Rowerownik 4 by Fundacja Fenomen

Przewodnik Rowerowy 1

CZĘŚĆ IV

Przewodnik Rowerowy część IV

Realizacja projektu Fundacja Normalne Miasto Fenomen www.FundacjaFenomen.pl

Koordynator projektu Adam Antkowiak Autorzy tekstów Bartłomiej Mielniczek Elżbieta Pędziwiatr Justyna Tomaszewska Korekta Marika Szejna-Maziarz Projekt graﬁczny i skład Patryk Grądys Fotograﬁe Michał Adamus Małgorzata Strzelecka Wikipedia Commons Mapa OpenStreetMap Licencja na teksty CC-BY-NC-SA Łódź 2015

Przewodnik Rowerowy Fundacja Normalne Miasto - Fenomen organizując bezpłatne wycieczki rowerowe z przewodnikiem łączy dwa filary działalności fundacji – przybliżanie historii miasta Łodzi oraz promocję zrównoważonego transportu. W 2015 roku, przy wsparciu Urzędu Miasta Łodzi, przygotowaliśmy cztery rowerowe wycieczki, które odbyły się we wrześniu i październiku: • 13 września – Dzielnice Łodzi cz. 1 • 27 września – Dzielnice Łodzi cz. 2 • 4 października – Łódź Komediowa • 25 października – Miasto Kamienic Informacji o podobnych inicjatywach szukaj na stronie internetowej www.RowerowaLodz.pl.

Fenomen

Fundacja

Serdecznie zapraszamy do zwiedzania, poznawania i odkrywania uroków miasta Łodzi z tą publikacją w dłoni!

Fenomen Fundacja Normalne Miasto

Łagiewnicka

M A P A

Zgierska

ia Wschodn

wskiego a Więcko Stanisław

icza Sienkiew

Kościuszki

icza

kiew

Mic

STA RT

Henryka

Tadeusza

wa ko

Łą

ma Ada

Gdańska

Żeromskie ruga

St Andrzeja

Gabriela

Józ

ojsk

STR. 4

DZIELNICE ŁODZI CZ. 1 OK. 8 KM

lskie

a Po

STR. 16

DZIELNICE ŁODZI CZ. 2 OK. 14 KM

wicza a Naruto

STR. 22

Ł Ó D Ź KOMEDIOWA OK. 16 KM

skiego

zefa Piłsud

te cen Win a p b

ckie

enie

ymi go T

STR. 30

MIASTO KAMIENIC OK.

Dzielnice Łodzi cz. 1 PA SA Ż S C H IL L ER A – P I O T R K O W S K A – A N D R Z E J A S T R U G A – G DA Ń S K A – 1 M A JA – W Ó LC Z A Ń S K A – W I ĘC KOW S K I EG O – Ż E L I G O W S K I E G O – Ł Ą K O WA – S K Ł O D O W S K I E J - C U R I E – G D A Ń S K A – K O P E R N I K A – Ł Ą K O WA – Ż E R O M S K I E G O – POLITECHNIKI – REMBIELIŃSKIEGO – INŻYNIERSKA – PA R K P O N I ATOWS K I EGO

WILLA KELLERA – WIDOK ARCHIWALNY Domena publiczna

tare Polesie datowane na 1824 r. występowało pod zapomnianą dziś nazwą – dzielnica Wiązowa. Zabudowane jest starymi kamienicami, reprezentacyjnymi obiektami mieszkaniowymi oraz XIX-wiecznymi fabrykami. 3-kilometrowa ul. Gdańska do 1920 r. występowała pod nazwą Długa, natomiast jej dzisiejsza nazwa upamiętnia zaślubiny z morzem. Startując z Pasażu Schillera (ul. Piotrkowska 112) kierujemy się na północ ul. Piotrkowskiej do ul. Andrzeja Struga. Następnie w lewo w ul. Andrzeja Struga do ul. Gdańskiej. W ul. Gdańską skręcamy w prawo.

WILLA KELLERA UL. GDAŃSKA 49/53

Willa powstała w latach 1890-1891 dla Rudolfa Kellera – właściciela pobliskiej fabryki, w której produkowano tasiemki, wstążki i koronki. Pierwotnie otoczona była ogrodem sięgającym narożnika ul. Zielonej i ul. Gdańskiej. Od 1907 r. właścicielem obiektu został Emil Eisert. Po II wojnie światowej Zakłady Przemysłu Pasmanteryjnego „Lenora” urządziły w willi przedszkole. Od 2008 r. nowym właścicielem jest Max Ryan – amerykański aktor. W 2010 r. w willi wybuchł pożar, niszcząc dach i charakterystyczną wieżyczkę. Ponieważ właściciel nie dba o zabytkowy budynek i nie odbiera korespondencji, służby konserwatorskie chcą go zastąpić kuratorem sądowym. Zwiedzanie kontynuujemy jadąc ul. Gdańską.

PAŁAC KAROLA POZNAŃSKIEGO – AKADEMIA MUZYCZNA UL. GDAŃSKA 32

Pałac Karola Poznańskiego został wzniesiony w latach 1904-1908 wg projektu Adolfa Zeligsona. Budynek, zbudowany na planie podkowy, ma charakter eklektyczny. Posiada elementy włoskiego renesansu i baroku z motywami secesyjnymi. Pełne przepychu wnętrza miały podkreślać reprezentacyjny charakter obiektu i rangę właścicieli. Był to pierwszy budynek w Łodzi z centralnym ogrzewaniem. Po II wojnie światowej w budynku zaczęły funkcjonować uczelnie kształcące muzyków i filmowców. Wnętrza pałacu wykorzystał Andrzej Wajda kręcąc w nim sceny do „Ziemi Obiecanej”. Obecnie budynek

WYCIECZKA PRZY AKADEMII MUZYCZNEJ

Fot. Małgorzata Strzelecka CC BY-SA 3.0

jest po remoncie, a Akademia Muzyczna bardzo serdecznie zaprasza na odbywające się w nim koncerty. Z ul. Gdańskiej skręcamy w prawo w al. 1 Maja, następnie w prawo w ul. Wólczańską i ponownie w prawo w ul. Więckowskiego.

PAŁAC MAURYCEGO POZNAŃSKIEGO – MS UL. WIĘCKOWSKIEGO 36

Pałac Maurycego Poznańskiego prezentuje styl neorenesansowy. Wzorowany był na budynku biblioteki Sansovina w Wenecji. Powstał pod koniec XIX w. Piękny dwupiętrowy pałac miał charakter rezydencji mieszkalnej. Od 1947 r. funkcjonuje w nim Muzeum Sztuki Współczesnej, które kontynuuje zapoczątkowane przez Katarzynę Kobro i Władysława Strzemińskiego tradycje sztuki awangardowej w Łodzi. Zwiedzanie kontynuujemy ul. Więckowskiego.

I LICEUM OGÓLNOKSZTAŁCĄCE UL. WIĘCKOWSKIEGO 41

I Liceum Ogólnokształcące im. Mikołaja Kopernika powstało w 1906 r. jako Polskie Gimnazjum Męskie Towarzystwa Uczelnia i jest dziś najstarszą państwową polską

szkołą średnią w mieście. W tworzenie polskiej szkoły zaangażowani byli Poznańscy, Scheiblerowie i Geyerowie. Budynek przy ul. Więckowskiego powstał w 1909 r. dzięki pomocy łódzkiego przedsiębiorcy i działacza społecznego Edwarda Heymana. Szkoła zajmuje wysoką lokatę w rankingach szkół średnich w Polsce i może poszczycić się wieloma znanymi absolwentami – szkołę ukończyli m.in.: Jacek Berezin, Michał Fajbusiewicz, Jacek Saryusz-Wolski. Ul. Więckowskiego jedziemy na zachód, aż do ul. Żeligowskiego, w którą skręcamy w lewo. Po przejechaniu skrzyżowania z ul. Zieloną dojeżdżamy do placu Hallera, który jest po prawej stronie.

PLAC HALLERA Plac generała Józefa Hallera położony jest pomiędzy ul. Zieloną, Żeligowskiego i 6 Sierpnia. Pod koniec XIX w. zwany był Sellinówką – za sprawą Fryderyka Sellina, cukiernika, który w 1831 r. przyjechał do Łodzi z Kalisza i prowadził w tym miejscu wiele aktywności. Poza cukierniczą działalnością Sellin budował w mieście teatry, a w tej części Łodzi zorganizował pierwszy tor kolarski w Łodzi, kąpielisko i plac do gry w piłkę. Generał Haller stał się patronem placu w 1930 r. i, z przerwą na niemiecką okupację, pozostał nim do 1948 r. by powrócić na mapę miasta w 1990 r. W latach 1948-1990 plac nosił nazwę 9 Maja. Plac Hallera w okresie międzywojennym był miejscem wielu parad, uroczystości oraz zawodów wojskowych. Po II wojnie światowej „KOPER” w zachodniej części placu Fot. HuBar CC-BY-SA 2.5 powstały budynki WAM, przed którymi do połowy lat 90, na postumentach, stały dwa radzieckie czołgi T-34. Po usunięciu stąd czołgów, jeden z nich trafił do Muzeum WP w Kołobrzegu.

Ul. Żeligowskiego udajemy się na południe, kontynuujemy jazdę ul. Łąkową.

PAŁACYKI NESTLERÓW UL. ŁĄKOWA 13/15

Neorenesansowy skromny budynek mieszkalny usytuowany w głębi działki przy ul. Łąkowej 15 należał do budowniczego naszego miasta – Karola Roberta Nestlera. Profesję właściciela zdradzają elementy murarskiego rzemiosła umieszczone na elewacji budynku: kielnia, cęgi i trójkąt. Nestler zbudował pierwszy murowany kościół katolicki pw. Podwyższenia Świętego Krzyża, prawosławną cerkiew pw. św. Aleksandra Newskiego, kościół ewangelicki pw. św. Jana, cerkiew garnizonową pw. św. Aleksego. Po 1897 r. wraz ze wspólnikiem H. Ferrenbachem brał udział w budowie m.in.: kościołów św. Wojciecha i św. Anny, Szkoły Przemysłowej przy obecnej ul. Żeromskiego, jak i szpitala pediatrycznego. Na Łąkowej 13 znajduje się okazała willa jego synów – Roberta i Gustawa – w której obecnie funkcjonuje Przedszkole Miejskie nr 199. Z ul. Łąkowej skręcamy w lewo w ul. Marii Skłodowskiej-Curie. Zwiedzanie kontynuujemy jadąc tą ulicą.

KOŚCIÓŁ REKTORALNY ŚRODOWISK TWÓRCZYCH / TEATR LOGOS UL. MARII SKŁODOWSKIEJ-CURIE 22

Ul. Marii Skłodowskiej-Curie pierwotnie nosiła nazwę ul. Podleśnej. W roku 1905 pod numerem 22 powstał kościół. Był budowany jako kościół mariawicki pw. Przenajświętszego Sakramentu. Ponieważ mariawici nie posiadali osobowości prawnej, działka na której postawiono kościół i budowana świątynia zostały zapisane na ks. Edwarda Marksa. Kiedy ten powrócił na łono kościoła katolickiego w 1913 r. a wraz z nim grupa parafian, przekazał kościół, jako jego formalny właściciel, władzom łódzkiej diecezji. Decyzją bpa Wincentego Tymienieckiego z 1926 r. został on przekazany łódzkim jezuitom. Otrzymał wtedy nowe wezwanie – Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny. Dziś mieści się tu Duszpasterstwo Środowisk Twórczych oraz siedziba Europejskiego Centrum Kultury „Logos”.

W sąsiedztwie pod numerem 15 baptyści utworzyli w 1905 r. nowoczesną, jak na tamte czasy, klinikę chirurgiczno-położniczą „Betlejem”, obecnie funkcjonuje tu przychodnia lekarska.

WILLA ŁÓDZKIEGO TOWARZYSTWA NAUKOWEGO UL. MARII SKŁODOWSKIEJ-CURIE 11

Siedzibą Łódzkiego Towarzystwa Naukowego DAWNIEJ: MARIAWICKI jest modernistyczna wilKOŚCIÓŁ PARAFIALNY la Oskara Zeligera, wieloPW. NAJŚWIĘTSZEGO krotnie przebudowywaSAKRAMENTU Fot. HuBar CC-BY 2.5 na swój obecny wygląd zawdzięcza architektowi Alwillowi Jankau. Po II wojnie światowej obiekt zajął Uniwersytet Łódzki, funkcjonowała tu Katedra Czwartorzędu. We wnętrzach willi kręcono jeden z odcinków serialu „Stawka większa niż życie” – „Cafe Rose”. Z ul. Marii Skłodowskiej-Curie skręcamy w prawo w ul. Gdańską. Po prawej stronie mamy Pałacyk Elektrowni, a po drugiej stronie bibliotekę.

PAŁACYK ELEKTROWNI ŁÓDZKIEJ UL. GDAŃSKA 107

Willa z 1911 r. była budowana na potrzeby Towarzystwa Oświetlenia Elektrycznego w Łodzi, a w budynku mieszkał dyrektor łódzkiej elektrowni. W latach powojennych mieścił się tu Urząd Stanu Cywilnego Łódź-Śródmieście, następnie, w połowie lat 90, w wyremontowanych pomieszczeniach funkcjonowała Katedra Badań Niemcoznawczych Uniwersytetu Łódzkiego. Obecnie 3-kondygnacyjna willa o powierzchni ponad 800 metrów kwadratowych wraz z otaczającym ją ogrodem została wystawiona na sprzedaż.

TEATR „PINOKIO”

Fot. Zorro2212 CC BY 3.0

WOJEWÓDZKA BIBLIOTEKA PUBLICZNA UL. GDAŃSKA 100/102

Wojewódzka Biblioteka Publiczna im. Józefa Piłsudskiego jako biblioteka publiczna powstała z inicjatywy Towarzystwa Krzewienia Oświaty w 1915 r. i początkowo mieściła się w czteropokojowym mieszkaniu przy ul. Piotrkowskiej 150. Inicjatywę budowy gmachu przy ul. Gdańskiej podjął Związek Przemysłu Włókienniczego w Łodzi w cztery dni po śmierci marszałka Józefa Piłsudskiego. Kamień węgielny wmurowano 14 maja 1938 r., niestety II wojna światowa przerwała prace, do których przystąpiono po zakończeniu działań wojennych. Budynek został oddany do użytku w 1949 r., jednak o pierwotnym patronie trzeba było zapomnieć – aż do 1990 r. W latach 1949-1990 biblioteka funkcjonowała pod innym patronem – Ludwikiem Waryńskim. WBP posiada status biblioteki naukowej sprawującej opiekę i nadzór merytoryczny nad bibliotekami w Łodzi i województwie. Jej zbiory liczą ponad 743 tys. jednostek. Z ul. Gdańskiej skręcamy w prawo w ul. Kopernika.

Ul. Kopernika została wytyczona w latach 60 XIX w. i do roku 1923 nosiła nazwę ul. Milscha. Teodor Milsch był właścicielem browaru, parku rozrywkowego i restauracji „Leśniczówka” położonej w okolicach dzisiejszego skrzyżowania ul. Kopernika i al. Włókniarzy.

TEATR „PINOKIO” UL. KOPERNIKA 16

Teatr Lalki i Aktora „Pinokio” został założony przez prof. Mariana Glutha i Martę Janic w maju 1945 r. pod nazwą „Biedronki”. Do roku 1950 działał przy ul. Piotrkowskiej 243. Również w roku 1950 otrzymał status Teatru Państwowego. Teatr swoje przedstawienia adresuje zarówno do najmłodszych jak i starszych widzów. Ma na swoim koncie liczne nagrody i wyróżnienia jak i zakończone sukcesem występy za granicą. 5 lipca 2012 r. zmieniono nazwę z Teatr Lalki i Aktora „Pinokio” w Łodzi na Teatr „Pinokio” w Łodzi. Zwiedzanie kontynuujemy ul. Kopernika.

LECZNICA „POD KONIEM” UL. KOPERNIKA 22

Lecznica „Pod koniem” była pierwszą lecznicą dla zwierząt działającą na ziemiach polskich, właścicielami jej byli Hugo Warrikoff i Alfred Kwaśniewski. Oprócz lecznicy znajdowała się tam również wzorcowa kuźnia angielska, podkuwano tu konie w latach 1891-1948 i to zapewne z tego powodu na fasadzie znajduje się figura konia naturalnej wielkości wykonana z blachy cynkowej. O tym koniu Julian Tuwim pisał w „Kwiatach polskich”. W 1955 r. Tadeusz Chróścielewski na prośbę poety złożył w Urzędzie Miasta wniosek o uznanie konia za zabytek.

WILLA MILSCHA UL. KOPERNIKA 46

WILLA PRZED 1889 – WIDOK OD STRONY ZACHODNIEJ

Neorenesansowa willa zbudowana w 1882 r. dla właściciela browaDomena publiczna ru – Teodora Milscha. W 1908 r. willa stała się własnością Rzeźników i Wędliniarzy. Po II wojnie światowej w budynku mieścił się m.in.: dom kultury (klub „Karolek”), stołówka zakładów Harnama „Rena-Kord” oraz restauracje „Kometa”, później „Kaprys”.

W latach 80 XX w. cech odzyskał obiekt. Obecnie pomieszczenia w willi są podnajmowane na cele restauracyjne, działa tu pub „Tawerna” i restauracja „u Milscha”. 15 czerwca 2012 r. w willi otworzono pierwsze w Polsce Muzeum Sztuki Iluzji. Z ul. Kopernika skręcamy w lewo w ul. Łąkową.

FABRYKA KINDERMANNA – HOTEL FOCUS UL. ŁĄKOWA 23

Fabryka wyrobów bawełnianych Juliusza Kindermanna zbudowana w 1897 r., po II wojnie światowej działała pod szyldem „Rena-Kord”. Po zaprzestaniu produkcji została sprzedana bydgoskiej firmie, która w zabytkowych fabrycznych murach utworzyła hotel. W 2006 r. pojawił się na hotelowej mapie Łodzi „Sporting”, który po roku zmienił nazwę na „Focus” i pod taka nazwą funkcjonuje do dziś. 14

Kontynuujemy zwiedzanie ul. Łąkową.

KOŚCIÓŁ ERYGOWANY W 1926 R. PRZEZ BPA WINCENTEGO TYMIENIECKIEGO Fot. Włodzimierz Pfeiffer – Archiwum Państwowe w Łodzi CC0

HOTEL FOCUS – DAWNA FABRYKA KINDERMANNA Fot. HuBar CC BY-SA 2.5

SANKTUARIUM MATKI BOSKIEJ ZWYCIĘSKIEJ UL. ŁĄKOWA 27

Sanktuarium Matki Boskiej Zwycięskiej powstało jako wotum za wygraną w 1920 r. wojnę. Powstanie świątyni ma ścisły związek z 15 sierpnia 1920 r. W tym dniu łodzianie zgromadzeni na błagalnym nabożeństwie złożyli śluby, że jeżeli Bóg da zwycięstwo, zbudują kościół. Łodzianie słowa dotrzymali, monumentalną trójnawową świątynię wzorowaną na bazylice św. Pawła za Murami zaprojektował Józef Kaban Korski. Pierwszy etap budowy zakończono w 1938 r. dalsze prace wykonano po wojnie. Przed kościołem od 16 września 1990 r. stoi pomnik poświęcony ofiarom Katynia.

WYTWÓRNIA FILMÓW FABULARNYCH UL. ŁĄKOWA 29

Wytwórnia Filmów Fabularnych od 1945 do 1998 roku była największym producentem filmów fabularnych

RAJMUND REMBIELIŃSKI Z BRĄZU

Fot. Stevenlodz CC BY-SA 4.0

w Polsce. Tu nakręcono pierwszy powojenny film „Zakazane piosenki” oraz pierwszy film barwny „Przygoda na Mariensztacie”. W wyniku kryzysu lat 90 Wytwórnia Filmów Fabularnych została przekształcona w Łódzkie Centrum Filmowe zajmujące się obsługą produkcji filmowej. Kontynuatorem tradycji filmowych jest Opus Film Piotra Dzięcioła, wśród bogatej filmografii Opusu znalazły się m.in.: „Edi”, „Z odzysku”, „Masz na imię Justyna”, „Aleja Gówniarzy”, „Wymyk”, „Paradoks” czy nagrodzona Oskarem „Ida”. Z pod Wytwórni Filmowej zwiedzanie kontynuujemy DDR idącą wzdłuż ul. Łąkowej do parku Poniatowskiego i dalej jedziemy DDR wzdłuż ul. Żeromskiego, dalej al. Politechniki.

POMNIK RAJMUNDA REM BIELIŃSKIEGO AL. POLITECHNIKI 5

W pobliżu ul. Rembielińskiego w lipcu 2015 r. został odsłonięty pomnik Rajmunda Rembielińskiego – działacza politycznego i gospodarczego, prezesa komisji Województwa Mazowieckiego, głównego pomysłodawcy utworzenia przemysłu włókienniczego w Łodzi. Dwume-

trowy pomnik przedstawia Rembielińskiego, który opiera się o wielki cyrkiel i spogląda na mapę z 1823 r. przedstawiającą plan osady fabrycznej. Dalej udajemy się ul. Rembielińskiego na zachód, następnie w prawo w ul. Inżynierską i wjeżdżamy do parku Poniatowskiego.

PARK IM. KSIĘCIA JÓZEFA PONIATOWSKIEGO Park powstał w 1910 r., zaś od 1917 nosi imię księcia Józefa Poniatowskiego – wcześniej nazywany był ogrodem przy Pańskiej. Zajmuje ponad 41 ha. Plan parku łączył w sobie elementy naturalnego parku angielskiego i regularnego parku francuskiego. W 1938 r. postawiono w nim pomnik Stanisława Moniuszki, który nie przetrwał II wojny światowej. W latach 1945-1991, w centralnej części parku, stał Pomnik Wdzięczności poświęcony armii radzieckiej. Na terenie parku znajdują się dwa cmentarze żołnierzy radzieckich poległych w Łodzi w styczniu 1945 r. W północnej części parku zbudowano willę dla przedwojennego prezydenta miasta. W tej części parku znajdują się również korty tenisowe oraz tor rowerowy z trzema sekcjami hopek. W bliskim sąsiedztwie toru znajduje się jeden z większych schronów, pamiątka II wojny światowej, zbudowany w 1944 r. dla ludności niemieckiej i mogący pomieścić ponad 400 osób. Na skraju parku przy ulicy Radwańskiej stoi czynna świątynia ewangelików reformowanych budowana w latach 1928-1932. Park Poniatowskiego posłużył jako plener filmu „Zakazane piosenki”. EP WSCHÓD W PARKU Fot. Ixtlilto CC BY-SA 4.0

Dzielnice Łodzi cz. 2 PA SA Ż S CHILLER A – PIOTRKOWSKA – NOWOMIEJSKA – P Ó Ł N O C N A – F R A N C I S Z K A Ń S K A – S M U G O WA – Ź R Ó D Ł O WA – C H Ł O D N A – W O J S K A P O L S K I E G O – M ŁY N A R S K A – O R G A N I Z A C J I „W O L N O Ś Ć I N I E Z AW I S Ł O Ś Ć ” - F R A N C I S Z K A Ń S K A – S PA C E R O WA – P A S T E R S K A – O R G A N I Z A C J I „W O L N O Ś Ć I N I E Z AW I S Ł O Ś Ć ” – R Y N E K B A Ł U C K I – Z G I E R S K A – L U T O M I E R S K A – B A Z A R O WA – R Y B N A – W R Z E Ś N I E Ń S K A – W R O C Ł AW S K A – L U T O M I E R S K A – Z G I E R S K A – RY NEK STAREGO M IASTA

PAŁAC BIEDERMANNÓW Pelikan13 CC BY-SA 3.0 pl

dniu 18 sierpnia 1915 r., rozporządzeniem Cesarsko-Niemieckiego Prezydenta Policji von Oppena, do Łodzi przyłączono liczącą ponad 100 tysięcy mieszkańców wieś Bałuty (oraz m.in.: Widzew, Radogoszcz, Chojny i Rokicie). To już 100 lat odkąd Bałuty są częścią Łodzi. Startując z Pasażu Schillera (ul. Piotrkowska 112) kierujemy się na północ ul. Piotrkowskiej do pl. Wolności i dalej ul. Nowomiejską. Następnie skręcamy w prawo w ul. Północną i w lewo w ul. Franciszkańską. Można też przejechać ul. Nowomiejską aż do parku Staromiejskiego i kierując się na wschód parkiem przejechać do ul. Franciszkańskiej.

PAŁAC BIEDERMANNÓW UL. FRANCISZKAŃSKA 1/3

Pałac został zbudowany w 1912 r. dla rodziny niemieckiego fabrykanta. Przylega do niego rozległy ogród. Budynek fabryczny stanął zaś nad rzeką Łódką, niestety dzisiaj prawie nic z niego nie zostało. Robert Biedermann wzniósł rodzinny interes na wyżyny łódzkiego przemysłu. Sam był kolorystą i spędzał w fabryce całe dnie. Biedermann w znaczącym stopniu przyczynił się do budowy wodociągów i kanalizacji w Łodzi. Jego syn Alfred kontynuował dzieło ojca, także dbał o rozwój miasta, m.in. o budowę linii tramwajowych. Po śmierci Alfreda interes przejął kolejny z braci, Bruno. Razem z córką Marylą i żoną Luizą mieszkał w pałacu do tragicznej śmierci. 23 stycznia 1945 r. Biedermannowie otrzymali od Armii Czerwonej polecenie wyprowadzenia się z pałacu. Mogli zabrać ze sobą tylko jedną walizkę. Biedermannowie nie chcieli uciekać. Rano w pałacu znaleziono zwłoki i kartkę, na której Bruno napisał: „Zabiłem strzałami z rewolweru żonę i córkę. Pochowajcie nas w ogrodzie. Nie rabować naszego prywatnego majątku w mieszkaniu a podzielić sprawiedliwie”. Pochowano ich w tajemnicy w ogrodzie, dopiero w latach siedemdziesiątych przeniesiono ich ciała na Stary Cmentarz przy ul. Ogrodowej. Obecnie pałac jest siedzibą Uniwersytetu Łódzkiego. Ul. Franciszkańką jedziemy do ul. Smugowej w którą skręcamy w prawo. Następnie do ul. Źródłowej w lewo i od razu w prawo w ul. Chłodną i dojeżdżamy do parku.

PARK OCALAŁYCH Park Ocalałych powstał w 2004 r. z okazji 60. rocznicy likwidacji Litzmannstadt Getto. Po my s ł o d awc z y n i ą tej idei była jedna z Ocalałych, Halina Elczewska. W parku PARK WG PROJEKTU GRAŻYNY OJRZYŃSKIEJ znajduje się Pomnik Fot. Arewicz GFDL Sprawiedliwych wśród Narodów Świata, pomnik Żegoty, Kopiec Pamięci z ławką Jana Karskiego. Od 2014 r. działa tutaj Centrum Dialogu im. Marka Edelmana. W obecnej chwili w parku rośnie około 600 drzew dedykowanych Ocalałym. Z parku wyjeżdżamy na ul. Wojska Polskiego w kierunku zachodnim do ul. Młynarskiej. W ul. Młynarską skręcamy w prawo, a następnie w lewo w ul. Organizacji „Wolność i Niezawisłość”, aż do

ul. Łagiewnickiej, w którą skręcamy w prawo.

SZPITAL HELENY WOLF UL. ŁAGIEWNICKA 34/36

Szpital zbudowany w 1927 r. ze składek mieszkańców na Łódzką Kasę Chorych. Był to jeden z najbardziej eleganckich i nowoczesnych budynków na Bałutach. W czasie II wojny światowej szpital znajdował się na terenie Litzmannstadt Getto, to tu znajdował się apartament Chaima Mordechaja Rumkowskiego, Przełożonego Starszeństwa Żydów w Getcie. Po zakończeniu wojny szpital nosił imię dr Heleny Wolf i działał do końca lat 80 XX w. jako szpital położniczy. Dzisiaj budynek znajduje się w opłakanym stanie. Ul. Łagiewnicką jedziemy na południe i skręcamy w lewo w ul. Spacerową i dalej kontynuujemy jazdę ul. Pasterską.

KOŚCIÓŁ PW. DOBREGO PASTERZA UL. PASTERSKA 12

W 1900 r. na Bałutach rozpoczęli działalność apostolsko-wychowawczą bracia Doloryści – Zgromadzenie Synów Matki Bożej Bolesnej. Bracia zajmowali się głównie młodzieżą, organizując im czas wolny i warsztaty przyucza-

jące do zawodu. W 1906 r. rozpoczęto budowę kościoła przy ul. Pasterskiej 10/12. Projekt wykonał architekt z Krakowa, Kazimierz Pomian-Sokołowski, nadając mu cechy stylu zakopiańskiego. Kontynuujemy zwiedzanie ul. Pasterską do ul. Organizacji „Wolność i Niezawisłość” w którą skręcamy w prawo, dalej ul. Rynek Bałucki, aż do ul. Zgierskiej w lewo.

GRANICA WSI BAŁUTY I MIASTA ŁÓDŹ UL. ZGIERSKA 17

18 sierpnia 1915 r. Łódź spotkała wielka zmiana. Powiększono wtedy znacznie teren naszego miasta. W granice Łodzi włączono obszary gęsto zaludnione i chaotycznie zabudowane, lecz od wielu lat związane z łódzkim przemysłem. Rozporządzeniem Cesarsko-Niemieckiego Prezydenta Policji von Oppena, właśnie z tego dnia, włączono do miasta: gminy Radogoszcz, Chojny, w tym część

„KASA CHORYCH” – SZPITAL IM. DR HELENY WOLF Fot. Małgorzata Strzelecka CC BY-SA 3.0

wsi Widzew, Zarzew, Dąbrowę, Brus, Rokicie i Bałuty. Bałuty były wówczas największą wsią w Europie. Liczyła ponad 100 tys. mieszkańców. Dzisiaj mieszka tu ponad 200 tys. osób, co czyni Bałuty najbardziej zaludnioną

częścią Łodzi. Granica Bałut i miasta Łodzi znajdowała się na wysokości ul. Zgierskiej 17. Do dzisiaj na fasadzie kamienicy znajduje się krzyż upamiętniający ten fakt. Ul. Zgierską kierujemy się na południe do ul. Lutomierskiej i skręcamy w prawo i następnie w prawo w ul. Bazarową. Po lewo będzie plac Piastowski.

PLAC PIASTOWSKI Dzisiaj jest to skwer położony w okolicach ul. Lutomierskiej, Bazarowej i Rybnej. W 1902 r. powstały tutaj wyjątkowe hale targowe, wybudowane przez zięcia Juliusza Heinzla, Giuseppe Tanfaniego. Hale były eleganckie i dobrze wyposażone, zaprojektował je Dawid Lande. Targowisko działało także w czasie II wojny światowej, znajdowało się wtedy na terenie Litzmannstadt Getto. Zlikwidowano je w 1956 r. Ul. Bazarową dojeżdżamy do ul. Rybnej w prawo, a następnie w lewo w ul. Wrześnieńską.

POMNIK TADEUSZA KOŚCIUSZKI UL. WRZEŚNIEŃSKA 4

Na kamienicy należącej do rodziny Szylke możemy podziwiać pomnik Tadeusza Kościuszki. Stefan Szylke był polskim przedsiębiorcą, który w 1903 r. postawił na Bałutach kamienicę w wyjątkowym elementem zdobiącym budynek. Rzeźbę zaprojektował i wykonał właściciel domu. Aby ominąć przepisy Stefan Szylke poprosił o zgodę na postawienie we wnęce budynku podobizny krakowiaka. To dzięki temu Tadeusz Kościuszko ma na sobie krakowski strój z rogatywką. Władze carskie się zgodziły, jednak kłopoty rodziny dopiero się rozpoczęły.

RYNEK STAREGO MIASTA

Fot. Małgorzata Strzelecka CC BY-SA 3.0

PLAC PIASTOWSKI W 1936 ROKU

Fot. Włodzimierz Pfeiffer – Archiwum Państwowe w Łodzi CC0

Podobno przez wiele lat Szylke musiał dawać łapówki urzędnikom, żeby przymykali oko na figurę w budynku. Rzeźba przetrwała czasy II wojny światowej, budynek znalazł się w granicach Litzmannstadt Getto. Żydzi, którzy tam mieszkali zasłonili go dyktą w kolorze ściany. Ul. Wrześnieńską jedziemy do ul. Wrocławskiej w lewo i raz jeszcze w lewo w ul. Lutomierską. Jedziemy do ul. Zgierskiej i skręcamy w prawo. Po lewej stronie będzie ostatni punkt wycieczki.

RYNEK STAREGO MIASTA I PARK STAROMIEJSKI Stary Rynek i park Staromiejski to miejsce najstarszego osadnictwa, z którego rozwinęła się dzisiejsza Łódź. Park, znany lepiej jako park Śledzia, powstał dopiero w 1953 r. Do II wojny światowej znajdowały się tu kamienice, targ rybny (stąd zwyczajowa nazwa parku), mieszkali tu ludzie. Makietę tego miejsca można zobaczyć w Muzeum Miasta Łodzi. Rynek dzisiaj pusty i trochę zapomniany, kiedyś tętnił życiem, mieszkała tutaj przede wszystkim ludność żydowska, a nieopodal, przy ulicy Wolborskiej, była synagoga. Po wojnie rynek całkowicie przebudowano, oryginalny został tylko jego – zbliżony do prostokąta – kształt.

Ł ó d ź Komediowa PA SA Ż S C H IL L ER A – P L A C K O M U N Y P A R Y S K I E J – S I E N K I E W I C Z A – M O N I U S Z K I – P I OT R KOW S K A – 6 S I E R P N I A – K O Ś C I U S Z K I – 6 S I E R P N I A – P I OT R KOW S K A – W I ĘC KOW S K I EG O – W Ó L C Z A Ń S K A – A N D R Z E J A S T R U G A – Ł Ą K O WA – M I C K I E W I C Z A – W Ł Ó K N I A R Z Y – K A R O L E W S K A – R A D WA Ń S K A – W Ó L C Z A Ń S K A – S KO R U P K I – K O S T K I – T Y M I E N I EC K I EG O – S I E N K I E W I C Z A – T Y L N A – T A R G O WA – P L AC Z W YC I Ę S T WA

WILLA EDWARDA HENTSCHELA – „SZUFLANDIA” Fot. Małgorzata Strzelecka CC BY-SA 3.0

ódź jest miastem, w którym znajdują się ważne i słynne na całym świecie instytucje filmowe. Powstały tutaj wspaniałe, dzisiaj już kultowe komedie zajmujące znaczące miejsce w historii polskiego filmu. W tym roku świętujemy 120-lecie kinematografii – 28 grudnia 1895 r. w Paryżu odbył się pierwszy, publiczny, biletowany pokaz filmowy. Startujemy z pasażu Schillera na wschód jadąc w głąb pasażu do placu Komuny Paryskiej i aż do ul. Sienkiewicza.

KINO TATRY UL. SIENKIEWICZA 40

To ważne miejsce na filmowej mapie Łodzi. Kino „Tatry” jest (obok szczecińskiego „Pioniera”) jednym z dwóch najstarszych, wciąż – nieprzerwanie – działających kin w Polsce. Zostało otwarte w 1908 r. Poza dwiema salami kinowymi funkcjonowały tutaj także plenerowe „Tatry Letnie”. Dzięki bliskiemu sąsiedztwu kin „Bałtyk”, „Tatry”, „Wisła” i „Gdynia” mówiło się, że jest takie miejsce w Łodzi (gmach TVP Łódź), z którego widać całą Polskę. Ul. Sienkiewicza udajemy się na północ do ul. Moniuszki, skręcamy w lewo.

„KARIERA NIKODEMA DYZMY” UL. PIOTRKOWSKA 76 / UL. MONIUSZKI

Ze względu na bogactwo obecnych tutaj stylów architektonicznych przestrzeń miejska w Łodzi znakomicie pełni rolę różnorodnych plenerów filmowych. Łódź obecna jest w ogromnej ilości filmów, seriali, teledysków i reklam; „gra samą siebie”, a także – co szczególnie interesujące – „występuje” na ekranach „w roli” wielu innych miast. We wspaniałym serialu „Kariera Nikodema Dyzmy” pojawia się jako przedwojenna Warszawa. Serialowy Bank Żywności znajduje się przy ulicy Piotrkowskiej, a kino „Splendid” przy ulicy Moniuszki. „Łódzkie ujęcia” są pokazane już na samym początku, w czołówKINO TATRY ce pierwszego odcinka. Fot. Darekm135 CC BY-SA 4.0

Ul. Piotrkowską do ul. 6 Sierpnia, skręcamy w lewo.

„VABANK II, CZYLI RIPOSTA” AL. KOŚCIUSZKI 14

W gmachu Narodowego Banku Polskiego (dawnym Banku Państwowym Rosji) znajduje się jedna z największych bankowych sal operacyjnych w Europie – ma 52 m długości, 21 m szerokości i 10 m wysokości. W filmie Juliusza Machulskiego to miejsce występuje w roli szwajcarskiego banku, z którego Kwinto i Duńczyk wypłacają pieniądze realizując czeki wypisane przez Kramera. Ujęcia plenerowe z finałowej sceny drugiej części „Vabanku” zrealizowane były w Zurichu, ale wnętrze owego banku, które pojawia się na ekranie, tak naprawdę znajduje się w Łodzi. Ul. 6 Sierpnia wracamy do ul. Piotrkowskiej i jedziemy w lewo, w ul. Więckowskiego również w lewo i raz jeszcze w lewo w ul. Wólczańską.

„KINGSAJZ” UL. WÓLCZAŃSKA 17

To w tej willi znajduje się Szuflandia z filmu „Kingsajz”. Kiedy Jedlina, Kwintek i Kramerko mają wyruszyć do krainy krasnoludków – idą ulicą Wólczańską i wchodzą

KOMPLEKS NA TERENIE DAWNEJ WYTWÓRNI SĄSIADUJĄCY Z KOŚCIOŁEM MB ZWYCIĘSKIEJ

Fot. Stevenlodz CC BY-SA 4.0

GMACH NARODOWEGO BANKU POLSKIEGO Fot. Małgorzata Strzelecka CC BY-SA 3.0

do willi, w której mieści się Instytut Badań Czwartorzędu, a tam niezwykła Szuflandia. Ul. Wólczańską jedziemy do ul. Andrzeja Struga i skręcamy w prawo, następnie w lewo w ul. Łąkową.

WYTWÓRNIA FILMÓW FABULARNYCH UL. ŁĄKOWA 29

Przy ul. Łąkowej 29 na terenie dawnej Wytwórni Filmów Fabularnych mieści się obecnie kompleks obiektów, w których funkcjonują różne instytucje filmowe. W Łódzkim Centrum Filmowym mieści się ogromny – największy w Polsce – magazyn kostiumów i rekwizytów. Centrum specjalizuje się w obsłudze produkcji filmowej, tj. wynajmem środków inscenizacyjnych – kostiumów i rekwizytów oraz hali zdjęciowej. Opus Film to jedno z największych w Polsce studiów filmowych, w którym realizowane są filmy fabularne, seriale telewizyjne, spektakle teatru telewizji, teledyski i reklamy. W łódzkim oddziale Filmoteki Narodowej archiwizowane są filmy na taśmach (czyli materiały filmowe – negatywo-

REDAKCJA „PASIKONIKA”, CZYLI WILLA RICHTERA W PARKU IM. KS. BP MICHAŁA KLEPACZA Fot. Stevenlodz CC BY-SA 4.0

we i pozytywowe oraz materiały dźwiękowe), scenariusze, scenopisy, storyboardy, a także dokumentacja filmowa. Toya Studios to jedno z najnowocześniejszych na świecie studiów dźwiękowych, a klub Wytwórnia znajdujący się w dawnej hali zdjęciowej jest dziś miejscem koncertów i spektakli teatralnych. W gmachu DoubleTree by Hilton & MediaHUB mieści się hotel, biurowiec klasy A oraz kino 3D „Wytwórnia”. Przez kolejne lata w łódzkiej WFF powstawały wybitne i słynne na całym świecie filmy polskie i międzynarodowe koprodukcje (swego czasu realizowano w Łodzi rocznie 16-18 filmów fabularnych i 30 odcinków seriali telewizyjnych). Wśród nich są najsłynniejsze polskie komedie. To właśnie tutaj w halach zdjęciowych WFF wybudowano Szuflandię z filmu „Kingsajz” i tutaj powstało wiele dekoracji do „Seksmisji”. Dalej udajemy się ciągiem pieszo rowerowym wzdłuż hotelu aż do al. Włókniarzy do DDR i skręcamy w prawo. Drogą dla rowerowym dojeżdżamy do ul. Karolewskiej i ul. Karolewską pod wiaduktem dojeżdżamy do dworca.

„AJLAWJU” UL. KAROLEWSKA 55

To tutaj powstała kultowa, jedna z najsłynniejszych scen polskich komedii filmowych kojarzących się z Łodzią: Adaś Miauczyński (grany przez Cezarego Pazurę) wychodzi z budynku dworca i poślizgnąwszy się na śliskiej posadzce komentuje tę sytuację – dzisiaj już klasycznym – „Łódź, k***a!” Ul. Karolewską wracamy do DDR idącej wzdłuż al. Włókniarzy i jedziemy nią na południe, następnie przez park Poniatowskiego do ul. Radwańskiej i nią na wschód do ul. Wólczańskiej, w którą skręcamy w prawo i raz jeszcze w prawo w ul. Skorupki.

„KINGSAJZ” UL. SKORUPKI 6/8

W obecnym rektoracie Politechniki Łódzkiej mieści się redakcja pisma „Pasikonik”, gdzie odbywa się spotkanie na którym szefowa – Zenona Bombalina – częstuje Ola Jedlinę ogromną krówką, a potem zachęca go do rozmowy o artykule, który napisał. Eklektyczna willa Reinholda Richtera jest jedną z ikon łódzkiej architektury – ten niezwykły obiekt to połączenie stylów, wśród których dominują secesja i neobarok. Ul. Skorupki na wschód do ul. Kostki w prawo kontynuacja ul. Tymienieckiego, następnie w lewo w ul. Sienkiewicza i w prawo w ul. Tylną i dalej kontynuacja jazdy ul. Targową.

PWSFTVIT UL. TARGOWA 61/63

Państwowa Wyższa Szkoła Filmowa Telewizyjna i Teatralna im. Leona Schillera to jedna z najsłynniejszych szkół filmowych na świecie – popularnie nazywana „Filmówką” PAŁAC OSKARA KONA – powstała w 1948 r. Jej Fot. Zorro2212 CC BY 3.0 absolwentami są wybitni reżyserzy (Roman Polański, Krzysztof Kieślowski, Zbigniew Rybczyński, Jerzy Skolimowski, Andrzej Wajda, Juliusz Machulski), operatorzy (Sławomir Idziak, Witold Sobociński, Jerzy Wójcik, Paweł Edelman), aktorzy (Ja-

nusz Gajos, Zbigniew Zamachowski), producenci filmowi, montażyści, scenarzyści, twórcy filmów animowanych, a także fotografowie. To tutaj, w pałacu Oskara Kona (gdzie mieści się Rektorat, Wydział Reżyserii i Wydział Operatorski) znajdują się chyba najsłynniejsze szkolne schody. W dawnym gmachu szkoły dla dzieci pracowników zakładów Karola Scheiblera mieści się Wydział Aktorski, a także Biblioteka i Ośrodek Informacji Filmowej. Budynek „Z” to przede wszystkim dwie hale zdjęciowe – filmowa i telewizyjna (gdzie przygotowywane i wystawiane są także spektakle), siedziba Działu Promocji, a także przestrzeń wystawowa. Najnowszym obiektem jest wybudowany w 2011 r. gmach Centrum Dydaktyki Nowych Mediów.

W domu Karola Guzego przy ul. Targowej 57 mieści się Wydział Organizacji Sztuki Filmowej. PWSFTViT prowadzi obecnie studia na następujących kierunkach: reżyseria filmowa i telewizyjna, sztuka operatorska, aktorstwo, realizacja filmowa i telewizyjna, montaż filmowy, animacja filmowa, produkcja filmowa i telewizyjna, organizacja mediów cyfrowych, fotografia. Ul. Targową na północ dojeżdżamy do placu Zwycięstwa i skręcamy w prawo.

MUZEUM KINEMATOGRAFII PL. ZWYCIĘSTWA 1

W pałacu największego łódzkiego przemysłowca Karola Scheiblera mieści się instytucja, która kolekcjonuje i prezentuje na wystawach stałych i czasowych eksponaty związane z historią polskiej i światowej kinematografii: sprzęt filmowy, fragmenty filmowych scenografii i rekwizyty, różnego rodzaju pamiątki z planów zdjęciowych, plakaty filmowe, fotosy, a także pamiątki związane z ludźmi kina. Wśród eksponatów zgromadzonych w muzeum znajdują się m.in. niezwykłe (prawdopodobnie największe na świecie) rekwizyty z filmu „Kingsajz” – słuchawka telefoniczna, czajnik, latarka i talerz ze sztućcami. Kiedy realizowano ten film nie można było jeszcze „narysować ich w komputerze”, więc w dziale budowy dekoracji łódzkiej WFF przygotowano owe rekwizyty, przy których aktorzy

WYCIECZKA ROWEROWA NA PLACU ZWYCIĘSTWA PRZY MUZEUM KINEMATOGRAFII Fot. Małgorzata Strzelecka CC BY-SA 3.0

wyglądali jak krasnoludki. Wspaniałe wnętrza pałacu wielokrotnie służyły jako miejsce realizacji filmów fabularnych, seriali, spektakli telewizyjnych, teledysków, reklam i niezliczonych etiud studenckich. BM

Miasto kamienic PA SA Ż S C H IL L ER A – PLAC KOMUNY PARYSKIEJ – SIENKIEWICZA – NARUTOWICZA – P I OT R KOW S K A – ZIELONA – GDAŃSKA – LEGIONÓW – PLAC WOLNOŚCI – P IOT R KOWS K A

KAMIENICA PRZY UL. SIENKIEWICZA 18 Fot. Michał Adamus CC BY-SA 3.0

ódź ma unikatową przestrzeń miejską – w samym centrum znajdują się kamienice, pałace, wille i fabryki. O niezwykłości łódzkiej architektury stanowi między innymi niezwykłe bogactwo stylów wielkomiejskich kamienic. Zdecydowana większość takich obiektów powstała w Łodzi na przełomie XIX i XX w. W samej strefie wielkomiejskiej jest ponad 3800 kamienic frontowych, które cechuje ogromna różnorodność elewacji. Są w Łodzi kamienice, które bogactwem detalu architektonicznego konkurować mogą z najlepszymi budowlami tego rodzaju z całego świata. W architekturze łódzkich kamienic obecny jest eklektyzm, historyzm, secesja, modernizm, motywy neogotyckie, neorenesansowe, neobarokowe i neoklasycystyczne. Ogromna ilość tak wartościowych obiektów jest wyzwaniem. Jednym ze sposobów ochrony tego architektonicznego dziedzictwa jest realizacja programu „Miasto Kamienic”, którego celem jest przywrócenie świetności miejskim kamienicom dzięki kompleksowym remontom. Na dzień dzisiejszy ponad 170 budynków zostało objętych programem. Startujemy z pasażu Schillera na wschód jadąc w głąb pasażu do placu Komuny Paryskiej i do ul. Sienkiewicza w którą skręcamy w lewo.

UL. SIENKIEWICZA NUMERY 18, 20, 21

Przy ul. Sienkiewicza, na krótkim odcinku pomiędzy ul. Traugutta i ul. Moniuszki, znajdują się trzy bardzo piękne, przykuwające uwagę kamienice. Pod numerami 18 i 20 znajdują się budynki wyremontowane w ramach programu „Miasto Kamienic”. Elewacje obu kamienic są znakomitymi przykładami bogactwa i przepychu architektonicznych detali występujących w obiektach tego rodzaju w Łodzi. Styl obu tych budynków można określić jako historyzm – kamienica Schlosserów ma cechy neorenesansowe, styl elewacji drugiej kamienicy ma odniesienia do neogotyku i neobaroku. Kamienica pod numerem 21 ma szatę secesyjną – ten styl dekoracji nadał jej w 1910 r.jeden z najznakomitszych architektów łódzkich – Gustaw Landau Gutenteger. W latach 1946 – 1956 mieścił się tutaj Wojskowy Sąd Rejonowy,

KAMIENICE PRZY UL. SIENKIEWICZA Fot. Michał Adamus CC BY-SA 3.0

później przez wiele lat kamienica ta należała do Uniwersytetu Łódzkiego – znajdowały się w niej katedry Wydziału Filologicznego: Kulturoznawstwo, Romanistyka i Germanistyka; obecnie obiekt wystawiony jest na sprzedaż. Boczną ścianę tej kamienicy zdobi jeden z najsłynniejszych łódzkich murali – „Motyl Pewexu”. Zaprojektowany przez Jerzego Bystrego i Pawła Porzyckiego mural (przy realizacji którego współpracował także Zenon Adamkiewicz) powstał w 1987 r. Ul. Sienkiewicza kierując się na północ dojeżdżamy do ul. Narutowicza i skręcamy w lewo.

UL. NARUTOWICZA 16 / UL. WSCHODNIA 76 Dawna ul. Dzielna od 1924 r. nosi imię Gabriela Narutowicza – pierwszego prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej; ul. Wschodnia w latach 1931-1939 nosiła imię Józefa Piłsudskiego, lecz po wojnie przywrócono starą nazwę. Przy skrzyżowaniu ul. Narutowicza i ul. Wschodniej usytuowana jest okazała, eklektyczna kamienica zaprojektowana przez Gustawa Landau Gutentegera. Obiekt

oddano do użytku w 1913 r., elewacja w stylu secesji wiedeńskiej zdobiona jest girlandami, wazonami, figurami bachantek. Pierwszymi właścicielami posesji byli małżonkowie Szmul i Musze Urysohn.

UL. NARUTOWICZA 6 Na parterze kamienicy pod numerem 6 mieści się jedna z najstarszych łódzkich aptek. Apteka „Pod Słońcem” rozpoczęła działalność we wrześniu 1895 r. Do dzisiaj w jej wnętrzu znajdują się wspaniałe, zabytkowe meble apteczne. Ul. Narutowicza dojeżdżamy do ul. Piotrkowskiej i skręcamy w nią w prawo.

UL. PIOTRKOWSKA 29 Eklektyczny budynek przy skrzyżowaniu ul. Piotrkowskiej i ul. Więckowskiego to dawny Dom Bankowy Wilhelma Landaua i wielkomiejska kamienica. Zaprojektowany został przez Gustawa Landau Gutentegera. Architektura potężnego, czterokondygnacyjnego, dwuskrzydłowego budynku jest połączeniem neobaroku i secesji. Półokrągły narożnik z czterema pilastrami zakończonymi kapitelami zwieńczony jest efektowną kopułą. Są tutaj ornamenty roślinno-geometryczne, maski kobiece i męskie oraz lwie głowy. Ul. Piotrkowską zawracamy do ul. Zielonej w którą skręcamy w prawo. Kontynuujemy zwiedzanie ul. Zieloną.

UL. ZIELONA NUMERY 18, 25, 33, 34

DOM BANKOWY WILHELMA LANDAUA – WIDOK ARCHIWALNY Domena Publiczna

Kamienica Amelii i Karola Emde, pod numerem 18, po remoncie prezentuje się wspaniale. W 1884 r. pod tym

adresem otworzyli tkalnię i wykończalnię wełny. Obok mieściła się również farbiarnia i bielarnia. Budynek wpisany jest do ewidencji zabytków. Okazała, efektowna kamienica Judy Salomonowicza, pod numerem 25, SKRZYŻOWANIE ULIC WÓLCZAŃSKIEJ to jeden z ciekawszych I ZIELONEJ przykładów modernizmu Fot. Maciek Szostek GFDL w Łodzi. Została wybudowana w latach 1936-1938 wg projektu Pawła Lewy. Od strony ul. Zielonej środkowa część elewacji frontowej jest nieco cofnięta, po tej stronie znajdują się dwa półkoliste wykusze; od strony ul. Gdańskiej znajdują się trzy wykusze przechodzące przez cztery piętra.

Przy ul. Zielonej pod numerem 33 znajduje się kolejna z kamienic wyremontowana w ramach programu „Miasto Kamienic”. Remont kamienicy kosztował 4,5 mln zł. Budynek został poddany całkowitemu remontowi, dwa z mieszkań zostały też przystosowane do zamieszkania przez osoby niepełnosprawne. Udało się również na froncie odtworzyć balkony. Pod numerem 34 znajduje się następny budynek odnowiony w ramach programu „Miasto Kamienic”. Ul.

Zieloną

wracamy

ul. Gdańskiej w którą skręcamy w lewo. Do projektu wpisane zostały kamienice pod numerami w kolejności ich mijania 35, 29, 24, 25, 22.

UL. GDAŃSKA NUMERY 35, 29, 24, 25, 22, 12

Pochodząca z 1910 r. kamienica pod numerem 35 to przykład kamienicy czynszowej ozdobionej piękną ornamentyką secesji i eklektyzmu. To jeden

KAMIENICA Z PRZĄDKAMI

Fot. Darekm135 CC BY-SA 3.0

z przykładów tego stylu który można często odszukać w zabudowie śródmieścia. Kamienica czynszowa przy ul. Gdańskiej 29 pochodzi z końca XIX w. W 1937 r. w budynkach przy tej ulicy podłączono kanalizację. Przy skrzyżowaniu ul. Gdańskiej i ul. Próchnika znajduje się neoklasycystyczna kamienica wyremontowana w ramach programu „Miasto Kamienic”. Dekoracja elewacji tego budynku jest szlachetnym zestawem architektonicznych detali charakterystycznych dla stylu, którego zasadniczą cechą było odwoływanie się do sztuki antyku greckiego i rzymskiego oraz do włoskiego renesansu. Budynek pod numerem 24 powstał w 1882 r. i należał pierwotnie do G. Rajtera. Kamienica czynszowa przy ul. Gdańskiej pod numerem 25 została zbudowana w 1873 r. Nosi elementy modnego w XIX w. eklektyzmu. Budynek pod numerem 22 powstał w 1881 r. dla G. Grawera. Koniunktura gospodarcza i boom demograficzny w Łodzi sprzyjały wtedy na obliczonemu na szybki zysk budownictwu mieszkaniowemu różnej jakości. W latach 90 XIX w. niskie domy frontowe zastępowano wysokimi kamienicami. Budynek jest wpisany do ewidencji zabytków. Neogotycka kamienica przy ul. Gdańskiej 12 wybudowana została w 1900 r. dla pracowników administracji w zakładach Poznańskiego. Jej charakterystyczną elewację zdobią cztery wykusze zakończone wieżyczkami. Z ul. Gdańskiej skręcamy w prawo w ul. Legionów.

UL. LEGIONÓW NUMERY 32, 33, 31, 29, 27, 15, 2

Narożna kamienica przy skrzyżowaniu ulic Legionów i Gdańskiej (ul. Legionów 32) została wybudowana w dwudziestoleciu międzywojennym dla pracowników administracji zakładów Izraela Poznańskiego. Na szczycie budynku nad balkonami zwraca uwagę płaskorzeźba przedstawiająca prządki.

Do projektu „Miasto Kamienic” przy ul. Legionów włączono kamienice pod numerami 33, 31, 29, 27, 19, 15 i 2 (pisane w kolejności ich mijania).

Kamienica pod numerem 31 została wybudowana pod koniec XIX w. Właścicielem budynku był Majer Tandetnik. Mieściły się tu lokale handlowe. Przy ul. Legionów pod numerem 29 uruchomiono w 1921 r. fabrykę cukrów i czekolady Jakoba Libermana. W latach 30 XIX w. budynek był stopniowo rozbudowywany. W kamienicy pod numerem 27 mieści się Szkolne Schronisko Młodzieżowe. Szczytową ścianę tego budynku od strony wschodniej zdobi mural, który powstał w ramach festiwalu „Energia Miasta” organizowanego przez Fundację Urban Forms.

W latach 30 XX w. właścicielem posesji pod numerem 15 był Eugeniusz Woskowicz, który prowadził w kamienicy aptekę oraz Skład Materiałów Wełnianych, Bawełnianych i Jedwabnych. W 1937 r. uzyskał pozwolenie na założenie reklamy neonowej nad wejściem do apteki. Była to jedna z pierwszych reklam neonowych w Łodzi. W kamienicy przy ul. Legionów 2 przez blisko sto lat mieściła się pierwsza łódzka cukiernia. Założył ją Vogeli i nazwał „Confiserie”. Następnie została sprzedana ok. 1850 r. Ottonowi Szwetyszowi. Nowy właściciel wyposażył cukiernię w oświetlenie gazowe i zmienił jej nazwę na „Cukiernia Warszawska”. W 1886 r. cukiernia przeszła w ręce doświadczonego cukiernika Zdzisława Konrada. Po II wojnie światowej mieściła się tu popularna restauracja „Sim”.

KRUSCHE & ENDER – WIDOK Z OFF PIOTRKOWSKA CENTER

Fot. Michał Adamus CC BY-SA 3.0

NOWY RYNEK W LATACH 60. XIX W. Domena publiczna

PLAC WOLNOŚCI Pierwotnie nosił nazwę Nowy Rynek, założony został w 1823 r. jako główny plac osady Nowe Miasto na skrzyżowaniu Traktu Piotrkowskiego biegnącego z północy na południe i ul. Średniej (czyli dzisiejszych ul. Pomorskiej i ul. Legionów) biegnącej ze wschodu na zachód. Od samego początku ma oryginalny kształt regularnego ośmiokąta foremnego. Nazwa plac Wolności została nadana temu miejscu w 1918 r. po odzyskaniu przez Polskę niepodległości. Na środku placu stoi stworzony przez Mieczysława Lubelskiego pomnik Tadeusza Kościuszki. Północną pierzeję placu zdobi 3-kondygnacyjna, zwieńczona attyką „kamienica pod lwem” (z numerem 9). Na szczycie tej eklektycznej kamienicy znajduje się rzeźba lwa, której kamienica zawdzięcza swą popularną nazwę. Do dalszego zwiedzania zapraszamy na ul. Piotrkowską. Tutaj pod numerami 3, 17, 20, 34, 41, 86, 100, 113, 118, 132 znajdują się kamienice objęte programem Miasto Kamienic. Oczywiście cała Piotrkowska to zbiór perełek architektury.

UL. PIOTRKOWSKA 143 Dom firmy „Krusche&Ender” wzniesiony został wg projektu architekta Dawida Landego w 1898 r. Najpierw mieścił biura jednej z największych firm z Pabianic; w latach 1923-1924 obiekt podwyższono o dwie kondygnacje. Elewację frontową na parterze, pierwszym i drugim piętrze zdobią polichromie. To kolejny świetny przykład eklektyzmu – są tutaj obecne motywy neogotyckie i manierystyczne. BM

Fenomen

Fundacja

Fenomen Fundacja Normalne Miasto

w w w . Fu n d a c j a Fe n o m e n . p l

ZADANIE „ROWEROWE WYCIECZKI CZ. 4” JEST REALIZOWANE DZIĘKI DOFINANSOWANIU Z BUDŻETU MIASTA ŁODZI W RAMACH REGRANTINGU.