ARBORETUM WIRTY - Krzysztof Frydel, Lech J. Zdrojewski

głównie to

ARBORETUM WIRTY ale też i bliższe, i dalsze okolice

wrażeniami dzielą się Krzysztof Frydel i Lech J. Zdrojewski

głównie to

ARBORETUM WIRTY ale też i bliższe, i dalsze okolice

wrażeniami dzielą się Krzysztof Frydel i Lech J. Zdrojewski

© Lech J. Zdrojewski © Krzysztof Frydel

ISBN 978-83-934792-4-5

ARBORETUM WIRTY

Teksty - Krzysztof Frydel Fotografie - Krzysztof Frydel, Lech J. Zdrojewski Redakcja - Krzysztof Frydel, Lech J. Zdrojewski Projekt okładki i składu - Lech J. Zdrojewski DTP - Katarzyna Stosik i Wanda Krzywicka Przygotowanie do druku - Fundacja OKO-LICE KULTURY Zblewo, ul. Modrzewiowa 5, tel. 058 588 4250 Wydanie drugie - zmienione Nakład 2300 egzemplarzy druk: DRUKARNIA MIROTKI Zrealizowano przy finansowym wsparciu Nadleśnictwa Kaliska

Gdy, będąc jeszcze studentem, przed ponad trzydziestu pięciu laty, po raz pierwszy zobaczyłem szkółki i kolekcję dendrologiczną w Wirtach, w najdalej wybiegających naprzód myślach nie przeczuwałem, że będzie mi dane, przez ponad ćwierć wieku kształtować to miejsce.

Czas nam dany jest tak krótki, więc żeby coś po sobie pozostawić, trzeba bezustannie i konsekwentnie dążyć do wytyczonych celów.

Lata spotkań z Wirtami, przetwarzanie tego miejsca ze znanego leśnikom niemalże całej Europy centrum doświadczalnictwa leśnego w przyjazną człowiekowi przestrzeń odpoczynku i nauki z utrzymaniem jej naukowego charakteru, pozwoliło mi lepiej zrozumieć las, najwyższą formę organizacji przyrody.

Nie wiem, czy to człowiek, czy las, rozumiany jako organizm, jest najwyżej zorganizowaną formą natury.

1 - LIPA DROBNOLISTNA

Arboretum Wirty jest jednym z najstarszych leśnych ogrodów dendrologicznych w naszym zakątku wspólnej Europy. To tu, już w drugiej połowie XIX wieku, założone zostały pierwsze powierzchnie doświadczalne głównie północno-amerykańskich drzew leśnych, takich jak: daglezja zielona, żywotnik olbrzymi, jodła szlachetna, cyprysik Lawsona, dąb czerwony, brzoza cukrowa i inne.

Wiele z tych powierzchni zachowało się do dzisiaj w tzw. części leśnej Arboretum. Ponad 100-letnie drzewa imponują swymi wymiarami, głównie wysokością dochodzącą do 40 metrów oraz potężnymi, kolumnowymi pniami.

Pojedyncze okazy różnych gatunków, głównie drzew iglastych (żywotniki, modrzewie, jodły) w wieku przekraczającym 100 lat rosną również wzdłuż alei w części parkowej Arboretum.

Album „Arboretum Wirty” to ogólnie, ale przystępnie i w interesujący sposób, podana historia tego obiektu z ogólnymi również wiadomościami o wybranych rodzajach drzew i krzewów iglastych oraz liściastych, ich znaczeniu i zastosowaniu np. drewna, głównych gatunków lasotwórczych (dąb, buk, sosna, świerk, jodła i inne).

Album to oczywiście piękne, kolorowe fotografie liści, kwiatów, szyszek i owoców. Drzewa i krzewy, ale także rosnące w Arboretum i okolicznych lasach rośliny zielne, również grzyby i porosty, to niezwykle wdzięczne obiekty dla kolorowej fotografii, zwłaszcza gdy te fotografie wykonują osoby wrażliwe na piękno i różnorodność otaczającej nas żywej przyrody.

Arboretum Wirty przedstawia niewyczerpane źródło takich obiektów dla kolorowych obrazów roślin.

Album „Arboretum Wirty” to jeszcze jeden bajecznie kolorowy obraz roślin z naszych ogrodów botanicznych.

Należy mieć nadzieję, że przyczyni się do poszerzenia kręgu osób umiejących odkryć urok i piękno każdej napotkanej rośliny, w pierwszym rzędzie tych najokazalszych roślin, jakimi są drzewa i krzewy.

prof. dr hab. Władysław Bugała

Drzewa i krzewy opisane w albumie „Arboretum Wirty” to tylko nieliczne spośród rosnących w kolekcji.

Rośnie tu bowiem więcej gatunków godnych zainteresowania, a których nie wymieniono. Zamieszczone w albumie zdjęcia pokazują często niezauważalne piękno pojedynczych kwiatów czy liści, które dopiero przy pomocy obiektywu jest widoczne. Ogród ten, co ukazują fotografie, jest obiektem interesującym o każdej porze roku, a szczególnie w okresie kwitnienia wielu roślin, jak np. forsycje, magnolie, różaneczniki, tulipanowce, azalie i inne.

Ten stary ogród dendrologiczny dopiero od niedawna cieszy się coraz większą popularnością, a kolekcje są systematycznie powiększane i wzbogacane o nowe, rzadko występujące gatunki i odmiany drzew oraz krzewów.

Arboretum Wirty to nie tylko piękny park, który służy do wypoczynku, ale również prowadzone są w nim prace badawcze, o których w skrócie piszą Autorzy albumu. Informacje te pozwolą czytelnikom lepiej poznać problemy leśników, które związane są z pracami nad przywróceniem do lasu gatunków takich, jak: cis pospolity, czy jarząb brekinia. „Arboretum Wirty” podobnie jak inne publikacje na temat tego obiektu, zwiększy jego rolę edukacyjną i przyczyni się do jego promocji nie tylko w tym regionie.

dr hab. Urszula Nawrocka-Grześkowiak

profesor nadzwyczajny

WSTĘP Dawno mgła zapomnienia pokryła czas, gdy po raz pierwszy, gdzieś pod koniec XVI wieku, królewski leśniczy stanął w tym miejscu. Później różnie toczyły się losy tego małego skrawka lasu. Przemijały zdarzenia i ludzie. Potop szwedzki pozostawił zgliszcza na Wyspie Starościńskiej, zwanej tak od siedziby Starosty Borzechowskiego. Warownię odbudowano, ale czasy jej świetności już nie powróciły.

Czy to brak dobrego gospodarza, czy wiry historii? Jednak w lesie obok, w którym kiedyś stał zadumany królewski leśniczy, zaczynały się dziać dziwne rzeczy. Był wiek XIX, gdy wśród leśnych olbrzymów wycięto polanę, pnie wykarczowano i na tak przygotowanym miejscu zasadzono młode drzewka. Dziwne

i obce, nie takie jak wszystkie w sąsiadującym lesie, owocowe.

Rozwiewają się powoli mgły osłaniające dawne dzieje tego miejsca. Coraz wyraźniej wyłania się obraz początków Arboretum z zapisków leśników, starych map, przechowywanych w pamięci pokoleń faktów z życia tego niewielkiego fragmentu pomorskich lasów. Fakty te po wielokrotnym przekazie stają się powoli legendą, taką jak ta, opowiadana nad grobem Victora Oswina Puttricha (syna jednego z wielu nadleśniczych, Adama Puttricha). Adam Puttrich rozpoczął nasadzenia gatunków obcych europejskim i polskim lasom, tworząc zręby dzisiejszej kolekcji. Z tego okresu pozostała i istnieje do dziś najstarsza w Wirtach aleja, w cieniu której można przejść i podziwiać stare jodły, cisy i odroślowy, wielopniowy żywotnik nazywany „kotem o

2 - PANORAMA Z GRUPĄ MODRZEWI

siedmiu ogonach”. Nadleśniczy ten założył nie tylko najstarszą w Arboretum aleję, ale wspólnie z profesorem Adamem Schwappachem, zauroczonym wielkością i szybkością przyrastania drzew amerykańskich, rozpoczął zakładanie powierzchni doświadczalnych. Było ich początkowo około trzydziestu, ale większość gatunków rozczarowała inicjatorów tego przedsięwzięcia. Z wyraźnych już i nieprzesłoniętych zasłoną dziejowej mgły opisów widać, że tak jak dla człowieka, tak i dla drzew najlepiej jest w swojej ojczyźnie. Aż po pierwszą wojnę światową prowadzone były obserwacje na założonych powierzchniach.

W okresie organizacji Leśnictwa Polskiego, po odzyskaniu niepodległości, miejscowi nadleśniczowie opiekowali się Nadleśnictwem Wirty i tą jego niewielką

cząstką - zaczątkiem Arboretum - aż do kolejnego światowego konfliktu. W tym czasie rzadko opisywano dalsze losy powierzchni doświadczalnych, które założono w XIX wieku z wielkim trudem i nakładem środków finansowych. Nie zaginęła jednak wśród leśników pamięć o tych, którzy je założyli.

Grób Victora Oswina Puttricha (syna nadleśniczego, który te powierzchnie założył) jest ciągle pielęgnowany i odnawiany przez kolejne pokolenia opiekunów Wirt. Nie zachowała się wiedza na temat losów założyciela powierzchni doświadczalnych po jego odejściu z Wirt na emeryturę. Podobno wyjechał na Śląsk i tam jest pochowany na jednym z ewangelickich cmentarzy.

Kiedy minął kolejny światowy konflikt, nazwany przez historię drugą wojną światową, Lasy Państwowe rozpoczęły

działalność i dostarczanie drewna do odbudowy kraju po minionych latach okupacji i zniszczeń. W Wirtach znów ruszyła wyłuszczarnia przygotowująca nasiona do zalesiania zrębów i gruntów nieprzydatnych dla rolnictwa, najbardziej ubogich.

W latach pięćdziesiątych Nadleśniczy K. Szulisławski wprowadza w szkółce wzdłuż głównej ścieżki nasadzenie szpalerowe złożone z różnych gatunków drzew, pochodzących głównie z Ameryki Północnej i Azji. Wśród nich sadzi też odmiany ozdobne, jak jodła górska zwana korkową, czy jałowiec chiński.

Wtedy też, poza terenem Arboretum, przy istniejącej dzisiaj ścieżce dydaktycznej, Instytut Badawczy Leśnictwa rozpoczyna badania, zakładając wzorem nadleśniczego A. Puttricha i prof.

A. Schwappacha powierzchnie doświadczalne z żywotnikami i daglezją. Ten fakt jest kontynuacją doświadczalnictwa leśnego

rozpoczętego w Wirtach już w II połowie XIX wieku. W samym Arboretum nie inwestuje się w infrastrukturę, która z czasem ulega dekapitalizacji i powolnemu rozpadowi. Stan ten trwa do drugiej połowy lat osiemdziesiątych XX wieku, kiedy to zostaje wybudowany, nowy budynek socjalny i biuro dla kierownika gospodarstwa szkółkarskiego. W budynku tym znalazła się także wyłuszczarnia, przechowalnia nasion o kontrolowanych warunkach przechowywania i pomieszczenia socjalne.

Późniejsza, zrealizowana już w latach dziewięćdziesiątych XX wieku modernizacja zwiększyła wydajnośc wyłuszczarni i dodała do wymienionych pomieszczenie Stacji Kontroli Nasion, co dało Wirtom status centrum nasiennoselekcyjnego dla Nadleśnictwa Kaliska i Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Gdańsku.

NADLEŚNICZOWIE SPRAWUJĄCY OPIEKĘ NAD OKOLICZNYMI LASAMI I ARBORETUM ---------------------------------------------------------------von Weiskhmann (1853 - 30 czerwca 1867)

Adam Puttrich (1 lipca 1867 - 30 czerwca 1901) Weilandt Hermann (1 lipca 1901 - 30 kwietnia 1906) był ogrodnikiem

Marter (1 maja 1906 - 1920)

Wagnerowski (1920 - 1922)

Maciejowski (1924 - 1931) Lejczyk (1931 - 1934)

Józef Karney (1934 - 1938)

Borowski (1938 - 1939) do wybuchu II wojny światowej 3 - PANORAMA Z ORZECHEM MANDŻURSKIM

Dzisiaj Arboretum Wirty jest przede wszystkim miejscem odpoczynku dla osób przyjeżdżających, nawet z bardzo oddalonych miejscowości tylko po to, żeby tu być, żeby zobaczyć jakąś rzadką, kwitnącą tutaj albo owocującą roślinę. Ważnym celem działalności jest propagowanie wiedzy o przyrodzie, lesie i doświadczalnictwie leśnym, o historii lasów i leśnictwa na Pomorzu.

Od 1997 roku Arboretum Wirty jest członkiem Rady Ogrodów Botanicznych w Polsce, a od 2005 roku International Agenda for Botanic Garden in Conservation.

Od dnia 28 grudnia 2005 roku Arboretum Wirty posiada, nadany decyzją Ministra Środowiska, status ogrodu botanicznego.

Feshke (wrzesień 1939 - marzec 1945) Borowski (kwiecień 1945 - 15 sierpień 1945)

Kazimierz Szulisławski (16 sierpień 1945 - październik 1950) w 1948 r. założył nową aleję Józef Pozorski (październik 1950 - 31 grudzień 1972) ostatni nadleśniczy Nadleśnictwa Wirty Tadeusz Ziółkowski (1 styczeń 1973 - 31 grudzień 1981) po reorganizacji Lasów Państwowych Nadleśnictwo Wirty włączono do nowoutworzonego z dniem 1 stycznia 1973 roku Nadleśnictwa Kaliska.

Jan Brzeziński (1 styczeń 1982 - 31 grudzień 1985)

Krzysztof Frydel (od 1 lutego 1986)

N A J WA Ż N I E J S Z E rok 1850: ♦ Pierwsza informacja o szkółce drzew i krzewów owocowych w miejscu dzisiejszej części parkowej Arboretum Wirty. rok 1867: ♦ Adam Puttrich zostaje nadleśniczym w Nadleśnictwie Wirty „Oberförsterei Wirthy”. rok 1875: ♦ Pierwsze nasadzenia egzotów. Z tego okresu pochodzą prawdopodobnie pierwsze szpalerowe nasadzenia jodeł, świerków, żywotników i cyprysików przy najstarszej w Arboretum Wirty alei prowadzącej od wiaty edukacyjnej do lasu. lata 1887 - 1897: ♦ Nadleśniczy Adam Puttrich nawiązuje kontakt z profesorem Adamem Schwappachem i pod jego kierunkiem rozpoczyna zakładanie, w drzewostanach przyległych do szkółki drzew i krzewów owocowych, pierwszych powierzchni doświadczalnych.

Najstarsze z nich to: powierzchnia dębu czerwonego (Quercus rubra) i dębu bezszypułkowego (Quercus petraea). lata 1890 - 1900: ♦ Pomiary przyrostowe i obserwacje drzew na założonych w poprzednim dziesięcioleciu powierzchniach doświadczalnych: Pinus rigida, Pseudotsuga menziesii i Thuja plicata. rok 1900: ♦ Wydano Forstbotanisches Merkbuch „Leśny notatnik botaniczny - Wykaz zawiera interesujące i chronione samosiewne krzewy i drzewa oraz ciekawe obiekty nieożywione w Królestwie Pruskim, część I Prowincja Prusy zachodnie z 22 ilustracjami. Wydany staraniem Ministra Rolnictwa, dóbr skarbowych i lasów w Berlinie przez braci

W Y D A R Z E N I A

Borntraeger w 1900 roku.” W tej książce lata 1914 - 1918: opisano występujące w lasach Nadleśnictwa ♦ I wojna światowa Wirty ciekawe i chronione drzewa i krzewy. w Arboretum i Nadleśnictwie Wirty niewiele się dzieje, poza pozyskaniem lata 1904 - 1907: drewna i odnawianiem zrębów. ♦ Obserwacje i pomiary przyrostów drzew na powierzchniach doświadczalnych Pod koniec wojny niemiecka administracja leśna przygotowuje się założonych w latach 1880-1900 na do przekazania zarządu nad lasami terenie dzisiejszego Arboretum i w innych polskim leśnikom. miejscach Nadleśnictwa Wirty. rok 1911: ♦ Pomiary naukowe i obserwacje drzew na powierzchniach doświadczalnych założonych w latach 1887 - 1897 przez prof. Adama Schwappacha i nadleśniczego Adama Puttricha. rok 1911: ♦ Doroczny zjazd niemieckich dendrologów - „Królewski las Wirthy pod kierownictwem pana nadleśniczego Martera. Przede wszystkim są to wspaniałe sosnowe drzewostany z prostymi jak świece, wysokimi pniami, z podrostem, także pięknymi jałowcami o różnych formach, również czerwonymi bukami - i drzewostanami dębowymi, przeważnie złożonymi ze wspaniałych dębów bezszypułkowych, (Quercus sessiliflora). Potężne jarzęby brekinie, (Sorbus torminalis), przy tym chyba jedno z najstarszych drzewo w Niemczech, o wysokości 29 m, i 1,84 m pierśnicy, mające 120 lat, budzi nasze szczególne zainteresowanie.

Niezbyt często jest spotykane to jakże dekoracyjne, dające owoce i wartościowe drewno użytkowe. Drzewo to znowu jest coraz częściej hodowane i rozprzestrzeniane. To drzewo teraz zamiera i wydaje się naturalnym, że słabo obradza, jednak nasiona powinny były być zbierane i uprawiane w szkółkach. Z prawdziwą radością w trakcie kontroli obserwuje się doskonałe sadzonki.” (L. Beißner 1911)

lata 1920 - 1922: ♦ Przejęcie Nadleśnictwa Wirty przez nadleśniczego Wegnerowskiego i przygotowanie do wykonania pierwszego, Polskiego Planu Urządzania Lasu. rok 1925: ♦ Plan Urządzania Lasu dla Nadleśnictwa Wirty.

Plan wykonał Inspektorat Urządzania Lasów Państwowych w Poznaniu.

Funkcjonuje wyłuszczarnia w Wirtach i szkółki w miejscu dzisiejszej części parkowej Arboretum Wirty. rok 1928: ♦ Pomiary na powierzchniach doświadczalnych dębu czerwonego i publikacja nadleśniczego Maciejowskiego, „Egzoty naszych lasów”. Pomiary na tej powierzchni wykonano także w roku 1953, 1984 i 1999. lata 1939 - 1945: ♦ II Wojna Światowa i okupacja tych terenów. Arboretum Wirty jest zarządzane przez niemieckiego nadleśniczego.

Nie ma informacji o prowadzeniu w tym okresie badań, pomiarów i obserwacji naukowych na powierzchniach doświadczalnych. rok 1948: ♦ Nasadzenie szpalerowe w szkółce nazywane dzisiaj ścieżką Szulisławskiego, od nazwiska ówczesnego nadleśniczego Nadleśnictwa Wirty.

lata 1952 - 1955: ♦ Założenie alpinarium przy stawie w Arboretum przez nadleśniczego Józefa Pozorskiego. rok 1957: ♦ Inwentaryzacja przeprowadzona przez Włodzimierza Senetę po wyjątkowo surowej zimie (szczególnie mroźne były luty i marzec 1956 roku). Wyniki inwentaryzacji zostały opublikowane w artykule Arboretum w Wirtach (Rocznik Denerologiczny vol. XVII z 1963 roku). rok 1973: ♦ Reorganizacja w Lasach Państwowych, która skutkuje likwidacją Nadleśnictwa Wirty i włączeniu go do nowopowstałego Nadleśnictwa Kaliska. lata 1974 - 1975: ♦ Zakładanie nowych powierzchni doświadczalnych jedlicy zielonej (daglezji) przez Instytut Badawczy Leśnictwa. rok 1984: ♦ Nawiązanie kontaktu i rozpoczęcie współpracy Arboretum Wirty z Instytutem Dendrologii Polskiej Akademii Nauk w Kórniku. lata 1985 - 1990: ♦ Zakładanie powierzchni doświadczal-nych w ramach współpracy naukowej z Instytutem Dendrologii PAN Kórnik.

Wysadzono: Pseudotsuga menziesii, Larix gmelinii, Pinus ponderosa, Abies procera, Pinus strobus, Abies grandis, Tsuga canadensis, Pinus Jeffrei, Picea rubens, Pinus rigida i Picea mariana. rok 1986: ♦ Początek obsługi ruchu turystycznego na terenie Arboretum Wirty. Wybudowano i oddano do użytku wiatę turystyczną. rok 1987: ♦ Zmiana nazwy leśnictwa Wirty na Gospodarstwo szkółkarskie i Arboretum Wirty określa przyszłą rolę tego miejsca

w strukturach Lasów Państwowych (jest to pierwsze w LP miejsce, które zaczyna pełnić rolę Leśnego Kompleksu Promocyjnego). rok 1990: ♦ Krajowa Konferencja Hodowlano-Ochroniarska na terenie OZLP Gdańsk, której uczestnicy odwiedzają Arboretum Wirty. rok 1990: ♦ Arboretum Wirty zostaje przyjęte do Rady Ogrodów Botanicznych w Polsce.

Zakończono budowę szklarni i odbudowę kantoru sprzedaży. rok 2000: ♦ 75. Zjazd Sekcji Dendrologicznej Polskiego Towarzystwa Botanicznego odbywa się w Arboretum Wirty. rok 2004: ♦ Krajowa Narada Dyrektorów RDLP, której uczestnicy odwiedzają Arboretum Wirty sadząc pamiątkowe dęby, a Dyrektor Generalny Lasów Państwowych dr inż. Janusz Dawidziuk odsłania pamiątkowy kamień. rok 2005: ♦ Krajowy Duszpasterz Leśników ksiądz Biskup Edward Janiak na pamiątkę pobytu w Arboretum Wirty sadzi dąb szypułkowy wyhodowany z nasion poświęconych przez Papieża Jana Pawła II. rok 2005: ♦ Arboretum Wirty decyzją Ministra Środowiska na wniosek Nadleśnictwa Kaliska uzyskuje status Ogrodu Botanicznego. rok 2006: ♦ Nawiązanie kontaktu i rozpoczęcie współpracy Arboretum Wirty z Akademią Rolniczą w Szczecinie, Wydziałem Kształtowania Środowiska i Rolnictwa, Katedrą Dendrologii i Kształtowania Terenów Zieleni.

rok 2006: ♦ Oddanie do użytku pawilonu edukacyjnego, wybudowanego w miejscu rozebranej, starej wiaty turystycznej. rok 2007: ♦ Budowa nowego budynku portierni przy głównym wejściu do Arboretum.

Naprawa i utwardzenie ścieżek w części parkowej Arboretum.

Odbudowa ogrodzenia na długości 2340 metrów. rok 2008: ♦ Odsłonięcie pamiątkowego kamienia poświęconego pamięci prof. dr hab.

Władysława Bugały w części leśnej arboretum i poświecenie figury św.

Franciszka, umieszczonej w dziupli starej lipy, a wyrzeźbionej przez Bernarda Ossowskiego, rzeźbiarza z Wirt. rok 2009: ♦ Wizyta Pana Prezydenta Lecha Wałęsy, który podczas pobytu w Arboretum Wirty posadził pamiątkowe drzewo, dąb szypułkowy (Quercus robur). rok 2011: ♦ IV Międzynarodowa Konferencja Ogrodów Botanicznych regionu Morza Bałtyckiego. rok 2012: ♦ II Walne Zgromadzenie Członków Rady Ogrodów Botanicznych i Arboretów w Polsce Wirty - Orle 27-29 czerwca i Konferencja “Ogrody botaniczne w realizacji celów globalnej strategii ochrony roślin GSPC 2020″. ♦ Uruchomienie strony internetowej Arboretum Wirty, www.wirty.pl ♦ Modernizacja ścieżek w Arboretum Wirty o długości około 2200 metrów i dostosowanie ich do korzystania przez osoby niepełnosprawne i poruszające się na wózkach inwalidzkich.

4 - TULIPANOWIEC ZŁOTOOBRZEŻONY

5 - JESIENNE PRZEBARWIENIA

Wirty jak w kalejdoskopie, co chwilę zmieniają swój obraz.

Co chwilę wyglądają inaczej, co chwilę czym innym zachwycają.

I każdy zobaczy coś innego, niepowtarzalnego, pięknego.

Wszystko zależy od promyczka i oka.

Zapraszamy na spacer.

6 - WIDOK OD WEJŚCIA DO ARBORETUM WIRTY

BRZOZY Rodzina brzozowate (Betulaceae) jest reprezentowana w Polsce przez brzozy (głównie brodawkowatą i omszoną), a także graba, leszczynę i trzy gatunki olszy.

Są to przede wszystkim rośliny drzewiaste i rzadko o pokroju krzewiastym.

Brzoza jest rodzajem skupiającym gatunki borealne i arktyczne występujące w Europie, Azji i Ameryce Północnej.

Przypuszcza się, że miejsce powstania tego rodzaju i największa różnorodność gatunków do niego należących znajduje się w północnej Eurazji.

Najważniejsze z nich to: brzoza brodawkowata (Betula pendula), brzoza omszona (Betula pubescens), grab (Carpinus betulus), leszczyna (Corylus avellana) i gatunki z rodzaju olsza (Alnus).

W nasadzeniach ogrodowych spotykana jest też brzoza karłowata (Betula nana), która naturalnie zasiedla tereny tundry. Brzoza ta w Polsce jest bardzo rzadkim reliktem epoki lodowcowej.

Ciekawą olszą o pokroju krzewiastym jest także olsza zielona, albo olcha kosa (Alnus viridis), naturalnie występująca w Polsce tylko w Bieszczadach.

Brzozy i olsze występujące w Polsce są gatunkami pionierskimi, zasiedlającymi nowe obszary jako pierwsze drzewa.

W Polsce w stanie dzikim rośnie siedem gatunków brzóz: brodawkowata (B. pendula), omszona (B. pubescens), czarna (B. obscura), karpacka (B. carpatica), ojcowska (B. oycoviensis), karłowata (B. nana) i niska (B. humilis).

Ciekawym gatunkiem jest brzoza papierowa (B. papyrifera), której naturalnym rejonem występowania jest wschodnia Kanada i północno-wschodnie stany USA. Kory tej brzozy Indianie używali do wyrobu lekkich łodzi kanoe, a także do pokrywania wigwamów.

Białe zabarwienie kory u brzóz wynika z zawartości betuliny.

Barwnika tego nie posiada w korze brzoza czarna i jej kora nie jest biała lecz czarnobrązowa albo stalowoczarna.

7 - BRZOZA BRODAWKOWATA

8 - BRZOZA BRODAWKOWATA odm. Younga

9 - BRZOZA NISKA

10 - BRZOZA PAPIEROWA

11 - BRZOZA BRODAWKOWATA

Drewno brzozy brodawkowatej jest ciężkie, twarde i niezbyt trwałe, używane w meblarstwie, do produkcji sklejek, wyrobu drobnych przedmiotów gospodarstwa domowego i jako wysokokaloryczny opał.

Odmiana brzozy brodawkowatej, brzoza karelska wskutek zaburzonej budowy, odznacza się pięknym rysunkiem słojów i jest używana na cenną okleinę oraz do wyrobu przedmiotów artystycznych.

Jedynym miejscem występowania tej odmiany brzozy w Polsce są Gorce.

Z kory brzozy brodawkowatej otrzymuje się garbnik i dziegieć.

Sok z brzozy ma zastosowanie w kosmetyce do produkcji wody brzozowej, a także do wytwarzania napoju i jako dodatek do soków.

Sok ten zwany jest oskołą.

Liście brzozy używane są w ziołolecznictwie jako środek napotny, o działaniu przeciwreumatycznym i moczopędnym, regulującym przemianę materii i odtruwającym układ krwionośny.

Wiele gatunków i odmian brzóz stosuje się jako rośliny ozdobne i chętnie wysadza w parkach i ogrodach.

W kolekcji Arboretum Wirty rosną brzozy: brodawkowata (B. pendula), niska (B. humilis), Jaquemonta (B. jacquemontii), cukrowa (B. lenta), żółta (B. lutea), Maksymowicza (B. maximowicziana), brodawkowata odm. strzępolistna (B. pendula dalecarlica), brodawkowata odm. kolumnowa (B. pendula 'Fastigiata'), (B. pendula 'Gracilis'), (B. pendula 'Laciniata'), brodawkowata odm. purpurowa (B. pendula 'Purpurea'), brodawkowata odm. Younga (B. pendula 'Youngii') i omszona odm. żółta (B. pubescens 'Aurea').

12 - BRZOZA BRODAWKOWATA

13 - KLON JAWOR

KLONY Rodzina klonowate (Aceraceae), liczy aż 150 gatunków drzew i krzewów, głównie strefy umiarkowanej i ciepłej, północnej półkuli.

Klony są drzewami o liściach dłoniasto wcinanych, a tylko nieliczne gatunki wykształcają liście pierzasto złożone, ale we florze Polski gatunki o tej formie liści naturalnie nie występują.

Nasze klony: zwyczajny (Acer platanoides), jawor (A. pseudoplatanus) i polny (A. campestre) tworzą liście dłoniasto wcinane.

Owoce naszych klonów to rozłupki, podwójne skrzydlaki, które rozpadają się po dojrzeniu na dwie części.

W naszych lasach ważnymi gatunkami są: klon zwyczajny (A. platanoides) oraz klon jawor (A. pseudoplatanus), którego drewno wykorzystywane jest w stolarstwie i lutnictwie.

Klon jawor jest bardzo charakterystycznym składnikiem lasów regla dolnego, wspólnie z bukiem i jodłą.

Wyhodowano z nich wiele odmian o barwnych liściach.

Klony kwitną wcześnie, przed rozwojem liści, albo w czasie ich rozwijania.

Niemal wszystkie klony są owadopylne.

Spośród klonów występujących w Ameryce Płn. rysunek liścia klona cukrowego (A. saccharum) wykorzystano jako godło Kanady.

Słodki syrop tego gatunku klona jest pozyskiwany do produkcji syropu stosowanego w gospodarstwach domowych i cukiernictwie, a wcześniej wykorzystywany był w tym celu przez rdzennych mieszkańców tych ziem.

Z klona jesionolistnego (A. negundo) również pozyskiwano słodki sok do wytwarzania cukru, a liście wykorzystywano jako surogat herbaty.

Wiele gatunków klonów wykorzystuje się do nasadzeń przydrożnych oraz w parkach i ogrodach.

W kolekcji Arboretum Wirty rosną klony: zwyczajny (A. platanoides), jawor (A. pseudoplatanus), polny (A. campestre), grabolistny (A. carpinifolium), japoński (A. japonicum), jesionolistny (A. negundo), wielkolistny (A. macrophyllum), mono (A. mono), palmowy (A. palmatum), srebrzysty (A. saccharinum), pensylwański (A. pensylvanicum), Shirasawy (A. shirasawanum) i tatarski (A. tataricum).

14 - KLON JAWOR

15 - KLON WIELKOLISTNY

16 - KLON ZWYCZAJNY

17 - KLON POLNY

18- KLON JAPOŃSKI

19 - KLON USSURYJSKI

20 - KLON USSURYJSKI

21 - KLON PENSYLWAŃSKI

22- KLON PENSYLWAŃSKI

23 - KLON ZWYCZAJNY odm. Faassens Black

24 - KLON PALMOWY

25 - LIPA DROBNOLISTNA

LIPY

26 - LIPA SZEROKOLISTNA

27 - LIPA DROBNOLISTNA

Lipowate (Tiliaceae) są liczącą około 400 gatunków rodziną roślin dwuliściennych, które występują głównie w strefie tropikalnej i subtropikalnej.

Nieliczne (około 45 gatunków) żyją w strefie umiarkowanej.

Są to drzewa lub krzewy, rzadko rośliny zielne.

W Polsce naturalnie występują dwa gatunki lip, które stanowią ważny składnik biocenoz leśnych.

Lipy są bardzo cenionymi drzewami parkowymi o gęstej koronie.

Dobrze znoszą przycinanie i mogą być używane na wysokie żywopłoty.

Są roślinami miododajnymi.

Napar z kwiatów lipy posiada właściwości lecznicze, jako środek napotny i przeciwgorączkowy.

Miód lipowy posiada te same właściwości, co napar z kwiatów.

Jednak jeden gatunek, bardzo rzadko uprawiany, lipa węgierska (Tilia tomentosa), wytwarza nektar, którego nie trawią pszczoły.

Drewno lipowe jest miękkie, lekkie i łupliwe, od dawna używane w rzeźbiarstwie i snycerstwie oraz do wyrobu zabawek.

Stosowane przy wytwarzaniu instrumentów muzycznych.

Największa lipa drobnolistna w Polsce rośnie w Cielętnikach.

Jej wiek ocenia się na ponad 510 lat, średnicę pnia na 335 cm, obwód na ponad 990 cm, a wysokość na 35 m.

Lipy postrzegano jako drzewo przyjazne tajemniczym bóstwom.

Stąd być może uwiecznienie lipy w nazwach wielu miejscowości.

Gdy rodziło się dziecko, koło domu sadzono lipę, wierząc w związek między siłą życiową, a przydatnością tego drzewa.

Drzewo sadzono w dniu urodzin. Nie wolno było jednak wykopać dołka pod drzewko, przed pierwszym krzykiem dziecka.

W kołysce z drewna lipowego dzieci dobrze spały i chowały się zdrowo.

Także kropidła osadzano na trzonku z drewna lipowego, bo w to drzewo podobno rzadko uderzał piorun postrzegany jako wynik gniewu Bożego.

W parkach sadzi się wiele gatunków i odmian lip.

W Arboretum Wirty rosną lipy: amerykańska (Tilia americana), drobnolistna (T. cordata), japońska (T. japonica), długoogonkowa (T. petiolaris), szerokolistna (T. platyphyllos), srebrzysta (T. tomentosa), krymska (T. x euchlora), holenderska (T. x europaea), Moltkego (T. americana 'Moltkei') i amerykańska odm. appalaska (T. heterophylla).

28 - LIPA DROBNOLISTNA

29 - LIPA DROBNOLISTNA

30 - BUK POSPOLITY

BUKI Rodzina bukowate (Fagaceae) obejmuje 12 gatunków występujących od Japonii po Europę Zachodnią i Północną Amerykę oraz w Meksyku.

Owocem jest miseczka pokryta tworami przypominającymi igiełkowate wyrostki lub szczecinki, która w miarę dojrzewania twardnieje, później pęka wzdłuż czterech szwów i opada z owocem na ziemię.

Miseczka zawiera dwa lub trzy kanciaste orzeszki zwane bukwią. Bukiew jest jadalna, stanowi pokarm ptaków i zwierząt.

W Polsce występuje buk pospolity tworząc lite drzewostany zwane buczynami.

Rośnie też w zmieszaniu z dębem, sosną i jodłą dając lasy mieszane.

Drewno buka jest ciężkie, trudno łupliwe i twarde.

Wykorzystuje się je w przemyśle chemicznym i meblarskim do produkcji mebli giętych.

Daje wysokokaloryczny opał.

Buk może być wykorzystywany do tworzenia formowanych żywopłotów. W parkach i ogrodach spotyka się liczne odmiany buka o barwnych, głównie purpurowych liściach, a także różne formy pokrojowe (kolumnowe i o zwisających gałęziach).

W kolekcji Arboretum Wirty rosną buki: pospolity (Fagus sylvatica), pospolity odm. czerwonolistna (F. sylvatica 'Atropunicea'), czasem nazywany purpurowym, pospolity odm. kolumnowa złota (F. sylvatica 'Dawyck Gold'), pospolity odm. zwisająca purpurowa (F. sylvatica 'Purpurea Pendula'), pospolity odm. kolumnowa (F. sylvatica 'Fastigiata'), pospolity odm. Rohana (F. sylvatica 'Rohanii'), pospolity odm. dwubarwna (F. sylvatica roseomarginata), pospolity odm. okrągłolistna (F. sylvatica 'Rotundifolia'), pospolity odm. żółtolistna (F. sylvatica 'Zlatia'), pospolity odm. wycinana (F. sylvatica 'Asplenifolia'), (F. sylvatica 'Purple Fountain') i pospolity odm. białobrzega (F. sylvatica 'Albomarginata').

31 - BUK POSPOLITY

32 - BUK POSPOLITY odm. żółtolistna

33 - BUK POSPOLITY odm. kolumnowa złota

34 - BUK POSPOLITY odm. kolumnowa

35 - BUK POSPOLITY odm. wycinana

36 - BUK POSPOLITY odm. wycinana

37 - BUK POSPOLITY odm. Rohana

38 - BUK POSPOLITY odm. purpurowa

39 - BUK POSPOLITY odm. purpurowa

40 - BUK POSPOLITY

41 - BUK POSPOLITY

DĘBY

42 - DĄB SZYPUŁKOWY odm. stożkowata

Do rodziny bukowatych (Fagaceae), oprócz rodzaju buk (Fagus) zalicza się też rodzaj dąb (Quercus).

Dęby to drzewa, lub wysokie krzewy, rosnące prawie wyłącznie na półkuli północnej w strefie umiarkowanej i na obszarach górskich strefy tropikalnej. Oprócz tego na półkuli południowej dęby występują na wyspach archipelagu Sundajskiego. Rodzaj liczy około 600 gatunków.

Dęby są drzewami jednopiennymi, zarówno zrzucającymi liście na zimę, jak i zimozielonymi.

W Polsce dziko rosną dwa gatunki dębów i ich mieszaniec. Są to dąb szypułkowy (Quercus robur), który tworzy czyste drzewostany, ale także wchodzi w skład drzewostanów mieszanych i dąb bezszypułkowy (Q. petraea), rzadko rosnący w litych jednogatunkowych drzewostanach, częściej występuje jako domieszka w borach i lasach mieszanych. Lite drzewostany dębowe, lub z przewagą dęba, zwane są dąbrowami. Dąb szypułkowy tworzy je samodzielnie, albo z udziałem klonu, jesionu, wiązu i lipy, a bezszypułkowy z sosną, często na ubogich, piaszczystych glebach, nazywanych świetlistymi dąbrowami. Dąb szypułkowy (Q. robur) jest drzewem długowiecznym i przypuszcza się, że może dożywać 400 - 500 lat.

W Polsce i Europie rośnie wiele pomnikowych dębów. Do najbardziej znanych należą: dąb Bażyńskiego rosnący w Kadynach, dęby Rogalińskie oraz dąb „Bartek” koło Zagnańska, a także dąb szypułkowy „Chrobry” z Piotrowic koło Przemkowa na ziemi lubuskiej, ostatnio rozsławiony po wysadzeniu 500 dębów wyhodowanych z żołędzi pochodzących od niego i poświęconych przez Papieża Jana Pawła II podczas pielgrzymki leśników do Watykanu.

Drewno dębów jest ciężkie, trwałe i elastyczne oraz łatwo łupliwe.

Stosowane jest w budownictwie, w tym w podwodnym, stolarstwie, rzeźbiarstwie i snycerstwie.

Z kory dębów pozyskiwano garbniki stosowane w garbarstwie, a przygotowany z niej napar ma właściwości lecznicze (ściągające). Żołędzie były pozyskiwane jako karma, głównie dla trzody chlewnej, a po odpowiednim przygotowaniu, jako namiastka kawy.

Rzymianie i Grecy wierzyli, że dąb jest siedzibą Jowisza i Zeusa, ich najwyższych bóstw.

Ludy germańskie uważały dęby za siedlisko bogów burz, gdyż w te drzewa najczęściej uderzały pioruny, zwykle nie czyniąc im większej szkody. Celtowie i słowianie także pozostawali pod wrażeniem dębów, gdyż miejsca kultu organizowali przeważnie w starych dąbrowach.

Rzadko rosnąca na dębach jemioła uchodziła za talizman. Gałązki i żołędzie dębowe stały się motywem używanym w wielu herbach oraz emblematach królewskich i rycerskich, a także mundurowych. Patki przyszywane na klapach mundurów leśników także zdobią liście dębu.

Ciekawym jest czarny dąb (dąb kopalny, polski heban). Nazwy te określają drewno dębów leżące, od kilkuset do kilku tysięcy lat pod wodą, albo w wilgotnych osadach naniesionych przez wodę. Drewno to powstaje w wyniku reakcji garbników zawartych w drewnie dębowym z solami żelaza występującymi w wodach powierzchniowych przyjmując barwę od szaroczarnej do granatowoczarnej. Czarny dąb ma też wadę, gdyż po wydobyciu spod wody, czy wilgotnej ziemi, rozsypuje się. W związku z tym wymaga odpowiedniego procesu suszenia i konserwacji. Drewno to stosowane było w rzeźbiarstwie, snycerstwie i do wyrobu drobnej galanterii drzewnej, do produkcji stylowych mebli, inkrustacji i intarsji.

W kolekcji Arboretum Wirty rośnie dąb: burgundzki (Q. cerris), biały (Q. alba), szypułkowy odm. stożkowa (Q. robur 'Fastigiata'), szypułkowy odm. zwisająca (Q. robur 'Pendula'), szypułkowy odm. purpurowa (Q. robur 'Atropurpurea'), szypułkowy odm. białoobrzeżona (Q. robur 'Argenteomarginata'), czerwony (Q. rubra) i bezszypułkowy (Q. petraea).

43 - DĄB SZYPUŁKOWY odm. białoobrzeżona

44 - DĄB SZYPUŁKOWY odm. purpurowa

45 - DĄB BURGUNDZKI

46 - DĄB CZERWONY

47 - DĄB BEZSZYPUŁKOWY

48 - DĄB CZERWONY

ORZECH W systematyce rodzaj orzech (Juglans) jest zaliczany do rodziny orzechowatych (Juglandaceae).

Do rodzaju orzech zalicza się około 15. gatunków drzew i krzewów z Europy, Azji i Ameryki Północnej.

W Arboretum Wirty rośnie orzech pośredni.

Jest to mieszaniec dwóch znanych gatunków, orzecha czarnego (Juglans nigra) oraz orzecha włoskiego (J. regia).

Drewno orzechów, o pięknym rysunku i kolorze, jest niezwykle cenne i wykorzystywane do wyrobu oklein, w meblarstwie i snycerstwie.

Z drewna orzecha czarnego wyrabiano śmigła samolotowe i kolby do najcenniejszych sztuk broni myśliwskiej.

Orzechy wytwarzają juglon. Jest to związek z grupy chinonów o silnym działaniu allelopatycznym, czyli hamującym rozwój innych roślin.

Orzech włoski (J. regia) jest drzewem dorastającym do 30. metrów wysokości i długowiecznym, żyjącym do 400 lat.

Naturalnie występuje w Azji Mniejszej, na Kaukazie, w środkowej Azji i Chinach. Dawniej, dziko rosnące orzechy włoskie na Kaukazie zajmowały powierzchnię ponad 50 000 hektarów, tworząc lite drzewostany. Obecnie rosną tylko pojedyncze drzewa w mieszanych drzewostanach liściastych.

Owoce są pestkowcami, a ponad połowę masy nasion stanowią tłuszcze, które są wykorzystywane w przemyśle spożywczym.

Nasiona orzecha włoskiego (J. regia) spożywane są na surowo i jako dodatek do różnych potraw oraz wypieków.

Na Kaukazie i w Azji Mniejszej przyrządza się niedojrzałe orzechy wraz z zielonymi okrywami i niedojrzałymi nasionami w gęstym syropie.

Orzech czarny (J. nigra) jest gatunkiem północnoamerykańskim dorastającym do 50. metrów wysokości. Owoce są niesmaczne, cierpkie i otoczone twardą skorupą, z której trudno je wyłuskać.

W Arboretum Wirty rośnie bardzo stare, prawdopodobnie posadzone około 1880 roku drzewo orzecha pośredniego (Juglans x intermedia 'Wirty'), który jest mieszańcem orzecha czarnego i orzecha włoskiego.

Jest to największy i jedyny okaz tego mieszańca w Polsce, stąd mamy prawo używać w nazwie dodatku „Wirty”.

Orzech pośredni w Wirtach osiągnął wysokość 27. metrów, a jego obwód na wysokości pierśnicy 335 cm.

Owoce orzecha pośredniego, tak jak i czarnego, są niesmaczne, cierpkie i zamknięte w bardzo twardych skorupkach.

127 - MIŁORZĄB DWUKLAPOWY

49 - ORZECH POŚREDNI odm. ‘Wirty’

50 - ORZECH POŚREDNI odm. ‘Wirty’

51 - ORZECH MANDŻURSKI

52 - ORZECH POŚREDNI odm. ‘Wirty’

53 - SKRZYDŁORZECH KAUKASKI

54 - SKRZYDŁORZECH KAUKASKIy’

55 - TULIPANOWIEC AMERYKAŃSKI

TULIPANOWIEC

56 - TULIPANOWIEC AMERYKAŃSKI odm. złotoobrzeżona

Rodzaj tulipanowiec (Liriodendron) z rodziny magnoliowate (Magniliaceae) liczy tylko dwa gatunki: tulipanowiec amerykański (Liriodendron tulipifera), który jest dużym drzewem dorastającym w ojczyźnie do 60. metrów wysokości i tulipanowiec chiński (L. chinensis), wytwarzający formę niewielkiego drzewa do 15. metrów wysokości. W Polsce może być uprawiany tylko tulipanowiec amerykański (L. tulipifera), osiągający wysokość do 30. metrów. Jest to drzewo o prostym pniu i wysoko osadzonej koronie, dużych liściach opadających na zimę, a jesienią przebarwiających się na piękny złocisty kolor. Kwitnie w czerwcu i lipcu. Kwiaty tulipanowca przypominają kształtem kwiat tulipana i stąd nazwa tego drzewa.

Przy obfitym kwitnieniu, kremowo-żółte kwiaty z pomarańczowo-czerwonymi pasami, na tle jasnozielonych liści, dają wrażenie, jakby drzewo się ozłociło, stąd jest potocznie nazywany „żółtą topolą”. Drewno tulipanowca jest lekkie i miękkie, łatwe do obróbki. Wykorzystuje się je do wytwarzania okleiny, na instrumenty muzyczne i w przemyśle papierniczym.

Jest jednym z najbardziej dekoracyjnych drzew parkowych. Najbardziej efektownie wygląda tulipanowiec w dużych parkach, posadzony na tle drzew o ciemnej barwie koron, np. świerków czy jodeł. Wymaga żyznych, próchnicznych gleb.

Ma podobnie jak magnolia mięsiste korzenie, które uszkodzone podatne są na gnicie.

Tulipanowce sadzi się i przesadza wiosną, najlepiej z bryłą korzeniową.

W Wirtach rosną trzy ponad stuletnie, kwitnące okazy tulipanowca.

Dwa z nich to tulipanowiec amerykański (L. tulipifera) o wysokości 23,5 i 24,5 m oraz obwodzie na wysokości pierśnicy 176 i 225 cm.

Trzeci to tulipanowiec amerykański odm. złotoobrzeżona (L. tulipifera 'Aureomarginatum') o wysokości 27,5 metra i obwodzie 253 cm.

57 - MAGNOLIA SIEBOLDA

MAGNOLIE Do rodziny magnoliowatych (Magnoliaceae) należy siedem rodzajów, spośród których w Polsce uprawia się przedstawicieli tylko dwóch: Magnolia i Liriodendron.

Magnolie są historycznie starą rodziną i były bardzo liczne w trzeciorzędzie, przed epoką lodowcową tworząc wielkie lasy.

Rodzaj magnolia (Magnolia) liczy około osiemdziesięciu gatunków drzew i krzewów, które rosną głównie w południowo-wschodniej Azji, Ameryce Środkowej i Północnej, oraz na Wielkich Antylach, a w Ameryce Południowej - w Wenezueli.

Są to szerokie krzewy o wysokości do 4. metrów albo małe drzewa dorastające do 15. metrów.

Magnolie są chętnie uprawiane w parkach i ogrodach ze względu na piękne i duże kwiaty, które rozwijają się wczesną wiosną. Wśród tych roślin są jednak i takie, które kwitną wczesnym latem, w pełni wegetacji, a kwiaty ukryte są wśród liści. Kwiaty magnolii nie wytwarzają nektaru, lecz podobną do niego wydzielinę i są zapylane przez chrząszcze.

Nierzadko zdarza się, że magnolie zakwitają powtórnie jesienią, ale mniej obficie. W naszym klimacie, szczególnie w północnej i północno-wschodniej Polsce, kwiaty te są narażone na późne przymrozki. Ogólnie mała mrozoodporność magnolii pozwala w naszym kraju sadzić tylko niektóre gatunki i odmiany o liściach opadających na zimę.

Najbardziej odporne na mróz to: magnolia drzewiasta (Magnolia acuminata) i magnolia japońska (M. kobus).

Magnolie wymagają gleb lekko kwaśnych o pH około 5-6.

Kora i pączki magnolii wielkokwiatowej, magnolii japońskiej, nagiej i lekarskiej posiadają właściwościowości lecznicze.

Kwiaty magnolii w Chinach to symbol szczerości i czystości.

Płatki kwiatowe magnolii japońskiej i nagiej wykorzystuje się jako przyprawę do marynat i ryżu.

Magnolie rzadko są atakowane przez szkodniki, należy jednak zachować zasadę niezraszania liści podczas podlewania, gdyż może to spowodować rozwój chorób grzybowych i bakteryjnych.

W Arboretum Wirty rosną magnolie: japońska (M. kobus), (M. liliflora 'Nigra'), szerokolistna (M. obovata), gwiaździsta (M. stellata) i pośrednia (M. x soulangeana) oraz niedawno posadzone i bliżej nieznane magnolie: (M. x soulangeana 'Yellow Lantern') i (M. denudata 'Yellow River').

58 - MAGNOLIA ALEKSANDRINA

59 - MAGNOLIA odm. Betty

60 - MAGNOLIA odm. George Henry Kern

61 - MAGNOLIA odm. Randy

62 - MAGNOLIA odm. Susan

63 - MAGNOLIA GWIAŹDZISTA

MIŁORZĄB DWUKLAPOWY

64127 - MIŁORZĄB - MIŁORZĄB DWUKLAPOWY DWUKLAPOWY

Miłorzęby to rośliny wymarłe z tylko jednym żyjącym gatunkiem, miłorzębem dwuklapowym (japońskim) (Ginkgo biloba).

Jest to drzewo określane czasami jako żywa skamielina.

Odkrył miłorząb, w pobliżu świątyni, przebywający w Japonii niemiecki lekarz Engelbert Kaempfer. Kopalne znaleziska miłorzębowych sięgają ery paleozoicznej, uważa się za możliwe, że miłorzęby rosły już w Sylurze. Najczęściej jednak początki miłorzębowych umiejscawia się w permie. Rozkwit tej klasy roślin następuje w mezozoiku, a pod koniec tej ery następuje szybkie i masowe wymieranie miłorzębowych. Miłorzęby były prawdopodobnie dużymi drzewami z wysoko zawieszoną koroną na grubym, kolumnowym pniu.

Ciekawą cechą miłorzębów jest wytwarzanie na pniu wyrostków zwanych „czi-czi”, które rosnąc wykazują geotropizm ujemny. Po dotarciu do ziemi mogą doprowadzić do wytworzenia korzeni i powstania nowej rośliny przy pniu starego egzemplarza.

Miłorząb dwuklapowy jest dużym drzewem dorastającym do 40. m wysokości.

Tworzy stożkowatą lub cylindryczną koronę o niewielkich opadających na zimę liściach, które jesienią przebarwiają się na intensywny, cytrynowy kolor.

Liście o wachlarzowatych blaszkach, głęboko, dłoniasto powcinane, mogą być też podzielone na równowąskie części, z czasem zrastające się, aż do utworzenia blaszki liściowej.

Jeszcze do niedawna uważano, że miłorząb przetrwał do naszych czasów tylko w uprawie.

W latach 50-tych XX w. odkryto kilka naturalnych stanowisk we wschodnich Chinach.

W Azji jest gatunkiem rozpowszechnionym w uprawie.

W Chinach i Japonii sadzi się go w pobliżu świątyń.

Do Europy został miłorząb sprowadzony w pierwszej poł. XVIII w. i od razu stał się ulubionym drzewem parkowym, wytrzymałym na mróz.

Przypuszcza się, że do Polski pierwszy okaz sprowadzono w 1723-28 r. do ogrodu przypałacowego w Łańcucie, gdzie obecnie można znaleźć najstarszy miłorząb w Polsce.

Inne miłorzęby w Polsce posadzono w 1808 roku w Krakowskim Ogrodzie Botanicznym (okaz posiadający wyrostki „czi-czi”), w 1824 r. w Warszawskim Ogrodzie Botanicznym, a w 1827 r. w Arboretum Kórnickim.

W Polsce spotykane są okazy dochodzące do 20. m wysokości. Owoce miłorzębu, to pestkowce, których zewnętrzna część łupiny jest mięsista i niejadalna.

Wewnętrzna część to nibypestka, która zawiera nibyjądro, które w Chinach i Japonii po odpowiednim przygotowaniu spożywane jest jako przysmak.

Miłorząb jest odporny na szkodniki, gdyż uszkodzone liście w obecności tlenu wytwarzają repelent odstraszający owady, dla których trujące są też korzenie tego drzewa.

Wyciąg ze świeżych liści ogranicza rozwój wielu bakterii.

Ostatnio preparaty uzyskiwane z miłorzębów znajdują szerokie zastosowanie w medycynie. Drewno używane jest w tartacznictwie, głównie do wyrobu stolarki budowlanej. Nadaje się na drzewka formowane w sztuce bonsai.

Bardzo dobrze znosi cięcie. W Wirtach rosną miłorzęby: dwuklapowy (Ginkgo biloba), dwuklapowy odm. Praga (G. biloba 'Praga') i nie posiadający polskiej nazwy (G. biloba 'Longinocarpa').

65 - MIŁORZĄB DWUKLAPOWY

66 - MIŁORZĄB DWUKLAPOWY

KUNINGAMIA CHIŃSKA Jest to drzewo rosnące na kontynencie Azjatyckim.

Czasami kuningamia chińska (Cunninghamia lanceolata) nazywane jest „Chińską jodłą” (chociaż nie jest jodłą).

Kuningamie są rodzimymi drzewami dla Chin, Taiwanu i północnego Wietnamu oraz prawdopodobnie Kambodży i Laosu.

W ojczyźnie dorastają do 55. m wysokości i 3. m pierśnicy.

Największy w Polsce okaz tego gatunku rośnie w Arboretum w Glinnej.

Ma 11 m wysokości i 80 cm obwodu pnia.

Kuningamie mają ciemnozieloną, stożkowatą lub piramidalną koronę z poziomymi gałęziami wyrastającymi w okółkach, nieco zwisającymi ku końcom.

Kuningamia wytwarza na pędzie wierzchołkowym twarde i sztywne igły zielone lub niebiesko-zielone, układające się spiralnie ku górze. Igły osiągają długość 2-7 cm i 3-5 mm szerokości, są szerokie u nasady i mają dwa białe, albo zielonobiałe paski na spodniej stronie.

Podczas bardzo mroźnych zim igły mogą przebarwić się na brązowo.

W naszych warunkach szyszki są małe i niepozorne, a zapylanie następuje późną zimą.

Kora jest ciemnoszara, do ciemnobrązowej, albo czerwonawobrązowej, podłużnie pobrużdżona, oddzielająca się pasami i pękająca w nieregularne łuski z widoczną warstwą aromatycznej, żółtawej albo czerwonawej kory wewnętrznej.

Starsze okazy kuningamii często są oszpecone pozostającymi na gałązkach przebarwionymi starymi igłami, które mogą pozostawać na nich do 5 lat.

67 - KUNINGAMIA CHIŃSKA

68 - KUNINGAMIA CHIŃSKA

W strefie stanowisk naturalnych kuningamia chińska zasiedla lasy, skaliste stoki i pobocza dróg od wysokości 200 do 2800 m npm.

Często tworzy drzewostany jako gatunek panujący i najlepiej rośnie na dobrze przesuszonych, piaszczystych i ilastych glebach.

Rośnie także w mieszanych lasach liściastych, albo tworzy małe jednogatunkowe drzewostany, często wspólnie z Chamaecyparis formosensis i Chamaecyparis obtusa.

Jest często sadzona, w górach na wysokości 1300-2000 m npm., na obszarze Chin, centralnego i północnego Taiwanu, północnego Laosu i Wietnamu.

Odnawia się przez obsiew.

W Chinach, jest wysoko cenionym drzewem.

Z uwagi na wartościowe drewno, miękkie i bardzo trwałe, podobne do sekwojowego, które jest używane w szczególności do wyrobu trumien oraz w świątyniach i budynkach, gdzie ważny jest zapach.

Drewno jest silnie odporne na gnicie, nie jest zjadane przez termity i jest łatwe w obróbce, przez to często używane jako materiał konstrukcyjny w budownictwie, do budowy mostów, statków, na słupy oświetleniowe, do produkcji mebli i na włókno drzewne.

Nazwa rodzajowa została nadana kuningamii dla uczczenia dr Jamesa Cunninghama, który odkrył C. lanceolata w 1702 roku w Chinach.

W kolekcji Arboretum Wirty rośnie młody egzemplarz kuningamii chińskiej (C. lanceolata) o wysokości 2,5 metra.

W panujących tu warunkach klimatycznych, podczas surowej zimy, roślina ta może przemarznąć.

CYPRYŚNIK BŁOTNY Cypryśnik (Taxodium) jest jednym z 10. rodzajów, liczącej 18 gatunków rodziny cypryśnikowatych (Taxodiaceae).

Wszystkie gatunki z tej rodziny są reliktami z dawnych epok.

Ich rejony występowania są ograniczone do małych obszarów.

Jest gatunkiem jednopiennym, wiatropylnym i rozdzielnopłciowym, wykształcającym szyszki rozpadające się po dojrzeniu.

W Polsce nasiona rzadko nadają się do wysiewu.

Zwykle są płonne, nie posiadają zdolności do skiełkowania.

Igły są miękkie i równowąskie, jasnozielone.

Jesienią przebarwiają się na ciekawy pomarańczowo-brązowy kolor.

W swojej ojczyźnie cypryśnik rośnie na terenach bagnistych i jego naturalną cechą jest wytwarzanie korzeni oddechowych nazywanych pneumatoforami, które umożliwiają na podmokłych terenach dostęp powietrza do zalewanych wodą korzeni.

Pneumatofory to zbudowane z luźnej tkanki (stożkowate lub kolankowate) twory, które wystają z gleby na wysokość do dwóch metrów. W Polskich parkach najwyższe pneumatofory osiągają wysokość do 40. cm. Mogą wyrastać w odległości nawet kilkunastu metrów od pnia cypryśnika.

Pień cypryśnika błotnego (Taxodium distichum) pokryty jest w młodym wieku czerwonawobrązową, gładką korą później łuszczącą się podłużnymi pasmami.

Jest drzewem długowiecznym i przypuszcza się, że może osiągać wiek do 1000 lat, a w literaturze można spotkać zapisy mówiące o możliwości dożywania do 3000 lat.

Rośnie na terenach zalewowych i stąd charakterystyczna budowa pnia o szerokiej, butelkowatej nasadzie.

W Polsce jest sadzony w parkach, arboretach i ogrodach botanicznych. Występuje dość często.

Nie ma wielkich wymagań, co do gleby, ale najlepiej czuje się na wilgotnym terenie, nad brzegami wód i na wysepkach.

W młodym wieku jest wrażliwy na mrozy i czasem wymaga zabezpieczenia na zimę. Stare okazy są całkowicie mrozoodporne.

W Arboretum Wirty rosną dwa okazy cypryśnika błotnego (Taxodium distichum).

69 - CYPRYŚNIK BŁOTNY

70 - CYPRYŚNIK BŁOTNY

MAMUTOWIEC OLBRZYMI W rodzinie cypryśnikowatych (Taxodiaceae), rodzaj Sequoiadendron obejmuje tylko jeden gatunek, mamutowiec olbrzymi (Sequoiadendron giganteum) zwany też sekwoją olbrzymią (Sequoia gigantea), sekwojadendronem, drzewem mamutowym i welingtonią.

Występuje na bardzo ograniczonym obszarze, można powiedzieć, że endemicznie na zachodnich stokach Gór Skalistych, wyłącznie w Kalifornii. Wszystkie miejsca występowania mamutowca mają obecnie status parków narodowych.

Jest zimozielonym drzewem o bardzo krótkich igłach (3-6 mm długości), które przylegają do pędów.

Tylko końcówki igieł nieco od pędów odstają.

Igły żyją od trzech do czterech lat, po czym brązowieją, ale nie opadają. Korę ma miękką i grubą (do 50-60 cm), u starych drzew bruzdowaną, spękaną i łuszczącą się płatami.

Mamutowiec jest, jak sama nazwa wskazuje, potężnym drzewem dorastającym w ojczyźnie do 100. metrów wysokości i 10. metrów średnicy. Został odkryty w 1833 roku, ale nazwę nadano mu dopiero w roku 1853.

Mamutowiec znany był pod różnymi nazwami: wellingtonia olbrzymia, nadana na cześć księcia Wellington’a przez botanika J. Lindleya. J. Decaisne nadał tej roślinie nazwę Sequoia gigantea i ta nazwa wyeliminowała wellingtonię. Później nadano mamutowcowi nazwę Taxodium giganteum. Dopiero w 1939 roku J. T. Buchholz, opisał ten gatunek jako Mamutowiec (Sequoiadendron), co początkowo było ogólnie krytykowane.

Pierwsze mamutowce sprowadzono do Europy na Wyspy Brytyjskie w 1853 roku.

Najwyższym drzewem tego gatunku był nazywany „Ojcem Lasu” dzisiaj już nieistniejący okaz. Drzewo to miało podobno 135 m wysokości 12. metrową średnicę. Objętość tego drzewa wynosiła 3750 m3, a ważyło 5511 ton (wliczając w to wagę drewna, korzeni, gałęzi, kory i igieł). Największym obecnie mamutowcem na świecie jest „General Sherman Tree”, który ma ponad 80 m wysokości, przy 8. metrowej średnicy pnia na wysokości 3 m i waży około 1200 ton. Miąższość (objętość) tego okazu jest porównywalna z miąższością półhektarowego drzewostanu świerkowego.

Tereny, na których rosną mamutowce są popularnymi miejscami wycieczkowymi.

Dawniej, dla zwiększenia atrakcyjności tych miejsc, ścinano największe drzewa, a na pozostawionym pniu urządzano salę taneczną.

71 - MAMUTOWIEC OLBRZYMI

72 - MAMUTOWIEC OLBRZYMI

Przez pień jednego z mamutowców przebito tunel i przeprowadzono drogę, po której mogą poruszać się pojazdy.

Mamutowce są drzewami bardzo długowiecznymi.

Ich wiek określano na cztery do pięciu tysięcy lat, ale ostatnie badania pozwoliły na stwierdzenie, że nie mają one więcej niż 3200 lat.

Drewno mamutowca jest włókniste i średnio twarde.

Posiada dobre właściwości mechaniczne i jest bardzo trwałe, ale trudne w obróbce.

W trzeciorzędzie mamutowce, cypryśniki i sekwoje stanowiły jeden z głównych gatunków lasotwórczych w Ameryce Północnej, Azji i Europie.

Z tych drzew wytworzyła się większość pokładów węgla brunatnego.

Mamutowiec olbrzymi (Sequoiadendron giganteum) jest drzewem wrażliwym na przemarzanie.

W naszym kraju możliwa jest jego hodowla tylko w niewielu miejscach o łagodnym mikroklimacie (na zachodzie).

Wszystkie, czasem duże okazy, które rosły zwykle w parkach przypałacowych, wymarzły podczas mroźnych zim.

Najstarsze (jak podaje literatura) drzewo w Polsce rosło w Kłaninie

niedaleko Pucka. Zostało ścięte w 1946 roku po przemarznięciu podczas zimy 1939/40. Drzewo to zostało prawdopodobnie posadzone około 1885 roku, miało 420 cm obwodu.

W Polsce, w arboretum w Glinnej pod Szczecinem, do niedawna rósł trzydziestometrowy okaz mamutowca, który wymarzł jednak w czasie surowej zimy 1986/87.

W wieku 115. lat miał wysokość 40. metrów i 446 cm obwodu pnia.

Obecnie w tym arboretum rośnie 7 młodych drzewek mamutowca, z których najgrubsze ma 160 cm obwodu, a najwyższe 11 metrów wysokości. Drzewo mamutowca o wysokości 40. metrów i 336. centymetrowym obwodzie można znaleźć w Brwicach (Gmina Chojna). Wiek tego okazu oceniany jest na 200 lat.

W Arboretum w Lądku Zdroju w maju 2003 roku istniał okaz o średnicy 21 cm, obwodzie 70 cm i wysokości 11. metrów.

W Arboretum Wirty rośnie młode drzewko mamutowca o wysokości 7. metrów, które szybko przyrasta.

Jednak podobnie jak w przypadku kuningamii, prawdopodobnie nie uda się go utrzymać z uwagi na długie i mroźne zimy.

73 - SZYDLICA JAPOŃSKA

SZYDLICA

74 - SZYDLICA JAPOŃSKA

Szydlica japońska (Cryptomeria japonica) jest zimozielonym drzewem o wysokości do 50. metrów i 7. metrów obwodu pnia.

Największe okazy osiągają do 64. metrów wysokości i 10. metrów obwodu pnia.

Drzewo to czasem nazywane jest japońskim cedrem.

Szydlica japońska została odkryta w Japonii przez A. Kaempfera w 1692 roku i w 1701 roku przez J. Cunninghama w Chinach. Łatwo rozmnaża się generatywnie z nasion i wegetatywnie poprzez sadzonkowanie.

Szydlica jest gatunkiem bardzo zmiennym i w Japonii wyróżniono ponad 330 form, ras i kultywarów.

Szydlica daje cenne, lekkie i pachnące drewno, które jest odporne na gnicie. Znajduje zastosowanie w budownictwie okrętowym oraz w stolarstwie (głównie na meble).

Jest wysadzana jako drzewo ozdobne przy świątyniach buddyjskich, drogach i w parkach.

Z pierwszych nasion dostarczonych w 1842 roku do Kew Gardens nie utrzymała się przy życiu żadna siewka.

W Polsce, największe drzewo szydlicy japońskiej rośnie w Glinnej i ma około 18 metrów wysokości.

Arboretum Kórnickie otrzymało nasiona w 1851 roku.

Szydlica nie czuje się tam jednak najlepiej jako roślina bardzo wrażliwa na suszę. Jest wrażliwa na mrozy i w naszym kraju możliwe jest jej sadzenie tylko na zachodzie, w miejscach osłoniętych.

Najlepiej czuje się w środowisku leśnym i wymaga dużej wilgotności powietrza.

W Arboretum Wirty, rosnący (około czterometrowej wysokości) okaz szydlicy przemarzł w czasie długiej i bardzo mroźnej zimy 1987/88.

W Europie podejmowano próby wprowadzania jej do upraw leśnych.

W Polsce rośnie w kilku Arboretach i ogrodach botanicznych (Glinna, Przelewice, Wojsławice, Rogów, Kórnik, Wirty).

W Wirtach obecnie rośnie jeden okaz szydlicy japońskiej (Cryptomeria japonica).

Jednak jest raczej mało prawdopodobne, żeby przetrzymała bardziej mroźną zimę w tutejszym mikroklimacie.

Wysokość tego drzewka, jesienią 2007 roku, wynosiła 4 metry.

Niestety podczas mroźnej zimy 2011/12 nasza szydlica przemarzła.

Na tym samym miejscu zostanie posadzona młoda szydlica japońska.

75 - METASEKWOJA CHIŃSKA

METASEKWOJA Do rodzaju metasekwoja (Metasequoia) z rodziny cypryśnikowatych (Taxodiaceae) należy tylko jeden gatunek, metasekwoja chińska (Metasequoia glyptostroboides).

Pierwsze, rosnące w pobliżu świątyni drzewo tego gatunku zaobserwował chiński leśnik. Występuje na niewielkim obszarze w środkowych Chinach w prowincjach Syczuan i Hubei w niewielkiej liczbie egzemplarzy.

Rośnie na wilgotnej glebie w pobliżu rzek i strumieni oraz wśród pól ryżowych.

Spotkać ją można do wysokości 2000 metrów npm.

Metasekwoja chińska została odkryta dopiero w 1941, a opisano ją w 1948 roku. Do czasu odkrycia metasekwoi znano ten gatunek z wykopalisk w Ameryce Północnej, Azji wschodniej i na Grenlandii. Stąd czasem jest określana jako „żywa kopalina”. Od tego czasu nasiona rozpowszechniono w ogrodach botanicznych Ameryki Północnej i Europy.

76 - METASEKWOJA CHIŃSKA

77 - METASEKWOJA CHIŃSKA

Do Polski nasiona trafiły po raz pierwszy w 1947 roku.

Obserwacje wykazały, że jest to drzewo o małych wymaganiach glebowych i wytrzymuje mrozy nawet do -30º C. Młode rośliny wymagają jednak zabezpieczenia przed niskimi temperaturami w okresie 2-3 lat.

Najbardziej niekorzystnie na tą roślinę działają duże amplitudy temperatur występujące późną zimą i na przedwiośniu.

Jest rośliną długiego okresu wegetacyjnego i stąd często cierpi od późnych wiosennych i wczesnych jesiennych przymrozków.

Jednak łatwo regeneruje te uszkodzenia.

Metasekwoja jest odporna na choroby i szkodniki owadzie.

Jest drzewem dorastającym do 35. m.

W leśnictwie wielu krajów zainteresowano się tym drzewem i zakładano powierzchnie doświadczalne.

W Polsce nie jest zbyt powszechna, chociaż w pełni na to zasługuje jako roślina do obsadzania ogrodowych i parkowych stawów oraz położonych na nich wysepek.

Jest drzewem o jasnozielonych, krótkich (do 1,5 cm), równowąskich i miękkich igłach, które jesienią przebarwiają się na kolor rudobrązowy, do brązowego i opadają na zimę.

Najstarsze w Polsce okazy metasekwoi można zobaczyć w Ogrodzie Botanicznym w Krakowie i Arboretum Kórnickim.

W Arboretum Wirty rośnie kilka okazów metasekwoi chińskiej (Metasequoia glyptostroboides), z których największy ma wysokość 15 metrów i 100 cm obwodu na wysokości pierśnicy.

WRZOSOWATE Na świecie znanych jest około 3200 gatunków należących do rodziny wrzosowatych (Ericaceae).

Występują głównie w strefie umiarkowanej, jednak nieliczne gatunki rosną też w tropikach.

W Polsce rośnie 12 gatunków z tej wielkiej rodziny.

Najbardziej u nas znany jest wrzos zwyczajny (Calluna vulgaris), tworzący na ubogich piaszczystych i torfowych glebach wrzosowiska, które fioletem swoich kwiatów (w sierpniu i wrześniu) zwiastują koniec lata.

W Polsce na torfowiskach wysokich, występuje modrzewnica pospolita, o pięknej łacińskiej nazwie (Andromeda polifolia), bagno zwyczajne (Ledum palustre) i wrzosiec bagienny (Erica tetralix).

Do tej rodziny należy znana już archeobotanice i wykorzystywana dla owoców już w okresie paleolitu, borówka czarna (Vaccinium myrtillus), której barwnik antocjanowy (myrtyllina) służy do zabarwiania wina na ciemnoczerwony kolor, borówka brusznica (Vaccinium vitis-idea) - zawierająca kwas benzoesowy powstrzymujący fermentację i żurawina błotna (Oxycoccus quadripetalus) - będąca bogatym źródłem witamin, używana na przetwory, a w Rosji do wytwarzania „kwasu”.

Ciekawym przedstawicielem tej rodziny jest chróścina jagodna (Arbutus unedo), czyli „drzewo poziomkowe”, zwana tak dlatego, że jej owoce z wyglądu przypominają duże poziomki.

Nie występuje w Polsce.

Drewno chróściny było używane na krosna, a gałązki do celów magicznych (ochraniały przed strzygami).

Kora i kwiaty mają zastosowanie w lecznictwie.

78 - WRZOS ZWYCZAJNY

79 - WRZOS ZWYCZAJNY

Do tej rodziny należą też różaneczniki, znane rośliny ozdobne z jedynym naturalnie występującym na terenie Polski gatunkiem różanecznikiem żółtym zwanym azalią pontyjską (Rhododendron luteum), która według Ksenofonta jest w całości trująca i nawet miód z jej kwiatów miał być trujący.

W ogrodnictwie, obecnie najbardziej znany jest różanecznik katawbijski (Rhododendron 'Catawbiense') i jego liczne odmiany.

Różanecznik indyjski (Rhododendron indicum) jest powszechnie uprawiany i sprzedawany jako doniczkowa „azalia”.

Drewno wrzośca drzewiastego, rosnącego na wyspach Kanaryjskich, w pasie śródziemnomorskim i górach Afryki wschodniej, wykorzystywano do wyrobu fajek.

Znanym w Polsce centrum wytwarzania fajek był i jest Przemyśl, gdzie wykorzystuje się do ich wytwarzania sprowadzane drewno wrzoścowe.

W kolekcji Arboretum Wirty rośnie wiele gatunków i odmian z rodziny wrzosowatych z rodzajów wrzosiec, wrzos i różanecznik, a w części leśnej i w pobliskich drzewostanach rodzaju borówka, bagno i żurawina.

80 - WRZOS ZWYCZAJNY

81 - RÓŻANECZNIK odm. Glowing Embers

82 - RÓŻANECZNIK odm. Glowing Embers

83 - RÓŻANECZNIK odm. Berryrose

84 - RÓŻANECZNIK odm. Ledicanense

85 - RÓŻANECZNIK odm. Orlice

86 - RÓŻANECZNIK odm. Il Tasso

87 - RÓŻANECZNIK odm. Irene Koster

88 - RÓŻANECZNIK odm. Sazava

89 - RÓŻANECZNIK odm. Brunella

90 - RÓŻANECZNIK odm. Estrella

91 - RÓŻANECZNIK odm. Doubrava

92 - RÓŻANECZNIK odm. Il Tasso

93 - RÓŻANECZNIK odm. Irene Koster

95 - RÓŻANECZNIK odm. Nova Zembla

96 - RÓŻANECZNIK odm. wielkokwiatowa

127 94 -RÓŻANECZNIK -RÓŻANECZNIKodm.

BIAŁY Cunningham’s " „Cunninghama” White

97 - RÓŻANECZNIK odm. biała

SOSNY

98 - PANORAMA BORU SOSNOWEGO

Do rodziny sosnowatych (Pinaceae) należy około 250 gatunków drzew iglastych, takich jak: sosny, jodły, świerki i modrzewie.

W Polsce w warunkach naturalnych rosną cztery gatunki sosen: pospolita (Pinus sylvestris), limba (P. cembra), górska albo kosówka (kosodrzewina) (P. mugo) i błotna (P. uncinata) uważana za podgatunek kosodrzewiny, nazywana czasami kosówką błotną. W odróżnieniu od krzewiastej kosówki, sosna błotna jest drzewem dorastającym do 25. metrów wysokości. Igły sosen wyrastają na krótkopędach, w pęczkach, po dwie, trzy lub pięć, są zimotrwałe i pozostają na drzewie od trzech do piętnastu lat. Kwiaty są wiatropylne, męskie i żeńskie na tym samym drzewie.

Sosny to rośliny jednopienne. Szyszki mają różny kształt i wielkość. Największe osiągają nawet 50 cm długości. Nasiona większości gatunków sosen dojrzewają w drugim roku po kwitnieniu.

Kopalne szczątki sosen znaleziono w pokładach dolnej kredy, przy czym duże zróżnicowanie tych pozostałości świadczy o tym, że ta grupa roślin powstała wcześniej, prawdopodobnie już na początku ery mezozoicznej. Drewno wykorzystywane jest w różnorodny sposób, od wyrobu tarcicy poprzez produkcję sklejek i oklein, przerób na płyty wiórowe i izolacyjne, aż do przerobu chemicznego. Dawniej najlepsze maszty wyrabiano z sosen pochodzących z terenów położonych nad Bałtykiem.

Niegdyś drewno sosnowe było powszechnym źródłem opału. Przez wieki drewno sosnowe stosowane było jako materiał budowlany, dzisiaj wracający do łask i coraz powszechniej wykorzystywany nawet na wielkogabarytowe elementy konstrukcyjne (belki i dźwigary klejone).

W medycynie i kosmetyce znajdują zastosowanie olejki eteryczne ekstrahowane z igieł. Do przerobu chemicznego pozyskiwana jest także żywica sosnowa. Złamane przez silne wiatry i opadłe na ziemię końcówki pędów nazywane są cetyną.

Dawne wyobrażenia czyniły z tego drzewa łącznik między niebem a ziemią.

99 - SOSNA 127 - MAGNOLIA WYDMOWAPOŚREDNIA I JEFFREYA

Z tego względu niektóre drzewa, między innymi sosny, sadzono w pobliżu kaplic, cmentarzy czy kościołów. Sadzenie drzew na mogiłach miało zapewnić zmarłym możliwości odrodzenia.

W miarę rozwoju historycznego stało się działaniem obronnym, mającym chronić żywych przed niekorzystnym działaniem zmarłych.

Sosna była także świętym drzewem słowiańskiego diabła Boruty. Zamieszkiwał on, jako władca lasu i opiekun zwierząt, starą sosnę w centrum puszczy.

Słowianie traktowali sosny z szacunkiem i powagą. Podczas obchodzenia Święta Wiosny sosna pełniła rolę przedmiotu liturgicznego.

Już 3000 lat p.n.e. w Chinach, za panowania cesarza Szen Nung, mieszkańcy państwa środka pijali herbatę pod sosną przestrzegając ścisłego ceremoniału. Wielbili w ten sposób dobrego ducha mieszkającego w tym drzewie.

Sosna była przez chińczyków sadzona w ogrodach jako symbol stałości, nieśmiertelności i siły charakteru. Przy niej zwykle wysadzano śliwę i bambus. Obrzędowy zwyczaj picia herbaty pod sosną przejęli w VIII wieku od Chińczyków, Japończycy. Uroczystość picia herbaty pod sosnami urządzali jeszcze w XVI wieku Japońscy Samurajowie. Sosna w japońskich ogrodach była symbolem długiego życia. Największe rozmiary (powyżej 80 m wysokości) osiągają sosny Lamberta (Pinus lambertiana). Najstarsze są okazy sosny długowiecznej (P. longaeva), które rosną w Górach Białych (Ameryka Północna, Arizona) i osiągają wiek ponad 4700 lat.

Siewki sosen wyróżniają się w świecie roślin różną ilością liścieni nawet do 24.

W kolekcji Arboretum rosną sosny: pospolita (Pinus sylvestris), górska (P. mugo), smołowa (P. rigida), czerwona (P. resinosa), rumelijska (P. peuce), czarna (P. nigra), koreańska (P. koraiensis), Jeffreya (P. jeffreyi), giętka (P. flexilis), wydmowa (P. contorta), drobnokwiatowa (P. parviflora), limba (P. cembra), limba odm. syberyjska (P. cembra var. sibirica), gęstokwiatowa (P. densiflora), żółta (P. ponderosa) i oścista (P. aristata).

100 - SOSNA WYDMOWA

101 - SOSNA WYDMOWA

102 - SOSNA WEJMUTKA

103 - SOSNA RUMELIJSKA

104 - SOSNA JEFFREYA

105 - ŚWIERK POSPOLITY

ŚWIERKI Świerk (Picea), to rodzaj zaliczany do rodziny sosnowatych (Pinaceae), liczący około 35 gatunków drzew występujących na półkuli północnej, w jej umiarkowanej i chłodnej strefie. Świerki dobrze znoszą ocienienie, szczególnie w młodym wieku, ale gorzej niż jodła. Wymagają gleb świeżych i wilgotnych oraz miejsc o dużej wilgotności powietrza.

Przy niedostatecznej ilości opadów źle rosną i są wrażliwe na ataki szkodliwych owadów oraz zasiedlenie przez patogeny grzybowe. Świerk pospolity (Picea abies) jest ważnym składnikiem polskich lasów, szczególnie na terenach górskich. Świerk może zakwaszać gleby, na których rośnie i wytwarza płaski, rozległy system korzeniowy.

Różne gatunki i odmiany świerków sadzone są w parkach i ogrodach. Znanych jest wiele odmian karłowych, które nadają się do obsadzania małych ogrodów. Świerki nadają się na wysokie żywopłoty, gdyż dobrze znoszą cięcie. Taki świerkowy żywopłot musi jednak rosnąć w pełnym nasłonecznieniu i najlepiej go zakładać w kierunku północ-południe. Powinien też być regularnie cięty, gdyż w przeciwnym razie dolne gałęzie łatwo zasychają.

Drewno świerka pospolitego jest lekkie i miękkie, wykorzystywane w tartacznictwie, stolarstwie, na kopalniaki i w przemyśle papierniczym. Stosowane jest w budownictwie, zwłaszcza w górach, jako materiał konstrukcyjny i ścienny.

Z drewna świerka wytwarzane są instrumenty muzyczne.

Kora jest przeznaczana do ekstrakcji garbników. Świerk może być w warunkach ekstremalnych dodatkowym, tymczasowym źródłem pokarmu, gdyż pod korą znajduje się jadalna miazga. Igliwie zawiera witaminę C i po zalaniu wrzątkiem może być spożywane jako napój.

W Arboretum Wirty rośnie świerk: pospolity (Picea abies), biały (P. glauca), ajański (P. jezoensis), czarny (P. mariana), syberyjski (P. obovata), kaukaski (P. orientalis), kłujący odm. Białoboka (P. pungens 'Białobok'), czerwony (P. rubens), sitkajski (P. sitchensis), pospolity odm. gniazdkowa (P. abies 'Nidiformis'), pospolity odm. zwisła (P. abies 'Pendula'), pospolity odm. wężowa (P. abies 'Virgata'), biały odm. stożkowata (P. glauca 'Conica'), japoński odm. koreańska (P. koyamai 'Koraiensis'), Schrenka (P. schrenkiana) i serbski (P. omorica).

106 - ŚWIERK CZERWONY

107 - ŚWIERK KŁUJĄCY odm. srebrzysta

108 - ŚWIERK POSPOLITY odm. zwisła

109 - ŚWIERK KŁUJĄCY

110 - ŚWIERK SERBSKI

111 - ŚWIERK BIAŁY odm. stożkowa

JODŁY Jest to rodzaj z rodziny sosnowatych (Pinaceae).

Jodły rosną na półkuli północnej, głównie w Azji i Północnej Ameryce (około 50 gatunków).

Jedynym przedstawicielem jodeł w Polsce jest jodła pospolita (Abies alba).

Drewno jodły pospolitej jest miękkie i łupliwe, stosowane w budownictwie i do wyrobu instrumentów muzycznych.

W źródłach można znaleźć informację o dawniejszym wykorzystywaniu jodłowych pni na maszty okrętowe, co nie do końca jest prawdą. Nieuczciwi dostawcy drewna na maszty okrętowe do stoczni francuskich, zamiast drogiej sosny wysłali szkutnikom także pnie jodłowe. Maszty wykonane z jodłowego drewna łatwo się łamały, gdyż drewno jodeł jest kruche i mało sprężyste.

Po serii katastrof statków i stwierdzeniu oszustwa, dokładnie sprawdzano w stoczniach z jakiego gatunku drzew dostarczono drewno na maszty.

Kora jodły korkowej, rosnącej w Ameryce północnej, jest pozyskiwana do produkcji wyrobów korkowych. Jednak jest ona gorszej jakości, niż ta z dębu korkowego. Żywica jodły balsamicznej, zwana balsamem kanadyjskim ma zastosowanie w medycynie podczas leczenia chorób dróg oddechowych i moczowych oraz w optyce do sklejania soczewek i w technice mikroskopowej.

Drewno jodły kalifornijskiej jest cenionym surowcem na wyroby stolarskie i na bednarkę.

W kolekcji Arboretum Wirty rosną jodły: pospolita (Abies alba), koreańska (A. koreana), olbrzymia (A. grandis), nikko (A. homolepis), kalifornijska (A. concolor), szlachetna (A. procera), balsamiczna (A. balsamea), Veitcha (A. veitchii), górska odm. arizońska (A. lasiocarpa var. arizonica) zwana też korkową, kaukaska (A. nordmanniana), i jodła x Arnolda Jan Paweł II (A. x arnoldiana 'Jan Paweł II').

112 - JODﾅ、 JEDNOBARWNA

113 - JODﾅ、 OLBRZYMIA

114 - JODŁA KOREAŃSKA

115 - JODŁA KOREAŃSKA

116 - JODŁA KOREAŃSKA

117 - JODŁA KOREAŃSKA

118 - JODŁA SYRYJSKA

119 - JODŁA SZLACHETNA odm. błękitna

120 - JODŁA OLBRZYMIA

121 - JODŁA BALSAMICZNA

122 - JODﾅ、 JEDNOBARWNA

MODRZEWIE Modrzew (Larix) to rodzaj drzew iglastych z rodziny sosnowatych (Pinaceae).

Do tego rodzaju należy 10 gatunków drzew rosnących w strefie umiarkowanej i chłodnej, półkuli północnej.

W Polsce naturalnie występuje jeden gatunek, modrzew europejski (Larix decidua) i jego podgatunek, modrzew polski (L. polonica).

Modrzew to jedyny rodzimy gatunek iglasty zrzucający igły na zimę.

W Tatrach rośnie modrzew europejski, który miejscami tworzy górną granicę lasu.

W środkowej i południowo wschodniej Polsce rośnie modrzew polski.

Modrzewie to drzewa osiągające do 80. metrów wysokości.

W Polsce są jednymi z najwyższych drzew i dorastają do 50. metrów. Różne gatunki modrzewi są uprawiane w parkach i ogrodach. Poszczególne gatunki łatwo się krzyżują między sobą, tworząc mieszańce. Jest też wiele odmian hodowlanych.

Ciekawym gatunkiem modrzewia, jest modrzew daurski (L. gmelinii). Jego ojczyzną jest zachodnia Syberia oraz północno-zachodnie Chiny i Mongolia. Jest to rosnący najdalej na północ gatunek modrzewia, wytrzymujący bardzo silne mrozy, nawet do -70° C. Ciekawą cechą dla osobników tego modrzewia wyhodowanych z nasion pozyskanych w tundrze, jest wykształcanie pokrzywionego pnia, czasem przypominającego lekko rozprostowany korkociąg.

Jan Brzechwa pisał o modrzewiu w wierszu „Poszła w las nauka”.

W kulturze chińskiej modrzew jest postrzegany jako drzewo oddziaływujące na człowieka, tak jak miłorząb.

Podobno stymuluje układ oddechowy i przypomina o jedności całego życia. Ma też działać korzystnie na układ odpornościowy.

Wspomaga gojenie się stłuczeń mięśni, ścięgien, kości i nerwów, a w jego obecności ciało staje się bardziej sprężyste.

Modrzew jest rodzajem, którego historia sięga epoki plejstocenu.

Modrzew japoński (Larix kaempferi) jest bardzo malowniczy, pochodzi z wyspy Honsiu. Posiada szeroką i zwiewną koronę.

Szyszki mają odgięte łuski i kiedy oglądamy je od góry przypominają małe różyczki. Modrzew amerykański (L. laricina) ma wąską koronę i drobne szyszeczki.

W Arboretum Wirty rośnie: modrzew europejski (L. decidua), japoński (L. kaempferi), amerykański (L. laricina), japoński odm. zwisająca (L. kaempferi 'Pendula'), syberyjski (L. sibirica) i daurski (L. gmelinii).

123 - MODRZEW EUROPEJSKI

124 - MODRZEW JAPOŃSKI

125 - MODRZEW EUROPEJSKI

126 - MODRZEW JAPOŃSKI

127 - MODRZEW JAPOŃSKI

128 - MODRZEW AMERYKAŃSKI

129 - MODRZEW EUROPEJSKI

130 - MODRZEW SYBERYJSKI

131 - MODRZEW DAURSKI

127 - 132 MAGNOLIA - GRUPA MODRZEWI POŚREDNIA

133 - DAGLEZJA ZIELONA

CHOINA I JEDLICA (DAGLEZJA) Jedlica (Pseudotsuga), potocznie nazywana daglezją, liczy pięć gatunków.

Dwa z nich rosną w Ameryce Północnej, jeden w Meksyku i dwa w Azji.

Do Polski introdukowano dwa północnoamerykańskie gatunki: daglezję zieloną (Pseudotsuga menziesii) i daglezję siną (Pseudotsuga menziesii var. glauca).

Obydwa występują w zachodnim rejonie Ameryki Północnej, w tym w Górach Skalistych do wysokości 3000 metrów npm.

Daglezja zielona została do Polski sprowadzona w 1833 roku i stała się jednym z najcenniejszych gatunków w naszych lasach.

W ojczyźnie jest potężnym drzewem, wysokością ustępującym tylko sekwojom.

Tworzy lasy jednogatunkowe, ale też występuje wspólnie z choiną różnolistną (Tsuga heterophylla) i żywotnikiem olbrzymim (Thuja plicata).

Dorasta do 100. metrów, a podobno najwyższy okaz tego gatunku miał 117 metrów wysokości i 4,4 metra średnicy.

W Polsce dorasta do 50. metrów.

W Arboretum Wirty znajdują się powierzchnie doświadczalne daglezji zielonej (P. menziesii) założone jeszcze przez nadleśniczego Puttricha w latach 80-dziesiątych XIX wieku.

Rosnące na tych powierzchniach okazy daglezji zielonej (P. menziesii), obok równie potężnych jodeł szlachetnych (Abies procera) i żywotnika olbrzymiego, (Thuja plicata) znajdują się tylko w Arboretum Wirty.

134 - DAGLEZJA ZIELONA

135 - CHOINA KAROLIŃSKA

Tak potężnych okazów drzew tych gatunków, pochodzących z Ameryki Północnej nie ma w żadnym innym arboretum ani ogrodzie botanicznym w Polsce, a może i w Europie.

Na terenie Polski jest ponad 1160 powierzchni doświadczalnych daglezji zielonej.

Igły tej daglezji po roztarciu wydzielają zapach jabłek.

Drewno daglezji znajduje zastosowanie w budownictwie, stolarstwie i przemyśle papierniczym.

Drugi gatunek, daglezja sina (Pseudotsuga menziesii var. glauca), nie dorasta do tak wielkich rozmiarów i osiąga „zaledwie” 45 metrów wysokości.

Jest gatunkiem bardzo odpornym na mrozy i suszę, stąd chętnie sadzonym w parkach i ogrodach.

Jej igły po roztarciu pachną terpentyną.

Rodzaj choina (Tsuga) liczy 10 gatunków występujących w Ameryce północnej i Azji wschodniej.

W Polsce najczęściej uprawiane są dwa gatunki, choina kanadyjska (Tsuga canadensis), w ojczyźnie dorastająca do 30. metrów wysokości (u nas do 20.) i choina różnolistna (T. diversifolia) dorastająca do 75. metrów.

Większość odmian ogrodowych została wyprowadzona od choiny kanadyjskiej.

Drewno choiny jest wykorzystywane w przemyśle papierniczym.

Choina kanadyjska nadaje się na formowane żywopłoty, gdyż dobrze znosi przycinanie.

W kolekcji Arboretum Wirty i na powierzchniach doświadczalnych rośnie daglezja zielona (P. menziesii), daglezja sina (P. menziesii var. glauca), choina kanadyjska (T. canadensis), choina różnolistna (T. diversifolia), choina karolińska (T. caroliniana) i choina zachodnia (T. heterophylla).

136 -127 CHOINA - DAGLEZJA RÓŻNOLISTNA ZIELONA

CYPRYSOWATE Rodzina Cyprysowate (Cupressaceae) jest w Arboretum Wirty reprezentowana przez gatunki z rodzaju cyprysik (Chamaecyparis), żywotnik (Thuja) i jedynego przedstawiciela rodzaju żywotnikowca (Thujopsis).

Gatunki te były tutaj sadzone jako pierwsze i dały początek kolekcji dendrologicznej Arboretum Wirty.

Do rodziny należy około 150 gatunków drzew i krzewów podzielonych na trzydzieści rodzajów.

Naturalnie rosną w Polsce dwa gatunki z tej rodziny, jałowiec pospolity (Juniperus communis) i jałowiec sawiński (J. sabina).

Do rodzaju cyprysik (Chamaecyparis) zalicza się tylko sześć gatunków, z których wyselekcjonowano jednak bardzo liczne odmiany.

Rodzaj żywotnik (Thuja) także liczy sześć gatunków, z których dwa, żywotnik zachodni (Thuja occidentalis) i żywotnik olbrzymi (T. plicata), pochodzą z Ameryki Północnej, a pozostałe z Azji Wschodniej (Korei, Chin i Japonii).

Natomiast do rodzaju żywotnikowiec (Thujopsis) zaliczany jest tylko jeden gatunek, żywotnikowiec japoński (Thujopsis dolabrata).

W Wirtach rośnie największy okaz żywotnikowca w Polsce, który wytwarza dojrzałe (zdolne do wschodów i uzyskania siewek) nasiona. W ojczyźnie dorasta on do 35. m wysokości, u nas sadzony jest w parkach i ogrodach.

Nie jest drzewem całkowicie mrozoodpornym. Żywotnikowiec został sprowadzony do Europy w 1853 roku.

Drewno cyprysowatych używane jest w stolarstwie i meblarstwie.

W XIX wieku, kiedy to czyniono próby wprowadzania do europejskich lasów gatunków północnoamerykańskich, w Nadleśnictwie Wirty założono szereg powierzchni doświadczalnych z ich udziałem.

Dzisiaj, po ponad stu latach od ich założenia, można powiedzieć, że w warunkach polskich częściowo sprawdził się tylko jeden gatunek, żywotnik olbrzymi (Thuja plicata).

Nie osiąga on jednak wielkości znanych z miejsca pochodzenia i jest bardzo wrażliwy na infekcję korzeniowca wieloletniego (Heterobasidion annosum), który powoduje uszkodzenie korzeni i rozkład drewna wewnątrz pnia. Żywotniki, cyprysiki i ich odmiany są chętnie sadzone w parkach i ogrodach. Drzewa te wydzielają przyjemny żywiczny zapach.

137 - ŻYWOTNIK ZACHODNI odm. spłaszczona

138 - CYPRYSIK LAWSONA odm. sina

W Arboretum Wirty rośnie wiele ciekawych odmian roślin z rodziny cyprysowate (Cupressaceae): cyprysik Lawsona odm. sina (Chamaecyparis lawsoniana 'Glauca'), (Ch. lawsoniana 'Kelleriis'), (Ch. lawsoniana 'Kelleriis Gold'), cyprysik Lawsona odm. żółta (Ch. lawsoniana 'Lutea'), cyprysik Lawsona (Ch. lawsoniana), cyprysik nutkajski (Ch. nootkatensis), cyprysik tępołuskowy (Ch. obtusa), cyprysik groszkowy odm. Bouleward (Ch. pisifera 'Boulevard'), cyprysik groszkowy (Ch. pisifera), cyprysik groszkowy odm. pierzasta srebrzysta (Ch. pisifera 'Plumosa Argentea'), cyprysik groszkowy odm. pierzasta złocista (Ch. pisifera 'Plumosa Aurea'), cyprysik groszkowy odm. szpilkowata (Ch. pisifera 'Squarrosa'), żywotnik zachodni odm. złocista (Thuja occidentalis 'Aurescens'), żywotnik zachodni odm. kolumnowa (T. occidentalis 'Columna'), żywotnik zachodni odm. Ellwangera (T. occidentalis 'Ellwangeriana'), żywotnik zachodni odm. Ellwangera złocista (T. occidentalis 'Ellwangeriana Aurea'), żywotnik zachodni odm. wyprostowana (T. occidentalis 'Erecta'), żywotnik zachodni odm. wrzosowata (T. occidentalis 'Ericoides'), żywotnik zachodni odm kulista (T. occidentalis 'Globosa'), żywotnik zachodni odm Hosera (T. occidentalis 'Hoseri'), żywotnik zachodni odm. Hoveya (T. occidentalis 'Hoveyi'), żywotnik zachodni odm. Kórnik 4 (T. occidentalis 'Kórnik 4'), żywotnik zachodni odm. Kórnik Selekt (T. occidentalis 'Kórnik Selekt'),

139 - ŻYWOTNIK ZACHODNI odm. spiralna

140 - ŻYWOTNIK ZACHODNI ODM. DANICA

141 - ŻYWOTNIK ZACHODNI odm. złocista

142 - ŻYWOTNIK ZACHODNI odm. spiralna

143 - ŻYWOTNIK ZACH. odm. odwrócona niska

144 - ŻYWOTNIK ZACHODNI odm. Hoveya

145 - ŻYWOTNIK ZACHODNI

146 - ŻYWOTNIK OLBRZYMI odm. paskowana

147 - ŻYWOTNIK ZACHODNI odm. żółta

148 - ŻYWOTNIK OLBRZYMI

149 - ŻYWOTNIK ZACHODNI odm. Ellwangera

150 - ŻYWOTNIK ZACHODNI odm. żółta

151 - ŻYWOTNIK ZACHODNI odm. wrzosowata

152 - ŻYWOTNIK OLBRZYMI

153 - ŻYWOTNIK ZACHODNI odm. złocista

154 - CYPRYSIK LAWSONA odm. Kelleris Gold

żywotnik zachodni (T. occidentalis), żywotnik zachodni odm. żółta (T. occidentalis 'Lutea'), żywotnik zachodni odm. Malonyana (T. occidentalis 'Malonyana'), żywotnik zachodni odm. zagięta karłowa (T. occidentalis 'Recurvata Nana'), żywotnik zachodni odm. spiralna (T. occidentalis 'Spiralis'), żywotnik zachodni ssp.

(T. occidentalis ssp.), żywotnik zachodni odm. szmaragd (T. occidentalis 'Smaragd'), żywotnik zachodni odm. spłaszczona (T. occidentalis 'Umbraculifera'), żywotnik wschodni (T. orientalis), żywotnik olbrzymi (T. plicata), żywotnik olbrzymi odm. paskowana (T. plicata 'Zebrina'), żywotnik japoński (T. standishii), żywotnikowiec japoński (Thujopsis dolabrata), żywotnikowiec japoński odm. pstra (Thujopsis dolabrata 'Variegata') i żywotnikowiec japoński odm. złocista (Thujopsis dolabrata 'Aurea').

155 - CYPRYSIK LAWSONA odm. sina

156 - CYPRYSIK GROSZKOWY odm. nitkowata

157 - CYPRYSIK LAWSONA odm. Kelleris Gold

158 - CYPRYSIK LAWSONA odm. Golden Wonder

159 - CYPRYSIK GROSZKOWY odm. nitkowata

160 - CYPRYSIK LAWSONA odm. żółta

161 - CYPRYSIK LAWSONA odm. Golden Wonder

162 - CYPRYSIK LAWSONA odm. Golden Wonder

163 - CYPRYSIK LAWSONA odm. sina

164 - CYPRYSIK GROSZKOWY odm. pierzasta

165 - CYPRYSIK GROSZKOWY odm. Boulevard

166 - CYPRYSIK NUTKAJSKI

167 - CYPRYSIK GROSZK. odm. pierzasta złocista

168 - CYPRYSIK GROSZKOWY

169 - CYPRYSIK GROSZKOWY odm. szpilkowata

170 - JAŁOWIEC WIRGINIJSKI odm. sina

171 - JAŁOWIEC SAWINA odm.tamaryszkowata

172 - JAŁOWIEC ŁUSKOWATY Blue Carpet

173 - JAŁOWIEC WIRGINIJSKI odm. Michał

174 - JAŁOWIEC PŁOŻĄCY odm. sina

175 - JAŁOWIEC WIRGINIJSKI odm. Skyrocket

176 - JAŁOWIEC WIRGINIJSKI odm. trójdzielna

177 - JAŁOWIEC SAWINA

JAŁOWCE Rodzaj jałowiec (Juniperus) jest zaliczany do rodziny cyprysowatych (Cupressaceae) i liczy około 60 gatunków roślin rosnących na półkuli północnej, poza jednym gatunkiem Juniperus procera, który rośnie we Wschodniej Afryce, od Etiopii po Malawi i dorasta do 40. metrów.

Wśród jałowców są gatunki płożące, krzewiaste i drzewiaste, osiągające 40 metrów wysokości.

Jałowce są roślinami dwupiennymi wytwarzającymi szyszkojagody.

W Polsce naturalnie rosną dwa gatunki jałowca: pospolity (Juniperus communis) i sawiński (J. sabina).

W medycynie ludowej jałowiec był stosowany do okadzania, gdyż miał właściwości zabijające drobnoustroje.

Czarne szyszkojagody mają działanie moczopędne i pomagające przy schorzeniach układu krążenia, oraz poprawiają samopoczucie.

Nie wolno podawać preparatów jałowca osobom ze stanem zapalnym nerek. Jałowiec znany jest przede wszystkim jako doskonała przyprawa do potraw, głównie zup i mięs, ale korzystnie wpływa także na smak kiszonej kapusty.

Dodaje się go jako przyprawę do mięs zwierząt, które stykają się z nim w naturze, jak dziczyzna, i przyrządzanych „na dziko”.

Ma zastosowanie do produkcji i doprawiania wódek. Wykorzystuje się go też do wytwarzania syropów, piwa, wina, a nawet powideł.

Jałowiec był czczony jako roślina kultowa. Germanie uważali, że jałowiec przynosi szczęście i jeśli ktoś umyślnie złamał jego gałązkę, mógł ściągnąć na siebie nieszczęście. Jego gałązek używali także w czasie obrzędów składania ofiar, a wędrowców chroniła gałązka wpięta w nakrycie głowy.

Igły jałowca są silnie kłujące i stąd pochodzi łacińska nazwa rodzajowa, wzięta z języka celtyckiego od słowa „jeneprus” oznaczającego - szorstki, sztywny.

W kolekcji Arboretum Wirty posiadamy: jałowiec chiński odm. Hetzii (J. chinensis 'Hetzii'), chiński odm. Pfitzera (J. chinensis pfitzeriana), chiński (J. chinensis), chiński odm. nieokreślona (J. chinensis ssp.), chiński odm. pstrolistna (J. chinensis 'Variegata'), pospolity odm. kolumnowa (J. communis 'Columnaris'), pospolity odm. irlandzka (J. communis 'Hibernica'), pospolity odm. Repanda (J. communis 'Repanda'), pospolity odm. Sentinel (J. communis 'Sentinel'), pospolity odm. nieokreślona (J. communis ssp.), płożący odm. Blue Forest (J. horizontalis 'Blue Forest'), płożący odm. Glauca (J. horizontalis glauca), rozesłany odm. karłowa (J. procumbens 'Nana'), sawina (J. sabina), kolczasty (J. oxycedrus), sawina odm. tamaryszkowata (J. sabina 'Tamariscifolia'), łuskowaty odm. niebieski dywan (J. squamata 'Blue Carpet'), wirginijski odm. sina (J. virginiana 'Glauca'), wirginijski odm. szara sowa (J. virginiana 'Grey Owl'), wirginijski odm. Skyrocket (J. virginiana 'Skyrocket'), wirginijski odm. trójdzielna (J. virginiana 'Tripartita'), wirginijski odm. Michał (J. virginiana 'Michał') i wirginijski (J. virginiana).

178 - JAŁOWIEC WIRGINIJSKI odm. Michał

179 - BERBERYS POSPOLITY odm. purpurowa

BERBERYSY

180 - BERBERYS THUNBERGA, odm. złocista

181 - BERBERYS BRODAWKOWATY

182 - BERBERYS THUNBERGA, odm. zielony dywan”

183 - BERBERYS THUNBERGA, odm. Rose Glow

184 - BERBERYS CHOPINA, odm. purpurowa

185 - BERBERYS POSPOLITY, odm. purpurowa

Berberysowate (Berberidaceae), są rodziną liczącą około 650 gatunków, głównie roślin zielnych i o łodygach drewniejących, tworząc krzewy, lub niewielkie drzewka.

Występują w północno-wschodniej Azji, Chinach, Korei i Japonii.

Liczne gatunki berberysów mają zimozielone liście, ale są wrażliwe na silne mrozy i nie mogą być u nas uprawiane.

Spośród nich w Polsce dziko występuje tylko jeden gatunek, berberys zwyczajny (Berberis vulgaris), popularnie zwany kwaśnicą. W korze i drewnie tego gatunku znajduje się żółty barwnik, który dawniej był używany do barwienia skór i wełny. Zasiedla skraje lasów, miedze, zarośla i zbocza, szczególnie chętnie w miejscach ciepłych. Berberys był tępiony przez rolników z uwagi na występujące na jego liściach jedno ze stadiów pasożytniczego grzyba, rdzy zbożowej.

Krzewy berberysu są chętnie sadzone w parkach i ogrodach ze względu na różnobarwne i pięknie przebarwiające się jesienią liście oraz żółte, odcinające się od nich barwą kwiaty.

Kwaśne owoce berberysu są czasem wykorzystywane na przetwory.

W Arboretum Wirty rośnie berberys Thunberga odm. złocista (B. thunbergii 'Aurea'), Thunberga (B. thunbergii), Thunberga odm. zielony dywan (B. thunbergii 'Green Carpet'), Thunberga odm. Rose Glow (B. thunbergii 'Rose Glow'), brodawkowaty (B. verruculosa), pospolity odm. purpurowa (B. vulgaris 'Atropurpurea'), pospolity (B. vulgaris), Chopina odm. purpurowa (B. chopinii x 'Purpurowy').

186 - IRGA PURPUROWA odm. Variegatus

IRGI Irga (Coteneaster) to rodzaj z rodziny różowatych (Rosaceae).

Do tego rodzaju należy około 60 gatunków występujących w Europie, Azji i północnej Afryce.

Ojczyzną największej ilości gatunków są Chiny.

Irgi najczęściej są krzewami, bardzo rzadko małymi drzewkami.

W Polsce naturalnie rosną trzy gatunki irg: irga zwyczajna (Coteneaster integerrimus) rośnie w Pieninach, Jurze Krakowsko-Wieluńskiej, Bieszczadach, Tatrach, Kotlinie Kłodzkiej i w rejonie Gór Świętokrzyskich; irga czarna (C. melanocarpus), która w Polsce zajmuje te same miejsca co poprzednia, ale jest to gatunek o imponującym zasięgu od Morza Ochockiego, poprzez Syberię po północno-wschodnią i wschodnią Europę; irga kutnerowata (C. tomentosus), pochodząca z południowej Europy, a w Polsce rosnąca tylko w Tatrach.

Irgi są często i chętnie wysadzane jako rośliny okrywowe, na skarpy i murki. Szczególnie dobrze nadaje się do tego irga pozioma (C. horizontalis).

Tam gdzie potrzebne są rośliny o zimozielonych liściach można sadzić irgę Dammera (C. dammeri 'Major'), która przy bardzo niskim wzroście (10-15 cm) tworzy wspaniałe zielone dywany.

Irga błyszcząca (C. lucidus) może być natomiast polecona jako doskonały gatunek do tworzenia strzyżonych żywopłotów. Jest całkowicie mrozoodporna i dobrze znosi okresy suszy, upały i zanieczyszczenie powietrza.

Godną polecenia na żywopłoty naturalne, nieformowane jest irga pomarszczona (C. bullatus), która dorasta do 3 metrów i ma duże, błyszczące, pomarszczone liście.

Irga drobnolistna (C. procumbens 'Streib’s Finlding') jest wolno rosnącą, nadającą się do uprawy w pojemnikach odmianą. Irgi nie wymagają wiele pielęgnacji i są bardzo mało wymagającymi krzewami.

Rosną dobrze w pełnym słońcu, jak i w półcieniu.

W Arboretum Wirty rośnie irga Dammera odm. Coral Beauty (C. dammeri 'Coral Beauty'), błyszcząca (C. lucidus), Diesla (C. dielsianus), pozioma (C. horizontalis), czarna (C. melanocarpus), i wczesna (C. praecox).

187 - IRGA POZIOMA

POWOJNIKI

188 - POWOJNIK TANGUCKI

Do rodzaju powojnik (Clematis) należy około 230 gatunków bylin, półkrzewów i krzewów czepiających się podpór.

Rośliny te nie wytwarzają wąsów czepnych, ale przyczepiają się do podpór za pomocą cienkich, długich i giętkich ogonków liściowych, bądź szypułek kwiatowych.

Wszystkie powojniki wykształcają barwne i efektowne kwiaty, które u odmian botanicznych mają od 1,5 do 6. cm średnicy.

Wyhodowano wiele odmian powojników, których kwiaty mogą mieć średnicę do 20. cm.

W Polsce występują dwa dziko rosnące gatunki, powojnik prosty (Clematis recta), który występuje w Małopolsce i na Lubelszczyźnie oraz powojnik alpejski (C. alpina), którego ojczyzną jest środkowa Europa, a u nas rośnie w Tatrach, Pieninach, Gorcach i Bieszczadach.

Powojnik prosty (C. recta) jest rzadką byliną zasiedlającą łąki i zarośla.

Dorasta do wysokości 1 do 1,5 m i ma słabe właściwości do pięcia się.

Jest rośliną o trujących liściach, kwiatach, owocach i soku.

Liście i pędy wywołują podrażnienia.

Ilość stanowisk tego powojnika maleje.

Zmniejsza się też ilość osobników na stanowiskach.

W założonej w 2006 roku kolekcji pnączy w Arboretum Wirty wysadziliśmy powojnik tangucki (C. tangutica), koreański (C. koreana), alpejski odm. Frances Rivis (C. alpina 'Frances Rivis'), odmiany wielkokwiatowe, włoski (C. viticella) i pnący (C. vitalba).

189 - POWOJNIK PNĄCY

190 - POWOJNIK ALPEJSKI

191 - ŻÓŁTLICA CHROPOWATA

W ZWIĄZKU Z POWYŻSZYM POROSTY I MCHY

192 - ZŁOTOROST ŚCIENNY

Porosty (Lichenes) są organizmami, powstałymi w wyniku trwałej symbiozy dwóch grup organizmów, grzybów i glonów. Grzyb w tak powstałym organizmie jest nazywany mikrobiontem i jest składową całkowicie cudzożywną, glon to fotobiont, i jako że posiada chlorofil, jest samożywny.

Z tego wniosek, że grzyb pasożytuje na glonie, a jednak pomiędzy tymi dwoma komponentami porostu wytwarza się stan równowagi. Stan ten polega na tym, że grzyb dostarcza wody i składników mineralnych oraz chroni glon przed wysychaniem, a w zamian otrzymuje od glonu wytwarzane w drodze fotosyntezy węglowodany.

Taki twór, złożony z dwóch żyjących w symbiozie organizmów nazywany jest plechą.

Porosty, których jest około 13500 gatunków, zasiedlają wszystkie środowiska od poziomu morza po najwyższe szczyty (brak ich tyko na wiecznych lodowcach).

W Polsce znanych jest około 1600 gatunków porostów.

Zasiedlają one różne środowiska: te żyjące na skałach to epility, rosnące bezpośrednio na glebie nazywane są epigeitami, rosnące na roślinach to epifity, drewno zasiedlają epiksylity, a na mszakach żyją epibryofity.

Pospolite gatunki porostów żyją od kilku do kilkunastu lat, ale mogą dożywać nawet do stu. Najdłużej żyją porosty naskalne.

Do 1000 lat dożywa misecznica popielata (Aspicilia cinerea), lecz naprawdę długowieczne są porosty z rodzaju wzorzec (Rhizocarpon), które mogą dożywać nawet do 9000 lat.

Porosty epifityczne np. ramalina (brodaczki) wykorzystywane są jako bioindykatory dla określania stężeń SO2.

Inną, powszechnie spotykaną grupą roślin są mszaki (Bryophyta).

Znanych jest około 26000 gatunków mszaków, z których w Polsce żyje około 900 gatunków, z czego 670 to mchy, a 225 wątrobowce.

Jest to bardzo stara gromada roślin, której kopalni przedstawiciele znani są już z paleozoiku.

Mszaki (Bryophyta) dzielą się na trzy klasy: glewiki (Anthocerotae), wątrobowce (Hepatica) i mchy (Musci).

Zwykle rzadko docenia się znaczenie mchów w przyrodzie.

Ich masowe występowanie korzystnie wpływa na regulację stosunków wodnych. Gromadzą wody opadowe i roztopowe, nasiąkając nimi niczym gąbka, a później oddając ją powoli do gleby i w formie parowania, co znacząco wpływa na mikroklimat.

193 - CHROBOTEK KIELISZKOWY

194 - CHROBOTEK WIDLASTY

196 - CHROBOTEK SZYDLASTY

195 - CHROBOTEK PALCZASTY

Mchy pełnią rolę naturalnych filtrów zatrzymujących zanieczyszczenia i są pionierami świata roślinnego, osiedlając się w trudnych i niedostępnych dla roślin naczyniowych miejscach (skały, skarpy, wydmy). Obecność mchów przyczynia się do przyspieszenia procesu wietrzenia skał, a w lasach wpływają na jego odnawianie poprzez ułatwianie kiełkowania nasion.

Dają schronienie wielu bezkręgowcom, a niektórym gatunkom ptaków dostarczają budulca na gniazda.

Człowiek wykorzystuje mchy głównie pod postacią torfu.

W lecznictwie stosuje się je jako borowiny, albo preparaty torfopochodne. W budownictwie torf wykorzystuje się na maty izolacyjne, a także do wytwarzania tektur i papieru.

Z torfu otrzymujemy również inne substancje, jak: czerń torfową, węgiel aktywny, woski, parafinę, amoniak, kwas octowy, alkohol metylowy, smoły, gaz, żywice i asfalty.

W naturze mchy są tak powszechne, że prawie ich nie zauważamy.

Z uwagi na przepiękne kolory i fakturę, w ostatnich latach coraz częściej zakładane są ogrody mchowe. Bardzo dużą popularność osiągnęły na Dalekim Wschodzie, ale coraz częściej zakłada się je również w Europie. Mszaki i porosty w ostatnim czasie są wykorzystywane do obserwowania zmian środowiska jako bardzo czuły wskaźnik następujących w nim zmian.

197 - CHROBOTEK OTWARTY

198 - CHROBOTEK ROGOKSZTAŁTNY

199 - ZŁOTLINKA JASKRAWA

200 - SZURPEK PRZEŚWIECAJĄCY

201 - PRZYLEPKA ŁUSECZKOWATA

202 - CHROBOTEK FLOERKEGO

203 - CHROBOTEK OKÓŁKOWY

204 - WABNICA KIELICHOWATA

205 - SZMACIAK GAŁĘZISTY

W ZWIĄZKU Z POWYŻSZYM GRZYBY Grzyby (Eucomycota, Fungi), są wielokomórkowymi (komórczakowymi) organizmami zasiedlającymi wszystkie strefy klimatyczne. Występują głównie na lądzie, ale zasiedlają też wody. Do dzisiaj opisano około 120 tysięcy gatunków grzybów, a szacuje się, że istnieje ich około 1,5 miliona (około 5 razy więcej niż gatunków roślin nasiennych). Grzyby są organizmami niezdolnymi do ruchu, ale pewne formy prymitywnych grzybów wielokomórkowych wytwarzają zdolne do ruchu jednokomórkowe zarodniki pyłkowe. Czasem do grzybów zalicza się także śluzowce, które są prymitywnymi komórczakami, zdolnymi do ruchu ameboidalnego.

W zależności od sposobu odżywiania grzyby można podzielić na: pasożyty (pasożytujące na roślinach), saprofity (rozkładające martwe szczątki) i zdolne do symbiozy (helotyzm i mikoryza).

Popularnie dzieli się grzyby na: kapeluszowe, jadalne, trujące,

pleśnie i grzyby pasożytnicze. Z naukowego punktu widzenia rozróżniamy: skoczowce, sprężniowce, workowce, grzyby podstawkowe, grzyby mikoryzowe, grzyby niedoskonałe (sztuczny takson obejmujący grzyby pasożytnicze lub pleśniowe o prymitywnej budowie, których właściwej przynależności systematycznej nie można ustalić), porosty (sztuczny takson obejmujący organizmy symbiotyczne, zbudowane ze strzępek grzyba i komórek glonów) i mikrosporydia. Gruba warstwa nierozłożonych konarów, liści i gałęzi zaścielałaby glebę, gdyby nie grzyby, które są jedynymi organizmami zdolnymi do rozkładu ligniny (drzewnika) i uczestniczą w rozkładzie celulozy. Większość roślin naczyniowych nie mogłaby istnieć bez grzybów, z którymi tworzą mikoryzy. Niektóre gatunki grzybów są wykorzystywane do produkcji żywności, inne są przyczyną jej rozkładu i powstawania toksyn szkodliwych dla człowieka. Gatunki z rodzaju Penicillum są wykorzystywane do produkcji leków. Jako dodatek do potraw znane są grzyby suszone, marynowane, kiszone i zamrażane.

206 - GRZYBÓWKA ZEFIROWA

207 - OPIEŃKA MIODOWA

208 - SZAROPORKA PODPALANA

209 - SKÓRNIK SZORSTKI

210 - KĘPKOWIEC JASNOBRĄZOWY

211 - GRZYBÓWKA PLAMISTA

212 - CZERNIDŁAK BŁYSZCZĄCY

213 - PURCHAWKA CHROPOWATA

214 - PNIAKÓWKA DZWONKOWATA

215 - PNIAREK OBRZEŻONY

216 - KASZTAN JADALNY

217 - KASZTAN JADALNY

218 - BLUSZCZ POSPOLITY

219 - FORSYCJA POŚREDNIA

220 - DEREŃ JADALNY

221 - CZEREMCHA AMERYKAŃSKA

222 - AMBROWIEC AMERYKAŃSKI

223- ARALIA JAPOŃSKA

224 - BOŻODRZEW GRUCZOŁKOWATY

225 - IRGA POZIOMA

226 - JARZĄB SZWEDZKI

227 - JARZĄB SZWEDZKI

228 - JESION PENSYLWAŃSKI

229 - JESION AMERYKAŃSKI

230 - PARCZELINA TRÓJLISTKOWA

231 - KIELICHOWIEC WONNY

232 - ORZESZNIK PIĘCIOLISTKOWY

233 - SUMAK OCTOWIEC odm. strzępolistna

234 - LESZCZYNA POSPOLITA odm. pogięta

235 - LILAK WĘGIERSKI

236 - LILAK WĘGIERSKI

237 - SKRZYDŁORZECH KAUKASKI

238 - KRZEWUSZKA CUDOWNA odm. pstrolistna

239 - KRZEWUSZKA CUDOWNA odm. purpurowa

240 - OLIWNIK SREBRZYSTY

241 - PERUKOWIEC PODOLSKI

242 - TRZMIELINA PNĄCA odm. pstrolistna

243 - ZADRZEWNIA KRÓTKOOGONKOWA

244 - WINOBLUSZCZ TRÓJKLAPOWY

245 - KASZTANOWIEC DROBNOKWIATOWY

246 - DĄB SZYPUŁKOWY

247 - WIŚNIA WONNA

248 - WIŚNIA PIŁKOWANA odm. Kiku Shidare

249 - WIŚNIA PIŁKOWANA

250 - DĄB SZYPUŁKOWY

251 - CZYR NA BRZOZIE BRODAWKOWATEJ

252 - TOPOLA WIELKOLISTNA

253 - PALECZNIK CHIŃSKI

254 - KŁOKOCZKA POŁUDNIOWA

255 - KOKORYCZKA WIELOKWIATOWA

256 - RÓŻA POMARSZCZONA

257 - TRZMIELINA ZWYCZAJNA

258 - GRAB POPOLITY

259 - GRAB POPOLITY odm. dębolistna

260 - KRZYŻAK OGRODOWY

261 - TYGRZYK PASKOWANY

263 - ZAWISAK BOROWIEC

262 - ŚWITEZIANKA DZIEWICA

264 - RUSAŁKA POKRZYWNIK

265 - ZIĘBA

266 - PUSZCZYK

267 - SZPAK

268 - MAZUREK, SIKORA MODRA (MODRASZKA)

269 - SZCZAWIK ZAJĘCZY

270 - ROSICZKA OKRĄGŁOLISTNA

271 - RUDBEKIA OWŁOSIONA

272 - MIENIAK TĘCZOWIEC

WODA W LESIE

273 - WIDOK NA STAW

Woda w lesie, albo las i woda.

Nie podlega dyskusji rola lasów w obiegu wody w przyrodzie.

Powszechnie znana jest też prawda, że mchy są leśną gąbką, która gromadzi wodę z topniejącego śniegu i tą opadającą jako deszcz.

Spływająca po powierzchni ziemi woda gromadzi się w zagłębieniach terenu tworząc oczka wodne i jeziora.

Najwięcej jezior powstało w trakcie wycofywania się z tych terenów lodowca po ostatnim zlodowaceniu, które przez glacjologów nazywane jest Bałtyckim.

Wody opadowe, czy roztopowe nie tylko spływają po powierzchni ziemi, ale i wsiąkają w glebę zasilając podziemne wody gruntowe i głębinowe.

Parowanie wody z powierzchni roślin, ściółki leśnej i mchów zwiększa wilgotność powietrza, wpływając na mikroklimat wnętrza lasu.

Zapasy wody w lesie znajdują się nie tylko w wodach powierzchniowych i podziemnych.

Pnie drzew składają się prawie w połowie z wody. Można zatem powiedzieć, że drzewa, to stojące „kolumny wody”.

Arboretum Wirty jest otoczone wodami Jeziora Borzechowskiego Wielkiego, które w znaczący sposób wpływa na mikroklimat tego miejsca.

Wiele gatunków roślin bardzo dobrze się tutaj czuje, pomimo tego, że ich wymagania życiowe nie bardzo pasują do tej szerokości geograficznej i tego klimatu. Jezioro zapewnia wysoką wilgotność powietrza i łagodzi gwałtowne zmiany temperatur.

Las i woda - jedno bez drugiego nie może istnieć.

Las potrzebuje wody do życia, ale woda potrzebuje też lasu, w którym zostaje zatrzymany jej odpływ i w którym po przejściu przez atmosferę i wchłonięciu znajdujących się tam zanieczyszczeń jest oczyszczana.

274 - GRZYBIEŃ BIAŁY

275 - WIDOK NA STAW

276 - ŻABA TRAWNA

277 - ŻABA TRAWNA

278 - ŻABA TRAWNA

279 - ŻABA TRAWNA

280 - JASZCZURKA ZWINKA

DOŚWIADCZALNICTWO LEŚNE W WIRTACH

281 - SZCZEPIONA SOSNA POSPOLITA

Większość lasów otaczających Arboretum Wirty to monolityczne bory sosnowe o małej bioróżnorodności. Już w latach osiemdziesiątych XIX wieku Wirty stały się centrum doświadczalnictwa leśnego nad introdukcją drzew, pochodzących z innych rejonów świata, do europejskich lasów.

Na terenie dzisiejszego Arboretum założono prawie trzydzieści powierzchni doświadczalnych o wielkości od 5. arów do ponad dwóch hektarów.

Kilka takich powierzchni zostało zlokalizowanych na terenie Nadleśnictwa Wirty będącego jednym z wielu w Królewskich Lasach Prus Wschodnich.

Na założonych powierzchniach wysadzano głównie gatunki drzew amerykańskich jak: jedlica zielona, żywotnik olbrzymi, żywotnik zachodni, choina kanadyjska, choina różnolistna, dąb czerwony, jodła szlachetna, jodła olbrzymia, cyprysik Lawsona; czy azjatyckich jak: cyprysik groszkowy, modrzew japoński.

Po ponad stu latach można stwierdzić, że zaledwie jeden z wysadzanych na powierzchniach gatunków spełnia pokładane w nich nadzieje.

Jest to jedlica zielona, potocznie nazywana daglezją.

Dwa inne, częściowo nadają się do uprawy w Polskich lasach na wybranych stanowiskach o określonych warunkach siedliskowych (modrzew japoński i jodła szlachetna). Oprócz daglezji nie będą one jednak miały żadnego znaczenia gospodarczego.

Na tym nie zakończono doświadczalnictwa leśnego w tym miejscu.

W latach siedemdziesiątych XX wieku założono kilka nowych powierzchni doświadczalnych, a od połowy lat osiemdziesiątych do połowy dziewięćdziesiątych następne.

Najmłodsze powierzchnie doświadczalne cisa pospolitego, zostały założone w Arboretum Wirty wiosną 2007 roku.

Wiedza z doświadczeń leśnych prowadzonych w Wirtach stała się solidną podstawą do restytucji w tutejszych lasach gatunków drzew niegdyś tu powszechnych, jak cis pospolity i jarząb brekinia.

Pierwszy z nich cis pospolity, był rzadkim w polskich lasach w czasach króla Władysława Jagiełły, skoro już ten władca wziął go pod swoją ochronę. Wycinany, trzebiony, wywożony.

Wspaniały surowiec do produkcji galanterii drzewnej, takiej jak meble, szkatułki i inne drobniejsze przedmioty.

Używany był również do wyrobu łuków.

Grube pnie o wytrzymałym na warunki zewnętrzne drewnie, znalazły zastosowanie w umacnianiu nabrzeży portowych.

282 - ŻYWOTNIK OLBRZYMI

283 - ŚWIERK POSPOLITY

Od 1998 roku, w Nadleśnictwie Kaliska, założono już 30 powierzchni restytucji cisa pospolitego, na których wysadzono prawie 5000 sadzonek tego rzadkiego drzewa. Wysadzone na nich cisy świetnie przyrastają i cieszą oczy tym, że udało się rozpocząć proces przywracania go naszym, kaliskim lasom.

Kontynuujemy również restytucję drugiego z rzadkich gatunków drzew tutejszych lasów, jarzęba brekinii.

Brekinia, to rzadko występujące drzewo o pięknym drewnie.

Jest drzewem, które lubi żyzne siedliska i nie wszędzie będzie dobrze rosła.

Jej owoce są chętnie spożywane przez ptaki i zwierzęta leśne.

Oprócz wysadzania sadzonek brekinii na uprawach leśnych przygotowujemy szczepy tego gatunku z wytypowanych, najlepszych drzew z nadleśnictw RDLP Gdańsk do założenia plantacji nasiennej w szkółce na terenie Nadleśnictwa Kwidzyn.

Pozwoli to na uniezależnienie się od kapryśnego i nieregularnego obradzania brekinii w drzewostanach oraz ułatwi pozyskanie owoców i nasion, tworząc bank genów z najlepszych osobników tego gatunku na Pomorzu Gdańskim.

Wyłączone drzewostany nasienne, to elita wśród drzewostanów do pozyskiwania nasion, a drzewa doborowe to najlepsze i najpiękniejsze drzewa o modelowych cechach.

Tworzone są stu i dwustu hektarowe bloki upraw pochodnych, gdzie wysadzamy sadzonki wyhodowane tylko z takich drzewostanów.

Mają one być bankiem genów dla przyszłych pokoleń lasu.

Z takich wytypowanych drzewostanów o najlepszych cechach genetycznych pozyskuje się szyszki i nasiona o potencjalnie najlepszej jakości.

Prowadzona w Wirtach wyłuszczarnia nasion oparta jest na starej, jeszcze dziewiętnastowiecznej technologii, bardzo zbliżonej do naturalnego procesu wypadania nasion z szyszek. Pozwala to na uzyskanie nasion o doskonałych parametrach w zakresie zdolności i energii kiełkowania. Z takich nasion można wyhodować najlepsze sadzonki wysadzane później w nowo zakładanych uprawach leśnych.

Zlokalizowana w Arboretum Wirty przechowalnia nasion, o kontrolowanych warunkach, daje możliwość długoterminowego przechowywania nasion (nawet przez 15 lat).

Przy przechowalni i wyłuszczarni powstała także stacja kontroli nasion, w której corocznie ocenia się jakość nasion przechowywanych w chłodni. Właściwie prowadzona hodowla lasu jest możliwa tylko dzięki dobrze działającej szkółce.

Każda szkółka jest początkiem dla nowego lasu, a jakość i zdolność przeżycia wyhodowanych w szkółce sadzonek ma wielkie znaczenie dla powodzenia tych prac. Już dzisiaj, żeby założyć plantacje nasienne, szczepimy drzewa iglaste zrazami pobranymi z drzew doborowych. Plantacje nasienne uniezależniają leśników od kaprysów natury, ponieważ różne gatunki drzew nie wydają nasion corocznie, a co dwa, trzy, cztery, albo więcej lat. Można powiedzieć, że Arboretum Wirty jest centrum nasiennictwa leśnego dla lasów Pomorza Gdańskiego.

Wszystkie te działania dają możliwość zwiększenia bioróżnorodności i odporności na niekorzystne warunki w środowisku, do którego trafią wyhodowane sadzonki.

Pozwala to na wprowadzanie większej ilości gatunków drzew, szczególnie liściastych, tak pożądanych w tych ubogich w gatunki Borach Tucholskich.

284 - MODRZEW JAPOŃSKI

285 - CYPRYSIK GROSZKOWY

286 - WIDOK NA GRUPĘ KRZEWUSZEK , W GŁĘBI KWITNĄCA ROBINIA BUJNA

287 - NAJSTARSZA ŚCIEŻKA W ARBORETUM

288 - WIDOK NA SKRAJ LASU Z DĘBAMI

289 - JEDNA Z WIELU ŚCIEŻEK W CZESCI LEŚNEJ ARBORETUM

S P I S 1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

11.

12.

13.

14.

15.

16.

17.

18.

19.

20.

21.

22.

23.

24.

25.

26.

27.

28.

29.

30.

31.

32.

33.

34.

35.

Lipa drobnolistna (Tilia cordata) Panorama z grupą modrzewi Panorama z orzechem mandżurskim (Juglans mandshurica) Tulipanowiec złotoobrzeżony (Liriodendron tulipifera 'Aureomarginata') Jesienne przebarwienia Widok od wejścia do Arboretum Wirty Brzoza brodawkowata (Betula pendula) Brzoza brodawkowata odm. płacząca (Betula pendula 'Younga') Brzoza niska (Betula humilis) Brzoza papierowa (Betula papyrifera) Brzoza brodawkowata (Betula pendula) Brzoza brodawkowata (Betula pendula) Klon jawor (Acer pseudoplatanus) Klon jawor (Acer pseudoplatanus) Klon wielkolistny (Acer macrophyllum) Klon zwyczajny (Acer platanoides) Klon polny (Acer campestre) Klon japoński (Acer japonicum) Klon ussuryjski (Acer pseudosieboldianum) Klon ussuryjski (Acer pseudosieboldianum) Klon pensylwański (Acer pennsylvanicum) Klon pensylwański (Acer pennsylvanicum) Klon zwyczajny odm. Faassens Black (Acer platanoides 'Faassen’s Black') Klon palmowy (Acer palmatum) Lipa drobnolistna (Tilia cordata) Lipa szerokolistna (Tilia platyphyllos) Lipa drobnolistna (Tilia cordata) Lipa drobnolistna (Tilia cordata) Lipa drobnolistna (Tilia cordata) Buk pospolity (Fagus sylvatica) Buk pospolity (Fagus sylvatica) Buk pospolity odm. żółtolistna (Fagus sylvatica 'Zlatia') Buk pospolity odm. kolumnowa złota (Fagus sylvatica 'Dawyck Gold') Buk pospolity odm. kolumnowa (Fagus sylvatica 'Pyramidalis') Buk pospolity odm. wycinana (Fagus sylvatica 'Asplenifolia')

F O T O G R A F I I

36. Buk pospolity odm. wycinana (Fagus sylvatica 'Asplenifolia') 37. Buk pospolity odm. Rohana (Fagus sylvatica 'Rohani') 38. Buk pospolity odm. purpurowa (Fagus sylvatica 'Atropurpurea') 39. Buk pospolity odm. purpurowa (Fagus sylvatica 'Atropurpurea') 40. Buk pospolity (Fagus sylvatica) 41. Buk pospolity (Fagus sylvatica) 42. Dąb szypułkowy odm. stożkowa (Quercus robur 'Fastigiata') 43. Dąb szypułkowy odm. białoobrzeżona (Quercus robur 'Argenteopicta') 44. Dąb szypułkowy odm. purpurowa (Quercus robur 'Atropurpurea') 45. Dąb burgundzki (Quercus cerris) 46. Dąb czerwony (Quercus rubra) 47. Dąb bezszypułkowy (Quercus petraea) 48. Dąb czerwony (Quercus rubra) 49. Orzech pośredni odm. ‘Wirty’ (Pterocarya x fraxinifolia ‘Wirty’) 50. Orzech pośredni odm. ‘Wirty’ (Pterocarya x fraxinifolia ‘Wirty’) 51. Orzech mandżurski(Juglans mandshurica) 52. Orzech pośredni (Juglans x intermedia) 53. Skrzydłorzech kaukaski (Pterocarya fraxinifolia) 54. Skrzydłorzech kaukaski (Pterocarya fraxinifolia) 55. Tulipanowiec amerykański (Liriodendron tulipifera) 56. Tulipanowiec amerykański odm. złotoobrzeżona (Liriodendron tulipifera 'Aureomarginatum') 57. Magnolia Siebolda (Magnolia sieboldii) 58. Magnolia (Magnolia soulangeana 'Alexandrina') 59. Magnolia odm. Betty (Magnolia ashei 'Betty') 60. Magnolia odm. Georg Henry Kern (Magnolia 'Georg Henry Kern') 61. Magnolia odm. Randy (Magnolia 'Randy')

62.

63.

64.

65.

66.

67.

68.

69.

70.

71.

72.

73.

74.

75.

76.

77.

78.

79.

80.

81.

82.

83.

84.

85.

86.

87.

Magnolia odm. Susan (Magnolia 'Susan') Magnolia gwiaździsta (Magnolia stellata) Miłorząb dwuklapowy(Ginkgo biloba) Miłorząb dwuklapowy (Ginkgo biloba) Miłorząb dwuklapowy (Ginkgo biloba) Kuningamia chińska (Cunninghamia lanceolata) Kuningamia chińska (Cunninghamia lanceolata) Cypryśnik błotny (Taxodium distichum) Cypryśnik błotny (Taxodium distichum) Mamutowiec olbrzymi (Sequoiadendron giganteum) Mamutowiec olbrzymi (Sequoiadendron giganteum) Szydlica japońska (Cryptomeria japonica) Szydlica japońska (Cryptomeria japonica) Metasekwoja chińska (Metasequoia glyptostroboides) Metasekwoja chińska (Metasequoia glyptostroboides) Metasekwoja chińska (Metasequoia glyptostroboides) Wrzos zwyczajny (Calluna vulgaris) Wrzos zwyczajny (Calluna vulgaris) Wrzos zwyczajny (Calluna vulgaris) Różanecznik odm. Glowing Embers (Rhododendron 'Glowing Embers') Różanecznik odm. Glowing Embers (Rhododendron 'Glowing Embers') Różanecznik odm. Berryrose (Rhododendron 'Berryrose') Różanecznik odm. Ledikanense (Rhododendron 'Ledikanense') Różanecznik odm. Orlice (Rhododendron 'Orlice') Różanecznik odm. Il Tasso (Rhododendron 'Il Tasso') Różanecznik odm. Irene Koster (Rhododendron 'Irene Koster')

88. Różanecznik odm. Sazava (Rhododendron 'Sazava') 89. Różanecznik odm. Brunella (Rhododendron 'Brunella') 90. Różanecznik odm. Estrella (Rhododendron 'Estrella') 91. Różanecznik odm. Dubrawa (Rhododendron 'Doubrava') 92. Różanecznik odm. Il Tasso (Rhododendron 'Il Tasso') 93. Różanecznik odm. Irene Koster (Rhododendron 'Irene Koster') 94. Różanecznik odm. Cunningham’s White (Rhododendron 'Cunningham’s White') 95. Różanecznik odm. Nova Zembla (Rhododendron 'Nova Zembla') 96. Różanecznik odm. wielkokwiatowa (Rhododendron 'Catawbiense Grandiflorum') 97. Różanecznik odm. biała (Rhododendron 'Catawbiense Album') 98. Panorama boru sosnowego 99. Sosna wydmowa i Jeffreya (Pinus contorta) i (Pinus jeffreyi) 100. Sosna wydmowa (Pinus contorta) 101. Sosna wydmowa (Pinus contorta) 102. Sosna wejmutka (Pinus strobus) 103. Sosna rumelijska (Pinus peuce) 104. Sosna Jeffreya (Pinus jeffreyi) 105. Świerk pospolity (Picea abies) 106. Świerk czerwony (Picea rubens) 107. Świerk kłujący odm. srebrzysta (Picea pungens 'Argentea') 108. Świerk pospolity odm. zwisła (Picea abies 'Pendula') 109. Świerk kłujący (Picea sp.)

110. Świerk serbski (Picea omorika) 111. Świerk biały odm. stożkowata (Picea glauca 'Conica') 112. Jodła jednobarwna (Abies concolor) 113. Jodła olbrzymia (Abies grandis) 114. Jodła koreańska (Abies koreana) 115. Jodła koreańska (Abies koreana) 116. Jodła koreańska (Abies koreana) 117. Jodła koreańska (Abies koreana)

118. Jodła syryjska (Abies cilicica) 119. Jodła szlachetna odm. błękitna (Abies porcera 'Glauca') 120. Jodła olbrzymia (Abies grandis) 121. Jodła balsamiczna (Abies balsamea) 122. Jodła jednobarwna (Abies concolor) 123. Modrzew europejski (Larix decidua) 124. Modrzew japoński (Larix kaempferi) 125. Modrzew europejski (Larix decidua) 126. Modrzew japoński (Larix kaempferi) 127. Modrzew japoński (Larix kaempferi) 128. Modrzew amerykański (Larix laricina) 129. Modrzew europejski (Larix decidua) 130. Modrzew syberyjski (Larix sibirica) 131. Modrzew daurski (Larix gmelinii) 132. Grupa modrzewi (Larix) 133. Daglezja zielona (Pseuotsuga menziesii) 134. Daglezja zielona (Pseuotsuga menziesii) 135. Choina karolińska (Tsuga caroliniana) 136. Choina różnolistna (Tsuga diversifolia) 137. Żywotnik zachodni odm. spłaszczona (Thuja occidentalis 'Umbraculifera') 138. Cyprysik Lawsona odm. sina (Chamaecyparis lawsoniana 'Glauca') 139. Żywotnik zachodni odm. spiralna (Thuja occidentalis 'Spiralis') 140. Żywotnik zachodni odm. Danica (Thuja occidentalis 'Danica') 141. Żywotnik zachodni odm. złocista (Thuja occidentalis 'Aurescens') 142. Żywotnik zachodni odm. spiralna (Thuja occidentalis 'Spiralis') 143. Żywotnik zachodni odm. odwrócona niska (Thuja occidentalis 'Recurvata') 144. Żywotnik zachodni odm. Hoveya (Thuja occidentalis 'Hoveyi') 145. Żywotnik zachodni (Thuja occidentalis) 146. Żywotnik olbrzymi odm. paskowana (Thuja plicata 'Zebrina') 147. Żywotnik zachodni odm. żółta (Thuja occidentalis 'Lutea') 148. Żywotnik olbrzymi (Thuja plicata) 149. Żywotnik zachodni odm. Ellwangera (Thuja plicata 'Ellwangeriana')

150. Żywotnik zachodni odm. żółta (Thuja occidentalis 'Lutea') 151. Żywotnik zachodni odm. wrzosowata (Thuja occidentalis 'Ericoides') 152. Żywotnik olbrzymi (Thuja plicata) 153. Żywotnik zachodni odm. złocista (Thuja occidentalis 'Aurescens') 154. Cyprysik Lawsona odm. Kelleriis Gold (Chamaecyparis lawsoniana 'Kelleriis Gold') 155. Cyprysik Lawsona odm. sina (Chamaecyparis lawsoniana 'Glauca') 156. Cyprysik groszkowy odm. nitkowata (Chamaecyparis pisifera 'Filifera') 157. Cyprysik Lawsona odm. Kelleriis Gold (Chamaecyparis lawsoniana 'Kelleriis Gold') 158. Cyprysik Lawsona odm. Golden Wonder (Chamaecyparis lawsoniana 'Golden Wonder') 159. Cyprysik groszkowy odm. nitkowata (Chamaecyparis pisifera 'Filifera') 160. Cyprysik Lawsona odm. żółta (Chamaecyparis lawsoniana 'Lutea') 161. Cyprysik Lawsona odm. Golden Wonder (Chamaecyparis lawsoniana 'Golden Wonder') 162. Cyprysik Lawsona odm. Golden Wonder (Chamaecyparis lawsoniana 'Golden Wonder') 163. Cyprysik Lawsona odm. sina (Chamaecyparis lawsoniana 'Glauca') 164. Cyprysik groszkowy odm. pierzasta (Chamaecyparis pisifera 'Plumosa') 165. Cyprysik groszkowy odm. Boulevard (Chamaecyparis pisifera 'Boulevard') 166. Cyprysik nutkajski (Chamaecyparis nootkatensis) 167. Cyprysik groszkowy odm. pierzasta złocista (Chamaecyparis pisifera 'Plumosa Aurea') 168. Cyprysik groszkowy (Chamaecyparis pisifera) 169. Cyprysik groszkowy odm. szpilkowata (Chamaecyparis pisifera 'Squarrosa')

170. Jałowiec wirginijski odm. sina (Juniperus virginiana 'Glauca') 171. Jałowiec sawina odm. tamaryszkowata (Juniperus sabina 'Tamariscifolia') 172. Jałowiec łuskowaty odm. Blue Carpet (Juniperus squamata 'Blue Carpet') 173. Jałowiec wirginijski odm. Michał (Juniperus virginiana 'Michał') 174. Jałowiec płożący odm. sina (Juniperus horizontalis glauca) 175. Jałowiec wirginijski odm. Skyrocket (Juniperus virginiana 'Skyrocket') 176. Jałowiec wirginijski odm. trójdzielna (Juniperus virginiana 'Tripartita') 177. Jałowiec sawina (Juniperus sabina) 178. Jałowiec wirginijski odm. Michał (Juniperus virginiana 'Michał') 179. Berberys pospolity odm. purpurowa (Berberis vulgaris 'Atropurpurea') 180. Berberys Thunberga odm. złocista (Berberis thunbergii 'Aurea') 181. Berberys brodawkowaty (Berberis verruculosa) 182. Berberys Thunberga odm. zielony dywan (Berberis thunbergii 'Green Carpet') 183. Berberys Thunberga odm. Rose Glow (Berberis thunbergii 'Rose Glow') 184. Berberys Chopina odm. purpurowa (Berberis x chopinii 'Purpurowy') 185. Berberys pospolity odm. purpurowa (Berberis vulgaris 'Atropurpurea') 186. Irga purpurowa odm. Variegatus (Cotoneaster atropurpureus 'Variegatus') 187. Irga pozioma (Cotoneaster horizontalis) 188. Powojnik tangucki (Clematis tangutica) 189. Powojnik pnący (Clematis vitalba) 190. Powojnik alpejski (Clematis montana) 191. Żółtlica chropowata (Flavoparmelia caperata) 192. Złotorost ścienny (Xanthoria parietina) 193. Chrobotek kieliszkowy (Cladonia chlorophaea) 194. Chrobotek widlasty (Cladonia furcata) 195. Chrobotek palczasty (Cladonia digitata) 196. Chrobotek szydlasty

(Cladonia coniocraea) 197. Chrobotek otwarty (Cladonia cenotea) 198. Chrobotek rogokształtny (Cladonia cornutoradiata) 199. Złotlinka jaskrawa (Vulpicida pinastri) 200. Szurpek przeświecający (Orthotrichum diaphanum) 201. Przylepka łuseczkowata (Melenelia exasperatula) 202. Chrobotek Floerkego (Cladonia macilenta) 203. Chrobotek okółkowy (Cladonia verticillata) 204. Wabnica kielichowata (Pleurosticta acetabulum) 205. Szmaciak gałęzisty (Sparassis crispa) 206. Grzybówka zefirowa (Mycena zephirus) 207. Opieńka miodowa (Armillaria mellea) 208. Szaroporka podpalana (Bjerkandera adusta) 209. Skórnik szorstki (Stereum hirsutum) 210. Kępkowiec jasnobrązowy (Lyophyllum decastes) 211. Grzybówka plamista (Mycena maculata) 212. Czernidłak błyszczący (Coprinus micaceus) 213. Purchawka chropowata (Lycoperdon perlatum) 214. Pniakówka dzwonkowata (Xeromphalina campanella) 215. Pniarek obrzeżony (Fomitopsis pinicola) 216. Kasztan jadalny (Castanea sativa) 217. Kasztan jadalny (Castanea sativa) 218. Bluszcz pospolity (Hedera helix) 219. Forsycja pośrednia (Forsythia x intermedia) 220. Dereń jadalny (Cornus mas) 221. Czeremcha amerykańska (Prunus serotina) 222. Ambrowiec amerykański (Liquidambar styraciflua ) 223. Aralia japońska (Aralia elata ) 224. Bożodrzew gruczołkowaty (Ailanthus altissima) 225. Irga pozioma (Cotoneaster horizontalis)

226. Jarząb szwedzki (Sorbus intermedia) 227. Jarząb szwedzki (Sorbus intermedia) 228. Jesion pensylwański (Fraxinus pennsylvanica) 229. Jesion amerykański (Fraxinus americana) 230. Parczelina trójlistkowa (Ptelea trifoliata) 231. Kielichowiec wonny (Calycanthus floridus) 232. Orzesznik pięciolistkowy (Carya ovata) 233. Sumak octowiec odm. strzępolistna (Rhus typhina 'Dissecta') 234. Leszczyna pospolita odm. pogięta (Corylus avellana 'Contorta') 235. Lilak węgierski (Syringa josikaea) 236. Lilak węgierski (Syringa josikaea) 237. Skrzydłorzech kaukaski (Pterocarya fraxinifolia) 238. Krzewuszka cudowna odm. pstrolistna (Weigela florida 'Variegata') 239. Krzewuszka cudowna odm. purpurowa (Weigela florida 'Purpurea') 240. Oliwnik srebrzysty (Eleagnus commutata) 241. Perukowiec podolski (Cotinus coggygria) 242. Trzmielina pnąca odm. pstrolistna (Euonymus fortunei 'Variegatus') 243. Zadrzewnia krótkoogonkowa (Diervilla sessilifolia) 244. Winobluszcz trójklapowy (Parthenocissus tricuspidata) 245. Kasztanowiec drobnokwiatowy (Aesculus parviflora) 246. Dąb szypułkowy (Quercus robur) 247. Wiśnia wonna (Prunus mahaleb) 248. Wiśnia piłkowana odm. Kiku Shidare (Prunus serrulata 'Kiku Shidare') 249. Wiśnia piłkowana (Prunus serrulata) 250. Dąb szypułkowy (Quercus robur) 251. Czyr na brzozie brodawkowatej (Betula pendula) 252. Topola wielkolistna (Populus x lasiocarpa) 253. Palecznik chiński (Decaisnea fargesii)

254. Kłokoczka południowa (Staphylea pinnata) 255. Kokoryczka wielokwiatowa (Polygonatum multiflorum) 256. Róża pomarszczona (Rosa rugosa) 257. Trzmielina zwyczajna (Euonymus europaeus) 258. Grab popolity (Carpinus betulus) 259. Grab popolity odm. dębolistna (Carpinus betulus 'Quercifolia') 260. Krzyżak ogrodowy (Araneus diadematus) 261. Tygrzyk paskowany (Argiope bruennichi) 262. Świtezianka dziewica (Agrion virgo) 263. Zawisak borowiec (Sphinx pinastri) 264. Rusałka pokrzywnik (Aglais urticae) 265. Zięba (Fringilla coelebs)

266. Puszczyk (Strix aluco) 267. Szpak (Sturnus vulgaris) 268. Mazurek, sikora modra (modraszka) (Passer montanus, Parus caeruleus) 269. Szczawik zajęczy (Oxalis acetosella) 270. Rosiczka okrągłolistna (Drosera rotundifolia) 271. Rudbekia owłosiona (Rudbeckia hirta) 272. Mieniak tęczowiec (Apatura iris) 273. Widok na staw 274. Grzybień biały (Nymphaea alba) 275. Widok na staw 276. Żaba trawna (Rana temporaria) 277. Żaba trawna (Rana temporaria) 278. Żaba trawna (Rana temporaria) 279. Żaba trawna (Rana temporaria) 280. Jaszczurka zwinka (Lacerta agilis)

281. Szczepiona sosna pospolita (Pinus sylvestris) 282. Żywotnik olbrzymi (Thuja plicata) 283. Świerk pospolity (Picea abies) 284. Modrzew japoński (Larix kaempferi) 285. Cyprysik groszkowy (Chamaecyparis pisifera) 286. Widok na grupę krzewuszek , w głębi kwitnąca robinia bujna 287. Najstarsza ścieżka w Arboretum 288. Widok na skraj lasu z dębami (Quercus sp.)

289. Jedna z wielu ścieżek w części leśnej Arboretum 290. Widok na Jezioro Borzechowskie Wielkie 291. Widok na starą lipę drobnolistną

KRZYSZTOF FRYDEL Urodził się w 1952 roku w Jędrzejowie (gdzie podobno po raz pierwszy w Polsce osiedlono Cystersów), niedaleko od Nagłowic i Puszczy Jodłowej oraz Oblęgorka. Dorastał na Opolszczyźnie, w Tułowiach, gdzie jego ojciec był nadleśniczym i gdzie do dzisiaj funkcjonuje Technikum Leśne.

Początki jego edukacji stanowią szkoła podstawowa w Tułowicach i Liceum Ogólnokształcące w Niemodlinie.

W czasie nauki w szkole podstawowej dwa razy w tygodniu dojeżdżał do Szkoły Muzycznej w Opolu, gdzie uczył się gry na akordeonie.

Studia leśne w latach 1971-76 odbył na Wydziale Leśnym Poznańskiej Akademii Rolniczej.

Pierwszą pracę podjął na Pomorzu w Nadleśnictwie Czersk. Później było Nadleśnictwo Koniecpol i OZLP Katowice, a później znowu Pomorze - OZLP Gdańsk i wreszcie Nadleśnictwo Kaliska, gdzie pracuje do dnia dzisiejszego.

Przynależy do Związku Polskich Fotografików Przyrody, od początków jego powstania.

W swojej artystycznej karierze zdobył szereg nagród.

Od kwietnia do października 2006r. funkcjonowała na Zamku w Gniewie, ciesząca się powodzeniem, wystawa jego autorstwa.

Od 10 lat wydaje (w nakładzie 200 egzemplarzy) swój autorski kalendarz ze zdjęciami polskiej przyrody.

LECH J. ZDROJEWSKI Urodził się w 1954 roku w Sopocie. Dorastał w Starogardzie Gdańskim, gdzie ukończył Liceum Ogólnokształcące.

W roku 1976 ukończył studia na Uniwersytecie Gdańskim, a w 1985r. Akademię Sztuk Pięknych w Gdańsku.

Pierwszą pracę podjął na Pomorzu w Gminnym Ośrodku Kultury w Zblewie.

Później były: Szkoła Podstawowa nr 3 w Starogardzie, Liceum Ogólnokształcące w Starogardzie, Ośrodek Metodyczny Gdańsk, Ośrodek Terapeutyczny Wygonin, Metodyczne Studium Podyplomowe dla Nauczycieli Gdańsk, Starogardzka Telewizja Kablowa, Starogardzkie Autonomiczne Liceum Ogólnokształcące i równolegle, od 1987r. własna Agencja Reklamowa „ART-STYL”. Pomysłodawca i jeden z Fundatorów Fundacji OKO-LICE KULTURY. Z wykształcenia oraz pasji, nauczyciel i wychowawca, propagator historii, kultury i piękna Pomorza, a w szczególności Kociewia.

Opracował szereg wystaw oraz publikacji, jak i różnych projektów, form użytkowych i reklam.

Sztalugę, paletę i pędzle odłożył dla aparatu fotograficznego - ulubionego narzędzia pracy.

Z pasją podchodzi do każdej fotografii: przyroda, architektura, eksponaty muzealne, portret, akt, szkło i biżuteria.

Gra światła jest ich przedmiotem.

NATURA - FORMA - ŚWIATŁO, to jego credo artystyczne.

B I B L I O G R A F I A 1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

Beissner L. 1911. Jahresversammlung-Koeniglische Forst Wirthy. DDG. Nr 20:343-353 Both J. 1896. Die nordamerikanischer Holzarten und ihre Gegner. Berlin Bugała W. Nawrocka-Grześkowiak U. 2003 Przewodnik po Arboretum Wirty, część leśna. Oko-Lice Kultury 2003 Bugała W. Nawrocka-Grześkowiak U. 2004. Przewodnik po Arboretum Wirty, część parkowa. Oko-Lice Kultury Wyd. II 2004 Gecow R. 1952. Żywotnik olbrzymi. Sylwan 1952 Hermann C. 1911. Über die Krankenheiten der ausländischen Geholze. DDG. 1911 r. Nr 20:135-150 Hermann C. 1911. Verhalten und Gedeiben der ausländischen Holzgewasche in Wespreussen mit spezieller Berucksichtung der Versuchstlachen in der Oberförsterei Wirthy. DDG. Nr 20:115-135 8. Hrynkiewicz-Sudnik J. 1977. Arboretum im.Mieczysława Wilczkiewicza w Lądku Zdroju (pomiary uzupełniające Pachla P. 2003 r.). www.arboretum-ladek.strona.pl 9. Jen, I-an. 1994. Outlook and Historical Review of Chinese fir (Cunninghmia lancelata) Timber Production in the Taiwan Private Forests. Bull. Taiwan For. Res. Inst. New Series. 9(3):235-240 10. Laar van de H.J., Jong de P.C. 1995. Naamlijst van houtige gewassen,Proefstation voor de Boomkwekerij, Boskoop 11. Lipnicki L. Wójcik H. 1995. Klucz-Atlas Porosty. Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne Warszawa 1995 12. Maciejowski K. 1928. Egzoty naszych lasów Warszawa 1928 13. Nowiński M. 1977. Dzieje roślin i upraw ogrodniczych. PWRiL Warszawa 1977 14. Praca zbiorowa. 2003. Słownik Botaniczny pod redakcją Szwejkowska A. Szwejkowski J. WP Warszawa 2003 15. Schwappach A. 1901. Annbanersche mit fremdländischen Holzarten. Berlin 16. Schwappach A. 1911. Die weitere Entwicklung der Versuche mit fremdläschen Holzarten in Preusen. DDG. Nr 20:3-37 17. Seneta W. 1963. Arboretum w Wirtach. Rocznik dendrologiczny. vol. XVII:(109-138) Warszawa 1963 18. Seneta W. 1987. Drzewa i krzewy iglaste. PWN Warszawa 1987 19. Seneta W. Dolatowski J. 1997. Dendrologia. PWN Warszawa 1997 20. Szwejkowska A. Szwejkowski J. Botanika t. II Systematyka. PWN Warszawa 2003 21. Wałaszewski W. 2007. Kronika Arboretum Wirty. (rękopis) 22. Wójcik H. 2003. Porosty, mszaki, paprotniki. MULTICO Oficyna Wydawnicza Warszawa 2003 23. Zaręba R. Obecny stan powierzchni doświadczalnych z egzotami w Wirtach. Sylwan 1958 24. Urządzanie Lasów Państwowych. 1925. Operat Urządzenia Nadleśnictwa Wirty sporządzony w roku 1925-tym.

25. Strony internetowe: www.drzewapolski.pl/Wstep/iglaste_dinozaury.html, www.drzewapolski.pl, www.discoverlife.org, www.wiki.lasypolskie.pl/s/szydlica-japonska, http://pl.wikipedia.org/wiki/Metasekwoja,

www.wirty.pl

290 - WIDOK NA JEZIORO BORZECHOWSKIE WIELKIE

291 - WIDOK NA STARĄ LIPĘ DROBNOLISTNĄ

Fundacja OKO-LICE KULTURY