑﺮﻗﻢ )‪.(2333‬‬

‫ﻓﺼﻞ دوم‪ :‬ﺑﻘﯿﻪ ارﮐﺎن اﯾﻤﺎن‬

‫‪153‬‬

‫ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﮔﺎﻫﯽ ﺑﻪ ﻣﻦ وﺣﯽ ﻣﯽﺷﻮد ﻣﺜـﻞ اﯾﻨﮑـﻪ زﻧﮕـﯽ را ﺑـﻪ ﺻـﺪا در آورده اﻧـﺪ؛ اﯾـﻦ ﺣﺎﻟـﺖ‬ ‫ﺳﺨﺖﺗﺮﯾﻦ ﻧﻮع وﺣﯽ ﺑﺮ ﻣـﻦ اﺳـﺖ‪ .‬آﻧﮕـﺎه از ﻣـﻦ ﺟـﺪا ﻣـﯽﺷـﻮد درﺣﺎﻟﯿﮑـﻪ آﻧﭽـﻪ ﮔﻔﺘـﻪ ﻓـﺮا‬

‫ﮔﺮﻓﺘﻪام‪ .‬ﮔﺎﻫﯽ ﻫﻢ ﻣﻼﺋﮑﻪ وﺣﯽ‪ ،‬ﺑﺼﻮرت اﻧﺴـﺎﻧﯽ ﻣـﯽآﯾـﺪ و ﺑـﺎ ﻣـﻦ ﺳـﺨﻦ ﻣـﯽﮔﻮﯾـﺪ و ﻣـﻦ‬

‫ﮔﻔﺘﻪﻫﺎﯾﺶ را ﺣﻔﻆ ﻣﯽﮐﻨﻢ«‪.‬‬

‫ﻣﺒﺤﺚ اول‪ :‬ﺣﮑﻢ اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﮐﺘﺎبﻫﺎ و دﻟﯿﻞ ﺑﺮاي آن‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ﮐﺘﺐ‪:‬‬

‫ﮐﺘﺐ ﺟﻤﻊ ﮐﺘﺎب اﺳﺖ و ﮐﺘﺎب ﻣﺼﺪر ﻛﺘﺐ ﻳﻜﺘﺐ ﻛﺘﺎﺑﺎ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺑﻪ آن ﻣﮑﺘﻮب‬

‫)ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه( ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ .‬و ﮐﺘﺎب در اﺻﻞ اﺳﻢ ﺑﺮاي ﺻﺤﯿﻔﻪ اي ﮐﻪ در آن ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪،‬‬ ‫َ ۡ َ ُ َ َ ۡ ُ ۡ َ ٰ َ ُ َ ّ َ َ َ ۡ ۡ َ ٰ ٗ ّ َ َّ ٓ‬ ‫لس َما ِء �﴾‬ ‫�ل علي ِهم كِ�با مِن ٱ‬ ‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ٔ �﴿ :‬‬ ‫�لك أهل ٱلكِ� ِ‬ ‫ب أن � ِ‬

‫]اﻟﻨﺴﺎء‪» .[١٥٣ :‬اﻫﻞ ﮐﺘﺎب از ﺗﻮ ﻣﯽﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮐﻪ از آﺳﻤﺎن ﮐﺘﺎﺑﯽ ﺑﺮ آﻧﺎن ﻓﺮود آوري« و ﻣﺮاد‬ ‫از ﮐﺘﺎبﻫﺎ اﯾﻨﺠﺎ‪ :‬ﮐﺘﺎبﻫﺎ و ﻣﺼﺤﻒﻫﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺤﺘﻮي ﮐﻼم اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ‬

‫رﺳﻮﻻن ﻋﻠﯿﻬﻢ اﻟﺴﻼم وﺣﯽ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﮑﺘﻮب و ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ‬

‫ﺗﻮرات ﯾﺎ از ﻃﺮﯾﻖ ﻣﻼﺋﮑﻪ ﺑﺼﻮرت ﺷﻔﺎﻫﯽ ﻧﺎزل ﺷﺪه و ﺑﻌﺪ از آن ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺎﯾﺮ ﮐﺘﺎبﻫﺎ ﻧﻮﺷﺘﻪ‬

‫ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺣﮑﻢ اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﮐﺘﺎبﻫﺎي آﺳﻤﺎﻧﯽ‬

‫اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﮐﺘﺎبﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﺗﻤﺎم رﺳﻮﻻن ﻧﺎزل ﻧﻤﻮده رﮐﻦ ﺑﺰرﮔﯽ از ارﮐﺎن اﯾﻤﺎن و‬

‫اﺻﻞ ﺑﺰرﮔﯽ از اﺻﻮل دﯾﻦ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و اﯾﻤﺎن ﺟﺰ ﺑﻪ وﺳـﯿﻠﻪ آن ﺗﺤﻘـﻖ ﭘﯿـﺪا ﻧﻤـﯽﮐﻨـﺪ‪ .‬ﮐﺘـﺎب و‬

‫ﺳﻨﺖ ﺑﺮ آن دﻟﯿﻞ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ْ َّ‬ ‫�� ُّ� َها ٱ َّ� َ‬ ‫دﻟﯿﻞ ﺑﺮ آن از ﮐﺘﺎب اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ اﯾﻦ ﺳﺨﻦ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ٰٓ َ ﴿ :‬‬ ‫ِين َء َام ُن ٓوا َءام ُِنوا ب ِٱ�ِ‬ ‫َ َّ َ َ َ‬ ‫َّ‬ ‫َّ ٓ َ َ َ‬ ‫َ ُ‬ ‫ۡ ُ‬ ‫َّ‬ ‫َ ۡ َ‬ ‫َ ۡ َ‬ ‫� َر ُ‬ ‫ٰ‬ ‫ٰ‬ ‫ٰ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫َو َر ُس ِ‬ ‫ب ٱ�ِي أ‬ ‫و�‬ ‫س‬ ‫�‬ ‫ِ�‬ ‫ك‬ ‫ل‬ ‫ٱ‬ ‫و‬ ‫ۦ‬ ‫ل‬ ‫ز‬ ‫ن‬ ‫ِي‬ ‫ٱ‬ ‫ب‬ ‫ِ�‬ ‫نزل مِن � ۡبل ۚ َو َمن يَ�ف ۡر ب ِٱ�ِ‬ ‫ِ‬ ‫و�ِۦ وٱلك ِ‬ ‫َ َ َ ٰٓ َ‬ ‫كتهِۦ َو ُ� ُتبهِۦ َو ُر ُسلِهِۦ َوٱ ۡ�َ ۡو ِم ٱ�خِر َ� َق ۡد َض َّل َض َ� ٰ َ ۢ� بَع ً‬ ‫وم‬ ‫يدا ‪] ﴾١٣٦‬اﻟﻨﺴﺎء‪» .[١٣٦ :‬اي‬ ‫ِ‬ ‫�� ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬

‫‪154‬‬

‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﭘﺮﺗﻮ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬

‫ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آورده اﯾﺪ ﺑﻪ ﮐﺘﺎﺑﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮش ﻧﺎزل ﮐﺮده و ﺑﺮ ﮐﺘﺎﺑﯽ ﮐﻪ از ﻗﺒﻞ ﻧﺎزل‬ ‫ﻧﻤﻮده اﺳﺖ اﯾﻤﺎن ﺑﯿﺎورﯾﺪ و ﻫﺮﮐﺲ ﺑﻪ اﷲ‪ ،‬ﻣﻼﺋﮑﻪ‪ ،‬ﮐﺘﺎبﻫﺎ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان و روز آﺧﺮت ﮐﺎﻓﺮ ﺷﻮد‬

‫در ﮔﻤﺮاﻫﯽ ﺑﺴﯿﺎر دوري اﻓﺘﺎده اﺳﺖ«‪ .‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﻣﺆﻣﻨﺶ را در اﯾﻦ آﯾﻪ ﺑﻪ داﺧﻞ ﺷﺪن‬

‫در ﺗﻤﺎم ﺷﻌﺎﺋﺮ‪ ،‬ﺷﻌﺐ و ارﮐﺎن اﯾﻤﺎن اﻣﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬اﯾﺸﺎن را اﻣﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ اﷲ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮش‪،‬‬ ‫ﻣﺤﻤﺪ ج و ﮐﺘﺎﺑﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ او ﻧﺎزل ﻧﻤﻮده ﮐﻪ ﻗﺮآن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﮐﺘﺎﺑﯽ ﮐﻪ از ﭘﯿﺶ ﻧﺎزل ﻧﻤﻮده ﮐﻪ‬

‫ﺷﺎﻣﻞ ﺗﻤﺎم ﮐﺘﺎبﻫﺎي ﭘﯿﺸﯿﻨﯿﺎن ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﻮرات‪ ،‬اﻧﺠﯿﻞ و زﺑﻮر ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﯾﻤﺎن ﺑﯿﺎورﻧﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ در‬

‫آﺧﺮ آﯾﻪ ﺑﯿﺎن ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻫﺮﮐﺲ ﺑﻪ ﭼﯿﺰي از ارﮐﺎن اﯾﻤﺎن ﮐﺎﻓﺮ ﺷﻮد در ﮔﻤﺮاﻫﯽ ﺑﺴﯿﺎر دوري‬

‫اﻓﺘﺎده و از ﻣﺴﯿﺮ درﺳﺖ ﺧﺎرج ﮔﺸﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬و از ﺟﻤﻠﻪ ارﮐﺎن اﯾﻤﺎن ﮐﻪ ذﮐﺮ ﺷﺪ اﯾﻤﺎن ﺑﻪ‬

‫ﮐﺘﺎبﻫﺎي اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َۡ ۡ‬ ‫ُ َ ُّ ْ ُ ُ َ ُ ۡ َ َ ۡ َ ۡ‬ ‫َّ ۡ َ ۡ َّ‬ ‫� َّن‬ ‫ب َو� ٰ ِ‬ ‫� ِق وٱلمغ ِر ِ‬ ‫اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪۞﴿ :‬ليس ٱل ِ� أن تولوا وجوه�م ق ِبل ٱلم ِ‬ ‫َّ ۡ‬ ‫ّ‬ ‫َ ۡ َ َ ٰٓ َ َ ۡ َ‬ ‫ٱ ۡل َّ‬ ‫� َم ۡن َء َام َن ب ِٱ�ِ َوٱ�َ ۡو ِم ٱ�خِرِ وٱلم‬ ‫ب َوٱ�َّب ِ ِ�ۧ َن﴾ ]اﻟﺒﻘﺮة‪» .[١٧٧ :‬ﻧﯿﮑﯽ اﯾﻦ‬ ‫ِ‬ ‫��ِكةِ وٱلكِ�ٰ ِ‬

‫ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ روي ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﺸﺮق و ﻣﻐﺮب ﮐﻨﯿﺪ ﺑﻠﮑﻪ ﻧﯿﮑﯽ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ اﷲ‪ ،‬روز‬

‫آﺧﺮت‪ ،‬ﻣﻼﺋﮑﻪ‪ ،‬ﮐﺘﺎبﻫﺎ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان اﯾﻤﺎن داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﺪ‪ «.‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ از ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻧﯿﮑﯽ ﺧﺒﺮ‬

‫ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ آن اﯾﻤﺎن آوردن ﺑﻪ ﭼﯿﺰﻫﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در ارﮐﺎن اﯾﻤﺎن ذﮐﺮ ﺷﺪ‪ .‬و ﻋﻤﻞ ﻧﻤﻮدن ﺑﻪ‬ ‫ﮐﺎرﻫﺎي ﻧﯿﮏ وارد ﺷﺪه در آﯾﻪ ﺑﻌﺪ از اﯾﻦ ﻋﻤﻞ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬و از ﺟﻤﻠﻪ ارﮐﺎن اﯾﻤﺎن‪ ،‬اﯾﻤﺎن ﺑﻪ‬

‫ﮐﺘﺎب ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﺑﻦ ﮐﺜﯿﺮ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ﻫﻮ اﺳﻢ ﺟنﺲ �ﺸﻤﻞ الﻜﺘﺐ اﻤﻟ�ﻟﺔ ﻣﻦ الﺴﻤﺎء ﻰﻠﻋ‬

‫اﻷﻧبﻴﺎء‪ .‬ﺣﻰﺘ ﺧﺘﻤﺖ ﺑﺄﺮﺷﻓﻬﺎ‪ ،‬وﻫﻮ اﻟﻘﺮآن اﻤﻟﻬﻴﻤﻦ ﻰﻠﻋ ﻣﺎ ﻗﺒﻠﻪ ﻣﻦ الﻜﺘﺐ« ‪» ١‬آن اﺳﻢ‬

‫ﺟﻨﺲ اﺳﺖ و ﺷﺎﻣﻞ ﮐﺘﺎبﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ از آﺳﻤﺎن ﺑﺮ اﻧﺒﯿﺎء ﻧﺎزل ﺷﺪه ﻣﯽﮔﺮدد ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﻪ اﺷﺮﻓﺘﺮﯾﻦ‬ ‫و ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ آنﻫﺎ ﮐﻪ ﻗﺮآن اﺳﺖ و ﻧﮕﻬﺒﺎن و ﺷﺎﻫﺪ ﺑﺮ ﮐﺘﺎبﻫﺎي ﭘﯿﺸﯿﻦ اﺳﺖ ﺧﺘﻢ ﮔﺮدﯾﺪ«‪.‬‬

‫و در ﺑﯿﺎن اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﺗﻤﺎم ﮐﺘﺎبﻫﺎ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﺑﻪ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﻣﺆﻣﻨﺶ اﻣﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ اﻫﻞ ﮐﺘﺎب را ﺑﺎ‬ ‫َّ َ َ ٓ ُ َ َ ۡ َ َ َ ٓ ُ َ َ‬ ‫ُ ُ ْ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫�مَ‬ ‫ٰٓ‬ ‫ٰ‬ ‫اﯾﻦ ﺳﺨﻦ ﻣﻮرد ﺧﻄﺎب ﻗﺮار دﻫﻨﺪ‪﴿ :‬قول ٓوا َء َام َّنا ب ِٱ�ِ وما أنزِل إ ِ�نا وما أنزِل إِ� إِب� ِ ۧ‬ ‫‪ 1‬ﺗﻔﺴﯿﺮ اﺑﻦ ﮐﺜﯿﺮ ‪.297 / 1‬‬

‫ﻓﺼﻞ دوم‪ :‬ﺑﻘﯿﻪ ارﮐﺎن اﯾﻤﺎن‬

‫‪155‬‬

‫ۡ َ َ ۡ َ َ َ​َُۡ َ َ َۡ‬ ‫َ َ ٓ ُ َ ُ َ ٰ َ َ ٰ َ َ ٓ ُ َ َّ ُّ َ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫ون مِن َّر ّ�همۡ‬ ‫و� ٱ�بِي‬ ‫�س� ٰ ِعيل �س�ٰق و�عقوب وٱ�سب ِ‬ ‫ِ​ِ‬ ‫و� مو� وعِي� وما أ ِ‬ ‫اط وما أ ِ‬ ‫َ َُ ُ ََۡ َ‬ ‫َۡ َ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫� أ َح ٖد ّمِن ُه ۡم َو� ُن ُ�ۥ ُم ۡسل ُِمون ‪] ﴾١٣٦‬اﻟﺒﻘﺮة‪» .[١٣٦ :‬ﺑﮕﻮﯾﯿﺪ ﺑﻪ ﺧﺪا و آﻧﭽﻪ ﮐﻪ‬ ‫� �ف ّ ِرق �‬ ‫ﺑﺮ ﻣﺎ ﻓﺮو ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪه و آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﺑﻪ اﺑﺮاﻫﯿﻢ و اﺳﻤﺎﻋﯿﻞ و اﺳﺤﺎق و ﯾﻌﻘﻮب و ﻧﻮادﮔﺎن ﯾﻌﻘﻮب‬ ‫ﻓﺮو ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪه و آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﺳﯽ و ﻋﯿﺴﯽ داده ﺷﺪه و )ﻧﯿﺰ( آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﺑﻪ )دﯾﮕﺮ( ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان‬ ‫از ﺳﻮي ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬اﯾﻤﺎن آوردهاﯾﻢ‪ .‬و در اﯾﻤﺎن آوردن ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﺑﯿﻦ‬

‫ﻫﯿﭽﮑﺪام از آﻧﺎن ﺗﻔﺎوﺗﯽ ﻧﻤﯽﮔﺬارﯾﻢ‪ .‬و ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮدارِ او )ﺧﺪاوﻧﺪ( ﻫﺴﺘﯿﻢ«‪.‬‬

‫آﯾﻪ در ﺑﺮﮔﯿﺮﻧﺪه اﯾﻤﺎن ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ آنﻫﺎ ﺑﻪ واﺳﻄﻪ رﺳﻮﻟﺶ ج ﻧﺎزل ﻧﻤﻮده و‬

‫آﻧﭽﻪ ﺑﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﮐﻪ در آﯾﻪ ذﮐﺮ ﺷﺪه و آﻧﭽﻪ ﺑﺮ ﺑﻘﯿﻪ اﻧﺒﯿﺎء ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و آنﻫﺎ در‬

‫اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﺑﯿﻦ ﻫﯿﭽﮑﺪام ﻓﺮﻗﯽ ﻧﻤﯽﮔﺬارﻧﺪ و ﺑـﻪ ﺗﻤـﺎم ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮان و ﺗﻤـﺎم ﮐﺘـﺎبﻫـﺎﯾﯽ ﮐـﻪ‬

‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻧﺎزل ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎور دارﻧﺪ‪.‬‬

‫و آﯾﺎت در ﺑﯿﺎن اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع از ﮐﺘﺎب ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺴﯿﺎر اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺳﻨﺖ ﻧﯿﺰ ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﺮ واﺟﺐ ﺑﻮدن اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﮐﺘﺎبﻫﺎي آﺳﻤﺎﻧﯽ دﻻﻟﺖ دارد‪ .‬و اﯾﻤـﺎن ﺑـﻪ آن‬ ‫رﮐﻨﯽ از ارﮐﺎن اﯾﻤﺎن ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬و دﻟﯿﻞ ﺑﺮ آن ﺣﺪﯾﺚ ﺟﺒﺮﯾـﻞ و ﺳـﺆال او از ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ ج‬

‫در ﻣﻮرد ارﮐﺎن اﯾﻤﺎن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج در ﺟﻮاﺑﺶ اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﮐﺘﺎبﻫـﺎي آﺳـﻤﺎﻧﯽ را ﻫﻤـﺮاه‬ ‫ﺑﻘﯿﻪ ارﮐﺎن اﯾﻤﺎن ذﮐﺮ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺣـﺪﯾﺚ در ﻓﺼـﻞ ﮔﺬﺷـﺘﻪ آورده ﺷـﺪ و ﻧﯿـﺎزي ﻧﯿﺴـﺖ ﮐـﻪ اﯾﻨﺠـﺎ‬

‫دوﺑﺎره ﺗﮑﺮار ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﭘﺲ ﺑﺎ اﯾﻦ ﻧﺼﻮص ﺛﺎﺑﺖ ﺷﺪ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﮐﺘﺎبﻫﺎ و ﺗﺼﺪﯾﻖ ﺗﻤﺎﻣﯽ آنﻫﺎ و اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ اﯾﻨﮑـﻪ‬

‫ﺗﻤﺎم آن از ﺟﺎﻧﺐ اﷲ ﺑﺮ رﺳﻮﻻﻧﺶ ﺑﻪ ﺣﻖ و ﺑﺎﻋﺚ ﻫﺪاﯾﺖ ﻧـﻮر و روﺷـﻨﺎﯾﯽ ﻣـﯽﺷـﻮﻧﺪ‪ ،‬واﺟـﺐ‬ ‫اﺳﺖ و ﻫﺮﮐﺲ آن را دروغ ﺑﺪاﻧﺪ ﯾﺎ ﭼﯿﺰي از آن را اﻧﮑﺎر ﻧﻤﺎﯾﺪ او ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﮐـﺎﻓﺮ و از دﯾـﻦ‬

‫ﺧﺎرج ﮔﺸﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺛﻤﺮات اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﮐﺘﺎبﻫﺎي آﺳﻤﺎﻧﯽ‬

‫اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﮐﺘﺎبﻫﺎي آﺳﻤﺎﻧﯽ آﺛﺎر ﻋﻈﯿﻢ و ﺑﺰرﮔﯽ ﺑﺮ ﻣﺆﻣﻦ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه دارد ﮐﻪ از آﻧﺠﻤﻠﻪ‪:‬‬

‫‪156‬‬

‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﭘﺮﺗﻮ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬

‫‪ -1‬ﺷﮑﺮ ﻧﻤﻮدن اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﺑﺨﺎﻃﺮ ﻟﻄﻒ و ﻋﻨﺎﯾﺘﺶ ﻧﺴﺒﺖ ﺑـﻪ ﺑﻨـﺪﮔﺎن ﮐـﻪ ﮐﺘـﺎبﻫـﺎﯾﯽ ﮐـﻪ‬

‫ﻣﺘﻀﻤﻦ ارﺷﺎد و ﻫﺪاﯾﺖ اﯾﺸﺎن اﺳﺖ و در آن ﺧﯿﺮ و ﺻـﻼح دﻧﯿـﺎ و آﺧﺮﺗﺸـﺎن ﻣﻮﺟـﻮد‬

‫اﺳﺖ را ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -2‬آﺷﮑﺎر ﮔﺸﺘﻦ ﺣﮑﻤﺖ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ از آن ﺟﻬﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﮐﺘﺎبﻫﺎ را ﺑﺮاي ﻫﺮ اﻣﺘﯽ ﻣﻨﺎﺳﺐ‬ ‫ﺣﺎﻟﺸﺎن ﺗﺸﺮﯾﻊ ﻧﻤﻮده و ﺧﺘﻢ ﮐﻨﻨﺪه ﺗﻤﺎم ﮐﺘﺎبﻫﺎ‪ ،‬ﻗـﺮآن ﻋﻈـﯿﻢ را ﻣﻨﺎﺳـﺐ ﺣـﺎل ﺗﻤـﺎم‬ ‫ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت در ﻋﺼﺮﻫﺎ و ﺷﻬﺮﻫﺎ ﺗﺎ ﺑﺮﭘﺎﯾﯽ ﻗﯿﺎﻣﺖ ﻣﻘﺮر ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -3‬اﺛﺒﺎت ﺻﻔﺖ ﮐـﻼم ﺑـﺮاي اﷲ ﺗﻌـﺎﻟﯽ و اﯾﻨﮑـﻪ ﮐـﻼم او ﺷـﺒﯿﻪ ﮐـﻼم ﻣﺨﻠﻮﻗـﺎت ﻧﯿﺴـﺖ و‬ ‫ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت از آوردن ﮐﻼﻣﯽ ﺑﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ آن ﻋﺎﺟﺰﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺒﺤﺚ دوم‪ :‬ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﮐﺘﺎبﻫﺎي آﺳﻤﺎﻧﯽ‬

‫اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﮐﺘﺎبﻫﺎي اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ ﺗﻌﺪادي ﺟﻮاﻧﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﺼﻮص ﺑﺮ واﺟﺐ ﺑـﻮدن‪،‬‬

‫و ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮدن و ﺑﯿﺎن آن دﻻﻟﺖ دارد ﺗـﺎ اﯾـﻦ رﮐـﻦ ﺑـﺰرگ از ارﮐـﺎن اﯾﻤـﺎن ﺗﺤﻘـﻖ ﯾﺎﺑـﺪ و آن‬ ‫ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬

‫‪ -1‬ﺗﺼﺪﯾﻖ ﻗﺎﻃﻊ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﺗﻤﺎم آنﻫﺎ از ﺟﺎﻧﺐ اﷲ ﻋﺰوﺟﻞ ﻧﺎزل ﺷﺪه و ﮐﻼم اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ‬

‫ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ و اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﺑﻪ ﺣﻘﯿﻘﺖ آﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﻻﯾﻖ ﺑﻪ ﺧﻮد اوﺳﺖ و ﺑﺮ وﺟﻬﯽ ﮐﻪ اراده‬ ‫� ٱ ۡل َق ُّي ُ‬ ‫ﮐﺮده‪ ،‬ﺑﻪ آن ﺗﮑﻠﻢ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ .‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ٱ َّ ُ‬ ‫� َ�ٓ إ ِ َ� ٰ َه إ ِ َّ� ُه َو ٱ ۡل َ ُّ‬ ‫وم‬ ‫ۡ َ ّ ُ َ ّ ٗ ّ َ َ ۡ َ َ َ ۡ َ َ َ َ َّ ۡ َ َ َ ۡ‬ ‫َ‬ ‫َ َّ َ َ َ ۡ َ ۡ َ َ‬ ‫�يل ‪ ٣‬مِن‬ ‫‪ ٢‬نزل عليك ٱلكِ�ٰب ب ِٱ� ِق مصدِقا ل ِما �� يديهِ وأنزل ٱ�ورٮٰة وٱ ِ� ِ‬ ‫َّ َ ُ ۡ َ َ ‪ٞ َ ٞ‬‬ ‫َ َ َ َ ۡ ُ ۡ َ َ َّ َّ َ َ َ ْ َ‬ ‫َ� ۡب ُل ُه ٗدى ّل َّ‬ ‫ِلن ِ‬ ‫اس وأنزل ٱلفرقانۗ إِن ٱ�‬ ‫ِين �ف ُروا �� ٰ ِ‬ ‫ت ٱ�ِ لهم عذاب شدِيدۗ‬ ‫َ َّ ُ َ ‪ُ ٞ‬‬ ‫َ‬ ‫وٱ� ع ِز‬ ‫�ز ذو ٱنتِقا ٍ� ‪] ﴾٤‬آل ﻋﻤﺮان‪» .[٤-٢ :‬اﷲ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﯿﭻ ﻣﻌﺒﻮد ﺑﺤﻘﯽ ﺟﺰ او‬ ‫ﻧﯿﺴﺖ ﻫﻤﯿﺸﻪ زﻧﺪه و ﭘﺎﺑﺮﺟﺎ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﮐﺘﺎب را در ﺣﺎﻟﯿﮑﻪ ﻣﺆﯾﺪ آﻧﭽﻪ ﭘﯿﺶ از ﺧﻮد‬

‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﺣﻖ ﺑﺮ ﺗﻮ ﻧﺎزل ﮐﺮد و ﺗﻮرات و اﻧﺠﯿﻞ را ﭘﯿﺶ از آن ﺑﺮاي ﻫﺪاﯾﺖ ﻣﺮدم‬ ‫ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﻓﺮﻗﺎن را ﻧﺎزل ﮐﺮد ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ آﯾﺎت ﺧﺪاوﻧﺪ ﮐﻔﺮ ورزﯾﺪﻧﺪ ﺑﯽﺗﺮدﯾﺪ‬ ‫ﻋﺬاﺑﯽ ﺳﺨﺖ ﺧﻮاﻫﻨﺪ داﺷﺖ و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﮑﺴﺖ ﻧﺎﭘﺬﯾﺮ و ﺻﺎﺣﺐ اﻧﺘﻘﺎم اﺳﺖ«‪ .‬اﷲ‬

‫ﻓﺼﻞ دوم‪ :‬ﺑﻘﯿﻪ ارﮐﺎن اﯾﻤﺎن‬

‫‪157‬‬

‫ﻋﺰوﺟﻞ ﺧﺒﺮ ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﮐﺘﺎبﻫﺎ‪ :‬ﺗﻮرات‪ ،‬اﻧﺠﯿﻞ و ﻗﺮآن از ﻧﺰد او ﻫﺴﺘﻨﺪ و اﯾﻦ‬

‫دﻻﻟﺖ دارد ﺑﺮ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﻪ آنﻫﺎ ﺗﮑﻠﻢ ﻧﻤﻮده و آنﻫﺎ از او آﻏﺎز ﺷﺪهاﻧﺪ و ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻏﯿﺮ او‬ ‫ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ و ﺑﺮاي ﻫﻤﯿﻦ در آﺧﺮ آﯾﻪ وﻋﺪه ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﻫﺮﮐﺲ ﺑﻪ آﯾﺎت ﺧﺪاوﻧﺪ ﮐﻔﺮ‬

‫ورزد دﭼﺎر ﻋﺬاب ﺷﺪﯾﺪي ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ُ‬ ‫َّ ٓ َ َ ۡ َ َّ ۡ َ ٰ َ َ ُ ٗ‬ ‫ِيها هدى َونور‪] ﴾ۚ ٞ‬اﳌﺎﺋﺪة‪» .[٤٤ :‬ﻣﺎ‬ ‫و از ﺗﻮرات ﺧﺒﺮ داده اﺳﺖ‪﴿ :‬إِ�ا أنز�ا ٱ�ورٮة �‬

‫ﺗﻮرات را ﻧﺎزل ﮐﺮدﯾﻢ ﮐﻪ در آن ﻫﺪاﯾﺖ و ﻧﻮر اﺳﺖ«‪ .‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﺑﯿﺎن ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ او ﮐﺴﯽ اﺳﺖ‬

‫ﮐﻪ ﺗﻮرات را ﻧﺎزل ﻧﻤﻮده و آﻧﭽﻪ در آن اﺳﺖ ﻫﺪاﯾﺖ و ﻧﻮر از ﺟﺎﻧﺐ اوﺳﺖ و اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ در‬ ‫آﺧﺮ آﯾﻪ روﺷﻦ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺗﻮرات ﮐﻼم اوﺳﺖ و در ﻣﻮرد ﯾﻬﻮد اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ ﺧﺒﺮ ﻣﯽدﻫﺪ‪﴿ :‬‬ ‫َ َ َ ۡ َ ُ َ َ ُ ۡ ُ ْ َ ُ ۡ َ َ ۡ َ َ َ ‪َ ُ َ ُ َّ ُ َّ َ ٰ َ َ َ ُ َ ۡ َ ۡ ُ ۡ ّ ٞ‬‬ ‫� ّ ِرفون ُهۥ ِم ۢن َ� ۡع ِد‬ ‫۞أ�تطمعون أن يؤمِنوا ل�م وقد �ن ف ِر�ق مِنهم �سمعون ك�م ٱ�ِ �م‬ ‫َ​َ ُ‬ ‫َما �قلوهُ﴾ ]اﻟﺒﻘﺮة‪» .[٧٥ :‬آﯾﺎ اﻣﯿﺪ دارﯾﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ اﯾﻤﺎن ﺑﯿﺎورﻧﺪ در ﺣﺎﻟﯿﮑﻪ دﺳﺘﻪ از آنﻫﺎ‬

‫ﮐﻼم ﺧﺪا را ﺷﻨﯿﺪﻧﺪ ﺳﭙﺲ ﺑﻌﺪ از اﯾﻨﮑﻪ آن را ﻓﻬﻤﯿﺪﻧﺪ ﺗﺤﺮﯾﻒ ﻧﻤﻮدﻧﺪ«‪ .‬ﮐﻼم ﺧﺪا را ﺷﻨﯿﺪﻧﺪ‬

‫ﺳﭙﺲ آن را ﺗﺤﺮﯾﻒ ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ آن ﺗﻮرات ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺳﺪي و اﺑﻮ زﯾﺪ و ﺟﻤﻌﯽ از ﻣﻔﺴﺮﯾﻦ اﯾﻦ‬

‫را ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ََۡ ۡ ُ‬ ‫نز َل ٱ َّ ُ‬ ‫� ۡم أ ۡه ُل ٱ ۡ��يل ب َما ٓ أ َ‬ ‫� �ِي �هِ﴾ ]اﳌﺎﺋﺪة‪:‬‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ در ﻣﻮرد اﻧﺠﯿﻞ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬و�ح‬ ‫ِ ِ ِ ِ‬

‫‪» .[٤٧‬اﻫﻞ اﻧﺠﯿﻞ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ در آن ﻧﺎزل ﮐﺮده ﺣﮑﻢ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ« ﯾﻌﻨﯽ ﺑﻪ اواﻣﺮ و ﻧﻮاﻫﯽ‬ ‫ﮐﻪ از ﮐﻼم ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫َّ ۡ‬ ‫ت َء َا� ٰ ُت ُهۥ ُ� َّم ُف ّصلَ ۡ‬ ‫ب أُ ۡحك َِم ۡ‬ ‫و در ﻣﻮرد ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬الٓر ك َِ�ٰ ٌ‬ ‫ت مِن ُ�ن‬ ‫ِ‬ ‫�‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫� ‪] ﴾١‬ﻫﻮد‪» .[١ :‬اﻟﺮ‪ .‬ﮐﺘﺎﺑﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ آﯾﺎت آن اﺳﺘﺤﮑﺎم ﯾﺎﻓﺘﻪ ﺳﭙﺲ از ﺟﺎﻧﺐ‬ ‫حك ٍ‬ ‫ِي� خب ِ ٍ‬

‫ﺣﮑﯿﻤﯽ آﮔﺎه ﺑﻪ روﺷﻨﯽ ﺑﯿﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ«‪ .‬و اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ رﺳﻮﻟﺶ ج را ﻣﻮرد ﺧﻄﺎب ﻗﺮار‬ ‫َّ َ َ ُ َ َّ ۡ ُ ۡ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َّ ُ ۡ َ‬ ‫ِي� ‪] ﴾٦‬اﻟﻨﻤﻞ‪» .[٦ :‬ﺗﻮ ﻗﺮآن را از ﻧﺰد‬ ‫ِي� عل ٍ‬ ‫ﻣﯽدﻫﺪ‪�﴿ :‬نك �ل� ٱلقرءان مِن �ن حك ٍ‬ ‫ُ ُۡ‬ ‫َ‬ ‫ﺣﮑﯿﻤﯽ داﻧﺎ درﯾﺎﻓﺖ ﻣﯽداري« و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬قُ ۡل نَ َّز َ ُ‬ ‫�ۥ ُروح ٱلق ُد ِس مِن َّر ّ�ِك﴾ ]اﻟﻨﺤﻞ‪:‬‬

‫‪» .[١٠٢‬ﺑﮕﻮ آن را روح اﻟﻘﺪس از ﻧﺰد ﭘﺮوردﮔﺎرت ﺑﻪ ﺣﻖ ﻓﺮود آورده اﺳﺖ« و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬

‫‪158‬‬

‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﭘﺮﺗﻮ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬

‫ۡ َ َ ‪ۡ ُۡ َ ّ ٞ‬‬ ‫َ ۡ َ َ َ َ َ َ ۡ ُ َ َّ ٰ َ ۡ َ َ َ َ ٰ َ َّ‬ ‫جره ح� �سمع ك�م ٱ�ِ﴾ ]اﻟﺘﻮﺑﺔ‪» .[٦ :‬و اﮔﺮ ﮐﺴﯽ‬ ‫�� ِ� ٱستجارك فأ ِ‬ ‫﴿�ن أحد مِن ٱلم ِ‬

‫از ﻣﺸﺮﮐﺎن از ﺗﻮ اﻣﺎن ﺧﻮاﺳﺖ ﺑﻪ او اﻣﺎن ده ﺗﺎ ﮐﻼم ﺧﺪا را ﺑﺸﻨﻮد« اﻣﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻗﺮآن را‬

‫ﺑﺸﻨﻮد ﮐﻪ ﺑﺮ رﺳﻮﻟﺶ ج ﻧﺎزل ﮐﺮده و آن ﺑﻪ ﺣﻘﯿﻘﺖ ﮐﻼم اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -2‬اﯾﻤﺎن ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﺗﻤﺎم آنﻫﺎ ﺑﻪ ﺳﻮي ﻋﺒﺎدت ﮐﺮدن اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﯾﯽ و آﻧﭽﻪ ﺧﯿﺮ‪،‬‬ ‫َ َ‬ ‫ﻫﺪاﯾﺖ‪ ،‬ﻧﻮر و روﺷﻨﺎﯾﯽ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ ،‬دﻋﻮت ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬ما �ن‬ ‫ٗ ّ‬ ‫ُ ُ ْ‬ ‫َ َ َ ُ ۡ َ ُ َّ ُ ۡ َ َ َ ۡ ُ ۡ َ َ ُّ ُ َّ َ ُ َّ َ ُ َ‬ ‫ول ل َّ‬ ‫ِلن ِ‬ ‫اس كونوا ع َِبادا ِ� مِن‬ ‫� أن يؤ�ِيه ٱ� ٱلكِ�ٰب وٱ��م وٱ�بوة �م �ق‬ ‫ل ِب ٍ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ون ٱ�ِ﴾ ]آل ﻋﻤﺮان‪» .[٧٩ :‬ﻫﯿﭻ ﺑﺸﺮي را ﻧﺴﺰد ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ او ﮐﺘﺎب و ﺣﮑﻢ و‬ ‫د ِ‬ ‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮي را ﺑﺪﻫﺪ ﺳﭙﺲ او ﺑﻪ ﻣﺮدم ﺑﮕﻮﯾﺪ ﺑﻪ ﺟﺎي ﺧﺪا ﻣﺮا ﺑﭙﺮﺳﺘﯿﺪ«‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﯿﺎن‬ ‫ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﻫﯿﭻ ﺑﺸﺮي ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ او ﮐﺘﺎب و ﺣﮑﻢ و ﻧﺒﻮت را‬

‫ﺑﺪﻫﺪ و او ﺑﻪ ﻣﺮدم اﻣﺮ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ او را ﺑﻪ ﺟﺎي ﻣﻌﺒﻮد ﺑﻪ ﺧﺪاﯾﯽ ﺑﺮﮔﯿﺮﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎﻧﺎ ﮐﺘﺎبﻫﺎي‬

‫ﺧﺪاوﻧﺪ آﻣﺪهاﻧﺪ ﺗﺎ ﻋﺒﺎدت ﺑﺮاي اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﺧﺎﻟﺺ ﺷﻮد‪ .‬و ﺧﺪاوﻧﺪ روﺷﻦ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ‬ ‫� ّق ُم َص ّد ِٗقا ل ّ َِما َ� ۡ َ‬ ‫َ َّ َ َ َ ۡ َ ۡ َ َ‬ ‫َۡ‬ ‫�‬ ‫ﮐﺘﺎبﻫﺎي او ﺑﻪ ﺣﻖ و ﻫﺪاﯾﺖ آﻣﺪهاﻧﺪ‪﴿ :‬نزل عليك ٱلكِ�ٰب ب ِٱ ِ‬ ‫َ َ ۡ َ َ َ َ َّ ۡ َ َ َ ۡ‬ ‫َ‬ ‫يل ‪ ٣‬مِن َ� ۡب ُل ُه ٗدى ّل َّ‬ ‫ِلن ِ‬ ‫�‬ ‫اس﴾ ]آل ﻋﻤﺮان‪» .[٤-٣ :‬اﯾﻦ‬ ‫يديهِ وأنزل ٱ�ورٮٰة وٱ ِ� ِ‬ ‫ﮐﺘﺎب را در ﺣﺎﻟﯿﮑﻪ ﻣﺆﯾﺪ آﻧﭽﻪ ﭘﯿﺶ از ﺧﻮد ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﺣﻖ ﺑﺮ ﺗﻮ ﻧﺎزل ﮐﺮد و ﺗﻮرات‬ ‫َ َ َّ ُ ُ ٗ‬ ‫اس أ َّمة‬ ‫و اﻧﺠﯿﻞ را ﭘﯿﺶ از آن ﺑﺮاي ﻫﺪاﯾﺖ ﻣﺮدم ﻓﺮﺳﺘﺎد« و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪�﴿ :‬ن ٱ�‬ ‫َٰ َ ٗ َ َ َ َ‬ ‫نز َل َم َع ُه ُم ٱ ۡلك َِ�ٰ َ‬ ‫ث ٱ َّ ُ‬ ‫�ن َوأَ َ‬ ‫�ن َو ُمنذِر َ‬ ‫� ٱ�َّب ّ�ۧ َن ُمبَ ّ ِ� َ‬ ‫ب بٱ ۡ َ‬ ‫� ّ ِق﴾‬ ‫�حِدة �بع‬ ‫ِ​ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫]اﻟﺒﻘﺮة‪» .[٢١٣:‬ﻣﺮدم ﯾﮏ اﻣﺖ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺧﺪا ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان را ﺑﺸﺎرت دﻫﻨﺪه و ﺑﯿﻢ‬

‫دﻫﻨﺪه ﺑﺮ اﻧﮕﯿﺨﺖ و ﺑﺎ آﻧﺎن ﮐﺘﺎب )آﺳﻤﺎﻧﯽ( را ﺑﻪ راﺳﺘﯽ ﻓﺮو ﻓﺮﺳﺘﺎد« و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬ ‫ُ‬ ‫َّ ٓ َ َ ۡ َ َّ ۡ َ ٰ َ َ ُ ٗ‬ ‫﴿إِ�ا أنز�ا ٱ�ورٮة �‬ ‫ِيها هدى َونور‪] ﴾ۚ ٞ‬اﳌﺎﺋﺪة‪» .[٤٤ :‬ﻣﺎ ﺗﻮرات را ﻧﺎزل ﮐﺮدﯾﻢ ﮐﻪ در‬ ‫َ​َ ََۡ ُ ۡ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ُٗ‬ ‫�يل �ِيهِ هدى َونور‪] ﴾ٞ‬اﳌﺎﺋﺪة‪:‬‬ ‫آن ﻫﺪاﯾﺖ و ﻧﻮر اﺳﺖ« و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬وءا�ي�ٰه ٱ ِ� ِ‬ ‫َ‬ ‫‪» .[٤٦‬و ﻣﺎ اﻧﺠﯿﻞ را ﮐﻪ در آن ﻫﺪاﯾﺖ و ﻧﻮر اﺳﺖ ﻓﺮو ﻓﺮﺳﺘﺎدﯾﻢ« و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ش ۡه ُر‬ ‫َ َ َ َ َّ ٓ ُ َ‬ ‫ّ َ ُۡ َ ٰ ُۡ َ‬ ‫َُۡۡ ُ‬ ‫ِلن ِ َ َ ّ َ‬ ‫ان ُه ٗدى ّل َّ‬ ‫ان﴾‬ ‫ت مِن ٱلهد‬ ‫نزل �ِيهِ ٱلقرء‬ ‫ى َوٱلف ۡرق ِ �‬ ‫اس و�يِ�ٰ ٖ‬ ‫رمضان ٱ�ِي أ ِ‬

‫ﻓﺼﻞ دوم‪ :‬ﺑﻘﯿﻪ ارﮐﺎن اﯾﻤﺎن‬

‫‪159‬‬

‫]اﻟﺒﻘﺮة‪» .[١٨٥ :‬ﻣﺎه رﻣﻀﺎن ﮐﻪ در آن ﻗﺮآن ﻓﺮو ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﻣﺮدم‬ ‫ﻫﺪاﯾﺖ اﺳﺖ و دﻻﯾﻞ آﺷﮑﺎر ﻫﺪاﯾﺖ و ﺗﺸﺨﯿﺺ ﺣﻖ از ﺑﺎﻃﻞ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ«‪ .‬و آﯾﺎت‬

‫دﯾﮕﺮي در اﯾﻦ ﺑﺎره وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﻣﺘﻀﻤﻦ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﺘﺎبﻫﺎي اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﺑﺎ ﻫﺪاﯾﺖ و‬

‫ﻧﻮر از ﺟﺎﻧﺐ او آﻣﺪهاﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ -3‬اﯾﻤﺎن ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﮐﺘﺎبﻫﺎي اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﺗﺼﺪﯾﻖ ﮐﻨﻨﺪه ﻫﻤﺪﯾﮕﺮﻧﺪ و ﺑﯿﻦ آنﻫﺎ ﺗﻨﺎﻗﺾ و‬ ‫َ​َ ََۡٓ َۡ َ‬ ‫ك ٱ ۡلك َِ�ٰ َ‬ ‫ب‬ ‫ﺗﻌﺎرﺿﯽ ﻧﯿﺴﺖ ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ در ﻗﺮآن ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬وأنز�ا إِ�‬ ‫َ​َ‬ ‫َۡ ّ ُ َ ّ ٗ ّ َ َ ۡ َ َ َ ۡ َ ۡ َ‬ ‫ب َو ُم َه ۡي ِم ًنا عل ۡيهِ�﴾ ]اﳌﺎﺋﺪة‪» .[٤٨ :‬و )اﯾﻦ(‬ ‫ب ِٱ� ِق مصدِقا ل ِما �� يديهِ مِن ٱلكِ�ٰ ِ‬

‫ﮐﺘﺎب را ﺑﻪ راﺳﺘﯽ ﺗﺼﺪﯾﻖ ﮐﻨﻨﺪة ﮐﺘﺎﺑﯽ ﮐﻪ ﭘﯿﺶ از آن اﺳﺖ و ﺑﺮ آن ﺣﺎﮐﻢ و ﺷﺎﻫﺪ‬ ‫� َء َا�ٰرهِم بع َ‬ ‫اﺳﺖ ﺑﺮ ﺗﻮ ﻧﺎزل ﮐﺮدﯾﻢ«و در ﻣﻮرد اﻧﺠﯿﻞ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬و َ� َّف ۡي َنا َ َ ٰٓ‬ ‫ي�‬ ‫ِ ِ​ِ‬ ‫ٱبۡن َم ۡر َ� َم ُم َص ّد ِٗقا ل ّ َِما َ� ۡ َ‬ ‫� يَ َديۡهِ م َِن ٱ َّ� ۡو َرٮ ٰ ِة�﴾ ]اﳌﺎﺋﺪة‪» .[٤٦ :‬و ﻣﺎ اﻧﺠﯿﻞ را ﮐﻪ در آن‬ ‫ِ‬ ‫ﻫﺪاﯾﺖ و ﻧﻮر اﺳﺖ و ﺗﺼﺪﯾﻖ ﮐﻨﻨﺪه ﺗﻮرات اﺳﺖ ﻓﺮو ﻓﺮﺳﺘﺎدﯾﻢ«‪ .‬اﯾﻤﺎن ﺑﻪ اﯾﻦﻫﺎ‬

‫واﺟﺐ اﺳﺖ و اﯾﻨﮑﻪ ﮐﺘﺎبﻫﺎي ﺧﺪاوﻧﺪ از ﺗﻤﺎم ﺗﻨﺎﻗﻀﺎت و ﺗﻌﺎرﺿﺎت ﺑﺪور ﻫﺴﺘﻨﺪ و‬

‫اﯾﻦ از ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ وﯾﮋﮔﯽ ﮐﺘﺎبﻫﺎي ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﮐﺘﺎبﻫﺎي ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت و ﮐﻼم‬

‫ﺧﺪا ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﮐﻼم ﺧﻠﻖ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬زﯾﺮا در ﮐﺘﺎبﻫﺎي ﻣﺮدم ﻧﻘﺺ‪ ،‬ﺧﻠﻞ و ﺗﻌﺎرض‬ ‫َ َ َ‬ ‫وﺟﻮد دارد‪ .‬ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ در وﺻﻒ ﻗﺮآن ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬ول ۡو �ن م ِۡن عِن ِد‬ ‫َ� ۡ� ٱ َّ�ِ ل َ َو َج ُدوا ْ �ِيهِ ٱ ۡخت ِ َ� ٰ ٗفا َكث ِ ٗ‬ ‫�� ‪] ﴾٨٢‬اﻟﻨﺴﺎء‪» .[٨٢ :‬اﮔﺮ آن از ﺟﺎﻧﺐ ﻏﯿﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ‬ ‫ِ‬

‫ﺑﻮد در آن اﺧﺘﻼف ﺑﺴﯿﺎري را ﻣﯽﯾﺎﻓﺘﻨﺪ«‪.‬‬

‫‪ -4‬اﯾﻤﺎن ﺑﻪ آﻧﭽﻪ اﷲ ﻋﺰوﺟﻞ در ﮐﺘﺎﺑﺶ ﺑﺮ وﺟﻪ ﺧﺼﻮص ﻧﺎم ﺑﺮده اﺳـﺖ و ﺗﺼـﺪﯾﻖ آن و‬ ‫آﻧﭽﻪ اﷲ و رﺳﻮﻟﺶ از آن ﺧﺒﺮ دادهاﻧﺪ‪ ،‬واﺟﺐ اﺳﺖ و اﯾﻦ ﮐﺘﺎبﻫﺎ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬

‫أ‪ .‬ﺗﻮرات‪:‬‬

‫و اﯾﻦ ﮐﺘﺎب ﺧﺪاﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ ﻣﻮﺳﯽ÷ ﻓﺮو ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ .‬ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬و َل َق ۡد َءاتَ ۡي َنا ُم َ‬ ‫و�‬ ‫َۡ َٓ َۡ َ َۡ ُۡ ُ َ ُۡ َ‬ ‫و� بَ َصآ� َر ل َّ‬ ‫ٱ ۡلك َِ�ٰ َ‬ ‫ٰ‬ ‫ِلن ِ‬ ‫ب ِم ۢن �ع ِد ما أهلكنا ٱلقرون ٱ�‬ ‫اس﴾ ]اﻟﻘﺼﺺ‪» .[٤٣ :‬و ﺑﻪ راﺳﺘﯽ ﭘﺲ‬ ‫ِ‬

‫‪160‬‬

‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﭘﺮﺗﻮ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬

‫از آﻧﮑﻪ ﻧﺴﻞﻫﺎي ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ را ﻫﻼك ﮐﺮدﯾﻢ ﺑﻪ ﻣﻮﺳﯽ ﮐﺘﺎب دادﯾﻢ ﮐﻪ رﻫﻨﻤﻮد و رﺣﻤﺘﯽ ﺑﺮاي‬

‫ﻣﺮدم ﺑﻮد« و در ﺣﺪﯾﺚ ﻃﻮﻻﻧﯽ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﮐﻪ ﺷﯿﺨﯿﻦ از اﻧﺲ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﮏت ﺑﺼﻮرت ﻣﺮﻓﻮع‬ ‫َ َُْ َ َْ َ َ َ ُ ُ َ ْ ُ ُ َ ُ‬ ‫ﺎ� ْﻢ َو َ� ْﺬ ُﻛ ُﺮ ﺧﻄﻴئﺘﻪ اﻟَّﻲﺘ أَ َﺻ َ‬ ‫ﺎ� َﻬﺎ‬ ‫رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ آﻣﺪه‪�» :‬ﻴﺄﺗﻮن ِإﺑﺮا ِﻫﻴﻢ �ﻴﻘﻮل لﺴﺖ ﻫﻨ‬ ‫ِ‬ ‫َ َ ْ ْ ُ ُ َ َ ْ ً َ ُ َّ ُ َّ ْ َ َ َ َّ َ ُ َ ْ‬ ‫�ﻠ ً‬ ‫ﻴﻤﺎ« ‪» ١‬ﭘﯿﺶ اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﻣﯽروﻧﺪ‪ .‬ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬ ‫�ﻦ ا�ﺘﻮا مﻮﻰﺳ �ﺒﺪا آﺗﺎه ا� اﺘﻟﻮراة َو�ﻤﻪ ﺗ ِ‬ ‫وﻟ ِ‬

‫ﮐﺎر ﻣﻦ ﻧﯿﺴﺖ و ﺧﻄﺎﯾﺶ را ﺑﺎزﮔﻮ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﻣﺮﺗﮑﺐ آن ﺷﺪه اﺳﺖ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ ﭘﯿﺶ ﻣﻮﺳﯽ‬

‫ﺑﺮوﯾﺪ ﺑﻨﺪهاي اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻮرات را ﺑﻪ او داده و ﺑﺎ او ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ«‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻮرات‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻟﻮﺣﻬﺎي ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻪ ﻣﻮﺳﯽ داد و در ﻣﻮرد آن ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬و� َت ۡب َنا ُ�ۥ ِ�‬ ‫َ‬ ‫ُ ّ َ ۡ َّ ۡ َ ٗ َ َ ۡ ٗ ّ ُ ّ‬ ‫ٱ ۡ�ل ۡ َ‬ ‫ِ� َ ۡ‬ ‫ِ‬ ‫�ءٖ﴾ ]اﻷﻋﺮاف‪» .[١٤٥ :‬و در ﺗﻮرات ﺑﺮاي او‬ ‫ي�‬ ‫ص‬ ‫ف‬ ‫�‬ ‫و‬ ‫ة‬ ‫ِظ‬ ‫ع‬ ‫و‬ ‫م‬ ‫ء‬ ‫�‬ ‫�‬ ‫ِن‬ ‫م‬ ‫اح‬ ‫و‬ ‫ل‬ ‫ٖ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬

‫در ﻫﺮ ﻣﻮردي ﭘﻨﺪي‪ ،‬و ﺑﺮاي ﻫﺮ ﭼﯿﺰي ﺗﻔﺼﯿﻠﯽ ﻧﮕﺎﺷﺘﯿﻢ«‪ .‬اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ﻳﺮ�ﺪ ألﻮاح‬

‫اﺘﻟﻮراة« »ﻟﻮحﻫﺎي ﺗﻮرات ﻣﻨﻈﻮر اﺳﺖ«‪ .‬و در ﺣﺪﯾﺜﯽ ﮐﻪ اﺑﻮﻫﺮﯾﺮهت رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ آدم ﺑﻪ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ َ‬ ‫ْ‬ ‫اﺻ َﻄ َﻔ َ‬ ‫ﺎك َّ ُ‬ ‫ا�‬ ‫وﺳﯿﻠﻪ آن ﺑﻪ ﻣﻮﺳﯽ اﺳﺘﺪﻻل ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﻗﺎل ُﻪﻟ آد ُم ﻳَﺎ ُمﻮﻰﺳ‬ ‫َ َ‬ ‫َ َ َّ َ َ َّ َ‬ ‫اﺘﻟ ْﻮ َراة ِ�ﻴَ ِﺪ ِه« ‪» ٢‬آدم ﺑﻪ او ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﻣﻮﺳﯽ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻮ را ﺑﺎ ﮐﻼﻣﺶ‬ ‫ﺑِ�ﻼ ِﻣ ِﻪ وﺧﻂ لﻚ‬ ‫ﺑﺮﮔﺰﯾﺪ و ﺗﻮرات را ﺑﺎ دﺳﺖ ﺧﻮد ﺑﺮاﯾﺖ ﻧﻮﺷﺖ«‪ .‬و ﺗﻮرات ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦِ ﮐﺘﺎبﻫﺎي ﺑﻨﯽ اﺳﺮاﺋﯿﻞ‬

‫اﺳﺖ ﮐﻪ در آن ﺷﺮﯾﻌﺖ و اﺣﮑﺎﻣﺸﺎن ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﻣﻮﺳﯽ ﻧﺎزل ﮐﺮده ﺑﻪ ﺗﻔﺼﯿﻞ آﻣﺪه اﺳﺖ و‬ ‫َّ ٓ‬ ‫اﻧﺒﯿﺎء ﺑﻨﯽ اﺳﺮاﺋﯿﻞ ﮐﻪ ﺑﻌﺪ از ﻣﻮﺳﯽ آﻣﺪﻧﺪ ﺑﻪ آن ﻋﻤﻞ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬إِ�ا‬ ‫َ َ ۡ َ َّ ۡ َ ٰ َ َ ُ ٗ َ ُ ‪ْ ُ َ َ َّ ْ ُ َ ۡ َ َ َّ َ ُّ َّ َ ُ ُ ۡ َ ٞ‬‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫ِين هادوا َوٱ َّلر�ٰن ُِّيون‬ ‫أنز�ا ٱ�ورٮة �ِيها هدى ونور ۚ ��م بِها ٱ�بِيون ٱ�ِين أسلموا ل ِ�‬ ‫َ ََۡۡ ُ َ ۡ ُ ۡ ُ ْ‬ ‫َّ َ ُ ْ َ َ ُ ٓ‬ ‫َ‬ ‫ٰ‬ ‫ِ�‬ ‫ك‬ ‫ِن‬ ‫م‬ ‫وٱ�حبار بِما ٱستح ِفظوا‬ ‫ب ٱ�ِ َو�نوا عل ۡيهِ ش َه َدا َء ۚ﴾ ]اﳌﺎﺋﺪة‪» .[٤٤ :‬ﻣﺎ ﺗﻮرات را ﮐﻪ‬ ‫ِ‬ ‫ﻫﺪاﯾﺖ و ﻧﻮر در ﺧﻮد دارد‪ ،‬ﻧﺎزل ﮐﺮدﯾﻢ‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮاﻧﯽ ﮐﻪ )در ﺑﺮاﺑﺮ اﺣﮑﺎم اﻟﻬﯽ( ﺗﺴﻠﯿﻤﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي‬

‫ﯾﻬﻮد و )ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ( ﻋﺎﻟﻤﺎن رﺑﺎﻧﯽ و اﺣﺒﺎر ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ازﮐﺘﺎب ﺧﺪا ﺣﺎﻓﻆ ﮔﺮداﻧﺪه ﺷﺪهاﻧﺪ و ﺑﺮ آن‬

‫‪ 1‬ﺻﺤﯿﺢ اﻟﺒﺨﺎري ﺑﺮﻗﻢ )‪ ،(7410‬وﻣﺴﻠﻢ ﺑﺮﻗﻢ )‪.(193‬‬

‫‪ 2‬ﺻﺤﯿﺢ اﻟﺒﺨﺎري ﺑﺮﻗﻢ )‪ ،(6614‬وﻣﺴﻠﻢ ﺑﺮﻗﻢ )‪ ،(2652‬وﻓﯽ إﺣﺪاﻫﺎ ‪ » :‬وﮐﺘﺐ ﻟﮏ اﻟﺘﻮراة ﺑﯿﺪه «‪.‬‬

‫ﻓﺼﻞ دوم‪ :‬ﺑﻘﯿﻪ ارﮐﺎن اﯾﻤﺎن‬

‫‪161‬‬

‫ﮔﻮاه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ آن ﺣﮑﻢ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ« و ﺧﺪاوﻧﺪ در ﮐﺘﺎﺑﺶ از ﺗﺤﺮﯾﻒ و ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺗﻮرات ﺗﻮﺳﻂ‬ ‫ﯾﻬﻮد ﺧﺒﺮ داده ﮐﻪ ﺗﻮﺿﯿﺢ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ان ﺷﺎء اﷲ ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ‪.‬‬

‫ب‪ .‬اﻧﺠﯿﻞ‪:‬‬

‫آن ﮐﺘﺎب ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ ﻋﯿﺴﯽ ﺑﻦ ﻣﺮﯾﻢ ﻋﻠﯿﻬﻤﺎ اﻟﺴﻼم ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮد‪ .‬ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬ ‫َ ۡ َ ۡ َ َ ُ َ ّ ٗ ّ َ َ ۡ َ َ َ ۡ َ َّ ۡ َ َ َ َ ۡ َ ُ ۡ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َّ ۡ َ َ َ ٰٓ َ َ‬ ‫�يل‬ ‫﴿و�فينا‬ ‫� ءا� ٰ ِرهِم بِعِي� ٱب ِن مر�م مصدِقا ل ِما �� يديهِ مِن ٱ�ورٮٰةِ� وءا�ي�ٰه ٱ ِ� ِ‬ ‫ۡ‬ ‫ّ‬ ‫ّ‬ ‫َ َ ٗ‬ ‫ُٗ‬ ‫َّ َ‬ ‫�ِيهِ ُه ٗدى َونُور‪َ ٞ‬و ُم َص ّد ِٗقا ل َِما َ� ۡ َ‬ ‫� يَ َديۡهِ م َِن ٱ َّ‬ ‫� ۡو َرٮٰةِ َوهدى َوم ۡوعِظة ل ِل ُمتقِ� ‪] ﴾٤٦‬اﳌﺎﺋﺪة‪:‬‬

‫‪» .[٤٦‬و در ﭘﯽ آن ﻋﯿﺴﯽ ﻓﺮزﻧﺪ ﻣﺮﯾﻢ را‪ ،‬ﺗﺼﺪﯾﻖ ﮐﻨﻨﺪة آﻧﭽﻪ ﭘﯿﺶ از او ﺑﻮد ـ ﮐﻪ ﺗﻮرات اﺳﺖ‬

‫ـ ﻓﺮﺳﺘﺎدﯾﻢ و ﺑﻪ او اﻧﺠﯿﻞ را ﮐﻪ ﻫﺪاﯾﺖ و ﻧﻮر در ﺧﻮد داﺷﺖ وﺗﺼﺪﯾﻖ ﮐﻨﻨﺪة آﻧﭽﻪ ﭘﯿﺶ از آن‬ ‫ﺑﻮد ﮐﻪ ﺗﻮرات اﺳﺖ و ﻫﺪاﯾﺖ و ﭘﻨﺪ ﺑﺮاي ﭘﺮﻫﯿﺰﮔﺎران‪ ،‬ﺑﻪ او دادﯾﻢ«‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ اﻧﺠﯿﻞ را ﺑﺮاي‬ ‫ﺗﺼﺪﯾﻖ و ﺗﺄﯾﯿﺪ ﺗﻮرات ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ ﮐﻤﺎ اﯾﻨﮑﻪ در آﯾﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺗﻘﺪﯾﻢ ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬

‫دﺳﺘﻪ اي از ﻋﻠﻤﺎ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ ‪:١‬اﻧﺠﯿﻞ ﺑﺎ ﺗﻮرات ﺟﺰ در اﺣﮑﺎم ﮐﻤﯽ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻧﺪاﺷﺖ‬ ‫ُ َّ َ ُ‬ ‫ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ از زﺑﺎن ﻣﺴﯿﺢ ﺧﺒﺮ ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺑﻨﯽ اﺳﺮاﺋﯿﻞ ﮔﻔﺖ‪َ ﴿ :‬و ِ�حِل ل�م‬ ‫َ َّ‬ ‫َ​َ ُ‬ ‫َ� ۡعض ٱ�ِي ُح ّ ِر َم عل ۡي� ۡ ۚم﴾ ]آل ﻋﻤﺮان‪» .[٥٠ :‬ﭘﺎره اي از آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺣﺮام ﮔﺮدﯾﺪه‬ ‫ﺣﻼل ﮐﻨﻢ«‪ .‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ در ﮐﺘﺎﺑﺶ ﺧﺒﺮ داده ﮐﻪ ﺗﻮرات و اﻧﺠﯿﻞ ﺑﺮ ﺑﺸﺎرت ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻣﺎ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ج‬ ‫َّ َ َ َّ ُ َ َّ ُ َ َّ َّ ۡ ُ ّ َّ َّ‬ ‫َ ُ َُ َ ۡ‬ ‫َ ُ‬ ‫ك ُت ً‬ ‫ِنده ۡم‬ ‫و�ا ع‬ ‫�دونهۥ م‬ ‫�‬ ‫ِي‬ ‫ﮔﻮاه ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ٱ�ِين يتبِعون ٱلرسول ٱ� ِ� ٱ� ِ� ٱ‬ ‫ِ‬ ‫َّ ۡ َ ٰ َ ۡ‬ ‫�‬ ‫�‬ ‫ِ� ٱ�ورٮةِ وٱ‬ ‫يل﴾ ]اﻷﻋﺮاف‪» .[١٥٧ :‬ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ از رﺳﻮﻟﯽ ﭘﯿﺮوي ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫درس ﻧﺎﺧﻮاﻧﺪه اي اﺳﺖ ﮐﻪ او را ﻧﺰد ﺧﻮﯾﺶ در ﺗﻮرات و اﻧﺠﯿﻞ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﯾﺎﺑﻨﺪ« و از‬ ‫ﺗﺤﺮﯾﻔﺎت اﻧﺠﯿﻞ ﺑﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﻮرات ﺑﻪ اﻣﯿﺪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﺨﻦ ﺑﻪ ﻣﯿﺎن ﺧﻮاﻫﯿﻢ آورد‪.‬‬

‫‪ 1‬ﺗﻔﺴﯿﺮ اﺑﻦ ﮐﺜﯿﺮ )‪.(36 / 2‬‬

‫‪162‬‬

‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﭘﺮﺗﻮ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬

‫ج‪ :‬زﺑﻮر‪:‬‬

‫َ َ َ‬ ‫آن ﮐﺘﺎب ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ داود÷ ﻧﺎزل ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬و َءات ۡي َنا د ُاوۥد‬ ‫َز ُ� ٗ‬ ‫ور� ‪] ﴾١٦٣‬اﻟﻨﺴﺎء‪» .[١٦٣ :‬و ﺑﻪ داود زﺑﻮر دادﯾﻢ« ﻗﺘﺎده در ﺗﻔﺴﯿﺮ اﯾﻦ آﯾﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ﻛﻨﺎ‬ ‫�ﺪث أﻧﻪ دﺎﻋء ﻋﻠﻤﻪ اﷲ داود وﺤﺗﻤﻴﺪ وﺗﻤﺠﻴﺪ ﷲ ﻋﺰ وﺟﻞ ﻟيﺲ ﻓﻴﻪ ﺣﻼل وﻻ ﺣﺮام وﻻ‬ ‫ﻓﺮاﺋﺾ وﻻ ﺣﺪود« »ﻣﺎ ﻣﯽداﻧﯿﻢ ﮐﻪ آن دﻋﺎﻫﺎﯾﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ داود آﻣﻮﺧﺖ و ﺷﺎﻣﻞ‬ ‫ﺣﻤﺪ و ﺳﺘﺎﯾﺶ ﺑﺮاي اﷲ ﻋﺰوﺟﻞ ﺑﻮد و در آن از ﺣﻼل و ﺣﺮام و ﻓﺮاﺋﺾ و ﺣﺪود ﺑﺤﺜﯽ ﻧﺒﻮد«‪.‬‬

‫د‪ .‬ﺻﺤﻒ اﺑﺮاﻫﯿﻢ و ﻣﻮﺳﯽ‪:‬‬

‫ذﮐﺮ آن در دو ﺳﻮره از ﮐﺘﺎب ﺧﺪا آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﺑﺘﺪا در ﺳﻮره ﻧﺠﻢ‪ ،‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫﴿أَ ۡم ل َ ۡم يُنَ َّبأۡ ب َما � ُص ُ‬ ‫و� ‪� ٣٦‬بۡ َ�ٰه َ‬ ‫� ‪ �َّ � ٣٧‬تَز ُر َواز َرة ‪ ٞ‬و ۡز َر أ ۡخ َر ٰ‬ ‫ح ِف ُم َ ٰ‬ ‫ِيم ٱ َّ�ِي َو َّ ٰٓ‬ ‫ى ‪٣٨‬‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫ۡ‬ ‫َوأن َّل ۡي َس ل ِ​ِ� َ ٰ‬ ‫�� ِن إِ� َما َس َ ٰ‬ ‫� ‪] ﴾٣٩‬اﻟﻨﺠﻢ‪» .[٣٩-٣٦ :‬آﯾﺎ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﮐﻪ در ﺻﺤﯿﻔﻪﻫﺎي ﻣﻮﺳﯽ‬ ‫ﺑﻮد‪ ،‬ﺧﺒﺮ داده ﻧﺸﺪ؟ )ﯾﺎ از آﻧﭽﻪ در ﺻﺤﻒ اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ﺧﺒﺮش ﻧﮑﺮدﻧﺪهاﻧﺪ؟(‬

‫اﺑﺮاﻫﯿﻤﯽ ﮐﻪ )وﻇﯿﻔﮥ ﺧﻮد را( ﺑﻪ ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ وﺟﻪ ادا ﮐﺮده اﺳﺖ‪) .‬در ﺻﺤﻒ اﯾﺸﺎن آﻣﺪه اﺳﺖ(‬

‫ﮐﻪ ﻫﯿﭽﮑﺲ ﺑﺎر ﮔﻨﺎﻫﺎن دﯾﮕﺮي را ﺑﺮ دوش ﻧﻤﯿﮑﺸﺪ‪ .‬واﯾﻨﮑﻪ ﺑﺮاي اﻧﺴﺎن ﭘﺎداش و ﺑﻬﺮه اي‬

‫ﻧﯿﺴﺖ ﺟﺰ آﻧﭽﻪ ﺧﻮد ﮐﺮده و ﺑﺮاي آن ﺗﻼش ﻧﻤﻮده اﺳﺖ« ﺳﭙﺲ در ﺳﻮره اﻋﻠﯽ‪ ،‬ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ َ‬ ‫َّ‬ ‫َۡ ُۡ ُ َ‬ ‫� َي ٰوةَ ٱ ُّ� ۡ� َيا ‪َ ١٦‬وٱ�خ َِر ُة َخ ۡ�‪ٞ‬‬ ‫ون ٱ ۡ َ‬ ‫﴿قَ ۡد أ ۡفلَ َح َمن تَ َز ٰ‬ ‫� ‪َ ١٤‬وذك َر ٱ ۡس َم َر ّ�ِهِۦ فَ َص ٰ‬ ‫� ‪ ١٥‬بل تؤث ِر‬ ‫ُۡ َ‬ ‫َ​ََۡ‬ ‫� ‪ ١٧‬إ َّن َ�ٰ َذا لَ� ٱ ُّ‬ ‫لص ُ‬ ‫و� ‪ُ ١٨‬ص ُ‬ ‫ح ِف إبۡ َ�ٰه َ‬ ‫ِيم َو ُم َ ٰ‬ ‫ٰ‬ ‫ٰٓ‬ ‫و� ‪] ﴾١٩‬اﻷﻋﻠﯽ‪.[١٩-١٤ :‬‬ ‫�‬ ‫ٱ‬ ‫ف‬ ‫ح‬ ‫و��‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬

‫»ﺑﻪ راﺳﺘﯽ ﻫﺮ ﮐﻪ ﭘﺎك ﮔﺸﺖ‪ ،‬رﺳﺘﮕﺎر ﺷﺪ و ﻧﺎم ﭘﺮوردﮔﺎرش را ﯾﺎد ﮐﺮد‪ ،‬و ﻧﻤﺎز ﮔﺰارد‪ .‬ﺣﻖ‬

‫اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ زﻧﺪﮔﯽ دﻧﯿﺎ را ﺑﺮ ﻣﯽﮔﺰﯾﻨﯿﺪ و آﺧﺮت ﺑﻬﺘﺮ و ﻣﺎﻧﺪﮔﺎرﺗﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﯽﮔﻤﺎن اﯾﻦ‬

‫)ﮔﻔﺘﻪ( در ﺻﺤﯿﻔﻪﻫﺎي ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ )ﻫﻢ( ﺑﻮد‪ .‬ﺻﺤﯿﻔﻪﻫﺎي اﺑﺮاﻫﯿﻢ و ﻣﻮﺳﯽ«‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ از ﻗﺴﻤﺘﯽ ﮐﻪ‬ ‫در اﯾﻦ ﺻﺤﻒ از وﺣﯽ آﻣﺪه و ﺑﺮ اﺑﺮاﻫﯿﻢ و ﻣﻮﺳﯽ ﻋﻠﯿﻬﻤﺎ اﻟﺴﻼم ﻧﺎزل ﺷﺪه ﺧﺒﺮ ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬و‬ ‫ﻋﻠﻢ آن ﻧﺰد ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻓﺼﻞ دوم‪ :‬ﺑﻘﯿﻪ ارﮐﺎن اﯾﻤﺎن‬

‫‪163‬‬

‫ﻫـ‪ .‬ﻗﺮآن ﻋﻈﯿﻢ‪:‬‬

‫آن ﮐﺘﺎب ﺧﺪاﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻣﺎ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ج ﮐﻪ ﺗﺼﺪﯾﻖ ﮐﻨﻨﺪه ﮐﺘﺎبﻫﺎي ﭘﯿﺸﯿﻦ و ﺷﺎﻫﺪ‬

‫و ﺣﺎﮐﻢ ﺑﺮ آنﻫﺎﺳﺖ ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮد و آن آﺧﺮﯾﻦ‪ ،‬اﺷﺮﻓﺘﺮﯾﻦ و ﮐﺎﻣﻠﺘﺮﯾﻦ ﮐﺘﺎﺑﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ‬

‫ﻧﺎزل ﻧﻤﻮده و ﻧﺴﺦ ﮐﻨﻨﺪه ﮐﺘﺎبﻫﺎي ﻗﺒﻞ از ﺧﻮد ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و دﻋﻮت او ﺷﺎﻣﻞ ﺗﻤﺎم اﻧﺲ و ﺟﻦ‬ ‫َ​َ ََۡٓ َۡ َ‬ ‫� ّق ُم َص ّد ِٗقا ل ّ َِما َ� ۡ َ‬ ‫ك ٱ ۡلك َِ�ٰ َ‬ ‫ب بٱ ۡ َ‬ ‫� يَ َديۡهِ م َِن‬ ‫ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬وأنز�ا إِ�‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫َ​َ‬ ‫ۡ َ‬ ‫ب َو ُم َه ۡي ِم ًنا عل ۡيهِ�﴾ ]اﳌﺎﺋﺪة‪» .[٤٨ :‬و )اﯾﻦ( ﮐﺘﺎب را ﺑﻪ راﺳﺘﯽ ﺗﺼﺪﯾﻖ ﮐﻨﻨﺪة ﮐﺘﺎﺑﯽ ﮐﻪ‬ ‫ٱلكِ�ٰ ِ‬ ‫َ‬ ‫ﭘﯿﺶ از آن اﺳﺖ و ﺑﺮ آن ﺷﺎﻫﺪ و ﺣﺎﮐﻢ اﺳﺖ ﺑﺮ ﺗﻮ ﻧﺎزل ﮐﺮدﯾﻢ« و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬قُ ۡل أ ُّي َ ۡ‬ ‫� ٍء‬ ‫َ ۡ َ ُ َ َ َ ٗ ُ َّ ُ َ ُ ۢ َ ۡ َ َ ۡ َ ُ ۡ َ ُ َ َ َ َ ۡ ُ ُ ُ ُ‬ ‫َ​َ‬ ‫أ�� ش�ٰدة ۖ ق ِل ٱ�ۖ ش ِهيد بي ِ� و�ين� ۚم وأ ِ‬ ‫و� إ ِ َّ� �ٰذا ٱلق ۡر َءان ِ�نذ َِر�م بِهِۦ َو َم ۢن بَلغۚ﴾‬ ‫]اﻷﻧﻌﺎم‪» .[١٩ :‬ﺑﮕﻮ ﺷﻬﺎدت ﭼﻪ ﮐﺴﯽ از ﻫﻤﻪ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ؟ ﺑﮕﻮ ﺧﺪا ﻣﯿﺎن ﻣﻦ و ﺷﻤﺎ ﺷﺎﻫﺪ اﺳﺖ‬ ‫و اﯾﻦ ﻗﺮآن ﺑﻪ ﻣﻦ وﺣﯽ ﺷﺪه ﺗﺎ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ آن ﺷﻤﺎ و ﻫﺮﮐﺲ را ﮐﻪ ﭘﯿﺎم ﺑﻪ او ﻣﯽرﺳﺪ ﺑﺘﺮﺳﺎﻧﻢ« و‬ ‫َ َ َ َّ‬ ‫َ ُ َ‬ ‫َ َّ َ ۡ ُ ۡ َ َ َ َ ٰ َ‬ ‫ون ل ِۡل َ�ٰلَم َ‬ ‫� نَذ ً‬ ‫ار َك ٱ�ِي نزل ٱلفرقان‬ ‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪�﴿ :‬ب‬ ‫ِيرا ‪] ﴾١‬اﻟﻔﺮﻗﺎن‪.[١ :‬‬ ‫� � ۡب ِده ِۦ ِ�ك‬ ‫ِ‬

‫»ﺑﺎ ﺑﺮﮐﺖ اﺳﺖ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﻓﺮﻗﺎن را ﺑﺮ ﺑﻨﺪهاش ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮد ﺗﺎ ﺑﺮاي ﺗﻤﺎم دﻧﯿﺎ ﺗﺮﺳﺎﻧﻨﺪه ﺑﺎﺷﺪ«‬ ‫ﻗﺮآن اﺳﻢﻫﺎي زﯾﺎدي دارد ﮐﻪ ﻣﺸﻬﻮرﺗﺮﯾﻦ آنﻫﺎ‪ :‬ﻗﺮآن‪ ،‬ﻓﺮﻗﺎن‪ ،‬ﮐﺘﺎب‪ ،‬ﺗﻨﺰﯾﻞ و ذﮐﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﯾﻤﺎن ﺑﻪ اﯾﻦ ﮐﺘﺎبﻫﺎ ﺑﺮ آﻧﭽﻪ در ﻧﺼﻮص آﻣﺪه از ذﮐﺮ ﻧﺎمﻫﺎ و آﻧﭽﻪ در آن ﻧﺎزل ﺷﺪه و ﻫﺮ‬

‫آﻧﭽﻪ اﷲ و رﺳﻮﻟﺶ ج از آن ﺧﺒﺮ دادهاﻧﺪ و آﻧﭽﻪ از ﺳﺮﮔﺬﺷـﺖ آنﻫـﺎ ﺑـﺮاي ﻣـﺎ ﺑـﺎزﮔﻮ ﺷـﺪه‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬واﺟﺐ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -5‬اﻋﺘﻘﺎد راﺳﺦ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﺗﻤﺎم ﮐﺘﺎبﻫﺎ و ﺻﺤﻔﯽ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑـﺮ رﺳـﻮﻻن ﻧـﺎزل ﮐـﺮده ﺑـﻪ‬ ‫وﺳﯿﻠﻪ ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ ﻧﺴﺦ ﺷﺪهاﻧﺪ و ﺑﺮاي ﻫﯿﭽﮑﺲ از ﺟﻦ ﯾﺎ اﻧـﺲ و ﭘﯿـﺮوان ﮐﺘـﺎبﻫـﺎي‬

‫ﺳﺎﺑﻖ و ﻧﻪ ﻏﯿﺮ آنﻫﺎ روا ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﻌﺪ از آﻣﺪن ﻗـﺮآن‪ ،‬ﺧﺪاوﻧـﺪ را ﺟـﺰ ﺑـﺎ آن ﻋﺒـﺎدت‬

‫ﮐﻨﻨﺪ ﯾﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﻪ ﻏﯿﺮ آن ﺣﮑﻢ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬و دﻟﯿﻞ ﺑﺮ اﯾـﻦ ﻣـﻮرد در ﮐﺘـﺎب و ﺳـﻨﺖ ﻓـﺮاوان‬ ‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪164‬‬

‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﭘﺮﺗﻮ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬

‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ ُ َ‬ ‫َ َّ َ ۡ ُ ۡ َ َ َ َ ٰ َ‬ ‫ون ل ِۡل َ�ٰلَم َ‬ ‫� نَذ ً‬ ‫اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ �﴿ :‬با َر َك ٱ�ِي نزل ٱلفرقان‬ ‫� � ۡب ِده ِۦ ِ�ك‬ ‫ِيرا ‪﴾١‬‬ ‫ِ‬

‫]اﻟﻔﺮﻗﺎن‪» .[١ :‬ﺑﺎ ﺑﺮﮐﺖ اﺳﺖ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﻓﺮﻗﺎن را ﺑﺮ ﺑﻨﺪهاش ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮد ﺗﺎ ﺑﺮاي ﺗﻤﺎم دﻧﯿﺎ‬ ‫َ ٰٓ َ ۡ َ ۡ َ ٰ َ ۡ َ ٓ َ ُ ۡ َ ُ ُ َ ُ َ ّ ُ َ ُ‬ ‫� ۡم َكث ِ ٗ‬ ‫ب قد جاء�م رسو�ا يب ِ� ل‬ ‫�� ّم َِّما‬ ‫ﺗﺮﺳﺎﻧﻨﺪه ﺑﺎﺷﺪ« و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪�﴿ :‬أهل ٱلكِ� ِ‬ ‫َ​َُۡ ْ َ َ‬ ‫ُ ُ ۡ ُُۡ َ َ ۡ َ‬ ‫َۡ ََٓ ُ‬ ‫ب ُّمب ‪ٞ‬‬ ‫�م ّم َِن ٱ َّ�ِ نُور‪َ ٞ‬و� َِ�ٰ ‪ٞ‬‬ ‫ٰ‬ ‫� ‪١٥‬‬ ‫� � قد جا ء‬ ‫ث‬ ‫ك‬ ‫ن‬ ‫ع‬ ‫وا‬ ‫ف‬ ‫ع‬ ‫�‬ ‫و‬ ‫ب‬ ‫ِ�‬ ‫كنتم �فون مِن ٱلك‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ٖ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َّ ُ َ َّ َ َ ۡ َ َ ُ ُ ُ َ َّ َ‬ ‫ۡ‬ ‫ُّ َ‬ ‫ّ‬ ‫ۡ ُ‬ ‫ت إِ� ٱ�ُّورِ �ِإِذنِهِۦ‬ ‫َ� ۡهدِي بِهِ ٱ� م ِن ٱ�بع رِض�ٰنهۥ سبل ٱ‬ ‫لس� ٰ ِم َو ُ�خ ِرج ُهم م َِن ٱلظل� ٰ ِ‬ ‫َو َ� ۡهدِيه ۡم إ َ ٰ� َ ُّ ۡ َ‬ ‫ي� ‪] ﴾١٦‬اﳌﺎﺋﺪة‪» .[١٦-١٥ :‬اي اﻫﻞ ﮐﺘﺎب ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻣﺎ ﺑﻪ ﺳﻮي ﺷﻤﺎ‬ ‫ِ ِ ِ‬ ‫ص� ٰ ٖط مستقِ ٖ‬ ‫آﻣﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺴﯿﺎري از ﮐﺘﺎب ﮐﻪ ﭘﻮﺷﯿﺪه ﻣﯽداﺷﺘﯿﺪ ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﺑﯿﺎن ﻣﯽﮐﻨﺪ و از ﺑﺴﯿﺎري‬

‫درﻣﯿﮕﺬرد‪ .‬ﻗﻄﻌﺎً ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪاوﻧﺪ روﺷﻨﺎﯾﯽ و ﮐﺘﺎﺑﯽ روﺷﻨﮕﺮ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ‬

‫ﻫﺮﮐﻪ از ﺧﺸﻨﻮدي او ﭘﯿﺮوي ﮐﻨﺪ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ آن ﺑﻪ راهﻫﺎي ﺳﻼﻣﺖ رﻫﻨﻤﻮن ﻣﯽﺷﻮد و ﺑﻪ ﺗﻮﻓﯿﻖ‬

‫ﺧﻮﯾﺶ آﻧﺎن را از ﺗﺎرﯾﮑﯽﻫﺎ ﺑﻪ ﺳﻮي روﺷﻨﺎﯾﯽ ﺑﯿﺮون ﻣﯽﺑﺮد و ﺑﻪ راﻫﯽ راﺳﺖ ﻫﺪاﯾﺘﺸﺎن‬

‫ﻣﯽﮐﻨﺪ«‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮش ج اﻣﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﯿﻦ اﻫﻞ ﮐﺘﺎب ﺑﻪ ﻗﺮآن ﺣﮑﻢ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪:‬‬ ‫َ ۡ ُ َ ۡ َ ُ َ ٓ َ َ َ َّ‬ ‫� َو َ� تَ َّتب ۡع أَ ۡه َوا ٓ َء ُه ۡم َ� َّما َجا ٓ َء َك م َِن ٱ ۡ َ ّ‬ ‫ق﴾ ]اﳌﺎﺋﺪة‪» .[٤٨ :‬ﺑﯿﻦ‬ ‫﴿فٱح�م بينهم بِما أ‬ ‫� ِ�‬ ‫نزل ٱ ُ ۖ‬ ‫ِ‬ ‫آنﻫﺎ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﺎزل ﻧﻤﻮده ﺣﮑﻢ ﻧﻤﺎ و از ﻫﻮا و آرزوي آنﻫﺎ ﺑﻌﺪ از آﻧﮑﻪ ﺣﻖ آﻣﺪ‬ ‫َ‬ ‫ۡ ُ َ ۡ َ ُ َ ٓ َ َ َ َّ ُ َ َ َّ َ ۡ ٓ ُ‬ ‫� َو� تتب ِ ۡع أه َوا َءه ۡم‬ ‫ﺗﺒﻌﯿﺖ ﻧﮑﻦ« و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬وأ ِن ٱح�م بينهم بِما أنزل ٱ‬ ‫َ ۡ َُۡ ۡ َ َۡ ُ َ َ‬ ‫َ ٓ َ َ َ َّ ُ َ َ‬ ‫وك � ۢن َ� ۡع ِض ما أنزل ٱ‬ ‫وٱحذرهم أن �فتِن‬ ‫� إ ِ ۡ�ك ۖ﴾ ]اﳌﺎﺋﺪة‪» .[٤٩ :‬و ﻣﯿﺎن آنﻫﺎ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﺎزل ﻧﻤﻮده داوري ﮐﻦ و از ﻫﻮاﻫﺎﯾﺸﺎن ﭘﯿﺮوي ﻣﮑﻦ و از آﻧﺎن ﺑﺮﺣﺬر ﺑﺎش ﻣﺒﺎدا ﺗﻮ را‬

‫در ﺑﺨﺸﯽ از آﻧﭽﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﺗﻮ ﻧﺎزل ﮐﺮده ﺑﻪ ﻓﺘﻨﻪ دراﻧﺪازد«‪.‬‬

‫و ازﺳﻨﺖ ﺣﺪﯾﺚ ﺟﺎﺑﺮﺑﻦﻋﺒﺪاﷲت اﺳﺖﮐﻪ ﻋﻤﺮﺑﻦ ﺧﻄـﺎبت ﺑـﺎ ﮐﺘـﺎﺑﯽ ﮐـﻪ از اﻫـﻞ‬

‫ﮐﺘﺎب ﺑﻮد ﭘﯿﺶ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج آﻣﺪ و آن را ﺑـﺮ ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ ج ﺧﻮاﻧـﺪ ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ ج ﻋﺼـﺒﺎﻧﯽ ﺷـﺪ و ﻓﺮﻣـﻮد‪:‬‬ ‫َ ُ َ َ ِّ ُ َ َ َ ْ َ ْ‬ ‫َ َّ َ ْ‬ ‫َ َ َ ْ ْ ُ ُ ْ َ َ ْ َ َ َ َّ ً َ َ ْ َ ُ ُ‬ ‫َ‬ ‫ﻮﻫﻢْ‬ ‫َّ‬ ‫اﺬﻟي �ﻔ ِﻲﺴ �ِﻴ ِﺪهِ ﻟﻘﺪ ِﺟﺌﺘ�ﻢ ﺑِﻬﺎ �ﻴﻀﺎء ﻧ ِﻘﻴﺔ ﻻ �ﺴﺄل‬ ‫ﺎب و ِ‬ ‫»أﻣﺘﻬﻮﻛﻮن ِ�ﻴﻬﺎ ﻳﺎ ا�ﻦ اﺨﻟﻄ ِ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ِّ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ ْ َ ْ َُ ْ‬ ‫َ‬ ‫ُ َ ِّ‬ ‫َّ َ‬ ‫ْ َ‬ ‫ﺨ ُ ُ ْ َ ٍّ َ ُ َ ُ‬ ‫اﺬﻟي �ﻔ ِﻲﺴ ِ�ﻴَ ِﺪ ِه ل ْﻮ أن ُمﻮﻰﺳ‬ ‫ﺎﻃ ٍﻞ �ﺘﺼﺪﻗﻮا ﺑِ ِﻪ َو ِ‬ ‫ﺮﺒو�ﻢ ِﺤﺑﻖ �ﺘﻜﺬﺑﻮا ﺑِ ِﻪ أو ﺑِﺒ ِ‬ ‫�ﻦ ﻲﺷ ٍء �ﻴ ِ‬

‫ﻓﺼﻞ دوم‪ :‬ﺑﻘﯿﻪ ارﮐﺎن اﯾﻤﺎن‬

‫‪165‬‬

‫ُ َّ َ ْ َّ‬ ‫َّ َ َ‬ ‫َ َّ َّ ُ َ ْ‬ ‫ا� َﻋﻠﻴ ِﻪ َو َﺳﻠ َﻢ ﺎﻛن َﺣ ًّﻴﺎ َﻣﺎ َو ِﺳ َﻌﻪ ِإﻻ أن ﻳَت ِﺒ َﻌ ِ�« ‪» ١‬اي ﭘﺴﺮ ﺧﻄﺎب آﯾﺎ در آن در ﺗﻌﺠﺐ‬ ‫ﺻ�‬ ‫ﻫﺴﺘﯽ؟! ﻗﺴﻢ ﺑﻪ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﻧﻔﺲ ﻣﻦ ﺑﻪ دﺳﺖ اوﺳﺖ ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ آن روﺷﻦ ﮐﻨﻨﺪه ﭘﺎك را آوردم‪.‬‬

‫ﺷﻤﺎ ﭼﯿﺰي از آنﻫﺎ ﻧﻤﯽﭘﺮﺳﯿﺪ ﭘﺲ ﺑﻪ ﺣﻖ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺧﺒـﺮ ﻣـﯽدﻫﻨـﺪ ﭘـﺲ ﺑـﻪ وﺳـﯿﻠﻪ آن آنﻫـﺎ را‬ ‫ﺗﮑﺬﯾﺐ ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ ﯾﺎ ﺑﻪ ﺑﺎﻃﻞ ﺧﺒﺮ ﻣﯽدﻫﻨﺪ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ آن آنﻫﺎ را ﺗﺼﺪﯾﻖ ﻣـﯽﮐﻨﯿـﺪ ﻗﺴـﻢ ﺑـﻪ‬

‫ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﻧﻔﺲ ﻣﻦ ﺑﻪ دﺳﺖ اوﺳﺖ اﮔﺮ ﻣﻮﺳﯽ زﻧﺪه ﺑﻮد ﭼﺎره اي ﺟﺰ ﭘﯿـﺮوي از ﻣـﻦ ﻧﺪاﺷـﺖ«‪.‬‬ ‫اﯾﻦ ﺑﺤﺚ ﻣﺨﺘﺼﺮي از ﮐﺘﺎبﻫﺎي اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ واﺟﺐ اﺳﺖ ﺑـﻪ آن و آﻧﭽـﻪ در ﻗـﺮآن‬ ‫ﺑﺮ وﺟﻪ ﺧﺼﻮص آﻣﺪه ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﺎﺷﯿﻢ‪ .‬ان ﺷﺎء اﷲ در ﯾﮏ ﻣﺒﺤﺚ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺒﺤﺚ ﺳﻮم‪ :‬ﺗﻮﺿﯿﺤﯽ ﺑﺮ ﺗﻮرات و اﻧﺠﯿﻞ و ﮐﺘﺎبﻫﺎي دﯾﮕﺮي ﮐﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪه و‬

‫دﭼﺎر ﺗﺤﺮﯾﻒ ﺷﺪهاﻧﺪ و اﯾﻨﮑﻪ ﻗﺮآن از آن ﺗﺤﺮﯾﻒ ﻣﺼﻮن ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺗﺤﺮﯾﻒ ﮐﻼم ﺧﺪا ﺗﻮﺳﻂ اﻫﻞ ﮐﺘﺎب‬

‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻋﺰوﺟﻞ در ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ از ﺗﺤﺮﯾﻒ‪ ،‬ﺗﻐﯿﯿﺮ و ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺗﻮﺳﻂ اﻫﻞ ﮐﺘﺎب ﺑﺮ ﮐﺘﺎبﻫـﺎي‬

‫اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ آنﻫﺎ ﻧﺎزل ﺷﺪه ﺧﺒﺮ ﻣﯽدﻫﺪ‪.‬‬ ‫َ‬ ‫َ​َ‬ ‫َ‬ ‫ُۡ ُ ْ َ ُ ۡ َ​َۡ َ َ َ ‪ۡ ٞ‬‬ ‫اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ در ﺣﻖ ﯾﻬﻮد ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪۞﴿ :‬أ� َت ۡط َم ُعون أن يؤمِنوا ل�م وقد �ن ف ِر‬ ‫�ق ّمِن ُه ۡم‬ ‫َ​َ ُ‬ ‫َ ۡ َ ُ َ َ َ ٰ َ َّ ُ َّ ُ َ ُ َ‬ ‫َ َ‬ ‫ُ‬ ‫�سمعون ك�م ٱ�ِ �م‬ ‫� ّ ِرفون ُهۥ ِم ۢن َ� ۡع ِد َما �قلوهُ َوه ۡم َ� ۡعل ُمون ‪] ﴾٧٥‬اﻟﺒﻘﺮة‪» .[٧٥ :‬آﯾﺎ اﻣﯿﺪ‬ ‫دارﯾﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ اﯾﻤﺎن ﺑﯿﺎورﻧﺪ در ﺣﺎﻟﯿﮑﻪ دﺳﺘﻪ از آنﻫﺎ ﮐﻼم ﺧﺪا را ﻣﯽﺷﻨﻮﻧﺪ ﺳﭙﺲ ﺑﻌﺪ از‬ ‫اﯾﻨﮑﻪ آن را ﻣﯽﻓﻬﻤﻨﺪ و در ﺣﺎﻟﯿﮑﻪ ﻣﯽداﻧﺴﺘﻨﺪ آن را ﺗﺤﺮﯾﻒ ﻣﯽﻧﻤﻮدﻧﺪ«و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ّ ﴿ :‬م َِن‬ ‫ٱ َّ� َ َ ُ ْ ُ َ ُ َ ۡ َ َ َّ‬ ‫اضعِهِۦ﴾ ]اﻟﻨﺴﺎء‪» .[٤٦ :‬و ﮐﺴﺎﻧﯽ از اﻫﻞ ﯾﻬﻮد ﮐﻼم را از‬ ‫ِين هادوا � ّ ِرفون ٱل� َِم عن م َو ِ‬ ‫ﺟﺎﯾﮕﺎه ﺧﻮد ﺗﺤﺮﯾﻒ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ«‪.‬‬

‫‪ 1‬ﻣﺴﻨﺪ اﻹﻣﺎم أﺣﻤﺪ ‪ ،387 / 3 :‬وﮐﺸﻒ اﻷﺳﺘﺎر ‪ ،134 :‬وﺷﻌﺐ اﻹﯾﻤﺎن ﻟﻠﺒﯿﻬﻘﯽ ‪ .(177) :‬وﻏﯿﺮﻫﻢ وﻫﻮ ﺣـﺪﯾﺚ‬ ‫ﺣﺴﻦ ﺑﻤﺠﻤﻮع ﻃﺮﻗﻪ‬

‫‪166‬‬

‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﭘﺮﺗﻮ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬

‫َ َ َّ َ َ ُ ٓ ْ َّ َ َ ٰ َ ٰٓ َ َ ۡ َ َ‬ ‫ِي�ٰ َق ُهمۡ‬ ‫اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ از ﻧﺼﺎري ﺧﺒﺮ ﻣﯽدﻫﺪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ومِن ٱ�ِين قالوا إِنا ن�رى أخذنا م‬ ‫َ ۡ ۡ َ ٓ َ‬ ‫ۡ‬ ‫ۡ‬ ‫ُ ّ ْ‬ ‫َ​َ ۡ‬ ‫َ َ‬ ‫َ َ ْ ّٗ‬ ‫فن ُسوا َحظا ّم َِّما ذك ُِروا بِهِۦ فأغ َر ۡ� َنا بَ ۡي َن ُه ُم ٱل َع َد َاوة َوٱ�َغضا َء إ ِ ٰ� يَ ۡو ِم ٱلقِ َ�ٰ َمةِ� َو َس ۡوف يُن ّب ِ ُئ ُه ُم‬ ‫َّ ُ َ َ ُ ْ َ ۡ َ ُ َ‬ ‫َ ٰٓ َ ۡ َ ۡ َ ٰ َ ۡ َ ٓ َ ُ ۡ َ ُ ُ َ ُ َ ّ ُ َ ُ‬ ‫�� ّم َِّما ُك ُ‬ ‫� ۡم َكث ِ ٗ‬ ‫ب قد جاء�م رسو�ا يب ِ� ل‬ ‫نت ۡم‬ ‫ٱ� بِما �نوا يصنعون ‪� ١٤‬أهل ٱلكِ� ِ‬ ‫َ​َُۡ ْ َ َ‬ ‫ُُۡ َ َ ۡ َ‬ ‫� �﴾ ]اﳌﺎﺋﺪة‪» .[١٥-١٤ :‬و ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻣﺎ ﻧﺼﺎري‬ ‫�فون مِن ٱلكِ�ٰ ِ‬ ‫ب و�عفوا عن كث ِ ٖ‬ ‫ﻫﺴﺘﯿﻢ ﭘﯿﻤﺎن ﮔﺮﻓﺘﯿﻢ و ﺑﺨﺸﯽ از آﻧﭽﻪ ﺑﻪ آن اﻧﺪرز داده ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﻓﺮاﻣﻮش ﮐﺮدﻧﺪ و ﻣﺎ ﺗﺎ روز‬

‫ﻗﯿﺎﻣﺖ ﻣﯿﺎﻧﺸﺎن دﺷﻤﻨﯽ و ﮐﯿﻨﻪ اﻓﮑﻨﺪﯾﻢ و ﺑﻪ زودي ﺧﺪا آﻧﺎن را از آﻧﭽﻪ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ ﺑﺎﺧﺒﺮ‬

‫ﻣﯽﺳﺎزد‪ .‬اي اﻫﻞ ﮐﺘﺎب ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻣﺎ ﺑﻪ ﺳﻮي ﺷﻤﺎ آﻣﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺴﯿﺎري از ﮐﺘﺎب ﮐﻪ ﭘﻮﺷﯿﺪه‬ ‫ﻣﯽداﺷﺘﯿﺪ ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﺑﯿﺎن ﻣﯽﮐﻨﺪ و از ﺑﺴﯿﺎري درﻣﯽ ﮔﺬرد«‪.‬‬

‫آﯾﺎت دﻻﻟﺖ دارﻧﺪ ﺑﺮ اﯾﻨﮑﻪ ﯾﻬﻮد و ﻧﺼﺎري ﮐﺘﺎبﻫﺎي ﻧﺎزل ﺷـﺪه ﺑـﺮ ﺧﻮدﺷـﺎن را ﺗﺤﺮﯾـﻒ‬

‫ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ‪ .‬و اﯾﻦ ﺗﺤﺮﯾﻒ ﮔﺎﻫﯽ ﺑﺎ زﯾﺎد ﮐﺮدن و ﮔﺎﻫﯽ ﺑﺎ ﮐﻢ ﮐﺮدن ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫َ َ ۡ ‪َ ُ ُ ۡ َ َ َّ ّ ٞ‬‬ ‫ون ٱ ۡلك َِ�ٰ َ‬ ‫ب‬ ‫دﻟﯿﻞ ﺑﺮ زﯾﺎد ﮐﺮدن آن اﯾﻦ ﺳﺨﻦ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪﴿ :‬فو�ل ل ِ�ِين ي�تب‬ ‫َ‬ ‫َ​َٗ َ ٗ‬ ‫َّ َ ۡ َ ُ ْ‬ ‫َ ۡ ۡ ُ َّ َ ُ ُ َ َ ٰ َ‬ ‫ِي� فَ َو ۡ� ‪ٞ‬ل ل َّ ُهم ّم َِّما َك َت َب ۡ‬ ‫ۡ‬ ‫ت �يۡدِي ِه ۡم‬ ‫ل‬ ‫ق‬ ‫ا‬ ‫ن‬ ‫م‬ ‫�‬ ‫ۦ‬ ‫ه‬ ‫ب‬ ‫وا‬ ‫�‬ ‫ش‬ ‫ِي‬ ‫ل‬ ‫�‬ ‫ٱ‬ ‫د‬ ‫ِن‬ ‫ع‬ ‫ِن‬ ‫م‬ ‫ا‬ ‫ذ‬ ‫بِ�يدِي ِهم �م �قولون �‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ۖ‬ ‫ِ‬ ‫‪َّ ٞ‬‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫َو َو ۡ�ل ل ُهم ّم َِّما يَ�س ُِبون ‪] ﴾٧٩‬اﻟﺒﻘﺮة‪» .[٧٩ :‬وﯾﻞ ﺑﻪ ﺣﺎل ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﮐﺘﺎب را ﺑﺎ دﺳﺘﺎﻧﺸﺎن‬ ‫ﻧﻮﺷﺘﻨﺪ ﺳﭙﺲ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ اﯾﻦ از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪاﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﺎ ﺑﻬﺎﯾﯽ ﺑﯽارزش ﺑﻔﺮوﺷﻨﺪ ﭘﺲ وﯾﻞ ﺑﻪ ﺣﺎل‬

‫آنﻫﺎ از آﻧﭽﻪ ﺑﺎ دﺳﺘﻬﺎﯾﺸﺎن ﻧﻮﺷﺘﻨﺪ و وﯾﻞ ﺑﻪ ﺣﺎل ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ آن را ﺑﺪﺳﺖ آوردﻧﺪ«‪.‬‬ ‫ُ‬ ‫َ ٰٓ َ ۡ َ ۡ َ ٰ َ‬ ‫ٓ ُ‬ ‫ب ق ۡد َجا َء� ۡم َر ُسو�َا‬ ‫و دﻟﯿﻞ ﺑﺮ ﻧﻘﺼﺎن آن اﯾﻦ ﻓﺮﻣﻮده اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ اﺳﺖ‪�﴿ :‬أهل ٱلكِ� ِ‬ ‫ُ َ ّ ُ َ ُ ۡ َ ٗ ّ َّ ُ ُ ۡ ُ ۡ ُ َ َ ۡ َ‬ ‫ب﴾ ]اﳌﺎﺋﺪة‪» .[١٥ :‬اي اﻫﻞ ﮐﺘﺎب ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻣﺎ ﺑﻪ‬ ‫يب ِ� ل�م كثِ�� مِما كنتم �فون مِن ٱلكِ�ٰ ِ‬

‫ﺳﻮي ﺷﻤﺎ آﻣﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺴﯿﺎري از ﮐﺘﺎب ﮐﻪ ﭘﻮﺷﯿﺪه ﻣﯽداﺷﺘﯿﺪ ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﺑﯿﺎن ﻣﯽﮐﻨﺪ« و‬ ‫َۡ ُ َ‬ ‫ب ٱ َّ�ِي َجا ٓ َء بهِۦ ُم َ ٰ ُ ٗ َ ُ ٗ ّ َّ‬ ‫نز َل ٱ ۡلك َِ�ٰ َ‬ ‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ُ ﴿ :‬ق ۡل َم ۡن أَ َ‬ ‫اس � َعلون ُهۥ‬ ‫و� نور� وهدى ل ِلن ِ �‬ ‫ِ‬ ‫َ​َ َ ُۡ ُ َ​َ َ ُُۡ َ‬ ‫ون َكث ِ ٗ‬ ‫قراطِيس �بدو�ها و�ف‬ ‫��ۖ﴾ ]اﻷﻧﻌﺎم‪» .[٩١ :‬ﺑﮕﻮ ﭼﻪ ﮐﺴﯽ آن ﮐﺘﺎﺑﯽ را ﮐﻪ ﻣﻮﺳﯽ‬ ‫آورده ﻧﺎزل ﮐﺮده ﮐﻪ ﺑﺮاي ﻣﺮدم روﺷﻨﺎﯾﯽ و ﻫﺪاﯾﺖ اﺳﺖ آن را ﺑﺼﻮرت ورﻗﻪﻫﺎﯾﯽ در‬

‫ﻣﯽآورﯾﺪ از آن آﺷﮑﺎر و ﺑﺴﯿﺎري را ﭘﻨﻬﺎن ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ«‪.‬‬

‫ﻓﺼﻞ دوم‪ :‬ﺑﻘﯿﻪ ارﮐﺎن اﯾﻤﺎن‬

‫‪167‬‬

‫ﺗﺤﺮﯾﻒ ﺗﻮرات و اﻧﺠﯿﻞ و دﻟﯿﻞ ﺑﺮ آن‬

‫اﯾﻦ ﺧﻼﺻﻪاي از ﺗﺤﺮﯾﻒ ﮐﻼم ﺧﺪاوﻧﺪ و ﮐﺘﺎبﻫﺎي او ﺗﻮﺳﻂ اﻫﻞ ﮐﺘﺎب ﺑﻮد‪ .‬اﻣﺎ در ﻣﻮرد‬

‫ﺗﻮرات و اﻧﺠﯿﻞ دﻻﯾﻠﯽ ﮐﻪ ﮔﺬﺷﺖ و دﻻﯾﻠﯽ دﯾﮕـﺮ ﻧﯿـﺰ ﺑـﺮ وﺟـﻮد داﺷـﺘﻦ ﺗﺤﺮﯾـﻒ در آن دو‬

‫ﺣﮑﺎﯾﺖ دارد‪.‬‬

‫ُ ۡ َ ۡ َ َ َ ۡ َ َ َّ‬ ‫ٓ‬ ‫از دﻻﯾﻞ ﺗﺤﺮﯾﻒ ﺗﻮرات اﯾﻦ ﻓﺮﻣﻮده اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ اﺳﺖ‪﴿ :‬قل من أنزل ٱلكِ�ٰ‬ ‫ب ٱ�ِي َجا َء‬ ‫َ‬ ‫ّ‬ ‫َۡ َ ُ َُ َ​َ َ ُۡ ُ َ​َ َ ُُۡ َ‬ ‫بهِۦ ُم َ ٰ ُ ٗ َ ُ ٗ ّ َّ‬ ‫ون َكث ِ ٗ‬ ‫��ۖ َو ُعل ِ ۡم ُتم َّما ل ۡم‬ ‫اس �علونهۥ قراطِيس �بدو�ها و�ف‬ ‫و� نور� وهدى ل ِلن ِ �‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ٓ‬ ‫َ‬ ‫ٓ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ ۡ ۡ ََُۡ َ‬ ‫ُ‬ ‫َۡ ُٓ ُۡ َ َ َ ُ‬ ‫� ۡمۖ قل ٱ َّ ُ‬ ‫�علموا أنتم و� ءاباؤ‬ ‫ض ِهم يلعبون ‪] ﴾٩١‬اﻷﻧﻌﺎم‪» .[٩١ :‬ﺑﮕﻮ ﭼﻪ‬ ‫�ۖ � َّم ذ ۡره ۡم ِ� خو ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﮐﺴﯽ آن ﮐﺘﺎﺑﯽ را ﮐﻪ ﻣﻮﺳﯽ آورده ﻧﺎزل ﮐﺮده ﮐﻪ ﺑﺮاي ﻣﺮدم روﺷﻨﺎﯾﯽ و ﻫﺪاﯾﺖ اﺳﺖ آن را‬

‫ﺑﺼﻮرت ورﻗﻪﻫﺎﯾﯽ در ﻣﯽآورﯾﺪ از آن آﺷﮑﺎر و ﺑﺴﯿﺎري را ﭘﻨﻬﺎن ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ در ﺻﻮرﺗﯿﮑﻪ ﭼﯿﺰي‬

‫ﮐﻪ ﻧﻪ ﺷﻤﺎ و ﻧﻪ ﭘﺪراﻧﺘﺎن ﻧﻤﯽداﻧﺴﺘﯿﺪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ آﻣﻮﺧﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﮕﻮ‪ :‬ﺧﺪا‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺑﮕﺬار ﺗﺎ در ژرﻓﺎي‬ ‫ﺧﻮد ﺑﻪ ﺑﺎزي ﻣﺸﻐﻮل ﺷﻮﻧﺪ«‪ .‬در ﺗﻔﺴﯿﺮ اﯾﻦ آﯾﻪ آﻣﺪه اﺳﺖ‪) :‬أي ﺠﺗﻌﻠﻮن الﻜﺘﺎب اﺬﻟي ﺟﺎء ﺑﻪ‬

‫مﻮﻰﺳ ﻲﻓ ﻗﺮاﻃيﺲ ﺗﻀﻌﻮﻧﻪ ﻓﻴﻬﺎ ﻴﻟﺘﻢ ﻟ�ﻢ ﻣﺎ ﺗﺮ�ﺪوﻧﻪ ﻣﻦ اﺘﻟﺤﺮ�ﻒ واﺘﻟﺒﺪﻳﻞ و�ﺘﻢ ﺻﻔﺔ‬ ‫اﻨﻟﻲﺒ ﺻ� اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ اﻤﻟﺬﻛﻮرة ﻓﻴﻪ( »ﯾﻌﻨﯽ ﮐﺘﺎﺑﯽ ﮐﻪ ﻣﻮﺳﯽ آورده ﺑﻮد آنﻫﺎ آن را در‬

‫ورﻗﻪﻫﺎﯾﯽ ﻗﺮار دادﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺪﯾﻦ وﺳﯿﻠﻪ ﺗﺒﺪﯾﻞ را ﺑﻪ اﺗﻤﺎم ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ و ﺻﻔﺖ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﮐﻪ در آن‬

‫ذﮐﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬را ﭘﻨﻬﺎن داﺷﺘﻨﺪ«‪.‬‬ ‫ْ‬ ‫َ َ َ َّ ُ‬ ‫َ​َ​َۡ َ ُ َ َ ُۡ ُ َ ُ ۡ َ​َۡ َ َ َ ‪ۡ ٞ‬‬ ‫�ق ّمِن ُه ۡم � َ ۡس َم ُعون ك� ٰ َم ٱ�ِ � َّم‬ ‫و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪۞﴿ :‬أ�تطمعون أن يؤمِنوا ل�م وقد �ن ف ِر‬ ‫َ َ‬ ‫َُُّ َُ ِ ۢ َۡ َ َ َ ُ ُ ُ‬ ‫وه َوه ۡم َ� ۡعل ُمون ‪] ﴾٧٥‬اﻟﺒﻘﺮة‪» .[٧٥ :‬آﯾﺎ اﻣﯿﺪ دارﯾﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ اﯾﻤﺎن‬ ‫� ِرفونهۥ من �ع ِد ما �قل‬ ‫ﺑﯿﺎورﻧﺪ در ﺣﺎﻟﯿﮑﻪ دﺳﺘﻪ از آنﻫﺎ ﮐﻼم ﺧﺪا را ﻣﯽﺷﻨﻮﻧﺪ ﺳﭙﺲ ﺑﻌﺪ از اﯾﻨﮑﻪ آن را ﻣﯽﻓﻬﻤﻨﺪ‬

‫ﺗﺤﺮﯾﻒ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ«‪ .‬ﺳﺪي در ﺗﻔﺴﯿﺮ اﯾﻦ آﯾﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ �) :‬اﺘﻟﻮراة ﺣﺮﻓﻮﻫﺎ( »آن ﺗﻮرات اﺳﺖ‬ ‫ﮐﻪ ﺗﺤﺮﯾﻒ ﮐﺮدﻧﺪ«و اﺑﻦ زﯾﺪ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪) :‬اﺘﻟﻮراة اﻟﻲﺘ أﻧﺰﻬﻟﺎ ﻋﻠﻴﻬﻢ �ﺮﻓﻮﻧﻬﺎ �ﻌﻠﻮن اﺤﻟﻼل‬ ‫ﻓﻴﻬﺎ ﺣﺮاﻣﺎ واﺤﻟﺮام ﻓﻴﻬﺎ ﺣﻼﻻ واﺤﻟﻖ ﻓﻴﻬﺎ ﺑﺎﻃﻼ واﺒﻟﺎﻃﻞ ﻓﻴﻬﺎ ﺣﻘﺎ( »ﺗﻮراﺗﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ آنﻫﺎ‬

‫‪168‬‬

‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﭘﺮﺗﻮ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬

‫ﻧﺎزل ﺷﺪ را ﺗﺤﺮﯾﻒ ﮐﺮدﻧﺪ و ﺣﻼل آن را ﺣﺮام و ﺣﺮام آن را ﺣﻼل و ﺣﻖ آن را ﺑﺎﻃﻞ و ﺑﺎﻃﻞ‬

‫آن را ﺣﻖ ﻗﺮار دادﻧﺪ«‪.‬‬ ‫َ‬ ‫َ َ َّ َ َ ُ ٓ ْ َّ َ َ ٰ َ ٰٓ َ ۡ َ‬ ‫ى أخذنا‬ ‫و دﻟﯿﻞ ﺗﺤﺮﯾﻒ اﻧﺠﯿﻞ اﯾﻦ ﺳﺨﻦ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ اﺳﺖ‪﴿ :‬ومِن ٱ�ِين قالوا إِنا ن�ر‬ ‫َ ۡ ۡ َ ٓ َ‬ ‫ۡ‬ ‫ۡ‬ ‫ُ ّ ْ‬ ‫َ​َ ۡ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ َ ْ ّٗ‬ ‫مِي�ٰق ُه ۡم فن ُسوا َحظا ّم َِّما ذك ُِروا بِهِۦ فأغ َر ۡ� َنا بَ ۡي َن ُه ُم ٱل َع َد َاوة َوٱ�َغضا َء إ ِ ٰ� يَ ۡو ِم ٱلقِ َ�ٰ َمةِ� َو َس ۡوف‬ ‫ُ َ ّ ُ ُ ُ َّ ُ َ َ ُ ْ َ ۡ َ ُ َ‬ ‫َ ٰٓ َ ۡ َ ۡ َ ٰ َ ۡ َ ٓ َ ُ ۡ َ ُ ُ َ ُ َ ّ ُ َ ُ‬ ‫� ۡم َكث ِ ٗ‬ ‫� �﴾‬ ‫ب قد جاء�م رسو�ا يب ِ� ل‬ ‫ِ�‬ ‫ك‬ ‫ل‬ ‫ٱ‬ ‫ل‬ ‫ه‬ ‫أ‬ ‫�‬ ‫‪١٤‬‬ ‫ون‬ ‫ينبِئهم ٱ� بِما �نوا يصنع‬ ‫ِ‬ ‫]اﳌﺎﺋﺪة‪» .[١٥-١٤ :‬و ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻣﺎ ﻧﺼﺎري ﻫﺴﺘﯿﻢ ﭘﯿﻤﺎن ﮔﺮﻓﺘﯿﻢ و ﺑﺨﺸﯽ از آﻧﭽﻪ ﺑﻪ آن‬ ‫اﻧﺪرز داده ﺷﺪه ﺑﻮد را ﻓﺮاﻣﻮش ﮐﺮدﻧﺪ و ﻣﺎ ﺗﺎ روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﻣﯿﺎﻧﺸﺎن دﺷﻤﻨﯽ و ﮐﯿﻨﻪ اﻓﮑﻨﺪﯾﻢ و ﺑﻪ‬

‫زودي ﺧﺪا آﻧﺎن را از آﻧﭽﻪ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ ﺑﺎﺧﺒﺮ ﻣﯽﺳﺎزد‪ .‬اي اﻫﻞ ﮐﺘﺎب ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻣﺎ ﺑﻪ ﺳﻮي ﺷﻤﺎ‬ ‫آﻣﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺴﯿﺎري از ﮐﺘﺎب ﮐﻪ ﭘﻮﺷﯿﺪه ﻣﯽداﺷﺘﯿﺪ ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﺑﯿﺎن ﻣﯽﮐﻨﺪ و از ﺑﺴﯿﺎري‬

‫درﻣﯽ ﮔﺬرد«‪ .‬ﺑﻌﻀﯽ از اﻣﺎﻣﺎن ﺗﻔﺴﯿﺮ در ﺗﻔﺴﯿﺮ آﯾﻪ اﺧﯿﺮ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪) :‬أي ﻳب� ﻣﺎ ﺑﺪلﻮه وﺣﺮﻓﻮه‬ ‫وأولﻮه واﻓﺮﺘوا ﻰﻠﻋ ّ‬ ‫اﷲ ﻓﻴﻪ و�ﺴﻜﺖ ﻋﻦ ﻛﺜ� مﺎ ﻏ�وه وﻻ ﻓﺎﺋﺪة ﻲﻓ ﺑﻴﺎﻧﻪ( ‪» ١‬ﯾﻌﻨﯽ آﻧﭽﻪ را‬

‫ﮐﻪ ﺗﺒﺪﯾﻞ‪ ،‬ﺗﺤﺮﯾﻒ‪ ،‬ﺗﺄوﯾﻞ ﮐﺮدﻧﺪ و آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ در آن ﺑﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ دروغ ﺑﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﯿﺎن ﻣﯽﮐﻨﺪ و‬ ‫از ﺑﺴﯿﺎري ﮐﻪ ﺗﻐﯿﯿﺮ دادﻧﺪ و ﻓﺎﺋﺪه اي در ﺑﯿﺎن ﮐﺮدن آن ﻧﯿﺴﺖ ﺳﮑﻮت ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ«‪.‬‬

‫اﯾﻦ آﯾﺎت ﺑﺮ وﻗﻮع ﺗﺤﺮﯾﻒ و ﺗﺒﺪﯾﻞ در ﺗﻮرات و اﻧﺠﯿﻞ ﺣﮑﺎﯾﺖ دارد‪ .‬و ﺑﺮاي ﻫﻤﯿﻦ اﺳـﺖ‬

‫ﮐﻪ ﻋﻠﻤﺎي ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ اﺗﻔﺎق ﻧﻈﺮ دارﻧﺪ ﺑﺮ اﯾﻨﮑﻪ ﺗﻮرات و اﻧﺠﯿﻞ دﭼﺎر ﺗﺤﺮﯾﻒ و ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺤﻔﻮظ ﻣﺎﻧﺪن ﻗﺮآن از ﺗﺤﺮﯾﻒ و ﺣﻔﻆ ﻧﻤﻮدن آن ﺗﻮﺳﻂ ﺧﺪاوﻧﺪ و دﻟﯿﻞ ﺑﺮ آن‬

‫اﻣﺎ ﻗﺮآن ﻋﻈﯿﻢ از آﻧﭽﻪ ﺑﺮ ﮐﺘﺎبﻫﺎي ﮔﺬﺷﺘﻪ از ﺗﺤﺮﯾﻒ و ﺗﺒﺪﯾﻞ روي داده‪ ،‬ﺳﺎﻟﻢ ﻣﺎﻧﺪه‬

‫اﺳﺖ و ﺧﺪاوﻧﺪ آن را ﺣﻔﻆ ﻧﻤﻮده و از آن ﺻﯿﺎﻧﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﺧﻮد از آن ﺧﺒﺮ‬ ‫َّ َ ۡ ُ َ َّ ۡ َ ّ ۡ َ َّ َ ُ َ َ ُ َ‬ ‫ﻣﯽدﻫﺪ‪﴿ :‬إِنا �ن نز�ا ٱ�ِكر �نا �ۥ ل‬ ‫�ٰفِظون ‪] ﴾٩‬اﳊﺠﺮ‪» .[٩ :‬ﺑﯽﮔﻤﺎن ﻣﺎ ﻗﺮآن را ﻓﺮو‬ ‫ﻓﺮﺳﺘﺎدهاﯾﻢ و ﺑﻪ راﺳﺘﯽ ﻣﺎ ﻧﮕﻬﺒﺎن آن ﻫﺴﺘﯿﻢ«‪ .‬ﻃﺒﺮي در ﺗﻔﺴﯿﺮ اﯾﻦ آﯾﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ﻗﺎل و�ﻧﺎ‬ ‫لﻠﻘﺮآن ﺤﻟﺎﻓﻈﻮن ﻣﻦ أن ﻳﺰاد ﻓﻴﻪ ﺑﺎﻃﻞ ﻣﺎ ﻟيﺲ ﻣﻨﻪ‪ ،‬أو ﻳﻨﻘﺺ ﻣﻨﻪ ﻣﺎ ﻫﻮ ﻣﻨﻪ ﻣﻦ أﺣﺎﻜﻣﻪ‬ ‫‪ 1‬ﺗﻔﺴﯿﺮ اﺑﻦ ﮐﺜﯿﺮ ‪.63 / 3‬‬

‫ﻓﺼﻞ دوم‪ :‬ﺑﻘﯿﻪ ارﮐﺎن اﯾﻤﺎن‬

‫‪169‬‬

‫وﺣﺪوده وﻓﺮاﺋﻀﻪ« ‪» ١‬ﻣﺎ ﻣﺤﺎﻓﻆ ﻗﺮآن ﻫﺴﺘﯿﻢ و ﻧﻤﯽﮔﺬارﯾﻢ در آن ﺑﺎﻃﻞ وارد ﯾﺎ ﭼﯿﺰي از‬

‫اﺣﮑﺎم‪ ،‬ﺣﺪود و ﻓﺮاﺋﺾ ﮐﻢ ﺷﻮد«‪ .‬ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ در آﯾﺎت دﯾﮕﺮي از ﺗﻤﺎم و ﮐﺎﻣﻞ‬

‫ﺑﻮدن اﺣﮑﺎﻣﺶ در ﻗﺮآن و ﺗﻔﺼﯿﻞ و ﺗﻨﺰﯾﻪ آن از ﻫﺮﭼﻪ ﺑﺎﻃﻞ اﺳﺖ ﺧﺒﺮ داده اﺳﺖ‪ .‬ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬ ‫َ‬ ‫﴿ َّ� يَأۡ�ِيهِ ٱ ۡل َ�ٰط ُل ِم ۢن َ� ۡ� يَ َديۡهِ َو َ� م ِۡن َخ ۡلفهِۦ تَ ‪َ ۡ ّ ٞ‬‬ ‫ِي� �ِي ٖد ‪] ﴾٤٢‬ﻓﺼﻠﺖ‪.[٤٢ :‬‬ ‫ِ‬ ‫��ل مِن حك ٍ‬ ‫ِ‬ ‫ِۖ ِ‬ ‫»ﺑﺎﻃﻞ ﺑﻪ ﻫﯿﭻ ﺻﻮرﺗﯽ در آن راه ﻧﻤﯽﯾﺎﺑﺪ از ﻃﺮف ﺣﮑﯿﻢ ﺳﺘﻮده ﺻﻔﺎت ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ« و‬ ‫َ‬ ‫ت مِن َّ ُ� ۡن َ‬ ‫ت َء َا� ٰ ُت ُهۥ ُ� َّم فُ ّصلَ ۡ‬ ‫ب أُ ۡحك َِم ۡ‬ ‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬الٓر ك َِ�ٰ ٌ‬ ‫� ‪] ﴾١‬ﻫﻮد‪.[١ :‬‬ ‫ب‬ ‫خ‬ ‫ِي�‬ ‫ك‬ ‫ح‬ ‫ِ‬ ‫�‬ ‫ٍ ِ ٍ‬

‫»اﻟﺮ‪ .‬ﮐﺘﺎﺑﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ آﯾﺎت آن اﺳﺘﺤﮑﺎم ﯾﺎﻓﺘﻪ ﺳﭙﺲ از ﺟﺎﻧﺐ ﺣﮑﯿﻤﯽ آﮔﺎه ﺑﻪ روﺷﻨﯽ ﺑﯿﺎن‬ ‫َّ َ َ‬ ‫َ َ َ َۡ َ​َ‬ ‫ُ َ‬ ‫َ ُ ۡ‬ ‫َۡ‬ ‫ﺷﺪه اﺳﺖ« و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ِ ّ َ� �﴿ :‬رك بِهِۦ ل ِسانك �ِ ع‬ ‫جل بِهِۦٓ ‪ ١٦‬إِن عل ۡي َنا � َع ُهۥ َوق ۡر َءان ُهۥ‬ ‫‪] ﴾١٧‬اﻟﻘﻴﺎﻣﺔ‪» .[١٧-١٦ :‬زﺑﺎﻧﺖ را زود ﺑﻪ ﺣﺮﮐﺖ در ﻧﯿﺎور ﺗﺎ در ﺧﻮاﻧﺪن ﻗﺮآن ﺷﺘﺎﺑﺰدﮔﯽ ﺑﻪ‬

‫ﺧﺮج دﻫﯽ‪ .‬ﺟﻤﻊ ﮐﺮدن و ﺧﻮاﻧﺪن آن ﺑﺮ ﻋﻬﺪه ﻣﺎﺳﺖ«‪.‬‬

‫اﯾﻦ آﯾﺎت ﺑﺮ اﯾﻨﮑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻗﺮآن را ﺑﺼﻮرت ﻟﻔﻈﯽ و ﻣﻌﻨﺎﯾﯽ از اﺑﺘﺪاي ﻧﺰول آن ﺗﺎ زﻣﺎﻧﯿﮑـﻪ‬

‫ﺧﺪاوﻧﺪ آن را ﺑﻪ ﺳﻮي ﺧﻮد ﺑﺎﻻ ﻣﯽﺑﺮد از ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﯾﺎ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺑﻪ ﻃـﻮر ﮐﺎﻣـﻞ ﺣﻔـﻆ ﻧﻤـﻮده‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬دﻻﻟﺖ دارﻧﺪ‪ .‬از اﯾﻦ رو ﺗﻌﻠﯿﻢ آن را ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮش ج ﺳﭙﺮده ﺳﭙﺲ در ﺳﯿﻨﻪاش ﺟﻤﻊ ﻧﻤﻮده‬ ‫و ﺑــﺮاﯾﺶ ﺑﯿــﺎن ﮐــﺮده و آن را در ﺳــﻨﺖ ﻣﻄﻬــﺮش ﺗﻔﺴــﯿﺮ ﻧﻤــﻮده اﺳــﺖ‪ .‬ﺳــﭙﺲ ﺧﺪاوﻧــﺪ ﺑــﺮاي‬

‫ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي از ﺗﺠﺎوز‪ ،‬ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﻣﺮداﻧﯽ آن را در ﺳﯿﻨﻪﻫﺎﯾﺸﺎن و در اوراﻗﯽ ﻧﺴﻞ ﺑﻪ ﻧﺴﻞ و ﻗﺮن ﺑـﻪ‬ ‫ﻗﺮن ﺣﻔﻆ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ از ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﺑﺎﻃﻞ ﺳﺎﻟﻢ ﻣﺎﻧﺪ؛ ﮐﻮﭼﮏ و ﺑﺰرگ در زﻣـﺎنﻫـﺎ و ﺷـﻬﺮﻫﺎي‬

‫ﻣﺨﺘﻠﻒ آن را ﻣﯽﺧﻮاﻧﻨﺪ ﺗﺎزه و ﺷﺎداب ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺑـﺮ رﺳـﻮﻟﺶ ج ﻧـﺎزل‬

‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻋﻠﻤﺎ در اﯾﻦ ﻣﻘﺎم و ﺟﺎﯾﮕﺎه ﺑﻪ ﻧﮑﺘﻪ ﻇﺮﯾﻔﯽ ﻫﺸﺪار دادهاﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺟﻮاز ﺗﺤﺮﯾﻒ ﺑﺮ‬

‫ﺗﻮرات و ﻋﺪم ﺟﻮاز آن ﺑﺮ ﻗﺮآن اﺳﺖ ﺑﺮ آﻧﭽﻪ اﺑﻮ ﻋﻤﺮو داﻧﯽ از اﺑﯽ ﺣﺴﻦ ﻣﻨﺘﺎب رواﯾﺖ‬ ‫ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﮔﻔﺖ‪) :‬ﻛﻨﺖ ﻳﻮﻣﺎ ﻋﻨﺪ اﻟﻘﺎﻲﺿ أﻲﺑ إﺳﺤﺎق إﺳﻤﺎﻋﻴﻞ ﺑﻦ إﺳﺤﺎق ﻓﻘﻴﻞ ﻪﻟ‪ :‬لﻢ‬ ‫‪ 1‬ﺗﻔﺴﯿﺮ اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ ‪.7 / 14‬‬

‫‪170‬‬

‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﭘﺮﺗﻮ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬

‫ﺟﺎز اﺘﻟﺒﺪﻳﻞ ﻰﻠﻋ أﻫﻞ اﺘﻟﻮراة ولﻢ �ﺰ ﻰﻠﻋ أﻫﻞ اﻟﻘﺮآن؟ ﻓﻘﺎل اﻟﻘﺎﻲﺿ‪ :‬ﻗﺎل اﷲ ﻋﺰ وﺟﻞ ﻲﻓ‬ ‫َ ۡ ُ ۡ ُ ْ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫ب ٱ�ِ﴾ ]اﳌﺎﺋﺪة‪ [٤٤ :‬ﻓﻮ� اﺤﻟﻔﻆ إﻴﻟﻬﻢ ﻓﺠﺎز اﺘﻟﺒﺪﻳﻞ‬ ‫أﻫﻞ اﺘﻟﻮراة ﴿بِما ٱستح ِفظوا مِن كِ�ٰ ِ‬ ‫َّ َ ۡ ُ َ َّ ۡ َ ّ ۡ َ َّ َ ُ َ َ ُ َ‬ ‫ﻋﻠﻴﻬﻢ‪ .‬وﻗﺎل ﻲﻓ اﻟﻘﺮآن ﴿إِنا �ن نز�ا ٱ�ِكر �نا �ۥ ل‬ ‫�ٰفِظون ‪] ﴾٩‬اﳊﺠﺮ‪ [٩ :‬ﻓﻠﻢ �ﺰ‬ ‫اﺘﻟﺒﺪﻳﻞ ﻋﻠﻴﻬﻢ‪ .‬ﻗﺎل‪ :‬ﻓﻤﻀﻴﺖ إﻰﻟ أﻲﺑ ﻋﺒﺪ اﷲ اﻤﻟﺤﺎم� ﻓﺬﻛﺮت ﻪﻟ اﺤﻟﺎﻜﻳﺔ ﻓﻘﺎل‪» :‬ﻣﺎ ﺳﻤﻌﺖ‬ ‫ﺎﻠﻛﻣﺎ أﺣﺴﻦ ﻣﻦ ﻫﺬا« »روزي ﻧﺰد ﻗﺎﺿﯽ اﺑﻮ اﺳﺤﺎق اﺳﻤﺎﻋﯿﻞ ﺑﻦ اﺳﺤﺎق ﺑﻮدم‪ .‬ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪:‬‬

‫ﭼﺮا اﺟﺎزه ﺗﺒﺪﯾﻞ در ﺣﻖ اﻫﻞ ﺗﻮرات داده ﺷﺪه اﻣﺎ ﺑﻪ اﻫﻞ ﻗﺮآن داده ﻧﺸﺪه اﺳﺖ؟ ﻗﺎﺿﯽ ﮔﻔﺖ‪:‬‬

‫ﺧﺪاوﻧﺪ در ﻣﻮرد اﻫﻞ ﺗﻮرات ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﺑﻪ آﻧﭽﻪ از ﮐﺘﺎب ﺧﺪا ﺣﺎﻓﻆ ﮔﺮداﻧﺪه ﺷﺪهاﻧﺪ« ﭘﺲ‬

‫ﺣﻔﻆ آن ﺑﻪ آنﻫﺎ ﺳﭙﺮده ﺷﺪ ﭘﺲ اﺟﺎزه ﺗﺒﺪﯾﻞ در آن داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬و در ﻗﺮآن ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬

‫»ﺑﯽﮔﻤﺎن ﻣﺎ ﻗﺮآن را ﻓﺮو ﻓﺮﺳﺘﺎدهاﯾﻢ و ﺑﻪ راﺳﺘﯽ ﻣﺎ ﻧﮕﻬﺒﺎن آن ﻫﺴﺘﯿﻢ« ﭘﺲ اﺟﺎزه ﺗﺒﺪﯾﻞ در آن‬ ‫داده ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﺲ ﺑﻪ ﺳﻮي اﺑﻮ ﻋﺒﺪاﷲ ﻣﺤﺎﻣﻠﯽ رﻓﺘﻢ و داﺳﺘﺎن را ﺑﺮاﯾﺶ ﺗﻌﺮﯾﻒ‬ ‫ﻧﻤﻮدم‪ .‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﮐﻼﻣﯽ زﯾﺒﺎﺗﺮ از اﯾﻦ ﻧﺸﻨﯿﺪم«‪.‬‬

‫ﻣﺒﺤﺚ ﭼﻬﺎرم‪ :‬اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﻗﺮآن و وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي آن‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻗﺮآن‪ ،‬ﺣﺪﯾﺚ ﻗﺪﺳﯽ و ﺣﺪﯾﺚ ﻧﺒﻮي و ﻓﺮق ﺑﯿﻦ آنﻫﺎ‬

‫ﻗﺮﺁﻥ ﻛﺮﻳﻢ‪» :‬ﻫﻮ ﻛﻼم اﷲ ﻣﻨﻪ ﺑﺪا ﺑﻼ ﻛﻴﻔﻴﺔ ﻗﻮﻻ‪ ،‬وأﻧﺰﻟﻪ ﻋﲆ رﺳﻮﻟﻪ وﺣﻴﺎ‪ ،‬وﺻﺪﻗﻪ اﳌﺆﻣﻨﻮن‬

‫ﻋﲆ ذﻟﻚ ﺣﻘﺎ‪ ،‬وأﻳﻘﻨﻮا أﻧﻪ ﻛﻼم اﷲ ﺣﻘﻴﻘﺔ‪ ،‬ﺳﻤﻌﻪ ﺟﱪﻳﻞ ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم ﻣـﻦ اﷲ ﻋـﺰ وﺟـﻞ‪ ،‬وﻧـﺰل ﺑـﻪ‬

‫ﻋﲆ ﺧﺎﺗﻢ رﺳﻠﻪ ﳏﻤـﺪ ﺻـﲆ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ ﺑﻠﻔﻈـﻪ وﻣﻌﻨـﺎه اﳌﻨﻘـﻮل ﺑـﺎﻟﺘﻮاﺗﺮ اﳌﻔﻴـﺪ ﻟﻠﻘﻄـﻊ واﻟﻴﻘـﲔ‬

‫اﳌﻜﺘﻮب ﰲ اﳌﺼﺎﺣﻒ اﳌﺤﻔﻮظ ﻣﻦ اﻟﺘﻐﻴﲑ واﻟﺘﺒﺪﻳﻞ« ‪» ١‬ﮐﻼم ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﺨﻨﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺪون ﺑﯿـﺎن‬

‫ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﮐﯿﻔﯿﺖ آن‪ ،‬از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺮ رﺳﻮﻟﺶ ﺑﺼﻮرت وﺣﯽ ﻧﺎزل ﮔﺸﺘﻪ اﺳﺖ‬ ‫و ﻣﺆﻣﻨﺎن‪ ،‬ﺑﺮ ﺣﻖ ﺑﻮدن آن را ﺗﺼﺪﯾﻖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﯾﻘﯿﻦ دارﻧﺪ ﮐﻪ آن ﺑﻪ ﺣﻘﯿﻘـﺖ ﮐـﻼم ﺧﺪاوﻧـﺪ‬

‫‪ 1‬اﻟﻄﺤﺎوﯾﮥ ‪ .172 / 1‬ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻓﯽ ﻋﻠﻮم اﻟﻘﺮآن ﻟﻤﻨﺎع اﻟﻘﻄﺎن‪ ،‬ص‪ ،21‬وﻗﻮاﻋﺪ اﻟﺘﺤﺪﯾﺚ ﻟﺠﻤـﺎل اﻟـﺪﯾﻦ اﻟﻘﺎﺳـﻤﯽ‬ ‫ص‪.65‬‬

‫ﻓﺼﻞ دوم‪ :‬ﺑﻘﯿﻪ ارﮐﺎن اﯾﻤﺎن‬

‫‪171‬‬

‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﺟﺒﺮﯾﻞ÷ از اﷲ ﻋﺰوﺟﻞ ﺑﺎ ﻟﻔﻆ و ﻣﻌﻨﺎ آن را ﺷـﻨﯿﺪ و ﺑـﺮ ﺧـﺎﺗﻢ ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮان‪ ،‬ﻣﺤﻤـﺪ ج‬ ‫ﻧﺎزل ﻧﻤﻮد ﮐﻪ آن ﺑﺎ ﺗﻮاﺗﺮ ﻣﻔﯿﺪ ﻧﻘﻞ ﺷﺪه و ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻗﻄﻌﯿﺖ و ﯾﻘﯿﻦ در ﻣﺼﺤﻔﻬﺎ ﻧﻮﺷـﺘﻪ ﺷـﺪه و‬ ‫از ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﺗﻐﯿﯿﺮ و ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﺤﻔﻮظ ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ«‪.‬‬

‫ﺣﺪﻳﺚ ﻗﺪﺳﻲ‪» :‬ﻫﻮ ﻣﺎ رواه اﻟﻨﺒﻲ ﺻﲆ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ ﻋـﻦ رﺑـﻪ ﺑـﺎﻟﻠﻔﻆ واﳌﻌﻨـﻰ وﻧﻘـﻞ إﻟﻴﻨـﺎ‬

‫آﺣﺎدا أو ﻣﺘﻮاﺗﺮا وﱂ ﻳﺒﻠﻎ ﺗﻮاﺗﺮ اﻟﻘﺮآن« ‪» ١‬ﺣﺪﯾﺚ ﻗﺪﺳﯽ آﻧﭽﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج از ﭘﺮوردﮔﺎرش‬

‫ﺑﺎ ﻟﻔﻆ و ﻣﻌﻨﺎ رواﯾﺖ ﻧﻤﻮده و ﺑﻪ ﻣﺎ ﺑﺼﻮرت آﺣﺎد و ﻣﺘﻮاﺗﺮ ﻧﻘﻞ ﺷﺪه و ﺑـﻪ ﺗـﻮاﺗﺮ ﻗـﺮآن ﻧﺮﺳـﯿﺪه‬

‫اﺳﺖ«‪ .‬ﻣﺜﺎل ﺑﺮآن ﺣﺪﯾﺚ اﺑﻮذر ﻏﻔـﺎري از ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ ج اﺳـﺖ در آﻧﭽـﻪ از ﭘﺮوردﮔـﺎرش رواﯾـﺖ‬ ‫َ َ‬ ‫ِّ َ َّ ْ ُ ُّ ْ َ َ ْ‬ ‫ْ ُ َْ ُ َُ‬ ‫ﺖ اﻟﻈﻠ َﻢ َﻰﻠﻋ �ﻔ ِﻲﺴ َو َﺟ َﻌﻠﺘُﻪ ﺑَيﻨ� ْﻢ � َّﺮ ًﻣـﺎ ﻓـﻼ‬ ‫ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾـﺪ‪» :‬ﻳَﺎ ِﻋﺒَﺎ ِدي إِ� ﺣﺮﻣ‬ ‫َ​َ َ‬ ‫�ﻈﺎل ُﻤﻮا« ‪» ٢‬اي ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﻢ ﻣﻦ ﻇﻠﻢ را ﺑﺮ ﺧﻮد ﺣﺮام ﮐﺮدم و ﺑـﯿﻦ ﺷـﻤﺎ ﻧﯿـﺰ آن را ﺣـﺮام ﻗـﺮار دادم‬ ‫ﭘﺲ ﺑﻪ ﻫﻤﺪﯾﮕﺮ ﻇﻠﻢ ﻧﮑﻨﯿﺪ«‪.‬‬

‫ﺣﺪﻳﺚ ﻧﺒﻮﻱ‪» :‬ﻣﺎ أﺿﻴﻒ إﱃ اﻟﻨﺒﻲ ﺻﲆ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ ﻣﻦ ﻗﻮل أو ﻓﻌﻞ أو ﺗﻘﺮﻳﺮ أو‬

‫وﺻﻒ« ‪» ٣‬ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج از ﺳﺨﻨﺎن‪ ،‬اﻋﻤﺎل‪ ،‬ﺗﻘﺮﯾﺮات ﯾﺎ ﺻﻔﺎت ﻧﺴﺒﺖ‬

‫داده ﻣﯽﺷﻮد«‪.‬‬

‫ﻓﺮق ﺑﯿﻦ ﻗﺮآن و ﺣﺪﯾﺚ ﻗﺪﺳﯽ و ﺣﺪﯾﺚ ﻧﺒﻮي‪:‬‬

‫ﻗﺮآن‪ ،‬ﺗﻼوﺗﺶ ﻋﺒﺎدت اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻌﺠﺰه اﺳﺖ ﮐﻪ دﯾﮕﺮان را ﺑﻪ ﻣﺒﺎرزه ﻣﯽﻃﻠﺒﺪ‪ .‬ﻟﻤﺲ آن ﺑﺮاي‬

‫ﮐﺴﯽ ﮐﻪ وﺿﻮ ﻧﺪارد و ﺗﻼوﺗﺶ ﺑﺮاي ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﻏﺴﻞ ﺑﺮ او واﺟﺐ اﺳـﺖ و رواﯾـﺖ ﮐـﺮدن آن‬ ‫ﺑﺪون ﻟﻔﻆ ﺣﺮام اﺳﺖ‪ .‬ﺧﻮاﻧﺪن آن در ﻧﻤﺎز ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪه و ﺧﻮاﻧﻨﺪهاش ﺑﻪ ﺳـﺒﺐ ﺧﻮاﻧـﺪن ﻫـﺮ‬

‫ﺣﺮف آن‪ ،‬ﯾﮏ ﻧﯿﮑﯽ و ﭘﺎداش ﻫﺮ ﻧﯿﮑﯽ ده ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺮ ﺧﻼف ﺣـﺪﯾﺚ ﻗﺪﺳـﯽ و ﻧﺒـﻮي ﮐـﻪ‬ ‫واﺟﺪ اﯾﻦ وﯾﮋﮔﯽﻫﺎ ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ 1‬اﻧﻈﺮ ﻗﻮاﻋﺪ اﻟﺘﺤﺪﯾﺚ ﻟﺠﻤﺎل اﻟﺪﯾﻦ اﻟﻘﺎﺳﻤﯽ ص‪.65‬‬ ‫‪ 2‬رواه ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺮﻗﻢ )‪.(2577‬‬

‫‪ 3‬ﻣﺼﻄﻠﺢ اﻟﺤﺪﯾﺚ ﻻﺑﻦ ﻋﺜﯿﻤﯿﻦ ص‪ ،7‬وﻗﻮاﻋﺪ اﻟﺘﺤﺪﯾﺚ ﻟﻠﻘﺎﺳﻤﯽ ص‪.62-61‬‬

‫‪172‬‬

‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﭘﺮﺗﻮ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬

‫ﺣﺪﯾﺚ ﻗﺪﺳﯽ از ﻧﻈﺮ ﻟﻔﻆ و ﻣﻌﻨﺎ ﮐﻼم ﺧﺪاﺳﺖ ﺑﺮﺧﻼف ﺣﺪﯾﺚ ﻧﺒﻮي ﮐﻪ ﻫـﻢ ﻟﻔـﻆ و ﻫـﻢ‬

‫ﻣﻌﻨﺎي آن از ﮐﻼم ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﻓﻀﯿﻠﺖ ﺣﺪﯾﺚ ﻗﺪﺳﯽ از ﺣـﺪﯾﺚ ﻧﺒـﻮي ﺑﯿﺸـﺘﺮ اﺳـﺖ و‬

‫آن ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻓﻀﯿﻠﺖ و ﺑﺰرﮔﯽ ﮐﻼم ﺧﺪا ﺑﺮ ﮐﻼم ﻣﺨﻠﻮﻗﺎﺗﺶ اﺳﺖ ‪.١‬‬

‫وﯾﮋﮔﯿﻬﺎي و ﺧﺼﻮﺻﯿﺎ ت اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‪:‬‬

‫اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﮐﺘﺎبﻫﺎي اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ رﮐﻦ ﺑﺰرﮔﯽ از ارﮐﺎن اﯾﻤﺎن اﺳﺖ ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧـﻪ ﮐـﻪ ﺗﻮﺿـﯿﺢ آن‬

‫ﮔﺬﺷﺖ‪ .‬و ﻗﺮآن ﻋﻈﯿﻢ اﻟﺸﺄن ﻧﺴﺦ ﮐﻨﻨﺪه ﮐﺘﺎبﻫﺎي ﺳﺎﺑﻖ و ﺣﺎﮐﻢ و ﺷﺎﻫﺪ ﺑﺮ آنﻫﺎﺳﺖ و ﺑﻌـﺪ‬

‫از ﺑﻌﺜﺖ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻣﺎ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ج ﺗﻤﺎم اﻧﺴﺎنﻫﺎ و ﺟﻦﻫﺎ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ اﯾﻦ ﮐﺘﺎب ﮐﻪ ﺑﺮ او ﻧﺎزل ﺷـﺪه ﺑﺎﯾـﺪ‬ ‫ﺑﻪ ﻋﺒﺎدت ﭘﺮوردﮔﺎر ﺑﭙﺮدازﻧﺪ‪ .‬اﯾﻤﺎن ﺑﻪ آن ﺑﺎ ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت و وﯾﮋﮔﯽﻫﺎﯾﯽ ﻫﻤﺮاه اﺳﺖ ﮐـﻪ ﺑﺎﯾـﺪ‬ ‫ﺑﻌﺪ از درك و ﻓﻬﻢ آن ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت ﺑﻪ ﻋﻼوه آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﺑﯿـﺎن آن از ﻣﺴـﺎﺋﻞ در درك اﯾﻤـﺎن ﺑـﻪ‬

‫ﮐﺘﺎب ﺑﺼﻮرت اﺟﻤﺎﻟﯽ ﮔﺬﺷﺖ ﺑﻪ آن ﻣﺨﺘﺺ ﺷﻮد‪ .‬و اﯾﻦ ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬

‫‪ -1‬اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ دﻋﻮت آن ﻋﻤﻮﻣﯽ اﺳﺖ و ﺷﺮﯾﻌﺘﺶ ﺑﺮاي ﺗﻤﺎم اﻧﺴﺎنﻫﺎ و ﺟﻦﻫﺎ آﻣﺪه‬

‫اﺳﺖ و ﺳﻌﯽ و ﺗﻼش ﮐﺴﯽ ﺑﻪ ﺟﺰ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ اﯾﻤﺎن ﺑﻪ آن ﺑﻪ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻧﻤﯽرﺳﺪ و ﺧﺪاوﻧﺪ‬ ‫ُ‬ ‫ﺟﺰ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ در آن ﺗﺸﺮﯾﻊ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻋﺒﺎدت ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ .‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬وأ ِ َ‬ ‫و�‬ ‫َ َ َ ُۡ ُ ُ ُ‬ ‫َ​َ‬ ‫إ ِ َّ� �ٰذا ٱلق ۡر َءان ِ�نذ َِر�م بِهِۦ َو َم ۢن بَلغۚ﴾ ]اﻷﻧﻌﺎم‪» .[١٩ :‬و اﯾﻦ ﻗﺮآن ﺑﻪ ﻣﻦ وﺣﯽ‬

‫ﺷﺪه ﺗﺎ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ آن ﺷﻤﺎ و ﻫﺮﮐﺲ را ﮐﻪ ﭘﯿﺎم ﺑﻪ او ﻣﯽرﺳﺪ ﺑﺘﺮﺳﺎﻧﻢ« و ﺧﺪاوﻧﺪ از ﺟﻦ‬ ‫َ‬ ‫�ٔ َ‬ ‫ِي إ َ� ٱ ُّلر ۡش ِد َ َ‬ ‫َّ َ ۡ َ ُ ۡ َ ً َ َ ٗ‬ ‫َۡ ٓ‬ ‫ام َّنا بِهِۖۦ َولن‬ ‫اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ ﺧﺒﺮ ﻣﯽدﻫﺪ‪﴿ :‬إِنا س ِمعنا قرءانا عجبا ‪� ١‬هد ِ‬ ‫ُّ ۡ‬ ‫ٓ َ ٗ‬ ‫� َك ب ِ َر ّ� ِ َنا أ َحدا ‪] ﴾٢‬اﳉﻦ‪» .[٢-١ :‬ﻣﺎ ﻗﺮآﻧﯽ ﺷﮕﻔﺖ آوري ﺷﻨﯿﺪﯾﻢ ﮐﻪ ﺑﻪ راه‬ ‫� ِ‬ ‫راﺳﺖ ﻫﺪاﯾﺖ ﻣﯽﮐﺮد ﻣﺎ ﻓﻮراً ﺑﻪ آن اﯾﻤﺎن آوردﯾﻢ«‪.‬‬

‫‪ -2‬اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ آن ﻧﺴﺦ ﮐﻨﻨﺪه ﺗﻤﺎم ﮐﺘﺎبﻫﺎي ﻗﺒﻠﯽ اﺳﺖ و ﺑﺮاي اﻫﻞ ﮐﺘﺎب و دﯾﮕﺮان‬ ‫ﺟﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﻌﺪ از ﻧﺰول ﻗﺮآن ﺟﺰ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ آن‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ را ﻋﺒﺎدت ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬دﯾﻦ ﺣﻖ‬ ‫ﺟﺰ آﻧﭽﻪ در آن آﻣﺪه وﺟﻮد ﻧﺪارد و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺟﺰ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ در آن ﺗﺸﺮﯾﻊ ﻧﻤﻮده ﻋﺒﺎدت‬

‫‪ 1‬اﻧﻈﺮ ﻗﻮاﻋﺪ اﻟﺘﺤﺪﯾﺚ ﻟﻠﻘﺎﺳﻤﯽ ص‪.66 -65‬‬

‫ﻓﺼﻞ دوم‪ :‬ﺑﻘﯿﻪ ارﮐﺎن اﯾﻤﺎن‬

‫‪173‬‬

‫ﻧﻤﯽﺷﻮد و ﭼﯿﺰي ﮐﻪ در آن ﺣﻼل ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺣﻼل ﻧﯿﺴﺖ و ﭼﯿﺰي ﮐﻪ در آن ﺣﺮام ﻧﺒﺎﺷﺪ‬ ‫َ َ ََۡ َ َۡ ۡ َ‬ ‫َ​َ ۡ َ ۡ‬ ‫� ٱ ِ� ۡس� ٰ ِم د ِٗينا فلن ُ�ق َبل مِن ُه﴾‬ ‫ﺣﺮام ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ومن يبتغِ �‬ ‫]آل ﻋﻤﺮان‪» .[٨٥ :‬و ﻫﺮﮐﺲ ﻏﯿﺮ از اﺳﻼم دﯾﻨﯽ ﺑﺮﮔﺰﯾﻨﺪ ﻫﺮﮔﺰ از او ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ ﻧﻤﯽﺷﻮد«‬ ‫َّ ٓ َ َ ۡ َ ٓ َ ۡ َ‬ ‫َٓ َ​َ ٰ َ‬ ‫َۡ ّ َ ۡ ُ‬ ‫� َم َ� ۡ َ‬ ‫ك ٱ ۡلك َِ�ٰ َ‬ ‫ك ٱ َّ ُ‬ ‫� ٱ�َّ ِ‬ ‫ب ب ِٱ� ِق �ِ ح‬ ‫و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬إِ�ا أنز�ا إِ�‬ ‫�ۚ﴾‬ ‫اس بِما أرٮ‬ ‫]اﻟﻨﺴﺎء‪» .[١٠٥ :‬ﻣﺎ ﻗﺮآن را ﺑﻪ ﺣﻖ ﺑﺮ ﺗﻮ ﻧﺎزل ﮐﺮدﯾﻢ ﺗﺎ ﺑﯿﻦ ﻣﺮدم ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﺧﺪا‬

‫ﻣﯽﺧﻮاﻫﺪ ﺣﮑﻢ ﻧﻤﺎﯾﯽ«‪ .‬در ﺣﺪﯾﺚ ﺟﺎﺑﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ﮐﻪ ﮔﺬﺷﺖ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج از ﺧﻮاﻧﺪن‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َْ‬ ‫َ َ َّ َ‬ ‫اﺬﻟي �ﻔ ِﻲﺴ ِ�ﻴَ ِﺪ ِه ل ْﻮ أن ُمﻮﻰﺳ َﺻ�‬ ‫ﮐﺘﺎبﻫﺎي اﻫﻞ ﮐﺘﺎب ﻧﻬﯽ ﻧﻤﻮدﻧﺪ و ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪َ » :‬و ِ‬ ‫ُ َّ َ ْ َّ‬ ‫َّ َ َ‬ ‫َّ ُ َ ْ‬ ‫ا� َﻋﻠﻴ ِﻪ َو َﺳﻠ َﻢ ﺎﻛن َﺣ ًّﻴﺎ َﻣﺎ َو ِﺳ َﻌﻪ إِﻻ أن ﻳَت ِﺒ َﻌ ِ�« ‪» ١‬ﻗﺴﻢ ﺑﻪ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﻧﻔﺴﻢ در دﺳﺖ‬ ‫اوﺳﺖ اﮔﺮ ﻣﻮﺳﯽ زﻧﺪه ﺑﻮد ﭼﺎره اي ﺟﺰ ﭘﯿﺮوي از ﻣﻦ ﻧﺪاﺷﺖ«‪.‬‬

‫‪ -3‬ﮔﺬﺷﺖ و ﺑﺰرﮔﻮاري ﺷﺮﯾﻌﺖ ﮐﻪ ﻗﺮآن ﺑﺨﺎﻃﺮ آن آﻣﺪ و آن را آﺳﺎن ﻧﻤﻮد ﺑﺮ ﺧﻼف‬

‫ﺷﺮﯾﻌﺖﻫﺎ در ﮐﺘﺎبﻫﺎي ﻗﺒﻠﯽ ﮐﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﺑﺴﯿﺎري از ﺳﺨﺘﯽﻫﺎ ﮐﻪ ﺑﺮ ﯾﺎران آن ﻓﺮض‬ ‫َّ َ َ َّ ُ َ َّ ُ َ‬ ‫� ٱ ۡ�ُ ّ‬ ‫� ٱ َّ�ِي َ� ُدونَهۥُ‬ ‫َّ‬ ‫ول ٱ�َّ َّ‬ ‫ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ٱ�ِين يتبِعون ٱلرس‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫َّ ۡ َ ٰ َ ۡ‬ ‫ۡ‬ ‫ُ َ َ ُ ُّ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫ۡ ُ ۡ ۡ‬ ‫َ ُۡ ً‬ ‫َ ُ ۡ‬ ‫حل‬ ‫�‬ ‫�‬ ‫يل يَأ ُم ُرهم ب ِٱل َمع ُر ِ‬ ‫وف َو َ�ن َهٮ ٰ ُه ۡم ع ِن ٱلمنك ِر و� ِ‬ ‫مكتو�ا عِندهم ِ� ٱ�ورٮةِ وٱ ِ ِ ِ‬ ‫َ ُ ُ َّ ّ َ ٰ َ ُ َ ّ ُ َ َ ۡ ُ ۡ َ َ ٰٓ َ‬ ‫� ُه ۡم َوٱ ۡ�َ ۡغ َ� ٰ َل ٱ َّل� َ�نَ ۡ‬ ‫ث َو َ� َض ُع َ� ۡن ُه ۡم إ ۡ َ‬ ‫ت‬ ‫لهم ٱلطيِ� ِ‬ ‫ِ‬ ‫ت و�ح ِرم علي ِهم ٱ��� ِ‬ ‫ِ‬ ‫َ​َ‬ ‫عل ۡي ِه ۡ ۚم﴾ ]اﻷﻋﺮاف‪» .[١٥٧ :‬ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ از رﺳﻮﻟﯽ ﭘﯿﺮوي ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ درس‬ ‫ﻧﺎﺧﻮاﻧﺪهاي اﺳﺖ ﮐﻪ او را ﻧﺰد ﺧﻮﯾﺶ در ﺗﻮرات و اﻧﺠﯿﻞ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﯾﺎﺑﻨﺪ‪ .‬آﻧﺎن را ﺑﻪ‬

‫)ﮐﺎرﻫﺎي( ﭘﺴﻨﺪﯾﺪه ﻓﺮﻣﺎن ﻣﯽدﻫﺪ و آﻧﺎن را از )ﮐﺎرﻫﺎي( ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ ﺑﺎز ﻣﯽدارد‪ ،‬و‬ ‫ﭘﺎﮐﯿﺰهﻫﺎ را ﺑﺮاي آﻧﺎن ﺣﻼل ﻣﯽﮔﺮداﻧﺪ و ﻧﺎ ﭘﺎﮐﯿﺰهﻫﺎ را ﺑﺮاي آﻧﺎن ﺣﺮام ﻣﯽﺷﻤﺎرد و‬ ‫ﺑﺎر ﮔﺮاﻧﺸﺎن و ﻗﯿﺪ )وﺑﻨﺪ(ﻫﺎﯾﯽ را ﮐﻪ ﺑﺮ آﻧﺎن ﺑﻮد‪ ،‬از )دوش( ﺷﺎن ﺑﺮﻣﯽ دارد«‪.‬‬

‫‪ -4‬ﻗﺮآن در ﺑﯿﻦ ﮐﺘﺎبﻫﺎي آﺳﻤﺎﻧﯽ ﺗﻨﻬﺎ ﮐﺘﺎﺑﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺣﻔﻆ آن را از ﻧﻈﺮ ﻟﻔﻆ‬ ‫َّ َ ۡ‬ ‫و ﻣﻌﻨﺎ از ﺗﺤﺮﯾﻒ ﻟﻔﻈﯽ و ﻣﻌﻨﻮي ﺑﺮ ﻋﻬﺪه ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬إِنا � ُن‬ ‫‪ 1‬رواه اﻹﻣﺎم أﺣﻤﺪ ﻓﯽ اﻟﻤﺴﻨﺪ ‪ ،387 / 3 :‬وﻏﯿﺮه‪.‬‬

‫‪174‬‬

‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﭘﺮﺗﻮ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬

‫َ َّ ۡ َ ّ ۡ َ َّ َ ُ َ َ ُ َ‬ ‫نز�ا ٱ�ِكر �نا �ۥ ل‬ ‫�ٰفِظون ‪] ﴾٩‬اﳊﺠﺮ‪» .[٩ :‬ﺑﯽﮔﻤﺎن ﻣﺎ ﻗﺮآن را ﻓﺮو ﻓﺮﺳﺘﺎدهاﯾﻢ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫َۡ ُ‬ ‫َۡ‬ ‫َّ َ‬ ‫� يَ َديۡهِ َو�‬ ‫و ﺑﻪ راﺳﺘﯽ ﻣﺎ ﻧﮕﻬﺒﺎن آن ﻫﺴﺘﯿﻢ« و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ �﴿ :‬يأ�ِيهِ ٱل�ٰ ِطل ِم ۢن � ِ‬ ‫َ‬ ‫م ِۡن َخ ۡلفهِۦ تَ ‪َ ۡ ّ ٞ‬‬ ‫ِي� �ِي ٖد ‪] ﴾٤٢‬ﻓﺼﻠﺖ‪» .[٤٢ :‬ﺑﺎﻃﻞ ﺑﻪ ﻫﯿﭻ ﺻﻮرﺗﯽ در آن‬ ‫��ل مِن حك ٍ‬ ‫ِۖ ِ‬

‫راه ﻧﻤﯽﯾﺎﺑﺪ از ﻃﺮف ﺣﮑﯿﻢ ﺳﺘﻮده ﺻﻔﺎت ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ«‪ .‬اﷲ ﻋﺰوﺟﻞ ﺑﻪ روﺷﻨﯽ ﺑﺎ‬ ‫َّ‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ و ﺗﻮﺿﯿﺢ آن ﺑﺮ آﻧﭽﻪ ﻣﯽﺧﻮاﻫﺪ و ﺗﺸﺮﯾﻊ ﻧﻤﻮده‪ ،‬آن را ﺣﻔﻆ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪﴿ :‬إِن‬ ‫ُ َّ َ َ‬ ‫َ​َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ ۡ َ َ َّ ُ َ‬ ‫ُ َ‬ ‫َۡ‬ ‫عل ۡي َنا � َع ُهۥ َوق ۡر َءان ُهۥ ‪ ١٧‬فإِذا ق َرأ�ٰ ُه فٱتب ِ ۡع ق ۡر َءان ُهۥ ‪َّ � ١٨‬م إِن عل ۡي َنا َ� َيان ُهۥ ‪﴾١٩‬‬

‫]اﻟﻘﻴﺎﻣﺔ‪» .[١٩-١٧ :‬ﺟﻤﻊ ﮐﺮدن و ﺧﻮاﻧﺪن آن ﺑﺮ ﻋﻬﺪه ﻣﺎﺳﺖ ﭘﺲ ﭼﻮن آن را‬

‫ﺑﺮﺧﻮاﻧﺪﯾﻢ ﺧﻮاﻧﺪن آن را دﻧﺒﺎل ﮐﻦ ﺳﭙﺲ ﺗﻮﺿﯿﺢ آن ﺑﺮﻋﻬﺪه ﻣﺎﺳﺖ«‪ .‬اﺑﻦ ﮐﺜﯿﺮ در‬

‫ﺗﻔﺴﯿﺮ اﯾﻦ آﯾﻪ آﺧﯿﺮ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪» :‬أي ﺑﻌﺪ ﺣﻔﻈﻪ وﺗﻼوﺗﻪ ﻧبﻴﻨﻪ لﻚ وﻧﻮﺿﺤﻪ‪ ،‬وﻧﻠﻬﻤﻚ‬ ‫ﻣﻌﻨﺎه ﻰﻠﻋ ﻣﺎ أردﻧﺎ وﺮﺷﻋﻨﺎ« »ﯾﻌﻨﯽ ﺑﻌﺪ از اﯾﻨﮑﻪ ﺣﻔﻆ و ﺗﻼوت آن را ﺑﺮاي ﺗﻮ ﺑﯿﺎن‬

‫ﮐﺮدﯾﻢ و ﺑﺮاﯾﺖ ﺗﻮﺿﯿﺢ دادﯾﻢ‪ ،‬ﻣﻌﻨﺎي آن را ﺑﺮ آﻧﭽﻪ ﺑﺨﻮاﻫﯿﻢ و ﺗﺸﺮﯾﻊ ﻧﻤﺎﯾﯿﻢ ﺑﻪ ﺗﻮ‬ ‫اﻟﻬﺎم ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ«‪ .‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﺑﺮاي ﺣﻔﻆ ﮐﺘﺎﺑﺶ از ﻋﻠﻤﺎي داﻧﺎ از زﻣﺎن ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺗﺎ‬ ‫زﻣﺎن ﻣﺎ ﮐﺴﺎﻧﯽ را ﮐﻪ ﺑﻪ ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﺷﯿﻮه ﺑﺮاي آن ﺑﻪ ﭘﺎ ﻣﯽﺧﯿﺰﻧﺪ آﻣﺎده ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ‬

‫ﻟﻔﻈﺶ را ﺣﻔﻆ ﻧﻤﻮدﻧﺪ و ﻣﻌﻨﺎﯾﺶ را ﻓﻬﻢ ﮐﺮدﻧﺪ و در ﻋﻤﻞ ﺑﻪ آن اﺳﺘﻘﺎﻣﺖ ورزﯾﺪﻧﺪ و‬ ‫در ﻣﯿﺪان ﺧﺪﻣﺖ ﺑﻪ ﻗﺮآن و ﺣﻔﻆ آن ﺗﺄﻟﯿﻔﺎت ﻓﺮاواﻧﯽ را ﻧﮕﺎﺷﺘﻨﺪ ﮐﻪ از آن ﺟﻤﻠﻪ‬

‫ﺗﺄﻟﯿﻒ در ﺑﺎب ﺗﻔﺴﯿﺮ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺼﻮﯾﺮ ﮐﺸﯿﺪن و ﻗﺮاﺋﺖ ﻗﺮآن‪ ،‬آﯾﺎت ﻣﺤﮑﻢ و ﻣﺘﺸﺎﺑﻪ‪ ،‬ﻣﮑﯽ‬

‫و ﻣﺪﻧﯽ ﺑﻮدن آن‪ ،‬اﺳﺘﻨﺒﺎط اﺣﮑﺎم از آن‪ ،‬ﺗﺄﻟﯿﻒ در ﺑﺎب ﻧﺎﺳﺦ و ﻣﻨﺴﻮخ‪ ،‬اﺳﺒﺎب ﻧﺰول‪،‬‬

‫ﻣﺜﺎلﻫﺎي آن‪ ،‬اﻋﺠﺎز آن و ﭼﯿﺰﻫﺎي ﺷﮕﻔﺖ اﻧﮕﯿﺰ در آن‪ ،‬اﻋﺮاب ﻗﺮآن و ﭼﯿﺰﻫﺎﯾﯽ‬

‫دﯾﮕﺮ ﮐﻪ از ﺧﻼل آن ﻣﺠﺴﻢ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮاي ﺣﻔﻆ ﮐﺮدن ﮐﺘﺎﺑﺶ آن ﻋﻠﻤﺎ‬ ‫را ﺑﺮاي ﺧﺪﻣﺖ ﺑﻪ ﮐﺘﺎب و ﻋﻠﻮﻣﺶ آﻣﺎده ﮐﺮده ﺗﺎ ﻗﺮاﺋﺖ و ﺗﻔﺴﯿﺮ آن ﺗﺎزه و ﺷﺎداب‬

‫ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪه ﺑﺎﻗﯽ ﺑﻤﺎﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻓﺼﻞ دوم‪ :‬ﺑﻘﯿﻪ ارﮐﺎن اﯾﻤﺎن‬

‫‪175‬‬

‫‪ -5‬ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ اﻋﺠﺎزﻫﺎي ﺑﺴﯿﺎري ﻏﯿﺮ از آﻧﭽﻪ در ﮐﺘﺎبﻫﺎي ﻧﺎزل ﺷﺪه‬

‫ﻣﺸﺘﺮك ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و آن ﻣﻌﺠﺰه اي ﺑﺰرگ و ﺣﺠﺖ و ﺑﺮﻫﺎن ﮐﺎﻣﻞ و ﻣﺎﻧﺪﮔﺎر‬

‫ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ آن ﭘﯿﺎﻣﺒﺮشص و ﯾﺎراﻧﺶ را ﺗﺎ روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺗﺄﯾﯿﺪ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‬ ‫ﺑﺮ آﻧﭽﻪ ﺷﯿﺨﯿﻦ از اﺑﻮﻫﺮﯾﺮهس از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪َ » :‬ﻣﺎ ِﻣ ْﻦ‬ ‫َ ْ ُ َ َ َ َ ْ ْ َ َ ُ َّ َ َ َ َّ ُ ُ ْ َ‬ ‫ْ َ ْ َ َ ٌّ َّ ُ ْ‬ ‫ﻴﺖ َوﺣﻴًﺎ أ ْو َﺣﺎ ُه‬ ‫اﺬﻟي أو ِ�‬ ‫ﻲﺒ إِﻻ أﻋ ِﻄ َﻲ ﻣﺎ ِﻣﺜﻠﻪ آﻣﻦ ﻋﻠﻴ ِﻪ اﻟبﺮﺸ َو�ِ�ﻤﺎ ﺎﻛن ِ‬ ‫اﻷﻧ ِبﻴﺎ ِء ﻧ َ ِ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ ُ َ َّ َ ْ ُ ْ ُ َ‬ ‫ﺮﺜ ُﻫ ْﻢ ﺗَﺎﺑ ًﻌﺎ ﻳَ ْﻮ َم اﻟْﻘﻴَ َ‬ ‫ﻮن أ ْ� َ َ‬ ‫ﺎﻣ ِﺔ« ‪» ١‬ﺑﻪ ﻫﺮ ﯾﮏ از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان‪ ،‬ﻣﻌﺠﺰهاي‬ ‫ا� ِإﻲﻟ ﻓﺄرﺟﻮ أن أ�‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﻋﻄﺎ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺮدم ﺑﻪ آن‪ ،‬اﯾﻤﺎن ﺑﯿﺎورﻧﺪ‪ .‬و آﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﻣﻦ ﻋﻨﺎﯾﺖ ﺷﺪه‪ ،‬وﺣﯽ اﺳﺖ‬

‫ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺴﻮي ﻣﻦ ﻓﺮﺳﺘﺎده اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ اﻣﯿﺪوارم ﮐﻪ روز ﻗﯿﺎﻣﺖ‪ ،‬از ﺳﺎﯾﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان‪،‬‬

‫ﭘﯿﺮوان ﺑﯿﺸﺘﺮي داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻢ«‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ ﺻﻮرتﻫﺎي اﻋﺠﺎز ﻗﺮآن ﺣ‪‬ﺴﻦ ﺗﺄﻟﯿﻒ و‬ ‫ﻓﺼﺎﺣﺖ و ﺑﻼﻏﺖ اﻋﻼي آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ آن اﻧﺴﺎنﻫﺎ و اﺟﻨﻪ را ﺑﻪ‬

‫ﻣﺒﺎرزه ﻣﯽﻃﻠﺒﺪ ﺑﺮ اﯾﻨﮑﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ آن ﯾﺎ ﻗﺴﻤﺘﯽ از آن را در ﺳﻪ ﺣﺎﻟﺘﯽ ﮐﻪ ذﮐﺮ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪،‬‬

‫ﺑﯿﺎورﻧﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ آنﻫﺎ را ﺑﻪ ﻣﺒﺎرزه ﻓﺮا ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ آن را ﺑﯿﺎورﻧﺪ‪،‬‬ ‫َۡ ُ ُ َ َ​َ َ‬ ‫َ‬ ‫َّ ۡ‬ ‫ﭘﺲ درﻣﺎﻧﺪه ﺷﺪﻧﺪ و ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬أم َ�قولون �ق َّو ُ� ۚۥ بَل � يُؤم ُِنون ‪٣٣‬‬ ‫فَ ۡل َي ۡ�تُوا ْ �َدِيث ّم ِۡثلِهِ ٓۦ إن َ�نُوا ْ َ� ٰ ِد� َ‬ ‫ِ� ‪] ﴾٣٤‬اﻟﻄﻮر‪» .[٣٤-٣٣ :‬ﯾﺎ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ آن را‬ ‫ِ‬ ‫ٖ‬ ‫ِ‬

‫از ﺧﻮد در آورده‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺎور ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ اﮔﺮ راﺳﺖ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ ﺳﺨﻨﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ آن را‬ ‫ُ َّ‬ ‫ﺑﯿﺎورﻧﺪ«‪ .‬و ﺧﺪاوﻧﺪ ﻋﺰوﺟﻞ ﻧﺎﺗﻮاﻧﯽ و ﻋﺠﺰ آنﻫﺎ را از آن ﺑﯿﺎن ﻣﯽﮐﻨﺪ‪﴿ :‬قل ل� ِ ِن‬ ‫ۡ ُ َ ۡ ُّ َ َ ٰٓ َ َ ۡ ُ ْ ۡ َ ٰ َ ۡ ُ ۡ َ َ ۡ ُ َ ۡ‬ ‫َ َ َ‬ ‫َۡ َ‬ ‫ان � يَ�تون ب ِ ِمثلِهِۦ َول ۡو �ن‬ ‫ٱجت َمع ِ‬ ‫�ن � أن ي�توا ب ِ ِمث ِل �ذا ٱلقرء ِ‬ ‫ت ٱ ِ��س وٱ ِ‬ ‫َ� ۡع ُض ُه ۡم �ِ َ ۡعض َظه ٗ‬ ‫�� ‪] ﴾٨٨‬اﻹﴎاء‪» .[٨٨ :‬ﺑﮕﻮ اﮔﺮ اﻧﺲ و ﺟﻦ ﮔﺮد آﯾﻨﺪ ﺑﺮ آﻧﮑﻪ‬ ‫ٖ‬ ‫ِ‬

‫ﻣﺜﻞ اﯾﻦ ﻗﺮآن آورﻧﺪ‪ ،‬ﻫﺮﮔﺰ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻣﺜﻠﺶ را ﺑﯿﺎورﻧﺪ و اﮔﺮ ﻫﻤﺪﯾﮕﺮ را ﯾﺎري‬

‫دﻫﻨﺪ«‪ .‬ﺳﭙﺲ آنﻫﺎ را ﺑﻪ ﻣﺒﺎرزه ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ده ﺳﻮره ﻣﺎﻧﻨﺪ آن را‬ ‫َۡ َ ُ ُ َ ۡ َ​َ ُٰ ُۡ َۡ ُ ْ َ ۡ ُ َ ّ ۡ‬ ‫ُۡ َ​َ​َ‬ ‫ت‬ ‫� سورٖ مِثلِهِۦ مف�� ٰ ٖ‬ ‫ﺑﯿﺎورﻧﺪ‪ .‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬أم �قولون ٱ��ٮهۖ قل ف�توا بِع ِ‬ ‫‪ 1‬ﺻﺤﯿﺢ اﻟﺒﺨﺎري ﺑﺮﻗﻢ )‪ ،(4981‬وﻣﺴﻠﻢ ﺑﺮﻗﻢ )‪.(152‬‬

‫‪176‬‬

‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﭘﺮﺗﻮ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬

‫َوٱ ۡد ُعوا ْ َمن ٱ ۡس َت َط ۡع ُتم ّمِن ُدون ٱ َّ�ِ إن ُك ُ‬ ‫نت ۡم َ� ٰ ِد� َ‬ ‫ِ� ‪] ﴾١٣‬ﻫﻮد‪» .[١٣ :‬ﯾﺎ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫اﯾﻦ ﻗﺮآن را ﺑﻪ دروغ ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ ﺑﮕﻮ اﮔﺮ راﺳﺖ ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﺪ ده ﺳﻮره ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه‬

‫ﻣﺎﻧﻨﺪ آن را ﺑﯿﺎورﯾﺪ و ﻏﯿﺮ از ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﺮﮐﻪ را ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﺪ ﻓﺮا ﺧﻮاﻧﯿﺪ«‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺑﺎر ﺳﻮم‬ ‫َۡ َُ ُ َ‬ ‫ون ٱ ۡ� َ َ‬ ‫آنﻫﺎ را ﺑﻪ آوردن ﺳﻮره اي ﻣﺎﻧﻨﺪ آن اﮔﺮ ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻓﺮا ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ‪﴿ :‬أم �قول‬ ‫�ٮ ٰ ُهۖ‬ ‫ۡ‬ ‫ور� ّم ِۡثلهِۦ َوٱ ۡد ُعوا ْ َمن ٱ ۡس َت َط ۡع ُتم ّمِن ُدون ٱ َّ�ِ إن ُك ُ‬ ‫نت ۡم َ� ٰ ِد� َ‬ ‫قُ ۡل فَ�تُوا ْ � ُس َٖ‬ ‫ِ� ‪﴾٣٨‬‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫]ﻳﻮﻧﺲ‪» .[٣٨ :‬ﯾﺎ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ اﯾﻦ ﻗﺮآن را ﺑﻪ دروغ ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ ﺑﮕﻮ اﮔﺮ راﺳﺖ‬

‫ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﺪ ﯾﮏ ﺳﻮره ﻣﺎﻧﻨﺪ آن را ﺑﯿﺎورﯾﺪ و ﻏﯿﺮ از ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﺮﮐﻪ را ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﺪ ﻓﺮا‬

‫ﺧﻮاﻧﯿﺪ«‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت از ﻣﻌﺎرﺿﻪ ﮐﺮدن ﺑﺎ آن ﺑﺎ ﭘﺎﯾﯿﻦﺗﺮﯾﻦ ﻣﺮاﺗﺐ ﺗﺤﺪي و‬

‫ﻣﺒﺎره ﮐﻪ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از آوردن ﺳﻮره اي ﻣﺎﻧﻨﺪ آن در ﺣﺎﻟﯿﮑﻪ ﮐﻮﺗﺎﻫﺘﺮﯾﻦ ﺳﻮره در‬

‫ﻗﺮآن ﺳﻪ آﯾﻪ دارد ﻋﺎﺟﺰﻧﺪ ﺛﺎﺑﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ ﻣﻌﺠﺰه ﭘﺮوردﮔﺎر اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -6‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ در ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ ﺗﻤﺎم آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ اﻧﺴﺎن در اﻣﺮ دﯾﻦ‪ ،‬دﻧﯿﺎ‪ ،‬زﻧﺪﮔﯽ و ﻣﻌﺎدش‬ ‫َ َ َّ ۡ َ َ َ ۡ َ ۡ َ ٰ َ ۡ َ ٰ ٗ ّ ُ ّ‬ ‫ِ�‬ ‫ﻻزم دارد ﺑﯿﺎن ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ونز�ا عليك ٱلكِ�ب ت ِب�نا ل ِ‬ ‫َ‬ ‫�ء َو ُه ٗدى َو َر ۡ َ‬ ‫ى ل ِۡل ُم ۡسلِم َ‬ ‫� ٗة َو� ُ ۡ َ‬ ‫� ٰ‬ ‫� ‪] ﴾٨٩‬اﻟﻨﺤﻞ‪» .[٨٩ :‬و اﯾﻦ ﮐﺘﺎب ﮐﻪ روﺷﻨﮕﺮ‬ ‫ۡ ٖ‬ ‫ِ‬ ‫ﻫﺮ ﭼﯿﺰي اﺳﺖ و ﺑﺮاي ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻫﺪاﯾﺖ‪ ،‬رﺣﻤﺖ و ﺑﺸﺎرت اﺳﺖ ﺑﺮ ﺗﻮ ﻧﺎزل ﮐﺮدﯾﻢ« و‬ ‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َّ ﴿ :‬ما فَ َّر ۡط َنا ِ� ٱ ۡلك َِ�ٰب مِن َ ۡ‬ ‫� ٖء �﴾ ]اﻷﻧﻌﺎم‪» .[٣٨ :‬ﻣﺎ ﻫﯿﭻ ﭼﯿﺰ را در ﮐﺘﺎب‬ ‫ِ‬

‫ﻓﺮوﮔﺬار ﻧﮑﺮدهاﯾﻢ«‪ .‬اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮدس ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪» :‬أﻧﺰل ﻲﻓ ﻫﺬا اﻟﻘﺮآن ﻞﻛ ﻋﻠﻢ‪ ،‬و�‬ ‫ﻲﺷء ﻗﺪ ﺑ� ﻨﻟﺎ ﻲﻓ اﻟﻘﺮآن« »ﺗﻤﺎم ﻋﻠﻮم در اﯾﻦ ﻗﺮآن ﻧﺎزل ﺷﺪه و ﺗﻤﺎم ﭼﯿﺰﻫﺎ ﺑﺮاي ﻣﺎ‬

‫در ﻗﺮآن ﺑﯿﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ«‪.‬‬

‫‪ -7‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻗﺮآن را ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﺬﮐﺮ و ﺗﺪﺑﺮ ﻧﻤﻮدن آﺳﺎن ﮐﺮده اﺳﺖ و اﯾﻦ از ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ‬ ‫َ َ َ ۡ َ َّ ۡ َ ۡ ُ َ ّ ۡ َ ۡ‬ ‫�نا ٱلق ۡر َءان ل ِ�ِك ِر � َهل مِن ُّم َّدك ِٖر ‪﴾١٧‬‬ ‫ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت آن اﺳﺖ‪ .‬ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ ﴿ :‬ولقد �‬ ‫]اﻟﻘﻤﺮ‪» .[١٧ :‬ﻗﺮآن را ﺑﺮاي ﭘﻨﺪ آﻣﻮزي آﺳﺎن ﻧﻤﻮدﯾﻢ آﯾﺎ ﭘﻨﺪ ﮔﯿﺮﻧﺪهاي ﻫﺴﺖ؟« و‬ ‫َٰ ٌ َ َ ۡ َٰ ُ َۡ َ ُ ََٰ ‪ٞ‬‬ ‫� َّدبَّ ُر ٓوا ْ َء َا�ٰتهِۦ َو ِ�َ َت َذ َّك َر أُ ْولُوا ْ ٱ ۡ�َ ۡل َ‬ ‫ك ِّ َ‬ ‫ٰ‬ ‫ب ‪﴾٢٩‬‬ ‫�‬ ‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬كِ�ب أنزل�ه إِ�ك م�ر‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬

‫ﻓﺼﻞ دوم‪ :‬ﺑﻘﯿﻪ ارﮐﺎن اﯾﻤﺎن‬

‫‪177‬‬

‫]ص‪» .[٢٩ :‬ﮐﺘﺎﺑﯽ ﻣﺒﺎرك ﺑﻪ ﺳﻮي ﺗﻮ ﻧﺎزل ﮐﺮدﯾﻢ ﺗﺎ در آﯾﺎت آن ﺗﺪﺑﺮ ﮐﻨﯿﺪ و‬ ‫َّ‬ ‫ﺧﺮدﻣﻨﺪان ﻣﺘﺬﮐﺮ ﺷﻮﻧﺪ« ﻣﺠﺎﻫﺪ در ﺗﻔﺴﯿﺮ آﯾﻪ اوﻟﯽ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ﻳﻌ� ﻫﻮﻧﺎ ﻗﺮاءﺗﻪ«‬ ‫»ﯾﻌﻨﯽ ﻗﺮاﺋﺖ و ﺧﻮاﻧﺪن آن را آﺳﺎن ﻧﻤﻮدﯾﻢ« و ﺳﺪي ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪�» :‬ﺮﺴﻧﺎ ﺗﻼوﺗﻪ ﻰﻠﻋ‬ ‫اﻷلﺴﻦ« »ﯾﻌﻨﯽ ﺗﻼوت آن را ﺑﺮ زﺑﺎن آﺳﺎن ﻧﻤﻮدﯾﻢ« و اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪» :‬لﻮﻻ أن‬ ‫اﷲ �ﺮﺴه ﻰﻠﻋ لﺴﺎن اﻵدﻣﻴ� ﻣﺎ اﺳﺘﻄﺎع أﺣﺪ ﻣﻦ اﺨﻟﻠﻖ أن ﻳﺘﻠﻜﻢ ﺑ�ﻼم اﷲ«‬

‫‪١‬‬

‫»ﯾﻌﻨﯽ اﮔﺮ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ آن را ﺑﺮ زﺑﺎن ﺑﻨﯽ آدم آﺳﺎن ﻧﻤﯽﮐﺮد ﻫﯿﭽﯿﮏ از ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت‬

‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺑﺎ ﮐﻼم ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﮑﻠﻢ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ«‪ .‬ﻃﺒﺮي و دﯾﮕﺮان از اﺋﻤﻪ ﺗﻔﺴﯿﺮ‬

‫ذﮐﺮ ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ ﮐﻪ آﺳﺎن ﻧﻤﻮدن ﻗﺮآن ﺷﺎﻣﻞ ﺗﻠﻔﻆ آﺳﺎن ﺑﺮاي ﺗﻼوت و ﻣﻌﺎﻧﯽ آﺳﺎن‬ ‫ﺑﺮاي ﺗﻔﮑﺮ و ﺗﺪﺑﺮ و ﭘﻨﺪ ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻦ اﺳﺖ ‪ .٢‬و آن ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻼﺣﻈﻪ و ﻣﺸﺎﻫﺪه‬

‫ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫‪ -8‬ﻗﺮآن ﻣﺘﻀﻤﻦ ﺧﻼﺻﻪاي از ﮐﺘﺎبﻫﺎي ﺳﺎﺑﻖ و اﺻﻮل ﺷﺮﯾﻌﺖ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان اﺳﺖ‪ .‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ‬ ‫َۡ ّ ُ َ ّ ٗ ّ َ َ ۡ َ َ َ ۡ َ ۡ َ‬ ‫َ​َ ََۡٓ َۡ َ‬ ‫ك ٱ ۡلك َِ�ٰ َ‬ ‫ٰ‬ ‫ب َو ُم َه ۡي ِم ًنا‬ ‫ِ�‬ ‫ك‬ ‫ل‬ ‫ٱ‬ ‫�‬ ‫�‬ ‫ا‬ ‫ِم‬ ‫ل‬ ‫ا‬ ‫ِق‬ ‫د‬ ‫ص‬ ‫م‬ ‫ق‬ ‫�‬ ‫ٱ‬ ‫ب‬ ‫ب‬ ‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬وأنز�ا إِ�‬ ‫ِن‬ ‫م‬ ‫ه‬ ‫ي‬ ‫د‬ ‫ي‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫َ​َ‬ ‫عل ۡيهِ�﴾ ]اﳌﺎﺋﺪة‪» .[٤٨ :‬و )اﯾﻦ( ﮐﺘﺎب را ﺑﻪ راﺳﺘﯽ )و( ﺗﺼﺪﯾﻖ ﮐﻨﻨﺪة ﮐﺘﺎﺑﯽ ﮐﻪ ﭘﯿﺶ از‬ ‫َ َ َ‬ ‫۞�ع‬ ‫آن اﺳﺖ و ﺑﺮ آن ﺣﺎﮐﻢ و ﺷﺎﻫﺪ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺗﻮ ﻧﺎزل ﮐﺮدﯾﻢ« و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬‬ ‫ُ ٗ َ َّ ٓ َ ۡ َ ۡ َ ٓ َ ۡ َ‬ ‫َ ُ‬ ‫ك َو َما َو َّص ۡي َنا بهِۦٓ إبۡ َ�ٰه َ‬ ‫�م ّم َِن ٱ ّ�ِين َما َو َّ ٰ‬ ‫ِيم‬ ‫� بِهِۦ نوحا وٱ�ِي أوحينا إِ�‬ ‫ل‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ ْ ّ َ َ َ َ ُ ْ‬ ‫َ ُ َ ٰ َ َ ٰٓ ۡ‬ ‫ِي�ۖ أن أ�ِيموا ٱ�‬ ‫ومو� وع‬ ‫ِين َو� � َتف َّرقوا �ِي �هِ﴾ ]اﻟﺸﻮری‪» .[١٣ :‬از دﯾﻦ‪ ،‬آﻧﭽﻪ را‬ ‫ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﻮح در ﺑﺎره آن ﺳﻔﺎرش ﮐﺮد ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﺗﺸﺮﯾﻊ ﻧﻤﻮد و آﻧﭽﻪ را ﺑﻪ ﺗﻮ وﺣﯽ‬

‫ﮐﺮدﯾﻢ و آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ در ﺑﺎره آن ﺑﻪ اﺑﺮاﻫﯿﻢ و ﻣﻮﺳﯽ و ﻋﯿﺴﯽ ﺳﻔﺎرش ﻧﻤﻮدﯾﻢ ﮐﻪ دﯾﻦ‬ ‫را ﺑﺮﭘﺎ دارﯾﺪ و در آن ﻣﺘﻔﺮق ﻧﺸﻮﯾﺪ«‪.‬‬

‫‪ 1‬ﺗﻔﺴﯿﺮ اﺑﻦ ﮐﺜﯿﺮ ‪.453 / 8‬‬

‫‪ 2‬ﺗﻔﺴﯿﺮ اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ ‪.96 / 27‬‬

‫‪178‬‬

‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﭘﺮﺗﻮ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬

‫‪ -9‬ﻗﺮآن ﺷﺎﻣﻞ اﺧﺒﺎر ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان و اﻣﺖﻫﺎي ﮔﺬﺷﺘﻪ اﺳﺖ و ﺷﺮح آن ﺑﮕﻮﻧﻪ اي اﺳﺖ ﮐﻪ در‬ ‫َ ُ ّٗ َّ ُ ُّ َ َ ۡ َ ۡ َ َ ٓ‬ ‫�با ِء‬ ‫ﮐﺘﺎبﻫﺎي ﻗﺒﻠﯽ ﺳﺎﺑﻘﻪ ﻧﺪارد‪ .‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬و� �قص عليك مِن أ‬

‫َُ َ‬ ‫ٱ ُّلر ُسل َما نُثَ ّب ُ‬ ‫ت بِهِۦ فؤاد َكۚ﴾ ]ﻫﻮد‪» .[١٢٠ :‬و ﻫﺮﯾﮏ از ﺳﺮﮔﺬﺷﺖﻫﺎي ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان را‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬

‫ﮐﻪ ﺑﺮ ﺗﻮ ﺣﮑﺎﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‬ ‫َٰ َ ۡ َ َ ٓ‬ ‫�باءِ‬ ‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪�﴿ :‬ل ِك مِن أ‬

‫ﭼﯿﺰي اﺳﺖ ﮐﻪ دﻟﺖ را ﺑﺪان اﺳﺘﻮار ﻣﯽﮔﺮداﻧﯿﻢ« و‬ ‫ۡ ُ َ ٰ َ ُ ُّ ُ َ َ ۡ َ ۡ َ َ ٓ ‪ٞ َ َ ٞ‬‬ ‫صيد ‪] ﴾١٠٠‬ﻫﻮد‪:‬‬ ‫ٱلقرى �قصهۥ عليك ۖ مِنها قا�ِم وح ِ‬

‫‪» .[١٠٠‬اﯾﻦ از ﺧﺒﺮﻫﺎي آن ﺷﻬﺮﻫﺎﺳﺖ ﮐﻪ آن را ﺑﺮ ﺗﻮ ﺣﮑﺎﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ﺑﻌﻀﯽ از آن‬ ‫َ َ ٰ َ َ ُ ُّ َ َ ۡ َ ۡ َ َ ٓ‬ ‫�باءِ َما‬ ‫ﺳﺮﭘﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺑﻌﻀﯽ ﺑﺮﺑﺎد رﻓﺘﻪاﻧﺪ« و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ك�ل ِك �قص عليك مِن أ‬

‫َّ َّ ۡ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ‬ ‫ق ۡد َس َب َق ۚ َوق ۡد َءا� ۡي َ�ٰك مِن ُ�نا ذِك ٗر� ‪] ﴾٩٩‬ﻃﻪ‪» .[٩٩ :‬اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ از اﺧﺒﺎر ﭘﯿﺸﯿﻨﯿﺎن ﺑﺮ ﺗﻮ‬

‫ﺣﮑﺎﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ و ﻣﺴﻠﻤﺎً ﺑﻪ ﺗﻮ از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﻮد ذﮐﺮي دادهاﯾﻢ«‪.‬‬

‫‪-10‬ﻗﺮآن آﺧﺮﯾﻦِ ﮐﺘﺎبﻫﺎي اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﺎزل ﻧﻤﻮده و ﺧﺎﺗﻤﻪ دﻫﻨﺪه و ﺷﺎﻫﺪ ﺑﺮ آن‬ ‫َۡ ّ ُ َ ّ ٗ ّ َ َ ۡ َ َ َ ۡ َ َ َ َ‬ ‫َ َّ َ َ َ ۡ َ‬ ‫ك ٱ ۡلك َِ�ٰ َ‬ ‫نزل‬ ‫ب ب ِٱ� ِق مصدِقا ل ِما �� يديهِ وأ‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬نزل علي‬ ‫َ‬ ‫َّ ۡ َ َ َ ۡ‬ ‫َ‬ ‫َ َ​َ ُۡ َ َ‬ ‫يل ‪ ٣‬مِن َ� ۡب ُل ُه ٗدى ّل َّ‬ ‫ِلن ِ‬ ‫نزل ٱلف ۡرقانۗ﴾ ]آل ﻋﻤﺮان‪» .[٤-٣ :‬اﯾﻦ‬ ‫اس وأ‬ ‫�‬ ‫ٱ�ورٮٰة وٱ ِ� ِ‬ ‫ﮐﺘﺎب را در ﺣﺎﻟﯿﮑﻪ ﻣﺆﯾﺪ آﻧﭽﻪ ﭘﯿﺶ از ﺧﻮد ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﺣﻖ ﺑﺮ ﺗﻮ ﻧﺎزل ﮐﺮد و ﺗﻮرات‬ ‫و اﻧﺠﯿﻞ را ﭘﯿﺶ از آن ﺑﺮاي ﻫﺪاﯾﺖ ﻣﺮدم ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﻓﺮﻗﺎن را ﻧﺎزل ﮐﺮد« و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬ ‫َ َُۡ ً َ​َ‬ ‫َۡ ّ ُ َ ّ ٗ ّ َ َ ۡ َ َ َ ۡ َ ۡ َ‬ ‫َ​َ ََۡٓ َۡ َ ۡ َ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫ٰ‬ ‫ٰ‬ ‫ب ومهي ِمنا عليهِ�﴾‬ ‫﴿وأنز�ا إِ�ك ٱلكِ�ب ب ِٱ� ِق مصدِقا ل ِما �� يديهِ مِن ٱلكِ� ِ‬ ‫]اﳌﺎﺋﺪة‪» .[٤٨ :‬و )اﯾﻦ( ﮐﺘﺎب را ﺑﻪ راﺳﺘﯽ )و( ﺗﺼﺪﯾﻖ ﮐﻨﻨﺪة ﮐﺘﺎﺑﯽ ﮐﻪ ﭘﯿﺶ از آن‬ ‫اﺳﺖ و ﺑﺮ آن ﺣﺎﮐﻢ و ﺷﺎﻫﺪ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺗﻮ ﻧﺎزل ﮐﺮدﯾﻢ«‪.‬‬

‫اﯾﻦ ﺑﻌﻀﯽ از وﯾﮋﮔﯽﻫﺎ و ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت ﻗﺮآن ﺑﺮ ﺳﺎﯾﺮ ﮐﺘﺎبﻫﺎي دﯾﮕﺮ ﺑﻮد از آﻧﭽﻪ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن‬

‫ﺑﻪ آن ﺟﺰ ﺑﺎ اﻋﺘﻘﺎد داﺷﺘﻦ ﺑﻪ آن و ﺗﺄﯾﯿﺪ آن ﺑﺼﻮرت ﻋﻠﻤﯽ و ﻋﻤﻠﯽ ﻣﺘﺤﻘﻖ ﻧﻤﯽﮔﺮدد‪.‬‬

‫اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان‬ ‫ﻣﺒﺤﺚ اول‪ :‬اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان و دﻻﯾﻞ آن‬

‫اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﺧﺪا واﺟﺒﯽ از واﺟﺒﺎت دﯾﻦ و رﮐـﻦ ﺑﺰرﮔـﯽ از ارﮐـﺎن اﯾﻤـﺎن ﺑـﻪ ﺣﺴـﺎب‬

‫ﻣﯽآﯾﺪ ﮐﻪ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ ﺑﺮ آن دﻻﻟﺖ دارﻧﺪ‪.‬‬ ‫ُ‬ ‫َ َ َ َّ ُ ُ َ ٓ َ َ‬ ‫َّ ّ َ ۡ ُ ۡ ُ َ ُ ٌّ‬ ‫َّ‬ ‫ون � َء َام َن ب ِٱ�ِ‬ ‫نزل إ ِ ۡ�هِ مِن ر�ِهِۦ وٱلمؤمِن ۚ‬ ‫اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ءامن ٱلرسول بِما أ ِ‬ ‫َ ُ ْ‬ ‫َ َ َ ٰٓ َ‬ ‫َ َُ ُ َۡ َ َ ّ‬ ‫َۡ َ َۡ‬ ‫ُ​ُ‬ ‫وم‬ ‫��ِكتِهِۦ َو�تبِهِۦ َو ُر ُسلِهِۦ � �ف ّ ِرق َ�� أح ٖد مِن ُّر ُسلِهِۚۦ َوقالوا َس ِمعنا َوأ َطعناۖ﴾ ]اﻟﺒﻘﺮة‪:‬‬ ‫‪» .[٢٨٥‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ و ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﺳﻮي او از ﺟﺎﻧﺐ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻧﺎزل ﺷﺪه اﯾﻤﺎن دارﻧﺪ و‬

‫ﻫﻤﮕﯽ ﺑﻪ اﷲ‪ ،‬ﻣﻼﺋﮑﻪ‪ ،‬ﮐﺘﺎبﻫﺎ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان اﯾﻤﺎن دارﻧﺪ‪ .‬ﺑﯿﻦ ﻫﯿﭽﮑﺪام از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﻓﺮﻗﯽ ﻧﻤﯽﻧﻬﻨﺪ‬

‫و ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ ﺷﻨﯿﺪﯾﻢ و اﻃﺎﻋﺖ ﮐﺮدﯾﻢ«‪ .‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان را در ﺟﻤﻠﻪاي ﮐﻪ در آن‬

‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ و ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﻪ آن اﯾﻤﺎن دارﻧﺪ‪ ،‬از ارﮐﺎن اﯾﻤﺎن ذﮐﺮ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ و ﺑﯿﺎن ﻓﺮﻣﻮده‬

‫ﮐﻪ آنﻫﺎ در اﯾﻤﺎﻧﺸﺎن ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﺑﯿﻦ ﻫﯿﭽﮑﺪام از آنﻫﺎ ﺗﻔﺎوﺗﯽ ﻗﺎﺋﻞ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﮐﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﺑﻌﻀﯽ اﯾﻤﺎن ﺑﯿﺎورﻧﺪ و ﺑﻪ ﺑﻌﻀﯽ ﮐﺎﻓﺮ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺗﻤﺎم آنﻫﺎ را ﺗﺼﺪﯾﻖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫و ﺧﺪاوﻧﺪ در ﮐﺘﺎﺑﺶ ﺣﮑﻢ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان را ﺗﺮك ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﯿﺎن ﻧﻤﻮده اﺳﺖ؛‬ ‫َّ َّ‬ ‫ۡ ُ َ‬ ‫َ ُ ُ َ َ ُ َ ّ ُ ْ َ ۡ َ َّ‬ ‫َّ‬ ‫� َ‬ ‫ين يَ�ف ُرون ب ِٱ�ِ َو ُر ُسلِهِۦ و� ِر�دون أن �ف ِرقوا �‬ ‫� ٱ�ِ َو ُر ُسلِهِۦ‬ ‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬إِن ٱ ِ‬ ‫َ ُ ُ َ َ َ َّ ُ ْ َ ۡ َ َ ٰ َ َ ً‬ ‫َ ۡ ُ‬ ‫ُ ُ َ ُۡ‬ ‫ُ ْ َ ٰٓ َ‬ ‫ۡ‬ ‫ۡ‬ ‫ك ُهمُ‬ ‫َو َ�قولون نؤم ُِن ب ِ َبع ٖض َون�ف ُر ب ِ َبع ٖض و�رِ�دون أن �ت ِ‬ ‫خذوا �� �ل ِك سبِي� ‪ ١٥٠‬أو�� ِ‬ ‫ۡ َ‬ ‫َ ّٗ‬ ‫ٱل�ٰفِ ُرون َحقا ۚ﴾ ]اﻟﻨﺴﺎء‪» .[١٥١-١٥٠ :‬ﺑﻪ راﺳﺘﯽ آﻧﺎن ﺑﻪ ﺧﺪا و ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎﻧﺶ ﮐﻔﺮ ﻣﯽورزﻧﺪ‬

‫و ﻣﯽﺧﻮاﻫﻨﺪ در ﻣﯿﺎن ﺧﺪا و ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎﻧﺶ ﺟﺪاﺋﯽ ﺑﯿﻨﺪازﻧﺪ و ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ ﺑﻪ ﺑﺮﺧﯽ اﯾﻤﺎن‬

‫ﻣﯽآورﯾﻢ و ﺑﺮﺧﯽ )دﯾﮕﺮ( را اﻧﮑﺎر ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ و ﻣﯽﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﯿﻦ اﯾﻦ )و آن( راﻫﯽ ﺑﺮﮔﺰﯾﻨﻨﺪ اﯾﻦ‬ ‫ﮔﺮوه در ﺣﻘﯿﻘﺖ ﮐﺎﻓﺮﻧﺪ«‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻟﻔﻆ ﮐﻔﺮ را ﺑﺮ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان را ﺗﮑﺬﯾﺐ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﯾﺎ‬

‫ﺑﯿﻦ آنﻫﺎ ﻓﺮق ﻣﯽﮔﺬارﻧﺪ و ﺑﻪ ﺑﻌﻀﯽ اﯾﻤﺎن ﻣﯽآورﻧﺪ و ﺑﻌﻀﯽ را ﻗﺒﻮل ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﮑﺎر ﺑﺮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺳﭙﺲ ﺑﯿﺎن ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ آنﻫﺎ ﺑﻪ ﺣﻘﯿﻘﺖ ﮐﺎﻓﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﯾﻌﻨﯽ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﮐﻔﺮﺷﺎن ﺗﺤﻘﻖ ﭘﯿﺪا ﮐﺮده‬

‫‪180‬‬

‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﭘﺮﺗﻮ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬

‫و ﺑﻪ ﺻﺮاﺣﺖ آن را ﺑﯿﺎن ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ در ﻣﻘﺎﺑﻞ آن‪ ،‬آﻧﭽﻪ ﮐﻪ اﻫﻞ اﯾﻤﺎن ﺑﺮ‬ ‫َ​َۡ َُ ُ ْ ََۡ َ‬ ‫ْ َّ‬ ‫آن ﻫﺴﺘﻨﺪ را ﺑﯿﺎن ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬وٱ َّ� َ‬ ‫ِين َء َام ُنوا ب ِٱ�ِ َو ُر ُسلِهِۦ ولم �ف ّ ِرقوا �‬ ‫� أ َح ٖد‬ ‫ّ ۡ ُ ۡ ُ ْ َ ٰٓ َ‬ ‫ور� َّرح ٗ‬ ‫ور ُه ۡم َو َ� َن ٱ َّ ُ‬ ‫� َ� ُف ٗ‬ ‫ك َس ۡو َف يُ ۡؤ�ِيه ۡم أُ ُج َ‬ ‫ِيما ‪] ﴾١٥٢‬اﻟﻨﺴﺎء‪» .[١٥٢ :‬ﮐﺴﺎﻧﯽ‬ ‫ۚ‬ ‫مِنهم أو�� ِ‬ ‫ِ‬

‫ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ و رﺳﻮﻻﻧﺶ اﯾﻤﺎن دارﻧﺪ و ﺑﯿﻦ آنﻫﺎ ﻓﺮﻗﯽ ﻧﻤﯽﮔﺬارﻧﺪ آنﻫﺎ ﺑﺰودي ﭘﺎداﺷﺸﺎن‬ ‫را ﺧﻮاﻫﯿﻢ داد و ﺧﺪاوﻧﺪ آﻣﺮزﻧﺪه اي ﻣﻬﺮﺑﺎن اﺳﺖ« آنﻫﺎ وﺻﻒ ﺷﺪهاﻧﺪ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﻪ ﺧﺪا و‬

‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮاﻧﺶ ﺑﺪون اﯾﻨﮑﻪ ﺑﯿﻦ آنﻫﺎ ﺗﻔﺎوﺗﯽ ﻗﺎﺋﻞ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬اﯾﻤﺎن دارﻧﺪ و ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﻫﻤﻪ آنﻫﺎ‬ ‫ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎﻧﯽ از ﺟﺎﻧﺐ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺳﻨﺖ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻗﺮآن‪ ،‬اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان را رﮐﻨﯽ از ارﮐﺎن اﯾﻤﺎن ﻣﯽداﻧﺪ ﮐـﻪ دﻟﯿـﻞ ﺑـﺮ آن‬

‫ﺣﺪﯾﺚ ﺟﺒﺮﯾﻞ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻗﺒﻼً ﻣﺘﻦ آن در ﻣﺒﺤﺚ اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﻣﻼﺋﮑﻪ آورده ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ در آن‬ ‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص در ﺟﻮاب ﺳﺆال ﺟﺒﺮﯾﻞ؛ در ﻣﻮرد اﯾﻤﺎن ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬أن ﺗـﺆﻣﻦ ﺑـﺎﷲ ومﻼﺋ�ﺘـﻪ‬ ‫و�ﺘﺒﻪ ورﺳﻠﻪ واﻴﻟﻮم اﻵﺧﺮ…« »ﺑﻪ اﷲ‪ ،‬ﻣﻼﺋﮑﻪ‪ ،‬ﮐﺘـﺎبﻫـﺎي آﺳـﻤﺎﻧﯽ‪ ،‬ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮان و روز ﻗﯿﺎﻣـﺖ‬ ‫اﯾﻤﺎن داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯽ‪ ...‬اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان را ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺑﻘﯿﻪ ارﮐـﺎن اﯾﻤـﺎن ﮐـﻪ ﺑـﺮ ﻣﺴـﻠﻤﺎن ﭘـﺬﯾﺮش و‬

‫ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮدن ﺑﻪ آن واﺟﺐ اﺳﺖ را ذﮐﺮ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫َ‬ ‫َّ ُ َّ َ َ ْ ْ ُ ْ َ ُ ُ َّ َ َ‬ ‫ات‬ ‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص ﻫﻨﮕﺎم دﻋﺎ در ﻧﻤﺎز ﺗﻬﺠﺪ ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪» :‬الﻠﻬـﻢ لـﻚ اﺤﻟَﻤـﺪ أﻧـﺖ ﻧـﻮر الﺴـﻤﻮ ِ‬ ‫َْ‬ ‫َ َْْ َ​َ َ ْ‬ ‫اﺤﻟ َ ْﻤ ُﺪ أَﻧْ َ‬ ‫ﺖ َ�ﻴِّ ُﻢ َّ‬ ‫الﺴ َﻤ َﻮ َ ْ َ ْ َ َ َ ْ ْ ُ َ ْ َ َ ُّ َّ َ َ‬ ‫واﻷر ِض ولﻚ‬ ‫ات َواﻷ ْر ِض‬ ‫ِ‬ ‫ات واﻷر ِض ولﻚ اﺤﻟَﻤـﺪ أﻧـﺖ رب الﺴـﻤﻮ ِ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َّ َ ْ َ َ ُّ َ َ ْ ُ َ َ ُّ َ َ ْ َ َ ُّ َ َ ُ َ َ ُّ َ َ َّ ُ‬ ‫ـﺎر َﺣ ٌّ‬ ‫ـﺔ َﺣ ٌّ‬ ‫َ​َ ْ‬ ‫اﻨﻟ ُ‬ ‫ـﻖ َو َّ‬ ‫ـﻖ‬ ‫ﻴﻬﻦ أﻧﺖ اﺤﻟﻖ ووﻋﺪك اﺤﻟﻖ وﻗﻮلﻚ اﺤﻟـﻖ و ِﻟﻘـﺎؤك اﺤﻟـﻖ واﺠﻟﻨ‬ ‫وﻣﻦ ِ� ِ‬ ‫َ َّ ُّ َ َ ٌّ َ َّ َ ُ‬ ‫واﻨﻟ ِبﻴﻮن ﺣﻖ والﺴ‬ ‫ﺎﻋﺔ َﺣ ٌّﻖ«‪» ١ (...‬ﭘﺮوردﮔﺎرا ﺣﻤﺪ و ﺛﻨﺎ ﺑﺮاي ﺗﻮ ﮐـﻪ ﻧـﻮر آﺳـﻤﺎنﻫـﺎ و زﻣـﯿﻦ‬ ‫ﻫﺴﺘﯽ‪ .‬ﺣﻤﺪ و ﺛﻨﺎ ﺑﺮاي ﺗﻮ ﮐﻪ ﺑﺮﭘﺎ دارﻧﺪه آﺳﻤﺎنﻫﺎ و زﻣﯿﻨﯽ‪ .‬ﺣﻤﺪ و ﺛﻨﺎ ﺑﺮاي ﺗﻮ ﮐﻪ ﭘﺮوردﮔـﺎر‬

‫آﺳﻤﺎنﻫﺎ و زﻣﯿﻦ و آﻧﭽﻪ در آن اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﺴﺘﯽ‪ .‬ﺗﻮ ﺣﻖ ﻫﺴـﺘﯽ و وﻋـﺪهات ﺣـﻖ اﺳـﺖ‪ ،‬ﺳـﺨﻨﺖ‬

‫ﺣﻖ اﺳﺖ‪ ،‬دﯾﺪار ﺗﻮ ﺣﻖ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻬﺸﺖ و ﺟﻬﻨﻢ ﺗﻮ ﺣﻖ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﺗﻮ ﺣﻖ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻗﯿﺎﻣﺖ‬ ‫ﺣﻖ اﺳﺖ…«‪.‬‬ ‫‪ 1‬ﺻﺤﯿﺢ اﻟﺒﺨﺎري ﺑﺮﻗﻢ )‪.(7499‬‬

‫ﻓﺼﻞ دوم‪ :‬ﺑﻘﯿﻪ ارﮐﺎن اﯾﻤﺎن‬

‫‪181‬‬

‫ﺷﻬﺎدت دادن ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﺣﻖ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺿﻤﻦ اﯾﻨﮑـﻪ آﻧﭽـﻪ از اﺻـﻮل ﺑـﺰرگ‬

‫اﯾﻤﺎن ﻣﺎﻧﻨﺪ اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ و ﺑﻪ وﺟﻮد ﺑﻬﺸﺖ و ﺟﻬﻨﻢ و ﺑﺮﭘﺎﯾﯽ ﻗﯿﺎﻣـﺖ را ذﮐـﺮ ﻧﻤـﻮده‪ ،‬ﭘـﯿﺶ‬ ‫اﻧﺪاﺧﺘﻦ آن ﻗﺒﻞ از دﻋﺎﯾﺶ دﻟﯿﻞ ﺑﺮ اﻫﻤﯿﺖ اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان و ﺟﺎﯾﮕﺎه آن در دﯾﻦ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫اﻗﺮار ﺑﻪ واﺟﺐ ﺑﻮدن اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان و اﯾﻨﮑـﻪ آن از ﺑﺰرﮔﺘـﺮﯾﻦ ﺗﮑﯿـﻪ ﮔـﺎهﻫـﺎي دﯾـﻦ و از‬

‫ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ ﺧﺼﻠﺘﻬﺎي اﯾﻤﺎن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﻫﺮﮐﺲ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﯾﺎ ﯾﮑﯽ از آنﻫﺎ را ﺗﮑﺬﯾﺐ ﻧﻤﺎﯾـﺪ او ﺑـﺎ‬ ‫اﻧﮑﺎر اﯾﻦ رﮐﻦ ﻋﻈﯿﻢ از ارﮐﺎن اﯾﻤﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺮﺗﺒﻪ دﭼﺎر ﮐﻔﺮ ﺻﺮﯾﺢ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺛﻤﺮات اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان‬

‫ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﺗﺤﻘﻖ ﯾﺎﺑﺪ آﺛﺎر آن ﺑﺮ اﻫـﻞ اﯾﻤـﺎن ﻣﻔﯿـﺪ و ﻧﺘـﺎﯾﺞ آن ﺳـﻮدﻣﻨﺪ‬

‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ﮐﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬

‫‪ -1‬ﻋﻠﻢ ﭘﯿﺪا ﻧﻤﻮدن ﺑﻪ رﺣﻤﺖ اﷲ ﺗﻌـﺎﻟﯽ و ﺗﻮﺟـﻪ او ﺑـﻪ ﻣﺨﻠﻮﻗـﺎﺗﺶ از آﻧﺠـﺎ ﮐـﻪ ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮان‬ ‫ﮔﺮاﻣﯽ را ﺑﺮاي ﻫﺪاﯾﺖ و راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ آنﻫﺎ ارﺳﺎل ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -2‬ﺷﮑﺮ ﻧﻤﻮدن اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﺨﺸﯿﺪن اﯾﻦ ﻧﻌﻤﺖ ﺑﺰرگ‪.‬‬

‫‪ -3‬ﻣﺤﺒﺖ داﺷﺘﻦ ﻧﺴﺒﺖ ﺑـﻪ ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮان و ﮔﺮاﻣـﯽ داﺷـﺘﻦ و ﺗﻌﻈـﯿﻢ آنﻫـﺎ ﺑـﺮ آﻧﭽـﻪ ﻻﯾـﻖ ﺑـﻪ‬

‫آنﻫﺎﺳﺖ زﯾﺮا آنﻫﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎن اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ و ﺑﺮﮔﺰﯾﺪه ﺑﻨﺪﮔﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ و آنﻫﺎ رﺳﺎﻟﺖ اﷲ‬ ‫ﺗﻌﺎﻟﯽ را ﺑﺮاي ﻣﺨﻠﻮﻗﺎﺗﺶ ﺗﺒﻠﯿﻎ ﻧﻤﻮدﻧﺪ و ﻧﻬﺎﯾﺖ ﭘﻨـﺪ و اﻧـﺪرز را ﺑـﺮاي اﻗﻮاﻣﺸـﺎن ﺑﮑـﺎر‬

‫ﺑﺮدﻧﺪ و ﺑﺮ اذﯾﺖﻫﺎي آﻧﺎن ﺻﺒﺮ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺒﺤﺚ دوم‪ :‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻧﺒﯽ و رﺳﻮل و ﺗﻔﺎوت ﺑﯿﻦ اﯾﻦ دو‬

‫ﻧﺒﯽ از ﻧﻈﺮ ﻟﻐﺖ از ﻧﺒﺄ ﻣﺸﺘﻖ ﺷﺪه و ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﺧﺒﺮي اﺳﺖ ﮐﻪ داراي ﻓﺎﯾﺪه ﺑﺰرﮔﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﷲ‬ ‫َ َ ٓ ُ َ‬ ‫َ‬ ‫َۡ‬ ‫يم ‪] ﴾٢‬اﻟﻨﺒﺄ‪» .[٢-١ :‬از ﭼﻪ ﺳﺆال‬ ‫ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َّ �﴿ :‬م يَت َسا َءلون ‪ ١‬ع ِن ٱ�َّ َبإ ِ ٱلع ِظ ِ‬ ‫ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ؟ از آن ﺧﺒﺮ ﺑﺰرگ«‪ .‬ﺑﺪﯾﻦ ﺧﺎﻃﺮ ﻧﺒﯽ ﻧﺎﻣﯿﺪه ﺷﺪه ﭼﻮن ﺧﺒﺮ دﻫﻨﺪه از ﻃﺮف ﺧﺪاﺳﺖ و‬

‫از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪا ﺧﺒﺮ ﻣﯽدﻫﺪ ﭘﺲ ﻧﺒﯽ ﻫﻢ ﺧﺒﺮ داده ﺷﺪه و ﻫﻢ ﺧﺒﺮ دﻫﻨﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫و ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه اﻟﻨﺒﯽ از اﻟﻨﺒﺎوة ﻣﺸﺘﻖ ﺷﺪه اﺳﺖ و آن ﯾﻌﻨﯽ ﭼﯿﺰ ﺑﻠﻨﺪ‪.‬‬

‫‪182‬‬

‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﭘﺮﺗﻮ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬

‫اﮔﺮ ﻧﺒﯽ ﺑﺮ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪ :‬ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺑﻠﻨﺪي ﺟﺎﯾﮕﺎه او ﺑﺮ ﺳﺎﯾﺮ ﻣﺮدم اﺳﺖ‪ .‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬ ‫َ‬ ‫َ ً َ‬ ‫﴿ َو َر� ۡع َ�ٰ ُه َم�نا عل ًِّيا ‪] ﴾٥٧‬ﻣﺮﻳﻢ‪» .[٥٧ :‬و او را ﺑﺮ ﻣﮑﺎﻧﯽ ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺮﺗﻔﻊ ﮔﺮداﻧﺪﯾﻢ«‪.‬‬

‫رﺳﻮل در ﻟﻐﺖ از ارﺳﺎل ﻣﺸﺘﻖ ﺷﺪه و ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ ﮐﺮدن اﺳﺖ‪ .‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ از ﻣﻠﮑﻪ ﺳﺒﺄ‬ ‫ۡ ُ َ‬ ‫َ َّ َ َ َ ُ ۢ َ َ ۡ‬ ‫اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ ﺧﺒﺮ ﻣﯽدﻫﺪ‪ۡ َ ٌ َ ۡ ُ ِّ ﴿ :‬‬ ‫ج ُع ٱل ُم ۡر َسلون ‪] ﴾٣٥‬اﻟﻨﻤﻞ‪:‬‬ ‫�� مرسِلة إِ� ِهم بِهدِيةٖ �ناظِرة بِم ير ِ‬

‫‪» .[٣٥‬ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻣﻦ ﻫﺪﯾﻪ اي ﺗﻮﺳﻂ ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎن ﺑﻪ ﺳﻮي اﯾﺸﺎن ﻓﺮﺳﺘﺎده ام ﭘﺲ ﻣﻨﺘﻈﺮم ﺑﺒﯿﻨﻢ ﮐﻪ‬ ‫ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎن ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﭼﻪ ﭼﯿﺰي ﺑﺮﻣﯽ ﮔﺮدﻧﺪ«‪.‬‬

‫ﻋﻠﻤﺎ در ﺗﻌﺮﯾﻒ ﮐﻠﯽ از ﻧﺒﯽ و رﺳﻮل در ﺷﺮع اﺧﺘﻼف دارﻧﺪ ﮐﻪ ﺗﺮﺟﯿﺢ آن اﯾﻦ اﺳﺖ‪:‬‬

‫ﻧﺒﯽ ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ او وﺣﯽ ﻧﻤﻮده ﺑﻪ آﻧﭽﻪ او اﻧﺠـﺎم و ﺑـﻪ وﺳـﯿﻠﻪ آن ﺑـﻪ ﻣﺆﻣﻨـﺎن‬

‫دﺳﺘﻮر ﻣﯽدﻫﺪ‪.‬‬

‫رﺳﻮل ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ او وﺣﯽ ﻧﻤﻮده و او را ﺑﻪ ﺳﻮي ﮐﺴـﺎﻧﯽ ﮐـﻪ ﻣﺨـﺎﻟﻒ اﻣـﺮ‬

‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺗﺎ رﺳﺎﻟﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ را اﺑﻼغ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬

‫ﻓﺮق ﺑﯿﻦ اﯾﻦ دو )ﻧﺒﯽ و رﺳﻮل(‬

‫ﻧﺒﯽ ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ اﻣﺮ و ﻧﻬﯽاش ﺑﻪ او ﺧﺒﺮ ﻣـﯽدﻫـﺪ ﺗـﺎ ﻣﺆﻣﻨـﺎن را ﻣـﻮرد‬

‫ﺧﻄﺎب ﻗﺮار دﻫﺪ و آنﻫﺎ را ﺑﻪ آن اﻣﺮ ﻧﻤﺎﯾﺪ و او ﮐﺎﻓﺮان را ﻣﻮرد ﺧﻄـﺎب ﻗـﺮار ﻧﻤـﯽدﻫـﺪ و ﺑـﻪ‬ ‫ﺳﻮي آنﻫﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﻧﻤﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫اﻣﺎ رﺳﻮل ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﻮي ﮐﺎﻓﺮان و ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪه ﺗﺎ رﺳـﺎﻟﺖ ﺧﺪاوﻧـﺪ را ﺑـﻪ‬

‫آنﻫﺎ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ و ﺑﻪ ﻋﺒﺎدت ﺧﺪاوﻧﺪ آنﻫﺎ را دﻋﻮت ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬

‫و ﺷﺮط رﺳﻮل ﺑﻮدن اﯾﻦ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺷﺮﯾﻌﺖ ﺟﺪﯾﺪ ﺑﯿﺎﯾﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﯾﻮﺳﻒ ﮐﻪ ﺑﺮ دﯾﻦ اﺑﺮاﻫﯿﻢ‪،‬‬

‫داود و ﺳﻠﯿﻤﺎن ﺑﺮ ﺷﺮﯾﻌﺖ ﺗﻮرات ﻗﺮار داﺷﺘﻨﺪ و ﻫﻤﻪ آنﻫﺎ رﺳﻮل ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬ ‫َ َّ ٰٓ َ‬ ‫َ ّ‬ ‫َ​َ​َ ۡ َ َٓ ُ‬ ‫ٓ ُ‬ ‫� ۡم يُ ُ‬ ‫وس ُف مِن َ� ۡب ُل بٱ ۡ�َ ّي َ�ٰ ِ َ َ ۡ ُ ۡ‬ ‫� إِذا‬ ‫ك ّم َِّما َجا َء�م بِهِۖۦ ح‬ ‫﴿ولقد جاء‬ ‫ت �ما زِ�م ِ� ش ٖ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ٗ‬ ‫َ َ َ ُُۡۡ َ ََۡ َ‬ ‫ث ٱ َّ ُ‬ ‫� ِم ۢن َ� ۡع ِده ِۦ َر ُسو� ۚ﴾ ]اﳌﺆﻣﻦ‪» .[٣٤ :‬ﯾﻮﺳﻒ از ﻗﺒﻞ ﺑﺎ دﻻﯾﻞ روﺷﻦ ﺑﻪ‬ ‫هلك قلتم لن �بع‬

‫ﺳﻮي ﺷﻤﺎ آﻣﺪ وﻟﯽ ﺷﻤﺎ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﺳﻮي ﺷﻤﺎ ﻣﯽآﻣﺪ در ﺷﮏ ﺑﻮدﯾﺪ ﺗﺎ وﻗﺘﯽ ﮐﻪ از‬

‫ﻓﺼﻞ دوم‪ :‬ﺑﻘﯿﻪ ارﮐﺎن اﯾﻤﺎن‬

‫‪183‬‬

‫دﻧﯿﺎ رﻓﺖ ﮔﻔﺘﯿﺪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻌﺪ از او ﻫﺮﮔﺰ ﻓﺮﺳﺘﺎده اي را ﺑﺮﻧﺨﻮاﻫﺪ اﻧﮕﯿﺨﺖ« و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬ ‫َ​َۡ َ َۡٓ َ‬ ‫َ‬ ‫َّ ٓ َ ۡ َ ۡ َ ٓ َ ۡ َ َ َ ٓ َ ۡ َ ۡ َ ٓ َ ٰ ُ‬ ‫وح َوٱ�َّب ّ�ۧ َن ِم ۢن َ� ۡ‬ ‫ِيم ۡ‬ ‫� إبۡ َ�ٰه َ‬ ‫ٰٓ‬ ‫ٖ‬ ‫�س َ� ٰ ِعيل‬ ‫ۦ‬ ‫ه‬ ‫د‬ ‫ع‬ ‫إ‬ ‫ا‬ ‫ن‬ ‫ي‬ ‫ح‬ ‫و‬ ‫أ‬ ‫و‬ ‫﴿۞إِ�ا أوحينا إِ�ك كما أوحينا إِ� ن‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِۚ‬ ‫ِ​ِ‬ ‫َ‬ ‫ۡ َ َ َ​َُۡ َ َ َۡ‬ ‫َ َ ٰ َ ُّ َ َ ُ ُ َ َ َ ٰ ُ َ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫ون َو ُسلَ ۡي َ� ٰ َن َو َءاتَ ۡي َنا َد ُاوۥ َد َز ُ�ور�ٗ‬ ‫اط وعِي� و�يوب و�و�س و�ر‬ ‫�س�ٰق و�عقوب وٱ�سب ِ‬ ‫ۚ‬ ‫َ ۡ ُ َ ُ ُ ٗ َّ ۡ َ ۡ ُ ۡ ُ ۡ َ َ ۡ َ‬ ‫َ ُ ُ ٗ َ ۡ َ َ ۡ َ ُ ۡ َ َۡ َ‬ ‫ك َو َ�َّ َم ٱ َّ ُ‬ ‫� ُم َ ٰ‬ ‫و�‬ ‫‪ ١٦٣‬ورس� قد قصص�ٰهم عليك مِن �بل ورس� لم �قصصهم علي ۚ‬ ‫َ ۡ‬ ‫�ل ٗ‬ ‫ت‬ ‫ِيما ‪] ﴾١٦٤‬اﻟﻨﺴﺎء‪» .[١٦٤-١٦٣ :‬ﻣﺎ ﺑﻪ ﺗﻮ وﺣﯽ ﮐﺮدﯾﻢ ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﻮح و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﺑﻌﺪ‬ ‫از او وﺣﯽ ﻧﻤﻮدﯾﻢ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﻪ اﺑﺮاﻫﯿﻢ‪ ،‬اﺳﻤﺎﻋﯿﻞ‪ ،‬اﺳﺤﺎق‪ ،‬ﯾﻌﻘﻮب‪ ،‬اﺳﺒﺎط‪ ،‬ﻋﯿﺴﯽ‪ ،‬اﯾﻮب‪،‬‬

‫ﯾﻮﻧﺲ‪ ،‬ﻫﺎرون و ﺳﻠﯿﻤﺎن وﺣﯽ ﮐﺮدﯾﻢ و ﺑﻪ داود زﺑﻮر را ﻋﻄﺎ ﻧﻤﻮدﯾﻢ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﻗﺒﻞ‬

‫از ﺗﻮ ﮐﻪ ﻗﺼﻪ اﯾﺸﺎن را ﺑﺎزﮔﻮ ﮐﺮدهاﯾﻢ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮاﻧﯽ ﮐﻪ داﺳﺘﺎن آنﻫﺎ را ﺑﺮاﯾﺖ ﺑﺎزﮔﻮ ﻧﻨﻤﻮدهاﯾﻢ‬

‫وﺣﯽ ﮐﺮدﯾﻢ و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎ ﻣﻮﺳﯽ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺖ«‪.‬‬

‫ٓ َ ۡ‬ ‫ﺑﺮ ﻧﺒﯽ‪ ،‬رﺳﻮل ﻧﯿﺰ ﺑﮑﺎر رﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬و َما أ ۡر َسل َنا مِن‬ ‫ۡ‬ ‫َّ‬ ‫َ َ َ ّ َّ ٓ َ َ َ َّ ٰٓ َ ۡ َ‬ ‫َۡ َ‬ ‫� أ ُ ۡمن َِّيتِهِۦ َ� َي َ‬ ‫َّ ُ‬ ‫نس ُخ ٱ َّ ُ‬ ‫لش ۡي َ�ٰ ُن ِ ٓ‬ ‫� �ل� ٱ‬ ‫� إِ� إِذا �م‬ ‫� َما يُل ِ�‬ ‫�بل ِك مِن رسو ٖل و� ن ٍِ‬ ‫َّ‬ ‫ُ ُۡ‬ ‫� َء َا�ٰتِهِۦ َوٱ َّ ُ‬ ‫� ُم ٱ َّ ُ‬ ‫ِيم َحك ‪ٞ‬‬ ‫� َعل ٌ‬ ‫ِيم ‪] ﴾٥٢‬اﳊﺞ‪» .[٥٢ :‬ﭘﯿﺶ از ﺗﻮ ﻫﯿﭻ رﺳﻮل‬ ‫ٱلش ۡي َ�ٰ ُن � َّم � ِ‬ ‫ۗ‬

‫و ﻧﺒﯽ اي ﻧﻔﺮﺳﺘﺎدﯾﻢ ﻣﮕﺮ اﯾﻨﮑﻪ ﻫﺮﮔﺎه ﭼﯿﺰي ﺗﻼوت ﻣﯽﻧﻤﻮد ﺷﯿﻄﺎن در ﺗﻼوﺗﺶ اﻟﻘﺎ ﻣﯽﮐﺮد‬

‫ﭘﺲ ﺧﺪاوﻧﺪ آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ ﺷﯿﻄﺎن اﻟﻘﺎ ﻣﯽﮐﺮد ﻣﺤﻮ و ﻧﺎﺑﻮد ﻣﯽﮔﺮداﻧﯿﺪ ﺳﭙﺲ ﺧﺪاوﻧﺪ آﯾﺎت‬

‫ﺧﻮد را اﺳﺘﻮار ﻣﯽﺳﺎﺧﺖ و ﺧﺪاوﻧﺪ داﻧﺎي ﺣﮑﯿﻢ اﺳﺖ«‪ .‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ذﮐﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻧﺒﯽ و‬ ‫رﺳﻮل را ﻓﺮﺳﺘﺎده اﺳﺖ‪ .‬و ﺑﯿﺎن آن ﺑﺪﯾﻦ ﺷﯿﻮه اﺳﺖ ﮐﻪ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﺒﯽ ﺑﺮاي‬

‫دﻋﻮت ﻣﺆﻣﻨﺎن اﻣﺮ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﭘﺲ او ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪه از ﺟﺎﻧﺐ اﷲ ﺑﻪ ﺳﻮي آنﻫﺎﺳﺖ وﻟﯽ اﯾﻦ‬

‫ارﺳﺎل ﺗﻨﻬﺎ ﺧﺎص اﯾﻤﺎﻧﺪاران اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ارﺳﺎل ﻣﻄﻠﻖ‪ ،‬ﻓﺮﺳﺘﺎدن رﺳﻮﻻن ﺑﺮاي ﮐﺎﻓﺮان و ﻣﺆﻣﻨﺎن‬

‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺒﺤﺚ ﺳﻮم‪ :‬ﮐﯿﻔﯿﺖ اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان‬

‫اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان اﻋﺘﻘﺎد داﺷﺘﻦ ﺑﻪ آن ﭼﯿﺰي اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ در ﮐﺘـﺎﺑﺶ و ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮص در‬

‫ﺳﻨﺘﺶ ﺑﺼﻮرت اﺟﻤﺎﻟﯽ و ﺗﻔﺼﯿﻠﯽ ﺧﺒﺮ دادهاﻧﺪ‪.‬‬

‫‪184‬‬

‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﭘﺮﺗﻮ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬

‫اﯾﻤﺎن ﻣﺠﻤﻞ ﯾﻌﻨﯽ اﻋﺘﻘﺎد ﻗﻄﻌﯽ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ در ﻣﯿﺎن ﻫﺮ اﻣﺘﯽ رﺳﻮﻟﯽ را ﺑﺮاي دﻋﻮت‬

‫ﮐﺮدن ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺘﺶ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺷﺮﯾﮑﯽ ﺑﺮاي او ﻧﯿﺴﺖ و ﮐﺎﻓﺮ ﺷﺪن ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﺟﺰ‬ ‫ُّ ُ‬ ‫ً‬ ‫َ​َ​َ ۡ َ​ََۡ‬ ‫� أ َّمةٖ َّر ُسو�‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻋﺒﺎدت ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﻓﺮﺳﺘﺎده اﺳﺖ‪ .‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ولقد �عثنا ِ� ِ‬ ‫َ ۡ ُ ُ ْ َّ َ َ ۡ َ ُ ْ َّ ُ َ‬ ‫أ ِن ٱ�بدوا ٱ� وٱجتنِبوا ٱ‬ ‫ل�ٰغوت ۖ﴾ ]اﻟﻨﺤﻞ‪» .[٣٦ :‬و ﺑﻪ ﯾﻘﯿﻦ در )ﻣﯿﺎن( ﻫﺮ اﻣﺘﯽ رﺳﻮﻟﯽ را‬ ‫ﺑﺮاﻧﮕﯿﺨﺘﯿﻢ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ را ﺑﻨﺪﮔﯽ ﮐﻨﯿﺪ و از ﻃﺎﻏﻮت ﺑﭙﺮﻫﯿﺰﯾﺪ«‪ .‬و اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﻫﻤﻪ آنﻫﺎ‬

‫ﺻﺎدق‪ ،‬ﺧﯿﺮﺧﻮاه‪ ،‬ﻫﺪاﯾﺖ ﮐﻨﻨﺪه‪ ،‬ﺑﺰﮔﻮاراﻧﯽ ﻧﯿﮑﻮﮐﺎر‪ ،‬اﻫﻞ ﺗﻘﻮا‪ ،‬اﻣﯿﻦ و ﻫﺪاﯾﺘﮕﺮاﻧﯽ ﻫﺪاﯾﺖ‬ ‫َ َ‬ ‫َ ۡ ُ َ‬ ‫َ‬ ‫ﺷﺪه ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ٰ�﴿ :‬ذا َما َوع َد ٱ َّلر ۡح َ� ٰ ُن َو َص َدق ٱل ُم ۡر َسلون ‪] ﴾٥٢‬ﻳﺲ‪.[٥٢ :‬‬

‫»اﯾﻦ ﻫﻤﺎن وﻋﺪه ﺧﺪاي رﺣﻤﻦ اﺳﺖ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان راﺳﺖ ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ«‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻌﺪ از ﺑﯿﺎن دﺳﺘﻪ‬ ‫ٓ‬ ‫ُ َّ‬ ‫ۡ‬ ‫ﺑﺰرﮔﯽ از اﻧﺒﯿﺎء و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬و ِم ۡن َءابَا� ِ ِه ۡم َوذ ّرِ�ٰت ِ ِه ۡم �خ َ�ٰن ِ ِه ۡمۖ َوٱ ۡج َتبَ ۡي َ�ٰ ُه ۡم‬ ‫َ ٓ‬ ‫َّ‬ ‫َ َ ُ‬ ‫ُّ ۡ َ‬ ‫َو َه َديۡ َ�ٰ ُه ۡم إ َ ٰ� ِ َ‬ ‫ي� ‪ٰ� ٨٧‬ل ِك ه َدى ٱ�ِ َ� ۡهدِي بِهِۦ َمن �َشا ُء م ِۡن ع َِبادِهۚ ِۦ﴾‬ ‫ِ‬ ‫ص� ٰ ٖط مست ِق ٖ‬ ‫]اﻷﻧﻌﺎم‪» .[٨٨-٨٧ :‬و ﺑﺮﺧﯽ از ﭘﺪران و ﻓﺮزﻧﺪان و ﺑﺮادراﻧﺸﺎن )را ﻫﺪاﯾﺖ ﮐﺮدﯾﻢ( و آﻧﺎن را‬ ‫ﺑﺮﮔﺰﯾﺪﯾﻢ و آﻧﺎن ﺑﻪ راه راﺳﺖ ﻫﺪاﯾﺖ ﮐﺮدﯾﻢ‪ .‬اﯾﻦ ﻫﺪاﯾﺖ ﭘﺮوردﮔﺎر اﺳﺖ ﻫﺮﮐﺲ از‬

‫ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ را ﮐﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﻫﺪاﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ«‪ .‬و اﯾﻨﮑﻪ ﺗﻤﺎم آﻧﻬﺎ )ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان( ﺑﺮ راه ﺣﻖ روﺷﻦ‬

‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬و ﺑﺎ ﻫﺪاﯾﺖ آﺷﮑﺎر ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ دﻻﯾﻞ روﺷﻦ از ﺟﺎﻧﺐ ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن ﺑﻪ ﺳﻮي ﻗﻮمﻫﺎي‬ ‫َ​َ‬ ‫ﺧﻮد آﻣﺪﻧﺪ‪ .‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ داﺳﺘﺎﻧﯽ از اﻫﻞ ﺑﻬﺸﺖ را ﺑﺮاﯾﻤﺎن اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ ﺑﺎزﮔﻮ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬لق ۡد‬ ‫ََٓ ۡ‬ ‫ت ُر ُس ُل َر ّ� َنا بٱ ۡ َ‬ ‫� ّ ِق�﴾ ]اﻷﻋﺮاف‪» .[٤٣ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺎ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﺣﻖ آﻣﺪﻧﺪ« و‬ ‫جاء‬ ‫ِ ِ‬ ‫َ​َ َ َۡ َ َ ُ ُ ۡ َٰ َ َ ۡ َ َ‬ ‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬ل َق ۡد أَ ۡر َس ۡل َنا ُر ُسلَ َنا بٱ ۡ َ َ‬ ‫وم ٱ�َّ ُ‬ ‫ان ِ�َ ُق َ‬ ‫ت وأنز�ا معهم ٱلكِ�ب وٱل ِم�‬ ‫اس‬ ‫� ّيِ�ٰ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ۡ‬ ‫ب ِٱل ِق ۡس ِ �‬ ‫ط﴾ ]اﳊﺪﻳﺪ‪» .[٢٥ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮاﻧﻤﺎن را ﺑﺎ دﻻﯾﻞ روﺷﻦ ﻓﺮﺳﺘﺎدﯾﻢ و ﻫﻤﺮاه آنﻫﺎ ﮐﺘﺎب و‬ ‫ﻣﯿﺰان را ﻧﺎزل ﮐﺮدﯾﻢ ﺗﺎ ﺑﯿﻦ ﻣﺮدم ﻋﺪاﻟﺖ را ﺑﺮﭘﺎ دارﻧﺪ«‪.‬‬

‫اﺻﻞ و اﺳﺎس دﻋﻮت ﻫﻤﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﯾﮑﯽ ﺑﻮده و آن دﻋﻮت ﻧﻤﻮدن ﺑﻪ ﺳﻮي ﺗﻮﺣﯿﺪ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ‬ ‫ٓ َ ۡ‬ ‫َ َ‬ ‫اﺳﺖ اﻣﺎ ﺷﺮﯾﻌﺖﻫﺎﯾﺸﺎن ﺑﺎ ﻫﻢ ﻓﺮق ﻣﯿﮑﺮد‪ .‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬و َما أ ۡر َسل َنا مِن � ۡبل ِك مِن‬ ‫َّ ُ‬ ‫و� إ َ ۡ�هِ َ�نَّ ُهۥ َ�ٓ إ َ� ٰ َه إ َّ�ٓ َ�نَا ۠ فَٱ ۡ� ُب ُ‬ ‫َّ ُ‬ ‫د‬ ‫ون ‪] ﴾٢٥‬اﻷﻧﺒﻴﺎء‪» .[٢٥ :‬و ﻣﺎ ﻗﺒﻞ از ﺗﻮ ﻫﯿﭻ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ول إِ� ن ِ ٓ ِ‬ ‫ِ‬ ‫رس ٍ‬

‫ﻓﺼﻞ دوم‪ :‬ﺑﻘﯿﻪ ارﮐﺎن اﯾﻤﺎن‬

‫‪185‬‬

‫رﺳﻮﻟﯽ را ﻧﻔﺮﺳﺘﺎدﯾﻢ ﻣﮕﺮ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﻪ او وﺣﯽ ﮐﺮدﯾﻢ ﮐﻪ ﻫﯿﭻ ﻣﻌﺒﻮد ﺑﺮﺣﻘﯽ ﺟﺰ ﻣﻦ ﻧﯿﺴﺖ ﭘﺲ‬ ‫ۡ‬ ‫ُّ‬ ‫ُ‬ ‫� َع ٗة َوم ِۡن َه ٗ‬ ‫ِن� ۡم ِ ۡ‬ ‫اجا ۚ﴾ ]اﳌﺎﺋﺪة‪» .[٤٨ :‬ﺑﺮاي ﻫﺮ ﯾﮏ‬ ‫ِ� َج َعل َنا م‬ ‫ﻣﺮا ﺑﭙﺮﺳﺘﯿﺪ« و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ل ٖ‬ ‫از ﺷﻤﺎ ﺷﺮﯾﻌﺖ و راه روﺷﻨﯽ ﻗﺮار دادﯾﻢ«‪.‬‬

‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﺗﻤﺎم آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ از ﻃﺮف ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ آنﻫﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪه ﺑﻮد را ﺑﺎ ﭘﯿﺎﻣﯽ روﺷﻦ‬ ‫َّ َ َ َ‬ ‫� ۡعل َم أن ق ۡد‬ ‫اﺑﻼغ ﻧﻤﻮدﻧﺪ و ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ آن ﺑﺮ ﻣﺮدم اﺗﻤﺎم ﺣﺠﺖ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ِ ﴿ :‬‬ ‫َ ۡ َ ُ ْ َ ٰ َ ٰ َ ّ ۡ َ َ َ َ َ َ َ ۡ ۡ َ َ ۡ َ ٰ ُ َّ َ ۡ َ َ‬ ‫� ٍء ع َددۢ� ‪] ﴾٢٨‬اﳉﻦ‪» .[٢٨ :‬ﺗﺎ ﻣﻌﻠﻮم‬ ‫ت ر� ِ ِهم وأحاط بِما �ي ِهم وأح� �‬ ‫�بلغوا رِ�� ِ‬ ‫ﺑﺪارد ﮐﻪ رﺳﺎﻟﺖﻫﺎي ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن را ﺑﻪ اﻧﺠﺎم رﺳﺎﻧﺪهاﻧﺪ‪ .‬و )ﺧﺪاوﻧﺪ( ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﮐﻪ در ﻧﺰد‬ ‫�ن َو ُمنذِر َ‬ ‫آﻧﺎن اﺳﺖ اﺣﺎﻃﻪ دارد و ﻫﻤﻪ ﭼﯿﺰ را ﺑﺮ ﺷﻤﺮده اﺳﺖ« و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ُّ ﴿ :‬ر ُس ٗ� ُّمبَ ّ ِ� َ‬ ‫�ن‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫َ َّ َ ُ َ‬ ‫َ َ َّ‬ ‫ون ل َّ‬ ‫ِلن ِ‬ ‫اس � ٱ�ِ ُح َّج� َ� ۡع َد ٱ ُّلر ُس ِل�﴾ ]اﻟﻨﺴﺎء‪» .[١٦٥ :‬رﺳﻮﻻﻧﯽ ﻣﮋده آور و ﺑﯿﻢ‬ ‫�ِ � ي�‬ ‫دﻫﻨﺪه )ﻓﺮﺳﺘﺎدﯾﻢ( ﺗﺎ ﺑﺮاي ﻣﺮدم ﭘﺲ از )ارﺳﺎل( رﺳﻮﻻن ﺑﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺣﺠﺘﯽ ﺑﺎﻗﯽ ﻧﻤﺎﻧﺪ«‪.‬‬ ‫و واﺟﺐ اﺳﺖ اﯾﻤﺎن داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان‪ ،‬ﺑﺸﺮ و ﻣﺨﻠﻮق ﺧﺪاﯾﻨﺪ و آنﻫﺎ ﭼﯿﺰي از‬

‫ﺧﺼﻮﺻﯿﺖ و وﯾﮋﮔﯽ رﺑﻮﺑﯿﺖ را ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬آنﻫﺎ ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ آنﻫﺎ را ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ‬ ‫َ َ ۡ َ‬ ‫ُ‬ ‫َّ ۡ ُ َّ َ َ ‪ُ ُ ۡ ٞ‬‬ ‫ت ل ُه ۡم ُر ُسل ُه ۡم إِن �ن إِ� �‬ ‫� ّمِثل� ۡم‬ ‫رﺳﺎﻟﺖ ﮔﺮاﻣﯽ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬قال‬ ‫َ ٓ‬ ‫َ‬ ‫� َّن ٱ َّ َ‬ ‫� َ� ُم ُّن َ َ ٰ‬ ‫� َمن �َشا ُء م ِۡن ع َِبا ِده ِۖۦ﴾ ]إﺑﺮاﻫﻴﻢ‪» .[١١ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﺑﻪ آنﻫﺎ ﮔﻔﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﺎ‬ ‫َو� ٰ ِ‬

‫ﺟﺰ ﺑﺸﺮي ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﻤﺎ ﻧﯿﺴﺘﯿﻢ وﻟﯽ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﻫﺮﯾﮏ از ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ ﮐﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﻣﻨﺖ ﻣﯽﻧﻬﺪ«‪ .‬اﷲ‬ ‫َ َ ٓ ُ َّ َ َ ٓ َ ۡ َ ُ ۡ َ ۡ َ َ َ ٓ‬ ‫َ ٓ َُ ُ َ ُ‬ ‫ﺗﻌﺎﻟﯽ از زﺑﺎن ﻧﻮح؛ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬و� أقول ل� ۡم عِندِي خزا�ِن ٱ�ِ و� أعلم ٱلغيب و�‬ ‫َُ ُ ّ َ ‪ٞ‬‬ ‫أقول إ ِ ِ� َملك﴾ ]ﻫﻮد‪» .[٣١ :‬ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻧﻤﯽﮔﻮﯾﻢ ﮐﻪ ﮔﻨﺠﯿﻨﻪﻫﺎي ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﺰد ﻣﻦ اﺳﺖ و‬

‫ﻧﻤﯽﮔﻮﯾﻢ ﮐﻪ ﻋﻠﻢ ﻏﯿﺐ ﻣﯽداﻧﻢ و ﻧﻤﯽﮔﻮﯾﻢ ﮐﻪ ﻣﻼﺋﮑﻪ ﻫﺴﺘﻢ« اﷲ ﻋﺰوﺟﻞ ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻣﺎ‬ ‫َّ َ ٓ َ ۡ َ‬ ‫َ ٓ‬ ‫ُ َّ ٓ َ ُ ُ َ ُ‬ ‫ﻣﺤﻤﺪص اﻣﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻗﻮﻣﺶ ﺑﮕﻮﯾﺪ‪﴿ :‬قل � أقول ل� ۡم عِندِي خ َزا� ِ ُن ٱ�ِ َو� أعل ُم‬ ‫ۡ َ ۡ َ َ َ ٓ َ ُ ُ َ ُ ۡ ّ َ َ ٌ ۡ َ َّ ُ َّ َ ُ َ َ‬ ‫ٱلغيب و� أقول ل�م إ ِ ِ� ملك ۖ إِن �تبِع إِ� ما ي ٰٓ‬ ‫و� إ ِ َّ� ۚ﴾ ]اﻷﻧﻌﺎم‪» .[٥٠ :‬ﺑﮕﻮ ﻧﻤﯽﮔﻮﯾﻢ ﮐﻪ‬ ‫ﮔﻨﺠﯿﻨﻪﻫﺎي ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﺰد ﻣﻦ اﺳﺖ و ﻣﻦ ﻋﻠﻢ ﻏﯿﺐ ﻧﻤﯽداﻧﻢ و ﻧﻤﯽﮔﻮﯾﻢ ﮐﻪ ﻣﻼﺋﮑﻪ ﻫﺴﺘﻢ ﺟﺰ‬ ‫آﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﻦ وﺣﯽ ﻣﯽﺷﻮد ﭘﯿﺮوي ﻧﻤﯽﮐﻨﻢ«‪.‬‬

‫‪186‬‬

‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﭘﺮﺗﻮ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬

‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ از ﺟﻤﻠﻪ ﭼﯿﺰﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ واﺟﺐ اﺳﺖ در ﺣﻖ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﺑﻪ آن ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﺎﺷﯿﻢ اﯾﻦ اﺳﺖ‬

‫ﮐﻪ آنﻫﺎ از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪاوﻧﺪ ﯾﺎري و ﺗﺄﯾﯿﺪ ﺷﺪهاﻧﺪ و ﺳﺮاﻧﺠﺎم رﺳﺘﮕﺎري و ﺧﻮﺷﺒﺨﺘﯽ ﺑﺮاي آنﻫﺎ‬ ‫ۡ‬ ‫ن� ُر ُسلَ َنا َوٱ َّ� َ‬ ‫و ﭘﯿﺮواﻧﺸﺎن اﺳﺖ‪ .‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬إنَّا َ�َ ُ ُ‬ ‫ِين َء َام ُنوا ْ ِ� ٱ ۡ َ‬ ‫� َي ٰوة ِ ٱ ُّ�� َيا َو َ� ۡو َم‬ ‫ِ‬ ‫َُ ُ َۡۡ‬ ‫�ق‬ ‫وم ٱ�ش َ� ٰ ُد ‪] ﴾٥١‬اﳌﺆﻣﻦ‪» .[٥١ :‬ﻣﺎ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان و ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ در زﻧﺪﮔﯽ دﻧﯿﺎ ﺑﻪ آنﻫﺎ اﯾﻤﺎن‬

‫آوردﻧﺪ و روزي ﮐﻪ ﺷﺎﻫﺪان ﺑﻪ ﭘﺎ ﻣﯽﺧﯿﺰﻧﺪ‪ ،‬را ﻧﺼﺮت و ﯾﺎري ﻣﯽدﻫﯿﻢ« ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ واﺟﺐ اﺳﺖ‬ ‫ۡ َ‬ ‫ﺑﻪ ﺑﺮﺗﺮي ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﺑﺮ آﻧﭽﻪ اﷲ ﻋﺰوﺟﻞ ﺧﺒﺮ داده ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﺎﺷﯿﻢ‪ .‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪۞﴿ :‬ت ِلك‬ ‫� َ� ۡعض ّم ِۡن ُهم َّمن َ�َّ َم ٱ َّ ُ‬ ‫ٱ ُّلر ُس ُل فَ َّض ۡل َنا َ� ۡع َض ُه ۡم َ َ ٰ‬ ‫�ۖ﴾ ]اﻟﺒﻘﺮة‪» .[٢٥٣ :‬ﻣﺎ ﺑﻌﻀﯽ از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان را‬ ‫ٖ �‬

‫ﺑﺮ ﺑﻌﻀﯽ دﯾﮕﺮ ﻓﻀﯿﻠﺖ و ﺑﺮﺗﺮي دادﯾﻢ و از آنﻫﺎ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎ او ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻪ‬

‫اﺳﺖ«‪.‬‬

‫ﭘﺲ اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﻫﻤﻪ اﯾﻦﻫﺎ و ﺗﻤﺎم آﻧﭽـﻪ در ﮐﺘـﺎب و ﺳـﻨﺖ در ﺑـﺎره ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮان ﺑـﺮ وﺟـﻪ ﻋﻤـﻮم‬

‫ﺑﺼﻮرت ﻣﺠﻤﻞ آﻣﺪه‪ ،‬واﺟﺐ اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﻣﺎ اﯾﻤﺎن ﻣﻔﺼﻞ و ﺷﺮح داده ﺷﺪه اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ در ﮐﺘـﺎﺑﺶ و ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮص‬

‫در ﺳﻨﺘﺶ اﯾﻤﺎن ﻧﺎﻣﯿﺪه‪ ،‬ﻣﺆﻣﻦ ﺑﺎﺷﯿﻢ‪ .‬اﯾﻤﺎن ﻣﻔﺼﻞ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ آﻧﭽﻪ اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﻧﺼـﻮص )ﻗـﺮآن و‬

‫ﺳﻨﺖ( از ذﮐﺮ ﻧﺎمﻫﺎ‪ ،‬اﺧﺒﺎر‪ ،‬ﻓﻀﯿﻠﺖﻫﺎ و وﯾﮋﮔﯽﻫﺎﯾﺸﺎن آورده اﺳﺖ‪.‬‬

‫در ﻗﺮآن از ﺑﯿﺴﺖ و ﭘﻨﺞ ﻧﺒﯽ و رﺳﻮل ﻧﺎم ﺑﺮده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ذﮐﺮ ﻫﯿﺠﺪه ﻧﻔﺮ آنﻫﺎ در اﯾﻦ‬ ‫َّ َ ٓ َّ‬ ‫َ ۡ َ‬ ‫ََۡ ُ َ​َ َ‬ ‫ِيم َ َ ٰ َ ۡ‬ ‫ك ُح َّج ُت َنا ٓ َء َا� ۡي َ�ٰ َها ٓ إبۡ َ�ٰه َ‬ ‫ﺳﺨﻦ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ اﺳﺖ‪﴿ :‬وت ِل‬ ‫ت َّمن �شا ُء ۗ إِن‬ ‫� قو ِمهِۚۦ نر�ع در� ٰ ٖ‬ ‫ِ‬ ‫َ ُ‬ ‫َ َ َ ۡ َ َ ُ ٓ ۡ َ ٰ َ َ َ ۡ ُ َ ُ ًّ َ َ ۡ َ َ ُ ً َ‬ ‫َ َّ َ َ ٌ َ ‪ٞ‬‬ ‫وحا ه َد ۡ� َنا مِن � ۡبل ۖ َومِن‬ ‫وب � هد�نا ۚ ون‬ ‫ر�ك حكِيم عل ِيم ‪ ٨٣‬ووهبنا �ۥ إِس�ق و�عق ۚ‬ ‫ۡ‬ ‫َ ُ َ َ ُ َ ۡ َ ٰ َ َ َ ُّ َ َ ُ ُ َ َ ُ َ ٰ َ َ ٰ ُ َ َ َ َ ٰ َ َ ۡ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫ُ َّ‬ ‫ُ‬ ‫سنِ� ‪٨٤‬‬ ‫ون و��ل ِك �زِي ٱلمح ِ‬ ‫ذ ّرِ�تِهِۦ داوۥد وسلي�ن و�يوب و�وسف ومو� و�ر ۚ‬ ‫ُ ٗ ُ ّٗ‬ ‫َ ۡ‬ ‫ُ‬ ‫َ َ َ َّ َ َ ۡ َ ٰ َ َ ٰ ۡ َ َ ُ ّ ‪َّ َ ّ ٞ‬‬ ‫� ‪ۡ ٨٥‬‬ ‫ل�ٰلِح َ‬ ‫�س َ�ٰعِيل َوٱليَ َس َع َو ُ�و� َس َولوطا ۚ َو�‬ ‫اس � مِن ٱ‬ ‫ِ‬ ‫وز� ِر�ا و�حي وعِي� �� ۖ‬ ‫َ َّ ۡ َ َ َ‬ ‫� ٱ ۡل َ�ٰلَم َ‬ ‫فضلنا‬ ‫� ‪] ﴾٨٦‬اﻷﻧﻌﺎم‪» .[٨٦-٨٣ :‬و اﯾﻦ ﺣﺠﺖ‪ ‬ﻣﺎﺳﺖ‪ .‬آن را ﺑﻪ اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﺑﺮ )ﺿﺪ‪(‬‬ ‫ِ‬ ‫ﻗﻮﻣﺶ دادﯾﻢ‪ .‬ﻫﺮﮐﺲ را ﺑﺨﻮاﻫﯿﻢ در ﻣﺮاﺗﺐ )و ﻣﻨﺰﻟﺖ( ﻓﺮا ﻣﯽﺑﺮﯾﻢ‪ ،‬ﺑﯽﮔﻤﺎن ﭘﺮوردﮔﺎرت‬

‫ﮐﺎردانِ داﻧﺎﺳﺖ‪ .‬و اﺳﺤﺎق و ﯾﻌﻘﻮب را ﺑﻪ او ﺑﺨﺸﯿﺪﯾﻢ‪ ،‬ﻫﺮ ﯾﮏ )از آﻧﺎن( را ﻫﺪاﯾﺖ ﮐﺮدﯾﻢ و‬

‫ﻓﺼﻞ دوم‪ :‬ﺑﻘﯿﻪ ارﮐﺎن اﯾﻤﺎن‬

‫‪187‬‬

‫ﺑﻪ ﻧﻮح )ﻧﯿﺰ( ﭘﯿﺶ از اﯾﻦ راه ﻧﻤﻮدﯾﻢ‪ .‬و از ﻓﺮزﻧﺪان او )اﺑﺮاﻫﯿﻢ( داود و ﺳﻠﯿﻤﺎن و اﯾﻮب و‬

‫ﯾﻮﺳﻒ و ﻣﻮﺳﯽ و ﻫﺎرون )را ﻧﯿﺰ ﻫﺪاﯾﺖ ﮐﺮدﯾﻢ(‪ .‬و ﺑﺪﯾﻨﺴﺎن ﺑﻪ ﻧﯿﮑﻮﮐﺎران ﭘﺎداش ﻣﯽدﻫﯿﻢ‪ .‬و‬

‫)ﻧﯿﺰ( زﮐﺮﯾﺎ و ﯾﺤﯿﯽ و ﻋﯿﺴﯽ و اﻟﯿﺎس )را ﻫﺪاﯾﺖ ﮐﺮدﯾﻢ( ﻫﺮ ﯾﮏ )از آﻧﺎن( از ﺻﺎﻟﺤﺎن ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫و )ﻧﯿﺰ( اﺳﻤﺎﻋﯿﻞ و ﯾﺴﻊ و ﯾﻮﻧﺲ و ﻟﻮط )را ﻫﺪاﯾﺖ ﮐﺮدﯾﻢ( و ﻫﺮ ﯾﮏ )از آﻧﺎن( را ﺑﺮﺟﻬﺎﻧﯿﺎنِ‬

‫)روزﮔﺎرﺷﺎن( ﺑﺮﺗﺮي دادﯾﻢ« و ذﮐﺮ ﺑﻘﯿﻪ آنﻫﺎ در ﺟﺎﻫﺎي دﯾﮕﺮ از ﻗﺮآن آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ‬ ‫َ َ ُ ُ ٗ‬ ‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ٰ َ ﴿ :‬‬ ‫۞�� َ� ٍد أخاه ۡم هود�ۚ﴾ ]اﻷﻋﺮاف‪» .[٦٥ :‬و ﺑﻪ ﺳﻮي ﻋﺎد ﺑﺮادرﺷﺎن ﻫﻮد را‬ ‫َٰ َ َ َ َ ُ َ‬ ‫�� � ُمود أخاه ۡم �ٰل ِٗحا ۚ﴾ ]اﻷﻋﺮاف‪» .[٧٣ :‬و ﺑﻪ ﺳﻮي ﺛﻤﻮد‬ ‫ﻓﺮﺳﺘﺎدﯾﻢ« و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬‬ ‫َ َ ُ ُ‬ ‫ﺑﺮادرﺷﺎن ﺻﺎﻟﺢ را ﻓﺮﺳﺘﺎدﯾﻢ« و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ٰ َ ﴿ :‬‬ ‫�� َم ۡد َ� َن أخاه ۡم ش َع ۡي ٗبا ۚ﴾ ]اﻷﻋﺮاف‪» .[٨٥ :‬و ﺑﻪ‬

‫َّ َّ َ ۡ َ َ ٰٓ َ َ‬ ‫اد َم َونُ ٗ‬ ‫وحا﴾‬ ‫ﺳﻮي ﻣﺪﯾﻦ ﺑﺮادرﺷﺎن ﺷﻌﯿﺐ را ﻓﺮﺳﺘﺎدﯾﻢ« و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪۞﴿ :‬إِن ٱ� ٱصط� ء‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫]آلﻋﻤﺮان‪» .[٣٣ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ آدم و ﻧﻮح را ﺑﺮﮔﺰﯾﺪ« و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ۡ ﴿ :‬‬ ‫�در َ‬ ‫�س َوذا‬ ‫�س َ�ٰعِيل‬ ‫ِ‬ ‫ۡ ۡ ُ ّ ‪َّ َ ّ ٞ‬‬ ‫ل�ٰ� َ‬ ‫ٱلكِف ِل� � مِن ٱ‬ ‫�ن ‪] ﴾٨٥‬اﻷﻧﺒﻴﺎء‪» .[٨٥ :‬و اﺳﻤﺎﻋﯿﻞ‪ ،‬ادرﯾﺲ و ذواﻟﮑﻔﻞ ﻫﻤﻪ از ﺻﺒﺮ‬ ‫ِ​ِ‬ ‫َ‬ ‫ُّ َ َّ ‪ٓ َ َ ُ َّ ُ ۡ َ َ ُ ٓ َّ ٓ ُ َ َ َ َّ َ َّ ُ ُ َّ ٞ‬‬ ‫�ا ُء‬ ‫ﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﺑﻮدﻧﺪ« و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪�﴿ :‬مد رسول ٱ�ِۚ وٱ�ِين معهۥ أشِداء � ٱلكفارِ ر‬ ‫بَ ۡي َن ُه ۡمۖ﴾ ]اﻟﻔﺘﺢ‪» .[٢٩ :‬ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬رﺳﻮل ﺧﺪاﺳﺖ و ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ او ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑﺮ ﮐﺎﻓﺮان ﺳﺨﺘﮕﯿﺮ و‬ ‫ﺑﺎ ﻫﻤﺪﯾﮕﺮ ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﻨﺪ«‪ .‬اﯾﻤﺎن ﺑﻪ اﯾﻦ اﻧﺒﯿﺎء و ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎن ﺑﺼﻮرت ﺗﻔﺼﯿﻠﯽ واﺟﺐ اﺳﺖ‪ .‬و اﻗﺮار‬

‫ﮐﺮدن ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﻫﺮﯾﮏ از آنﻫﺎ ﺑﺮ اﺳﺎس آﻧﭽﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ و رﺳﻮﻟﺶص از آنﻫﺎ ﺧﺒﺮ دادهاﻧﺪ‬ ‫ﺻﺎﺣﺐ ﻧﺒﻮت ﯾﺎ رﺳﺎﻟﺖ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ واﺟﺐ اﺳﺖ ﺑﻪ درﺳﺘﯽ آﻧﭽﻪ ﻧﺼﻮص از ذﮐﺮ ﻓﻀﯿﻠﺖﻫﺎ‪ ،‬وﯾﮋﮔﯽﻫﺎ و ﺧﺒﺮﻫﺎﯾﺸﺎن‬

‫آﻣﺪه‪ ،‬ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﺎﺷﯿﻢ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﯾﻨﮑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ اﺑﺮاﻫﯿﻢ و ﻣﺤﻤﺪ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺧﻠﯿﻞ ﺑﺮﮔﺰﯾﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﷲ‬ ‫َ َّ َ َ َّ ُ ۡ َ َ َ ٗ‬ ‫ِيم خل ِي� ‪] ﴾١٢٥‬اﻟﻨﺴﺎء‪» .[١٢٥ :‬و ﺧﺪاوﻧﺪ اﺑﺮاﻫﯿﻢ را ﺑﻪ‬ ‫ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬وٱ�ذ ٱ� إِب�ٰه‬ ‫َ ً َ‬ ‫َّ َ َ‬ ‫َّ َّ َ َ َ َ ْ َّ َ َ‬ ‫ﻋﻨﻮان ﺧﻠﯿﻞ ﺑﺮﮔﺰﯾﺪ« و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ِ » :‬إن‬ ‫ا� � َﻌﺎﻰﻟ ﻗﺪ اﺨﺗﺬ ِ� ﺧ ِﻠﻴﻼ ﻛ َﻤﺎ اﺨﺗﺬ‬

‫‪188‬‬

‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﭘﺮﺗﻮ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬

‫َْ َ َ ً‬ ‫ﻴﻢ ﺧ ِﻠﻴﻼ« ‪» ١‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ اﺑﺮاﻫﯿﻢ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺧﻠﯿﻞ ﺑﺮﮔﺰﯾﺪ ﻣﺮا ﻧﯿﺰ ﺑﺮﮔﺰﯾﺪه‬ ‫إِﺑﺮا ِﻫ‬ ‫َّ‬ ‫َ َ َ َّ ُ ُ َ ٰ َ ۡ‬ ‫�ل ٗ‬ ‫ِيما‬ ‫اﺳﺖ«‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﺑﺎ ﻣﻮﺳﯽ‪ .‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬و�م ٱ� مو� ت‬ ‫‪] ﴾١٦٤‬اﻟﻨﺴﺎء‪» .[١٦٤ :‬و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎ ﻣﻮﺳﯽ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺖ«‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﺴﺨﺮ ﮐﺮدن ﮐﻮهﻫﺎ و‬

‫ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن ﺑﺮاي داود ﮐﻪ ﻫﻤﺮاه ﺗﺴﺒﯿﺢ داود‪ ،‬آنﻫﺎ ﻧﯿﺰ ﺗﺴﺒﯿﺢ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬ ‫﴿ َو َس َّخ ۡرنَا َم َع َد ُاوۥ َد ٱ ۡ َ َ ُ َ ّ ۡ‬ ‫� َو ُ� َّنا َ�ٰعل َ‬ ‫َّ ۡ َ‬ ‫ِ� ‪] ﴾٧٩‬اﻷﻧﺒﻴﺎء‪» .[٧٩ :‬و ﻫﻤﺮاه داود‬ ‫ِ‬ ‫�بال �سبِح َن َوٱلط ۚ‬ ‫ِ‬

‫ﮐﻮهﻫﺎ و ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن را ﻣﺴﺨﺮ ﻧﻤﻮدﯾﻢ ﮐﻪ ﺗﺴﺒﯿﺢ ﮔﻮﯾﻨﺪ و ﻣﺎ اﻧﺠﺎم دﻫﻨﺪه آن ﺑﻮدﯾﻢ« و ﻧﺮم ﮐﺮدن‬ ‫ُ‬ ‫َ َ َ ۡ َ َ ۡ َ َ ُ َ َّ َ ۡ ٗ َ‬ ‫ج َبال‬ ‫آﻫﻦ ﺑﺮاي داود ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪۞﴿ :‬ولقد ءاتينا داوۥد مِنا فض� ۖ � ٰ ِ‬ ‫َ ّ َ َ ُ َ َّ ۡ َ َ‬ ‫�د َ‬ ‫� ۖ َو� َ�َّا َ ُ� ٱ ۡ َ‬ ‫ِيد ‪] ﴾١٠‬ﺳﺒﺄ‪» .[١٠ :‬ﺑﻪ داود از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﻮد ﻓﻀﯿﻠﺘﯽ دادﯾﻢ‪ .‬اي‬ ‫أوِ ِ� معهۥ وٱلط‬ ‫ﮐﻮهﻫﺎ و ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن ﺑﺎ او ﺗﺴﺒﯿﺢ ﮔﻮﯾﯿﺪ و آﻫﻦ را ﺑﺮاي او ﻧﺮم ﮐﺮدﯾﻢ« و ﻣﺴﺨﺮ ﮐﺮدن ﺑﺎد ﺑﺮاي‬ ‫ﺳﻠﯿﻤﺎن ﮐﻪ ﺑﻪ اﻣﺮ او ﺣﺮﮐﺖ ﮐﻨﺪ‪ .‬و ﻣﺴﺨﺮ ﮐﺮدن ﺟﻦ ﺑﺮاي او ﮐﻪ ﺑﻪ ﻫﺮ ﺷﯿﻮه ﮐﻪ او ﻣﯽﺧﻮاﻫﺪ‬ ‫َ ۡ َ‬ ‫َ ُ َ ۡ َ ٰ َ ّ َ ُ ُ ُّ َ َ ۡ ‪َ ُ َ َ َ ٞ‬‬ ‫اح َها ش ۡه ‪ٞ‬ر ۖ َوأ َسل َنا ُ�ۥ‬ ‫لر�ح غدوها شهر ورو‬ ‫ﻋﻤﻞ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ول ِسلي�ن ٱ ِ‬ ‫ََۡ ۡ ۡ َ َ ۡ‬ ‫ۡ‬ ‫� ّن َمن َ� ۡع َم ُل َ� ۡ َ‬ ‫� يَ َديۡهِ �ِإِذ ِن َر ّ�ِهِۖۦ﴾ ]ﺳﺒﺄ‪» .[١٢ :‬و ﺑﺮاي ﺳﻠﯿﻤﺎن ﺑﺎد را‬ ‫�� ٱلقِط ِر� ومِن ٱ ِ​ِ‬ ‫ﻣﺴﺨﺮ ﮐﺮدﯾﻢ ﮐﻪ رﻓﺘﻦ آن‪ ،‬ﺑﺎﻣﺪاد‪ ،‬ﯾﮏ ﻣﺎه و ﺷﺒﺎﻧﮕﺎه ﯾﮏ ﻣﺎه ﺑﻮد و ﺑﺮاي او ﻣﻌﺪن ﻣﺲ را‬

‫ذوب ﻧﻤﻮدﯾﻢ و از ﺟﻨﯿﺎن ﮐﺴﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎن ﭘﺮوردﮔﺎر ﭘﯿﺶ او ﮐﺎر ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ«‪ .‬و ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ‬ ‫ّ‬ ‫َ‬ ‫َ​َ َ‬ ‫� َ� ُّ� َها ٱ�َّ ُ‬ ‫ث ُسلَ ۡي َ� ٰ ُن َد ُاوۥ َد ۖ َوقَال َ ٰٓ‬ ‫اس ُعل ِۡم َنا‬ ‫ﺳﻠﯿﻤﺎن ﺑﺎ ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن‪ .‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬وورِ‬ ‫ُّ‬ ‫لط ۡ� َوأُوت َ‬ ‫َ َ َّ‬ ‫� َ ۡ‬ ‫� ٍء�﴾ ]اﻟﻨﻤﻞ‪» .[١٦ :‬و ﺳﻠﯿﻤﺎن از داود ارث ﺑﺮد و ﮔﻔﺖ اي‬ ‫ِن‬ ‫م‬ ‫ا‬ ‫ِين‬ ‫ِ‬ ‫من ِطق ٱ ِ‬

‫ﻣﺮدم ﻣﺎ زﺑﺎن ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن را ﺗﻌﻠﯿﻢ ﯾﺎﻓﺘﻪاﯾﻢ و از ﻫﺮ ﭼﯿﺰي ﺑﻪ ﻣﺎ داده ﺷﺪه اﺳﺖ«‪.‬‬

‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ واﺟﺐ اﺳﺖ ﺑﺼﻮرت ﺗﻔﺼﯿﻠﯽ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ در ﮐﺘﺎﺑﺶ ﺑﺮاي ﻣﺎ ﺑﺎزﮔﻮ ﻧﻤﻮده از‬

‫اﺧﺒﺎر ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﺑﺎ ﻗﻮﻣﺸﺎن و از ﺧﺼﻮﻣﺖ و دﺷﻤﻨﯽ ﮐـﻪ ﺑﯿﻨﺸـﺎن روي داده و ﺧﺪاوﻧـﺪ ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮان و‬

‫ﯾﺎراﻧﺸﺎن را ﻧﺼﺮت و ﯾﺎري داده‪ ،‬اﯾﻤﺎن داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ داﺳﺘﺎن ﻣﻮﺳﯽ ﺑﺎ ﻓﺮﻋـﻮن‪ ،‬اﺑـﺮاﻫﯿﻢ ﺑـﺎ‬ ‫ﻗﻮﻣﺶ‪ ،‬داﺳﺘﺎن ﻧﻮح‪ ،‬ﻫﻮد‪ ،‬ﺻﺎﻟﺢ‪ ،‬ﺷﻌﯿﺐ و ﻟﻮط ﺑﺎ ﻗﻮﻣﺸﺎن‪ .‬و آﻧﭽﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺑـﺮ ﻣـﺎ در ﺷـﺄن و‬

‫‪ 1‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺮﻗﻢ )‪.(532‬‬

‫ﻓﺼﻞ دوم‪ :‬ﺑﻘﯿﻪ ارﮐﺎن اﯾﻤﺎن‬

‫‪189‬‬

‫ﻣﻨﺰﻟﺖ ﯾﻮﺳﻒ ﺑﺎ ﺑﺮادراﻧﺶ و اﻫﻞ ﻣﺼﺮ‪ ،‬داﺳﺘﺎن ﯾﻮﻧﺲ ﺑﺎ ﻗﻮش و … ﮐﻪ در ﮐﺘـﺎب ﺧﺪاوﻧـﺪ از‬

‫اﺧﺒﺎر اﻧﺒﯿﺎء و رﺳﻮﻻن آﻣﺪه اﯾﻤﺎن داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ آﻧﭽﻪ در ﺳﻨﺖ آﻣﺪه واﺟﺐ اﺳـﺖ ﺑـﻪ‬ ‫آن ﺑﺼﻮرت ﺗﻔﺼﯿﻠﯽ ﺑﻪ اﻧﺪازه آﻧﭽﻪ در ﻧﺼﻮص آﻣﺪه اﯾﻤﺎن داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ‪.‬‬

‫اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﺑﻪ دو ﺑﺨﺶ ﻣﺠﻤﻞ و ﻣﻔﺼﻞ ﺗﺤﻘﻖ ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬و اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ اﻋﻠﻢ‪.‬‬

‫ﻣﺒﺤﺚ ﭼﻬﺎرم‪ :‬آﻧﭽﻪ ﺑﺮ ﻣﺎ در ﻣﻮرد ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان واﺟﺐ اﺳﺖ رﻋﺎﯾﺖ ﺷﻮد‬

‫ﺑﺮ اﻣﺖ در ﺑﺮاﺑﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﺣﻘﻮق ﺑﺰرﮔﯽ ﻣﺘﺮﺗﺐ ﻣﯽﮔﺮدد ﺑﺮ ﺣ‪‬ﺴﺐ آﻧﭽﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ اﯾﺸـﺎن را‬

‫ﺑﻪ آن ﻣﻘﺎم و ﻣﻨﺰﻟﺖ ﺑﻠﻨﺪ در دﯾﻦ ﻧﺎزل ﮐﺮده و ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ و درﺟﺎت ﺑﻠﻨﺪ و واﻻ ﻧﺰدش ﺑـﺎﻻ ﺑـﺮده‬

‫اﺳﺖ و ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ آﻧﭽﻪ از ﮐﺎرﻫﺎي ﺑﺰرگ ﮐﻪ ﺑﻪ آنﻫﺎ ﺷﺮاﻓﺖ و ﺑﺰرﮔﯽ ﺑﺨﺸـﯿﺪه و آنﻫـﺎ را ﺑـﻪ‬ ‫وﺳﯿﻠﻪ آﻧﭽﻪ از ﺗﺒﻠﯿﻎ وﺣﯽ و ﺷﺮﯾﻌﺘﺶ ﺑﺮ ﺗﻤﺎم ﻣﺮدم ﺑﺮﮔﺰﯾﺪه اﺳﺖ‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ اﯾﻦ ﺣﻘﻮق ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ‬ ‫از‪:‬‬

‫‪ -1‬ﺗﺼﺪﯾﻖ و ﺗﺄﯾﯿﺪ ﺗﻤﺎم ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﺑﺮاي آﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ آن آﻣﺪهاﻧﺪ و از ﻃﺮف‬

‫ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪه و وﻇﯿﻔﻪ ﺗﺒﻠﯿﻎ آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ آن ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮ‬ ‫َ​َٓ‬ ‫ﻋﻬﺪه دارﻧﺪ و در اﯾﻦ ﮐﺎر ﺑﯿﻦ آنﻫﺎ ﺟﺪاﯾﯽ ﻧﻤﯽاﻧﺪازﯾﻢ‪ .‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬وما‬ ‫َّ ُ َ ۡ‬ ‫َّ‬ ‫أَ ۡر َس ۡل َنا مِن َّر ُ‬ ‫� َطاع �ِإِذ ِن ٱ�ِۚ﴾ ]اﻟﻨﺴﺎء‪» .[٦٤ :‬و ﻣﺎ ﻫﯿﭻ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮي را‬ ‫س‬ ‫ول إِ� ِ‬ ‫ٍ‬ ‫َ‬ ‫ﻧﻔﺮﺳﺘﺎدﯾﻢ ﻣﮕﺮ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﻪ اذن اﷲ از او اﻃﺎﻋﺖ ﮐﻨﻨﺪ« و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬وأط ُ‬ ‫ِيعوا ْ ٱ َّ َ‬ ‫�‬ ‫َ َ ُ ْ َّ ُ َ َ ۡ َ ُ ْ َ َ َ َّ ۡ ُ ۡ َ ۡ َ ُ ٓ ْ َ َّ َ َ َ ٰ َ ُ َ ۡ َ َ ٰ ُ ۡ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫وأطِيعوا ٱلرسول وٱحذر ۚوا فإِن تو�تم فٱعلموا ��ما � رسو�ِ ا ٱ��غ ٱلمبِ� ‪﴾٩٢‬‬

‫]اﳌﺎﺋﺪة‪» .[٩٢ :‬از اﷲ و رﺳﻮﻟﺶ اﻃﺎﻋﺖ ﮐﻨﯿﺪ و ﺑﺘﺮﺳﯿﺪ اﮔﺮ روي ﺑﮕﺮداﻧﯿﺪ ﺑﺪاﻧﯿﺪ ﮐﻪ ﺑﺮ‬ ‫ۡ ُ َ‬ ‫رﺳﻮل ﻣﺎ ﺟﺰ رﺳﺎﻧﺪن ﭘﯿﺎم آﺷﮑﺎر ﭼﯿﺰي ﻧﯿﺴﺖ« و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬إ َّن ٱ َّ� َ‬ ‫ِين يَ�ف ُرون‬ ‫ِ‬ ‫َ ۡ ُ‬ ‫ُ ُ َ ُۡ‬ ‫َ ُ ُ َ َ ُ َ ّ ُ ْ َ ۡ َ َّ‬ ‫َّ‬ ‫ب ِٱ�ِ َو ُر ُسلِهِۦ و� ِر�دون أن �ف ِرقوا �‬ ‫� ٱ�ِ َو ُر ُسلِهِۦ َو َ�قولون نؤم ُِن ب ِ َب ۡع ٖض َون�ف ُر‬ ‫َ ُ ُ َ َ َ َّ ُ ْ َ ۡ َ َ ٰ َ َ ً‬ ‫ُ ْ َ ٰٓ َ ُ ُ ۡ َ ٰ ُ َ َ ّٗ‬ ‫ۡ‬ ‫خذوا �� �ل ِك سبِي� ‪ ١٥٠‬أو��ِك هم ٱل�فِرون حقا ۚ﴾‬ ‫ب ِ َبع ٖض و�رِ�دون أن �ت ِ‬

‫]اﻟﻨﺴﺎء‪» .[١٥١-١٥٠ :‬ﺑﻪ راﺳﺘﯽ آﻧﺎن ﺑﻪ ﺧﺪا و ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎﻧﺶ ﮐﻔﺮ ﻣﯽورزﻧﺪ و‬ ‫ﻣﯿﺨﻮاﻫﻨﺪ در ﻣﯿﺎن ﺧﺪا و ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎﻧﺶ ﺟﺪاﺋﯽ ﺑﯿﻨﺪازﻧﺪ و ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ ﺑﻪ ﺑﺮﺧﯽ اﯾﻤﺎن‬

‫‪190‬‬

‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﭘﺮﺗﻮ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬

‫ﻣﯽآورﯾﻢ و ﺑﺮﺧﯽ )دﯾﮕﺮ( را اﻧﮑﺎر ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ و ﻣﯽﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﯿﻦ اﯾﻦ )و آن( راﻫﯽ‬

‫ﺑﺮﮔﺰﯾﻨﻨﺪ اﯾﻦ ﮔﺮوه در ﺣﻘﯿﻘﺖ ﮐﺎﻓﺮﻧﺪ«‪ .‬ﭘﺲ واﺟﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان را ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ‬ ‫آﻧﭽﻪ از ﭘﯿﺎمﻫﺎ آﻣﺪهاﻧﺪ ﺗﺼﺪﯾﻖ و ﺗﺄﯾﯿﺪ ﻧﻤﺎﯾﯿﻢ ﮐﻪ اﯾﻦ ﮐﺎر ﻣﻘﺘﻀﯽ اﯾﻤﺎن ﺑﻪ آنﻫﺎ اﺳﺖ‪.‬‬

‫و از ﺟﻤﻠﻪ ﭼﯿﺰﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ واﺟﺐ اﺳﺖ ﺑﺸﻨﺎﺳﯿﻢ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﻫﯿﭻ ﯾﮏ از ﺟﻦ و اﻧﺲ‬ ‫ﺗﺒﻌﯿﺖ از ﯾﮑﯽ از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﺳﺎﺑﻖ ﺑﻌﺪ از ﺑﻌﺜﺖ ﻣﺤﻤﺪص ﮐﻪ ﺑﺮاي ﺗﻤﺎم ﻣﺮدم ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪه‪،‬‬

‫ﺟﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴﺖ زﯾﺮا ﺷﺮﯾﻌﺖ و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ او ﻧﺴﺦ ﮐﻨﻨﺪه ﺗﻤﺎم ﺷﺮﯾﻌﺖ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﻗﺒﻞ از ﺧﻮد اﺳﺖ ﭘﺲ‬

‫دﯾﻨﯽ ﺟﺰ آﻧﭽﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ او را ﺑﺪان ﻓﺮﺳﺘﺎده و ﻣﺘﺎﺑﻌﺖ و ﭘﯿﺮوي ﺟﺰ ﺑﺮاي اﯾﻦ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﮔﺮاﻣﯽ‬ ‫َ َ ََۡ َ َۡ ۡ َ‬ ‫َ​َ ۡ َ‬ ‫� ٱ ِ� ۡس� ٰ ِم د ِٗينا فلن ُ�ق َبل م ِۡن ُه َو ُه َو ِ� ٱ�خ َِرة ِ‬ ‫وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ومن يبتغِ �‬ ‫َ ۡ َ‬ ‫�ٰ ِ� َ‬ ‫�ن ‪] ﴾٨٥‬آل ﻋﻤﺮان‪» .[٨٥ :‬ﻫﺮﮐﺲ ﻏﯿﺮ از اﺳﻼم دﯾﻨﯽ ﺑﺮﮔﺰﯾﻨﺪ ﻫﺮﮔﺰ از او‬ ‫مِن ٱل‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫ٓ‬ ‫ۡ َ َّ َ َّ ٗ‬ ‫ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ ﻧﻤﯽﺷﻮد و در آﺧﺮت از زﯾﺎﻧﻤﻨﺪان اﺳﺖ« و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬و َما أ ۡر َسل َ�ٰك إِ� كآفة‬ ‫َ‬ ‫َ َ‬ ‫َ ٗ َ َ ٗ َ َ ٰ َّ َ ۡ‬ ‫ّل َّ‬ ‫�َ​َ‬ ‫� ٱ�َّ ِ‬ ‫ِلن ِ‬ ‫�ن أ‬ ‫اس � َ� ۡعل ُمون ‪] ﴾٢٨‬ﺳﺒﺄ‪» .[٢٨ :‬و ﻣﺎ ﺗﻮ را ﺟﺰ ﺑﺮاي‬ ‫اس �شِ �� ونذِير� و� ِ‬ ‫ﺗﻤﺎم ﻣﺮدم ﮐﻪ ﻣﮋده دﻫﻨﺪه و ﺗﺮﺳﺎﻧﻨﺪه آنﻫﺎ ﺑﺎﺷﯽ ﻧﻔﺮﺳﺘﺎدﯾﻢ وﻟﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﺮدم ﻧﻤﯽداﻧﻨﺪ« و‬ ‫ُ ۡ َ ٰٓ َ ُّ َ َّ ُ ّ َ ُ ُ َّ َ ۡ ُ‬ ‫� ۡم َ� ً‬ ‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬قل ���ها ٱ�اس إ ِ ِ� رسول ٱ�ِ إِ�‬ ‫ِيعا﴾ ]اﻷﻋﺮاف‪» .[١٥٨ :‬ﺑﮕﻮ اي‬ ‫ﻣﺮدم ﻣﻦ رﺳﻮل ﺧﺪا ﺑﻪ ﺳﻮي ﻫﻤﻪ ﺷﻤﺎ ﻫﺴﺘﻢ«‪.‬‬

‫‪ -2‬دوﺳﺘﯽ و ﻣﺤﺒﺖ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺗﻤﺎم ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان و دوري ﻧﻤﻮدن از ﻧﻔﺮت و دﺷﻤﻨﯽ ﺑﺎ آنﻫﺎ‪ .‬اﷲ‬ ‫ْ َ َّ‬ ‫َّ ُ‬ ‫ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬و َمن َ� َت َو َّل ٱ َّ َ‬ ‫� َو َر ُس َ ُ‬ ‫و�ۥ َوٱ َّ� َ‬ ‫ِين َء َام ُنوا فإِن ح ِۡز َب ٱ�ِ ه ُم‬ ‫َ‬ ‫َۡ‬ ‫ٱل�ٰل ُِبون ‪] ﴾٥٦‬اﳌﺎﺋﺪة‪» .[٥٦ :‬ﻫﺮﮐﺲ ﺧﺪا‪ ،‬رﺳﻮل و ﮐﺴﺎﻧﯽ را ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آوردهاﻧﺪ‪،‬‬ ‫دوﺳﺖ ﺧﻮد ﺑﺪاﻧﺪ ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺣﺰب ﺧﺪا ﻫﻤﺎن ﭘﯿﺮوزﻣﻨﺪان ﻫﺴﺘﻨﺪ« و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬ ‫َ ُۡ ۡ ُ َ َ ُۡ ۡ َ ُ َ ۡ ُ ُ ۡ َۡ َٓ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ض﴾ ]اﻟﺘﻮﺑﺔ‪» .[٧١ :‬ﻣﺮدان و زﻧﺎن ﻣﺆﻣﻦ‬ ‫﴿وٱلمؤمِنون وٱلمؤمِ�ٰت �عضهم أو ِ�اء �ع ٖ �‬ ‫دوﺳﺘﺪار دﯾﮕﺮﻧﺪ«‪ .‬آﯾﻪ ﺑﻪ وﺻﻒ وﻣﺆﻣﻨﺎن ﻣﯽﭘﺮدازد ﮐﻪ دوﺳﺘﺪار ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ‬

‫در آن ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﺧﺪا ﮐﻪ ﮐﺎﻣﻠﺘﺮﯾﻦ ﻣﺆﻣﻨﺎن از ﻟﺤﺎظ اﯾﻤﺎن ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ ﻧﯿﺰ داﺧﻞ ﻣﯽﮔﺮدد‬

‫زﯾﺮا دوﺳﺘﯽ و ﻣﺤﺒﺖ آنﻫﺎ در ﻗﻠﺐﻫﺎي اﻫﻞ اﯾﻤﺎن ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺟﺎﯾﮕﺎﻫﺸﺎن در دﯾﻦ و‬

‫ﻓﺼﻞ دوم‪ :‬ﺑﻘﯿﻪ ارﮐﺎن اﯾﻤﺎن‬

‫‪191‬‬

‫ﺑﻠﻨﺪي درﺟﺎﺗﺸﺎن در اﯾﻤﺎن‪ ،‬ﺑﺰرﮔﺘﺮ از دوﺳﺘﯽ ﻏﯿﺮ آنﻫﺎ از ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ‬

‫ﺧﺎﻃﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ از دﺷﻤﻨﯽ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﺑﺮ ﺣﺬر داﺷﺘﻪ و آن را ﻋﻄﻒ ﺑﺮ دﺷﻤﻨﯽ ﺧﺪا و‬

‫ﻣﻼﺋﮑﻪ ﮔﺮداﻧﯿﺪه و در ﻣﺠﺎزات و ﻣﮑﺎﻓﺎت ﻣﯿﺎن آنﻫﺎ ﭘﯿﻮﺳﺘﮕﯽ اﯾﺠﺎد ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫َ َ َ َ ُ ّٗ ّ َّ َ َ َ ٰٓ َ‬ ‫َ ۡ َ‬ ‫َ َ َ َّ‬ ‫َ ُ​ُ‬ ‫��ل َومِيكٮٰل فإِن‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬من �ن عدو� ِ�ِ وم‬ ‫��ِكتِهِۦ ورسلِهِۦ و ِ‬ ‫ج ِ‬ ‫َّ َ َ ُ ّ ‪َ ۡ ّ ٞ‬‬ ‫�ٰفِر َ‬ ‫ٱ� عدو ل ِل‬ ‫�ن ‪] ﴾٩٨‬اﻟﺒﻘﺮة‪» .[٩٨ :‬ﻫﺮﮐﺲ دﺷﻤﻦ ﺧﺪا‪ ،‬ﻣﻼﺋﮑﻪ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان‪،‬‬ ‫ِ‬ ‫ﺟﺒﺮﯾﻞ و ﻣﯿﮑﺎﺋﯿﻞ ﺑﺎﺷﺪ ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ دﺷﻤﻦ ﮐﺎﻓﺮان اﺳﺖ«‪.‬‬

‫‪ -3‬اﻋﺘﻘﺎد داﺷﺘﻦ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ آنﻫﺎ ﺑﺮ ﺗﻤﺎم ﻣﺮدم ﻓﻀﯿﻠﺖ و ﺑﺮﺗﺮي دارﻧﺪ‪ .‬و ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ و ﺳﺰاوار‬

‫ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺟﺎﯾﮕﺎه و ﻣﻨﺰﻟﺖ آنﻫﺎ را ﺑﺮاي اﺣﺪي ﻏﯿﺮ از آنﻫﺎ ﮐﻪ اﻫﻞ ﺻﻼح و ﺗﻘﻮا‬ ‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻗﺮار داد از اﯾﻦ رو ﻣﻘﺎم ﭘﯿﺎﻣﺒﺮي‪ ،‬ﺑﺮﮔﺰﯾﺪه ﺷﺪن از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪاﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ‬

‫ﻫﺮﮐﺲ از ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ را ﮐﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﺧﺎص ﻣﯽﮔﺮداﻧﺪ و ﺑﺎ اﺟﺘﻬﺎد و اﻧﺠﺎم ﻋﻤﻞ ﺑﺪﺳﺖ‬ ‫اس إ َّن ٱ َّ َ‬ ‫ﻧﻤﯽآﯾﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ٱ َّ ُ‬ ‫� يَ ۡص َط� م َِن ٱل ۡ َم َ ٰٓ َ ُ ُ ٗ َ َ َّ‬ ‫�‬ ‫��ِكةِ رس� ومِن ٱ� ِ � ِ‬ ‫ِ‬ ‫َس ِم ُ‬ ‫يع ۢ بَ ِص�‪] ﴾٧٥ ٞ‬اﳊﺞ‪» .[٧٥ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ از ﻣﯿﺎن ﻣﻼﺋﮑﻪ و ﻣﺮدم رﺳﻮﻻﻧﯽ را ﺑﺮﻣﯽ‬ ‫َ ۡ َ‬ ‫ك ُح َّج ُت َنا ٓ َء َا� ۡي َ�ٰ َها ٓ إبۡ َ�ٰه َ‬ ‫ِيم‬ ‫ﮔﺰﯾﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﻨﻮاي ﺑﯿﻨﺎﺳﺖ« و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬وت ِل‬ ‫ِ‬ ‫َّ َ ٓ‬ ‫ََۡ ُ َ​َ َ‬ ‫َ َٰ َ ۡ‬ ‫ت َّمن �شا ُء ۗ﴾ ]اﻷﻧﻌﺎم‪» .[٨٣ :‬و اﯾﻦ ﺣﺠﺖ‪ ‬ﻣﺎﺳﺖ‪ .‬آن را ﺑﻪ‬ ‫� قو ِمهِۚۦ نر�ع در� ٰ ٖ‬

‫اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﺑﺮ )ﺿﺪ‪ (‬ﻗﻮﻣﺶ دادﯾﻢ‪ .‬ﻫﺮﮐﺲ را ﺑﺨﻮاﻫﯿﻢ در ﻣﺮاﺗﺐ )و ﻣﻨﺰﻟﺖ( ﻓﺮا ﻣﯽﺑﺮﯾﻢ«‬ ‫ُ ّٗ َ َّ ۡ َ َ‬ ‫ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﮐﻪ در ﺑﯿﺎن دﺳﺘﻪ ﺑﺰرﮔﯽ از اﻧﺒﯿﺎء و رﺳﻮﻻن ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬و� فضل َنا �‬

‫ٱ ۡل َ�ٰلَم َ‬ ‫� ‪] ﴾٨٦‬اﻷﻧﻌﺎم‪» .[٨٦ :‬و ﻫﺮ ﯾﮏ )از آﻧﺎن( را ﺑﺮﺟﻬﺎﻧﯿﺎنِ )روزﮔﺎرﺷﺎن( ﺑﺮﺗﺮي‬ ‫ِ‬ ‫دادﯾﻢ« ﮐﻪ ﭘﯿﺸﺘﺮ ﺑﯿﺎن اﯾﻦ آﯾﻪ در ﻣﺒﺤﺚ اول از اﯾﻦ ﻓﺼﻞ ﺗﻘﺪﯾﻢ ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬

‫ﻫﻤﭽﯿﻦ ﺳﻨﺖ ﻧﯿﺰ ﺑﺮ ﺟﺎﯾﮕﺎه ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﮐﻪ ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ ﻫﯿﭻ ﮐﺲ دﯾﮕﺮ ﻧﯿﺴﺖ دﻻﻟﺖ دارد‪ .‬ﺷﯿﺨﯿﻦ‬ ‫َْ َْ َُ َ‬ ‫َ ْ‬ ‫ﻮل أَﻧَﺎ َﺧ ْ ٌ‬ ‫� ِﻣ ْﻦ‬ ‫از اﺑﻮﻫﺮﯾﺮهس رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﻻ ﻳَنﺒَ ِﻲﻐ ِﻟﻌﺒ ٍﺪ أن �ﻘ‬ ‫ُ‬ ‫ﻳُﻮ� َﺲ ﺑ ْ ِﻦ َﻣ َّﻰﺘ« ‪» ١‬ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ و ﺳﺰاوار ﮐﺴﯽ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﮕﻮﯾﺪ ﻣﻦ از ﯾﻮﻧﺲ ﺑﻦ ﻣﺘﯽ ﺑﻬﺘﺮم« و در‬ ‫‪ 1‬ﺻﺤﯿﺢ اﻟﺒﺨﺎري ﺑﺮﻗﻢ )‪ ،(3416‬وﻣﺴﻠﻢ ﺑﺮﻗﻢ )‪ ،(2376‬واﻟﻠﻔﻆ ﻟﻠﺒﺨﺎري‪.‬‬

‫‪192‬‬

‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﭘﺮﺗﻮ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬

‫َ ْ َ َ َ َ َ ْ ٌ ْ ُ ُ َ ْ َ َّ َ َ ْ َ َ‬ ‫َ‬ ‫رواﯾﺖ ﺑﺨﺎري آﻣﺪه‪» :‬ﻣﻦ ﻗﺎل أﻧﺎ ﺧ� ِﻣﻦ ﻳﻮ�ﺲ ﺑ ِﻦ ﻣﻰﺘ �ﻘﺪ ﻛﺬب« »ﻫﺮﮐﺲ ﺑﮕﻮﯾﺪ ﻣﻦ از‬ ‫‪١‬‬

‫ﯾﻮﻧﺲ ﺑﻦ ﻣﺘﯽ ﺑﻬﺘﺮم دروغ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ«‪ .‬دﺳﺘﻪاي از ﺷﺮح دﻫﻨﺪﮔﺎن ﺣﺪﯾﺚ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪» :‬إﻧﻪ ﺻ�‬ ‫اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ ﻗﺎل ﻫﺬا ً‬ ‫زﺟﺮا أن ﻳﺘﺨﻴﻞ أﺣﺪ ﻣﻦ اﺠﻟﺎﻫﻠ� ﺷيﺌًﺎ ﻣﻦ ﺣﻂ مﺮﺗﺒﺔ ﻳﻮ�ﺲ‬ ‫ﺻ� اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ ﻣﻦ أﺟﻞ ﻣﺎ ﻲﻓ اﻟﻘﺮآن اﻟﻌﺰ�ﺰ ﻣﻦ ﻗﺼﺘﻪ« »ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص اﯾﻦ را در‬ ‫ﺳﺮزﻧﺶ ﯾﮑﯽ از ﺟﺎﻫﻼن ﮐﻪ ﺑﻪ ﮔﻤﺎن ﺧﻮد ﻣﻨﺰﻟﺖ ﯾﻮﻧﺲص را ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ داﺳﺘﺎن آن در ﻗﺮآن‬

‫ﻋﺰﯾﺰ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺎﯾﯿﻦ آورده ﺑﻮد‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮد«‪ .‬و ﻋﻠﻤﺎ ﺑﯿﺎن ﻣﯽدارﻧﺪ ﮐﻪ‪» :‬أن ﻣﺎ ﺟﺮى ﻴﻟﻮ�ﺲ‬ ‫ﺻ� اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ لﻢ �ﻄﻪ ﻣﻦ اﻨﻟﺒﻮة ﻣﺜﻘﺎل ذرة وﺧﺺ ﻳﻮ�ﺲ ﺑﺎﺬﻟﻛﺮ ﻤﻟﺎ ذﻛﺮ اﷲ ﻣﻦ‬ ‫َّ َ َ ُ َ‬ ‫ض ٗبا َ� َظ َّن أَن َّلن َّ� ۡقد َِر َعلَيهِۡ‬ ‫َ َ ُّ‬ ‫ون إِذ ذه‬ ‫ب م� ٰ ِ‬ ‫ﻗﺼﺘﻪ ﻲﻓ اﻟﻘﺮآن الﻜﺮ�ﻢ ﻛﻘﻮﻪﻟ ﺗﻌﺎﻰﻟ‪﴿ :‬وذا ٱ� ِ‬ ‫َ ۡ َ َ َ‬ ‫ُّ ُ َ ٰ َ َّ ٓ َ ٰ َ َّ ٓ َ َ ُ ۡ َ ٰ َ َ ّ ُ ُ َ َّ‬ ‫َ​َ َ‬ ‫ل�ٰلِم َ‬ ‫اد ٰ‬ ‫ج ۡب َنا ُ�ۥ‬ ‫� ‪ ٨٧‬فٱست‬ ‫ت أن � إِ�ه إِ� أنت سب�نك إ ِ ِ� كنت مِن ٱ‬ ‫�ن‬ ‫ى ِ� ٱلظل� ِ‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫َّ ُ‬ ‫َ َّ ۡ َ ُ َ َ ّ َ َ َ ُ‬ ‫�� ٱل ُم ۡؤ ِمن َ‬ ‫ِ� ‪] ﴾٨٨‬اﻷﻧﺒﻴﺎء‪ .[٨٨-٨٧ :‬وﻗﻮﻪﻟ ﺗﻌﺎﻰﻟ‪�﴿ :‬ن يُو� َس‬ ‫و�ي�ٰه مِن ٱلغ ِ ۚم و��ٰل ِك ۨ ِ‬ ‫لَم َن ٱل ۡ ُم ۡر َسل َ‬ ‫ِ� ‪] ﴾... ١٣٩‬اﻟﺼﺎﻓﺎت‪» « [١٤٨-١٣٩ :‬آﻧﭽﻪ ﺑﺮاي ﯾﻮﻧﺲص اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎد ذره اي‬ ‫ِ‬

‫از ﻣﻘﺎم و ﻣﻨﺰﻟﺖ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮي او ﻧﻤﯽﮐﺎﻫﺪ و ﯾﻮﻧﺲ ﺑﺎ ذﮐﺮ و ﯾﺎد آن را ﺧﺎص ﮔﺮداﻧﯿﺪ ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ‬ ‫َ َ ُّ‬ ‫ون إِذ‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ داﺳﺘﺎن او را در ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ ذﮐﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﯾﻦ ﻓﺮﻣﻮده اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ‪﴿ :‬وذا ٱ� ِ‬ ‫ُّ ُ َ َ َّ ٓ َ ٰ َ َّ ٓ َ َ ُ ۡ َ َ ّ‬ ‫َّ َ َ ُ َ ٰ ٗ َ َ َّ َ َّ َّ ۡ َ َ َ ۡ َ َ َ‬ ‫ٰ‬ ‫ٰ‬ ‫ت أن � إِ�ه إِ� أنت سب‬ ‫�ٰ َنك إ ِ ِ�‬ ‫�‬ ‫ل‬ ‫لظ‬ ‫ٱ‬ ‫�‬ ‫ى‬ ‫اد‬ ‫ضبا �ظن أن لن �قدِر عليهِ �ن‬ ‫ِ‬ ‫ذهب م� ِ‬ ‫ِ‬ ‫ُ ُ َ َّ‬ ‫َ ۡ َ َ ۡ َ َ ُ َ َ َّ‬ ‫� ۡي َ�ٰ ُه م َِن ٱ ۡل َغ ّم َو َ� َ�ٰل َِك ُ�ۨ� ٱل ۡ ُم ۡؤ ِمن َ‬ ‫ل�ٰلِم َ‬ ‫ِ� ‪﴾٨٨‬‬ ‫� ‪ ٨٧‬فٱستجبنا �ۥ و‬ ‫كنت مِن ٱ‬ ‫ِ‬ ‫ِۚ‬ ‫ِ‬ ‫]اﻷﻧﺒﻴﺎء‪» .[٨٨-٨٧ :‬و ذواﻟﻨﻮن آﻧﮕﺎه ﮐﻪ ﺧﺸﻤﮕﯿﻦ رﻓﺖ و ﭘﻨﺪاﺷﺖ ﮐﻪ ﻣﺎ ﻫﺮﮔﺰ ﺑﺮ او ﻗﺪرﺗﯽ‬

‫ﻧﺪارﯾﻢ ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ در ﺗﺎرﯾﮑﯽﻫﺎ ﻧﺪا در داد ﮐﻪ ﻣﻌﺒﻮد ﺑﺮ ﺣﻘﯽ ﺟﺰ ﺗﻮ ﻧﯿﺴﺖ ﺗﻮ ﭘﺎك و ﻣﻨﺰﻫﯽ و‬

‫ﻣﻦ از ﺳﺘﻤﮑﺎران ﺑﻮدم‪ .‬ﭘﺲ دﻋﺎي او را ﺑﺮآورده ﮐﺮدﯾﻢ و او را از اﻧﺪوه رﻫﺎﻧﯿﺪﯾﻢ و ﻣﺆﻣﻨﺎن را‬ ‫َّ‬ ‫�ن يُو� ُ َس لَم َن ٱل ۡ ُم ۡر َسل َ‬ ‫ِ� ‪» ﴾١٣٩‬ﻫﻤﺎﻧﺎ ﯾﻮﻧﺲ از‬ ‫ﭼﻨﯿﻦ ﻧﺠﺎت ﻣﯽدﻫﯿﻢ« و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬‬ ‫ِ‬ ‫ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎن ﺑﻮد«‪.‬‬

‫‪ 1‬ﺻﺤﯿﺢ اﻟﺒﺨﺎري ﺑﺮﻗﻢ )‪.(4604‬‬

‫ﻓﺼﻞ دوم‪ :‬ﺑﻘﯿﻪ ارﮐﺎن اﯾﻤﺎن‬

‫‪193‬‬

‫‪ -4‬اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ در ﻣﯿﺎن آنﻫﺎ ﺑﻌﻀﯽ ﺑﺮ ﺑﻌﻀﯽ دﯾﮕﺮ ﺑﺮﺗﺮي دارﻧﺪ و در ﯾﮏ درﺟﻪ و‬ ‫ۡ َ‬ ‫ك ٱ ُّلر ُس ُل فَ َّض ۡل َنا َ� ۡع َض ُه ۡم َ َ ٰ َ ۡ‬ ‫ض‬ ‫ﻣﺮﺗﺒﻪ واﺣﺪ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪۞﴿ :‬ت ِل‬ ‫� �ع ٖ �‬ ‫ّ ۡ ُ َّ َ َّ َ َّ ُ َ َ َ َ َ ۡ َ ُ ۡ َ َ َ‬ ‫ت﴾ ]اﻟﺒﻘﺮة‪» .[٢٥٣ :‬در ﻣﯿﺎن ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﺑﻌﻀﯽ را‬ ‫مِنهم من �م ٱ�ۖ ور�ع �عضهم در� ٰ ٖ �‬ ‫ﺑﺮ ﺑﻌﻀﯽ دﯾﮕﺮ ﺑﺮﺗﺮي دادﯾﻢ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎ آنﻫﺎ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺖ و درﺟﺎت ﺑﻌﻀﯽ‬

‫از آنﻫﺎ را ﺑﻠﻨﺪ ﮔﺮداﻧﯿﺪ« ﻃﺒﺮي در ﺗﻔﺴﯿﺮ اﯾﻦ آﯾﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ﻳﻘﻮل ﺗﻌﺎﻰﻟ ذﻛﺮه‪ :‬ﻫﺆﻻء‬ ‫رﺳ� ﻓﻀﻠﺖ ﺑﻌﻀﻬﻢ ﻰﻠﻋ ﺑﻌﺾ‪ ،‬ﻓﻠﻜﻤﺖ ﺑﻌﻀﻬﻢ ﻛﻤﻮﻰﺳ ﺻ� اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‬ ‫ورﻓﻌﺖ ﺑﻌﻀﻬﻢ درﺟﺎت ﻰﻠﻋ ﺑﻌﺾ ﺑﺎلﻜﺮاﻣﺔ ورﻓﻌﺔ اﻤﻟ�ﻟﺔ« »ﺧﺪاوﻧﺪ در ﻣﻮرد ذﮐﺮ‬

‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬آنﻫﺎ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﻣﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻌﻀﯽ را ﺑﺮ ﺑﻌﻀﯽ دﯾﮕﺮ ﻓﻀﯿﻠﺖ‬ ‫ﺑﺨﺸﯿﺪم ﺑﺎ ﺑﻌﻀﯽ از آنﻫﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻮﺳﯽص ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻢ و ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺑﻌﻀﯽ از آنﻫﺎ را ﺑﺮ‬

‫ﺑﻌﻀﯽ دﯾﮕﺮ در ﺑﺰرﮔﯽ و ﻣﻨﺰﻟﺖ ﺑﻠﻨﺪ ﮔﺮداﻧﯿﺪم«‪ .‬ﻫﺮﯾﮏ از آنﻫﺎ ﺟﺎﯾﮕﺎه و ﻣﻨﺰﻟﺘﺶ در‬ ‫ﻓﻀﻞ و ﺑﺰرﮔﯽ )ﻣﻌﻠﻮم و ﻣﺸﺨﺺ اﺳﺖ ﮐﻪ( ﺑﺮ ﺣﺴﺐ دﻻﯾﻠﯽ ﮐﻪ ﻧﺼﻮص ﺑﺮ آن وﺟﻮد‬

‫دارﻧﺪ رﻋﺎﯾﺖ آن از ﺟﻤﻠﻪ ﺣﻘﻮق آنﻫﺎ ﺑﺮ اﻣﺖ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ -5‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﺮدم اﻣﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺮ آنﻫﺎ درود و ﺳﻼم ﺑﻔﺮﺳﺘﻨﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﻧﯿﮑﯽ ﯾﺎد‬

‫ﮐﺮدن از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮاﻧﺶ ﺧﺒﺮ داده اﺳﺖ و اﯾﻨﮑﻪ اﻣﺖﻫﺎ ﮐﻪ ﺑﻌﺪ از آنﻫﺎ ﻣﯽآﯾﻨﺪ ﺑﺮ آنﻫﺎ‬ ‫ﺳﻼم ﺑﻔﺮﺳﺘﻨﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ در ﺑﺎره ﻧﻮح؛ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬وتَ َر ۡ� َنا َعلَ ۡيهِ � ٱ�خِر َ‬ ‫�ن ‪٧٨‬‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫َ َٰ ٌ َ َٰ ُ‬ ‫وح � ٱ ۡل َ�ٰلَم َ‬ ‫س�م‬ ‫� ‪] ﴾٧٩‬اﻟﺼﺎﻓﺎت‪» .[٧٩-٧٨ :‬و در ﻣﯿﺎن آﯾﻨﺪﮔﺎن آوازه‬ ‫ِ‬ ‫�ن ٖ ِ‬

‫ﻧﯿﮏ او را ﺑﺮﺟﺎي ﮔﺬاﺷﺘﯿﻢ‪ .‬ﺳﻼم ﺑﺮ ﻧﻮح در ﻣﯿﺎن ﺟﻬﺎﻧﯿﺎن ﺑﺎد« و در ﺑﺎره اﺑﺮاﻫﯿﻢ؛‬ ‫َ َ ٌ َ​َ‬ ‫َ َ ۡ َ َ َۡ‬ ‫� إبۡ َ�ٰه َ‬ ‫َ‬ ‫ِيم ‪]﴾١٠٩‬اﻟﺼﺎﻓﺎت‪.[109-108:‬‬ ‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬وت َر�نا عليهِ ِ� ٱ�خ ِ​ِر�ن ‪ ١٠٨‬س�ٰم ٰٓ ِ‬ ‫»و در ﻣﯿﺎن آﯾﻨﺪﮔﺎن آوازه ﻧﯿﮏ او را ﺑﺮﺟﺎي ﮔﺬاﺷﺘﯿﻢ‪ .‬ﺳﻼم ﺑﺮ اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﺑﺎد« و در ﺑﺎره‬ ‫ﻣﻮﺳﯽ و ﻫﺎرون ﻋﻠﯿﻬﻤﺎ اﻟﺴﻼم ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬وتَ َر ۡ� َنا َعلَ ۡيه َما � ٱ�خِر َ‬ ‫�ن ‪َ ١١٩‬س َ� ٰ ٌم َ َ ٰ‬ ‫�‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ُ َ ٰ َ َ‬ ‫و� َو�ٰ ُرون ‪] ﴾١٢٠‬اﻟﺼﺎﻓﺎت‪» .[١٢٠-١١٩ :‬و در ﻣﯿﺎن آﯾﻨﺪﮔﺎن آوازه ﻧﯿﮏ آنﻫﺎ‬ ‫م‬ ‫َ َ​َ‬ ‫را ﺑﺮﺟﺎي ﮔﺬاﺷﺘﯿﻢ‪ .‬ﺳﻼم ﺑﺮ ﻣﻮﺳﯽ و ﻫﺎرون ﺑﺎد« و اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬و َس� ٰ ٌم �‬

‫‪194‬‬

‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﭘﺮﺗﻮ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬

‫ٱل ۡ ُم ۡر َسل َ‬ ‫ِ� ‪] ﴾١٨١‬ﻟﺼﺎﻓﺎت‪» .[١٨١ :‬و ﺳﻼم ﺑﺮ ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎن ﺑﺎد«‪ .‬اﺑﻦ ﮐﺜﯿﺮ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ﻗﻮﻪﻟ‬ ‫َ َٰ ٌ َ َٰ ُ‬ ‫وح � ٱ ۡل َ�ٰلَم َ‬ ‫ً‬ ‫ﻣﻔﺮﺴا ﻤﻟﺎ أﺑﻰﻘ ﻋﻠﻴﻪ ﻣﻦ‬ ‫� ‪] ﴾٧٩‬اﻟﺼﺎﻓﺎت‪[٧٩ :‬‬ ‫ﺗﻌﺎﻰﻟ ﴿س�م‬ ‫ِ‬ ‫�ن ٖ ِ‬

‫اﺬﻟﻛﺮ اﺠﻟﻤﻴﻞ واﺜﻟﻨﺎء اﺤﻟﺴﻦ أﻧﻪ �ﺴﻠﻢ ﻋﻠﻴﻪ ﻤﺟﻴﻊ اﻟﻄﻮاﺋﻒ« »اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﮐﻪ‬ ‫َ َٰ ٌ َ َٰ ُ‬ ‫وح � ٱ ۡل َ�ٰلَم َ‬ ‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬س�م‬ ‫� ‪» ﴾٧٩‬ﺳﻼم ﺑﺮ ﻧﻮح در ﺟﻬﺎﻧﯿﺎن ﺑﺎد« ﺗﻔﺴﯿﺮي‬ ‫ِ‬ ‫�ن ٖ ِ‬ ‫اﺳﺖ ﺑﺮاي آﻧﭽﻪ ﺑﺮ او از ذﮐﺮ و ﯾﺎد ﻧﯿﮏ و ﺳﺘﺎﯾﺶ زﯾﺒﺎ ﺑﺎﻗﯽ ﻣﯽﻣﺎﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺮ او در ﻣﯿﺎن‬

‫ﻫﻤﻪ ﮔﺮوهﻫﺎ ﺳﻼم ﻣﯽﻓﺮﺳﺘﻨﺪ« و از اﻣﺎم ﻧﻮوي اﺟﻤﺎع ﻋﻠﻤﺎ را ﺑﺮ ﺟﺎﯾﺰ و ﻣﺴﺘﺤﺐ ﺑﻮدن‬ ‫درود و ﺳﻼم ﻓﺮﺳﺘﺎدن ﺑﺮ ﺳﺎﯾﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﻧﻘﻞ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬أﻤﺟﻌﻮا ﻰﻠﻋ‬ ‫الﺼﻼة ﻰﻠﻋ ﻧبﻴﻨﺎ �ﻤﺪ ص‪ .‬و�ﺬلﻚ أﻤﺟﻊ ﻣﻦ ﻳﻌﺘﺪ ﺑﻪ ﻰﻠﻋ ﺟﻮازﻫﺎ ﻰﻠﻋ ﺳﺎﺋﺮ اﻷﻧبﻴﺎء‬ ‫واﻤﻟﻼﺋ�ﺔ اﺳﺘﻘﻼﻻ وأﻣﺎ ﻏ� اﻷﻧبﻴﺎء ﻓﺎﺠﻟﻤﻬﻮر ﻰﻠﻋ أﻧﻪ ﻻ ﻳﺼ� ﻋﻠﻴﻬﻢ اﺑﺘﺪاء«‬ ‫»ﻋﻠﻤﺎ ﺑﺮ درود و ﺳﻼم ﻓﺮﺳﺘﺎدن ﺑﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮﻣﺎن ﻣﺤﻤﺪص اﺟﻤﺎع دارﻧﺪ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ اﺟﻤﺎع‬ ‫دارﻧﺪ ﺑﺮ اﯾﻨﮑﻪ ﮐﺴﯽ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ آن ﺑﺮ ﺳﺎﯾﺮ اﻧﺒﯿﺎء و ﻣﻼﺋﮑﻪ ﺑﺼﻮرت ﻣﺴﺘﻘﻞ درود ﺑﻔﺮﺳﺘﺪ‬ ‫اﻣﺎ ﺑﺮاي ﻏﯿﺮ از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﺟﻤﻬﻮر ﺑﺮ اﯾﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ در اﺑﺘﺪا ﺑﺮ او درود و ﺳﻼم ﻧﻤﯽﺷﻮد«‪.‬‬

‫و اﯾﻦ ﭘﺎرهاي از ﺣﻘﻮﻗﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﺮاي ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﺑﺮ اﯾﻦ اﻣـﺖ واﺟـﺐ اﺳـﺖ و ﻧﺼـﻮص ﺑـﺮ آن‬

‫دﻻﻟﺖ دارﻧﺪ و اﻫﻞ ﻋﻠﻢ ﺑﻪ آن اﻗﺮار ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ .‬و اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ اﻋﻠﻢ‪.‬‬ ‫ﻣﺒﺤﺚ ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان اوﻟﻮاﻟﻌﺰم‬

‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان اوﻟﻮاﻟﻌﺰم ﮐﺴﺎﻧﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺻﺎﺣﺐ ﺑﺮدﺑﺎري و ﺻﺒﺮ ﺑﺴﯿﺎر ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ .‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ‬ ‫َ ۡ ۡ َ َ َ َ​َ ُ ُ ْ ۡ‬ ‫� أ ْولوا ٱل َع ۡز ِم م َِن ٱ ُّلر ُس ِل﴾ ]اﻷﺣﻘﺎف‪» .[٣٥ :‬ﭘﺲ ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان‬ ‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬فٱص ِ� كما ص‬ ‫اوﻟﻮاﻟﻌﺰم ﺷﮑﯿﺒﺎﺋﯽ ورزﯾﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺷﮑﯿﺒﺎ ﺑﺎش«‪ .‬ﻋﻠﻤﺎ در ﻣﻮرد اوﻟﻮاﻟﻌﺰم اﺧﺘﻼف دارﻧﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه‬ ‫ﻣﺮاد از اوﻟﻮاﻟﻌﺰم ﺗﻤﺎم ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺮف ﴿م َِن﴾ در ﺳﺨﻦ ﴿م َِن ٱ ُّلر ُس ِل﴾ ﺑﺮاي ﺑﯿﺎن ﺟﻨﺲ‬

‫اﺳﺖ و ﺑﺮاي ﺑﺮﺗﺮي ﺑﻌﻀﯽ از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﺑﻦ زﯾﺪ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ﻞﻛ الﺮﺳﻞ‪ .‬ﺎﻛﻧﻮا أو� ﻋﺰم‬ ‫لﻢ ﻳﺒﻌﺚ اﷲ ًّ‬ ‫ﻧبﻴﺎ إﻻ ﺎﻛن ذا ﻋﺰم وﺣﺰم ورأي و�ﻤﺎل ﻋﻘﻞ« »اوﻟﻮاﻟﻌﺰم ﻣﻨﻈﻮر ﻫﻤﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان‬

‫اﺳﺖ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﯿﭻ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮي را ﻣﺒﻌﻮث ﻧﮑﺮده ﻣﮕﺮ اﯾﻨﮑﻪ ﺻﺎﺣﺐ اراده‪ ،‬ﺑﺮدﺑﺎري‪ ،‬رأي و ﮐﻤﺎل‬

‫ﻓﺼﻞ دوم‪ :‬ﺑﻘﯿﻪ ارﮐﺎن اﯾﻤﺎن‬

‫‪195‬‬

‫ﻋﻘﻞ ﺑﻮده اﺳﺖ«‪ .‬و ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه آنﻫﺎ ﭘﻨﺞ ﻧﻔﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ :‬ﻧﻮح‪ ،‬اﺑﺮاﻫﯿﻢ‪ ،‬ﻣﻮﺳﯽ‪ ،‬ﻋﯿﺴﯽ و ﻣﺤﻤﺪ ﺻﻠﯽ‬ ‫اﷲ ﻋﻠﯿﻬﻢ وﺳﻠﻢ‪ .‬اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪» :‬أولﻮ اﻟﻌﺰم ﻣﻦ الﺮﺳﻞ اﻨﻟﻲﺒ ﺻ� اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‬ ‫وﻧﻮح و�ﺑﺮاﻫﻴﻢ ومﻮﻰﺳ وﻋيﻰﺴ« »اوﻟﻮاﻟﻌﺰم از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص‪ ،‬ﻧﻮح‪ ،‬اﺑﺮاﻫﯿﻢ‪ ،‬ﻣﻮﺳﯽ و‬

‫ﻋﯿﺴﯽ اﺳﺖ« و اﯾﻦ ﻗﻮل ﻣﺠﺎﻫﺪ‪ ،‬ﻋﻄﺎء ﺧﺮﺳﺎﻧﯽ و ﺑﺴﯿﺎري از ﻣﺘﺄﺧﺮﯾﻦ اﻫﻞ ﻋﻠﻢ اﺳﺖ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ‬

‫اﯾﻦ ﭘﻨﺞ ﻧﻔﺮ را ﺑﺎ ﻫﻢ در دو ﺟﺎ از ﮐﺘﺎﺑﺶ ذﮐﺮ ﻧﻤﻮده و اﯾﻦ ﺳﺨﻦ ﺑﻪ آن اﺳﺘﺪﻻل اﺷﺎره دارد‪.‬‬ ‫َ َ‬ ‫ۡ َ َ َۡ‬ ‫ّ‬ ‫ﻣﮑﺎن اول در ﺳﻮره اﺣﺰاب ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪�﴿ :‬ذ أخذنا م َِن ٱ�َّب ِ ِ�ۧ َن ِمي�ٰق ُه ۡم‬ ‫َ ً َ ٗ‬ ‫ُّ‬ ‫َ َ‬ ‫َ َ َۡ ۡ‬ ‫و� َوع َ‬ ‫وح �بۡ َ�ٰه َ‬ ‫ِيم َو ُم َ ٰ‬ ‫ِنك َومِن ن ٖ‬ ‫ِي� ٱبۡ ِن َم ۡر َ� َمۖ َوأخذنا مِن ُهم ّمِي�ٰقا غل ِيظا ‪﴾٧‬‬ ‫وم‬ ‫]اﻷﺣﺰاب‪» .[٧ :‬و ﭼﻨﯿﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﻋﻬﺪﺷﺎن را ﮔﺮﻓﺘﯿﻢ و )ﻧﯿﺰ( از ﺗﻮ و از ﻧﻮح و اﺑﺮاﻫﯿﻢ‬

‫و ﻣﻮﺳﯽ و ﻋﯿﺴﯽ ﺑﻦ ﻣﺮﯾﻢ )ﻋﻬﺪﺗﺎن را( و از آﻧﺎن ﭘﯿﻤﺎﻧﯽ اﺳﺘﻮار ﮔﺮﻓﺘﯿﻢ«‪ .‬ﻣﮑﺎن دوم در ﺳﻮره‬ ‫َ َ َّ‬ ‫� بهِۦ نُ ٗ‬ ‫َ َ َ َ ُ ّ َ ّ‬ ‫وحا َوٱ َّ� ٓ‬ ‫ِي‬ ‫ِين ما و ٰ ِ‬ ‫ﺷﻮري ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪�۞﴿ :‬ع ل�م مِن ٱ� ِ‬ ‫ٓ َۡ َ َ ُ َ ٰ َ َ َ ۡ َ ُ ْ ّ َ َ َ َ ُ ْ‬ ‫َۡ َ َۡٓ َۡ َ‬ ‫ك َو َما َو َّص ۡي َنا بِهِۦ إِب�ٰهِيم ومو� وع ٰٓ‬ ‫أوحينا إِ�‬ ‫ِي�ۖ أن أ�ِيموا ٱ�‬ ‫ِين َو� � َتف َّرقوا �ِي �هِ﴾‬ ‫]اﻟﺸﻮری‪» .[١٣ :‬از دﯾﻦ‪ ،‬آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﻮح در ﺑﺎره آن ﺳﻔﺎرش ﮐﺮد ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﺗﺸﺮﯾﻊ ﮐﺮد و‬

‫آﻧﭽﻪ را ﺑﻪ ﺗﻮ وﺣﯽ ﮐﺮدﯾﻢ و آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ در ﺑﺎره آن ﺑﻪ اﺑﺮاﻫﯿﻢ و ﻣﻮﺳﯽ و ﻋﯿﺴﯽ ﺳﻔﺎرش‬ ‫ﻧﻤﻮدﯾﻢ ﮐﻪ دﯾﻦ را ﺑﺮﭘﺎ دارﯾﺪ و در آن ﻣﺘﻔﺮق ﻧﺸﻮﯾﺪ«‪ .‬ﺗﻌﺪادي از ﻣﻔﺴﺮﯾﻦ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪» :‬ووﺟﻪ‬ ‫ﺨﺗﺼﻴﺼﻬﻢ ﺑﺎﺬﻟﻛﺮ اﻹﻋﻼم ﺑﺄن ﻬﻟﻢ مﺰ�ﺪ ﺮﺷف وﻓﻀﻞ لﻜﻮﻧﻬﻢ ﻣﻦ أﺻﺤﺎب الﺮﺸاﺋﻊ‬ ‫اﻤﻟﺸﻬﻮرة وﻣﻦ أو� اﻟﻌﺰم ﻣﻦ الﺮﺳﻞ« »وﺟﻪ ﺗﺨﺼﯿﺺ آنﻫﺎ ﺑﺎ ذﮐﺮ ﻧﺎﻣﺸﺎن ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﯾﻦ اﺳﺖ‬

‫ﮐﻪ ﺑﺰرﮔﯽ و ﺷﺮف آنﻫﺎ از ﺻﺎﺣﺒﺎن ﺷﺮﯾﻌﺖﻫﺎي ﻣﺸﻬﻮر ﺑﯿﺸﺘﺮ اﺳﺖ و آنﻫﺎ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان‬ ‫اوﻟﻮاﻟﻌﺰم ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ«‪.‬‬

‫اﯾﻦ ﭘﻨﺞ ﻧﻔﺮ ﺑﺮﺗﺮﯾﻦ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان و ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﻓﺮزﻧﺪان آدم ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬از اﺑﻮﻫﺮﯾﺮهس رواﯾﺖ اﺳﺖ‬ ‫ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪) :‬ﺧﻴﺎر وﺪﻟ آدم ﻤﺧﺴﺔ ﻧﻮح و�ﺑﺮاﻫﻴﻢ وﻋيﻰﺴ ومﻮﻰﺳ و�ﻤﺪ ﺻ� اﷲ‬

‫‪196‬‬

‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﭘﺮﺗﻮ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬

‫ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ وﺧ�ﻫﻢ �ﻤﺪ ﺻ� اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ وﺻ� اﷲ وﺳﻠﻢ ﻋﻠﻴﻬﻢ أﻤﺟﻌ�( ‪» ١‬ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ‬ ‫ﻓﺮزﻧﺪان آدم ﭘﻨﺞ ﺗﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ :‬ﻧﻮح‪ ،‬اﺑﺮاﻫﯿﻢ‪ ،‬ﻋﯿﺴﯽ‪ ،‬ﻣﻮﺳﯽ و ﻣﺤﻤﺪص و ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ آنﻫﺎ‬

‫ﻣﺤﻤﺪص اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳﻼم و درود ﺧﺪا ﺑﺮ ﻫﻤﻪ آنﻫﺎ ﺑﺎد«‪.‬‬

‫و ﺑﺮﺗﺮﯾﻦ آنﻫﺎ ﻣﺤﻤﺪص اﺳﺖ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﺑﺨﺎري از اﺑـﻮﻫﺮﯾﺮهس رواﯾـﺖ ﻣـﯽﮐﻨـﺪ‬ ‫َ َ َ ِّ ُ َ َ َ َ َ ْ َ ْ َ َ َ َ َّ ُ َ ْ َ ْ َ ُّ َ ْ ُ ْ َ ْ ُ َ ُ َ‬ ‫ﺮﺒ َوأ َّول ﺷﺎ ِﻓ ٍﻊ‬ ‫ﺪﻟ آدم ﻳﻮم اﻟ ِﻘﻴﺎﻣ ِﺔ وأول ﻣﻦ ﻳنﺸﻖ �ﻨﻪ اﻟﻘ‬ ‫ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾـﺪ‪» :‬أﻧﺎ ﺳﻴﺪ و ِ‬ ‫َ ُ َ َّ‬ ‫َوأ َّول ُمﺸﻔ ٍﻊ« ‪» ٢‬ﻣﻦ روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺳﺮور ﻓﺮزﻧﺪان آدم و اوﻟـﯿﻦ ﮐﺴـﯽ ﻫﺴـﺘﻢ ﮐـﻪ ﻗﺒـﺮش ﺷـﮑﺎﻓﺘﻪ‬ ‫ﻣﯽﺷﻮد و اوﻟﯿﻦ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﮐﻨﻨﺪه و اوﻟﯿﻦ ﮐﺴﯽ ﻫﺴﺘﻢ ﮐﻪ ﺷﻔﺎﻋﺘﺶ ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد«‪.‬‬

‫ﻣﺒﺤﺚ ﺷﺸﻢ‪ :‬وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻣﺎ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪص و ﺣﻖ او ﺑﺮ اﻣﺘﺶ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺑﯿﺎن‬ ‫اﯾﻨﮑﻪ دﯾﺪن ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص در ﺧﻮاب‪ ،‬ﺣﻖ اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﺑﺘﺪا ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت و وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص‪:‬‬

‫اﷲ ﺗﺒﺎرك و ﺗﻌﺎﻟﯽ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻣﺎ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪص را ﺑﺎ ﺑﺴﯿﺎري از وﯾﮋﮔﯽﻫﺎ و ﺻﻔﺎت ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﮐـﻪ‬

‫او را ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ آن ﺑﺮ ﻏﯿﺮ ﺧﻮد از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﺑﺮﺗﺮي داده و او را از ﺳﺎﯾﺮ ﻋﺎﻟﻤﯿﺎن ﺟﺪا ﮐﺮده‪ ،‬ﺧﺎص‬

‫ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﮐﻪ از ﺟﻤﻠﻪ اﯾﻦ وﯾﮋﮔﯽﻫﺎ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬

‫‪ -1‬رﺳﺎﻟﺖ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص ﺑﺮاي ﺗﻤﺎم ﺟﻦ و اﻧﺲ اﺳﺖ و ﺟﺰ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ از او ﭘﯿﺮوي ﻧﻤﻮده و‬ ‫ﺑﻪ رﺳﺎﻟﺖ او اﯾﻤﺎن آوردهاﻧﺪ اﯾﻤﺎن از ﮐﺴﯽ دﯾﮕﺮ ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ .‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ‬ ‫َ َ ٓ َ ۡ َ ۡ َ ٰ َ َّ َ َّ‬ ‫آف ٗة ّل ِ َّ‬ ‫اس �َشِ ٗ‬ ‫�� َونَذ ٗ‬ ‫لن ِ‬ ‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬وما أرسل�ك إِ� ك‬ ‫ِير�﴾ ]ﺳﺒﺄ‪» .[٢٨ :‬و ﻣﺎ ﺗﻮ را ﺟﺰ‬

‫ﺑﺮاي ﺗﻤﺎم ﻣﺮدم ﮐﻪ ﻣﮋده دﻫﻨﺪه و ﺗﺮﺳﺎﻧﻨﺪه آنﻫﺎ ﺑﺎﺷﯽ ﻧﻔﺮﺳﺘﺎدﯾﻢ« و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬ ‫َ َ َ َّ‬ ‫َ ُ َ‬ ‫َ َّ َ ۡ ُ ۡ َ َ َ َ ٰ َ‬ ‫ون ل ِۡل َ�ٰلَم َ‬ ‫� نَذ ً‬ ‫ار َك ٱ�ِي نزل ٱلفرقان‬ ‫﴿�ب‬ ‫ِيرا ‪] ﴾١‬اﻟﻔﺮﻗﺎن‪» .[١ :‬ﺑﺎ‬ ‫� � ۡب ِده ِۦ ِ�ك‬ ‫ِ‬ ‫ﺑﺮﮐﺖ اﺳﺖ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﻓﺮﻗﺎن را ﺑﺮ ﺑﻨﺪهاش ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮد ﺗﺎ ﺑﺮاي ﺗﻤﺎم دﻧﯿﺎ ﺗﺮﺳﺎﻧﻨﺪه ﺑﺎﺷﺪ«‬

‫‪ 1‬أﺧﺮﺟﻪ اﻟﺒﺰار اﻧﻈﺮ ﮐﺸﻒ اﻷﺳﺘﺎر )‪ ،(114 / 3‬واﻟﻬﯿﺜﻤﯽ ﻓﯽ اﻟﻤﺠﻤﻊ )‪ (255 / 8‬وﻗﺎل‪ »:‬رﺟﺎﻟﻪ رﺟـﺎل اﻟﺼـﺤﯿﺢ‬ ‫«‪ ،‬واﻟﺤﺎﮐﻢ وﻗﺎل ﺻﺤﯿﺢ اﻹﺳﻨﺎد وواﻓﻘﻪ اﻟﺬﻫﺒﯽ‪ ،‬اﻟﻤﺴﺘﺪرك ﻟﻠﺤﺎﮐﻢ ‪.546 / 2 :‬‬

‫‪ 2‬أﺧﺮﺟﻪ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺮﻗﻢ )‪ ،(2278‬وأﺑﻮ داود ‪ ،38 / 5 :‬ﺑﺮﻗﻢ )‪.(4673‬‬

‫ﻓﺼﻞ دوم‪ :‬ﺑﻘﯿﻪ ارﮐﺎن اﯾﻤﺎن‬

‫‪197‬‬

‫اﺑﻦ ﻋﺒﺎس م ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪» :‬اﻟﻌﺎﻤﻟ�‪ :‬اﺠﻟﻦ واﻹ�ﺲ« »ﻣﻨﻈﻮر از ﻋﺎﻟﻤﯿﻦ‪ ،‬اﺟﻨﻪ و اﻧﺴﺎن‬ ‫ُ ِّ ْ ُ َ ْ َ ْ‬ ‫ﺖ َﻰﻠﻋ اﻷﻧ ِبﻴَﺎ ِء‬ ‫اﺳﺖ«‪ .‬و از اﺑﻮﻫﺮﯾﺮهس رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﻓﻀﻠ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ٍّ ُ ْ ُ َ َ َ ْ َ َ ُ ْ ُ ُّ ْ َ ُ َّ ْ َ ْ َ َ ُ َ ُ َ ْ‬ ‫ﺖ َ‬ ‫ﻲﻟ اﻷ ْرض‬ ‫� ِ ِﺴﺖ أﻋ ِﻄﻴﺖ ﺟﻮا ِﻣﻊ اﻟ ِ‬ ‫ﺐ وأ ِﺣﻠﺖ ِﻲﻟ اﻟﻐﻨﺎﺋِﻢ وﺟ ِﻌﻠ ِ‬ ‫ﻠﻜ ِﻢ وﻧ ِﺮﺼت ﺑِﺎلﺮﻋ ِ‬ ‫ْ‬ ‫َ ُ ً َ َ ْ ً َُْ ْ ُ َ‬ ‫َّ َ‬ ‫ْ َ َّ ً ُ‬ ‫ﺖ إِﻰﻟ اﺨﻟَﻠ ِﻖ ﺎﻛﻓﺔ َوﺧ ِﺘ َﻢ ﻲﺑ‬ ‫ﻃﻬﻮرا ومﺴ ِﺠﺪا وأر ِﺳﻠ‬ ‫اﻨﻟ ِب ُّﻴﻮن« ‪» ١‬ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﺷﺶ ﭼﯿﺰ ﺑﺮ‬ ‫اﻧﺒﯿﺎء ﻓﻀﯿﻠﺖ ﯾﺎﻓﺘﻢ‪ :‬ﮐﺎﻣﻠﺘﺮﯾﻦ ﮐﻼﻣﻬﺎ ﺑﻪ ﻣﻦ داده ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﺗﺮس ﯾﺎري داده ﺷﺪم‪،‬‬

‫ﻏﻨﯿﻤﺖﻫﺎ ﺑﺮاي ﻣﻦ ﺣﻼل ﺷﺪ‪ ،‬زﻣﯿﻦ ﺑﺮاي ﻣﻦ ﭘﺎك و ﻣﺴﺠﺪ ﻗﺮار داده ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﻮي‬

‫ﺗﻤﺎم ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪم و ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﻣﻦ ﻧﺒﻮت ﭘﺎﯾﺎن ﯾﺎﻓﺖ«‪ .‬اﻣﺎم ﻣﺴﻠﻢ در‬ ‫َّ‬ ‫َْ‬ ‫َُ‬ ‫اﺬﻟي �ﻔ ُﺲ � َّﻤ ٍﺪ‬ ‫ﺻﺤﯿﺤﺶ از اﺑﻮﻫﺮﯾﺮهس رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪َ » :‬و ِ‬ ‫ْ ُ َّ َ ُ ٌّ َ َ َ ْ َ ٌّ ُ َ ُ ُ َ ْ ُ ْ ْ َّ‬ ‫َ َ َْ َُ َ َ ٌ ْ َ‬ ‫ﺎﺬﻟي‬ ‫ﺮﺼ‬ ‫ﻧ‬ ‫ﻻ‬ ‫و‬ ‫ي‬ ‫د‬ ‫ﻮ‬ ‫ﻬ‬ ‫�‬ ‫ﺔ‬ ‫ﻣ‬ ‫اﻷ‬ ‫ه‬ ‫ﺬ‬ ‫ﻫ‬ ‫ا� � َّﻢ �ﻤﻮت َولﻢ ﻳﺆ ِﻣﻦ ﺑِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ�ﻴ ِﺪهِ ﻻ �ﺴﻤﻊ ﻲﺑأﺣﺪ ِﻣﻦ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﺖ ﺑﻪ إ َّﻻ َﺎﻛ َن ﻣ ْﻦ أَ ْﺻ َ‬ ‫أُ ْرﺳﻠْ ُ‬ ‫ﺤﺎب َّ‬ ‫ﺎر« ‪» ٢‬ﻗﺴﻢ ﺑﻪ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﻧﻔﺲ ﻣﺤﻤﺪ در دﺳﺖ‬ ‫اﻨﻟ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ​ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫اوﺳﺖ ﻫﯿﭻ ﻓﺮدي از اﯾﻦ ﻣﺠﺘﻤﻊ‪ ،‬ﯾﻬﻮدي ﯾﺎ ﻧﺼﺮاﻧﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﻤﮑﻦ ﻧﯿﺴﺖ دﻋﻮت ﻣﻦ ﺑﻪ‬

‫آنﻫﺎ ﺑﺮﺳﺪ‪ ،‬آن را ﺑﺸﻨﻮد‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﺑﻤﯿﺮد و ﺑﻪ آن اﯾﻤﺎن ﻧﯿﺎورد ﻣﮕﺮ اﯾﻨﮑﻪ از ﯾﺎران آﺗﺶ‬

‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ«‪.‬‬

‫‪ -2‬او ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﻧﺼﻮص ﺑﺮ آن دﻻﻟﺖ دارد ﺧﺎﺗﻢ اﻧﺒﯿﺎء و رﺳﻮﻻن اﺳﺖ‪ .‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ‬ ‫َ‬ ‫َ َ‬ ‫َّ َ َ ُ َ‬ ‫َ َّ‬ ‫َ ُ‬ ‫َ ٓ َ َ ّ‬ ‫�ن َّر ُسول ٱ�ِ َوخا� َم‬ ‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ما �ن � َّم ٌد �بَا أح ٖد مِن ّرِجال ِ� ۡم َو� ٰ ِ‬ ‫ّ‬ ‫ٱ�َّب ِ ِ�ۧ َنۗ﴾ ]اﻷﺣﺰاب‪» .[٤٠ :‬ﻣﺤﻤﺪ ﭘﺪر ﻫﯿﭻ ﯾﮏ از ﻣﺮدان ﺷﻤﺎ ﻧﯿﺴﺖ ﺑﻠﮑﻪ او رﺳﻮل‬ ‫ﺧﺪا و ﺧﺎﺗﻢ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان اﺳﺖ«‪ .‬ﺷﯿﺨﯿﻦ از اﺑﻮﻫﺮﯾﺮهس رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص‬ ‫ْ َ ْ َ َ َ َ ُ َ َ َ ْ ً َ َ ْ َ َ ُ َ َ ْ َ َ ُ َّ‬ ‫َ​َ َْْ‬ ‫َّ َ‬ ‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ِ » :‬إن َﻣﺜ ِ� َو َﻣﺜﻞ اﻷﻧ ِبﻴَﺎ ِء ِﻣﻦ �ﺒ ِ� ﻛﻤﺜ ِﻞ رﺟ ٍﻞ �� ﺑيﺘﺎ ﻓﺄﺣﺴﻨﻪ وأ‬ ‫ﻤﺟﻠﻪ ِإﻻ‬ ‫َ َ ْ َ َ َ ُ ُ َ َ َّ‬ ‫َ ْ َ َ َ ْ َ َ َ َ َ َ َّ ُ َ ُ َ‬ ‫ْ‬ ‫ﺠﺒُﻮن ُﻪﻟ َو َ�ﻘﻮلﻮن ﻫﻼ ُو ِﺿ َﻌﺖ‬ ‫ﺎس � ُﻄﻮﻓﻮن ﺑِ ِﻪ و�ﻌ‬ ‫او� ٍﺔ ﻓﺠﻌﻞ اﻨﻟ‬ ‫مﻮ ِﺿﻊ ِﺒﻟﻨ ٍﺔ ِﻣﻦ ز ِ‬

‫‪ 1‬أﺧﺮﺟﻪ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺮﻗﻢ )‪.(523‬‬ ‫‪ 2‬أﺧﺮﺟﻪ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺮﻗﻢ )‪.(153‬‬

‫‪198‬‬

‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﭘﺮﺗﻮ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬

‫َّ َ ُ َ َ َ َ َ َّ َ ُ َ َ َ َ‬ ‫َ‬ ‫ِّ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫ﻫ ِﺬهِ الﻠ ِﺒﻨﺔ ﻗﺎل ﻓﺄﻧﺎ الﻠ ِﺒﻨﺔ وأﻧﺎ ﺧﺎﺗِﻢ اﻨﻟ ِبﻴ�« »ﻣﺜﺎل ﻣﻦ و ﺳﺎﯾﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﻗﺒﻞ از ﻣﻦ‪،‬‬ ‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺮدي اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺎﻧﻪاي زﯾﺒﺎ و ﮐﺎﻣﻞ ﺑﺴﺎزد ﻣﮕﺮ اﯾﻨﮑﻪ در ﮔﻮشﻫﺎي‪ ،‬ﺟﺎي ﯾﮏ‬ ‫‪١‬‬

‫ﺧﺸﺖ را ﺧﺎﻟﯽ ﺑﮕﺬارد‪ .‬ﻣﺮدم‪ ،‬اﻃﺮاف آن دور ﻣﯽزﻧﻨﺪ و ﺑﺎ ﺗﻌﺠﺐ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬آﯾﺎ اﯾﻦ‬

‫ﯾﮏ ﺧﺸﺖ‪ ،‬ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﻧﻤﯽﺷﻮد؟ ﻧﺒﯽ اﮐﺮم ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﻪ وﺳﻠﻢ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻣﻦ ﻫﻤﺎن ﯾﮏ‬

‫ﺧﺸﺖ و ﺧﺎﺗﻢ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﻫﺴﺘﻢ«‪ .‬ﺑﺮ اﺳﺎس اﯾﻦ ﻧﺼﻮص اﻣﺖ ﮔﺬﺷﺘﻪ و آﯾﻨﺪه ﺑﺮ اﯾﻦ‬

‫ﻋﻘﯿﺪه اﺟﻤﺎع دارﻧﺪ ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺗﮑﻔﯿﺮ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ادﻋﺎي ﭘﯿﺎﻣﺒﺮي ﺑﻌﺪ از اوص را‬ ‫ﺑﻨﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬و ﺑﺮ ﮐﺸﺘﻦ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ادﻋﺎي آن را دارد و ﺑﺮ آن اﺻﺮار ﻣﯽورزد‪ ،‬اﺟﻤﺎع دارﻧﺪ‪.‬‬

‫آﻟﻮﺳﯽ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪» :‬و�ﻮﻧﻪ ﺻ� اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ ﺧﺎﺗﻢ اﻨﻟبﻴ� مﺎ ﻧﻄﻖ ﺑﻪ الﻜﺘﺎب‪،‬‬ ‫وﺻﺪﻋﺖ ﺑﻪ الﺴﻨﺔ‪ ،‬وأﻤﺟﻌﺖ ﻋﻠﻴﻪ اﻷﻣﺔ‪ ،‬ﻓﻴ�ﻔﺮ ﻣﺪﻲﻋ ﺧﻼﻓﻪ و�ﻘﺘﻞ إن أﺮﺻ« »ﺑﺮ‬ ‫اﯾﻨﮑﻪ اوص ﺧﺎﺗﻢ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﺘﺎب ﺑﻪ آن ﻧﺎﻃﻖ‪ ،‬ﺳﻨﺖ ﺑﻪ آن ﺣﺎﮐﻢ و اﻣﺖ ﺑﺮ آن‬

‫اﺟﻤﺎع دارﻧﺪ و ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺑﻌﺪ از او ﻣﺪﻋﯽ ﻧﺒﻮت اﺳﺖ را ﺗﮑﻔﯿﺮ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و اﮔﺮ ﺑﺮ‬ ‫ادﻋﺎي ﺧﻮد اﺻﺮار ورزد‪ ،‬ﮐﺸﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد«‪.‬‬

‫‪ -3‬ﺧﺪاوﻧﺪ او را ﺑﺎ ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ ﻣﻌﺠﺰه و آﺷﮑﺎرﺗﺮﯾﻦ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﮐﻪ ﻗﺮآن ﻋﻈﯿﻢ اﺳﺖ ﺗﺄﯾﯿﺪ ﮐﺮده‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﮐﻼم ﺧﺪا از ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﺗﻐﯿﯿﺮ و ﺗﺒﺪﯾﻠﯽ ﻣﺼﻮن اﺳﺖ و در ﻣﯿﺎن اﻣﺖ ﺗﺎ زﻣﺎﻧﯿﮑﻪ‬

‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﺑﻠﻨﺪ ﮐﺮدن آن ﺑﻪ ﺳﻮي ﺧﻮد اﺟﺎزه ﻣﯽدﻫﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻗﯽ ﻣﯽﻣﺎﻧﺪ‪ .‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ‬ ‫ۡ ُ َ ۡ ُّ َ َ ٰٓ َ َ ۡ ُ ْ ۡ َ َ ۡ ُ ۡ َ َ‬ ‫ُ َّ‬ ‫َۡ َ‬ ‫ان �‬ ‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬قل ل� ِ ِن ٱجت َمع ِ‬ ‫�ن � أن ي�توا ب ِ ِمث ِل �ٰذا ٱلقرء ِ‬ ‫ت ٱ ِ��س وٱ ِ‬ ‫َۡ ُ َ‬ ‫ون ب ِم ۡثلِهِۦ َول َ ۡو َ� َن َ� ۡع ُض ُه ۡم �ِ َ ۡعض َظه ٗ‬ ‫�� ‪] ﴾٨٨‬اﻹﴎاء‪» .[٨٨ :‬ﺑﮕﻮ اﮔﺮ اﻧﺲ و‬ ‫ٖ‬ ‫ي �ت ِ‬ ‫ِ‬

‫ﺟﻦ ﮔﺮد آﯾﻨﺪ ﺑﺮ آﻧﮑﻪ ﻣﺜﻞ اﯾﻦ ﻗﺮآن آورﻧﺪ‪ ،‬ﻫﺮﮔﺰ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻣﺜﻠﺶ را ﺑﯿﺎورﻧﺪ و اﮔﺮ‬ ‫َ َ َ ۡ َ ۡ ۡ َ َّ ٓ َ َ ۡ َ َ َ ۡ َ ۡ َ ٰ َ ۡ َ‬ ‫ب ُ�ت ٰ�‬ ‫ﭼﻪ ﯾﺎور ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ« و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬أو لم ي�فِ ِهم ��ا أنز�ا عليك ٱلكِ�‬ ‫َ​َ‬ ‫َّ‬ ‫َٰ َ َ َ ۡ َ ٗ َ ۡ َ ٰ َ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫عل ۡي ِه ۡ ۚم إِن ِ� �ل ِك لر�ة وذِكر‬ ‫ى ل ِق ۡو ٖ� يُؤم ُِنون ‪] ﴾٥١‬اﻟﻌﻨﻜﺒﻮت‪» .[٥١ :‬آﯾﺎ ﺑﺮاي‬

‫آنﻫﺎ ﺑﺲ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﮐﺘﺎب را ﮐﻪ ﺑﺮ آﻧﺎن ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﯽﺷﻮد ﺑﺮ ﺗﻮ ﻓﺮﺳﺘﺎدهاﯾﻢ؟ در‬

‫‪ 1‬ﺻﺤﯿﺢ اﻟﺒﺨﺎري ﺑﺮﻗﻢ )‪ ،(3535‬وﻣﺴﻠﻢ ﺑﺮﻗﻢ )‪ ،(2286‬واﻟﻠﻔﻆ ﻟﻠﺒﺨﺎري‪.‬‬

‫ﻓﺼﻞ دوم‪ :‬ﺑﻘﯿﻪ ارﮐﺎن اﯾﻤﺎن‬

‫‪199‬‬

‫ﺣﻘﯿﻘﺖ در اﯾﻦ ﺑﺮاي ﻣﺮدﻣﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن دارﻧﺪ رﺣﻤﺖ و ﯾﺎدآوري اﺳﺖ«‪ .‬و در‬ ‫ﺻﺤﯿﺤﯿﻦ از اﺑﻮﻫﺮﯾﺮهس رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﻪ وﺳﻠﻢ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ » :‬ﻣﺎ‬ ‫َ ْ ُ َ َ َ َ ْ ْ َ َ ُ َ َّ َ َ َ َّ‬ ‫ُ ُ َ ْ‬ ‫ْ ْ َ ْ َ َ ٌّ َّ ُ ْ‬ ‫ﺣﻴﺎً‬ ‫َ‬ ‫اﺬﻟي أو ِ�ﻴﺖ و‬ ‫ِﻣﻦ اﻷﻧ ِبﻴﺎ ِء ﻧ ِﻲﺒ إِﻻ أﻋ ِﻄﻲ ﻣﺎ ِﻣﺜﻠﻪ آﻣﻦ ﻋﻠﻴ ِﻪ اﻟبﺮﺸ و�ِ�ﻤﺎ ﺎﻛن ِ‬ ‫َ ْ َ ُ َّ ُ َ َ َ ْ ُ َ ْ َ ُ َ َ‬ ‫ْ َ َ ُ ْ َ ً َ ْ َ ْ َ َ ‪١‬‬ ‫أوﺣﺎه ا� إ َّ‬ ‫ﻲﻟ ﻓﺄرﺟﻮ أن أ�ﻮن أ�ﺮﺜﻫﻢ ﺗﺎﺑِﻌﺎ ﻳﻮم اﻟ ِﻘﻴﺎﻣ ِﺔ« »ﺑﻪ ﻫﺮ ﯾﮏ از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان‪،‬‬ ‫ِ‬ ‫ﻣﻌﺠﺰهاي ﻋﻄﺎ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺮدم ﺑﻪ آن‪ ،‬اﯾﻤﺎن ﺑﯿﺎورﻧﺪ‪ .‬و آﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﻣﻦ ﻋﻨﺎﯾﺖ ﺷﺪه‪،‬‬ ‫وﺣﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺴﻮي ﻣﻦ ﻓﺮﺳﺘﺎده اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ اﻣﯿﺪوارم ﮐﻪ روز ﻗﯿﺎﻣﺖ‪ ،‬از ﺳﺎﯾﺮ‬

‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان‪ ،‬ﭘﯿﺮوان ﺑﯿﺸﺘﺮي داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻢ«‪.‬‬

‫‪ -4‬اﻣﺖ او ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ اﻣﺘﻬﺎ و ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ اﻓﺮاد اﻫﻞ ﺑﻬﺸﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ُ ﴿ :‬ك ُ‬ ‫نت ۡم‬ ‫َۡ‬ ‫َۡ َ َ ۡ َ ُۡ‬ ‫َ َّ‬ ‫َ ۡ ۡ‬ ‫ت ل َّ‬ ‫� أُ َّمة أُ ۡخر َج ۡ‬ ‫َخ ۡ َ‬ ‫ِلن ِ‬ ‫وف َو�ن َه ۡون ع ِن ٱل ُمنك ِر َوتؤم ُِنون ب ِٱ�ِۗ﴾‬ ‫اس تأ ُم ُرون ب ِٱل َمع ُر ِ‬ ‫ٍ‬ ‫ِ‬ ‫]آل ﻋﻤﺮان‪» .[١١٠ :‬ﺷﻤﺎ ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ اﻣﺘﯽ ﻫﺴﺘﯿﺪ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﻣﺮدم ﭘﺪﯾﺪ آورده ﺷﺪه اﺳﺖ ﺑﻪ‬ ‫ﻣﻌﺮوف اﻣﺮ ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ و از ﻣﻨﮑﺮ و ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ ﻧﻬﯽ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﯿﺪ و ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ اﯾﻤﺎن دارﯾﺪ«‪ .‬از‬

‫ﻣﻌﺎوﯾﻪ ﺑﻦ ﺣﯿﺪه ﻗﺸﯿﺮيس رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﻪ وﺳﻠﻢ در ﻣﻮرد اﯾﻦ‬ ‫َّ ُ ْ ُ ُّ َ َ ْ َ ُ َّ ً‬ ‫ُ ُ ۡ َ ۡ َ ُ َّ ُ ۡ‬ ‫َّ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫ِ‬ ‫آﯾﻪ ﴿كنتم خ� أم ٍة أخرِجت ل ِلناس﴾ ﺷﻨﯿﺪه ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬إِﻧ�ﻢ ﺗ ِﺘﻤﻮن ﺳﺒ ِﻌ� أﻣﺔ‬ ‫َ ْ ُ ْ َ ْ ُ َ َ َ ْ َ ُ َ َ َ َّ‬ ‫ا�« ‪» ٢‬ﺷﻤﺎ ﺗﻤﺎم ﮐﻨﻨﺪه ﻫﻔﺘﺎد اﻣﺖ ﻫﺴﺘﯿﺪ ﮐﻪ از ﻫﻤﻪ آنﻫﺎ‬ ‫أ�ﺘﻢ ﺧ�ﻫﺎ وأ�ﺮمﻬﺎ ﻰﻠﻋ ِ‬

‫ﺑﻬﺘﺮ‪ ،‬و ﮔﺮاﻣﯽﺗﺮﯾﻦ آنﻫﺎ ﻧﺰد ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﯽﺑﺎﺷﯿﺪ«‪ .‬و در ﺻﺤﯿﺤﯿﻦ از ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد‬ ‫ُ َّ َ َ َ َ َ ْ َ ْ َ َ ْ َ ُ ُ ُ ُ َ َ ْ‬ ‫رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ُ » :‬ﻛ َّﻨﺎ َﻣ َﻊ َّ‬ ‫اﻨﻟ ِّ‬ ‫ﻲﺒ ِﻲﻓ �ﺒ ٍﺔ �ﻘﺎل أﺗﺮﺿﻮن أن ﺗ�ﻮﻧﻮا ر�ﻊ أﻫ ِﻞ‬ ‫ِ‬ ‫ْ َ َّ ُ ْ َ َ َ ْ َ َ َ َ ْ َ ْ َ َ ْ‬ ‫ْ َ َّ ُ ْ َ َ َ ْ َ َ َ َ ْ َ ْ َ َ ْ َ ُ ُ ُ ُ َ َ ْ‬ ‫اﺠﻟﻨ ِﺔ ﻗﻠﻨﺎ �ﻌﻢ ﻗﺎل أﺗﺮﺿﻮن أن ﺗ�ﻮﻧﻮا ﺛﻠﺚ أﻫ ِﻞ اﺠﻟﻨ ِﺔ ﻗﻠﻨﺎ �ﻌﻢ ﻗﺎل أﺗﺮﺿﻮن أن‬ ‫ِّ َ َ‬ ‫ْ َّ ُ ْ َ َ َ ْ َ َ َّ‬ ‫َْ‬ ‫َْ‬ ‫َ ُ ُ َ ْ َْ‬ ‫َُ‬ ‫اﺬﻟي �ﻔ ُﺲ � َّﻤ ٍﺪ ِ�ﻴَ ِﺪهِ إِ� ﻷ ْر ُﺟﻮ أن‬ ‫ﺗ�ﻮﻧﻮا ﺷﻄ َﺮ أﻫ ِﻞ اﺠﻟَﻨ ِﺔ ﻗﻠﻨﺎ �ﻌﻢ ﻗﺎل َو ِ‬ ‫ْ َ َّ َ َ َ َ َّ ْ َ َّ َ َ َ ْ ُ ُ َ َّ َ ْ ٌ ُ ْ َ ٌ َ َ َ ْ‬ ‫َ ُ ُ ْ َ َْ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫ﺗ�ﻮﻧﻮا ﻧِﺼﻒ أﻫ ِﻞ اﺠﻟﻨ ِﺔ وذلِﻚ أن اﺠﻟﻨﺔ ﻻ ﻳﺪﺧﻠﻬﺎ إِﻻ �ﻔﺲ مﺴ ِﻠﻤﺔ وﻣﺎ أ�ﺘﻢ ِﻲﻓ‬

‫‪ 1‬ﺻﺤﯿﺢ اﻟﺒﺨﺎري ﺑﺮﻗﻢ )‪ ،(4981‬وﻣﺴﻠﻢ ﺑﺮﻗﻢ )‪.(152‬‬

‫‪ 2‬أﺧﺮﺟﻪ أﺣﻤﺪ ﻓﯽ اﻟﻤﺴﻨﺪ ‪ ،447 / 4 :‬واﻟﺘﺮﻣـﺬي وﻗـﺎل ﺣـﺪﯾﺚ ﺣﺴـﻦ‪ ،‬واﻟﺘﺮﻣـﺬي ‪ ،226 / 5 :‬ﺑـﺮﻗﻢ )‪،(3001‬‬ ‫واﻟﺤﺎﮐﻢ وﺻﺤﺤﻪ وواﻓﻘﻪ اﻟﺬﻫﺒﯽ‪.‬‬

‫‪200‬‬

‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﭘﺮﺗﻮ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬

‫ْ‬ ‫َْ‬ ‫ْ َّ ْ ْ َ ْ َ َ ْ َ َّ ْ َ َّ ْ َ‬ ‫ِّ ْ َّ َ َّ ْ َ ْ َ ْ َ‬ ‫�‬ ‫ﺟ‬ ‫ﻲﻓ‬ ‫ء‬ ‫ا‬ ‫د‬ ‫ﻮ‬ ‫الﺴ‬ ‫ة‬ ‫ﺮ‬ ‫ﻌ‬ ‫لﺸ‬ ‫ﺎﻛ‬ ‫و‬ ‫أ‬ ‫د‬ ‫ﻮ‬ ‫ﺳ‬ ‫اﻷ‬ ‫ر‬ ‫ﻮ‬ ‫اﺜﻟ‬ ‫�‬ ‫ﺟ‬ ‫ﻲﻓ‬ ‫ء‬ ‫ﺎ‬ ‫ﻀ‬ ‫ﻴ‬ ‫اﺒﻟ‬ ‫ة‬ ‫ﺮ‬ ‫ﻌ‬ ‫لﺸ‬ ‫ﺎﻛ‬ ‫ﻻ‬ ‫إ‬ ‫ك‬ ‫الﺮﺸ‬ ‫ﻞ‬ ‫ﻫ‬ ‫ِ ِ ِ ِ‬ ‫ِ ِ ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫أ ِ‬ ‫َ‬ ‫اﺜﻟَّ ْﻮر ْاﻷ ْ َ‬ ‫ﻤﺣ ِﺮ« ‪» ١‬ﺑﺎ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﻪ وﺳﻠﻢ در ﺧﺎﻧﻪاي ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮدﯾﻢ‪ .‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬آﯾﺎ‬ ‫ِ‬ ‫راﺿﯽ ﻫﺴﺘﯿﺪ ﮐﻪ ﯾﮏ ﭼﻬﺎرم اﻫﻞ ﺑﻬﺸﺖ از ﺷﻤﺎ ﺑﺎﺷﺪ؟ ﮔﻔﺘﯿﻢ‪ :‬ﺑﻠﯽ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺻﻠﯽ‬ ‫اﷲ ﻋﻠﯿﻪ وﺳﻠﻢ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬آﯾﺎ راﺿﯽ ﻫﺴﺘﯿﺪ ﮐﻪ ﯾﮏ ﺳﻮم اﻫﻞ ﺑﻬﺸﺖ ﺷﻤﺎ ﺑﺎﺷﯿﺪ؟ ﮔﻔﺘﯿﻢ‪:‬‬

‫ﺑﻠﯽ‪ .‬ﻓﺮﻣﻮد‪:‬راﺿﯽ ﻫﺴﺘﯿﺪ ﮐﻪ ﻧﺼﻒ اﻫﻞ ﺑﻬﺸﺖ ﺷﻤﺎ ﺑﺎﺷﯿﺪ؟ ﮔﻔﺘﯿﻢ‪ :‬ﺑﻠﯽ‪ .‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻗﺴﻢ ﺑﻪ‬ ‫ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺟﺎن ﻣﺤﻤﺪ در دﺳﺖ اوﺳﺖ اﻣﯿﺪوارم ﮐﻪ ﻧﺼﻒ اﻫﻞ ﺑﻬﺸﺖ از ﺷﻤﺎ ﺑﺎﺷﺪ‬

‫ﭼﻮن ﺟﺰ اﻓﺮادي ﮐﻪ اﯾﻤﺎن دارﻧﺪ ﮐﺴﯽ وارد ﺑﻬﺸﺖ ﻧﻤﯽﺷﻮد و ﺷﻤﺎ در ﻣﯿﺎن ﻣﺸﺮﮐﺎن‬ ‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻮي ﺳﻔﯿﺪي در ﭘﻮﺳﺖ ﯾﮏ ﮔﺎو ﺳﯿﺎه ﯾﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﯾﮏ ﻣﻮي ﺳﯿﺎه در ﭘﻮﺳﺖ ﯾﮏ‬

‫ﮔﺎو ﻗﺮﻣﺰ ﻫﺴﺘﯿﺪ‪«.‬‬

‫‪ -5‬او ﺳﺮور ﻓﺮزﻧﺪان آدم روز ﻗﯿﺎﻣﺖ اﺳﺖ‪ .‬از اﺑـﻮﻫﺮﯾﺮهس رواﯾـﺖ اﺳـﺖ ﮐـﻪ رﺳـﻮل اﷲ‬ ‫َ َ َ ِّ ُ َ َ َ َ َ ْ َ ْ َ َ َ َ َّ ُ َ ْ َ ْ َ ُّ َ ْ ُ‬ ‫ـﻖ �ﻨـﻪ‬ ‫ﺪﻟ آدم ﻳﻮم اﻟ ِﻘﻴﺎﻣـ ِﺔ وأول ﻣـﻦ ﻳنﺸ‬ ‫ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﻪ وﺳﻠﻢ ﻓﺮﻣﻮدﻧـﺪ‪» :‬أﻧﺎ ﺳﻴﺪ و ِ‬ ‫َ ُ َ َّ‬ ‫َْ ُْ َ ُ َ‬ ‫ﺮﺒ َوأ َّول ﺷﺎﻓِ ٍﻊ َوأ َّول ُمﺸﻔ ٍﻊ« ‪» ٢‬ﻣﻦ روز ﻗﯿﺎﻣـﺖ ﺳـﺮور ﻓﺮزﻧـﺪان آدم و اوﻟـﯿﻦ ﮐﺴـﯽ‬ ‫اﻟﻘ‬ ‫ﻫﺴﺘﻢ ﮐﻪ ﻗﺒﺮش ﺷﮑﺎﻓﺘﻪ ﻣـﯽﺷـﻮد و اوﻟـﯿﻦ ﺷـﻔﺎﻋﺖ ﮐﻨﻨـﺪه و اوﻟـﯿﻦ ﮐﺴـﯽ ﻫﺴـﺘﻢ ﮐـﻪ‬

‫ﺷﻔﺎﻋﺘﺶ ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد«‪.‬‬

‫‪ -6‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﻪ وﺳﻠﻢ ﺻﺎﺣﺐ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻋﻈﻤﯽ اﺳﺖ و آن ﺷﻔﺎﻋﺖ در ﺣﻖ اﻫﻞ‬ ‫ﻣﻮﻗﻒ )ﺻﺤﺮاي ﻣﺤﺸﺮ( ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﯿﻦ آنﻫﺎ ﺑﻌﺪ از آﻧﮑﻪ آن ﺳﺨﺘﯽ را ﺑﻪ‬

‫وﺳﯿﻠﻪ ﺑﺮﺗﺮﯾﻦ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان از آنﻫﺎ دور ﻧﻤﻮد‪ ،‬داوري و ﻗﻀﺎوت ﻧﻤﺎﯾﺪ و آن ﻣﻘﺎم ﻣﺤﻤﻮد‬ ‫َ َ ٰٓ َ َ ۡ َ َ َ َ ُّ َ َ َ ٗ َّ ۡ ٗ‬ ‫اما � ُمودا ‪﴾٧٩‬‬ ‫ذﮐﺮ ﺷﺪه در اﯾﻦ ﺳﺨﻦ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ اﺳﺖ‪﴿ :‬ع� أن �بعثك ر�ك مق‬ ‫]اﻹﴎاء‪» .[٧٩ :‬اﻣﯿﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻮ را ﺑﻪ ﻣﻘﺎم ﻣﺤﻤﻮد ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ«‪ .‬ﺟﻤﻌﯽ از ﺻﺤﺎﺑﻪ‬

‫و ﺗﺎﺑﻌﯿﻦ از ﺟﻤﻠﻪ ﺣﺬﯾﻔﻪ‪ ،‬ﺳﻠﻤﺎن‪ ،‬اﻧﺲ‪ ،‬اﺑﻮﻫﺮﯾﺮه‪ ،‬اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد‪ ،‬ﺟﺎﺑﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ‪ ،‬اﺑﻦ‬

‫‪ 1‬ﺻﺤﯿﺢ اﻟﺒﺨﺎري ﺑﺮﻗﻢ )‪ ،(6528‬وﻣﺴﻠﻢ ﺑﺮﻗﻢ )‪.(221‬‬

‫‪ 2‬أﺧﺮﺟﻪ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺮﻗﻢ )‪ ،(2278‬وأﺑﻮ داود ‪ ،38 / 5 :‬ﺑﺮﻗﻢ )‪.(4673‬‬

‫ﻓﺼﻞ دوم‪ :‬ﺑﻘﯿﻪ ارﮐﺎن اﯾﻤﺎن‬

‫‪201‬‬

‫ﻋﺒﺎس‪ ،‬ﻣﺠﺎﻫﺪ‪ ،‬ﻗﺘﺎده و دﯾﮕﺮان از ﻣﻘﺎم ﻣﺤﻤﻮد ﺑﻪ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﺗﻔﺴﯿﺮ ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ .‬ﻗﺘﺎده‬ ‫ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ﺎﻛن أﻫﻞ اﻟﻌﻠﻢ ﻳﺮون اﻤﻟﻘﺎم اﻤﻟﺤﻤﻮد ﻫﻮ ﺷﻔﺎﻋﺘﻪ ﻳﻮم اﻟﻘﻴﺎﻣﺔ« »اﻫﻞ ﻋﻠﻢ ﺑﺮ‬ ‫اﯾﻦ رأي ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﻘﺎم ﻣﺤﻤﻮد ﻫﻤﺎن ﺷﻔﺎﻋﺖ او در روز ﻗﯿﺎﻣﺖ اﺳﺖ«‪ .‬ﺳﻨﺖ ﻧﯿﺰ‬

‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﺮ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﻪ وﺳﻠﻢ در آن ﻣﻮﻗﻒ دﻻﻟﺖ دارد ﻫﻤﭽﻨﺎﻧﮑﻪ‬

‫آن در ﺣﺪﯾﺚ ﻃﻮﻻﻧﯽ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﮐﻪ ﺷﯿﺨﯿﻦ از اﺑﻮﻫﺮﯾﺮهس رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‬

‫ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﻪ وﺳﻠﻢ ﻋﺬرآوردن آدم‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﻧﻮح‪ ،‬ﺑﻌﺪ از او اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﺳﭙﺲ ﻣﻮﺳﯽ و در‬

‫آﺧﺮ ﻋﯿﺴﯽ از ﻗﺒﻮل ﮐﺮدن ﺷﻔﺎﻋﺖ ذﮐﺮ ﻧﻤﻮد و ﻫﻤﻪ آنﻫﺎ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪) :‬لﺴﺖ ﻫﻨﺎك(‬ ‫»ﻣﺎ در ﺟﺎﯾﯽ ﻧﯿﺴﺘﯿﻢ ﮐﻪ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﮐﻨﯿﻢ« ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻓﻴﺄﺗﻮﻧ� ﻓﺄﻧﻄﻠﻖ‪ ،‬ﻓﺄﺳﺘﺄذن‬ ‫ﻰﻠﻋ ر� ﻓﻴﺆذن ﻲﻟ ﻋﻠﻴﻪ‪ ،‬ﻓﺈذا رأﻳﺖ ر� وﻗﻌﺖ ﻪﻟ ﺳﺎﺟﺪا ﻓﻴﺪﻋ� ﻣﺎ ﺷﺎء اﷲ أن‬ ‫ﻳﺪﻋ�‪ ،‬ﺛﻢ ﻳﻘﺎل ﻲﻟ‪ :‬ارﻓﻊ �ﻤﺪ‪ ،‬ﻗﻞ �ﺴﻤﻊ‪ ،‬وﺳﻞ ﺗﻌﻄﻪ‪ ،‬واﺷﻔﻊ �ﺸﻔﻊ ﻓﺄﻤﺣﺪ ر�‬

‫ﺑﻤﺤﺎﻣﺪ ﻋﻠﻤﻨﻴﻬﺎ ﺛﻢ أﺷﻔﻊ«‪» ١ (..‬ﭘﺲ ﻧﺰد ﻣﻦ ﻣﯽآﯾﻨﺪ و ﻣﻦ ﻣﯽروم ﺗﺎ از ﭘﺮوردﮔﺎرم‬

‫اﺟﺎزه ﺑﮕﯿﺮم ﭘﺲ ﺑﻪ ﻣﻦ اﺟﺎزه داده ﻣﯽﺷﻮد ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﭘﺮوردﮔﺎرم را ﻣﯽﺑﯿﻨﻢ ﺑﻪ‬

‫ﺳﺠﺪه ﻣﯽاﻓﺘﻢ آن ﻣﻘﺪار ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ در ﻫﻤﺎن ﺣﺎﻟﺖ ﺳﺠﺪه ﺑﺎﻗﯽ ﻣﯽﻣﺎﻧﻢ‪.‬‬ ‫ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ :‬اي ﻣﺤﻤﺪ ﺳﺮت را ﺑﻠﻨﺪ ﮐﻦ‪ ،‬ﺑﮕﻮ ﮔﻔﺘﻪﻫﺎﯾﺖ ﺷﻨﯿﺪه‬

‫ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬و درﺧﻮاﺳﺖ ﮐﻦ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﻮ ﺑﺨﺸﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬و ﺷﻔﺎﻋﺖ ﮐﻦ ﮐﻪ ﺷﻔﺎﻋﺘﺖ‬

‫ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد ﭘﺲ ﺧﺪاوﻧﺪ را ﺑﺎ ﺳﭙﺎس و ﺛﻨﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺧﻮد ﯾﺎد داده اﺳﺖ ﺳﭙﺎس و‬ ‫ﺳﺘﺎﯾﺶ ﻣﯽﮔﻮﯾﻢ و ﺳﭙﺲ درﺧﻮاﺳﺖ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻣﯽﮐﻨﻢ«‪.‬‬

‫‪ -7‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿـﻪ وﺳـﻠﻢ ﺻـﺎﺣﺐ ﭘـﺮﭼﻢ ﺣﻤـﺪ ﻣـﯽﺑﺎﺷـﺪ و آن ﭘﺮﭼﻤـﯽ اﺳـﺖ ﮐـﻪ‬

‫ﺣﻘﯿﻘﺖ دارد و ﺣﻤﻞ ﮐﺮدن آن در روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺑـﻪ او اﺧﺘﺼـﺎص دارد‪ .‬و ﻣـﺮدم ﺗـﺎﺑﻊ او‬

‫ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و در زﯾﺮ ﭘﺮﭼﻢ او ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ و آن ﭘﺮﭼﻢ ﻣﺨﺼـﻮص اوﺳـﺖ زﯾـﺮا ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ‬ ‫ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﻪ وﺳﻠﻢ ﺧﺪاوﻧﺪ را ﺑـﻪ ﭼﯿﺰﻫـﺎﯾﯽ ﺳـﺘﺎﯾﺶ ﻧﻤـﻮده ﮐـﻪ ﺟـﺰ او ﮐﺴـﯽ دﯾﮕـﺮ‬

‫‪ 1‬ﺻﺤﯿﺢ اﻟﺒﺨﺎري ﺑﺮﻗﻢ )‪ ،(3340‬وﻣﺴﻠﻢ ﺑﺮﻗﻢ )‪.(193‬‬

‫‪202‬‬

‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﭘﺮﺗﻮ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬

‫ﺧﺪاوﻧﺪ را ﺑﺎ آن ﺳﺘﺎﯾﺶ ﻧﻨﻤﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻌﺪادي از اﻫـﻞ ﻋﻠـﻢ اﯾـﻦ را ذﮐـﺮ ﮐـﺮدهاﻧـﺪ‪ .‬و‬ ‫ﺳﻨﺖ ﺑﺮ اﺧﺘﺼﺎص داﺷﺘﻦ آن ﭘﺮﭼﻢ ﺑﺎ ﻓﻀـﯿﻠﺖ ﻋﻈـﯿﻢ ﺑـﻪ ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ ﺻـﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿـﻪ وﺳـﻠﻢ‬

‫دﻻﻟﺖ دارد‪ .‬از اﺑﻮﺳـﻌﯿﺪ ﺧـﺪري رواﯾـﺖ اﺳـﺖ ﮐـﻪ رﺳـﻮل اﷲ ﺻـﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿـﻪ وﺳـﻠﻢ‬ ‫َ َ َ ِّ ُ َ َ َ َ َ ْ َ ْ َ َ َ َ ْ‬ ‫َ ُ َْ ْ َ َ َ ْ‬ ‫ﺨ َﺮ َو َﻣﺎ ﻣ ْ‬ ‫ﺪﻟ آدم ﻳﻮم اﻟ ِﻘﻴ‬ ‫ـﻦ‬ ‫ﺎﻣ ِﺔ َوﻻ ﻓﺨ َﺮ َو�ِﻴَ ِﺪي لِﻮاء اﺤﻟﻤ ِﺪ وﻻ ﻓ‬ ‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬أﻧﺎ ﺳﻴﺪ و ِ‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ ُ‬ ‫َْ َ َُْ ْ ُ‬ ‫َ‬ ‫آد ُم َ� َﻤ ْﻦ ﺳ َﻮ ُاه إ َّﻻ َﺤﺗْ َ‬ ‫َ َ َ ْ َ ‪١‬‬ ‫ﻧَ ٍّ‬ ‫ﺖ ل ِ َﻮ ِاﻲﺋ َوأﻧﺎ أ َّول َﻣ ْﻦ ﺗنﺸ ُّﻖ �ﻨﻪ اﻷ ْرض وﻻ ﻓﺨـﺮ«‬ ‫ﻲﺒ ﻳَ ْﻮ َﻣ ِﺌ ٍﺬ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫»ﻣﻦ ﺳﺮور ﻓﺮزﻧﺪان آدم روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﻫﺴﺘﻢ و ﭘﺮﭼﻢ ﺣﻤـﺪ و ﺛﻨـﺎ ﺑـﻪ دﺳـﺖ ﻣـﻦ اﺳـﺖ و‬ ‫ﻓﺨﺮي ﻧﯿﺴﺖ و ﻫﯿﭻ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮي در آن روز ﻧﯿﺴﺖ ﻣﮕﺮ اﯾﻨﮑﻪ زﯾﺮ ﭘـﺮﭼﻢ ﻣـﻦ اﺳـﺖ و ﻣـﻦ‬

‫اول ﮐﺴﯽ ﻫﺴﺘﻢ ﮐﻪ ﻗﺒﺮم ﺷﮑﺎﻓﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد و ﻣﻦ ﻓﺨﺮ ﻧﻤﯽﻓﺮوﺷﻢ«‪.‬‬

‫‪ -8‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﻪ وﺳﻠﻢ ﺻﺎﺣﺐ وﺳﯿﻠﻪ اﺳﺖ و آن ﻣﺮﺗﺒـﻪ ﺑﻠﻨـﺪي در ﺑﻬﺸـﺖ اﺳـﺖ و‬

‫آن ﺟﺰ ﻧﺼﯿﺐ ﯾﮏ ﻧﻔﺮ ﻧﻤﯽﺷﻮد و ﺑﻠﻨﺪﺗﺮﯾﻦ درﺟﻪ ﺑﻬﺸﺖ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬از ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﻤـﺮو‬

‫ﺑﻦ ﻋﺎص م رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐـﻪ ﮔﻔـﺖ از رﺳـﻮل اﷲ ﺻـﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿـﻪ وﺳـﻠﻢ ﺷـﻨﯿﺪم ﮐـﻪ‬ ‫َ َ ْ ُ ْ ْ ُ َ ِّ َ َ ُ ُ ْ َ َ َ ُ ُ ُ َّ َ ُّ َ َ َّ َ َّ ُ َ ْ َ َّ‬ ‫ـ� َ َ َّ‬ ‫ﻲﻠﻋ‬ ‫ﻓﺮﻣﻮدﻧـﺪ‪ِ » :‬إذا ﺳ ِﻤﻌﺘﻢ الﻤﺆذن �ﻘﻮلﻮا ِﻣﺜﻞ ﻣﺎ �ﻘﻮل �ﻢ ﺻﻠﻮا ﻲﻠﻋ ﻓ ِﺈﻧـﻪ ﻣـﻦ ﺻ‬ ‫ْ َّ َ‬ ‫ْ َ َ َ َ َّ َ َ ْ َ ٌ‬ ‫َ َ ً َ َّ َّ ُ َ َ ْ َ َ ْ ً ُ َّ َ ُ َّ َ‬ ‫�ﻟـﺔ ِﻲﻓ اﺠﻟَﻨـ ِﺔ ﻻ‬ ‫ﺻﻼة ﺻ� ا� ﻋﻠﻴ ِﻪ ﺑِﻬﺎ ﻋﺮﺸ َا �ﻢ َﺳـﻠ َﻮا ا� َ ِﻲﻟ الﻮ ِﺳـﻴﻠﺔ ﻓ ِﺈ َ�ﻬـﺎ ﻣ ِ‬ ‫َ َ َّ ْ َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ ُ َ َ ُ َ‬ ‫َ ْ َ َّ َ ْ ْ َ َّ‬ ‫ا� َوأ ْر ُﺟﻮ أن أ�ﻮن أﻧﺎ ﻫ َﻮ � َﻤ ْﻦ َﺳﺄل ِﻲﻟ ال َﻮ ِﺳـﻴﻠﺔ َﺣﻠـﺖ ُﻪﻟ‬ ‫ﺗنﺒ ِﻲﻐ ِإﻻ ِﻟﻌﺒ ٍﺪ ِﻣﻦ ِﻋﺒﺎ ِد ِ‬ ‫َّ َ َ ُ‬ ‫الﺸﻔ‬ ‫ﺎﻋﺔ« ‪» ٢‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺻﺪاي ﻣﺆذن را ﺷـﻨﯿﺪﯾﺪ ﻣﺎﻧﻨـﺪ آﻧﭽـﻪ ﮐـﻪ ﻣـﯽﮔﻮﯾـﺪ‪ ،‬ﺗﮑـﺮار‬ ‫ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ ﺳﭙﺲ ﺑﻌﺪ از اﺗﻤﺎم اذان ﺑﺮ ﻣﻦ ﺻﻠﻮات ﺑﻔﺮﺳﺘﯿﺪ ﻫﺮﮐﺲ ﺑﺮ ﻣـﻦ ﺻـﻠﻮات ﺑﻔﺮﺳـﺘﺪ‬

‫ﺧﺪاوﻧﺪ ده ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺮ او ﺻﻠﻮات ﻣﯽﻓﺮﺳﺘﺪ ﺳﭙﺲ از ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮاي ﻣﻦ وﺳﯿﻠﻪ را ﺑﺨﻮاﻫﯿـﺪ‪.‬‬ ‫آن ﺟﺎﯾﮕﺎﻫﯽ در ﺑﻬﺸﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ ﺟﺰ ﺑﻨﺪهاي از ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﺪا ﻧﯿﺴﺖ و اﻣﯿـﺪوارم‬

‫ﮐﻪ آن ﺷﺨﺺ ﻣﻦ ﺑﺎﺷﻢ ﭘﺲ ﻫﺮﮐﺲ ﺑﺮاي ﻣﻦ وﺳﯿﻠﻪ را درﺧﻮاﺳﺖ ﻧﻤﺎﯾﺪ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻣـﻦ‬ ‫ﺑﺮاﯾﺶ ﻣﻤﮑﻦ ﻣﯽﮔﺮدد«‪.‬‬

‫‪ 1‬أﺧﺮﺟﻪ اﻟﺘﺮﻣﺬي وﻗﺎل ‪ :‬ﻫﺬا ﺣﺪﯾﺚ ﺣﺴﻦ ﺻـﺤﯿﺢ‪ ،‬ﺳـﻨﻦ اﻟﺘﺮﻣـﺬي ‪ ،587 / 5‬ﺑـﺮﻗﻢ )‪ ،(3615‬وﺑﻨﺤـﻮه اﻹﻣـﺎم‬ ‫أﺣﻤﺪ ﻓﯽ اﻟﻤﺴﻨﺪ‪.2 / 3:‬‬

‫‪ 2‬رواه ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺮﻗﻢ )‪.(384‬‬

‫ﻓﺼﻞ دوم‪ :‬ﺑﻘﯿﻪ ارﮐﺎن اﯾﻤﺎن‬

‫‪203‬‬

‫و ﺳﺎﯾﺮ ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت و ﺻﻔﺎت ﻋﺎﻟﯽ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﻪ وﺳﻠﻢ ﮐﻪ دﻻﻟﺖ ﺑﺮ ﺑﻠﻨـﺪي ﺟﺎﯾﮕـﺎه‬

‫او ﻧﺰد اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ دارد و ﺟﺎﯾﮕﺎه او را در دﻧﯿﺎ و آﺧﺮت ﺑﻠﻨﺪ ﻣﯽﮔﺮداﻧﺪ و اﯾﻦ ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت ﺑﺴـﯿﺎر‬

‫زﯾﺎد ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫دوم‪ :‬ﺣﻘﻮق ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻣﺘﺶ‪:‬‬

‫ﺣﻘﻮق ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﻪ وﺳﻠﻢ ﺑﺮ اﻣﺘﺶ ﺑﺴﯿﺎر اﺳﺖ ﺑﯿﺎن ﺗﻌـﺪادي از آنﻫـﺎ ﮐـﻪ ﺑـﺮ اﻣـﺖ‬

‫واﺟﺐ اﺳﺖ و از ﺣﻘﻮق ﺗﻤﺎم ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺟـﺎه و ﻣﻨﺰﻟـﺖ آنﻫﺎﺳـﺖ‪ ،‬ﻗـﺒﻼً ﮔﺬﺷـﺖ‪ .‬و‬ ‫آﻧﭽﻪ اﯾﻨﺠﺎ ﺑﯿﺎن ﻣﯽﺷﻮد ﺑﻌﻀﯽ از ﺣﻘﻮق ﺧﺎص ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﻪ وﺳﻠﻢ ﺑـﺮ اﻣـﺘﺶ ﻣـﯽﺑﺎﺷـﺪ‬

‫ﮐﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬

‫‪ -1‬اﯾﻤﺎن ﺗﻔﺼﯿﻞ و ﻣﺒﺴﻮط ﺑﻪ ﻧﺒﻮت و رﺳﺎﻟﺖ او و اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ رﺳﺎﻟﺖ او ﻧﺴﺦ ﮐﻨﻨﺪه‬ ‫ﺗﻤﺎم رﺳﺎﻟﺘﻬﺎي ﮔﺬﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬و ﻣﻘﺘﻀﺎي آن ﺗﺼﺪﯾﻖ ﮐﺮدن در آﻧﭽﻪ ﺧﺒﺮ داده و‬

‫اﻃﺎﻋﺖ ﮐﺮدن در آﻧﭽﻪ ﺑﻪ آن اﻣﺮ ﻧﻤﻮده و دوري ﮐﺮدن از آﻧﭽﻪ ﻧﻬﯽ ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و‬

‫اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ را ﺟﺰ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﺗﺸﺮﯾﻊ ﻧﻤﻮده ﻋﺒﺎدت ﻧﮑﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ ﺑﺮ آن ﺷﺎﻫﺪ‬ ‫َ ُّ َّ ٓ َ َ ۡ‬ ‫ْ َّ‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ َ ﴿ :‬‬ ‫�ٔا ِم ُنوا ب ِٱ�ِ َو َر ُس ِ‬ ‫و�ِۦ وٱ�ورِ ٱ�ِي أ‬ ‫نز�َا ۚ﴾ ]اﻟﺘﻐﺎﺑﻦ‪.[٨ :‬‬ ‫َ​َ ُ ْ‬ ‫»ﺑﻪ ﺧﺪا و رﺳﻮﻟﺶ و ﻧﻮري ﮐﻪ ﻧﺎزل ﮐﺮدﯾﻢ‪ ،‬اﯾﻤﺎن ﺑﯿﺎورﯾﺪ« و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ٔ�﴿ :‬امِنوا‬ ‫َّ ّ ۡ ُ ّ ّ َّ‬ ‫َّ َ‬ ‫َ‬ ‫َ َّ ُ َ‬ ‫َّ‬ ‫ۡ‬ ‫َّ‬ ‫ب ِٱ�ِ َو َر ُس ِ‬ ‫� ٱ�ِي يُؤم ُِن ب ِٱ�ِ َو� َِ� ٰتِهِۦ َوٱتب ِ ُعوهُ ل َعل� ۡم � ۡه َت ُدون ‪﴾١٥٨‬‬ ‫� ٱ� ِ ِ‬ ‫و�ِ ٱ� ِ ِ‬ ‫]اﻷﻋﺮاف‪» .[١٥٨ :‬اﯾﻤﺎن ﺑﯿﺎورﯾﺪ ﺑﻪ رﺳﻮﻟﯽ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮي درس ﻧﺨﻮاﻧﺪه اﺳﺖ و ﺑﻪ‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ و ﮐﻠﻤﺎﺗﺶ اﯾﻤﺎن دارد‪ ،‬اﯾﻤﺎن ﺑﯿﺎورﯾﺪ و از او ﭘﯿﺮوي ﮐﻨﯿﺪ ﺗﺎ ﻫﺪاﯾﺖ ﯾﺎﺑﯿﺪ«‪ .‬و‬ ‫َ َ ٓ َ َ ٰ ُ ُ َّ ُ ُ َ ُ ُ ُ َ َ َ َ ٰ ُ ۡ َ ۡ ُ َ َ ْ‬ ‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬وما ءاتٮ�م ٱلرسول فخذوه وما �هٮ�م �نه ف‬ ‫ٱنت ُه ۚوا﴾ ]اﳊﴩ‪.[٧ :‬‬

‫»وآﻧﭽﻪ رﺳﻮل )ﺧﺪا( ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﯽدﻫﺪ‪ ،‬ﺑﺮﮔﯿﺮﯾﺪ‪ .‬و از آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﺷﻤﺎ را از آن ﺑﺎز دارد‬

‫اﺟﺘﻨﺎب ﮐﻨﯿﺪ« و از اﺑﻦ ﻋﻤﺮ م رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ رﺳﻮل اﷲ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﻪ وﺳﻠﻢ‬ ‫ُ‬ ‫ُ ْ ُ َ ْ ُ َ َ َّ َ َ َّ َ ْ َ ُ َ ْ َ َ َ َّ َّ ُ َ َّ ُ َ ً‬ ‫ا� َوأن � َّﻤﺪا َر ُﺳﻮل‬ ‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﻨﺪ‪» :‬أ ِمﺮت أن أﻗﺎﺗِﻞ اﻨﻟﺎس ﺣﻰﺘ �ﺸﻬﺪوا أن ﻻ إِﻪﻟ إِﻻ‬ ‫ِّ َ َ ُ ْ َ َ ْ َ َ ُ ْ َّ‬ ‫َّ َ َ َ ُ ْ ُ َّ َ َ َ َ َ ُ َ َ‬ ‫َّ‬ ‫ا� َو ُ�ﻘ ُ‬ ‫الﺰﺎﻛة ﻓ ِﺈذا � َﻌﻠﻮا ذلِﻚ َﻋ َﺼ ُﻤﻮا ِﻣ� ِدﻣﺎءﻫﻢ وأمﻮالﻬﻢ ِإﻻ‬ ‫ﻴﻤﻮا الﺼﻼة و�ﺆﺗﻮا‬ ‫ِ ِ‬

‫‪204‬‬

‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﭘﺮﺗﻮ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬

‫َ ِّ ْ ْ َ َ َ ُ ُ ْ َ َ َّ‬ ‫ا�« ‪» ١‬از ﻃﺮف ﺧﺪا ﺑﻪ ﻣﻦ اﻣﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ ﺗﺎ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ‬ ‫اﻹﺳﻼمِ و ِﺣﺴﺎ�ﻬﻢ ﻰﻠﻋ ِ‬ ‫ِﺤﺑﻖ ِ‬

‫ﻣﺮدم ﺑﻪ ﯾﮕﺎﻧﮕﯽ اﷲ و ﺑﻪ ﺣﻘﺎﻧﯿﺖ رﺳﺎﻟﺖ ﻣﺤﻤﺪ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﻪ وﺳﻠﻢ ﺷﻬﺎدت ﻧﺪﻫﻨﺪ و‬

‫ﻧﻤﺎز را اﻗﺎﻣﻪ ﻧﮑﻨﻨﺪ و زﮐﺎت ﻧﺪﻫﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎ آﻧﺎن ﺟﻬﺎد ﮐﻨﻢ‪ .‬وﻟﯽ ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ اﯾﻦ ﮐﺎرﻫﺎ را‬

‫اﻧﺠﺎم دادﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺎل و ﺟﺎن آنﻫﺎ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﺗﻌﺮﺿﯽ ﻣﺤﻔﻮظ ﺧﻮاﻫﺪ ﻣﺎﻧﺪ ﻣﮕﺮ در‬

‫ﺣﻘﯽ ﮐﻪ اﺳﻼم ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬و ﺣﺴﺎب آﻧﺎن ﺑﺎ ﺧﺪاﺳﺖ«‪.‬‬

‫‪ -2‬اﯾﻤﺎن داﺷﺘﻦ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ رﺳﻮل اﷲ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﻪ وﺳﻠﻢ رﺳﺎﻟﺘﺶ و اﻣﺎﻧﺘﺶ را ﺑﻪ ﻃﻮر‬ ‫ﮐﺎﻣﻞ ادا ﻧﻤﻮده و اﻣﺖ را ﭘﻨﺪ و اﻧﺪرز داده اﺳﺖ‪ .‬ﻫﯿﭻ ﺧﯿﺮ و ﻧﯿﮑﯽ ﻧﯿﺴﺖ ﻣﮕﺮ اﯾﻨﮑﻪ‬

‫اﻣﺖ را از آن ﺑﺎﺧﺒﺮ ﮐﺮده و ﺑﻪ اﻧﺠﺎم آن ﺗﺸﻮﯾﻖ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ و ﻫﯿﭻ ﺷﺮ و ﺑﺪي ﻧﯿﺴﺖ‬ ‫ۡ‬ ‫ﻣﮕﺮ اﯾﻨﮑﻪ اﻣﺖ را از آن ﻧﻬﯽ ﻧﻤﻮده و ﺑﺮﺣﺬر داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ٱ�َ ۡو َم‬ ‫ُ َ ُ ُ ۡ َ‬ ‫َ ۡ َ ۡ ُ َ ُ ۡ َ ُ ۡ َ​َۡ َ ۡ ُ َ َۡ ُ‬ ‫� ۡم ن ۡ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ٱ� ۡس� ٰ َم د ِٗينا ۚ﴾‬ ‫م‬ ‫�‬ ‫ل‬ ‫يت‬ ‫ض‬ ‫ر‬ ‫و‬ ‫�‬ ‫م‬ ‫ِع‬ ‫أ�ملت ل�م دِين�م و��ممت علي‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫]اﳌﺎﺋﺪة‪» .[٣ :‬اﻣﺮوز دﯾﻨﺘﺎن را ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﮐﺎﻣﻞ ﮐﺮدم و ﻧﻌﻤﺘﻢ را ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺗﻤﺎم ﻧﻤﻮدم و‬

‫راﺿﯽ ﺷﺪم ﮐﻪ اﺳﻼم دﯾﻨﺘﺎن ﺑﺎﺷﺪ«‪ .‬و از اﺑﻮدرداء رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﻪ‬ ‫َ ْ ُ َّ َ َ ْ َ َ ْ ُ ُ ْ َ َ‬ ‫اﺒﻟﻴْ َﻀﺎ ِء َﻴﻟْﻠُ َﻬﺎ َو َ� َﻬ ُ‬ ‫ﺎر َﻫﺎ َﺳ َﻮ ٌ‬ ‫ﻰﻠﻋ ِﻣﺜْﻞ ْ َ‬ ‫ا� ﻟﻘﺪ ﺗﺮ�ﺘ�ﻢ‬ ‫اء« ‪.٢‬‬ ‫وﺳﻠﻢ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» ..) :‬وا�ﻢ ِ‬ ‫ِ‬

‫وﻗﺪ ﺷﻬﺪ لﻠﻨﻲﺒ ﺑﺎﺒﻟﻼغ أﺻﺤﺎﺑﻪ ﻲﻓ أ�ﺮﺒ �ﻤﻊ ﻬﻟﻢ ﻳﻮم أن ﺧﻄﺒﻬﻢ ﻲﻓ ﺣﺠﺔ الﻮداع‬ ‫ﺧﻄﺒﺘﻪ اﺒﻟﻠﻴﻐﺔ ﻓﺒ� ﻬﻟﻢ ﻣﺎ أوﺟﺐ اﷲ ﻋﻠﻴﻬﻢ وﻣﺎ ﺣﺮم ﻋﻠﻴﻬﻢ وأوﺻﺎﻫﻢ ﺑ�ﺘﺎب‬ ‫اﷲ إﻰﻟ أن ﻗﺎل ﻬﻟﻢ‪» :‬وأﻧﺘﻢ �ﺴﺄلﻮن ﻋ� ﻓﻤﺎ أﻧﺘﻢ ﻗﺎﺋﻠﻮن«‪ .‬ﻗﺎلﻮا‪� :‬ﺸﻬﺪ أﻧﻚ ﻗﺪ ﺑﻠﻐﺖ‬ ‫وأدﻳﺖ وﻧﺼﺤﺖ‪ .‬ﻓﻘﺎل ﺑﺈﺻﺒﻌﻪ الﺴﺒﺎﺑﺔ ﻳﺮﻓﻌﻬﺎ إﻰﻟ الﺴﻤﺎء و�ﻨﻜﺘﻬﺎ إﻰﻟ اﻨﻟﺎس‪:‬‬ ‫َ​َ ْ َ َ َ َُ ٌ‬ ‫»ا� اﺷﻬﺪ ا� اﺷﻬﺪ ﺛﻼث مﺮات« ‪ .٣‬وﻗﺎل أﺑﻮذرس‪) :‬ﻟﻘﺪ ﺗ َﺮ�ﻨﺎ � َّﻤﺪص َو َﻣﺎ‬

‫‪ 1‬ﺻﺤﯿﺢ اﻟﺒﺨﺎري ﺑﺮﻗﻢ )‪ ،(25‬وﻣﺴﻠﻢ ﺑﺮﻗﻢ )‪.(22‬‬ ‫‪ 2‬ﺳﻨﻦ اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ )اﻟﻤﻘﺪﻣﮥ( ‪ ،4 / 1 :‬ﺑﺮﻗﻢ )‪.(5‬‬

‫‪ 3‬أﺧﺮﺟﻪ ﻣﺴﻠﻢ ﻣﻦ ﺣﺪﯾﺚ ﺟﺎﺑﺮ ﻋﺒﺪ اﷲ ﻓﯽ ﺣﺠﮥ اﻟﻨﺒﯽ ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﯿﻪ وﺳﻠﻢ‪ ،‬ﺑﺮﻗﻢ )‪.(1218‬‬

‫‪205‬‬

‫ﻓﺼﻞ دوم‪ :‬ﺑﻘﯿﻪ ارﮐﺎن اﯾﻤﺎن‬

‫َّ َ َّ َ ْ َ َ َ ْ ُ ْ‬ ‫ُ َ ِّ ُ َ ٌ َ َ َ ْ‬ ‫ً‬ ‫ﺎﺣﻴ ِﻪ ِﻲﻓ الﺴﻤﺎ ِء إِﻻ أذﻛﺮﻧﺎ ِﻣﻨﻪ ِﻋﻠﻤﺎ( »»ﻗﺴﻢ ﺑﻪ ﺧﺪا ﺷﻤﺎ را در ﺣﺎﻟﺘﯽ‬ ‫�ﺮك ﻃﺎﺋِﺮ ﺟﻨ‬ ‫‪١‬‬

‫از روﺷﻨﮕﺮي ﺗﺮك ﮐﺮدم ﮐﻪ ﺷﺐ و روز آن ﻣﺜﻞ ﻫﻢ اﺳﺖ«‪ .‬ﺻﺤﺎﺑﻪ در ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ‬

‫ﻣﺠﺘﻤﻊ در روزي ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ در ﺣﺠﺔ اﻟﻮداع آن ﺧﻄﺒﻪ ﺷﯿﻮا را ﺧﻮاﻧﺪ ﺑﺮاي آنﻫﺎ آﻧﭽﻪ‬

‫را ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ آنﻫﺎ واﺟﺐ ﻧﻤﻮده و آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ ﺑﺮ آنﻫﺎ ﺣﺮام ﮐﺮده‪ ،‬ﺑﯿﺎن ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﺑﺮ‬

‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﻪ وﺳﻠﻢ ﺷﻬﺎدت دادﻧﺪ ﮐﻪ آن را اﺑﻼغ ﮐﺮده اﺳﺖ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺻﻠﯽ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﯿﻪ وﺳﻠﻢ آنها را ﺑﻪ ﮐﺘﺎب ﺧﺪا ﺗﻮﺻﯿﻪ ﻧﻤﻮد ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﺑﻪ آنﻫﺎ ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬

‫»و از ﺷﻤﺎ در ﺑﺎره ﻣﻦ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﭘﺮﺳﯿﺪ ﭘﺲ ﺷﻤﺎ ﭼﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﺪ؟« ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺷﻬﺎدت‬

‫ﻣﯽدﻫﯿﻢ ﮐﻪ ﭘﯿﺎم ﺣﻖ را ﺑﻪ ﻣﺎ رﺳﺎﻧﺪي و اﻣﺎﻧﺖ اﻟﻬﯽ را ادا ﻧﻤﻮدي و ﺧﯿﺮﺧﻮاه ﻣﺎ ﺑﻮدي‪.‬‬

‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﻪ وﺳﻠﻢ در ﺣﺎﻟﯿﮑﻪ ﺑﺎ اﻧﮕﺸﺖ ﺳﺒﺎﺑﻪ ﺑﻪ آﺳﻤﺎن ﺑﻠﻨﺪ ﻣﯽﮐﺮد و ﺑﻪ ﻣﺮدم‬ ‫اﺷﺎره ﻣﯽﻧﻤﻮد ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﭘﺮوردﮔﺎرا ﺷﺎﻫﺪ ﺑﺎش‪ ،‬ﭘﺮوردﮔﺎرا ﺷﺎﻫﺪ ﺑﺎش‪ ،‬ﭘﺮوردﮔﺎرا ﺷﺎﻫﺪ‬

‫ﺑﺎش«‪ .‬اﺑﻮذرس ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺤﻤﺪ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﻪ وﺳﻠﻢ در ﺣﺎﻟﯽ ﻣﺎ را ﺗﺮك ﻧﻤﻮد ﮐﻪ ﻫﯿﭻ‬

‫ﭘﺮﻧﺪهاي ﺑﺎ ﺑﺎلﻫﺎﯾﺶ در آﺳﻤﺎن ﭘﺮواز ﻧﻤﯽﮐﺮد ﻣﮕﺮ اﯾﻨﮑﻪ ﻣﺎ را از آن آﮔﺎه ﮐﺮد««‪ .‬و‬ ‫آﺛﺎر در اﯾﻦ ﺑﺎره از ﺳﻠﻒ رﺣﻤﻬﻢ اﷲ ﺑﺴﯿﺎر اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -3‬ﻣﺤﺒﺖ داﺷﺘﻦ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﻪ وﺳﻠﻢ و او را از ﺧﻮد و ﺗﻤﺎم ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت‬

‫ﺑﯿﺸﺘﺮ دوﺳﺖ ﺑﺪارﯾﻢ‪ .‬ﻣﺤﺒﺖ داﺷﺘﻦ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺗﻤﺎم اﻧﺒﯿﺎء و رﺳﻮﻻن واﺟﺐ اﺳﺖ و ﺑﺮاي‬

‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻣﺎ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﻪ وﺳﻠﻢ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﯿﺸﺘﺮ از ﻫﻤﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻫﻤﯿﻦ‪ ،‬واﺟﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ‬

‫ﻣﺤﺒﺖ او را ﺑﺮ ﻣﺤﺒﺖ ﺗﻤﺎم ﻣﺮدم از ﻓﺮزﻧﺪان‪ ،‬آﺑﺎء و اﺟﺪاد و ﺳﺎﯾﺮ ﻧﺰدﯾﮑﺎن ﻣﻘﺪم‬ ‫ُۡ‬ ‫ﺑﺪارﯾﻢ ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﻣﺤﺒﺖ او را ﺑﺮ ﺧﻮد ﻧﯿﺰ ﺟﻠﻮ اﻧﺪازﯾﻢ‪ .‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬قل إِن‬ ‫َ َ َ َ ٓ ُ ُ ۡ َ َ ۡ َ ٓ ُ ُ ۡ ۡ َُٰ ُ ۡ َ َ ۡ َٰ ُ ُ ۡ َ َ َ ُ ُ ۡ َ َ ۡ ٌَٰ ۡ َ َ ۡ َ‬ ‫�� ُت ُموها‬ ‫�ن ءاباؤ�م و��ناؤ�م �خ�ن�م وأز�ج�م وعشِ �ت�م وأم�ل ٱ�‬ ‫َ َ ٰ َ ‪َّ َ ّ ُ ۡ َ َّ َ َ ٓ َ َ ۡ َ ۡ َ ُ ٰ َ َ َ َ َ َ َ َ ۡ َ ۡ َ ٞ‬‬ ‫ٱ�ِ َو َر ُس ِ َ‬ ‫ج َها ٖد‬ ‫�ن ترضو�ها أحب إِ��م مِن‬ ‫وت ِ�رة �شون كسادها وم� ِ‬ ‫و�ِۦ و ِ‬ ‫َ َ َّ ُ ْ َ َّ ۡ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫ۡ‬ ‫َ َ َ‬ ‫سق َ‬ ‫ۡ‬ ‫ٱ� بأ ۡمره ِۦ َو َّ ُ‬ ‫� َّ ُ‬ ‫� َسبيلِهِۦ � َ‬ ‫� يَأ ِ َ‬ ‫��صوا ح ٰ‬ ‫� ‪﴾٢٤‬‬ ‫ٱ� � َ�هدِي ٱلق ۡوم ٱل�ٰ ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِۗ‬ ‫ِ‬

‫‪ 1‬أﺧﺮﺟﻪ أﺣﻤﺪ ﻓﯽ اﻟﻤﺴﻨﺪ ‪.153 / 5 :‬‬

‫‪206‬‬

‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﭘﺮﺗﻮ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬

‫]اﻟﺘﻮﺑﺔ‪» .[٢٤ :‬ﺑﮕﻮ اﮔﺮ ﭘﺪران‪ ،‬ﭘﺴﺮان‪ ،‬ﺑﺮادران و زﻧﺎن و ﺧﺎﻧﺪان ﺷﻤﺎ و اﻣﻮاﻟﯽ ﮐﻪ ﮔﺮد‬ ‫آورده اﯾﺪ و ﺗﺠﺎرﺗﯽ ﮐﻪ از ﮐﺴﺎدش ﺑﯿﻤﻨﺎﮐﯿﺪ و ﺳﺮاﻫﺎﯾﯽ را ﮐﻪ ﺧﻮش ﻣﯽدارﯾﺪ ﻧﺰد‬

‫ﺷﻤﺎ از ﺧﺪا و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮش و ﺟﻬﺎد در راه او دوﺳﺖ داﺷﺘﻨﯽ ﺗﺮ اﺳﺖ ﭘﺲ ﻣﻨﺘﻈﺮ ﺑﺎﺷﯿﺪ ﺗﺎ‬

‫ﻓﺮﻣﺎن ﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﺮا ﻣﯽرﺳﺪ‪ .‬و ﺧﺪاوﻧﺪ ﮔﺮوه ﻓﺎﺳﻘﺎن را ﻫﺪاﯾﺖ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ«‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ‬

‫ﻣﺤﺒﺖ رﺳﻮﻟﺶ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﻪ وﺳﻠﻢ را ﻗﺮﯾﻦ ﻣﺤﺒﺖ ﺧﻮد ﮐﺮده اﺳﺖ و ﻫﺮﮐﺲ ﻣﺎل‪،‬‬

‫ﺧﺎﻧﻮاده و ﻓﺮزﻧﺪش را از ﺧﺪا و رﺳﻮﻟﺶ ﺑﯿﺸﺘﺮ دوﺳﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ آنﻫﺎ را ﺑﻪ اﯾﻦ‬ ‫َ َ َّ ُ ْ َ َّ ۡ‬ ‫َۡ َ َۡ‬ ‫سق َ‬ ‫ٱ� بأَ ۡمره ِۦ َو َّ ُ َ ۡ‬ ‫� َّ ُ‬ ‫وﻋﺪه ﻣﯽدﻫﺪ‪َ �﴿ :‬‬ ‫� يَأ ِ َ‬ ‫��صوا ح ٰ‬ ‫� ‪﴾٢٤‬‬ ‫ٱ� � َ�هدِي ٱلق ۡوم ٱل�ٰ ِ ِ‬ ‫ِ ِۗ‬ ‫»ﭘﺲ ﻣﻨﺘﻈﺮ ﺑﺎﺷﯿﺪ ﺗﺎ ﻓﺮﻣﺎن ﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﺮا ﻣﯽرﺳﺪ‪ .‬و ﺧﺪاوﻧﺪ ﮔﺮوه ﻓﺎﺳﻘﺎن را ﻫﺪاﯾﺖ‬ ‫ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ« و در ﺻﺤﯿﺤﯿﻦ از اﻧﺲس رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﻪ وﺳﻠﻢ‬ ‫َ‬ ‫َ َ ُ ُ ْ َ َّ َ ُ َ َ َ َّ َ‬ ‫َ ُْ‬ ‫ْ‬ ‫ﺪﻟهِ َو َّ‬ ‫ﺎس‬ ‫اﻨﻟ ِ‬ ‫اﺪﻟ ِه َو َو ِ‬ ‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﻻ ﻳﺆ ِﻣ ُﻦ أﺣﺪ�ﻢ ﺣﻰﺘ أ�ﻮن أﺣﺐ ِإﻴﻟْ ِﻪ ِﻣﻦ َو ِ ِ‬ ‫ﻤﺟﻌ َ‬ ‫أَ ْ َ‬ ‫�« ‪» ١‬ﮐﺴﯽ از ﺷﻤﺎ‪ ،‬ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺆﻣﻦ )واﻗﻌﯽ( ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﻣﻦ ﻧﺰد او از ﭘﺪر‪،‬‬ ‫ِ‬

‫ﻓﺮزﻧﺪ و ﻫﻤﮥ ﻣﺮدم‪ ،‬ﻣﺤﺒﻮﺑﺘﺮ ﻧﺒﺎﺷﻢ« و از ﻋﻤﺮس رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ او ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺻﻠﯽ اﷲ‬ ‫َ َ ُ َ َّ َ َ ْ َ َ َ ُّ َ َّ ْ ُ ِّ َ ْ َّ‬ ‫َ​َ َ‬ ‫َْ‬ ‫ﻲﺷ ٍء ِإﻻ ِﻣ ْﻦ �ﻔ ِﻲﺴ �ﻘﺎل‬ ‫ا� ﻷﻧﺖ أﺣﺐ ِإﻲﻟ ِﻣﻦ ﻞﻛ‬ ‫ﻋﻠﯿﻪ وﺳﻠﻢ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻳﺎ رﺳﻮل ِ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َّ ُّ َ َّ َّ ُ َ َ ْ َ َّ َ‬ ‫َْ‬ ‫َْ َ‬ ‫َ َ َّ ُ َ َ َّ َ َ‬ ‫ﺐ ِإﻴﻟْﻚ ِﻣ ْﻦ �ﻔ ِﺴﻚ‬ ‫اﺬﻟي �ﻔ ِﻲﺴ ِ�ﻴ ِﺪهِ ﺣﻰﺘ أ�ﻮن أﺣ‬ ‫ﻲﺒ ﺻ� ا� ﻋﻠﻴ ِﻪ َوﺳﻠ َﻢ ﻻ َو ِ‬ ‫اﻨﻟ ِ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َْ‬ ‫َ َ َ َّ ُّ َ َّ َّ ُ َ ْ‬ ‫َ� َﻘ َﺎل َ ُﻪﻟ ُ� َﻤ ُﺮ ﻓَﺈﻧَّ ُﻪ اﻵ َن َو َّ َ ْ َ َ ُّ‬ ‫ﺐ إ َ َّ‬ ‫ا� َﻋﻠﻴ ِﻪ‬ ‫ﻲﻟ ِﻣ ْﻦ �ﻔ ِﻲﺴ �ﻘﺎل اﻨﻟ ِﻲﺒ ﺻ�‬ ‫ِ‬ ‫ا� ﻷﻧﺖ أﺣ ِ‬ ‫ِ‬ ‫َّ ْ َ‬ ‫ُ‬ ‫َو َﺳﻠ َﻢ اﻵن ﻳَﺎ � َﻤ ُﺮ« ‪» ٢‬ﻋﻤﺮس ﻋﺮض ﮐﺮد‪ :‬اي رﺳﻮل ﺧﺪا! ﺷﻤﺎ ﻧﺰد ﻣﻦ از ﻫﺮ ﭼﯿﺰ‬ ‫دﯾﮕﺮي ﺟﺰ ﺧﻮدم‪ ،‬ﻣﺤﺒﻮﺑﺘﺮ ﻫﺴﺘﯿﺪ‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﻪ وﺳﻠﻢ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ذاﺗﯽ‬

‫ﮐﻪ ﺟﺎﻧﻢ در دﺳﺖ اوﺳﺖ ﺑﺎﯾﺪ ﻣﺮا از ﺧﻮد ﻧﯿﺰ ﺑﯿﺸﺘﺮ دوﺳﺖ ﺑﺪاري« ﻋﻤﺮس ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﺪا ﮐﻪ ﺗﻮ ﻫﻢ اﮐﻨﻮن ﺑﺮاي ﻣﻦ از ﺧﻮدم ﻫﻢ ﻣﺤﺒﻮﺑﺘﺮي‪ .‬ﻧﺒﯽ اﮐﺮم ﺻﻠﯽ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﯿﻪ وﺳﻠﻢ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اﮐﻨﻮن اي ﻋﻤﺮ اﯾﻤﺎﻧﺖ ﮐﺎﻣﻞ ﺷﺪ«‪.‬‬

‫‪ 1‬ﺻﺤﯿﺢ اﻟﺒﺨﺎري ﺑﺮﻗﻢ )‪ ،(15‬وﻣﺴﻠﻢ ﺑﺮﻗﻢ )‪.(44‬‬

‫‪ 2‬رواه اﻟﺒﺨﺎري ﻣﻦ ﺣﺪﯾﺚ ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﻫﺸﺎم ﺑﺮﻗﻢ )‪.(6632‬‬

‫ﻓﺼﻞ دوم‪ :‬ﺑﻘﯿﻪ ارﮐﺎن اﯾﻤﺎن‬

‫‪207‬‬

‫‪ -4‬ﺗﻌﻈﯿﻢ‪ ،‬ﺑﺰرﮔﺪاﺷﺖ و ﮔﺮاﻣﯽ داﺷﺘﻦ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﻪ وﺳﻠﻢ‪ .‬و اﯾﻦ از ﺣﻘﻮق ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‬

‫ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﻪ وﺳﻠﻢ ميﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ در ﮐﺘﺎﺑﺶ واﺟﺐ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ .‬اﷲ‬ ‫ُ ّ‬ ‫ُ‬ ‫ّ ۡ ْ َّ‬ ‫ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ُ�ِ ﴿ :‬ؤم ُِنوا ب ِٱ�ِ َو َر ُس ِ‬ ‫و�ِۦ َو� َع ّ ِز ُروهُ َوت َوق ُِروهُۚ﴾ ]اﻟﻔﺘﺢ‪» .[٩ :‬ﺗﺎ ﺑﻪ اﷲ و‬ ‫َ َّ َ َ َ ُ ْ‬ ‫رﺳﻮﻟﺶ اﯾﻤﺎن آورﻧﺪ و او را ﯾﺎري دﻫﯿﺪ و ارج ﻧﻬﯿﺪ« و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬فٱ�ِين ءامنوا‬ ‫َ َ َّ ُ ُ َ َ َ ُ ُ َ َّ َ ُ ْ ُّ َ َّ ٓ ُ َ‬ ‫ُ َ َ ُ ۡ ۡ‬ ‫َ‬ ‫نزل َم َع ُه ٓۥ أ ْو ٰٓ��ِك ه ُم ٱل ُمفل ُِحون ‪﴾١٥٧‬‬ ‫بِهِۦ وعزروه ون�وه وٱ�بعوا ٱ�ور ٱ�ِي أ ِ‬ ‫]اﻷﻋﺮاف‪» .[١٥٧ :‬ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ او اﯾﻤﺎن آوردﻧﺪ و ﺑﺰرﮔﺶ داﺷﺘﻨﺪ و ﯾﺎري ﮐﺮدﻧﺪ و‬ ‫ﻧﻮري را ﮐﻪ ﺑﺎ او ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﯿﺮوي ﻧﻤﻮدﻧﺪ آﻧﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ رﺳﺘﮕﺎرﻧﺪ«‪ .‬اﺑﻦ ﻋﺒﺎس‬

‫ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ﺗﻌﺰروه‪:‬ﺠﺗﻠﻮه‪ .‬وﺗﻮﻗﺮوه‪:‬ﺗﻌﻈﻤﻮه« »ﺗﻌﺰروه ﯾﻌﻨﯽ او را ﺑﺰرگ داﺷﺘﻨﺪ وﺗﻮﻗﺮوه‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ او را ﺗﻌﻈﯿﻢ ﮐﺮدﻧﺪ«‪ .‬ﻗﺘﺎده ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ﺗﻌﺰروه‪:‬ﺗﻨﺮﺼوه‪ .‬وﺗﻮﻗﺮوه‪ :‬أمﺮ اﷲ‬

‫ﺑتﺴﻮ�ﺪه« »ﺗﻌﺰروه ﯾﻌﻨﯽ او را ﯾﺎري دادﻧﺪ وﺗﻮﻗﺮوه ﯾﻌﻨﯽ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﺑﺰرگ داﺷﺘﻦ او‬ ‫َ َ‬ ‫َّ‬ ‫ِين َء َام ُنوا ْ َ� ُ� َق ّد ُِموا ْ َ� ۡ َ‬ ‫�� ُّ� َها ٱ َّ� َ‬ ‫اﻣﺮ ﻧﻤﻮد« و اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ٰٓ ﴿ :‬‬ ‫� يَ َد ِي ٱ�ِ‬ ‫َو َر ُس ِ‬ ‫و�ِۖۦ﴾ ]اﳊﺠﺮات‪» .[١ :‬اي ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آورده اﯾﺪ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺧﺪا و رﺳﻮﻟﺶ‬ ‫َّ َ ۡ َ ُ ْ ُ َ ٓ‬ ‫ُ‬ ‫ََۡ ُ َ ُ َٓ ۡ‬ ‫ض� م‬ ‫ﭘﯿﺸﯽ ﻣﺠﻮﯾﯿﺪ« و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪� �﴿ :‬علوا د� َء ٱ َّلر ُسو ِل بين� ۡم كد� ِء َ�ع ِ‬ ‫ٗ‬ ‫َ� ۡعضا ۚ﴾ ]اﻟﻨﻮر‪» .[٦٣ :‬ﺧﻄﺎب ﮐﺮدن ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ را در ﻣﯿﺎن ﺧﻮد ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﻄﺎب ﮐﺮدن ﺑﻌﻀﯽ‬ ‫از ﺑﻌﻀﯽ دﯾﮕﺮ ﻗﺮار ﻧﺪﻫﯿﺪ«‪ .‬ﻣﺠﺎﻫﺪ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪» :‬أمﺮﻫﻢ أن ﻳﺪﻋﻮه ﻳﺎ رﺳﻮل اﷲ ﻲﻓ ﻟ�‬ ‫وﺗﻮاﺿﻊ وﻻ ﻳﻘﻮلﻮا ﻳﺎ �ﻤﺪ ﻲﻓ ﺠﺗﻬﻢ« »ﺑﻪ آنﻫﺎ اﻣﺮ ﺷﺪ ﮐﻪ او را ﺑﺎ ﻧﺮﻣﯽ و ﺗﻮاﺿﻊ و ﺑﺎ‬

‫ﮐﻠﻤﻪ ﯾﺎ رﺳﻮل اﷲ ﺑﺨﻮاﻧﻨﺪ و ﺑﺎ ﺣﺎﻟﺖ ﺗﺮش روﯾﯽ و ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻧﮕﻮﯾﻨﺪ اي ﻣﺤﻤﺪ«‪ .‬و‬

‫اﺻﺤﺎب ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﻪ وﺳﻠﻢ را ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪ در ﺗﻌﻈﯿﻢ و‬ ‫ﺑﺰرﮔﺪاﺷﺖ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﻪ وﺳﻠﻢ ﻣﺜﺎل زد‪ .‬اﺳﺎﻣﻪ ﺑﻦ ﺷﺮﯾﮏ ﮔﻮﯾﺪ‪» :‬أﺗﻴﺖ اﻨﻟﻲﺒ‬

‫ﺻ� اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ وأﺻﺤﺎﺑﻪ ﺣﻮﻪﻟ ﻛﺄﻧﻤﺎ ﻰﻠﻋ رؤوﺳﻬﻢ اﻟﻄ�« »وﻗﺘﯽ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺻﻠﯽ‬

‫اﷲ ﻋﻠﯿﻪ وﺳﻠﻢ ميآﻣﺪ اﺻﺤﺎب او ﭘﯿﺮاﻣﻮﻧﺶ ﻃﻮري ﺑﯽﺣﺮﮐﺖ ﺑﻮدﻧﺪ ﮔﻮﯾﯽ‬

‫اﯾﻨﮑﻪ ﺑﺮ ﺳﺮﺷﺎن ﭘﺮﻧﺪهاي اﺳﺖ«‪ .‬ﺗﻌﻈﯿﻢ و ﺑﺰرﮔﺪاﺷﺖ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﻪ وﺳﻠﻢ ﺑﻌﺪ از‬

‫‪208‬‬

‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﭘﺮﺗﻮ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬

‫وﻓﺎﺗﺶ ﺑﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﻌﻈﯿﻢ و ﺑﺰرﮔﺪاﺷﺖ او در ﺣﯿﺎﺗﺶ واﺟﺐ اﺳﺖ‪ .‬ﻗﺎﺿﯽ ﻋﯿﺎض‬ ‫ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪» :‬واﻋﻠﻢ أن ﺣﺮﻣﺔ اﻨﻟﻲﺒ ﺻ� اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ ﺑﻌﺪ مﻮﺗﻪ‪ ،‬وﺗﻮﻗ�ه وﺗﻌﻈﻴﻤﻪ‪،‬‬ ‫ﻻزم ﻛﻤﺎ ﺎﻛن ﺣﺎل ﺣﻴﺎﺗﻪ‪ ،‬وذلﻚ ﻋﻨﺪ ذﻛﺮه ﺻ� اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ ،‬وذﻛﺮ ﺣﺪﻳﺜﻪ‬ ‫وﺳنﺘﻪ‪ ،‬وﺳﻤﺎع اﺳﻤﻪ وﺳ�ﺗﻪ‪ ،‬وﻣﻌﺎمﻠﺔ آﻪﻟ وﻋﺮﺘﺗﻪ‪ ،‬وﺗﻌﻈﻴﻢ أﻫﻞ ﺑيﺘﻪ وﺻﺤﺎﺑﺘﻪ«‬ ‫»ﺑﺪان و آﮔﺎه ﺑﺎش ﮐﻪ ﺣﺮﻣﺖ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﻪ وﺳﻠﻢ‪ ،‬ﺗﻌﻈﯿﻢ و ﺑﺰرﮔﺪاﺷﺖ او ﺑﻌﺪ‬ ‫از وﻓﺎت ﺑﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ زﻣﺎن ﺣﯿﺎﺗﺶ واﺟﺐ اﺳﺖ و آن ﺷﺎﻣﻞ ﻫﻨﮕﺎم ﯾﺎد ﮐﺮدن از او‪ ،‬ﺣﺪﯾﺚ‬

‫و ﺳﻨﺘﺶ‪ ،‬ﺷﻨﯿﺪن ﻧﺎم و ﺷﺮح زﻧﺪﮔﺎﻧﯽ اش‪ ،‬ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﮐﺮدن ﺑﺎ آل و ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪاﻧﺶ‪ ،‬و‬ ‫اﺣﺘﺮام ﮔﺬاﺷﺘﻦ ﺑﻪ اﻫﻞ ﺑﯿﺖ و اﺻﺤﺎﺑﺶ ﻣﯽﺷﻮد«‪.‬‬

‫‪ -5‬ﺑﺴﯿﺎر ﺑﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﻪ وﺳﻠﻢ درود و ﺳﻼم ﻓﺮﺳﺘﺎدن‪ .‬ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ اﷲ ﺑﻪ آن اﻣﺮ‬ ‫َ َ‬ ‫َّ َّ َ َ َ َ َ َ ُ ُ َ ُّ َ َ َ‬ ‫ْ ُّ ْ َ َ‬ ‫�� ُّ� َها ٱ َّ� َ‬ ‫� ٱ�َّ ّ‬ ‫�ۚ ٰٓ‬ ‫ﻣﯽﮐﻨﺪ‪﴿ :‬إِن ٱ� وم ٰٓ‬ ‫��ِكتهۥ يصلون‬ ‫ِين َء َام ُنوا َصلوا عل ۡيهِ‬ ‫ِ​ِ‬ ‫َو َس ّل ُِموا ْ � َ ۡسل ً‬ ‫ِيما ‪] ﴾٥٦‬اﻷﺣﺰاب‪» .[٥٦ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ و ﻣﻼﺋﮑﻪ او ﺑﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ درود ﻣﯽﻓﺮﺳﺘﻨﺪ‬ ‫اي ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آورده اﯾﺪ ﺑﺮ او درود و ﺳﻼم ﺑﻔﺮﺳﺘﯿﺪ«‪ .‬ﻣﺒﺮد ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪» :‬أﺻﻞ‬ ‫الﺼﻼة‪ :‬اﻟﺮﺘﺣﻢ‪ .‬ﻓ� ﻣﻦ اﷲ رﻤﺣﺔ‪ .‬وﻣﻦ اﻤﻟﻼﺋ�ﺔ رﻗﺔ واﺳﺘﺪﺎﻋء لﻠﺮﻤﺣﺔ ﻣﻦ اﷲ«‬ ‫»ﺻﻼة در اﺻﻞ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﯽ اﺳﺖ و اﯾﻦ از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪاوﻧﺪ رﺣﻤﺖ و از ﺟﺎﻧﺐ‬

‫ﻣﻼﺋﮑﻪ ﺷﻔﻘﺖ و ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﯽ اﺳﺖ و درﺧﻮاﺳﺖ رﺣﻤﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ را ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ«‪ .‬از ﻋﺒﺪاﷲ‬ ‫َّ‬ ‫ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﺎص م رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﻪ وﺳﻠﻢ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪َ » :‬ﻣ ْﻦ َﺻ�‬ ‫ﻲﻠﻋ َﺻ َﻼ ًة َﺻ َّ� َّ ُ‬ ‫ا� َﻋﻠَﻴْ ِﻪ ﺑ َﻬﺎ َﻋ ْ ً‬ ‫َ َ َّ‬ ‫ﺮﺸا« ‪» ١‬ﻫﺮﮐﺲ ﺑﺮ ﻣﻦ ﯾﮏ ﺻﻠﻮات ﺑﻔﺮﺳﺘﺪ ﺧﺪاوﻧﺪ‬ ‫ِ‬ ‫ﺑﺨﺎﻃﺮ آن ﺑﺮ او ده ﺻﻠﻮات ﻣﯽﻓﺮﺳﺘﺪ«‪ .‬و از ﻋﻠﯽس رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺻﻠﯽ اﷲ‬ ‫ْ َ ُ َّ‬ ‫َ ْ ُ ْ ُ‬ ‫ت ِﻋﻨْ َﺪ ُه ﻓَﻠَ ْﻢ ﻳُ َﺼ ِّﻞ َ َ َّ‬ ‫اﺬﻟي ﻣﻦ ذ ِﻛﺮ‬ ‫ﻋﻠﯿﻪ وﺳﻠﻢ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬‬ ‫ﻲﻠﻋ« ‪» ٢‬ﺑﺨﯿﻞ و‬ ‫اﺒﻟ ِﺨﻴﻞ ِ‬

‫ﺧﺴﯿﺲ ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ اﺳﻢ ﻣﻦ ﺑﺮده ﻣﯽﺷﻮد ﺑﺮ ﻣﻦ ﺻﻠﻮات ﻧﻤﯽﻓﺮﺳﺘﺪ«‪.‬‬ ‫‪ 1‬رواه ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺮﻗﻢ )‪.(384‬‬

‫‪ 2‬رواه اﻟﺘﺮﻣﺬي ‪ 551 / 5‬رﻗﻢ )‪ (3546‬وﻗﺎل ﺣﺪﯾﺚ ﺣﺴﻦ ﺻﺤﯿﺢ وأﺣﻤﺪ ﻓﯽ اﻟﻤﺴﻨﺪ ‪.201 / 1 :‬‬

‫ﻓﺼﻞ دوم‪ :‬ﺑﻘﯿﻪ ارﮐﺎن اﯾﻤﺎن‬

‫‪209‬‬

‫درود و ﺳﻼم ﻓﺮﺳﺘﺎدن در ﺣﻖ ﺗﻤﺎم ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﻣﺸﺮوع اﺳﺖ و در ﺣﻖ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻣﺎ ﺻﻠﯽ اﷲ‬

‫ﻋﻠﯿﻪ وﺳﻠﻢ واﺟﺐ ﺗﺮ و از ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ ﺣﻘﻮق او ﺑﺮ اﻣﺖ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و اﯾﻦ ﺑﺮ آنﻫﺎ واﺟﺐ‬

‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﻫﻤﯿﻦ ﻣﺎ آن را در اﯾﻨﺠﺎ از ﺟﻤﻠﻪ ﺣﻘﻮق ﺧﺎص او ﺑﺮ اﻣﺘﺶ ﺑﯿﺎن ﮐﺮدﯾﻢ‪.‬‬

‫ﻋﻠﻤﺎ ﺑﺮ واﺟﺐ ﺑﻮدن درود ﺑﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﻪ وﺳﻠﻢ ﺗﺼﺮﯾﺢ ﮐﺮده و ﺑﻌﻀﯽ از‬ ‫آنﻫﺎ اﺟﻤﺎع را ﺑﺮ آن ﻧﻘﻞ ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ‪ .‬ﻗﺎﺿﯽ ﻋﯿﺎض ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪» :‬اﻋﻠﻢ أن الﺼﻼة ﻰﻠﻋ‬ ‫اﻨﻟﻲﺒ ﺻ� اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ ﻓﺮض ﻰﻠﻋ اﺠﻟﻤﻠﺔ‪ ،‬ﻏ� �ﺪد ﺑﻮﻗﺖ ﻷمﺮ اﷲ ﺗﻌﺎﻰﻟ‬ ‫ﺑﺎلﺼﻼة ﻋﻠﻴﻪ‪ ،‬وﻤﺣﻠﻪ اﻷﺋﻤﺔ واﻟﻌﻠﻤﺎء ﻰﻠﻋ الﻮﺟﻮب وأﻤﺟﻌﻮا ﻋﻠﻴﻪ« »ﺑﺪان ﮐﻪ درود‬

‫ﻓﺮﺳﺘﺎدن ﺑﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﻪ وﺳﻠﻢ ﺑﺮ ﻫﻤﻪ واﺟﺐ اﺳﺖ و زﻣﺎن ﻣﺸﺨﺼﯽ ﺑﺮاي آن‬ ‫ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ ﺑﺨﺎﻃﺮ اﯾﻨﮑﻪ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﺑﻪ ﺻﻠﻮات ﻓﺮﺳﺘﺎدن ﺑﺮ او اﻣﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ و اﻣﺎﻣﺎن‬ ‫و ﻋﻠﻤﺎ آن را ﺑﺮ واﺟﺐ ﺑﻮدن‪ ،‬ﺣﻤﻞ ﮐﺮدهاﻧﺪ و ﺑﺮ آن اﺟﻤﺎع ﮐﺮدهاﻧﺪ«‪.‬‬

‫‪ -6‬اﻗﺮار ﮐﺮدن ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﺑﺮاي او از ﺻﻔﺎت ﻋﺎﻟﯿﻪ‪ ،‬وﯾﮋﮔـﯽﻫـﺎي ﻣﻨﺤﺼـﺮ ﺑـﻪ ﻓـﺮد‪ ،‬درﺟـﺎت‬ ‫ﻋﺎﻟﯽ و رﻓﯿﻊ ﺛﺎﺑﺖ اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﺗﻌـﺪادي از آنﻫـﺎ را در اول اﯾـﻦ ﻣﺒﺤـﺚ ﺑﯿـﺎن ﮐـﺮدﯾﻢ و‬

‫ﺻﻔﺎت دﯾﮕﺮ از آﻧﭽﻪ ﻧﺼﻮص ﺑﺮ آن دﻻﻟﺖ دارﻧﺪ‪ .‬و ﺗﺼﺪﯾﻖ ﻧﻤﻮدن ﺗﻤﺎم آنﻫﺎ و ﺛﻨـﺎ و‬

‫ﺳﺘﺎﯾﺶ ﻧﻤﻮدن ﺑﺮ او ﺑﻪ وﺳـﯿﻠﻪ آن و ﻣﻨﺘﺸـﺮ ﮐـﺮدن آن در ﺑـﯿﻦ ﻣـﺮدم‪ ،‬ﯾـﺎد دادن آن ﺑـﻪ‬

‫ﮐﻮدﮐﺎن و رﺷﺪ و ﻧﻤﺎ ﮐﺮدن آنﻫـﺎ ﺑـﺮ ﻣﺤﺒـﺖ و ﺑﺰرﮔﺪاﺷـﺖ او و ﺷـﻨﺎﺧﺖ ﺑﺰرﮔـﯽ و‬

‫ﺟﻼل او ﻧﺰد ﭘﺮوردﮔﺎر ﻋﺰوﺟﻞ )از وﻇﺎﯾﻒ ﻫﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎن اﺳﺖ(‪.‬‬

‫‪ -7‬دوري ﻧﻤﻮدن از اﻓﺮاط و زﯾﺎده روي در ﺣﻖ او و ﺣﺬر ﮐﺮدن از آن زﯾﺮا در آن‬ ‫ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ اذﯾﺖ و ﻧﺎراﺣﺘﯽ ﺑﺮاي ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص وﺟﻮد دارد‪ .‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮشص اﻣﺮ‬ ‫ُ ۡ َّ َ ٓ َ َ ۠ َ َ ‪ُ ُ ۡ ّ ٞ‬‬ ‫�مۡ‬ ‫ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ اﻣﺖ را ﺑﺎ اﯾﻦ ﺳﺨﻦ ﻣﻮرد ﺧﻄﺎب ﻗﺮار دﻫﺪ‪﴿ :‬قل إِ�ما �نا �� مِثل‬ ‫ُ َ ٰٓ َ َ َّ ٓ َ ُ َ‬ ‫ْ َٓ‬ ‫‪َ ٞ‬‬ ‫َ َ‬ ‫َۡ ۡ َ ٗ َ‬ ‫ي‬ ‫و� إ ِ َّ� �� َما إِ� ٰ ُه� ۡم إِ�ٰه‪ٰ�َ ٞ‬حِدۖ � َمن �ن يَ ۡر ُجوا ل ِقا َء َر ّ�ِهِۦ فل َي ۡع َمل � َم� �ٰل ِٗحا‬ ‫َ‬ ‫َ​َ ُۡ ۡ‬ ‫َ‬ ‫�ك بِعِ َبادة ِ َر ّ�ِهِۦٓ أ َح َدۢ� ‪] ﴾١١٠‬اﻟﻜﻬﻒ‪» .[١١٠ :‬ﺑﮕﻮ ﮐﻪ ﻣﻦ اﻧﺴﺎﻧﯽ ﭼﻮن ﺷﻤﺎ‬ ‫و� � ِ‬ ‫ﻫﺴﺘﻢ‪ ،‬ﺟﺰ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﻪ ﻣﻦ وﺣﯽ ﻣﯽﺷﻮد و ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻣﻌﺒﻮد ﺑﻪ ﺣﻖ ﺷﻤﺎ‪ ،‬ﻣﻌﺒﻮد ﯾﮕﺎﻧﻪ اﺳﺖ‬

‫ﻫﺮﮐﺲ اﻣﯿﺪ ﺑﻪ ﻟﻘﺎي ﭘﺮوردﮔﺎرش داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﻋﻤﻞ ﺻﺎﻟﺢ اﻧﺠﺎم دﻫﺪ و ﻫﯿﭻ‬

‫‪210‬‬

‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﭘﺮﺗﻮ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬

‫ُ َّ ٓ َ ُ ُ َ ُ‬ ‫�مۡ‬ ‫ﮐﺲ را در ﻋﺒﺎدت ﭘﺮوردﮔﺎرش ﺷﺮﯾﮏ ﻧﮕﺮداﻧﺪ« و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬قل � أقول ل‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ َ ٓ ُ َّ َ َ ٓ َ ۡ َ ُ ۡ َ ۡ َ َ َ ٓ َ ُ ُ َ ُ‬ ‫� ۡم إ ّ� َملَ ٌ‬ ‫ك ۖ إ ِ ۡن �تَّب ِ ُع إِ� َما يُ َ ٰٓ‬ ‫و�‬ ‫عِندِي خزا�ِن ٱ�ِ و� أعلم ٱلغيب و� أقول ل‬ ‫ِ​ِ‬ ‫َ‬ ‫إ ِ َّ� ۚ﴾ ]اﻷﻧﻌﺎم‪» .[٥٠ :‬ﺑﮕﻮ ﻧﻤﯽﮔﻮﯾﻢ ﮐﻪ ﮔﻨﺠﯿﻨﻪﻫﺎي ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﺰد ﻣﻦ اﺳﺖ و ﻣﻦ ﻋﻠﻢ‬ ‫ﻏﯿﺐ ﻧﻤﯽداﻧﻢ و ﻧﻤﯽﮔﻮﯾﻢ ﮐﻪ ﻣﻼﺋﮑﻪ ﻫﺴﺘﻢ ﺟﺰ آﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﻦ وﺣﯽ ﻣﯽﺷﻮد‬

‫ﭘﯿﺮوي ﻧﻤﯽﮐﻨﻢ«‪.‬‬

‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮشص اﻣﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺮاي اﻣﺘﺶ ﺑﯿﺎن دارد ﮐـﻪ او ﻓﺮﺳـﺘﺎده اي از ﺟﺎﻧـﺐ‬

‫اوﺳﺖ و ﭼﯿﺰي از ﻣﻘﺎم رﺑﻮﺑﯿﺖ ﺑﻪ او ﺗﻌﻠﻖ ﻧﺪارد و او ﻣﻼﺋﮑﻪ ﻧﯿﺴـﺖ ﺟـﺰ اﯾﻨﮑـﻪ او از دﺳـﺘﻮر و‬

‫وﺣﯽ ﭘﺮوردﮔﺎرش ﺗﺒﻌﯿﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬

‫ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص اﻣﺘﺶ را از اﻓﺮاط در ﻣﻮرد او و ﺗﺠﺎوز ﻧﻤﻮدن در ﻣـﺪح و ﺛﻨـﺎي او‬

‫ﺑﺮﺣﺬر ﻣﯽدارد‪ .‬در ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎري از ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎبس رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص ﻓﺮﻣﻮدﻧـﺪ‪:‬‬ ‫َ َ َ ْ َ ْ َّ َ َ ْ َ َ ْ َ َ َ َّ َ َ َ َ ْ ُ ُ َ ُ ُ َ ْ ُ َّ‬ ‫ا� َو َر ُﺳ ُ ُ‬ ‫» َﻻ ُ� ْﻄ ُ‬ ‫ﺮ‬ ‫ـﻮﻪﻟ« ‪» ١‬در‬ ‫و� ﻛﻤﺎ أﻃﺮت اﻨﻟﺼﺎرى ا�ﻦ مﺮ�ﻢ ﻓ ِﺈ�ﻤﺎ أﻧﺎ �ﺒﺪه �ﻘﻮلـﻮا �ﺒـﺪ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﻣﺪح و ﺛﻨﺎي ﻣﻦ ﺑﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﺼﺎري در ﺑﺎره ﻋﯿﺴﯽ ﺑﻦ ﻣﺮﯾﻢ از ﺣﺪ ﺗﺠﺎوز ﻧﮑﻨﯿﺪ ﺑﻠﮑـﻪ ﻣـﻦ ﺑﻨـﺪه او‬ ‫ﻫﺴﺘﻢ ﺑﮕﻮﯾﯿﺪ‪ :‬ﻋﺒﺪاﷲ و رﺳﻮل او«‪ .‬از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس م رواﯾﺖ اﺳـﺖ ﮐـﻪ‪) :‬ﺟـﺎء رﺟـﻞ إﻰﻟ اﻨﻟـﻲﺒ‬ ‫ﺻ� اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ ﻓﺮاﺟﻌﻪ ﻲﻓ ﺑﻌﺾ الﺎﻠﻜم ﻓﻘﺎل‪ :‬ﻣﺎ ﺷـﺎء اﷲ وﺷـﺌﺖ! ﻓﻘـﺎل رﺳـﻮل اﷲ‬ ‫ًّ‬ ‫ﺻ� اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪» :‬أﺟﻌﻠﺘ� ﷲ ﻧﺪا ﺑﻞ ﻣﺎ ﺷﺎء اﷲ وﺣﺪه« ‪» (٢‬ﻣﺮدي ﭘﯿﺶ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص آﻣﺪ‬ ‫و ﺑﻌﻀﯽ از ﺳﺨﻨﺎﻧﺶ را ﺑﺮاي او ﺑﺎزﮔﻮ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﭘﺲ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻫﺮﭼـﻪ ﺧـﺪا و ﺷـﻤﺎ ﺑﺨﻮاﻫﯿـﺪ! رﺳـﻮل‬ ‫اﷲص ﺑﻪ او ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬آﯾﺎ ﻣﺮا ﺑﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﺮﯾﮏ ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﯽ ﺑﻠﮑﻪ ﺑﮕﻮ آﻧﭽﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑـﻪ ﺗﻨﻬـﺎﯾﯽ‬

‫ﺑﺨﻮاﻫﺪ«‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص از اﻓﺮاط ﮐﺮدن در ﺣﻖ او و ﺑﺎﻻﺗﺮ ﺑـﺮدن از ﻣﻘـﺎﻣﯽ ﮐـﻪ ﻻﯾـﻖ ﺑـﻪ ﺧـﻮدش‬ ‫ﻧﯿﺴﺖ از آﻧﭽﻪ ﺧﺎص ﭘﺮوردﮔﺎر ﻋﺰوﺟﻞ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺮﺣﺬر داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬و در اﯾﻦ ﻧـﻮﻋﯽ اﺧﻄـﺎر‬ ‫و آﮔﺎﻫﯽ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺳﺎﯾﺮ اﻧﻮاع ﻏﻠﻮ و اﻓـﺮاط اﺳـﺖ‪ .‬ﻏﻠـﻮ و اﻓـﺮاط در ﺣـﻖ ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮص در ﺗﻤـﺎم‬ ‫‪ 1‬ﺻﺤﯿﺢ اﻟﺒﺨﺎري ﺑﺮﻗﻢ )‪ ،(3445‬وﺑﻨﺤﻮه اﻹﻣﺎم أﺣﻤﺪ ﻓﯽ اﻟﻤﺴﻨﺪ ‪.23 / 1 :‬‬

‫‪ 2‬رواه اﻹﻣﺎم أﺣﻤﺪ ﻓﯽ اﻟﻤﺴﻨﺪ ‪ ،214 / 1 :‬وﺑﻨﺤﻮه اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ ﻓﯽ اﻟﺴﻨﻦ ﺑﺮﻗﻢ )‪.(2117‬‬

‫ﻓﺼﻞ دوم‪ :‬ﺑﻘﯿﻪ ارﮐﺎن اﯾﻤﺎن‬

‫‪211‬‬

‫ﺻﻮرتﻫﺎ و اﺷﮑﺎﻟﺶ ﺣﺮام اﺳﺖ‪ .‬و از ﺻﻮرتﻫﺎي ﻏﻠﻮ در ﺣﻖ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص ﮐﻪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺷـﺮك‬ ‫ﻣﯽﺷﻮد اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﺨﺺ در دﻋﺎﯾﺶ ﺑﻪ او ﺗﻮﺟﻪ ﻧﻤﺎﯾﺪ و ﺑﮕﻮﯾﺪ‪) :‬ﻳـﺎ رﺳـﻮل اﷲ اﻓﻌـﻞ ﻲﻟ‬ ‫ﻛﺬا و�ﺬا( »اي رﺳﻮل ﺧﺪا اﯾﻦ و آن را ﺑﺮاي ﻣﻦ اﻧﺠﺎم ﺑﺪه«‪.‬‬

‫اﯾﻦ ﻧﻮع دﻋﺎ و دﻋﺎي ﻋﺒﺎدت ﺻﺤﯿﺢ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ آنﻫﺎ را ﺑﺮاي ﻏﯿﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﮑﺎر ﺑﺮد‪ .‬و از‬

‫ﺻﻮرتﻫﺎي ﻏﻠﻮ و اﻓﺮاط در ﺣﻖ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص ﻗﺮﺑﺎﻧﯽ ﮐﺮدن‪ ،‬ﻧﺬر ﻧﻤﻮدن‪ ،‬ﻃﻮاف ﺑﺪور ﻗﺒﺮش‬

‫ﻧﻤﻮدن‪ ،‬وﻗﺒﻠﻪ ﻗﺮار دادن ﻗﺒﺮش در ﻧﻤﺎز ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻫﻤﻪ اﯾﻦﻫﺎ ﺣﺮام اﺳﺖ زﯾﺮا ﻋﺒﺎدت ﻫﺴﺘﻨﺪ و‬

‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﻬﯽ ﻧﻤﻮده ﮐﻪ ﭼﯿﺰي از اﻧﻮاع ﻋﺒﺎدت را ﺑﺮاي اﺣﺪي از ﻣﺨﻠﻮﻗﺎﺗﺶ ﻗﺮار دﻫﻨﺪ‪ .‬اﷲ‬ ‫ُ ۡ َّ َ‬ ‫ُ‬ ‫َ َۡ‬ ‫َ َ َ‬ ‫اي َو َم َما� ِ َّ�ِ َر ّ ۡ َ َ َ‬ ‫� َي َ‬ ‫ﻋﺰوﺟﻞ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬قل إِن َص� ِ� َو� ُس ِ� و‬ ‫��ك‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ب ٱل�ٰل ِم� ‪ِ � ١٦٢‬‬ ‫َ ُ�ۥ َو� َ�ٰل َِك أُم ِۡر ُ‬ ‫ت َو َ�نَا ۠ أ َ َّو ُل ٱل ۡ ُم ۡسلِم َ‬ ‫� ‪] ﴾١٦٣‬اﻷﻧﻌﺎم‪» .[١٦٣-١٦٢ :‬ﺑﮕﻮ ﻧﻤﺎز‪ ،‬ﻗﺮﺑﺎﻧﯽ‪ ،‬زﻧﺪﮔﯽ‬ ‫ِ‬ ‫ۖ ِ‬ ‫و ﻣﺮﮔﻢ ﺑﺮاي اﷲ ﭘﺮورﮔﺎر ﻋﺎﻟﻤﯿﺎن اﺳﺖ ﺑﺮاي او ﺷﺮﯾﮑﯽ ﻧﯿﺴﺖ و ﺑﻪ آن اﻣﺮ ﺷﺪه ام و ﻣﻦ‬

‫ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻢ«‪.‬‬

‫‪ -8‬و از ﺟﻤﻠﻪ ﺣﻘﻮق ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص ﻣﺤﺒﺖ داﺷﺘﻦ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﺻﺤﺎب‪ ،‬اﻫﻞ ﺑﯿﺖ و ﻫﻤﺴﺮان او و‬ ‫دوﺳﺖ داﺷﺘﻦ ﻫﻤﻪ آنﻫﺎﺳﺖ و ﻣﺎ را از ﺑﺪ ﮔﻔﺘﻦ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آنﻫﺎ‪ ،‬دﺷﻨﺎم دادن ﯾﺎ ﻃﻌﻨﻪ‬ ‫زدن ﺑﻪ آنﻫﺎ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﭼﯿﺰي ﺑﺮﺣﺬر داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ اﯾﻦ اﻣﺖ دوﺳﺘﯽ اﺻﺤﺎب‬

‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮش را واﺟﺐ ﮐﺮده و ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻌﺪ از آنﻫﺎ ﻣﯽآﯾﻨﺪ ﺑﺮاي آنﻫﺎ ﻃﻠﺐ اﺳﺘﻐﻔﺎر‬

‫ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و از ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﯽﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮐﻪ در دﻟﻬﺎﯾﺸﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آنﻫﺎ ﮐﯿﻨﻪ و ﺑﻐﺾ ﻗﺮار‬ ‫َ َّ َ ٓ‬ ‫ِين َجا ُءو ِم ۢن َ� ۡع ِده ِۡم‬ ‫ﻧﺪﻫﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻌﺪ از ذﮐﺮ ﻣﻬﺎﺟﺮﯾﻦ و اﻧﺼﺎر ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬وٱ�‬ ‫ّٗ‬ ‫ُ​ُ‬ ‫َ َۡ ۡ‬ ‫َُ ُ َ‬ ‫ِين َس َب ُقونَا بٱ ۡ� َ‬ ‫ون َر َّ� َنا ٱ ۡغفِ ۡر َ�َا َو ِ� ۡخ َ�ٰن َِنا ٱ َّ� َ‬ ‫ي� ٰ ِن َو� � َعل ِ� قلو� ِ َنا غِ�‬ ‫�قول‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ْ‬ ‫ّ َّ َ َ َ ُ َ َّ َ ٓ َّ َ َ ُ ‪ٞ‬‬ ‫وف َّرح ٌ‬ ‫ل ِ�ِين ءامنوا ر�نا إِنك رء‬ ‫ِيم ‪] ﴾١٠‬اﻟﺸﺤﺮ‪» .[١٠ :‬و ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻌﺪ از آنﻫﺎ‬ ‫آﻣﺪﻧﺪ و ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﭘﺮوردﮔﺎرا ﺑﺮ ﻣﺎ و ﺑﺮ ﺑﺮادران ﻣﺎ ﮐﻪ در اﯾﻤﺎن ﺑﺮ ﻣﺎ ﭘﯿﺸﯽ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‬

‫ﺑﺒﺨﺶ و درﮔﺬر و در دﻟﻬﺎﯾﻤﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آوردهاﻧﺪ ﮐﯿﻨﻪ اي ﻣﮕﺬار‬

‫ﭘﺮوردﮔﺎرا ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺗﻮ رﺋﻮﻓﯽ ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﯽ« و اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ در ﺣﻖ ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان رﺳﻮل و اﻫﻞ‬

‫‪212‬‬

‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﭘﺮﺗﻮ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬

‫ُۡۡ َ‬ ‫ُ َّ ٓ َ ۡ َ ُ ُ ۡ َ َ ۡ َ ۡ ً َّ ۡ َ َ َّ َ‬ ‫ٰ‬ ‫ﺑﯿﺘﺶص ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬قل � أ�ٔل�م عليهِ أجرا إِ� ٱلمودة ِ� ٱلقر� �﴾ ]اﻟﺸﻮری‪:‬‬

‫‪» .[٢٣‬ﺑﮕﻮ ﻣﻦ ﺑﺨﺎﻃﺮ آن ﺑﺮ ﺷﻤﺎ اﺟﺮ و ﭘﺎداﺷﯽ ﻧﻤﯽﺧﻮاﻫﻢ ﻣﮕﺮ دوﺳﺘﯽ در ﺑﺎره‬

‫ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪاﻧﻢ«‪ .‬در ﺗﻔﺴﯿﺮ آﯾﻪ آﻣﺪه‪» :‬ﻗﻞ ﻤﻟﻦ اﺗﺒﻌﻚ ﻣﻦ اﻤﻟﺆﻣﻨ� ﻻ أﺳﺄﻟ�ﻢ ﻰﻠﻋ ﻣﺎ‬ ‫ﺟﺌﺘ�ﻢ ﺑﻪ ً‬ ‫أﺟﺮا إﻻ أن ﺗﻮدوا ﻗﺮاﺑﻲﺘ« »ﺑﻪ ﮐﺴﺎﻧﯽ از ﻣﺆﻣﻨﺎن ﮐﻪ از ﺗﻮ ﺗﺒﻌﯿﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‬

‫ﺑﮕﻮ ﮐﻪ ﻣﻦ ﺑﺮ آﻧﭽﻪ ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ آورده ام اﺟﺮ و ﭘﺎداﺷﯽ ﻧﻤﯽﺧﻮاﻫﻢ ﺟﺰ اﯾﻨﮑﻪ ﺣﻖ‬

‫ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان ﻣﺮا ادا ﮐﻨﯿﺪ«‪ .‬ﻣﺴﻠﻢ در ﺻﺤﯿﺤﺶ از زﯾﺪ ﺑﻦ ارﻗﻢس رواﯾﺖ ﻧﻤﻮده ﮐﻪ‬ ‫َ َ‬ ‫َ‬ ‫اﻨﻟ ُ‬ ‫رﺳﻮل اﷲص ﺑﻠﻨﺪ ﺷﺪ و ﺑﺮاي ﻣﺮدم ﺧﻄﺒﻪ ﺧﻮاﻧﺪ و ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬أ َّﻣﺎ َ� ْﻌ ُﺪ أ َﻻ � ُّ� َﻬﺎ َّ‬ ‫ﺎس‬ ‫ُ‬ ‫َ َّ َ َ َ َ َ ٌ ُ ُ َ ْ َ ْ َ َ ُ ُ َ ِّ َ ُ َ َ َ َ َ ٌ‬ ‫ﻴ� ْﻢ َ� َﻘﻠَ ْ� أَ َّول ُ ُﻬ َﻤﺎ ﻛﺘَﺎبُ‬ ‫ﺎرك ِ�‬ ‫ِ‬ ‫ﻓ ِﺈ�ﻤﺎ أﻧﺎ �ﺮﺸ ﻳ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﻮﺷﻚ أن ﻳﺄ ِﻲﺗ رﺳﻮل ر� ﻓﺄ ِﺟﻴﺐ وأﻧﺎ ﺗ ِ‬ ‫ُ‬ ‫َ َ َّ َ َ‬ ‫ْ ُ َ َ ُّ ُ َ ُ‬ ‫َّ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َ ْ َ ْ‬ ‫ﻰﻠﻋ ﻛﺘَ‬ ‫ﺨ ُﺬوا ﺑ�ﺘَ‬ ‫ا�‬ ‫ﺚ‬ ‫ﺤ‬ ‫ﻓ‬ ‫ﻪ‬ ‫ﺑ‬ ‫ﻮا‬ ‫ﻜ‬ ‫ﺴ‬ ‫ﻤ‬ ‫ﺘ‬ ‫اﺳ‬ ‫و‬ ‫ا�‬ ‫ﺎب‬ ‫ا� ِ�ﻴ ِﻪ الﻬﺪى واﻨﻟﻮر ﻓ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﺎب ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫َْ‬ ‫َ ْ َ ْ ُ َ ِّ ُ ُ ْ َّ‬ ‫ُ َّ َ َ َ َ ْ ُ َ ْ ُ َ ِّ ُ ُ ْ َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َو َر َّﻏ َ‬ ‫ﺐ ِ�ﻴ ِﻪ �ﻢ ﻗﺎل وأﻫﻞ ﺑي ِﻲﺘ أذﻛﺮ�ﻢ ا� ِﻲﻓ أﻫ ِﻞ ﺑي ِﻲﺘ أذﻛﺮ�ﻢ ا� ِﻲﻓ أﻫ ِﻞ‬ ‫َ ْ ُ َ ِّ ُ ُ ْ َّ َ َ ْ ْ‬ ‫ا� ِﻲﻓ أﻫ ِﻞ ﺑَي ِﻲﺘ« ‪» ١‬اي ﻣﺮدم آﮔﺎه ﺑﺎﺷﯿﺪ ﮐﻪ ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻣﻦ ﺑﺸﺮي ﻫﺴﺘﻢ‬ ‫ﺑي ِﻲﺘ أذﻛﺮ�ﻢ‬ ‫ﻧﺰدﯾﮏ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﺳﺮاﻏﻢ آﯾﺪ و او را اﺟﺎﺑﺖ ﮐﻨﻢ و ﻣﻦ دو ﭼﯿﺰ‬

‫ﮔﺮاﻧﺒﻬﺎ را در ﻣﯿﺎن ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﯾﺎدﮔﺎر ﻣﯽﮔﺬارم‪ :‬اوﻟﯿﻦ آنﻫﺎ ﮐﺘﺎب ﺧﺪا ﮐﻪ در آن ﻫﺪاﯾﺖ‬

‫و ﻧﻮر اﺳﺖ ﭘﺲ ﺑﻪ ﮐﺘﺎب ﺧﺪا ﻋﻤﻞ ﻧﻤﻮده و ﺑﻪ آن ﭼﻨﮓ زﻧﯿﺪ ﺑﻌﺪ از ﺗﺸﻮﯾﻖ و ﺗﺮﻏﯿﺐ‬ ‫ﺑﻪ ﮐﺘﺎب ﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬در ﺑﺎره اﻫﻞ ﺑﯿﺘﻢ ﺧﺪا را ﺑﻪ ﯾﺎد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﺪ‪ ،‬در ﺑﺎره اﻫﻞ ﺑﯿﺘﻢ‬

‫ﺧﺪا را ﺑﻪ ﯾﺎد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﺪ‪ ،‬در ﺑﺎره اﻫﻞ ﺑﯿﺘﻢ ﺧﺪا را ﺑﻪ ﯾﺎد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﺪ«‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص ﺑﻪ‬

‫ﻧﯿﮑﯽ ﮐﺮدن در ﺣﻖ اﻫﻞ ﺑﯿﺘﺶ اﻣﺮ ﻓﺮﻣﻮده و اﯾﻨﮑﻪ ﺷﺄن و ﻣﻨﺰﻟﺖ آنﻫﺎ را ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ‬ ‫ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪي و ﺑﺰرﮔﯽ آنﻫﺎ ﺑﺎ او‪ ،‬رﻋﺎﯾﺖ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص در ﻣﻮرد‬

‫ﻧﯿﮑﯽ ﮐﺮدن ﺑﻪ اﺻﺤﺎﺑﺶ اﻣﺮ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪ .‬او از دﺷﻨﺎم دادن و از ﻋﯿﺒﺠﻮﯾﯽ ﮐﺮدن از‬ ‫َ‬ ‫آنﻫﺎ ﻧﻬﯽ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬از اﺑﻮﺳﻌﯿﺪ ﺧﺪريس رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﻻ‬ ‫َ َ َّ َ‬ ‫َْ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ َّ َ َ ُ َ ْ َ‬ ‫َ​َ‬ ‫� َ ُﺴ ُّﺒﻮا أَ ْﺻ َ‬ ‫ﺤ ِﺎﻲﺑ ﻓﻠ ْﻮ أن أ َﺣﺪ� ْﻢ أ�ﻔ َﻖ ِﻣﺜﻞ أ ُﺣ ٍﺪ ذﻫ ًﺒﺎ َﻣﺎ ﺑَﻠﻎ ُﻣﺪ أ َﺣ ِﺪ ِﻫ ْﻢ َوﻻ‬ ‫‪ 1‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺮﻗﻢ )‪.(2408‬‬

‫ﻓﺼﻞ دوم‪ :‬ﺑﻘﯿﻪ ارﮐﺎن اﯾﻤﺎن‬

‫‪213‬‬

‫َ َُ‬ ‫ﻧ ِﺼﻴﻔﻪ« ‪» ١‬اﺻﺤﺎب ﻣﺮا دﺷﻨﺎم ﻧﺪﻫﯿﺪ‪ .‬زﯾﺮا اﮔﺮ ﯾﮑﯽ از ﺷﻤﺎ ﺑﻪ اﻧﺪازة ﮐﻮه اﺣﺪ‪ ،‬ﻃﻼ‬

‫اﻧﻔﺎق ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﻧﺪازه ﯾﮏ ﯾﺎ ﻧﺼﻒ ﻣﺸﺖ ﺻﺪﻗﻪ آنﻫﺎ ﻧﻤﯽرﺳﺪ«‪ .‬از ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ اﺻﻮل‬ ‫اﻫﻞ ﺳﻨﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ آن اﺗﻔﺎق دارﻧﺪ ﻣﺤﺒﺖ اﺻﺤﺎب رﺳﻮل اﷲص‪ ،‬ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان و‬

‫ﻫﻤﺴﺮان او ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﻫﯿﭻ ﮐﺲ ﺑﺮ آنﻫﺎ ﻃﻌﻦ و اﯾﺮاد وارد ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ ﻣﮕﺮ اﯾﻨﮑﻪ آن‬

‫ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻣﯿﻞ ﺑﻪ ﺑﺎﻃﻞ و ﮔﻤﺮاﻫﯽ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ً‬ ‫اﺑﻮزرﻋﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾـﺪ‪» :‬إذا رأﻳﺖ الﺮﺟﻞ ﻳنﺘﻘﺺ أﺣﺪا ﻣﻦ أﺻـﺤﺎب رﺳـﻮل اﷲ ﻓـﺎﻋﻠﻢ أﻧـﻪ‬ ‫زﻧﺪﻳﻖ« »اﮔﺮ دﯾﺪي ﮐﻪ ﻣﺮدي ﺑﺮ ﯾﮑﯽ از اﺻﺤﺎب رﺳﻮل اﷲص ﻋﯿﺒﺠﻮﯾﯽ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺑﺪان ﮐﻪ او‬ ‫ً‬ ‫ً‬ ‫زﻧﺪﯾﻖ اﺳﺖ« و اﻣﺎم اﺣﻤﺪ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪» :‬إذا رأﻳﺖ رﺟﻼ ﻳﺬﻛﺮ أﺣـﺪا ﻣـﻦ أﺻـﺤﺎب رﺳـﻮل اﷲ‬ ‫ﺻ� اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ )أي �ﺴﻮء( ﻓﺎﺗﻬﻤﻪ ﻰﻠﻋ اﻹﺳﻼم« »اﮔـﺮ ﻣـﺮدي را دﯾـﺪي ﮐـﻪ از ﯾﮑـﯽ از‬ ‫اﺻﺤﺎب رﺳﻮل اﷲص ﺑﻪ ﺑﺪي ﯾﺎد ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺑﺮ اﺳﻼم او ﺷﮏ ﮐﻨﯿﺪ«‪.‬‬

‫اﯾﻦ ﺑﻌﻀﯽ از ﺣﻘﻮق ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص ﺑﺮ اﻣﺘﺶ ﺑﺼﻮرت ﺧﻼﺻﻪ ﺑﻮد و اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻫﺪاﯾﺖ ﮐﻨﻨﺪه ﻣـﺎ‬

‫و ﺑﺮادران ﻣﺎ ﺑﺮ ادا ﮐﺮدن آن و ﻋﻤﻞ ﻧﻤﻮدن ﺑﻪ آن اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺳﻮم‪ :‬ﺑﯿﺎن ﻧﻤﻮدن اﯾﻨﮑﻪ دﯾﺪن ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص در ﺧﻮاب‪ ،‬ﺣﻖ اﺳﺖ‬

‫ﺳﻨﺖ ﺑﺮ ﻣﻤﮑﻦ ﺑﻮدن دﯾﺪن ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮص در ﺧـﻮاب دﻻﻟـﺖ دارد و اﯾﻨﮑـﻪ ﻫـﺮﮐﺲ او را در‬

‫ﺧﻮاب ﺑﺒﯿﻨﺪ ﺑﻪ ﺗﺤﻘﯿﻖ دﯾﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ْ َ َ َ َ ْ َ َ َّ‬ ‫َ ْ َ‬ ‫ـﺈن‬ ‫از اﺑﻮﻫﺮﯾﺮهس رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﻣـﻦ ر ِآ� ِﻲﻓ الﻤﻨـﺎمِ �ﻘـﺪ ر ِآ� ﻓ ِ‬ ‫َّ ْ َ َ َ َّ ُ‬ ‫الﺸﻴ َﻄﺎن ﻻ �ﺘَ َﻤﺜﻞ ِﻲﺑ« ‪» ٢‬ﻫـﺮﮐﺲ ﻣـﺮا در ﺧـﻮاب ﺑﺒﯿﻨـﺪ ﺑـﻪ ﺗﺤﻘﯿـﻖ دﯾـﺪه اﺳـﺖ زﯾـﺮا ﺷـﯿﻄﺎن‬ ‫ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﻣﻦ درآورد«‪ .‬و در ﻟﻔﻆ دﯾﮕـﺮ ﮐـﻪ ﺷـﯿﺨﯿﻦ از اﺑـﻮﻫﺮﯾﺮهس رواﯾـﺖ‬ ‫ْ َ َ َ َ َّ ُ َّ ْ ُ‬ ‫ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪َ » :‬ﻣ ْﻦ َرآ� ﻲﻓ ال ْ َﻤﻨَﺎمِ ﻓَ َﺴ َ َ‬ ‫� ِا� ِﻲﻓ اﻴﻟَﻘﻈ ِﺔ َوﻻ �ﺘَ َﻤﺜـﻞ الﺸـﻴ َﻄﺎن‬ ‫ِ ِ‬

‫‪ 1‬ﺻﺤﯿﺢ اﻟﺒﺨﺎري ﺑﺮﻗﻢ )‪ ،(3673‬وﻣﺴﻠﻢ ﺑﺮﻗﻢ )‪ ،(2541‬واﻟﻠﻔﻆ ﻟﻠﺒﺨﺎري‪.‬‬ ‫‪ 2‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺮﻗﻢ )‪.(2266‬‬

‫‪214‬‬

‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﭘﺮﺗﻮ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬

‫ِﻲﺑ« ‪» ١‬ﻫﺮﮐﺲ‪ ،‬ﻣﺮا در ﺧﻮاب ﺑﺒﯿﻨﺪ‪ ،‬در ﺑﯿﺪاري ﻫﻢ ﺧﻮاﻫﺪ دﯾﺪ‪ .‬ﺷـﯿﻄﺎن ﻧﻤـﯽﺗﻮاﻧـﺪ ﺧـﻮد را ﺑـﻪ‬ ‫ﺷﮑﻞ و ﺻﻮرت ﻣﻦ درآورد«‪ .‬ﺑﺨﺎري از اﺑـﻦ ﺳـﯿﺮﯾﻦ رواﯾـﺖ ﻣـﯽﮐﻨـﺪ ﮐـﻪ ﮔﻔـﺖ‪» :‬إ َذا َر ُ‬ ‫آه ِﻲﻓ‬ ‫ِ‬ ‫ُﺻ َ‬ ‫ﻮرﺗِ ِﻪ« »ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ او را در ﺷﮑﻞ و ﺷﻤﺎﯾﻞ ﺧﻮد ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص ﺑﺒﯿﻨﺪ )رؤﯾﺎﯾﺶ ﺻﺤﯿﺢ اﺳـﺖ(«‪.‬‬ ‫َّ ُ َ‬ ‫َّ ْ َ َ ْ‬ ‫ـﻮمِ �ﻘـﺪ َرآ ِ� ِإﻧـﻪ ﻻ‬ ‫از ﺟﺎﺑﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪َ » :‬ﻣ ْﻦ َر ِآ� ِﻲﻓ اﻨﻟ‬ ‫َّ ْ َ َ ْ َ َ َ‬ ‫ََْ‬ ‫ﺎن أن ﻳَتﺸ َّﺒﻪ ِﻲﺑ« ‪» ٢‬ﻫﺮﮐﺲ ﻣﺮا در ﺧﻮاب ﺑﺒﯿﻨﺪ ﺑﻪ ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻣـﺮا دﯾـﺪه اﺳـﺖ زﯾـﺮا‬ ‫ﻳنﺒ ِﻲﻐ لِﻠﺸﻴﻄ ِ‬ ‫ﺷﯿﻄﺎن ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ﮐﻪ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻣﻦ ﺷﺒﯿﻪ ﮐﻨﺪ«‪.‬‬ ‫اﺣﺎدﯾﺚ ﺑﺮ درﺳـﺘﯽ دﯾـﺪن ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮص در ﺧـﻮاب دﻻﻟـﺖ دارﻧـﺪ ﻫـﺮﮐﺲ او را ﺑﺒﯿﻨـﺪ ﭘـﺲ‬

‫رؤﯾﺎﯾﺶ درﺳﺖ اﺳﺖ زﯾﺮا ﺷﯿﻄﺎن ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺷﮑﻞ رﺳﻮل اﷲص در آورد در ﺿﻤﻦ‬ ‫ﺑﺎﯾﺪ ﻫﻮﺷﯿﺎر ﺑﺎﺷﯿﻢ ﮐﻪ دﯾﺪن ﺻﺤﯿﺢ رﺳﻮل اﷲص زﻣﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ او را ﺑﺮ ﺻﻮرت ﺣﻘﯿﻘﺘﯽ او‬

‫ﮐﻪ ﺻﻔﺎت آن ﻣﺸﺨﺺ اﺳﺖ دﯾﺪه ﺑﺎﺷﺪ وﮔﺮﻧﻪ دﯾﺪن او ﺻﺤﯿﺢ ﻧﯿﺴﺖ و ﺑـﺮاي اﯾـﻦ اﺳـﺖ ﮐـﻪ‬ ‫اﺑﻦ ﺳﯿﺮﯾﻦ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪» :‬إذا رآه ﻲﻓ ﺻﻮرﺗﻪ« »ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ او را در ﺷﮑﻞ و ﺷﻤﺎﯾﻞ ﺧﻮد ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص‬

‫ﺑﺒﯿﻨﺪ )رؤﯾﺎﯾﺶ ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ(«‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﺎﻧﮑﻪ ﻧﻘﻞ آن از ﺑﺨﺎري ﮔﺬﺷﺖ‪.‬‬

‫ﺑﺨﺎري ﺑﺮاي اﯾﻦ ﻗﻮل اﺑﻦ ﺳﯿﺮﯾﻦ را ﺑﻌﺪ از ذﮐﺮ ﺣـﺪﯾﺚ آورده ﺗـﺎ ﺗﻔﺴـﯿﺮي ﺑـﺮاي رؤﯾـﺖ و‬

‫دﯾﺪن او در ﺣﺪﯾﺚ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬و ﺷﺎﻫﺪ ﺑﺮ آن آﻧﭽﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺣﺎﮐﻢ از ﻃﺮﯾﻖ ﻋﺎﺻﻢ ﺑﻦ ﮐﻠﯿﺐ ﮐـﻪ او‬ ‫ﻧﯿﺰ از ﭘﺪرش رواﯾﺖ ﮐﺮده ﮐﻪ ﮔﻔـﺖ‪) :‬ﻗﻠﺖ ﻻﺑﻦ ﻋﺒﺎس رأﻳﺖ اﻨﻟﻲﺒ ﺻ� اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ ﻲﻓ‬

‫اﻤﻟﻨﺎم‪ .‬ﻗﺎل‪ :‬ﺻﻔﻪ ﻲﻟ‪ .‬ﻗﺎل‪ :‬ذﻛﺮت اﺤﻟﺴﻦ ﺑﻦ ﻲﻠﻋ ﻓﺸﺒﻬﺘﻪ ﺑﻪ‪ .‬ﻗﺎل‪ :‬إﻧـﻪ ﺎﻛن �ﺸـﺒﻬﻪ ‪» (٣‬ﺑـﻪ اﺑـﻦ‬ ‫ﻋﺒﺎس ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ را در ﺧﻮاب دﯾﺪم‪ .‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬او را ﺑﺮاﯾﻢ وﺻﻒ ﮐﻦ‪ .‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺣﺴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠـﯽ را‬

‫ﺑﻪ ﯾﺎد آوردم ﭘﺲ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ را ﺑﻪ او ﺗﺸﺒﯿﻪ ﻧﻤﻮدم‪ .‬ﮔﻔﺖ‪ :‬او ﺷﺒﯿﻪ ﺣﺴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﯽ ﺑﻮد«‪.‬‬

‫‪ 1‬ﺻﺤﯿﺢ اﻟﺒﺨﺎري ﺑﺮﻗﻢ )‪ ،(6993‬وﻣﺴﻠﻢ ﺑﺮﻗﻢ )‪.(2266‬‬ ‫‪ 2‬رواه ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺮﻗﻢ )‪(2268‬‬

‫‪ 3‬اﻟﻤﺴﺘﺪرك ‪ ،393 / 4 :‬وﺻﺤﺤﻪ وواﻓﻘﻪ اﻟﺬﻫﺒﯽ‪ .‬ﻗﺎل اﺑﻦ ﺣﺠﺮ ﺳﻨﺪه ﺟﯿﺪ‬

‫ﻓﺼﻞ دوم‪ :‬ﺑﻘﯿﻪ ارﮐﺎن اﯾﻤﺎن‬

‫‪215‬‬

‫از اﯾﻮب رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺎﻛن �ﻤﺪ ‪ -‬ﻳﻌ� اﺑﻦ ﺳ��ﻦ ‪ -‬إذا ﻗﺺ ﻋﻠﻴﻪ رﺟﻞ أﻧـﻪ‬ ‫رأى اﻨﻟﻲﺒ ﺻ� اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ ﻗﺎل‪ :‬ﺻﻒ ﻲﻟ اﺬﻟي رأﻳﺘﻪ‪ .‬ﻓﺈن وﺻﻒ ﻪﻟ ﺻﻔﺔ ﻻ ﻳﻌﺮﻓﻬﺎ ﻗﺎل‪:‬‬

‫لﻢ ﺗﺮه« ‪» ١‬ﻣﺤﻤﺪ ﯾﻌﻨﯽ اﺑﻦ ﺳﯿﺮﯾﻦ ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﻣﺮدي ﺑﺮ او ﺑﺎزﮔﻮ ﻧﻤﻮد ﮐـﻪ ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮص را دﯾـﺪه‬ ‫اﺳﺖ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﮐﺴﯽ را ﮐﻪ دﯾﺪه اي ﺑﺮاﯾﻢ ﺗﻮﺻـﯿﻒ ﮐـﻦ؟ ﭼـﻮن او را وﺻـﻒ ﻧﻤـﻮد آن ﺻـﻔﺎت‬

‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص ﻧﺒﻮد‪ .‬ﺑﻪ او ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص را ﻧﺪﯾﺪهاي«‪.‬‬ ‫ْ َ َ‬ ‫اﻣﺎ اﯾﻦ ﺳﺨﻦ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص » َﻣ ْﻦ َرآ� ﻲﻓ ال ْ َﻤﻨَﺎمِ ﻓَ َﺴ َ َ‬ ‫� ِا� ِﻲﻓ اﻴﻟَﻘﻈ ِﺔ« »ﻫﺮﮐﺲ‪ ،‬ﻣـﺮا در ﺧـﻮاب‬ ‫ِ ِ‬ ‫ﺑﺒﯿﻨﺪ‪ ،‬در ﺑﯿﺪاري ﻫﻢ ﺧﻮاﻫﺪ دﯾﺪ«‪ .‬ﻋﻠﻤﺎ در ﺗﻔﺴﯿﺮ دﯾﺪن او در ﺑﯿـﺪاري اﻗـﻮال ﺑﺴـﯿﺎر دارﻧـﺪ ﮐـﻪ‬ ‫ﻣﺸﻬﻮرﺗﺮﯾﻦ آنﻫﺎ اﯾﻦ ﺳﻪ ﻗﻮل اﺳﺖ‪:‬‬

‫اول اﯾﻨﮑﻪ‪ :‬ﻣﻨﻈﻮر از آن‪ ،‬ﻣﺸﺎﺑﻬﺖ و ﻣﺜﺎل آوردن اﺳﺖ و دﻟﯿﻞ ﺑﺮ اﯾﻦ ﮔﻔﺘﻪ آﻧﭽﻪ اﺳـﺖ ﮐـﻪ‬

‫در رواﯾﺖ ﻣﺴﻠﻢ از ﺣﺪﯾﺚ اﺑﻮﻫﺮﯾﺮه آﻣـﺪه ﮐـﻪ در آن ﻣـﯽﻓﺮﻣﺎﯾـﺪ‪» :‬ﻓﻜﺄﻧﻤـﺎ رآ� ﻲﻓ اﻴﻟﻘﻈـﺔ«‬

‫»ﻣﺎﻧﻨﺪ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺮا در ﺑﯿﺪراي دﯾﺪه ﺑﺎﺷﺪ«‪.‬‬

‫دوم اﯾﻨﮑﻪ‪ :‬آن ﻣﺨﺼﻮص اﻫﻞ زﻣﺎن ﺧﻮدش ﺑﻮده از ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ او اﯾﻤﺎن آوردهاﻧﺪ ﻗﺒﻞ از‬

‫اﯾﻨﮑﻪ او را ﺑﺒﯿﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺳﻮم اﯾﻨﮑﻪ‪ :‬ﻣﻨﻈﻮر از آن روز ﻗﯿﺎﻣﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ ﻣـﯽﺷـﻮد ﮐﺴـﯽ ﮐـﻪ او در ﺧـﻮاب‬

‫ﺑﺒﯿﻨﺪ ﺑﺮ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ او را در ﺧﻮاب ﻧﺪﯾﺪه ﻣﺰﯾﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮي دارد‪ .‬و اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ اﻋﻠﻢ‪.‬‬ ‫ﻣﺒﺤﺚ ﻫﻔﺘﻢ‪ :‬ﭘﺎﯾﺎن رﺳﺎﻟﺖ و ﺑﯿﺎن اﯾﻨﮑﻪ ﺑﻌﺪ از او ﭘﯿﺎﻣﺒﺮي ﻧﻤﯽآﯾﺪ‬

‫ﺳﺨﻦ در اﯾﻦ ﺑﺎره ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ذﮐﺮ دﻻﯾﻞ ﺑﻬﻤﺮاه ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ در ﻣﻮرد وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮص‬

‫و اﯾﻨﮑﻪ او ﺧﺎﺗﻢ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان اﺳﺖ‪ ،‬ﮔﺬﺷﺖ و ﺳﺨﻦ در ﺑﺎره ﭘﺎﯾﺎن رﺳﺎﻟﺖ از ﺟﻬﺖ دﯾﮕﺮ ﺗﺄﺛﯿﺮ اﯾـﻦ‬

‫ﻋﻘﯿﺪه )ﺧﺘﻢ ﻧﺒﻮت( ﺑﺮ دﯾﻦ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و ﺛﻤﺮه اﺛﺒﺎت آن ﺑﺮ آنﻫﺎﺳﺖ‪ .‬از ﺛﻤﺮه و ﻧﺘﺎﯾﺞ اﯾﻦ ﻋﻘﯿﺪه‪:‬‬

‫‪ -1‬ﭘﺎﺑﺮﺟﺎ ﺷﺪن ﺷﺮﯾﻌﺖ و ﮐﺎﻣﻞ ﺷﺪن دﯾﻦ ﻧﺰد اﻣﺖ ﮐﻪ اﺛﺮ و ﻧﺸﺎﻧﻪ ﺑﺰرگ در زﻧﺪﮔﯽ‬

‫اﻣﺖ دارد ﺑﻪ اﻧﺪازهاي اﺳﺖ ﮐﻪ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﺑﺎ ذﮐﺮ اﯾﻦ آﯾﻪ ﺑﺮ اﻣﺖ ﻧﻌﻤﺖ داده اﺳﺖ ﮐﻪ‬

‫‪ 1‬ﻧﻘﻠﻪ اﺑﻦ ﺣﺠﺮ ﻓﯽ اﻟﻔﺘﺢ وﻗﺎل ‪ :‬ﺳﻨﺪه ﺻﺤﯿﺢ‬

‫‪216‬‬

‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﭘﺮﺗﻮ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬

‫ُ َ ُ‬ ‫َۡۡ َ َ ۡ َ ۡ ُ َ ُ ۡ َ ُ ۡ َ​َۡ َ ۡ ُ َ َۡ ُ‬ ‫ۡ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫�مُ‬ ‫ضيت ل‬ ‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ٱ�وم أ�ملت ل�م دِين�م و��ممت علي�م ن ِعم ِ� ور ِ‬ ‫ۡ َ‬ ‫ٱ ِ� ۡس� ٰ َم د ِٗينا ۚ﴾ ]اﳌﺎﺋﺪة‪» .[٣ :‬اﻣﺮوز دﯾﻨﺘﺎن را ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﮐﺎﻣﻞ ﮐﺮدم و ﻧﻌﻤﺘﻢ را ﺑﺮ ﺷﻤﺎ‬ ‫ﺗﻤﺎم ﻧﻤﻮدم و راﺿﯽ ﺷﺪم ﮐﻪ اﺳﻼم دﯾﻨﺘﺎن ﺑﺎﺷﺪ«‪.‬‬

‫اﯾﻦ آﯾﻪ ﺑﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص در ﺣﺠﺔ اﻟﻮداع ﭼﻨﺪ ﻣﺎه ﻗﺒﻞ از وﻓﺎﺗﺸﺎن و ﺑﻌﺪ از اﯾﻨﮑﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ دﯾـﻦ‬

‫را ﺑﺮاﯾﺶ ﮐﺎﻣﻞ ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻫﻤﯿﻦ ﯾﻬﻮد ﺑﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺨﺎﻃﺮ اﯾﻦ آﯾﻪ ﻏﺒﻄﻪ ﻣﯽﺧﻮردﻧﺪ‪.‬‬ ‫ٌ‬ ‫ُ‬ ‫ﺷﯿﺨﯿﻦ رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﻣـﺮدي از ﯾﻬـﻮد ﭘـﯿﺶ ﻋﻤـﺮس آﻣـﺪ و ﮔﻔـﺖ‪) :‬آﻳَـﺔ ِﻲﻓ ِﻛﺘَـﺎﺑِ� ْﻢ‬ ‫ً َ َ َ ُّ َ َ َ‬ ‫َ ْ َ ُ َ َ َ ْ َ َ ْ َ َ ْ َ َ ْ َ ُ َ َ َ ْ َ َّ َ ْ َ َ َ‬ ‫ـﺎل ْاﻴﻟَ ْ‬ ‫ـﻚ ْاﻴﻟَ ْ‬ ‫ـﻮ َم ِ�ﻴـﺪا ﻗـﺎل أي آﻳـ ٍﺔ ﻗ‬ ‫ـﻮ َم‬ ‫�ﻘﺮءو�ﻬﺎ لﻮ ﻋﻠﻴﻨﺎ ﻣﻌﺮﺸ اﻴﻟﻬﻮ ِد ﻧﺰﻟﺖ ﻻﺨﺗﺬﻧﺎ ذل ِ‬ ‫َ ُ‬ ‫َ َْْ ُ َ ُ‬ ‫ﺖ ﻟ� ْﻢ ِدﻳﻨ� ْﻢ…( ‪» ١‬آﯾﻪاي در ﮐﺘﺎب ﺷﻤﺎﺳﺖ ﮐﻪ آن را ﻣـﯽﺧﻮاﻧﯿـﺪ اﮔـﺮ آن ﺑـﺮ ﻣـﺎ‬ ‫أ�ﻤﻠ‬

‫ﯾﻬﻮدﯾﺎن ﻧﺎزل ﻣﯽﺷﺪ آن روز را ﻋﯿﺪ ﻣﯽﮔﺮﻓﺘﯿﻢ‪ .‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﮐﺪام آﯾﻪ اﺳـﺖ؟ ﻣـﺮد ﯾﻬـﻮدي ﮔﻔـﺖ‪:‬‬ ‫ََۡۡ َ ۡ َ ۡ ُ َ ُ ۡ َ ُ‬ ‫ِين� ۡم‪» ﴾...‬اﻣﺮوز دﯾﻨﺘـﺎن را ﺑـﺮاي ﺷـﻤﺎ ﮐﺎﻣـﻞ ﮐـﺮدم«‪ .‬ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮص‬ ‫﴿ٱ�وم أ�ملت ل�م د‬

‫ﺣﻘﯿﻘﺖ آن را ﺑﺼﻮرت ﻣﺤﺴﻮس و ﻗﺎﺑـﻞ ﻓﻬـﻢ اﺑـﺮاز ﮐـﺮده و رﺳـﺎﻟﺖﻫـﺎي ﻗﺒـﻞ از ﺧـﻮد را ﺑـﻪ‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﯽ زﯾﺒﺎ و ﮐﺎﻣﻞ ﮐﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺟﺎي ﯾﮏ ﺧﺸﺖ آن ﺑﺎﻗﯿﻤﺎﻧﺪه ﺗﺸﺒﯿﻪ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﭘـﺲ ﺑﻌﺜـﺖ او‬

‫ﺟﺎي ﻫﻤﺎن ﺧﺸﺘﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ او ﺗﮑﻤﯿﻞ ﺷﺪ‪ .‬و در ﺑﯿﺎن روﺷﻦ آن ﻣﺠـﺎﻟﯽ ﺑـﺮاي‬ ‫زﯾﺎد ﮐﺮدن در دﯾﻦ ﺑﺼﻮرت وﯾﮋه و در ﺗﻤﺎم رﺳﺎﻟﺖﻫﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻋﺎم ﺑﺎﻗﯽ ﻧﻤﯽﻣﺎﻧﺪ ﻫﻤﭽﻨﺎﻧﮑـﻪ‬ ‫زﯾﺎد ﮐﺮدن در آن ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﺑﻌﺪ از ﺗﮑﻤﯿﻞ آن ﻣﻤﮑﻦ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺳﺨﻦ در اﯾﻦ ﺑﺎره ﻫﻤـﺮاه ﺑـﺎ ﻧـﺺ‬

‫آن در ﻣﺒﺤﺚ ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت و وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص ﺗﻘﺪﯾﻢ ﺷﺪ ﮐـﻪ ﻣـﯽﺗﻮاﻧﯿـﺪ ﺑـﻪ آن ﻣﺮاﺟﻌـﻪ‬

‫ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ‪.‬‬

‫‪ -2‬اﻣﺖ اﻃﻤﯿﻨﺎن ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ دﯾﻦ و ﺷﺮﯾﻌﺖ ﻣﺤﻤﺪص ﺑﺎ ﺑﻌﺜـﺖ ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ دﯾﮕـﺮي ﻧﺴـﺦ‬ ‫ﻧﻤﯽﭘﺬﯾﺮد‪» .‬وﻣﻌ� ﺧﺘﻢ اﻨﻟﺒﻮة ﺑنﺒﻮﺗﻪ ﻋﻠﻴﻪ الﺼﻼة والﺴﻼم أﻧـﻪ ﻻ ﺗبﺘـﺪأ ﻧﺒـﻮة وﻻ‬ ‫�ﺮﺸع ﺮﺷ�ﻌﺔ ﺑﻌﺪ ﻧﺒﻮﺗﻪ وﺮﺷﻋﺘﻪ‪ ،‬وأﻣﺎ ﻧﺰول ﻋيﻰﺴ ﻋﻠﻴـﻪ الﺴـﻼم و�ﻮﻧـﻪ ﻣﺘﺼـﻔﺎ‬ ‫ﺑنﺒﻮﺗﻪ الﺴﺎﺑﻘﺔ ﻓﻼ ﻳﻨﺎﻲﻓ ذلﻚ‪ ،‬ﻰﻠﻋ أن ﻋيﻰﺴـ ﻋﻠﻴـﻪ الﺴـﻼم إذا ﻧـﺰل إﻧﻤـﺎ ﻳﺘﻌﺒـﺪ‬ ‫‪ 1‬ﺻﺤﯿﺢ اﻟﺒﺨﺎري ﺑﺮﻗﻢ )‪ ،(45‬وﻣﺴﻠﻢ ﺑﺮﻗﻢ )‪.(3017‬‬

‫ﻓﺼﻞ دوم‪ :‬ﺑﻘﯿﻪ ارﮐﺎن اﯾﻤﺎن‬

‫‪217‬‬

‫�ﺮﺸ�ﻌﺔ ﻧبﻴﻨﺎ ﺻ� اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ دون ﺮﺷ�ﻌﺘﻪ اﻤﻟﺘﻘﺪﻣﺔ ﻷﻧﻬﺎ ﻣنﺴﻮﺧﺔ ﻓـﻼ ﻳﺘﻌﺒـﺪ‬ ‫إﻻ ﺑﻬﺬه الﺮﺸ�ﻌﺔ أﺻﻮﻻ وﻓﺮوﺎﻋ« »ﻣﻌﻨﯽ اﯾﻨﮑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮي ﺑﺎ ﻣﺒﻌـﻮث ﺷـﺪن او ﺧـﺘﻢ ﺷـﺪه‬

‫اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻌﺪ از ﻧﺒﻮت و ﺷﺮﯾﻌﺖ او دﯾﮕﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ و ﺷﺮﯾﻌﺘﯽ ﺟﺪﯾﺪ ﻧﺨﻮاﻫﺪ آﻣﺪ‪ .‬اﻣـﺎ‬

‫ﻧﺰول ﻋﯿﺴﯽ؛ اﯾﻨﮑﻪ ﻗﺒﻼً او ﻣﺘﺼﻒ ﺑﻪ ﺻﻔﺖ ﻧﺒﻮت ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻨﺎﻓﺎﺗﯽ ﺑﺎ آن ﻧـﺪارد‪.‬‬ ‫زﯾﺮا ﻋﯿﺴﯽ؛ ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﻧﺎزل ﻣﯽﺷﻮد ﺑﻪ ﺷﺮﯾﻌﺖ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻣﺎص ﺑﺪون ﺷﺮﯾﻌﺖ ﺳﺎﺑﻖ‬

‫ﺑﻪ ﻋﺒﺎدت ﻣﯽﭘﺮدازد زﯾﺮا آن )ﺷﺮﯾﻌﺖ ﺧﻮدش( ﻣﻨﺴﻮخ ﺷﺪه اﺳﺖ ﭘﺲ ﻋﺒـﺎدت ﺟـﺰ ﺑـﺎ‬ ‫اﺻﻮل و ﻓﺮوع اﯾﻦ ﺷﺮﯾﻌﺖ اﻧﺠﺎم ﻧﻤﯽﮔﯿﺮد«‪.‬‬

‫‪ -3‬ﺑﻄـﻮر ﻗﻄــﻊ و ﯾﻘـﯿﻦ ﻫــﺮﮐﺲ ﺑﻌـﺪ از ﭘﯿــﺎﻣﺒﺮص ﻣـﺪﻋﯽ ﻧﺒــﻮت ﺑﺎﺷـﺪ ﺑــﺪون ﻫﯿﭽﮕﻮﻧــﻪ‬

‫دوراﻧﺪﯾﺸﯽ و ﺗﺄﻣﻠﯽ او دروغ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ و اﯾﻦ از ﺑﺎرزﺗﺮﯾﻦ ﺛﻤﺮات اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﻋﻘﯿﺪه ﭘﺎﯾـﺎن‬

‫ﯾﺎﻓﺘﻦ ﻧﺒﻮت اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ آن ﺑﺮاي اﻣـﺖ از ﺗﺒﻌﯿـﺖ ﮐﻨﻨـﺪﮔﺎن ﮐﺴـﺎﻧﯽ ﮐـﻪ ﻣـﺪﻋﯽ‬

‫ﻧﺒﻮت ﻫﺴﺘﻨﺪ از دﺟﺎلﻫﺎي دروﻏﮕﻮ ﻣﺼﻮﻧﯿﺖ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬از اﯾﻦ رو آﮔـﺎه ﺳـﺎﺧﺘﻦ‬

‫ﺑﺮ اﯾﻦ اﻣﺮ ﻋﻈﯿﻢ از ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ اﻫﺪاف ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص در ﺑﯿﺎن اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﻧﺒﻮت ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ‬

‫او ﭘﺎﯾﺎن ﯾﺎﻓﺘﻪ و ﺧﺒﺮ دادن از ﺳﯽ دﺟﺎل دروﻏﮕﻮ در اﯾﻦ اﻣﺖ ﮐﻪ ﻫﻤﮕﯽ ادﻋـﺎي ﻧﺒـﻮت‬

‫ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﺳﭙﺲ ﺑﯿﺎن اﯾﻨﮑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮي ﺑﻌﺪ از او ﻧﻤﯽآﯾـﺪ ﻫﺸـﺪاري ﺑـﺮاي اﻣـﺖ از ﺗﺼـﺪﯾﻖ‬

‫ﮐﺮدن و ﺗﺒﻌﯿﺖ ﮐﺮدن از آنﻫﺎﺳـﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﺎﻧﮑـﻪ اﯾـﻦ در ﺣـﺪﯾﺚ ﺛﻮﺑـﺎن در ﻣـﻮرد ﻓﺘﻨـﻪ‬ ‫ُ ُ‬ ‫َّ ُ‬ ‫ﺑﺼﻮرت ﻣﺮﻓﻮع از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ در آن ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ » ...) :‬و�ِﻧﻪ َﺳﻴَﻜﻮن ِﻲﻓ‬ ‫ُ َّ َ َ ُ َ َ َّ ُ َ ُ ُّ ُ ْ َ ْ ُ ُ َ َّ ُ َ ٌّ َ َ َ َ َ ُ َّ ِّ َ َ َ َّ ْ‬ ‫ﻲﺒ َ�ﻌ ِﺪي« ‪» ١‬در اﻣﺖ‬ ‫أﻣ ِﻲﺘ ﺛﻼﺛﻮن ﻛﺬاﺑﻮن ﻠﻛﻬﻢ ﻳﺰ�ﻢ �ﻧﻪ ﻧ ِﻲﺒ وأﻧﺎ ﺧﺎ�ﻢ اﻨﻟ ِبﻴ� ﻻ ﻧ ِ‬ ‫ﻣﻦ ﺳﯽ ﻧﻔﺮ دروﻏﮕﻮ ﮐﻪ ﻫﻤﻪ آنﻫﺎ ﮔﻤﺎن ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻣﯽآﯾﻨﺪ در ﺣﺎﻟﯿﮑﻪ ﻣﻦ‬ ‫ﺧﺎﺗﻢ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﻫﺴﺘﻢ و ﺑﻌﺪ از ﻣﻦ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮي ﻧﻤﯽآﯾﺪ«‪.‬‬

‫‪ -4‬ﻇﺎﻫﺮ ﺷﺪن ﻓﻀﻞ و ﺑﺰرﮔﯽ اﻣﯿﺮان و ﻋﻠﻤﺎي اﯾـﻦ اﻣـﺖ در ﻗـﺮار دادن ﻣﺼـﻠﺤﺖ دﯾـﻦ و‬ ‫دﻧﯿﺎي اﯾﻦ اﻣﺖ ﺑﺮ ﺧﻼف ﺑﻨﯽ اﺳﺮاﺋﯿﻞ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان وﻇﯿﻔﻪ اداره آن را ﺑﺮ ﻋﻬـﺪه داﺷـﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ 1‬ﺳﻨﻦ اﻟﺘﺮﻣﺬي ‪ 499 / 4‬وﻗﺎل ﺣﺪﯾﺚ ﺣﺴﻦ ﺻﺤﯿﺢ‪ ،‬وﺑﻨﺤﻮه أﺑﻮ داود ﻋﻦ أﺑﯽ ﻫﺮﯾـﺮة ﺳـﻨﻦ أﺑـﯽ داود ‪329 / 4‬‬ ‫ﺑﺮﻗﻢ )‪.(4334 -4333‬‬

‫‪218‬‬

‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﭘﺮﺗﻮ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬

‫ْ َ َ‬ ‫َ َ ْ‬ ‫ﻮﺳ ُ‬ ‫ﻴـﻞ � َ ُﺴ ُ‬ ‫ـﻬ ْﻢ‬ ‫از اﺑﻮﻫﺮﯾﺮهس رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪)» :‬ﺎﻛﻧﺖ َ�ﻨُـﻮ ِإﺮﺳا ِ�‬ ‫َ َ َ ُ ُ ُ َ​َ ُ َ ْ ُ​ُ َ ُ‬ ‫ْ َ ْ َ ُ ُ َّ َ َ َ َ َ ٌّ َ َ َ ُ َ ٌّ َ َّ ُ َ َ َّ ْ‬ ‫ـﺮﺜ ﻗـﺎلﻮا‬ ‫ﻲﺒ َ�ﻌ ِﺪي وﺳﺘﻜﻮن ﺧﻠﻔـﺎء ﺗ�‬ ‫اﻷﻧ ِبﻴ ْﺎء ﻠﻛﻤﺎ ﻫﻠﻚ ﻧ ِﻲﺒ ﺧﻠﻔ َﻪ ﻧ ِﻲﺒ و�ِﻧ َﻪ ﻻ ﻧ َ ِ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ ُ ُ َ َ َ ُ َ ْ َ ْ َّ َ ْ َّ َ ْ ُ ُ‬ ‫ـﻢ ﻓَـﺈ َّن َّ َ‬ ‫ـﻮﻫ ْﻢ َﺣ َّﻘ ُﻬ ْ‬ ‫�ﻤﺎ ﺗﺄمﺮﻧﺎ ﻗﺎل ﻓﻮا ﺑِبﻴﻌـ ِﺔ اﻷو ِل ﻓـﺎﻷو ِل وأ�ﻄ‬ ‫ا� َﺳـﺎﺋِﻠ ُﻬ ْﻢ � َّﻤـﺎ‬ ‫ِ‬ ‫ْ َْ ُ‬ ‫اﺳ‬ ‫ﺮﺘ َﺎﻋﻫ ْﻢ(« ‪» ١‬ﻗﺒﻼً ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان اداره اﻣﻮر ﻣﻠﺖ ﺑﻨﯽ اﺳﺮاﺋﯿﻞ را ﺑﻪ ﻋﻬـﺪه داﺷـﺘﻨﺪ ﻫـﺮ وﻗـﺖ‬ ‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮي ﻓﻮت ﻣﯽﮐﺮد ﭘﯿﺎﻣﺒﺮي دﯾﮕﺮ ﺑﻪ ﺟﺎي او ﻣـﯽﻧﺸﺴـﺖ و زﻣـﺎم اﻣـﻮر را ﺑـﻪ دﺳـﺖ‬ ‫ﻣﯽﮔﺮﻓﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﻌﺪ از ﻣﻦ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮي ﻧﺨﻮاﻫﺪ آﻣﺪ و زﻣﺎم اﻣﻮر در دﺳﺖ ﺟﺎﻧﺸﯿﻨﺎن و ﺧﻠﻔﺎء‬

‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬اﯾﺸﺎن ﻫﻢ ﺗﻌﺪادﺷﺎن ﻓﺮاوان ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬اﺻﺤﺎب ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﻣـﺎ ﭼـﻪ دﺳـﺘﻮر‬

‫ﻣﯽدﻫﯿﺪ؟ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺗﻘﺪم ﺑﯿﻌﺖ آنﻫﺎ را رﻋﺎﯾﺖ ﮐﻨﯿﺪ و ﺣﻖ آﻧـﺎن را ادا ﮐﻨﯿـﺪ و‬

‫ﺧﺪاوﻧﺪ از آنﻫﺎ در ﻣﻮرد زﯾﺮدﺳﺘﺎﻧﺸﺎن ﻣﻮرد ﺑﺎزﺧﻮاﺳﺖ ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﺪ«‪ .‬ﭘﺲ ﻣﻘﺎم ﺧﻠﻔﺎ‬

‫در اﯾﻦ اﻣﺖ‪ ،‬ﻣﻘﺎم اﻧﺒﯿﺎء در ﺑﻨﯽ اﺳﺮاﺋﯿﻞ در اﻣﻮر دﻧﯿﻮي ﻣـﺮدم و رﻫﺒـﺮي آنﻫﺎﺳـﺖ‪ .‬در‬ ‫َّ َّ َ َ ْ َ ُ َ‬ ‫ـﺬهِ‬ ‫ﺣﺪﯾﺚ دﯾﮕﺮي از اﺑﻮﻫﺮﯾﺮهس آﻣـﺪه ﮐـﻪ ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮص ﻓﺮﻣﻮدﻧـﺪ‪ِ » :‬إن ا� �ﺒﻌـﺚ لِﻬ ِ‬ ‫ُ ِّ ُ َ‬ ‫َ‬ ‫ْ ُ َّ َ ْ ُ ِّ َ َ‬ ‫اﻷﻣ ِﺔ َﻰﻠﻋ َرأ ِس ﻞﻛ ِﻣﺎﺋ ِﺔ َﺳﻨ ٍﺔ َﻣ ْﻦ �َﺪد ل َﻬﺎ ِدﻳﻨ َﻬﺎ« ‪» ٢‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮاي اﯾـﻦ اﻣـﺖ ﻫـﺮ ﺻـﺪ‬

‫ﺳﺎل ﮐﺴﯽ را ﻣﯽﻓﺮﺳﺘﺪ ﮐﻪ دﯾﻨﺸﺎن را ﺑﺮاﯾﺸﺎن ﺗﺠﺪﯾﺪ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ«‪ .‬و واﻗﻌﯿﺖ اﻣﺖ ﺑـﻪ آن‬

‫ﺷﻬﺎدت ﻣﯽدﻫﺪ ﭘﺲ اﻣﺮ دﯾﻦ و دﻧﯿﺎ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﺧﻠﻔﺎ‪ ،‬اﻣﯿﺮان و ﻋﻠﻤﺎ‪ ،‬ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ وﺳـﯿﻠﻪ‬ ‫ﺷﺮﯾﻌﺖ زﻣﺎم اﻣﻮر ﻣﺮدم را ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ‪ ،‬از ﺑﯿﻦ ﻧﻤـﯽرود و اﷲ ﺗﻌـﺎﻟﯽ ﺑـﺎ ﺗﺠﺪﯾـﺪ‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﻦ آن ﺑﺮاي اﻣﺖ ﻧﻤﯽﮔﺬارد از آﻧﭽﻪ از ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي دﯾﻦ ﮐﻪ ﺑﺎ ﮔﺬﺷﺖ زﻣﺎﻧﻬﺎ ﻧﺎﭘﺪﯾﺪ‬

‫ﻣــﯽﺷــﻮﻧﺪ‪ ،‬از ﺑــﯿﻦ روﻧــﺪ‪ .‬ﺑــﻪ وﺳــﯿﻠﻪ اﻣﺎﻣــﺎن ﻣﺠــﺪد ﺗﺤﺮﯾﻔــﺎت ﺑــﺪﺧﻮاﻫﺎن‪ ،‬ﭘــﺬﯾﺮش‬

‫دروﻏﮕﻮﯾﺎن و ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺟﺎﻫﻼن از ﮐﺘﺎب ﺧﺪا را ﻧﻔﯽ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﭘـﺲ دﯾـﻦ ﺧـﺪا ﺑـﻪ وﺳـﯿﻠﻪ‬ ‫آنﻫﺎ ﭘﺎﺑﺮﺟﺎ ﺷﺎداب و ﺑﺎﻃﺮاوت ﺑﺮ ﻫﻤـﺎن اﯾﺴـﺘﺎدﮔﯽ و ﻃﺮاوﺗـﯽ ﮐـﻪ در ﻋﻬـﺪ ﺑﻌﺜـﺖ و‬

‫زﻣﺎن رﺳـﺎﻟﺖ ﺑـﻮد‪ ،‬ﺑﺮﻣـﯽ ﮔـﺮدد‪ .‬و آن‪ ،‬ﻓﻀـﻞ و ﺑﺰرﮔـﯽ ﺧﺪاوﻧـﺪ در ﺣـﻖ اﯾـﻦ اﻣـﺖ‬

‫ﺑﺼﻮرت ﻋﺎم و ﺷﺮف و ﺑﺰرﮔﯽ او ﺑﺎ اﯾﻦ ﻣﻘﺎم و ﻣﻨﺰﻟﺖ ﺑﺼﻮرت ﺧﺎص اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ 1‬ﺻﺤﯿﺢ اﻟﺒﺨﺎري ﺑﺮﻗﻢ )‪ ،(3455‬وﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺮﻗﻢ )‪ ،(1842‬واﻟﻠﻔﻆ ﻟﻪ‪.‬‬

‫‪ 2‬رواه أﺑﻮ داود‪313/4‬ﺑﺮﻗﻢ)‪،(4291‬واﻟﺤﺎﮐﻢ وﺻﺤﺤﻪ وواﻓﻘﻪ اﻟﺬﻫﺒﯽ‪ ،‬اﻟﻤﺴﺘﺪرك‪.522 / 4‬‬

‫ﻓﺼﻞ دوم‪ :‬ﺑﻘﯿﻪ ارﮐﺎن اﯾﻤﺎن‬

‫‪219‬‬

‫ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل ﻋﻘﯿﺪه ﺑﻪ ﺧﺘﻢ ﻧﺒﻮت و آﺛﺎر آن در دﯾﻦ از ﺑﺎرزﺗﺮﯾﻦ و ﻣﺸﺨﺺﺗﺮﯾﻦ وﯾﮋﮔﯽﻫـﺎي‬

‫اﯾﻦ اﻣﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ آن را ﺑﺎ ﻗﺪرت اﯾﻤﺎن ﺑﻪ دﯾﻨﺸﺎن و اﯾﻤﺎن ﯾﻘﯿﻦ ﺑﻪ آن و ﺑﺎ ﭘﺎﯾﺪاري در ﺛﺒـﺎت و‬

‫اﺳﺘﻘﺎﻣﺖ ﺑﺮ آن ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ‪ .‬ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ اﻣﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﯿﺎﯾﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺒﺤﺚ ﻫﺸﺘﻢ‪ :‬اﺳﺮاء ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص ﺣﻘﯿﻘﺖ و دﻻﯾﻞ آن‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ اﺳﺮاء از ﻧﻈﺮ ﻟﻐﺖ و ﺷﺮﯾﻌﺖ‪:‬‬

‫اﺳﺮاء در ﻟﻐﺖ از اﻟﺴﺮي ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه و آن ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﺳﯿﺮ ﺷﺒﺎﻧﻪ ﯾﺎ ﺣﺮﮐﺖ در آن اﺳﺖ و ﮔﻔﺘﻪ‬

‫ﺷﺪه ﺗﻤﺎم ﺷﺐ ﺳﯿﺮ ﻧﻤﻮدن اﺳﺖ‪.‬‬

‫و ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﺷﺐ روي ﻧﻤﻮدن و ﭘﯿﺶ ﮐﺴﯽ رﻓﺘﻦ اﺳﺖ‪ .‬و از آنﻫﺎ اﯾﻦ ﺳﺨﻦ ﻧﯿﮑـﻮﺗﺮ‬

‫اﺳﺖ ﮐﻪ‪:‬‬

‫أﴎت إﻟﻴﻚ وﱂ ﺗﻜﻦ ﺗﴪي‪ ...‬ﺷﺒﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﺳﻮي ﺗﻮ آﻣﺪم و ﺷﺐ روي ﻧﮑﺮدم‪.‬‬

‫اﺳﺮاء ﻫﻨﮕـﺎﻣﯽ ﮐـﻪ در ﺷـﺮع ﺑـﻪ ﮐـﺎر ﻣـﯽرود ﻣـﺮاد از آن‪ :‬ﺳـﯿﺮ ﻧﻤـﻮدن رﺳـﻮل اﷲص از‬

‫ﻣﺴﺠﺪاﻟﺤﺮام در ﻣﮑﻪ ﺑﻪ ﺳﻮي ﺑﯿﺖ اﻟﻤﻘﺪس در اﯾﻠﯿﺎ و ﺑﺎزﮔﺸﺖ او در آن ﺷﺐ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺣﻘﯿﻘﺖ اﺳﺮاء و دﻻﯾﻞ آن‬

‫اﺳﺮاء ﻧﺸﺎﻧﻪ ﺑﺰرﮔﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ آن ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص را ﻗﺒﻞ از ﻫﺠﺮت ﺗﺄﯾﯿﺪ و‬

‫ﺗﻘﻮﯾﺖ ﻧﻤﻮد ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﮐﻪ ﺷﺒﯽ از ﻣﺴﺠﺪ اﻟﺤﺮام ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﺴﺠﺪ اﻻﻗﺼﯽ ﺳﻮار ﺑﺮ ﺑﺮاق ﺑﺎ ﻫﻢ‬ ‫ﺻﺤﺒﺘﯽ ﺟﺒﺮﯾﻞ؛ ﺳﯿﺮ داده ﺷﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺑﯿﺖ اﻟﻤﻘﺪس رﺳﯿﺪ‪ .‬ﺑﺮاق را ﺑﻪ ﺣﻠﻘﻪ درِ ﻣﺴﺠﺪ ﺑﺴﺖ‬

‫ﺳﭙﺲ داﺧﻞ ﻣﺴﺠﺪ ﺷﺪ و ﺑﺎ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان در ﺣﺎﻟﯿﮑﻪ اﻣﺎم آنﻫﺎ ﺑﻮد‪ ،‬ﻧﻤﺎز ﺧﻮاﻧﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺟﺒﺮﯾﻞ؛‬

‫ﺑﺎ ﻇﺮﻓﯽ از ﺷﺮاب و ﻇﺮﻓﯽ از ﺷﯿﺮ ﭘﯿﺶ او آﻣﺪ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺷﯿﺮ را ﺑﺮ ﺷﺮاب اﺧﺘﯿﺎر ﻧﻤﻮد‪.‬‬ ‫ﺟﺒﺮﯾﻞ؛ ﺑﻪ او ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻫﺪاﯾﺖ را ﺑﺮاي ﻓﻄﺮت ﺑﺮﮔﺰﯾﺪي‪ .‬و دﻟﯿﻞ ﺑﺮ اﺳﺮاء‪ ،‬ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬ ‫ُ ۡ َ َ َّ ٓ َ‬ ‫َ‬ ‫ى ب َع ۡب ِده ِۦ َ ۡ� ٗ� ّم َِن ٱل ۡ َم ۡ‬ ‫ِي أ ۡ َ‬ ‫ج ِد ٱ ۡ َ‬ ‫ٰ‬ ‫� َر ِام إِ�‬ ‫س‬ ‫�‬ ‫ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬سب�ٰن ٱ�‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ۡ َ ۡ َ َّ‬ ‫ۡ َ َ َ ٓ َّ ُ ُ َ َّ ُ ۡ‬ ‫ََٰ ۡ َ َ ۡ َُ ُ‬ ‫َۡ ۡ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ٰ‬ ‫ِ��هۥ مِن ءا�تِنا ۚ إِنهۥ هو ٱلس ِميع ٱ� ِص� ‪﴾١‬‬ ‫ٱلمس ِ‬ ‫ج ِد ٱ�قصا ٱ�ِي �ر�نا حو�ۥ ل ِ‬

‫‪220‬‬

‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﭘﺮﺗﻮ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬

‫]اﻹﴎاء‪» .[١ :‬ﭘﺎك و ﻣﻨﺰه اﺳﺖ ﺧﺪاﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﻨﺪهاش را ﺷﺒﯽ از ﻣﺴﺠﺪ اﻟﺤﺮام ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﺴﺠﺪ‬

‫اﻻﻗﺼﯽ ﮐﻪ اﻃﺮاف آن را ﺑﺮﮐﺖ دادهاﯾﻢ‪ ،‬ﺳﯿﺮ داد ﺗﺎ از ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﺧﻮد ﺑﺮ ﻣﺎ ﺑﻨﻤﺎﯾﺎﻧﺪ ﮐﻪ ﻫﻤﺎﻧﺎ‬

‫او ﺷﻨﻮاي ﺑﯿﻨﺎﺳﺖ«‪.‬‬

‫و از ﺳﻨﺖ ﺣﺪﯾﺚ اﻧﺲ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﮏ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺴﻠﻢ در ﺻﺤﯿﺤﺶ از ﻃﺮﯾﻖ ﺛﺎﺑﺖ ﺑﻨﺎﻧﯽ او ﻧﯿﺰ از‬ ‫ُ ُ ْ ُ َ َ ُ َ َ َّ ٌ َ ْ َ ُ َ ٌ َ ْ َ ْ‬ ‫ُ َ‬ ‫اﺤﻟ َ‬ ‫ﺎر َودون‬ ‫ﻤ‬ ‫اق وﻫﻮ داﺑﺔ أ�ﻴﺾ ﻃ ِﻮ�ﻞ ﻓﻮق‬ ‫ِ‬ ‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬أ ِ�ﻴﺖ ﺑِﺎﻟﺮﺒ ِ‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫ْ َ ْ َ َ ُ َ ُ ْ َ ُ ْ َ َ َ ْ َ َ َ ْ ُ ُ َ َّ َ ْ ُ َ ْ َ ْ َ ْ‬ ‫َ َ َ‬ ‫ُ‬ ‫ـﺪ ِس ﻗـﺎل ﻓ َﺮ َ� ْﻄﺘُـﻪ‬ ‫اﺒﻟﻐ ِﻞ ﻳﻀﻊ ﺣﺎ ِﻓ َﺮه ِﻋﻨﺪ ﻣﻨﺘ� ﻃﺮ ِﻓ ِﻪ ﻗﺎل ﻓ َﺮ ِ�ﺒﺘﻪ ﺣﻰﺘ أ�ﻴـﺖ �ﻴـﺖ الﻤﻘ ِ‬ ‫َْ‬ ‫ْ ْ َ َّ‬ ‫َ ْ َ َ ْ ُ َّ َ َ ْ‬ ‫اﻷﻧْبﻴَ‬ ‫ﺟ ُ‬ ‫ﺖ ال ْ َﻤ ْﺴﺠ َﺪ ﻓَ َﺼﻠَّﻴْ ُ‬ ‫ﺎء ﻗَ َﺎل ُ� َّﻢ َد َﺧﻠْ ُ‬ ‫ُ‬ ‫ـﺖ‬ ‫ـ� �ـﻢ ﺧﺮ‬ ‫ﺘ‬ ‫ﻌ‬ ‫�‬ ‫ر‬ ‫ﻪ‬ ‫ﻴـ‬ ‫�‬ ‫ﺖ‬ ‫ﺑِﺎﺤﻟَﻠﻘ ِﺔ اﻟ ِﻲﺘ ﻳَ ْﺮ�ِ ُﻂ ﺑِ ِﻪ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ْ ُ َ َ ْ َّ َ‬ ‫َّ‬ ‫ْ َ َ َ ْ َ ْ ُ َّ َ َ َ َ َ ْ ُ‬ ‫ْ َْ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ‬ ‫ﺮﺒ�ـﻞ َﺻـ�‬ ‫ﺮﺒ�ﻞ ﻋﻠﻴ ِﻪ الﺴﻼم ﺑِ ِﺈﻧﺎ ٍء ِﻣﻦ ﻤﺧ ٍﺮ و�ِﻧﺎ ٍء ِﻣﻦ ﻟ ٍ‬ ‫ﻓﺠﺎء ِ� ِﺟ ِ‬ ‫ﻦﺒ ﻓﺎﺧﺮﺘت الﻠﻦﺒ �ﻘﺎل ِﺟ ِ‬ ‫َّ ُ َ َ ْ َ َ َّ َ ْ َ ْ َ ْ‬ ‫َ‬ ‫ا� ﻋﻠﻴ ِﻪ وﺳﻠﻢ اﺧ‬ ‫ﺮﺘت اﻟ ِﻔ ْﻄ َﺮة« ‪»» ١‬ﺑﺮاق را ﺑﺮاﯾﻢ آوردﻧﺪ« ﮐﻪ ﺣﯿﻮاﻧﯽ ﺳﻔﯿﺪ و دراز و ﺑﺰرﮔﺘـﺮ‬ ‫از اﻻغ و ﮐﻮﭼﮑﺘﺮ از ﻗﺎﻃﺮ ﺑﻮد و ﺳﻤﺶ را در اﻧﺘﻬﺎي دﯾﺪ ﭼﺸﻤﺶ ﻣـﯽﮔﺬاﺷـﺖ‪» .‬ﺑـﺮ او ﺳـﻮار‬

‫ﺷﺪم ﺗﺎ ﺑﻪ ﺑﯿﺖ اﻟﻤﻘﺪس رﺳﯿﺪﯾﻢ‪ .‬او را ﺑﻪ ﺣﻠﻘﻪ دري ﮐﻪ اﻧﺒﯿـﺎء ﺑـﻪ آن ﻣـﯽﺑﺴـﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺴـﺘﻢ‪ .‬ﺳـﭙﺲ‬

‫داﺧﻞ ﻣﺴﺠﺪ ﺷﺪم و در آن دو رﮐﻌﺖ ﻧﻤﺎز ﺧﻮاﻧﺪم ﺳﭙﺲ ﺧﺎرج ﺷﺪم و ﺟﺒﺮﯾﻞ؛ ﺑﺎ ﻇﺮﻓـﯽ‬

‫از ﺷﺮاب و ﻇﺮﻓﯽ از ﺷﯿﺮ ﭘﯿﺶ ﻣﻦ آﻣﺪ و ﻣﻦ ﺷﯿﺮ را اﻧﺘﺨﺎب ﮐﺮدم‪ .‬ﺟﺒﺮﯾﻞ؛ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻓﻄـﺮت‬ ‫را اﻧﺘﺨﺎب ﮐﺮدي«‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺑﻘﯿﻪ ﺣﺪﯾﺚ را ذﮐﺮ ﻧﻤﻮد و اﯾﻨﮑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص ﭼﮕﻮﻧـﻪ ﺑـﻪ آﺳـﻤﺎن ﺑـﺎﻻ‬

‫رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫دﻟﯿﻞ ﺑﺮ اﺳﺮاء رﺳﻮل اﷲص ﺗﻌﺪاد اﺣﺎدﯾﺜﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺻﯿﺤﯿﺤﯿﻦ‪ ،‬ﺳـﻨﻦ و ﻏﯿـﺮه آﻣـﺪه و‬

‫اﺻﺤﺎﺑﯽ ﮐﻪ از رﺳﻮل اﷲص رواﯾﺖ ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ ﺗﻌﺪادﺷﺎن ﺑﻪ ﺣﺪود ﺳﯽ ﻧﻔﺮ ﻣﯽرﺳﺪ ﺳـﭙﺲ آن‬ ‫را ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺗﻌﺪادﺷﺎن را ﺟﺰ ﺧﺪا ﻧﻤﯽداﻧﺪ از راوﯾﺎن ﺳﻨﺖ و اﻣﺎﻣﺎن دﯾﻦ رواﯾﺖ ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻋﻠﻤﺎي ﺳﻠﻒ و ﺧﻠﻒ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﺗﻔﺎق ﻧﻈﺮ دارﻧﺪ و ﺑﺮ ﺻﺤﺖ و درﺳﺘﯽ اﺳﺮاء رﺳﻮل اﷲص‬

‫اﺟﻤﺎع دارﻧﺪ ﮐﻪ آن ﺣﻖ اﺳﺖ‪ .‬ﮔﻔﺘﻦ اﺟﻤﺎع ﺑﺮ آن از ﻗﺎﺿﯽ ﻋﯿﺎض در )اﻟﺸﻔﺎء( و ﺳـﻔﺎرﯾﻨﯽ در‬ ‫)ﻟﻮاﻣﻊ اﻻﻧﻮار( ﻧﻘﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﺳﺮاء ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص ﺑﺎ روح و ﺟﺴﻢ و در ﺑﯿﺪاري ﺑﻮده اﺳﺖ و اﯾـﻦ‬

‫‪ 1‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺮﻗﻢ )‪.(162‬‬

‫ﻓﺼﻞ دوم‪ :‬ﺑﻘﯿﻪ ارﮐﺎن اﯾﻤﺎن‬

‫‪221‬‬

‫ﭼﯿﺰي اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﺼﻮص ﺻﺤﯿﺢ‪ ،‬ﺗﻤﺎم ﺻﺤﺎﺑﻪ‪ ،‬اﻣﺎﻣﺎن اﻫـﻞ ﺳـﻨﺖ و ﻣﺤﻘﻘـﺎن اﻫـﻞ ﻋﻠـﻢ ﺑـﺮ آن‬

‫دﻻﻟﺖ دارﻧﺪ‪.‬‬

‫اﺑﻦ اﺑﯽ ﻋﺰ ﺣﻨﻔﯽ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪) :‬و�ن ﻣﻦ ﺣﺪﻳﺚ اﻹﺮﺳاء‪ :‬أﻧﻪ أﺮﺳي ﺠﺑﺴـﺪه ﻲﻓ اﻴﻟﻘﻈـﺔ ﻰﻠﻋ‬ ‫الﺼﺤﻴﺢ ﻣﻦ اﻤﻟﺴﺠﺪ اﺤﻟﺮام إﻰﻟ اﻤﻟﺴﺠﺪ اﻷﻗﻰﺼ‪» (..‬و از ﺣﺪﯾﺚ اﺳﺮاء اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ ﺑﺮﻣﯽ آﯾﺪ ﮐـﻪ‬

‫او ﺑﺎ ﺟﺴﻤﺶ در ﺑﯿﺪاري از ﻣﺴﺠﺪ اﻟﺤﺮام ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﺴﺠﺪ اﻻﻗﺼﯽ ﺷـﺐ روي ﻧﻤـﻮد«‪ .‬و ﻗﺎﺿـﯽ‬

‫ﻋﯿﺎض ﺗﺄﮐﯿﺪ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ آن ﻫﻤﺎن ﭼﯿﺰي اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﻤﻪ اﻫﻞ ﻋﻠﻢ از ﺻﺤﺎﺑﻪ و ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻌﺪ از‬ ‫آنﻫﺎ آﻣﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮ آن ﻫﺴﺘﻨﺪ‪) :‬وذﻫﺐ ﻣﻌﻈﻢ الﺴﻠﻒ واﻤﻟﺴـﻠﻤ� إﻰﻟ أﻧـﻪ إﺮﺳاء ﺑﺎﺠﻟﺴـﺪ و�‬ ‫اﻴﻟﻘﻈﺔ‪ ،‬وﻫﺬا ﻫﻮ اﺤﻟﻖ‪ ،‬وﻫﻮ ﻗﻮل اﺑﻦ ﻋﺒﺎس وﺟﺎﺑﺮ‪ ،‬وأ�ـﺲ‪ ،‬وﺣﺬﻳﻔـﺔ‪ ،‬وﻋﻤـﺮ‪ ،‬وأﻲﺑ ﻫﺮ�ـﺮة‪،‬‬ ‫وﻣﺎلﻚ ﺑﻦ ﺻﻌﺼﻌﺔ‪ ،‬وأﻲﺑ ﺣﺒﺔ اﺒﻟﺪري‪ ،‬واﺑﻦ مﺴﻌﻮد‪ ،‬والﻀﺤﺎك‪ ،‬وﺳﻌﻴﺪ ﺑﻦ ﺟﺒـ�‪ ،‬وﻗﺘـﺎدة‪،‬‬ ‫واﺑﻦ اﻤﻟﺴﻴﺐ‪ ،‬واﺑﻦ ﺷﻬﺎب‪ ،‬واﺑﻦ ز�ﺪ‪ ،‬واﺤﻟﺴﻦ‪ ،‬و�ﺑـﺮاﻫﻴﻢ‪ ،‬ومﺮﺴـوق‪ ،‬و�ﺎﻫـﺪ‪ ،‬وﻋﻜﺮﻣـﺔ‪،‬‬ ‫واﺑﻦ ﺟﺮ�ﺞ‪ ،‬وﻫﻮ دﻴﻟﻞ ﻗﻮل ﺎﻋ�ﺸﺔ‪ ،‬وﻫﻮ ﻗـﻮل اﻟﻄـﺮﺒي واﺑـﻦ ﺣﻨﺒـﻞ وﻤﺟﺎﻋـﺔ ﻋﻈﻴﻤـﺔ ﻣـﻦ‬ ‫اﻤﻟﺴﻠﻤ�‪ ،‬وﻗﻮل أ�ﺮﺜ اﻤﻟﺘﺄﺧﺮ�ﻦ ﻣﻦ اﻟﻔﻘﻬـﺎء واﻤﻟﺤـﺪﺛ� واﻤﻟﺘﻠﻜﻤـ� واﻤﻟﻔﺮﺴـ�ﻦ( »ﺑﺰرﮔـﺎن‬

‫ﺳﻠﻒ و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺮ اﯾﻦ ﻋﻘﯿﺪه ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ اﺳﺮاء ﺑﺎ ﺟﺴﻢ و در ﺑﯿـﺪاري ﺻـﻮرت ﮔﺮﻓﺘـﻪ اﺳـﺖ و‬

‫اﯾﻦ ﺣﻖ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬و اﯾـﻦ ﻗـﻮل اﺑـﻦ ﻋﺒـﺎس‪ ،‬ﺟـﺎﺑﺮ‪ ،‬اﻧـﺲ‪ ،‬ﺣﺬﯾﻔـﻪ‪ ،‬ﻋﻤـﺮ‪ ،‬اﺑـﻮﻫﺮﯾﺮه‪ ،‬ﻣﺎﻟـﮏ ﺑـﻦ‬

‫ﺻﻌﺼﻌﻪ‪ ،‬اﺑﻮﺣﺒﻪ ﺑﺪري‪ ،‬اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد‪ ،‬ﺿﺤﺎك‪ ،‬ﺳﻌﯿﺪ ﺑﻦ ﺟﺒﯿﺮ‪ ،‬ﻗﺘﺎده‪ ،‬اﺑـﻦ ﻣﺴـﯿﺐ‪ ،‬اﺑـﻦ ﺷـﻬﺎب‪،‬‬

‫اﺑﻦ زﯾﺪ‪ ،‬ﺣﺴﻦ و اﺑﺮاﻫﯿﻢ‪ ،‬ﻣﺴﺮوق‪ ،‬ﻣﺠﺎﻫﺪ‪ ،‬ﻋﮑﺮﻣـﻪ‪ ،‬اﺑـﻦ ﺟـﺮﯾﺞ‪ ،‬و ﻗـﻮل ﻋﺎﺋﺸـﻪ‪ ،‬ﻃﺒـﺮي‪ ،‬اﺑـﻦ‬

‫ﺣﻨﺒﻞ‪ ،‬دﺳـﺘﻪ ﺑﺰرﮔـﯽ از ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن و ﺳـﺨﻦ ﺑﯿﺸـﺘﺮ ﻣﺘـﺄﺧﺮﯾﻦ از ﻓﻘﻬـﺎء و ﻣﺤـﺪﺛﯿﻦ‪ ،‬ﻣﺘﮑﻠﻤـﯿﻦ و‬ ‫ﻣﻔﺴﺮان اﺳﺖ«‪.‬‬

‫ﺗﻨﻬــﺎ ﯾﮑــﯽ از ﻣﺤﻘﻘــﯿﻦ در ﻧﻘــﺪش ﺑــﺮ ﮐﺴــﯽ ﮐــﻪ ﮔﻤــﺎن ﻣــﯽﮐﻨــﺪ اﺳــﺮاء دو ﺑــﺎر روي داده‬

‫ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪) :‬والﺼﻮاب اﺬﻟي ﻋﻠﻴﻪ أﺋﻤﺔ اﻨﻟﻘﻞ أن اﻹﺮﺳاء ﺎﻛن مﺮة واﺣﺪة ﺑﻤﻜﺔ ﺑﻌـﺪ اﺒﻟﻌﺜـﺔ‪.‬‬ ‫و�ﺎ ﻋﺠﺒﺎ ﻬﻟﺆﻻء اﺬﻟﻳﻦ زﻋﻤﻮا أﻧﻪ مﺮارا ﻛﻴﻒ ﺳﺎغ ﻬﻟﻢ أن ﻳﻈﻨﻮا أﻧﻪ ﻲﻓ ﻞﻛ مﺮة ﺗﻔﺮض ﻋﻠﻴـﻪ‬ ‫الﺼﻼة ﻤﺧﺴ� ﺛﻢ ﻳﺮﺘدد ﺑ� ر�ﻪ و�� مﻮﻰﺳ ﺣﻰﺘ ﺗﺼ� ﻤﺧﺴﺎ ﺛﻢ ﻳﻘﻮل‪) :‬أمﻀﻴﺖ ﻓﺮ�ﻀـﻲﺘ‬ ‫وﺧﻔﻔﺖ ﻋﻦ ﻋﺒﺎدي( ﺛﻢ ﻳﻌﻴﺪﻫﺎ ﻲﻓ اﻤﻟﺮة اﺜﻟﺎﻧﻴﺔ إﻰﻟ ﻤﺧﺴـ�‪ ،‬ﺛـﻢ �ﻄﻬـﺎ ﻋﺮﺸـا ﻋﺮﺸـا( »و‬

‫‪222‬‬

‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﭘﺮﺗﻮ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬

‫درﺳﺖ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺤﺪﺛﺎن ﺑﺮ آن ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ اﺳﺮاء ﯾﮏ ﺑﺎر در ﻣﮑﻪ ﺑﻌﺪ از ﺑﻌﺜﺖ ﺑـﻮده اﺳـﺖ‪.‬‬ ‫و ﺟﺎي ﺗﻌﺠﺐ اﺳﺖ ﺑﺮاي ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﮔﻤﺎن ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ آن ﺑﺎرﻫـﺎ ﺗﮑـﺮار ﺷـﺪه اﺳـﺖ ﭼﮕﻮﻧـﻪ‬

‫ﺑﺮاي آنﻫﺎ رواﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﻤﭽﻮن ﮔﻤﺎﻧﯽ ﺑﺒﺮﻧﺪ ﮐﻪ در ﻫﺮ ﺑﺎر ﭘﻨﺠﺎه ﻧﻤﺎر ﺑـﺮ او ﻓـﺮض ﺷـﺪه اﺳـﺖ‬

‫ﺳﭙﺲ او در ﺑﯿﻦ ﺧﺪا و ﻣﻮﺳـﯽ در رﻓـﺖ و آﻣـﺪ ﺑـﻮده ﺗـﺎ اﯾﻨﮑـﻪ ﺑـﻪ ﭘـﻨﺞ ﻧﻤـﺎز اﻧﺠﺎﻣﯿـﺪ‪ .‬ﺳـﭙﺲ‬

‫ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪» :‬واﺟﺒﻢ را ﺗﺄﯾﯿﺪ ﮐﺮدم و آن را ﺑﺮ ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﻢ ﺗﺨﻔﯿﻒ دادم«ﺳﭙﺲ در ﻣﺮﺗﺒﻪ دوم ﺑﻪ ﭘﻨﺠﺎه‬

‫ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪه و ده ده از آن ﮐﻢ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ«‪.‬‬

‫ﻣﻌﺮاج و ﺣﻘﯿﻘﺖ آن‬

‫ﺣﺪﯾﺚ ﻣﻌﺮاج ﻫﻤﺮاه ﺣﺪﯾﺚ اﺳﺮاء در ﻧﺼﻮص و ﮐﻼم اﻫﻞ ﻋﻠﻢ آﻣﺪه و ﺷﺎﯾﺴـﺘﻪ اﺳـﺖ ﮐـﻪ‬

‫ﻫﻤﺮاه آن آورده ﺷﻮد ﺗﺎ ﻣﮑﻤﻞ ﻓﺎﯾﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻌﺮاج ﺑﺮ وزن ﻣﻔﻌﺎل از ﺑﺎب ﻋﺮوج اﺳﺖ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ وﺳﯿﻠﻪ ﮐﻪ در آن ﺑﺎﻻ ﻣﯽرود‪ .‬و آن ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟـﻪ‬

‫ﻧﺮدﺑﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﮐﯿﻔﯿﺖ آن را ﻧﻤﯽداﻧﯿﻢ‪ .‬ﻣﻨﻈﻮر از ﻣﻌﺮاج ﮐﻪ در ﺷﺮع ﺑﮑﺎر ﻣﯽرود‪ ،‬ﺑﺎﻻ رﻓـﺘﻦ‬ ‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺟﺒﺮﯾﻞ؛ از ﺑﯿﺖ اﻟﻤﻘﺪس ﺑﻪ آﺳﻤﺎن دﻧﯿﺎ ﺳﭙﺲ ﺳﺎﯾﺮ آﺳﻤﺎنﻫﺎ ﺗﺎ آﺳـﻤﺎن‬ ‫ﻫﻔﺘﻢ و دﯾﺪن ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان در آﺳﻤﺎنﻫﺎ ﺑﺮ ﻣﻨﺎزﻟﺸﺎن و ﺳﻼم ﻧﻤﻮدن ﺑـﺮ آنﻫـﺎ و ﺧـﻮش آﻣـﺪ ﮔﻔـﺘﻦ‬

‫آنﻫﺎ ﺑﻪ او ﺳﭙﺲ ﺑﺎﻻ رﻓﺘﻦ او ﺑﻪ ﺳـﻮي ﺳـﺪرة اﻟﻤﻨﺘﻬـﯽ و دﯾـﺪن ﺟﺒﺮﯾـﻞ؛ ﺑـﺮ ﺻـﻮرﺗﯽ ﮐـﻪ‬

‫ﺧﺪاوﻧﺪ او را ﺑﺮ آن ﺧﻠﻖ ﮐﺮده اﺳﺖ ﺳﭙﺲ ﺧﺪاوﻧﺪ در آن ﺷﺐ ﭘﻨﺞ ﻧﻤﺎز را ﺑﺮ او ﻓﺮض ﻧﻤﻮد و‬

‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ آن ﺑﺎ او ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺖ ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﺳﻮي زﻣﯿﻦ ﺑﺮﮔﺸﺖ‪ .‬و ﻣﻌـﺮاج در ﺷـﺐ اﺳـﺮاء‬ ‫ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ ﺑﺮ ﻣﻌﺮاج ﺷﺎﻫﺪﻧﺪ‪ .‬در ﻗﺮآن ذﮐﺮ ﺑﻌﻀﯽ از ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎ و آﯾﺎت ﺑﺰرگ ﮐﻪ ﺑﺮاي‬

‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص در ﺷﺐ ﻣﻌﺮاج ﺣﺎﺻﻞ ﮔﺸﺘﻪ‪ ،‬آﻣﺪه اﺳﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﯾﻦ ﺳﺨﻦ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ َ‬ ‫ِند س ِۡد َرة ِ ٱل ۡ ُم َ‬ ‫ى ‪ ١٣‬ع َ‬ ‫� َما يَ َر ٰ‬ ‫﴿أ َ� ُت َ� ٰ ُرونَ ُهۥ َ َ ٰ‬ ‫ى ‪َ ١٢‬ولَ َق ۡد َر َءاهُ نَ ۡزلَ ًة أ ۡخ َر ٰ‬ ‫نت َ ٰ‬ ‫ِندها َج َّنة‬ ‫� ‪ ١٤‬ع‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ‬ ‫ۡ ۡ َ‬ ‫َ‬ ‫اغ ٱ ۡ�َ َ ُ‬ ‫ٱل ۡ َمأ َو ٰٓ‬ ‫� ‪ ١٧‬لَ َق ۡد َرأ ٰ‬ ‫لس ۡد َر َة َما َ� ۡغ َ ٰ‬ ‫� َو َما َط َ ٰ‬ ‫� ‪ ١٦‬ما ز‬ ‫ت‬ ‫ى ‪ ١٥‬إِذ َ�غ� ٱ ّ ِ‬ ‫ى م ِۡن َءا� ٰ ِ‬ ‫َّ ۡ ُ‬ ‫كَۡ‬ ‫� ٰٓ‬ ‫ى ‪] ﴾١٨‬اﻟﻨﺠﻢ‪» .[١٨-١٢ :‬آﯾﺎ در آﻧﭽﻪ دﯾﺪه اﺳﺖ ﺑﺎ او ﺟﺪل ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ؟ ﻗﻄﻌﺎً ﺑﺎر‬ ‫ر�ِهِ ٱل‬

‫ﻓﺼﻞ دوم‪ :‬ﺑﻘﯿﻪ ارﮐﺎن اﯾﻤﺎن‬

‫‪223‬‬

‫دﯾﮕﺮ او را دﯾﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺰدﯾﮏ ﺳﺪرة اﻟﻤﻨﺘﻬﯽ در ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﺟﻨﺔ اﻟﻤﺄوي اﺳﺖ آﻧﮕﺎه ﮐﻪ‬

‫درﺧﺖ ﺳﺪر‪ ،‬آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ ﭘﻮﺷﯿﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﯽﭘﻮﺷﺎﻧﺪ دﯾﺪه ﻣﻨﺤﺮف ﻧﺸﺪ و درﻧﮕﺬﺷﺖ ﺑﺮاﺳﺘﯽ ﮐﻪ‬

‫ﺑﺮﺧﯽ از آﯾﺎت ﺑﺰرگ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮد را دﯾﺪ«‪ .‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ در اﯾﻦ آﯾﻪ ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎ و آﯾﺎت ﺑﺰرگ‬

‫ﮐﻪ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ آن رﺳﻮﻟﺶص را در ﺷﺐ ﻣﻌﺮاج اﮐﺮام ﻧﻤﻮد ﻣﺎﻧﻨﺪ دﯾﺪن ﺟﺒﺮﯾﻞ؛ ﮐﻨﺎر‬

‫ﺳﺪرة اﻟﻤﻨﺘﻬﯽ و دﯾﺪن ﺳﺪرة اﻟﻤﻨﺘﻬﯽ و آﻧﭽﻪ از اﻣﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻮد و آن را ﭘﻮﺷﺎﻧﺪه ﺑﻮد‪ .‬اﺑﻦ‬ ‫ﻋﺒﺎس و ﻣﺴﺮوق ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪» :‬ﻏﺸﻴﻬﺎ ﻓﺮاش ﻣﻦ ذﻫﺐ« »ﺑﺎ ﻓﺮشﻫﺎﯾﯽ از ﻃﻼ آن را ﭘﻮﺷﺎﻧﺪه‬

‫ﺑﻮد«‪.‬‬

‫و در ﺳﻨﺖ ﺧﺒﺮ ﻣﻌﺮاج در ﺑﯿﺸﺘﺮ آنﻫﺎ ﺑﻪ ﺗﻔﺼﯿﻞ آﻣﺪه اﺳﺖ ﮐـﻪ از آن ﺟﻤﻠـﻪ ﺣـﺪﯾﺚ اﻧـﺲ‬ ‫ُ‬ ‫اﺳﺖ ﮐﻪ در داﺳﺘﺎن اﺳﺮاء آﻧﭽﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﺳﺮاء ﺑﻮد ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ ﺳﭙﺲ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾـﺪ‪َّ �» :‬ﻢ‬ ‫َ َ َ َ َ َّ َ َ ْ َ ْ َ َ ْ ُ َ َ َ ْ َ ْ َ َ َ ْ ُ َ‬ ‫َ َ َ َُ ٌ‬ ‫ﺮﺒ�ﻞ ِ�ﻴﻞ َو َﻣ ْﻦ َﻣ َﻌﻚ ﻗـﺎل � َّﻤـﺪ‬ ‫ﺮﺒ�ﻞ ﻓ ِﻘﻴﻞ ﻣﻦ أﻧ‬ ‫ﻋﺮج ﺑِﻨﺎ ِإﻰﻟ الﺴﻤﺎ ِء ﻓﺎﺳﺘﻔﺘﺢ ِﺟ ِ‬ ‫ﺖ ﻗﺎل ِﺟ ِ‬ ‫َ‬ ‫َْ‬ ‫َ َ َ ْ ُ َ َ ْ َ َ َ ْ ُ َ َ ْ َ ُ َ َ َ َ َ َ َ َ َ َ َّ َ َ َ َ‬ ‫� )ﺛـﻢ ذﻛـﺮ‬ ‫ِ�ﻴﻞ وﻗﺪ ﺑ ِﻌﺚ ِإﻴﻟ ِﻪ ﻗﺎل ﻗﺪ ﺑ ِﻌﺚ ِإﻴﻟ ِﻪ �ﻔ ِﺘﺢ ﻨﻟﺎ ﻓ ِﺈذا أﻧﺎ ﺑِﺂدم ﻓﺮﺣﺐ ﻲﺑودﺎﻋ ِﻲﻟ ِﺨﺑ ٍ‬ ‫َ‬ ‫َ ِّ ْ ْ ْ َ‬ ‫ﻋﺮوﺟﻪ إﻰﻟ الﺴﻤﺎوات ومﻼﻗﺎﺗﻪ اﻷﻧبﻴﺎء إﻰﻟ أن ﻗﺎل( ُ� َّﻢ َذ َﻫ َ‬ ‫الﺴـﺪ َر ِة ال ُﻤﻨـﺘَ� َو�ِذا‬ ‫ـﺐ ﻲﺑ ِإﻰﻟ‬ ‫َ َ ُ َ َ َ ْ َ َ َ َ َ َ ُ َ َ ْ َ َ َ َ َ َّ َ َ َ ْ َ ْ َّ َ َ َ َ َ َّ َ ْ َ‬ ‫�ت � َﻤـﺎ‬ ‫ا� ﻣﺎ ﻏ ِﻲﺸ �ﻐ‬ ‫ان اﻟ ِﻔﻴﻠ ِﺔ و�ِذا �ﻤﺮﻫﺎ ﺎﻛﻟ ِﻘﻼ ِل ﻗﺎل ﻓﻠﻤﺎ ﻏ ِﺸﻴﻬﺎ ِﻣﻦ أم ِﺮ ِ‬ ‫ور�ﻬﺎ ﻛﺂذ ِ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ ٌ ْ َ ْ َّ‬ ‫ا� � َ ْﺴـﺘَﻄ ُ‬ ‫ـﻦ ُﺣ ْﺴـﻨ َﻬﺎ ﻓَـﺄ ْو َﻰﺣ َّ ُ‬ ‫ﻴﻊ أ ْن َ�ﻨْ َﻌﺘَ َﻬـﺎ ﻣ ْ‬ ‫ﻲﻟ َﻣـﺎ أ ْو َﻰﺣ َ� َﻔ َ‬ ‫ا� إ َّ‬ ‫ـﺮ َض َ َ َّ‬ ‫ﻲﻠﻋ‬ ‫أﺣﺪ ِﻣﻦ ﺧﻠ ِﻖ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ ْ َ َ َ ً ُ ِّ‬ ‫َ‬ ‫ُ َ َ َّ َّ ُ َ َ ْ َ َ َ َ َ َ َ َ َ َ‬ ‫�ﻟ ُ‬ ‫ﻞﻛ ﻳَ ْﻮمٍ َوﻴﻟْﻠَ ٍﺔ َ� َ َ‬ ‫ﺖ ِإﻰﻟ مﻮﻰﺳ ﺻ� ا� ﻋﻠﻴ ِﻪ وﺳﻠﻢ �ﻘﺎل ﻣﺎ ﻓ‬ ‫ـﺮض َر ُّ�ـﻚ‬ ‫ﻤﺧ ِﺴ� ﺻﻼة ِﻲﻓ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ ِّ َ َ ْ ُ َّ ْ َ َ َّ َّ َ‬ ‫ُ َ‬ ‫َ َ ُ َّ َ ُ ْ ُ َ ْ َ َ ً َ ْ ْ‬ ‫ـﺈن أﻣﺘَـﻚ ﻻ ﻳُ ِﻄﻴﻘـﻮن‬ ‫ﻓ‬ ‫ﻴﻒ‬ ‫ﻔ‬ ‫ﺨ‬ ‫اﺘﻟ‬ ‫ﻪﻟ‬ ‫ﺄ‬ ‫ﺎﺳ‬ ‫ﻓ‬ ‫ﻚ‬ ‫�‬ ‫ر‬ ‫ﻰﻟ‬ ‫إ‬ ‫ﻊ‬ ‫ِ‬ ‫ﻰﻠﻋ أﻣ ِﺘﻚ ﻗﻠﺖ ﻤﺧ ِﺴ� ﺻﻼة ﻗﺎل ار ِﺟ ِ‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ِّ َ ِّ ْ َ‬ ‫ْ َ َ‬ ‫َ َ َ ِّ َ ْ َ ُ‬ ‫ﻴﻞ َو َﺧ َ ْ‬ ‫ـﺖ إﻰﻟ َر ِّ� َ� ُﻘﻠ ُ‬ ‫ﺮﺒ ُ� ُﻬ ْﻢ ﻗَﺎل ﻓَ َﺮ َﺟ ْﻌ ُ‬ ‫ـﺖ ﻳَـﺎ َرب ﺧﻔـﻒ َﻰﻠﻋ‬ ‫ذلِﻚ ﻓ ِﺈ� ﻗﺪ ﺑَﻠ ْﻮت ﺑَ ِ� إِﺮﺳا ِ�‬ ‫ِ‬ ‫َ َ ْ َ َ َّ ُ َّ َ َ‬ ‫ُ َ‬ ‫ُ َّ َ َ َّ َ ِّ َ ْ ً َ َ َ ْ ُ َ ُ َ‬ ‫ﻮﻰﺳ َ� ُﻘﻠْ ُ‬ ‫أﻣ ِﻲﺘ ﻓﺤﻂ �� ﻤﺧﺴﺎ ﻓﺮﺟﻌﺖ إِﻰﻟ م‬ ‫ﺖ َﺣ َّﻂ � ِّ� ﻤﺧ ًﺴﺎ ﻗﺎل إِن أﻣﺘَـﻚ ﻻ ﻳُ ِﻄﻴﻘـﻮن‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ ْ ْ َ َ ِّ َ َ ْ َ ْ ُ َّ ْ َ‬ ‫ْ َ ْ ُ َ ْ َ َ ِّ َ َ َ َ َ َ َ َ َ ْ َ ُ َ‬ ‫ذلِﻚ ﻓﺎر ِﺟﻊ إِﻰﻟ ر�ﻚ ﻓﺎﺳﺄﻪﻟ اﺘﻟﺨ ِﻔﻴﻒ ﻗﺎل ﻓﻠﻢ أزل أر ِﺟﻊ �� ر� �ﺒﺎرك و�ﻌﺎﻰﻟ و�� مﻮﻰﺳ‬ ‫ُ َّ َ ْ َ َ ْ َ ُ ِّ َ َ َ ْ ٌ َ َ َ‬ ‫َ َ ْ َّ َ َ َّ َ َ َ ُ َ َّ ُ َّ ُ َّ َ ْ ُ َ َ َ‬ ‫ﺮﺸـ ﻓـﺬلِﻚ‬ ‫ات ﻞﻛ ﻳﻮمٍ وﻴﻟﻠ ٍﺔ ِﻟﻞﻜ ﺻـﻼ ٍة ﻋ‬ ‫ﻋﻠﻴ ِﻪ الﺴﻼم ﺣﻰﺘ ﻗﺎل ﻳﺎ �ﻤﺪ ِإ�ﻬﻦ ﻤﺧﺲ ﺻﻠﻮ ٍ‬ ‫َ‬ ‫َ َ ً‬ ‫ﻤﺧْ ُﺴﻮن َﺻﻼة«‪» ١ (..‬ﺳﭙﺲ ﻣﺎ را ﺑﻪ آﺳﻤﺎن ﺑﺎﻻ ﺑﺮد ﺟﺒﺮﯾـﻞ از )درﺑـﺎن( ﺧﻮاﺳـﺖ ﮐـﻪ در را ﺑـﺎز‬ ‫‪ 1‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺮﻗﻢ )‪.(162‬‬

‫‪224‬‬

‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﭘﺮﺗﻮ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬

‫ﮐﻨﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ :‬ﺗﻮ ﮐﯿﺴﺘﯽ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺟﺒﺮﯾﻞ‪ .‬ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ :‬ﭼﻪ ﮐﺴﯽ ﺑﺎ ﺗﻮﺳﺖ؟ ﮔﻔـﺖ‪ :‬ﻣﺤﻤـﺪص‪.‬‬ ‫ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ :‬دﻋﻮت ﺷﺪه اﺳﺖ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻠﻪ‪ ،‬دﻋﻮت ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ در را ﺑﺮاﯾﻤﺎن ﺑﺎز ﮐﺮد در اﯾﻦ‬

‫ﻫﻨﮕﺎم ﺑﺎ آدم؛ روﺑﻪ رو ﺷﺪم ﺑﻪ ﻣﻦ ﺧﻮش آﻣﺪ ﮔﻔﺖ و ﺑﺮاﯾﻢ دﻋﺎي ﺧﯿﺮ ﮐـﺮد‪) .‬ﺳـﭙﺲ ﺑـﺎﻻ‬

‫رﻓﺘﻦ او ﺑﻪ آﺳﻤﺎنﻫﺎ و ﻣﻼﻗﺎﺗﺶ ﺑﺎ اﻧﺒﯿﺎء را ذﮐﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد(‪ :‬ﺳﭙﺲ ﻣﺮا ﺑـﻪ ﺳـﺪرة‬

‫اﻟﻤﻨﺘﻬﯽ ﺑﺮد ﮐﻪ دﯾﺪم ﺑﺮگﻫﺎﯾﺶ ﻫﻤﭽﻮن ﮔﻮشﻫﺎي ﻓﯿـﻞ و ﻣﯿـﻮهﻫـﺎﯾﺶ ﻫﻤﭽـﻮن ﮐـﻮزهﻫـﺎي‬ ‫ﺑﺰرگ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬وﻗﺘﯽ آن ﺑﻪ اﻣﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﭼﯿﺰي را ﻓﺮا ﻣﯽﮔﯿﺮد دﮔﺮﮔـﻮن‬

‫ﻣﯽﺷﻮد و از زﯾﺒﺎﯾﯽ آن‪ ،‬ﻫﯿﭽﯿﮏ از آﻓﺮﯾﺪﮔﺎن ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺗﻮﺻـﯿﻒ ﮐﻨـﺪ‪ .‬ﭘـﺲ ﺑـﻪ ﻣـﻦ‬

‫وﺣﯽ ﮐﺮد آﻧﭽﻪ وﺣﯽ ﻣﯽﮐﺮد و ﺑﺮ ﻣﻦ ﭘﻨﺠﺎه ﻧﻤﺎز در ﺷﺒﺎﻧﻪ روز واﺟﺐ ﮐـﺮد آﻧﮕـﺎه ﺑـﻪ ﺳـﻤﺖ‬ ‫ﭘﺎﯾﯿﻦ ﺑﻪ ﻃﺮف ﻣﻮﺳﯽ؛ ﺑﺮﮔﺸﺘﻢ‪ .‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﺮوردﮔﺎرت ﭼﻪ ﭼﯿﺰي را ﺑﺮ اﻣﺘـﺖ واﺟـﺐ ﮐـﺮد؟‬

‫ﮔﻔــﺘﻢ‪ :‬ﭘﻨﺠــﺎه ﻧﻤــﺎز‪ .‬ﮔﻔــﺖ‪ :‬ﺑﺴــﻮي ﭘﺮوردﮔــﺎرت ﺑﺮﮔــﺮد و از او ﺗﺨﻔﯿــﻒ ﺑﺨــﻮاه‪ ،‬زﯾــﺮا اﻣﺘــﺖ‬

‫ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ آن را اﻧﺠﺎم دﻫﺪ ﮐﻪ ﻣﻦ ﺑﻨﯽ اﺳﺮاﺋﯿﻞ را آزﻣﺎﯾﺶ ﮐـﺮدهام‪ .‬ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮص ﻓﺮﻣﻮدﻧـﺪ‪ :‬ﻧـﺰد‬

‫ﭘﺮوردﮔﺎرم ﺑﺮﮔﺸﺘﻢ و ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﺧﺪاﯾﺎ ﺑﺮ اﻣﺘﻢ ﺗﺨﻔﯿﻒ ﺑﺪه‪ ،‬ﭘﺲ ﭘﻨﺞ ﻧﻮﺑﺖ از آن را ﺑﺮاﯾﻢ ﺗﺨﻔﯿﻒ‬

‫داد‪ .‬ﻧﺰد ﻣﻮﺳﯽ ﺑﺮﮔﺸﺘﻢ و ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﭘﻨﺞ ﻓﺮض را ﺑﺮاﯾﻢ ﺗﺨﻔﯿﻒ داد‪ .‬ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻣﺘﺖ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧـﺪ آن را‬ ‫اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪ ،‬ﻧﺰد ﭘﺮوردﮔﺎرت ﺑﺮﮔﺮد و از او ﺗﺨﻔﯿﻒ ﺑﺨﻮاه‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص ﻓﺮﻣﻮدﻧـﺪ‪ :‬ﻫﻤﭽﻨـﺎن ﺑـﯿﻦ‬

‫ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺘﻌﺎل و ﻣﻮﺳﯽ؛ در رﻓﺖ و آﻣﺪ ﺑﻮدم ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اي ﻣﺤﻤـﺪ در ﻫـﺮ‬

‫ﺷﺒﺎﻧﻪ روز ﭘﻨﺞ ﻧﻮﺑﺖ ﻧﻤﺎزﻧﺪ و ﺑﺮاي ﻫﺮ ﻓﺮض ﻧﻤﺎز ده اﺟـﺮ ﻗـﺮار دادم‪ ،‬ﭘـﺲ ﭘﻨﺠـﺎه ﻓـﺮض ﻧﻤـﺎز‬

‫ﻣﯽﺷﻮد…«‪ .‬ﻣﺴﻠﻢ ﺧﺒﺮ ﻣﻌﺮاج را ﺑﺎ اﻟﻔﺎظ ﻧﺰدﯾﮏ از ﺣﺪﯾﺚ ﻣﺎﻟﮏ ﺑﻦ ﺻﻌﺼﻌﻪ و اﺑـﻮذر و اﺑـﻦ‬ ‫ﻋﺒﺎس در ﺻﺤﯿﺤﯿﻦ و ﻏﯿﺮ اﯾﻦ دو اﺳﺘﺨﺮاج ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺗﺬﮐﺮ‪:‬‬

‫اﺳﺮاء و ﻣﻌﺮاج از ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﺑﺰرﮔﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ آن ﭘﯿﺎﻣﺒﺮشص را ﺗﮑـﺮﯾﻢ‬

‫ﻧﻤﻮد و ﺑﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن واﺟﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ درﺳﺘﯽ آنﻫﺎ اﻋﺘﻘﺎد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ و اﯾﻨﮑﻪ آن دو ﺻـﻔﺎت‬ ‫ﺑﺰرﮔﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ در ﻣﯿﺎن رﺳﻮﻻن ﺑﻪ ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ ﻣـﺎص اﺧﺘﺼـﺎص ﻧﻤـﻮده اﺳـﺖ و ﺟـﺎﯾﺰ‬

‫ﻧﯿﺴﺖ ﺑﺮاي ﯾﺎد اﺳﺮاء و ﻣﻌﺮاج ﺟﺸﻦ ﺑﺮﭘﺎ ﻧﻤﻮد ﻫﻤﭽﻨﺎﻧﮑﻪ ﺟﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴﺖ ﺑﺮاي آن دو ﻧﻤﺎز ﺧﺎﺻـﯽ‬

‫ﻓﺼﻞ دوم‪ :‬ﺑﻘﯿﻪ ارﮐﺎن اﯾﻤﺎن‬

‫‪225‬‬

‫ﺗﺸﺮﯾﻊ ﮐﺮد ﺑﺪﯾﻨﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﺑﻌﻀﯽ از ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن ﻋـﻮام اﻧﺠـﺎم ﻣـﯽدﻫﻨـﺪ ﺑﻠﮑـﻪ ﺗﻤـﺎم آنﻫـﺎ ﺑـﺪﻋﺖ‬ ‫ﻣﻨﮑﺮي ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص ﺗﺸﺮﯾﻊ ﻧﻨﻤـﻮده و اﺣـﺪي از ﺳـﻠﻒ آن را اﻧﺠـﺎم ﻧـﺪاده اﺳـﺖ و از‬ ‫اﺣﺪي از اﻫﻞ ﻋﻠﻢ ﻧﻘﻞ ﻧﺸﺪه ﺗﺎ ﺑﻪ آن اﻗﺘﺪا ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻋﻠﻤﺎي اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﺑﯿﺎن ﻧﻤﺎز ﺷﺐ ﺑﯿﺴﺖ و ﻫﻔﺘﻢ از ﻣﺎه رﺟﺐ و ﻣﺎﻧﻨـﺪ اﯾـﻦﻫـﺎ ﻣـﯽﮔﻮﯾﻨـﺪ‪:‬‬

‫)ﻣﻦ اﺒﻟﺪع اﻟﻲﺘ أﺣﺪﺛﺖ ﻲﻓ دﻳﻦ اﷲ‪ ،‬وأﻧﻪ ﻋﻤﻞ ﻏ� مﺮﺸوع ﺑﺎﺗﻔﺎق أﺋﻤﺔ اﻹﺳﻼم وﻻ ﻳنﺸﺊ‬ ‫ﻣﺜﻞ ﻫﺬا إﻻ ﺟﺎﻫﻞ ﻣﺒﺘﺪع( »از ﺟﻤﻠﻪ ﺑﺪﻋﺖﻫﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در دﯾﻦ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣـﺪه و‬

‫ﺑﻪ اﺗﻔﺎق اﻣﺎﻣﺎن اﺳﻼم ﻋﻤﻠﯽ ﻏﯿﺮ ﻣﺸﺮوع اﺳﺖ و ﻣﺎﻧﻨﺪ اﯾﻦ ﺟﺰ از اﻧﺴﺎن ﺟﺎﻫﻞ ﺑﺪﻋﺘﮕﺬار ﺑﻮﺟﻮد‬ ‫َ‬ ‫َ ْ َ َ َْ َ َ َ‬ ‫َْ‬ ‫ٌّ‬ ‫ﻧﻤﯽآﯾﺪ«‪ .‬رﺳﻮل اﷲص ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ » :‬ﻣ ْﻦ أﺣﺪث ِﻲﻓ أم ِﺮﻧﺎ ﻫﺬا َﻣﺎ ﻟي َﺲ ِ�ﻴ ِﻪ � ُﻬ َﻮ َرد« ‪» ١‬ﻫﺮﮐﺲ‬ ‫در دﯾﻦ ﻣﺎ ﭼﯿﺰي را ﮐﻪ ﺟﺰء آن ﻧﯿﺴﺖ اﯾﺠﺎد ﮐﻨﺪ ﺑﺎﻃﻞ و ﻣﺮدود اﺳﺖ«‪.‬‬ ‫ﻣﺒﺤﺚ ﻧﻬﻢ‪ :‬ﺳﺨﻦ در ﺑﺎره زﻧﺪﮔﯽ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﻋﻠﯿﻬﻢ اﻟﺴﻼم‬

‫در ﻣﻮرد ﻣﺮگ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان دﻻﯾﻞ ﻗﻄﻌﯽ ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ ﺗﻨﻬﺎ در ﻣﻮرد ﻋﯿﺴـﯽ؛ ﯾـﮏ اﺳـﺘﺜﻨﺎء‬

‫وﺟﻮد دارد و آن اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ او را ﺑﻪ ﺳﻮي ﺧﻮد ﺑﺎﻻ ﺑﺮده و ﻫﻢ اﮐﻨـﻮن زﻧـﺪه اﺳـﺖ‬

‫ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﺗﻮﺿﯿﺢ آن ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺬﺷﺖ‪.‬‬

‫وب ٱل ۡ َم ۡو ُ‬ ‫اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ در ﺑﺎره ﻣﺮگ اﻧﺒﯿﺎء ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬أَ ۡم ُك ُ‬ ‫� َ� ۡع ُق َ‬ ‫نت ۡم ُش َه َدا ٓ َء إ ۡذ َح َ َ‬ ‫ت﴾‬ ‫ِ‬

‫]اﻟﺒﻘﺮة‪» .[١٣٣ :‬آﯾﺎ وﻗﺘﯽ ﮐﻪ ﯾﻌﻘﻮب در ﺣﺎل اﺣﺘﻀﺎر ﺑﻮد ﺷﻤﺎ آﻧﺠﺎ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻮدﯾﺪ؟« و‬ ‫َ​َ​َ ۡ َ َٓ ُ ۡ ُ ُ ُ‬ ‫َ ّ‬ ‫ٓ ُ‬ ‫� ّي َ�ٰ ِ َ َ ۡ ُ ۡ‬ ‫َُۡ َۡ‬ ‫ك ّم َِّما َجا َء�م بِهِۖۦ‬ ‫ت �ما زِ�م ِ� ش ٖ‬ ‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ولقد جاء�م يوسف مِن �بل ب ِٱ ِ‬ ‫ٗ‬ ‫َ َّ ٰٓ َ َ َ َ ُ ۡ ُ ۡ َ َ ۡ َ َ‬ ‫ث ٱ َّ ُ‬ ‫� ِم ۢن َ� ۡع ِده ِۦ َر ُسو� ۚ﴾ ]اﳌﺆﻣﻦ ‪» .[٣٤‬ﯾﻮﺳﻒ از ﻗﺒﻞ ﺑﺎ دﻻﯾﻞ‬ ‫ح� إِذا هلك قلتم لن �بع‬ ‫روﺷﻦ ﺑﻪ ﺳﻮي ﺷﻤﺎ آﻣﺪ وﻟﯽ ﺷﻤﺎ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﺳﻮي ﺷﻤﺎ ﻣﯽآﻣﺪ در ﺷﮏ ﺑﻮدﯾﺪ ﺗﺎ وﻗﺘﯽ‬

‫ﮐﻪ از دﻧﯿﺎ رﻓﺖ ﮔﻔﺘﯿﺪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻌﺪ از او ﻫﺮﮔﺰ ﻓﺮﺳﺘﺎده اي را ﺑﺮﻧﺨﻮاﻫﺪ اﻧﮕﯿﺨﺖ« اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ در‬ ‫َّ َ ُ ۡ َ‬ ‫َ َ َّ َ َ ۡ َ َ َ ۡ ۡ َ ۡ َ‬ ‫ت َما َدل َّ ُه ۡم َ َ ٰ‬ ‫� َم ۡوتِهِ ٓۦ إِ� دآبَّة ٱ� ِ‬ ‫ﺑﺎره ﺳﻠﯿﻤﺎن؛ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬فلما قضينا عليهِ ٱلمو‬ ‫�ض‬

‫‪ 1‬ﺻﺤﯿﺢ اﻟﺒﺨﺎري ﺑﺮﻗﻢ )‪ ،(2697‬وﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺮﻗﻢ )‪.(1718‬‬

‫‪226‬‬

‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﭘﺮﺗﻮ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬

‫َۡ ُ ُ‬ ‫َ َ​َ‬ ‫ُ‬ ‫تأ�ل مِنس�ته ۖۥ﴾ ]ﺳﺒﺄ‪» .[١٤ :‬ﭼﻮن ﻣﺮگ را ﺑﺮ او ﻣﻘﺮر داﺷﺘﯿﻢ ﺟﺰ ﺟﻨﺒﻨﺪه اي ﺧﺎﮐﯽ ﮐﻪ‬

‫ﻋﺼﺎي او را ﻣﯽﺧﻮرد از ﻣﺮگ او آﮔﺎه ﻧﮕﺮداﻧﯿﺪﯾﻢ« و اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص‬ ‫َّ َ َ ّ ‪َّ ٞ‬‬ ‫َ‬ ‫ت �� ُهم َّم ّي ِ ُتون ‪] ﴾٣٠‬اﻟﺰﻣﺮ‪» .[٣٠ :‬ﺗﻮ ﻣﯽﻣﯿﺮي و آنﻫﺎ ﻧﯿﺰ ﺧﻮاﻫﻨﺪ‬ ‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬إِنك مي ِ‬

‫ﻣﺮد«‪ .‬ﺑﻌﻀﯽ از ﻣﻔﺴﺮان ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ اﯾﻦ ﺧﺒﺮ ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ و ﺻﺤﺎﺑﻪ‪ ،‬اﻋﻼﻣﯽ ﺑﺮاي ﺻﺤﺎﺑﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ‬ ‫ُ ُّ َ ۡ‬ ‫َٓ َ ُ َۡ ۡ‬ ‫ت﴾‬ ‫اوص ﻣﯽﻣﯿﺮد‪ .‬و ﺧﺪاوﻧﺪ از ﻣﺮدن ﻫﺮ ﻣﺨﻠﻮﻗﯽ ﺧﺒﺮ ﻣﯽدﻫﺪ‪� �﴿ :‬ف ٖس ذا�ِقة ٱلمو ِ �‬ ‫]آلﻋﻤﺮان‪» .[١٨٥ :‬ﻫﺮ ﻧﻔﺴﯽ ﻃﻌﻢ ﻣﺮگ را ﺧﻮاﻫﺪ ﭼﺸﯿﺪ«‪.‬‬

‫اﯾﻦ آﯾﺎت ﺑﺮ ﻓﻮت اﻧﺒﯿﺎء و اﯾﻨﮑﻪ آنﻫﺎ ﻣﯽﻣﯿﺮﻧﺪ ﻫﻤﭽﻨﺎﻧﮑﻪ ﺳﺎﯾﺮ اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﻣﯽﻣﯿﺮﻧﺪ ﺟﺰ در‬

‫ﻣﻮرد ﻋﯿﺴﯽ؛ ﮐﻪ اﷲ ﻋﺰوﺟﻞ ﺧﺒﺮ داده او را ﺑﻪ ﺳﻮي ﺧﻮد ﺑﺎﻻ ﺑﺮده اﺳﺖ‪ ،‬دﻻﻟﺖ دارﻧﺪ‪.‬‬ ‫ّ ُ َ َ ّ َ َ َ ُ َ َ َّ َ ُ َ ّ ُ َ َ َّ َ َ َ ْ‬ ‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬إ ۡذ قَ َال ٱ َّ ُ‬ ‫� َ�ٰعِ َ ٰٓ‬ ‫ِين �ف ُروا﴾‬ ‫ي� إ ِ ِ� متوف ِيك وراف ِعك إِ� ومط ِهرك مِن ٱ�‬ ‫ِ‬

‫]آلﻋﻤﺮان‪» .[٥٥ :‬آﻧﮕﺎه ﮐﻪ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻓﺮﻣﻮد ﯾﺎ ﻋﯿﺴﯽ ﻣﻦ ﺗﻮ را ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ و درﯾﺎﻓﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻢ و‬

‫ﺑﻪ ﺳﻮي ﺧﻮد ﺑﺎﻻ ﻣﯽﺑﺮم و از ﺻﺤﺒﺖ ﮐﺮدن ﺑﺎ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﮐﺎﻓﺮ ﺷﺪﻧﺪ ﺗﻮ را ﭘﺎك ﻣﯽﮐﻨﻢ« اﯾﻦ‬ ‫آﯾﻪ ﺑﺮ ﺑﺎﻻ ﺑﺮدن ﻋﯿﺴﯽ؛ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﺟﺴﻢ و روﺣﺶ ﺗﻮﺳﻂ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﺳﻮي آﺳﻤﺎن و اﯾﻨﮑﻪ‬ ‫ّ َ‬ ‫او ﻧﻤﺮده اﺳﺖ‪ ،‬دﻻﻟﺖ دارد‪ .‬اﻣﺎ ﮐﻠﻤﻪ اﻟﻮﻓﺎة در آﯾﻪ ﮐﻪ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ُ ﴿ :‬م َت َوف ِيك﴾ در‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮ آن آﻣﺪه ﮐﻪ او را ﺑﻠﻨﺪ ﻧﻤﻮده و ﺑﻪ ﺳﻮي ﺧﻮد ﺑﺎﻻ ﺑﺮد‪ .‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ ﻃﺒﺮي آن را ﮔﻔﺘﻪ و‬

‫ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﻔﺴﺮﯾﻦ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ ﮐﻪ وﻓﺎة ﻣﺬﮐﻮر ﻫﻤﺎن ﺧﻮاب اﺳﺖ ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬ ‫َّ ُ َ َ َ َّ ۡ َ ُ‬ ‫ِ� َم ۡوت َِها َو َّٱل� ل َ ۡم َ� ُم ۡ‬ ‫نف َس ح َ‬ ‫﴿ٱ� �تو� ٱ�‬ ‫ت ِ� َم َنام َِهاۖ﴾ ]اﻟﺰﻣﺮ‪» .[٤٢ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ روح ﻣﺮدم‬ ‫ِ‬ ‫را ﻫﻨﮕﺎم ﻣﺮﮔﺸﺎن ﺑﻪ ﺗﻤﺎﻣﯽ ﺑﺎز ﻣﯽﺳﺘﺎﻧﺪ و روﺣﯽ را ﮐﻪ در ﺧﻮاﺑﺶ ﻧﻤﺮده اﺳﺖ«‪.‬‬ ‫اﯾﻦ آﯾﻪ ﺑﯿﺎن ﻣﯽدارد ﮐﻪ ﻋﯿﺴﯽ؛ زﻧﺪه اﺳﺖ و در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ در آﺳﻤﺎن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬و‬ ‫َ‬ ‫� ۡؤم َ َّ‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ از ﻣﺮﮔﺶ ﻗﺒﻞ از ﺑﺮﭘﺎﯾﯽ ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺧﺒﺮ داده اﺳﺖ‪�﴿ :‬ن ّم ِۡن أ ۡهل ۡٱلك َِ�ٰب إ ِ َّ� َ ُ‬ ‫ِن‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ۡ‬ ‫ُ ُ َ​َ‬ ‫َ َ‬ ‫َ ٗ‬ ‫بِهِۦ � ۡبل َم ۡوتِهِۖۦ َو َ� ۡو َم ٱلقِ َ�ٰ َمةِ يَ�ون عل ۡي ِه ۡم ش ِهيدا ‪] ﴾١٥٩‬اﻟﻨﺴﺎء‪» .[١٥٩ :‬و از اﻫﻞ ﮐﺘﺎب‬

‫ﮐﺴﯽ ﻧﯿﺴﺖ ﻣﮕﺮ اﯾﻨﮑﻪ ﭘﯿﺶ از ﻣﺮگ ﺣﺘﻤﺎً ﺑﻪ او اﯾﻤﺎن ﺧﻮاﻫﺪ آورد و در روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺑﺮ آﻧﺎن‬

‫ﺷﺎﻫﺪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد«‪ .‬ﻣﺮگ ﻣﺬﮐﻮر اﯾﻨﺠﺎ ﻫﻤﺎن ﻣﺮگ ﻋﯿﺴﯽ؛ در آﺧﺮ اﻟﺰﻣﺎن ﺑﻌﺪ از اﯾﻨﮑﻪ از‬

‫ﻓﺼﻞ دوم‪ :‬ﺑﻘﯿﻪ ارﮐﺎن اﯾﻤﺎن‬

‫‪227‬‬

‫آﺳﻤﺎن ﭘﺎﯾﯿﻦ ﻣﯽآﯾﺪ و ﺻﻠﯿﺐ را ﻣﯽﺷﮑﻨﺪ و ﺧﻮك را ﻣﯽﮐﺸﺪ‪ ،‬و ﺟﺰﯾﻪ را ﺑﺮﻣﯽ دارد‪،‬‬

‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻤﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﺮ آن اﺣﺎدﯾﺚ ﺻﺤﯿﺢ در ﻧﺰول ﻋﯿﺴﯽ؛ در آﺧﺮ اﻟﺰﻣﺎن ﺷﺎﻫﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ‬

‫در ﺻﺤﯿﺤﯿﻦ و ﻏﯿﺮ اﯾﻦ دو آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه ﮐﻪ ادرﯾﺲ؛ ﮐﻪ از ﺟﻤﻠﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﻧﯿﺰ ﻧﻤﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻌﻀﯽ‬

‫از اﻫﻞ ﻋﻠﻢ ذﮐﺮ ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ ﮐﻪ او ﻧﻤﺮده ﺑﻠﮑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ او را ﺑﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻋﯿﺴﯽ؛ ﺑﺎﻻ ﺑﺮده اﺳﺖ و‬ ‫َ ۡ‬ ‫ٗ َّ ٗ‬ ‫ۡ َ َّ ُ َ َ‬ ‫ۡ َ‬ ‫ٱذ ُك ۡ‬ ‫ٰ‬ ‫ص ّدِيقا نب ِ ّيا‬ ‫ر‬ ‫د‬ ‫إ‬ ‫ب‬ ‫ِ�‬ ‫ك‬ ‫ٱل‬ ‫�‬ ‫ر‬ ‫ﺑﻪ اﯾﻦ ﺳﺨﻦ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ اﺳﺘﺪﻻل ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪﴿ :‬و‬ ‫�س إِنهۥ �ن ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ۚ‬ ‫َ‬ ‫َ ً َ‬ ‫‪َ ٥٦‬و َر� ۡع َ�ٰ ُه َم�نا عل ًِّيا ‪] ﴾٥٧‬ﻣﺮﻳﻢ‪» .[٥٧-٥٦ :‬و در اﯾﻦ ﮐﺘﺎب از ادرﯾﺲ ﯾﺎد ﮐﻦ ﮐﻪ او‬ ‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮي ﺻﺪﯾﻖ ﺑﻮد و ﻣﺎ او را ﺑﻪ ﻣﮑﺎﻧﯽ ﺑﻠﻨﺪ ﺑﺎﻻ ﺑﺮدﯾﻢ« ﻣﺠﺎﻫﺪ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪) :‬إدر�ﺲ رﻓﻊ ﻓﻠﻢ‬ ‫ﻳﻤﺖ ﻛﻤﺎ رﻓﻊ ﻋيﻰﺴ( »ادرﯾﺲ ﺑﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻋﯿﺴﯽ ﺑﺎﻻ رﻓﺘﻪ و ﻧﻤﺮده اﺳﺖ«‪ .‬اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬

‫)رﻓﻊ إﻰﻟ الﺴﻤﺎء ﻓﻤﺎت ﺑﻬﺎ( »ﺑﻪ ﺳﻮي آﺳﻤﺎن ﺑﺎﻻ رﻓﺘﻪ و در آﻧﺠﺎ ﻣﺮده اﺳﺖ« و دﯾﮕﺮان‬ ‫ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪) :‬رﻓﻊ إﻰﻟ الﺴﻤﺎء الﺮاﺑﻌﺔ واﻟﻌﻠﻢ ﻲﻓ ذلﻚ ﻋﻨﺪ اﷲ ﺗﻌﺎﻰﻟ( »ﺑﻪ آﺳﻤﺎن ﭼﻬﺎرم ﺑﺎﻻ ﺑﺮده‬

‫و اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﺑﻪ آن ﻋﺎﻟﻢ اﺳﺖ« اﺧﺘﻼف ﺑﯿﻦ اﻫﻞ ﻋﻠﻢ در ﻣﺮگ ادرﯾﺲ از ﻧﺒﻮد آن اﺳﺖ و اﯾﻦ‬ ‫ُ ُّ‬ ‫ﺟﺰو ﻣﺴﻠﻤﺎت اﺳﺖ ﮐﻪ اﮔﺮ ﻧﻤﺮده ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺨﺎﻃﺮ اﯾﻦ ﺳﺨﻦ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﺑﻼﺧﺮه ﺧﻮاﻫﺪ ﻣﺮد‪�﴿ :‬‬ ‫َۡ‬ ‫َٓ َ ُ َۡ ۡ‬ ‫ت﴾ ]آل ﻋﻤﺮان‪» .[١٨٥ :‬ﻫﺮ ﻧﻔﺴﯽ ﻃﻌﻢ ﻣﺮگ را ﺧﻮاﻫﺪ ﭼﺸﯿﺪ«‪.‬‬ ‫�ف ٖس ذا�ِقة ٱلمو ِ �‬

‫و ﺟﺰ در ﻣﻮرد ﻋﯿﺴﯽ و ادرﯾﺲ ﻋﻠﯿﻬﻤﺎ اﻟﺴﻼم از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﮐﺴﯽ از اﻫﻞ ﻋﻠﻢ ﻣﻮرد اﻋﺘﻤﺎد در‬

‫اﻣﺖ ﻧﮕﻔﺘﻪ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان زﻧﺪه ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐـﻪ از ﻧﺼـﻮص ﮔﺬﺷـﺖ ﺷـﻮاﻫﺪي ﺑـﺮ ﻣﺮﮔﺸـﺎن‬ ‫وﺟﻮد دارد‪.‬‬

‫وﻟﯽ در ﺑﻌﻀﯽ از ﻧﺼﻮص اَﺷﮑﺎﻟﯽ وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﻓﻬﻢ آن ﺑـﺮ ﺑﻌﻀـﯽ در اﯾـﻦ ﺑـﺎب ﺳـﺨﺖ‬

‫ﺷﺪه اﺳﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ آﻧﭽﻪ در اﺣﺎدﯾﺚ ﻣﻌﺮاج رواﯾﺖ ﺷﺪه ﮐـﻪ او ﺑﻌﻀـﯽ از ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮان را در آﺳـﻤﺎن‬

‫دﯾﺪه و ﺑﺎ آنﻫﺎ ﺻﺤﺒﺖ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ ﺑﺮ آﻧﭽﻪ در ﺣﺪﯾﺚ اﻧﺲ آﻣﺪه ﮐﻪ ﺷﯿﺨﯿﻦ رواﯾﺖ ﮐﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬ ‫ُ َّ َ َ َ َ َ َّ َ َ ْ َ ْ َ َ ْ ُ َ َ َ ْ َ ْ َ َ َ ْ ُ َ‬ ‫ﻴﻞ َو َﻣـﻦْ‬ ‫ﺮﺒ�ﻞ ِ�‬ ‫ﺮﺒ�ﻞ ﻓ ِﻘﻴﻞ ﻣﻦ أﻧﺖ ﻗﺎل ِﺟ ِ‬ ‫در آن آﻣـﺪه‪�» :‬ﻢ ﻋﺮج ﺑِﻨﺎ إِﻰﻟ الﺴﻤﺎ ِء ﻓﺎﺳﺘﻔﺘﺢ ِﺟ ِ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ َ َ ُ َ َّ ٌ َ َ َ ْ ُ َ َ ْ َ َ َ ْ ُ َ َ ْ َ ُ َ َ َ َ َ َ‬ ‫َ‬ ‫ﺂد َم ﻓَ َﺮ َّﺣ َ‬ ‫ﺐ ﻲﺑ َود َﺎﻋ ِﻲﻟ‬ ‫ﻣﻌﻚ ﻗﺎل �ﻤﺪ ِ�ﻴﻞ وﻗﺪ ﺑ ِﻌﺚ ِإﻴﻟ ِﻪ ﻗﺎل ﻗﺪ ﺑ ِﻌﺚ ِإﻴﻟ ِﻪ �ﻔ ِﺘﺢ ﻨﻟﺎ ﻓ ِﺈذا أﻧﺎ ﺑِ‬

‫‪228‬‬

‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﭘﺮﺗﻮ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬

‫َّ َ َ ْ َ ْ َ َ ْ ُ َ َ ْ َّ َ َ َ َ ْ َ ْ َ َ َ ْ ُ‬ ‫َ‬ ‫ﺨﺑ ْ ُ َّ َ َ َ َ َ َّ َ‬ ‫ﺮﺒ�ﻞ‬ ‫ﺮﺒ�ﻞ ﻋﻠﻴ ِﻪ الﺴﻼم ﻓ ِﻘﻴﻞ ﻣﻦ أﻧ َﺖ ﻗﺎل ِﺟ ِ‬ ‫� �ﻢ ﻋﺮج ﺑِﻨﺎ ِإﻰﻟ الﺴﻤﺎ ِء اﺜﻟﺎ ِ�ﻴ ِﺔ ﻓﺎﺳﺘﻔﺘﺢ ِﺟ ِ‬ ‫ِ ٍ‬ ‫َ َ َ ْ َ َ َ َ َ ُ َ َّ ٌ َ َ َ ْ ُ َ َ ْ َ َ َ ْ ُ َ َ ْ َ ُ َ َ َ َ َ َ ْ َ ْ ْ َ‬ ‫� اﺨﻟَﺎﻟ ِﺔ‬ ‫ِ�ﻴﻞ وﻣﻦ ﻣﻌﻚ ﻗﺎل �ﻤﺪ ِ�ﻴﻞ وﻗﺪ ﺑ ِﻌﺚ ِإﻴﻟ ِﻪ ﻗﺎل ﻗﺪ ﺑ ِﻌﺚ ِإﻴﻟ ِﻪ �ﻔ ِﺘﺢ ﻨﻟﺎ ﻓ ِﺈذا أﻧﺎ ﺑِﺎ�‬ ‫َ ْ َ ْ َ َ َ َ ْ َ ْ َ َ َّ َ َ َ َ ُ‬ ‫َْ‬ ‫ات َّ َ َ ْ َ َ َ َّ َ َ َ َ َ‬ ‫�« ‪» ١‬ﺳـﭙﺲ ﻣـﺎ را‬ ‫ِﻋيﻰﺴ اﺑ ِﻦ مﺮ�ﻢ و�� ﺑ ِﻦ ز� ِﺮ�ﺎء ﺻﻠﻮ‬ ‫ِ‬ ‫ا� ﻋﻠﻴ ِﻬﻤﺎ ﻓﺮﺣﺒﺎ ودﻋﻮا ِﻲﻟ ِﺨﺑ ٍ‬ ‫ﺑﻪ آﺳﻤﺎن ﺑﺎﻻ ﺑﺮدﻧﺪ ﺟﺒﺮﯾﻞ از )درﺑﺎن( ﺧﻮاﺳـﺖ ﮐـﻪ در را ﺑـﺎز ﮐﻨـﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘـﻪ ﺷـﺪ‪ :‬ﺗـﻮ ﮐﯿﺴـﺘﯽ؟‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺟﺒﺮﯾﻞ‪ .‬ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ ﭼﻪ ﮐﺴﯽ ﺑﺎ ﺗﻮﺳﺖ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺤﻤﺪص‪ .‬ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ :‬دﻋﻮت ﺷﺪه اﺳﺖ؟‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻠﻪ‪ ،‬دﻋﻮت ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ در را ﺑﺮاﯾﻤﺎن ﺑﺎز ﮐﺮد در اﯾـﻦ ﻫﻨﮕـﺎم ﺑـﺎ آدم؛ روﺑـﻪ رو‬

‫ﺷﺪم ﺑﻪ ﻣﻦ ﺧﻮش آﻣﺪ ﮔﻔﺖ و ﺑﺮاﯾﻢ دﻋﺎي ﺧﯿﺮ ﮐﺮد‪ .‬ﺳﭙﺲ ﻣـﺎ را ﺑـﻪ آﺳـﻤﺎن دوم ﺑـﺎﻻ ﺑﺮدﻧـﺪ‪.‬‬

‫ﺟﺒﺮﯾﻞ )از درﺑﺎن( ﺧﻮاﺳﺖ در را ﺑﺎز ﮐﻨﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ :‬ﺗﻮ ﮐﯿﺴﺘﯽ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺟﺒﺮﯾﻞ‪ .‬ﮔﻔﺘﻪ ﺷـﺪ‪ :‬ﭼـﻪ‬

‫ﮐﺴﯽ ﺑﺎ ﺗﻮﺳﺖ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺤﻤﺪص‪ .‬ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ :‬دﻋﻮت ﺷﺪه اﺳـﺖ؟ ﮔﻔـﺖ‪ :‬ﺑﻠـﯽ‪ ،‬دﻋـﻮت ﺷـﺪه‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ در را ﺑﺮاي ﻣﺎ ﺑﺎز ﮐﺮدﻧﺪ در اﯾﻦ اﺛﻨﺎ ﺑﺎ ﭘﺴﺮ ﺧﺎﻟـﻪﻫـﺎ ﻋﯿﺴـﯽ ﺑـﻦ ﻣـﺮﯾﻢ و ﯾﺤﯿـﯽ ﭘﺴـﺮ‬

‫زﮐﺮﯾﺎ ﻋﻠﯿﻬﻤﺎ اﻟﺴﻼم رو ﺑﻪ رو ﺷﺪم آنﻫﺎ ﺑﻪ ﻣﻦ ﺧﻮش آﻣﺪ ﮔﻔﺘﻨﺪ و ﺑﺮاﯾﻢ دﻋﺎي ﺧﯿـﺮ ﻧﻤﻮدﻧـﺪ«‬

‫ﺗﺎ ﭘﺎﯾﺎن ﺣﺪﯾﺚ ﮐﻪ در آن ﺻﻮرت ﯾﻮﺳﻒ را در آﺳﻤﺎن ﺳﻮم دﯾﺪ ﮐﻪ ﻧﺼﻒ زﯾﺒﺎﯾﯽ و ﺟﻤﺎل ﺑـﻪ‬ ‫او ﺑﺨﺸﯿﺪه ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬ادرﯾﺲ را در آﺳﻤﺎن ﭼﻬـﺎرم‪ ،‬ﻫـﺎرون را در آﺳـﻤﺎن ﭘـﻨﺠﻢ‪ ،‬ﻣﻮﺳـﯽ را در‬

‫آﺳﻤﺎن ﺷﺸﻢ و اﺑﺮاﻫﯿﻢ را در آﺳﻤﺎن ﻫﻔﺘﻢ دﯾﺪ در ﺣﺎﻟﯿﮑـﻪ ﭘﺸـﺘﺶ را ﺑـﻪ ﺳـﻤﺖ ﺑﯿـﺖ اﻟﻤﻌﻤـﻮر‬

‫ﺗﮑﯿﻪ داده ﺑﻮد و ﻫﻤﻪ آنﻫﺎ ﺑﻪ او ﺧﻮش آﻣﺪ ﮔﻔﺘﻨﺪ و ﺑﺮاي او دﻋﺎي ﺧﯿﺮ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫َ​َْ ُ َْ َ​َ ُ ْ‬ ‫ﺮﺳ َي‬ ‫و در ﺣﺪﯾﺚ اﺑﻦ ﻋﺒﺎس م در ﺻﺤﯿﺤﯿﻦ آﻣﺪه ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪») :‬رأﻳﺖ ﻴﻟﻠﺔ أ ِ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ َ َ ُ ً َ‬ ‫يﻰﺴ َر ُﺟ ًﻼ َم ْﺮ ُ�ـ ً‬ ‫ﻮء َة َو َرأَﻳْ ُ‬ ‫آد َم ُﻃ َﻮ ًاﻻ َﺟ ْﻌ ًﺪا َﻛ�ﻧَّ ُﻪ ِﻣ ْﻦ ر َﺟﺎل َﺷﻨُ َ‬ ‫ﻮﺎﻋ َم ْﺮ ُ�ـﻮع‬ ‫ﺖ ِﻋ‬ ‫ﻲﺑمﻮﻰﺳ رﺟﻼ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ْ‬ ‫َْ ْ َ ْ‬ ‫ْ‬ ‫اﺒﻟﻴَ‬ ‫ﺎض َﺳﺒ َﻂ َّ‬ ‫اﺤﻟ ُ ْﻤ َﺮ ِة َو َ‬ ‫اﺨﻟﻠ ِﻖ ِإﻰﻟ‬ ‫الـﺮأ ِس«‪» ٢ (...‬ﺷـﺐ اﺳـﺮاء ﻣﻮﺳـﯽ؛ را دﯾـﺪم‪ .‬او ﻣـﺮدي‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﮔﻨﺪم ﮔﻮن‪ ،‬ﺑﻠﻨﺪ ﻗﺎﻣﺖ و داراي ﻣﻮﻫﺎي ﻣﺠﻌﺪ ﺑﻮد ﮔﻮﯾﺎ ﯾﮑـﯽ از ﻣـﺮدان ﻗﺒﯿﻠـﮥ ﺷـﻨﻮءه اﺳـﺖ‪ .‬و‬

‫ﻋﯿﺴﯽ ؛ را دﯾﺪم ﮐﻪ داراي ﻗﺎﻣﺘﯽ ﻣﺘﻮﺳﻂ و ﭼﻬﺎرﺷﺎﻧﻪ ﺑـﻮد و رﻧﮕـﺶ‪ ،‬ﻣﺘﻤﺎﯾـﻞ ﺑـﻪ ﺳـﺮخ و‬ ‫ﺳﻔﯿﺪ ﻣﯽﻧﻤﻮد‪ .‬و ﻣﻮﻫﺎﯾﯽ ﻓﺮوﻫﺸﺘﻪاي داﺷﺖ«‪.‬‬ ‫‪ 1‬ﺻﺤﯿﺢ اﻟﺒﺨﺎري ﺑﺮﻗﻢ )‪ ،(3570‬وﻣﺴﻠﻢ ﺑﺮﻗﻢ )‪(162‬‬

‫‪ 2‬ﺻﺤﯿﺢ اﻟﺒﺨﺎري ﺑﺮﻗﻢ )‪ ،(3239‬وﻣﺴﻠﻢ ﺑﺮﻗﻢ )‪.(165‬‬

‫ﻓﺼﻞ دوم‪ :‬ﺑﻘﯿﻪ ارﮐﺎن اﯾﻤﺎن‬

‫‪229‬‬

‫ﺑﻌﻀﯽ از ﻣﺮدم از اﯾﻦ ﻧﺼﻮص و ﻏﯿﺮ از آن اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ ﺑﺮداﺷﺖ ﻧﻤـﻮدهاﻧـﺪ ﮐـﻪ ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮان ﻓـﻮت‬

‫ﻧﮑﺮدهاﻧﺪ و ﺑﻪ آن اﺳﺘﺪﻻل ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان زﻧﺪه ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺣﻘﯿﻘﺖ اﯾﻦ اﺳـﺖ ﮐـﻪ آنﻫـﺎ ﺟـﺰ‬ ‫آﻧﭽﻪ در ﻧﺼﻮص در ﺣﻖ ﻋﯿﺴﯽ؛ و آﻧﭽﻪ در ﺣﻖ ادرﯾﺲ؛ ﮐﻪ اﺧﺘﻼف اﺳﺖ آﻣﺪه ﺑﻘﯿﻪ‬

‫ﻣﺮدهاﻧﺪ‪ .‬و ﺟﺰ اﯾﻦ دو‪ ،‬ﻧﺼﻮص ﺑﺮ ﻣﺮدن ﺑﻘﯿﻪ ﺑﺼـﻮرت ﻗﻄﻌـﯽ و ﺑـﺪون ﻫﯿﭽﮕﻮﻧـﻪ ﺷـﮑﯽ ﺛﺎﺑـﺖ‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﭘﯿﺸﺘﺮ دﻻﯾﻞ آن آﻣﺪ‪ .‬اﻣﺎ آﻧﭽﻪ در اﺣﺎدﯾﺚ از اﺧﺒﺎر ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮص در ﺷـﺐ ﻣﻌـﺮاج در ﺑـﺎره‬ ‫رؤﯾﺖ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان آﻣﺪه و آﻧﭽﻪ در ﻣﻌﻨﺎي آن در ﻧﺼﻮص دﯾﮕﺮي آﻣﺪه ﺣﻖ اﺳﺖ و ﺗﻌﺎرﺿﯽ ﺑـﯿﻦ‬

‫آنﻫﺎ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬و آن اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص ارواح ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان را در ﺷﮑﻞ ﺑﺪﻧﻬﺎﯾﺸـﺎن دﯾـﺪه‬

‫اﺳﺖ اﻣﺎ اﺟﺴﺎدﺷﺎن در زﻣﯿﻦ اﺳﺖ ﻣﮕﺮ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻧﺼﻮص ﺑﻪ ﺑﻠﻨﺪ ﺷـﺪن آنﻫـﺎ دﻻﻟـﺖ دارد و‬ ‫اﯾﻦ ﭼﯿﺰي اﺳﺖ ﮐﻪ اﻣﺎﻣﺎن ﻣﺤﻘﻖ از اﻫﻞ ﺳﻨﺖ ﺑﺮ آن ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﯾﮑﯽ از اﻣﺎﻣﺎن راﺳﺦ در ﺗﺤﻘﯿﻖ اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪) :‬وأﻣﺎ رؤ�ﺘﻪ ﻏ�ه ﻣـﻦ اﻷﻧبﻴـﺎء ﻴﻟﻠـﺔ‬ ‫اﻤﻟﻌﺮاج ﻲﻓ الﺴﻤﺎء ﻤﻟﺎ رأى آدم ﻲﻓ الﺴـﻤﺎء اﺪﻟﻧﻴـﺎ‪ ،‬ورأى �ـ� وﻋيﻰﺴـ ﻲﻓ الﺴـﻤﺎء اﺜﻟﺎﻧﻴـﺔ‪،‬‬ ‫و�ﻮﺳﻒ ﻲﻓ اﺜﻟﺎﺜﻟﺔ و�در�ﺲ ﻲﻓ الﺮاﺑﻌﺔ‪ ،‬وﻫﺎرون ﻲﻓ اﺨﻟﺎمﺴﺔ‪ ،‬ومﻮﻰﺳ ﻲﻓ الﺴﺎدﺳـﺔ‪ ،‬و�ﺑـﺮاﻫﻴﻢ‬ ‫ﻲﻓ الﺴﺎﺑﻌﺔ‪ ،‬أو ﺑﺎﻟﻌﻜﺲ‪ ،‬ﻓﻬﺬا رأي أرواﺣﻬﻢ مﺼﻮرة ﻲﻓ ﺻﻮر أﺑﺪاﻧﻬﻢ‪ .‬ﻗﺪ ﻗﺎل ﺑﻌﺾ اﻨﻟﺎس‪:‬‬ ‫ﻟﻌﻠﻪ رأى ﻧﻔﺲ اﻷﺟﺴﺎد اﻤﻟﺪﻓﻮﻧﺔ ﻲﻓ اﻟﻘﺒﻮر‪ ،‬وﻫﺬا ﻟـيﺲ �ﻲﺸـء‪ .‬ﻟ�ـﻦ ﻋيﻰﺴـ ﺻـﻌﺪ إﻰﻟ‬ ‫الﺴﻤﺎء ﺑﺮوﺣﻪ وﺟﺴﺪه‪ ،‬و�ـﺬلﻚ ﻗﻴـﻞ ﻲﻓ إدر�ـﺲ‪ .‬وأﻣـﺎ إﺑـﺮاﻫﻴﻢ ومـﻮﻰﺳ‪ ،‬وﻏ�ﻫﻤـﺎ ﻓﻬـﻢ‬ ‫ﻣﺪﻓﻮﻧﻮن ﻲﻓ اﻷرض( »اﻣﺎ دﯾﺪن ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان در ﺷﺐ ﻣﻌـﺮاج در آﺳـﻤﺎن ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧـﻪ ﮐـﻪ آدم را در‬ ‫آﺳﻤﺎن دﻧﯿﺎ‪ ،‬ﯾﺤﯿﯽ و ﻋﯿﺴﯽ را در آﺳـﻤﺎن دوم‪ ،‬ﯾﻮﺳـﻒ در آﺳـﻤﺎن ﺳـﻮم‪ ،‬ادرﯾـﺲ در آﺳـﻤﺎن‬

‫ﭼﻬﺎرم‪ ،‬ﻫﺎرون در آﺳﻤﺎن ﭘـﻨﺠﻢ‪ ،‬ﻣﻮﺳـﯽ در آﺳـﻤﺎن ﺷﺸـﻢ‪ ،‬و اﺑـﺮاﻫﯿﻢ را در آﺳـﻤﺎن ﻫﻔـﺘﻢ ﯾـﺎ‬

‫ﺑﻠﻌﮑﺲ‪ ،‬دﯾﺪن ارواﺣﺸﺎن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺑﺪنﻫﺎﯾﺸﺎن ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻌﻀـﯽ از ﻣـﺮدم ﮔﻔﺘـﻪاﻧـﺪ‪:‬‬

‫ﺷﺎﯾﺪ او ﺟﺴﺪﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ در ﻗﺒﺮﻫﺎ ﻣﺪﻓﻮﻧﻨﺪ را دﯾﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬و اﯾﻦ ﻓﺎﻗﺪ ﻣـﺪرك اﺳـﺖ‪ .‬وﻟـﯽ ﻋﯿﺴـﯽ‬ ‫ﺑﺎ روح و ﺟﺴﻤﺶ ﺑﻪ آﺳﻤﺎن ﺑﻠﻨﺪ ﺷﺪه ﻫﻤﭽﻨﺎﻧﮑﻪ در ﻣﻮرد ادرﯾﺲ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ اﺑـﺮاﻫﯿﻢ‬ ‫و ﻣﻮﺳﯽ و ﻏﯿﺮ اﯾﻦ دو از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان در زﻣﯿﻦ دﻓﻦ ﺷﺪهاﻧﺪ«‪.‬‬

‫‪230‬‬

‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﭘﺮﺗﻮ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬

‫ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ اﻗﺮار ﻧﻤـﻮد ﮐـﻪ اﷲ ﺗﻌـﺎﻟﯽ ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧـﻪ ﮐـﻪ ﺷﺎﯾﺴـﺘﻪ ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮان اﺳـﺖ را ﺑـﺎ ﺑﻠﻨـﺪ ﮐـﺮدن‬

‫ارواﺣﺸﺎن ﺑﻪ ﺳﻮي آﺳﻤﺎن اﮐﺮام ﻧﻤﻮده و ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫـﺮﮐﺲ ﮐـﻪ ﺑﺨﻮاﻫـﺪ ﻧﻌﻤـﺖ ﻣـﯽﺑﺨﺸـﺪ‪ ،‬و‬

‫اﺟﺴﺎدﺷﺎن را در زﻣﯿﻦ ﺣﻔﻆ ﻧﻤﻮده و ﺧﻮردن آن را ﺑﺮ زﻣﯿﻦ ﺣﺮام ﮐﺮده اﺳﺖ ﭼﻨﺎﻧﮑـﻪ از اوس‬ ‫َ‬ ‫ُ ْ َ ْ ْ‬ ‫َّ ْ َ ْ َ‬ ‫ـﻮ َم اﺠﻟ ُ ُﻤ َﻌـ ِﺔ‬ ‫ـﻞ �ﻳَّـﺎ ِﻣ�ﻢ ﻳ‬ ‫ﻀ‬ ‫ﺑﻦ اوسس ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ رﺳﻮل اﷲص ﻓﺮﻣﻮدﻧـﺪ‪ِ » :‬إن ِﻣـﻦ أﻓ ِ‬ ‫َ َ ْ ُ َ َ َّ ْ َّ َ‬ ‫َ َّ َ َ َ ُ ْ َ ْ ُ َ ٌ َ َ َّ َ ُ َ َ ُ َ َّ َ َ ْ َ ُ ْ َ ُ‬ ‫ـﺮض‬ ‫ا� و�ﻴـﻒ �ﻌ‬ ‫ﻮل‬ ‫ﺳ‬ ‫ر‬ ‫ﺎ‬ ‫ﻳ‬ ‫ﻮا‬ ‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫ﻲﻠﻋ‬ ‫ﺔ‬ ‫وﺿ‬ ‫ﺮ‬ ‫ﻌ‬ ‫ﻣ‬ ‫ﻢ‬ ‫�‬ ‫ﺗ‬ ‫ﻼ‬ ‫ﺻ‬ ‫ن‬ ‫ﺈ‬ ‫ﻓ‬ ‫ﻪ‬ ‫ﻴ‬ ‫�‬ ‫ة‬ ‫ﻼ‬ ‫ﻓﺄ� ِﺮﺜوا ﻲﻠﻋ ِﻣﻦ الﺼ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َُ ُ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َُ َ َْ َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ﻴﺖ َ� َﻘ َﺎل إ َّن َّ َ‬ ‫ﻮل ﺑَﻠ َ‬ ‫ﻚ َوﻗَ ْﺪ أر ْﻣ َ‬ ‫ا� َﻋ َّﺰ َو َﺟﻞ َﺣ َّﺮ َم َﻰﻠﻋ اﻷ ْر ِض أﺟ َﺴـﺎد‬ ‫ﺖ ﻗﺎل �ﻘ‬ ‫ﺻﻼ�ﻨﺎ ﻋﻠﻴ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫َْْ‬ ‫اﻷﻧ ِبﻴَﺎ ِء« ‪» ١‬از ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ روزﻫﺎ‪ ،‬روز ﺟﻤﻌﻪ اﺳﺖ‪ .‬و در آن روز ﺑﺴﯿﺎر ﺑﺮ ﻣﻦ ﺻﻠﻮات ﺑﻔﺮﺳﺘﯿﺪ زﯾﺮا‬ ‫درود و ﺳﻼم ﺷﻤﺎ ﺑﺮ ﻣﻦ ﻋﺮﺿﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اي رﺳﻮل ﺧﺪا ﭼﮕﻮﻧﻪ درود و ﺳﻼم ﻣﺎ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ‬ ‫ﻋﺮﺿﻪ ﻣﯽﮔﺮدد در ﺣﺎﻟﯿﮑﻪ اﺳﺘﺨﻮانﻫﺎﯾﺘـﺎن ﭘﻮﺳـﯿﺪه اﺳـﺖ؟ ﻓﺮﻣـﻮد‪ :‬ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺧـﻮردن اﺟﺴـﺎد‬

‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان را ﺑﺮ زﻣﯿﻦ ﺣﺮام ﮐﺮده اﺳﺖ«‪.‬‬

‫و ﺑﺪﯾﻦ وﺳﯿﻠﻪ ﺣﻖ در اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻣﻬﻢ روﺷﻦ ﻣﯽﮔﺮدد؛ ﺑﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎن واﺟـﺐ اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﺑـﻪ آن‬

‫ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﺎﺷﺪ واﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ اﻋﻠﻢ‪.‬‬

‫ﻣﺒﺤﺚ دﻫﻢ‪ :‬ﻣﻌﺠﺰات اﻧﺒﯿﺎء و ﻓﺮق ﺑﯿﻦ آن ﺑﺎ ﮐﺮاﻣﺎت اوﻟﯿﺎء‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﻌﺠﺰه‪ :‬ﻣﻌﺠﺰه از ﻋﺠﺰ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه و ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﻋﺪم ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫در ﻗﺎﻣﻮس آﻣﺪه‪ :‬ﻣﻌﺠﺰه ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص ﭼﯿﺰي اﺳﺖ ﮐﻪ دﺷـﻤﻦ از ﻣﺒـﺎرزه ﮐـﺮدن ﺑـﺎ آن ﻋـﺎﺟﺰ‬

‫ﻣﯽﺷﻮد و »ﻫـ« ﻣﻌﺠﺰه در اﯾﻨﺠﺎ ﺑﺮاي ﻣﺒﺎﻟﻐﻪ آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫َ‬ ‫أﻳﺪي اﻷﻧبﻴﺎء ل�ﻻﻟﺔ ﻰﻠﻋ ﺻﺪﻗﻬﻢ ﻣـﻊ‬ ‫ﻣﻌﺠﺰه در اﺻﻄﻼح‪) :‬أمﺮ ﺧﺎرق لﻠﻌﺎدة �ﺮي ﻰﻠﻋ‬

‫ﺳﻼﻣﺔ اﻤﻟﻌﺎرﺿﺔ( »اﻣﺮ ﺧﺎرق اﻟﻌﺎده اي اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ دﺳﺖ اﻧﺒﯿﺎء ﺑﺮاي ﺻﺪق دﻋﻮﺗﺸﺎن ﻫﻤﺮاه ﺑـﺎ‬ ‫اﯾﻨﮑﻪ ﭼﯿﺰي ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ ﻣﻌﺎرﺿﻪ ﮐﺮدن ﺑﺎ آن را ﻧﺪارد‪ ،‬ﺟﺎري ﻣﯽﺷﻮد«‪.‬‬

‫‪ 1‬رواه أﺣﻤﺪ ﻓﯽ اﻟﻤﺴﻨﺪ ‪ 8 / 4 :‬وأﺑﻮ داود ﻓﯽ اﻟﺴﻨﻦ ‪ 443 / 1‬ﺑﺮﻗﻢ )‪ (1047‬واﻟﺪارﻣﯽ ﻓﯽ اﻟﺴـﻨﻦ ‪ 307 / 1‬ﺑـﺮﻗﻢ‬ ‫)‪ ،(1580‬وﻗﺎل اﻹﻣﺎم اﻟﻨﻮوي إﺳﻨﺎده ﺻﺤﯿﺢ‪.‬‬

‫ﻓﺼﻞ دوم‪ :‬ﺑﻘﯿﻪ ارﮐﺎن اﯾﻤﺎن‬

‫‪231‬‬

‫اﯾﻨﮑﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد ﺧﺎرق ﻟﻠﻌﺎدة‪ :‬آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ از اﻓﻌﺎل‪ ،‬و اﺣﻮال ﻃﺒﯿﻌﯽ اﻧﺒﯿﺎء روي ﻣـﯽدﻫـﺪ‬

‫از ﻣﻌﺠﺰه ﺧﺎرج ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬

‫أﻳﺪي اﻷﻧﺒﻴﺎء‪ :‬اﻣﻮر ﺧﺎرق اﻟﻌﺎده ﮐﻪ ﺑﺮ دﺳـﺖ اوﻟﯿـﺎء اﻧﺠـﺎم‬ ‫و اﯾﻨﮑﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ :‬ﳚﺮي ﻋﲆ‬ ‫ﹶ‬

‫ﻣﯽﺷﻮد را ﺧﺎرج ﻣﯽﺳﺎزد و آن ﺟﺰو ﻣﻌﺠﺰه ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻧﻤﯽآﯾـﺪ ﺑﻠﮑـﻪ ﮐﺮاﻣـﺎت اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﺑـﻪ‬

‫ﺧﺎﻃﺮ ﭘﯿﺮوي ﮐﺮدن آنﻫﺎ از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﺟﺎري ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬و ﺑﻪ ﻃﺮﯾﻖ اوﻟﯽ آﻧﭽﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺳـﺎﺣﺮ و‬ ‫ﮐﺎﻫﻦ از ﺳﺤﺮ و ﺟﺎدو ﮐﻪ ﺟﺰ از اﻧﺴﺎن ﺷﺮور روي ﻧﻤﯽدﻫﺪ‪ ،‬ﺧﺎرج ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬

‫و اﯾﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﻟﻠﺪﻻﻟﺔ ﻋﲆ ﺻﺪﻗﻬﻢ ﻣﻊ ﺳـﻼﻣﺔ اﳌﻌﺎرﺿـﺔ‪ :‬دروﻏﮕﻮﯾـﺎﻧﯽ ﮐـﻪ ﻣـﺪﻋﯽ ﻋﻠـﻢ ﻏﯿـﺐ‬

‫ﻫﺴﺘﻨﺪ از اﻣﻮر ﺧﺎرق اﻟﻌﺎده و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺳـﺤﺮ را ﺧـﺎرج ﻣـﯽﮐﻨـﺪ زﯾـﺮا آنﻫـﺎ از ﻣﻌﺎرﺿـﻪ ﺳـﺎﻟﻢ‬

‫ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﻮد از ﺳﺤﺮ در ﻣﻌﺎرﺿﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ زﯾﺮا آن از ﺟﻤﻠﻪ ﺳﺤﺮ و ﺟﺎدو ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎﯾﯽ از ﺑﻌﻀﯽ ﻣﻌﺠﺰات ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان‬

‫ﻣﻌﺠﺰات اﻧﺒﯿﺎء ﺑﺴﯿﺎر اﺳﺖ ﮐﻪ از ﺟﻤﻠﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﺠﺰات ﻣﻌﺠﺰه ﺻﺎﻟﺢ؛ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ‬

‫ﮐﻪ ﻗﻮﻣﺶ از او ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺑﺮاي آنﻫﺎ از ﺻﺨﺮه اي ﮐﻪ آن را ﻣﯽدﯾﺪﻧﺪ ﺷﺘﺮ ﺧﺎرج ﮐﻨﺪ ﺳﭙﺲ‬ ‫ﺻﻔﺎﺗﯽ را ﺑﺮاي ﺷﺘﺮ ﻣﺸﺨﺺ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺻﺎﻟﺢ؛ آن را از ﭘﺮوردﮔﺎرش درﺧﻮاﺳﺖ ﻧﻤﻮد‪.‬‬

‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ آن ﺻﺨﺮه اﻣﺮ ﻧﻤﻮد ﺑﺮاي ﺷﺘﺮي ﻋﻈﯿﻢ ﺑﺮ وﺟﻬﯽ ﮐﻪ آنﻫﺎ ﻣﯽﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺷﮑﺎﻓﺘﻪ‬ ‫َٰ َ ُ َ َ َ ُ ۡ َ ٰ ٗ َ َ َٰ َ ۡ ِ ۡ‬ ‫ٱ� ُب ُدوا ْ َّ َ‬ ‫ٱ� َما‬ ‫ﺷﻮد‪ ١ .‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ در ﺑﺎره آن ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪� ��﴿ :‬مود أخاهم �ل ِحا ۚ قال �قوم‬ ‫‪ٞ‬‬ ‫َ ُ ّ ۡ َٰ َ ۡ ُ َ‬ ‫ُ َ‬ ‫ٗ َ​َ َ‬ ‫َ َ ُ َّ َ ُ‬ ‫ٓ ۡ ُ‬ ‫� ُه ۖۥ ق ۡد َجا َءت�م بَ ّي ِ َنة ّمِن َّر ّ�ِ� ۡمۖ �ٰ ِذه ِۦ ناقة ٱ�ِ ل� ۡم َءايَة ۖ فذ ُروها‬ ‫ل�م مِن إِ� ٍه �‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫َ ۡ ُ ۡ ٓ َ ِ َّ َ َ َ َ ُّ َ ُ ٓ َ َ ُ َ ُ‬ ‫� ۡم َع َذ ٌ‬ ‫تأ�ل ِ� أ�ض ٱ�ِۖ و� �مسوها �ِسو ٖء �يأخذ‬ ‫اب أ ِ� ‪ٞ‬م ‪] ﴾٧٣‬اﻷﻋﺮاف‪» .[٧٣ :‬و ﺑﻪ‬ ‫ﺳﻮي ﺛﻤﻮد‪ ،‬ﺑﺮادرﺷﺎن ﺻﺎﻟﺢ را ﻓﺮﺳﺘﺎدﯾﻢ‪ .‬ﮐﻪ ﺑﻪ آنﻫﺎ ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﻗﻮم ﻣﻦ ﺧﺪا را ﺑﭙﺮﺳﺘﯿﺪ ﮐﻪ‬

‫ﺟﺰ او ﻣﻌﺒﻮد ﺑﺤﻘﯽ وﺟﻮد ﻧﺪارد در ﺣﻘﯿﻘﺖ از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ دﻟﯿﻠﯽ آﺷﮑﺎر آﻣﺪه‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ‪ ،‬ﺷﺘﺮ ﺧﺪا ﺑﺮاي ﺷﻤﺎﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﺪﯾﺪه اي ﺷﮕﺮف اﺳﺖ ﭘﺲ آن را ﺑﮕﺬارﯾﺪ ﺗﺎ در زﻣﯿﻦ‬

‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺨﻮرد و ﮔﺰﻧﺪي ﺑﻪ او ﻧﺮﺳﺎﻧﯿﺪ ﺗﺎ ﺷﻤﺎ را ﻋﺬاﺑﯽ دردﻧﺎك در ﺑﺮ ﻧﮕﯿﺮد«‪.‬‬ ‫‪ 1‬ﺗﻔﺴﯿﺮ اﺑﻦ ﮐﺜﯿﺮ )‪.(436 / 3‬‬

‫‪232‬‬

‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﭘﺮﺗﻮ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬

‫و از ﻣﻌﺠﺰات اﺑﺮاﻫﯿﻢ؛ ﺧﺪاوﻧﺪ آﺗﺶ را ﮐﻪ ﻗﻮﻣﺶ ﺑﺮاي ﻋﺬاب و ﻧﺎﺑﻮدي او روﺷﻦ‬ ‫ﮐﺮده ﺑﻮدﻧﺪ در آن اﻣﺮ ﻧﻤﻮد ﮐﻪ ﺑﺮ اﺑﺮاﻫﯿﻢ؛ ﺳﺮد و ﺳﻼﻣﺖ ﺷﻮد‪ .‬ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬قَالُوا ْ َح ّرقُ ُ‬ ‫وه‬ ‫ِ‬ ‫َۡٗ َ َ َ ً َ​َ‬ ‫َ​َ​َ ُ ْ‬ ‫َُۡ َ َ ُ ُ‬ ‫َ ُ ُ ْٓ َ َ​َ ُ‬ ‫� ۡم إن ُك ُ‬ ‫نت ۡم َ�ٰعل َ‬ ‫� إبۡ َ�ٰه َ‬ ‫ٰ‬ ‫‪٦٨‬‬ ‫ِ�‬ ‫وٱن�وا ءال ِهت‬ ‫ِيم ‪ ٦٩‬وأرادوا‬ ‫ك‬ ‫ار‬ ‫ن‬ ‫�‬ ‫ا‬ ‫ن‬ ‫ل‬ ‫ق‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫و� بردا وس�ٰما ٰٓ ِ‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫بهِۦ َك ۡي ٗدا فَ َ‬ ‫ج َع ۡل َ�ٰ ُه ُم ٱ� ۡخ َ� َ‬ ‫�ن ‪] ﴾٧٠‬اﻷﻧﺒﻴﺎء‪» .[٧٠-٦٨ :‬ﮔﻔﺘﻨﺪ اﮔﺮ ﮐﺎري ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ او را‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﺑﺴﻮزاﻧﯿﺪ و ﻣﻌﺒﻮدﻫﺎﯾﺘﺎن را ﯾﺎري دﻫﯿﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘﯿﻢ‪ :‬اي آﺗﺶ ﺑﺮاي اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﺳﺮد و ﺳﻼﻣﺖ ﺑﺎش و‬

‫ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺣﯿﻠﻪ ﮐﻨﻨﺪ ﭘﺲ ﻣﺎ آﻧﺎن را از زﻣﺮه زﯾﺎﻧﻤﻨﺪان ﻗﺮار دادﯾﻢ«‪.‬‬

‫از ﻣﻌﺠﺰات ﻣﻮﺳﯽ؛ ﻋﺼﺎ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ آن را ﺑﻪ زﻣﯿﻦ ﻣﯽاﻓﮑﻨﺪ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺑﻪ ﻣﺎري‬ ‫َ​َ ۡ َ‬ ‫� َع َص َ‬ ‫و� ‪ ١٧‬قَ َال ِ َ‬ ‫ك � ِ َي ِمين َِك َ� ٰ ُم َ ٰ‬ ‫اي‬ ‫ﻋﻈﯿﻢ و ﺑﺰرگ ﻣﯽﺷﺪ‪ .‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬وما ت ِل‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ َۡ‬ ‫ِيها َ َ‬ ‫�� َ‬ ‫� َ� َن ِ� َو َ‬ ‫�تَ َو َّ� ُؤا ْ َعلَ ۡي َها َوأ ُه ُّش ب ِ َها َ َ ٰ‬ ‫ى ‪ ١٨‬قَ َال � ۡلقِ َها َ� ٰ ُم َ ٰ‬ ‫�ار ُب أ ۡخ َر ٰ‬ ‫و� ‪ ١٩‬ف�لقٮ ٰ َها‬ ‫ٔ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫َ​َ​َ ُۡ َ‬ ‫َ َ ُ ۡ َ َ​َ َ​َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫فَإ َذا ِ َ‬ ‫� ۡفۖ َس ُن ِعيدها سِ��ها ٱ� ٰ‬ ‫� َح َّية‪ۡ َ � ٞ‬س َ ٰ‬ ‫و� ‪] ﴾٢١‬ﻃﻪ‪.[٢١-١٧ :‬‬ ‫� ‪ ٢٠‬قال خذها و�‬ ‫ِ‬

‫»اي ﻣﻮﺳﯽ در دﺳﺖ راﺳﺖ ﺗﻮ ﭼﯿﺴﺖ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﯾﻦ ﻋﺼﺎي ﻣﻦ اﺳﺖ ﺑﺮ آن ﺗﮑﯿﻪ ﻣﯽدﻫﻢ و ﺑﺎ‬ ‫آن ﺑﺮاي ﮔﻮﺳﻔﻨﺪاﻧﻢ ﺑﺮگ ﻣﯽﺗﮑﺎﻧﻢ و ﮐﺎرﻫﺎي دﯾﮕﺮي ﻫﻢ ﮐﻪ ﺑﺎ آن اﻧﺠﺎم ﻣﯽدﻫﻢ‪ .‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اي‬

‫ﻣﻮﺳﯽ آن را ﺑﯿﺎﻧﺪاز‪ .‬ﭘﺲ آن را اﻧﺪاﺧﺖ و ﻧﺎﮔﺎه ﻣﺎري ﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﻣﯽﺧﺰﯾﺪ‪ .‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬آن‬

‫را ﺑﮕﯿﺮ و ﻣﺘﺮس‪ .‬ﺑﺰودي آن را ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺧﻮد ﺑﺎز ﻣﯽﮔﺮداﻧﯿﻢ«‪ .‬و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ از ﻣﻌﺠﺰات‬

‫ﻣﻮﺳﯽ اﯾﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ وﻗﺘﯽ دﺳﺘﺶ را داﺧﻞ ﭘﻬﻠﻮﯾﺶ ﻣﯽﮔﺬاﺷﺖ و ﺑﯿﺮوان ﻣﯽآورد ﺑﺪون اﯾﻨﮑﻪ‬ ‫ۡ‬ ‫دﭼﺎر آﻓﺘﯽ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ از ﺳﻔﯿﺪي ﺑﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺎه ﻣﯽدرﺧﺸﯿﺪ‪ .‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬وٱض ُم ۡم يَ َد َك‬ ‫ُ‬ ‫َٰ َ َ َ َ ۡ‬ ‫� ُر ۡج َ� ۡي َضا ٓ َء م ِۡن َ� ۡ� ُس ٓو ٍء َءايَ ًة أ ۡخ َر ٰ‬ ‫إِ� جناحِك‬ ‫ى ‪] ﴾٢٢‬ﻃﻪ‪» .[٢٢ :‬دﺳﺘﺖ را ﺑﺮ ﭘﻬﻠﻮﯾﺖ‬ ‫ِ‬ ‫ﺑﺒﺮ ﺳﭙﯿﺪ ﺑﺪون اﯾﻨﮑﻪ دﭼﺎر ﻋﯿﺐ ﯾﺎ آﻓﺘﯽ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺮﻣﯽ آﯾﺪ اﯾﻦ ﻣﻌﺠﺰهاي دﯾﮕﺮ اﺳﺖ«‪.‬‬

‫از ﻣﻌﺠﺰات ﻋﯿﺴﯽ؛ اﯾﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ او از ﮔ‪‬ﻞ ﭼﯿﺰي ﺷﺒﯿﻪ ﭘﺮﻧﺪه درﺳﺖ ﻣﯽﮐﺮد ﺳﭙﺲ در‬

‫آن ﻣﯽدﻣﯿﺪ و ﺑﻪ اذن ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺑﻪ ﭘﺮﻧﺪه ﻣﯽﺷﺪ و ﺑﺮ ﮐﻮر ﻣﺎدر زاد و ﭘﯿﺴﯽ ﻣﺴﺢ ﻣﯽﮐﺸﯿﺪ‬

‫ﺑﻪ اذن اﷲ ﺷﻔﺎ ﻣﯽﯾﺎﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﺮدﮔﺎن در ﻗﺒﺮﻫﺎﯾﺸﺎن را ﺻﺪا ﻣﯽزد ﭘﺲ ﺑﻪ اذن ﺧﺪاوﻧﺪ ﺟﻮاب‬ ‫ۡ َۡ‬ ‫َ َ ۡ َ َّ ۡ ۡ َ َ ُ ُ َ َ ُ ُ‬ ‫�لُ ُق م َِن ٱ ّ‬ ‫�‬ ‫ﻣﯽدادﻧﺪ‪ .‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪�﴿ :‬ذ‬ ‫ِيها � َتكون‬ ‫� �ِإِذ ِ� �تنفخ �‬ ‫لط‬ ‫ٱ‬ ‫ة‬ ‫�‬ ‫ٔ‬ ‫ه‬ ‫ك‬ ‫لط‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬

‫ﻓﺼﻞ دوم‪ :‬ﺑﻘﯿﻪ ارﮐﺎن اﯾﻤﺎن‬

‫‪233‬‬

‫َ َۡ ۡ َُۡ ُ َۡ ۡ َ َ َ َۡ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫ۢ‬ ‫�ئ ٱ��مه وٱ�برص �ِإِذ ِ��﴾ ]اﳌﺎﺋﺪة‪» .[١١٠ :‬ﺑﻪ اذن و اﺟﺎزه ﻣﻦ از ﮔ‪‬ﻞ ﺑﻪ‬ ‫ط�� �ِإِذ ِ�� و� ِ‬

‫ﺷﮑﻞ ﭘﺮﻧﺪه ﻣﯽﺳﺎﺧﺘﯽ و در آن ﻣﯽدﻣﯿﺪي و ﺑﻪ اذن ﻣﻦ ﭘﺮﻧﺪه ﻣﯽﺷﺪ و ﺑﻪ اذن ﻣﻦ ﮐﻮر‬ ‫ﻣﺎدرزاد و ﭘﯿﺲ را ﺷﻔﺎ ﻣﯽدادي«‪.‬‬

‫و از ﻣﻌﺠﺰات ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻣﺎص ﻗﺮآن ﻋﻈﯿﻢ اﺳﺖ ﮐﻪ آن ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ ﻣﻌﺠﺰه ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﺑﻪ ﺻﻮرت‬ ‫ۡ‬ ‫ﻣﻄﻠﻖ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪�﴿ :‬ن ُك ُ‬ ‫� َ� ۡبدِنَا فَ�تُوا ْ � ُسور� َٖ‬ ‫نت ۡم ِ� َر ۡ�ب ّم َِّما نَ َّز ۡ�َا َ َ ٰ‬ ‫ِ‬ ‫ٖ‬ ‫ۡ‬ ‫َ ۡ ُ ْ ُ َ ََٓ ُ‬ ‫�م ّمِن ُدون ٱ َّ�ِ إن ُك ُ‬ ‫نت ۡم َ� ٰ ِد� َ‬ ‫ّمِن ّمِثلِهِۦ وٱدعوا شهداء‬ ‫ِ� ‪] ﴾٢٣‬اﻟﺒﻘﺮة‪» .[٢٣ :‬و اﮔﺮ در‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫آﻧﭽﻪ ﺑﺮ ﺑﻨﺪه ﺧﻮد ﻧﺎزل ﮐﺮدم ﺷﮏ دارﯾﺪ اﮔﺮ راﺳﺖ ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﺪ ﺳﻮرهاي ﻣﺎﻧﻨﺪ آن را ﺑﯿﺎورﯾﺪ و‬ ‫ُ َّ‬ ‫َۡ​َ​َ‬ ‫ت ٱ ۡ� ُ‬ ‫�س‬ ‫ﻏﯿﺮ از ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﺮﮐﻪ را ﻣﯽﺧﻮاﻫﯿﺪ ﺑﻪ ﯾﺎري ﺑﺨﻮاﻫﯿﺪ« و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬قل ل� ِ ِن ٱجتمع ِ ِ‬ ‫َ ۡ ُّ َ َ ٰٓ َ َ ۡ ُ ْ ۡ َ ٰ َ ۡ ُ ۡ َ َ َ ۡ ُ َ‬ ‫ون ب ِم ۡثلِهِۦ َول َ ۡو َ� َن َ� ۡع ُض ُه ۡم �ِ َ ۡعض َظه ٗ‬ ‫�� ‪﴾٨٨‬‬ ‫ٖ‬ ‫�ن � أن ي�توا ب ِ ِمث ِل �ذا ٱلقرء ِ‬ ‫وٱ ِ‬ ‫ان � ي�ت ِ‬ ‫ِ‬

‫]اﻹﴎاء‪» .[٨٨ :‬ﺑﮕﻮ اﮔﺮ اﻧﺲ و ﺟﻦ ﮔﺮد آﯾﻨﺪ ﺑﺮ آﻧﮑﻪ ﻣﺜﻞ اﯾﻦ ﻗﺮآن آورﻧﺪ‪ ،‬ﻫﺮﮔﺰ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ‬

‫ﻣﺜﻠﺶ را ﺑﯿﺎورﻧﺪ و اﮔﺮ ﭼﻪ ﯾﺎور ﻫﻤﺪﯾﮕﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ« و از ﻣﻌﺠﺰات دﯾﮕﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص ﻧﺼﻒ ﺷﺪن‬

‫ﻣﺎه اﺳﺖ ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ اﻫﻞ ﻣﮑﻪ آن را از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﻣﺎه دو ﻧﺼﻒ ﺷﺪ و ﻣﺮدم ﻣﮑﻪ و‬ ‫ْ ٗ‬ ‫َّ َ ُ َ ۡ َ‬ ‫دﯾﮕﺮان آن را دﯾﺪﻧﺪ‪ .‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ٱ ۡ� َ َ‬ ‫لساعة َوٱ�ش َّق ٱلق َم ُر ‪� ١‬ن يَ َر ۡوا َءايَة‬ ‫تٱ‬ ‫� َ� ِ‬

‫‪ٞ‬‬ ‫ُ� ۡعر ُضوا ْ َو َ� ُقولُوا ْ س ۡ‬ ‫ِح ‪ٞ‬ر ُّم ۡس َت ِم ّر ‪] ﴾٢‬اﻟﻘﻤﺮ‪» .[٢-١ :‬ﻗﯿﺎﻣﺖ ﻧﺰدﯾﮏ ﺷﺪ و ﻣﺎه از ﻫﻢ ﺷﮑﺎﻓﺖ و‬ ‫ِ‬

‫ﻫﺮﮔﺎه ﻧﺸﺎﻧﻪاي ﺑﺒﯿﻨﻨﺪ روي ﺑﮕﺮداﻧﻨﺪ و ﮔﻮﯾﻨﺪ ﺳﺤﺮي دﻧﺒﺎﻟﻪ دار اﺳﺖ« و از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻌﺠﺰات او‬ ‫ُ ۡ َ َ َّ ٓ َ‬ ‫ى ب َع ۡب ِده ِۦ َ ۡ� ٗ� ّم َِن ٱل ۡ َم ۡ‬ ‫ِي أ ۡ�َ‬ ‫ٰ‬ ‫ج ِد‬ ‫س‬ ‫اﺳﺮاء و ﻣﻌﺮاج اﺳﺖ‪ .‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬سب�ٰن ٱ�‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ۡ‬ ‫ۡ َۡ‬ ‫� َر ِام إ َ� ٱل ۡ َم ۡ‬ ‫َ‬ ‫س‬ ‫ٱ‬ ‫ج ِد ٱ�ق َصا﴾ ]اﻹﴎاء‪» .[١ :‬ﭘﺎك و ﻣﻨﺰه اﺳﺖ ﺧﺪاﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﻨﺪهاش را ﺷﺒﯽ از‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﻣﺴﺠﺪ اﻟﺤﺮام ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﺴﺠﺪ اﻻﻗﺼﯽ ﺳﯿﺮ داد«‪.‬‬

‫ﻣﻌﺠﺰات ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﺑﺴﯿﺎرﻧﺪ ﺧﺼﻮﺻﺎً ﻣﻌﺠﺰات ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻣﺎص ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ دﺳﺖ او ﺑﺴـﯿﺎري‬

‫از آﯾﺎت و دﻻﯾﻞ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﻫﯿﭻ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮي ﻗﺒﻞ از او ﺟﻤـﻊ ﻧﻨﻤـﻮده را ﺟﻤـﻊ ﮐـﺮده اﺳـﺖ و آﻧﭽـﻪ‬

‫اﯾﻨﺠﺎ آورده ﺷﺪه ﺗﻨﻬﺎ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي از آن اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪234‬‬

‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﭘﺮﺗﻮ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ﮐﺮاﻣﺖ‬ ‫)الﻜﺮاﻣﺔ‪ :‬أمﺮ ﺧﺎرق لﻠﻌﺎدة ﻏ� ﻣﻘﺮون ﺑﺪﻋﻮى اﻨﻟﺒﻮة وﻻ ﻫﻮ ﻣﻘﺪﻣﺔ ﻬﻟﺎ ﺗﻈﻬـﺮ ﻰﻠﻋ ﻳـﺪ‬ ‫ﻋﺒﺪ ﻇﺎﻫﺮ الﺼﻼح مﺼﺤﻮب ﺑﺼﺤﻴﺢ اﻻﻋﺘﻘﺎد واﻟﻌﻤﻞ الﺼﺎﻟﺢ( »ﮐﺮاﻣﺖ ﺑـﻪ ﮐـﺎري ﺧـﺎرق‬

‫اﻟﻌﺎده ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ اﻧﺠﺎم دﻫﻨﺪه آن ادﻋﺎي ﭘﯿﺎﻣﺒﺮي ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ و ﺣﺘﯽ ﻣﻘﺪﻣﻪاي ﺑﺮاي ادﻋـﺎي‬

‫آن ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺮ دﺳﺖ ﺑﻨﺪهاي ﺻﺎﻟﺤﯽ ﮐﻪ داراي ﻋﻘﯿﺪه اي ﺻﺤﯿﺢ و ﻋﻤﻞ ﺻﺎﻟﺢ اﺳﺖ ﻇـﺎﻫﺮ‬

‫ﻣﯽﺷﻮد«‪.‬‬

‫وﻗﺘﯽ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد أﻣﺮ ﺧﺎرق ﻟﻠﻌﺎدة‪ :‬ﮐﺎرﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻋﺎدت اﻧﺠﺎم ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ را ﺧﺎرج‬

‫ﻣﯽﺳﺎزد‪.‬‬

‫وﻗﺘﯽ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد ﻏﲑ ﻣﻘﺮون ﺑﺪﻋﻮ￯ اﻟﻨﺒﻮة‪ :‬ﻣﻌﺠﺰات اﻧﺒﯿﺎء ﺧﺎرج ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬

‫و وﻗﺘﯽ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد وﻻ ﻫﻮ ﻣﻘﺪﻣﺔ ﳍـﺎ‪ :‬ﻫﻤﻪ اﻣﻮرات ﺧﺎرق اﻟﻌـﺎده اي ﮐـﻪ ﻗﺒـﻞ از ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮي‬

‫ﺑﺮاﯾﺸﺎن روي ﻣﯽدﻫﺪ و ﻣﻘﺪﻣﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮي آنﻫﺎﺳﺖ از آن ﺧﺎرج ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬

‫و اﯾﻨﮑﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد وﻳﻈﻬﺮ ﻋﲆ ﻳﺪ ﻋﺒﺪ ﻇﺎﻫﺮ اﻟﺼﻼح‪ :..‬آﻧﭽﻪ ﺑﺮ دﺳﺖ ﺳﺎﺣﺮ و ﮐﺎﻫﻦ ﮐـﻪ‬

‫ﺳﺤﺮ و ﺟﺎدو ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﺧﺎرج ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫ﮐﺮاﻣﺎت اوﻟﯿﺎء ﺑﺴﯿﺎرﻧﺪ از ﺟﻤﻠﻪ آﻧﭽﻪ در ﺣﻖ ﺑﻌﻀﯽ از ﺻﺎﻟﺤﺎن اﻣﺖﻫﺎي ﮔﺬﺷﺘﻪ روي داده‬ ‫ُ َّ َ َ َ‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬از آﻧﺠﻤﻠﻪ آﻧﭽﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ از ﻣﺮﯾﻢ‘ ﺧﺒﺮ داده اﺳﺖ‪ .‬ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ �﴿ :‬ما دخل‬ ‫َّ‬ ‫َ َ ۡ ٗ اۖ َ َ َ ٰ َ ۡ َ ُ َ َّ ٰ َ َ ٰ َ َ َ ۡ ُ‬ ‫َعلَ ۡي َها َز َ�ر َّ�ا ٱلۡم ۡح َر َ َ َ‬ ‫ت ه َو م ِۡن عِن ِد ٱ�ِۖ﴾‬ ‫ك �ذ�ۖ قال‬ ‫اب َوجد عِندها رِزق قال �مر�م �� ل ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫]آلﻋﻤﺮان‪» .[٣٧ :‬زﮐﺮﯾﺎ ﻫﺮوﻗﺖ ﮐﻪ در ﻣﺤﺮاب ﺑﺮ او وارد ﻣﯽﺷﺪ ﻧﺰد او روزي ﻣﯽﯾﺎﻓﺖ‪.‬‬ ‫ﮔﻔﺖ اي ﻣﺮﯾﻢ اﯾﻦ از ﮐﺠﺎ ﺑﺮاي ﺗﻮ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﮔﻔﺖ‪ :‬اﯾﻦ از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪاﺳﺖ«‪ .‬و از آن ﺟﻤﻠﻪ‬

‫اﺻﺤﺎب ﮐﻬﻒ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ داﺳﺘﺎن آنﻫﺎ را در ﮐﺘﺎﺑﺶ ﺑﺎزﮔﻮ ﻧﻤﻮده و از آن ﺧﺒﺮ داده‬

‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫و از ﺟﻤﻠﻪ ﮐﺮاﻣﺎت اوﻟﯿﺎء از اﯾﻦ اﻣﺖ آﻧﭽﻪ ﮐﻪ در ﺣﻖ اﺳﯿﺪ ﺑﻦ ﺣﻀﯿﺮس ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ ﮐـﻪ او‬

‫ﺳﻮره ﮐﻬﻒ ﻗﺮاﺋﺖ ﻣﯽﮐﺮد ﻣﻼﺋﮑﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻗﺮاﺋﺖ او ﺑﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺎﯾﺒﺎﻧﯽ ﮐﻪ در آن ﻧﻮر ﺑﻮد ﻧـﺎزل‬

‫ﻓﺼﻞ دوم‪ :‬ﺑﻘﯿﻪ ارﮐﺎن اﯾﻤﺎن‬

‫‪235‬‬

‫ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﻣﻼﺋﮑﻪ ﺑﺮ ﻋﻤـﺮان ﺑـﻦ ﺣﺼـﯿﻦس ﺳـﻼم ﮐـﺮدهاﻧـﺪ‪ .‬ﺳـﻠﻤﺎن و اﺑـﻮدرداء م در ﮐﺎﺳـﻪ‬

‫ﺑﺰرﮔﯽ ﻣﯽﺧﻮردﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﮐﺎﺳﻪ ﺗﺴﺒﯿﺢ ﻣﯽﮔﻔﺖ ﯾﺎ آﻧﭽﻪ در آن ﺑﻮد ﺗﺴﺒﯿﺢ ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ‪ .‬ﺧﺒﯿﺐ ﺑـﻦ‬ ‫ﻋﺪيس در دﺳﺖ ﻣﺸﺮﮐﺎن ﻣﮑﻪ اﺳﯿﺮ ﺑﻮد؛ ﺧﺪاوﻧﺪ او را ﺷﺮاﻓﺖ و ﺑﺰرﮔﯽ ﺑﺨﺸﯿﺪ ﺑـﻪ او اﻧﮕـﻮر‬

‫داده ﺑﻮد و او ﻣﯽﺧﻮرد درﺣﺎﻟﯿﮑﻪ در ﻣﮑﻪ اﻧﮕﻮر ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬

‫ﻋــﻼء ﺣﻀــﺮﻣﯽس ﺑــﺎ ﺳــﭙﺎﻫﺶ ﺑــﺎﻻي درﯾــﺎ ﺑــﺮ اﺳــﺐﻫﺎﯾﺸــﺎن ﮔﺬﺷــﺘﻨﺪ در ﺣﺎﻟﯿﮑــﻪ زﯾــﻦ‬

‫اﺳﺐﻫﺎﯾﺸﺎن ﺧﯿﺲ ﻧﮕﺮدﯾﺪ‪ .‬و آﻧﭽﻪ ﺑﺮاي اﺑﻮﻣﺴﻠﻢ ﺧﻮﻻﻧﯽ‪ :‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ اﺳـﯿﺮ اﺳـﻮد ﻋﻨﺴـﯽ‬

‫ﮐﻪ ادﻋﺎي ﻧﺒﻮت ﻣﯽﮐﺮد‪ ،‬روي داد‪ .‬ﺑﻪ او ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺷﻬﺎدت ﻣﯽدﻫﯽ ﮐـﻪ ﻣـﻦ ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ ﺧـﺪا ﻫﺴـﺘﻢ؟‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﻤﯽﺷﻨﻮم‪ .‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺷﻬﺎدت ﻣﯽدﻫﯽ ﮐﻪ ﻣﺤﻤﺪص رﺳﻮل ﺧﺪاﺳﺖ؟ ﮔﻔـﺖ‪ :‬ﺑﻠـﻪ‪ .‬دﺳـﺘﻮر‬

‫داد ﮐﻪ او را در آﺗﺶ اﻧﺪازﻧﺪ‪ .‬او را دﯾﺪﻧﺪ ﮐﻪ در آن ﻧﻤﺎز ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ و آن آﺗﺶ ﺳﺮد و ﺳﻼﻣﺖ‬

‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﭼﯿﺰﻫﺎي دﯾﮕﺮ ﮐﻪ ﺑﺴﯿﺎرﻧﺪ از ﺟﻤﻠﻪ آﻧﭽـﻪ ﮐـﻪ در ﮐﺘـﺎبﻫـﺎي ﺳـﯿﺮه و ﺗـﺎرﯾﺦ ﻧﻘـﻞ‬

‫ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻓﺮق ﺑﯿﻦ ﻣﻌﺠﺰه و ﮐﺮاﻣﺖ‬

‫ﻣﻌﺠﺰه ﺑﺮاي ادﻋﺎي ﻧﺒﻮت ﺑﮑﺎر ﻣـﯽرود ﺑـﺮﺧﻼف ﮐﺮاﻣـﺖ ﮐـﻪ ﺻـﺎﺣﺐ آن ادﻋـﺎي ﻧﺒـﻮت‬

‫ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ و ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺗﺒﻌﯿﺖ از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ و اﺳﺘﻘﺎﻣﺖ ﺑﺮ ﺷـﺮﯾﻌﺘﺶ آن ﮐﺮاﻣـﺖ ﺑـﺮاﯾﺶ ﺣﺎﺻـﻞ ﺷـﺪه‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻌﺠﺰه ﺧﺎص ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان و ﮐﺮاﻣﺖ ﺑﺮاي اوﻟﯿﺎء اﺳﺖ‪ .‬در ﻣﺠﻤﻮع ﻫﺮ دو اﻣﺮي ﺧﺎرق اﻟﻌـﺎده‬ ‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﮐﺮاﻣﺖ اوﻟﯿﺎﯾﯽ ﻧﺸـﺎﻧﻪاي از ﻣﻌﺠـﺰات رﺳـﻮﻟﺶ اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ را ﺑـﺎ ﺷـﺮﯾﻌﺘﺶ‬ ‫ﻋﺒﺎدت ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫اﻃﻼق ﻣﻌﺠﺰه ﺑﺮ ﮐﺎرﻫﺎي ﺧﺎرق اﻟﻌﺎده اﻧﺒﯿﺎء و ﮐﺮاﻣﺖ ﺑﺮ ﮐﺎرﻫـﺎي ﺧـﺎرق اﻟﻌـﺎده اوﻟﯿـﺎء دو‬

‫اﺻﻄﻼح ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ در ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ ﻣﻮﺟﻮد ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬و آن اﺻﻄﻼﺣﯽ اﺳﺖ ﮐـﻪ ﻋﻠﻤـﺎ ﺑﻌـﺪاً‬

‫ﺑﺮ آن دو ﺑﮑﺎر ﺑﺮدهاﻧﺪ و ﺑﺮاي ﻓﻬﻢ و ﻣﻌﻨﺎي آن دو ﺑﻪ آﻧﭽﻪ در ﻧﺼﻮص ﺣﻖ ﺑﯿﺎن ﺷـﺪه‪ ،‬ﻣﺮاﺟﻌـﻪ‬

‫ﮐﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬

‫‪236‬‬

‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﭘﺮﺗﻮ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬

‫ﺣﮑﻢ اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﻣﻌﺠﺰات و ﮐﺮاﻣﺎت‬

‫اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﻣﻌﺠﺰات اﻧﺒﯿﺎء و ﮐﺮاﻣﺎت اوﻟﯿﺎء اﺻﻠﯽ از اﺻﻮل دﯾﻦ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻧﺼﻮص ﮐﺘـﺎب و‬

‫ﺳﻨﺖ ﺑﺮ آن ﺷﺎﻫﺪ اﺳﺖ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﯽ ﮐﻪ روﯾﺪادي را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﯽﮐﻨﺪ )از ﮐﺮاﻣـﺎت اوﻟﯿـﺎء( واﺟـﺐ‬

‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺻﺤﺖ آن ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺪاﻧﺪ ﮐـﻪ آن ﺣـﻖ اﺳـﺖ‪ .‬و ﮔﺮﻧـﻪ ﺗﮑـﺬﯾﺐ آن ﯾـﺎ اﻧﮑـﺎر‬

‫ﭼﯿﺰي از آن رد ﮐﺮدن ﻧﺼﻮص و ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﮐﺮدن آﻧﭽﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ واﻗﻊ ﺷﺪه و اﻧﺤـﺮاف ﺑﺰرﮔـﯽ‬ ‫اﺳﺖ از آﻧﭽﻪ اﻣﺎﻣﺎن دﯾﻦ و ﻋﻠﻤﺎي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در اﯾﻦ ﺑﺎب ﺑﺮ آن ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬و اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ اﻋﻠﻢ‪.‬‬ ‫ﻣﺒﺤﺚ ﯾﺎزدﻫﻢ‪ :‬دوﺳﺘﯽ و دوﺳﺖ داﺷﺘﻦ در اﺳﻼم‬

‫وﻻﯾﺖ ﺿﺪ دﺷﻤﻨﯽ اﺳـﺖ و در اﺻـﻞ وﻻﯾـﺖ ﺑـﻪ ﻣﻌﻨـﯽ ﻣﺤﺒـﺖ و ﻧﺰدﯾﮑـﯽ اﺳـﺖ و اﺻـﻞ‬

‫ﻋﺪاوت ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﮐﯿﻨﻪ و دوري اﺳﺖ‪.‬‬

‫وﻻﯾﺖ در اﺻﻄﻼح ﻧﺰدﯾﮏ ﺷﺪن ﺑﻪ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﺑﺎ اﻧﺠﺎم ﻋﺒﺎدات ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫وﻟﯽ در ﺷﺮﯾﻌﺖ ﺑﻪ ﮐﺴﯽ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ دو ﺻﻔﺖ در او ﺟﻤﻊ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ :‬اﯾﻤﺎن و ﺗﻘﻮا‪.‬‬ ‫َّ َ َ َ ُ ْ‬ ‫َ َ ٓ َّ َ ٓ َّ َ َ ٌ َ َ‬ ‫َ ُ َۡ ُ َ‬ ‫اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ ��﴿ :‬إِن أ ۡو ِ�َا َء ٱ�ِ � خ ۡوف عل ۡي ِه ۡم َو� ه ۡم � َزنون ‪ ٦٢‬ٱ�ِين ءامنوا‬ ‫َ ُ ْ ُ َ‬ ‫َو�نوا َ� َّتقون ‪] ﴾٦٣‬ﻳﻮﻧﺲ‪» .[٦٣-٦٢ :‬آﮔﺎه ﺑﺎﺷﯿﺪ ﮐﻪ دوﺳﺘﺎن ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﻪ ﺗﺮﺳﯽ ﺑﺮ آنﻫﺎﺳﺖ و‬ ‫ﻧﻪ ﻧﺎرﺣﺖ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آوردﻧﺪ و ﻣﺘﻘﯽ ﺑﻮدﻧﺪ«‪.‬‬

‫ﺑﺮﺗﺮي ﯾﺎﻓﺘﻦ اوﻟﯿﺎء ﺑﺮ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ‬

‫ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ اوﻟﯿﺎء ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺆﻣﻦ ﻣﺘﻘﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ اﯾﻤﺎن و ﺗﻘﻮاﯾﺶ ﺑﻪ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻧﺰدﯾـﮏ‬

‫ﻣﯽﺷﻮد ﮐﺴﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎﻧﺶ ﮐﺎﻣﻞﺗﺮ و ﺗﻘﻮاﯾﺶ ﺑﯿﺸـﺘﺮ ﺑﺎﺷـﺪ ﮐـﺎﻣﻠﺘﺮﯾﻦ ﻧﺰدﯾﮑـﯽ او ﺑـﻪ ﺧﺪاﺳـﺖ‪.‬‬

‫ﻣﺮدم در ﻧﺰدﯾﮑﯽ ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻌﻀﯽ ﺑﺮ ﺑﻌﻀﯽ دﯾﮕﺮ ﺑﻪ اﻧﺪازه ﻓﻀﯿﻠﺘﺸﺎن در اﯾﻤﺎن و ﺗﻘـﻮا ﻓﺰوﻧـﯽ‬

‫ﻣﯽﯾﺎﺑﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺮﺗﺮﯾﻦ اوﻟﯿﺎء ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬اﻧﺒﯿﺎء او ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺑﺮﺗﺮﯾﻦ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮاﻧﺶ‪ ،‬رﺳـﻮﻻﻧﺶ ﻣـﯽﺑﺎﺷـﻨﺪ و ﺑﺮﺗـﺮﯾﻦ‬

‫رﺳﻮﻻن‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان اوﻟﻮاﻟﻌﺰم ﻧﻮح‪ ،‬اﺑﺮاﻫﯿﻢ‪ ،‬ﻣﻮﺳﯽ‪ ،‬ﻋﯿﺴﯽ و ﻣﺤﻤﺪص و ﺑﺮﺗـﺮﯾﻦ آنﻫـﺎ در ﺑـﯿﻦ‬

‫ﭘﯿــﺎﻣﺒﺮان اوﻟــﻮاﻟﻌﺰم ﻣﺤﻤــﺪص اﺳــﺖ ﮐﻤــﺎ اﯾﻨﮑــﻪ آن در ﺟــﺎي ﺧــﻮدش ﺑﺤــﺚ ﺷــﺪ ﺳــﭙﺲ‬

‫ﻓﺼﻞ دوم‪ :‬ﺑﻘﯿﻪ ارﮐﺎن اﯾﻤﺎن‬

‫‪237‬‬

‫اﺑﺮاﻫﯿﻢ؛ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﻣﺮدم در ﻓﻀﯿﻠﺖ اﯾﻨﮑـﻪ ﺑـﯿﻦ ﺳـﻪ ﻧﻔـﺮ ﺑﺎﻗﯿﻤﺎﻧـﺪه ﮐـﺪام ﺑﺮﺗـﺮ اﺳـﺖ‬ ‫اﺧﺘﻼف دارﻧﺪ‪.‬‬

‫اﻧﻮاع اوﻟﯿﺎء اﷲ‬

‫اوﻟﯿﺎء ﺧﺪاوﻧﺪ دو دﺳﺘﻪاﻧﺪ‪ :‬دﺳﺘﻪ اول‪ :‬ﺳﺒﻘﺖ ﮔﯿﺮﻧﺪﮔﺎن ﻣﻘﺮب و دﺳﺘﻪ دﯾﮕﺮ‪ :‬اﺻﺤﺎب ﯾﻤﯿﻦ‬

‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ آنﻫﺎ ﻣﯿﺎﻧﻪ روان ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫َ َ​َ‬ ‫ت‬ ‫اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ در ﭼﻨﺪﯾﻦ ﺟﺎي ﮐﺘﺎﺑﺶ آنﻫﺎ را ذﮐﺮ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬إِذا َو�ع ِ‬ ‫ۡ َُ‬ ‫َ َ ‪ٌَ ٞ‬‬ ‫َ ٌ‬ ‫َۡ ُ‬ ‫َۡ‬ ‫ُ‬ ‫ّٗ‬ ‫َ َّ‬ ‫َۡ‬ ‫ت‬ ‫ت ٱ��ض َرجا ‪َ ٤‬و� َّس ِ‬ ‫ٱل َواق ِعة ‪ ١‬لي َس ل َِو�عت ِ َها �ذِبَة ‪ ٢‬خاف ِضة َّراف ِعة ‪ ٣‬إِذا ُرج ِ‬ ‫ۡ‬ ‫ب ٱل ۡ َم ۡي َم َنةِ َما ٓ أَ ۡص َ‬ ‫نت ۡم أ َ ۡز َ� ٰ ٗجا ثَ َ� ٰ َث ٗة ‪ ٧‬فَأَ ۡص َ‬ ‫�ب ّٗثا ‪َ ٦‬و ُ� ُ‬ ‫� َب ُال � َ ّٗسا ‪ ٥‬فَ َ�نَ ۡ‬ ‫ت َه َبا ٓ ٗء ُّم َ‬ ‫�ٰ ُ‬ ‫�ٰ ُ‬ ‫ب‬ ‫ٱ ِ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ َّ ٰ ُ َ َّ ٰ ُ َ‬ ‫َ َ‬ ‫�ٔ َمةِ َما ٓ أ ۡص َ‬ ‫ٱل ۡ َم ۡي َم َنةِ ‪َ ٨‬وأ ۡص َ‬ ‫ب ٱل ۡ َم ۡ َ‬ ‫ب ٱل ۡ َم ۡ َ‬ ‫�ٰ ُ‬ ‫�ٰ ُ‬ ‫ل�بِقون ‪ ١٠‬أ ْو ٰٓ��ِك‬ ‫�ٔ َمةِ ‪ ٩‬وٱل�بِقون ٱ‬ ‫ۡ َ‬ ‫َ‬ ‫َ َّ‬ ‫ت ٱ�َّ ِعي ِم ‪] ﴾١٢‬اﻟﻮاﻗﻌﺔ‪» .[١٢-١ :‬آن واﻗﻌﻪ ﭼﻮن وﻗﻮع ﯾﺎﺑﺪ در وﻗﻮع آن‬ ‫ٱل ُمق َّر ُ�ون ‪ �ِ ١١‬ج�ٰ ِ‬ ‫دروﻏﯽ ﻧﯿﺴﺖ ﭘﺴﺖ ﮐﻨﻨﺪه و ﺑﺎﻻ ﺑﺮﻧﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻮن زﻣﯿﻦ ﺑﺎ ﺗﮑﺎن ﻟﺮزﻧﺪه ﺷﻮد و ﮐﻮهﻫﺎ رﯾﺰه‬

‫رﯾﺰه ﺷﻮﻧﺪ و ﻏﺒﺎري ﭘﺮاﮐﻨﺪه ﮔﺮدد و ﺷﻤﺎ ﺳﻪ دﺳﺘﻪ ﺷﻮﯾﺪ‪ :‬اﺻﺤﺎب ﯾﻤﯿﻦ ﮐﺪاﻣﻨﺪ اﺻﺤﺎب‬

‫ﯾﻤﯿﻦ؟ و ﯾﺎران دﺳﺖ ﭼﭗ ﮐﺪاﻣﻨﺪ ﯾﺎران دﺳﺖ ﭼﭗ؟ ﺳﺒﻘﺖ ﮔﯿﺮﻧﺪﮔﺎن ﻣﻘﺪﻣﻨﺪ آﻧﺎن ﻫﻤﺎن‬ ‫ﻣﻘﺮﺑﺎﻧﻨﺪ در ﺑﺎغﻫﺎي ﭘﺮ ﻧﻌﻤﺖ«‪ .‬ﺳﻪ دﺳﺘﻪ را ﻧﺎم ﻣﯽﺑﺮد‪ .‬دﺳﺘﻪ آﺗﺶ و آنﻫﺎ اﺻﺤﺎب ﭼﭗ ﻫﺴﺘﻨﺪ‬

‫و دو دﺳﺘﻪ از ﺑﻬﺸﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ اﺻﺤﺎب ﯾﻤﯿﻦ و ﺳﺒﻘﺖ ﮔﯿﺮﻧﺪﮔﺎن ﻣﻘﺮب ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬آنﻫﺎ را‬ ‫َ ‪ٞ‬‬ ‫دوﺑﺎره در آﺧﺮ ﺳﻮره ذﮐﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬فَأَ َّما ٓ إن َ� َن م َِن ٱل ۡ ُم َق َّر� َ‬ ‫� ‪ ٨٨‬ف َر ۡوح‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ َ َّ ٓ‬ ‫َ‬ ‫َ َ ۡ َ ‪َ ُ َّ َ َ ٞ‬‬ ‫َ َ ‪َ ۡ ۡ َ ٞ‬‬ ‫َ َ ۡ َ ۡ َ‬ ‫َۡ‬ ‫ب‬ ‫ور�حان وجنت نعِ ٖ‬ ‫ب ٱ� ِم ِ‬ ‫� ‪ ٩٠‬فس�ٰم لك مِن أص�ٰ ِ‬ ‫ي� ‪ ٨٩‬وأما إِن �ن مِن أص�ٰ ِ‬ ‫َۡ‬ ‫� ‪] ﴾٩١‬واﻟﻘﻌﺔ‪» .[٩١-٨٨ :‬اﻣﺎ اﮔﺮ از ﻣﻘﺮﺑﺎن ﺑﺎﺷﺪ در آﺳﺎﯾﺶ و راﺣﺖ و ﺑﻬﺸﺖ ﭘﺮ‬ ‫ٱ� ِم ِ‬ ‫ﻧﻌﻤﺖ و اﮔﺮ از اﺻﺤﺎب ﯾﻤﯿﻦ ﺑﺎﺷﺪ از ﯾﺎران راﺳﺖ ﺑﺮ ﺗﻮ ﺳﻼم ﺑﺎد«‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص ﻋﻤﻞ ﻫﺮ دو‬

‫دﺳﺘﻪ را در ﺣﺪﯾﺜﯽ ﮐﻪ ﻣﺸﻬﻮر ﺑﻪ اوﻟﯿﺎء اﺳﺖ و ﺣﺪﯾﺜﯽ ﻗﺪﺳﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ذﮐﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص‬ ‫آن را از ﭘﺮوردﮔﺎرش رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﺑﺨﺎري از اﺑﻮﻫﺮﯾﺮهس رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص‬ ‫َ ًّ َ َ ْ َ ْ ُ ُ ْ‬ ‫َّ َّ َ َ َ َ ْ َ َ‬ ‫ﺎﺤﻟ َ ْﺮب َو َﻣﺎ َ� َﻘ َّﺮ َب إ َ َّ‬ ‫ﻲﻟ َ�ﺒْ ِﺪي � َ ْ‬ ‫ﻲﺸ ٍء‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ِ » :‬إن ا� ﻗﺎل ﻣﻦ ﺎﻋدى ِﻲﻟ و ِﻴﻟﺎ �ﻘﺪ آذ�ﺘﻪ ﺑِ‬

‫‪238‬‬

‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﭘﺮﺗﻮ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬

‫َ َ َّ َ َّ َّ ْ‬ ‫ُ ُ َ َ َ ْ ْ ُ‬ ‫ﺮﺘ ْﺿ ُ‬ ‫ا� َ َ‬ ‫ﻲﻟ ﺑ َّ‬ ‫ﺖ َﻋﻠَﻴْ ِﻪ َو َﻣﺎ ﻳَ َﺰ ُال َ�ﺒْ ِﺪي َ�ﺘَ َﻘ َّﺮ ُب إ َ َّ‬ ‫ﺎﻨﻟ َﻮا ِﻓ ِﻞ َﺣ َّﻰﺘ أ ِﺣ َّﺒﻪ ﻓ ِﺈذا أﺣﺒَبﺘُﻪ‬ ‫أﺣﺐ ِإﻲﻟ ِمﻤﺎ‬ ‫ِ ِ‬ ‫َ َ َ َ َّ‬ ‫ُ ْ ُ َ ْ َ ُ َّ‬ ‫َ َّ َ ْ ُ‬ ‫ْ َ ُ َّ َ ْ‬ ‫اﺬﻟي ُ�ﺒْ ِ ُ‬ ‫ﺮﺼ ﺑِ ِﻪ َو َ�ﺪ ُه اﻟ ِﻲﺘ �ﺒ ِﻄﺶ ﺑِ َﻬﺎ َو ِرﺟﻠﻪ اﻟ ِﻲﺘ �ﻤ ِﻲﺸ‬ ‫اﺬﻟي � َ ْﺴ َﻤ ُﻊ ﺑِ ِﻪ و�‬ ‫ﺮﺼ ُه ِ‬ ‫ﻛﻨﺖ ﺳﻤﻌﻪ ِ‬ ‫ْ َ َ َ ُ ْ َّ ُ َ ْ ْ َ َ ُ َ َّ ُ‬ ‫ﺑِ َﻬﺎ َو�ِن َﺳﺄﻟ ِ� ﻷﻋ ِﻄﻴَﻨﻪ َوﻟ ِﻦﺌ اﺳﺘَ َﻌﺎذ ِ� ﻷ ِ�ﻴﺬﻧﻪ« ‪» ١‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬ﻫﺮﮐﺲ‪ ،‬ﺑﺎ‬ ‫دوﺳﺘﺎن ﻣﻦ دﺷﻤﻨﯽ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻦ ﺑﺎ او اﻋﻼن ﺟﻨﮓ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻢ‪ .‬و ﺑﻨﺪه ام ﺑﺎ ﻫﯿﭻ ﭼﯿﺰ ﻣﺤﺒﻮﺑﯽ ﻧﺰد ﻣﻦ‬ ‫ﺑﻪ اﻧﺪازهي اﻧﺠﺎم آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﺑﺮ او ﻓﺮض ﻗﺮار دادهام‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻦ ﻧﺰدﯾﮏ ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ .‬و ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﺎ اﻧﺠﺎم‬

‫ﻧﻮاﻓﻞ ﺑﻪ ﻣﻦ ﺗﻘﺮب ﻣﯽﺟﻮﯾﺪ ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﻣﺤﺒﻮب ﻣﻦ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ .‬ﭘﺲ ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﻣﻮرد ﻣﺤﺒﺖ‬

‫ﻣﻦ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﻣﻦ ﮔﻮش‪ ،‬ﭼﺸﻢ‪ ،‬دﺳﺖ و ﭘﺎﯾﺶ ﻣﯽﺷﻮم ﮐﻪ ﺑﻮﺳﯿﻠﻪي آنﻫﺎ ﻣﯽﺷﻨﻮد و‬

‫ﻣﯽﺑﯿﻨﺪ و ﻣﯽﮔﯿﺮد و راه ﻣﯽرود‪ .‬و اﮔﺮ از ﻣﻦ ﻃﻠﺐ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ او ﻋﻄﺎ ﻣﯽﮐﻨﻢ و اﮔﺮ ﭘﻨﺎه ﺑﺨﻮاﻫﺪ‪،‬‬

‫او را ﭘﻨﺎه ﻣﯽدﻫﻢ«‪ .‬ﻧﯿﮑﻮﮐﺎران اﺻﺤﺎب ﯾﻤﯿﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ اﻧﺠﺎم ﻓﺮاﺋﺾ ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻘﺮب‬

‫ﻣﯽﺟﻮﯾﻨﺪ و آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ آنﻫﺎ واﺟﺐ ﻧﻤﻮده اﻧﺠﺎم ﻣﯽدﻫﻨﺪ و آﻧﭽﻪ را ﺑﺮ آنﻫﺎ ﺣﺮام‬

‫ﻧﻤﻮده ﺗﺮك ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ و ﻧﻔﺴﻬﺎﯾﺸﺎن ﺑﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﺴﺘﺤﺒﺎت ﻣﮑﻠﻒ ﻧﻤﯽﮐﻨﻨﺪ و از ﻣﺒﺎﺣﺎت دﺳﺖ‬

‫ﺑﺮﻧﻤﯽ دارﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺳﺒﻘﺖ ﮔﯿﺮﻧﺪﮔﺎن ﻣﻘﺮب ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎ اﻧﺠﺎم ﻧﻮاﻓﻞ ﺑﻌﺪ از ﻓﺮاﺋﺾ ﺗﻘﺮب‬

‫ﻣﯽﺟﻮﯾﻨﺪ ﭘﺲ واﺟﺒﺎت و ﻣﺴﺘﺤﺒﺎت را اﻧﺠﺎم ﻣﯽدﻫﻨﺪ و ﻣﺤﺮﻣﺎت و ﻣﮑﺮوﻫﺎت را ﺗﺮك‬ ‫ﻣﯽﺟﻮﯾﻨﺪ ﭘﺲ ﺑﻪ ﺳﻮي اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﺑﺎ ﺗﻤﺎم آﻧﭽﻪ ﺑﺮ اﻧﺠﺎم آن ﻗﺎدرﻧﺪ ﺗﻘﺮب ﻣﯽﺟﻮﯾﻨﺪ از آﻧﭽﻪ‬

‫ﺑﺎﻋﺚ ﻣﯽﺷﻮد آنﻫﺎ ﻣﺤﺒﻮب ﺧﺪا ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬اﻧﺠﺎم ﻣﯽدﻫﻨﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ آنﻫﺎ را ﺑﻄﻮر ﮐﺎﻣﻞ دوﺳﺖ‬ ‫دارد‪ ،‬و آنﻫﺎ را از ﮔﻨﺎﻫﺎن دور ﻣﯽﮐﻨﺪ و دﻋﺎﻫﺎﯾﺸﺎن را ﻣﯽﭘﺬﯾﺮد ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬وﻻ‬ ‫َ‬ ‫ﻋﺒﺪي ﻳﺘﻘﺮب إﻲﻟ ﺑﺎﻨﻟﻮاﻓﻞ ﺣﻰﺘ أﺣﺒﻪ«‪» (..‬ﺑﻨﺪهام ﺑﺎ اﻧﺠﺎم ﻧﻮاﻓﻞ ﺑﻪ ﻣﻦ ﺗﻘﺮب ﻣﯽﺟﻮﯾﺪ ﺗﺎ‬ ‫ﻳﺰال‬ ‫اﯾﻨﮑﻪ ﻣﺤﺒﻮب ﻣﻦ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد« ﺗﺎ آﺧﺮ آﻧﭽﻪ ﮐﻪ در ﺣﺪﯾﺚ ذﮐﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫اوﻟﯿﺎء ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺨﺼﻮص ﻫﯿﭻ ﻟﺒﺎس و ﻫﯿﺌﺘﯽ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‬

‫اوﻟﯿﺎء ﺧﺪاوﻧﺪ از ﻏﯿﺮ ﺧﻮدﺷﺎن در ﻣﯿﺎن ﻣﺮدم ﺑﺮ آﻧﭽﻪ ﻧﺰد اﻫﻞ ﻋﻠﻢ و ﺗﺤﻘﯿـﻖ از اﻫـﻞ ﺳـﻨﺖ‬

‫ﺑﯿﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﻟﺒﺎس و ﺷﮑﻠﺸﺎن ﺗﻤﯿﯿﺰ داده ﻧﻤﯽﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ 1‬ﺻﺤﯿﺢ اﻟﺒﺨﺎري ﺑﺮﻗﻢ )‪.(6502‬‬

‫ﻓﺼﻞ دوم‪ :‬ﺑﻘﯿﻪ ارﮐﺎن اﯾﻤﺎن‬

‫‪239‬‬

‫ﺑﻌﻀﯽ از اﻣﺎﻣﺎن ﺻﺎﺣﺐ ﮐﺘﺎب در ﺑﺎره اوﻟﯿﺎء ﮔﻔﺘﻪاﻧـﺪ‪) :‬وﻟيﺲ ﻷوﻴﻟﺎء اﷲ ﻲﺷء ﻳﺘﻤـ�ون‬ ‫ﺑﻪ ﻋﻦ اﻨﻟﺎس ﻲﻓ اﻟﻈﺎﻫﺮ ﻣﻦ اﻷمـﻮر اﻤﻟﺒﺎﺣـﺎت‪ ،‬ﻓـﻼ ﻳﺘﻤـ�ون ﺑﻠﺒـﺎس دون ﺒﻟـﺎس إذا ﺎﻛن‬ ‫ﻣﺒﺎﺣﺎ‪ ،‬وﻻ ﺤﺑﻠﻖ ﺷﻌﺮ أو ﺗﻘﺼ�ه أو ﺿﻔﺮه إذا ﺎﻛن ﻣﺒﺎﺣﺎ‪ .‬ﻛﻤﺎ ﻗﻴﻞ �ﻢ ﻣﻦ ﺻﺪﻳﻖ ﻲﻓ ﻗﺒﺎء‪،‬‬ ‫ِّ‬ ‫َ َّ َّ ُ َ ْ‬ ‫ا� َﻋﻠﻴ ِﻪ َو َﺳﻠﻢ إذا لﻢ‬ ‫و�ﻢ ﻣﻦ زﻧﺪﻳﻖ ﻲﻓ ﻋﺒﺎء‪ ،‬ﺑﻞ ﻳﻮﺟﺪون ﻲﻓ ﻤﺟﻴﻊ أﺻﻨﺎف أﻣﺔ �ﻤﺪ ﺻ�‬ ‫ﻳ�ﻮﻧﻮا ﻣﻦ أﻫﻞ اﺒﻟﺪع اﻟﻈﺎﻫﺮة واﻟﻔﺠﻮر‪ ،‬ﻓﻴﻮﺟﺪون ﻲﻓ أﻫﻞ اﻟﻘﺮآن‪ ،‬وأﻫﻞ اﻟﻌﻠﻢ‪ ،‬ﻳﻮﺟﺪون‬ ‫ﻲﻓ أﻫﻞ اﺠﻟﻬﺎد والﺴﻴﻒ‪ ،‬و�ﻮﺟﺪون ﻲﻓ اﺘﻟﺠﺎرة والﺼﻨﺎع والـﺰراع( »ﺑـﺮاي اوﻟﯿـﺎء ﺧﺪاوﻧـﺪ در‬

‫ﻇﺎﻫﺮ ﭼﯿﺰي از ﮐﺎرﻫﺎي ﻣﺒﺎح ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﺘﻮان آنﻫﺎ را از ﻣﺮدم ﺗﺸﺨﯿﺺ داد و ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﺟﺎﻣـﻪ و‬

‫ﻟﺒﺎس ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﻣﺒﺎح ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺸﺨﯿﺺ ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﺪ و ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﺗﺮاﺷﯿﺪن ﻣﻮي ﺳﺮ‪ ،‬ﮐﻢ ﮐﺮدن‬ ‫ﯾﺎ دراز ﮐﺮدن آن ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﻣﺒﺎح ﺑﺎﺷﺪ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺸﺨﯿﺺ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﺎﻧﮑﻪ ﮔﻔﺘـﻪ ﺷـﺪه ﭼـﻪ ﺑﺴـﺎ‬ ‫ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﻗﺒﺎﯾﺶ ﭘﻮﺷﯿﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺻﺪﯾﻖ و ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﻋﺒﺎﯾﺶ ﮐﻮﺗﺎه اﺳﺖ‪ ،‬زﻧـﺪﯾﻖ ﺑﺎﺷـﺪ ﺑﻠﮑـﻪ آن‬

‫در ﺗﻤﺎم ﺻﻨﻒﻫﺎي اﻣﺖ ﻣﺤﻤﺪص وﺟﻮد دارد ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ اﻫﻞ ﺑﺪﻋﺖ ﻇﺎﻫﺮي و ﮔﻨـﺎه ﻧﺒﺎﺷـﺪ‬

‫ﭘﺲ در اﻫﻞ ﻗﺮآن‪ ،‬اﻫﻞ ﻋﻠﻢ در اﻫﻞ ﺟﻬـﺎد و ﺷﻤﺸـﯿﺮ و در اﻫـﻞ ﺗﺠـﺎرت و ﺻـﻨﻌﺖ و زراﻋـﺖ‬ ‫ﯾﺎﻓﺖ ﻣﯽﺷﻮد«‪.‬‬

‫ﺑﺎﻃﻞ ﺑﻮدن آﻧﭽﻪ اﻫﻞ ﻏﻠﻮ و اﻓﺮاط ﺑﻪ آن ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ‬

‫اوﻟﯿﺎء ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻌﺼﻮم ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ و ﻏﯿﺐ ﻧﻤﯽداﻧﻨﺪ و و ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ اﯾﻦ را ﻧـﺪارد ﮐـﻪ در ﻣﺨﻠﻮﻗـﺎت‬

‫ﺗﺼﺮف ﮐﻨﻨﺪ و ﻣﺮدم را ﺑﺮاي ﺗﻌﻈﯿﻢ ﺧﻮد دﻋﻮت ﻧﻤﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ ﯾﺎ از ﻣﺮدم ﻧﻤﯽﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮐـﻪ ﭼﯿـﺰي‬

‫از اﻣﻮال و ﺑﺨﺸﺶﻫﺎﯾﺸﺎن را ﺑﻪ آنﻫﺎ ﺑﺪﻫﻨﺪ و ﻫـﺮﮐﺲ آن را اﻧﺠـﺎم دﻫـﺪ او وﻟـﯽ ﺧـﺪا ﻧﯿﺴـﺖ‬ ‫ﺑﻠﮑﻪ ﮐﺬاﺑﯽ ﺑﺴﯿﺎر ﮔﻨﻬﮑﺎر و دوﺳﺖ ﺷﯿﻄﺎن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬و اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ اﻋﻠﻢ‪.‬‬

‫اﯾﻤﺎن ﺑﻪ روز آﺧﺮت‬ ‫ﻣﺒﺤﺚ اول‪ :‬ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﻗﯿﺎﻣﺖ و اﻧﻮاع آن‬

‫اﺷﺮاط ﺟﻤﻊ ﺷﺮط اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه أﴍاط اﻟﴚء ﯾﻌﻨﯽ اواﺋﻞ آن‪.‬‬

‫و در زﺑﺎن ﻋﺮب ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﻧﺰدﯾﮑﺘﺮﯾﻦ ﭼﯿﺰﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻣﯽآﯾﻨﺪ‪ ،‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬زﯾﺮا ﻧﺸـﺎﻧﻪ ﻫـﺮ ﭼﯿـﺰي‬

‫اوﻟﯿﻦ آن اﺳﺖ‪.‬‬

‫و اﻟﺴﺎﻋﺔ ﺑﺨﺸﯽ از اﺟﺰاي زﻣﺎن اﺳﺖ و از آن ﺑﻪ ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺗﻌﺒﯿﺮ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬ ‫َ َ ُ ۡ ُ َّ َ‬ ‫﴿وعِندهۥ عِلم ٱ‬ ‫لساعةِ﴾ ]اﻟﺰﺧﺮف‪» .[٨٥ :‬و ﻋﻠﻢ ﻗﯿﺎﻣﺖ ﻧﺰد اوﺳﺖ« و اﻟﺴﺎﻋﺔ از ﻣﺸﻬﻮرﺗﺮﯾﻦ‬

‫ﻧﺎمﻫﺎي روز ﻗﯿﺎﻣﺖ در ﻧﺼﻮص ﺷﺮﻋﯽ و ﮐﻼم ﻣﺮدم اﺳﺖ و آن روز ﺑﺨﺎﻃﺮ اﯾﻦ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﺎم‬ ‫ﻧﺎﻣﮕﺬاري ﺷﺪه زﯾﺮا ﯾﮏ ﻣﺮﺗﺒﻪ و ﺑﯽﺧﺒﺮ ﻣﯽآﯾﺪ و ﻣﺮدم را در ﯾﮏ ﻟﺤﻈﻪ ﺟﻤﻊ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫أﴍاط اﻟﺴﺎﻋﺔ ﯾﻌﻨﯽ ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎ و ﻋﻼﻣﺖﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻗﺒﻞ از ﺑﺮﭘﺎﯾﯽ آن واﻗﻊ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ‬ ‫َ َ ۡ َ ُ َ َّ َّ َ َ ۡ‬ ‫َ‬ ‫اع َة أن تَأ� َِي ُهم َ� ۡغ َت ٗة ۖ َ� َق ۡد َجا ٓ َء أ ۡ َ‬ ‫� ُاط َها ۚ﴾ ]ﳏﻤﺪ‪» .[١٨ :‬آﯾﺎ‬ ‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪�﴿ :‬هل ينظ ُرون إِ� ٱلس‬

‫ﺟﺰ اﯾﻦ اﻧﺘﻈﺎر ﻣﯽﺑﺮﻧﺪ ﮐﻪ رﺳﺘﺎﺧﯿﺰ ﻧﺎﮔﻬﺎن ﺑﺮ آنﻫﺎ ﻓﺮا رﺳﺪ و ﻋﻼﻣﺖﻫﺎي آن ﭘﺪﯾﺪار ﺷﻮد«‪.‬‬

‫اﻧﻮاع ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﻗﯿﺎﻣﺖ‬

‫ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺑﻪ ﺳﻪ دﺳﺘﻪ ﺗﻘﺴﻢ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪:‬‬

‫دﺳﺘﻪ اول‪:‬‬

‫ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي دور ﮐﻪ آﻣﺪه و ﭘﺎﯾﺎن ﯾﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﮐﻪ از آن ﺟﻤﻠﻪ ﺑﻌﺜﺖ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮ‬

‫اﺳﺎس آﻧﭽﻪ در ﺻﺤﯿﺤﯿﻦ از ﺣﺪﯾﺚ اﻧﺲ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﮏس ﮐﻪ از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ‬ ‫ُ ْ ُ َ َ َ َّ َ َ َ َ َ ْ‬ ‫�‪ .‬وﺿﻢ الﺴﺒﺎﺑﺔ والﻮﺳﻄﻲ« ‪» ١‬ﺑﻌﺜﺖ ﻣﻦ و ﻗﯿﺎﻣﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﯾﻦ‬ ‫ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑ ِﻌﺜﺖ أﻧﺎ والﺴﺎﻋﺔ ﻛﻬﺎ� ِ‬ ‫‪ 1‬ﺻﺤﯿﺢ اﻟﺒﺨﺎري ﺑﺮﻗﻢ )‪ ،(6504‬وﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺮﻗﻢ )‪.(2951‬‬

‫‪242‬‬

‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﭘﺮﺗﻮ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬

‫دو اﻧﮕﺸﺖ اﺳﺖ و دو اﻧﮕﺸﺖ ﺳﺒﺎﺑﻪ و وﺳﻄﯽ را ﺑﻪ ﻫﻢ ﭼﺴﭙﺎﻧﺪ« و از آن ﺟﻤﻠﻪ ﻧﺼﻒ ﺷﺪن ﻣﺎه‬ ‫ﺑﺮ اﺳﺎس آﻧﭽﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ در ﮐﺘﺎﺑﺶ ﺑﻪ آن ﺧﺒﺮ داده اﺳﺖ‪ .‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ٱ ۡ� َ َ‬ ‫ت‬ ‫� َ� ِ‬ ‫َّ َ ُ‬ ‫َۡ‬ ‫َ‬ ‫لساعة َوٱ�ش َّق ٱلق َم ُر ‪] ﴾١‬اﻟﻘﻤﺮ‪» .[١ :‬ﻗﯿﺎﻣﺖ ﻧﺰدﯾﮏ و ﻣﺎه دو ﻧﺼﻒ ﻣﯽﮔﺮدد« و از آن‬ ‫ٱ‬

‫ﺟﻤﻠﻪ ﺧﺎرج ﺷﺪن آﺗﺶ از ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﺣﺠﺎز ﮐﻪ ﺑﺨﺎﻃﺮ آن ﮔﺮدن ﺷﺘﺮﻫﺎ در ﺑﺼﺮي روﺷﻦ‬ ‫ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬ﺷﯿﺨﯿﻦ از اﺑﻮﻫﺮﯾﺮهس رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ رﺳﻮل اﷲص ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ » :‬ﻻ َ� ُﻘ ُ‬ ‫ﻮم‬ ‫ْ َ ُ ُ َ َْ َ‬ ‫الﺴ َ‬ ‫ﺎر ﻣ ْﻦ أَ ْ‬ ‫ﺎﻋ ُﺔ َﺣ َّﻰﺘ َﺨﺗْ ُﺮ َج ﻧَ ٌ‬ ‫َّ‬ ‫ﺎق ْاﻹﺑﻞ ﺑ ُﺒ ْ َ‬ ‫ر‬ ‫ﺮﺼى ‪» ٢ «١‬ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺑﺮﭘﺎ‬ ‫اﺤﻟ‬ ‫ض‬ ‫ﻨ‬ ‫�‬ ‫أ‬ ‫ء‬ ‫ﻲﻀ‬ ‫ﺗ‬ ‫ﺎز‬ ‫ﺠ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ​ِ​ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﻧﻤﯽﺷﻮد ﺗﺎ آﺗﺸﯽ در ﺣﺠﺎز ﺑﺮاﻓﺮوﺧﺘﻪ ﺷﻮد و ﮔﺮدن ﺷﺘﺮان را در ﺑﺼﺮي روﺷﻦ ﮔﺮداﻧﺪ« و اﯾﻦ‬ ‫آﺗﺶ ﺑﺮ اﺳﺎس آﻧﭽﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص ﺧﺒﺮ داده ﺑﻮد در ﺟﻤﺎدي اﻟﺜﺎﻧﯽ ﺳﺎل‪ 654‬ﻫ ﮐﻪ ﺧﺮوج آن در‬

‫ﻗﺴﻤﺖ ﺷﺮﻗﯽ ﻣﺪﯾﻨﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﻇﺎﻫﺮ ﺷﺪ و ﺑﻪ ﺳﺒﺐ آن دره اي از آﺗﺶ ﺟﺎري ﺷﺪ و ﺟﻤﺎﻋﺘﯽ از‬ ‫ﻣﺮدم آﻧﺠﺎ و ﻣﺮدم ﺷﺎم ﻧﻮر آن را دﯾﺪﻧﺪ و ﻣﺮدم ﺑﺼﺮي ﮔﺮدن ﺷﺘﺮان در روﺷﻨﺎﯾﯽ آن ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ‬

‫ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص ﺧﺒﺮ داده ﺑﻮد دﯾﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫دﺳﺘﻪ دوم‪:‬‬

‫ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي وﺳﻄﯽ و آن ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻇﺎﻫﺮ ﺷﺪه و ﭘﺎﯾﺎن ﻧﯿﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ ﺑﻠﮑﻪ زﯾﺎد ﺷﺪه‬

‫و ﺑﻪ ﺷﺪت ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﮐﻪ از آن ﺟﻤﻠﻪ ﺟﺎرﯾﻪ آﻗﺎي ﺧـﻮد را ﺑـﻪ دﻧﯿـﺎ آورد و اﻧﺴـﺎنﻫـﺎي ﭘـﺎ‬ ‫ﺑﺮﻫﻨﻪ‪ ،‬ﻟﺨﺖ‪ ،‬ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ و ﭼﻮﭘﺎن را ﻣﯽﺑﯿﻨﯽ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎنﻫﺎي ﭼﻨﺪ ﻃﺒﻘﻪ و ﺑﻠﻨﺪ ﻣـﯽﺳـﺎزﻧﺪ‪ .‬ﺑـﺮ اﺳـﺎس‬

‫آﻧﭽﻪ در ﺣﺪﯾﺚ ﺟﺒﺮﯾﻞ ﻣﺸﻬﻮر اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﻣﺴـﻠﻢ آن را در ﻓﺼـﻞ اول از اﯾـﻦ ﺑـﺎب آورده ﮐـﻪ‬ ‫َ َ َ َ ْ ْ َ ْ َّ َ َ َ َ ْ َ ْ ُ ُ‬ ‫َ َ َ َ ْ‬ ‫ﺧ ْ‬ ‫ﻮل َ�ﻨْ َﻬﺎ ﺑﺄَ ْﻋﻠَ َﻢ ﻣ ْﻦ َّ‬ ‫ﺮﺒ ِ�‬ ‫ـﺄ‬ ‫ﻓ‬ ‫ﺎل‬ ‫ﻗ‬ ‫ﻞ‬ ‫ﺋ‬ ‫ﺎ‬ ‫الﺴ‬ ‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾـﺪ‪» :‬ﻗﺎل ﻓﺄﺧ ِﺮﺒ ِ� �ﻦ الﺴﺎﻋ ِﺔ ﻗﺎل ﻣﺎ الﻤﺴﺌ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫َْ َ ْ َ ْ َ َ‬ ‫َ ْ َ​َ َ َ َ َْ َ َْ ُ‬ ‫َّ‬ ‫َ​َ​َ َُ َ‬ ‫َْ َ‬ ‫ﺎولﻮن ِﻲﻓ‬ ‫ﺎرﺗِ َﻬﺎ ﻗﺎل أن ﺗ ِ َ� اﻷ َﻣﺔ َر َّ�ﺘَ َﻬﺎ َوأن ﺗ َﺮى اﺤﻟُﻔﺎة اﻟ ُﻌ َﺮاة اﻟ َﻌﺎﻟـﺔ ِر َﺎﻋ َء الﺸـﺎ ِء �ﺘﻄـ‬ ‫�ﻦ أﻣ‬

‫‪) 1‬ﺑ‪‬ﺼﺮي(‪ ،‬ﺷﻬﺮي ﻣﻌﺮوف در ﺳﻮرﯾﻪ ﺑﻪ آن ﺣﻮران ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺗﺎ دﻣﺸﻖ ﺳﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻓﺎﺻـﻠﻪ دارد‪».‬ﻣﻌﺠـﻢ‬ ‫اﻟﺒﻠﺪان«)‪ (441/1‬و»ﺷﺮح ﻧﻮوي ﺑﺮ ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ«)‪(30/18‬و»ﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎري« )‪.(80/13‬‬

‫‪ 2‬ﺻﺤﯿﺢ اﻟﺒﺨﺎري ﺑﺮﻗﻢ )‪ ،(7118‬وﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺮﻗﻢ )‪.(2902‬‬

‫ﻓﺼﻞ دوم‪ :‬ﺑﻘﯿﻪ ارﮐﺎن اﯾﻤﺎن‬

‫‪243‬‬

‫ُْ َْ‬ ‫ﺎن« ‪» ١‬ﮔﻔﺖ ﻣﺮا از روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺧﺒﺮ ده‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﭘﺮﺳﯿﺪه ﺷﺪه )در اﯾﻦ ﻣﺴﺄﻟﻪ( داﻧﺎﺗﺮ از ﺳﺆال‬ ‫اﺒﻟنﻴ ِ‬

‫ﮐﻨﻨﺪه ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬آن ﻣﺮد ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﺲ ﻣﺮا از ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺑﺎﺧﺒﺮ ﺳﺎز‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬آﻧﮑﻪ ﮐﻨﯿﺰ آﻗـﺎﯾﺶ‬

‫را ﺑﺰاﯾﺪ‪ ،‬و آﻧﮑﻪ ﭘﺎ و ﺗﻦ ﺑﺮﻫﻨﮕﺎن ﺑﯿﻨﻮا‪ ،‬و ﭼﻮﭘﺎن ﮔﻮﺳﻔﻨﺪان را ﺑﺒﯿﻨﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺑﺮاﻓﺮاﺷـﺘﻦ ﮐـﺎخ )و‬

‫زﯾﺎده روي در ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن( ﺑﭙﺮدازﻧﺪ‪ «.‬و از آن ﺟﻤﻠﻪ ﺧﺎرج ﺷﺪن ﺳﯽ دﺟـﺎل ﮐـﻪ ﻫﻤﮕـﯽ ادﻋـﺎي‬ ‫ﻧﺒﻮت ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ در ﺣﺪﯾﺚ اﺑﻮﻫﺮﯾﺮهس رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ رﺳـﻮل اﷲص ﻓﺮﻣﻮدﻧـﺪ‪:‬‬ ‫َ َ ُ ُ َّ َ ُ َ َّ ُ ْ َ َ َ َّ ُ َ َ َّ ُ َ َ ً ْ َ َ َ ُ ُّ ُ ْ َ ْ ُ ُ َ َّ ُ َ ُ ُ‬ ‫َّ ‪٢‬‬ ‫ا�«‬ ‫»ﻻ �ﻘﻮم الﺴﺎﻋﺔ ﺣﻰﺘ �ﺒﻌﺚ دﺟﺎلﻮن ﻛﺬاﺑﻮن ﻗ ِﺮ�ﺒﺎ ِﻣﻦ ﺛﻼ ِ�� ﻠﻛﻬﻢ ﻳﺰ�ﻢ �ﻧﻪ رﺳﻮل ِ‬ ‫»ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺑﺮ ﭘﺎ ﻧﻤﯽﺷﻮد ﻣﮕﺮ اﯾﻨﮑﻪ دﺟﺎﻟﻬﺎي ﮐﺬاﺑﯽ ﺣﺪود ﺳﯽ ﻧﻔﺮ ﮐﻪ ﻫﻤـﻪ آﻧـﺎن ادﻋـﺎي ﻧﺒـﻮت‬ ‫ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻇـﺎﻫﺮ ﺷـﻮﻧﺪ« و در ﺳـﻨﻦ اﺑـﻮداود و ﺗﺮﻣـﺬي از ﺛﻮﺑـﺎن رواﯾـﺖ اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮص‬ ‫َ َّ ُ َ َ ُ ُ ُ َّ َ َّ ُ َ َ َ ُ َ ُ ُّ ُ ْ َ ْ ُ ُ َ َّ ُ َ ٌّ َ َ َ َ َ‬ ‫اﻨﻟبﻴِّ َ‬ ‫ﺎ� ُﻢ َّ‬ ‫� َﻻ ﻧَ َّ‬ ‫ﻲﺒ‬ ‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬و�ِﻧﻪ ﺳﻴﻜﻮن ِﻲﻓ أﻣ ِﻲﺘ ﻛﺬاﺑﻮن ﺛﻼﺛﻮن ﻠﻛﻬﻢ ﻳﺰ�ﻢ �ﻧﻪ ﻧ ِﻲﺒ وأﻧﺎ ﺧ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ْ‬ ‫َ�ﻌ ِﺪي« ‪» ٣‬ﻫﻤﺎﻧﺎ در اﻣﺖ ﻣﻦ ﺳﯽ ﻧﻔﺮ ﻣﺪﻋﯽ ﻧﺒﻮت دروﻏﯿﻦ ﻇﺎﻫﺮ ﻣﯽﺷـﻮﻧﺪ و ﻫـﺮ ﯾـﮏ از آﻧـﺎن‬ ‫ﮔﻤﺎن ﻣﯽﮐﻨﺪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا اﺳﺖ در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﻣﻦ ﺧﺎﺗﻢ اﻧﺒﯿﺎء ﻫﺴﺘﻢ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮي ﺑﻌﺪ از ﻣﻦ ﻧﺨﻮاﻫـﺪ‬

‫آﻣﺪ«‪.‬‬

‫از آن ﺟﻤﻠﻪ ﻇﺎﻫﺮ ﺷﺪن ﮐﻮﻫﯽ از ﻃﻼ در ﻓﺮات ﮐﻪ ﻣﺮدم ﺑﺨﺎﻃﺮ آن ﺑﺎ ﻫﻤﺪﯾﮕﺮ ﻣﯽﺟﻨﮕﻨـﺪ‪.‬‬ ‫َ َ ُ ُ َّ َ ُ َ َّ َ ْ َ ْ ُ َ ُ‬ ‫ـﺮات‬ ‫اﺑﻮﻫﺮﯾﺮهس از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﻻ �ﻘﻮم الﺴﺎﻋﺔ ﺣﻰﺘ � ِﺮﺴـ اﻟﻔ‬ ‫َ� ْﻦ َﺟﺒَﻞ ﻣ ْﻦ َذ َﻫ َ ْ َ ُ َّ ُ َ َ ْ َ ُ ْ َ ُ ْ ُ ِّ َ ْ َ ٌ َ ْ ُ َ َ َ ُ ُ ُ ُّ َ ُ‬ ‫ـﻞ‬ ‫ٍ ِ‬ ‫ٍ‬ ‫ﺐ �ﻘﺘ ِﺘﻞ اﻨﻟﺎس ﻋﻠﻴ ِﻪ �ﻴﻘﺘﻞ ِﻣﻦ ﻞﻛ ِﻣﺎﺋ ٍﺔ �ِﺴﻌﺔ و�ِﺴﻌﻮن و�ﻘـﻮل ﻞﻛ رﺟ ٍ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ْ ُ ْ َ َ ِّ ُ ُ َ‬ ‫اﺬﻟي أ�ُﻮ« ‪» ٤‬ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺑﺮ ﭘﺎ ﻧﻤﯽﺷﻮد ﺗﺎ اﯾﻨﮑـﻪ رود ﻓـﺮات ﮐـﻮﻫﯽ از ﻃـﻼ را‬ ‫ِﻣﻨﻬﻢ ﻟﻌ� أ�ﻮن أﻧﺎ ِ‬ ‫ﮐﺸﻒ )ﻇﺎﻫﺮ( ﮐﻨﺪ‪ .‬ﻣﺮدم ﺑﺮ ﺳﺮ آن ﺑﺠﻨﮕﻨﺪ و ﻧﻮد و ﻧﻪ در ﺻـﺪ آﻧـﺎن ﮐﺸـﺘﻪ ﻣـﯽﺷـﻮﻧﺪ و ﻫﻤـﻪ‬ ‫ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ ﺷﺎﯾﺪ ﻣﻦ زﻧﺪه ﺑﻤﺎﻧﻢ« و اﯾﻦ ﻋﻼﻣﺘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﺎﺻﻠﻪ واﻗﻊ ﺷﺪن آن زﯾﺎد ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬

‫‪ 1‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺮﻗﻢ )‪.(8‬‬

‫‪ 2‬رواه اﻟﺒﺨﺎري ﺑﺮﻗﻢ )‪.(3609‬‬

‫‪ 3‬ﺳﻨﻦ أﺑﯽ داود ﺑﺮﻗﻢ )‪ ،(4252‬وﺳﻨﻦ اﻟﺘﺮﻣﺬي ﺑﺮﻗﻢ )‪ ،2219‬وﻗﺎل اﻟﺘﺮﻣﺬي ‪ » :‬ﻫﺬا ﺣﺪﯾﺚ ﺣﺴﻦ ﺻﺤﯿﺢ «‪.‬‬ ‫‪ 4‬رواه ﻣﺴﻠﻢ ﻓﯽ اﻟﺼﺤﯿﺢ ﺑﺮﻗﻢ )‪ ،(2894‬وﺑﻨﺤﻮه اﻟﺒﺨﺎري ﺑﺮﻗﻢ )‪ (7119‬وأﺣﻤﺪ ﻓﯽ اﻟﻤﺴﻨﺪ ‪.261 / 2‬‬

‫‪244‬‬

‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﭘﺮﺗﻮ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬

‫دﺳﺘﻪ ﺳﻮم‪:‬‬

‫ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﺑﺰرگ اﺳﺖ و ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﻇﺎﻫﺮ ﺷﻮﻧﺪ ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل آن ﻣﯽآﯾﺪ ﮐﻪ ده ﻋﻼﻣﺖ‬

‫و ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ ﻫﯿﭽﮑﺪام از آنﻫﺎ ﻇﺎﻫﺮ ﻧﺸﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﻣﺴﻠﻢ در ﺻﺤﯿﺤﺶ از ﺣﺬﯾﻔﻪ ﺑﻦ اﺳﯿﺪ‬ ‫َّ‬ ‫ََْ َْ َ َ َ َ َ َ‬ ‫َّ َ َ َّ ُّ َ َّ َّ ُ َ ْ‬ ‫رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻃﻠﻊ اﻨﻟ ِﻲﺒ ﺻ�‬ ‫ا� َﻋﻠﻴ ِﻪ َو َﺳﻠ َﻢ َﻋﻠﻴﻨﺎ َو� ُﻦ �ﺘَﺬاﻛ ُﺮ �ﻘﺎل َﻣﺎ‬ ‫َّ َ َ َ َ‬ ‫َ​َ َ َ َ ُ َْ ُ‬ ‫َ ْ َ ُ َ َ َّ َ َ ْ َ َ ْ َ َ َ ْ َ َ َ َ َ َ ُّ َ َ‬ ‫اﺪﻟﺧﺎن‬ ‫ﺎت ﻓﺬﻛﺮ‬ ‫ﺗﺬاﻛ ُﺮون ﻗﺎلﻮا ﻧﺬﻛ ُﺮ الﺴﺎﻋﺔ ﻗﺎل آنﻫﺎ ﻟﻦ �ﻘﻮم ﺣﻰﺘ ﺗﺮون �ﺒﻠﻬﺎ ﻋﺮﺸ آﻳ ٍ‬ ‫َّ‬ ‫ُ َ‬ ‫ْ‬ ‫َ ْ َ ْ َ َ َ َّ َّ ُ َ ْ‬ ‫َ َّ َّ َ َ َّ َ ُ َ َّ ْ‬ ‫ا� َﻋﻠﻴ ِﻪ َو َﺳﻠ َﻢ‬ ‫اﺪﻟاﺑَّﺔ َو ُﻃﻠﻮع الﺸﻤ ِﺲ ِﻣ ْﻦ َﻣﻐ ِﺮ�ِ َﻬﺎ َوﻧ ُﺰول ِﻋيﻰﺴ اﺑ ِﻦ مﺮ�ﻢ ﺻ�‬ ‫واﺪﻟﺟﺎل و‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ﻮج َو َﻣﺄ ُﺟ َ‬ ‫َو َ�ﺄَ ُﺟ َ‬ ‫ﻮج َوﺛَﻼﺛَ َﺔ ُﺧ ُ‬ ‫ﻮف َﺧ ْﺴ ٌﻒ ﺑﺎل َﻤ ْﺮﺸق َو َﺧ ْﺴ ٌﻒ ﺑﺎل َﻤ ْﻐﺮب َو َﺧ ْﺴ ٌﻒ ﺠﺑَﺰ َ‬ ‫�ﺮ ِة‬ ‫ﺴ‬ ‫ٍ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ْ َ َ َ ُ َ َ َ ٌ َ ْ ُ ُ ْ ْ َ َ َ ْ ُ ُ َّ َ َ َ ْ َ‬ ‫ْ ‪١‬‬ ‫ﺮﺸ ِﻫﻢ« »ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص ﺑﺮ ﻣﺎ وارد ﺷﺪ‬ ‫اﻟﻌﺮ ِب و ِ‬ ‫آﺧﺮ ذلِﻚ ﻧﺎر ﺨﺗﺮج ِﻣﻦ اﻴﻟﻤ ِﻦ �ﻄﺮد اﻨﻟﺎس ِإﻰﻟ � ِ‬ ‫در ﺣﺎﻟﯿﮑﻪ ﻣﺎ ﻣﺸﻐﻮل ﮔﻔﺘﮕﻮ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺑﻮدﯾﻢ‪ .‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬درﻣﻮرد ﭼﻪ ﭼﯿﺰ دارﯾﺪ ﺻﺤﺒﺖ ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ؟‬

‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬در ﻣﻮرد ﻗﯿﺎﻣﺖ‪ .‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺑﺮﭘﺎ ﻧﻤﯽﮔﺮدد ﺗﺎ ده ﻧﺸﺎﻧﻪ آن ﻧﯿﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ‬

‫از‪.1:‬دﺧﺎن‪.2‬دﺟﺎل‪.3‬داﺑﻪ‪ .4‬ﻃﻠﻮع ﻧﻤﻮدن ﺧﻮرﺷﯿﺪ از ﻏﺮب‪.5‬ﻧﺰول ﻋﯿﺴﯽ ﺑﻦ ﻣﺮﯾﻢ ص‬

‫‪.6‬ﯾﺄﺟﻮج و ﻣﺄﺟﻮج‪7‬و‪8‬و‪ .9‬روي دادن ﺳﻪ ﺧﺴﻮف ‪ ٢‬ﮐﻪ ﯾﮑﯽ در ﻣﺸﺮق‪ ،‬ﯾﮑﯽ در ﻣﻐﺮب و‬

‫دﯾﮕﺮي در ﺟﺰﯾﺮة اﻟﻌﺮب روي ﻣﯽدﻫﺪ‪.10‬آﺗﺸﯽ ﮐﻪ از ﯾﻤﻦ ﺧﺎرج ﻣﯽﺷﻮد و ﻣﺮدم را ﺑﻪ ﺳﻮي‬ ‫ﻣﮑﺎن ﻗﯿﺎﻣﺖ ﻓﺮاري ﻣﯽدﻫﺪ‪ «.‬و در ﺑﻌﻀﯽ اﺣﺎدﯾﺚ دﯾﮕﺮ ﻣﻬﺪي‪ ،‬ﺧﺮاب ﺷﺪن ﮐﻌﺒﻪ‪ ،‬ﺑﻠﻨﺪ‬ ‫ﮔﺮدﯾﺪن ﻗﺮآن از زﻣﯿﻦ ذﮐﺮ ﮔﺮدﯾﺪه ﮐﻪ ذﮐﺮ آن ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ‪.‬‬

‫و اﮐﺜﺮ ﻣﺤﻘﻘﯿﻦ اﻫﻞ ﻋﻠﻢ ﺑﺮ اﯾﻦ ﺑﺎورﻧﺪ ﮐﻪ ﻋﻼﻣﺖﻫﺎي ﺑﺰرگ ﻗﯿﺎﻣﺖ اﯾﻦ ده ﺗﺎ ﻣـﯽﺑﺎﺷـﻨﺪ و‬

‫اﯾﻦ ﺳﻪ و آﻧﭽﻪ در ﺣﺪﯾﺚ ﺣﺬﯾﻔﻪ ﺑﻦ اﺳﯿﺪ ذﮐﺮ ﺷﺪه ﺟﺪا از روي دادن ﺧﺴﻮف ﻫﺴﺘﻨﺪ و اﯾﻨﮑﻪ‬

‫اﯾﻦﻫﺎ از ﻋﻼﻣﺘﻬﺎي ﻗﯿﺎﻣﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺷﮑﯽ ﻧﯿﺴﺖ ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﻧﺺ ﺣﺪﯾﺚ ﺑﺮ واﻗﻊ ﺷـﺪن آن ﻗﺒـﻞ‬ ‫از ﻧﺸﺎﻧﻪ دﻫﻢ دﻻﻟﺖ دارد و اﯾﻦ ﻣﻘﺪﻣﻪ اي ﺑﺮاي آن اﺳﺖ و ﺑﺮاي اﯾﻦ ﮔﻔﺘﻪ در رواﯾﺖ دﯾﮕـﺮي‪،‬‬

‫ﺣﺪﯾﺚ ﺣﺬﯾﻔﻪ ﺑﻦ اﺳﯿﺪ ﮔﻮاه اﺳﺖ و ﻣﺴﻠﻢ ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ آن را رواﯾـﺖ ﮐـﺮده و در آن ﺧﺴـﻮف را‬ ‫‪ 1‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺮﻗﻢ )‪.(2901‬‬

‫‪ 2‬ﻓﺮورﻓﺘﮕﯽ ﮐﻪ در زﻣﯿﻦ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽآﯾﺪ را ﺧﺴﻒ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻓﺼﻞ دوم‪ :‬ﺑﻘﯿﻪ ارﮐﺎن اﯾﻤﺎن‬

‫‪245‬‬

‫َّ َّ َ َ َ َ ُ ُ‬ ‫ﺎﻋﺔ ﻻ ﺗ�ﻮن َﺣ َّﻰﺘ‬ ‫در ذﮐﺮ ﺑﺮ ﻏﯿﺮ آن از ﻋﻼﻣﺘﻬﺎ ﺑﯿﺎن داﺷﺘﻪ آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ِ » :‬إن الﺴ‬ ‫َ ٌ‬ ‫ْ ْ‬ ‫َ ٌ‬ ‫َ ْ ٌ‬ ‫َْ ْ‬ ‫َ َ ْ َ َ َ ُّ َ ُ‬ ‫َ ُ َ َ ْ ُ َ‬ ‫اﺪﻟﺧـﺎن‬ ‫ﺮﺸ ِق َوﺧ ْﺴﻒ ﺑِﺎل َﻤﻐ ِﺮ ِب َوﺧ ْﺴﻒ ِﻲﻓ ﺟ ِﺰ�ﺮ ِة اﻟﻌﺮ ِب و‬ ‫ﺗ�ﻮن ﻋﺮﺸ آﻳ ٍ‬ ‫ﺎت ﺧﺴﻒ ﺑِﺎلﻤ ِ‬ ‫َ َّ َّ ُ‬ ‫و‬ ‫اﺪﻟﺟﺎل«‪» ١ (..‬ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺑﺮﭘﺎ ﻧﻤﯽﺷﻮد ﺗﺎ ده ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻣﯽآﯾﺪ‪ :‬ﺧﺴﻮف در ﻣﺸﺮق‪ ،‬ﺧﺴـﻮف در ﻣﻐـﺮب‬ ‫و ﺧﺴﻮف در ﺟﺰﯾﺮة اﻟﻌﺮب‪ ،‬دﺧﺎن‪ ،‬دﺟـﺎل و …« ﺳـﭙﺲ ﺑﻘﯿـﻪ ﻧﺸـﺎﻧﻪﻫـﺎ را ذﮐـﺮ ﮐـﺮده اﺳـﺖ‪.‬‬

‫ﻗﺮﻃﺒﯽ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪) :‬ﻓﺄول اﻵﻳﺎت ﻰﻠﻋ ﻣﺎ ﻲﻓ ﻫﺬه الﺮواﻳﺔ اﺨﻟﺴﻮﻓﺎت اﺜﻟﻼﺛﺔ وﻗﺪ وﻗﻊ ﺑﻌﻀـﻬﺎ ﻲﻓ‬ ‫ِّ‬ ‫َ َّ َّ ُ َ ْ‬ ‫ا� َﻋﻠﻴ ِﻪ َو َﺳﻠﻢ ذﻛﺮه اﺑﻦ وﻫﺐ‪» (...‬از اوﻟﯿﻦ ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎ در اﯾﻦ رواﯾـﺖ ﺧﺴـﻮف‬ ‫زﻣﻦ اﻨﻟﻲﺒ ﺻ�‬

‫ﺳﻪ ﮔﺎﻧﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻌﻀﯽ از آن در زﻣﺎن ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﻪ وﺳﻠﻢ ﮐﻪ اﺑـﻦ وﻫـﺐ ذﮐـﺮ ﮐـﺮده‬

‫واﻗﻊ ﺷﺪه اﺳﺖ«‪ .‬و در زﯾﺮ ﺑﺮاي اﯾﻦ ده ﻋﻼﻣﺖ ﺑﻪ ﺗﻔﺼﯿﻞ ﺑﺎ دﻻﯾﻞ ﺗﻘﺪﯾﻢ ﻣﯽﮔﺮدد‪:‬‬

‫ﻋﻼﻣﺖ اول‪ :‬ﺧﺮوج ﻣﻬﺪي‬

‫و او ﻣﺮدي از اﻫﻞ ﺑﯿﺖ اﺳﺖ و از ﻓﺮزﻧﺪان ﺣﺴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠـﯽم ﻣﺘﻮﻟـﺪ ﻣـﯽﺷـﻮد و در ﺣﺎﻟﯿﮑـﻪ‬

‫زﻣﯿﻦ ﭘﺮ از ﻇﻠﻢ و ﺳﺘﻢ اﺳﺖ از ﻋﺪل و داد ﭘﺮ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬اﺳﻤﺶ ﻣﻮاﻓﻖ اﺳﻢ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿـﻪ‬

‫وﺳﻠﻢ و اﺳﻢ ﭘﺪرش ﻣﻮاﻓﻖ اﺳﻢ ﭘﺪر ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص اﺳﺖ‪ .‬اﺑﻮداود و ﺗﺮﻣﺬي از ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮدس‬ ‫َ َ ْ َ ُ ُّ ْ َ َ َّ َ ْ َ‬ ‫ـﻚ اﻟْ َﻌ َ‬ ‫ـﺮ َب‬ ‫رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﻪ وﺳﻠﻢ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻻ ﺗﺬﻫﺐ اﺪﻟ�ﻴﺎ ﺣـﻰﺘ �ﻤ ِﻠ‬ ‫ْ ُ َ ََُْ َْ‬ ‫ْ ُ َ‬ ‫ًْ َ‬ ‫َ ُ ٌ ْ َْ َْ َُ ُ ْ ُ ُ ْ‬ ‫اﻷ ْر َض ﻗ ْﺴ ً‬ ‫َ‬ ‫ـﻄﺎ َو َﻋـﺪﻻ ﻛ َﻤـﺎ‬ ‫ﻸ‬ ‫ﻤ‬ ‫�‬ ‫ﻲﺑ‬ ‫أ‬ ‫ﻢ‬ ‫اﺳ‬ ‫ﻪ‬ ‫ﻴ‬ ‫�‬ ‫أ‬ ‫ﻢ‬ ‫اﺳ‬ ‫و‬ ‫�‬ ‫اﺳ‬ ‫رﺟﻞ ِﻣﻦ أﻫ ِﻞ ﺑي ِﻲﺘ ﻳﻮ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫اﻃﺊ اﺳﻤﻪ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ْ ُ ْ‬ ‫ُم ِﻠﺌَﺖ ﻇﻠ ًﻤﺎ َو َﺟ ْﻮ ًرا« ‪» ٢‬دﻧﯿﺎ ﺑﻪ ﭘﺎﯾﺎن ﻧﻤﯽرﺳﺪ ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﻣﺮدي از اﻫﻞ ﺑﯿﺘﻢ ﮐﻪ ﻫﻢ اﺳﻢ ﻣﻦ و اﺳـﻢ‬ ‫ﭘﺪرش ﻫﻢ اﺳﻢ ﭘﺪر ﻣﻦ اﺳﺖ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻋﺮب را ﺑﺪﺳﺖ ﮔﯿـﺮد و زﻣـﯿﻦ را ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧـﻪ ﮐـﻪ ﭘـﺮ از‬ ‫ﻇﻠﻢ و ﺳﺘﻢ ﺷﺪه ﭘﺮ از ﻋﺪل و داد ﻣﯽﮐﻨﺪ«‪.‬‬

‫‪ 1‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺮﻗﻢ )‪.(2901‬‬

‫‪ 2‬ﺳﻨﻦ أﺑﯽ داود ‪ 306 / 4‬ﺑـﺮﻗﻢ )‪ ،(4282‬واﻟﻠﻔـﻆ ﻟـﻪ‪ ،‬وﺳـﻨﻦ اﻟﺘﺮﻣـﺬي ‪ 505 / 4‬ﺑـﺮﻗﻢ )‪ ،(2230‬وﻗـﺎل اﻟﺘﺮﻣـﺬي‬ ‫ﺣﺪﯾﺚ ﺣﺴﻦ ﺻﺤﯿﺢ‪.‬‬

‫‪246‬‬

‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﭘﺮﺗﻮ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬

‫ﻧﺸﺎﻧﻪ دوم‪ :‬ﻇﻬﻮر ﻣﺴﯿﺢ دﺟﺎل‬

‫و او ﻣﺮدي از ﻓﺮزﻧﺪان آدم اﺳﺖ ﮐﻪ در آﺧﺮاﻟﺰﻣﺎن ﺧﺎرج ﻣﯽﺷﻮد و ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ او ﺑﺴـﯿﺎري از‬

‫ﻣﺮدم دﭼﺎر ﻓﺘﻨـﻪ ﻣـﯽﮔﺮدﻧـﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺑـﺮ دﺳـﺖ او ﺑﻌﻀـﯽ از اﻋﻤـﺎل ﺧـﺎرق اﻟﻌـﺎده را ﺟـﺎري‬

‫ﻣﯽﺳﺎزد‪ .‬ادﻋﺎي ﺧﺪاﯾﯽ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺑﺎﻃﻞ او ﺑﺮ ﻣﺆﻣﻦ اﺛﺮ ﻧﺪارد و داﺧـﻞ ﺗﻤـﺎم ﺷـﻬﺮﻫﺎ ﺟـﺰ ﻣﮑـﻪ و‬

‫ﻣﺪﯾﻨﻪ ﻣﯽﺷﻮد و ﺑﺎ او آﺗﺶ و ﺑﻬﺸﺖ اﺳﺖ‪ .‬آﺗﺶ او ﺑﻬﺸﺖ‪ ،‬و ﺑﻬﺸﺖ او آﺗـﺶ اﺳـﺖ‪ .‬اﺣﺎدﯾـﺚ‬

‫ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺮ ﺧﺮوج او دﻻﻟﺖ دارﻧﺪ‪ .‬از آن ﺟﻤﻠﻪ ﺣﺪﯾﺚ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑـﻦ ﻋﻤـﺮو ﺑـﻦ ﻋـﺎص اﺳـﺖ ﮐـﻪ‬ ‫ﻣﺴﻠﻢ در ﺻﺤﯿﺤﺶ از رﺳﻮل اﷲ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﻪ وﺳﻠﻢ رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨـﺪ ﮐـﻪ ﻣـﯽﻓﺮﻣﺎﯾـﺪ‪ُ ْ�َ » :‬‬ ‫ـﺮ ُج‬ ‫ُ َّ َ َ ْ ُ ُ َ ْ َ َ َ َ ْ َ ْ َ َ َ ْ ً َ ْ َ ْ َ َ َ ْ َ ْ َ‬ ‫َّ َّ ُ‬ ‫ً‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫اﺪﻟﺟﺎل ِﻲﻓ أﻣ ِﻲﺘ �ﻴﻤﻜﺚ أر� ِﻌ� ﻻ أد ِري أر� ِﻌـ� ﻳﻮﻣـﺎ أو أر� ِﻌـ� ﺷـﻬ ًﺮا أو أر� ِﻌـ� ﺎﻋﻣـﺎ‬ ‫َ​ََْ ُ‬ ‫َ ْ َ َ ْ َ َ َ َ َّ ُ ُ ْ َ ُ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َ َ ْ ُ ُ ُ َ ُ ْ ُ ُ ‪١‬‬ ‫ﺚ َّ ُ‬ ‫ُ‬ ‫ا� ِﻋيﻰﺴ ا�ﻦ مﺮ�ﻢ ﻛ�ﻧﻪ ﻋﺮوة �ﻦ مﺴﻌﻮ ٍد �ﻴﻄﻠﺒﻪ �ﻴﻬ ِﻠﻜﻪ« »دﺟـﺎل در اﻣـﺖ ﻣـﻦ‬ ‫�ﻴﺒﻌ‬ ‫ﺧﺎرج ﻣﯽﺷﻮد و در زﻣﯿﻦ ﭼﻬﻞ ﻣﯽﻣﺎﻧﺪ ﻧﻤﯽداﻧﻢ ﭼﻬﻞ روز ﯾﺎ ﭼﻬـﻞ ﻣـﺎه‪ ،‬ﯾـﺎ ﭼﻬـﻞ ﺳـﺎل ﭘـﺲ‬

‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻋﯿﺴﯽ ﺑﻦ ﻣﺮﯾﻢ را ﻣﯽﻓﺮﺳﺘﺪ ﮐﻪ او ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻋﺮوه ﺑﻦ ﻣﺴـﻌﻮد اﺳـﺖ او را ﻣـﯽﺧﻮاﻧـﺪ و ﺑـﻪ‬ ‫ﻫﻼﮐﺖ ﻣﯽرﺳﺎﻧﺪ«‪ .‬و در ﺻﺤﯿﺤﯿﻦ از ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ رﺳﻮل اﷲ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﻪ‬

‫وﺳﻠﻢ در ﻣﯿﺎن ﻣﺮدم ﺑﻠﻨﺪ ﺷﺪ و ﺧﺪاوﻧﺪ را ﺑﺮ آﻧﭽﻪ ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ او ﺑﻮد ﺣﻤﺪ و ﺛﻨﺎ ﮔﻔﺖ ﺳﭙﺲ دﺟـﺎل‬ ‫ِّ ُ ْ ُ ُ ُ ُ َ َ ْ َ ٍّ َّ َ ْ َ ْ َ َ ُ َ َ ْ َ ْ َ ُ ٌ َ ُ‬ ‫ﻲﺒ ِإﻻ ﻗﺪ أﻧﺬ َر ُه ﻗ ْﻮ َﻣﻪ ﻟﻘـﺪ أﻧـﺬ َر ُه ﻧـﻮح ﻗ ْﻮ َﻣـﻪ‬ ‫را ذﮐﺮ ﻧﻤﻮد و ﻓﺮﻣﻮد‪ِ » :‬إ� أﻧ ِﺬرﻛﻤﻮه وﻣﺎ ِﻣﻦ ﻧ ِ‬ ‫َ‬ ‫َ​َ‬ ‫َ ْ ً َ ْ َ ُ ْ ُ َ ٌّ َ ْ َ ْ َ ُ َ َ َّ ُ َ ْ َ ُ َ َ َّ َّ َ َ ْ‬ ‫َُ ُ َ ُ‬ ‫ْ َ َ ‪٢‬‬ ‫ا� ﻟي َﺲ ﺑِـﺄﻋﻮر«‬ ‫� ْﻦ َﺳﺄﻗﻮل ﻟ� ْﻢ ِ�ﻴ ِﻪ ﻗﻮﻻ لﻢ �ﻘﻠﻪ ﻧ ِﻲﺒ ِﻟﻘﻮ ِﻣ ِﻪ �ﻌﻠﻤﻮن �ﻧﻪ أﻋﻮر وأن‬ ‫وﻟ ِ‬ ‫»ﻣﻦ ﺷﻤﺎ را از او ﺑﺮ ﺣﺬر ﻣﯽدارم‪ .‬و ﻫﯿﭻ ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮي ﻧﯿﺎﻣـﺪه ﻣﮕـﺮ اﯾﻨﮑـﻪ ﻗـﻮماش را از او ﺑﺮﺣـﺬر‬ ‫داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬از آن ﺟﻤﻠﻪ‪ ،‬ﻧﻮح ﻧﯿﺰ ﻗـﻮماش را ﺑﺮﺣـﺬر داﺷـﺘﻪ اﺳـﺖ‪ .‬اﻣـﺎ ﻣـﻦ درﺑـﺎرة او ﺳـﺨﻨﯽ‬

‫ﻣﯽﮔﻮﯾﻢ ﮐﻪ ﻫﯿﭻ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮي ﺑﺮاي ﻗﻮﻣﺶ ﻧﮕﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬دﺟـﺎل‪ ،‬ﯾـﮏ ﭼﺸـﻢ و اﺣـﻮل اﺳـﺖ‪ .‬وﻟـﯽ‬

‫ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻨﯿﻦ ﻧﯿﺴﺖ«‪.‬‬

‫‪ 1‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺮﻗﻢ )‪.(2940‬‬

‫‪ 2‬ﺻﺤﯿﺢ اﻟﺒﺨﺎري ﺑﺮﻗﻢ )‪ ،(3057‬وﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺮﻗﻢ )‪ ،(169‬واﻟﻠﻔﻆ ﻟﻠﺒﺨﺎري‪.‬‬

‫ﻓﺼﻞ دوم‪ :‬ﺑﻘﯿﻪ ارﮐﺎن اﯾﻤﺎن‬

‫‪247‬‬

‫ﻋﻼﻣﺖ ﺳﻮم‪ :‬ﻧﺰول ﻋﯿﺴﯽ؛ از آﺳﻤﺎن ﺑﻪ زﻣﯿﻦ‬

‫او در زﻣﯿﻦ ﺑﻪ ﻋﺪاﻟﺖ ﺣﮑﻢ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺻﻠﯿﺐ را ﻣﯽﺷﮑﻨﺪ‪ ،‬ﺧﻮك را ﻣﯽﮐﺸﺪ و ﮐﺎر دﺟﺎل‬

‫را ﺗﻤﺎم ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﻧﺼﻮص از ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ ﺑﺮ آن دﻻﻟﺖ دارﻧﺪ‪ .‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ در‬ ‫َّ ُ َ ۡ ‪َ َّ ّ ٞ‬‬ ‫ِلساع ِة﴾ ]اﻟﺰﺧﺮف‪» .[٦١ :‬و ﻫﻤﺎﻧﺎ آن‪ ،‬ﻧﺸﺎﻧﻪاي ﺑﺮاي‬ ‫ﮐﺘﺎﺑﺶ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪�﴿ :‬نهۥ لعِلم ل‬

‫رﺳﺘﺎﺧﯿﺰ اﺳﺖ«‪ .‬ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﻔﺴﺮﯾﻦ ﺑﻪ اﯾﻦ آﯾﻪ ﺑﺮ ﻧﺰول ﻋﯿﺴﯽ اﺳﺘﺪﻻل ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و اﯾﻦ رواﯾﺖ از اﺑﻦ‬ ‫ﻋﺒﺎس ﻧﻘﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎم اﺣﻤﺪ در ﻣﺴﻨﺪش از اﺑﻦ ﻋﺒﺎسم در ﺗﻔﺴﯿﺮ اﯾﻦ آﯾﻪ رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‬

‫ﮐﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ﻫﻮ ﺧﺮوج ﻋيﻰﺴ اﺑﻦ مﺮ�ﻢ ﻋﻠﻴﻪ الﺴﻼم ﻗﺒﻞ ﻳﻮم اﻟﻘﻴﺎﻣﺔ« ‪» ١‬آن ﺧﺮوج‬

‫ﻋﯿﺴﯽ ﺑﻦ ﻣﺮﯾﻢ؛ ﻗﺒﻞ از روز ﻗﯿﺎﻣﺖ اﺳﺖ«‪ .‬ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ اﺣﺎدﯾﺚ ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺮ ﻧﺰول‬

‫ﻋﯿﺴﯽ؛ دﻻﻟﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬در ﺻﺤﯿﺤﯿﻦ از اﺑﻮﻫﺮﯾﺮهس رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﻪ‬ ‫َّ‬ ‫َ َ‬ ‫َ َّ َ ْ َ ْ َ‬ ‫َْ‬ ‫ُ ْ ْ ُ َ ْ َ َ َ َّ َّ ُ َ ْ‬ ‫ا� َﻋﻠﻴ ِﻪ‬ ‫�ل ِ�ﻴ�ﻢ ا�ﻦ مﺮ�ﻢ ﺻ�‬ ‫وﺳﻠﻢ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ » :‬و ِ‬ ‫اﺬﻟي �ﻔ ِﻲﺴ ِ�ﻴ ِﺪهِ ﻴﻟُ ِ‬ ‫ﻮﺷ�ﻦ أن � ِ‬ ‫َ‬ ‫ُ ْ ُ‬ ‫َ َ َّ َ َ َ ً َ ً َ َ ْ َ َّ َ َ َ ْ ُ َ ْ ْ َ َ َ َ َ ْ َ‬ ‫اﺠﻟ ْﺰ َ�ﺔ َو َ� ِﻔﻴﺾ ال َﻤﺎل َﺣ َّﻰﺘ ﻻ‬ ‫وﺳﻠﻢ ﺣﻜﻤﺎ ﺎﻋ ِدﻻ �ﻴﻜ ِﺮﺴ الﺼ ِﻠﻴﺐ و�ﻘﺘﻞ ِ‬ ‫��ﺮ و�ﻀﻊ ِ‬ ‫اﺨﻟ ِ‬ ‫َ ْ َ َ ُ َ َ ٌ َ َ َّ َ ُ َ َّ ْ َ ُ ْ َ َ ُ َ ْ‬ ‫اﺪﻟ ْ� َﻴﺎ َو َﻣﺎ � َ‬ ‫�ا ﻣ ْﻦ ُّ‬ ‫ﻴﻬﺎ« ‪» ٢‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ذاﺗﯽ ﮐﻪ‬ ‫اﺣﺪة ﺧ ً ِ‬ ‫ِ‬ ‫�ﻘﺒﻠﻪ أﺣﺪ وﺣﻰﺘ ﺗ�ﻮن الﺴﺠﺪة الﻮ ِ‬

‫ﺟﺎن ﻣﻦ در دﺳﺖ اوﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺰودي ﻋﯿﺴﯽ ﺑﻦ ﻣﺮﯾﻢ ﻧﺰول ﺧﻮاﻫﺪ ﮐﺮد‪ .‬او ﺣﺎﮐﻢ ﻋﺎدﻟﯽ ﺧﻮاﻫﺪ‬

‫ﺑﻮد‪ ،‬ﺻﻠﯿﺐ را ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﮑﺴﺖ و ﺧﻮك را از ﺑﯿﻦ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﺮد و ﺟﺰﯾﻪ را ﺑﺮﻣﯽ دارد و )در زﻣﺎن‬ ‫اﯾﺸﺎن( ﺛﺮوت و داراﯾﯽ ﺑﺤﺪي زﯾﺎد ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﮐﺴﯽ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻪ ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻦ ﻣﺎل‪ ،‬ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ«‪.‬‬

‫ﻋﻼﻣﺖ و ﻧﺸﺎﻧﻪ ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﺧﺮوج ﯾﺄﺟﻮج و ﻣﺄﺟﻮج‬

‫و آنﻫﺎ ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت ﺑﺴﯿﺎري ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﺴﯽ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ آنﻫﺎ را ﺑﮑﺸﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه آنﻫﺎ از‬

‫ﻧﻮادﮔﺎن ﯾﺎﻓﺚ ﮐﻪ از ﻓﺮزﻧﺪان ﻧﻮح؛ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ و ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ ﺑﺮ ﺧﺮوج آنﻫﺎ‬ ‫َ َّ َ ُ َ ۡ َ ۡ ُ ُ َ َ ۡ ُ ُ َ ُ ّ ُ ّ‬ ‫� َح َ‬ ‫دﻻﻟﺖ دارد‪ .‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ح ٰٓ‬ ‫ب‬ ‫د‬ ‫� إِذا فتِحت يأجوج ومأجوج وهم مِن ِ‬ ‫ٖ‬ ‫‪ 1‬اﻟﻤﺴﻨﺪ ‪.318 / 1 :‬‬

‫‪ 2‬ﺻﺤﯿﺢ اﻟﺒﺨﺎري ﺑﺮﻗﻢ )‪ ،(2222‬وﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺮﻗﻢ )‪ ،(155‬واﻟﻠﻔﻆ ﻟﻤﺴﻠﻢ‪.‬‬

‫‪248‬‬

‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﭘﺮﺗﻮ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬

‫َ ۡ َ َ َ ۡ َ ۡ ُ ۡ َ ُّ َ َ َ َ ٰ َ ٌ َ ۡ َ ٰ ُ َّ َ َ َ ُ ْ‬ ‫َ ُ َ‬ ‫خصة �ب�ر ٱ�ِين �فروا﴾ ]اﻷﻧﺒﻴﺎء‪.[٩٧-٩٦ :‬‬ ‫ين ِ‬ ‫سلون ‪ ٩٦‬وٱ��ب ٱلوعد ٱ�ق فإِذا ِ� � ِ‬

‫»ﺗﺎ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﯾﺎﺟﻮج و ﻣﺄﺟﻮج رﻫﺎ ﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ و آﻧﺎن از ﻫﺮ ﺑﻠﻨﺪي و ارﺗﻔﺎﻋﯽ ﻣﯽﮔﺬرﻧﺪ‪) .‬در‬

‫اﯾﻦ ﻫﻨﮕﺎم( وﻋﺪة راﺳﺘﯿﻦ )روز ﻗﯿﺎﻣﺖ( ﻧﺰدﯾﮏ اﺳﺖ ﭘﺲ ﻧﺎﮔﻬﺎن ﭼﺸﻤﺎن ﮐﻔﺎر ﺧﯿﺮه ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‬

‫)و از ﺣﺮﮐﺖ ﺑﺎز ﻣﯽاﯾﺴﺘﻨﺪ(«‪ .‬ﺷﯿﺨﯿﻦ از زﯾﻨﺐ ﺑﻨﺖ ﺟﺤﺶك رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ رﺳﻮل اﷲ‬ ‫َ َ َ َّ َّ ُ ٌ‬ ‫ا� َو�ْﻞ‬ ‫ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﻪ وﺳﻠﻢ روزي ﺑﺎ ﺣﺎﻟﺖ ﻫﺮاﺳﺎن ﺑﺮ او داﺧﻞ ﺷﺪ و ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻻ ِإﻪﻟ ِإﻻ‬ ‫ْ‬ ‫ْ َ ٍّ َ ْ ْ َ َ َ ُ َ ْ َ ْ َ ْ َ ْ َ ْ ُ َ َ َ ْ ُ َ ْ ُ َ َ َ َّ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫لِﻠ َﻌ َﺮ ِب ِﻣﻦ ﺮﺷ ﻗﺪ ا�ﺮﺘب ﻓ ِﺘﺢ اﻴﻟﻮم ِﻣﻦ ردمِ ﻳﺄﺟﻮج وﻣﺄﺟﻮج ِﻣﺜﻞ ﻫ ِﺬهِ وﺣﻠﻖ ﺑِﺈِﺻﺒ ِﻌ ِﻪ‬ ‫ْاﻹ ْ� َﻬ َواﻟَّﻲﺘ ﺗَﻠ َ‬ ‫ﻴﻬﺎ«‪» ١ (..‬ﻻ اﻟﻪ اﻻ اﷲ« واي ﺑﺮ ﻋﺮب از ﺷﺮي ﮐﻪ اﻣﺮوز ﻧﺰدﯾﮏ ﺷﺪ‪ .‬اﻣﺮوز ﺳﺪ‬ ‫ِ ﺎمِ ِ ِ‬ ‫ﯾﺎﺟﻮج و ﻣﺎﺟﻮج اﯾﻨﻄﻮر )دو اﻧﮕﺸﺖ اﺑﻬﺎم و ﻣﺠﺎورش را ﺣﻠﻘﻪ ﮐﺮد( ﺑﺎز ﺷﺪ«‪.‬‬

‫ﻋﻼﻣﺖ و ﻧﺸﺎﻧﻪ ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬اﻧﻬﺪام ﮐﻌﺒﻪ و رﺑﻮدن زﯾﻮر آﻻت آن‬

‫ﻣﺮدي داراي ﺳـﺎق ﭘﺎﻫـﺎي ﮐﻮﭼـﮏ و دراز از ﺣﺒﺸـﻪ ﮐﻌﺒـﻪ را وﯾـﺮان و زﯾـﻮر آﻻت آن را‬

‫ﻣﯽﺑﺮد ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﺳﻨﺖ ﺑﺮ آن ﺷﺎﻫﺪ اﺳﺖ‪ .‬ﺷﯿﺨﯿﻦ از اﺑﻮﻫﺮﯾﺮه س رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‬ ‫ْ ْ َ‬ ‫ُ َ ِّ ُ ْ َ ْ َ َ ُ ُّ َ ْ َ َ ْ‬ ‫� ِﻣ‬ ‫ـﻦ اﺤﻟَبَﺸـ ِﺔ« ‪» ٢‬ﻣـﺮدي داراي‬ ‫ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﻪ وﺳﻠﻢ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪�» :‬ﺮب اﻟﻜﻌﺒﺔ ذو الﺴـﻮ�ﻘﺘ ِ‬ ‫ﺳﺎق ﭘﺎي ﮐﻮﭼﮏ و ﺑﺎرﯾﮏ از ﺣﺒﺸﻪ ﮐﻌﺒﻪ را ﺧﺮاب ﻣﯽﮐﻨﺪ« و اﻣﺎم اﺣﻤـﺪ ﺑـﺎ ﺳـﻨﺪ ﺻـﺤﯿﺢ از‬

‫ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐـﻪ او از رﺳـﻮل اﷲ ﺻـﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿـﻪ وﺳـﻠﻢ ﺷـﻨﯿﺪ ﮐـﻪ ﻓﺮﻣـﻮد‪:‬‬ ‫ُ َ ِّ ُ ْ َ ْ َ َ ُ ُّ َ ْ َ َ ْ ْ ْ‬ ‫َ َ َ ِّ‬ ‫اﺤﻟَبَ َﺸﺔ َو� َ ْﺴﻠُﺒُ َﻬﺎ ﺣﻠْﻴَﺘَ َﻬﺎ َو ُ�َ ِّﺮ ُد َﻫـﺎ ﻣ ْ‬ ‫ـﻦ ِﻛ ْﺴ َ‬ ‫� ِﻣﻦ‬ ‫ـﻮﺗِ َﻬﺎ َوﻟﻜـ��‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫»�ﺮب اﻟﻜﻌﺒﺔ ذو الﺴﻮ�ﻘﺘ ِ‬ ‫َْ ُ ُ َْ ُ َ ْ َ َُْ َ‬ ‫ْ‬ ‫ع ﻳَ ْﺮﻀ ُب َﻋﻠَﻴْ َﻬﺎ ﺑﻤ ْﺴ َ‬ ‫أ�ﻈﺮ ِإﻴﻟ ِﻪ أﺻﻴ ِﻠﻊ أ�ﻴ ِﺪ‬ ‫ﺤﺎﺗِ ِﻪ َو ِﻣﻌ َﻮ ِ ِﻪﻟ« ‪» ٣‬ﻣﺮدي داراي ﺳﺎق ﭘﺎي ﺑﺎرﯾـﮏ و‬ ‫ِ​ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﮐﻮﭼﮏ از ﺣﺒﺸﻪ ﮐﻌﺒﻪ را ﺧﺮاب ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﮐﺴﻮت و زﯾﻨﺖ آﻻت را از آن ﺟﺪا ﻣﯽﺳﺎزد ﻣﺜـﻞ‬ ‫اﯾﻨﮑﻪ اﮐﻨﻮن ﻣﻦ او را ﻣﯽﺑﯿﻨﻢ ﺑﺎ ﺳﺮي ﻃﺎس و ﻣﻔﺎﺻﻞ ﮐﺞ ﺑﺎ ﺑﯿﻞ و ﮐﻠﻨﮕﺶ ﺑﻪ ﮐﻌﺒﻪ ﻣﯽﮐﻮﺑﺪ«‪.‬‬

‫‪ 1‬ﺻﺤﯿﺢ اﻟﺒﺨﺎري ﺑﺮﻗﻢ )‪ ،(3346‬وﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺮﻗﻢ )‪.(2880‬‬ ‫‪ 2‬ﺻﺤﯿﺢ اﻟﺒﺨﺎري ﺑﺮﻗﻢ )‪ ،(1591‬وﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺮﻗﻢ )‪.(2909‬‬ ‫‪ 3‬اﻟﻤﺴﻨﺪ ‪.220 / 2 :‬‬

‫ﻓﺼﻞ دوم‪ :‬ﺑﻘﯿﻪ ارﮐﺎن اﯾﻤﺎن‬

‫‪249‬‬

‫ﻋﻼﻣﺖ ﺷﺸﻢ‪ :‬دﺧﺎن‬

‫و آن دود ﺑﺰرﮔﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ از آﺳﻤﺎن ﺟﺎري ﻣﯽﺷﻮد و ﻣﺮدم را ﻣﯽﭘﻮﺷﺎﻧﺪ و آنﻫﺎ را در‬ ‫َۡ‬ ‫َّ ٓ‬ ‫ﺑﺮﻣﯽ ﮔﯿﺮﯾﺪ ﮐﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ ﺑﺮ آن ﺷﺎﻫﺪﻧﺪ‪ .‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬فَٱ ۡرتَق ۡ‬ ‫لس َما ُء‬ ‫ب يَ ۡو َم تأ ِ� ٱ‬ ‫ِ‬ ‫َّ َ َ َ َ َ ٌ َ‬ ‫َۡ َ‬ ‫ب ُد َخ ُّ‬ ‫‪ٞ‬‬ ‫اس �ٰذا عذاب أ ِ�م ‪] ﴾١١‬اﻟﺪﺧﺎن‪» .[١١-١٠ :‬ﻣﻨﺘﻈﺮ ﺑﺎش ﺗﺎ‬ ‫ِ‬ ‫ٖ‬ ‫� ‪� ١٠‬غ� ٱ� ۖ‬ ‫ان مب ِ ٖ‬ ‫روزي آﺳﻤﺎن دودي واﺿﺢ و آﺷﮑﺎر ﻇﺎﻫﺮ ﮐﻨﺪ و ﻫﻤﻪ ﻣﺮدم را در ﺑﺮ ﮔﯿﺮد اﯾﻦ ﻋﺬاب‬

‫دردﻧﺎﮐﯽ اﺳﺖ« و از ﺳﻨﺖ ﺣﺪﯾﺚ ﺣﺬﯾﻔﻪ ﺑﻦ اﺳﯿﺪ س اﺳﺖ ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﮔﺬﺷﺖ از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‬ ‫َّ َ َ ْ َ ُ َ َ َّ َ َ ْ َ َ ْ َ َ َ ْ َ َ‬ ‫ﺎت‬ ‫ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﻪ وﺳﻠﻢ رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬إِ�ﻬﺎ ﻟﻦ �ﻘﻮم ﺣﻰﺘ ﺗﺮون �ﺒﻠﻬﺎ ﻋﺮﺸ آﻳ ٍ‬ ‫َ َ َ َ ُّ َ َ َ َّ َّ َ َ َّ َ‬ ‫ﻓﺬﻛﺮ اﺪﻟﺧﺎن واﺪﻟﺟﺎل و‬ ‫اﺪﻟاﺑَّﺔ« ‪» ١‬ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺑﺮﭘﺎ ﻧﻤﯽﮔﺮدد ﺗﺎ ده ﻧﺸﺎﻧﻪ آن ﻧﯿﺎﯾﺪ ﮐﻪ دﺧﺎن‪ ،‬دﺟﺎل‬ ‫و داﺑﻪ را ذﮐﺮ ﻧﻤﻮد«‪.‬‬

‫ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻫﻔﺘﻢ‪ :‬ﺑﻠﻨﺪ ﺷﺪن ﻗﺮآن از زﻣﯿﻦ ﺑﻪ ﺳﻮي آﺳﻤﺎن‬

‫از آن آﯾﻪاي ﺑﺼﻮرت ﻧﻮﺷﺘﻪ ﯾﺎ در ﻗﻠﺐ ﺑﺎﻗﯽ ﻧﻤﯽﻣﺎﻧﺪ‪ .‬و دﻟﯿﻞ ﺑﺮ آن ﺣـﺪﯾﺚ ﺣﺬﯾﻔـﻪ اﺳـﺖ‬ ‫َْ ُ​ُ ْ ْ َ ُ َ َ َ ْ‬ ‫ـﺪ ُر ُس َو ْ ُ‬ ‫ﻲﺷ‬ ‫اﻹﺳﻼم ﻛﻤﺎ ﻳ‬ ‫ﮐﻪ از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﻪ وﺳﻠﻢ رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻳﺪرس ِ‬ ‫َّ‬ ‫َ ٌ َ​َ َ َ ٌ َ​َ ُ​ُ ٌ َ​َ َ َ ٌَ َ​َُ ْ َ َ​َ َ‬ ‫َّ ْ َ َّ َ ُ ْ َ َ‬ ‫ا� َﻋ َّ‬ ‫ـﺰ‬ ‫ـﺎب ِ‬ ‫اﺜﻟﻮ ِب ﺣﻰﺘ ﻻ ﻳﺪرى ﻣﺎ ِﺻﻴﺎم وﻻ ﺻﻼة وﻻ �ﺴﻚ وﻻ ﺻﺪﻗﺔ وﻟيﺮﺴى ﻰﻠﻋ ِﻛﺘ ِ‬ ‫َْ‬ ‫ُْ ٌ‬ ‫َّ‬ ‫َ َ َ​َ َ َ‬ ‫َو َﺟﻞ ِﻲﻓ ﻴﻟْﻠ ٍﺔ ﻓﻼ �ﺒْﻰﻘ ِﻲﻓ اﻷ ْر ِض ِﻣﻨﻪ آﻳَﺔ«‪» ٢ (...‬اﺳﻼم ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻧﻘﺶ و ﻧﮕﺎر ﻟﺒﺎس ﭘﺎك ﻣﯽﺷﻮد‬ ‫ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﮐﺴﯽ روزه‪ ،‬ﻧﻤﺎز‪ ،‬ﻗﺮﺑﺎﻧﯽ و زﮐﺎت را ﻧﻤﯽداد‪ .‬و ﺑﺮ ﮐﺘﺎب ﺧﺪاوﻧﺪ ﻋﺰوﺟﻞ در ﺷـﺒﯽ‬ ‫ﻣﯽﮔﺬرد در ﺣﺎﻟﯿﮑﻪ در زﻣﯿﻦ از آن آﯾﻪاي ﺑﺎﻗﯽ ﻧﻤﺎﻧﺪه اﺳﺖ«‪.‬‬

‫‪ 1‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺮﻗﻢ )‪.(2901‬‬

‫‪ 2‬ﺳﻨﻦ اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ ‪ ،1344 / 2‬ﺑﺮﻗﻢ )‪ ،(4049‬واﻟﻤﺴـﺘﺪرك ﻟﻠﺤـﺎﮐﻢ ‪ 473 / 4‬وﻗـﺎل ‪ :‬ﺻـﺤﯿﺢ ﻋﻠـﻰ ﺷـﺮط ﻣﺴـﻠﻢ‬ ‫وواﻓﻘﻪ اﻟﺬﻫﺒﯽ‪.‬‬

‫‪250‬‬

‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﭘﺮﺗﻮ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬

‫ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻫﺸﺘﻢ‪ :‬ﻃﻠﻮع ﻧﻤﻮدن ﺧﻮرﺷﯿﺪ از ﻣﻐﺮب‬

‫َ ۡ ۡ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ت َر ّ�ِك‬ ‫ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ ﺑﺮ اﯾﻦ ﻧﺸﺎﻧﻪ دﻟﯿﻞ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬يَ ۡوم يَأ ِ� َ�عض َءا� ٰ ِ‬ ‫�إ َ‬ ‫َُۡ َۡ َ َ َ ۡ‬ ‫َ َ َ ُ َۡ ً َ َُ َۡ َ ُ ۡ َ َ​َ ۡ‬ ‫ي�ٰن َِها َخ ۡ ٗ‬ ‫��ۗ﴾ ]اﻷﻧﻌﺎم‪.[١٥٨ :‬‬ ‫� ينفع �فسا إِي�ٰنها لم ت�ن ءامنت مِن �بل أو كسبت ِ ٓ ِ‬

‫»روزي ﮐﻪ ﺑﻌﻀﯽ از آﯾﺎت ﭘﺮوردﮔﺎرت ﺑﯿﺎﯾﻨﺪ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﻗﺒﻼً اﯾﻤﺎن ﻧﯿﺎورده ﯾﺎ در اﯾﻤﺎن ﺧﻮﯾﺶ‬

‫ﻋﻤﻞ ﺧﯿﺮي را ﮐﺴﺐ ﻧﮑﺮده اﯾﻤﺎن آوردﻧﺶ ﺑﺮاي او ﻫﯿﭻ ﻧﻔﻌﯽ ﻧﺪارد« ﺗﻌﺪادي از ﻣﻔﺴﺮﯾﻦ ﺑﺮ‬ ‫اﯾﻦ رأي ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﻨﻈﻮر از ﺑﻌﻀﯽ آﯾﺎت ﭘﺮوردﮔﺎر‪ ،‬ﻃﻠﻮع ﻧﻤﻮدن ﺧﻮرﺷﯿﺪ از ﻣﻐﺮب آن‬

‫اﺳﺖ‪ .‬ﻃﺒﺮي ﺑﻌﺪ از ذﮐﺮ ﺳﺨﻨﺎن ﻣﻔﺴﺮﯾﻦ در ﺑﺎره اﯾﻦ آﯾﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪) :‬وأو� اﻷﻗﻮال ﺑﺎلﺼﻮاب‬ ‫ِّ‬ ‫َ َّ َّ ُ َ ْ‬ ‫ا� َﻋﻠﻴ ِﻪ َو َﺳﻠﻢ أﻧﻪ ﻗﺎل ذلﻚ ﺣ� ﺗﻄﻠﻊ‬ ‫ﻲﻓ ذلﻚ ﻣﺎ ﺗﻈﺎﻫﺮت ﺑﻪ اﻷﺧﺒﺎر ﻋﻦ رﺳﻮل اﷲ ﺻ�‬ ‫الﺸﻤﺲ ﻣﻦ ﻣﻐﺮ�ﻬﺎ( ‪» ١‬اوﻟﯽﺗﺮﯾﻦ ﺳﺨﻨﺎن ﺑﻪ ﺻﻮاب و درﺳﺘﯽ در اﯾﻦ ﺑﺎره اﺧﺒﺎري اﺳﺖ ﮐﻪ از‬

‫رﺳﻮل اﷲ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﻪ وﺳﻠﻢ در ﺑﺎره ﻃﻠﻮع ﻧﻤﻮدن ﺧﻮرﺷﯿﺪ از ﻣﻐﺮب ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ«‪ .‬ﺷﯿﺨﯿﻦ از‬ ‫َ َ ُ ُ َّ َ ُ‬ ‫ﺎﻋﺔ‬ ‫اﺑﻮﻫﺮﯾﺮه س رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ رﺳﻮل اﷲ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﻪ وﺳﻠﻢ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﻻ �ﻘﻮم الﺴ‬ ‫َ َ ََْ‬ ‫ْ َ ْ َ َ َ َ َ َ ْ َ َ َ َّ ُ َ ُ َ ْ َ َ َ َ َ‬ ‫َ ُ َّ ْ‬ ‫َﺣ َّﻰﺘ � ْﻄﻠ َﻊ الﺸﻤ ُﺲ ِﻣﻦ ﻣﻐ ِﺮ�ِﻬﺎ ﻓ ِﺈذا ﻃﻠﻌﺖ ﻓﺮآﻫﺎ اﻨﻟﺎس آﻣﻨﻮا أ‬ ‫� ﻻ �ﻨﻔ ُﻊ‬ ‫ﻤﺟ ُﻌﻮن ﻓﺬلِﻚ ِﺣ‬ ‫َْ ً َ َُ َْ َ ُ ْ َ​َ ْ ْ َُْ َْ َ َ َ ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ ً ‪٢‬‬ ‫�ﻔﺴﺎ إِﻳﻤﺎ�ﻬﺎ لﻢ ﺗ�ﻦ آﻣﻨﺖ ِﻣﻦ �ﺒﻞ أو ﻛﺴﺒﺖ ِﻲﻓ إِﻳﻤﺎﻧِﻬﺎ ﺧ�ا« »ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺑﺮﭘﺎ ﻧﻤﯽﮔﺮدد ﺗﺎ‬ ‫اﯾﻨﮑﻪ ﺧﻮرﺷﯿﺪ از ﻣﻐﺮب ﻃﻠﻮع ﻣﯽﮐﻨﺪ ﭘﺲ ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﻣﺮدم آن را دﯾﺪﻧﺪ ﻫﻤﮕﯽ اﯾﻤﺎن‬

‫ﻣﯽآورﻧﺪ در آن ﻫﻨﮕﺎم ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﻗﺒﻼً اﯾﻤﺎن ﻧﯿﺎورده ﯾﺎ در اﯾﻤﺎن ﺧﻮﯾﺶ ﻋﻤﻞ ﻧﯿﮑﻮﯾﯽ را ﮐﺴﺐ‬ ‫ﻧﻨﻤﻮده اﯾﻤﺎﻧﺶ ﺑﺮاي او ﺳﻮدﻣﻨﺪ ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﺪ‪«.‬‬

‫ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻧﻬﻢ‪ :‬ﺧﺮوج داﺑﻪ‬

‫و آن ﻣﺨﻠﻮق ﺑﺰرﮔﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه ﻃﻮل آن ﺷﺼﺖ ذراع اﺳﺖ و داراي دﺳﺖ و ﭘﺎ و‬

‫ﭘﺸﻤﺎﻟﻮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه ﺧﻠﻘﺖ او ﺷﺒﯿﻪ ﺗﻌﺪادي از ﺣﯿﻮاﻧﺎت اﺳﺖ‪ .‬ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ ﺑﺮ ﺧﺮوج‬

‫‪ 1‬ﺗﻔﺴﯿﺮ اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ ج‪.97 / 8‬‬

‫‪ 2‬ﺻﺤﯿﺢ اﻟﺒﺨﺎري ﺑﺮﻗﻢ )‪ ،(4636‬وﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺮﻗﻢ )‪.(157‬‬

‫ﻓﺼﻞ دوم‪ :‬ﺑﻘﯿﻪ ارﮐﺎن اﯾﻤﺎن‬

‫‪251‬‬

‫َ َ َۡ ُ َ َ‬ ‫آن ﻗﺒﻞ از ﺑﺮﭘﺎﯾﯽ ﻗﯿﺎﻣﺖ دﻻﻟﺖ دارﻧﺪ‪ .‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪�۞﴿ :‬ذا َو� َع ٱلق ۡول عل ۡي ِه ۡم‬ ‫َۡ‬ ‫ُ َ ّ ُ ُ ۡ َ َّ َّ َ َ ُ ْ َ َ‬ ‫َ َ ٗ‬ ‫َ‬ ‫َ ۡ‬ ‫أخ َر ۡج َنا ل ُه ۡم دآبَّة ّم َِن ٱ� ِ‬ ‫�ض ت�ل ِمهم أن ٱ�‬ ‫اس �نوا ��ٰت ِ َنا � يُوق ُِنون ‪] ﴾٨٢‬اﻟﻨﻤﻞ‪.[٨٢ :‬‬

‫»ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﺎن وﻗﻮع ﻗﯿﺎﻣﺖ ﻓﺮا ﻣﯽرﺳﺪ‪ .‬داﺑﻪ را از زﻣﯿﻦ ﺑﺮاي ﻣﺮدم ﺑﯿﺮون ﻣﯽآورﯾﻢ ﮐﻪ‬

‫ﺑﺎ اﯾﺸﺎن ﺳﺨﻦ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ .‬ﺑﺮاﺳﺘﯽ ﻣﺮدم ﺑﻪ آﯾﺎت ﻣﺎ اﯾﻤﺎن ﻧﻤﯽآوردﻧﺪ«‪ .‬اﺑﻮﻫﺮﯾﺮه س از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‬ ‫َ​َ ٌ َ َ َ ْ َ َ ََْ ُ َْ ً َ ُ َ‬ ‫ﻳﻤﺎ� َﻬﺎ ل ْﻢ‬ ‫ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﻪ وﺳﻠﻢ رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪) :‬ﺛﻼث إِذا ﺧﺮﺟﻦ ﻻ �ﻨﻔﻊ �ﻔﺴﺎ ِإ‬ ‫ْ َ ْ َ َ َّ َّ ُ َ َ َّ ُ‬ ‫َ َ َ ْ ً ُ ُ ُ َّ ْ‬ ‫َ ُ ْ َ​َ ْ ْ َُْ َْ َ َ َ ْ‬ ‫ﺗ�ﻦ آﻣﻨﺖ ِﻣﻦ �ﺒﻞ أو ﻛﺴﺒﺖ ِﻲﻓ إِﻳﻤﺎﻧِﻬﺎ ﺧ�ا ﻃﻠﻮع الﺸﻤ ِﺲ ِﻣﻦ ﻣﻐ ِﺮ�ِﻬﺎ واﺪﻟﺟﺎل وداﺑﺔ‬ ‫َْ‬ ‫ْ‬ ‫‪١‬‬ ‫اﻷر ِض( »ﻫﻨﮕﺎم وﻗﻮع ﺳﻪ ﺣﺎدﺛﻪ‪ ،‬اﻧﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻗﺒﻼً اﯾﻤﺎن ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﯾﺎ از اﯾﻤﺎن ﺧﻮد ﺧﯿﺮي ﮐﺴﺐ‬ ‫ﻧﮑﺮده اﺳﺖ اﮔﺮ اﯾﻤﺎن ﺑﯿﺎورد ﺑﺮاي او ﺳﻮدي ﻧﺨﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ .1:‬ﻃﻠﻮع ﻧﻤﻮدن ﺧﻮرﺷﯿﺪ از‬

‫ﻣﻐﺮب‪ .2‬ﻇﻬﻮر دﺟﺎل ‪ .3‬ﺧﺮوج داﺑﺔ اﻻرض«‪ .‬اﻣﺎم اﺣﻤﺪ از اﺑﻮ اﻣﺎﻣﻪ س رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ‬ ‫ُ َْ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ ُ ُ َّ َّ ُ َ َ ُ َّ َ َ َ َ‬ ‫اﻃﻴ ِﻤ ِﻬ ْﻢ � َّﻢ �ﻐ ُﻤ ُﺮون‬ ‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﻪ وﺳﻠﻢ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﺨﺗﺮج اﺪﻟاﺑﺔ ﻓت ِﺴﻢ‬ ‫اﻨﻟﺎس ﻰﻠﻋ ﺧ َﺮ ِ‬ ‫َّ ْ ْ َ َ ْ َ ُ َ َ ُ ُ ْ َ َ ْ ُ ُ ْ َ​َ‬ ‫ُ ْ َ َّ َ ْ َ َ َّ ُ ُ ْ َ َ َ ُ ُ‬ ‫� �ﻴَﻘﻮل ِمﻤﻦ اﺷﺮﺘ�ﺘﻪ �ﻴﻘﻮل اﺷﺮﺘ�ﺘﻪ ِﻣﻦ أﺣ ِﺪ‬ ‫ﺮﺘي الﺮﺟﻞ اﺒﻟ ِﻌ‬ ‫ِ�ﻴ�ﻢ ﺣﻰﺘ �ﺸ ِ‬ ‫ُْ َ‬ ‫ﺨ َّﻄﻤ َ‬ ‫�« ‪» ٢‬داﺑﺔ اﻻرض ﺧﺎرج ﻣﯽﺷﻮد و ﺑﺮ ﺑﯿﻨﯽ ﻣﺮدم ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻣﯽﮔﺬارد ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ آﻧﻘﺪر‬ ‫الﻤ ِ‬ ‫ﺗﻌﺪادﺷﺎن زﯾﺎد ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﮐﻪ ﯾﮏ ﻧﻔﺮ ﺷﺘﺮي را ﻣﯽﺧﺮد ﺑﻪ او ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ اﯾﻦ ﺷﺘﺮ را از ﭼﻪ ﮐﺴﯽ‬

‫ﺧﺮﯾﺪهاي او در ﺟﻮاب ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬از ﯾﮑﯽ از ﻧﺸﺎﻧﻪدارﻫﺎ )ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ داﺑﺔ اﻻرض روي ﺑﯿﻨﯽ‬ ‫آنﻫﺎ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﮔﺬاﺷﺘﻪ اﺳﺖ(«‪.‬‬

‫ﻧﺸﺎﻧﻪ دﻫﻢ‪ :‬ﺧﺎرج ﺷﺪن آﺗﺶ ﺑﺰرگ‬

‫اﯾﻦ آﺗﺶ از ﻋﺪن ‪ ٣‬ﺧﺎرج ﻣﯽﺷـﻮد و ﻣـﺮدم را ﺑـﻪ ﺳـﻮي ﻣﺤـﻞ ﺗﺠﻤﻌﺸـﺎن ﻣـﯽراﻧـﺪ‪ .‬و اﯾـﻦ‬

‫آﺧﺮﯾﻦ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﺑﺰرگ ﻗﯿﺎﻣﺖ اﺳﺖ‪ .‬و دﻟﯿﻞ ﺑﺮ اﯾﻦ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﺣﺪﯾﺚ ﺣﺬﯾﻔـﻪ ﺑـﻦ اﺳـﯿﺪ س اﺳـﺖ ﮐـﻪ‬ ‫‪ 1‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺮﻗﻢ )‪.(158‬‬

‫‪ 2‬اﻟﻤﺴﻨﺪ ‪ .268 / 5 :‬وﻗﺪ ﺻﺤﺢ ﺳﻨﺪ اﻟﺤﺪﯾﺚ اﻟﻬﯿﺜﻤﯽ وﻏﯿﺮه ﻣﻦ اﻟﻤﺤﺪﺛﯿﻦ‬ ‫‪ 3‬ﺑﻨﺪري در ﯾﻤﻦ اﺳﺖ‬

‫‪252‬‬

‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﭘﺮﺗﻮ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬

‫آﺧ ُ‬ ‫ـﺮ‬ ‫ﻗﺒﻼً ﮔﺬﺷﺖ و ﻣﺴﻠﻢ آن را ﺑﯿﺎن ﮐﺮده ﮐﻪ در آن ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﻪ وﺳﻠﻢ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾـﺪ‪َ » :‬و ِ‬ ‫َ َ َ ٌ َ ْ ُ ُ ْ ْ َ َ َ ْ ُ ُ َّ َ َ َ ْ َ‬ ‫ﺮﺸـ ِﻫ ْﻢ« ‪» ١‬و آﺧـﺮ آن آﺗﺸـﯽ اﺳـﺖ ﮐـﻪ از ﯾﻤـﻦ‬ ‫ذلِﻚ ﻧﺎر ﺨﺗﺮج ِﻣﻦ اﻴﻟﻤ ِﻦ �ﻄﺮد اﻨﻟﺎس ِإﻰﻟ � ِ‬ ‫ﺧﺎرج ﻣﯽﺷﻮد و ﻣﺮدم را ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﮑﺎن ﻗﯿﺎﻣﺖ ﻓﺮاري ﻣﯽدﻫﺪ« و در رواﯾﺘﯽ از ﺣﺪﯾﺚ ﺣﺬﯾﻔـﻪ‬ ‫اﻨﻟ َ‬ ‫آﻣﺪه‪َ » :‬وﻧَ ٌ‬ ‫ﺎر َﺨﺗْ ُﺮ ُج ِﻣ ْﻦ ُ� ْﻌ َﺮ ِة َﻋ َﺪن ﺗَ ْﺮ َﺣ ُﻞ َّ‬ ‫ﺎس« »و آﺗﺸﯽ از ﻋﻤﻖ ﻋـﺪن ﺧـﺎرج ﻣـﯽﺷـﻮد ﮐـﻪ‬ ‫ٍ‬ ‫ﻣﺮدم را ﮐﻮچ ﻣﯽدﻫﺪ«‪.‬‬ ‫اﯾﻦ ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎ ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﻗﺒﻞ از ﺑﺮﭘﺎﯾﯽ آن واﻗﻊ ﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ‬

‫ﮐﻪ اﯾﻦ ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎ آﻣﺪﻧﺪ ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺑﻪ اذن اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﺑﺮﭘﺎ ﻣﯽﮔﺮدد و رواﯾﺖ ﺷﺪه ﮐﻪ اﯾـﻦ ﻧﺸـﺎﻧﻪﻫـﺎ ﺑـﻪ‬

‫دﻧﺒﺎل ﻫﻢ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻣﻬﺮهﻫﺎي ﺳﺘﻮن ﻓﻘﺮات ﭘﺸﺖ ﺳﺮﻫﻢ ﻣﯽآﯾﻨﺪ ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﯾﮑﯽ از آنﻫﺎ آﺷﮑﺎر‬

‫ﺷﻮد ﺑﻪ دﻧﺒﺎل آن دﯾﮕﺮي ﻣﯽآﯾـﺪ‪ .‬ﻃﺒﺮاﻧـﯽ در اوﺳـﻂ از اﺑـﻮﻫﺮﯾﺮهس از ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ ﺻـﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿـﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮدﻧـﺪ‪» :‬ﺧﺮوج اﻵﻳﺎت ﺑﻌﻀﻬﺎ ﻰﻠﻋ إﺛﺮ ﺑﻌﺾ‪ ،‬ﻳتﺘﺎﺑﻌﻦ ﻛﻤﺎ ﺗﺘـﺎﺑﻊ‬

‫اﺨﻟﺮز ﻲﻓ اﻨﻟﻈﺎم« ‪» ٢‬ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎ ﺑﻌﻀﯽﻫﺎ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺑﻌﻀﯽ دﯾﮕﺮ ﻣﯽآﯾﻨﺪ ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﺳـﺘﻮن ﻓﻘـﺮات‬

‫ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻫﻢ ﻣﯽآﯾﻨﺪ«‪.‬‬

‫ﻣﺒﺤﺚ دوم‪ :‬ﻧﻌﻤﺖﻫﺎ و ﻋﺬابﻫﺎي ﻗﺒﺮ‬

‫ﺑﺤﺚ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﺳﻪ ﻣﻄﻠﺐ ﺗﻤﺎم ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻣﻄﻠﺐ اول‪ :‬اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﻧﻌﻤﺖﻫﺎ و ﻧﺎﺧﻮﺷﯽﻫﺎي ﻗﺒﺮ و دﻟﯿﻞ ﺑﺮ آن‬

‫اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﻧﻌﻤﺖﻫﺎي ﻗﺒﺮ ﺑﺮاي اﻫﻞ ﻃﺎﻋﺖ و اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﻋﺬاب ﻗﺒﺮ ﺑﺮاي ﮐﺴـﯽ ﮐـﻪ ﻣﺴـﺘﺤﻖ آن‬

‫اﺳﺖ از اﻫﻞ ﻣﻌﺼﯿﺖ و ﮔﻨﺎه‪ ،‬از اﺻﻮل اﯾﻤﺎن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻧﺼﻮص ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ ﺑﺮ آن دﻻﻟـﺖ‬

‫دارﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ 1‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺮﻗﻢ )‪.(2901‬‬

‫‪ 2‬اﻟﻤﻌﺠﻢ اﻟﻮﺳﯿﻂ ‪ ،148 / 5 :‬ﺑﺮﻗﻢ )‪.(4283‬‬

‫ﻓﺼﻞ دوم‪ :‬ﺑﻘﯿﻪ ارﮐﺎن اﯾﻤﺎن‬

‫‪253‬‬

‫ت ٱ َّ ُ‬ ‫دﻟﯿﻞ ﮐﺘﺎب ﺑﺮ ﻧﻌﻤﺖ و ﺧﻮﺷﯽﻫﺎي ﻗﺒﺮ اﯾﻦ ﺳﺨﻦ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪﴿ :‬يُثَ ّب ُ‬ ‫� ٱ َّ� َ‬ ‫ِين‬ ‫ِ‬ ‫ۡ‬ ‫َُ ْ َۡ‬ ‫َّ‬ ‫ت ِ� ٱ ۡ َ‬ ‫� َي ٰوة ِ ٱ ُّ�� َيا َو ِ� ٱ�خ َِرةِ�﴾ ]إﺑﺮاﻫﻴﻢ‪» .[٢٧ :‬ﺧﺪا ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ ﻣﺮدﻣﯽ را‬ ‫َءامنوا ب ِٱلق ۡو ِل ٱ�اب ِ ِ‬

‫ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آوردﻧﺪ‪ ،‬آﻧﺎن را ﺑﺎ ﮐﻠﻤﻪ ﺣﻖ در دﻧﯿﺎ وآﺧﺮت ﺛﺎﺑﺖ ﻗﺪم و ﭘﺎﯾﺪار ﻣﯽﮔﺮداﻧﺪ«‪ .‬آﯾﻪ ﺑﺮ‬ ‫ﺛﺎﺑﺖ ﻗﺪم ﮐﺮدن ﻣﺆﻣﻨﺎن در ﺟﻮاب دادن ﺑﻪ ﺳﺆال در ﻗﺒﺮ و آﻧﭽﻪ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل آن از ﻧﻌﻤﺖﻫﺎ‬

‫ﻣﯽآﯾﺪ‪ ،‬دﻻﻟﺖ دارد‪.‬‬ ‫ُ‬ ‫َ ْ َ‬ ‫از ﺑﺮاء ﺑﻦ ﻋﺎزب م ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ رﺳﻮل اﷲ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﻪ وﺳـﻠﻢ ﻣـﯽﻓﺮﻣﺎﯾﻨـﺪ‪ِ » :‬إذا أﻗ ِﻌـﺪ‬ ‫َ ْ ُ َ ُ َّ َ َ َ ْ َ َ َ َّ َّ ُ َ َ َّ ُ َ َّ ً َ ُ ُ َّ َ َ َ‬ ‫ـت ٱ َّ ُ‬ ‫ﻚ ﻗَ ْﻮ ُ ُﻪﻟ‪﴿ :‬يُثَ ّب ُ‬ ‫ال ْ ُﻤ ْﺆ ِﻣ ُ‬ ‫�‬ ‫�‬ ‫ﻲﻓ‬ ‫ﻦ‬ ‫ا� ﻓﺬل ِ‬ ‫ﺮﺒ ِه أ ِﻲﺗ �ﻢ ﺷ ِﻬﺪ أن ﻻ ِإﻪﻟ ِإﻻ ا� وأن �ﻤﺪا رﺳﻮل ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫َّ َ َ َ ُ ْ ۡ َ‬ ‫َّ‬ ‫‪١‬‬ ‫ۡ‬ ‫ت﴾« »ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﻣﺆﻣﻦ در ﻗﺒﺮش ﻧﺸﺎﻧﯿﺪه ﺷـﻮد‪) ،‬دو ﻣﻼﺋﮑـﻪ ﻧـﺰد‬ ‫ٱ�ِين ءامنوا ب ِٱلقو ِل ٱ�اب ِ ِ‬

‫وي( ﻣﯽآﯾﻨﺪ‪ .‬و او )ﻣﺆﻣﻦ( ﮔﻮاﻫﯽ ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﻫﯿﭻ ﻣﻌﺒﻮدي‪ ،‬ﺑﺠﺰ اﷲ ﻧﯿﺴﺖ و ﻣﺤﻤﺪ ﺻـﻠﯽ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﯿﻪ وﺳﻠﻢ ﻓﺮﺳﺘﺎده اﷲ اﺳﺖ‪ .‬و اﯾﻦ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﻣﺼﺪاق ﺳﺨﻦ ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬يُثَ ّب ُ‬ ‫ت‬ ‫ِ‬ ‫َّ ُ َّ َ َ ُ ْ ۡ َ‬ ‫َّ‬ ‫ت﴾ )ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺆﻣﻨﺎن را ﺑﺮ ﻗﻮل ﺣﻖ‪ ،‬ﺛﺎﺑﺖ ﻗﺪم ﻧﮕﻪ ﻣﯽدارد(«‪.‬‬ ‫ٱ� ٱ�‬ ‫ِين َءامنوا ب ِٱلق ۡو ِل ٱ�اب ِ ِ‬ ‫َ‬ ‫َ َ‬ ‫و دﻟﯿﻞ ﺑﺮ ﻋﺬاب ﻗﺒﺮ از ﻗﺮآن اﯾﻦ ﺳﺨﻦ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪َ ﴿ :‬و َحاق � ِل ف ِۡرع ۡون ُس ٓو ُء‬ ‫َّ ُ ُ ۡ َ ُ َ َ َ ۡ َ ُ ُ ّٗ َ َ ّٗ َ َ ۡ َ َ ُ ُ َّ َ ُ َ ۡ ُ ْ َ‬ ‫َۡ َ‬ ‫َ َ َ​َ‬ ‫لساعة أدخِل ٓوا َءال ف ِۡرع ۡون أش َّد‬ ‫اب ‪ ٤٥‬ٱ�ار �عرضون عليها غدو� وعشِ يا ۚ و�وم �قوم ٱ‬ ‫ٱلعذ ِ‬ ‫َۡ َ‬ ‫اب ‪] ﴾٤٦‬اﳌﺆﻣﻦ‪» .[٤٦-٤٥ :‬و ﻓﺮﻋﻮﻧﯿﺎن را ﻋﺬاب ﺳﺨﺖ ﻓﺮا ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬اﯾﻨﮏ آﺗﺶ دوزخ‬ ‫ٱلعذ ِ‬ ‫را ﺻﺒﺢ و ﺷﺎم ﺑﺮ آنﻫﺎ ﻋﺮﺿﻪ ﻣﯿﺪارﻧﺪ‪ ،‬و ﭼﻮن روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺷﻮد ﺧﻄﺎب آﯾﺪ ﮐﻪ‪ :‬ﻓﺮﻋﻮﻧﯿﺎن را ﺑﻪ‬ ‫ﺳﺨﺘﺮﯾﻦ ﻋﺬاب ﺟﻬﻨﻢ وارد ﮐﻨﯿﺪ«‪ .‬ﻗﺮﻃﺒﯽ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪) :‬اﺠﻟﻤﻬﻮر ﻰﻠﻋ أن ﻫﺬا اﻟﻌﺮض ﻳ�ﻮن ﻲﻓ‬ ‫اﻟﺮﺒزخ وﻫﻮ ﺣﺠﺔ ﻲﻓ ﺗثﺒﻴﺖ ﻋﺬاب اﻟﻘﺮﺒ( »ﺟﻤﻬﻮر ﺑﺮ اﯾﻦ رأي ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺣﺎل و وﺿﻊ‬ ‫آنﻫﺎ در ﺑﺮزخ دﻟﯿﻞ ﺑﺮ ﺛﺎﺑﺖ ﺑﻮدن ﻋﺬاب ﻗﺒﺮ اﺳﺖ« و اﺑﻦ ﮐﺜﯿﺮ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪) :‬وﻫﺬه اﻵﻳﺔ أﺻﻞ‬

‫ﻛﺒ� ﻲﻓ اﺳﺘﺪﻻل أﻫﻞ الﺴﻨﺔ ﻰﻠﻋ ﻋﺬاب اﻟﺮﺒزخ ﻲﻓ اﻟﻘﺒﻮر( ‪» ٢‬و اﯾﻦ آﯾﻪ اﺻﻞ ﺑﺰرﮔﯽ اﺳﺖ‬

‫در اﺳﺘﺪﻻل ﮐﺮدن اﻫﻞ ﺳﻨﺖ ﺑﺮ اﯾﻨﮑﻪ ﻋﺬاب ﻗﺒﺮ در ﺑﺮزخ وﺟﻮد دارد«‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ دﻟﯿﻞ ﺑﺮ‬ ‫‪ 1‬ﺻﺤﯿﺢ اﻟﺒﺨﺎري ﺑﺮﻗﻢ )‪.(1369‬‬ ‫‪ 2‬ﺗﻔﺴﯿﺮ اﺑﻦ ﮐﺜﯿﺮ ح‪.136 / 7‬‬

‫‪254‬‬

‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﭘﺮﺗﻮ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬

‫َ ُ َ ّ ُ ُ َّ َّ َ ۡ ُ َّ ُ َ ُّ َ َ ٰ َ َ‬ ‫اب‬ ‫ﻋﺬاب ﻗﺒﺮ در ﻗﺮآن اﯾﻦ ﻓﺮﻣﻮده اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪﴿ :‬سنعذِ�هم مر� ِ‬ ‫� �م يردون إِ� عذ ٍ‬ ‫َ‬ ‫ي� ‪] ﴾١٠١‬اﻟﺘﻮﺑﺔ‪» .[١٠١ :‬دو ﺑﺎر آنﻫﺎ را ﻋﺬاب ﻣﯽدﻫﯿﻢ ﺳﭙﺲ آنﻫﺎ ﺑﻪ ﻋﺬاﺑﯽ ﺑﺰرگ‬ ‫ع ِظ ٖ‬

‫ﺑﺎزﮔﺮداﻧﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ«‪ .‬ﺑﺴﯿﺎري از اﻫﻞ ﺳﻠﻒ از اﯾﻦ آﯾﻪ ﺑﺮ ﻋﺬاب ﻗﺒﺮ اﺳﺘﺪﻻل ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺠﺎﻫﺪ در ﺗﻔﺴﯿﺮ اﯾﻦ آﯾﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪) :‬ﺑﺎﺠﻟﻮع وﻋﺬاب اﻟﻘﺮﺒ‪ ،‬ﻗﺎل‪» :‬ﺛﻢ ﻳﺮدون إﻰﻟ ﻋﺬاب‬ ‫ﻋﻈﻴﻢ« ﻳﻮم اﻟﻘﻴﺎﻣﺔ( »ﻣﻨﻈﻮر از دو ﺑﺎر ﻋﺬاب دادن‪ ،‬ﮔﺮﺳﻨﮕﯽ و ﻋﺬاب ﻗﺒﺮ اﺳﺖ و ﻣﻨﻈﻮر از‬ ‫اﯾﻨﮑﻪ ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﻋﺬاﺑﯽ ﺑﺰرگ ﺑﺎز ﮔﺮداﻧﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻗﯿﺎﻣﺖ اﺳﺖ«‪ .‬ﻗﺘﺎده ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪) :‬ﻋﺬاب‬ ‫اﺪﻟﻧﻴﺎ وﻋﺬاب اﻟﻘﺮﺒ ﺛﻢ ﻳﺮدون إﻰﻟ ﻋﺬاب ﻋﻈﻴﻢ( »ﻣﻨﻈﻮر از دو ﻋﺬاب‪ ،‬ﻋﺬاب دﻧﯿﺎ و ﻋﺬاب‬

‫ﻗﺒﺮ اﺳﺖ ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﺳﻮي ﻋﺬاﺑﯽ ﺑﺰرگ ﺑﺮﮔﺮداﻧﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ«‪ .‬اﻣﺎم ﺑﺨﺎري ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ اﯾﻦ آﯾﻪ و‬ ‫آﯾﻪ ﻗﺒﻠﯽ ﺑﺮ ﻋﺬاب ﻗﺒﺮ در ﺗﻔﺴﯿﺮ آن ﺑﺮاي اﺣﺎدﯾﺚ در ﻣﻮرد ﻋﺬاب ﻗﺒﺮ اﺳﺘﺪﻻل ﮐﺮده اﺳﺖ ‪.١‬‬

‫اﻣﺎ دﻟﯿﻞ ﺑﺮ ﻧﻌﻤﺖ و ﻋﺬاب ﻗﺒﺮ در ﺳﻨﺖ ﺑﺴﯿﺎر اﺳﺖ ﮐﻪ از آن ﺟﻤﻠﻪ در ﺻﺤﯿﺤﯿﻦ از ﻋﺒـﺪاﷲ‬ ‫َّ َ َ ُ َ‬ ‫َ‬ ‫ﺑﻦ ﻋﻤﺮ م رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ رﺳﻮل اﷲ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﻪ وﺳﻠﻢ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﻨﺪ‪» :‬إِن أ َﺣﺪ� ْﻢ إِذا َﻣـﺎت‬ ‫َْ‬ ‫َْ‬ ‫ْ َّ َ َ ْ‬ ‫ُ َ َ َ ْ َ ْ َ ُ ُ ْ َ َ َ ْ َ ِّ ْ َ َ‬ ‫ْ َ َ‬ ‫ْ َّ‬ ‫ﻲﺸ ِإن ﺎﻛن ِﻣ ْﻦ أﻫ ِﻞ اﺠﻟَﻨ ِﺔ ﻓ ِﻤ ْﻦ أﻫ ِﻞ اﺠﻟَﻨ ِﺔ َو�ِن ﺎﻛن ِﻣ ْﻦ أﻫ ِﻞ‬ ‫ﻋ ِﺮض ﻋﻠﻴ ِﻪ ﻣﻘﻌﺪه ﺑِﺎﻟﻐﺪا ِة واﻟﻌ ِ‬ ‫َّ َ ُ َ ُ َ َ َ ْ َ ُ َ َ َّ َ ْ َ َ َ‬ ‫َّ َ ْ َ ْ‬ ‫ا� ﻳَ ْﻮ َم اﻟْﻘﻴَ َ‬ ‫ﻚ َّ ُ‬ ‫ﺎر �ﻴﻘﺎل ﻫﺬا ﻣﻘﻌﺪك ﺣﻰﺘ �ﺒﻌﺜ‬ ‫اﻨﻟ‬ ‫ﻞ‬ ‫ﻫ‬ ‫ﺎﻣ ِﺔ« ‪» ٢‬ﻫـﺮ وﻗـﺖ‪ ،‬ﯾﮑـﯽ از‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫اﻨﻟ ِ‬ ‫ﺎر ﻓ ِﻤﻦ أ ِ‬ ‫ﺷﻤﺎ ﻓﻮت ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺻﺒﺢ و ﺷﺎم‪ ،‬ﺟﺎﯾﮕﺎﻫﺶ ﺑﻪ او ﻋﺮﺿﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬اﮔﺮ ﺑﻬﺸﺘﯽ ﺑﺎﺷـﺪ ﺟﺎﯾﮕـﺎﻫﺶ در‬ ‫ﺑﻬﺸﺖ و اﮔﺮ دوزﺧﯽ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﺟﺎﯾﮕـﺎﻫﺶ در دوزخ‪ ،‬ﺑـﻪ او ﻧﺸـﺎن داده ﻣـﯽﺷـﻮد‪ .‬و ﺑـﻪ او ﮔﻔﺘـﻪ‬

‫ﻣﯽﺷﻮد‪ :‬اﯾﻦ‪ ،‬ﺟﺎي ﺗﻮﺳﺖ ﺗﺎ روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻮ را ﺣﺸﺮ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ«‪ .‬و در ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴـﻠﻢ‬ ‫َ َْ َ ْ َ َ َ َ‬ ‫ـﻮﻻ أن ﻻ ﺗـﺪا�ﻨُﻮا‬ ‫از اﻧﺲس رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ رﺳﻮل اﷲ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﻪ وﺳـﻠﻢ ﻣـﯽﻓﺮﻣﺎﯾﻨـﺪ‪» :‬ل‬ ‫َ َ َ ْ ُ َّ َ َ ْ ُ ْ َ ُ ْ ْ َ َ‬ ‫َْْ‬ ‫ﺮﺒ« ‪» ٣‬اﮔﺮ ﺗـﺮس از دﻓـﻦ ﻧﮑـﺮدن ﻣﺮدﻫﺎﯾﺘـﺎن ﻧﺒـﻮد از‬ ‫ﻘ‬ ‫اﻟ‬ ‫اب‬ ‫ﺬ‬ ‫ﺪﻟﻋﻮت ا� أن �ﺴ ِﻤﻌ�ﻢ ِﻣﻦ ﻋ ِ‬ ‫ِ‬

‫‪ 1‬ﺻﺤﯿﺢ اﻟﺒﺨﺎري ﺑﺎب ﻣﺎ ﺟﺎء ﻓﯽ ﻋﺬاب اﻟﻘﺒﺮ‪ ،‬ﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎري )‪.(231 / 3‬‬ ‫‪ 2‬ﺻﺤﯿﺢ اﻟﺒﺨﺎري ﺑﺮﻗﻢ )‪ ،(1379‬وﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺮﻗﻢ )‪.(2866‬‬

‫‪ 3‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺮﻗﻢ )‪.(2868‬‬

‫ﻓﺼﻞ دوم‪ :‬ﺑﻘﯿﻪ ارﮐﺎن اﯾﻤﺎن‬

‫‪255‬‬

‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﯽﺧﻮاﺳﺘﻢ ﮐﻪ ﻋﺬاب ﻗﺒﺮ را ﺑﺸﻨﻮﯾﺪ«‪ .‬و دﻟﯿـﻞ از ﮐﺘـﺎب و ﺳـﻨﺖ ﺑﺴـﯿﺎر اﺳـﺖ و آﻧﭽـﻪ‬ ‫ذﮐﺮ ﺷﺪ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر اﺳﺘﺪﻻل ﮐﺮدن ﺑﻪ آن در اﺛﺒﺎت ﻋﺬاب و ﻧﻌﻤﺖﻫﺎي ﻗﺒﺮ ﺑﻮد و اﷲ اﻋﻠﻢ‪.‬‬

‫ﻣﻄﻠﺐ دوم‪ :‬روي دادن ﻧﻌﻤﺖ و ﻋﺬاب ﻗﺒﺮ ﺑﺮ روح و ﺟﺴﻢ ﺑﺎ ﻫﻢ‬

‫ﻧﻌﻤﺖﻫﺎ و ﻋﺬاب ﻗﺒﺮ ﺑﺮاي ﺟﺴﻢ و روح ﺑﺎ ﻫﻢ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ روح وﻗﺘﯽ ﮐـﻪ ﻣﺘـﻨﻌﻢ ﯾـﺎ ﻣﻌـﺬب‬

‫ﻣﯽﺷﻮد ﺑﻪ ﺑﺪن ﻣﺘﺼﻞ اﺳﺖ ﭘﺲ ﻧﻌﻤﺖ و ﻋﺬاب ﺑﺮاي ﻫﺮ دوي آنﻫﺎﺳـﺖ ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧـﻪ ﮐـﻪ روح‬ ‫ﮔﺎﻫﮕﺎﻫﯽ ﮐﻪ از ﺑﺪن ﺟﺪا ﻣﯽﺷﻮد و ﻣﺘﻨﻌﻢ ﯾﺎ ﻣﻌﺬب ﻣﯽﮔﺮدد )ﺷﺎﻣﻞ ﻫـﺮ دو ﻣـﯽﮔـﺮدد(‪ .‬ﭘـﺲ‬

‫ﻧﻌﻤﺖ و ﻋﺬاب ﺑﺮاي روح از ﺑﺪن ﺟﺪا ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬و دﻟﯿﻞ ﺑﺮ اﯾﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﮐﺘﺎب و ﺳـﻨﺖ اﺳـﺖ و اﻫـﻞ‬

‫ﺳﻨﺖ و ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺑﺮ آن اﺗﻔﺎق دارﻧﺪ ﺑﺮ ﺧﻼف ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﮔﻤﺎن ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﻧﻌﻤﺖ و ﻋﺬاب ﻗﺒﺮ در‬ ‫ﻫﺮ ﺣﺎل ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮاي روح اﺳﺖ و ﺑﻪ ﺑﺪن ﺗﻌﻠﻖ ﻧﺪارد‪.‬‬

‫دﻟﯿﻞ ﺑﺮ آن ﺣﺪﯾﺚ اﻧﺲ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﮏس اﺳﺖ ﮐﻪ در آن رﺳﻮل اﷲ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﻪ وﺳﻠﻢ‬ ‫َ ْ َ َ َ َّ َ ْ ُ َ ْ َ ُ ُ َ َّ ُ َ َ ْ َ ُ َ ْ َ‬ ‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﻨﺪ‪» :‬إ َّن اﻟْ َﻌﺒْ َﺪ إ َذا ُوﺿ َ‬ ‫ع ﻧ َﻌﺎلِﻬ ْﻢ أَﺗَﺎهُ‬ ‫�‬ ‫ﻲﻓ‬ ‫ﻊ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﺮﺒهِ وﺗﻮ� �ﻨﻪ أﺻﺤﺎﺑﻪ و�ِﻧﻪ ﻟيﺴﻤﻊ ﻗﺮ ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫َ َ َّ ُ ُ َ َّ َ َّ َّ ُ َ َ ْ َ َّ َ َ ََّ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ ْ َ َُ‬ ‫َ ُ‬ ‫َ​َ َ ْ َ‬ ‫ﺖ �ﻘﻮل ِﻲﻓ ﻫﺬا الﺮﺟ ِﻞ لِﻤﺤﻤ ٍﺪ ﺻ� ا� ﻋﻠﻴ ِﻪ َوﺳﻠﻢ ﻓﺄﻣﺎ‬ ‫َمﻠﺎﻜ ِن �ﻴُﻘ ِﻌﺪاﻧِ ِﻪ �ﻴَﻘﻮﻻ ِن ﻣﺎ ﻛﻨ‬ ‫ْ ُ ْ ُ َ َ ُ ُ َ ْ َ ُ َ َّ ُ َ ْ ُ َّ َ َ ُ ُ ُ َ ُ َ ُ َ ُ ْ ُ ْ َ َ ْ َ َ ْ َّ َ ْ َ ْ َ َ َ‬ ‫ﻚ َّ ُ‬ ‫ا�‬ ‫ﺎر ﻗﺪ أﺑﺪل‬ ‫الﻤﺆ ِﻣﻦ �ﻴﻘﻮل أﺷﻬﺪ �ﻧﻪ �ﺒﺪ ِ‬ ‫ا� ورﺳ َﻮﻪﻟ �ﻴﻘﺎل ﻪﻟ ا�ﻈﺮ إِﻰﻟ ﻣﻘﻌ ِﺪك ِﻣﻦ اﻨﻟ ِ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ َ‬ ‫َ َ‬ ‫ُ َ ْ َ َُ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ َ ً ْ ْ َ َّ َ َ َ ُ َ َ ً َّ‬ ‫ﺖ �ﻘﻮل ِﻲﻓ ﻫﺬا‬ ‫ﻴﻌﺎ َوأﻣﺎ ال ُﻤﻨﺎﻓِ ُﻖ َواﻟﺎﻜﻓِ ُﺮ �ﻴُﻘﺎل ﻪﻟ ﻣﺎ ﻛﻨ‬ ‫ﻤﺟ‬ ‫ﺑِ ِﻪ ﻣﻘﻌﺪا ِﻣﻦ اﺠﻟﻨ ِﺔ ��اﻫﻤﺎ ِ‬ ‫ُْ ُ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َّ ُ َ َ ُ ُ َ َ ْ‬ ‫ﺮﻀبُ‬ ‫اﻨﻟ ُ‬ ‫ﺖ َوﻻ ﺗَﻠﻴْ َ‬ ‫ﺎس �ﻴُ َﻘﺎل ﻻ َد َر�ْ َ‬ ‫ﺖ َو�ُ ْ َ‬ ‫ﺖ أﻗﻮل َﻣﺎ َ� ُﻘﻮل َّ‬ ‫الﺮﺟ ِﻞ �ﻴﻘﻮل ﻻ أد ِري ﻛﻨ‬ ‫َ‬ ‫ً‬ ‫َ‬ ‫ْ َ َّ َ ْ‬ ‫ﺑ َﻤ َﻄ َ ْ َ‬ ‫َ ًَْ َ​َ ُ َ ْ َ َْ ََُ َ ْ َ‬ ‫�« ‪» ١‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ‬ ‫ﺎرق ِﻣﻦ ﺣ ِﺪ ٍ‬ ‫ﻳﺪ ﺮﺿ�ﺔ �ﻴ ِﺼﻴﺢ ﺻﻴﺤﺔ �ﺴﻤﻌﻬﺎ ﻣﻦ ﻳ ِﻠﻴ ِﻪ �� اﺜﻟﻘﻠ ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ﺑﻨﺪهاي را در ﻗﺒﺮش ﻣﯽﮔﺬارﻧﺪ و دوﺳﺘﺎﻧﺶ ﺑﺮ ﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ و ﻣﯽروﻧﺪ‪ ،‬ﻣﯿﺖ ﺻﺪاي ﭘﺎﻫﺎﯾﺸﺎن را‬

‫ﻣﯽﺷﻨﻮد‪ .‬در اﯾﻦ ﻫﻨﮕﺎم‪ ،‬دو ﻣﻼﺋﮑﻪ ﻧﺰد او ﻣﯽآﯾﻨﺪ‪ ،‬او را ﻣﯽﻧﺸﺎﻧﻨﺪ و از وي ﻣﯽﭘﺮﺳﻨﺪ‪ :‬درﺑﺎره‬ ‫اﯾﻦ ﺷﺨﺺ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﻣﺤﻤﺪص ﭼﻪ ﻣﯽﮔﻔﺘﯽ؟ ﺟﻮاب ﻣﯽدﻫﺪ‪ :‬ﻣﻦ ﮔﻮاﻫﯽ ﻣﯽدﻫﻢ ﮐﻪ ﻣﺤﻤﺪ‬ ‫ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﻪ وﺳﻠﻢ ﺑﻨﺪه ﺧﺪا و رﺳﻮل اوﺳﺖ‪ .‬ﻣﻼﺋﮑﻪﻫﺎ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﺟﺎﯾﮕﺎه ﺧﻮد در روزخ‬

‫ﻧﮕﺎه ﮐﻦ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ آن را ﺑﺮاي ﺗﻮ ﺑﺎ ﺟﺎﯾﯽ در ﺑﻬﺸﺖ‪ ،‬ﻋﻮض ﮐﺮده اﺳﺖ«‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﻪ‬ ‫‪ 1‬ﺻﺤﯿﺢ اﻟﺒﺨﺎري ﺑﺮﻗﻢ )‪.(1338‬‬

‫‪256‬‬

‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﭘﺮﺗﻮ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬

‫وﺳﻠﻢ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﭘﺲ ﻫﺮ دو ﺟﺎ )ﺑﻬﺸﺖ و دوزخ( را ﻣﯽﺑﯿﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ اﮔﺮ آن ﺷﺨﺺ‪ ،‬ﮐﺎﻓﺮ ﯾﺎ ﻣﻨﺎﻓﻖ‬

‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در ﺟﻮاب ﻣﻼﺋﮑﻪﻫﺎ‪ ،‬ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻣﻦ ﭼﯿﺰي ﻧﻤﯽداﻧﻢ‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻪ ﻣﺮدم ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻦ ﻧﯿﺰ‬

‫ﻣﯽﮔﻔﺘﻢ‪ .‬ﺑﻪ او ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﺗﻮ ﻧﺪاﻧﺴﺘﯽ و ﻧﻪ ﺳﻌﯽ ﮐﺮدي ﮐﻪ ﺑﺪاﻧﯽ‪ .‬ﺳﭙﺲ‪ ،‬ﺑﺎ ﭘﺘﮑﯽ آﻫﻨﯽ‪ ،‬ﺿﺮﺑﮥ‬ ‫ﻣﺤﮑﻤﯽ ﺑﺮ ﻓﺮق ﺳﺮش‪ ،‬ﻣﯽﮐﻮﺑﻨﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﻓﺮﯾﺎدي ﺳﺮ ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﺑﺠﺰ اﻧﺴﺎنﻫﺎ و ﺟﻦﻫﺎ‪،‬‬ ‫ﻫﻤﮥ ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت اﻃﺮاف او‪ ،‬ﻓﺮﯾﺎدش را ﻣﯽﺷﻨﻮﻧﺪ«‪.‬‬

‫و در ﺣﺪﯾﺚ ﻃﻮﻻﻧﯽ ﺑﺮاء ﺑﻦ ﻋﺎزب ﮐﻪ اﺣﻤﺪ‪ ،‬اﺑﻮداود‪ ،‬ﺣﺎﮐﻢ و دﯾﮕﺮان ﺑﺼﻮرت ﻣﺮﻓﻮع از‬

‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﻪ وﺳﻠﻢ رواﯾﺖ ﮐﺮدهاﻧﺪ ﺑﻌﺪ از ذﮐﺮ ﺧﺮوج روح و ﺑﺎﻻ رﻓﺘﻦ روح ﻣـﺆﻣﻦ ﺑـﻪ‬ ‫َ ْ‬ ‫َ ُ َ‬ ‫َ​َ َ ْ‬ ‫ََُ ُ ُ ُ ُ‬ ‫َ ُ َ ْ َ ُّ َ ‪١‬‬ ‫وﺣﻪ ِﻲﻓ َﺟ َﺴ ِﺪ ِه �ﻴَﺄ ِ�ﻴ ِﻪ َمﻠﺎﻜ ِن �ﻴُﺠ ِﻠ َﺴﺎﻧِ ِﻪ �ﻴَﻘﻮﻻ ِن ﻪﻟ ﻣـﻦ ر�ـﻚ«‬ ‫آﺳﻤﺎن ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪�» :‬ﺘﻌﺎد ر‬ ‫»روﺣﺶ در ﺟﺴﻤﺶ ﺑﺮﮔﺮداﻧﯿﺪه ﻣﯽﺷـﻮد ﭘـﺲ دو ﻣﻼﺋﮑـﻪ ﻣـﯽآﯾﻨـﺪ و او را ﻣـﯽﻧﺸـﺎﻧﻨﺪ‪ .‬ﺑـﻪ او‬ ‫ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﭘﺮورﮔﺎرت ﮐﯿﺴﺖ؟«‬

‫اﯾﻦ دو ﺣﺪﯾﺚ ﺑﺮ واﻗﻊ ﺷﺪن ﻋﺬاب و ﻧﻌﻤﺖﻫﺎي ﻗﺒﺮ ﺑﺮ روح و ﺟﺴﻢ ﺑﺎ ﻫـﻢ دﻻﻟـﺖ دارﻧـﺪ‪.‬‬

‫در اﯾﻦ ﺳﺨﻦ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ص »إن اﻟﻌﺒﺪ إذا وﺿﻊ ﻲﻓ اﻟﻘﺮﺒ« »ﺑﻨﺪه ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ در ﻗﺒﺮ ﻗـﺮار ﮔﺮﻓـﺖ«‬

‫دﻻﻟﺖ ﺑﺮ اﯾﻦ دارد ﮐﻪ ﻟﻔﻆ ﻋﺒﺪ ﺑﺮاي ﺟﺴﻢ و روح ﺑـﺎ ﻫـﻢ ﺑﮑـﺎر ﻣـﯽرود و ﻫﻤﭽﻨـﯿﻦ ﺑﺮﮔﺸـﺖ‬ ‫روح ﺑﻪ ﺟﺴﻢ ﻫﻨﮕﺎم ﺳﺆال ﮐﺮدن ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ در ﺣﺪﯾﺚ ﺑﺮاء ﺑﻦ ﻋﺎزب آﻣﺪه ﻫﻤﺮاه ﺑـﺎ آﻧﭽـﻪ‬

‫در دو ﺣﺪﯾﺚ ﮐﻪ ﮔﺬﺷﺖ اﯾﻦ از ﺻﻔﺎت ﺟﺴـﻢ اﺳـﺖ ﻣﺎﻧﻨـﺪ اﯾـﻦ ﺳـﺨﻦ‪» :‬ﻳﺴـﻤﻊ ﻗـﺮع ﻧﻌـﺎﳍﻢ«‬

‫)ﻓﻴﻘﻌﺪاﻧﻪ( »ﺻﺪاي ﭘﺎﻫﺎﯾﺸﺎن را ﻣـﯽﺷـﻮﻧﺪ ﮐـﻪ ﻣـﯽروﻧـﺪ« »ﭘـﺲ او را ﻣـﯽﻧﺸـﺎﻧﻨﺪ« و »وﻳﴬـب‬

‫ﺑﻤﻄﺎرق ﻣﻦ ﺣﺪﻳﺪ« »ﻓﻴﺼﻴﺢ ﺻﻴﺤﺔ« »و ﺑﺎ ﭘﺘﮑﯽ از آﻫﻦ او را ﻣﯽزﻧﻨـﺪ« »ﭘـﺲ ﺻـﯿﺤﻪ اي ﺑﺴـﯿﺎر‬

‫ﺑﻠﻨﺪ ﺳﺮ ﻣﯽدﻫﺪ«‪ .‬از ﻫﻤﻪ اﯾﻦﻫﺎ اﯾﻦ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﻧﻌﻤﺖﻫﺎ و ﻋﺬاب ﻗﺒﺮ ﺷﺎﻣﻞ ﺟﺴﻢ‬ ‫و روح ﺑﺎ ﻫﻢ ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬

‫ﺑﺎ اﯾﻦ وﺻﻒ در ﺑﻌﻀﯽ از ﻧﺼﻮص آﻣﺪه ﮐﻪ ﻧﻌﻤﺖﻫﺎ و ﻋﺬاب ﺑﺮ روح در ﺑﻌﻀﯽ ﺣﺎﻻت ﺑﻪ‬

‫ﺗﻨﻬﺎﯾﯽ واﻗﻊ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ از آن ﺟﻤﻠﻪ ﺣﺪﯾﺚ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﺒﺎس م اﺳﺖ ﮐﻪ رﺳﻮل اﷲ ﺻـﻠﯽ اﷲ‬ ‫‪ 1‬ﻣﺴﻨﺪ اﻹﻣﺎم أﺣﻤﺪ‪،287/4‬وﺳﻨﻦ أﺑﯽ داود‪75/5‬ﺑﺮﻗﻢ)‪ ،(4753‬واﻟﻤﺴﺘﺪرك ‪.38 -37 / 1 :‬‬

‫ﻓﺼﻞ دوم‪ :‬ﺑﻘﯿﻪ ارﮐﺎن اﯾﻤﺎن‬

‫‪257‬‬

‫َ َّ ُ َ ْ َ ُ ُ ْ ُ ُ َ َ َ َّ ُ َ َّ َ َ َّ َ ْ َ َ ُ ْ َ ْ‬ ‫َ‬ ‫اف‬ ‫ـﻮ‬ ‫ﺟ‬ ‫ﻋﻠﯿﻪ وﺳﻠﻢ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬لﻤﺎ أ ِﺻﻴﺐ ِإﺧﻮاﻧ�ﻢ ﺑِﺄﺣ ٍﺪ ﺟﻌﻞ ا� ﻋﺰ وﺟﻞ أرواﺣﻬـﻢ ِﻲﻓ أ‬ ‫ِ‬ ‫ْ َّ َ ْ ُ ُ ْ َ َ َ ْ‬ ‫ِّ‬ ‫َ َ​َ َ ْ َ​َ‬ ‫‪١‬‬ ‫َﻃ ْ� ُﺧ ْﺮﻀ ﺗَﺮ ُد أَ ْ� َﻬ َ‬ ‫ـﻞ اﻟْ َﻌ ْ‬ ‫ﺎر اﺠﻟَﻨ ِﺔ ﺗﺄ�ﻞ ِﻣﻦ ﺛِﻤﺎرﻫﺎ َ‬ ‫ـﺮ ِش«‬ ‫ـﺐ ِﻲﻓ ِﻇ‬ ‫ﻫ‬ ‫ذ‬ ‫ﻦ‬ ‫ﻣ‬ ‫ﻳﻞ‬ ‫د‬ ‫ﺎ‬ ‫ﻨ‬ ‫�‬ ‫ﻰﻟ‬ ‫إ‬ ‫ي‬ ‫و‬ ‫ﺄ‬ ‫ﺗ‬ ‫و‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ٍ‬ ‫ِ‬ ‫ٍ‬ ‫ٍ ِ‬ ‫»ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺑﺮادران ﺷﻤﺎ در روز اﺣﺪ دﭼﺎر ﻣﺼـﯿﺒﺖ ﺷـﺪﻧﺪ ﺧﺪاوﻧـﺪ ارواﺣﺸـﺎن را در داﺧـﻞ‬ ‫ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن ﺳـﺒﺰ رﻧـﮓ ﻗـﺮار داد ﮐـﻪ آنﻫـﺎ ﺑـﺮ رودﻫـﺎي ﺑﻬﺸـﺖ ﻣـﯽﮔﺬرﻧـﺪ و از ﻣﯿـﻮهﻫـﺎي آن‬ ‫ﻣﯽﺧﻮرﻧﺪ و ﺑﻪ آوﯾﺰﻫﺎﯾﯽ از ﻃﻼ در ﺳﺎﯾﻪ ﻋﺮش ﻧﺰول ﻣﯽﯾﺎﺑﻨﺪ«‪.‬‬

‫اﯾﻦ ﺧﻼﺻﻪاي از ﻧﻌﻤﺖﻫﺎ و ﻋﺬاب ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﺮ ﺟﺴﻢ و روح در ﻗﺒـﺮ واﻗـﻊ ﻣـﯽﺷـﻮﻧﺪ و روح‬

‫ﮔﺎﻫﯽ ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﯾﯽ در آن واﻗﻊ ﻣـﯽﺷـﻮد‪ .‬ﺑﻌﻀـﯽ از اﻣﺎﻣـﺎن ﻣﺤﻘـﻖ در ﺳـﻨﺖ در ﺑﯿـﺎن اﯾـﻦ ﻣﺴـﺌﻠﻪ‬ ‫ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪) :‬واﻟﻌﺬاب واﻨﻟﻌﻴﻢ ﻰﻠﻋ اﻨﻟﻔﺲ واﺒﻟﺪن ﻤﺟﻴﻌﺎ ﺑﺎﺗﻔﺎق أﻫﻞ الﺴﻨﺔ واﺠﻟﻤﺎﻋـﺔ‪ ،‬ﺗـﻨﻌﻢ‬ ‫اﻨﻟﻔﺲ وﺗﻌﺬب ﻣﻨﻔﺮدة ﻋﻦ اﺒﻟﺪن‪ ،‬وﺗﻌﺬب ﻣﺘﺼﻠﺔ ﺑﺎﺒﻟـﺪن واﺒﻟـﺪن ﻣﺘﺼـﻞ ﺑﻬـﺎ‪ ،‬ﻓﻴﻜـﻮن‬ ‫اﻨﻟﻌﻴﻢ واﻟﻌﺬاب ﻋﻠﻴﻬﻤﺎ ﻲﻓ ﻫﺬه اﺤﻟﺎل �ﺘﻤﻌﺘ� ﻛﻤﺎ ﻳ�ﻮن لﻠﺮوح ﻣﻨﻔﺮدة ﻋﻦ اﺒﻟﺪن( »ﺑـﻪ‬ ‫اﺗﻔﺎق اﻫﻞ ﺳﻨﺖ و ﺟﻤﺎﻋﺖ‪ ،‬ﻧﻌﻤﺖ و ﻋﺬاب ﺑﺮ روح و ﺟﺎن ﺗﻮأم ﺻﻮرت ﻣﯽﮔﯿـﺮد‪ .‬روح ﺟـﺪا‬

‫از ﺑﺪن ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﯾﯽ ﻣﺘﻨﻌﻢ و ﻣﻌﺬب ﻣﯽﺷﻮد و ﻋﺬاب آن ﺑﻪ ﺑـﺪن وﺻـﻞ و ﺑـﺪن ﺑـﻪ آن )ﻧﻌﻤـﺖ ﯾـﺎ‬

‫ﻋﺬاب( ﻣﺘﺼﻞ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﭘﺲ ﻧﻌﻤﺖ و ﻋﺬاب ﺑﺮ آن دو در اﯾﻦ ﺣﺎل ﺟﻤـﻊ ﻣـﯽﮔـﺮدد ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧـﻪ‬

‫ﮐﻪ ﺑﺮاي روح ﺟﺪا از ﺑﺪن واﻗﻊ ﻣﯽﺷﻮد‪«.‬‬

‫ﻣﻄﻠﺐ ﺳﻮم‪ :‬اﯾﻤﺎن ﺑﻪ دو ﻣﻼﺋﮑﻪ ﻣﻨﮑﺮ و ﻧﮑﯿﺮ‬

‫در ﻣﺒﺤﺚ ﻣﻼﺋﮑﻪ در ﻣﻮرد ﻣﻨﮑﺮ و ﻧﮑﯿﺮ ﺻﺤﺒﺖ ﺷﺪ‪ ،‬آنﻫﺎ دو ﻣﻼﺋﮑﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐـﻪ از ﺟﻤﻠـﻪ‬

‫وﻇﺎﯾﻒ آنﻫﺎ ﺳﺆال ﭘﺮﺳﯿﺪن از ﻣﯿﺖ در ﻗﺒﺮ اﺳﺖ‪ .‬و ﻫﺪف اﯾﻨﺠﺎ‪ ،‬ﺑﯿﺎن اﯾﻤﺎن ﺑﻪ آنﻫـﺎ ﺑﺼـﻮرت‬ ‫ﺗﻔﺼﯿﻠﯽ اﺳﺖ و آﻧﭽﻪ از ﻓﺘﻨﻪ اﯾﻦ دو در ﻗﺒﺮ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺑﯿﺎن اﯾﻨﮑﻪ اﯾـﻦ ﻣﺴـﺌﻠﻪ اﯾﻨﺠـﺎ‬ ‫ﻓﺮﻋﯽ از اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﻧﻌﻤﺖﻫﺎي ﻗﺒﺮ و ﻋﺬاب آن ﺑﻄﻮر ﺧﻼﺻﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﺣﺎدﯾﺚ ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺮ وﺻﻒ اﯾﻦ دو ﻣﻼﺋﮑﻪ و ﺳﺆال آنﻫـﺎ از اﻫـﻞ ﻗﺒـﻮر ﺑﻌـﺪ از دﻓـﻦ ﮐـﺮدن‬

‫آنﻫﺎ ﺣﮑﺎﯾﺖ دارد ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ در ﺣﺪﯾﺚ اﺑﻮﻫﺮﯾﺮهس آﻣﺪه ﮐﻪ رﺳـﻮل اﷲص ﻣـﯽﻓﺮﻣﺎﯾـﺪ‪:‬‬ ‫‪ 1‬أﺧﺮﺟﻪ أﺣﻤﺪ ﻓﯽ اﻟﻤﺴﻨﺪ ‪ ،266 / 1‬واﻟﺤﺎﮐﻢ ﻓﯽ اﻟﻤﺴﺘﺪرك ‪ ،297 ،88 / 2‬وﺻﺤﺤﻪ وواﻓﻘﻪ اﻟﺬﻫﺒﯽ‪.‬‬

‫‪258‬‬

‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﭘﺮﺗﻮ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬

‫َ ُ َ ْ َ ِّ ُ َ ْ َ َ َ َ ُ ُ ْ َ َ ُ َ َ َ َ ْ َ َ َ ْ َ َ ُ َ ُ َ َ َ ْ ُ ْ َ‬ ‫ـﺮ َو ْاﻵ َﺧ ُ‬ ‫ﻜ ُ‬ ‫ـﺮ‬ ‫ﺎن �ﻘﺎل ِﻷﺣ ِﺪ ِﻫﻤﺎ الﻤﻨ‬ ‫ان أزرﻗ ِ‬ ‫» ِإذا ﻗ ِﺮﺒ الﻤﻴﺖ أو ﻗﺎل أﺣﺪ�ﻢ أﺗﺎه مﻠﺎﻜ ِن أﺳﻮد ِ‬ ‫َّ ُ َ َ ُ َ َ ُ ْ َ َ ُ ُ‬ ‫َ َ َّ ُ َ َ ُ ُ َ َ َ َ ُ ُ ُ َ َ ْ ُ َّ‬ ‫ا� َو َر ُﺳ ُ ُ‬ ‫ـﻮﻪﻟ‬ ‫اﻨﻟ ِ‬ ‫ﻜ� �ﻴﻘﻮﻻ ِن ﻣﺎ ﻛﻨﺖ �ﻘﻮل ِﻲﻓ ﻫﺬا الﺮﺟ ِﻞ �ﻴﻘﻮل ﻣـﺎ ﺎﻛن �ﻘـﻮل ﻫـﻮ �ﺒـﺪ ِ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ َ ُ ْ َ َ َ َّ َّ ُ َ َّ ُ َ َّ ً َ ْ ُ ُ َ َ ُ ُ ُ َ َ ُ َ َ ْ ُ َّ َ ْ َ ُ َّ َ َ ُ ُ َ َ‬ ‫ـﺬا ُ� َّ‬ ‫ـﻢ‬ ‫أﺷﻬﺪ أن ﻻ ِإﻪﻟ ِإﻻ ا� وأن �ﻤﺪا �ﺒﺪه ورﺳﻮﻪﻟ �ﻴﻘﻮﻻ ِن ﻗﺪ ﻛﻨﺎ �ﻌﻠﻢ �ﻧﻚ �ﻘـﻮل ﻫ‬ ‫َ ْ َ َ ُ َ ً َ َ َ ْ ُ َّ َ َ ُ ُ َ‬ ‫ُ� ْﻔ َﺴ ُﺢ َ ُﻪﻟ ﻲﻓ َ� ْ َ ْ ُ َ َ ً‬ ‫اﺎﻋ ﻲﻓ َﺳﺒْﻌ َ‬ ‫ـﺎس �ﻘﻮلـﻮن‬ ‫�… و�ِن ﺎﻛن ﻣﻨﺎﻓِﻘـﺎ ﻗـﺎل ﺳـ ِﻤﻌﺖ اﻨﻟ‬ ‫ِ‬ ‫ﺮﺒهِ ﺳﺒﻌﻮن ِذر ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫َ َ ُ َ َ ْ ُ َّ َ ْ َ ُ َ َّ َ َ ُ ُ َ َ َ ُ َ ُ ْ َ‬ ‫َْ‬ ‫َُ ْ ُ َُْ َ َْ‬ ‫َ َْ‬ ‫ْ‬ ‫�ﻘﻠﺖ ِﻣﺜﻠﻪ ﻻ أد ِري �ﻴﻘﻮﻻ ِن ﻗﺪ ﻛﻨﺎ �ﻌﻠﻢ �ﻧﻚ �ﻘﻮل ذلِـﻚ �ﻴﻘـﺎل لِـﻸر ِض اﺘﻟـﺌِ ِ� ﻋﻠﻴـ ِﻪ‬ ‫َ ْ‬ ‫َْ َ ْ ُ‬ ‫َ َ ْ َ ُ ُ َ َ َ َ ُ َ ُ َ َّ ً َ َّ َ ْ َ َ ُ‬ ‫ـﻦ َم ْﻀ َ‬ ‫ـﻪ َّ ُ‬ ‫ا� ﻣ ْ‬ ‫ـﺠ ِﻌ ِﻪ‬ ‫�ﺘَﻠﺘَﺌِ ُﻢ َﻋﻠﻴ ِﻪ �ﺘَﺨﺘَ ِﻠﻒ ِ�ﻴﻬﺎ أﺿﻼﻋﻪ ﻓﻼ ﻳﺰال ِ�ﻴﻬﺎ ﻣﻌـﺬﺑﺎ ﺣـﻰﺘ �ﺒﻌﺜ‬ ‫ِ‬ ‫َ َ‬ ‫ذلِﻚ« ‪» ١‬وﻗﺘﯽ ﻣﺮده ﯾﺎ ﻓﺮﻣﻮد ﯾﮑﯽ از ﺷﻤﺎ دﻓﻦ ﺷﺪ دو ﻣﻼﺋﮑـﻪ ﺳـﯿﺎه رﻧـﮓ ﮐـﻪ ﭼﺸـﻤﺎﻧﯽ آﺑـﯽ‬ ‫دارﻧﺪ‪ ،‬و ﯾﮑﯽ ﻣﻨﮑﺮ و دﯾﮕﺮي ﻧﮑﯿﺮ ﻧﺎم دارد ﺑﻪ ﻧﺰد ﻣﯿﺖ ﻣﯽآﯾﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ او ﻣـﯽﮔﻮﯾﻨـﺪ‪ :‬در ﻣـﻮرد‬

‫ﻣﺮدي ﮐﻪ در ﺑﯿﻦ ﺷﻤﺎ ﻣﺒﻌﻮث ﺷﺪ ﭼﻪ ﻣﯽﮔﻔﺘﯽ؟ ﺟﻮاب ﻣﯽدﻫﺪ‪ :‬آﻧﭽﻪ او ﻣﯽﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻨﺪه ﺧﺪا و‬

‫ﻓﺮﺳﺘﺎده اوﺳﺖ‪ ،‬و ﮔﻮاﻫﯽ ﻣﯽدﻫﻢ ﮐﻪ ﻣﻌﺒﻮدي ﺑﺤﻖ ﺟﺰ ﺧﺪاي ﯾﮑﺘﺎ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬و ﮔﻮاﻫﯽ ﻣـﯽدﻫـﻢ‬

‫ﮐﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻨﺪه و ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺧﺪاﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎ ﻣـﯽداﻧﺴـﺘﯿﻢ ﮐـﻪ ﭼﻨـﯿﻦ ﺧـﻮاﻫﯽ ﮔﻔـﺖ‪،‬‬ ‫ﺳﭙﺲ ﻗﺒﺮ او ﺑﻪ ﻃﻮل ﻫﻔﺘﺎد ذراع و ﻋﺮض ﻫﻔﺘﺎد ذراع وﺳﻌﺖ ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﺪ… و اﮔﺮ ﻣﻨﺎﻓﻖ ﺑﺎﺷـﺪ‬

‫ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺷﻨﯿﺪم ﻣﺮدم ﭼﯿﺰي ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻦ ﻫﻢ ﭼﻨﺎن ﮔﻔﺘﻢ‪ ،‬ﻧﻤـﯽداﻧـﻢ ﭼـﻪ ﻧـﺎم دارد‪ ،‬ﭘـﺲ دو‬

‫ﻣﻼﺋﮑﻪ ﻣﯿﮕﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎ ﻣﯽداﻧﺴﺘﯿﻢ ﮐﻪ ﭼﻨﯿﻦ ﺧﻮاﻫﯽ ﮔﻔﺖ‪ ،‬و ﺑﻪ زﻣﯿﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﻣـﯽﺷـﻮد‪ :‬او را درﻫـﻢ‬ ‫ﺑﻔﺸﺎر‪ ،‬ﭘﺲ او را ﺑﻬﻢ ﻣﯽﻓﺸﺎرد ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ دﻧﺪهﻫﺎي ﺑﺪﻧﺶ در ﻫﻢ ﺷﮑﺴﺘﻪ ﺷﻮد‪ ،‬و ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻋﺬاب‬

‫ﻣﯽﺑﯿﻨﺪ ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﺎري ﺗﻌﺎﻟﯽ او را روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺣﺸﺮ ﻧﻤﺎﯾـﺪ«‪ .‬و دﻟﯿـﻞ ﺑـﺮ ﺳـﺆال ﻣﻼﺋﮑـﻪ ﻫﻤﭽﻨـﯿﻦ‬

‫ﺣﺪﯾﺚ اﻧﺲ ﺑﻮد ﮐﻪ در ﻣﻄﻠﺐ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﯿﺎن آن ﮔﺬﺷﺖ‪.‬‬

‫واﺟﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ اﺣﺎدﯾﺚ از ﻧﺎم دو ﻣﻼﺋﮑﻪ‪ ،‬ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت و ﺳﺆال آنﻫﺎ از اﻫﻞ ﻗﺒـﻮر‬

‫و ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ آن‪ ،‬اﯾﻤﺎن داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﯿﻢ و ﺑـﻪ آﻧﭽـﻪ ﻣـﺆﻣﻦ و ﻣﻨـﺎﻓﻖ ﺟـﻮاب ﻣـﯽدﻫﻨـﺪ و آﻧﭽـﻪ از‬

‫ﻧﻌﻤﺖﻫﺎ ﯾﺎ ﻋﺬاب ﺑﺮ ﺗﻮﺿﯿﺤﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ آن اﺣﺎدﯾﺚ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻣﺆﻣﻦ ﺑﺎﺷﯿﻢ‪.‬‬

‫‪ 1‬ﺳﻨﻦ اﻟﺘﺮﻣﺬي ‪ ،383 / 3‬ﺑﺮﻗﻢ )‪ ،(1071‬وﻗﺎل ﺣﺪﯾﺚ ﺣﺴﻦ ﻏﺮﯾﺐ واﻹﺣﺴﺎن ﻓﯽ ﺗﻘﺮﯾﺮ ب ﺻﺤﯿﺢ اﺑﻦ ﺣﺒـﺎن ‪:‬‬ ‫‪ ،386 / 7‬ﺑﺮﻗﻢ )‪.(3117‬‬

‫ﻓﺼﻞ دوم‪ :‬ﺑﻘﯿﻪ ارﮐﺎن اﯾﻤﺎن‬

‫‪259‬‬

‫ﻋﻠﻤﺎ اﺧﺘﻼف دارﻧﺪ ﺑﺮ اﯾﻨﮑﻪ آﯾﺎ ﺳـﺆال در ﻗﺒـﺮ ﻣﺨﺼـﻮص اﯾـﻦ اﻣـﺖ اﺳـﺖ ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧـﻪ ﮐـﻪ‬

‫ﺑﻌﻀﯽ آن را ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ ﯾﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﺗﻤﺎم اﻣﺘﻬﺎ ﻣﯽﮔﺮدد ﮐﻤﺎ اﯾﻨﮑﻪ اﯾﻦ ﻗﻮل دﺳﺘﻪ دﯾﮕﺮ از اﻫـﻞ‬ ‫ﻋﻠﻢ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬آﻧﭽﻪ از ﻧﺼﻮص آﺷﮑﺎر ﻣﯽﮔﺮدد ﻋﺪم ﺗﺨﺼﯿﺺ اﯾﻦ اﻣﺖ ﺑﻪ آن اﺳـﺖ ﺑﻠﮑـﻪ آن‬ ‫ﺑﺮاي ﻫﻤﻪ اﻣﺘﻬﺎ اﺳﺖ و اﮐﺜﺮ اﻫﻞ ﻋﻠﻢ ﺑﺮ اﯾﻦ رأي ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ و اﷲ اﻋﻠﻢ‪.‬‬

‫ﻣﺒﺤﺚ ﺳﻮم‪ :‬اﯾﻤﺎن ﺑﻪ زﻧﺪه ﺷﺪن‬

‫اﯾﻤﺎن ﺑﻪ زﻧـﺪه ﺷـﺪن از ﺑﺰرﮔﺘـﺮﯾﻦ اﺻـﻮل اﯾﻤـﺎن در دﯾـﻦ اﺳـﺖ و آن ﻣﺸـﺘﻤﻞ ﺑـﺮ ﺟﻮاﻧـﺐ‬

‫ﻣﺘﻌﺪدي اﺳﺖ از آﻧﭽﻪ ﻧﺼﻮص در اﯾـﻦ ﺑـﺎب ﺑـﺮ آن دﻻﻟـﺖ دارد و ﺑﺤـﺚ آن اﯾﻨﺠـﺎ در ﺧـﻼل‬

‫ﺗﻌﺪادي از ﻣﻄﺎﻟﺐ ﺧﻮاﻫﺪ آﻣـﺪ ﮐـﻪ ﺣﻘﯿﻘـﺖ آن را روﺷـﻦ و اﻫﻤﯿـﺖ اﯾﻤـﺎن ﺑـﻪ آن را آﺷـﮑﺎر‬

‫ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و آﻧﭽﻪ ﺑﺮ ﻣﺆﻣﻦ واﺟﺐ اﺳﺖ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ اﺣﻮال و ﺣﻮادث آن اﯾﻤﺎن داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻄﻠﺐ اول‪ :‬ﻣﻌﻨﯽ ﺑﻌﺚ و ﺣﻘﯿﻘﺖ آن‬

‫ﺑﻌﺚ در ﮐﻼم ﻋﺮب ﺑﺮ دو وﺟﻪ ﻣﯽآﯾﺪ‪ .1:‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ارﺳﺎل ﮐﺮدن اﺳﺖ‪ .‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬ ‫﴿ ُ� َّم َ� َع ۡث َنا ِم ۢن َ� ۡع ِدهِم ُّم َ ٰ‬ ‫و�﴾ ]اﻷﻋﺮاف‪» .[١٠٣ :‬ﺳﭙﺲ ﺑﻌﺪ از آنﻫﺎ ﻣﻮﺳﯽ را ﻓﺮﺳﺘﺎدﯾﻢ«‪.2 .‬‬ ‫ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﺗﺤﺮﯾﮏ و ﺑﺮاﻧﮕﯿﺨﺘﮕﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد ﺷﺘﺮ را ﺗﺤﺮﯾﮏ ﮐﺮد ﭘﺲ او ﺷﻮرﯾﺪ‪ .‬و از‬

‫آن ﺟﻤﻠﻪ زﻧﺪه ﺷﺪن ﻣﺮده اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻧﺪه ﺷﺪن آنﻫﺎ و ﺧﺎرج ﺷﺪﻧﺸﺎن از ﻗﺒﺮﻫﺎ‬ ‫ُ‬ ‫ۡ ُ‬ ‫ُ‬ ‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َّ �﴿ :‬م َ� َعث َ�ٰ�م ّ ِم ۢن َ� ۡع ِد َم ۡوت ِ� ۡم﴾ ]اﻟﺒﻘﺮة‪» .[٥٦ :‬ﺳﭙﺲ ﺑﻌﺪ از‬ ‫ﻣﺮدﻧﺘﺎن ﺷﻤﺎ را زﻧﺪه ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ«‪.‬‬

‫ﺑﻌﺚ در ﺷﺮﯾﻌﺖ ﺑﺪﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ ﻣﺮدﮔـﺎن را زﻧـﺪه ﻣـﯽﮐﻨـﺪ و از ﻗﺒﺮﻫﺎﯾﺸـﺎن‬

‫ﺧﺎرج ﻣﯽﮔﺮداﻧﺪ‪.‬‬

‫و ﺣﻘﯿﻘﺖ زﻧﺪه ﺷﺪن اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ اﺟﺴﺎد ﻗﺒﺮﻫﺎ را ﮐﻪ در آن ﺣﻞ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﺟﻤﻊ‬

‫ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﺑﻪ ﻗﺪرت ﺧﻮد آن را ﺑﺮﻣﯽﮔﺮداﻧﺪ ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﺑﻮد ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﺳﻮي آن ارواح را‬

‫ﺑﺮﻣﯽﮔﺮداﻧﺪ و آنﻫﺎ را ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﺸﺤﺮ ﺑﺮاي ﺣﮑﻢ ﻧﻬﺎﯾﯽ ﺳﻮق ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬ ‫ٗ‬ ‫ُ ۡ ُ ۡ َ َّ ٓ َ َ َ َ ٓ‬ ‫� َرم ‪ٞ‬‬ ‫﴿ َو َ َ‬ ‫� َخ ۡل َق ُه ۖۥ قَ َال َمن يُ ۡ� ٱ ۡلعِ َ�ٰ َم َو ِ َ‬ ‫� َب َ�َا َم َث� َو� َ ِ َ‬ ‫ِيم ‪ ٧٨‬قل �يِيها ٱ�ِي أ�شأها‬ ‫ِ‬

‫‪260‬‬

‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﭘﺮﺗﻮ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬

‫َ َّ َ َ َّ َ ُ َ ُ ّ َ ۡ َ‬ ‫ٌ‬ ‫أول مر�ٖ� وهو بِ� ِل خل ٍق عل ِيم ‪] ﴾٧٩‬ﻳﺲ‪» .[٧٩-٧٨ :‬و ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻣﺜﻞ ﻣﯽآورد و ﺧﻠﻘﺖ ﺧﻮد‬

‫را ﻓﺮاﻣﻮش ﮐﺮده اﺳﺖ ﮔﻔﺖ ﮐﯿﺴﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ اﺳﺘﺨﻮانﻫﺎ را ﺑﻌﺪ از اﯾﻨﮑﻪ ﭘﻮﺳﯿﺪه اﺳﺖ‪ ،‬زﻧﺪه‬

‫ﮐﻨﺪ«‪.‬‬

‫َّ َ ُ ً َ َ َ ْ ُ َ َ‬ ‫ﺮﻀ ُه ال َﻤ ْﻮت ل َّﻤﺎ أ� ِ َﺲ‬ ‫و از ﺣﺬﯾﻔﻪس رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ رﺳﻮل اﷲص ﻓﺮﻣﻮدﻧـﺪ‪» :‬إِن رﺟﻼ ﺣ‬ ‫ْ ْ‬ ‫َ َ ً َ ً ُ َّ َ ْ ُ َ ً َ َّ َ َ َ َ ْ َْ‬ ‫اﺤﻟَﻴَﺎة أَ ْو َﻰﺻ أَ ْﻫﻠَ ُﻪ إ َذا ُﻣ ُّ‬ ‫ﺖ ﻓَ ْ َ‬ ‫ﺎﻤﺟ ُﻌﻮا ِﻲﻟ ﺣﻄﺒﺎ ﻛ ِﺜ�ا �ﻢ أوروا ﻧـﺎرا ﺣـﻰﺘ ِإذا أ�ﻠـﺖ ﺤﻟـ ِ�‬ ‫ِﻣﻦ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ‬ ‫َ ِّ َ ْ َ ٍّ ْ َ َ َ َ َ ُ‬ ‫َ َ َ َ ْ‬ ‫ـﻪ َّ ُ‬ ‫َ ُ ُ َ َ ْ َ ُ َ َ َ ُّ‬ ‫ا�‬ ‫اح ﻓﺠﻤﻌ‬ ‫و� ِﻲﻓ اﻴﻟـﻢ ِﻲﻓ ﻳـﻮمٍ ﺣـﺎر أو ر ٍ‬ ‫وﺧﻠﺼﺖ ِإﻰﻟ �ﻈ ِ� ﻓﺨﺬوﻫﺎ ﻓﺎﻃﺤﻨﻮﻫﺎ ﻓﺬر ِ‬ ‫َ َ َ َ َ َ ْ َ َ َ َ ْ َ​َ َ َ َ َ َ َ‬ ‫�ﻘﺎل لِﻢ �ﻌﻠﺖ ﻗﺎل ﺧﺸـيﺘﻚ �ﻐﻔ‬ ‫ـﺮ ُﻪﻟ« ‪» ١‬ﻣـﺮدي در آﺳـﺘﺎﻧﻪ ﻣـﺮگ ﻗـﺮار ﮔﺮﻓـﺖ و وﻗﺘـﯽ از‬

‫ﺑﺮﮔﺸﺖ ﺑﻪ زﻧﺪﮔﯽ دﻧﯿﺎ ﻧﺎ اﻣﯿﺪ ﺷﺪ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻮادهاش وﺻﯿﺖ ﮐﺮده ﮐﻪ‪ :‬وﻗﺘﯽ ﻣ‪‬ﺮدم ﭼـﻮب ﺑﺴـﯿﺎري‬ ‫ﺑﺮاﯾﻢ ﮔﺮد آورﯾﺪ ﺳﭙﺲ آﺗﺸﯽ روﺷﻦ ﮐﻨﯿﺪ ﺗﺎ ﮔﻮﺷﺘﻢ را از ﺑﯿﻦ ﺑﺒـﺮد و ﺑـﻪ اﺳـﺘﺨﻮاﻧﻬﺎﯾﻢ ﺑﺮﺳـﺪ‪،‬‬ ‫ﺟﺴﺪم را ﺑﺮدارﯾﺪ و آن را ﺧُﺮد ﮐﻨﯿﺪ و در روزي ﺑﺴﯿﺎر ﮔـﺮم ﯾـﺎ روزي ﮐـﻪ ﺑـﺎد ﺑـﻮزد در درﯾـﺎ‬

‫اﻧﺪازﯾﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺟﺴﻤﺶ را ﺟﻤﻊ ﮐﺮد و ﺑﻪ او ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﭼﺮا ﭼﻨﯿﻦ ﮐﺮدي؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺗﺮس‬

‫از ﺗﻮ‪ .‬ﭘﺲ ﺧﺪاوﻧﺪ او را ﺑﺨﺸﯿﺪ«‪.‬‬

‫آﯾﻪ و ﺣﺪﯾﺚ ﺑﺮ اﯾﻦ اﻣﺮ دﻻﻟﺖ دارﻧﺪ ﮐﻪ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ اﺟﺴﺎد را ﺑﺮﻣﯿﮕﺮداﻧﺪ و آﻧﭽﻪ ﺟـﺪا ﺷـﺪه‬

‫و در زﻣﯿﻦ ﺣﻞ ﺷﺪهاﻧﺪ را ﺟﻤﻊ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺗﺎ آﻧﺠـﺎ ﮐـﻪ ﺑـﻪ ﺣﺎﻟـﺖ اول ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧـﻪ ﮐـﻪ ﺑـﻮد ﺑﺮﻣـﯽ‬ ‫ﮔﺮداﻧﺪ ﭘﺲ ارواﺣﺸﺎن را ﺑﻪ آن ﺑﺮﻣﯽ ﮔﺮداﻧﺪ‪ .‬ﭘﺎك و ﻣﻨﺰه اﺳﺖ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ از اﯾﻨﮑﻪ ﭼﯿﺰي او را‬

‫ﻧﺎﺗﻮان ﮐﻨﺪ و او ﺑﺮ ﻫﺮ ﭼﯿﺰي ﺗﻮاﻧﺎﺳﺖ‪.‬‬

‫در ﺳﻨﺖ ﮐﯿﻔﯿﺖ و ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ زﻧﺪه ﺷﺪن ﺑﯿـﺎن ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪ .‬ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺑـﺮ زﻣـﯿﻦ آب را ﻧـﺎزل‬

‫ﻣﯽﮐﻨﺪ ﭘﺲ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ آن اﻫﻞ ﻗﺒﻮر ﻣﯽروﯾﻨﺪ ﻫﻤﺎﮔﻮﻧـﻪ ﮐـﻪ ﮔﯿﺎﻫـﺎن ﻣـﯽروﯾﻨـﺪ‪ .‬و دﻟﯿـﻞ ﺑـﺮ آن‬ ‫ﺣﺪﯾﺚ اﺑﻮﻫﺮﯾﺮهس اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﯿﺨﯿﻦ رواﯾﺖ ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ .‬در آن رﺳـﻮل اﷲص ﻣـﯽﻓﺮﻣﺎﯾـﺪ‪َ » :‬ﻣـﺎ‬ ‫ََْ ْ َ َْ ََُْ َ َ َ ََُْ َ َْ ً َ َ َ​َْ ُ َ َ ََُْ َ َ ْ َ َ َ​َْ ُ َ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫ﺖ ﻗﺎل أ ْر َ� ُﻌـﻮن‬ ‫� أر�ﻌﻮن ﻗﺎل أر�ﻌﻮن ﻳﻮﻣﺎ ﻗﺎل أ�ﻴﺖ ﻗﺎل أر�ﻌﻮن ﺷﻬ ًﺮا ﻗﺎل أ�ﻴ‬ ‫�� اﻨﻟﻔﺨﺘ ِ‬ ‫َ َ ً َ َ َ َ ْ ُ َ َ ُ َّ ُ ْ ُ َّ ُ ْ َّ َ َ ً َ َ ْ ُ ُ َ َ َ َ ْ ُ ُ ْ َ ْ ُ َ ْ َ ْ ْ ْ‬ ‫َ‬ ‫ﺎن‬ ‫اﻹ�ﺴ ِ‬ ‫�ل ا� ِﻣﻦ الﺴﻤﺎ ِء ﻣﺎء �ﻴنﺒﺘﻮن ﻛﻤﺎ ﻳنﺒﺖ اﺒﻟﻘﻞ ﻟيﺲ ِﻣﻦ ِ‬ ‫ﺳﻨﺔ ﻗﺎل أ�ﻴﺖ ﻗﺎل �ﻢ � ِ‬ ‫‪ 1‬ﺻﺤﯿﺢ اﻟﺒﺨﺎري ﺑﺮﻗﻢ )‪.(3479‬‬

‫ﻓﺼﻞ دوم‪ :‬ﺑﻘﯿﻪ ارﮐﺎن اﯾﻤﺎن‬

‫‪261‬‬

‫َ ْ ٌ َّ َ ْ َ َّ َ ْ ً َ ً َ ُ َ َ ْ ُ َّ َ َ ْ ُ ُ َ َّ ُ ْ‬ ‫اﺨﻟَﻠْ ُﻖ ﻳَ ْﻮ َم اﻟْﻘﻴَ َ‬ ‫ﺎﻣـ ِﺔ« ‪» ١‬ﻓﺎﺻـﻠﻪ‬ ‫ﺐ و ِﻣﻨﻪ ﻳﺮ�ﺐ‬ ‫ﻲﺷء إِﻻ �ﺒ� إِﻻ �ﻈﻤﺎ و ِ‬ ‫ِ‬ ‫اﺣﺪا وﻫﻮ ﻋﺠﺐ اﺬﻟﻧ ِ‬ ‫ﺑﯿﻦ دو ﻧﻔﺦ ﺻﻮر ﭼﻬﻞ اﺳﺖ‪ .‬از اﺑﻮﻫﺮﯾﺮهس ﭘﺮﺳﯿﺪﻧﺪ‪:‬ﭼﻬﻞ روز اﺳﺖ‪ .‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﻢ ﭼﯿﺰي‬ ‫را ﺑﮕﻮﯾﻢ ﺑﻪ آن ﻋﻠﻢ ﻧﺪارم‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﭼﻬﻞ ﻣﺎه اﺳﺖ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﻢ ﭼﯿﺰي ﺑﮕﻮﯾﻢ ﺑـﻪ آن ﻋﻠـﻢ‬

‫ﻧﺪارم‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﭼﻬﻞ ﺳﺎل اﺳﺖ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﻢ ﭼﯿﺰي ﺑﮕﻮﯾﻢ ﺑﻪ آن ﻋﻠﻢ ﻧﺪارم‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻓﺮﻣـﻮد‪:‬‬ ‫ﺳﭙﺲ ﺧﺪاوﻧﺪ از آﺳﻤﺎن ﺑﺎراﻧﯽ ﻧﺎزل ﻣﯽﮐﻨﺪ ﭘﺲ ﻣﺮدهﻫﺎ زﻧﺪه ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ﻫﻤـﺎﻧﻄﻮر ﮐـﻪ ﮔﯿﺎﻫـﺎن‬

‫ﺳﺒﺰ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺗﻤﺎم اﻋﻀﺎي اﻧﺴﺎن ﭘﻮﺳﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد ﻣﮕﺮ ﯾﮏ ﻗﻄﻌﻪ اﺳﺘﺨﻮاﻧﯽ ﮐﻪ ﻋﺠـﺐ اﻟـﺬﻧﺐ‬

‫ﻧﺎم دارد ﮐﻪ ﺳﺎﻟﻢ ﺑـﺎﻗﯽ ﻣـﯽﻣﺎﻧـﺪ و اﻧﺴـﺎنﻫـﺎ در روز ﻗﯿﺎﻣـﺖ از اﯾـﻦ اﺳـﺘﺨﻮان زﻧـﺪه و آﻓﺮﯾـﺪه‬

‫ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ«‪ .‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ ﺑﺮ ﮐﯿﻔﯿﺖ زﻧﺪه ﺷﺪن دﻻﻟﺖ دارد و اﯾﻨﮑﻪ اﻫﻞ ﻗﺒﻮر در ﻗﺒﺮﻫﺎﯾﺸﺎن ﭼﻬـﻞ‬

‫در ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﯿﻦ دو ﻧﻔﺨﻪ ﻣﯽﻣﺎﻧﻨﺪ ﮐﻪ آن دو ﻧﻔﺦ‪ ،‬ﻧﻔﺦ ﻣﺮدن و زﻧﺪه ﺷﺪن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و راوي ﻣﻨﻈﻮر‬ ‫از ﭼﻬﻞ را ﻣﺸﺨﺺ ﻧﮑﺮده ﮐﻪ آن ﭼﻬﻞ روز‪ ،‬ﯾﺎ ﭼﻬﻞ ﻣﺎه ﯾﺎ ﭼﻬﻞ ﺳﺎل اﺳـﺖ‪ .‬آن در ﺑﻌﻀـﯽ از‬

‫رواﯾﺎت آﻣﺪه ﮐﻪ ﭼﻬﻞ ﺳﺎل اﺳﺖ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت را زﻧـﺪه ﮐﻨـﺪ‬

‫ﺑﺎراﻧﯽ از آﺳﻤﺎن ﻧﺎزل ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬در ﺑﻌﻀﯽ رواﯾﺖ آﻣﺪه آن ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻨﯽ ﻣﺮد اﺳﺖ ﭘﺲ اﻫﻞ ﻗﺒﻮر از‬ ‫آن آب زﻧﺪه ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﮔﯿﺎﻫﺎن ﺳﺒﺰ ﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ ﺑﻌـﺪ از اﯾﻨﮑـﻪ ﺗﻤـﺎم ﺟﺴﻤﺸـﺎن ﺟـﺰ‬

‫اﺳﺘﺨﻮان ﻋﺠﺐ اﻟﺬﻧﺐ از ﺑﯿﻦ رﻓﺖ و اﯾﻦ ﺷﺎﻣﻞ اﻧﺒﯿﺎء ﻧﻤﯽﮔﺮدد زﯾﺮا اﺟﺴـﺎد آنﻫـﺎ ﻧﻤـﯽﭘﻮﺳـﺪ‬ ‫ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﺑﯿﺎن آن ﻗﺒﻼً ﮔﺬﺷﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﺗﻮﺿﯿﺤﺎت ﺣﻘﯿﻘﺖ زﻧﺪه ﺷﺪن‪ ،‬و زﻣﺎن و ﮐﯿﻔﯿـﺖ آن‬

‫روﺷﻦ ﮔﺮدﯾﺪ و اﷲ اﻋﻠﻢ‪.‬‬

‫ﻣﻄﻠﺐ دوم‪ :‬دﻟﯿﻞ زﻧﺪه ﺷﺪن از دﯾﺪﮔﺎه ﮐﺘﺎب‪ ،‬ﺳﻨﺖ و ﻧﻈﺮ‬

‫ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ ﺑﺮ زﻧﺪه ﺷﺪن ﻣﺮدﮔﺎن ﺗﻮﺳﻂ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ دﻻﻟﺖ دارد و ﺑﯿـﺎن آن در ﺑﺴـﯿﺎري از‬

‫ﺟﺎﻫﺎي ﮐﺘﺎب ﺧﺪاوﻧﺪ و ﺳﻨﺖ رﺳﻮل اﷲص آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ُ‬ ‫ُ َ َّ ُ َ ۡ ُ َ‬ ‫ۡ ُ‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ در ﮐﺘﺎﺑﺶ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َّ �﴿ :‬م َ� َعث َ�ٰ�م ّ ِم ۢن َ� ۡع ِد َم ۡوت ِ� ۡم ل َعل� ۡم �شك ُرون ‪﴾٥٦‬‬ ‫]اﻟﺒﻘﺮة‪» .[٥٦ :‬ﺳﭙﺲ ﺑﻌﺪ از ﻣﺮدﻧﺘﺎن ﺷﻤﺎ را زﻧﺪه ﻣﯽﮔﺮداﻧﯿﻢ ﺗﺎ ﺷﮑﺮ ﮔﺰار ﺑﺎﺷﯿﺪ«‪ .‬و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬ ‫‪ 1‬ﺻﺤﯿﺢ اﻟﺒﺨﺎري ﺑﺮﻗﻢ )‪ ،(4935‬وﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺮﻗﻢ )‪.(2955‬‬

‫‪262‬‬

‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﭘﺮﺗﻮ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬

‫َّ َ ۡ ُ ُ ۡ َ َ َ ۡ ُ ُ‬ ‫� ۡم إ َّ� َك َن ۡفس َ�ٰح َِد ٍة إ َّن ٱ َّ َ‬ ‫يع ۢ بَ ِص ٌ‬ ‫� َس ِم ُ‬ ‫� ‪] ﴾٢٨‬ﻟﻘﲈن‪» .[٢٨ :‬ﺧﻠﻘﺖ‬ ‫﴿ما خلق�م و� �عث‬ ‫� ِ‬ ‫ِ‬ ‫ٖ‬ ‫و زﻧﺪه ﺷﺪن ﺷﻤﺎ ﺟﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ آﻓﺮﯾﺪن ﯾﮏ ﺗﻦ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﻨﻮاي ﺑﯿﻨﺎﺳﺖ« و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬ ‫َ َ َ​َ‬ ‫َ ۡ‬ ‫َ َ َ َّ َ َ َ ُ ٓ ْ َ َّ ُ ۡ َ ُ ْ ُ ۡ َ َ ٰ َ َ ّ َ ُ ۡ َ ُ َّ ُ َ َ ُ َّ‬ ‫﴿ز�م ٱ�ِين �فروا أن لن �بعث ۚوا قل ب� ور ِ� �بع‬ ‫� � َّم �ُن َّبؤن ب ِ َما ع ِمل ُت ۡ ۚم َو�ٰل ِك �‬ ‫َّ‬ ‫ٱ�ِ �َسِ�‪] ﴾٧ ٞ‬اﻟﺘﻐﺎﺑﻦ‪» .[٧ :‬ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﮐﺎﻓﺮﻧﺪ ﮔﻤﺎن ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﻫﺮﮔﺰ زﻧﺪه ﻧﻤﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﮕﻮ‬ ‫ﺑﻠﮑﻪ ﺣﺘﻤﺎً زﻧﺪه ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ و ﺑﻪ ﭘﺮوردﮔﺎرم ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺣﺘﻤﺎً ﺑﺮاﻧﮕﯿﺨﺘﻪ ﺧﻮاﻫﯿﺪ ﺷﺪ ﺳﭙﺲ ﺑﻪ‬ ‫آﻧﭽﻪ اﻧﺠﺎم داده اﯾﺪ آﮔﺎه ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮداﻧﺪ و آن ﺑﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ آﺳﺎن اﺳﺖ«‪.‬‬

‫َ‬ ‫و از ﺳﻨﺖ ﺣﺪﯾﺚ اﺑﻮﻫﺮﯾﺮهس ﻣـﯽﺑﺎﺷـﺪ ﮐـﻪ ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ ﺻـﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿـﻪ وﺳـﻠﻢ ﻣـﯽﻓﺮﻣﺎﯾـﺪ‪» :‬ﻻ‬ ‫َْ‬ ‫ُ َ ِّ ُ َ ْ َ َ ْ َ َّ َ َّ ُ ُ ْ َ ُ‬ ‫َ​َ ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫اﻷ ْرض إ َّﻻ َﻣﻦْ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ات وﻣﻦ ِﻲﻓ‬ ‫ﻮر �ﻴﺼﻌﻖ ﻣﻦ ِﻲﻓ الﺴﻤﻮ ِ‬ ‫�ﻔﻀﻠﻮا �� أﻧ ِبﻴﺎ ِء ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ا� ُ ﻓﺈِﻧﻪ �ﻨ َﻔﺦ ِﻲﻓ َالﺼ ِ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ٌ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ ْ ُ َ‬ ‫ُ‬ ‫َ َ َّ ُ ُ َّ ُ ْ َ ُ‬ ‫ُ َ‬ ‫آﺧـﺬ‬ ‫ﺷ‬ ‫ﺎء ا� �ﻢ �ﻨﻔﺦ ِ�ﻴ ِﻪ أﺧ َﺮى ﻓﺄ�ﻮن أ َّول ﻣﻦ ﺑ ِﻌـﺚ أو ﻲﻓ أول ﻣـﻦ ﺑﻌـﺚ ﻓـﺈِذا مـﻮﻰﺳ ِ‬ ‫ْ‬ ‫ﺑِﺎﻟ َﻌ ْﺮ ِش« ‪» ١‬ﺑﯿﻦ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﺧﺪا ﺑﻌﻀﯽ را ﺑﺮ ﺑﻌﺾ دﯾﮕﺮ ﺑﺮﺗﺮي ﻧﺪﻫﯿﺪ‪ .‬او در ﺻﻮر ﻣـﯽدﻣـﺪ ﭘـﺲ‬ ‫ﻫﺮ آﻧﭽﻪ در آﺳﻤﺎنﻫﺎ و زﻣﯿﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻣﯽﻣﯿﺮﻧﺪ ﻣﮕﺮ آﻧﮑﻪ ﺧﺪا ﺑﺨﻮاﻫﺪ‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺳﭙﺲ ﺑـﺎر‬

‫دﯾﮕﺮ در آن ﻣﯽدﻣﺪ ﭘﺲ ﻣـﻦ اوﻟـﯿﻦ ﮐـﺲ ﯾـﺎ ﺟـﺰو اوﻟـﯿﻦ ﮐﺴـﺎﻧﯽ ﻫﺴـﺘﻢ ﮐـﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ زﻧـﺪه‬

‫ﻣﯽﮔﺮداﻧﺪ در آن ﻫﻨﮕﺎم ﻣﻮﺳﯽ ﺑﻪ ]ﭘﺎﯾﻪ اي از ﭘﺎﯾﻪ ﻫـﺎي[ ﻋـﺮش ﭼﺴـﺒﯿﺪه اﺳـﺖ«‪ .‬و در ﺣـﺪﯾﺚ‬ ‫َ َ ُ ُ َ َّ َ َ ْ َ ْ َ ُّ َ ْ ُ ْ َ ُ‬ ‫ـﻖ �ﻨـﻪ اﻷ ْرض« ‪» ٢‬ﻣـﻦ اوﻟـﯿﻦ‬ ‫اﺑﻮﺳﻌﯿﺪ ﺧﺪريس در ﺻﺤﯿﺤﯿﻦ آﻣﺪه‪» :‬ﻓـﺄ�ﻮن أول ﻣـﻦ ﺗنﺸ‬ ‫ﮐﺴﯽ ﻫﺴﺘﻢ ﮐﻪ ﻗﺒﺮش ﺷﮑﺎﻓﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد«‪ .‬اﯾﻦ دو ﺣﺪﯾﺚ ﺑﺮ زﻧﺪه ﺷﺪن ﻣﺮدﮔﺎن از ﻗﺒﺮﻫﺎﯾﺸﺎن در‬

‫روز ﻗﯿﺎﻣﺖ و رﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﻣﺤﺸﺮ دﻻﻟﺖ دارد و در اﯾﻦ دو ﻓﻀـﯿﻠﺘﯽ ﺑـﺮاي ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ ﺻـﻠﯽ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﯿﻪ وﺳﻠﻢ وﺟﻮد دارد ﮐﻪ اول از ﻫﻤﻪ زﻧﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫ﮐﻤﺎ اﯾﻨﮑﻪ رأي ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺮ ﺑﯿﺎن زﻧﺪه ﺷﺪن دﻻﻟﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و زﻧﺪه ﺷﺪن ﺗﮑﺮار ﺑﺮاي ﺧﻠﻖ‬

‫ﮐﺮدن اﺳﺖ و ﺑﺮاي ﻫﺮ ﻋﺎﻗﻠﯽ ﻣﻌﻠﻮم اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﮑﺮار ﺑﺮاي ﭼﯿﺰي آﺳﺎﻧﺘﺮ از ﺧﻠﻘﺖ اﺑﺘﺪاﯾﯽ آن‬

‫اﺳﺖ و ﺑﺮاي اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ در ﮐﺘﺎﺑﺶ ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ از زﻧﺪه ﺷﺪن و وﻗﻮع آن ﺑﺤﺚ‬

‫‪ 1‬ﺻﺤﯿﺢ اﻟﺒﺨﺎري ﺑﺮﻗﻢ )‪ ،(3414‬وﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺮﻗﻢ )‪ ،(2373‬وﻏﯿﺮﻫﻤﺎ‪.‬‬

‫‪ 2‬ﺻﺤﯿﺢ اﻟﺒﺨﺎري ﺑﺮﻗﻢ )‪ ،(2412‬وﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺮﻗﻢ )‪.(2278‬‬

‫ﻓﺼﻞ دوم‪ :‬ﺑﻘﯿﻪ ارﮐﺎن اﯾﻤﺎن‬

‫‪263‬‬

‫ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﺧﻠﻘﺖ اﻧﺴﺎن و ﺑﻪ وﺟﻮد آوردن اوﻟﯽ ﻣﯽﭘﺮدازد زﯾﺮا ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﻗﺎدر اﺳﺖ ﺑﺮاي‬

‫اوﻟﯿﻦ ﺑﺎر ﺑﻪ وﺟﻮد آورد ﺑﻪ اوﻟﯽ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ دوﺑﺎره او را ﺑﻮﺟﻮد آورد‪ .‬ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﻣﻌﺘﺮض ﺑﻪ زﻧﺪه‬ ‫� َرم ‪ٞ‬‬ ‫ﺷﺪن ﺑﻮد ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﯿﺎن ﻣﯽﮐﻨﺪ‪َ ﴿ :‬من يُ ۡ� ٱ ۡلعِ َ�ٰ َم َو ِ َ‬ ‫ِيم ‪] ﴾٧٨‬ﻳﺲ‪.[٧٨ :‬‬ ‫ِ‬ ‫»ﮐﯿﺴﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ اﺳﺘﺨﻮانﻫﺎي ﭘﻮﺳﯿﺪه را دوﺑﺎره زﻧﺪه ﮐﻨﺪ« اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ در ﺟﻮاب ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬ ‫ُ ۡ ُ ۡ َ َّ ٓ َ َ َ َ ٓ َ َ‬ ‫﴿قل �يِيها ٱ�‬ ‫ِي أ�شأها أ َّول َم َّر�ٖ�﴾ ]ﻳﺲ‪» .[٧٩ :‬ﺑﮕﻮ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ اوﻟﯿﻦ ﺑﺎر او را ﺧﻠﻖ ﮐﺮد و ﺑﻪ‬ ‫َ‬ ‫ُ ۡ ُ َ​َ‬ ‫وﺟﻮد آورد«‪ .‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬و ُه َو ٱ َّ�ِي َ� ۡب َد ُؤا ْ ٱ ۡ َ‬ ‫� ۡل َق ُ� َّم يُع ُ‬ ‫يدهُۥ َوه َو أه َون عل ۡي �هِ﴾‬ ‫ِ‬ ‫]اﻟﺮوم‪» .[٢٧ :‬او ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ آﻓﺮﯾﻨﺶ را آﻏﺎز ﮐﺮد ﺳﭙﺲ دوﺑﺎره آن را ﺑﺮﻣﯽ ﮔﺮداﻧﺪ و آن‬

‫را ﺗﺠﺪﯾﺪ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و اﯾﻦ ﮐﺎر ﺑﺮ او آﺳﺎن اﺳﺖ«‪ .‬اﯾﻦ دﻟﯿﻞ ﺷﺮﻋﯽ ﻋﻘﻠﯽ از ﮐﺘﺎب ﺧﺪا ﺑﺮاي رد‬ ‫ﺑﺮ ﺗﻤﺎم اﻧﮑﺎر ﮐﻨﻨﺪﮔﺎن دروﻏﮕﻮ در ﻣﻮرد زﻧﺪه ﺷﺪن اﺳﺖ و دﻟﯿﻠﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﻤﯽﺗﻮان آن را رد‬

‫ﻧﻤﻮد‪.‬‬

‫ﻣﻄﻠﺐ ﺳﻮم‪ :‬ﺣﺸﺮ‬

‫ﻧﺼﻮص ﺑﺮ ﺟﻤﻊ ﮔﺮدﯾﺪن ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺑﻌﺪ از زﻧﺪه ﺷﺪﻧﺸﺎن ﺑﻪ ﺳﻮي ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﻣﺤﺸﺮ ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ‬ ‫َ َ َ َۡ‬ ‫َ​َ َُ‬ ‫��ٰ ُه ۡم فل ۡم �غاد ِۡر‬ ‫ﮐﺎﻣﻼً ﭘﺎﺑﺮﻫﻨﻪ‪ ،‬ﻋﺮﯾﺎن و ﺧﺘﻨﻪ ﻧﺸﺪه دﻻﻟﺖ دارد‪ .‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬وح‬ ‫ۡ َ ٗ‬ ‫مِن ُه ۡم أ َحدا ‪] ﴾٤٧‬اﻟﻜﻬﻒ‪» .[٤٧ :‬و آﻧﺎن را ﺑﺮاﻧﮕﯿﺰﯾﻢ و ﮐﺴﯽ از آﻧﺎن را ﺗﺮك ﻧﮑﺮدﯾﻢ« و‬ ‫َ ۡ َ ُ َ َّ ُ ۡ َ ُ َ ۡ َ ۡ َ‬ ‫ْ َّ ۡ‬ ‫َۡ‬ ‫�ض َوٱ َّ َ ُ‬ ‫� ٱ� ِ‬ ‫ح ِد ٱلق َّهارِ ‪﴾٤٨‬‬ ‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬يوم �بدل ٱ��ض �‬ ‫لس� ٰ َ�ٰت ۖ َو َ� َر ُزوا ِ�ِ ٱل َ� ٰ ِ‬ ‫]إﺑﺮاﻫﻴﻢ‪» .[٤٨ :‬روزي ﮐﻪ زﻣﯿﻦ ﺑﻪ ﻏﯿﺮ زﻣﯿﻦ و آﺳﻤﺎنﻫﺎ ﺑﻪ ﻏﯿﺮ آنﻫﺎ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺷﻮﻧﺪ و در ﺑﺮاﺑﺮ‬

‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﯾﮕﺎﻧﻪ ﻗﻬﺎر ﻧﻤﺎﯾﺎن ﺷﻮﻧﺪ«‪.‬‬

‫از ﻋﺎﺋﺸﻪك رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ از رﺳﻮل اﷲ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﻪ وﺳﻠﻢ ﺷﻨﯿﺪم ﮐﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪ُ َ ْ�ُ » :‬‬ ‫ﺮﺸ‬ ‫َّ ُ َ ْ َ ْ َ َ ُ َ ً ُ َ ً ُ ْ ً ُ ْ ُ َ َ ُ َ َّ ِّ َ ُ َ ِّ َ ُ َ ً َ ْ ُ ْ‬ ‫ﻴﻌﺎ �ﻨﻈ ُﺮ َ�ﻌ ُﻀ ُﻬ ْﻢ‬ ‫ﻤﺟ‬ ‫ا� اﻟنﺴﺎء والﺮﺟﺎل ِ‬ ‫اﻨﻟﺎس ﻳﻮم اﻟ ِﻘﻴﺎﻣ ِﺔ ﺣﻔﺎة ﻋﺮاة ﻏﺮﻻ ﻗﻠﺖ ﻳﺎ رﺳﻮل ِ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫ْ َُْ ْ‬ ‫َ ُ ْ َ ْ َ َ ُّ‬ ‫َ ْ‬ ‫َ َ َ َّ َّ ُ َ ْ‬ ‫ِإﻰﻟ َ�ﻌ ٍﺾ ﻗﺎل ﺻ�‬ ‫ا� َﻋﻠﻴ ِﻪ َو َﺳﻠ َﻢ ﻳَﺎ َﺎﻋ�ِﺸﺔ اﻷم ُﺮ أﺷﺪ ِﻣ ْﻦ أن �ﻨﻈ َﺮ َ�ﻌ ُﻀ ُﻬ ْﻢ ِإﻰﻟ َ�ﻌ ٍﺾ« ‪» ١‬ﭘﺎ‬ ‫‪ 1‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ ‪ :‬ﺻﺤﯿﺢ اﻟﺒﺨﺎري ﺑﺮﻗﻢ )‪ ،(6527‬وﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺮﻗﻢ )‪.(2859‬‬

‫‪264‬‬

‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﭘﺮﺗﻮ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬

‫ﺑﺮﻫﻨﻪ‪ ،‬ﻋﺮﯾﺎن و ﺑﺪون ﺧﺘﻨﻪ‪ ،‬ﺣﺸﺮ ﺧﻮاﻫﯿﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﻋﺎﯾﺸﻪ ك ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬اي رﺳﻮل ﺧﺪا!‬ ‫ﻣﺮدان و زﻧﺎن‪ ،‬ﺑﺎ ﻫﻢ ﺣﺸﺮ ﻣﯿﺸﻮﻧﺪ و ﺑﻪ ﯾﮕﺪﯾﮕﺮ‪ ،‬ﻧﮕﺎه ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ؟! ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻣﺴﺌﻠﻪ دﺷﻮارﺗﺮ از آن‬

‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﮐﺴﯽ در اﯾﻦ ﻓﮑﺮ ﺑﺎﺷﺪ )ﺑﻪ دﯾﮕﺮي ﻧﮕﺎه ﮐﻨﺪ(«‪ .‬و اﯾﻦ ﺣﺸﺮ ﺗﻤﺎم ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت را در‬

‫ﺑﺮﻣﯽ ﮔﯿﺮد‪ .‬ﻧﺼﻮص ﺑﺮ ﺣﺸﺮ دﯾﮕﺮي ﻫﻢ ﺑﯽﺷﮏ آﻧﺠﺎ در ﺑﻬﺸﺖ و ﺟﻬﻨﻢ دﻻﻟﺖ دارد‪ .‬ﻣﺆﻣﻨﺎن‬

‫دﺳﺘﻪ دﺳﺘﻪ در ﺣﺎﻟﯿﮑﻪ آنﻫﺎ اﯾﺴﺘﺎدهاﻧﺪ ﺑﻪ ﺳﻮي ﺑﻬﺸﺖ ﺣﺸﺮ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬ ‫َ ۡ َ َ ۡ ُ ُ ۡ ُ َّ َ َ‬ ‫ۡٗ‬ ‫� إِ� ٱ َّلر� َوفدا ‪] ﴾٨٥‬ﻣﺮﻳﻢ‪» .[٨٥ :‬روزي ﮐﻪ ﻣﺘﻘﯿﻦ را دﺳﺘﻪ دﺳﺘﻪ ﺑﻪ‬ ‫﴿يوم �� ٱلمتقِ‬ ‫ﺳﻮي رﺣﻤﻦ ﻣﺤﺸﻮر ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ«‪ .‬ﻃﺒﺮي از ﻋﻠﯽس در ﺗﻔﺴﯿﺮ اﯾﻦ ﻗﻮل اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪) :‬أﻣﺎ‬ ‫واﷲ ﻣﺎ �ﺮﺸ الﻮﻓﺪ ﻰﻠﻋ أرﺟﻠﻬﻢ‪ ،‬وﻻ �ﺴﺎﻗﻮن ﺳﻮﻗﺎ ولﻜﻨﻬﻢ ﻳﺆﺗﻮن ﺑﻨﻮق لﻢ ﻳﺮ اﺨﻟﻼﺋﻖ‬

‫ﻣﺜﻠﻬﺎ‪ ،‬ﻋﻠﻴﻬﺎ رﺣﺎل اﺬﻟﻫﺐ‪ ،‬وأزﻣﺘﻬﺎ الﺰ�ﺮﺟﺪ ﻓ��ﺒﻮن ﻋﻠﻴﻬﺎ ﺣﻰﺘ ﻳﺮﻀ�ﻮا أﺑﻮاب اﺠﻟﻨﺔ( ‪» ١‬ﺑﻪ‬

‫ﺧﺪا ﻗﺴﻢ دﺳﺘﻪ دﺳﺘﻪ ﺑﺮ ﭘﺎﻫﺎ و ﺳﺎﻗﻬﺎﯾﺸﺎن ﻣﺤﺸﻮر ﻧﻤﯽﺷﻮﻧﺪ ﺑﻠﮑﻪ آنﻫﺎ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﺷﺘﺮاﻧﯽ‬ ‫ﻣﯽآﯾﻨﺪ ﮐﻪ ﻫﯿﭻ ﮐﺲ ﻣﺜﻞ آنﻫﺎ را ﻧﺪﯾﺪه اﺳﺖ ﺑﺮ آن زﯾﻨﯽ از ﻃﻼ اﺳﺖ و دﻫﻨﻪ آن از زﺑﺮﺟﺪ‬

‫اﺳﺖ ﺑﺮ آن ﺳﻮار ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ درﻫﺎي ﺑﻬﺸﺖ را ﻣﯽزﻧﻨﺪ«‪ .‬اﻣﺎ ﮐﺎﻓﺮان ﺑﻪ ﺳﻮي آﺗﺶ ﺑﺮ‬ ‫ﺻﻮرتﻫﺎﯾﺸﺎن ﺑﺎ ﺣﺎﻟﺖ ﮐﻮر و ﮐﺮ و ﻻل ﺣﺸﺮ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ٱ َّ� َ‬ ‫ِين‬ ‫ٗ‬ ‫ۡ َ ٰ َ َ َّ َ ُ ْ َ ٰٓ َ َ ّ ‪ُّ َ َ ٗ َ ٞ‬‬ ‫ُۡ َ ُ َ‬ ‫ون َ َ ٰ‬ ‫��‬ ‫� ُو ُجوهِ ِهم إِ� جهنم أو��ِك‬ ‫� َّم��ا َوأضل َسبِي� ‪] ﴾٣٤‬اﻟﻔﺮﻗﺎن‪.[٣٤ :‬‬

‫»ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺻﻮرتﻫﺎﯾﺸﺎن ﺑﻪ ﺳﻮي ﺟﻬﻨﻢ راﻧﺪه ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ آﻧﺎن ﺑﺪﺗﺮﯾﻦ ﺟﺎ و ﺑﺪﺗﺮﯾﻦ و‬ ‫َّ ُ َ ُ َ ۡ ُ ۡ َ َ َ ُ ۡ ۡ َ َ َ َ‬ ‫َ​َ َۡ‬ ‫� َد ل ُه ۡم‬ ‫ﮔﻢﺗﺮﯾﻦ راه را دارﻧﺪ« و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ومن �ه ِد ٱ� �هو ٱلمهت ِد� ومن يضل ِل فلن ِ‬ ‫َ ٓ‬ ‫ٗ‬ ‫ۡ‬ ‫ُ‬ ‫َ َۡ‬ ‫ُ‬ ‫� ُ ُ‬ ‫� ُه ۡم يَ ۡو َم ٱ ۡلقِ َ�ٰ َمةِ َ َ ٰ‬ ‫أ ۡو ِ�َا َء مِن دونِهِۖۦ و‬ ‫� ُو ُجوهِ ِه ۡم � ۡم ٗيا َو ُ�� ٗما َو ُص ّماۖ﴾ ]اﻹﴎاء‪.[٩٧ :‬‬ ‫»و روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺑﺮ ﺻﻮرتﻫﺎﯾﺸﺎن در ﺣﺎﻟﯿﮑﻪ ﮐﻮر و ﮐﺮ و ﻻﻟﻨﺪ راﻧﺪه ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ«‪.‬‬

‫‪ 1‬ﺗﻔﺴﯿﺮ اﻟﻄﺒﺮي )‪.(380 / 8‬‬

‫ﻓﺼﻞ دوم‪ :‬ﺑﻘﯿﻪ ارﮐﺎن اﯾﻤﺎن‬

‫‪265‬‬

‫ﻣﻄﻠﺐ ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﺣﻮض‪ ،‬ﺻﻔﺖ و دﻻﯾﻞ آن‬

‫ﺣﻮض‪ ،‬ﻋﻄﺎي ﺑﺰرﮔﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻣﺎ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﻪ وﺳﻠﻢ در ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺑﺨﺸـﯿﺪه‬

‫اﺳﺖ ﮐﻪ او و اﻣﺘﺶ ﺑﺮ آن وارد ﻣﯽﺷـﻮﻧﺪ‪ .‬وﺻـﻒ آن در ﻧﺼـﻮص اﯾﻨﮕﻮﻧـﻪ آﻣـﺪه ﮐـﻪ از ﺷـﯿﺮ‬

‫ﺳﻔﯿﺪﺗﺮ‪ ،‬از ﺑﺮف ﺳﺮدﺗﺮ و از ﻋﺴﻞ ﺷﯿﺮﯾﻦ ﺗﺮ اﺳﺖ و از ﻣﺴﮏ و ﻋﻄﺮ‪ ،‬ﺧﻮش ﺑـﻮﺗﺮ اﺳـﺖ و آن‬

‫در ﻧﻬﺎﯾﺖ ﮔﺸﺎﯾﺶ و وﺳﻌﺖ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻃﻮل و ﻋﺮض آن ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﻫﺮ ﮔﻮﺷﻪ از ﮔﻮﺷﻪﻫﺎي آن‬ ‫ﻣﺴﯿﺮ ﯾﮏ ﻣﺎه اﺳﺖ‪ .‬آب آن از ﺑﻬﺸﺖ ﻣﯽآﯾﺪ‪ .‬آﺑﺮاه و ﻧﺎودان آن از ﺑﻬﺸﺖ ﮐﺸﯿﺪه ﺷـﺪه ﯾﮑـﯽ‬

‫از آنﻫﺎ از ﻃﻼ و دﯾﮕﺮي از ﻧﻘﺮه اﺳﺖ و ﻇﺮفﻫﺎي آن ﮐﻪ ﺗﻌﺪاد آن ﺑﻪ اﻧﺪازه ﺳﺘﺎرﮔﺎن آﺳﻤﺎن‬

‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫و ﺑﺮ اﺛﺒﺎت ﺣﻮض ﮐﻪ آن ﺣﻖ اﺳﺖ اﺣﺎدﯾﺚ ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺴﯿﺎر اﺳـﺖ ﺑﻌﻀـﯽ از ﻣﺤﻘﻘـﯿﻦ آن را‬

‫در ﺣﺪ ﻣﺘﻮاﺗﺮ داﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ و از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺻـﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿـﻪ وﺳـﻠﻢ ﺳـﯽ و ﭼﻨـﺪ ﺻـﺤﺎﺑﯽ آن را رواﯾـﺖ‬

‫ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ .‬ﮐﻪ از آن ﺟﻤﻠﻪ ﺣﺪﯾﺚ اﻧﺲ ﺑـﻦ ﻣﺎﻟـﮏ اﺳـﺖ ﮐـﻪ در آن رﺳـﻮل اﷲ ﺻـﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿـﻪ‬ ‫ْ َْ‬ ‫َ َ َ ْ َ َ ْ َ َ َ َ ْ َ َ ْ ْ َ َ َ َّ‬ ‫وﺳﻠﻢ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾـﺪ‪» :‬إ َّن ﻗَ ْﺪ َر َﺣ ْ‬ ‫اﻷﺑَ‬ ‫�ﻖ‬ ‫ـﺎر‬ ‫ـﻦ‬ ‫ﻣ‬ ‫ﻪ‬ ‫ﻴـ‬ ‫�‬ ‫ن‬ ‫ﻤ‬ ‫اﻴﻟ‬ ‫ﻦ‬ ‫ﻣ‬ ‫ﺎء‬ ‫ﻌ‬ ‫ﻨ‬ ‫ﺻ‬ ‫و‬ ‫ﺔ‬ ‫ﻠ‬ ‫ﻳ‬ ‫أ‬ ‫�‬ ‫�‬ ‫ﺎ‬ ‫ﻤ‬ ‫ﻛ‬ ‫ﻲﺿ‬ ‫ِ‬ ‫ﻮ‬ ‫ـﻦ و�ِ ِ ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫َﻛ َﻌ َﺪد ُ�ُﻮمِ َّ‬ ‫الﺴ َﻤﺎ ِء« ‪» ١‬ﺑﺰرﮔﯽ ﺣﻮض ﻣﻦ ﺑﻪ اﻧﺪازة ﻣﺴﺎﻓﺖ ﻣﯿﺎن أﯾﻠﻪ و ﺻـﻨﻌﺎي ﯾﻤـﻦ‪ ،‬و ﺗﻌـﺪاد‬ ‫ِ‬

‫ﭘﺎرچﻫﺎي آن‪ ،‬ﺑﻪ اﻧﺪازة ﺳﺘﺎرﮔﺎن آﺳﻤﺎن اﺳﺖ«‪ .‬و از ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋـﺎص رواﯾـﺖ اﺳـﺖ‬ ‫ُ َ ُ‬ ‫ﮐﻪ رﺳﻮل اﷲ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﻪ وﺳﻠﻢ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﻨﺪ‪َ » :‬ﺣ ْﻮ ِﻲﺿ َمﺴ َ‬ ‫� ُة َﺷ ْﻬﺮ َو َز َواﻳَ ُﺎه َﺳ َﻮ ٌ‬ ‫اء َو َﻣﺎؤ ُه أ ْ�ﻴَﺾ‬ ‫ِ‬ ‫ٍ‬ ‫ُ‬ ‫ُْ َ َ َْ‬ ‫َّ َ َ ْ َ‬ ‫ْ َ‬ ‫�اﻧُ ُﻪ َﻛﻨُ ُ‬ ‫ﻣ ْﻦ الﻠﻦﺒ َور�ُ ُﻪ أَ ْﻃﻴَ ُ‬ ‫ﺐ ِﻣ ْﻦ الْﻤ ْﺴﻚ َو� َ‬ ‫ﺮﺷ َب ِﻣﻨﻪ ﻓـﻼ �ﻈ َﻤـﺄ َ�ﻌـﺪ ُه‬ ‫ﻦ‬ ‫ﻣ‬ ‫ء‬ ‫ﺎ‬ ‫ﻤ‬ ‫الﺴ‬ ‫ﺠ‬ ‫ﻮمِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫َ ً‬ ‫أﺑَﺪا« ‪» ٢‬ﺣﻮض ﻣﻦ ﺑﻪ اﻧـﺪازه ﻣﺴـﯿﺮ ﯾـﮏ ﻣـﺎه و ﮔﻮﺷـﻪﻫـﺎي آن ﺑﺮاﺑـﺮ اﺳـﺖ‪ .‬آب آن از ﺷـﯿﺮ‪،‬‬ ‫ﺳﻔﯿﺪﺗﺮ و ﺑﻮي آن از ﺑـﻮي ﻣﺸـﮏ ﺧﻮﺷـﺘﺮ اﺳـﺖ‪ .‬آﺑﺮﯾـﺰﻫـﺎي آن در زﯾﺒـﺎﯾﯽ و ﻓﺮاواﻧـﯽ ﻣﺎﻧﻨـﺪ‬ ‫ﺳﺘﺎرﮔﺎن آﺳﻤﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ از آن ﺑﻨﻮﺷﺪ ﻫﺮﮔﺰ ﺗﺸﻨﻪ ﻧﻤﯽﺷﻮد«‪.‬‬

‫‪ 1‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ‪ ،‬ﺻﺤﯿﺢ اﻟﺒﺨﺎري ﺑﺮﻗﻢ )‪ ،(6580‬وﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺮﻗﻢ )‪.(2303‬‬ ‫‪ 2‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ‪ ،‬ﺻﺤﯿﺢ اﻟﺒﺨﺎري ﺑﺮﻗﻢ )‪ ،(6579‬وﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺮﻗﻢ )‪.(2292‬‬

‫‪266‬‬

‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﭘﺮﺗﻮ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬

‫و ﺣﻮض در ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﻣﺤﺸﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ آب آن از ﮐﻮﺛﺮ اﻣﺘﺪاد ﯾﺎﻓﺘﻪ و آن ﻧﻬﺮي دﯾﮕﺮ‬

‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻣﺎ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﻪ وﺳﻠﻢ در ﺑﻬﺸﺖ ﺑﺨﺸﯿﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬ ‫َ ۡ َ َ‬ ‫َّ ٓ َ ۡ‬ ‫﴿إِ�ا أ� َط ۡي َ�ٰك ٱلك ۡوث َر ‪] ﴾١‬اﻟﻜﻮﺛﺮ‪» [١ :‬ﻣﺎ ﮐﻮﺛﺮ را ﺑﻪ ﺗﻮ ﻋﻄﺎ ﮐﺮدﯾﻢ«‪ .‬اﻫﻞ ﻋﻠﻢ در ﻣﻮرد‬

‫ﻣﯿﺰان و ﺣﻮض اﺧﺘﻼف دارﻧﺪ ﮐﻪ ﮐﺪاﻣﯿﮏ ﺟﻠﻮﺗﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه ﻣﯿﺰان ﻗﺒﻞ از ﺣﻮض اﺳﺖ‬

‫و ﺑﻌﻀﯽ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ ﺣﻮض ﺟﻠﻮﺗﺮ اﺳﺖ‪ .‬و ﺻﺤﯿﺢ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺣﻮض ﻗﺒﻞ از ﻣﯿﺰان اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻗﺮﻃﺒﯽ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪» :‬واﻤﻟﻌ� ﻳﻘﺘﻀﻴﻪ ﻓﺈن اﻨﻟﺎس �ﺮﺟﻮن ﻋﻄﺎﺷﺎ ﻣﻦ ﻗﺒﻮرﻫﻢ« »و اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ از‬ ‫آن ﺑﺮداﺷﺖ ﻣﯽﺷﻮد زﯾﺮا ﻣﺮدم ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ از ﻗﺒﺮﻫﺎﯾﺸﺎن ﺧﺎرج ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ﺗﺸﻨﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ«‪.‬‬

‫ﻣﻄﻠﺐ ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬ﻣﯿﺰان‪ ،‬ﺻﻔﺖ و دﻻﯾﻞ آن‬

‫از ﺟﻤﻠﻪ ﭼﯿﺰﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ واﺟﺐ اﺳﺖ ﺑﻪ آن اﯾﻤـﺎن داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﯿﻢ در ﻣـﻮرد ﺣـﻮادث آﺧـﺮت‪،‬‬

‫ﻣﯿﺰان اﺳﺖ‪ .‬و ﻣﯿﺰان ﺣﻘﯿﻘﺖ دارد و داراي زﺑﺎن و دو ﮐﻔـﻪ اﺳـﺖ‪ .‬در آن اﻋﻤـﺎل ﺑﻨـﺪﮔﺎن وزن‬

‫ﻣﯽﺷﻮد و ﮐﻮﭼﮑﺘﺮﯾﻦ ذره از ﻧﯿﮏ و ﺑﺪي را وزن ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬و دﻻﯾﻞ ﮐﺘﺎب و ﺳـﻨﺖ ﺑـﺮ اﺛﺒـﺎت‬ ‫ﻣﯿﺰان وﺟﻮد دارﻧﺪ‪.‬‬

‫َ َ َ ُ ۡ َ َٰ َ ۡ ۡ َ َ ۡ ِ ۡ َٰ َ َ َ ُ ۡ َ ُ َ ۡ ‪ٗ ۡ َ ٞ‬‬ ‫�اۖ﴾‬ ‫سش ٔ‬ ‫اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ونضع ٱلم�زِ�ن ٱلقِسط ِ�وم ٱل ِق�م ِة ف� �ظلم �ف‬ ‫]اﻷﻧﺒﻴﺎء‪» .[٤٧ :‬و در روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺗﺮازوﻫﺎي درﺳﺖ را در ﻣﯿﺎن ﻧﻬﯿﻢ و ﻫﯿﭻ ﮐﺲ ﺳﺘﻢ ﻧﻤﯽﺑﯿﻨﺪ«‬ ‫َ‬ ‫ت َم َ�ٰز ُ‬ ‫ِيشة َّراض َية ‪َ ٧‬وأَ َّما َم ۡن َخ َّف ۡ‬ ‫و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬فَأَ َّما َمن َ� ُقلَ ۡ‬ ‫�ن ُهۥ ‪ُ �َ ٦‬‬ ‫َ‬ ‫ت‬ ‫ع‬ ‫�‬ ‫و‬ ‫ه‬ ‫ِ‬ ‫ٖ‬ ‫ٖ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫َُ‬ ‫َ ‪ٞ‬‬ ‫َم َ�ٰز ُ‬ ‫�ن ُهۥ ‪ ٨‬فأ ُّم ُهۥ هاوِ َ�ة ‪] ﴾٩‬اﻟﻘﺎرﻋﺔ‪» .[٩-٦ :‬اﻣﺎ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺗﺮازوﯾﺶ ﺳﻨﮕﯿﻦ ﺑﺎﺷﺪ او در‬ ‫ِ‬ ‫زﻧﺪﮔﯽ راﺣﺖ و آﺳﻮده اي اﺳﺖ و اﻣﺎ ﻫﺮﮐﺲ ﺗﺮازوﯾﺶ ﺳﺒﮏ ﺑﺎﺷﺪ ﺟﺎﯾﮕﺎه او ﻫﺎوﯾﻪ اﺳﺖ«‪.‬‬ ‫ﺷﯿﺨﯿﻦ از اﺑﻮﻫﺮﯾﺮهس رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﻪ وﺳﻠﻢ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﻨﺪ‪َ َ َ » :‬‬ ‫ﺎن‬ ‫ِ‬ ‫ﻠﻛﻤﺘ ِ‬ ‫َ َّ ْ َ َ َ َ َ َ‬ ‫ْ َ ُ ْ َ َ َّ َ َ ْ ُ ْ َ َ‬ ‫َ َ​َ‬ ‫ﻰﻠﻋ الﻠِّ َﺴ َ َ َ‬ ‫ﺤﺎن‬ ‫ا� و ِﺤﺑﻤ ِﺪ ِه ﺳﺒ‬ ‫ﺎن‬ ‫ان ﺳﺒﺤﺎن ِ‬ ‫ﺣ ِﺒيﺒﺘ ِ‬ ‫ﺎن ِﻲﻓ ال ِﻤ� ِ‬ ‫ﺎن ﺛ ِﻘﻴﻠﺘ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﺎن ِإﻰﻟ الﺮﻤﺣ ِﻦ ﺧ ِﻔﻴﻔﺘ ِ‬ ‫َّ ْ َ‬ ‫ﻴﻢ« ‪» ١‬دو ﮐﻠﻤﻪ وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﻧﺰد ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺤﺒﻮب و ﺑﺮ زﺑﺎن‪ ،‬ﺳﺒﮏ‪ ،‬و در ﺗﺮازوي‬ ‫ِ‬ ‫ا� اﻟﻌ ِﻈ ِ‬ ‫‪ 1‬ﺻﺤﯿﺢ اﻟﺒﺨﺎري ﺑﺮﻗﻢ )‪ ،(7563‬وﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺮﻗﻢ )‪.(2694‬‬

‫ﻓﺼﻞ دوم‪ :‬ﺑﻘﯿﻪ ارﮐﺎن اﯾﻤﺎن‬

‫‪267‬‬

‫ﺎن اﷲﱠﹺ ا ﹾﻟ ﹶﻌﻈﹺﻴ ﹺﻢ«‪ .‬و اﻣﺎم اﺣﻤﺪ‪ ،‬ﺣﺎﮐﻢ و دﯾﮕﺮان‬ ‫ﺎن اﷲﱠﹺ ﹶوﺑﹺ ﹶﺤ ﹾﻤ ﹺﺪ ﹺه‪ ،‬ﹸﺳ ﹾﺒ ﹶﺤ ﹶ‬ ‫اﻋﻤﺎل‪ ،‬ﺳﻨﮕﯿﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ :‬ﹸﺳ ﹾﺒ ﹶﺤ ﹶ‬ ‫َ َّ ُ‬ ‫َ َ َ َ َ َّ َ ْ َ َ َ َ ْ‬ ‫الﺮ ُ‬ ‫ﺖ ِّ‬ ‫�ﺢ‬ ‫� ﻓﺠﻌﻠ‬ ‫ﺎ�‬ ‫الﺴ‬ ‫ﻴﻖ‬ ‫�‬ ‫د‬ ‫ن‬ ‫�‬ ‫و‬ ‫أراﻛﺔ‬ ‫�ﺴﻠﻖ‬ ‫ﻪ‬ ‫از اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮدس رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ »�ﻧ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫َ َ َ ْ َ ْ ُ ْ ُ َ َ َ َ ُ ُ َّ َ َّ َّ ُ َ َ ْ َ َ َّ َ َّ َ ْ َ ُ َ‬ ‫َ ْ َ ُ​ُ‬ ‫ﺤﻜﻮن‬ ‫ا� ﺻ� ا� ﻋﻠﻴ ِﻪ وﺳﻠﻢ ِمﻢ ﺗﻀ‬ ‫ﺗ�ﻔﺆه )أي ﺤﺗﺮ�ﻪ( ﻓﻀ ِﺤﻚ اﻟﻘﻮم ِﻣﻨﻪ �ﻘﺎل رﺳﻮل ِ‬ ‫ُ‬ ‫َّ ْ َّ َ َ ْ َ َ َ َّ‬ ‫ُ ‪١‬‬ ‫اﺬﻟي َ� ْﻔﻲﺴ � َﻴﺪه ل َ ُﻬ َﻤﺎ أَ ْ� َﻘ ُﻞ ﻲﻓ الْﻤ َ‬ ‫ﻗَﺎلُﻮا ﻳَﺎ ﻧَ َّ‬ ‫ان ِﻣ ْﻦ أﺣ ٍﺪ«‬ ‫�‬ ‫ا� ِﻣﻦ ِدﻗ ِﺔ ﺳﺎ�ﻴ ِﻪ �ﻘﺎل َو ِ‬ ‫ِ ِ ِ​ِ‬ ‫ﻲﺒ ِ‬ ‫ِ ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫»درﺧﺘﯽ ﺑﻠﻨﺪ ﺷﺪه و دو ﺳﺎﻗﻪ رﯾﺰ داﺷﺖ ﮐﻪ ﺑﺎد آن را ﺗﮑﺎن ﻣﯽداد‪ .‬ﮔﺮوﻫﯽ ﺧﻨﺪﯾﺪﻧﺪ‪ .‬رﺳﻮل‬ ‫اﷲ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﻪ وﺳﻠﻢ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﭼﻪ ﻣﯽﺧﻨﺪﯾﺪ؟ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اي ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا از رﯾﺰي ﺳﺎﻗﻪ آن‪.‬‬ ‫ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻗﺴﻢ ﺑﻪ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﻧﻔﺲ ﻣﻦ ﺑﻪ دﺳﺖ اوﺳﺖ دو ﺗﺎ از آن ﺳﺎﻗﻪ از ﯾﮑﯽ در ﻣﯿﺰان ﺳﻨﮕﯿﻦ‬

‫ﺗﺮ اﺳﺖ«‪.‬‬

‫آﻧﭽﻪ در ﻣﯿﺰان وزن ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ﺳﻪ دﺳﺘﻪاﻧﺪ ﮐﻪ ﻧﺼﻮص ﺑﺮ آن دﻻﻟﺖ دارﻧﺪ‪:‬‬

‫‪ -1‬اﻋﻤﺎل‪ :‬ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ ﮐـﻪ آن ﻣﺠﺴـﻢ ﻣـﯽﺷـﻮد و در ﻣﯿـﺰان وزن ﻣﯿﮕـﺮدد و دﻟﯿـﻞ ﺑـﺮ آن‬ ‫ﺣﺪﯾﺚ ﺳﺎﺑﻖ از اﺑﻮﻫﺮﯾﺮه اﺳﺖ )ﻛﻠﻤﺘﺎن ﺣﺒﻴﺒﺘﺎن إﱃ اﻟﺮﲪﻦ‪.(...‬‬

‫‪ -2‬ﻧﺎﻣﻪ اﻋﻤﺎل‪ :‬دﻟﯿﻞ ﺑﺮ آن ﺣﺪﯾﺚ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﺎص اﺳﺖ ﮐﻪ رﺳﻮل اﷲ ﺻـﻠﯽ اﷲ‬ ‫ْ‬ ‫َّ َّ َ َ ُ َ ِّ ُ َ ُ ً‬ ‫َ​َ‬ ‫ْ ُ َّ‬ ‫اﺨﻟ َ َﻼﺋـﻖ ﻳَ ْ‬ ‫ﻰﻠﻋ ُ‬ ‫ُ‬ ‫ـﻮ َم‬ ‫وس‬ ‫ء‬ ‫ر‬ ‫ـﻲﺘ‬ ‫ﻣ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ﻋﻠﯿﻪ وﺳﻠﻢ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ِ » :‬إن ا� ﺳﻴﺨﻠﺺ رﺟـﻼ ِﻣـﻦ أ ِ‬ ‫ًّ ُ ُّ‬ ‫ٍّ ْ ُ َ ِّ ْ َ َ ُ َّ َ ُ ُ َ ُ ْ‬ ‫اﻟْﻘﻴَ َ‬ ‫ﺮﺸ َﻋﻠَﻴْﻪ � ْﺴ َﻌ ًﺔ َو� ْﺴﻌ َ‬ ‫ﺎﻣ ِﺔ َ�ﻴَنْ ُ ُ‬ ‫ﻜـﺮُ‬ ‫اﺒﻟ‬ ‫ﺪ‬ ‫ﻣ‬ ‫ﻞ‬ ‫ﺜ‬ ‫ﻣ‬ ‫ﻞ‬ ‫ﺠ‬ ‫ﺳ‬ ‫ﻞﻛ‬ ‫ﻼ‬ ‫ﺠ‬ ‫ﺳ‬ ‫�‬ ‫ِ‬ ‫ﺮﺼ �ﻢ �ﻘﻮل أ�ﻨ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ َ ُ َ َ َ ُ ُ َ َ َ ِّ َ َ ُ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ َ ْ َ َ‬ ‫ِﻣ ْﻦ ﻫﺬا ﺷيﺌًﺎ أﻇﻠ َﻤﻚ ﻛﺘَبَ ِﻲﺘ اﺤﻟﺎ ِﻓﻈﻮن �ﻴﻘﻮل ﻻ ﻳﺎ رب �ﻴﻘﻮل‪ :‬ألﻚ ﻋﺬر أو ﺣﺴﻨﺔ؟‬ ‫َ ُ ُ َ‬ ‫ًَ‬ ‫َ ُ ْ َْ َ‬ ‫ِّ َ ُ ُ َ َّ َ َ ْ َ َ‬ ‫ﻓﻴﺒﻬﺖ الﺮﺟﻞ �ﻴَﻘﻮل ﻻ ﻳَﺎ َرب �ﻴَﻘﻮل ﺑَ� ِإن لﻚ ِﻋﻨﺪﻧﺎ َﺣ َﺴﻨﺔ واﺣﺪة ﻻ ﻇﻠﻢ َﻋﻠﻴﻚ‬ ‫ْ‬ ‫َ ْ‬ ‫َ َ ٌ َ َ ْ َ ُ َ ْ َ َ َ َّ َّ ُ َ َ ْ َ َ َّ ُ َ ً‬ ‫ـﻬ ُﺪ أن � َّﻤـﺪا رﺳـﻮل اﷲ‬ ‫اﻴﻟَ ْﻮ َم �ﺘَﺨ ُﺮ ُج ﻪﻟ ﺑِﻄﺎﻗﺔ ِ�ﻴﻬـﺎ أﺷـﻬﺪ أن ﻻ ِإﻪﻟ ِإﻻ ا� وأﺷ‬ ‫َ َّ َ ْ َ ُ‬ ‫َ َّ‬ ‫َ ُ َ ُ ِّ َّ ُ‬ ‫َ َ َ ْ ِّ َّ ُ َ ُ َ ْ‬ ‫الﺴ ِﺠﻼت َو�ﻘﻠـﺖ‬ ‫اﺒﻟ َﻄﺎﻗﺔ ِﻲﻓ ﻛﻔ ٍﺔ ﻗﺎل‪�:‬ﻄﺎﺷﺖ‬ ‫ﻓﻴﻘﻮل‪�:‬ﺘﻮﺿﻊ الﺴ ِﺠﻼت ِﻲﻓ ﻛﻔ ٍﺔ و ِ‬ ‫ْ َُ َ​َ َُْ​ُ‬ ‫اﺒﻟ َﻄﺎﻗﺔ ﻓﻼ �ﺜﻘﻞ ﻲﺷء �ﺴﻢ اﷲ الﺮﻤﺣﻦ الﺮﺣﻴﻢ« ‪» ٢‬در روز ﻗﯿﺎﻣـﺖ ﺧﺪاوﻧـﺪ در ﺑﺮاﺑـﺮ‬ ‫ِ‬ ‫دﯾﺪﮔﺎن ﻫﻤﻪ ﻣـﺮدم ﻓـﺮدي از اﻣـﺘﻢ را ﺑﺮﻣـﯽ ﮔﺰﯾﻨـﺪ و ﻧـﻮدو ﻧـﻪ ﻧﺎﻣـﻪ از ﻧﺎﻣـﻪﻫـﺎﯾﺶ را‬ ‫‪ 1‬ﻣﺴﻨﺪ اﻹﻣﺎم أﺣﻤﺪ ‪ ،421 -420 / 1‬واﻟﻤﺴﺘﺪرك ‪ 317 / 3‬و ﺻﺤﺤﻪ اﻟﺤﺎﮐﻢ وواﻓﻘﻪ اﻟﺬﻫﺒﯽ‬

‫‪ 2‬أﺧﺮﺟﻪ أﺣﻤﺪ ﻓﯽ اﻟﻤﺴﻨﺪ ‪ 213 / 2‬وﻗﻮﻟﻪ )ﺑﺴﻢ اﷲ( أي ﻣﻊ اﺳـﻢ اﷲ‪ ،‬واﻟﺘﺮﻣـﺬي ﻓـﯽ اﻟﺴـﻨﻦ ‪ ،25-24 / 5‬ﺑـﺮﻗﻢ‬ ‫)‪ (2639‬واﻟﺤﺎﮐﻢ ﻓﯽ اﻟﻤﺴﺘﺪرك ‪ 529 ،6 / 1‬وﺻﺤﺤﻪ وواﻓﻘﻪ اﻟﺬﻫﺒﯽ‪.‬‬

‫‪268‬‬

‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﭘﺮﺗﻮ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬

‫ﻣﯽﮔﺸﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﺑﺰرﮔﯽ ﻫﺮﮐﯽ از آنﻫﺎ ﺑﻪ اﻧﺪازه ﻓﺎﺻـﻠﻪ دﯾـﺪ ﭼﺸـﻢ اﻧﺴـﺎن اﺳـﺖ ﺳـﭙﺲ‬

‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ او ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬آﯾﺎ ﭼﯿﺰي از اﯾﻦ را اﻧﮑﺎر ﻣﯽﮐﻨﯽ؟ آﯾﺎ ﻣﺄﻣﻮران ﻣﻦ در ﻧﻮﺷـﺘﻦ‬ ‫آن ﻇﻠﻤﯽ ﺑﻪ ﺗﻮ ﮐﺮدهاﻧﺪ؟ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻧﻪ اي ﭘﺮوردﮔﺎر‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬آﯾﺎ ﻋـﺬري ﯾـﺎ‬

‫ﺣﺴــﻨﻪ و ﻧﯿﮑــﯽ اي داري؟ ﻣــﺮد ﺑﻬــﺖ زده ﻣــﯽﮔﻮﯾــﺪ‪ :‬ﺧﯿــﺮ اي ﭘﺮوردﮔــﺎر‪ .‬ﺧﺪاوﻧــﺪ‬ ‫ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺑﻠﻪ ﺑـﺮاي ﺗـﻮ ﺣﺴـﻨﻪ و ﻧﯿﮑـﯽ اي اﺳـﺖ و اﻣـﺮوز ﺑـﺮ ﺗـﻮ ﮐـﻮﭼﮑﺘﺮﯾﻦ ﻇﻠﻤـﯽ‬

‫ﻧﻤﯽﺷﻮد ﭘﺲ ﺑﺮﮔﻪ اي ﺑﯿﺮون آورده ﻣﯽﺷﻮد ﮐـﻪ در آن آﻣـﺪه‪ :‬ﺷـﻬﺎدت ﻣـﯽدﻫـﻢ ﮐـﻪ‬

‫ﻫﯿﭻ ﻣﻌﺒﻮد ﺑﺮﺣﻘﯽ ﺟﺰ اﷲ ﻧﯿﺴﺖ و ﻣﺤﻤـﺪ ﺑﻨـﺪه و ﻓﺮﺳـﺘﺎده اﷲ اﺳـﺖ‪ .‬ﭘـﺲ ﻣـﯽﮔﻮﯾـﺪ‪:‬‬

‫ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻧﺎﻣﻪﻫﺎ در ﯾﮏ ﮐﻔﻪ و آن ﺑﺮﮔﻪ در ﮐﻔﻪ دﯾﮕﺮ ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻧﺎﻣﻪﻫـﺎ از‬ ‫ﺳﺒﮑﯽ ﺑﺎﻻ ﻣﯽرود و ﺑﺮﮔﻪ ﺳﻨﮕﯿﻦ ﺗـﺮ اﺳـﺖ و ﭼﯿـﺰي ﺳـﻨﮕﯿﻦ ﺗـﺮ از ﺑﺴـﻢ اﷲ اﻟـﺮﺣﻤﻦ‬

‫اﻟﺮﺣﯿﻢ وﺟﻮد ﻧﺪارد«‪.‬‬

‫َ​َ ُ ُ َ‬ ‫يم ل ُه ۡم يَ ۡو َم‬ ‫‪ -3‬ﺧﻮد ﻋﻤﻞ ﮐﻨﻨﺪه آن‪ :‬دﻟﯿﻞ ﺑﺮ وزن آن اﯾﻦ ﺳﺨﻦ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ اﺳﺖ‪﴿ :‬ف� نقِ‬ ‫ۡ‬ ‫ٗ‬ ‫ٱلقِ َ�ٰ َمةِ َو ۡزنا ‪] ﴾١٠٥‬اﻟﻜﻬﻒ‪» .[١٠٥ :‬و روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺑﺮاي آنﻫﺎ ارزﺷﯽ ﻧﺨﻮاﻫﯿﻢ ﻧﻬﺎد«‪ .‬و‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺣﺪﯾﺚ ﺳﺎﺑﻖ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻓﺮﻣﻮد دو ﺳﺎﻗﻪ آن در ﻣﯿﺰان از‬

‫ﯾﮑﯽ ﺳﻨﮕﯿﻦ ﺗﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﻄﻠﺐ ﺷﺸﻢ‪ :‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺷﻔﺎﻋﺖ و اﻧﻮاع آن و دﻟﯿﻞ ﺑﺮ وﺟﻮد آن‬

‫ﺷﻔﺎﻋﺖ در ﻟﻐﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ وﺳﯿﻠﻪ و ﻃﻠﺐ اﺳﺖ و در ﻋﺮف درﺧﻮاﺳﺖ ﺧـﻮﺑﯽ ﺑـﺮاي دﯾﮕـﺮي‬

‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫و ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻧﺰد ﺧﺪاوﻧﺪ‪ :‬درﺧﻮاﺳـﺖ از ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺑـﺮاي ﮔﺬﺷـﺖ از ﮔﻨﺎﻫـﺎن و ﻟﻐﺰﺷـﻬﺎ ﺑـﺮاي‬

‫دﯾﮕﺮي اﺳﺖ‪.‬‬

‫و ﺣﻘﯿﻘﺖ آن اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﻟﻄﻒ و ﮐﺮم ﺧﻮد روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺑﻪ ﺑﻌﻀـﯽ از ﺻـﺎﻟﺤﯿﻦ‬

‫از ﻣﻼﺋﮑﻪ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان و ﻣﺆﻣﻨﺎن اﺟﺎزه ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﻧﺰد او در ﺣﻖ ﺑﻌﻀﯽ از ﮔﻨﻬﮑﺎران اﻫـﻞ ﺗﻮﺣﯿـﺪ‬

‫ﻓﺼﻞ دوم‪ :‬ﺑﻘﯿﻪ ارﮐﺎن اﯾﻤﺎن‬

‫‪269‬‬

‫ﺷﻔﺎﻋﺖ ﮐﻨﻨﺪ ﺗﺎ ﮐﺮاﻣﺖ و ﺑﺰرﮔﯽ ﺷـﻔﺎﻋﺖ ﮐﻨﻨـﺪﮔﺎن ﻧـﺰد او و رﺣﻤـﺖ و ﺑﺨﺸـﺶ او در ﺣـﻖ‬

‫ﺷﻔﺎﻋﺖ ﺷﺪﮔﺎن آﺷﮑﺎر ﺷﻮد‪.‬‬

‫و ﺷﻔﺎﻋﺖ ﮐﺮدن ﻧﺰد ﺧﺪاوﻧﺪ ﺟﺰ ﺑﺎ دو ﺷﺮط ﺻﺤﯿﺢ ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬

‫ﯾﮑﯽ اﯾﻨﮑﻪ‪ :‬ﺑﺎﯾﺪ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﺑﻪ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﮐﻨﻨﺪه اﺟﺎزه ﺷﻔﺎﻋﺖ ﺑﺪﻫﺪ‪ .‬دﻟﯿﻞ ﺑﺮ اﯾﻦ ﺷﺮط اﯾﻦ‬ ‫َ َّ‬ ‫َ ۡ َ ُ َ َّ ۡ‬ ‫ﺳﺨﻦ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ اﺳﺖ‪َ ﴿ :‬من ذا ٱ�ِي �شفع ع‬ ‫ِندهُ ٓۥ إِ� �ِإِذنِهِۚۦ﴾ ]اﻟﺒﻘﺮة‪» .[٢٥٥ :‬ﮐﺴﯿﺖ ﮐﻪ ﻧﺰد‬ ‫َ َ َ َ ُ َّ َ َ ُ َ ُ ٓ َّ َ ۡ َ َ َ‬ ‫ُ‬ ‫او ﺟﺰ ﺑﻪ اﺟﺎزه او ﺷﻔﺎﻋﺖ ﮐﻨﺪ؟« و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬و� تنفع ٱلش�ٰعة عِندهۥ إِ� ل ِمن أذِن � ۚۥ﴾‬

‫]ﺳﺒﺄ‪» .[٢٣ :‬و ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻧﺰد او ﺟﺰ ﺑﺮاي ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ او اﺟﺎزه دﻫﺪ ﺳﻮدﻣﻨﺪ ﻧﯿﺴﺖ«‪.‬‬

‫دوم اﯾﻨﮑﻪ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ از ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺑﺮاي او ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻣﯽﺷﻮد راﺿﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬دﻟﯿﻞ ﺑﺮ اﯾﻦ ﺷﺮط‬ ‫َ َ َ ۡ َ ُ َ َّ‬ ‫ون إِ� ل َِم ِن ٱ ۡرتَ َ ٰ‬ ‫اﯾﻦ ﺳﺨﻦ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪﴿ :‬و� �شفع‬ ‫�﴾ ]اﻷﻧﺒﻴﺎء‪» .[٢٨ :‬و ﺟﺰ ﺑﺮاي‬ ‫ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ از او راﺿﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻧﻤﯽﮐﻨﻨﺪ«‪ .‬و ﻧﺼﻮص ﺑﺮ اﯾﻦ اﻣﺮ دﻻﻟﺖ دارﻧﺪ ﮐﻪ‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺟﺰ ﺑﺮاي اﻫﻞ ﺗﻮﺣﯿﺪ راﺿﯽ ﺑﻪ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬در ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ از اﺑﻮﻫﺮﯾﺮهس رواﯾﺖ‬ ‫ُ ِّ َ ٍّ َ ْ َ ٌ ُ ْ َ َ َ ٌ َ َ َ َّ َ ُ ُّ‬ ‫ﻞﻛ ﻧَ ٍّ‬ ‫ﻲﺒ‬ ‫اﺳﺖ ﮐﻪ رﺳﻮل اﷲ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﻪ وﺳﻠﻢ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ِ » :‬ﻟﻞﻜ ﻧ ِﻲﺒ دﻋﻮة مﺴﺘﺠﺎﺑﺔ �ﺘﻌﺠﻞ‬ ‫ِ‬ ‫َ ْ َ َ ُ َ ِّ ْ َ َ ْ ُ َ ْ َ َ َ َ ً ُ َّ َ ْ َ ْ َ َ َ‬ ‫َ‬ ‫ﺎء َّ ُ‬ ‫� ﻧَﺎﺋِﻠَ ٌﺔ إ ْن َﺷ َ‬ ‫َ‬ ‫ا� َﻣ ْﻦ َﻣﺎت ِﻣ ْﻦ‬ ‫دﻋﻮﺗﻪ و�ِ� اﺧﺘﺒﺄت دﻋﻮ ِ� ﺷﻔﺎﻋﺔ ِﻷﻣ ِﻲﺘ ﻳﻮم اﻟ ِﻘﻴﺎﻣ ِﺔ ﻓ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ُ َّ َ ُ ْ ُ َّ‬ ‫َ ًْ ‪١‬‬ ‫ﺎ� ﺷيﺌﺎ« »ﺑﺮاي ﻫﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮي دﻋﺎي ﻣﺴﺘﺠﺎﺑﯽ وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﻫﻤﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان‬ ‫ﺮﺸك ﺑِ ِ‬ ‫أﻣ ِﻲﺘ ﻻ � ِ‬ ‫درﺧﻮاﺳﺖ ﺧﻮد را ﮐﺮدهاﻧﺪ و ﻣﻦ آن را ﺑﺮاي درﺧﻮاﺳﺖ ﺷﻔﺎﻋﺖ اﻣﺘﻢ در روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﻧﮕﻪ‬ ‫داﺷﺘﻪ ام آن ان ﺷﺎء اﷲ ﺑﻪ ﻫﺮﮐﺲ از اﻣﺖ ﻣﻦ ﮐﻪ ﭼﯿﺰي ﺑﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﺮﯾﮏ ﻗﺮار ﻧﺪاده ﺑﺎﺷﺪ ﻋﻄﺎ‬ ‫ﻣﯽﺷﻮد«‪ .‬و اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ در ﺣﻖ ﮐﺎﻓﺮان ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ �َ ﴿ :‬ما تَن َف ُع ُه ۡم َش َ�ٰ َع ُة ٱ َّ ٰ َ‬ ‫ل�فِعِ� ‪]﴾٤٨‬اﳌﺪﺛﺮ‪[48:‬‬

‫»ﺷﻔﺎﻋﺖ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﻧﻔﻌﯽ ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺸﺎن ﻧﺪارد«‪.‬‬

‫ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ ﺑﺮ اﺛﺒﺎت ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻧﺰد ﺧﺪاوﻧﺪ در روز ﻗﯿﺎﻣﺖ دﻻﻟﺖ دارﻧﺪ‪ .‬ﺗﻌﺪادي از آنﻫـﺎ‬

‫ﮐﻪ در ﮐﺘﺎب ﺑﻮد را ذﮐﺮ ﮐﺮدﯾﻢ اﻣﺎ در ﺳﻨﺖ اﺣﺎدﯾﺜﯽ ﮐﻪ در اﺛﺒﺎت ﺷﻔﺎﻋﺖ ﺑﺎﺷـﺪ ﺑﺴـﯿﺎر اﺳـﺖ‬ ‫از ﺟﻤﻠﻪ ﺣﺪﯾﺚ اﺑﻮﺳﻌﯿﺪ ﺧﺪريس اﺳﺖ ﮐﻪ در آن رﺳﻮل اﷲ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﻪ وﺳﻠﻢ ﻣـﯽﻓﺮﻣﺎﯾـﺪ‪:‬‬ ‫‪ 1‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺮﻗﻢ )‪.(199‬‬

‫‪270‬‬

‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﭘﺮﺗﻮ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬

‫َ َ ُ ُ َّ ُ َ َّ َ َ َّ َ َ َ ْ ْ َ َ‬ ‫َ ُ َ َ َ َ َّ ُّ َ َ َ َ َ ْ ُ ْ ُ َ َ َ ْ َ ْ َ‬ ‫ـﻖ إ َّﻻ أَ ْر َﺣ ُ‬ ‫ـﻢ‬ ‫»�ﻴﻘﻮل ا� ﻋﺰ وﺟﻞ ﺷﻔﻌﺖ الﻤﻼﺋِ�ﺔ وﺷﻔﻊ اﻨﻟ ِبﻴﻮن وﺷﻔﻊ الﻤﺆ ِﻣﻨﻮن ولـﻢ �ﺒ ِ‬ ‫َ َ َ ْ ُ َ ْ َ ً ْ َّ َ ُ ْ‬ ‫ﺨـﺮ ُج ﻣﻨْ َﻬـﺎ ﻗَ ْﻮ ًﻣـﺎ ل َ ْ‬ ‫ـ�ا َ� ُّ‬ ‫ـﻢ َ� ْﻌ َﻤﻠُـﻮا َﺧ ْ ً‬ ‫َّ‬ ‫ـﻂ« ‪» ١‬ﺧﺪاوﻧـﺪ‬ ‫ﺎر �ﻴ ِ ِ‬ ‫الﺮ ِ ِ‬ ‫اﻤﺣ� �ﻴﻘ ِﺒﺾ �ﺒﻀﺔ ِﻣﻦ اﻨﻟ ِ‬ ‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ ﻣﻼﺋﮑﻪ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان و ﻣﺆﻣﻨـﺎن ﺷـﻔﺎﻋﺖ ﮐﻨﻨـﺪ و ﺟـﺰ ارﺣـﻢ اﻟـﺮاﺣﻤﯿﻦ ﺑـﺎﻗﯽ ﻧﻤـﯽﻣﺎﻧـﺪ‪.‬‬

‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎ ﻓﻀﻞ و ﮐﺮم ﺧﻮد ﮔﺮوﻫﯽ را از آﺗﺶ ﺑﯿﺮون ﻣﯽآورد ﮐﻪ ﻫﺮﮔﺰ در دﻧﯿـﺎ ﮐـﺎر ﻧﯿﮑـﯽ‬ ‫اﻧﺠﺎم ﻧﺪادهاﻧﺪ«‪.‬‬

‫اﺣﺎدﯾــﺚ در اﺛﺒــﺎت ﺷــﻔﺎﻋﺖ ﺑﺴــﯿﺎرﻧﺪ و اﻣﺎﻣــﺎن ﻣﺤﻘــﻖ ﺑــﻪ ﺗــﻮاﺗﺮ و ﻣﺸــﻬﻮر ﺑــﻮدن آن در‬ ‫ُ‬ ‫ﮐﺘﺎبﻫﺎي ﺻﺤﺎح و ﻣﺴﺎﻧﯿﺪ ﺗﺼﺮﯾﺢ ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ .‬در ﺻﺤﯿﺤﯿﻦ آﻣـﺪه‪�» :‬ﺮج ﻣﻦ اﻨﻟﺎر ﻣﻦ ﺎﻛن ﻲﻓ‬ ‫ﻗﻠﺒﻪ ﺣﺒﺔ ﻣﻦ ﺧﺮدل ﻣﻦ إﻳﻤﺎن« ‪» ٢‬ﻫﺮﮐﺲ در ﻗﻠﺒﺶ ﺑﻪ اﻧﺪازه داﻧﻪ ﺧﺮدﻟﯽ اﯾﻤﺎن وﺟـﻮد داﺷـﺘﻪ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ از آﺗﺶ ﺧﺎرج ﻣﯽﺷﻮد«‪.‬‬

‫اﻧﻮاع ﺷﻔﺎﻋﺖ‪:‬‬

‫ﺷﻔﺎﻋﺖ از ﻟﺤﺎظ ﻗﺒﻮل ﺷﺪن و ﻧﭙﺬﯾﺮﻓﺘﻦ ﺑﻪ دو ﻧﻮع ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﺷﻮد‪ .1 :‬ﻣﺮدود و آن اﯾﻦ اﺳﺖ‬

‫ﮐﻪ ﯾﮑﯽ از ﺷﺮطﻫﺎي ﺷﻔﺎﻋﺖ ﮐﻪ ﻗﺒﻼً ﺑﺤﺚ ﺷﺪ را ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .2 .‬ﻗﺒﻮل ﺷﺪه و آن اﯾـﻦ اﺳـﺖ‬ ‫ﮐﻪ در آن ﺷﺮطﻫﺎي ﺷﻔﺎﻋﺖ ﺗﺤﻘﻖ ﯾﺎﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻣـﺎ ﺻـﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿـﻪ وﺳـﻠﻢ ﻫﺸـﺖ ﻧـﻮع‬

‫ﺷﻔﺎﻋﺖ ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬

‫‪ -1‬ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻋﻈﻤﯽ اﺳﺖ و آن ﺷﻔﺎﻋﺖ او ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﻪ وﺳﻠﻢ در ﺣﻖ اﻫﻞ ﻣﻮﻗﻒ اﺳﺖ ﺗﺎ‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﯿﻦ آنﻫﺎ داوري و ﻗﻀﺎوت ﻧﻤﺎﯾﺪ و آن ﻣﻘﺎم ﻣﺤﻤﻮد اﺳـﺖ و اﯾـﻦ ﺷـﻔﺎﻋﺖ از‬

‫ﻣﯿﺎن ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﺻﻠﻮات اﷲ ﻋﻠﯿﻬﻢ اﺟﻤﻌﯿﻦ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻣﺎ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﻪ وﺳﻠﻢ اﺧﺘﺼﺎص‬

‫دارد‪.‬‬

‫‪ -2‬ﺷﻔﺎﻋﺖ رﺳﻮل اﷲ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﻪ وﺳﻠﻢ در ﺣﻖ ﮔﺮوﻫﯽ ﮐﻪ ﺣﺴﻨﺎت و ﺑـﺪيﻫﺎﯾﺸـﺎن ﺑـﺎ‬ ‫ﻫﻢ ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﭘﺲ ﺑﺮاﯾﺸﺎن ﺷﻔﺎت ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ داﺧﻞ ﺑﻬﺸﺖ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ 1‬رواه اﻹﻣﺎم أﺣﻤﺪ ﻓﯽ اﻟﻤﺴﻨﺪ ‪ ،94 / 3‬وﻋﺒﺪ اﻟﺮزاق ﻓﯽ اﻟﻤﺼﻨﻒ ‪ 410 / 11‬ﺑﺮﻗﻢ )‪.(20857‬‬ ‫‪ 2‬ﺻﺤﯿﺢ اﻟﺒﺨﺎري ﺑﺮﻗﻢ )‪ ،(7439‬ﻓﯽ ﺣﺪﯾﺚ ﻃﻮﯾﻞ‪ ،‬وﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺮﻗﻢ )‪.(184‬‬

‫ﻓﺼﻞ دوم‪ :‬ﺑﻘﯿﻪ ارﮐﺎن اﯾﻤﺎن‬

‫‪271‬‬

‫‪ -3‬ﺷﻔﺎﻋﺖ او ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﻪ وﺳﻠﻢ در ﺣﻖ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻣﺴـﺘﺤﻖ آﺗـﺶ ﻫﺴـﺘﻨﺪ و داﺧـﻞ آن‬ ‫ﻧﻤﯽﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ -4‬ﺷﻔﺎﻋﺖ او ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﻪ وﺳﻠﻢ ﺑﺮاي اﻫﻞ ﺑﻬﺸﺖ ﺗﺎ درﺟﺎﺗﺸﺎن در ﺑﻬﺸﺖ ﺑﺎﻻﺗﺮ رود‪.‬‬

‫‪ -5‬ﺷﻔﺎﻋﺖ او ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﻪ وﺳﻠﻢ در ﻣـﻮرد ﮐﺴـﺎﻧﯽ ﮐـﻪ ﺑـﺪون ﺣﺴـﺎب و ﮐﺘـﺎب داﺧـﻞ‬ ‫ﺑﻬﺸﺖ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ -6‬ﺷﻔﺎﻋﺖ او ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﻪ وﺳﻠﻢ در ﺣﻖ ﺗﺨﻔﯿﻒ ﻋﺬاب ﺑـﺮاي ﮐﺴـﺎﻧﯽ ﮐـﻪ ﻣﺴـﺘﺤﻖ آن‬ ‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﻔﺎﻋﺖ او ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﻪ وﺳﻠﻢ در ﺣﻖ ﻋﻤﻮﯾﺶ اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ‪.‬‬

‫‪ -7‬ﺷﻔﺎﻋﺖ او ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﻪ وﺳﻠﻢ در ﺣﻖ اﻫﻞ ﺑﻬﺸﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ اﯾﺸﺎن اﺟﺎزه داده ﺷﻮد داﺧﻞ‬ ‫آن ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ -8‬ﺷﻔﺎﻋﺖ او ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﻪ وﺳﻠﻢ در ﺣﻖ اﻫﻞ ﮐﺒﺎﺋﺮ ‪ ١‬از اﻣﺘﺶ از ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ داﺧﻞ ﺟﻬﻨﻢ‬ ‫ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ از آن ﺧﺎرج ﮔﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻧﺼﻮص ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺮ ﺗﻤﺎم اﻧﻮاع آن دﻻﻟﺖ دارد و ﺑﺴﻂ آن در ﮐﺘﺎبﻫﺎي ﺳﻨﺖ و اﻋﺘﻘﺎد آﻣﺪه‬

‫اﺳﺖ‪ .‬از اﯾﻦ ﺷﻔﺎﻋﺖﻫﺎ ﺑﻌﻀﯽ ﺧﺎص ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﻪ وﺳﻠﻢ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻋﻈﻤـﯽ و‬

‫ﺷﻔﺎﻋﺖ او در ﺣﻖ ﻋﻤﻮﯾﺶ اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ و ﺷﻔﺎﻋﺖ او در ﺣﻖ اﻫﻞ ﺑﻬﺸﺖ ﮐـﻪ داﺧـﻞ آن ﺷـﻮﻧﺪ‪ .‬و‬

‫ﺑﻌﻀﯽ از آنﻫﺎ در ﻣﯿﺎن ﺳﺎﯾﺮ اﻧﺒﯿﺎء و ﺻﺎﻟﺤﯿﻦ ﻣﺸﺘﺮك اﺳﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷـﻔﺎﻋﺖ ﺑـﺮاي اﻫـﻞ ﮔﻨﺎﻫـﺎن‬ ‫ﮐﺒﯿﺮه و ﭼﯿﺰﻫﺎي دﯾﮕﺮ از اﻧﻮاع دﯾﮕـﺮ ﺷـﻔﺎﻋﺖ ﮐـﻪ ﺑـﯿﻦ اﻫـﻞ ﻋﻠـﻢ در اﺧﺘﺼـﺎص دادن آن ﺑـﻪ‬ ‫ﺑﻌﻀﯽ و اﺧﺘﺼﺎص ﻧﺪادن آن ﺑﻪ ﺑﻌﻀﯽ دﯾﮕﺮ اﺧﺘﻼف وﺟﻮد دارد‪ .‬واﷲ اﻋﻠﻢ‪.‬‬

‫ﻣﻄﻠﺐ ﻫﻔﺘﻢ‪ :‬ﺻﺮاط‪ ،‬ﺻﻔﺖ و دﻻﯾﻞ وﺟﻮد آن‬

‫در ﺷﺮﯾﻌﺖ ﺻﺮاط ﺑـﻪ ﻣﻌﻨـﯽ ﭘﻠـﯽ اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﺑـﺮ ﺟﻬـﻨﻢ ﻧﺼـﺐ ﺷـﺪه اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﻫﻤـﻪ از آن‬

‫ﻣﯽﮔﺬرﻧﺪ و آن راه اﻫﻞ ﻣﺤﺸﺮ ﺑﺮاي داﺧﻞ ﺷـﺪن در ﺑﻬﺸـﺖ اﺳـﺖ‪ .‬ﮐﺘـﺎب و ﺳـﻨﺖ ﺑـﺮ اﺛﺒـﺎت‬ ‫ﺻﺮاط دﻻﻟﺖ دارﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ 1‬ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻣﺮﺗﮑﺐ ﮔﻨﺎﻫﺎن ﮐﺒﯿﺮه ﺷﺪهاﻧﺪ و ﺗﻮﺑﻪ ﻧﻨﻤﻮدهاﻧﺪ‪) .‬ﻣﺘﺮﺟﻢ(‬

‫‪272‬‬

‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﭘﺮﺗﻮ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬

‫ّ ُ ۡ َّ َ ُ َ َ َ َ َ ٰ َ ّ َ َ ۡ ٗ َّ ۡ ٗ‬ ‫ُ ُ ّ‬ ‫ض ّيا ‪َّ � ٧١‬م � َن ِ�‬ ‫اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪�﴿ :‬ن مِن�م إِ� وارِدها ۚ �ن � ر�ِك حتما مق ِ‬ ‫ٗ‬ ‫َّ َ َّ َ ْ َّ َ َ ُ َّ‬ ‫ل�ٰلِم َ‬ ‫�� َ‬ ‫ا‬ ‫ِيه‬ ‫جث ِ ّيا ‪] ﴾٧٢‬ﻣﺮﻳﻢ‪» .[٧٢-٧١ :‬وﮐﺴﯽ از ﺷﻤﺎ ﻧﯿﺴﺖ ﻣﮕﺮ آﻧﮑﻪ‬ ‫ٱ�ِين ٱ�قوا ونذر ٱ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﺑﺮ آن وارد ﺷﻮد اﯾﻦ )وﻋﺪه( ﺑﺮ ﭘﺮوردﮔﺎرت ﺣﺘﻤﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﭘﺮﻫﯿﺰﮔﺎران را رﻫﺎﯾﯽ‬

‫ﻣﯽﺑﺨﺸﯿﻢ و ﺳﺘﻤﮕﺎران را ـ از ﭘﺎي درآﻣﺪه ـ در آﻧﺠﺎ وا ﮔﺬارﯾﻢ«‪ .‬اﮐﺜﺮ ﻣﻔﺴﺮﯾﻦ ﻣﻨﻈﻮر از وارد‬

‫ﺷﺪن ﺑﻪ آﺗﺶ را در اﯾﻨﺠﺎ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﮔﺬر ﺑﺮ ﺻﺮاط داﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ و آن از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس‪ ،‬اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد‪،‬‬

‫ﮐﻌﺐ اﻻﺣﺒﺎر و دﯾﮕﺮان ﻧﻘﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫در ﺻﺤﯿﺤﯿﻦ از اﺑﻮﺳﻌﯿﺪ ﺧﺪريس در ﺣﺪﯾﺜﯽ ﻃﻮﻻﻧﯽ در ﺑﺎره دﯾﺪن ﭘﺮوردﮔﺎر و ﺷـﻔﺎﻋﺖ‬ ‫ُ َّ ُ ْ َ‬ ‫َْ ْ َ ُ ْ َ ُ َ ْ َ َ ْ‬ ‫َّ‬ ‫ﺎﺠﻟ‬ ‫ﺑ‬ ‫�‬ ‫� ﻇﻬ َﺮ ْي َﺟ َﻬﻨ َﻢ‬ ‫ﺮﺴ �ﻴﺠﻌﻞ �‬ ‫آﻣﺪه ﮐﻪ رﺳﻮل اﷲ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﻪ وﺳﻠﻢ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪�» :‬ﻢ ﻳﺆ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ُ ْ َ َ َ ُ َ َّ َ َ ْ‬ ‫َ‬ ‫ٌَ‬ ‫ُ‬ ‫ﻴﻒ َو َ�ﻴﻟ ُ‬ ‫اﺠﻟ َ ْ ُ َ َ َ ْ َ َ ٌ َ َّ ٌ َ َ ْ َ َ‬ ‫ـﺐ َو َﺣ َﺴـﻜﺔ‬ ‫ـﺎﻃ‬ ‫ا� وﻣﺎ‬ ‫ِ‬ ‫ﺮﺴـ ﻗـﺎل ﻣﺪﺣﻀـﺔ م ِﺰﻟـﺔ ﻋﻠﻴـ ِﻪ ﺧﻄ ِ‬ ‫ﻗﻠﻨﺎ ﻳﺎ رﺳﻮل ِ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ُ َ ْ َ َ ٌ َ َ َ ْ ٌ ُ َ ْ َ ُ َ ُ ُ َ ْ ُ َ َ َّ ْ َ ُ‬ ‫ﻟﻄ ْﺮف َو َ�ﻟ َ ْ‬ ‫ان ال ُﻤ ْﺆﻣ ُﻦ َﻋﻠﻴْ َﻬﺎ َﺎﻛ َّ‬ ‫ﺮﺒ ِق‬ ‫ﻣﻔﻠﻄﺤﺔ لﻬﺎ ﺷﻮﻛﺔ �ﻘﻴﻔﺎء ﺗ�ﻮن ﺑِﻨﺠ ٍﺪ �ﻘﺎل لﻬﺎ الﺴﻌﺪ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ْ‬ ‫َ َ َ َّ‬ ‫ْ َ ْ َ ِّ َ َ َ ُ َ َّ ٌ َ َ َ ْ ُ ٌ َ َ ُ ٌ‬ ‫َو َ� ِّلﺮ�ﺢ َو َ�ﺄَ َ‬ ‫ـﻨ َﻢ َﺣ َّ‬ ‫ـﻰﺘ‬ ‫ﺎر ﺟﻬ‬ ‫ﻧ‬ ‫ﻲﻓ‬ ‫وس‬ ‫ﺪ‬ ‫ﻜ‬ ‫ﻣ‬ ‫و‬ ‫وش‬ ‫ﺪ‬ ‫�‬ ‫ﺎج‬ ‫ﻧ‬ ‫و‬ ‫ﻢ‬ ‫ﻠ‬ ‫ﺴ‬ ‫م‬ ‫ﺎج‬ ‫ﻨ‬ ‫�‬ ‫ب‬ ‫ﺎﻛ‬ ‫الﺮ‬ ‫و‬ ‫ﻞ‬ ‫ﻴ‬ ‫اﺨﻟ‬ ‫�ﺪ‬ ‫ﺎو‬ ‫ﺟ‬ ‫ٍ‬ ‫ٍ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ْ‬ ‫َ� ُﻤ َّﺮ آﺧ ُﺮ ُﻫ ْﻢ � ُ ْﺴ َ‬ ‫ﺤ ُ‬ ‫ﺐ َﺳﺤﺒًﺎ« ‪» ١‬ﺳﭙﺲ ﭘﻠﯽ را ﻣﯽآورﻧﺪ و وﺳﻂ ﺟﻬﻨﻢ ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﻨـﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘـﯿﻢ اي‬ ‫ِ‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪا اﯾﻦ ﭘﻞ ﭼﯿﺴﺖ؟ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺟﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﺧﻄﺮﻧﺎك و ﻟﻐﺰﻧﺪه ﮐـﻪ ﺑـﺮ آن ﻗﻼﺑﻬـﺎي ﺗﯿـﺰ و‬

‫ﺧﺎرﻫﺎﯾﯽ وﺟﻮد دارد ﮐﻪ داراي ﻧﻮك ﺗﯿﺰ و ﺗﻨﻪ ﺿﺨﯿﻢ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و اﯾﻦ ﺧﺎرﻫﺎ ﻗﻼﺑﻬﺎﯾﯽ دارﻧﺪ ﮐﻪ‬ ‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﺎرﻫﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻧﺠﺪ وﺟﻮد دارﻧﺪ و ﺑﻪ آنﻫﺎ اﻟﺴﻌﺪان ﻣـﯽﮔﻮﯾﻨـﺪ و اﯾﻤﺎﻧـﺪار ﺑـﺮ آن‬

‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﯾﮏ ﭼﺸﻢ ﺑﺮﻫﻢ زدن و ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺮق‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺎد‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺳﺐﻫﺎي ﺗﯿﺰرو و ﯾـﺎ ﺷـﺘﺮ )ﺑـﺮ ﺣﺴـﺐ‬

‫اﯾﻤﺎﻧﺸﺎن( از روي ﭘﻞ ﻣﯽﮔﺬرﻧﺪ ﺑﻌﻀﯽ از آنﻫﺎ ﺑﻪ ﺳﻼﻣﺖ ﻋﺒﻮر ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﺑﻌﻀﯽ دﯾﮕﺮ ﺑﺎ ﺑﺪن‬ ‫زﺧﻤﯽ ﺑﻪ آﺧﺮ ﭘﻞ ﻣﯽرﺳﻨﺪ و ﻋﺪه اي ﺑﻪ دوزخ ﻣﯽاﻓﺘﻨﺪ ﺗﺎ اﯾﻨﮑـﻪ آﺧـﺮﯾﻦ ﻧﻔـﺮ را ﺑـﻪ روي اﯾـﻦ‬

‫ﺧﺎرﻫﺎ ﻣﯽﮐﺸﺎﻧﻨﺪ«‪.‬‬

‫وﺻﻒ ﺻﺮاط در ﻧﺼﻮص ﺑﺴﯿﺎر اﺳﺖ و ﺧﻼﺻﻪاي از آﻧﭽﻪ در ﺑﺎره آن آﻣﺪه اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐـﻪ‬

‫از ﻣﻮ ﺑﺎرﯾﮑﺘﺮ و از ﺷﻤﺸﯿﺮ ﺑﺮﻧﺪهﺗﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﺟﺎﯾﯽ ﺑﺴﯿﺎر ﻟﻐﺰﻧﺪه و ﺧﻄﺮﻧﺎك ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﺟﺰ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ‬ ‫‪ 1‬ﺻﺤﯿﺢ اﻟﺒﺨﺎري ﺑﺮﻗﻢ )‪ ،(7439‬وﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺮﻗﻢ )‪ ،(183‬واﻟﻠﻔﻆ ﻟﻠﺒﺨﺎري‪.‬‬

‫ﻓﺼﻞ دوم‪ :‬ﺑﻘﯿﻪ ارﮐﺎن اﯾﻤﺎن‬

‫‪273‬‬

‫ﺧﺪا او را ﺛﺎﺑﺖ ﻗﺪم ﺑﺪارد ﮐﺴﯽ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺧﻮدش را ﺣﻔﻆ ﮐﻨﺪ‪ .‬و ﺻـﺮاط ﺑـﺮ ﺗـﺎرﯾﮑﯽ ﻧﺼـﺐ‬

‫ﻣﯽﺷﻮد )ﺟﺎي ﺗﺎرﯾﮑﯽ اﺳﺖ(؛ ﺑﻪ ﻣﺮدم ﺑﻪ ﻗﺪر اﯾﻤﺎﻧﺸﺎن ﻧﻮرﻫﺎﯾﯽ ﻋﻄﺎ ﻣﯽﺷﻮد و ﺑﺮ اﺳﺎس آﻧﭽـﻪ‬

‫در ﺣﺪﯾﺚ ﺳﺎﺑﻖ ﮔﺬﺷﺖ ﺑﺮ ﺑﺎﻻي آن ﻫﺮﮐﺲ ﺑﻪ اﻧﺪازه اﯾﻤﺎﻧﺶ از آن ﻣﯿﮕﺬرد‪.‬‬

‫ﻣﻄﻠﺐ ﻫﺸﺘﻢ‪ :‬ﺑﻬﺸﺖ و ﺟﻬﻨﻢ‪ ،‬ﺻﻔﺖ آنﻫﺎ و ﮐﯿﻔﯿﺖ اﯾﻤﺎن و دﻟﯿﻞ ﺑﺮ وﺟﻮد آن‬ ‫دو‬

‫از ﺟﻤﻠﻪ ﭼﯿﺰﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ واﺟﺐ اﺳﺖ ﺑﻪ آن ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮد و اﯾﻤﺎن داﺷﺖ‪ ،‬ﺑﻬﺸﺖ و ﺟﻬﻨﻢ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﻬﺸﺖ ﻣﺤﻞ ﭘﺎداش ﮔﺮﻓﺘﻦ اﺳﺖ ﺑﺮاي ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ را ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮي ﮐﺮده اﺳﺖ و ﺟﺎﯾﮕﺎه‬ ‫ُ‬ ‫آن در آﺳﻤﺎن ﻫﻔﺘﻢ ﮐﻨﺎر ﺳﺪرة اﻟﻤﻨﺘﻬﯽ اﺳﺖ‪ .‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬و َل َق ۡد َر َءاهُ نَ ۡزلَ ًة أ ۡخ َر ٰ‬ ‫ى‬ ‫ۡ‬ ‫ِند س ِۡد َرة ِ ٱل ۡ ُم َ‬ ‫� ‪ ١٤‬ع َ‬ ‫‪ ١٣‬ع َ‬ ‫ِند َها َج َّن ُة ٱل ۡ َمأ َو ٰٓ‬ ‫نت َ ٰ‬ ‫ى ‪] ﴾١٥‬اﻟﻨﺠﻢ‪» .[١٥-١٣ :‬ﻗﻄﻌﺎً ﺑﺎر دﯾﮕﺮ او را‬

‫ﻧﺰد ﺳﺪرة اﻟﻤﻨﺘﻬﯽ دﯾﺪه اﺳﺖ ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﺟﻨﺔ اﻟﻤﺄوي اﺳﺖ«‪ .‬ﺑﻬﺸﺖ ﺻﺪ درﺟﻪ دارد و ﻓﺎﺻﻠﻪ‬

‫ﺑﯿﻦ ﻫﺮ درﺟﻪ ﺑﺎ دﯾﮕﺮي ﺑﻪ اﻧﺪازه ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﯿﻦ زﻣﯿﻦ و آﺳﻤﺎن اﺳﺖ ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ در ﺻﺤﯿﺢ‬ ‫َّ‬ ‫ﺑﺨﺎري از اﺑﻮﻫﺮﯾﺮهس رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ رﺳﻮل اﷲ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﻪ وﺳﻠﻢ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬إِن ِﻲﻓ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ا� لﻠْ ُﻤ َ‬ ‫ا� َﻣﺎ َ� ْ َ‬ ‫ﻳﻦ ﻲﻓ َ‬ ‫اﺪﻟ َر َﺟ َﺘ ْ� َﻛ َﻤﺎ َ� ْ َ‬ ‫اﺠﻟ َ َّﻨﺔ ﻣﺎﺋَ َﺔ َد َر َﺟﺔ أَ َﻋ َّﺪ َﻫﺎ َّ ُ‬ ‫� َّ‬ ‫� َّ‬ ‫ﺠﺎﻫﺪ َ‬ ‫ﻴﻞ‬ ‫ب‬ ‫ﺳ‬ ‫الﺴ َﻤﺎ ِء‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ٍ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫َْ‬ ‫َواﻷ ْر ِض« ‪» ١‬ﺑﻬﺸﺖ ﺻﺪ درﺟﻪ دارد ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ آن را ﺑﺮاي ﻣﺠﺎﻫﺪﯾﻦ در راﻫﺶ آﻣﺎده ﮐﺮده‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﯿﻦ ﻫﺮ دو درﺟﻪ از آن ﺑﻪ اﻧﺪازه ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﯿﻦ آﺳﻤﺎن و زﻣﯿﻦ اﺳﺖ«‪ .‬ﺑﺎﻻﺗﺮﯾﻦ ﻗﺴﻤﺖ‬

‫ﺑﻬﺸﺖ‪ ،‬ﻓﺮدوس اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺑﺎﻻي آن ﻋﺮش ﻗﺮار دارد و از آن رودﻫﺎي ﺑﻬﺸﺖ ﺟﺎري‬ ‫َ َ َْ‬ ‫ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ﮐﻤﺎ اﯾﻨﮑﻪ در ﺣﺪﯾﺚ ﺳﺎﺑﻖ از اﺑﻮﻫﺮﯾﺮه اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ آﻣﺪه ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻓ ِﺈذا َﺳﺄ ُﺘﻟ ُﻢ‬ ‫َّ َ َ ْ َ ُ ُ ْ ْ َ ْ َ َ َّ ُ َ ْ َ ُ ْ َ َّ َ َ ْ َ ْ‬ ‫الﺮ ْ َ‬ ‫ﻤﺣﻦ َو ِﻣﻨْ ُﻪ َ� َﻔ َّﺠ ُﺮ أَ ْ� َﻬ ُ‬ ‫اﺠﻟ َ َّﻨ ِﺔ ﻓَ ْﻮﻗَ ُﻪ َﻋ ْﺮ ُش َّ‬ ‫ﺎر‬ ‫ا� ﻓﺎﺳﺄلﻮه اﻟ ِﻔﺮدوس ﻓ ِﺈﻧﻪ أوﺳﻂ اﺠﻟﻨ ِﺔ وأﻰﻠﻋ‬ ‫ِ‬ ‫ْ َّ‬ ‫اﺠﻟَﻨ ِﺔ« »ﻫﺮﮔﺎه ﺷﻤﺎ ﭼﯿﺰي از ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﻮاﺳﺘﯿﺪ ﻓﺮدوس را از او ﺑﺨﻮاﻫﯿﺪ ﮐﻪ آن ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﺟﺎي‬

‫ﺑﻬﺸﺖ و ﺑﺎﻻﺗﺮﯾﻦ آن اﺳﺖ و ﺑﺎﻻي آن ﻋﺮش رﺣﻤﺎن ﻗﺮار دارد ﮐﻪ از آن رودﻫﺎﯾﯽ ﺟﺎري‬

‫‪ 1‬ﺻﺤﯿﺢ اﻟﺒﺨﺎري ﺑﺮﻗﻢ )‪.(2790‬‬

‫‪274‬‬

‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﭘﺮﺗﻮ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬

‫ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ«‪ .‬ﺑﻬﺸﺖ ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ در ﺣﺪﯾﺚ ﺳﻬﻞ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ س ﮐﻪ در ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎري آﻣﺪه‪،‬‬ ‫ْ‬ ‫اﺠﻟ َ َّﻨ ِﺔ َ� َﻤﺎ�ﻴَ ُﺔ أَﺑْ َ‬ ‫ﻫﺸﺖ دروازه دارد‪ .‬در آن رﺳﻮل اﷲ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﻪ وﺳﻠﻢ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ِ » :‬ﻲﻓ‬ ‫اب‬ ‫ﻮ‬ ‫ِ‬ ‫ٍ‬ ‫َ‬ ‫َ َ ٌ ُ َ َّ َّ َّ َ‬ ‫ﺎن َﻻ ﻳَ ْﺪ ُﺧﻠُ ُﻪ إ َّﻻ َّ‬ ‫ِ�ﻴﻬﺎ ﺑﺎب �ﺴ� الﺮ�‬ ‫الﺼﺎﺋِ ُﻤﻮن« ‪» ١‬ﺑﻬﺸﺖ ﻫﺸﺖ دروازه دارد‪ .‬در آن دري‬ ‫ِ‬ ‫وﺟﻮد دارد ﮐﻪ اﻟﺮﯾﺎن ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد و ﺟﺰ روزه داران از آن داﺧﻞ ﻧﻤﯽﮔﺮدﻧﺪ« و ﺧﺪاوﻧﺪ‬

‫ﺑﺮاي اﻫﻞ ﺑﻬﺸﺖ در آن ﻧﻌﻤﺖﻫﺎﯾﯽ آﻣﺎده ﮐﺮده ﮐﻪ ﻧﻪ ﭼﺸﻤﯽ دﯾﺪه‪ ،‬ﻧﻪ ﮔﻮﺷﯽ ﺷﻨﯿﺪه و ﻧﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﻗﻠﺐ ﮐﺴﯽ ﺧﻄﻮر ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﻣﺎ ﺟﻬﻨﻢ ﻣﺤﻞ ﻣﺠﺎزات اﺑﺪي ﺑﺮاي ﮐﺎﻓﺮان و ﻣﺸﺮﮐﺎن و ﻣﻨﺎﻓﻘﺎﻧﯽ ﮐﻪ داراي ﻧﻔﺎق اﻋﺘﻘﺎدي‬

‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﻣﺤﻞ ﮐﺴﺎﻧﯽ از ﮔﻨﻬﮑﺎران ﻣﻮﺣﺪ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻪ اﻧﺪازه ﮔﻨﺎﻫﺎﻧﺸﺎن‬

‫آنﻫﺎ را ﻣﺠﺎزات ﮐﻨﺪ ﺳﭙﺲ ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺑﻪ ﺳﻮي ﺑﻬﺸﺖ ﺑﻔﺮﺳﺘﺪ‪ ،‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬ ‫َ‬ ‫َ ٓ‬ ‫ۡ‬ ‫ُ َ َ َ‬ ‫﴿إ َّن ٱ َّ َ‬ ‫� َ� َ� ۡغفِ ُر أن � ُ ۡ َ‬ ‫� َك بِهِۦ َو َ�غفِ ُر َما دون �ٰل ِك ل َِمن �َشا ُء ۚ﴾ ]اﻟﻨﺴﺎء‪» .[٤٨ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ از‬ ‫ِ‬

‫اﯾﻨﮑﻪ ﺑﺮاي او ﺷﺮﯾﮏ ﻗﺮار داده ﻣﯽﺷﻮد را ﻧﻤﯽﺑﺨﺸﺪ و ﺟﺰ آن ﺑﺮاي ﻫﺮﮐﺲ ﮐﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ‬

‫ﻣﯽﺑﺨﺸﺪ« و ﺟﺎﯾﮕﺎه آن در زﻣﯿﻦ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻫﻔﺖ دروازه اﺳﺖ ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎسم‬ ‫ﻧﻘﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺟﻬﻨﻢ ﻣﻨﺎزﻟﯽ دارد ﮐﻪ ﺑﻌﻀﯽ از ﺑﻌﻀﯽ دﯾﮕﺮ ﭘﺴﺖ ﺗﺮ و ﭘﺎﯾﯿﻦ ﺗﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ اﺳﻠﻢ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪) :‬درﺟﺎت اﺠﻟﻨﺔ ﺗﺬﻫﺐ ﻋﻠﻮا ودرﺟﺎت اﻨﻟﺎر ﺗﺬﻫﺐ ﺳﻔﻮﻻ‪،‬‬ ‫َّ ۡ ۡ َ‬ ‫وأﺳﻔﻞ اﺪﻟر�ت � دار اﻤﻟﻨﺎﻓﻘ� ﻛﻤﺎ ﻗﺎل ﺗﻌﺎﻰﻟ‪﴿ :‬إ َّن ٱل ۡ ُم َ�ٰفق َ‬ ‫� ۡس َفل مِنَ‬ ‫ٱ‬ ‫ر‬ ‫�‬ ‫ٱ‬ ‫�‬ ‫�‬ ‫كِ‬ ‫ِ​ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫ّ‬ ‫َ‬ ‫ُّ‬ ‫َ َ ۡ َ ُ َۡ‬ ‫َّ‬ ‫ِ� بَاب ّم ِۡن ُه ۡم ُج ۡزء‪ٞ‬‬ ‫بل ِ ٖ‬ ‫ٱ�ارِ﴾ ]اﻟﻨﺴﺎء‪ ،[١٤٥ :‬ولﻠﻨﺎر ﺳﺒﻌﺔ أﺑﻮاب‪ ،‬ﻗﺎل ﺗﻌﺎﻰﻟ‪﴿ :‬لها سبعة �ب� ٰ ٖ‬ ‫َّم ۡق ُس ٌ‬ ‫وم ‪] ﴾٤٤‬اﳊﺠﺮ‪ ،[٤٤ :‬وﻧﺎر اﺪﻟﻧﻴﺎ ﺟﺰء ﻣﻦ ﺳﺒﻌ� ﺟﺰءا ﻣﻦ ﻧﺎر ﺟﻬﻨﻢ ﻰﻠﻋ ﻣﺎ ﺟﺎء ﻲﻓ‬

‫ِّ‬ ‫َ ُ ُ‬ ‫َ َّ َّ ُ َ ْ‬ ‫ﺣﺪﻳﺚ أﻲﺑ ﻫﺮ�ﺮة َ‬ ‫ﺎر� ْﻢ ُﺟ ْﺰ ٌء‬ ‫ا� َﻋﻠﻴ ِﻪ َو َﺳﻠﻢ ﻗﺎل‪» :‬ﻧ‬ ‫اﺬﻟي أﺧﺮﺟﻪ الﺸﻴﺨﺎن ﻋﻦ اﻨﻟﻲﺒ ﺻ�‬ ‫ْ َ ْ َ ُ ًْ ْ َ‬ ‫َّ‬ ‫ﺎر َﺟ َﻬﻨ َﻢ« ‪» ٢‬درﺟﺎت ﺑﻬﺸﺖ رو ﺑﻪ ﺑﺎﻻ و درﺟﺎت ﺟﻬﻨﻢ رو ﺑﻪ ﭘﺎﯾﯿﻦ‬ ‫ِﻣﻦ ﺳﺒ ِﻌ� ﺟﺰءا ِﻣﻦ ﻧ ِ‬ ‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﭘﺎﯾﯿﻦﺗﺮﯾﻦ درﺟﻪ ﻣﺤﻞ ﻣﻨﺎﻓﻘﯿﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬إ َّن ٱل ۡ ُم َ�ٰفق َ‬ ‫�‬ ‫ِ​ِ‬ ‫ِ‬ ‫‪ 1‬ﺻﺤﯿﺢ اﻟﺒﺨﺎري ﺑﺮﻗﻢ )‪.(3257‬‬

‫‪ 2‬ﺻﺤﯿﺢ اﻟﺒﺨﺎري ﺑﺮﻗﻢ )‪ ،(3265‬وﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺮﻗﻢ )‪.(871‬‬

‫ﻓﺼﻞ دوم‪ :‬ﺑﻘﯿﻪ ارﮐﺎن اﯾﻤﺎن‬

‫‪275‬‬

‫َّ ۡ ۡ َ ۡ َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫ِ� ٱ�ركِ ٱ�سف ِل مِن ٱ�ارِ﴾ »ﻣﻨﺎﻓﻘﯿﻦ در ﭘﺎﯾﯿﻦﺗﺮﯾﻦ درﺟﻪ ﺟﻬﻨﻢ ﻗﺮار دارﻧﺪ« ﺑﺮاي ﺟﻬﻨﻢ ﻫﻔﺖ‬ ‫َ​َ َ ۡ َ ُ ََۡ ّ ُّ‬ ‫ِ� بَاب ّم ِۡن ُه ۡم ُج ۡزء‪َّ ٞ‬م ۡق ُس ٌ‬ ‫وم ‪» ﴾٤٤‬ﺑﺮاي‬ ‫بل ِ ٖ‬ ‫دروازه اﺳﺖ‪ .‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬لها سبعة �ب� ٰ ٖ‬

‫آن ﻫﻔﺖ دروازه اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﻫﺮ در آن ﻗﺴﻤﺖ ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪه اي وارد ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ« وآﺗﺶ دﻧﯿﺎ‬

‫ﯾﮏﻫﻔﺘﺎدم آﺗﺶ ﺟﻬﻨﻢ اﺳﺖ ﺑﺮ اﺳﺎس آﻧﭽﻪ اﺑﻮﻫﺮﯾﺮهس از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﻪ وﺳﻠﻢ رواﯾﺖ‬ ‫َ ُ ُ ْ ُ ٌْ ْ َ ْ َ ُ ًْ ْ َ‬ ‫َّ‬ ‫ﺎر َﺟ َﻬﻨ َﻢ« »آﺗﺶ ﺷﻤﺎ ﯾﮏ ﻫﻔﺘﺎدم آﺗﺶ ﺟﻬﻨﻢ‬ ‫ﻣﯽﮐﻨﺪ‪» :‬ﻧﺎر�ﻢ ﺟﺰء ِﻣﻦ ﺳﺒ ِﻌ� ﺟﺰءا ِﻣﻦ ﻧ ِ‬ ‫اﺳﺖ«‪.‬‬

‫اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ و ﺟﻬﻨﻢ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﺳﻪ ﭼﯿﺰ ﺗﺤﻘﻖ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪:‬‬

‫اول اﯾﻨﮑﻪ‪ :‬اﻋﺘﻘﺎد ﻗﻄﻌﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ ﮐﻪ آن دو ﺣﻖ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺑﻬﺸﺖ ﻣﻨﺰﻟﮕﺎه اﻫﻞ ﺗﻘﻮا و‬ ‫َ‬ ‫َّ َّ َ َ َ ْ َ‬ ‫ِين �ف ُروا ��ٰت ِ َنا َس ۡوف‬ ‫ﺟﻬﻨﻢ ﺟﺎﯾﮕﺎه ﮐﺎﻓﺮان و ﻣﻨﺎﻓﻘﯿﻦ اﺳﺖ‪ .‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬إِن ٱ�‬

‫ۡ َ ٗ ُ َّ َ َ َ ۡ ُ ُ ُ ُ َ َّ ۡ َ ٰ ُ ۡ ُ ُ ً َ ۡ َ َ َ ُ ُ ْ ۡ َ َ َ َّ َّ َ َ َ‬ ‫ُ ۡ‬ ‫� �ن‬ ‫ضجت جلودهم بدل�هم جلودا ��ها ِ�ذوقوا ٱلعذابۗ إِن ٱ‬ ‫نصل ِي ِهم نار� �ما ن ِ‬ ‫َۡ‬ ‫َۡ‬ ‫َ ُ ۡ ُ ُ ۡ َ َّ‬ ‫ِيما ‪َ ٥٦‬وٱ َّ� َ َ ُ ْ َ ُ ْ َّ َ‬ ‫�زا َحك ٗ‬ ‫َعز ً‬ ‫ت � ِري مِن �ت ِ َها‬ ‫ِين َءامنوا َوع ِملوا ٱل�ٰل ِ�ٰ ِ‬ ‫ت سندخِلهم ج�ٰ ٖ‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫ٓ‬ ‫ۡ َۡ َٰ ُ َ ٰ َ َ َ ٗ‬ ‫ٱ�ن�ر � ِ�ِين �ِيها �بد�ۖ﴾ ]اﻟﻨﺴﺎء‪» .[٥٧-٥٦ :‬ﺑﺰودي ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ آﯾﺎت ﻣﺎ ﮐﻔﺮ ورزﯾﺪهاﻧﺪ‬ ‫در آﺗﺶ ﺟﻬﻨﻢ در آورﯾﻢ ﮐﻪ ﻫﺮﭼﻪ ﭘﻮﺳﺘﺸﺎن ﺳﻮﺧﺘﻪ ﺷﻮد ﭘﻮﺳﺖﻫﺎي دﯾﮕﺮي ﺑﺮ ﺟﺎﯾﺶ ﻗﺮار‬

‫دﻫﯿﻢ ﺗﺎ ﻋﺬاب را ﺑﭽﺸﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﮑﺴﺖ ﻧﺎﭘﺬﯾﺮ ﺣﮑﯿﻢ اﺳﺖ‪ .‬و ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آورده‬

‫و ﻋﻤﻞ ﺻﺎﻟﺢ اﻧﺠﺎم دادهاﻧﺪ ﺑﻪ زودي در ﺑﻬﺸﺖﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ از زﯾﺮ آن ﻧﻬﺮﻫﺎ ﺟﺎري اﺳﺖ ﺑﺮاي‬

‫ﻫﻤﯿﺸﻪ داﺧﻞ ﮔﺮداﻧﯿﻢ«‪.‬‬

‫دوم اﯾﻨﮑﻪ‪ :‬اﻋﺘﻘﺎد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ ﮐﻪ در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ وﺟﻮد دارﻧﺪ‪ .‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ در ﻣﻮرد ﺑﻬﺸﺖ‬ ‫ُ َّ ۡ ۡ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬أعِدت ل ِلمتقِ� ‪] ﴾١٣٣‬آل ﻋﻤﺮان‪» .[١٣٣ :‬ﺑﺮاي اﻫﻞ ﺗﻘﻮا آﻣﺎده ﮐﺮدهاﯾﻢ« و در‬ ‫ُ َّ ۡ ۡ َ‬ ‫�ٰفِر َ‬ ‫�ن ‪] ﴾٢٤‬اﻟﺒﻘﺮة‪» .[٢٤ :‬ﺑﺮاي ﮐﺎﻓﺮان آﻣﺎده ﮐﺮدهاﯾﻢ«‪.‬‬ ‫ﺑﺎره ﺟﻬﻨﻢ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬أعِدت ل ِل‬ ‫ِ‬ ‫در ﺻﺤﯿﺤﯿﻦ از ﻋﻤﺮان ﺑﻦ ﺣﺼﯿﻦس رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﻪ وﺳﻠﻢ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬

‫‪276‬‬

‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﭘﺮﺗﻮ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬

‫َ َْ ُ َ َْ​َ َ‬ ‫ْ َ َّ َ َ َ ْ ُ َ ْ َ َ َ ْ َ ْ ُ َ َ َ َ َّ َ ْ‬ ‫ُ‬ ‫اﻃﻠَ ْﻌ ُ‬ ‫» َّ‬ ‫ﺮﺜ أ ْﻫ ِﻠ َﻬﺎ اﻟنِّ َﺴﺎء«َ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫ﺎر ﻓﺮأﻳﺖ أ�‬ ‫اﻨﻟ‬ ‫ﻲﻓ‬ ‫ﺖ‬ ‫ﻌ‬ ‫ﻠ‬ ‫اﻃ‬ ‫و‬ ‫اء‬ ‫ﺮ‬ ‫ﻘ‬ ‫ﻔ‬ ‫اﻟ‬ ‫ﺎ‬ ‫ﻬ‬ ‫ﻠ‬ ‫ﻫ‬ ‫أ‬ ‫ﺮﺜ‬ ‫�‬ ‫أ‬ ‫ﺖ‬ ‫ﻳ‬ ‫أ‬ ‫ﺮ‬ ‫ﻓ‬ ‫ﺔ‬ ‫ﻨ‬ ‫اﺠﻟ‬ ‫ﻲﻓ‬ ‫ﺖ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬

‫‪١‬‬

‫»ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ‪ ،‬ﺳﺮ زدم و دﯾﺪم ﮐﻪ اﮐﺜﺮ ﺑﻬﺸﺘﯿﺎن از ﻓﻘﺮا ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬و ﺑﻪ دوزخ‪ ،‬ﻧﻈﺮ اﻧﺪاﺧﺘﻢ و دﯾﺪم‬ ‫ﮐﻪ اﮐﺜﺮﯾﺖ دوزﺧﯿﺎن را زﻧﺎن ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽدﻫﻨﺪ«‪.‬‬

‫ﺳﻮم اﯾﻨﮑﻪ‪ :‬اﻋﺘﻘﺎد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ ﮐﻪ آنﻫﺎ دوام و ﺑﻘﺎ ﻣﯽﯾﺎﺑﻨﺪ و ﻓﻨﺎ و ﻧﺎﺑﻮدي ﺑﺮ ﺳﺮ آنﻫﺎ‬ ‫ِين � َ‬ ‫ﻧﻤﯽآﯾﺪ‪ .‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ در ﻣﻮرد ﺑﻬﺸﺖ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ �ِ ٰ �َ ﴿ :‬‬ ‫ِيها ۚ َو َ�ٰل َِك ٱ ۡل َف ۡو ُز ٱ ۡل َع ِظ ُ‬ ‫يم ‪﴾١٣‬‬

‫]اﻟﻨﺴﺎء‪» .[١٣ :‬در آن ﺟﺎوداﻧﻨﺪ و اﯾﻦ رﺳﺘﮕﺎري ﺑﺰرگ اﺳﺖ« و در ﻣﻮرد ﺟﻬﻨﻢ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬ ‫َ َٓ َ‬ ‫َ‬ ‫﴿ َو َمن َ� ۡع ِص ٱ َّ َ‬ ‫و�ۥ فَإ َّن َ ُ�ۥ نَ َ‬ ‫� َو َر ُس َ ُ‬ ‫ِيها �بَ ًدا ‪] ﴾٢٣‬اﳉﻦ‪» .[٢٣ :‬و ﻫﺮﮐﺲ‬ ‫ار َج َه َّن َم � ٰ ِ�ِين �‬ ‫ِ‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ و ﻓﺮﺳﺘﺎدهاش را ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﯽ ﮐﻨﺪ ﺟﺰاي او آﺗﺶ ﺟﻬﻨﻢ اﺳﺖ و در آن ﺑﺮاي ﻫﻤﯿﺸﻪ‬

‫ﺟﺎودان ﻣﯽﻣﺎﻧﺪ«‪ .‬ﻣﻨﻈﻮر از ﻣﻌﺼﯿﺖ و ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﯽ در اﯾﻦ آﯾﻪ‪ ،‬ﮐﻔﺮ اﺳﺖ ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺗﺄﮐﯿﺪ ﺑﺮ ﺟﺎوداﻧﻪ‬ ‫ﻣﺎﻧﺪن ﺑﺮاي ﻫﻤﯿﺸﻪ در آﺗﺶ اﺳﺖ‪ .‬ﻗﺮﻃﺒﯽ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ ﻟﻔﻆ )أﺑﺪا( دﻟﯿﻞ ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻨﻈﻮر‬

‫آﯾﻪ ﺷﺮك اﺳﺖ ‪ .٢‬و ﺷﯿﺨﯿﻦ از ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ م رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ رﺳﻮل اﷲ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﻪ‬ ‫َ‬ ‫ُ ْ ُ َّ ُ َ ْ َ ْ َ َّ ْ‬ ‫َّ َ ُ َّ َ ُ ُ َ ِّ ٌ ْ َ‬ ‫اﺠﻟ َ َّﻨ َﺔ َو ُ� ْﺪ ِﺧ ُﻞ أ ْﻫ َﻞ َّ‬ ‫ﻮم ُمﺆذن ﺑَيﻨ ُﻬ ْﻢ‬ ‫ﺎر اﻨﻟﺎر �ﻢ �ﻘ‬ ‫اﻨﻟ‬ ‫وﺳﻠﻢ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﻳﺪ ِﺧﻞ ا� أﻫﻞ اﺠﻟﻨ ِﺔ‬ ‫ِ‬ ‫َ َ ُ ُ َ َ ْ َ ْ َ َّ َ َ ْ َ َ َ َ ْ َ َّ َ َ ْ َ ُ ٌّ َ ٌ َ ُ‬ ‫‪٣‬‬ ‫َ‬ ‫ﺎر ﻻ مﻮت ﻞﻛ ﺧ ِﺎﺪﻟ ِ�ﻴﻤﺎ ﻫﻮ ِ�ﻴ ِﻪ« »ﺧﺪاوﻧﺪ اﻫﻞ‬ ‫�ﻴﻘﻮل ﻳﺎ أﻫﻞ اﺠﻟﻨ ِﺔ ﻻ مﻮت و�ﺎ أﻫﻞ اﻨﻟ ِ‬ ‫ﺑﻬﺸﺖ را داﺧﻞ ﺑﻬﺸﺖ و اﻫﻞ ﺟﻬﻨﻢ را داﺧﻞ ﺟﻬﻨﻢ ﻣﯽﮔﺮداﻧﺪ ﺳﭙﺲ ﻣﻨﺎدي اي در ﻓﺎﺻﻠﻪ‬ ‫ﺑﻬﺸﺖ و ﺟﻬﻨﻢ ﻣﯽاﯾﺴﺘﺪ و ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اي اﻫﻞ ﺑﻬﺸﺖ دﯾﮕﺮ ﻣﺮﮔﯽ در ﮐﺎر ﻧﯿﺴﺖ و اي اﻫﻞ‬

‫ﺟﻬﻨﻢ دﯾﮕﺮ ﻫﺮﮔﺰ ﻧﻤﯽﻣﯿﺮﯾﺪ ﻫﻤﻪ در آﻧﭽﻪ در آن ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑﺮاي ﻫﻤﯿﺸﻪ ﻣﯽﻣﺎﻧﻨﺪ«‪.‬‬

‫ﺛﻤﺮات اﯾﻤﺎن ﺑﻪ روز آﺧﺮت‬

‫اﯾﻤﺎن ﺑﻪ روز آﺧﺮت ﺛﻤﺮات و ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺑﺰرﮔﯽ ﺑﺮ زﻧﺪﮔﯽ اﯾﻤﺎﻧﺪار دارد ﮐﻪ از ﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ آنﻫﺎ‪:‬‬

‫‪ 1‬ﺻﺤﯿﺢ اﻟﺒﺨﺎري ﺑﺮﻗﻢ )‪ ،(3241‬وﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺮﻗﻢ )‪ (2738‬ﻣﺨﺘﺼﺮا ﺑﻤﻌﻨﺎه‪ ،‬واﻟﻠﻔﻆ ﻟﻠﺒﺨﺎري‪.‬‬

‫‪ 2‬اﻟﻘﺮﻃﺒﯽ ‪ ،27 / 19‬وﻓﺘﺢ اﻟﻘﺪﯾﺮ ‪.307 / 5‬‬

‫‪ 3‬ﺻﺤﯿﺢ اﻟﺒﺨﺎري ﺑﺮﻗﻢ )‪ ،(6544‬وﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺮﻗﻢ )‪ ،(2850‬واﻟﻠﻔﻆ ﻟﻤﺴﻠﻢ‪.‬‬

‫ﻓﺼﻞ دوم‪ :‬ﺑﻘﯿﻪ ارﮐﺎن اﯾﻤﺎن‬

‫‪277‬‬

‫‪ -1‬ﺣﺮﯾﺺ ﺑﻮدن و ﺷﻮق داﺷﺘﻦ ﺑﻪ اﻃﺎﻋﺖ و ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮي ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ اﻣﯿﺪ رﺳﯿﺪن ﺑـﻪ ﺛـﻮاب و‬ ‫دوري از ﻣﻌﺼﯿﺖ او ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺗﺮس از ﻣﺠﺎزات آن روز‪.‬‬

‫‪ -2‬ﺗﺴﻠﯽ ﯾﺎﻓﺘﻦ ﻣﺆﻣﻦ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ آﻧﭽﻪ از ﻧﻌﻤﺖﻫﺎ و ﮐﺎﻻي دﻧﯿﺎ از دﺳﺖ داده اﺳـﺖ ﺑـﺎ اﻣﯿـﺪ‬ ‫ﺑﻪ رﺳﯿﺪن ﻧﻌﻤﺖﻫﺎ و ﭘﺎداش آﺧﺮت‪.‬‬

‫‪ -3‬ﭘﯽ ﺑﺮدن ﺑﻪ ﮐﻤﺎل ﻋﺪل اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ از آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﻫﺮﮐﺲ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﺧﻮد ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ رﺣﻤـﺖ او‬ ‫در ﺣﻖ ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ ﺟﺰا داده ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﻗﻀﺎ و ﻗﺪر‬ ‫ﻣﺒﺤﺚ اول‪ :‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻗﻀﺎ و ﻗﺪر و دﻻﯾﻞ ﺛﺎﺑﺖ ﺑﻮدن آن و ﺗﻔﺎوت ﺑﯿﻦ اﯾﻦ دو‬

‫ﻗﻀﺎ در ﻟﻐﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﺣﮑﻢ ﮐﺮدن و ﺟﺪاﯾﯽ اﻧﺪاﺧﺘﻦ اﺳﺖ‪.‬‬

‫و در ﺷﺮﯾﻌﺖ اﺳﻼم ﺑﻪ آﻧﭽﻪ اﷲ ﺳﺒﺤﺎﻧﻪ و ﺗﻌﺎﻟﯽ در ﺧﻠﻘﺶ از ﺑﻪ وﺟﻮد آوردن‪ ،‬ﻧﺎﺑﻮد ﮐﺮدن‬

‫ﯾﺎ ﺗﻐﯿﯿﺮ دادن ﺣﮑﻢ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻗﻀﺎ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻗﺪر در ﺷﺮﯾﻌﺖ ﯾﻌﻨﯽ آﻧﭽﻪ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ در ازل آن را اﻧﺪازه ﮐﺮده و ﺧﻠﻘﺶ را ﺑـﺮ ﻋﻠﻤـﯽ ﮐـﻪ‬

‫در ازل ﺑﻪ آن داﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻨﺎ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺗﻔﺎوت ﺑﯿﻦ ﻗﻀﺎ و ﻗﺪر‬

‫ﻋﻠﻤﺎ در ﺗﻔﺎوت ﺑﯿﻦ ﻗﻀﺎ و ﻗﺪر ﺑﯿﺎن داﺷﺘﻪاﻧﺪ ﮐﻪ ﻗﺪر ﯾﻌﻨﯽ اﻧﺪازه ﮐﺮدن ﺑﺮاي ﭼﯿﺰي ﻗﺒـﻞ از‬

‫واﻗﻊ ﺷﺪن آن و ﻗﻀﺎ ﯾﻌﻨﯽ دﺳﺖ ﮐﺸﯿﺪن از ﭼﯿﺰي اﺳﺖ‪ .‬و از دﻻﯾﻠﯽ ﮐﻪ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ ﺑﺮاي ﺗﻔﺎوت‬

‫ﺑﯿﻦ ﻗﻀﺎ و ﻗﺪر ذﮐﺮ ﮐﺮده اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻗﺪر ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻪ ﻣﺸﺨﺺ ﮐﺮدن اﻧﺪازه ﻟﺒﺎس ﺗﻮﺳﻂ ﺧﯿـﺎط‬

‫اﺳﺖ و او ﻗﺒﻞ از ﺑﺮﯾﺪن اﻧﺪازه آن ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽﮐﻨﺪ از آن ﮐﻢ و ﯾﺎ زﯾﺎد ﻣـﯽﮐﻨـﺪ‪ .‬ﻫﻨﮕـﺎﻣﯽ ﮐـﻪ‬ ‫آن را ﺑﺮﯾﺪ آن را ﭘﺎﯾﺎن داده و از آن ﻓﺎرغ ﺷﺪه و اﻧﺪازه آن را ﺗﻤﺎم ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑـﺮ اﯾـﻦ اﺳـﺎس‬

‫ﻗﺪر ﻗﺒﻞ از ﻗﻀﺎ اﺳﺖ‪ .‬اﺑﻦ ﮐﺜﯿﺮ ﻣـﯽﮔﻮﯾـﺪ‪) :‬ﻓﺎﻟﻘﻀـﺎء واﻟﻘـﺪر أمـﺮان ﻣﺘﻼزﻣـﺎن ﻻ ﻳﻨﻔـﻚ‬ ‫أﺣﺪﻫﻤﺎ ﻋﻦ اﻵﺧﺮ ﻷن أﺣﺪﻫﻤﺎ ﺑﻤ�ﻟﺔ اﻷﺳﺎس وﻫﻮ اﻟﻘـﺪر‪ ،‬واﻵﺧـﺮ ﺑﻤ�ﻟـﺔ اﺒﻟﻨـﺎء وﻫـﻮ‬ ‫اﻟﻘﻀﺎء ﻓﻤﻦ رام اﻟﻔﺼﻞ ﺑيﻨﻬﻤﺎ ﻓﻘﺪ رام ﻫﺪم اﺒﻟﻨﺎء وﻧﻘﻀﻪ( »ﻗﻀﺎ و ﻗـﺪر دو اﻣـﺮ ﻫﺴـﺘﻨﺪ ﮐـﻪ‬

‫ﻣﻼزم ﻫﻢ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ ﻫﯿﭽﮑﺪام از دﯾﮕﺮي ﺟﺪا ﻧﻤﯽﺷﻮد ﯾﮑﯽ از آنﻫﺎ ﮐﻪ ﻗﺪر ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻪ ﭘﺎﯾﻪ‬ ‫و اﺳﺎس و دﯾﮕﺮي ﮐﻪ ﻗﻀﺎ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻪ ﺑﻨﺎي آن اﺳﺖ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﺑـﯿﻦ اﯾـﻦ دو ﺟـﺪاﯾﯽ‬

‫اﻧﺪازد ﺑﻨﺎ را ﻧﺎﺑﻮد ﮐﺮده و آن را از ﺑﯿﻦ ﺑﺮده اﺳﺖ«‪.‬‬

‫‪280‬‬

‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﭘﺮﺗﻮ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬

‫ﻗﻀﺎ و ﻗﺪر ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ در ﺑﯿﺎن ﺟﻤﻊ ﺷﻮﻧﺪ در ﻣﻌﻨﯽ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺗﻔﺎوت ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﺑـﺮاي ﻫـﺮ‬

‫ﮐﺪام از آنﻫﺎ ﻣﻌﻨﯽ ﻣﺨﺼﻮص ﺑﻪ ﺧﻮد آﺷﮑﺎر ﻣﯽﺷﻮد و ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐـﻪ در ﺑﯿـﺎن آنﻫـﺎ را از ﻫـﻢ‬

‫ﺟﺪا ﮐﻨﯿﻢ ﯾﮑﯽ از آنﻫﺎ در ﻣﻌﻨﯽ دﯾﮕـﺮي داﺧـﻞ ﻣـﯽﺷـﻮد‪ .‬اﯾـﻦ را ﺑﻌﻀـﯽ از اﻫـﻞ ﻋﻠـﻢ ذﮐـﺮ‬ ‫ﮐﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬

‫دﻟﯿﻞ ﺑﺮ اﺛﺒﺎت ﻗﺪر‪:‬‬

‫اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﻗﺪر رﮐﻨﯽ از ارﮐﺎن اﯾﻤﺎن اﺳﺖ و ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ ﺑﺮ اﺛﺒﺎت و ﺑﯿﺎن آن دﻻﻟﺖ دارﻧﺪ‪.‬‬ ‫َّ ُ َّ َ ۡ َ َ ۡ‬ ‫َ‬ ‫اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ در ﮐﺘﺎﺑﺶ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬إِنا �‬ ‫� ٍء خلق َ�ٰ ُه بِق َدرٖ ‪] ﴾٤٩‬اﻟﻘﻤﺮ‪» .[٤٩ :‬ﺑﯽﮔﻤﺎن ﻣﺎ‬ ‫ﻫﺮ ﭼﯿﺰي را ﺑﻪ اﻧﺪازه ﻣﻘﺮر آﻓﺮﯾﺪهاﯾﻢ« و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬و َ� َن أَ ۡم ُر ٱ َّ�ِ قَ َد ٗر� َّم ۡق ُد ً‬ ‫ورا ‪﴾٣٨‬‬ ‫َ َ ُ َّ‬ ‫]اﻷﺣﺰاب‪» .[٣٨ :‬و اﻣﺮ و ﻓﺮﻣﺎن ﺧﺪا ﻫﻤﻮاره ﺑﻪ اﻧﺪازه ﻣﻘﺮر اﺳﺖ« و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬وخل َق �‬ ‫�ءٖ َ� َق َّد َرهُۥ َ� ۡقد ٗ‬ ‫َ ۡ‬ ‫ِير� ‪] ﴾٢‬اﻟﻔﺮﻗﺎن‪» .[٢ :‬و ﻫﺮﭼﯿﺰي را آﻓﺮﯾﺪه و اﻧﺪازهاي ﮐﻪ در ﺧﻮر آن‬

‫ﺑﻮده ﻣﻘﺮر ﮐﺮده اﺳﺖ«‪.‬‬

‫و اﻣﺎ ﺳﻨﺖ ﻧﯿﺰ ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﺮ اﺛﺒـﺎت ﻗـﺪر دﻻﻟـﺖ دارد در اﺣﺎدﯾـﺚ ﺑﺴـﯿﺎري از ﺟﻤﻠـﻪ ﺣـﺪﯾﺚ‬

‫ﺟﺒﺮﯾﻞ و ﺳﺆال او از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص در ﺑﺎره ارﮐﺎن اﯾﻤﺎن آﻣﺪه ﮐﻪ از ﺟﻤﻠﻪ ارﮐﺎن اﯾﻤـﺎن‪ ،‬اﯾﻤـﺎن ﺑـﻪ‬ ‫ﻗﺪر ﭼﻪ ﺧﯿﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﯾﺎ ﺷﺮ ذﮐﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﺣﺪﯾﺚ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻧﺺ آن در ﻣﺒﺤﺚ ﻣﻼﺋﮑﻪ ﺗﻘـﺪﯾﻢ‬

‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﺴﻠﻢ در ﺻﺤﯿﺤﺶ از ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﺑـﻦ ﻋـﺎصم رواﯾـﺖ ﮐـﺮده ﮐـﻪ از رﺳـﻮل اﷲص‬ ‫َ َ َ َّ ُ َ َ َ ْ َ َ‬ ‫ََْ َ ْ َُْ‬ ‫َ َْ ْ َ َ ْ َ ََْ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ات واﻷرض ِﺨﺑﻤ ِﺴ� أﻟﻒ‬ ‫ﺷﻨﯿﺪه ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻛﺘﺐ ا� ﻣﻘﺎ ِدﻳﺮ اﺨﻟﻼﺋِ ِﻖ �ﺒﻞ أن �ﻠﻖ الﺴﻤﺎو ِ‬ ‫ُ ُ َ ْ‬ ‫َ َ َ‬ ‫َﺳﻨ ٍﺔ ﻗﺎل َو َﻋ ْﺮﺷﻪ َﻰﻠﻋ ال َﻤـﺎ ِء« ‪» ١‬ﺧﺪاوﻧـﺪ اﻧـﺪازه ﻣﺨﻠﻮﻗـﺎت را ﭘﻨﺠـﺎه ﻫـﺰار ﺳـﺎل ﻗﺒـﻞ از اﯾﻨﮑـﻪ‬ ‫آﺳﻤﺎنﻫﺎ و زﻣﯿﻦ را ﺧﻠﻖ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ و ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬و ﻋﺮش او ﺑﺮ آب ﻗﺮار دارد«‪.‬‬

‫‪ 1‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺮﻗﻢ )‪.(2653‬‬

‫ﻓﺼﻞ دوم‪ :‬ﺑﻘﯿﻪ ارﮐﺎن اﯾﻤﺎن‬

‫‪281‬‬

‫اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﻗﺪر ﻣﺤﻞ اﺟﻤﺎع اﻣﺖ از ﺻﺤﺎﺑﻪ و ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻌﺪ از اﯾﺸﺎن آﻣﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺴﻠﻢ در ﺻﺤﯿﺤﺶ از ﻃﺎوس رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ او ﮔﻔﺖ‪) :‬أدر�ﺖ ﻧﺎﺳﺎ ﻣﻦ أﺻﺤﺎب رﺳﻮل‬ ‫اﷲ ﺻ� اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ ﻳﻘﻮلﻮن ﻞﻛ ﻲﺷء ﺑﻘﺪر( »ﺟﻤﻌﯽ از اﺻﺤﺎب رﺳﻮل اﷲص را‬

‫درﯾﺎﻓﺘﻢ ﮐﻪ ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ ﻫﻤﻪ ﭼﯿﺰ ﺑﻪ ﻗﺪر اﺳﺖ«‪ .‬و ﮔﻔﺖ از ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ ﺷﻨﯿﺪم ﮐﻪ ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫ْ َْ َ ْ َْ‬ ‫ْ ْ‬ ‫ْ ْ‬ ‫ُ ُّ َ ْ َ َ‬ ‫ﻲﺷ ٍء ﺑِﻘﺪ ٍر َﺣ َّﻰﺘ اﻟ َﻌﺠ ِﺰ َواﻟﻜي ِﺲ أ ْو اﻟﻜي ِﺲ َواﻟ َﻌﺠ ِﺰ« ‪» ١‬ﻫﻤﻪ‬ ‫رﺳﻮل اﷲص ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﻞﻛ‬

‫ﭼﯿﺰ ﺣﺘﯽ زﯾﺮﮐﯽ و ﻧﺎﺗﻮاﻧﯽ در ﺗﻘﺪﯾﺮ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ«‪ .‬اﻣﺎم ﻧﻮوي ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪) :‬ﺗﻈﺎﻫﺮت اﻷدﻟﺔ‬

‫اﻟﻘﻄﻌﻴﺔ ﻣﻦ الﻜﺘﺎب والﺴﻨﺔ و�ﻤﺟﺎع الﺼﺤﺎﺑﺔ وأﻫﻞ اﺤﻟﻞ واﻟﻌﻘﺪ ﻣﻦ الﺴﻠﻒ واﺨﻟﻠﻒ ﻰﻠﻋ‬ ‫إﺛﺒﺎت ﻗﺪر اﷲ ﺳﺒﺤﺎﻧﻪ وﺗﻌﺎﻰﻟ( »دﻻﯾﻞ ﻗﻄﻌﯽ از ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‪ ،‬اﺟﻤﺎع ﺻﺤﺎﺑﻪ و اﻫﻞ رأي از‬ ‫ﺳﻠﻒ و ﺧﻠﻒ ﺑﺮ اﺛﺒﺎت ﻗﺪر اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻫﻤﺪﯾﮕﺮ را ﮐﻤﮏ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ«‪.‬‬

‫ﻣﺒﺤﺚ دوم‪ :‬ﻣﺮاﺗﺐ ﻗﺪر‬

‫ﻗﺪر ﭼﻬﺎر ﻣﺮﺣﻠﻪ دارد ﮐﻪ ﻧﺼﻮص ﺑﺮ آن دﻻﻟﺖ دارﻧﺪ و اﻫﻞ ﻋﻠﻢ ﺑﻪ آن ﺗﺼﺮﯾﺢ ﮐﺮدهاﻧﺪ و‬

‫آن ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‪:‬‬

‫ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺍﻭﻝ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﻫﻤﻪ ﭼﯿﺰ از ﻫﺴﺘﯽﻫﺎ‪ ،‬ﻧﯿﺴﺘﯽﻫﺎ‪ ،‬ﭼﯿﺰﻫﺎي اﺣﺘﻤﺎﻟﯽ‪ ،‬از ﭼﯿﺰﻫﺎي‬

‫ﻣﺤﺎل ﻋﻠﻢ دارد و ﻋﻠﻢ او ﻫﻤﻪ ﭼﯿﺰ را در ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬آﻧﭽﻪ ﻫﺴﺖ‪ ،‬آﻧﭽﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ و آﻧﭽﻪ‬

‫ﻧﻤﯽﺷﻮد و آﻧﭽﻪ ﻣﯽﺷﻮد و ﭼﻄﻮر ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ﻫﻤﻪ را ﺑﺎ ﻋﻠﻢ ﻫﻤﯿﺸﮕﯽ و اﺑﺪي ﺧﻮد ﻣﯽداﻧﺪ‪ .‬و‬ ‫َ ۡ َ ُ ٓ ْ َ َّ َّ َ َ َ ٰ ُ ّ َ ۡ َ ‪َ َ َّ َّ َ َ ٞ‬‬ ‫� ق ۡد‬ ‫� �ءٖ قدِير وأن ٱ‬ ‫دﻟﯿﻞ ﺑﺮ آن اﯾﻦ ﻓﺮﻣﻮده اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ اﺳﺖ‪ ِ�﴿ :‬علموا أن ٱ� � ِ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫ُّ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫ۢ‬ ‫أحاط بِ� ِل � ٍء عِلم� ‪] ﴾١٢‬اﻟﻄﻼق‪» [١٢ :‬ﺗﺎ ﺑﺪاﻧﯿﺪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﻫﻤﻪ ﭼﯿﺰ ﺗﻮاﻧﺎﺳﺖ و ﻋﻠﻢ او‬ ‫ﻫﻤﻪ ﭼﯿﺰ را در ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ«‪.‬‬

‫‪ 1‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺮﻗﻢ )‪.(2655‬‬

‫‪282‬‬

‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﭘﺮﺗﻮ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬

‫َ َ​َ َ‬ ‫ُ َ َ ْ ََْ ُْ ْ‬ ‫� �ﻘـﺎل‬ ‫ﺮﺸـ ِ�‬ ‫در ﺻﺤﯿﺤﯿﻦ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس م رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺳ ِﺌﻞ �ـﻦ أوﻻ ِد الﻤ ِ‬ ‫ا� أَ ْﻋﻠَ ُﻢ ﺑ َﻤﺎ َﺎﻛﻧُﻮا َﺎﻋمﻠ َ‬ ‫َّ ُ‬ ‫�« ‪» ١‬از رﺳﻮل اﷲصدرﺑﺎرة اوﻻد ﻣﺸﺮﮐﯿﻦ )ﮐﻪ ﻣﺮدهاﻧﺪ( ﺳﻮال ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ِ​ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻬﺘﺮ ﻣﯽداﻧﺪ ﮐﻪ )اﮔﺮ زﻧﺪه ﻣﯽﻣﺎﻧﺪﻧﺪ( ﭼﻪ ﻋﻤﻠﯽ اﻧﺠﺎم ﻣﯽدادﻧﺪ«‪.‬‬ ‫ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺩﻭﻡ‪ :‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ ﺗﺎ روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺧﻠﻖ ﺷﺪﻧﯽ اﺳﺖ ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ‬ ‫َّ َ ٓ َ ۡ َ‬ ‫َّ َ َ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َّ َ ٰ َ‬ ‫� َ� ۡعلَ ُم َ‬ ‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪�َ ﴿ :‬ل َ ۡم َ� ۡعلَ ۡم أَ َّن ٱ َّ َ‬ ‫ٰ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫�‬ ‫ن‬ ‫إ‬ ‫ِ�‬ ‫ك‬ ‫�‬ ‫ِك‬ ‫ل‬ ‫�ض‬ ‫�‬ ‫ٱ‬ ‫و‬ ‫ء‬ ‫ا‬ ‫م‬ ‫لس‬ ‫ٱ‬ ‫�‬ ‫ا‬ ‫م‬ ‫ب إِن �ٰل ِك �‬ ‫� ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ٍ�‬ ‫َّ َ‬ ‫س�‪] ﴾٧٠ ٞ‬اﳊﺞ‪» .[٧٠ :‬آﯾﺎ ﻧﻤﯽداﻧﯽ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ در آﺳﻤﺎن و زﻣﯿﻦ اﺳﺖ‬ ‫ٱ� ِ � ِ‬ ‫ﻣﯿﺪاﻧﺪ؟ ﺑﯽﮔﻤﺎن )ﻫﻤﮥ( اﯾﻦ در ﮐﺘﺎﺑﯽ )ﻧﻮﺷﺘﻪ( اﺳﺖ‪) .‬ﺑﺪاﻧﯿﺪ( ﮐﻪ اﯾﻦ ﺑﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ آﺳﺎن اﺳﺖ«‪.‬‬ ‫ُ َّ َ‬ ‫� إ َما� ُّ‬ ‫�ء أَ ۡح َص ۡي َ�ٰ ُ‬ ‫ٓ‬ ‫ب‬ ‫م‬ ‫ه‬ ‫� ‪] ﴾١٢‬ﻳﺲ‪» .[١٢ :‬و ﻫﻤﻪ ﭼﯿﺰ را در ﮐﺎرﻧﺎﻣﻪ‬ ‫و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬و� ۡ ٍ‬ ‫ِ ِ ٖ ِ ٖ‬ ‫اي روﺷﻦ ﺣﺴﺎب ﮐﺮدهاﯾﻢ« و از ﺳﻨﺖ ﺣﺪﯾﺚ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﺎص ﮐﻪ ﭘﯿﺸﺘﺮ ﮔﺬﺷﺖ‬ ‫آﻣﺪه ﺑﻮد ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ اﻧﺪازه ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت را ﭘﻨﺠﺎه ﻫﺰار ﺳﺎل ﻗﺒﻞ از اﯾﻨﮑﻪ آﺳﻤﺎنﻫﺎ و زﻣﯿﻦ را‬

‫ﺧﻠﻖ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺳﻮﻡ‪ :‬اراده و ﺧﻮاﺳﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ ﻫﺮﭼﻪ ﮐﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﻣﯽﺷﻮد و آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ‬ ‫َّ َ ٓ َ ۡ ُ ُ ٓ َ ٓ َ َ َ َ ۡ ً َ ُ َ َ‬ ‫ُ َ ُ ُ‬ ‫�ٔا أن َ�قول ُ�ۥ �ن � َيكون‬ ‫ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ .‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬إِ�ما أمرهۥ إِذا أراد ش‬

‫‪] ﴾٨٢‬ﻳﺲ‪» .[٨٢ :‬ﭼﻮن اﻣﺮ او ﺑﻪ ﭼﯿﺰي اراده ﮐﻨﺪ ﻫﻤﯿﻦ ﮐﻪ ﺑﻪ او ﺑﮕﻮﯾﺪ ﺑﺎش‪ ،‬ﺑﻪ وﺟﻮد‬ ‫َ َ َ َ ٓ ُ َ َّ ٓ َ َ َ ٓ َ َّ‬ ‫� َر ُّب ٱ ۡل َ�ٰلَم َ‬ ‫ُ‬ ‫� ‪] ﴾٢٩‬اﻟﺘﻜﻮﻳﺮ‪» .[٢٩ :‬و‬ ‫ﻣﯽآﯾﺪ« و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬وما �شاءون إِ� أن �شاء ٱ‬ ‫ِ‬

‫ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﯿﺪ ﭼﯿﺰي ﺑﺨﻮاﻫﯿﺪ ﻣﮕﺮ آﻧﭽﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺟﻬﺎﻧﯿﺎن ﺑﺨﻮاﻫﺪ«‪ .‬ﺷﯿﺨﯿﻦ از اﺑﻮﻫﺮﯾﺮهس‬ ‫َ َ ُ َ َّ َ َ ُ ُ ْ َّ ُ َّ ْ‬ ‫اﻏﻔ ْﺮ ﻲﻟ إ ْن ﺷﺌْ َ‬ ‫ﺖ‬ ‫رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ رﺳﻮل اﷲص ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﻻ �ﻘﻮﻟﻦ أﺣﺪ�ﻢ الﻠﻬﻢ ِ ِ ِ ِ‬ ‫ْ ْ َ ْ ْ‬ ‫َّ ُ َّ ْ َ ْ‬ ‫ﺖ ِﻴﻟَﻌ ِﺰم ﻲﻓ اﺪﻟﺎﻋء ﻓﺈن اﷲ ﺻﺎﻧﻊ ﻣﺎ ﺷﺎء ﻻ مﻜﺮه ﻪﻟ« ‪» ٢‬ﻫﯿﭻ ﯾﮏ از ﺷﻤﺎ‬ ‫ارﻤﺣ ِ� ِإن ِﺷﺌ‬ ‫الﻠﻬﻢ‬ ‫ﻧﮕﻮﯾﺪ‪ :‬ﺧﺪاﯾﺎ! اﮔﺮ ﺧﻮاﺳﺘﯽ‪ ،‬ﻣﺮا ﻣﻐﻔﺮت ﮐﻦ‪ .‬ﺧﺪاﯾﺎ! اﮔﺮ ﺧﻮاﺳﺘﯽ‪ ،‬ﺑﺮﻣﻦ رﺣﻢ ﻓﺮﻣﺎ‪ .‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻄﻮر‬ ‫ﻗﻄﻊ و ﯾﻘﯿﻦ‪ ،‬ﺑﺨﻮاﻫﺪ‪ .‬زﯾﺮا ﻫﯿﭻ ﮐﺲ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺧﺪا را ﺑﻪ ﮐﺎري ﻣﺠﺒﻮر ﮐﻨﺪ«‪.‬‬

‫‪ 1‬ﺻﺤﯿﺢ اﻟﺒﺨﺎري ﺑﺮﻗﻢ )‪ ،(1384‬وﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺮﻗﻢ )‪(2659‬‬

‫‪ 2‬ﺻﺤﯿﺢ اﻟﺒﺨﺎري ﺑﺮﻗﻢ )‪ ،(6339‬وﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺮﻗﻢ )‪ ،(2679‬واﻟﻠﻔﻆ ﻟﻤﺴﻠﻢ‪.‬‬

‫ﻓﺼﻞ دوم‪ :‬ﺑﻘﯿﻪ ارﮐﺎن اﯾﻤﺎن‬

‫‪283‬‬

‫ﻣﺮﺗﺒﻪ ﭼﻬﺎﺭﻡ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﺎﻟﻖ و ﭘﺪﯾﺪ آوردﻧﺪه ﻫﻤﻪ اﺷﯿﺎء و ﻗﺪرت او ﺑﺮ آن ﺗﻤﺎم و ﮐﺎﻣﻞ‬

‫اﺳﺖ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﺎﻟﻖ ﻫﺮ ﻋﻤﻞ ﮐﻨﻨﺪه و ﻋﻤﻠﺶ‪ ،‬ﻣﺤﺮك و ﺣﺮﮐﺘﺶ‪ ،‬ﺳﺎﮐﻦ و ﺳﮑﻮﻧﺶ‬ ‫َّ ُ َ ٰ ُ ُ ّ َ ۡ َ ُ َ َ َ ٰ ُ ّ‬ ‫‪ٞ‬‬ ‫� َ ۡ‬ ‫� ٖء َو� ِيل ‪]﴾٦٢‬اﻟﺰﻣﺮ‪.[٦٢:‬‬ ‫� � ٖء� وهو‬ ‫� ِ‬ ‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ٱ� �ل ِق ِ‬ ‫َ َّ ُ َ َ َ ُ‬ ‫� خلق� ۡم‬ ‫»ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﺎﻟﻖ ﻫﻤﻪ ﭼﯿﺰ اﺳﺖ و او ﺑﺮ ﻫﻤﻪ ﭼﯿﺰ ﻧﮕﻬﺒﺎن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ« و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬وٱ‬

‫َ ُ َ‬ ‫َو َما � ۡع َملون ‪] ﴾٩٦‬اﻟﺼﺎﻓﺎت‪» .[٩٦ :‬ﺣﺎل آﻧﮑﻪ ﺷﻤﺎ و آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﯽدﻫﯿﺪ ﺧﺪاوﻧﺪ‬

‫آﻓﺮﯾﺪه اﺳﺖ«‪ .‬ﺑﺨﺎري در ﺻﺤﯿﺤﺶ از ﻋﻤﺮان ﺑﻦ ﺣﺼﯿﻦ رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص‬ ‫ِّ ْ ُ َّ‬ ‫َ َ َّ ُ َ َ ْ َ ُ ْ َ ْ ٌ َ ْ ُ ُ َ َ َ َ ْ ُ ُ َ َ‬ ‫ﻰﻠﻋ ال ْ َﻤﺎ ِء َو َ�ﺘَ َ‬ ‫ﻞﻛ َ ْ‬ ‫ﻲﺷ ٍء‬ ‫ﺐ ِﻲﻓ اﺬﻟﻛ ِﺮ‬ ‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﺎﻛن ا� ولﻢ ﻳ�ﻦ ﻲﺷء ��ه و�ن ﻋﺮﺷﻪ‬ ‫َْ َ‬ ‫َ َ َ َ َّ َ َ‬ ‫ات َواﻷ ْرض« ‪» ١‬ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬وﺟﻮد داﺷﺖ و ﭼﯿﺰي ﻏﯿﺮ از او‪ ،‬وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺖ و ﻋﺮش‬ ‫وﺧﻠﻖ الﺴﻤﻮ ِ‬

‫ﺧﺪا روي آب‪ ،‬ﻗﺮار داﺷﺖ‪ .‬او ﺗﻘﺪﯾﺮ ﻫﻤﻪ ﮐﺎﺋﻨﺎت را در ﻟﻮح ﻣﺤﻔﻮظ ﻧﻮﺷﺖ‪ .‬و آﺳﻤﺎنﻫﺎ و‬ ‫زﻣﯿﻦ را آﻓﺮﯾﺪ«‪.‬‬

‫اﯾﻤﺎن ﺑﻪ اﯾﻦ ﭼﻬﺎر ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﺮاي درﺳﺖ ﺷﺪن اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﻗﺪر واﺟﺐ اﺳﺖ و ﻫﺮﮐﺲ ﭼﯿـﺰي از‬

‫آن را اﻧﮑﺎر ﮐﻨﺪ اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﻗﺪر ﺗﺤﻘﻖ ﭘﯿﺪا ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪ .‬و اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ اﻋﻠﻢ‪.‬‬

‫ﺛﻤﺮات اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﻗﺪر‪:‬‬

‫ﺗﺤﻘﻖ ﭘﯿﺪا ﮐﺮدن اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﻗﺪر‪ ،‬ﻧﺘﺎﯾﺞ و آﺛﺎر ﺳﻮدﻣﻨﺪي در زﻧﺪﮔﯽ اﻧﺴﺎن ﻣﺆﻣﻦ دارد ﮐـﻪ از‬

‫آن ﺟﻤﻠﻪ‪:‬‬

‫‪ -1‬ﺑﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ اﻋﺘﻤﺎد ﮐﺮدن ﻫﻨﮕﺎم اﻧﺠﺎم ﮐﺎري‪ .‬زﯾﺮا او اﺳﺒﺎب و ﻣﺴـﺒﺒﺎت را ﻣﻘـﺪر ﮐـﺮده‬ ‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -2‬ﺑﻨﺪه ﺑﻪ آراﻣﺶ و راﺣﺘﯽ ﻗﻠﺐ ﻣﯽرﺳﺪ ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺑﻔﻬﻤﺪ ﮐﻪ ﻫﺮﭼﯿﺰي در ﻗﻀـﺎ و ﻗـﺪر‬ ‫اﻟﻬﯽ ﻗﺮار دارد‪.‬‬

‫‪ 1‬ﺻﺤﯿﺢ اﻟﺒﺨﺎري ﺑﺮﻗﻢ )‪.(3191‬‬

‫‪284‬‬

‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﭘﺮﺗﻮ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬

‫‪ -3‬از ﺑﯿﻦ رﻓﺘﻦ ﺧﻮد ﭘﺴﻨﺪي و ﻏﺮور ﻫﻨﮕﺎم رﺳﯿﺪن ﺑﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻪ و آرزو‪ .‬زﯾﺮا رﺳﯿﺪن ﺑـﻪ آن‬ ‫را ﻧﻌﻤﺘﯽ از ﻃﺮف ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ از اﺳـﺒﺎب ﺧﯿـﺮ و رﺳـﺘﮕﺎري ﺑـﺮاي او ﻣﻘـﺪر ﮐـﺮده‬

‫اﺳﺖ ﻣﯽداﻧﺪ ﭘﺲ ﺧﺪاوﻧﺪ را ﺷﮑﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ و از ﻏﺮور و ﺧﻮد ﭘﺴﻨﺪي دور ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ -4‬دوري از آﺷﻔﺘﮕﯽ و ﻣﻼﻟﯽ ﻫﻨﮕﺎم از ﺑـﯿﻦ رﻓـﺘﻦ ﺧﻮاﺳـﺘﻪ و آرزو ﯾـﺎ ﺑـﻪ وﺟـﻮد آﻣـﺪن‬ ‫ﻧﺎرﺣﺘﯽ زﯾﺮا آن را از ﻗﻀﺎ و ﻗﺪر اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽداﻧﺪ ﭘﺲ ﺑﺮ آن ﺻـﺒﺮ ﻣـﯽﮐﻨـﺪ و ﻣـﺄﺟﻮر‬

‫ﮔﺮدد‪.‬‬

‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم‪:‬‬

‫ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺘﻔﺮﻗﻪ در ﻋﻘﯿﺪه‬

‫اﺳﻼم‪ ،‬اﯾﻤﺎن و اﺣﺴﺎن‬ ‫ﻣﺒﺤﺚ اول‪ :‬اﺳﻼم‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ اﺳﻼم‪:‬‬

‫اﺳﻼم در ﻟﻐﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﺗﺴﻠﯿﻢ‪ ،‬اﻃﺎﻋﺖ و ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮي اﺳﺖ‪.‬‬

‫و در ﺷﺮع ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﺗﺴﻠﯿﻢ اﷲ ﺷﺪن ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﯾﯽ و اﻃﺎﻋﺖ و ﻓﺮﻣﺎﺑﺮداري از او و ﺧﺎﻟﯽ ﺷﺪن از‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ُ ۡ َّ‬ ‫ﺷﺮك و ﻋﺪم دﺷﻤﻨﯽ ﺑﺎ اﻫﻞ آن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬قل إِن َص� ِ� َو� ُس ِ�‬ ‫َ َۡ‬ ‫َ َ َ‬ ‫�ك َ ُ�ۥ َو� َ�ٰل َِك أُم ِۡر ُ‬ ‫ت َو َ�نَا ۠ أ َ َّو ُل ٱل ۡ ُم ۡسلِم َ‬ ‫اي َو َم َما� ِ َّ�ِ َر ّب ٱ ۡل َ�ٰلَم َ‬ ‫� َي َ‬ ‫و‬ ‫� ‪﴾١٦٣‬‬ ‫�‬ ‫�‬ ‫�‬ ‫‪١٦٢‬‬ ‫ۖ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫]اﻷﻧﻌﺎم‪» .[١٦٣-١٦٢ :‬ﺑﮕﻮ ﻧﻤﺎز‪ ،‬ﻗﺮﺑﺎﻧﯽ‪ ،‬زﻧﺪﮔﯽ و ﻣﺮﮔﻢ ﺑﺮاي اﷲ ﭘﺮورﮔﺎر ﻋﺎﻟﻤﯿﺎن اﺳﺖ‬ ‫َ‬ ‫ﺑﺮاي او ﺷﺮﯾﮑﯽ ﻧﯿﺴﺖ و ﺑﻪ آن اﻣﺮ ﺷﺪه ام و ﻣﻦ ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻢ« و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬و َز� ِر َّ�ا‬ ‫َ َ ۡ َ ٰ َ َ ٰ ۡ َ َ ُ ّ ‪َّ َ ّ ٞ‬‬ ‫ل�ٰلِح َ‬ ‫اس � مِن ٱ‬ ‫� ‪] ﴾٨٥‬اﻷﻧﻌﺎم‪» .[٨٥ :‬ﻫﺮﮐﺲ ﻏﯿﺮ از اﺳﻼم دﯾﻨﯽ‬ ‫ِ‬ ‫و�حي وعِي� �� ۖ‬ ‫ﻗﺒﻮل ﮐﻨﺪ از او ﻫﺮﮔﺰ ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ ﻧﻤﯽﺷﻮد و در آﺧﺮت از زﯾﺎﻧﻤﻨﺪان اﺳﺖ«‪.‬‬

‫ارﮐﺎن اﺳﻼم‬

‫ارﮐﺎن اﺳﻼم آﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ رﺳﻮل اﷲص ﺑﯿﺎن ﻣﯽﮐﻨﺪ ﭘﻨﺞ ﺗـﺎ ﻫﺴـﺘﻨﺪ‪ .‬در ﺣـﺪﯾﺚ ﻋﺒـﺪاﷲ ﺑـﻦ‬ ‫َ َ َ‬ ‫ُ َ ْ ْ َ ُ َ​َ َْ‬ ‫ﺎدة أَ ْن َﻻ إ َ َﻪﻟ إ َّﻻ َّ ُ‬ ‫ا�‬ ‫ـﺲ ﺷـﻬ ِ‬ ‫اﻹﺳﻼم ﻰﻠﻋ ﻤﺧ ٍ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ﻋﻤﺮ م آﻣﺪه ﮐﻪ رﺳﻮل اﷲص ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﺑ ِ� ِ‬ ‫َ َ َّ ُ َ َّ ً َ ُ ُ َّ َ‬ ‫َّ َ َ َ َّ َ َ َ ْ َ َ َ َ َ َ ِّ ْ َ ْ‬ ‫ﺖ« ‪» ١‬ﺳﻼم ﺑـﺮ ﭘـﻨﺞ‬ ‫ا� َو�ِﻗﺎمِ الﺼﻼ ِة و�ِﻳﺘﺎ ِء الﺰﺎﻛ ِة وﺻﻮمِ رمﻀﺎن وﺣﺞ‬ ‫اﺒﻟﻴ ِ‬ ‫وأن �ﻤﺪا رﺳﻮل ِ‬ ‫ﭼﯿﺰ ﺑﻨﺎ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ :‬ﻧﺨﺴﺖ‪ ،‬ﮔﻮاﻫﯽ دادن ﺑﺮاﯾﻨﮑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬ﯾﮑﯽ اﺳﺖ و ﺟﺰ او‪ ،‬ﻣﻌﺒـﻮد ﺑﺮﺣﻘـﯽ‬

‫وﺟﻮد ﻧﺪارد و ﻣﺤﻤﺪص رﺳﻮل ﺧﺪاﺳﺖ‪ .‬دوم‪ :‬اﻗﺎﻣﮥ ﻧﻤﺎز‪ ،‬ﺳﻮم‪ :‬دادن زﮐـﺎت‪ ،‬ﭼﻬـﺎرم‪ :‬روزه‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻣﺎه ﻣﺒﺎرك رﻣﻀﺎن‪ ،‬ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬اداي ﺣﺞ«‪ .‬ﺣـﺪﯾﺚ ﺟﺒﺮﯾـﻞ ﻧﯿـﺰ ﮐـﻪ ﭘﯿﺸـﺘﺮ ﮔﺬﺷـﺖ ﺑـﺮ آن‬

‫‪ 1‬ﺻﺤﯿﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪ ،‬ﺣﺪﯾﺚ ﺑﺮﻗﻢ )‪ ،(8‬وﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺑﺮﻗﻢ )‪.(16‬‬

‫‪288‬‬

‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﭘﺮﺗﻮ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬

‫َ ْ ْ َ ْ ْ ْ َ َ َ َ َ ُ ُ َّ َ َّ َّ ُ َ ْ‬ ‫ا� َﻋﻠﻴـ ِﻪ‬ ‫ا� ﺻ�‬ ‫اﻹﺳﻼمِ �ﻘﺎل رﺳﻮل ِ‬ ‫دﻻﻟﺖ دارد ﮐﻪ در آن آﻣﺪه‪» :‬ﻳﺎ �ﻤﺪ! أﺧ ِﺮﺒ ِ� �ﻦ ِ‬ ‫َ َ َّ َ ْ ْ َ ُ َ ْ َ ْ َ َ َ ْ َ َ َ َّ َّ ُ َ َ َّ ُ َ َّ ً َ ُ ُ َّ‬ ‫ا� َﺻ َّ� َّ ُ‬ ‫ا� َﻋﻠَﻴْ ِﻪ َو َﺳـﻠَّ َﻢ َوﺗُﻘ َ‬ ‫ـﻴﻢ‬ ‫ِ‬ ‫اﻹﺳﻼم أن �ﺸﻬﺪ أن ﻻ إِﻪﻟ إِﻻ ا� وأن �ﻤﺪا رﺳﻮل ِ‬ ‫وﺳﻠﻢ ِ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ً‬ ‫َّ َ َ َ ُ ْ َ َّ َ َ َ َ ُ َ َ َ َ َ َ ُ َّ َ ْ َ ْ ْ‬ ‫َ َ ْ َ ‪١‬‬ ‫ﺖ إﻴﻟْﻪ َ‬ ‫اﺳﺘَ َﻄ ْﻌ َ‬ ‫ـبﻴﻼ‪.‬ﻗﺎل‪ :‬ﺻـﺪﻗﺖ«‬ ‫ﺳ‬ ‫الﺼﻼة وﺗﺆ ِ� الﺰﺎﻛة وﺗﺼﻮم رمﻀﺎن وﺤﺗﺞ اﺒﻟﻴﺖ ِإن‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫»اي ﻣﺤﻤﺪ! ﻣﺮا از اﺳﻼم ﺧﺒـﺮ ده‪ .‬ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ ج در ﭘﺎﺳـﺦ ﻓﺮﻣـﻮد‪ :‬اﺳـﻼم ﻋﺒـﺎرت اﺳـﺖ از اﯾـﻦ ﮐـﻪ‬ ‫ﮔﻮاﻫﯽ دﻫﯽ و ﯾﻘﯿﻦ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯽ‪ ،‬ﻣﻌﺒﻮدي ﺑﻪ ﺣـﻖ ﺟـﺰ ﺧـﺪاي ﯾﮑﺘـﺎ ﻧﯿﺴـﺖ‪ ،‬و آن ﮐـﻪ ﻣﺤﻤـﺪ‬

‫ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺧﺪاﺳﺖ‪ ،‬و ﻧﻤﺎز ﺑﺮﭘﺎ داري‪ ،‬و زﮐﺎت ﺑﺪﻫﯽ‪ ،‬و روزه رﻣﻀـﺎن ﺑﮕﯿـﺮي‪ ،‬و اﮔـﺮ ﺗﻮاﻧـﺎﯾﯽ‬ ‫ﺑﺪﻧﯽ و ﻣﺎﻟﯽ و ﺗﻮﺷﻪ راه و وﺳﯿﻠﻪاي ﺑﺮاي ﺳـﻔﺮ داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﯽ ﺣـﺞ ﺧﺎﻧـﻪ ﺧــﺪا را اﻧﺠـﺎم دﻫـﯽ‪.‬‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬راﺳﺖ ﮔﻔﺘﯽ«‪.‬‬

‫ﻣﻌﻨﯽ ﺷﻬﺎدﺗﯿﻦ )أﺷﻬﺪ أن ﻻ إﻟﻪ إﻻ اﷲ وأﺷﻬﺪ أن ﳏﻤﺪا رﺳﻮل اﷲ(‬

‫ﻣﻌﻨﯽ ﺷﻬﺎدت ان ﻻ اﻟﻪ اﻻ اﷲ ﯾﻌﻨﯽ ﻫﯿﭻ ﻣﻌﺒﻮد ﺑﻪ ﺣﻘـﯽ ﺟـﺰ اﷲ ﻧﯿﺴـﺖ و ﻣﻌﻨـﯽ ﺷـﻬﺎدت ان‬

‫ﻣﺤﻤﺪا رﺳﻮل اﷲ ﯾﻌﻨﯽ در آﻧﭽﻪ اﻣﺮ ﮐﻨﺪ‪ ،‬اﻃـﺎﻋﺘﺶ ﮐﻨـﯿﻢ و در آﻧﭽـﻪ ﺧﺒـﺮ ﻣـﯽدﻫـﺪ‪ ،‬ﺗﺼـﺪﯾﻖ‬

‫ﻧﻤﺎﯾﯿﻢ و از آﻧﭽﻪ ﻧﻬﯽ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬دوري ﮔﺰﯾﻨﯿﻢ و ﺧﺪاوﻧﺪ را ﺟـﺰ ﺑـﻪ آﻧﭽـﻪ ﺷـﺮﯾﻌﺖ اﻣـﺮ ﮐـﺮده‪،‬‬ ‫ﻋﺒﺎدت ﻧﮑﻨﯿﻢ‪.‬‬

‫ﻣﺒﺤﺚ دوم‪ :‬اﯾﻤﺎن و ارﮐﺎن آن و ﺑﯿﺎن ﺣﮑﻢ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﻣﺮﺗﮑﺐ ﮔﻨﺎﻫﺎن ﮐﺒﯿﺮه‬

‫ﻣﯽﺷﻮد‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ اﯾﻤﺎن‪:‬‬

‫اﯾﻤﺎن در ﻟﻐﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﺗﺼﺪﯾﻖ ﮐﺮدن و اﻗﺮار ﮐﺮدن اﺳﺖ و در ﺷﺮع ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ اﻋﺘﻘﺎد داﺷـﺘﻦ‬

‫ﺑﺎ ﻗﻠﺐ و اﻗﺮار ﮐﺮدن ﺑﺎ زﺑﺎن و ﻋﻤﻞ ﻧﻤﻮدن ﺑﺎ اﻋﻀﺎ و ﺟﻮارح ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ 1‬ﺗﻘﺪم ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ ‪ :‬ﺻﺤﯿﺢ اﻟﺒﺨﺎري ﺣﺪﯾﺚ ﺑﺮﻗﻢ )‪ ،(8‬وﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺑﺮﻗﻢ )‪.(8‬‬

‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم‪ :‬ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺘﻔﺮﻗﻪ در ﻋﻘﯿﺪه‬

‫‪289‬‬

‫ارﮐﺎن اﯾﻤﺎن و دﻟﯿﻞ ﺑﺮ آن‬

‫َّ ۡ َ ۡ َّ َ‬ ‫� أن‬ ‫ارﮐﺎن اﯾﻤﺎن ﺷﺶ ﺗﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ و دﻟﯿﻞ ﺑﺮ آن اﯾﻦ ﻓﺮﻣﻮده اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪۞﴿ :‬ليس ٱل ِ‬ ‫َ‬ ‫َ ۡ َ َ ٰٓ َ‬ ‫َ َۡ ۡ‬ ‫ُ َ ُّ ْ ُ ُ َ ُ ۡ َ َ ۡ َ ۡ‬ ‫� َّن ٱ ۡل َّ‬ ‫� َم ۡن َء َام َن بٱ َّ�ِ َوٱ ۡ َ‬ ‫� ۡو ِم ٱ�خ ِ​ِر وٱلم‬ ‫��ِكةِ‬ ‫ب َو�ٰ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫� ِق وٱلمغ ِر ِ‬ ‫تولوا وجوه�م ق ِبل ٱلم ِ‬ ‫ّ‬ ‫َ ۡ َ‬ ‫ٰ‬ ‫ِ�‬ ‫ب َوٱ�َّب ِ ِ�ۧ َن﴾ ]اﻟﺒﻘﺮة‪» .[١٧٧ :‬ﻧﯿﮑﯽ اﯾﻦ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ روي ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﺸﺮق و‬ ‫وٱلك ِ‬

‫ﻣﻐﺮب ﮐﻨﯿﺪ ﺑﻠﮑﻪ ﻧﯿﮑﯽ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ اﷲ‪ ،‬روز آﺧﺮت‪ ،‬ﻣﻼﺋﮑﻪ‪ ،‬ﮐﺘﺎبﻫﺎ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان اﯾﻤﺎن‬

‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﺪ«‪ .‬و از ﺳﻨﺖ ﺣﺪﯾﺚ ﺟﺒﺮﯾﻞ اﺳﺖ ﮐﻪ از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ج ﺳﺆال ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ُْ‬ ‫َ ْ ْ َ َ َ َ ْ ُ ْ َ َّ‬ ‫َ‬ ‫ﺎ� َو َمﻼﺋِ� ِﺘ ِﻪ َو�ﺘُ ِﺒ ِﻪ َو ُر ُﺳ ِﻠ ِﻪ َواﻴﻟَ ْﻮمِ اﻵ ِﺧ ِﺮ َوﺗﺆ ِﻣ َﻦ‬ ‫ﺎن ﻗﺎل أن ﺗﺆ ِﻣﻦ ﺑِ ِ‬ ‫اﻹﻳﻤ ِ‬ ‫»أﺧﺮﺒ� �ﻦ ِ‬ ‫َ‬ ‫َْ َ َ ْ‬ ‫ﺮﺷه ﻗَ َﺎل َﺻ َﺪﻗْ َ‬ ‫ﺖ‪» ١ «.‬ﻣﺮا از اﯾﻤﺎن ﺧﺒﺮ ده‪ ،‬اﯾﺸﺎن ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬اﯾﻤﺎن ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‬ ‫� ِه َو ِّ ِ‬ ‫ﺑِﺎﻟﻘﺪ ِر ﺧ ِ‬ ‫اﯾﻦ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن ﺑﯿﺎوري ﺑﻪ ﯾﮕﺎﻧﮕﯽ ﺧﺪا‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻼﺋﮑﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣـﺒﺮان‪ ،‬ﺑﻪ روز ﻗﯿﺎﻣﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ؛‬

‫)ﯾﻌﻨﯽ ﺗﻘﺪﯾﺮ(‪ ،‬و اﯾﻤﺎن ﺑﯿﺎوري ﺑﻪ ﺧﯿﺮ و ﺷﺮ آن‪ .‬ﮔﻔﺖ‪ :‬راﺳﺖ ﮔﻔﺘﯽ«‪.‬‬

‫زﯾﺎد ﺷﺪن اﯾﻤﺎن و ﮐﻢ ﺷﺪن آن‬

‫ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ ﺑﺮ اﯾﻨﮑﻪ اﯾﻤﺎن ﺑﺎ اﻧﺠﺎم ﻃﺎﻋﺖ و ﻋﺒﺎدت زﯾﺎد و ﺑﺎ اﻧﺠﺎم ﻣﻌﺼـﯿﺖ و ﮔﻨـﺎه ﮐـﻢ‬

‫ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬دﻻﻟﺖ دارﻧﺪ‪.‬‬

‫َۡ‬ ‫َ‬ ‫َ َّ َ ۡ ْ َ ُ ُ ٗ‬ ‫ِين ٱه َت َد ۡوا َزاده ۡم هدى َو َءاتٮ ٰ ُه ۡم �ق َوٮ ٰ ُه ۡم ‪﴾١٧‬‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ در ﮐﺘﺎﺑﺶ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬وٱ�‬

‫]ﳏﻤﺪ‪» [١٧:‬و ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻫﺪاﯾﺖ ﯾﺎﻓﺘﻨﺪ ﺑﺮ ﻫﺪاﯾﺘﺸﺎن اﻓﺰود و ﺑﻪ آنﻫﺎ ﺗﻘﻮا و ﭘﺮﻫﯿﺰﮔﺎري ﻋﻄﺎ‬ ‫َّ َ ۡ ُ ۡ ُ َ َّ َ َ ُ َ َّ ُ َ َ ۡ ُ ُ ُ ُ ۡ َ ُ َ ۡ َ َ‬ ‫ت عل ۡي ِه ۡم‬ ‫جلت قلو�هم �ذا تل ِي‬ ‫ﻧﻤﻮد« و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬إِ�ما ٱلمؤمِنون ٱ�ِين إِذا ذكِر ٱ� و ِ‬ ‫َّ ُ َ‬ ‫َ َُٰ ُ َ َ‬ ‫اد ۡ� ُه ۡم إ َ‬ ‫ي� ٰ ٗنا َو َ َ ٰ‬ ‫� َر ّ� ِ ِه ۡم َ� َت َو�ون ‪] ﴾٢‬اﻷﻧﻔﺎل‪» .[٢ :‬اﯾﻤﺎﻧﺪاران ﮐﺴﺎﻧﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ‬ ‫ءا�تهۥ ز‬ ‫ِ‬

‫ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﯾﺎد اﷲ ﻣﯽﺷﻮد دﻟﻬﺎﯾﺸﺎن ﺑﺘﺮﺳﺪ و ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ آﯾﺎت ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ آنﻫﺎ ﺗﻼوت ﻣﯽﺷﻮد‬ ‫اﯾﻤﺎﻧﺸﺎن زﯾﺎد ﻣﯽﮔﺮدد و ﺑﺮ ﭘﺮورﮔﺎرﺷﺎت ﺗﻮﮐﻞ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ« و از ﺳﻨﺖ اﯾﻦ ﻓﺮﻣﻮده رﺳﻮل اﷲ‬

‫ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﻪ وﺳﻠﻢ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪�» :‬ﺮج ﻣﻦ اﻨﻟﺎر ﻣﻦ ﺎﻛن ﻲﻓ ﻗﻠﺒﻪ ﻣﺜﻘﺎل ذرة ﻣﻦ‬ ‫‪ 1‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ ‪ :‬ﺻﺤﯿﺢ اﻟﺒﺨﺎري ﺣﺪﯾﺚ ﺑﺮﻗﻢ )‪ ،(50‬وﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺑﺮﻗﻢ )‪.(8‬‬

‫‪290‬‬

‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﭘﺮﺗﻮ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬

‫إﻳﻤﺎن« ‪» ١‬ﻫﺮﮐﺲ در ﻗﻠﺒﺶ ﺑﻪ اﻧﺪازه ﺳﺮﺳﻮزﻧﯽ اﯾﻤﺎن ﺑﺎﺷﺪ از آﺗﺶ ﺧﺎرج ﻣﯽﺷﻮد« و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ‬ ‫ْ َ ُ ْ ً‬ ‫ْ َ ُ ْ‬ ‫َ َ َ َّ َّ ُ َ َ ْ َ َ َ َ ُ ْ َ َ َ‬ ‫ﺎﻃﺔ اﻷذى � ْﻦ‬ ‫ﻳﻤﺎن ﺑِﻀ ٌﻊ َو َﺳﺒ ُﻌﻮن ﺷﻌﺒَﺔ أﻋﻼﻫﺎ ﻻ ِإﻪﻟ ِإﻻ ا� وأدﻧﺎﻫﺎ ِإﻣ‬ ‫اﻹ‬ ‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ِ » :‬‬ ‫َ ْ‬ ‫ﺎء ُﺷ ْﻌﺒَ ٌﺔ ﻣ ْﻦ ْ َ‬ ‫َّ‬ ‫اﺤﻟَﻴَ ُ‬ ‫ﺎن« ‪» ٢‬اﯾﻤﺎن ﻫﻔﺘﺎد و ﭼﻨﺪ ﺷﻌﺒﻪ دارد ﮐﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮﯾﻦ آن ﻻ اﻟﻪ اﻻ‬ ‫�ﻖ و‬ ‫ِ‬ ‫اﻹﻳﻤ ِ‬ ‫ِ‬ ‫اﻟﻄ ِﺮ ِ‬ ‫اﷲ و ﮐﻤﺘﺮﯾﻦ آن از ﺑﯿﻦ ﺑﺮدن اذﯾﺖ از ﺳﺮ راه ﻣﺮدم اﺳﺖ و ﺣﯿﺎ ﺷﻌﺒﻪاي از اﯾﻤﺎن اﺳﺖ«‪.‬‬

‫ﺣﮑﻢ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﻣﺮﺗﮑﺐ ﮔﻨﺎه ﮐﺒﯿﺮه ﻣﯽﺷﻮد‬

‫ﮔﻨﺎﻫﺎن ﮐﺒﯿﺮه دو ﻧﻮع ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ :‬ﻧﻮﻋﯽ از آن ﺑﺎﻋـﺚ ﮐـﺎﻓﺮ ﺷـﺪن و ﻧـﻮﻋﯽ دﯾﮕـﺮ ﺷـﺨﺺ را از‬

‫اﺳﻼم ﺧﺎرج ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ آﻧﮑﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﮐﺎﻓﺮ ﺷﺪن ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺷﺮﯾﮏ ﻗﺮار دادن ﺑﺎ اﷲ ﺗﻌـﺎﻟﯽ‪ ،‬زﯾـﺮا‬ ‫آن از ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ ﮔﻨﺎﻫﺎن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ آن ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﯽ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﻧﻔﺎق اﻋﺘﻘﺎدي‪ ،‬دﺷﻨﺎم‬

‫دادن ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ و رﺳﻮﻟﺶ و ﻣﺎﻧﻨﺪ اﯾﻦﻫﺎ‪.‬‬

‫و ﻧﻮع دوم ﮔﻨﺎﻫﺎن ﮐﺒﯿﺮه اي ﮐﻪ ﺷﺨﺺ ﻣﺎداﻣﯽ ﮐﻪ آن را ﺣﻼل ﻧﺪاﻧﺪ از اﺳﻼم ﺧﺎرج‬

‫ﻧﻤﯽﺷﻮد و ﻓﺎﺳﻖ و ﻋﺎﺻﯽ ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬و ﺣﮑﻢ آن در آﺧﺮت ﺗﺤﺖ ﻣﺸﯿﺖ و اراده‬

‫ﭘﺮوردﮔﺎر اﺳﺖ اﮔﺮ ﺧﻮاﺳﺖ او را ﺑﺎ رﺣﻤﺖ ﺧﻮد ﻣﯽﺑﺨﺸﺪ و اﮔﺮ ﺧﻮاﺳﺖ او را ﺑﺎ ﻋﺪل ﺧﻮد‬

‫ﻋﺬاب ﻣﯽدﻫﺪ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ اﯾﻦ ﺗﻮﺿﯿﺢ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﻫﻤﯿﺸﻪ در آﺗﺶ ﻧﻤﯽﻣﺎﻧﺪ ﺑﻠﮑﻪ ﻋﺎﻗﺒﺖ و ﺳﺮاﻧﺠﺎم‬ ‫َ‬ ‫او ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻤﺎﻧﺶ ﺑﻬﺸﺖ اﺳﺖ‪ .‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬إ َّن ٱ َّ َ‬ ‫� َ� َ� ۡغفِ ُر أن � ُ ۡ َ‬ ‫� َك بِهِۦ‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫َ​َۡ ُ َ ُ َ‬ ‫ون َ�ٰل َِك ل َِمن � َ َشا ٓ ُء َو َمن � ُ ۡ� ۡك بٱ َّ�ِ َ� َق ۡد َض َّل َض َ� ٰ ۢ� بَع ً‬ ‫و�غفِر ما د‬ ‫يدا ‪] ﴾١١٦‬اﻟﻨﺴﺎء‪.[١١٦ :‬‬ ‫ِ‬ ‫ۚ‬ ‫ِ ِ‬ ‫»ﺧﺪاوﻧﺪ از اﯾﻨﮑﻪ ﺑﺮاي او ﺷﺮﯾﮏ ﻗﺮار داده ﻣﯽﺷﻮد را ﻧﻤﯽﺑﺨﺸﺪ و ﺟﺰ آن ﺑﺮاي ﻫﺮﮐﺲ ﮐﻪ‬

‫ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﻣﯽﺑﺨﺸﺪ و ﻫﺮﮐﺲ ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺸﺮك ﺷﻮد در ﮔﻤﺮاﻫﯽ ﺑﺴﯿﺎر دوري اﻓﺘﺎده اﺳﺖ«‪ .‬در‬ ‫َ ْ ُ ُ ْ َّ‬ ‫ﺎر‬ ‫ﺻﺤﯿﺤﯿﻦ از اﻧﺲس رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﻪ وﺳﻠﻢ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪�» :‬ﺮج ِﻣﻦ اﻨﻟ ِ‬ ‫اﻨﻟﺎر َﻣ ْﻦ ﻗَ َﺎل َﻻ إ َ َﻪﻟ إ َّﻻ َّ ُ‬ ‫َﻣ ْﻦ ﻗَ َﺎل َﻻ إ َ َﻪﻟ إ َّﻻ َّ ُ‬ ‫ا� َو� ﻗَﻠْﺒﻪ َو ْز ُن َﺷﻌ َ‬ ‫� ٍة ِﻣ ْﻦ َﺧ ْ� َو َ�ْ ُﺮ ُج ِﻣ ْﻦ َّ‬ ‫ا�‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ٍ‬ ‫ِ‬ ‫‪ 1‬ﺻﺤﯿﺢ اﻟﺒﺨﺎري ﺣﺪﯾﺚ ﺑﺮﻗﻢ )‪ ،(7510‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺑﺮﻗﻢ )‪.(193‬‬ ‫‪ 2‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﮐﺘﺎب اﻹﯾﻤﺎن ﺣﺪﯾﺚ رﻗﻢ )‪.(57‬‬

‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم‪ :‬ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺘﻔﺮﻗﻪ در ﻋﻘﯿﺪه‬

‫‪291‬‬

‫َْ‬ ‫ُ َ‬ ‫اﻨﻟﺎر َﻣ ْﻦ ﻗَ َﺎل َﻻ إ َ َﻪﻟ إ َّﻻ َّ ُ‬ ‫َو� ﻗَﻠْﺒ ِﻪ َو ْز ُن ﺑُ َّﺮ ٍة ِﻣ ْﻦ َﺧ ْ� َو َ�ْ ُﺮ ُج ِﻣ ْﻦ َّ‬ ‫ا� َو ِ� ﻗﻠ ِﺒ ِﻪ َو ْزن ذ َّر ٍة ِﻣ ْﻦ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ٍ‬ ‫ِ‬ ‫َ ْ ‪١‬‬ ‫�« »ﻫﺮﮐﺲ ﮐﻪ ﻻ اﻟﻪ اﻻ اﷲ ﺑﮕﻮﯾﺪ و ﺑﻪ اﻧﺪازة ﯾﮏ داﻧﮥ ﺟﻮ اﯾﻤﺎن در دل او ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬از‬ ‫ﺧ ٍ‬ ‫دوزخ ﺑﯿﺮون آورده ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬و ﻫﺮ ﮐﺲ ﮐﻪ ﻻ اﻟﻪ اﻻ اﷲ را ﺑﺮ زﺑﺎن آورد و ﺑﻪ اﻧﺪازة ﯾﮏ داﻧﮥ‬ ‫ﮔﻨﺪم اﯾﻤﺎن در دل او ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬از دوزخ ﺑﯿﺮون آورده ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬و ﻫﺮ ﮐﺲ ﮐﻪ ﻻ اﻟﻪ اﻻ اﷲ ﺑﮕﻮﯾﺪ‬ ‫و ﺑﻪ اﻧﺪازة ذره اي اﯾﻤﺎن در دل او ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬از دوزخ ﺑﯿﺮون آورده ﻣﯽﺷﻮد«‪.‬‬

‫و اﯾﻦ ﭼﯿﺰي اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﺼﻮص ﺑﺮ آن دﻻﻟﺖ دارد و ﺳـﻠﻒ اﻣـﺖ از ﺻـﺤﺎﺑﻪ‪ ،‬ﺗـﺎﺑﻌﯿﻦ و ﺗـﺎﺑﻊ‬

‫ﺗﺎﺑﻌﯿﻦ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺧﯿﺮ و ﻫﺪاﯾﺖ ﺑﻮدﻧﺪ در ﺣﮑﻢ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﻣﺮﺗﮑﺐ ﮔﻨﺎه ﮐﺒﯿﺮه ﻣﯽﺷﻮد ﺑﺮ آن ﻫﺴـﺘﻨﺪ‬

‫و اﯾﻦ ﻣﻨﻬﺞ وﺳﻂ ﺑﯿﻦ اﻓﺮاط و ﺗﻔﺮﯾﻂ اﺳـﺖ‪ .‬اﻓـﺮاط ﻣـﺬﻫﺐ ﺧـﻮارج در ﻗـﺪﯾﻢ و ﺟﺪﯾـﺪ اﺳـﺖ‬

‫آنﻫﺎ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﺮﺗﮑﺒﯿﻦ ﮔﻨﺎﻫﺎن ﮐﺒﯿـﺮه را ﺗﮑﻔﯿـﺮ ﻣـﯽﮐﻨﻨـﺪ و آنﻫـﺎ را از اﻣـﺖ اﺳـﻼم‬

‫ﺧﺎرج ﻣﯽﮔﺮداﻧﻨﺪ و ﺧﻮﻧﺸﺎن را ﺣﻼل ﻣﯽداﻧﻨﺪ و ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﮐﻪ در روز ﻗﯿﺎﻣـﺖ ﺑـﺮاي ﻫﻤﯿﺸـﻪ در‬ ‫آﺗﺶ ﻣﺎﻧﺪﮔﺎرﻧﺪ و اﻫﻞ ﺗﻔﺮﯾﻂ و ﺗﻘﺼﯿﺮ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻣﺮﺗﮑﺒﯿﻦ ﮔﻨﺎﻫـﺎن ﮐﺒﯿـﺮه را ﺻـﺎﺣﺐ اﯾﻤـﺎن‬

‫ﮐﺎﻣﻞ ﻣﯽداﻧﻨﺪ و ﺑﯿﻦ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﻣﺮﺗﮑﺐ ﮔﻨﺎه ﮐﺒﯿﺮه ﻣﯽﺷﻮد و ﻣﺆﻣﻦ ﮐﺎﻣﻠﯽ ﮐﻪ ﺑـﻪ اداي ﻃﺎﻋـﺖ‬

‫و ﻋﺒﺎدت ﻣﯽﭘﺮدازد و از ﺣﺮاﻣﻬﺎي ﺧﺪاوﻧﺪ دوري ﻣﯽﮔﺰﯾﻨﺪ ﻓﺮﻗـﯽ ﻧﻤـﯽﻧﻬﻨـﺪ ﮐﻤـﺎ اﯾﻨﮑـﻪ اﯾـﻦ‬

‫ﻣﺬﻫﺐ ﻏﻼة ﻣﺮﺟﺌﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫دﻟﯿﻞ ﺑﺮ اﯾﻨﮑﻪ ﻣﺮﺗﮑﺐ ﮔﻨﺎه ﮐﺒﯿﺮه ﮐﺎﻓﺮ ﻧﯿﺴﺖ‬

‫ِ� ٱ ۡ� َت َت ُلوا ْ فَأَ ۡصل ُِحوا ْ بَ ۡي َن ُه َماۖ فَإ ۢن َ� َغ ۡ‬ ‫اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪�﴿ :‬ن َطآ� َف َتان م َِن ٱل ۡ ُم ۡؤ ِمن َ‬ ‫ت‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ۡ َ ُ َ َ​َ ُ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ ْ َّ‬ ‫َّ َ َ ٓ ۡ َ‬ ‫� ٱ ۡ� ۡخ َر ٰ‬ ‫� َء إ ِ ٰٓ‬ ‫� تَ ِ ٓ‬ ‫ى فَ َ�ٰتِلوا ٱل ِ� َ� ۡب ِ� َح َّ ٰ‬ ‫� أ ۡم ِر ٱ�ِۚ فإِن فا َءت فأ ۡصل ُِحوا بَ ۡي َن ُه َما‬ ‫إِحدٮٰهما‬ ‫ۡ َ ۡ َ َ ۡ ُ ٓ ْ َّ َّ َ ُ ُّ ۡ ُ ۡ‬ ‫َّ َ ۡ ُ ۡ ُ َ ۡ َ ‪َ َ َ ۡ َ ْ ُ ۡ َ َ ٞ‬‬ ‫ُ‬ ‫سط َ‬ ‫� أخ َو ۡ�� ۡ ۚم‬ ‫� ‪ ٩‬إِ�ما ٱلمؤمِنون إِخوة فأصل ِحوا �‬ ‫ق‬ ‫ِ‬ ‫ب ِٱلعد ِل وأقسِ ط ۖوا إِن ٱ� �ِب ٱلم ِ‬ ‫َ َّ ُ ْ َّ َ َ َ َّ ُ ۡ ُ ۡ َ ُ َ‬ ‫�ون ‪] ﴾١٠‬اﳊﺠﺮات‪» .[١٠-٩ :‬ﻫﺮﮔﺎه دو ﻃﺎﺋﻔﻪ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺎ ﻫﻢ‬ ‫وٱ�قوا ٱ� لعل�م تر‬

‫ﺟﻨﮕﯿﺪﻧﺪ در ﻣﯿﺎن آنﻫﺎ ﺻﻠﺢ ﺑﺮﻗﺮار ﺳﺎزﯾﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﯾﮑﯽ از دو ﮔﺮوه در ﺣﻖ دﯾﮕﺮي ﺳﺘﻢ روا‬

‫‪ 1‬ﺻﺤﯿﺢ اﻟﺒﺨﺎري ﺑﺮﻗﻢ )‪ ،(44‬وﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺮﻗﻢ )‪.(192‬‬

‫‪292‬‬

‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﭘﺮﺗﻮ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬

‫داﺷﺖ ﺑﺎ آن دﺳﺘﻪاي ﮐﻪ ﺳﺘﻢ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺑﺠﻨﮕﯿﺪ ﺗﺎ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﻮي ﻓﺮﻣﺎن ﺧﺪا ﺑﺮﻣﯽ ﮔﺮدد و‬

‫ﺣﮑﻤﺶ را ﻣﯽﭘﺬﯾﺮد‪ ،‬ﻫﺮﮔﺎه ﺑﺎزﮔﺸﺖ و ﻓﺮﻣﺎن اﷲ را ﭘﺬﯾﺮا ﺷﺪ‪ ،‬در ﻣﯿﺎﻧﺸﺎن دادﮔﺮاﻧﻪ ﺻﻠﺢ‬ ‫ﺑﺮﻗﺮار ﺳﺎزﯾﺪ ﭼﺮا ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻋﺎدﻻن را دوﺳﺖ دارد‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﺮادر ﯾﮑﺪﯾﮕﺮﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﻣﯿﺎن‬

‫ﺑﺮادران ﺻﻠﺢ و آﺷﺘﯽ ﺑﺮﭘﺎ دارﯾﺪ ﺗﻘﻮاي ﺧﺪاوﻧﺪ را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﺪ ﺗﺎ ﻣﻮرد رﺣﻢ ﻗﺮار ﮔﯿﺮﯾﺪ« در‬

‫اﯾﻦ دو آﯾﻪ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ اﯾﻤﺎن را ﺑﺮاي ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻣﺮﺗﮑﺐ ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و دﺳﺘﻪاي ﺑﺮ‬

‫دﺳﺘﻪ دﯾﮕﺮ ﻃﻐﯿﺎن ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﺛﺎﺑﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ و اﯾﻦ )ﮔﻨﺎه ﺟﻨﮓ ﺑﺎ اﻫﻞ اﯾﻤﺎن( از ﺟﻤﻠﻪ ﮔﻨﺎﻫﺎن‬

‫ﮐﺒﯿﺮه اﺳﺖ ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﺎل ﺧﺪاوﻧﺪ آنﻫﺎ را ﺑﺮادر ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﺪ و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ اﻫﻞ اﯾﻤﺎن اﻣﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ‬ ‫ﮐﻪ ﺑﯿﻦ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ در اﯾﻤﺎن‪ ،‬ﺑﺮادر اﯾﺸﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺻﻠﺢ و آﺷﺘﯽ ﺑﺮﻗﺮار ﺳﺎزﻧﺪ‪.‬‬

‫و از ﺳﻨﺖ آﻧﭽﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺴﻠﻢ از اﺑﻮﺳﻌﯿﺪ ﺧﺪريس رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐـﻪ رﺳـﻮل اﷲ ﺻـﻠﯽ‬ ‫ُ ْ ُ َّ ُ َ ْ َ ْ َ َّ ْ‬ ‫ْ ُ َْ َ‬ ‫ﺎء ﺑ َﺮ ْ َ‬ ‫اﺠﻟ َ َّﻨ َﺔ ﻳُ ْﺪ ِﺧ ُﻞ َﻣ ْﻦ � َ َﺸ ُ‬ ‫اﷲ ﻋﻠﯿﻪ وﺳﻠﻢ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﻳﺪ ِﺧﻞ ا� أﻫﻞ اﺠﻟﻨ ِﺔ‬ ‫ﻤﺣ ِﺘ ِﻪ َو ُ�ـﺪ ِﺧﻞ أﻫـﻞ‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫َّ َ ُ َّ َ ُ ُ ْ ُ ُ َ ْ َ َ ْ ُ ْ َ ْ‬ ‫ْ َ َ‬ ‫ْ َ َ َ َّ ْ َ ْ َ‬ ‫ْ ُ ُ ‪١‬‬ ‫َّ‬ ‫ﺎن ﻓـﺄﺧ ِﺮﺟﻮه«‬ ‫ﺎر اﻨﻟﺎر �ﻢ �ﻘﻮل ا�ﻈﺮوا ﻣﻦ وﺟﺪ�ﻢ ِﻲﻓ ﻗﻠ ِﺒ ِﻪ ِﻣﺜﻘﺎل ﺣﺒ ٍﺔ ِﻣﻦ ﺧﺮد ٍل ِﻣﻦ ِإﻳﻤ ٍ‬ ‫اﻨﻟ ِ‬ ‫»اﻫﻞ ﺑﻬﺸﺖ داﺧﻞ ﺑﻬﺸﺖ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻫﺮﮐﺲ را ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻪ رﺣﻤﺖ ﺧﻮد داﺧﻞ ﻣﯽﮐﻨـﺪ‬ ‫و اﻫﻞ آﺗﺶ داﺧﻞ آﺗﺶ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬ﺑﻨﮕﺮﯾﺪ ﻫـﺮﮐﺲ ﺑـﻪ اﻧـﺪازه داﻧـﻪ‬

‫ﺧﺮدﻟﯽ اﯾﻤﺎن در ﻗﻠﺒﺶ وﺟﻮد دارد از آن ﺧـﺎرﺟﺶ ﮐﻨﯿـﺪ«‪ .‬اﯾـﻦ ﺣـﺪﯾﺚ ﺑـﺮ ﻫﻤﯿﺸـﮕﯽ ﻧﺒـﻮدن‬

‫ﻣﺮﺗﮑﺐ ﮔﻨﺎه ﮐﺒﯿﺮه در آﺗﺶ دﻻﻟﺖ دارد آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﻫﺮﮐﺲ در ﻗﻠﺒﺶ ﮐﻤﺘـﺮﯾﻦ ﭼﯿـﺰي از اﯾﻤـﺎن‬

‫در ﻗﻠﺒﺶ ﺑﺎﺷﺪ از آن ﺧﺎرج ﻣﯽﺷﻮد ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺣﺪﯾﺚ ﺑﺮ ﺗﻔﺎوت اﻫﻞ اﯾﻤﺎن ﺑﺮ ﺣﺴـﺐ اﻋﻤﺎﻟﺸـﺎن‬ ‫و اﯾﻨﮑﻪ آن زﯾﺎد و ﮐﻢ ﻣﯽﺷﻮد ﺑﻪ اﻧﺪازه آﻧﭽﻪ ﻣﺆﻣﻦ از واﺟﺒـﺎت ﺗـﺮك ﻣـﯽﮐﻨـﺪ ﯾـﺎ از ﺣﺮاﻣﻬـﺎ‬

‫ﻣﺮﺗﮑﺐ ﻣﯽﺷﻮد دﻻﻟﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺒﺤﺚ ﺳﻮم‪ :‬اﺣﺴﺎن‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ اﺣﺴﺎن‪:‬‬

‫ﻣﻌﻨﺎي اﺣﺴﺎن اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ را در آﺷﮑﺎر و ﻧﻬﺎن‪ ،‬ﻣﺤﺒﺖ و ﺗﺮس‪ ،‬ﻣﺮاﻗﺐ و ﻧﮕﻬﺒـﺎن‬

‫‪ 1‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﮐﺘﺎب اﻹﯾﻤﺎن ﺑﺎب اﻟﺸﻔﺎﻋﮥ وإﺧﺮاج اﻟﻤﻮﺣﺪﯾﻦ ﻣﻦ اﻟﻨﺎر ﺣﺪﯾﺚ رﻗﻢ ‪.184‬‬

‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم‪ :‬ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺘﻔﺮﻗﻪ در ﻋﻘﯿﺪه‬

‫‪293‬‬

‫ﺑﺪاﻧﯿﻢ و ﺑﺎ ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ ﮐﺮدن ﺑﺮ اﻧﺠﺎم ﻓﺮاﺋﺾ و ﻧﻮاﻓﻞ و دوري ﻧﻤﻮدن از ﻣﺤﺮﻣـﺎت و ﻣﮑﺮوﻫـﺎت‬

‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﺛﻮاب و ﭘﺎداﺷﺶ اﻣﯿﺪوار و از ﻣﺠﺎزاﺗﺶ ﺑﺘﺮﺳﯿﻢ‪ .‬و ﻣﺤﺴـﻨﯿﻦ ﮐﺴـﺎﻧﯽ ﻫﺴـﺘﻨﺪ ﮐـﻪ در‬

‫اﻧﺠﺎم ﮐﺎرﻫﺎي ﻧﯿﮏ ﮔﻮي ﺳـﺒﻘﺖ را رﺑـﻮدهاﻧـﺪ و در اﻧﺠـﺎم اﻋﻤـﺎل ﺑﯿﺸـﺘﺮ ﺑـﺎ ﯾﮑـﺪﯾﮕﺮ ﻣﺴـﺎﺑﻘﻪ‬

‫ﻣﯽدﻫﻨﺪ‪.‬‬

‫دﻟﯿﻞ ﺑﺮ اﺣﺴﺎن‪:‬‬

‫َّ َّ َ َ َ َّ َ َّ َ ْ َّ َّ َ ُ ُّ ۡ‬ ‫َ‬ ‫ِين هم �س ُِنون ‪﴾١٢٨‬‬ ‫اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ در ﮐﺘﺎﺑﺶ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬إِن ٱ� مع ٱ�ِين ٱ�قوا وٱ�‬

‫]اﻟﻨﺤﻞ‪» .[١٢٨ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﻤﺮاه ﮐﺴﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻘﻮا ﭘﯿﺸﻪ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻣﺤﺴﻦ‬

‫ﻫﺴﺘﻨﺪ« و در ﺳﻨﺖ آﻧﭽﻪ در ﺣﺪﯾﺚ ﺟﺒﺮﯾﻞ؛آﻣﺪه ﮐﻪ او از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﻪ وﺳﻠﻢ ﺳﺆال‬ ‫َ ْ َ ْ ُ َ َّ َ َ َ َّ َ َ َ ْ َ َ ُ َ‬ ‫ا� ﻛ�ﻧﻚ ﺗ َﺮ ُاه ﻓ ِﺈن ل ْﻢ ﺗ� ْﻦ ﺗ َﺮ ُاه‬ ‫ﻧﻤﻮد و ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻣﺮا از اﺣﺴﺎن ﺧﺒﺮ ﺑﺪه؟ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬أن �ﻌﺒﺪ‬ ‫ﻓَﺈﻧَّ ُﻪ ﻳَ َﺮ َ‬ ‫اك« ‪» ١‬اﺣﺴﺎن ﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از اﯾﻨﮑﻪ ﭼﻨﺎن ﺧﺪا را ﺑﻨﺪﮔﯽ ﮐﻨﯽ ﮔﻮﯾﺎ او را ﻣﯽﺑﯿﻨﯽ‪ ،‬و اﮔﺮ ﺗﻮ‬ ‫ِ‬ ‫او را ﻧﻤﯽﺑﯿﻨﯽ‪ ،‬ﯾﻘﯿﻦ ﺑﺪار ﮐﻪ او ﺗﻮ را ﻣﯽﺑﯿﻨﺪ«‪.‬‬ ‫ﻣﺒﺤﺚ ﭼﻬﺎرم‪ :‬راﺑﻄﻪ ﺑﯿﻦ اﺳﻼم‪ ،‬اﯾﻤﺎن و اﺣﺴﺎن‬

‫اﺳﻼم‪ ،‬اﯾﻤﺎن و اﺣﺴﺎن در ﺣﺪﯾﺚ ﺟﺒﺮﯾﻞ ذﮐﺮ ﺷﺪه ﮐﻪ او )ﺟﺒﺮﯾـﻞ( ﭘـﯿﺶ ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ ﺻـﻠﯽ اﷲ‬

‫ﻋﻠﯿﻪ وﺳﻠﻢ آﻣﺪه و از اﯾﻦ اﻣﻮر ﺳﺆال ﻧﻤﻮده اﺳﺖ ﭘﺲ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ ﺟـﻮاب داده‪ :‬از اﺳـﻼم ﺑـﻪ‬ ‫ﻋﻨﻮان اﻋﻤﺎل ﻇﺎﻫﺮي ﮐﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪ :‬اﺷﻬﺪ ان ﻻ اﻟﻪ اﻻ اﷲ و ان ﻣﺤﻤـﺪا رﺳـﻮل اﷲ‪ ،‬ﺑﺮﭘـﺎ داﺷـﺘﻦ‬

‫ﻧﻤﺎز‪ ،‬دادن زﮐﺎت‪ ،‬ﺣﺞ ﺧﺎﻧﻪ ﺧﺪا‪ ،‬و روزه ﻣـﺎه رﻣﻀـﺎن و از اﯾﻤـﺎن ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان اﻣـﻮر ﻏﯿﺒـﯽ ﮐـﻪ‬ ‫ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از اﯾﻤﺎن ﺑﻪ اﷲ‪ ،‬ﻣﻼﺋﮑﻪ‪ ،‬ﮐﺘﺎبﻫﺎي آﺳﻤﺎﻧﯽ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان‪ ،‬روز آﺧﺮت و ﻗﺪر ﭼﻪ ﺧﯿﺮ ﺑﺎﺷﺪ‬

‫ﯾﺎ ﺷﺮ و از اﺣﺴﺎن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺮاﻗﺐ و ﻧﮕﻬﺒﺎن در ﻧﻬﺎﻧﯽ و آﺷﮑﺎر ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺧﺪاوﻧـﺪ را آﻧﮕﻮﻧـﻪ‬

‫ﻋﺒﺎدت ﻧﻤﺎ ﮐﻪ ﺗﻮ او را ﻣﯽﺑﯿﻨﯽ و اﮔﺮ ﺗﻮ او را ﻧﻤﯽﺑﯿﻨﯽ او ﺗﻮ را ﻣﯽﺑﯿﻨﺪ‪ ،‬ﻧﺎم ﺑﺮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺳﻪ اﻣﻮر ﺑﺎ ﻫﻢ ﺟﻤﻊ ﺷﻮﻧﺪ ﺑﺮاي ﻫﺮﯾﮏ از آنﻫﺎ ﻣﻌﻨﯽ ﺧﺎﺻﯽ وﺟـﻮد دارد‪.‬‬

‫‪ 1‬ﺗﻘﺪم ﺗﺨﺮﯾﺠﻪ ص‪.113‬‬

‫‪294‬‬

‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﭘﺮﺗﻮ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬

‫ﻣﻨﻈﻮر از اﺳﻼم‪ ،‬اﻋﻤﺎل ﻇﺎﻫﺮي و ﻣﻨﻈﻮر از اﯾﻤﺎن اﻣﻮرات ﻏﯿﺒﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻨﻈﻮر از اﺣﺴﺎن ﺑﺎﻻﺗﺮﯾﻦ‬

‫ﻣﺮﺗﺒﻪ ﻋﺒﺎدت اﺳﺖ‪ .‬و ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ اﺳﻼم ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﯾﯽ ذﮐﺮ ﺷـﻮد در آن اﯾﻤـﺎن ﻧﯿـﺰ داﺧـﻞ اﺳـﺖ و‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﯾﯽ ذﮐﺮ ﺷﻮد اﺳﻼم در آن داﺧﻞ اﺳـﺖ و ﻫﺮﮔـﺎه اﺣﺴـﺎن ﺑـﻪ‬

‫ﺗﻨﻬﺎﯾﯽ ذﮐﺮ ﺷﻮد اﺳﻼم و اﯾﻤﺎن در آن داﺧﻞ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫وﻻء و ﺑﺮاء )دوﺳﺘﯽ و دﺷﻤﻨﯽ(؛ ﻣﻌﻨﺎ و ﭼﻬﺎر ﭼﻮب آن‬ ‫ﺗﻌﺮﯾﻒ وﻻء و ﺑﺮاء‪:‬‬

‫وﻻء از ﻣﺼﺪر وﻟﯽ ﺑﻪ ﻣﻌﻨـﯽ ﺑـﻪ او ﻧﺰدﯾـﮏ ﺷـﺪن اﺳـﺖ و ﻣـﺮاد از وﻻء اﯾﻨﺠـﺎ ﻧﺰدﯾﮑـﯽ ﺑـﻪ‬

‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺎ دوﺳﺖ داﺷﺘﻦ‪ ،‬ﮐﻤـﮏ ﮐـﺮدن و ﯾـﺎري رﺳـﺎﻧﺪن آنﻫـﺎ ﺑـﺮ دﺷﻤﻨﺎﻧﺸـﺎن و ﺑـﺎ آنﻫـﺎ‬

‫زﻧﺪﮔﯽ ﮐﺮدن اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﺮاء از ﻣﺼﺪر ﺑﺮي ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﻗﻄﻊ ﮐﺮدن اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮي اﻟﻘﻠﻢ ﯾﻌﻨﯽ ﻗﻠﻢ را ﺷﮑﺴﺖ‪ .‬و ﻣﺮاد از ﺑﺮاء‬

‫اﯾﻨﺠﺎ ﻗﻄﻊ راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﮐﻔﺎر ﺑﮕﻮﻧﻪ اي ﮐﻪ آنﻫﺎ را دوﺳﺖ ﻧﺪاﺷﺘﻪ و ﯾﺎري ﻧﺪﻫﺪ و در ﺳﺮزﻣﯿﻦ آنﻫﺎ‬ ‫ﻣﮕﺮ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﺿﺮورت زﻧﺪﮔﯽ ﻧﻨﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬

‫وﻻء و ﺑﺮاء از ﺣﻘﻮق ﺗﻮﺣﯿﺪ اﺳﺖ‬

‫ﺑﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎن واﺟﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ دوﺳﺘﯽ و دﺷﻤﻨﯽاش ﺑﺮاي ﺧﺪا ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ دوﺳﺖ‬

‫داﺷﺘﻪ و ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ او از ﮐﺴﯽ ﻣﺘﻨﻔﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را دوﺳﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و آنﻫﺎ را ﯾﺎري‬

‫ﮐﻨﺪ و دﺷﻤﻦ ﮐﺎﻓﺮان ﺑﺎﺷﺪ و از آنﻫﺎ ﻣﺘﻨﻔﺮ و ﺑﯿﺰار ﺑﺎﺷﺪ و از آنﻫﺎ دوري ﮐﻨﺪ‪ .‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ در‬ ‫َّ َ َ ُّ ُ‬ ‫� ُم ٱ َّ ُ‬ ‫� َو َر ُس ُ ُ‬ ‫ِين َء َام ُنوا ْ ٱ َّ� َ‬ ‫و�ۥ َوٱ َّ� َ‬ ‫ِين‬ ‫واﺟﺐ ﺑﻮدن دوﺳﺘﯽ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬إِ�ما و ِ�‬ ‫ْ َ َّ‬ ‫ُ ُ َ َّ َ ٰ َ َ ُ ۡ ُ َ َّ َ ٰ َ َ ُ ۡ َ ٰ ُ َ‬ ‫ون ‪َ ٥٥‬و َمن َ� َت َو َّل ٱ َّ َ‬ ‫� َو َر ُس َ ُ‬ ‫و�ۥ َوٱ َّ� َ‬ ‫ي ِقيمون ٱلصلوة و�ؤتون ٱلزكوة وهم �كِع‬ ‫ِين َء َام ُنوا فإِن‬ ‫َ‬ ‫َّ ُ ۡ َ‬ ‫ح ِۡز َب ٱ�ِ ه ُم ٱل�ٰل ُِبون ‪] ﴾٥٦‬اﳌﺎﺋﺪة‪» .[٥٦-٥٥ :‬وﻟﯽ ﺷﻤﺎ ﺗﻨﻬﺎ ﺧﺪا و رﺳﻮل اوﺳﺖ و‬

‫ﮐﺴﺎﻧﯿﮑﻪ اﯾﻤﺎن آوردهاﻧﺪ ﻫﻤﺎن ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻧﻤﺎز ﺑﭙﺎ ﻣﯽدارﻧﺪ و در ﺣﺎل رﮐﻮع زﮐﺎت ﻣﯽدﻫﻨﺪ‪.‬‬

‫و ﻫﺮﮐﺲ ﺧﺪا و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ او و ﮐﺴﺎﻧﯽ را ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آوردهاﻧﺪ را وﻟﯽ ﺧﻮد ﺑﺪاﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﺪاﻧﯿﺪ ﮐﻪ‬ ‫َ ٰٓ َ ُّ َ َّ َ َ َ ُ ْ َ َ َّ ُ ْ ۡ َ‬ ‫خذوا ٱ�َ ُهود‬ ‫ﺣﺰب ﺧﺪا ﻫﻤﺎن ﭘﯿﺮوزﻣﻨﺪاﻧﻨﺪ« و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪���۞﴿ :‬ها ٱ�ِين ءامنوا � �ت ِ‬ ‫َ َ َ َ َ َّ ُ ّ ُ ۡ َ َّ ُ ۡ ُ ۡ َّ َّ َ َ‬ ‫�ا ٓ َء ۘ َ� ۡع ُض ُه ۡم أَ ۡو ِ�َا ٓ ُء َ� ۡ‬ ‫ى أَ ۡ‬ ‫َ‬ ‫َوٱ�َّ َ� ٰ َر ٰٓ‬ ‫ع‬ ‫� � َ� ۡهدِي‬ ‫ض ومن �تولهم مِن�م فإِنهۥ مِنهمۗ إِن ٱ‬ ‫و‬ ‫ِ‬ ‫ٖ �‬ ‫ۡ َ ۡ َ َّ‬ ‫ل�ٰلِم َ‬ ‫� ‪] ﴾٥١‬اﳌﺎﺋﺪة‪» [٥١ :‬اي ﮐﺴﺎﻧﯿﮑﻪ اﯾﻤﺎن آوردهاﯾﺪ‪ ،‬ﯾﻬﻮد و ﻧﺼﺎري را دوﺳﺘﺎن‬ ‫ٱلقوم ٱ‬ ‫ِ‬

‫‪296‬‬

‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﭘﺮﺗﻮ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬

‫›ﺧﻮد‹ ﻣﮕﯿﺮﯾﺪ‪ ،‬آنﻫﺎ دوﺳﺘﺪار ﯾﮑﺪﯾﮕﺮﻧﺪ‪ .‬ﻫﺮﮐﺲ از ﺷﻤﺎ آنﻫﺎ را ﺑﻪ دوﺳﺘﯽ ﮔﯿﺮد‪ ،‬از آﻧﺎن‬ ‫َّ َ َ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫� ُد ق ۡو ٗما يُؤم ُِنون‬ ‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬آري ﺧﺪا ﮔﺮوه ﺳﺘﻤﮕﺮان را راه ﻧﻤﯽﻧﻤﺎﯾﺪ« و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ِ �﴿ :‬‬ ‫ُ ٓ ُّ َ َ ۡ َ ٓ َّ َّ َ َ َ ُ َ ُ َ َ ُ ْ ٓ ُ َ َ ٓ ُ َ ۡ َ َ‬ ‫َّ ۡ‬ ‫و�ۥ َول ۡو �ن ٓوا َءابَا َءه ۡم أ ۡو � ۡ� َنا َءه ۡم أ ۡو إِخ َ�ٰ� ُه ۡم أ ۡو‬ ‫ب ِٱ�ِ َوٱ�َ ۡو ِم ٱ�خ ِ​ِر ي َوادون من حاد ٱ� ورس‬ ‫َ َ​َ‬ ‫�� ُه ۡ ۚم﴾ ]اﳌﺠﺎدﻟﺔ‪» .[٢٢ :‬ﻗﻮﻣﯽ را ﻧﯿﺎﺑﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﺪا و روز ﺑﺎزﭘﺴﯿﻦ اﯾﻤﺎن داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬ ‫عشِ‬ ‫ﮐﺴﺎﻧﯽ را ﮐﻪ ﺑﺎ ﺧﺪا و رﺳﻮﻟﺶ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﮐﺮدهاﻧﺪ ﻫﺮﭼﻨﺪ ﭘﺪراﻧﺸﺎن ﯾﺎ ﭘﺴﺮاﻧﺸﺎن ﯾﺎ ﺑﺮادراﻧﺸﺎن ﯾﺎ‬ ‫ﻋﺸﯿﺮه آﻧﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬را دوﺳﺖ ﺑﺪارﻧﺪ«‪.‬‬

‫و اﯾﻦ آﯾﺎت ﮐﺮﯾﻢ و ﺑﺰرﮔﻮار واﺟﺐ ﺑﻮدن دوﺳـﺘﯽ ﻣﺆﻣﻨـﺎن را ﻣﺸـﺨﺺ ﻣـﯽﮐﻨـﺪ و ﺧﯿـﺮ و‬

‫ﻧﯿﮑﯽ از آن ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯽﺷﻮد و دﺷﻤﻨﯽ ﮐﺮدن ﮐﺎﻓﺮان و دوري از دوﺳﺘﯽ ﺑﺎ آنﻫﺎ واﺟﺐ اﺳﺖ و‬

‫آﻧﭽﻪ از دوﺳﺘﯽ ﺑﻪ ﺳﻮي آنﻫﺎ اﻧﺠﺎم ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺷﺮ و ﺑﺪي اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺟﺎﯾﮕﺎه وﻻء و ﺑﺮاء در دﯾﻦ‬

‫وﻻء و ﺑﺮاء در اﺳﻼم ﺟﺎﯾﮕﺎه ﺑﺰرﮔﯽ دارﻧﺪ آن ﻣﺤﮑـﻢ ﮐﻨﻨـﺪه دﺳـﺘﮕﯿﺮه اﯾﻤـﺎن اﺳـﺖ‪ .‬ﮐـﻪ‬

‫ﻣﻌﻨﺎي آن ﻣﺤﺒﺖ و اﻟﻔﺖ ﺑﯿﻦ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و دوري از دﺷﻤﻨﺎن اﺳﻼم اﺳﺖ‪ .‬اﺑﻦ ﻋﺒـﺎس م رواﯾـﺖ‬ ‫ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ رﺳﻮل اﷲ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﻪ وﺳﻠﻢ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾـﺪ‪» :‬أوﺛـﻖ ﻋـﺮى اﻹﻳﻤـﺎن اﻤﻟـﻮاﻻة ﻲﻓ اﷲ‬

‫واﻤﻟﻌﺎداة ﻲﻓ اﷲ واﺤﻟـﺐ ﻲﻓ اﷲ واﺒﻟﻐـﺾ ﻲﻓ اﷲ« ‪» ١‬ﻣﺤﮑـﻢﺗـﺮﯾﻦ دﺳـﺘﮕﯿﺮه اﯾﻤـﺎن دوﺳـﺘﯽ و‬

‫دﺷﻤﻨﯽ ﺑﺮاي ﺧﺪا و ﻣﺤﺒﺖ و ﻧﻔﺮت ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اوﺳﺖ«‪.‬‬

‫ﺗﻔﺎوت ﺑﯿﻦ ﻣﺪاﻫﻨﻪ و ﻣﺪارا ﮐﺮدن و اﺛﺮ آن ﺑﺮ وﻻء و ﺑﺮاء‬

‫ﻣﺪاﻫﻨﻪ ﯾﻌﻨﯽ ﺗﺮك ﻧﻤﻮدن اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف و ﻧﻬﯽ از ﻣﻨﮑﺮ و ﻧﺮﻣﯽ و آﺳﺎﻧﯽ ﺑﺎ ﮐﺎﻓﺮان و‬

‫ﮔﻨﻬﮑﺎران ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ دﻧﯿﺎ‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻨﮑﺎر آﻧﭽﻪ ﺑﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎن از ﻏﯿﺮت ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ دﯾﻦ واﺟﺐ اﺳﺖ زاﯾﻞ‬

‫ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬و ﻣﺜﺎل ﺑﺮاي آن اﻟﻔﺖ و ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﯽ ﺑﺎ اﻫﻞ ﮔﻨﺎه و ﮐﺎﻓﺮان و رﻓﺖ و آﻣﺪ ﺑﺎ آنﻫﺎ در‬

‫ﺣﺎﻟﯿﮑﻪ آنﻫﺎ ﺑﺮ ﮔﻨﺎه ﯾﺎ ﮐﻔﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺑﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﻗﺪرت آن را دارد آنﻫﺎ را اﻧﮑﺎر ﻧﻤﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬اﷲ‬ ‫‪ 1‬رواه اﻟﻄﺒﺮاﻧﯽ ﻓﯽ اﻟﮑﺒﯿﺮ)‪ ،(215 / 11‬واﻟﺒﻐﻮي ﻓﯽ ﺷﺮح اﻟﺴﻨﮥ )‪ ،(429 / 3‬ﺑﺴﻨﺪ ﺣﺴﻦ‪.‬‬

‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم‪ :‬ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺘﻔﺮﻗﻪ در ﻋﻘﯿﺪه‬

‫‪297‬‬

‫ُ َ َّ َ َ َ ُ ْ ۢ َ ٓ ۡ َ ٰٓ َ‬ ‫� ل َِسان َد ُاوۥ َد َوع َ‬ ‫يل َ َ ٰ‬ ‫ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬لعِن ٱ�ِين �فروا ِمن ب ِ� إِس�ءِ‬ ‫ِي� ٱبۡ ِن َم ۡر َ� َ ۚم‬ ‫ِ‬ ‫َ ُ ْ َ َ َ َ َ ۡ َ َ ُّ َ َ َ ُ ُ َ ۡ َ َ َ ُ ْ‬ ‫َ ْ َ ُ ْ‬ ‫َ‬ ‫َ َ‬ ‫�ٰل ِك ب ِ َما ع َصوا َّو�نوا َ� ۡع َت ُدون ‪� ٧٨‬نوا � يتناهون عن منك ٖر �علوهۚ �ِئس ما �نوا‬ ‫َ َ ٰ َ ٗ ّ ۡ ُ ۡ َ َ َ َّ ۡ َ َّ َ َ َ ْ‬ ‫ۡ ُ َ‬ ‫َ�ف َعلون ‪ ٧٩‬ترى كثِ�� مِنهم �تولون ٱ�‬ ‫ِين �ف ُر ۚوا﴾ ]اﳌﺎﺋﺪة‪» .[٨٠-٧٨ :‬از ﻣﯿﺎن ﺑﻨﯽ اﺳﺮاﺋﯿﻞ‬ ‫آﻧﺎن ﮐﻪ ﮐﻔﺮ ورزﯾﺪﻧﺪ ﺑﺮ زﺑﺎن داود و ﻋﯿﺴﯽ ﺑﻦ ﻣﺮﯾﻢ ﻟﻌﻨﺖ ﺷﺪﻧﺪ اﯾﻦ ﺑﺪان ﺧﺎﻃﺮ ﺑﻮد ﮐﻪ ﮐﻔﺮ‬

‫ورزﯾﺪﻧﺪ و ﺗﺠﺎوز ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬و از ﮐﺎر زﺷﺘﯽ ﮐﻪ ﻣﺮﺗﮑﺐ ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ را ﺑﺎز ﻧﻤﯽداﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫آﻧﭽﻪ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ ﮐﺎر ﺑﺴﯿﺎر ﺑﺪي ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺴﯿﺎري از آﻧﺎن را ﻣﯽﺑﯿﻨﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﮐﻔﺮ‬

‫ورزﯾﺪهاﻧﺪ دوﺳﺘﯽ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ«‪.‬‬

‫ﻣﺪارا ﮐﺮدن ﯾﻌﻨﯽ دﻓﻊ ﺷﺮ و ﺑﺪي ﺑﺎ ﺳﺨﻦ ﻧﺮم و ﺗﺮك ﮐﺮدن ﻏﻠﻈﺖ و ﺷﺪت ﯾـﺎ اﻋـﺮاض و‬

‫دروي از ﺻﺎﺣﺐ ﺑﺪي ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺗﺮس ﺷﺮ او ﻣﯽرود ﯾﺎ ﺑﺰرﮔﺘﺮ از آن ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﻣﺎﻧﻨـﺪ‬

‫ﻧﺮﻣﯽ ﺑﺎ ﺟﺎﻫﻞ در ﯾﺎدﮔﯿﺮي ﻋﻠﻢ‪ ،‬ﺑﺎ ﻓﺎﺳﻖ در ﻧﻬـﯽ از اﻧﺠـﺎم ﮐـﺎرش و ﺗـﺮك ﻧﻤـﻮدن ﻏﻠﻈـﺖ و‬

‫ﺗﻨﺪي ﺑﺮ او و ﺑﺎ ﺳﺨﻦ و ﮐﺎر ﻧﺮم و آﺳﺎن ﺑﺮ او اﻧﮑﺎر ﮐﺮدن اﺳﺖ ﺧﺼﻮﺻﺎً ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐـﻪ ﻧﯿـﺎز ﺑـﻪ‬ ‫َ َّ َ ُ ً ْ َ ْ َ َ َ َ‬ ‫ﻰﻠﻋ َّ‬ ‫اﻨﻟ ِّ‬ ‫ـﻲﺒ‬ ‫ﻣﺪارا ﮐﺮدن ﺑﺎ او ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﺣﺪﯾﺚ ﻋﺎﺋﺸﻪ ك آﻣﺪه اﺳـﺖ ﮐـﻪ‪» :‬أن رﺟـﻼ اﺳـﺘﺄذن‬ ‫ِ‬ ‫َﺻ َّ� َّ ُ‬ ‫�ة ﻓَﻠَ َّﻤﺎ َﺟﻠَ َﺲ َ� َﻄﻠَّﻖَ‬ ‫ا� َﻋﻠَﻴْﻪ َو َﺳﻠَّ َﻢ ﻓَﻠَ َّﻤﺎ َر ُ‬ ‫� ِة َو�ئْ َﺲ ْا� ُﻦ اﻟْ َﻌﺸ َِ‬ ‫آه ﻗَ َﺎل ﺑئْ َﺲ أَ ُﺧﻮ اﻟْ َﻌﺸ َ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫َّ ُّ َ َّ َّ ُ َ َ ْ َ َ َّ َ َ ْ َ ْ َ َ َ َ ْ َ َ َّ ْ َ َ َ َّ ُ ُ َ َ ْ َ ُ َ َ ُ‬ ‫َ‬ ‫اﻨﻟ ِﻲﺒ ﺻ� ا� ﻋﻠﻴ ِﻪ وﺳﻠﻢ ِﻲﻓ وﺟ ِﻬ ِﻪ واﻧبﺴﻂ إِﻴﻟ ِﻪ ﻓﻠﻤﺎ ا�ﻄﻠـﻖ الﺮﺟـﻞ ﻗﺎﻟـﺖ ﻪﻟ ﺎﻋ� ِﺸـﺔ ﻳـﺎ‬ ‫َ ْ َ َْ َ ْ َ َ َ​َ َ‬ ‫َ ُ َ َّ‬ ‫ﺖ َ ُﻪﻟ َﻛ َﺬا َو َ� َﺬا ُ� َّﻢ َ� َﻄﻠَّ ْﻘ َ‬ ‫الﺮ ُﺟ َﻞ ﻗُﻠْ َ‬ ‫� َرأَﻳْ َ‬ ‫ا� ﺣ َ‬ ‫ﺖ َّ‬ ‫ﺖ ِإﻴﻟْـ ِﻪ �ﻘـﺎل‬ ‫ﺖ ِﻲﻓ وﺟ ِﻬ ِﻪ واﻧبﺴـﻄ‬ ‫رﺳﻮل ِ ِ‬ ‫ْ َ َّ َ ْ َ ً‬ ‫َ َّ ً‬ ‫َ ُ ُ َّ َ َّ َّ ُ َ َ ْ َ َ َّ َ َ َ َ ُ َ َ َ ْ‬ ‫ﺎﺷﺎ إ َّن َ َّ‬ ‫ﺮﺷ َّ‬ ‫�ﻟـﺔ‬ ‫اﻨﻟ ِ‬ ‫ﺎس ِﻋﻨﺪ ِ‬ ‫رﺳﻮل ِ‬ ‫ا� ﺻ� ا� ﻋﻠﻴ ِﻪ وﺳﻠﻢ ﻳﺎ ﺎﻋ�ِﺸﺔ ﻣﻰﺘ ﻋ ِﻬﺪﺗِ ِ� ﻓﺤ ِ‬ ‫ا� ﻣ ِ‬ ‫ﻳَ ْﻮ َم اﻟْﻘﻴَ َ‬ ‫اﻨﻟ ُ‬ ‫ﺎء َ ِّ‬ ‫ﺎس ِّا� َﻘ َ‬ ‫ﺎﻣ ِﺔ َﻣ ْﻦ ﺗَ َﺮ َ� ُﻪ َّ‬ ‫ﺮﺷ ِه(« ‪» ١‬ﯾﮏ ﻧﻔﺮ از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﻪ وﺳﻠﻢ اﺟﺎزه ورود‬ ‫ِ‬ ‫ﺧﻮاﺳﺖ ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ او را دﯾﺪ‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬از ﺑﺪﺗﺮﯾﻦ ﻣﺮدان ﻗﺒﯿﻠـﻪ اﺳـﺖ ﻫﻨﮕـﺎﻣﯽ ﮐـﻪ داﺧـﻞ ﺷـﺪ‬

‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﻪ وﺳﻠﻢ ﺑﺎ ﻣﻼﯾﻤﺖ ﺑﺎ او ﺻﺤﺒﺖ ﮐﺮد‪ .‬وﻗﺘﯽ ﮐﻪ آن ﻣﺮد رﻓﺖ‪ .‬ﻋﺎﺋﺸـﻪ ﮔﻔـﺖ‪:‬‬ ‫اي رﺳﻮل ﺧﺪا آﻧﮕﺎه ﮐﻪ آن ﻣﺮد را دﯾﺪي ﮔﻔﺘﯽ ﭼﻨﯿﻦ و ﭼﻨﺎن اﺳﺖ وﻟﯽ ﺑﻌﺪاً ﺑﺎ ﻣﻼﯾﻤﺖ ﺑـﺎ او‬ ‫ﺻﺤﺒﺖ ﮐﺮدي؟ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اي ﻋﺎﺋﺸﻪ ﭼﻪ وﻗﺖ از ﻣﻦ ﻓﺤﺶ و ﻧﺎﺳﺰا دﯾﺪهاي؟ ﻫﻤﺎﻧﺎ در روز ﻗﯿﺎﻣﺖ‬

‫‪ 1‬ﺻﺤﯿﺢ اﻟﺒﺨﺎري ﺑﺮﻗﻢ )‪.(6032‬‬

‫‪298‬‬

‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﭘﺮﺗﻮ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬

‫ﺑﺪﺗﺮﯾﻦ ﻣﺮدم ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺮدم ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻣﺤﻔﻮظ ﻣﺎﻧﺪن از ﺷﺮش ﺑﻪ او ﮐﺎري ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ«‪.‬‬

‫ﭘﺲ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﻪ وﺳﻠﻢ ﺑﺎ اﯾﻦ ﻣﺮد ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ او داﺧﻞ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺨﺎﻃﺮ ﻣﺼﻠﺤﺖ دﯾﻦ ﺑﺎ‬ ‫او ﻣﺪارا ﻧﻤﻮد ﺑﺎ اﯾﻨﮑﻪ آن ﻣﺮد ﺷﺮي ﺑﻮد‪ .‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ دﻻﻟﺖ دارد ﺑﺮ اﯾﻨﮑﻪ ﻣﺪارا ﮐﺮدن ﺗﻀﺎدي‬

‫ﺑﺎ دوﺳﺘﯽ ﮐﺮدن ﻧﺪارد ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﻣﺼﻠﺤﺖ و ﻣﻨﻔﻌﺖ آن ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﺑـﺮاي ﻣﺤﻔـﻮظ ﻣﺎﻧـﺪن از‬

‫ﺷﺮ او ﯾﺎ ﺑﺮاي اﻟﻔﺖ ﯾﺎ ﮐﻢ ﮐﺮدن ﺷﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬و اﯾﻦ از راهﻫﺎي دﻋﻮت ﺑﻪ ﺳﻮي اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ اﺳﺖ‪.‬‬

‫و از آن ﺟﻤﻠﻪ ﻣﺪارا ﻧﻤﻮدن ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺻـﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿـﻪ وﺳـﻠﻢ ﻧﺴـﺒﺖ ﺑـﻪ ﻣﻨـﺎﻓﻘﯿﻦ در ﻣﺪﯾﻨـﻪ از ﺗـﺮس‬

‫ﺷﺮﺷﺎن و اﻟﻔﺖ ﺑﺎ آنﻫﺎ و ﻏﯿﺮ آنﻫﺎ اﺳﺖ‪.‬‬

‫و اﯾﻦ ﺑﺮ ﺧﻼف ﻣﺪاﻫﻨﻪ اﺳﺖ و ﺟﺎﯾﺰ ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﺪ زﯾﺮا ﻫـﺪف از ﻧﺮﻣـﯽ ﮐـﺮدن ﺑـﺎ اﻫـﻞ ﺷـﺮ ﺑـﻪ‬

‫ﺧﺎﻃﺮ ﻣﺼﻠﺤﺖ دﯾﻨﯽ ﻧﯿﺴﺖ ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ دﻧﯿﺎ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎﯾﯽ از وﻻء و ﺑﺮاء‬

‫َۡ َ َ ۡ َ ُ ۡ ُۡ ٌَ َ َ َ ‪ٞ‬‬ ‫� إبۡ َ�ٰه َ‬ ‫ٓ‬ ‫ِيم‬ ‫اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ در داﺳﺘﺎن اﺑﺮاﻫﯿﻢ؛ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬قد �نت ل�م أسوة حسنة ِ ِ‬ ‫َ َّ َ َ َ ُ ٓ ۡ َ ُ ْ َ ۡ ۡ َّ ُ َ ُ ْ‬ ‫َ​َ َ‬ ‫ُ ۡ َ َّ َ ۡ ُ ُ َ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ون ٱ�ِ �ف ۡرنا بِ� ۡم‬ ‫وٱ�ِين معهۥ إِذ قالوا ل ِقو ِم ِهم إِنا بر�ؤا مِن�م ومِما �عبدون مِن د ِ‬ ‫َ َ َ َ ۡ َ َ َ َ ۡ َ ُ ُ ۡ َ َ ٰ َ ُ َ ۡ َ ۡ َ ٓ ُ َ َ ً َ َّ ٰ ُ ۡ ْ َّ‬ ‫� تؤم ُِنوا ب ِٱ�ِ َو ۡح َدهُ ٓۥ﴾ ]اﳌﻤﺘﺤﻨﺔ‪» .[٤ :‬ﻗﻄﻌﺎً‬ ‫و�دا بيننا و�ين�م ٱلع�وة وٱ�غضاء �بدا ح‬ ‫ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ در اﺑﺮاﻫﯿﻢ و ﮐﺴﺎﻧﯿﮑﻪ ﺑﺎ او ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺳﺮﻣﺸﻘﯽ ﻧﯿﮑﻮﺳﺖ؛ آﻧﮕﺎه ﮐﻪ ﺑﻪ ﻗﻮم ﺧﻮد ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬

‫ﻣﺎ از ﺷﻤﺎ و آﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﺟﺎي ﺧﺪا ﻣﯽﭘﺮﺳﺘﯿﺪ ﺑﯿﺰارﯾﻢ‪ .‬ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﮐﻔﺮ ﻣﯽورزﯾﻢ و ﻣﯿﺎن ﻣﺎ و ﺷﻤﺎ‬

‫دﺷﻤﻨﯽ و ﮐﯿﻨﻪ ﻫﻤﯿﺸﮕﯽ ﭘﺪﯾﺪار ﺷﺪه ﺗﺎ وﻗﺘﯽ ﮐﻪ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﺧﺪا اﯾﻤﺎن آورﯾﺪ« و ﺧﺪاوﻧﺪ در‬ ‫َ‬ ‫ُ َ‬ ‫ِين َ� َب َّو ُءو ٱ َّ� َار َوٱ ۡ� َ‬ ‫دوﺳﺘﯽ اﻧﺼﺎر ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﻬﺎﺟﺮﯾﻦ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬وٱ َّ� َ‬ ‫ي�ٰ َن مِن � ۡبل ِ ِه ۡم � ُِّبون‬ ‫ِ‬ ‫َ ۡ َ َ َ َۡ ۡ َ​َ َ‬ ‫ۡ َ َ ٗ ّ َّ ٓ ُ ُ ْ َ ُ ۡ ُ َ َ َ ٰٓ َ ُ ۡ َ َ ۡ َ َ‬ ‫َ‬ ‫س ِهم ولو �ن‬ ‫� ُدون ِ� ُص ُدورِهِم حاجة مِما أوتوا و�ؤث ِرون � أنف ِ‬ ‫من هاجر إِ� ِهم و� ِ‬ ‫ۡ َ َ َ ‪ٞ‬‬ ‫َُ َ َ ُ ۡ ۡ‬ ‫َ ُ َۡ‬ ‫َ‬ ‫ب ِ ِهم خص‬ ‫سهِۦ فأ ْو ٰٓ��ِك ه ُم ٱل ُمفل ُِحون ‪] ﴾٩‬اﳊﴩ‪» .[٩ :‬ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ‬ ‫اصة ۚ َو َمن يُوق ش َّح �ف ِ‬ ‫ﻗﺒﻞ از ﻣﻬﺎﺟﺮﯾﻦ در ﻣﺪﯾﻨﻪ ﺟﺎي ﮔﺮﻓﺘﻪ و اﯾﻤﺎن آوردهاﻧﺪ ﻫﺮﮐﺲ را ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﻮي آنﻫﺎ آﻣﺪه‬

‫دوﺳﺖ دارﻧﺪ و ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﺑﻪ آنﻫﺎ داده ﺷﺪه اﺳﺖ در دﻟﻬﺎﯾﺸﺎن ﺣﺴﺪي ﻧﻤﯽﯾﺎﺑﻨﺪ و ﻫﺮﭼﻨﺪ‬

‫در ﺧﻮدﺷﺎن اﺣﺘﯿﺎﺟﯽ ﺑﺎﺷﺪ آنﻫﺎ را ﺑﺮ ﺧﻮدﺷﺎن ﻣﻘﺪم ﻣﯽدارﻧﺪ‪ .‬و ﻫﺮﮐﺲ از ﺑﺨﯿﻠﯽ و ﺣﺮﯾﺼﯽ‬

‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم‪ :‬ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺘﻔﺮﻗﻪ در ﻋﻘﯿﺪه‬

‫‪299‬‬

‫ﻧﻔﺲ ﺧﻮد ﻣﺼﻮن ﻣﺎﻧﺪ آنﻫﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ رﺳﺘﮕﺎرﻧﺪ«‪.‬‬ ‫ﺣﮑﻢ دوﺳﺘﯽ ﺑﺎ ﮔﻨﻬﮑﺎران و ﺑﺪﻋﺖ ﮔﺬاران‬

‫ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ در ﺷﺨﺼﯽ ﻧﯿﮑﯽ و ﺑﺪي‪ ،‬اﻃﺎﻋﺖ و ﻣﻌﺼﯿﺖ‪ ،‬ﺳﻨﺖ و ﺑﺪﻋﺖ ﺟﻤﻊ ﺷـﺪه اﺳـﺖ‬

‫ﺑﻪ اﻧﺪازه ﺧﯿﺮ و ﻧﯿﮑﯽ ﮐﻪ در وﺟﻮد اوﺳـﺖ او را دوﺳـﺖ داﺷـﺘﻪ و ﺑـﻪ اﻧـﺪازه ﺷـﺮ و ﺑـﺪي ﺑـﺎ او‬

‫دﺷﻤﻦ ﺑﺎﺷﯿﻢ‪ .‬در ﺷﺨﺺ ﻣﻮﺟﺒﺎت اﮐﺮام و اﻫﺎﻧﺖ ﺟﻤﻊ ﻣﯽﺷﻮد ﻣﺎﻧﻨﺪ دزد ﻓﻘﯿﺮي ﮐﻪ ﺑـﻪ ﺧـﺎﻃﺮ‬

‫دزدي دﺳﺘﺶ ﻗﻄﻊ ﻣﯽﺷﻮد و ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﺣﺘﯿﺎج و ﻧﯿﺎزش ﺑﺮاي رﻓﻊ آن از ﺑﯿﺖ اﻟﻤﺎل ﺑﻪ او ﮐﻤﮏ‬

‫ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬اﯾﻦ اﺻﻠﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ و ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺑﺮ آن اﺗﻔﺎق دارﻧﺪ‪.‬‬ ‫آﯾﺎ ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﺑﺎ ﮐﺎﻓﺮان در اﻣﻮر دﻧﯿﺎ داﺧﻞ در دوﺳﺘﯽ ﻣﯽﺷﻮد؟‬

‫ﻧﺼﻮص ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺮ ﺟﻮاز ﺗﻌﺎﻣﻞ و ﻫﻤﮑـﺎري ﺑـﺎ ﮐـﺎﻓﺮان در ﻣﻌـﺎﻣﻼت دﻧﯿـﻮي ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﻣﺴـﺎﺋﻞ‬

‫ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺧﺮﯾﺪ و ﻓﺮوش‪ ،‬اﺟﺎره ﮐﺮدن و اﺟﺎره دادن‪ ،‬و ﮐﻤﮏ ﮐﺮدن ﺑـﻪ آنﻫـﺎ ﻫﻨﮕـﺎم ﻧﯿـﺎز و‬

‫ﺿﺮورت ﺑﻪ ﺷﺮﻃﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ اﻧﺪازه رﻓﻊ ﻧﯿﺎزﺷﺎن ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﻪ اﺳـﻼم و ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن ﺿـﺮر ﻧﺮﺳـﺎﻧﺪ‪ ،‬داده‬ ‫اﺳـﺖ‪» .‬ﻓﻘﺪ اﺳﺘﺄﺟﺮ اﻨﻟﻲﺒ ﺻ� اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ َ‬ ‫أر�ْﻘﻂ ﻫﺎدﻳًـﺎ ِﺧ ِّﺮ�ﺘًـﺎ« ‪» ١‬ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ‬ ‫ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﻪ وﺳﻠﻢ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ارﯾﻘﻂ ﯾﻬﻮدي را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ داﻧﺎ اﺟﺎره ﻧﻤﻮد«‪.‬‬

‫و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص زرهاش را ﻧﺰد ﯾﻬﻮدي در ﻗﺒﺎل ﭘﯿﻤﺎﻧﻪاي از ﺟـﻮ ﺑـﻪ رﻫـﻦ ﮔﺬاﺷـﺖ‪ .‬و ﻋﻠـﯽس‬

‫ﺧﻮدش ﺑﺮاي ﯾﻬﻮدي ﺷﺎﻧﺰده ﺳﻄﻞ آب ﮐﺸﯿﺪ ﮐﻪ در ﻗﺒـﺎل ﻫـﺮ ﺳـﻄﻞ ﯾـﮏ ﺳـﻄﻞ ﺧﺮﻣـﺎ ﺑـﻪ او‬

‫ﺑﺪﻫﺪ‪ .‬و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﻪ وﺳﻠﻢ از ﯾﻬﻮدﯾﺎن در ﻣﺪﯾﻨﻪ در ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﻣﺸﺮﮐﯿﻦ ﮐﻤﮏ ﺧﻮاﺳﺖ‪.‬‬

‫و از ﻗﺒﯿﻠﻪ ﺧﺰاﻋﻪ ﮐﻪ ﺿﺪ ﮐﺎﻓﺮان ﻗﺮﯾﺶ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬درﺧﻮاﺳﺖ ﮐﻤﮏ ﻧﻤﻮد‪ .‬و ﺗﻤﺎم اﯾﻦﻫﺎ اﺛـﺮي ﺑـﺮ‬ ‫وﻻء و ﺑــﺮاء در ﺣــﻖ اﷲ ﺗﻌــﺎﻟﯽ ﻧــﺪارد در ﺻــﻮرﺗﯿﮑﻪ ﮐــﺎﻓﺮاﻧﯽ ﮐــﻪ در ﻣﯿــﺎن ﻣﺴــﻠﻤﺎﻧﺎن زﻧــﺪﮔﯽ‬

‫ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﻣﻠﺘﺰم ﺑﻪ آداب ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺑﻪ ﺳﻮي دﯾﻨﺸﺎن دﻋﻮت ﻧﮑﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ 1‬ﺻﺤﯿﺢ اﻟﺒﺨﺎري ﺣﺪﯾﺚ رﻗﻢ )‪.(2263‬‬

‫ﺣﻘﻮق ﺻﺤﺎﺑﻪ و اﻫﻞ ﺑﯿﺖ و آﻧﭽﻪ در ﺑﺎره آنﻫﺎ واﺟﺐ اﺳﺖ رﻋﺎﯾﺖ‬ ‫ﺷﻮد‬ ‫ﻣﺒﺤﺚ اول‪ :‬ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺑﻪ ﭼﻪ ﮐﺴﯽ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد و اﯾﻨﮑﻪ ﻣﺤﺒﺖ و دوﺳﺖ داﺷﺘﻦ‬ ‫آنﻫﺎ واﺟﺐ اﺳﺖ‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺻﺤﺎﺑﻪ‪:‬‬

‫ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺑﻪ ﮐﺴﯽ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ در ﺣﺎﻟﺖ اﺳﻼم ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص را ﻣﻼﻗﺎت ﻧﻤـﻮده و ﻣﺴـﻠﻤﺎن‬

‫از دﻧﯿﺎ رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫واﺟﺐ ﺑﻮدن ﻣﺤﺒﺖ و دوﺳﺖ داﺷﺘﻦ آنﻫﺎ‪:‬‬

‫ﺻﺤﺎﺑﻪ‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﻗﺮﻧﻬﺎ و ﺑﺮﮔﺰﯾﺪه و اﻓﻀﻞ اﯾﻦ اﻣﺖ ﺑﻌﺪ از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ ﺑﺮ ﻣـﺎ واﺟـﺐ‬

‫اﺳﺖ ﮐﻪ آنﻫﺎ را دوﺳﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ و ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آنﻫﺎ ﺑﺎ ﻣﺤﺒﺖ ﺑﺎﺷﯿﻢ و از آنﻫﺎ راﺿﯽ ﺑﻮده و‬

‫ﺟﺎﯾﮕﺎه آنﻫﺎ را ﺣﻔﻆ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﻣﺤﺒﺖ آنﻫﺎ ﺑﺮ ﻫﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﯽ واﺟﺐ اﺳﺖ و ﻣﺤﺒﺖ آنﻫﺎ ﺟﺰو دﯾﻦ‬ ‫و اﯾﻤﺎن و ﺑﺎﻋﺚ ﻧﺰدﯾﮑﯽ ﺑﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﯽﺷﻮد و ﺑﻐﺾ و ﺗﻨﻔﺮ از آنﻫـﺎ ﮐﻔـﺮ و ﻧﺎﻓﺮﻣـﺎﻧﯽ اﺳـﺖ‪.‬‬

‫آنﻫﺎ ﺣﻤﻞ ﮐﻨﻨﺪه اﯾﻦ دﯾﻦ ﺑﻮده اﻧﺪ؛ ﻃﻌﻨﻪ زدن ﺑﺮ آنﻫﺎ‪ ،‬ﻃﻌﻨـﻪ زدن ﺑـﺮ دﯾـﻦ اﺳـﺖ زﯾـﺮا ﻣـﺎ از‬

‫ﻃﺮف آنﻫﺎ دﯾﻦ را درﯾﺎﻓﺖ ﻧﻤﻮدهاﯾﻢ ﺑﻌﺪ از اﯾﻨﮑﻪ آن را ﺗﺎزه و ﺷﺎداب از زﺑﺎن رﺳـﻮل اﷲص‬ ‫درﯾﺎﻓﺖ ﮐﺮدﻧﺪ و آن را ﺑﺮاي ﻣﺎ ﺑﻄﻮر ﮐﺎﻣـﻞ و ﺧـﺎﻟﺺ از ﻫﺮﮔﻮﻧـﻪ ﺗﻐﯿﯿـﺮ و دﮔﺮﮔـﻮﻧﯽ ﺑـﺎزﮔﻮ‬

‫ﻧﻤﻮدﻧﺪ و دﯾﻦ را در ﺗﻤﺎم دﻧﯿﺎ در ﮐﻤﺘﺮ از ﺑﯿﺴﺖ و ﭘﻨﺞ ﺳﺎل اﻧﺘﺸﺎر دادﻧـﺪ و ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺑـﺮ دﺳـﺖ‬

‫آنﻫﺎ ﺳﺮزﻣﯿﻨﻬﺎي دﻧﯿﺎ را ﻓﺘﺢ ﮔﺮداﻧﯿﺪ و ﻣﺮدم دﺳﺘﻪ دﺳﺘﻪ داﺧﻞ دﯾﻦ ﺧﺪا ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ ﺑﺮ واﺟﺐ ﺑﻮدن دوﺳﺘﯽ و ﻣﺤﺒﺖ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺗﺄﮐﯿﺪ دارد زﯾﺮا آن‪ ،‬دﻟﯿﻞ ﺑﺮ راﺳﺘﯽ‬ ‫َ ٓ‬ ‫َ ُۡ ۡ ُ َ‬ ‫ُ‬ ‫ون َوٱل ۡ ُم ۡؤم َِ�ٰ ُ‬ ‫ت َ� ۡعض ُه ۡم أ ۡو ِ�َا ُء‬ ‫اﯾﻤﺎن ﺷﺨﺺ اﺳﺖ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ در ﮐﺘﺎﺑﺶ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬وٱلمؤمِن‬

‫َۡ‬ ‫ض﴾ ]اﻟﺘﻮﺑﺔ‪» .[٧١ :‬ﻣﺮدان و زﻧﺎن ﻣﺆﻣﻦ دوﺳﺘﺪار ﯾﮑﺪﯾﮕﺮﻧﺪ« آن ﻫﻨﮕﺎه اﺻﺤﺎب ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص‬ ‫�ع ٖ �‬

‫‪302‬‬

‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﭘﺮﺗﻮ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬

‫ﺑﺎ اﯾﻤﺎﻧﺸﺎن از دﯾﮕﺮان ﺟﺪا ﺷﺪﻧﺪ ﺑﻠﮑﻪ آنﻫﺎ ﺑﺮﺗﺮﯾﻦ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺗﺰﮐﯿﻪ ﺷﺪن آنﻫﺎ ﺗﻮﺳﻂ‬

‫ﺧﺪا و رﺳﻮﻟﺶ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ ﭘﺲ دوﺳﺘﯽ و ﻣﺤﺒﺖ آنﻫﺎ دﻟﯿﻞ اﯾﻤﺎن اﺳﺖ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺻﻔﺎت در‬

‫او ﺑﺎﺷﺪ دﻟﯿﻞ ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ آن ﺷﺨﺺ اﯾﻤﺎن دارد‪.‬‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َُ‬ ‫ْ َ‬ ‫ُ ُّ‬ ‫َ‬ ‫ـﺎر‬ ‫اﻹﻳﻤ ِ‬ ‫و از ﺳﻨﺖ ﺣﺪﯾﺚ اﻧﺲ از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬آﻳﺔ ِ‬ ‫ـﺎن ﺣـﺐ اﻷﻧﺼ ِ‬ ‫َُ َ ُْ ُ َْ‬ ‫اﻷﻧْ َ‬ ‫ِّ‬ ‫َ‬ ‫ﺎر« ‪» ١‬ﻧﺸﺎﻧﮥ اﯾﻤﺎن‪ ،‬دوﺳﺘﯽ ﺑﺎ اﻧﺼـﺎر و ﻧﺸـﺎﻧﮥ ﻧﻔـﺎق‪ ،‬دﺷـﻤﻨﯽ ﺑـﺎ اﻧﺼـﺎر‬ ‫ﺼ‬ ‫ﺎق �ﻐﺾ‬ ‫وآﻳﺔ اﻨﻟﻔ ِ‬ ‫ِ‬ ‫اﺳﺖ«‪.‬‬

‫ﻧﺼﻮص در اﯾﻦ ﺑﺎره ﺑﺴـﯿﺎر اﺳـﺖ‪ ،‬ﮐـﻪ اﯾـﻦ ﮐﺘـﺎب ﮔﻨﺠـﺎﯾﺶ ذﮐـﺮ آن را ﻧـﺪارد ﺑـﺮ اﯾﻨﮑـﻪ‬

‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص ﺑﻪ ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﺷﯿﻮه ﺑﺮ آﻧﭽﻪ ﺑﺮ دوﺳﺘﯽ ﺻـﺤﺎﺑﻪش از آﺛـﺎر و ﻧﺸـﺎﻧﻪﻫـﺎي ﭘـﺎك در دﻧﯿـﺎ و‬ ‫آﺧﺮت ﻣﺘﺮﺗﺐ ﻣﯿﮕﺮدد‪ ،‬را روﺷﻦ ﻧﻤﻮده و ﺟﺎي ﻫﯿﭽﮕﻮﻧﻪ ﺷﮏ و ﺷﺒﻬﻪ ﺑﺎﻗﯽ ﻧﻤﯽﮔﺬارد‪.‬‬

‫از ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﺧﻮب دوﺳﺘﯽ آنﻫﺎ در دﻧﯿﺎ رﺳﺘﮕﺎري‪ ،‬ﭘﯿﺮوزي و ﻧﺼﺮت و ﯾﺎري اﺳﺖ‪ .‬اﷲ‬ ‫ْ َ َّ‬ ‫َ‬ ‫َّ ُ ۡ َ‬ ‫ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬و َمن َ� َت َو َّل ٱ َّ َ‬ ‫� َو َر ُس َ ُ‬ ‫و�ۥ َوٱ َّ� َ‬ ‫ِين َء َام ُنوا فإِن ح ِۡز َب ٱ�ِ ه ُم ٱل�ٰل ُِبون ‪﴾٥٦‬‬ ‫]اﳌﺎﺋﺪة‪» .[٥٦ :‬ﻫﺮﮐﺲ ﺧﺪا‪ ،‬رﺳﻮل و ﮐﺴﺎﻧﯽ را ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آوردهاﻧﺪ‪ ،‬دوﺳﺖ ﺧﻮد ﺑﺪاﻧﺪ ﻫﻤﺎﻧﺎ‬

‫ﺣﺰب ﺧﺪا ﻫﻤﺎن ﭘﯿﺮوزﻣﻨﺪان ﻫﺴﺘﻨﺪ« اﺑﻦ ﮐﺜﯿﺮ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪) :‬ﻞﻛ ﻣﻦ رﻲﺿ ﺑﻮﻻﻳﺔ اﷲ ورﺳﻮﻪﻟ‬ ‫واﻤﻟﺆﻣﻨ� ﻓﻬﻮ ﻣﻔﻠﺢ ﻲﻓ اﺪﻟﻧﻴﺎ واﻵﺧﺮة وﻣﻨﺼﻮر ﻲﻓ اﺪﻟﻧﻴﺎ واﻵﺧﺮة( »ﻫﺮﮐﺲ ﺑﻪ دوﺳﺘﯽ و‬

‫وﻻﯾﺖ اﷲ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ و ﻣﺆﻣﻨﺎن راﺿﯽ ﺑﺎﺷﺪ او در دﻧﯿﺎ و آﺧﺮت رﺳﺘﮕﺎر و ﭘﯿﺮوز اﺳﺖ«‪.‬‬

‫و از ﻧﺘﺎﯾﺞ ﻣﺤﺒﺖ آنﻫﺎ در آﺧﺮت ﺣﺸﺮ ﺷـﺪن ﺑـﺎ آنﻫﺎﺳـﺖ ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧـﻪ ﮐـﻪ ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮص در‬ ‫َّ َ َ َ‬ ‫َّ َ َّ َّ ُ َ ْ‬ ‫َ َ َ ٌُ َ َُ‬ ‫ا� َﻋﻠﻴ ِﻪ َو َﺳﻠ َﻢ �ﻘـﺎل‬ ‫ا� ﺻ�‬ ‫ﻮل ِ‬ ‫ﺣﺪﯾﺚ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮدس ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﺟﺎء رﺟﻞ ِإﻰﻟ رﺳ ِ‬ ‫َ َ ُ َ َّ َ ْ َ َ ُ ُ‬ ‫َ ُ َ َ َّ َ ْ ً َ َ ْ َ ْ َ ْ ْ َ َ َ َ ُ ُ َّ َ َّ َّ ُ َ ْ‬ ‫ا� َﻋﻠﻴـ ِﻪ‬ ‫ا� ﺻ�‬ ‫ا� ﻛﻴﻒ �ﻘﻮل ِﻲﻓ رﺟ ٍﻞ أﺣﺐ ﻗﻮﻣﺎ ولﻢ ﻳﻠﺤﻖ ﺑِ ِﻬﻢ �ﻘﺎل رﺳﻮل ِ‬ ‫ﻳﺎ رﺳﻮل ِ‬ ‫َ‬ ‫َو َﺳﻠَّ َﻢ ال ْ َﻤ ْﺮ ُء َﻣ َﻊ َﻣ ْﻦ أ َﺣ َّ‬ ‫ﺐ« ‪» ٢‬ﻣﺮدي ﭘـﯿﺶ رﺳـﻮل اﷲص آﻣـﺪ و ﮔﻔـﺖ‪ :‬اي رﺳـﻮل ﺧـﺪا ﭼـﻪ‬ ‫ﻣﯽﮔﻮﯾﯽ در ﻣﻮرد ﻣﺮدي ﮐﻪ دﺳﺘﻪاي را دوﺳﺖ دارد اﻣﺎ ﺑـﻪ آنﻫـﺎ ﻣﻠﺤـﻖ ﻧﺸـﺪه اﺳـﺖ‪ .‬رﺳـﻮل‬ ‫‪ 1‬ﺻﺤﯿﺢ اﻟﺒﺨﺎري ﺑﺮﻗﻢ )‪(17‬‬

‫‪ 2‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎري ﺑﺮﻗﻢ )‪(6168‬‬

‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم‪ :‬ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺘﻔﺮﻗﻪ در ﻋﻘﯿﺪه‬

‫‪303‬‬

‫اﷲص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﻫﺮﮐﺲ ﺑﺎ ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ او را دوﺳﺖ دارد«‪.‬‬

‫ﺑﺮاي ﻫﻤﯿﻦ اﺻﺤﺎب رﺳﻮل اﷲص ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﻣﺤﺒﺖ ﻧﻤـﻮدن ﺑـﻪ اﺑـﻮﺑﮑﺮ و ﻋﻤـﺮ ﺑـﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ‬

‫ﺗﻘﺮب ﻣﯽﺟﺴﺘﻨﺪ و آن را از ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ اﻋﻤﺎل ﺧﻮد ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﯽآورﻧﺪ و ﺑﻪ آن ﻧﺰد ﺧـﺪا اﻣﯿـﺪاور‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ )ﮐﻪ ﺑﺎ آنﻫﺎ ﻣﺤﺸﻮر ﮔﺮدﻧﺪ(‪.‬‬

‫َ َّ َ ُ ً َ َ َ َّ َّ َ َّ َّ ُ َ ْ‬ ‫ا� َﻋﻠﻴـ ِﻪ‬ ‫اﻣﺎم ﺑﺨﺎري از اﻧﺲ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﮏس رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ‪» :‬أن رﺟﻼ ﺳﺄل اﻨﻟ ِﻲﺒ ﺻ�‬ ‫ُ‬ ‫َ َ َّ َ َ ْ َّ َ َ َ َ َ َ َّ َ ُ َ َ َ َ َ َ ْ َ ْ َ َ َ َ َ‬ ‫ﻲﺷ َء إ َّﻻ َ� ِّ� أﺣ ُّ‬ ‫ـﺐ َّ َ‬ ‫ـﺎل َﻻ َ ْ‬ ‫ا�‬ ‫وﺳﻠﻢ �ﻦ الﺴﺎﻋ ِﺔ �ﻘﺎل ﻣﻰﺘ الﺴﺎﻋﺔ ﻗﺎل وﻣﺎذا أﻋﺪدت لﻬـﺎ ﻗ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫َ َ ُ َ ُ َ َّ َّ ُ َ َ ْ َ َ َّ َ َ َ َ َ ْ َ َ َ َ ْ َ ْ َ ْ َ َ َ َ َ ٌ َ َ َ ْ َ َ ْ َ َ‬ ‫ﻲﺸـ ٍء ﻓ َﺮ َﺣﻨـﺎ‬ ‫ورﺳﻮﻪﻟ ﺻ� ا� ﻋﻠﻴ ِﻪ وﺳﻠﻢ �ﻘﺎل أﻧﺖ ﻣﻊ ﻣﻦ أﺣﺒﺒﺖ ﻗﺎل أ�ﺲ �ﻤـﺎ ﻓ ِﺮﺣﻨـﺎ � ِ‬ ‫َ ْ َّ ِّ َ َّ َّ ُ َ َ ْ َ َ َّ َ َ ْ َ َ َ َ ْ َ ْ َ ْ َ َ َ َ َ ٌ َ َ َ ُ ُّ َّ َّ َ َّ‬ ‫ـ� َّ ُ‬ ‫ا�‬ ‫ـﻲﺒ ﺻ‬ ‫ﺑِﻘﻮ ِل اﻨﻟ ِﻲﺒ ﺻَ� ا� ﻋﻠﻴ ِﻪ وﺳﻠﻢ َ أﻧﺖ َﻣﻊ َﻣﻦ أﺣﺒﺒﺖ ﻗﺎل أ�ﺲ ﻓﺄﻧـﺎ أ ِﺣـﺐ اﻨﻟ َ ِ‬ ‫ْ ُ َ َ َ ُ ْ ُ ِّ َّ ُ ْ َ ْ َ ْ ْ َ ْ ْ‬ ‫َ َ ْ َ َ َّ َ َ َ َ ْ‬ ‫ـﺮ َوأ ْر ُ‬ ‫�ﺮ َو ُ� َﻤ َ‬ ‫ـﻞ‬ ‫ﺜ‬ ‫ﻤ‬ ‫ﺑ‬ ‫ـﻞ‬ ‫ﻤ‬ ‫�‬ ‫أ‬ ‫ـﻢ‬ ‫ل‬ ‫ن‬ ‫�‬ ‫و‬ ‫ﻢ‬ ‫ـﺎﻫ‬ ‫ﻳ‬ ‫إ‬ ‫ـﻲﺒ‬ ‫ﺤﺑ‬ ‫ـﻢ‬ ‫ﻬ‬ ‫ﻌ‬ ‫ﻣ‬ ‫ـﻮن‬ ‫�‬ ‫أ‬ ‫ن‬ ‫أ‬ ‫ـﻮ‬ ‫ﺟ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫َﻋﻠﻴ ِﻪ وﺳﻠﻢ وأﺑﺎ ﺑ ٍ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ْ‬ ‫أ� َﻤﺎل ِ ِﻬ ْﻢ« ‪» ١‬ﻣﺮدي از ﻧﺒﯽ اﮐﺮم ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﻪ وﺳﻠﻢ در ﻣﻮرد ﻗﯿﺎﻣـﺖ‪ ،‬ﭘﺮﺳـﯿﺪ و ﮔﻔـﺖ‪ :‬ﻗﯿﺎﻣـﺖ‬ ‫ﮐﯽ ﺑﺮ ﭘﺎ ﻣﯽﺷﻮد؟ رﺳﻮل اﮐﺮم ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﻪ وﺳﻠﻢ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑﺮاي آن‪ ،‬ﭼﻪ ﺗـﺪارك دﯾـﺪهاي«؟‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭼﯿﺰي آﻣﺎده ﻧﮑﺮده ام ﺟﺰ اﯾﻨﮑﻪ ﺧﺪا و رﺳﻮﻟﺶ را دوﺳﺖ دارم‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺗـﻮ‬

‫روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺑﺎ ﮐﺴﯽ ﻫﻤﺮاه ﺧﻮاﻫﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ او را دوﺳﺖ داري«‪ .‬اﻧﺲس ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻫـﯿﭻ ﭼﯿـﺰي‬

‫ﻣﺎ را ﺑﻪ اﻧﺪازة اﯾﻦ ﺳﺨﻦ ﻧﺒﯽ اﮐﺮم ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﻪ وﺳﻠﻢ ﺧﻮﺷﺤﺎل ﻧﮑﺮد ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺗﻮ ﺑﺎ ﮐﺴـﯽ‬

‫ﻫﻤﺮاه ﺧﻮاﻫﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ او را دوﺳﺖ ﻣﯽداري«‪ .‬اﻧﺲس اداﻣﻪ داد‪ :‬ﻣﻦ ﻧﺒﯽ اﮐـﺮمص‪ ،‬اﺑـﻮﺑﮑﺮ و‬ ‫ﻋﻤﺮ م را دوﺳﺖ دارم و ﺑﺨﺎﻃﺮ ﻫﻤﯿﻦ دوﺳﺘﯽ‪ ،‬اﻣﯿﺪوارم ﮐﻪ روز ﻗﯿﺎﻣﺖ‪ ،‬ﻫﻤﺮاه آﻧﺎن ﺑﺎﺷﻢ اﮔﺮ‬

‫ﭼﻪ اﻋﻤﺎﻟﻢ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻋﻤﺎل آنﻫﺎ ﻧﯿﺴﺖ«‪.‬‬

‫ﻣﺒﺤﺚ دوم‪ :‬واﺟﺐ ﺑﻮدن اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ ﻓﻀﯿﻠﺖ و ﻋﺪاﻟﺖ آنﻫﺎ و دﺳﺖ ﺑﺮداﺷﺘﻦ از‬ ‫ﻣﺸﺎﺟﺮاﺗﯽ ﮐﻪ ﺑﯿﻦ آنﻫﺎ روي داده در ﭘﺮﺗﻮ دﻻﯾﻞ ﺷﺮﻋﯽ‬

‫ﻓﻀﯿﻠﺖ آنﻫﺎ‪:‬‬

‫اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﺻﺤﺎﺑﻪ را ﺛﻨﺎ و ﺳﺘﺎﯾﺶ ﻣﯽﮐﻨﺪ و از آنﻫﺎ راﺿﯽ و ﺑﻪ آنﻫﺎ وﻋﺪه ﻧﯿﮑﻮ داده اﺳﺖ‬

‫‪ 1‬ﺻﺤﯿﺢ اﻟﺒﺨﺎري ﺑﺮﻗﻢ )‪(3688‬‬

‫‪304‬‬

‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﭘﺮﺗﻮ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬

‫َ َ َۡ‬ ‫َ َّ ُ َ ۡ َ َّ ُ َ َ ۡ‬ ‫َ َّ َ َّ َ ُ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﺎﻧﮑﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬وٱ ٰ‬ ‫ٰ‬ ‫جرِ�ن وٱ�نصارِ وٱ�ِين ٱ�بعوهم‬ ‫ل�بِقون ٱ�ولون مِن ٱلم� ِ‬ ‫َۡ َ َ ۡ َۡ َٰ ُ َ ٰ َ َ ٓ‬ ‫ۡ َ ٰ َّ ِ َ َّ ُ َ ۡ ُ ۡ َ َ ُ ْ َ ۡ ُ َ َ َ َّ َ ُ ۡ َ َّ ٰ َ ۡ‬ ‫ت � ِري �تها ٱ�ن�ر � ِ�ِين �ِيها‬ ‫�ِإِح� ٖن ر� ٱ� �نهم ورضوا �نه وأعد لهم ج� ٖ‬ ‫َ‬ ‫�بَ ٗد�ۚ َ�ٰل َِك ٱ ۡل َف ۡو ُز ٱ ۡل َع ِظ ُ‬ ‫يم ‪] ﴾١٠٠‬اﻟﺘﻮﺑﺔ‪» .[١٠٠ :‬ﭘﯿﺸﯽ ﮔﯿﺮﻧﺪﮔﺎن آﻏﺎزﯾﻦ از ﻣﻬﺎﺟﺮ و اﻧﺼﺎر و‬

‫ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ اﺣﺴﻦ از آنﻫﺎ ﭘﯿﺮوي ﮐﺮدﻧﺪ ﺧﺪاوﻧﺪ از آنﻫﺎ راﺿﯽ و آنﻫﺎ ﻧﯿﺰ از‬

‫ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮﯾﺶ راﺿﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺑﺮاي آنﻫﺎ ﺑﺎغﻫﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ از زﯾﺮ آن ﻧﻬﺮﻫﺎ ﺟﺎري اﺳﺖ‬ ‫َّ‬ ‫� ٱ َّ ُ‬ ‫۞ل َق ۡد َر ِ َ‬ ‫در آن ﺑﺮاي ﻫﻤﯿﺸﻪ ﻣﯽﻣﺎﻧﻨﺪ و آن رﺳﺘﮕﺎري ﺑﺰرگ اﺳﺖ« و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬‬ ‫�‬ ‫َ ۡ ُ ۡ َ ۡ ُ َ ُ َ َ َ ۡ َ َّ‬ ‫لش َ‬ ‫ج َرة ِ﴾ ]اﻟﻔﺘﺢ‪» .[١٨ :‬ﺑﻪ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﺧﺪاوﻧﺪ از ﻣﺆﻣﻨﺎﻧﯽ ﮐﻪ در‬ ‫ع ِن ٱلمؤ ِمن ِ� إِذ �بايِعونك �ت ٱ‬ ‫ُ‬ ‫َ َّ َ ۡ ُ ْ‬ ‫ُۡ َ َٓ َُۡ‬ ‫جرِ�ن ٱ�ِين أخرِجوا‬ ‫زﯾﺮ درﺧﺖ ﺑﺎ ﺗﻮ ﺑﯿﻌﺖ ﻧﻤﻮدﻧﺪ راﺿﯽ ﺷﺪ« و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ل ِلفقراءِ ٱلم� ٰ ِ‬ ‫َ ٰ ۡ َ َ ۡ َ ٰ ِ ۡ َ ۡ َ ُ َ َ ۡ ٗ ّ َ َّ َ ۡ َ ٰ ٗ َ َ ُ ُ َ َّ َ َ َ ُ َ ُ ُ َ َ ُ‬ ‫و� ۚ ٓۥ أ ْو ٰٓ��ِك ه ُم‬ ‫مِن دِ� ِرهِم وأم�ل ِهم يبتغون فض� مِن ٱ�ِ ورِض�نا و�ن�ون ٱ� ورس‬ ‫َ ۡ ۡ ُ ُّ َ َ ۡ َ َ َ َ ۡ ۡ َ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َّ ُ َ‬ ‫َ َّ َ َ َ َّ ُ َّ َ َ ۡ َ َ‬ ‫� ُدون ِ�‬ ‫ٱل�ٰدِقون ‪ ٨‬وٱ�ِين �بوءو ٱ�ار وٱ ِ�ي�ٰن مِن �بل ِ ِهم �ِبون من هاجر إِ� ِهم و� ِ‬ ‫ۡ َ َ ٗ ّ َّ ٓ ُ ُ ْ َ ُ ۡ ُ َ َ َ ٰٓ َ ُ ۡ َ َ ۡ َ َ ۡ َ َ َ ‪ٞ‬‬ ‫َ ُ‬ ‫اصة ۚ َو َمن يُوق ش َّح‬ ‫س ِهم ولو �ن ب ِ ِهم خص‬ ‫ُص ُدورِهِم حاجة مِما أوتوا و�ؤث ِرون � أنف ِ‬ ‫ۡ َ‬ ‫َ َّ َ ٓ‬ ‫َُ َ َ ُ ۡ ۡ‬ ‫َۡ‬ ‫ُ ُ َ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫ِين َجا ُءو ِم ۢن َ� ۡع ِده ِۡم َ�قولون َر َّ� َنا ٱغ ِف ۡر �َا َو ِ ِ�خ َ�ٰن َِنا‬ ‫سهِۦ فأ ْو ٰٓ��ِك ه ُم ٱل ُمفل ُِحون ‪ ٩‬وٱ�‬ ‫�ف ِ‬ ‫ُ ُ َ ّٗ ّ َّ َ َ َ ُ ْ َ َّ َ ٓ َّ َ َ ُ ‪ٞ‬‬ ‫َ َۡ ۡ‬ ‫ِين َس َب ُقونَا بٱ ۡ� َ‬ ‫ٱ َّ� َ‬ ‫وف َّرح ٌ‬ ‫ِيم ‪﴾١٠‬‬ ‫ي� ٰ ِن َو� � َعل ِ� قلو�ِنا غِ� ل ِ�ِين ءامنوا ر�نا إِنك رء‬ ‫ِ ِ‬ ‫]اﳊﴩ‪» .[١٠-٨ :‬اﺧﺘﺼﺎص ﺑﻪ ﻓﻘﯿﺮان ﻣﻬﺎﺟﺮي دارد ﮐﻪ از دﯾﺎر و اﻣﻮاﻟﺸﺎن راﻧﺪه ﺷﺪﻧﺪ ﻓﻀﻞ و‬ ‫ﺧﺸﻨﻮدي ﺧﺪا را ﻣﯽﺧﻮاﻫﻨﺪ و ﺧﺪا و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮش را ﯾﺎري ﻣﯽدﻫﻨﺪ اﯾﻦﻫﺎ ﻫﻤﺎن راﺳﺘﮕﻮﯾﺎﻧﻨﺪ‪ .‬و‬

‫ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻗﺒﻞ از آنﻫﺎ در ﻣﺪﯾﻨﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و اﯾﻤﺎن آوردﻧﺪ ﻫﺮﮐﺲ را ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﻮي آنﻫﺎ ﮐﻮچ‬ ‫ﮐﺮده دوﺳﺖ دارﻧﺪ و در دﻟﻬﺎﯾﺸﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﺑﻪ آنﻫﺎ داده ﺷﺪه ﺣﺴﺪي ﻧﻤﯽﯾﺎﺑﻨﺪ ﻫﺮﭼﻨﺪ‬

‫ﺧﻮدﺷﺎن ﻣﺤﺘﺎج و ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ ﻫﺴﺘﻨﺪ آنﻫﺎ را ﺑﺮ ﺧﻮد ﻣﻘﺪم ﻣﯽدارﻧﺪ و ﻫﺮﮐﺲ از ﺑﺨﯿﻠﯽ و‬

‫ﺣﺮﯾﺼﯽ ﻧﻔﺲ ﺧﻮد ﻣﺼﻮن ﻣﺎﻧﺪ آنﻫﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ رﺳﺘﮕﺎر ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻌﺪ از آنﻫﺎ‬

‫آﻣﺪﻧﺪ و ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﭘﺮوردﮔﺎرا ﺑﺮ ﻣﺎ و ﺑﺮ ﺑﺮادران ﻣﺎ ﮐﻪ در اﯾﻤﺎن ﺑﺮ ﻣﺎ ﭘﯿﺸﯽ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﺑﺒﺨﺶ و‬

‫درﮔﺬر و در دﻟﻬﺎﯾﻤﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آوردهاﻧﺪ ﮐﯿﻨﻪ اي ﻣﮕﺬار ﭘﺮوردﮔﺎرا ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺗﻮ‬ ‫رﺋﻮف و ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﯽ«‪.‬‬

‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم‪ :‬ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺘﻔﺮﻗﻪ در ﻋﻘﯿﺪه‬

‫‪305‬‬

‫اﯾﻦ آﯾﺎت ﺑﺰرﮔﻮار ﺑﺮ ﻓﻀﻞ و ﺑﺰرﮔﯽ ﺻﺤﺎﺑﻪ و ﺳﺘﺎﯾﺶ ﻣﻬﺎﺟﺮﯾﻦ و اﻧﺼﺎر‪ ،‬اﻫـﻞ ﺑـﺪر‪ ،‬اﻫـﻞ‬

‫ﺑﯿﻌﺖ رﺿﻮان ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ زﯾﺮ درﺧﺖ ﺑﺎ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص ﺑﯿﻌﺖ ﻧﻤﻮدﻧﺪ و ﻫﺮ آﻧﭽﻪ از ﺷﺮف و ﺑﺰرﮔـﯽ‬

‫ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽآﯾﺪ‪ ،‬و وﺻﻒ ﮐﺴﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻌﺪ از آنﻫﺎ آﻣﺪﻧﺪ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﺮاي ﮔﺬﺷـﺘﮕﺎن‬

‫از ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻃﻠﺐ اﺳﺘﻐﻔﺎر ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و از اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮐﻪ در دﻟﻬﺎﯾﺸﺎن ﮐﯿﻨـﻪ اي ﻧﺴـﺒﺖ ﺑـﻪ‬

‫ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آوردهاﻧﺪ ﻗﺮار ﻧﺪﻫﺪ‪ ،‬دﻻﻟﺖ دارد‪.‬‬

‫ﻫﻤﭽﻨﺎﻧﮑﻪ اﯾﻦ آﯾﺎت و آﯾﺎت دﯾﮕﺮ ﮐﻪ ﻗﺎﺑـﻞ ﺷـﻤﺎرش ﻧﯿﺴـﺘﻨﺪ ﺑـﺮ راﺿـﯽ ﺑـﻮدن از آنﻫـﺎ و‬

‫ﺑﺸﺎرﺗﺸﺎن ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ و رﺳﯿﺪن ﺑﻪ رﺳﺘﮕﺎري ﺑـﺰرگ و ﻣـﺪح و ﺳـﺘﺎﯾﺶ آنﻫـﺎ و ذﮐـﺮ ﺑﻌﻀـﯽ از‬

‫ﺻــﻔﺎت آنﻫــﺎ از ﺟﻤﻠــﻪ‪ ،‬دوﺳــﺘﯽ‪،‬اﯾﺜﺎر‪ ،‬ﺟــﻮاﻧﻤﺮدي‪ ،‬ﺑﺨﺸــﺶ‪ ،‬ﻣﺤﺒــﺖ ﺑــﺮادران ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺸــﺎن‪ ،‬و‬

‫ﻧﺼﺮت دادن دﯾﻦ ﺧﺪا و ﭼﯿﺰﻫﺎي دﯾﮕﺮ از اوﺻﺎف ﺑﺰرگ و ذﮐﺮ زﯾﺒﺎ از آﻧﭽﻪ در وﺟﻮد آنﻫـﺎ‬

‫ﺑﻮد‪ ،‬دﻻﻟﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬

‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص در اﺣﺎدﯾﺚ ﺑﺴﯿﺎري آنﻫﺎ را ﺳـﺘﺎﯾﺶ ﻣـﯽﮐﻨـﺪ ﮐـﻪ از ﺟﻤﻠـﻪ ﻣﺴـﻠﻢ از ﺟـﺎﺑﺮ ﺑـﻦ‬ ‫َ َ ْ ُ ُ َّ َ ْ َ َ َّ ُ ْ َ ْ‬ ‫َ‬ ‫ﺎب‬ ‫ﻋﺒﺪاﷲس رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﻻ ﻳﺪﺧﻞ اﻨﻟﺎر إِن ﺷﺎء ا� ِﻣـﻦ أﺻـﺤ ِ‬ ‫َّ َ َ َ َ ٌ َّ َ َ‬ ‫َْ‬ ‫ﻳﻦ ﺑَﺎ� ُﻌﻮا ﺤﺗﺘَ َﻬﺎ« ‪» ١‬ﻫﯿﭽﯿﮏ از ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ زﯾﺮ درﺧﺖ ﺑﯿﻌـﺖ ﻧﻤﻮدﻧـﺪ ان ﺷـﺎء‬ ‫اﺬﻟ‬ ‫الﺸﺠﺮ ِة أﺣﺪ ِ‬

‫اﷲ داﺧﻞ آﺗﺶ ﻧﻤﯽﺷﻮﻧﺪ«‪ .‬ﺑﻌﻀﯽ از اﺣﺎدﯾﺚ ﺑﺼﻮرت ﻋـﺎم و در ﻣـﻮرد ﻓﻀـﻞ و ﺑﺰرﮔـﯽ ﺗﻤـﺎم‬

‫ﺻﺤﺎﺑﻪ و ﺑﻌﻀﯽ از آنﻫﺎ در ﻓﻀﻞ اﻫﻞ ﺑﺪر و ﺑﻌﻀﯽ از آنﻫـﺎ ﺑﺼـﻮرت ﺧـﺎص در ﻣـﻮرد ﺗـﮏ‬

‫ﺗﮏ ﺻﺤﺎﺑﻪ آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎن واﺟﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻧﺼﻮص را ﺗﻄﺒﯿﻖ دﻫﺪ و ﺗﻤﺎم ﺻﺤﺎﺑﻪ را دوﺳﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ‬

‫و ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آنﻫﺎ ﻣﺤﺒﺖ داﺷﺘﻪ و از آنﻫﺎ راﺿﯽ ﺑﺎﺷﺪ و از آنﻫﺎ ﺑﻪ ﻧﯿﮑـﯽ ﯾـﺎد ﮐﻨـﺪ و ﺑـﻪ آنﻫـﺎ‬ ‫اﻗﺘﺪا ﻧﻤﺎﯾﺪ و ﺑﺮ راه و ﻣﻨﻬﺞ آنﻫﺎ ﮔﺎم ﺑﺮدارد‪.‬‬

‫‪ 1‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ‪ :‬ﺣﺪﯾﺚ ﺑﺮﻗﻢ )‪(2496‬‬

‫‪306‬‬

‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﭘﺮﺗﻮ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬

‫واﺟﺐ اﺳﺖ از ﻣﺸﺎﺟﺮاﺗﯽ ﮐﻪ ﺑﯿﻦ ﺻﺤﺎﺑﻪ روي داده دﺳﺖ ﺑﺮدارﯾﻢ و ﺣﮑﻢ ﮐﺴﯽ‬ ‫ﮐﻪ ﺑﻪ آنﻫﺎ دﺷﻨﺎم دﻫﺪ‪:‬‬

‫داﻧﺴﺘﯿﻢ ﮐﻪ اﺻﺤﺎب ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص ﺑﻌﺪ از او ﻧﻤﻮﻧـﻪﻫـﺎي ﺑﺮﮔﺰﯾـﺪه از اﯾـﻦ اﻣـﺖ ﻫﺴـﺘﻨﺪ؛ آنﻫـﺎ‬

‫ﺳﺒﻘﺖ ﮔﯿﺮﻧﺪﮔﺎن در اﺳﻼم و ﭘﺮﭼﻢ ﻫﺪاﯾﺖ و ﭼﺮاغ ﺗﺎرﯾﮑﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ و اﯾﺸﺎن ﮐﺴﺎﻧﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐـﻪ‬

‫در راه ﺧﺪا ﺑﻪ ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﺷﯿﻮه ﺟﻬﺎد ﻧﻤﻮدﻧﺪ و از آزﻣﺎﯾﺶ ﺑﻪ ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﺷﯿﻮه در ﺣﻤﺎﯾـﺖ و ﭘﺸـﺘﯿﺒﺎﻧﯽ‬

‫از ﮐﯿﺎن اﺳﻼم در آﻣﺪﻧﺪ ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ دﺳﺖ آنﻫـﺎ در زﻣـﯿﻦ دﯾـﻦ را ﺛﺎﺑـﺖ و اﺳـﺘﻮار‬

‫ﮔﺮداﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ از ﻣﻘﺎم و ﻣﻨﺰﻟﺖ آنﻫﺎ ﺑﮑﺎﻫﺪ ﯾﺎ ﺑﻪ آنﻫﺎ دﺷﻨﺎم دﻫﺪ ﯾﺎ ﺑﻪ ﯾﮑـﯽ از آنﻫـﺎ‬

‫دﺷﻨﺎم دﻫﺪ او از ﺑﺪﺗﺮﯾﻦ ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت اﺳﺖ زﯾـﺮا ﻋﻤـﻞ او ﺗﺠـﺎوز و دﺳـﺖ درازي ﺑـﻪ ﺗﻤـﺎم دﯾـﻦ‬

‫اﺳﺖ‪ .‬و ﻫﺮﮐﺲ آنﻫﺎ را ﮐﺎﻓﺮ ﯾﺎ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻪ ﻣﺮﺗﺪ ﺑﻮدن آنﻫﺎ ﺑﺎﺷﺪ ﭘﺲ او اوﻟﯽ ﺗﺮ ﺑﻪ ﮐﻔـﺮ و رده‬

‫اﺳﺖ زﯾﺮا ﻫﺮﮐﺲ ﺑﻌﺪ از آنﻫﺎ ﻫﺮ ﻋﻤﻠﯽ اﻧﺠﺎم دﻫﺪ ﻫﺮﮔﺰ ﺑﻪ درﺟﺎت ﭘﺎﯾﯿﻦ آنﻫﺎ ﻧﯿـﺰ ﻧﺨﻮاﻫـﺪ‬ ‫رﺳﯿﺪ‪ .‬در ﺻﺤﯿﺤﯿﻦ از اﺑﻮﺳﻌﯿﺪ ﺧﺪريس ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ رﺳـﻮل اﷲص ﻓﺮﻣﻮدﻧـﺪ‪َ » :‬ﻻ � َ ُﺴ ُّ‬ ‫ـﺒﻮا‬ ‫َّ َ‬ ‫َْ ُ‬ ‫َ َ ً ْ َ ْ َ َ َّ َ َ ُ َ َ ْ َ‬ ‫َْ‬ ‫َ َ‬ ‫َ​َ‬ ‫َ ُ ‪١‬‬ ‫ﺤ ِﺎﻲﺑ ﻓ ِﺈن أ َﺣﺪ� ْﻢ ل ْﻮ أ�ﻔ َﻖ ِﻣﺜﻞ أ ُﺣ ٍﺪ ذﻫﺒًﺎ َﻣﺎ أد َر َك ُﻣﺪ أ َﺣ ِﺪ ِﻫ ْﻢ َوﻻ ﻧ ِﺼـﻴﻔﻪ«‬ ‫أﺣﺪا ِﻣﻦ أﺻ‬ ‫»اﺻﺤﺎب ﻣﺮا دﺷﻨﺎم ﻧﺪﻫﯿﺪ‪ .‬زﯾﺮا اﮔﺮ ﯾﮑﯽ از ﺷﻤﺎ ﺑﻪ اﻧﺪازة ﮐﻮه اﺣﺪ‪ ،‬ﻃﻼ اﻧﻔﺎق ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﯾﮏ ﯾـﺎ‬ ‫ﻧﺼﻒ ﻣﺪي ﮐﻪ اﺻﺤﺎب ﻣﻦ اﻧﻔﺎق ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮاﺑﺮي ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ ‪ .«٢‬ﺣﺪﯾﺚ ﺑﺮ ﺗﺤـﺮﯾﻢ دﺷـﻨﺎم دادن‬

‫اﺻﺤﺎبن دﻻﻟﺖ دارد و ﺗﺄﮐﯿﺪ دارد ﺑﺮ اﯾﻨﮑﻪ ﻫﯿﭽﮑﺲ ﺑﻪ درﺟﻪ آنﻫﺎ ﻧﻤـﯽرﺳـﺪ ﮔﺮﭼـﻪ ﻫـﺮ‬ ‫ﻋﻤﻞ ﺑﺰرﮔﯽ را اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن واﺟﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻋﺪاﻟﺖ آنﻫﺎ ﻣﻌﺘﻘﺪ و از آنﻫﺎ راﺿﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ و از ﻣﺸـﺎﺟﺮات‬

‫ﺑﯿﻦ آنﻫﺎ دﺳﺖ ﺑﺮدارﻧﺪ و در اﺧﺘﻼﻓﯽ ﮐﻪ ﺑﯿﻦ آنﻫﺎ روي داده داﺧﻞ ﻧﺸﻮﻧﺪ ﻧﻬﺎﻧﯽﻫﺎي آنﻫﺎ را‬ ‫ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﺴﭙﺎرﻧﺪ‪ .‬ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻌﺰﯾﺰ‪ :‬ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪) :‬أوﺌﻟﻚ ﻗﻮم ﻃﻬـﺮ اﷲ أﻳـﺪﻳﻨﺎ ﻣـﻦ‬ ‫دﻣﺎﺋﻬﻢ‪ ،‬ﻓﻠﻨﻄﻬﺮ ألﺴنﺘﻨﺎ ﻣﻦ أﻋﺮاﺿﻬﻢ( »آنﻫـﺎ دﺳـﺘﻪاي ﺑﻮدﻧـﺪ ﮐـﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ دﺳـﺖ ﻣـﺎ را از‬ ‫‪ 1‬ﺻﺤﯿﺢ اﻟﺒﺨﺎري ﺣﺪﯾﺚ ﺑﺮﻗﻢ)‪ ،(3673‬وﻣﺴﻠﻢ ﮐﺘﺎب اﻟﻔﻀﺎﺋﻞ ﺣﺪﯾﺚ رﻗﻢ )‪.(2541 ،2540‬‬ ‫‪) 2‬ﻣﺪ‪ ،‬ﭘﯿﻤﺎﻧﻪ اي اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮﺧﯽ آن را ﺑﻪ اﻧﺪازة ﭘ‪‬ﺮي دوﮐﻒ‪ ‬دﺳﺖ داﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ(‬

‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم‪ :‬ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺘﻔﺮﻗﻪ در ﻋﻘﯿﺪه‬

‫‪307‬‬

‫ﺧﻮﻧﺸﺎن ﻣﺤﻔﻮظ ﻧﻤﻮد ﭘﺲ زﺑﺎﻧﻤﺎن را از اﯾﺮاد ﮔﺮﻓﺘﻦ آنﻫﺎ ﺑﭙﺮﻫﯿﺰﯾﻢ«‪.‬‬

‫ﺧﻼﺻﻪ ﺳﺨﻦ اﯾﻨﮑﻪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ ﺗﻤﺎم اﺻﺤﺎب را دوﺳﺖ دارﻧﺪ و ﺑـﻪ ﻣﻨـﺎزل و ﺟﺎﯾﮕـﺎﻫﯽ ﮐـﻪ‬

‫اﺳﺘﺤﻘﺎق آن را دارﻧﺪ از روي ﻋﺪل و اﻧﺼﺎف و ﻧﻪ از روي ﺗﻌﺼﺐ و آرزو ﻣـﯽدﻫـﺪ‪ .‬ﮐـﻪ ﺗﻤـﺎم‬

‫ﺗﻌﺼﺐ و آرزو از ﻇﻠﻤﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ از ﺣﺪ ﮔﺬﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﺒﺤﺚ ﺳﻮم‪ :‬اﻫﻞ ﺑﯿﺖ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ اﻫﻞ ﺑﯿﺖ‪:‬‬

‫اﻫﻞ ﺑﯿﺖ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﺪان ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺻﺪﻗﻪ دادن ﺑﺮ آنﻫﺎ ﺣﺮام اﺳﺖ‪ .‬و ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ‬

‫از‪ :‬ﺧﺎﻧﺪان ﻋﻠﯽ ﺑﻦ اﺑﯽ ﻃﺎﻟـﺐ‪ ،‬ﺧﺎﻧـﺪان ﺟﻌﻔـﺮ‪ ،‬ﺧﺎﻧـﺪان ﻋﺒـﺎس‪ ،‬ﺑﻨﻮﺣـﺎرت ﺑـﻦ ﻋﺒـﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ و‬ ‫ﻫﻤﺴﺮان ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص‪.‬‬

‫دﻻﯾﻞ ﻓﻀﯿﻠﺖ اﻫﻞ ﺑﯿﺖ‪:‬‬

‫ََۡ ۡ‬ ‫ُ‬ ‫َّ َ ُ ُ َّ ُ ُ ۡ َ َ ُ‬ ‫ن� ُم ٱ ّ ۡ‬ ‫اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬إِ�ما ي ِر�د ٱ� ِ�ذهِب ع‬ ‫ت َو ُ� َط ّ ِه َر� ۡم‬ ‫لرج َس أهل ٱ�َ ۡي ِ‬ ‫ِ‬ ‫َ� ۡطه ٗ‬ ‫�� ‪] ﴾٣٣‬اﻷﺣﺰاب‪» .[٣٣ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﯽﺧﻮاﻫﺪ آﻟﻮدﮔﯽ را از ﺷﻤﺎ اﻫﻞ ﺑﯿﺖ دور ﮐﻨﺪ و ﺷﻤﺎ‬ ‫ِ‬ ‫ّ‬ ‫را ﭘﺎك و ﭘﺎﮐﯿﺰه ﮔﺮداﻧﺪ« و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬أذﻛﺮ�ﻢ اﷲ ﻲﻓ أﻫﻞ ﺑيﻲﺘ« ‪» ١‬در ﻣﻮرد اﻫﻞ‬ ‫ﺑﯿﺖ ﻣﻦ ﺧﺪا را در ﻧﻈﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﺪ«‪.‬‬

‫ﻫﻤﺴﺮان ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص ﺟﺰو اﻫﻞ ﺑﯿﺖ ﺑﺤﺴﺎب ﻣﯽآﯾﻨﺪ‬

‫َ َ ٓ َّ َ ۡ ُ َّ َ َ‬ ‫ّ ٓ‬ ‫َّ َ ۡ ُ َّ َ َ َ ۡ َ‬ ‫َ‬ ‫ّ‬ ‫� لس‬ ‫�ۚ ف� �ض ۡع َن‬ ‫� كأ َح ٖد ّم َِن ٱلن ِ َساءِ إ ِ ِن ٱ�قي‬ ‫اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ٰ�﴿ :‬نِساء ٱ� ِ ِ‬ ‫َّ‬ ‫‪ٗ َ ُۡ ٞ‬‬ ‫َۡ‬ ‫ٗ‬ ‫َ‬ ‫َۡ‬ ‫َ َ‬ ‫ُ‬ ‫� َّن َو َ� َ� َ َّ‬ ‫� ۡج َن‬ ‫ب ِٱلق ۡو ِل � َي ۡط َم َع ٱ�ِي ِ� قلبِهِۦ َم َرض َوقل َن ق ۡو� َّم ۡع ُروفا ‪َ ٣٢‬وق ۡرن ِ� ُ� ُيوت ِ‬ ‫َ َ ُّ َ ۡ َ َّ ۡ ُ َ‬ ‫و� َوأَق ِۡم َن ٱ َّ‬ ‫لصلَ ٰوةَ َو َءا� َ‬ ‫و� ٓۥ إ َّ� َما يُر ُ‬ ‫ِ� ٱ َّلز َك ٰوةَ َوأَط ِۡع َن ٱ َّ َ‬ ‫�د ٱ َّ ُ‬ ‫� َو َر ُس َ ُ‬ ‫ٰ‬ ‫�‬ ‫��ج ٱل�ٰ ِهل ِيةِ ٱ�‬ ‫ۚ‬ ‫�‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ۡ ُ‬ ‫ُۡ َ َ ُ‬ ‫ُ‬ ‫ن� ُم ٱ ّلر ۡج َس أَ ۡه َل ٱ ۡ�َ ۡ‬ ‫ت َو ُ� َط ّه َر ُ� ۡم َ� ۡطه ٗ‬ ‫�� ‪َ ٣٣‬وٱذك ۡر َن َما ُ� ۡت َ ٰ‬ ‫ِ�ذهِب ع‬ ‫ي‬ ‫� ِ� ُ� ُيوت ِ� َّن م ِۡن‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫‪ 1‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺑﺮﻗﻢ )‪(2408‬‬

‫‪308‬‬

‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﭘﺮﺗﻮ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬

‫َّ َ ۡ ۡ َ َّ َّ َ َ َ َ ً‬ ‫َ‬ ‫يفا َخب ً‬ ‫�ا ‪] ﴾٣٤‬اﻷﺣﺰاب‪» .[٣٤-٣٢ :‬اي ﻫﻤﺴﺮان ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‬ ‫ت ٱ�ِ وٱ� ِكمةِ� إِن ٱ� �ن ل ِط‬ ‫َءا� ٰ ِ‬ ‫ِ‬

‫ﺷﻤﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻫﯿﭻ ﯾﮏ از زﻧﺎن ﻧﯿﺴﺘﯿﺪ اﮔﺮ ﺳﺮ ﭘﺮوا دارﯾﺪ ﭘﺲ ﺑﻪ ﻧﺎز ﺳﺨﻦ ﻧﮕﻮﯾﯿﺪ ﺗﺎ ﻧﮑﻨﺪ آﻧﮑﻪ‬

‫در دﻟﺶ ﻣﺮﺿﯽ اﺳﺖ ﻃﻤﻊ ورزد‪ ،‬و ﮔﻔﺘﺎري ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ ﮔﻮﯾﯿﺪ در ﺧﺎﻧﻪﻫﺎﯾﺘﺎن ﻗﺮار ﮔﯿﺮﯾﺪ و ﻣﺎﻧﻨﺪ‬

‫روزﮔﺎر ﺟﺎﻫﻠﯿﺖ ﻗﺪﯾﻢ زﯾﻮرﻫﺎي ﺧﻮد را آﺷﮑﺎر ﻧﮑﻨﯿﺪ و ﻧﻤﺎز ﺑﭙﺎ دارﯾﺪ و زﮐﺎت ﺑﺪﻫﯿﺪ و ﺧﺪا‬

‫و رﺳﻮﻟﺶ را ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮداري ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﯽﺧﻮاﻫﺪ آﻟﻮدﮔﯽ را از ﺷﻤﺎ ﺧﺎﻧﺪان ﺑﺰداﯾﺪ و ﺷﻤﺎ را‬

‫ﭘﺎك و ﭘﺎﮐﯿﺰه ﮔﺮداﻧﺪ و آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ از آﯾﺎت ﺧﺪا و ﺣﮑﻤﺖ آﻣﯿﺰ در ﺧﺎﻧﻪﻫﺎي ﺷﻤﺎ ﺧﻮاﻧﺪه‬ ‫ﻣﯽﺷﻮد ﯾﺎد ﮐﻨﯿﺪ ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ دﻗﯿﻖ و آﮔﺎه اﺳﺖ«‪ .‬اﻣﺎم اﺑﻦ ﮐﺜﯿﺮ‪ :‬ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪) :‬ﺛﻢ اﺬﻟي ﻻ‬ ‫�ﺸﻚ ﻓﻴﻪ ﻣﻦ ﺗﺪﺑﺮ اﻟﻘﺮآن أن �ﺴﺎء اﻨﻟﻲﺒ َﺻ َّ� َّ ُ‬ ‫ا� َﻋﻠَﻴْﻪ َو َﺳﻠِّﻢ داﺧﻼت ﻲﻓ ﻗﻮﻪﻟ ﴿إ َّ� َما يُر ُ‬ ‫�د‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ََۡ ۡ‬ ‫َّ ُ ُ ۡ َ َ ُ‬ ‫ن� ُم ٱ ّ ۡ‬ ‫ت َو ُ� َط ّه َر ُ� ۡم َ� ۡطه ٗ‬ ‫ٱ� ِ�ذهِب ع‬ ‫�� ‪» (﴾٣٣‬آﻧﭽﻪ ﺑﺪون ﺷﮏ ﺑﺎ ﺗﺪﺑﺮ‬ ‫لرج َس أهل ٱ�َ ۡي ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫در ﻗﺮآن ﻓﻬﻤﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﻤﺴﺮان ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص داﺧﻞ در اﯾﻦ ﻓﺮﻣﻮده ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل‬ ‫َّ َ ُ ُ َّ ُ ُ ۡ َ َ ُ‬ ‫ن� ُم ٱ ّلر ۡج َس أَ ۡه َل ٱ ۡ�َ ۡ‬ ‫ت َو ُ� َط ّه َر ُ� ۡم َ� ۡطه ٗ‬ ‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪﴿ :‬إِ�ما ي ِر�د ٱ� ِ�ذهِب ع‬ ‫ي‬ ‫�� ‪﴾٣٣‬‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬

‫»ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﯽﺧﻮاﻫﺪ آﻟﻮدﮔﯽ را از ﺷﻤﺎ اﻫﻞ ﺑﯿﺖ ﺑﺰداﯾﺪ و ﺷﻤﺎ را ﭘﺎك و ﭘﺎﮐﯿﺰه ﮔﺮداﻧﺪ««‪.‬‬ ‫ۡ ُ‬ ‫ﭼﻮن ﺳﯿﺎق ﮐﻼم ﺧﺪا ﺧﻄﺎب ﺑﻪ آﻧﺎن اﺳﺖ و ﺑﻌﺪ از اﯾﻦ آﯾﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬وٱذك ۡر َن َما ُ� ۡت َ ٰ‬ ‫�‬ ‫ۡ ۡ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ت ٱ�ِ َوٱ� ِك َمةِ�﴾ »و آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ از آﯾﺎت ﺧﺪا و ﺣﮑﻤﺖ آﻣﯿﺰ در‬ ‫ِ� ُ� ُيوت ِ� َّن م ِۡن َءا� ٰ ِ‬

‫ﺧﺎﻧﻪﻫﺎي ﺷﻤﺎ ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﯽﺷﻮد ﯾﺎد ﮐﻨﯿﺪ«ﯾﻌﻨﯽ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ اﷲ ﺗﺒﺎرك و ﺗﻌﺎﻟﯽ ﺑﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮشص در‬ ‫ﺧﺎﻧﻪﻫﺎي ﺷﻤﺎ از ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ ﻧﺎزل ﻣﯽﮐﻨﺪ ﻋﻤﻞ ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬ﻗﺘﺎده و ﺟﻤﻌﯽ دﯾﮕﺮ از ﻋﻠﻤﺎ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪:‬‬

‫)واذﻛﺮن ﻫﺬه اﻨﻟﻌﻤﺔ اﻟﻲﺘ ﺧﺼﺼﻦﺘ ﺑﻬﺎ ﻣﻦ ﺑ� اﻟنﺴﺎء( ‪» ١‬اﯾﻦ ﻧﻌﻤﺖ را ﯾﺎد ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ‬ ‫در ﻣﯿﺎن زﻧﺎن‪ ،‬ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ آن اﺧﺘﺼﺎص داده اﺳﺖ«‪.‬‬

‫وﺻﯿﺖ ﻧﻤﻮدن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻫﻞ ﺑﯿﺖ‪:‬‬

‫ﭘﯿﺸﺘﺮ ﺣﺪﯾﺚ »أذﻛﺮﻛﻢ اﷲ ﰲ أﻫﻞ ﺑﻴﺘﻲ« »در ﻣﻮرد اﻫﻞ ﺑﯿﺘﻢ ﺧﺪا را در ﻧﻈﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﺪ« ﺑﯿﺎن‬

‫‪ 1‬ﺗﻔﺴﯿﺮ اﺑﻦ ﮐﺜﯿﺮ ‪411 / 6‬‬

‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم‪ :‬ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺘﻔﺮﻗﻪ در ﻋﻘﯿﺪه‬

‫‪309‬‬

‫ﺷﺪ‪ .‬اﻫﻞ ﺳﻨﺖ آنﻫﺎ را دوﺳـﺖ دارﻧـﺪ و ﺑﺮاﯾﺸـﺎن اﺣﺘـﺮام ﻗﺎﺋﻠﻨـﺪ و وﺻـﯿﺖ رﺳـﻮل اﷲص در‬ ‫ﻣﻮرد آنﻫﺎ را رﻋﺎﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ زﯾﺮا ﻣﺤﺒﺖ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص و اﺣﺘﺮام ﺑﻪ او اﯾﺠﺎب ﻣـﯽﮐﻨـﺪ ﮐـﻪ اﯾـﻦ‬ ‫ﻋﻘﯿﺪه را در ﺑﺎره آنﻫﺎ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ و اﯾﻦ ﻣﺤﺒﺖ ﺑﻪ ﮐﺴﺎﻧﯽ از اﻫﻞ ﺑﯿﺖ اﺧﺘﺼﺎص دارد ﮐﻪ ﭘﯿﺮو‬

‫ﺳﻨﺖ رﺳﻮل اﷲص و ﺑﺮ دﯾﻦ اﺳﻼم ﭘﺎﯾﺪار ﻗﺮار دارﻧﺪ ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐـﻪ ﮔﺬﺷـﺘﮕﺎن ﺻـﺎﻟﺢ آنﻫـﺎ‪،‬‬

‫ﻋﺒﺎس و ﻋﻠﯽ و ﭘﺴﺮاﻧﺸﺎن ﺑﺮ آن ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺳﻨﺖ اﺳﺖ و ﺑﺮ دﯾﻦ اﺳﻼم ﭘﺎﯾﺒﻨـﺪ‬

‫ﻧﺒﺎﺷﺪ اﮔﺮ از اﻫﻞ ﺑﯿﺖ ﻫﻢ ﺑﺎﺷﺪ ﻧﺒﺎﯾﺪ ﻣﺤﺒﺘﺶ را در دل داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ‪.‬‬

‫دﯾﺪﮔﺎه اﻫﻞ ﺳﻨﺖ و ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻫﻞ ﺑﯿﺖ دﯾﺪﮔﺎﻫﯽ از روي اﻋﺘﺪال و اﻧﺼﺎف اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﮐﻪ دﯾﻨﺪاران و ﺛﺎﺑﺖ ﻗﺪﻣﺎن اﻫﻞ ﺑﯿﺖ را دوﺳﺖ دارﻧﺪ و از ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺳﻨﺖ و از دﯾﻦ‬

‫ﻣﻨﺤﺮف ﺷﺪهاﻧﺪ ﻫﺮ ﭼﻨﺪ از اﻫﻞ ﺑﯿﺖ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬اﻋﻼن ﺑﯿﺰاري ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬زﯾﺮا ﺻﺮف اﻫﻞ ﺑﯿﺖ ﺑﻮدن‬

‫و ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪي ﺑﺎ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺗﺎ زﻣﺎﻧﯿﮑﻪ ﺑﺮ دﯾﻦ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﺛﺎﺑﺖ ﻗﺪم ﻧﺒﺎﺷﺪ ﻧﻔﻌﯽ ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺶ ﻧﺪارد‪.‬‬ ‫َ​َ ۡ َ َ​َ َ‬ ‫ك ٱ ۡ�َ ۡق َر� َ‬ ‫� ‪﴾٢١٤‬‬ ‫اﺑﻮﻫﺮﯾﺮهس ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬رﺳﻮل اﷲص ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ اﯾﻦ آﯾﻪ ﴿وأنذِر عشِ �ت‬ ‫ِ‬

‫]اﻟﺸﻌﺮاء‪» .[٢١٤ :‬و ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان ﻧﺰدﯾﮑﺖ را اﻧﺬار ﮐﻦ« ﺑﺮ او ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺮﺧﻮاﺳﺖ و ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬ ‫َ َ ْ َ َ ُ َ ْ َ ْ َ َ ً َ ْ َ َ ْ َ ُ َ ْ ُ َ ُ ْ َ ُ ْ َ ْ ُ ْ ْ َّ َ ْ‬ ‫َْ‬ ‫ا� ﺷيﺌًﺎ ﻳَﺎ ﺑَ ِ� �ﺒ ِﺪ‬ ‫»ﻳﺎ ﻣﻌﺮﺸ ﻗﺮ� ٍﺶ أو ِ‬ ‫ﻠﻛﻤﺔ �ﻮﻫﺎ اﺷﺮﺘوا أ�ﻔﺴ�ﻢ ﻻ أﻏ ِ� �ﻨ�ﻢ ِﻣﻦ ِ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ ْ َ ْ َّ َ ْ‬ ‫َ َ َ ُ ْ َ ْ ُ ْ ْ َّ‬ ‫ا� َﺷيْﺌًﺎ ﻳَﺎ َ� َّﺒ ُ‬ ‫ﺎس ْ� َﻦ َ�ﺒْﺪ ال ُﻤ َّ‬ ‫ا� ﺷي ًﺌﺎ‬ ‫ﻠ‬ ‫ﻄ‬ ‫ﺎف ﻻ أﻏ ِ� �ﻨ�ﻢ ِﻣﻦ‬ ‫ﻣﻨ ٍ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﺐ ﻻ أﻏ ِ� �ﻨﻚ ِﻣﻦ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َْ‬ ‫َ ْ‬ ‫ْ َّ‬ ‫َّ‬ ‫ا� َﺷيْﺌًﺎ َو َ�ﺎ ﻓَ َ ْ َ ُ َ َّ َ‬ ‫َ َ َ َّ َ َّ َ ُ‬ ‫ﺖ‬ ‫ِ‬ ‫ﻴ� ﻣﺎ ِﺷﺌ ِ‬ ‫ا� ﻻ أﻏ ِ� �ﻨ ِﻚ ِﻣﻦ ِ‬ ‫ﻮل ِ‬ ‫و�ﺎ ﺻ ِﻔﻴﺔ �ﻤﺔ رﺳ ِ‬ ‫ﺎﻃﻤﺔ ﺑِﻨﺖ �ﻤ ٍﺪ ﺳ ِﻠ ِ‬ ‫ْ َ َ ُ ْ‬ ‫َْ‬ ‫ْ َّ َ ْ‬ ‫ا� ﺷيﺌًﺎ« ‪» ١‬اي ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻗﺮﯾﺶ! ﺧﻮدﺗﺎن را ﻧﺠﺎت دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﻣﻦ‬ ‫ِﻣﻦ ﻣ ِﺎﻲﻟ ﻻ أﻏ ِ� �ﻨ ِﻚ ِﻣﻦ ِ‬ ‫در روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﻢ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻧﻔﻌﯽ ﺑﺮﺳﺎﻧﻢ‪.‬اي ﭘﺴﺮان ﻋﺒﺪ ﻣﻨﺎف ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﻢ در ﻫﯿﭻ ﭼﯿﺰي‬

‫ﺷﻤﺎ را از ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﯽﻧﯿﺎز ﮐﻨﻢ‪ .‬اي ﻋﺒﺎس ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ! ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﻢ در ﻫﯿﭻ ﭼﯿﺰي ﺗﻮ را از‬

‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﯽﻧﯿﺎز ﮐﻨﻢ‪ .‬اي ﺻﻔﯿﻪ ﻋﻤﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﻢ در ﻫﯿﭻ ﭼﯿﺰي ﺗﻮ را از ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﯽﻧﯿﺎز‬ ‫ﮐﻨﻢ‪ .‬اي ﻓﺎﻃﻤﻪ دﺧﺘﺮ ﻣﺤﻤﺪ! از ﻣﺎﻟﻢ ﻫﺮﭼﻪ ﻣﯽﺧﻮاﻫﯽ در اﺧﺘﯿﺎرت ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﻢ اﻣﺎ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﻢ‬

‫در ﻫﯿﭻ ﭼﯿﺰي ﺗﻮ را از ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﯽﻧﯿﺎز ﮐﻨﻢ « و در رواﯾﺘﯽ دﯾﮕﺮ آﻣﺪه‪) :‬ﻣﻦ ﺑﻄﺄ ﺑﻪ ﻋﻤﻠﻪ لﻢ‬ ‫‪ 1‬ﺻﺤﯿﺢ اﻟﺒﺨﺎري ﺑﺮﻗﻢ )‪ ،(4771‬وﻣﺴﻠﻢ ﺑﺮﻗﻢ )‪.(204‬‬

‫‪310‬‬

‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﭘﺮﺗﻮ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬

‫�ﺮﺴع ﺑﻪ �ﺴﺒﻪ( ‪» ١‬ﻫﺮﮐﺲ ﻋﻤﻠﺶ او را ﻋﻘﺐ اﻧﺪازد ﻧﺴﺒﺶ او را ﺟﻠﻮ ﻧﺨﻮاﻫﺪ اﻧﺪاﺧﺖ«‪.‬‬

‫اﻫﻞ ﺳﻨﺖ و ﺟﻤﺎﻋﺖ از ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ در ﻣﺤﺒﺖ ﺑﻌﻀﯽ از اﻫﻞ ﺑﯿﺖ ﻏﻠﻮ و زﯾﺎده روي ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‬

‫و ﺑﺮ اﯾﻦ ﺑﺎورﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﻌﺼﻮم ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ و ﻧﯿﺰ از ﻧﻮاﺻﺐ ﮐﻪ ﺑﺎ اﻫـﻞ ﺑﯿـﺖ واﻗﻌـﯽ دﺷـﻤﻨﯽ دارﻧـﺪ و‬ ‫آﻧﺎن را ﻣﻮرد ﻃﻌﻦ و ﺳﺮزﻧﺶ ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﻨﺪ‪ ،‬و از ﻣﺒﺘـﺪﻋﯿﻦ و اﻫـﻞ ﺧﺮاﻓـﺎت ﮐـﻪ ﺑـﻪ اﻫـﻞ ﺑﯿـﺖ‬

‫ﺗﻮﺳﻞ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و آﻧﺎن را ﻣﻌﺒﻮداﻧﯽ ﻏﯿﺮ از ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﯽداﻧﻨﺪ‪ ،‬اﻋﻼم ﺑﺮاﺋﺖ و ﺑﯿﺰاري ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﺑﺎره اﻫـﻞ ﺑﯿـﺖ و دﯾﮕـﺮان روﺷـﯽ ﻣﺘﻌـﺎدل و ﻣﯿﺎﻧـﻪ و راﻫـﯽ ﺻـﺤﯿﺢ اﻧﺘﺨـﺎب‬

‫ﮐﺮدهاﻧﺪ ﮐﻪ از اﻓﺮاط و ﺗﻔﺮﯾﻂ‪ ،‬ﻇﻠﻢ و زﯾﺎده روي ﺑﺪور اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﺒﺤﺚ ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﺧﻠﻔﺎي راﺷﺪﯾﻦ‬

‫اﯾﻦ ﺧﻠﻔﺎي ﻫﺪاﯾﺖ ﮐﻨﻨﺪه ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪ :‬اﺑﻮﺑﮑﺮ ﺻﺪﯾﻖ‪ ،‬ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب )اﻟﻔﺎروق(‪ ،‬ذواﻟﻨـﻮرﯾﻦ‬

‫ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ ﻋﻔﺎن‪ ،‬اﺑﻮﺳﺒﻄﯿﻦ ﻋﻠﯽ ﺑﻦ اﺑﯽ ﻃﺎﻟﺐ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﻬﻢ و ارﺿﺎﻫﻢ‪.‬‬

‫ﺟﺎﯾﮕﺎه و ﻣﻨﺰﻟﺖ ﺧﻠﻔﺎي راﺷﺪﯾﻦ و واﺟﺐ ﺑﻮدن ﺗﺒﻌﯿﺖ از آنﻫﺎ‬

‫ﺧﻠﻔﺎي راﺷﺪﯾﻦ اﻓﻀﻞ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ و اﯾﻦ ﺧﻠﻔﺎي راﻫﻨﻤﺎ و ﻫﺪاﯾﺖ ﮐﻨﻨـﺪه ﮐﺴـﺎﻧﯽ ﻫﺴـﺘﻨﺪ‬

‫ﮐﻪ رﺳﻮل اﷲص ﺑﻪ ﺗﺒﻌﯿﺖ و ﭘﯿﺮوي از آنﻫﺎ و ﻣﺘﻤﺴﮏ ﺷﺪن ﺑﻪ ﻫﺪاﯾﺘﺸـﺎن اﻣـﺮ ﻧﻤـﻮده اﺳـﺖ‪.‬‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫وﺻـﻴ� ْﻢ‬ ‫ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ در ﺣﺪﯾﺚ ﻋﺮﺑـﺎض ﺑـﻦ ﺳـﺎرﯾﻪس آﻣـﺪه ﮐـﻪ ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮص ﻓﺮﻣﻮدﻧـﺪ‪» :‬أ ِ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫ْ ُ‬ ‫َ َّ ُ‬ ‫ْ َ َ ًَْ‬ ‫اﻟﻄ َ‬ ‫الﺴ ْﻤﻊ َو َّ‬ ‫ا� َو َّ‬ ‫� ْﻢ َ� ْﻌـﺪي ﻓَ َﺴ َ َ‬ ‫ََْ‬ ‫ـ�ى‬ ‫ﺎﻋ ِﺔ َو�ِن ﺎﻛن �ﺒﺪا َﺣبَ ِﺸ ًّﻴﺎ ﻓ ِﺈﻧﻪ َﻣ ْﻦ ﻳَ ِﻌﺶ ِﻣـﻨ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﺑِﺘﻘﻮى ِ‬ ‫ُ‬ ‫َ ْ َ ْ ِّ َ َ‬ ‫ْ َ ً َ ً َ َ َ ْ ُ ْ ُ َّ َ ُ َّ ْ ُ َ َ‬ ‫ُّ‬ ‫َّ‬ ‫� �ﺘَ َﻤ َّﺴـﻜﻮا ﺑِ َﻬـﺎ َو َﻋﻀـﻮا‬ ‫ـﺪﻳ‬ ‫الﺮ‬ ‫ء‬ ‫ﺎ‬ ‫ﻔ‬ ‫اﺧ ِﺘﻼﻓﺎ ﻛ ِﺜ�ا �ﻌﻠﻴ�ﻢ �ِﺴن ِﻲﺘ وﺳﻨ ِﺔ اﺨﻟﻠ‬ ‫ِ‬ ‫ـﺪﻳﻦ الﻤﻬ ِ‬ ‫اﺷ ِ‬ ‫ِ‬ ‫َ ٌَ‬ ‫َ َّ ُ ْ َ ُ ْ َ َ‬ ‫ْ ُ ُ َ َّ ُ َّ ُ ْ َ ْ ٌ ُ َّ ْ‬ ‫َ َ ْ َ َّ َ‬ ‫ﻮر ﻓ ِﺈن ﻞﻛ � َﺪﺛ ٍﺔ ﺑِﺪ َﻋﺔ َو� ﺑِﺪ َﻋ ٍﺔ َﺿﻼﻟﺔ« ‪» ٢‬ﺷـﻤﺎ را‬ ‫اﺟ ِﺬ و�ِﻳﺎ�ﻢ و�ﺪﺛ ِ‬ ‫ﻋﻠﻴﻬﺎ ﺑِﺎﻨﻟﻮ ِ‬ ‫ﺎت اﻷم ِ‬ ‫ﺑﻪ ﺗﻘﻮاي ﺧﺪاوﻧﺪ و اﻃﺎﻋﺖ و ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮي ﺳﻔﺎرش ﻣﯽﮐﻨﻢ ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺑﻨﺪهاي ﺣﺒﺸـﯽ ﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬ﻫـﺮﮐﺲ‬ ‫از ﺷﻤﺎ ﺑﻌﺪ از ﻣﻦ زﻧﺪه ﺑﺎﺷﺪ اﺧﺘﻼﻓﺎت ﺑﺴﯿﺎري را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﯽﮐﻨﺪ ﭘﺲ ﺑﻪ ﺳﻨﺖ ﻣﻦ و ﺟﺎﻧﺸـﯿﻨﺎن‬

‫‪ 1‬رواه ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺮﻗﻢ )‪.(2699‬‬

‫‪ 2‬رواه أﺣﻤﺪ )‪ ،(127 -129 / 4‬واﻟﺘﺮﻣﺬي )‪ (438 / 7‬ﺑﺴﻨﺪ ﺻﺤﯿﺢ‬

‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم‪ :‬ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺘﻔﺮﻗﻪ در ﻋﻘﯿﺪه‬

‫‪311‬‬

‫ﻫﺪاﯾﺖ ﯾﺎﻓﺘﻪ ﺑﻌﺪ از ﻣﻦ ﺗﻤﺴﮏ ﺟﻮﯾﯿﺪ و ﻣﺤﮑﻢ آن را ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ و زﻧﻬﺎر از اﻣـﻮرات اﯾﺠـﺎد ﺷـﺪه‬ ‫در دﯾﻦ ﺑﭙﺮﻫﯿﺰﯾﺪ ﭼﻮن ﻫﺮ ﻧﻮآوري ﺑﺪﻋﺖ و ﻫﺮ ﺑﺪﻋﺘﯽ ﮔﻤﺮاﻫﯽ اﺳﺖ«‪.‬‬

‫ﻓﻀﯿﻠﺖ و ﺑﺰرﮔﯽ آنﻫﺎ‬

‫اﻫﻞ ﺳﻨﺖ و ﺟﻤﺎﻋﺖ اﺟﻤﺎع دارﻧﺪ ﺑﺮ اﯾﻨﮑﻪ ﻓﻀﯿﻠﺖ ﺧﻠﻔﺎ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﺗﺮﺗﯿﺐ آنﻫﺎ در ﺧﻼﻓﺖ‬

‫اﺳﺖ‪ .‬اﺑﺘﺪا اﺑﻮﺑﮑﺮ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﻋﻤﺮ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﻋﺜﻤﺎن و در آﺧﺮ ﻋﻠﯽ اﺳﺖ‪ .‬در ﻓﻀﻞ و ﺑﺰرﮔـﯽ ﻫﺮﯾـﮏ‬

‫از آنﻫﺎ اﺣﺎدﯾﺚ ﺑﺴﯿﺎري وارد ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﻫﺮ ﯾﮏ از آنﻫﺎ ﺣﺪﯾﺜﯽ را رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪:‬‬ ‫َ‬ ‫در ﻣﻮرد ﻓﻀﯿﻠﺖ اﺑﻮﺑﮑﺮس در ﺻﺤﯿﺤﯿﻦ ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص ﺑﺮ ﺑﺎﻻي ﻣﻨﺒﺮش ﻓﺮﻣـﻮد‪» :‬ل ْﻮ‬ ‫َ ْ َ ٌ َّ َ ْ َ َ َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ ْ ُ ُ َّ ً َ ً َ َّ َ ْ ُ َ َ َ ْ َ ً َ ُ ْ َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫ـﺠ ِﺪ ﺧﻮﺧـﺔ إِﻻ ﺧﻮﺧـﺔ أ ِﻲﺑ‬ ‫ﻛﻨﺖ ﻣﺘ ِﺨﺬا ﺧ ِﻠﻴﻼ ﻻﺨﺗﺬت أﺑﺎ ﺑ� ٍﺮ ﺧ ِﻠﻴﻼ ﻻ �ﺒﻘ� ِﻲﻓ الﻤﺴ ِ‬ ‫ْ‬ ‫ﺑَ� ٍﺮ« ‪» ١‬در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﺧﻠﯿﻠﯽ ﺑﺮﻣﯽ ﮔﺮﻓﺘﻢ اﺑﻮﺑﮑﺮ را ﺧﻠﯿﻞ ﺧﻮﯾﺶ ﻗﺮار ﻣﯽدادم آﮔﺎه ﺑﺎﺷـﯿﺪ‬

‫ﻫﻤﻪ درﻫﺎي رو ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪ ﺟﺰ دروازه اﺑﻮﺑﮑﺮ ﺑﺴﺘﻪ ﺷﻮد« در ﻓﻀﯿﻠﺖ ﻋﻤﺮس در ﺻﺤﯿﺤﯿﻦ ﺛﺎﺑـﺖ‬ ‫َْ َ َ َ ُ ُ‬ ‫ْ ُ َ َ ْ َ ُ ْ ُ َ َّ ُ َ َ ْ َ ُ ْ ُ َّ‬ ‫ـﻲﺘ‬ ‫ﻣ‬ ‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﻗﺪ ﺎﻛن ﻳ�ﻮن ِﻲﻓ اﻷم ِﻢ �ﺒﻠ�ﻢ �ﺪﺛﻮن ﻓ ِﺈن ﻳ�ﻦ ِﻲﻓ أ ِ‬ ‫ْ ُ ْ َ َ ٌ َ َّ ُ َ َ ْ َ ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ ُ ْ ‪٢‬‬ ‫َّ‬ ‫ﺎب ِﻣﻨﻬﻢ« »در اﻣﺖﻫﺎي ﭘﯿﺶ از ﺷﻤﺎ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ آنﻫـﺎ‬ ‫ِﻣﻨﻬﻢ أﺣﺪ ﻓﺈِن �ﻤﺮ �ﻦ اﺨﻟﻄ ِ‬

‫اﻟﻬﺎم ﻣﯽﺷﺪ اﮔﺮ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ در اﻣـﺖ ﻣـﻦ ﮐﺴـﯽ ﺑﺎﺷـﺪ آن ﻋﻤـﺮ اﺳـﺖ« در ﻓﻀـﯿﻠﺖ ﻋﺜﻤـﺎنس در‬

‫ﺣﺪﯾﺚ ﻋﺎﺋﺸﻪك ﮐﻪ ﻃﻮﻻﻧﯽ اﺳﺖ آﻣﺪه ﮐﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬دﺧﻞ أﺑـﻮ ﺑ�ـﺮ ﺛـﻢ ﻋﻤـﺮ ﺛـﻢ ﻋﺜﻤـﺎن‬ ‫َ‬ ‫ْ ُ‬ ‫َ َ َ َ​َ َ ْ‬ ‫وﻋﻨﺪﻣﺎ رآه الﺮﺳﻮل ﺟﻠﺲ وﺳﻮى ﺛﻴﺎﺑﻪ ﻓﺴﺄﺘﻟﻪ ﺎﻋ�ﺸﺔ �ﻘﺎل أﻻ أﺳﺘَ ِﻲﺤ ِﻣ ْﻦ َر ُﺟ ٍﻞ � ْﺴﺘَ ِﻲﺤ ِﻣﻨـﻪ‬ ‫ْ َ‬ ‫َُ‬ ‫ال َﻤﻼﺋِ�ﺔ« ‪» ٣‬اﺑﻮﺑﮑﺮ داﺧﻞ ﺷﺪ ﺳﭙﺲ ﻋﻤﺮ داﺧﻞ ﮔﺮدﯾـﺪ و ﺑﻌـﺪ از او ﻋﺜﻤـﺎن وارد ﺷـﺪ در آن‬ ‫ﻫﻨﮕﺎم ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﮐﻪ ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮد او را دﯾﺪ و ﻟﺒﺎﺳﺶ را ﺟﻤﻊ ﻧﻤﻮد ﭘﺲ ﻋﺎﺋﺸﻪ از او در اﯾﻦ ﺑﺎره ﺳﺆال‬

‫ﻧﻤﻮد‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬آﯾﺎ از ﻣﺮدي ﮐﻪ ﻣﻼﺋﮑﻪ از او ﺣﯿﺎ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺣﯿﺎ ﻧﮑﻨﻢ« و در ﻓﻀﯿﻠﺖ ﻋﻠﯽس‬

‫از ﺷﯿﺨﯿﻦ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳﻬﻞ ﺑﻦ ﺳﻌﺪس از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨـﺪ ﮐـﻪ در ﻣـﻮرد ﺳـﭙﺎه‬ ‫‪ 1‬ﺻﺤﯿﺢ اﻟﺒﺨﺎري ﺑﺮﻗﻢ )‪ (3654‬و ﻣﺴﻠﻢ‬

‫‪ 2‬ﺻﺤﯿﺢ اﻟﺒﺨﺎري ﺑﺮﻗﻢ )‪ .(3689‬وﻣﺴﻠﻢ ﺑﺮﻗﻢ )‪(2398‬‬ ‫‪ 3‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺮﻗﻢ )‪(2401‬‬

‫‪312‬‬

‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﭘﺮﺗﻮ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬

‫ُ‬ ‫َ ُ ْ َ َّ َّ َ َ‬ ‫الﺮاﻳَ َﺔ َﻏ ًﺪا َر ُﺟ ًﻼ ُ� ُّ‬ ‫ﺐ َّ َ‬ ‫ا� َو َر ُﺳ َ ُ‬ ‫َّ‬ ‫ﻮﻪﻟ و�ﺒﻪ اﷲ ورﺳﻮﻪﻟ ﻳﻔـﺘَﺢ اﷲ‬ ‫ﺔ‬ ‫ﺧﯿﺒﺮ ﻓﺮﻣـﻮد‪» :‬ﻷﻋ ِﻄ� الﺮاﻳ‬ ‫ِ‬ ‫ﻰﻠﻋ ﻳﺪﻳﻪ‪ ...‬ﻓﻘﺎل‪ :‬ادﻋﻮا ﻲﻟ ًّ‬ ‫ﻋﻠﻴﺎ‪ ...‬ﻓﺪﻓﻊ الﺮاﻳﺔ إﻴﻟﻪ ﻓﻔﺘﺢ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ« ‪» ١‬ﻓﺮدا ﭘﺮﭼﻢ را ﺑﻪ دﺳـﺖ‬

‫ﻣﺮدي ﻣـﯽدﻫـﻢ ﮐـﻪ ﺧـﺪا و رﺳـﻮل را دوﺳـﺖ دارد و ﺧـﺪا و رﺳـﻮﻟﺶ او را دوﺳـﺖ دارﻧـﺪ و‬

‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ دﺳﺖ او ﭘﯿﺮوزي ﻧﺼﯿﺐ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﯽﮔﺮداﻧﺪ… ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻋﻠﯽ را ﺑﺮاﯾﻢ ﺻﺪا ﺑﺰﻧﯿﺪ…‬ ‫ﭘﺮﭼﻢ را ﺑﻪ او داد ﭘﺲ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ دﺳﺖ او ﭘﯿﺮوزي ﻧﺼﯿﺐ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﮔﺮداﻧﺪ«‪.‬‬

‫ﻣﺒﺤﺚ ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬ده ﻧﻔﺮي ﮐﻪ ﺑﻪ آنﻫﺎ ﻣﮋده ﺑﻬﺸﺖ داده ﺷﺪه اﺳﺖ‬

‫ﻗﺒﻼً ﻓﻀﯿﻠﺖ ﺻﺤﺎﺑﻪ را داﻧﺴﺘﯿﻢ و ﻓﻬﻤﯿﺪﯾﻢ ﮐﻪ ﻫﻤﻪ آنﻫﺎ ﻋﺎدل ﻫﺴـﺘﻨﺪ و در درﺟـﻪ ﺻـﺤﺎﺑﯽ‬

‫ﺑﻮدن ﺑﻌﻀﯽ از آنﻫﺎ ﺑﺮ ﺑﻌﻀﯽ دﯾﮕﺮ ﻓﻀﯿﻠﺖ دارﻧﺪ‪ .‬اﻓﻀﻞ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺳـﺒﻘﺖ ﮔﯿﺮﻧـﺪﮔﺎن اوﻟـﯿﻦ در‬

‫اﺳﻼم اﺑﺘﺪا ﻣﻬﺎﺟﺮﯾﻦ ﺳﭙﺲ اﻧﺼﺎر ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ ﺳﭙﺲ اﻫﻞ ﺑﺪر‪ ،‬ﺑﻌﺪ از آنﻫﺎ اﻫﻞ اﺣﺪ‪ ،‬ﺳـﭙﺲ اﻫـﻞ‬

‫ﺟﻨﮓ اﺣﺰاب ﺳﭙﺲ اﻫﻞ ﺑﯿﻌﺖ رﺿﻮان‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐـﻪ ﻗﺒـﻞ از ﻓـﺘﺢ ﻣﮑـﻪ ﻫﺠـﺮت و ﺟﻬـﺎد‬ ‫ﻧﻤﻮدﻧﺪ از درﺟﻪ و ﻣﻨﺰﻟﺖ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻌﺪ از آن اﻧﻔﺎق ﻧﻤﻮدﻧـﺪ و ﺟﻨـﮓ ﮐﺮدﻧـﺪ‪ ،‬ﺑﯿﺸـﺘﺮ اﺳـﺖ‪.‬‬ ‫ﮔﺮﭼﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﻫﻤﻪ آنﻫﺎ وﻋﺪه ﻧﯿﮑﻮ داده اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﻓﻀﻞ و ﺑﺮﺗﺮ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺧﻠﻔﺎي راﺷﺪﯾﻦ ﮐﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪ :‬اﺑﻮﺑﮑﺮ ﺻﺪﯾﻖ‪ ،‬ﻋﻤﺮ ﻓﺎروق‪ ،‬ﻋﺜﻤـﺎن ذو‬

‫اﻟﻨﻮرﯾﻦ و اﺑﻮ اﻟﺴﺒﻄﯿﻦ ﻋﻠﯽ ﺑﻦ اﺑﻮ ﻃﺎﻟﺐ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ ﻋﻮف‪ ،‬زﺑﯿـﺮ ﺑـﻦ ﻋـﻮام ﺣـﻮاري‬ ‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص‪ ،‬ﻃﻠﺤﻪ ﺑﻦ ﻋﺒﯿﺪاﷲ‪ ،‬ﺳﻌﺪ ﺑﻦ اﺑﯽ وﻗﺎص‪ ،‬اﻣﯿﻦ اﻣﺖ اﺑﻮﻋﺒﯿـﺪه ﺑـﻦ ﺟـﺮاح و ﺳـﻌﯿﺪ ﺑـﻦ‬ ‫زﯾﺪ ﺑﻦ ﻧﻔﯿﻞ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﻬﻢ اﺟﻤﻌﯿﻦ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫در ﻓﻀﯿﻠﺖ آنﻫﺎ اﺣﺎدﯾﺜﯽ ﺑﺼﻮرت ﻋﻤﻮم آﻣﺪه و ﮐﺴﺎﻧﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ در ﻣﻮرد آنﻫﺎ ﺑﺼﻮرت‬

‫ﺧﺼﻮص ﺣﺪﯾﺚ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ اﺣﺎدﯾﺚ ﮐﻠﯽ در ﻓﻀﯿﻠﺖ آنﻫﺎ آﻧﭽﻪ اﺳﺖ ﮐـﻪ اﺣﻤـﺪ و‬

‫اﺻﺤﺎب ﺳﻨﻦ از ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ اﺧﻨﺲس ﮐﻪ او ﻧﯿﺰ از ﺳﻌﯿﺪ ﺑﻦ زﯾـﺪس رواﯾـﺖ ﻣـﯽﮐﻨـﺪ ﮐـﻪ‬ ‫ْ‬ ‫َ ْ َ ٌ‬ ‫اﺠﻟ َ َّﻨـ ِﺔ َّ‬ ‫اﻨﻟ ُّ‬ ‫ﺮﺸـة ِﻲﻓ‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺮ رﺳﻮل اﷲص ﺷﻬﺎدت ﻣﯽدﻫﻢ ﮐﻪ از او ﺷﻨﯿﺪم‪ ،‬ﻓﺮﻣـﻮد‪» :‬ﻋ‬ ‫ـﻲﺒ ِﻲﻓ‬ ‫ِ‬ ‫َ َّْ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ َّ َ َ َ ُ‬ ‫ْ َ َّ َ َ ُ َ ْ‬ ‫ْ َ َّ َ ُ ْ َ ُ‬ ‫اﺠﻟ َ َّﻨ ِﺔ َو ُ� َﻤ ُ‬ ‫ﺎن ِﻲﻓ اﺠﻟ َ َّﻨ ِﺔ َو َ ٌّ‬ ‫ﺤـﺔ ِﻲﻓ اﺠﻟﻨـ ِﺔ‬ ‫ﻲﻓ‬ ‫ﺮ‬ ‫�‬ ‫اﺠﻟ‬ ‫ﻲﻓ‬ ‫ﺮ‬ ‫ﻤ‬ ‫ﺜ‬ ‫�‬ ‫و‬ ‫ﺔ‬ ‫ﻨ‬ ‫ﻲﻠﻋ ِﻲﻓ اﺠﻟﻨـ ِﺔ وﻃﻠ‬ ‫ِ‬ ‫اﺠﻟﻨ ِﺔ وأﺑﻮ ﺑ ٍ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫‪ 1‬ﺻﺤﯿﺢ اﻟﺒﺨﺎري ﺑﺮﻗﻢ )‪ .(3702‬وﻣﺴﻠﻢ ﺑﺮﻗﻢ )‪(2405‬‬

‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم‪ :‬ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺘﻔﺮﻗﻪ در ﻋﻘﯿﺪه‬

‫‪313‬‬

‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫اﺠﻟ َ َّﻨﺔ َو َﺳ ْﻌ ُﺪ ْ� ُﻦ َ‬ ‫الﺮ ْ َ‬ ‫ﺠﻟ َ َّﻨـﺔ َول َ ْ‬ ‫ـﻦ َﻋ ْ‬ ‫� ْ� ُﻦ اﻟْ َﻌ َّ‬ ‫َو ُّ‬ ‫الﺰ َ� ْ ُ‬ ‫ﻤﺣﻦ ْ� ُ‬ ‫اﺠﻟ َ َّﻨ ِﺔ َو َ�ﺒْ ُﺪ َّ‬ ‫ـﻮ‬ ‫ﻲﻓ‬ ‫ﻮ‬ ‫ﻲﻓ‬ ‫ﻚ‬ ‫ل‬ ‫ﺎ‬ ‫ﻣ‬ ‫ـﻮ ٍف ِﻲﻓ ا‬ ‫امِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ٍ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ْ ُ َ َ َّ ْ ُ ْ َ َ َ َ َ َ ُ َ ْ ُ َ َ َ َ َ َ َ َ َ ُ َ ْ ُ َ َ َ َ‬ ‫ـﻮ َﺳـﻌ ُ‬ ‫ـﺎل ُﻫ َ‬ ‫ﻴﺪ ْ� ُ‬ ‫ـﻦ‬ ‫ﺎﺮﺷ ﻗﺎل �ﻘﺎلﻮا ﻣﻦ ﻫﻮ ﻓﺴﻜﺖ ﻗﺎل �ﻘﺎلﻮا ﻣﻦ ﻫـﻮ �ﻘ‬ ‫ِ‬ ‫ِﺷﺌﺖ لﺴﻤﻴﺖ اﻟﻌ ِ‬ ‫َز�ْ ٍﺪ« ‪» ١‬ده ﻧﻔﺮ ﺑﻬﺸﺘﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص ﺑﻬﺸﺘﯽ اﺳﺖ‪ .‬اﺑﻮﺑﮑﺮ‪ ،‬ﻋﻤﺮ‪ ،‬ﻋﺜﻤﺎن‪ ،‬ﻋﻠـﯽ‪ ،‬ﻃﻠﺤـﻪ‪ ،‬زﺑﯿـﺮ‬ ‫ﺑﻦ ﻋﻮام‪ ،‬ﺳﻌﺪ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﮏ‪ ،‬ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ ﻋﻮف ﺑﻬﺸﺘﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬و اﮔﺮ ﺧﺪا ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﻧﻔﺮ دﻫﻢ ﻫﻢ‬ ‫ﺑﻬﺸﺘﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬او ﮐﯿﺴﺖ؟ ﺳـﮑﻮت ﻧﻤـﻮد‪ .‬دوﺑـﺎره از او ﭘﺮﺳـﯿﺪﻧﺪ‪ :‬او ﮐﯿﺴـﺖ؟ ﮔﻔـﺖ او‬

‫ﺳﻌﯿﺪ ﺑﻦ زﯾﺪس اﺳﺖ«‪.‬‬

‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص ﮐﺴﺎﻧﯽ دﯾﮕﺮ ﻏﯿﺮ از ﻋﺸﺮه ﻣﺒﺸﺮه را ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ ﻣﮋده داده اﺳﺖ از ﺟﻤﻠﻪ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ‬

‫ﻣﺴﻌﻮد‪ ،‬ﺑﻼل ﺑﻦ رﺑﺎح‪ ،‬ﻋﮑﺎﺷﻪ ﺑﻦ ﻣﺤﺼﻦ‪ ،‬ﺟﻌﻔﺮ ﺑﻦ اﺑﯽ ﻃﺎﻟﺐ و ﮐﺴﺎﻧﯽ دﯾﮕﺮ ﮐﻪ ﺑﺴﯿﺎرﻧﺪ‪.‬‬

‫اﻫﻞ ﺳﻨﺖ و ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺑﺮ آﻧﭽﻪ ﻧﺎم او در ﻧﺺ آﻣﺪه ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺷﻬﺎدت رﺳﻮل اﷲص ﺑﺮ او‪،‬‬

‫ﺷﻬﺎدت ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺘﯽ ﺑﻮدن او ﻣﯽدﻫﻨﺪ و ﮐﺴﺎﻧﯿﮑﻪ اﺳﻤﺸﺎن در ﻧﺺ ﻧﯿﺎﻣﺪه اﺳﺖ ﺑﺮاي آنﻫﺎ اﻣﯿﺪ‬ ‫ﺧﯿﺮ دارﻧﺪ زﯾﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﻫﻤﻪ آنﻫﺎ وﻋﺪه ﺑﻬﺸﺖ داده اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﺑﻌﺪ از‬ ‫َ ُ ّٗ َ َ َ َّ ُ ۡ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫ُ‬ ‫ٰ‬ ‫ﺑﯿﺎن ﺻﺤﺎﺑﻪ و ﻓﻀﯿﻠﺖ ﺑﻌﻀﯽ از آنﻫﺎ ﺑﺮ ﺑﻌﻀﯽ دﯾﮕﺮ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬و� وعد ٱ� ٱ�س� �﴾‬

‫]اﻟﻨﺴﺎء‪» .[٩٥ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﻫﻤﻪ آنﻫﺎ وﻋﺪه ﺑﻬﺸﺖ ﻣﯽدﻫﺪ«‪ .‬ﻣﺬﻫﺐ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﺑﺎره ﺗﻤﺎم‬

‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ آنﻫﺎ را ﺑﻄﻮر ﻗﻄﻊ و ﯾﻘﯿﯿﻦ ﺑﻬﺸﺘﯽ ﯾﺎ ﺟﻬﻨﻤﯽ ﻧﻤﯽداﻧﺪ ﺑﺮاي ﻧﯿﮑﻮﮐﺎران‬

‫اﻣﯿﺪ ﺛﻮاب و ﺑﺮ ﮔﻨﻬﮑﺎران از ﻋﺬاب ﺧﺪا ﻣﯽﺗﺮﺳﻨﺪ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﯾﻘﯿﯿﻦ دارﻧﺪ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ‬ ‫َ‬ ‫ﺗﻮﺣﯿﺪ ﺑﻤﯿﺮد در آﺗﺶ ﺑﺮاي ﻫﻤﯿﺸﻪ ﻧﻤﯽﻣﺎﻧﺪ‪ .‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬إ َّن ٱ َّ َ‬ ‫� َ� َ� ۡغفِ ُر أن � ُ ۡ َ‬ ‫� َك‬ ‫ِ‬ ‫َ ٓ‬ ‫ۡ‬ ‫ُ َ َ َ‬ ‫بِهِۦ َو َ�غ ِف ُر َما دون �ٰل ِك ل َِمن �َشا ُء ۚ﴾ ]اﻟﻨﺴﺎء‪» .[١١٦ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ از اﯾﻨﮑﻪ ﺑﺮاي او ﺷﺮﯾﮏ ﻗﺮار‬ ‫داده ﻣﯽﺷﻮد را ﻧﻤﯽﺑﺨﺸﺪ و ﺟﺰ آن ﺑﺮاي ﻫﺮﮐﺲ ﮐﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﻣﯽﺑﺨﺸﺪ«‪.‬‬

‫‪ 1‬رواه أﺣﻤﺪ )‪ ،(188 / 1‬وأﺻﺤﺎب اﻟﺴﻨﻦ ﺑﺴﻨﺪ ﺻﺤﯿﺢ‪.‬‬

‫آﻧﭽﻪ در ﻣﻘﺎﺑﻞ اﻣﺎم ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و ﺗﻮده ﻣﺮدم ﻻزم اﺳﺖ رﻋﺎﯾﺖ ﺷﻮد و‬ ‫ﻟﺰوم ﺣﻔﻆ ﺟﻤﺎﻋﺖ آنﻫﺎ‬ ‫ﻣﺴﻠﻢ از اﺑـﯽ رﻗﯿـﻪ ﺗﻤـﯿﻢ داريس رواﯾـﺖ ﻣـﯽﮐﻨـﺪ ﮐـﻪ رﺳـﻮل اﷲص ﻓﺮﻣﻮدﻧـﺪ‪ِّ » :‬‬ ‫اﺪﻟ ُ‬ ‫ﻳـﻦ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫ﻴﺤ ُﺔ ﻗُﻠْﻨَﺎ ل َﻤ ْﻦ ﻗَ َﺎل َّ� َوﻟ َ‬ ‫اﻨﻟﺼ َ‬ ‫ﻷﺋ َّﻤـﺔ ال ْ ُﻤ ْﺴـﻠﻤ َ‬ ‫ُ‬ ‫َّ‬ ‫� َو َﺎﻋﻣـ ِﺘ ِﻬ ْﻢ« ‪» ١‬دﯾـﻦ ﻧﺼـﯿﺤﺖ‬ ‫ﻜﺘﺎﺑِ ِﻪ َول ِ َﺮﺳ ِ ِ‬ ‫ﻮﻪﻟ َو ِ ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ ِ ِ‬ ‫ِ​ِ‬ ‫ِ‬ ‫اﺳﺖ؛ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ :‬ﺑﺮاي ﭼﻪ ﮐﺴﯽ اي رﺳﻮل ﺧﺪا‪ :‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺑﺮاي ﺧﺪا‪ ،‬ﮐﺘﺎب و رﺳﻮﻟﺶ و ﺑـﺮاي‬

‫اﺋﻤﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و ﺗﻤﺎم ﻣﺮدم«‪.‬‬

‫ﻧﺼﯿﺤﺖ ﺑﺮاي ﺧﺪا ﯾﻌﻨﯽ ﺗﻨﻬﺎ ﺳﺎﺧﺘﻦ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ در ﻋﺒـﺎدت‪ ،‬ﺗﻌﻈـﯿﻢ‪ ،‬ﺗـﺮس‪ ،‬اﻣﯿـﺪ‪ ،‬ﻣﺤﺒـﺖ و‬

‫اﻧﺠﺎم دﺳﺘﻮرات و دوري ﻧﻤﻮدن از آﻧﭽﻪ از آن ﻧﻬﯽ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻧﺼﯿﺤﺖ ﺑﺮاي رﺳﻮﻟﺶص ﯾﻌﻨﯽ ﺗﺼـﺪﯾﻖ ﻧﻤـﻮدن او در آﻧﭽـﻪ ﺑـﻪ آن ﺧﺒـﺮ داده و اﻃﺎﻋـﺖ‬

‫ﮐﺮدن او در آﻧﭽﻪ ﺑﻪ آن اﻣﺮ ﻧﻤﻮده و ﺗﺒﻌﯿﺖ ﮐﺮدن از ﺳﻨﺖ او‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﺪاﯾﺖ او راﻫﻨﻤﺎ و ﻣﺤﺒﺖ او‬ ‫را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﺧﺪاوﻧﺪ را ﺟﺰ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ رﺳﻮل اﷲص ﺑﻪ آن آﻣﺪه‪ ،‬ﻋﺒﺎدت ﻧﻨﻤﺎﯾﯿﻢ‪.‬‬

‫ﻧﺼﯿﺤﺖ ﺑﺮاي اﻣﺎم ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﯾﻌﻨﯽ دﻋﺎ ﻧﻤﻮدن ﺑﺮاي آنﻫﺎ و ﻣﺤﺒﺖ داﺷﺘﻦ ﻧﺴﺒﺖ ﺑـﻪ آنﻫـﺎ و‬

‫در اﺣﮑﺎم اﻟﻬﯽ از آنﻫﺎ اﻃﺎﻋﺖ ﮐﺮدن اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻧﺼﯿﺤﺖ ﺑﺮاي ﺗﻤﺎم ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﯾﻌﻨﯽ آنﻫﺎ را ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف اﻣـﺮ ﮐـﺮدن و از ﻣﻨﮑـﺮ ﺑـﺎز داﺷـﺘﻦ و‬

‫دوﺳﺖ داﺷﺘﻦ ﺧﯿﺮ و ﻧﯿﮑﯽ ﺑﺮاي آنﻫﺎ ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ آن را ﺑﺮاي ﺧـﻮد دوﺳـﺖ دارﯾـﻢ و ﻧﯿﮑـﯽ‬

‫ﮐﺮدن و ﮐﻤﮏ ﮐﺮدن ﺑﻪ آنﻫﺎ ﺑﻪ اﻧﺪازه اي ﮐﻪ در ﺗﻮان ﻣﺎﺳﺖ‪.‬‬ ‫آﻧﭽﻪ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﺎن اﻣﻮر واﺟﺐ اﺳﺖ‬

‫ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ و اﺟﻤﺎع ﺳﻠﻒ اﻣﺖ اﻃﺎﻋﺖ اﻣـﺎم را اﮔـﺮ در اﻧﺠـﺎم اﺣﮑـﺎم اﻟﻬـﯽ ﺑﺎﺷـﺪ و ﺑـﻪ‬

‫ﻣﻌﺼﯿﺖ و ﮔﻨﺎه اﻣﺮ ﻧﮑﻨﺪ‪ ،‬واﺟﺐ داﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺼﯿﺖ و ﮔﻨﺎه اﻣﺮ ﮐﻨﺪ ﭘـﺲ در ﻣﻌﺼـﯿﺖ و‬ ‫‪ 1‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺮﻗﻢ )‪(55‬‬

‫‪316‬‬

‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﭘﺮﺗﻮ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬

‫ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﯽ ﺧﺎﻟﻖ از ﻣﺨﻠﻮق اﻃﺎﻋﺖ ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ .‬ﻧﻤـﺎز ﺧﻮاﻧـﺪن ﭘﺸـﺖ ﺳـﺮش‪ ،‬ﺣـﺞ و ﺟﻬـﺎد ﺑـﺎ او و‬ ‫اﻃﺎﻋﺖ ﻧﻤﻮدن در ﻣﻮاردي ﮐﻪ ﻣﺤﻞ اﺟﺘﻬﺎد اﺳﺖ‪ ،‬واﺟـﺐ ﻣـﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬و در ﻣـﻮاردي ﮐـﻪ ﻣﺤـﻞ‬ ‫اﺟﺘﻬﺎد اﺳﺖ اﻃﺎﻋﺖ از ﭘﯿﺮواﻧﺶ )ﻫﺮ ﻣﺬﻫﺐ و ﻋﺎﻟﻤﯽ( ﺑﺮ او واﺟﺐ ﻧﯿﺴﺖ ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺮ آنﻫـﺎ اﺳـﺖ‬

‫ﮐﻪ در آن ﻣﻮارد از او )اﻣﺎم ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن( اﻃﺎﻋﺖ ﮐﻨﻨﺪ و رأﯾﺸﺎن را ﺑﻪ ﺧـﺎﻃﺮ رأي او ﺗـﺮك ﮐﻨﻨـﺪ‬ ‫زﯾــﺮا ﻣﺼــﻠﺤﺖ ﺟﻤﺎﻋــﺖ و اﺗﺤﺎدﺷــﺎن و دوري از ﻓﺴــﺎد ﺗﻔﺮﻗــﻪ و اﺧــﺘﻼف در آن اﺳــﺖ و آن‬

‫ﺑﺰرﮔﺘﺮ از دﺳﺘﻮر ﻣﺼﻠﺤﺖ ﺧﺎص اﺳـﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨـﯿﻦ واﺟـﺐ اﺳـﺖ ﮐـﻪ او را ﺑـﻪ وﺳـﯿﻠﻪ راهﻫـﺎي‬ ‫ﻣﺸﺮوع ﻧﺼﯿﺤﺖ ﮐﻨﻨﺪ و از درﮔﯿﺮي و ﺧﺮوج ﺑﺮ ﻋﻠﯿﻪ او ﺧﻮدداري ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬

‫اﻣﺎم ﻃﺤﺎوي‪ :‬ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪) :‬وﻻ ﻧﺮى اﺨﻟـﺮوج ﻰﻠﻋ أﺋﻤﺘﻨـﺎ ووﻻة أمﻮرﻧـﺎ و�ن ﺟـﺎروا‪ ،‬وﻻ‬ ‫ً‬ ‫ﻧﺪﻋﻮ ﻋﻠﻴﻬﻢ‪ ،‬وﻻ ﻧ�ع ﻳﺪا ﻣﻦ ﻃﺎﻋﺘﻬﻢ وﻧﺮى ﻃﺎﻋﺘﻬﻢ ﻣﻦ ﻃﺎﻋﺔ اﷲ ﻋﺰ وﺟﻞ ﻓﺮ�ﻀـﺔ‪ ،‬ﻣـﺎ‬ ‫لﻢ ﻳﺄمﺮوا ﺑﻤﻌﺼﻴﺔ‪ ،‬وﻧﺪﻋﻮ ﻬﻟﻢ ﺑﺎلﺼﻼح واﻤﻟﻌﺎﻓﺎة( »ﺑﺮ رﻫﺒﺮان و ﺳﺮﭘﺮﺳـﺘﺎن اﻣﻮرﻣـﺎن ﻫﺮﭼﻨـﺪ‬

‫ﺳﺘﻢ ﮐﻨﻨﺪ رأي ﻣﺎ ﺧﺮوج ﺑﺮ آنﻫﺎ ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﺑﺮ ﻋﻠﯿﻪ آنﻫﺎ دﻋﺎ ﻧﻤﯽﮐﻨﯿﻢ و اﻃﺎﻋﺖ و ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮي‬ ‫آنﻫﺎ را ﺗﺮك ﻧﻤﯽﻧﻤﺎﯾﯿﻢ و اﻃﺎﻋﺖ از آنﻫﺎ ﻣﺎداﻣﯽ ﮐﻪ اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺼﯿﺖ و ﮔﻨـﺎه ﻧﻨﻤﺎﯾﻨـﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﻨـﺪ‬ ‫اﻃﺎﻋﺖ از اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ واﺟﺐ اﺳﺖ و ﺑﺮ اﺻﻼح و درﺳﺘﯽ ﺑﺮاي آنﻫﺎ دﻋﺎ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ«‪.‬‬

‫َ َ‬ ‫�� ُّ� َها ٱ َّ� َ‬ ‫دﻟﯿﻞ ﺑﺮ آن از ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ ﺑﺴﯿﺎر اﺳﺖ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ در ﮐﺘﺎﺑﺶ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ٰٓ ﴿ :‬‬ ‫ِين‬ ‫َۡ‬ ‫َ ُ‬ ‫َ َ ُ ٓ ْ َ ُ ْ َّ َ َ َ ُ ْ‬ ‫ُ‬ ‫ءامنوا أطِيعوا ٱ� وأط‬ ‫ِيعوا ٱ َّلر ُسول َوأ ْو ِ� ٱ� ۡم ِر مِن� ۡمۖ﴾ ]اﻟﻨﺴﺎء‪» .[٥٩ :‬اي ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن‬ ‫آوردهاﯾﺪ از ﺧﺪا‪ ،‬رﺳﻮل و ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﺎن اﻣﻮرﺗﺎن اﻃﺎﻋﺖ ﮐﻨﯿﺪ«‪.‬‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ َ َ َ​َ ْ‬ ‫ﺎﻋ ِ� �ﻘﺪ أ َﻃـﺎع‬ ‫و از ﺳﻨﺖ ﺣﺪﯾﺚ اﺑﻮﻫﺮﯾﺮهس ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾـﺪ‪» :‬ﻣﻦ أﻃ‬ ‫َ ْ َ َ َ‬ ‫َّ َ َ َ ْ َ َ َ‬ ‫َ​َ ْ‬ ‫َ​َ ْ َ‬ ‫ﺎع أَﻣ�ي َ� َﻘ ْﺪ أَ َﻃ َ‬ ‫َّ َ‬ ‫ﺎﻋ� َ‬ ‫ـ�ي �ﻘـﺪ‬ ‫ﻣ‬ ‫أ‬ ‫ـ‬ ‫ﻰﺼ‬ ‫ﻋ‬ ‫ـﻦ‬ ‫ﻣ‬ ‫و‬ ‫ا� َو َﻣ ْﻦ َﻋ َﺼ ِﺎ� �ﻘﺪ َﻋﻰﺼ ا� وﻣﻦ أﻃ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫َﻋ َﺼ ِﺎ�« ‪» ١‬ﻫﺮﮐﺲ ﻣﺮا اﻃﺎﻋﺖ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺧﺪا را اﻃﺎﻋﺖ ﮐﺮده و ﻫﺮﮐﺲ ﻣﺮا ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﯽ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺧـﺪا را‬ ‫ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﯽ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮﮐﺲ از اﻣﯿﺮ اﻃﺎﻋﺖ ﮐﻨﺪ ﻣﺮا اﻃﺎﻋﺖ ﻧﻤﻮده و ﻫﺮﮐﺲ از اﻣﯿـﺮ ﻧﺎﻓﺮﻣـﺎﻧﯽ‬

‫ﮐﻨﺪ ﻣﺮا ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﯽ ﮐﺮده اﺳﺖ«‪ .‬و از اﺑـﻦ ﻋﻤـﺮ م رواﯾـﺖ اﺳـﺖ ﮐـﻪ رﺳـﻮل اﷲص ﻓﺮﻣﻮدﻧـﺪ‪:‬‬ ‫‪ 1‬ﺻﺤﯿﺢ اﻟﺒﺨﺎري ﺑﺮﻗﻢ )‪.(7137‬‬

‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم‪ :‬ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺘﻔﺮﻗﻪ در ﻋﻘﯿﺪه‬

‫‪317‬‬

‫َ َ َ َّ َ َ َ َ َ ْ ُ ْ َ ْ َ ْ َ َ َ ُ َ ْ‬ ‫َّ ْ ُ َ َّ َ ُ َ َ ْ َ ْ ْ ُ ْ‬ ‫ـﺮ ﺑِ َﻤﻌ ِﺼـﻴَ ٍﺔ‬ ‫ـﺈذا أ ِم‬ ‫»الﺴﻤﻊ واﻟﻄﺎﻋﺔ ﻰﻠﻋ الﻤﺮ ِء الﻤﺴ ِﻠ ِﻢ ِ�ﻴﻤﺎ أﺣﺐ و� ِﺮه ﻣﺎ لﻢ ﻳﺆمﺮ ﺑِﻤﻌ ِﺼﻴ ٍﺔ ﻓ ِ‬ ‫َ​َ َ ْ َ َ​َ َ َ​َ‬ ‫ﻓﻼ ﺳﻤﻊ وﻻ ﻃ‬ ‫ﺎﻋﺔ« ‪» ١‬ﺑﺮ ﺷﺨﺺ ﻣﺴﻠﻤﺎن اﻃﺎﻋـﺖ و ﻓﺮﻣـﺎﻧﺒﺮي در آﻧﭽـﻪ اﻣﯿـﺮ دوﺳـﺖ دارد و‬

‫ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ ﻣﯽدارد ﺗﺎ زﻣﺎﻧﯿﮑﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﺼﯿﺖ اﻣﺮ ﻧﮑﻨﺪ واﺟﺐ اﺳﺖ ﭘﺲ ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺑـﻪ ﮔﻨـﺎه اﻣـﺮ ﺷـﺪ‬

‫اﻃﺎﻋﺖ و ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮي ﺑﺮ او ﻧﯿﺴﺖ«‪.‬‬

‫ﺳﻨﺖ ﻧﺼﯿﺤﺖ ﺑﺮاي اﻣﺎم را ﺑﺼﻮرت ﭘﻨﻬﺎﻧﯽ و ﺑـﺪور از ﺗﺤﺮﯾـﮏ ﻧﻤـﻮدن و آﺷـﻮب ﺗـﺮوﯾﺞ‬

‫ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ دﻟﯿﻞ ﺑﺮ آن‪ ،‬آﻧﭽﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ اﺑﻦ اﺑﯽ ﻋﺎﺻﻢ و دﯾﮕﺮان از ﻋﯿﺎض ﺑـﻦ ﻏـﻨﻢس رواﯾـﺖ‬ ‫َ َ َْ َْ‬ ‫ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ رﺳﻮل اﷲص ﻓﺮﻣﻮد‪َ » :‬ﻣ ْﻦ أ َراد أن �ﻨ َﺼ َﺢ ﺬﻟي ﺳﻠﻄﺎن ﻓﻼ ﻳﺒﺪه ﻋﻼﻧﻴﺔ‪ ،‬وﻴﻟﺄﺧﺬ‬ ‫ﺑﻴﺪه ﻓﺈن ﺳﻤﻊ ﻣﻨﻪ ﻓﺬاك‪ ،‬و�ﻻ أدى اﺬﻟي ﻋﻠﻴﻪ« ‪» ٢‬ﻫﺮﮐﺲ ﺧﻮاﺳﺖ ﺣﺎﮐﻤﯽ را ﻧﺼﯿﺤﺖ ﮐﻨـﺪ‬

‫ﺑﺼﻮرت آﺷﮑﺎر اﯾﻨﮑﺎر را اﻧﺠﺎم ﻧﺪﻫـﺪ و ﺑﺼـﻮرت ﻧﻬـﺎﻧﯽ اﯾﻨﮑـﺎر را ﺑﮑﻨـﺪ ﺗـﺎ ﻧﺼـﯿﺤﺖ را از او‬ ‫ﺑﮕﯿﺮد اﮔﺮ از او ﻗﺒﻮل ﻧﻤﻮد ﭘﺲ ﻣﻘﺼﻮد ﺣﺎﺻﻞ ﺷﺪه و ﮔﺮﻧﻪ آﻧﭽﻪ ﺑﺮ او اﺳﺖ ادا ﻧﻤﻮده اﺳﺖ«‪.‬‬

‫اﯾﻦ ﻧﺼﻮص از ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ ﻫﻤﮕﯽ ﺑﻪ اﻃﺎﻋﺖ از اﻣﺎﻣﺎن و ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﺎن اﻣﻮر در ﻏﯿﺮ ﻧﺎﻓﺮﻣـﺎﻧﯽ‬

‫ﺧﺪاوﻧﺪ اﻣﺮ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺧﻼﺻﻪ آﻧﭽﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ اﯾﻦ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ‪:‬‬

‫‪ -1‬اﻃﺎﻋﺖ و ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮي در ﻫﺮ ﺣﺎل در ﻏﯿﺮ ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﯽ ﺧﺪاوﻧﺪ واﺟﺐ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ -2‬ﻋﺪم ﺧﺮوج ﺑﺮﺳﺮﭘﺮﺳﺘﺎن اﻣﻮر ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﻧﺼﯿﺤﺖ ﻧﻤﯽﭘﺬﯾﺮﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ -3‬ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﺎن اﻣﻮر را ﻧﺼﯿﺤﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﺑﻪ ﻃﺮﯾﻖ ﺷﺮﻋﯽ ﺑﺮ آنﻫﺎ ﺧﺮده ﻣﯽﮔﯿﺮد‬ ‫ﺑﺎﯾﺪ از ﮔﻨﺎه ﺑﺮي ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ -4‬دوري از آﺷﻮب و ﻓﺘﻨﻪ و اﺳﺒﺎب ﺑﻮﺟﻮد آﻣﺪن ﻓﺘﻨﻪ‪.‬‬

‫‪ -5‬ﺑﺮ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﯾﺎن ﺗﺎ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ از آنﻫﺎ ﮐﻔﺮ ﺑﻮاح و روﺷﻨﯽ ﻇﺎﻫﺮ و آﺷﮑﺎر ﻧﺸﻮد ﻧﺒﺎﯾﺪ ﻗﯿﺎم‬ ‫و ﺧﺮوج ﻧﻤﻮد ﯾﻌﻨﯽ ﮐﻔﺮ آﺷﮑﺎري ﮐﻪ اﻣﮑﺎن ﺗﺄوﯾﻞ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ -6‬ﺿﺮورت ﺣﻔﻆ ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن واﺟﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ ﻫﺪاﯾﺖ ﮐﺘﺎب و ﺳـﻨﺖ ﺑﺼـﻮرت‬ ‫‪ 1‬ﺻﺤﯿﺢ اﻟﺒﺨﺎري ﺑﺮﻗﻢ )‪(7144‬‬

‫‪ 2‬رواه اﺑﻦ أﺑﯽ ﻋﺎﺻﻢ ﻓﯽ اﻟﺴﻨﮥ )‪ (507 / 2‬ﺑﺴﻨﺪ ﺻﺤﯿﺢ‬

‫‪318‬‬

‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﭘﺮﺗﻮ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬

‫ﻗﻮﻟﯽ‪ ،‬ﻋﻤﻠﯽ و اﻋﺘﻘﺎدي ﺑﺎﺷﺪ و دوﺳﺘﯽ آنﻫﺎ‪ ،‬ﺗﺒﻌﯿﺖ و ﭘﯿـﺮوي از راﻫﺸـﺎن و ﺣـﺮص و‬

‫آز ﺑﺮ ﺟﻤﻊ ﺷﺪن آنﻫﺎ ﺑﺮ ﺣﻖ و ﻋﺪم ﺗﻔﺮﻗﻪ و ﺟﺪاﯾﯽ ﺑﺮ آنﻫﺎ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫َ‬ ‫َّ ُ َ ۢ َ ۡ َ َ َ َّ َ َ ُ ۡ ُ َ ٰ َّ‬ ‫ى َو َ�تب ِ ۡع‬ ‫ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬و َمن �ُشاق ِ​ِق ٱلرسول ِمن �ع ِد ما تب� � ٱلهد‬ ‫ُۡ ۡ َ ُ ّ‬ ‫َ َّ ُ‬ ‫َ َ َّ َ َ َ ٓ َ ۡ‬ ‫ت َم ِص ً‬ ‫� َ‬ ‫َ� ۡ َ‬ ‫ِ� ن َو ِ�ِۦ َما ت َو ٰ� َون ۡصلِهِۦ جهنمۖ وساء‬ ‫يل ٱلمؤ ِمن‬ ‫ب‬ ‫س‬ ‫�ا ‪] ﴾١١٥‬اﻟﻨﺴﺎء‪» [١١٥ :‬و‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﻫﺮﮐﺲ ﺑﻌﺪ از روﺷﻦ ﺷﺪن ﺣﻖ و ﻫﺪاﯾﺖ ﺑﺎ رﺳﻮل ﺧﺪا ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻧﻤﻮد و راه ﻏﯿﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن را ﺑﺮاي‬

‫ﭘﯿﺮوي ﺑﺮﮔﺰﯾﺪ او را در ﻫﻤﺎن ﺟﻬﺖ اﻧﺘﺨﺎﺑﯽ ﻗﺮار داده و ﺳﺮاﻧﺠﺎم وارد ﺟﻬﻨﻤﺶ ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﮐﺮد‬ ‫َّ‬ ‫ﮐﻪ ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺑﺪي اﺳﺖ« و رﺳﻮل اﷲص ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﻋﻠﻴ�ﻢ ﺑﺎﺠﻟﻤﺎﻋﺔ ﻓﺈن ﻳَﺪ ا� َﻣ َﻊ‬

‫ْ َ َ َ َ َ ْ َ َّ َ َّ َ َّ‬ ‫ﺎر« ‪» ١‬ﺑﺮ ﺷﻤﺎ واﺟﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺑﺎﺷﯿﺪ زﯾﺮا دﺳﺖ‬ ‫اﺠﻟﻤﺎﻋ ِﺔ وﻣﻦ ﺷﺬ ﺷﺬ ِإﻰﻟ اﻨﻟ ِ‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎ ﺟﻤﺎﻋﺖ اﺳﺖ و ﻫﺮﮐﺲ ﺗﻨﻬﺎ ﺷﺪ ﺳﺮاﻧﺠﺎﻣﺶ آﺗﺶ اﺳﺖ« و از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس م رواﯾﺖ‬ ‫ْ َ‬ ‫َ ْ َ​َ‬ ‫َ ْ ً َ َ َ ُ َ ْ َ ْ ْ َ َّ ُ َ ْ َ ٌ‬ ‫ﺮﺒ ﻓ ِﺈﻧﻪ ﻟي َﺲ أ َﺣﺪ‬ ‫ﺼ‬ ‫ﻴ‬ ‫ﻠ‬ ‫ﻓ‬ ‫ﻪ‬ ‫ﻫ‬ ‫ﺮ‬ ‫ﻜ‬ ‫ﻓ‬ ‫ﺎ‬ ‫ﺌ‬ ‫ي‬ ‫ﺷ‬ ‫ه‬ ‫�‬ ‫ﻣ‬ ‫أ‬ ‫ﻦ‬ ‫ﻣ‬ ‫ى‬ ‫اﺳﺖ ﮐﻪ رﺳﻮل اﷲص ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﻣﻦ رأ ِ ِ ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ُ َّ‬ ‫ً‬ ‫ً‬ ‫ُ َ ُ َْ َ َ َ ْ ً َ‬ ‫َ‬ ‫ﺮﺒا �ﻴَ ُﻤﻮت ِإﻻ َﻣﺎت ِﻣﻴﺘَﺔ َﺟﺎ ِﻫ ِﻠ َّﻴﺔ« ‪» ٢‬ﻫﺮﮐﺲ ﻣﻌﺼﯿﺘﯽ را از ﺣﺎﮐﻢ اﺳﻼﻣﯽ‬ ‫ﺎرق اﺠﻟﻤﺎﻋﺔ ِﺷ‬ ‫�ﻔ ِ‬ ‫ﻣﺸﺎﻫﺪه ﮐﺮد ﭘﺲ آن را ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ ﺑﺪاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮ آن ﺻﺒﺮ ﻧﻤﺎﯾﺪ زﯾﺮا ﻫﯿﭻ اﺣﺪي ﺑﻪ اﻧﺪازه ﯾﮏ وﺟﺐ‬ ‫از ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺟﺪا ﻧﻤﯽﮔﺮدد ﺟﺰ اﯾﻨﮑﻪ اﮔﺮ ﺑﻤﯿﺮد ﺑﺮ ﻣﺮگ ﺟﺎﻫﻠﯿﺖ ﻣﺮده اﺳﺖ«‪.‬‬

‫اﯾﻦ ﻧﺼﻮص ﺑﺮ ﺿﺮورت ﺣﻔﻆ ﺟﻤﺎﻋـﺖ و ﻋـﺪم درﮔﯿـﺮي ﺑـﺎ اﻫﻠـﺶ دﻻﻟـﺖ دارد و وﻋﯿـﺪ‬

‫ﺷﺪﯾﺪ ﺑﺮاي ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑـﺎ آن ﻣﺨﺎﻟﻔـﺖ ﻧﻤﺎﯾـﺪ‪ .‬زﯾـﺮا ﺟﻤﺎﻋـﺖ رﺣﻤـﺖ و ﺗﻔﺮﻗـﻪ و ﺟـﺪاﯾﯽ‬ ‫ﻋﺬاب اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ 1‬اﻟﺘﺮﻣﺬي ﺑﺮﻗﻢ )‪ ،(2167‬اﻟﺴﻨﮥ ﻻﺑﻦ أﺑﯽ ﻋﺎﺻﻢ ﺑﺮﻗﻢ )‪.(80‬‬ ‫‪ 2‬ﺻﺤﯿﺢ اﻟﺒﺨﺎري ﺑﺮﻗﻢ )‪(7143‬‬

‫ﺗﻤﺴﮏ ﺑﻪ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ و دﻟﯿﻞ ﺑﺮ واﺟﺐ ﺑﻮدن آن‬ ‫ﻣﺒﺤﺚ اول‪ :‬ﻣﻌﻨﯽ ﺗﻤﺴﮏ ﺑﻪ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ و دﻟﯿﻞ ﺑﺮ واﺟﺐ ﺑﻮدن آن‬

‫ﺧﺪاوﻧﺪ اﻣﺖ را ﺑﻪ اﺟﺘﻤﺎع و وﺣﺪت ﮐﻠﻤﻪ اﻣﺮ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ و اﺳﺎس اﯾـﻦ اﺟﺘﻤـﺎع ﻣﺘﻤﺴـﮏ‬

‫ﺑﻮدن ﺑﻪ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ و دوري از ﺗﻔﺮﻗﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﺧﻄﺮات آن ﺑﺮ اﻣﺖ در ﻫـﺮ دو دﻧﯿـﺎ را ﺑﯿـﺎن‬

‫ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬و ﺑﺮاي ﺗﺤﻘﻖ ﯾﺎﻓﺘﻦ آن‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﺎ اﻣﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ در اﺻـﻮل و ﻓـﺮوع ﺣﮑـﻢ را‬ ‫ﺑﻪ ﮐﺘﺎب ﺧﺪا ﺑﺮﮔﺮداﻧﯿﻢ و ﻣﺎ را از ﻫﺮ آﻧﭽﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﺑﻮﺟﻮد آﻣﺪن ﺗﻔﺮﻗﻪ و ﺟﺪاﯾﯽ ﻣـﯽﺷـﻮد ﻧﻬـﯽ‬

‫ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫راه درﺳــﺖ ﺑــﻪ ﺳــﻮي ﻧﺠــﺎت و رﺳــﺘﮕﺎري ﻫﻤــﺎن ﭼﻨــﮓ زدن ﺑــﻪ ﮐﺘــﺎب ﺧــﺪا و ﺳــﻨﺖ‬

‫رﺳﻮﻟﺶص ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ دو دژي ﻣﺤﮑﻢ و ﭘﻨﺎﻫﮕـﺎﻫﯽ ﺑـﺎدوام ﺑـﺮاي ﮐﺴـﯽ اﺳـﺖ ﮐـﻪ اﷲ‬

‫ﺗﻌﺎﻟﯽ او را ﻣﻮﻓﻖ ﺑﺪارد‪.‬‬

‫اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬وٱ ۡ� َتص ُموا ْ �َ ۡبل ٱ َّ�ِ َ� ٗ‬ ‫ِيعا َو َ� َ� َف َّرقُ ۚوا ْ َوٱ ۡذ ُك ُروا ْ ن ِۡع َم َ‬ ‫ت‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫َ‬ ‫ۡ َ ٓ ۡ َ ٗ َ ُ ُ ۡ َ َٰ‬ ‫ُ‬ ‫ُ َ‬ ‫َ َ ۡ ُ ۡ ۡ ُ ُ ۡ َ ۡ َ ٓ ٗ َ َ َّ َ َ ۡ َ ُ‬ ‫علي�م إِذ كنتم أعداء ف�لف �‬ ‫� قلو�ِ� ۡم فأ ۡص َب ۡح ُتم بِن ِعمتِهِۦ إِخ�ٰنا و�نتم �‬ ‫َ َّ ُ َ َ َ‬ ‫َ‬ ‫ُ ۡ َ ّ َ َّ َ َ َ َ ُ ّ ۡ َ َ َ ٰ َ ُ َ ّ ُ َّ ُ َ ُ‬ ‫حفر� ٖ مِن ٱ�ارِ فأنقذ�م مِنهاۗ ك�ل ِك يب ِ� ٱ‬ ‫� ل� ۡم َءا�ٰتِهِۦ ل َعل� ۡم � ۡهت ُدون ‪] ﴾١٠٣‬آل‬

‫َّ‬ ‫ٱ� ِ‬ ‫َ َ‬ ‫شف ا‬

‫ﻋﻤﺮان‪» .[١٠٣ :‬ﻫﻤﮕﯽ ﺑﻪ رﯾﺴﻤﺎن ﺧﺪاوﻧﺪ ﭼﻨﮓ زﻧﯿﺪ و ﭘﺮاﮐﻨﺪه ﻧﺸﻮﯾﺪ و ﻧﻌﻤﺖ ﺧﺪا را ﻧﺴﺒﺖ‬

‫ﺑﻪ ﺧﻮد ﺑﯿﺎد آورﯾﺪ آن ﻫﻨﮕﺎم ﮐﻪ دﺷﻤﻦ ﻫﻢ ﺑﻮدﯾﺪ ﭘﺲ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﯿﺎن دلﻫﺎي ﺷﻤﺎ ﻣﺤﺒﺖ و‬ ‫اﻟﻔﺖ اﻧﺪاﺧﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻟﻄﻒ او ﺑﺮادران ﻫﻢ ﺷﺪﯾﺪ و ﺑﺮ ﮐﻨﺎر ﭘﺮﺗﮕﺎه آﺗﺶ ﺑﻮدﯾﺪ ﮐﻪ ﺷﻤﺎ را از آن‬

‫رﻫﺎﻧﯿﺪ اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﺧﻮد را ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ روﺷﻦ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺗﺎ ﻫﺪاﯾﺖ ﯾﺎﺑﯿﺪ«‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ‬

‫ﺑﻪ ﭼﻨﮓ زدن ﺑﻪ رﯾﺴﻤﺎن ﺧﻮد اﻣﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﺣﺒﻞ اﷲ ﻫﻤﺎن ﻋﻬﺪ و ﭘﯿﻤﺎن ﺧﺪاﺳﺖ ﯾﺎ ﻫﻤﺎن‬ ‫ﻗﺮآن اﺳﺖ ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﻣﻔﺴﺮﯾﻦ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ .‬از اﯾﻦ رو ﻋﻬﺪي ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﮔﺮﻓﺘﻪ‬

‫ﻫﻤﺎن ﺗﻤﺴﮏ ﺟﺴﺘﻦ ﺑﻪ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ اﺟﺘﻤﺎع اﻣﺮ و از ﺗﻔﺮﻗﻪ و اﺧﺘﻼف ﻧﻬﯽ‬ ‫ُ َۡ َ َ ْ‬ ‫َ َ ٓ َ َ ٰ ُ ُ َّ ُ َ ُ ُ‬ ‫َ‬ ‫لر ُسول فخذوهُ َو َما � َهٮٰ� ۡم �ن ُه فٱنت ُه ۚوا﴾ ]اﳊﴩ‪:‬‬ ‫ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬وما ءاتٮ�م ٱ‬

‫‪320‬‬

‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﭘﺮﺗﻮ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬

‫‪» .[٧‬وآﻧﭽﻪ رﺳﻮل )ﺧﺪا( ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﯽدﻫﺪ‪ ،‬ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ‪ .‬و از آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﺷﻤﺎ را از آن ﺑﺎز دارد اﺟﺘﻨﺎب‬

‫ورزﯾﺪ« و اﯾﻦ ﺷﺎﻣﻞ اﺻﻮل و ﻓﺮوع دﯾﻦ‪ ،‬آﺷﮑﺎر و ﻧﻬﺎﻧﺶ ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬

‫و آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ آن آﻣﺪ ﺑﺮ ﺑﻨﺪﮔﺎن واﺟﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ آن را ﺑﮕﯿﺮﻧﺪ و از او‬

‫ﺗﺒﻌﯿﺖ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و ﻣﺨﺎﻓﺖ ﮐﺮدن ﺑﺎ او ﺟﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﻓﺮﻣﻮده ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺑﺮ ﭼﯿﺰي ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻓﺮﻣﻮده اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ‬

‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﮐﺴﯽ ﺣﻖ ﻧﺪارد از آن ﺷﺎﻧﻪ ﺧﺎﻟﯽ ﮐﻨﺪ و در ﺗﺮك آن ﺑﺮاي ﮐﺴﯽ ﻋﺬري ﻧﯿﺴﺖ و‬ ‫َ َ‬ ‫ﺟﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴﺖ ﺳﺨﻨﯽ ﮐﺴﯽ را ﺑﺮ ﺳﺨﻦ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص ﺟﻠﻮ اﻧﺪاﺧﺖ‪ .‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ٰٓ ﴿ :‬‬ ‫�� ُّ� َها‬ ‫َّ َ َ َ ُ ٓ ْ َ ُ ْ َّ َ َ َ ُ َ ُ َ َ َ َ َّ ۡ ْ َ ۡ ُ َ َ ُ ۡ َ ۡ َ ُ َ‬ ‫ٱ�ِين ءامنوا أطِيعوا ٱ� ورسو�ۥ و� تولوا �نه وأنتم �سمعون ‪» ﴾٢٠‬اي ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن‬ ‫آورده اﯾﺪ ﺧﺪا و رﺳﻮﻟﺶ را اﻃﺎﻋﺖ ﻧﻤﺎﯾﺪ و از او روي ﺑﺮﻧﺘﺎﺑﯿﺪ درﺣﺎﻟﯿﮑﻪ ﻣﯽﺷﻨﻮﯾﺪ«‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ‬

‫ﺑﻪ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﻣﺆﻣﻨﺶ اﻣﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ از او و رﺳﻮﻟﺶ اﻃﺎﻋﺖ ﮐﻨﻨﺪ و آنﻫﺎ را از ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‬

‫و ﺗﺸﺒﯿﻪ ﺷﺪن ﺑﻪ ﮐﺎﻓﺮان در ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ او ﺳﺮزﻧﺶ و ﺗﻮﺑﯿﺦ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬و ﺑﺨﺎﻃﺮ اﯾﻦ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬ ‫َ َ َّ ْ َ ۡ‬ ‫﴿ َو� ت َول ۡوا �ن ُه﴾ ﯾﻌﻨﯽ اﻃﺎﻋﺖ او‪ ،‬ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮي دﺳﺘﻮرات و ﺗﺮك ﻧﻤﻮدن ﻧﻬﯽﻫﺎي او را رﻫﺎ‬ ‫ﻧﮑﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫َۡ‬ ‫َ ُ‬ ‫َ َ ُّ َ َّ َ َ َ ُ ٓ ْ َ ُ ْ َّ َ َ َ ُ ْ‬ ‫اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ٰٓ ﴿ :‬‬ ‫ِيعوا ٱ َّلر ُسول َوأ ْو ِ� ٱ� ۡم ِر‬ ‫���ها ٱ�ِين ءامنوا أطِيعوا ٱ� وأط‬ ‫ُ‬ ‫ِن� ۡمۖ فَإن تَ َ�ٰ َز ۡ� ُت ۡم � َ ۡ َ ُّ ُ َ َّ َ َّ ُ‬ ‫ُ ُ ۡ ُ ۡ ُ َ َّ َ ۡ ۡ‬ ‫م‬ ‫ِ‬ ‫ول إِن كنتم تؤمِنون ب ِٱ�ِ وٱ�َو ِم ٱ�خ ِ​ِر�‬ ‫�ءٖ ف ُردوه إِ� ٱ�ِ وٱلرس ِ‬ ‫ِ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫َ ً‬ ‫َ َ َ‬ ‫�ٰل ِك خ ۡ�‪َ ٞ‬وأ ۡح َس ُن تأوِ�� ‪] ﴾٥٩‬اﻟﻨﺴﺎء‪» .[٥٩ :‬اي ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آورده اﯾﺪ ﺧﺪا‪ ،‬رﺳﻮل و‬ ‫ﺻﺎﺣﺒﺎن اﻣﺮ را اﻃﺎﻋﺖ ﮐﻨﯿﺪ؛ اﮔﺮ در ﭼﯿﺰي دﭼﺎر اﺧﺘﻼف و ﻧﺰاع ﺷﺪﯾﺪ آن را ﺑﻪ ﺧﺪا و رﺳﻮل‬ ‫ﺑﺮﮔﺮداﻧﯿﺪ در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ و روز آﺧﺮت اﯾﻤﺎن دارﯾﺪ اﯾﻦ ﺑﻬﺘﺮ و ﺳﺮاﻧﺠﺎم آن ﻧﯿﮑﻮﺗﺮ‬

‫اﺳﺖ« ﺣﺎﻓﻆ اﺑﻦ ﮐﺜﯿﺮ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪) :‬أﻃﻴﻌﻮا اﷲ‪ ،‬أي اﺗﺒﻌﻮا ﻛﺘﺎﺑﻪ‪ ،‬وأﻃﻴﻌﻮا الﺮﺳﻮل أي ﺧﺬوا‬ ‫ﺳنﺘﻪ‪ ،‬وأو� اﻷمﺮ ﻣﻨ�ﻢ أي ﻓﻴﻤﺎ أمﺮو�ﻢ ﺑﻪ ﻣﻦ ﻃﺎﻋﺔ اﷲ ﻻ ﻲﻓ ﻣﻌﺼﻴﺔ اﷲ‪ ،‬ﻓﺈﻧﻪ ﻻ ﻃﺎﻋﺔ‬ ‫ﻤﻟﺨﻠﻮق ﻲﻓ ﻣﻌﺼﻴﺔ اﷲ( »أﻃﻴﻌﻮا اﷲ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ از ﮐﺘﺎب ﺧﺪا ﭘﯿﺮوي ﮐﻨﯿﺪ و أﻃﻴﻌﻮا اﻟﺮﺳﻮل ﯾﻌﻨﯽ‬

‫ﺳﻨﺖ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ را ﺑﺮﮔﯿﺮﯾﺪ و أوﱄ اﻷﻣﺮ ﻣﻨﻜﻢ ﯾﻌﻨﯽ در آﻧﭽﻪ از اﻃﺎﻋﺖ ﭘﺮوردﮔﺎر‪ ،‬ﺷﻤﺎ را اﻣﺮ‬

‫ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﻧﻪ در ﻣﻌﺼﯿﺖ ﭘﺮوردﮔﺎر او را اﻃﺎﻋﺖ ﮐﻨﯿﺪ زﯾﺮا در ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﯽ ﭘﺮوردﮔﺎر از ﻣﺨﻠﻮق‬

‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم‪ :‬ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺘﻔﺮﻗﻪ در ﻋﻘﯿﺪه‬

‫‪321‬‬

‫اﻃﺎﻋﺖ ﻧﻤﯽﺷﻮد«‪ .‬و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬فَإن تَ َ�ٰ َز ۡ� ُت ۡم � َ ۡ َ ُ ُّ ُ َ َّ َ َّ ُ‬ ‫ول﴾ »اﮔﺮ در‬ ‫ِ‬ ‫�ءٖ فردوه إِ� ٱ�ِ وٱلرس ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﭼﯿﺰي دﭼﺎر اﺧﺘﻼف و ﻧﺰاع ﺷﺪﯾﺪ آن را ﺑﻪ ﺧﺪا و رﺳﻮل ﺑﺮﮔﺮداﻧﯿﺪ« ﻣﺠﺎﻫﺪ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻣﻨﻈﻮر‬

‫ﮐﺘﺎب ﺧﺪا و ﺳﻨﺖ رﺳﻮﻟﺶ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬و اﯾﻦ اﻣﺮ از ﺟﺎﻧﺐ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ اﺳﺖ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﻣﺮدم در ﻫﺮ‬

‫ﭼﯿﺰي از اﺻﻮل و ﻓﺮوع دﯾﻦ دﭼﺎر اﺧﺘﻼف ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬اﺧﺘﻼف در آن ﻣﻮرد را ﺑﻪ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬ ‫َ ۡ َ ُ ۡ‬ ‫ۡ َۡ‬ ‫َ َّ‬ ‫حك ُم ُه ٓۥ إِ� ٱ�ِۚ﴾‬ ‫ﺑﺮﮔﺮداﻧﻨﺪ ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬و َما ٱخ َتلف ُت ۡم �ِيهِ مِن �ءٖ ف‬ ‫]اﻟﺸﻮری‪» .[١٠ :‬در ﺑﺎره ﻫﺮﭼﻪ اﺧﺘﻼف ﮐﺮدﯾﺪ ﺣﮑﻢ آن را ﺑﻪ ﺳﻮي ﺧﺪا ﺑﺮﮔﺮداﻧﯿﺪ« ﯾﻌﻨﯽ‬

‫داوري در دﺷﻤﻨﯽﻫﺎ و ﻧﺪاﻧﺴﺘﻪﻫﺎ را ﺑﻪ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ ﺑﺮﮔﺮداﻧﯿﺪ و ﮐﺴﯽ ﮐﻪ آن را ﺑﻪ ﺳﻮي اﯾﻦ‬ ‫َ َ َ‬ ‫دو ﺑﺮﻧﮕﺮداﻧﺪ ﺑﻪ ﺧﺪا و روز ﻗﯿﺎﻣﺖ اﯾﻤﺎن ﻧﺪارد‪ .‬و اﯾﻦ ﺳﺨﻦ‪ٰ�﴿ :‬ل ِك خ ۡ�‪ ﴾ٞ‬ﯾﻌﻨﯽ ﺣﺎﮐﻢ‬

‫ﮔﺮداﻧﯿﺪن ﮐﺘﺎب ﺧﺪا و ﺳﻨﺖ رﺳﻮﻟﺶ و ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﮐﺮدن ﺑﻪ اﯾﻦ دو در ﭘﺎﯾﺎن دادن ﺑﻪ اﺧﺘﻼف‪،‬‬ ‫َ‬ ‫َۡ ً‬ ‫ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ و ﴿ َوأ ۡح َس ُن تأوِ��﴾ ﯾﻌﻨﯽ و ﻋﺎﻗﺒﺖ و ﺳﺮاﻧﺠﺎم آن ﻧﯿﮑﻮﺗﺮ اﺳﺖ ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﺳﺪي‬

‫ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ .‬ﻣﺠﺎﻫﺪ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪) :‬وأﺣﺴﻦ ﺟﺰاء وﻫﻮ ﻗﺮ�ﺐ( ‪» ١‬و ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﭘﺎداش ﺑﺮاي آنﻫﺎﺳﺖ و‬ ‫اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﻧﺰدﯾﮑﺘﺮ اﺳﺖ«‪ .‬در ﮐﺘﺎب ﺧﺪاوﻧﺪ آﯾﺎت ﺑﺴﯿﺎري وﺟﻮد دارد ﮐﻪ در واﺟﺐ ﺑﻮدن‬

‫ﺗﻤﺴﮏ ﺑﻪ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ و ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﮐﺮدن ﺑﻪ آنﻫﺎ در ﻫﻤﻪ ﮐﺎرﻫﺎ وارد ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﻣﺎ دﻟﯿﻞ از ﺳﻨﺖ ﺑﺮ واﺟﺐ ﺑﻮدن ﺗﻤﺴﮏ ﺑﻪ ﮐﺘﺎب و ﺳـﻨﺖ از ﺟﻤﻠـﻪ آﻧﭽـﻪ اﺳـﺖ ﮐـﻪ اﻣـﺎم‬ ‫َّ َّ َ َ ْ َ َ ُ ْ َ َ ً‬ ‫ـﻢ ﺛﻼﺛـﺎ‬ ‫ﻣﺴﻠﻢ از اﺑﻮﻫﺮﯾﺮهس رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ رﺳﻮل اﷲص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬إِن ا� ﻳﺮﻰﺿ ﻟ�‬ ‫َ​َْ َ ُ َ ُ ْ َ​َ ً َ​َْ َ َ ُ ْ َ ْ َُْ​ُ ُ َ​َ ُْ ُ‬ ‫َّ‬ ‫َ ًْ َ​َ ْ َ َْ ُ َْ‬ ‫ا�‬ ‫ﺒ‬ ‫ﺤﺑ‬ ‫ﻮا‬ ‫ـﻤ‬ ‫ﺼ‬ ‫ﺘ‬ ‫ﻌ‬ ‫�‬ ‫ن‬ ‫أ‬ ‫و‬ ‫ﺎ‬ ‫ﺌ‬ ‫ي‬ ‫ﺷ‬ ‫ﻪ‬ ‫ﺑ‬ ‫ﻮا‬ ‫�‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ـﻞ ِ‬ ‫ﺮﺸ ِ‬ ‫و�ﺴﺨﻂ ﻟ�ﻢ ﺛﻼﺛﺎ ��ﻰﺿ ﻟ�ﻢ أن �ﻌﺒﺪوه وﻻ � ِ‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ َ‬ ‫َ ً َ َ​َ ُ‬ ‫ُ َ ً‬ ‫َ‬ ‫َ َ​َ‬ ‫ـﺮﺜة‬ ‫ﻤﺟ‬ ‫ﻴﻌﺎ َوﻻ �ﻔ َّﺮﻗﻮا وأن ﺗﻨﺎﺻﺤﻮا ﻣﻦ وﻻه اﷲ أمﺮ�ﻢ َو� َ ْﺴﺨ ُﻂ ﻟ� ْﻢ ﺛﻼﺛﺎ ِ�ﻴـﻞ َوﻗـﺎل و�‬ ‫ِ‬ ‫ْ‬ ‫الﺴ َﺆ َ َ َ َ‬ ‫ُّ‬ ‫ﺎل« ‪» ٢‬ﺑﺎ اﻧﺠﺎم اﯾﻦ ﺳﻪ ﻣﻮرد ﺧﺪاوﻧﺪ از ﺷﻤﺎ راﺿﯽ ﻣﯽﺷﻮد‪.1:‬اﷲ را ﻋﺒﺎدت‬ ‫ال و�ِﺿﺎﻋ ِﺔ الﻤ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ و ﺑﺮاﯾﺶ ﺷﺮﯾﮏ ﻗﺮار ﻧﺪﻫﯿﺪ‪ .2‬ﺑﻪ رﯾﺴﻤﺎن ﺧﺪاوﻧﺪ ﭼﻨﮓ زﻧﯿﺪ و ﻣﺘﻔـﺮق ﻧﺸـﻮﯾﺪ‪ .3‬ﺑـﺮاي‬ ‫آن ﮐﺲ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ او را ﺳﺮﭘﺮﺳﺖ ﺷﻤﺎ ﻗﺮار داده‪ ،‬ﺧﯿﺮﺧﻮاه ﺑﺎﺷﯿﺪ‪ .‬و ﺑﺎ اﻧﺠﺎم ﺳﻪ ﮐﺎر از ﺷـﻤﺎ‬

‫‪ 1‬ﺗﻔﺴﯿﺮ اﺑﻦ ﮐﺜﯿﺮ )‪.(304 / 2‬‬

‫‪ 2‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺮﻗﻢ )‪ (1715‬و اﺣﻤﺪ‬

‫‪322‬‬

‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﭘﺮﺗﻮ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬

‫ﺧﺸﻤﮕﯿﻦ ﻣﯽﮔﺮدد‪ .1:‬از ﺑﮕﻮ و ﻣﮕﻮ ‪ .2‬زﯾﺎد ﺳﺆال ﭘﺮﺳﯿﺪن ‪ .3‬ﺿﺎﯾﻊ ﮐﺮدن ﻣﺎل«‪ .‬و از ﺟـﺎﺑﺮس‬ ‫ْ‬ ‫َ َ ُّ‬ ‫َ‬ ‫ُ َْ‬ ‫وارد اﺳﺖ ﮐﻪ رﺳﻮل اﷲص ﻓﺮﻣﻮدﻧـﺪ‪» :‬ﺗَ َﺮ ْ� ُ‬ ‫ﺖ ِ�ﻴ� ْﻢ أم َﺮ�ْ ِﻦ ﻟ ْﻦ ﺗ ِﻀﻠﻮا َﻣـﺎ � َﻤ َّﺴـﻜﺘُ ْﻢ ﺑِ ِﻬ َﻤـﺎ‬ ‫َّ َ َ‬ ‫َ َ َّ‬ ‫ا� َو ُﺳﻨﺔ ﻧ ِبﻴِّ ِﻪ« ‪» ١‬در ﻣﯿﺎن ﺷﻤﺎ دو ﭼﯿﺰ را ﺑـﻪ ﯾﺎدﮔـﺎر ﮔﺬاﺷـﺘﻢ اﮔـﺮ ﺑـﻪ آن دو ﺗﻤﺴـﮏ‬ ‫ِﻛﺘﺎب ِ‬ ‫َ ْ َ َْ ُ‬ ‫ـﺮ�ﺘُ� ْﻢ‬ ‫ﺟﻮﯾﯿﺪ ﻫﺮﮔﺰ ﮔﻤﺮاه ﻧﻤﯽﺷﻮﯾﺪ‪ .1 :‬ﮐﺘﺎب ﺧﺪا ‪ .2‬ﺳﻨﺖ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮش« و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﻗـﺪ ﺗ‬ ‫َّ َ ٌ‬ ‫َ​َ َْْ َ َْ َُ َ َ َ َ َ َ ُ َ َْ َ ْ‬ ‫ـﺪي إِﻻ ﻫﺎلِـﻚ« ‪» ٢‬ﺷـﻤﺎ را در ﭼﻨـﺎن ﺣـﺎﻟﺘﯽ از‬ ‫ﺎرﻫﺎ ﻻ ﻳ ِﺰ�ـﻎ �ﻨﻬـﺎ �ﻌ ِ‬ ‫ﻰﻠﻋ اﺒﻟﻴﻀﺎ ِء ﻴﻟﻠﻬﺎ ﻛﻨﻬ ِ‬ ‫روﺷﻨﮕﺮي ﺗﺮك ﮐﺮدهام ﮐﻪ ﺷﺐ آن ﺑﻪ ﻣﺎﻧﻨـﺪ روز آن اﺳـﺖ و ﺟـﺰ ﻫـﻼك ﺷـﺪه از آن روي‬ ‫َّ‬ ‫َ ْ ُ‬ ‫ﺑﺮﻧﻤﯽ ﺗﺎﺑﺪ« و در ﺣﺪﯾﺚ ﻋﺮﺑﺎض ﺑﻦ ﺳﺎرﯾﻪ آﻣﺪه ﮐﻪ ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮص ﻓﺮﻣﻮدﻧـﺪ‪َ » :‬ﻋﻠـﻴ� ْﻢ � ِ ُﺴـن ِﻲﺘ‬ ‫َ ُ َّ ْ‬ ‫َ َ َ َّ ُ‬ ‫ﻳﻦ ال ْ َﻤ ْﻬﺪﻳِّ َ‬ ‫ﺎﻨﻟ َ‬ ‫الﺮاﺷﺪ َ‬ ‫اﺨﻟُﻠَ َﻔﺎ ِء َّ‬ ‫ﻜﻮا ﺑ َﻬﺎ َو َﻋ ُّﻀـﻮا َﻋﻠَﻴْ َﻬـﺎ ﺑ َّ‬ ‫ـﺬ« ‪» ٣‬ﺑـﻪ‬ ‫ﻮ‬ ‫ﺴ‬ ‫ﻤ‬ ‫ﺘ‬ ‫�‬ ‫ﺑﻌﺪي‬ ‫ﻣﻦ‬ ‫�‬ ‫وﺳﻨ ِﺔ‬ ‫اﺟ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﺳﻨﺖ ﻣﻦ و ﺟﺎﻧﺸﯿﻨﺎن ﻫﺪاﯾﺖ ﯾﺎﻓﺘﻪ ﺑﻌﺪ از ﻣﻦ ﺗﻤﺴﮏ ﺟﻮﯾﯿﺪ و ﻣﺤﮑﻢ آن را ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ«‪.‬‬ ‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص ﺑﻪ ﮐﺴﺎﻧﯽ از اﻣﺘﺶ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳـﻨﺖ او ﻣﺘﻤﺴـﮏ ﻫﺴـﺘﻨﺪ ﺑﺰرﮔﺘـﺮﯾﻦ ﻣـﮋده و ﺑﻬﺘـﺮﯾﻦ‬

‫ﻣﻘﺼﺪ ﮐﻪ ﻫﺮ ﻣﺆﻣﻨﯽ آرزوي آن را دارد و ﺑﺮاي رﺳﯿﺪن ﺑﻪ آن ﺗﻼش ﻣـﯽﮐﻨـﺪ‪ ،‬ﻣـﯽدﻫـﺪ و آن‬

‫اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﺮﮐﺲ در ﻗﻠﺒﺶ ﮐﻤﺘﺮﯾﻦ ذره اي اﯾﻤﺎن ﺑﺎﺷﺪ رﺳﺘﮕﺎر و داﺧﻞ ﺑﻬﺸـﺖ ﻣـﯽﺷـﻮد‪.‬‬ ‫ْ ُ ُ َ ْ َّ َ‬ ‫ُ ُّ ُ َّ‬ ‫اﯾﻦ ﻣﮋده در ﺣﺪﯾﺚ اﺑﻮﻫﺮﯾﺮهس آﻣﺪه ﮐﻪ رﺳﻮل اﷲص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﻞﻛ أﻣ ِﻲﺘ ﻳَـﺪﺧﻠﻮن اﺠﻟَﻨـﺔ‬ ‫َ‬ ‫َّ َ ْ َ َ َ ُ َ َ ُ َ َّ َ َ ْ َ ْ َ َ َ َ ْ َ َ َ َ َ َ ْ َّ َ‬ ‫َ َ ْ َ ‪٤‬‬ ‫ﺎﻋ ِ� دﺧﻞ اﺠﻟَﻨﺔ َو َﻣ ْﻦ َﻋ َﺼ ِﺎ� �ﻘـﺪ أﻰﺑ«‬ ‫ا� وﻣﻦ ﻳﺄﻰﺑ ﻗﺎل ﻣﻦ أﻃ‬ ‫ِإﻻ ﻣﻦ أﻰﺑ ﻗﺎلﻮا ﻳﺎ رﺳﻮل ِ‬ ‫»ﺗﻤﺎم اﻣﺖ ﻣﻦ داﺧﻞ ﺑﻬﺸﺖ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ﻣﮕﺮ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ اﺑﺎ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﺪ اي رﺳﻮل ﺧـﺪا ﭼـﻪ ﮐﺴـﯽ‬ ‫اﻣﺘﻨﺎع ﻣﯽورزد؟ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻫﺮﮐﺲ ﮐﻪ از ﻣﻦ اﻃﺎﻋﺖ ﮐﻨﺪ‪ ،‬وارد ﺑﻬﺸﺖ ﻣﯽﺷﻮد و ﻫﺮ ﮐﺲ‪ ،‬از ﻣﻦ‬

‫ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﯽ ﮐﻨﺪ‪ ،‬در ﺣﻘﯿﻘﺖ‪ ،‬اﻣﺘﻨﺎع ورزﯾﺪه اﺳﺖ‪ «.‬و ﮐﺪام اﺑﺎ و ﺗﺮك ﺳﻨﺖ ﺑﺰرﮔﺘـﺮ از ﻣﺨﺎﻟﻔـﺖ‬

‫ﮐﺮدن اﻣﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص اﺳﺖ؟ و آن ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﻧﻮآورﯾﻬﺎ و ﺑﺪﻋﺖﻫﺎ در دﯾﻦ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽآﯾﺪ‪.‬‬ ‫‪ 1‬رواه ﻣﺎﻟﮏ ﻓﯽ اﻟﻤﻮﻃﺄ )‪.(899 / 2‬‬

‫‪ 2‬ﺳﻨﻦ اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ )‪ (16 / 1‬اﻟﻤﻘﺪﻣﮥ‪ .‬وﺻﺤﯿﺢ اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ ﻟﻸﻟﺒﺎﻧﯽ )‪.(6 / 1‬‬ ‫‪ 3‬ﺳﻨﻦ أﺑﯽ داود)‪(13/5‬واﻟﺘﺮﻣﺬي ﻣﻊ ﺗﺤﻔﮥ اﻷﺣﻮذي)‪(438/7‬‬ ‫‪ 4‬ﺻﺤﯿﺢ اﻟﺒﺨﺎري ﺑﺮﻗﻢ )‪.(7280‬‬

‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم‪ :‬ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺘﻔﺮﻗﻪ در ﻋﻘﯿﺪه‬

‫‪323‬‬

‫و ﻣﻌﻠﻮم و ﻣﺸﺨﺺ ﮔﺮدﯾﺪ ﮐﻪ ﮔﺮوه ﻧﺠﺎت ﯾﺎﻓﺘﻪ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐـﻪ ﺑـﺮ راﻫـﯽ ﮐـﻪ ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ و‬ ‫اﺻﺤﺎب او ﻗﺮار دارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎﺷﻨﺪ و آن ﺟﻤﺎﻋـﺖ اﺳـﺖ‪ .‬اﺑـﯽ ﺑـﻦ ﮐﻌـﺐس ﻣـﯽﮔﻮﯾـﺪ‪» :‬ﻋﻠـﻴ�ﻢ‬ ‫ﺑﺎلﺴبﻴﻞ والﺴﻨﺔ ﻓﺈﻧﻪ ﻟيﺲ ﻣﻦ ﻋﺒﺪ ﻰﻠﻋ ﺳبﻴﻞ وﺳﻨﺔ ذﻛﺮ الﺮﻤﺣﻦ ﻓﻔﺎﺿﺖ ﻋﻴﻨﺎه ﻣـﻦ ﺧﺸـﻴﺔ‬ ‫ً‬ ‫ً‬ ‫اﷲ ﻓﺘﻤﺴﻪ اﻨﻟﺎر أﺑﺪا و�ن اﻗﺘﺼﺎدا ﻲﻓ ﺳبﻴﻞ وﺳﻨﺔ ﺧ� ﻣﻦ اﺟﺘﻬﺎد ﻲﻓ ﺧﻼف ﺳـبﻴﻞ وﺳـﻨﺔ«‬ ‫»ﺑﺮ ﺷﻤﺎ واﺟﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ ﻃﺮﯾﻖ ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ ﺑﺎﺷﯿﺪ و ﻫﺮ ﺑﻨﺪهاي ﺑﺮ راه ﻗـﺮآن و ﺳـﻨﺖ ﺑﺎﺷـﺪ‬

‫ﺧﺪاوﻧﺪ را ﯾﺎد ﻣﯽﮐﻨﺪ ﭘﺲ ﭼﺸﻤﺎﻧﺶ از ﺗﺮس ﺧﺪا ﻟﺒﺮﯾﺰ ﻣﯽﺷـﻮﻧﺪ و او ﻫﺮﮔـﺰ آﺗـﺶ را ﻟﻤـﺲ‬

‫ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ ﻣﯿﺎﻧﻪ روي در ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ ﺑﻬﺘﺮ از ﺳﻌﯽ و ﺗﻼش در ﺧﻼف ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ اﺳﺖ«‪.‬‬ ‫ﻣﺒﺤﺚ دوم‪ :‬دوري از ﺑﺪﻋﺖ‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺑﺪﻋﺖ‪:‬‬

‫ﺑﺪﻋﺖ در ﻟﻐﺖ ﯾﻌﻨﯽ ﺑﻮﺟﻮد آوردن ﭼﯿﺰي ﮐﻪ ﻗﺒﻼً ﺳﺎﺑﻘﻪ ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬ ‫َ ُ َّ َ َ َ ۡ َ‬ ‫ت وٱ� ِ‬ ‫�ض�﴾ ﯾﻌﻨﯽ ﭘﺪﯾﺪ آورﻧﺪه آﺳﻤﺎنﻫﺎ و زﻣﯿﻦ اوﺳﺖ‪.‬‬ ‫﴿بدِيع ٱلس�ٰ� ٰ ِ‬

‫و در ﺷﺮﯾﻌﺖ ﺑﺪﻋﺖ ﯾﻌﻨﯽ آﻧﭽﻪ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﮐﺘﺎب‪ ،‬ﺳﻨﺖ ﯾﺎ اﺟﻤﺎع ﺳﻠﻒ اﻣـﺖ از اﻋﺘﻘـﺎدات و‬

‫ﻋﺒﺎدتﻫﺎي ﺑﻮﺟﻮد آﻣﺪه در دﯾﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺧﻄﺮ ﺑﺪﻋﺖ‪:‬‬

‫ﺑﺪﻋﺘﻬﺎ و ﻧﻮ آوريﻫﺎ در دﯾﻦ داراي ﺧﻄﺮات ﺑﺰرگ و آﺛﺎر ﺑﺪي ﺑﺮ ﺷـﺨﺺ و اﺟﺘﻤـﺎع دارد‬

‫ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺮ ﺗﻤﺎم اﺻﻮل و ﻓﺮوع دﯾﻦ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻣﯽﮔﺬارد‪.‬‬

‫ﭘﺲ ﺑﺪﻋﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﻧﻮآوري در دﯾﻦ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻦ ﭼﯿﺰي ﺑﺮ ﺧﺪا ﺑﺪون ﻋﻠـﻢ و ﺗﺸـﺮﯾﻊ ﻧﻤـﻮدن در‬

‫دﯾﻦ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ آن اﺟﺎزه ﻧﺪاده اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬و ﺑﺪﻋﺖ ﺳـﺒﺐ ﭘﺬﯾﺮﻓﺘـﻪ ﻧﺸـﺪن ﻋﻠـﻢ و‬

‫ﺟﺪاﯾﯽ اﻣﺖ اﺳﺖ‪ .‬و ﺷﺨﺺ ﺑﺪﻋﺖ ﮔﺬار ﮔﻨـﺎه ﺧـﻮد و ﮐﺴـﺎﻧﯽ ﮐـﻪ از او ﺗﺒﻌﯿـﺖ ﮐﻨﻨـﺪ را ﺑـﺮ‬ ‫دوش ﻣﯽﮐﺸﺪ ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﺪﻋﺖ ﺳﺒﺐ ﻣﺤﺮوﻣﯿﺖ از ﻧﻮﺷﯿﺪن از ﺣـﻮض ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮص ﻣـﯽﺷـﻮد‪ .‬از‬ ‫َ​َ‬ ‫ﺳﻬﻞ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ اﻧﺼﺎري و اﺑﻮﺳﻌﯿﺪ ﺧﺪري م رواﯾﺖ اﺳـﺖ ﮐـﻪ رﺳـﻮل اﷲص ﻓﺮﻣﻮدﻧـﺪ‪» :‬أﻧـﺎ‬

‫‪324‬‬

‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﭘﺮﺗﻮ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬

‫َ َ ُ ُ ْ َ َ ْ َ ْ َ ْ َ َ َ َ َ َ َ ْ َ َ َ ْ َ ْ َ ْ َ َ ً َ َ َ َ َّ َ َ َّ َ ْ َ ٌ َ ْ ُ‬ ‫ـﺮ� ُﻬ ْﻢ‬ ‫ﺮﺷب وﻣﻦ ِ‬ ‫ﻓﺮﻃ�ﻢ ﻰﻠﻋ اﺤﻟﻮ ِض ﻣﻦ ورد ِ‬ ‫ﺮﺷب لﻢ �ﻈﻤـﺄ أﺑـﺪا وﻟ ِ‬ ‫ـ�دن ﻲﻠﻋ أﻗـﻮام أﻋ ِ‬ ‫َ‬ ‫ْ َ َ ُ ُ‬ ‫َّ‬ ‫َ َ ُ َّ َ َ َ ْ‬ ‫َ​َْ ُ ُ ُ ُ ْ‬ ‫َْ‬ ‫ﻮ� � َّﻢ �َﺎل ﺑَي ِ� َو َ�يﻨ ُﻬ ْﻢ ﻓﺄﻗﻮل ِإ� ُﻬ ْﻢ ِﻣ ِّ� �ﻴُﻘﺎل ِإﻧﻚ ﻻ ﺗﺪ ِري َﻣﺎ أﺣﺪﺛﻮا َ�ﻌﺪ َك ﻓﺄﻗﻮل‬ ‫و�ﻌ ِﺮﻓ ِ‬ ‫ًْ‬ ‫َّ َ ْ‬ ‫ُﺳﺤﻘﺎ ل ِ َﻤ ْﻦ ﺑَﺪل َ�ﻌ ِﺪي« ‪» ١‬ﻣﻦ ﻗﺒﻞ از ﺷﻤﺎ ﺑﺮ ﺳﺮ ﺣﻮض ﻣﯽروم ﺗﺎ آﻧﺠﺎ را ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ آﻣﺎده ﮐﻨﻢ‬ ‫ﻫﺮﮐﺲ از ﮐﻨﺎر ﻣﻦ ﻋﺒﻮر ﮐﻨﺪ از آن ﻣﯽﻧﻮﺷﺪ و ﻫـﺮﮐﺲ از آن ﺑﻨﻮﺷـﺪ ﻫﺮﮔـﺰ ﺗﺸـﻨﻪ ﻧﻤـﯽﺷـﻮد‬

‫ﮔﺮوﻫﻬﺎﯾﯽ از ﮐﻨﺎر ﻣﻦ ﻣﯽﮔﺬرﻧﺪ ﻫﻢ ﻣﻦ آنﻫﺎ را ﻣﯽﺷﻨﺎﺳﻢ و ﻫﻢ آنﻫﺎ ﻣـﺮا ﻣـﯽﺷﻨﺎﺳـﻨﺪ وﻟـﯽ‬

‫ﺑﯿﻦ ﻣﻦ و آنﻫﺎ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻣﯽاﻧﺪازﻧﺪ‪ .‬ﻣﯽﮔﻮﯾﻢ‪ :‬اﯾﻦﻫـﺎ از اﻣـﺖ ﻣـﻦ ﻫﺴـﺘﻨﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘـﻪ ﻣـﯽﺷـﻮد‪ :‬ﺷـﻤﺎ‬

‫ﻧﻤﯽداﻧﯿﺪ ﮐﻪ ﺑﻌﺪ از ﺷﻤﺎ ﭼﻪ ﺑﺪﻋﺖﻫﺎ و ﻧﻮآورﯾﻬﺎﯾﯽ در دﯾﻦ اﯾﺠـﺎد ﮐﺮدﻧـﺪ‪ .‬آﻧﮕـﺎه ﻣـﯽﮔـﻮﯾﻢ‪:‬‬ ‫دور ﺑﺎد ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻌﺪ از ﻣﻦ دﯾﻦ را ﺗﻐﯿﯿﺮ دادﻧﺪ«‪.‬‬

‫ﺑﺪﻋﺖ‪ ،‬زﺷﺖ ﮔﺮداﻧﯿﺪن دﯾﻦ و ﺗﻐﯿﯿﺮ دادن ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي آن اﺳﺖ‪ .‬ﺧﻼﺻﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﺑـﺪﻋﺖ ﺧﻄـﺮ‬

‫ﺑﺰرﮔﯽ ﺑﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در ﮐﺎر دﯾﻦ و دﻧﯿﺎﯾﺸﺎن اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﺳﺒﺎﺑﯽ ﮐﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﺑﺪﻋﺖ ﻣﯽﺷﻮد‬

‫ﺑﺮاي ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﺑﺪﻋﺖ اﺳﺒﺎب ﺑﺴﯿﺎري وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ آنﻫﺎ دوري از ﮐﺘﺎب ﺧـﺪا و‬

‫ﺳﻨﺖ رﺳﻮﻟﺶص و ﻣﻨﻬﺞ ﺳﻠﻒ ﺻﺎﻟﺢ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺮي ﮐـﻪ ﻣﻨﺠـﺮ ﺑـﻪ ﺟﻬـﻞ ﺑـﻪ ﻣﺼـﺎدر ﺷـﺮﯾﻌﺖ‬

‫ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫و از ﺳﺒﺒﻬﺎي ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪن ﺑﺪﻋﺖ‪ ،‬ﭼﺴﺒﯿﺪن ﺑﻪ ﺷﺒﻬﺎت و اﻋﺘﻤﺎد ﻧﻤﻮدن ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﻋﻘﻞ و ﺷـﺮﮐﺖ‬

‫در ﻣﺠــﺎﻟﺲ ﻓﺴــﺎد‪ ،‬اﻋﺘﻤــﺎد ﻧﻤــﻮدن ﺑــﻪ اﺣﺎدﯾــﺚ ﺿــﻌﯿﻒ و ﻣﻮﺿــﻮع ﮐــﻪ ﺑﺪﻋﺘﮕــﺬاران ﺑــﺮ‬

‫ﺑﺪﻋﺖﻫﺎﯾﺸﺎن ﺑﻪ آنﻫﺎ اﺳﺘﺪﻻل ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺷﺒﯿﻪ ﺷﺪن ﺑﻪ ﮐﺎﻓﺮان‪ ،‬ﺗﻘﻠﯿﺪ ﻧﻤﻮدن از اﻫﻞ ﮔﻤﺮاﻫـﯽ و‬

‫ﭼﯿﺰﻫﺎﯾﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﯾﻦ ﮐﻪ از اﺳﺒﺎب ﺧﻄﺮﻧﺎك ﺑﺪﻋﺖ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺧﻄﺮ ﺑﺪﻋﺖ‪:‬‬

‫ﮐﺴﯽ ﮐﻪ در ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ ﺗﺄﻣـﻞ و ﺗـﺪﺑﺮ ﻧﻤﺎﯾـﺪ ﻣـﯽﯾﺎﺑـﺪ ﮐـﻪ ﺑـﺪﻋﺖ در دﯾـﻦ ﺣـﺮام و ﺑـﺮ‬

‫‪ 1‬ﺻﺤﯿﺢ اﻟﺒﺨﺎري ﺑﺮﻗﻢ )‪ ،(6583‬ورﻗﻢ )‪ ،(6584‬وﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺮﻗﻢ )‪.(2290‬‬

‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم‪ :‬ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺘﻔﺮﻗﻪ در ﻋﻘﯿﺪه‬

‫‪325‬‬

‫ﺻﺎﺣﺒﺶ ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪه ﻣﯽﺷﻮد و ﻫﯿﭻ ﻓﺮﻗﯽ ﺑـﯿﻦ ﺑـﺪﻋﺖﻫـﺎ ﻧﯿﺴـﺖ و اﮔـﺮ درﺟـﺎت ﺗﺤـﺮﯾﻢ ﻓـﺮق‬

‫ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺑﻪ اﻧﺪازه ﻧﻮع ﺑﺪﻋﺖ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﻌﻠﻮم و روﺷﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﻬﯽ از ﺑﺪﻋﺖ ﺑﻪ ﯾﮏ ﺻﻮرت در ﺳـﺨﻦ ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮص آﻣـﺪه اﺳـﺖ‪:‬‬ ‫َ َ ٌَ‬ ‫َّ ُ ْ َ ُ ْ َ َ‬ ‫ْ ُ ُ َ َّ ُ َّ ُ ْ َ َ ْ ٌ ُ َّ ْ‬ ‫ﻮر ﻓ ِﺈن ﻞﻛ �ﺪﺛ ٍﺔ ﺑِﺪ َﻋﺔ َو� ﺑِﺪ َﻋ ٍﺔ ﺿﻼﻟﺔ« ‪» ١‬از ﻧﻮآوري در ﮐﺎرﻫـﺎي‬ ‫» ِإﻳﺎ�ﻢ و�ﺪﺛ ِ‬ ‫ﺎت اﻷم ِ‬ ‫َ ْ َ َ‬ ‫دﯾﻦ ﺑﭙﺮﻫﯿﺰﯾﺪ ﮐﻪ ﻫﺮ ﻧﻮآوري ﺑﺪﻋﺖ و ﻫﺮ ﺑﺪﻋﺘﯽ ﮔﻤﺮاﻫﯽ اﺳﺖ« و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ » :‬ﻣ ْﻦ أﺣﺪث ِﻲﻓ‬ ‫ُْ َ‬ ‫َْ َ َ َ‬ ‫َْ‬ ‫ٌّ‬ ‫أم ِﺮﻧﺎ ﻫﺬا َﻣﺎ ﻟي َﺲ ِﻣﻨﻪ � ُﻬ َﻮ َرد« ‪» ٢‬ﻫﺮﮐﺲ در دﯾﻦ ﻣﺎ ﭼﯿﺰي را ﮐﻪ ﺟﺰء آن ﻧﯿﺴﺖ اﯾﺠـﺎد ﮐﻨـﺪ‬ ‫ﺑﺎﻃﻞ اﺳﺖ«‪ .‬اﯾﻦ دو ﺣﺪﯾﺚ دﻻﻟﺖ دارﻧﺪ ﺑﺮ اﯾﻨﮑـﻪ ﻫـﺮ ﻧـﻮآوري در دﯾـﻦ ﺑـﺪﻋﺖ اﺳـﺖ و ﻫـﺮ‬ ‫ﺑﺪﻋﺘﯽ ﻣﺮدود و ﻏﯿﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒـﻮل ﻣـﯽﺑﺎﺷـﺪ و ﻣﻌﻨـﯽ آن اﯾـﻦ اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﺑـﺪﻋﺖ در ﻋﺒـﺎدتﻫـﺎ و‬ ‫اﻋﺘﻘﺎدات ﺣﺮام اﺳﺖ وﻟﯽ درﺟﺎت ﺗﺤﺮﯾﻢ آن ﺑﺮ ﺣﺴـﺐ ﻧـﻮع ﺑـﺪﻋﺖ ﻓـﺮق ﻣـﯽﮐﻨـﺪ ﺑﻌﻀـﯽ از‬

‫آنﻫﺎ ﺑﺪﻋﺖﻫﺎﯾﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﮐﻔﺮ ﺻﺮﯾﺢ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻃﻮاف ﻧﻤﻮدن ﺑﻪ دور ﻗﺒﺮﻫـﺎ ﺑـﻪ ﻣﻨﻈـﻮر‬

‫ﺗﻘﺮب ﺟﺴﺘﻦ ﺑﻪ ﺻﺎﺣﺒﺎن آن و ﭘﯿﺸﮑﺶ ﮐﺮدن ﻗﺮﺑﺎﻧﯽ‪ ،‬ﻧﺬر‪ ،‬درﺧﻮاﺳﺖ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ دﻋﺎ از ﺻﺎﺣﺒﺎن‬ ‫آن‪ ،‬و ﻃﻠﺐ ﻓﺮﯾﺎدرﺳﯽ از آنﻫﺎ و از آن ﺟﻤﻠـﻪ ﭼﯿﺰﻫـﺎﯾﯽ ﮐـﻪ ﺟـﺰو وﺳـﺎﯾﻞ ﺷـﺮك ﻣـﯽﺑﺎﺷـﺪ‪:‬‬

‫ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺑﺎرﮔﺎه ﺑﺮ ﻗﺒﺮﻫﺎ و ﻧﻤﺎزﺧﻮاﻧﺪن و درﺧﻮاﺳﺖ ﻧﻤﻮدن ﻧﺰد آنﻫﺎ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﻌﻀﯽ از ﺑﺪﻋﺖﻫﺎ ﮔﻨﺎه و ﻣﻌﺼﯿﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺮﭘﺎ داﺷـﺘﻦ ﻋﯿـﺪﻫﺎﯾﯽ ﮐـﻪ در ﺷـﺮﯾﻌﺖ وارد‬

‫ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ ،‬اذﮐﺎر ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه‪ ،‬ﮔﻮﺷﻪ ﻧﺸﯿﻨﯽ‪ ،‬روزه داري ﮐﻪ در آﻓﺘﺎب اﯾﺴﺘﺎده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﺒﺤﺚ ﺳﻮم‪ :‬ﻧﮑﻮﻫﺶ از ﺗﻔﺮﻗﻪ و اﺧﺘﻼف‬

‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻔﺮﻗﻪ را ﻧﮑﻮﻫﺶ ﮐﺮده و از راهﻫﺎ و اﺳﺒﺎﺑﯽ ﮐﻪ ﻣﺆﯾﺪ آن اﺳﺖ ﺑﺮﺣﺬر داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻧﺼﻮص از ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ ﺑﺮ ﭘﺮﻫﯿﺰ ﮐﺮدن از ﺗﻔﺮﻗﻪ و اﺧﺘﻼف دﻻﻟﺖ دارﻧﺪ و ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺑﺪ آن را‬ ‫روﺷﻦ ﮐﺮدهاﻧﺪ و آن از ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ اﺳﺒﺎب ﺧﻮاري و ﭘﺴﺘﯽ در دﻧﯿﺎ و ﻋﺬاب و رﺳﻮاﺋﯽ و ﺳﯿﻪ‬ ‫‪ 1‬رواه اﻹﻣﺎم أﺣﻤﺪ ﻓﯽ اﻟﻤﺴﻨﺪ )‪ ،(435 / 1‬واﻟﺪارﻣﯽ ﻓﯽ اﻟﺴﻨﻦ )‪ ،(78 / 1‬واﻟﺤﺎﮐﻢ ﻓﯽ اﻟﻤﺴـﺘﺪرك )‪(318 / 2‬‬ ‫وﻗﺎل ﺻﺤﯿﺢ اﻹﺳﻨﺎد وواﻓﻘﻪ اﻟﺬﻫﺒﯽ‪.‬‬

‫‪ 2‬ﺻﺤﯿﺢ اﻟﺒﺨﺎري ﺑﺮﻗﻢ )‪ ،(2697‬وﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺮﻗﻢ )‪.(1718‬‬

‫‪326‬‬

‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﭘﺮﺗﻮ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬

‫َ َ َ ُ ُ ْ َ َّ َ َ َ ُ ْ ۡ َ ُ ْ‬ ‫ِين �ف َّرقوا َوٱخ َتلفوا ِم ۢن َ� ۡع ِد‬ ‫روﯾﯽ در آﺧﺮت اﺳﺖ‪ .‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬و� ت�ونوا كٱ�‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ َ ٓ َ ُ ُ ۡ َ ّ َ ٰ ُ َ ُ ْ َ ٰٓ َ‬ ‫ك ل َ ُه ۡم َع َذ ٌ‬ ‫اب َع ِظ ‪ٞ‬‬ ‫يم ‪ ١٠٥‬يَ ۡو َم تَ ۡب َي ُّض ُو ُجوه ‪َ ٞ‬و� َ ۡس َو ُّد ُو ُجوه ‪ ٞ‬فَأ َّما ٱ� َ‬ ‫ِين‬ ‫ما جاءهم ٱ�يِ� ۚ‬ ‫ۚ‬ ‫ت وأو�� ِ‬ ‫َ‬ ‫ۡ َ َّ ۡ ُ ُ ُ ُ ۡ َ َ َ ۡ ُ َ ۡ َ َ ٰ ُ ۡ َ ُ ُ ْ ۡ َ َ َ َ ُ ُ ۡ َ ۡ ُ ُ َ‬ ‫ون ‪َ ١٠٦‬وأ َّما ٱ َّ� َ‬ ‫ِين‬ ‫ٱسودت وجوههم أ�فرتم �عد إِي�ن ِ�م فذوقوا ٱلعذاب بِما كنتم ت�فر‬ ‫ۡ َ َّ ۡ ُ ُ ُ ُ ۡ َ َ ۡ َ َّ ُ ۡ َ َ ٰ ُ َ‬ ‫�ون ‪] ﴾١٠٧‬آل ﻋﻤﺮان‪» .[١٠٧-١٠٥ :‬ﺷﻤﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ‬ ‫ٱ�يضت وجوههم ف ِ� ر�ةِ ٱ�ِۖ هم �ِيها � ِ‬ ‫ﮐﺴﺎﻧﯽ ﻧﺒﺎﺷﯿﺪ ﮐﻪ ﭘﺲ از آﻧﮑﻪ آﯾﺎت روﺷﻦ ﺑﺮاﯾﺸﺎن آﻣﺪ راه ﺗﻔﺮﻗﻪ و اﺧﺘﻼف را ﭘﯿﻤﻮدﻧﺪ و‬

‫ﺑﺮاﯾﺸﺎن ﻋﺬاﺑﯽ ﺑﺰرگ اﺳﺖ روزي ﮐﻪ ﭼﻬﺮهﻫﺎﯾﯽ ﻧﻮراﻧﯽ و ﭼﻬﺮهﻫﺎﯾﯽ ﺳﯿﺎه ﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﻪ‬

‫ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺳﯿﺎه روي ﺷﺪهاﻧﺪ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ آﯾﺎ ﺑﻌﺪ از اﯾﻤﺎﻧﺘﺎن ﮐﺎﻓﺮ ﺷﺪﯾﺪ؟ ﭘﺲ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ آﻧﭽﻪ‬ ‫ﮐﻔﺮ ورزﯾﺪﯾﺪ ﻋﺬاب را ﺑﭽﺸﯿﺪ و اﻣﺎ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻧﻮراﻧﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻫﻤﻮاره در رﺣﻤﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ‬

‫ﺟﺎوﯾﺪاﻧﻨﺪ«‪ .‬اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪) :‬ﺗبﻴﺾ وﺟﻮه أﻫﻞ الﺴﻨﺔ واﺠﻟﻤﺎﻋﺔ و�ﺴﻮد وﺟﻮه أﻫﻞ اﺒﻟﺪﻋﺔ‬ ‫واﻟﻔﺮﻗﺔ( »اﻫﻞ ﺳﻨﺖ و ﺟﻤﺎﻋﺖ رﺧﺴﺎرﺷﺎن ﺳﻔﯿﺪ و اﻫﻞ ﺑﺪﻋﺖ و ﻓﺮﻗﻪ ﮔﺮاﯾﯽ رﺧﺴﺎرﺷﺎن ﺳﯿﺎه‬

‫ﻣﯽﮔﺮد«‪.‬‬

‫َ ۡ َّ ٓ َ ُ‬ ‫َّ َّ َ َ َّ ُ ْ َ ُ ۡ َ َ ُ ْ َ ٗ َّ ۡ َ ۡ‬ ‫� ٍء � إِ� َما أ ۡم ُره ۡم‬ ‫ت مِن ُه ۡم ِ�‬ ‫اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬إِن ٱ�ِين فرقوا دِينهم و�نوا شِيعا لس‬ ‫َ َّ ُ َ‬ ‫َ ُ ْ ۡ ُ َ‬ ‫إِ� ٱ�ِ � َّم يُن ّب ِ ُئ ُهم ب ِ َما �نوا َ�ف َعلون ‪] ﴾١٥٩‬اﻷﻧﻌﺎم‪» .[١٥٩ :‬آﻧﺎﻧﮑﻪ در دﯾﻨﺸﺎن ﺗﻔﺮﻗﻪ اﯾﺠﺎد‬

‫ﮐﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ دﺳﺘﻪﻫﺎ‪ ،‬ﮔﺮوهﻫﺎ و ﻓﺮﻗﻪﻫﺎ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺷﺪﻧﺪ ﺗﻮ در ﻫﯿﭻ ﭼﯿﺰ ﺑﺎ آنﻫﺎ ﻧﯿﺴﺘﯽ ﮐﺎر آنﻫﺎ ﺑﺎ‬

‫ﺧﺪاﺳﺖ و ﺳﭙﺲ آنﻫﺎ را ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﮐﺮدهاﻧﺪ آﮔﺎه ﻣﯽﮐﻨﺪ«‪.‬‬

‫اﯾﻦ آﯾﺎت ﺑﺮ ذم و ﻧﮑﻮﻫﺶ ﺗﻔﺮﻗﻪ و ﺧﻄﺮات آن ﺑﺮ اﻣﺖ در دﻧﯿﺎ و آﺧـﺮت دﻻﻟـﺖ دارﻧـﺪ و‬

‫آن ﺳﺒﺐ ﻫﻼﮐﺖ و ﻧﺎﺑﻮدي اﻫﻞ ﮐﺘﺎب ﮐﻪ ﯾﻬﻮدي و ﻧﺼﺎري ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬ﺷـﺪ و آن ﺳـﺒﺐ ﻫـﺮ ﻧـﻮع‬

‫اﻧﺤﺮاﻓﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در اﻧﺴﺎن واﻗﻊ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫در ﺳﻨﺖ اﺣﺎدﯾﺚ ﺑﺴﯿﺎري در ذم و ﻧﮑﻮﻫﺶ ﺗﻔﺮﻗﻪ و اﺧﺘﻼف و ﺗﺸﻮﯾﻖ ﺑﺮ ﺟﻤﺎﻋﺖ و اﺗﺤـﺎد‬

‫وﺟﻮد دارد ﮐﻪ از آن ﺟﻤﻠﻪ اﻣﺎم اﺣﻤﺪ و اﺑﻮداود از ﻣﻌﺎوﯾﻪس رواﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨـﺪ ﮐـﻪ او اﯾﺴـﺘﺎد و‬ ‫َ َ َّ َ ْ َ ْ َ ُ‬ ‫� ْﻢ ﻣ ْ‬ ‫ـﻦ‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬آﮔﺎه ﺑﺎﺷﯿﺪ ﮐﻪ ﻫﻤﺎﻧﺎ رﺳﻮل اﷲص ﻣﯿﺎن ﻣﺎ اﯾﺴﺘﺎد و ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬أﻻ إِن ﻣـﻦ �ـﺒﻠ‬ ‫ِ‬ ‫ْ َّ َ َ َ ْ َ ُ َ َ َ َ‬ ‫ْ َ َ ُ َ َ ْ َ ْ َ َ ْ َ َّ ً َ َّ َ‬ ‫أَ ْﻫﻞ اﻟْﻜﺘَ‬ ‫ـﻼث َو َﺳـﺒْﻌ َ‬ ‫�‬ ‫ﺮﺘق ﻰﻠﻋ ﺛ‬ ‫ﻔ‬ ‫ـﺘ‬ ‫ﺳ‬ ‫ـﺔ‬ ‫ﻠ‬ ‫ﻤ‬ ‫ال‬ ‫ه‬ ‫ـﺬ‬ ‫ﻫ‬ ‫ن‬ ‫�‬ ‫و‬ ‫ﺔ‬ ‫ﻠ‬ ‫م‬ ‫�‬ ‫ﻌ‬ ‫ﺒ‬ ‫ﺳ‬ ‫و‬ ‫�‬ ‫ﺘ‬ ‫ن‬ ‫ﺛ‬ ‫ﻰﻠﻋ‬ ‫ﻮا‬ ‫ﻗ‬ ‫ﺮﺘ‬ ‫ا�‬ ‫ﺎب‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ٍ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬

‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم‪ :‬ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺘﻔﺮﻗﻪ در ﻋﻘﯿﺪه‬

‫‪327‬‬

‫ْ َ َّ َ َ ْ َ َ َ ُ‬ ‫َّ َ َ َ ٌ‬ ‫َْ َ َ ُْ َ‬ ‫ﺎﻋﺔ« ‪» ١‬آﮔـﺎه ﺑﺎﺷـﯿﺪ ﮐـﻪ ﻗﺒـﻞ از ﺷـﻤﺎ اﻫـﻞ‬ ‫اﺣﺪة ِﻲﻓ اﺠﻟﻨ ِﺔ و ِ� اﺠﻟﻤ‬ ‫ﺎر وو ِ‬ ‫ﺛِنﺘ ِ‬ ‫ﺎن وﺳﺒﻌﻮن ِﻲﻓ اﻨﻟ ِ‬

‫ﮐﺘﺎب ﺑﻪ ﻫﻔﺘﺎد و دو ﮔﺮوه ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺷﺪﻧﺪ و اﯾﻦ اﻣﺖ ﻧﯿﺰ ﺑـﻪ ﻫﻔﺘـﺎد و ﺳـﻪ ﮔـﺮوه ﺗﺒـﺪﯾﻞ ﻣـﯽﺷـﻮد‬

‫ﻫﻔﺘــﺎد و دو ﮔــﺮوه از آنﻫــﺎ در آﺗــﺶ ﻫﺴــﺘﻨﺪ و ﯾــﮏ ﮔــﺮوه در ﺑﻬﺸــﺖ اﺳــﺖ و آن ﺟﻤﺎﻋــﺖ‬

‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ«‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص ﺧﺒﺮ داده ﮐﻪ اﻣﺖ او ﺑﻪ ﻫﻔﺘﺎد و ﺳﻪ ﮔﺮوه ﺗﻘﺴـﯿﻢ ﻣـﯽﺷـﻮﻧﺪ و ﻫﻔﺘـﺎد و دو‬ ‫ﮔﺮوه در آﺗﺶ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺷﮑﯽ ﻧﯿﺴﺖ آنﻫـﺎ ﮐﺴـﺎﻧﯽ ﻫﺴـﺘﻨﺪ ﮐـﻪ ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﮔﺬﺷـﺘﮕﺎن در ﺑﺎﻃـﻞ ﻓـﺮو‬

‫رﻓﺘﻪاﻧﺪ ﺳﭙﺲ اﯾﻦ اﺧﺘﻼﻓﯽ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص ﺑﻪ آن ﺧﺒﺮ ﻣﯽدﻫﺪ‪ ،‬ﯾﺎ ﻓﻘﻂ در دﯾﻦ ﯾﺎ در دﯾـﻦ و دﻧﯿـﺎ‬ ‫روي ﻣﯽدﻫﺪ ﺳﭙﺲ ﺑﻪ دﯾﻦ ﺑﺮﻣﯽ ﮔﺮدد‪ .‬و ﻣﯽﺷﻮد اﺧﺘﻼف ﺗﻨﻬﺎ در دﻧﯿﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل ﮔﺮوه‬

‫ﮔﺮوه ﺷﺪن و اﺧﺘﻼف ﻧﺎﮔﺰﯾﺮ در اﻣﺖ واﻗﻊ ﺷﺪهاﻧﺪ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص اﻣﺘﺶ را از آن ﺑﺮﺣـﺬر داﺷـﺘﻪ‬

‫ﺗﺎ ﮐﺴﯽ را ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ او را ﺳﻼﻣﺖ ﺑﺪارد‪ ،‬ﻧﺠﺎت دﻫﺪ‪.‬‬

‫اﺧﺘﻼف و ﮔﺮوه ﮔﺮوه ﺷﺪن ﺳﺒﺐ ﻫﻼﮐﺖ و ﻧﺎﺑﻮدي اﻣﺖﻫﺎي ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‬

‫اﮔﺮ در ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ ﺑﯿﻨﺪﯾﺸﯿﻢ ﺳﺒﺒﻬﺎي ﻧﺎﺑﻮدي اﻣﺖﻫﺎي ﮔﺬﺷﺘﻪ ﭘﺮاﮐﻨﺪه ﺷـﺪن و اﺧـﺘﻼف‬

‫ﺑﺴﯿﺎر‪ ،‬ﺧﺼﻮﺻﺎً اﺧﺘﻼف در ﮐﺘﺎب ﻧﺎزل ﺷﺪه ﺑﺮ آنﻫﺎ‪ ،‬ﻣﯽﯾﺎﺑﯿﻢ‪.‬‬

‫ﺣﺬﯾﻔﻪس ﺑﻪ ﻋﺜﻤﺎنس ﮔﻔـﺖ‪) :‬أدرك ﻫﺬه اﻷﻣﺔ‪ ،‬ﻻ ﺨﺗﺘﻠﻒ ﻲﻓ الﻜﺘﺎب ﻛﻤﺎ اﺧﺘﻠﻔﺖ ﻓﻴـﻪ‬ ‫اﻷمﻢ ﻗﺒﻠﻬﻢ( »اﯾﻦ اﻣﺖ را درﯾﺎب ﺗـﺎ در ﮐﺘـﺎب ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧـﻪ ﮐـﻪ اﻣـﺖﻫـﺎي ﺳـﺎﺑﻖ در آن دﭼـﺎر‬

‫اﺧﺘﻼف ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬دﭼﺎر اﺧﺘﻼف ﻧﮕﺮدﻧﺪ«‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ دﯾﺪ اﻫﻞ ﺷﺎم و ﻋـﺮاق در ﺣﺮﻓﻬـﺎي ﻗـﺮآن‬

‫دﭼﺎر اﺧﺘﻼف ﻫﺴﺘﻨﺪ اﺧﺘﻼﻓﯽ ﮐﻪ رﺳـﻮل اﷲص از آن ﻧﻬـﯽ ﮐـﺮده اﺳـﺖ‪ .‬ﻓﺎﯾـﺪه آن دو ﭼﯿـﺰ‬ ‫اﺳﺖ‪:‬‬

‫اول اﯾﻨﮑﻪ‪ :‬ﺣﺮام ﺑﻮدن اﺧﺘﻼف در اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ ﻣﺴﺎﺋﻞ‪.‬‬

‫دوم اﯾﻨﮑﻪ‪ :‬ﺗﻮﺟﻪ ﻧﻤﻮدن ﺑﻪ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻗﺒﻞ از ﻣﺎ ﺑﻮدهاﻧﺪ و دوري ﻧﻤﻮدن از ﺷﺒﺎﻫﺖ ﺑﻪ آنﻫﺎ‪.‬‬ ‫ۡ َ ّ َّ َّ َ ۡ َ َ ُ ْ ۡ َ َ‬ ‫� نَ َّز َل ٱ ۡلك َِ�ٰ َ‬ ‫اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ٰ�َ ﴿ :‬ل َِك بأَ َّن ٱ َّ َ‬ ‫ٰ‬ ‫ب ل ِ�‬ ‫ِ�‬ ‫ك‬ ‫ل‬ ‫ٱ‬ ‫�‬ ‫وا‬ ‫ف‬ ‫ل‬ ‫ت‬ ‫خ‬ ‫ٱ‬ ‫�‬ ‫ِين‬ ‫ٱ‬ ‫�ن‬ ‫ق‬ ‫�‬ ‫ٱ‬ ‫ب‬ ‫ب‬ ‫�‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫ق بَعِي ٖد ‪] ﴾١٧٦‬اﻟﺒﻘﺮة‪» .[١٧٦ :‬اﯾﻦ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮاﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﮐﺘﺎب]ﺗﻮرات[ را ﺑﻪ ﺣﻖ‬ ‫شِقا ِۢ‬ ‫‪ 1‬رواه أﺣﻤﺪ )‪ .(152 / 4‬وأﺑﻮ داود )‪ (5 / 5‬وﻏﯿﺮﻫﻤﺎ ﺑﺴﻨﺪ ﺻﺤﯿﺢ‪.‬‬

‫‪328‬‬

‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﭘﺮﺗﻮ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬

‫ﻧﺎزل ﮐﺮده و ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ در ﺑﺎره آن ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺑﻪ اﺧﺘﻼف ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ در ﺑﺪﺑﺨﺘﯽ دوري‬ ‫َ َ ۡ َ َ َ َّ َ ُ ُ ْ ۡ َ َ َّ‬ ‫ٓ ُ ۡ ۡ ۡ‬ ‫اﻓﺘﺎدهاﻧﺪ‪ «.‬و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬وما ٱختلف ٱ�ِين أوتوا ٱلكِ�ٰ‬ ‫ب إِ� ِم ۢن َ� ۡع ِد َما َجا َءه ُم ٱل ِعل ُم َ�غ َيۢ�‬ ‫بَ ۡي َن ُه ۡمۗ﴾ ]آل ﻋﻤﺮان‪» .[١٩ :‬و ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ آنﻫﺎ ﮐﺘﺎب آﺳﻤﺎﻧﯽ داده ﺷﺪه ﺑﻮد ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺑﻪ‬

‫اﺧﺘﻼف ﻧﭙﺮداﺧﺘﻨﺪ ﻣﮕﺮ ﭘﺲ از آﻧﮑﻪ ﻋﻠﻢ ﭘﯿﺪا ﮐﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺣﺴﺪي ﮐﻪ در ﻣﯿﺎﻧﺸﺎن وﺟﻮد‬

‫داﺷﺖ«‪.‬‬

‫و دﻟﯿﻞ از ﺳﻨﺖ آﻧﭽﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ اﺑﻮﻫﺮﯾﺮهس از رﺳﻮل اﷲص رواﯾـﺖ ﻣـﯽﮐﻨـﺪ ﮐـﻪ ﻓﺮﻣـﻮد‪:‬‬ ‫ْ َ‬ ‫َ‬ ‫َ َْ‬ ‫َ َ َ ْ ُ ُ ْ َ َّ َ َ َ َ َ ْ َ َ َ ْ َ ُ ْ َ‬ ‫َ‬ ‫�َْ‬ ‫ﺮﺜ ِة ُﺳـﺆال ِ ِﻬ ْﻢ َواﺧـ ِﺘﻼﻓِ ِﻬ ْﻢ َﻰﻠﻋ أﻧ ِبﻴَـﺎﺋِ ِﻬ ْﻢ‬ ‫»ذ ُر‬ ‫و� ﻣﺎ ﺗﺮ�ﺘ�ﻢ ﻓ ِﺈ�ﻤﺎ ﻫﻠﻚ ﻣﻦ ﺎﻛن �ﺒﻠ�ﻢ ﺑِ‬ ‫ِ‬ ‫َ َ َ َ ْ ُ ُ ْ َ ْ َُْ ْ ُ َ ْ َ َ ْ ُ ْ َ َ َ َ ْ ُ ُ ْ َ ْ َ ْ َ َ‬ ‫ـﺪ ُﻋ ُ‬ ‫ﻮه« ‪» ١‬در ﻣـﻮرد‬ ‫ﻓ ِﺈذا أمﺮﺗ�ﻢ �ِﻲﺸ ٍء ﻓﺄﺗﻮا ِﻣﻨﻪ ﻣﺎ اﺳـﺘﻄﻌﺘﻢ و�ِذا �ﻬﻴـﺘ�ﻢ �ـﻦ ﻲﺷ ٍء ﻓ‬ ‫ﭼﯿﺰﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ از ﺷﻤﺎ واﮔﺬاﺷﺘﻪ ام ﭼﯿﺰي ﻧﭙﺮﺳﯿﺪ‪ .‬ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐـﻪ ﭘـﯿﺶ از ﺷـﻤﺎ ﺑﻮدﻧـﺪ ﺑﺨـﺎﻃﺮ زﯾـﺎد‬ ‫ﺳﺆال ﮐﺮدن‪ ،‬و اﺧﺘﻼف ﺑﺮ ﺳﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮاﻧﺸﺎن‪ ،‬ﻫﻼك ﺷﺪﻧﺪ ﻫﺮﮔﺎه ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﭼﯿﺰي اﻣﺮ ﮐﺮدم آن‬

‫را ﺑﻪ اﻧﺪازه ﺗﻮان و ﻗﺪرﺗﺘﺎن اﻧﺠﺎم دﻫﯿﺪ و اﮔﺮ ﺷﻤﺎ را از ﭼﯿﺰي ﻧﻬﯽ ﮐﺮدم آن را رﻫﺎ ﮐﻨﯿـﺪ«‪ .‬در‬ ‫اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص ﺑﻪ آنﻫﺎ اﻣﺮ ﻣـﯽﮐﻨـﺪ از ﺳـﺆال ﻧﻤـﻮدن ﺑـﻪ آﻧﭽـﻪ آنﻫـﺎ را اﻣـﺮ ﻧﻨﻤـﻮده‪،‬‬

‫ﺧﻮدداري ﮐﻨﻨﺪ زﯾﺮا ﭼﯿﺰي ﮐﻪ ﺳﺒﺐ ﻫﻼﮐﺖ ﮔﺬﺷﺘﮕﺎن ﺷﺪ‪ ،‬زﯾﺎد ﺳﺆال ﮐـﺮدن ﺑـﻮد ﺳـﭙﺲ ﺑـﺎ‬

‫ﮔﻨﺎه ﮐﺮدن ﺑﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮاﻧﺸﺎن اﺧﺘﻼف ﮐﺮدﻧﺪ ﯾﻌﻨﯽ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮاﻧﺸﺎن ﺑـﻪ آنﻫـﺎ اﻣـﺮ ﻣـﯽﮐﺮدﻧـﺪ‪،‬‬

‫ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪.‬‬

‫آﯾﺎ اﺧﺘﻼف رﺣﻤﺖ اﺳﺖ؟!‬

‫ﺑﻌﻀﯽ از ﻣﺮدم ﺑﺎ اﻋﺘﻤﺎد ﺑﺮ ﺣﺪﯾﺚ ﻣﻮﺿﻮع )اﺧﺘﻼف أﻣﺘﻲ رﲪـﺔ( »اﺧﺘﻼف اﻣﺖ ﻣﻦ رﺣﻤﺖ‬

‫اﺳﺖ« ادﻋﺎ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ وﺟﻮد اﺧﺘﻼف‪ ،‬رﺣﻤﺖ و ﺑﺮﮐﺖ اﺳﺖ‪ .‬و اﯾﻦ ﺳﺨﻦ ﺑـﻪ وﺳـﯿﻠﻪ ﮐﺘـﺎب‪،‬‬ ‫ﺳﻨﺖ و ﻋﻘﻞ ﻣﺮدود ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻌﻀﯽ از آﯾﺎت و اﺣﺎدﯾﺚ وارده در ﻧﮑـﻮﻫﺶ اﺧـﺘﻼف و ﮔـﺮوه‬ ‫ﮔﺮوه ﺷﺪن را ذﮐﺮ ﮐﺮدﯾﻢ‪ .‬و آن ﺑﺮاي ﮐﺴﯽ ﮐﻪ اﻫﻞ ﺗﺪﺑﺮ و ﺗﺄﻣﻞ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﮐﻔﺎﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻠﮑﻪ ﻗﺮآن ﺑﺮ اﯾﻨﮑﻪ اﺧﺘﻼف ﺑﺎ رﺣﻤﺖ ﺳﺎزﮔﺎري ﻧﺪارﻧﺪ و ﺿﺪ ﻫﻢ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬دﻻﻟﺖ دارد‪ .‬اﷲ‬

‫‪ 1‬ﺻﺤﯿﺢ اﻟﺒﺨﺎري ﺑﺮﻗﻢ )‪ ،(7288‬وﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺮﻗﻢ )‪.(1337‬‬

‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم‪ :‬ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺘﻔﺮﻗﻪ در ﻋﻘﯿﺪه‬

‫‪329‬‬

‫َّ‬ ‫َ​َ َ​َ ُ َ ُۡ‬ ‫َ‬ ‫� َتلِف َ‬ ‫� ‪ ١١٨‬إِ� َمن َّرح َِم َر ُّ�كۚ﴾ ]ﻫﻮد‪» [١١٩-١١٨ :‬ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ‬ ‫ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬و� يزالون‬ ‫ِ‬ ‫در اﺧﺘﻼﻓﻨﺪ ﻣﮕﺮ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺗﻮ ﺑﻪ او رﺣﻢ ﮐﺮده اﺳﺖ«‪.‬‬

‫و ﺣﺪﯾﺜﯽ ﮐﻪ ﯾﺎران اﯾﻦ ادﻋﺎ ﺑﻪ آن اﺳﺘﺪﻻل ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﺑﺎﻃﻞ و ﺻﺤﯿﺢ ﻧﻤـﯽﺑﺎﺷـﺪ و ﭼﯿـﺰي از‬

‫آن در ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ ﯾﺎﻓﺖ ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ .‬و اﯾﻦ ﺑﺮاي ﺑﺎﻃﻞ ﺑﻮدن اﯾﻦ ادﻋﺎ ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ ﻋﻼوه ﺑﺮ اﯾـﻦ‬

‫ﭼﯿﺰ ﻣﻌﻘﻮل و ﭘﺴﻨﺪﯾﺪه اي ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬اﻧﺴﺎن ﻋﺎﻗﻞ ﺗﺼﻮر ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ اﺧﺘﻼف‪ ،‬رﺣﻤﺖ ﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬ﭘـﺲ‬ ‫از آﻧﮑﻪ ﻣﺎ ﻓﺴﺎد و ﺗﺒﺎﻫﯽﻫﺎي ﺧﻄﺮﻧﺎك آن را داﻧﺴﺘﯿﻢ‪ ،‬ﻧﺘﯿﺠﻪ آن دﺷﻤﻨﯽ‪ ،‬ﮐﯿﻨﻪ و ﺟﺪاﯾﯽ اﺳـﺖ‬

‫ﺑﻠﮑﻪ ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﺟﻨﮓ و ﺧﻮﻧﺮﯾﺰي ﮐﻪ ﺑﺴﯿﺎري از آﻧﭽﻪ ﺑـﯿﻦ ﻣـﺮدم روي داده ﺑـﻪ ﺑﺨـﺎﻃﺮ اﺧـﺘﻼف‬ ‫ﺑﻮده اﺳﺖ و ﺣﺘﯽ در ﺑﻌﻀﯽ از ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻓﺮوع ﻧﯿﺰ رخ داده اﺳﺖ‪.‬‬

‫راه رﻫﺎﯾﯽ و ﻧﺠﺎت از ﮔﺮوﻫﻬﺎ و اﺧﺘﻼﻓﺎت‬

‫ﻣﻌﻠﻮم و آﺷﮑﺎر اﺳﺖ ﮐﻪ دﺳﺘﻪ رﺳﺘﮕﺎر و ﻧﺠﺎت ﯾﺎﻓﺘﻪ و ﯾﺎري ﺷﺪه ﻫﻤﺎن ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬و‬

‫ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺑﻪ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺑﺮ ﻣﺴﯿﺮي ﮐﻪ ﻣﻮاﻓﻖ ﻣﻨﻬﺞ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص و اﺻﺤﺎﺑﺶ ﻫﺴـﺘﻨﺪ‪،‬‬ ‫ﻗﺮار داﺷﺘﻪ و از آن ﺗﺠﺎوز ﻧﻨﻤﺎﯾﻨﺪ و از آن ﺑﻪ ﻫﯿﭻ ﻃﺮﻓﯽ ﻣﻨﺤﺮف ﻧﮕﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺷﺎﻃﺒﯽ‪ :‬در ﮐﺘﺎب اﻻﻋﺘﺼﺎم ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪) :‬إن اﳉﲈﻋﺔ ﻣﺎ ﻛﺎن ﻋﻠﻴﻪ اﻟﻨﺒـﻲ وأﺻـﺤﺎﺑﻪ واﻟﺘـﺎﺑﻌﻮن‬

‫ﳍﻢ ﺑﺈﺣﺴﺎن( »ﺟﻤﺎﻋﺖ آﻧﭽﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ ،‬اﺻﺤﺎب و ﺗﺒﻌﯿـﺖ ﮐﻨﻨـﺪﮔﺎن از آنﻫـﺎ ﺑـﻪ ﻧﯿﮑـﯽ‪،‬‬

‫ﺑﺮآن ﻗﺮار دارﻧﺪ«‪.‬‬

‫راه ﻧﺠﺎت و رﺳﺘﮕﺎري ﻫﻤﺎن ﺗﺒﻌﯿﺖ و ﭘﯿﺮوي از ﻣﻨﻬﺞ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ و ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺑﺼﻮرت ﻗﻮﻟﯽ‪،‬‬ ‫ﻋﻤﻠﯽ و اﻋﺘﻘﺎدي و ﻋﺪم ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﯾﺎ ﺟﺪا ﺷﺪن از آنﻫﺎ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬و َمن‬

‫ُۡ ۡ َ ُ ّ‬ ‫َّ ُ َ‬ ‫َُ‬ ‫َ َّ ُ‬ ‫َ ۡ َ َ َ َّ َ َ ُ ۡ ُ َ ٰ َ َ َّ ۡ َ ۡ َ َ‬ ‫ِ� ن َو ِ�ِۦ َما ت َو ٰ� َون ۡصلِهِۦ‬ ‫يل ٱلمؤ ِمن‬ ‫�شاق ِ​ِق ٱلرسول ِم ۢن �ع ِد ما تب� � ٱلهدى و�تبِع �� سب ِ ِ‬ ‫َج َه َّن َم َو َسا ٓ َء ۡت َم ِص ً‬ ‫�ا ‪] ﴾١١٥‬اﻟﻨﺴﺎء‪» .[١١٥ :‬و ﻫﺮﮐﺲ ﺑﻌﺪ از روﺷﻦ ﺷﺪن ﺣﻖ و ﻫﺪاﯾﺖ ﺑﺎ‬ ‫ۖ‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪا ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻧﻤﻮد و راه ﻏﯿﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن را ﺑﺮاي ﭘﯿﺮوي ﺑﺮﮔﺰﯾﺪ او را در ﻫﻤﺎن ﺟﻬﺖ‬

‫اﻧﺘﺨﺎﺑﯽ ﻗﺮار داده و ﺳﺮاﻧﺠﺎم وارد ﺟﻬﻨﻤﺶ ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﮐﺮد ﮐﻪ ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺑﺪي اﺳﺖ« و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬ ‫َ َّ َ َ‬ ‫َ ٰ ِ ُ ۡ َ ٗ َ َّ ُ ُ َ َ َ َّ ُ ْ ُّ َ َ َ َ‬ ‫َ ُ‬ ‫ُ َ‬ ‫لس ُبل � َتف َّرق بِ� ۡم عن َسبِيلِهِۚۦ �ٰل ِ� ۡم‬ ‫ص�� مست ِقيما فٱتبِعوهۖ و� تتبِعوا ٱ‬ ‫﴿ َوأن �ٰذا ِ‬

‫‪330‬‬

‫اﺻﻮل ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در ﭘﺮﺗﻮ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬

‫َ َّ ُ َ ُ َ‬ ‫ُ‬ ‫َو َّصٮٰ�م بِهِۦ ل َعل� ۡم � َّتقون ‪] ﴾١٥٣‬اﻷﻧﻌﺎم‪» .[١٥٣ :‬اﯾﻦ راه راﺳﺖ ﻣﻦ اﺳﺖ از آن ﭘﯿﺮوي‬

‫ﮐﻨﯿﺪ و از راهﻫﺎ و ﻣﻨﺎﻫﺞ ﺑﭙﺮﻫﯿﺰﯾﺪ ﮐﻪ ﺑﺎﻋﺚ دﭼﺎر ﺗﻔﺮﻗﻪ در راﻫﺶ ﺧﻮاﻫﯿﺪ ﺷﺪ اﯾﻦﻫﺎ ﭼﯿﺰﻫﺎﯾﯽ‬ ‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ آن ﺳﻔﺎرش ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺗﻘﻮا ﭘﯿﺶ ﮔﯿﺮﯾﺪ«‪.‬‬

‫و از ﺳﻨﺖ‪ ،‬ﺗﺮﻣﺬي و دﯾﮕﺮان از ﻋﺒﺪاﷲ ﺑـﻦ ﻋﻤـﺮ م رواﯾـﺖ ﻣـﯽﮐﻨﻨـﺪ ﮐـﻪ رﺳـﻮل اﷲص‬ ‫َ َ ْ َ ُ ُ َّ َ ْ َ َ ُ َّ َ ُ َ َّ َ َّ َّ ُ َ َ ْ َ َ َّ َ َ َ َ َ َ َ َ ُ َّ‬ ‫ا� َﻣ َ‬ ‫ـﻊ‬ ‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪» :‬ﻻ �ﻤﻊ أﻣ ِﻲﺘ أو ﻗﺎل أﻣﺔ �ﻤ ٍﺪ ﺻ� ا� ﻋﻠﻴ ِﻪ وﺳـﻠﻢ ﻰﻠﻋ ﺿـﻼﻟ ٍﺔ و�ـﺪ ِ‬ ‫ْ‬ ‫اﺠﻟ َ َﻤ َ‬ ‫ﺎﻋ ِﺔ« ‪» ١‬اﻣﺖ ﻣﻦ ﺑﺮ ﮔﻤﺮاﻫﯽ ﯾﺎ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ اﻣﺖ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺮ ﮔﻤﺮاﻫﯽ ﺟﻤﻊ ﻧﻤـﯽﺷـﻮﻧﺪ و دﺳـﺖ‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎ ﺟﻤﺎﻋﺖ اﺳﺖ«‪.‬و ﺑﺎ اﯾﻦ ﻋﺒﺎرت ﺑﻪ ﺳﺨﻨﻤﺎن ﭘﺎﯾﺎن ﻣﯽدﻫﯿﻢ ﮐﻪ راه ﻧﺠﺎت و رﺳﯿﺪن ﺑـﻪ‬ ‫ﺳﻌﺎدت‪ ،‬ﺗﻤﺴﮏ و ﭼﻨﮓ زدن ﺑﻪ ﮐﺘﺎب اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ اﺳﺖ ﮐﺘﺎب ﺷﮑﺴـﺖ ﻧﺎﭘـﺬﯾﺮي ﮐـﻪ ﺑـﻪ ﻫـﯿﭻ‬

‫وﺟﻪ ﺑﺎﻃﻞ در آن راه ﻧﻤﯽﯾﺎﺑﺪ‪ ،‬از ﺟﺎﻧﺐ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﮐﺎرﻫﺎﯾﺶ از روي ﺣﮑﻤـﺖ و ﺑﺴـﯿﺎر ﺳـﺘﻮده‬

‫ﺻﻔﺎت اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺎزل ﮔﺸﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺗﻤﺴﮏ ﺟﺴﺘﻦ و ﭼﻨﮓ زدن ﺑﻪ ﺳﻨﺖ ﺛﺎﺑﺖ ﺷﺪه ﭘﺎك‬

‫رﺳﻮل اﷲص ﮐﻪ از روي ﻫﻮا و آرزو ﺳﺨﻦ ﻧﻤﯽﮔﻮﯾﺪ و آﻧﭽﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ ﺟﺰ وﺣﯽ ﻧﻤـﯽﺑﺎﺷـﺪ‪.‬‬

‫اﯾﻦ دو ﯾﻌﻨﯽ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﺮاﺟﻊ ﺑﺮاي ﻋﻘﯿﺪه اﺳﻼم و ﺷﺮﯾﻌﺖ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﻫﺮ ﻣﻨﻬﺠـﯽ‬ ‫ﮐﻪ از اﯾﻦ راه اﺟﺘﻨﺎب ﻧﻤﺎﯾﺪ آن ﻣﻨﻬﺞ ﺧﺴﺎرﺗﻤﻨﺪ و زﯾﺎﻧﮑﺎر اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺘﻤﺴﮏ ﺷﺪن ﺑﻪ ﺳﻨﺖ ﻫﻤﺎن‬ ‫راه ﻣﺆﻣﻨﺎن و راه رﺳﯿﺪن ﺑﻪ رﺿﺎﯾﺖ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻋﺎﻟﻤﯿـﺎن و ﺳـﻨﮕﺮي ﻣﺤﮑـﻢ اﺳـﺖ و اﯾـﻦ ﻫﻤـﺎن‬

‫ﻣﻨﻬﺠﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ آن اﻣﺖ را از ﺑﺪﻋﺖ ﺑﺪﻋﺘﮕـﺬاران و ﭘـﺬﯾﺮش دروﻏﮕﻮﯾـﺎن‪،‬‬

‫ﺗﺄوﯾﻞ و ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺟﺎﻫﻼن و ﺗﺤﺮﯾﻒ ﻏﻠﻮﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﺣﻔﻆ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫و اﯾﻦ ﻫﻤﺎن راﻫﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ آن اﻣﺖ در ﺻﺪر اﺳﻼم اﺻﻼح ﺷﺪﻧﺪ و رﺳﺘﮕﺎري و‬

‫ﻧﺠﺎﺗﯽ ﺟﺰ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ آن ﺑﺮاﯾﻤﺎن وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬اﻣﺎم داراﻟﻬﺠﺮه‪ ،‬اﻣﺎم ﻣﺎﻟﮏ ﺑﻦ اﻧﺲ‪:‬‬ ‫ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪) :‬ﻻ ﻳﺼﻠﺢ آﺧﺮ ﻫﺬه اﻷﻣﺔ إﻻ ﺑﻤﺎ ﺻﻠﺢ ﺑﻪ أوﻬﻟﺎ( »آﺧﺮ اﯾﻦ اﻣﺖ ﺟﺰ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ اول‬

‫اﯾﻦ اﻣﺖ اﺻﻼح ﺷﺪ‪ ،‬اﺻﻼح ﻧﻤﯽﮔﺮدد«‪ .‬و آﻧﭽﻪ اول اﯾﻦ اﻣﺖ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ آن اﺻﻼح ﮔﺮدﯾﺪ‬

‫ﻋﻤﻞ ﺑﻪ ﮐﺘﺎب ﺧﺪا و ﺳﻨﺖ رﺳﻮﻟﺶ ص ﺑﻮد و آﻧﭽﻪ ﺑﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎن در اﯾﻦ راه واﺟﺐ اﺳﺖ اﯾﻦ‬ ‫‪ 1‬رواه اﻟﺘﺮﻣﺬي )‪ ،(466 / 4‬وﻏﯿﺮه ﺑﺴﻨﺪ ﺻﺤﯿﺢ‬

‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم‪ :‬ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺘﻔﺮﻗﻪ در ﻋﻘﯿﺪه‬

‫‪331‬‬

‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ ﺑﻪ ﻓﻬﻢ ﺳﻠﻒ ﺻﺎﻟﺢ و ﻣﻨﻬﺞ آنﻫﺎ ﻋﻤﻞ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﺑﺨﺎﻃﺮ اﯾﻦ ﺳﺨﻦ اﷲ‬ ‫َّ ُ َ‬ ‫َ​َ َُ‬ ‫َ ۡ َ َ َ َّ َ َ ُ ۡ ُ َ ٰ َ َ َّ ۡ َ ۡ َ َ‬ ‫يل‬ ‫ﺗﻌﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ومن �شاق ِ​ِق ٱلرسول ِم ۢن �ع ِد ما تب� � ٱلهدى و�تبِع �� سب ِ ِ‬ ‫ُۡ ۡ َ ُ ّ‬ ‫َ َّ ُ‬ ‫َ َ َّ َ َ َ ٓ َ ۡ‬ ‫ت َم ِص ً‬ ‫ِ� ن َو ِ�ِۦ َما ت َو ٰ� َون ۡصلِهِۦ جهنمۖ وساء‬ ‫ٱلمؤ ِمن‬ ‫�ا ‪] ﴾١١٥‬اﻟﻨﺴﺎء‪» .[١١٥ :‬و ﻫﺮﮐﺲ ﺑﻌﺪ از‬ ‫روﺷﻦ ﺷﺪن ﺣﻖ و ﻫﺪاﯾﺖ ﺑﺎ رﺳﻮل ﺧﺪا ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻧﻤﻮد و راه ﻏﯿﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن را ﺑﺮاي ﭘﯿﺮوي‬

‫ﺑﺮﮔﺰﯾﺪ او را در ﻫﻤﺎن ﺟﻬﺖ اﻧﺘﺨﺎﺑﯽ ﻗﺮار داده و ﺳﺮاﻧﺠﺎم وارد ﺟﻬﻨﻤﺶ ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﮐﺮد ﮐﻪ‬

‫ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺑﺪي اﺳﺖ«‪.‬‬

‫ﭘﺲ ﺗﺒﻌﯿﺖ و ﭘﯿﺮوي از راه ﻣﺆﻣﻨﺎن ﮐﻪ ﺻﺤﺎﺑﻪ و ﭘﯿﺮوي ﮐﻨﻨﺪﮔﺎن از آنﻫﺎ ﺑﻪ ﻧﯿﮑﯽ از اﻣﺎﻣـﺎن‬

‫ﻫﺪاﯾﺖ ﯾﺎﻓﺘﻪ ﻗﺮار دارﻧﺪ‪ ،‬راه ﻧﺠﺎﺗﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ از اﷲ ﺗﻌـﺎﻟﯽ ﻣـﯽﺧـﻮاﻫﯿﻢ اﻣـﺖ اﺳـﻼﻣﯽ را ﺑـﺮاي‬

‫ﺗﻤﺴﮏ ﺑﻪ ﮐﺘﺎب ﭘﺮوردﮔﺎرش و ﺳﻨﺖ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮشص و ﺗﺒﻌﯿﺖ از راه ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻣﻮﻓﻖ ﺑﺪارد‪.‬‬

‫وآﺧﺮ دﻋﻮاﻧﺎ أن اﳊﻤﺪ ﷲ رب اﻟﻌﺎﳌﲔ وﺻﲆ اﷲ ﻋﲆ ﻧﺒﻴﻨﺎ ﳏﻤﺪ وﻋﲆ آﻟﻪ وﺻﺤﺒﻪ أﲨﻌﲔ‪.‬‬